DE MHENDSLK FAKLTES FEN VE MHENDSLK DERGS

Cilt: 8 Say: 2 s. 31-45 Mays 2006

PALAMUT MEES (Quercus ithaburensis) ATII LE SABT YATAKLI KOLONDA Cr(VI) BYOSORPSYONU (CR(VI) BIOSORPTION BY WASTE ACORN OF QUERCUS ITHABURENSIS IN FIXED BEDS)
Emine MALKO*, Yaar NUHOLU* ZET/ABSTRACT Bu almada, deri sepileme maddesi reten bir fabrikann at olarak ortaya kan palamut meesi (Quercus ithaburensis) at ile Cr(VI) iyonunun giderimi sabit yatakl adsorpsiyon kolonunda incelenmitir. Cr(VI) biyosorpsiyonuna kolon ykseklii ve Cr(VI) konsantrasyonunun etkisi aratrlm; palamut meesi at ile Cr6+ iyonunun gideriminde, besleme zeltisindeki metal konsantrasyonunun artmas ile yatak kapasitesinin artt, kullanlan yatak hacmi says(BV)nn azald grlmtr. Ayn zamanda, kolon yksekliinin artmasyla krlma zaman, kullanlan yatak hacmi says(BV) ve yatak kapasitesinin de artt gzlenmitir. Elde edilen deneysel verilerin Thomas ve Yoon-Nelson modeline uygunluu aratrlmtr. In this paper, the biosorption of Cr(VI) ions onto waste acorn of Quercus ithaburensis, which was produced by valeks industries, was tested using fixed bed adsorption column. The experiments were carried out as a function of column height and Cr(VI) ion concentrations. The results of the biosorption studies indicated that an increase in Cr(VI) ion concentrations yielded increases in bed capacities and a decreases in the bed volumes (BV). Also an increase in column height resulted in increased breakthrough time, the bed volumes (BV) and bed capacities. The experimental data were analyzed to fitting to the Thomas model and the YoonNelson model. ANAHTAR KELMELER/KEYWORDS
Adsorpsiyon, Krom, Sabit yatakl kolon, Adsorpsiyon modeli Adsorption, Chromium, Fixed bed column, Adsorption model

Atatrk niversitesi, evre Sorunlar Aratrma Merkezi Mdrl, 25240 ERZURUM

Sayfa No: 32 1. GR

E. MALKO, Y. NUHOLU

Fiziksel zellikleri bakmndan younluu 5 g/cm3 ten daha yksek olan metaller ar metal olarak adlandrlmaktadr. Bu gruba kurun, kadmiyum, krom, demir, kobalt, bakr, nikel, cva ve inko olmak zere 60 tan fazla metal girmektedir. Endstriyel atksular ierdikleri ar metal iyonlar ile gnmzde en nemli evre sorunlarndan birini oluturmaktadr. Ar metaller ile kirletilen atksular, genellikle BOI (Biyokimyasal Oksijen htiyac) deeri dk ve asidik sulardr. Bu atksularn alc ortama ulamas suda yaayan canllar olumsuz etkilemekte ve su kaynaklarnn ime suyu amal kullanlmas durumunda ise pahal artma tekniklerinin uygulanmasn gerekli klmaktadr. Atksularda ar metal bulunmas biyolojik artma sistemlerinin verimini etkilemekte ve oluacak amurun zellikle tarmsal amal kullanmn kstlamaktadr. Bu nedenle ar metal ieren endstriyel atksularn alc ortamlara ve kanalizasyon sistemine dearj byk nem arz etmektedir (Trkman vd., 2001). Bu aratrmada giderimi yaplan Cr(VI) iyonlar yaygn olarak; elektrokaplama, deri tabaklama, nkleer santral tesisleri, tekstil endstrileri ve kromat hazrlama gibi endstrilerden alc ortama verilmektedir (Sarin and Pant, 2006). Ar metallerin atksulardan uzaklatrlmasnda; kimyasal ktrme, kimyasal oksidasyon veya redksiyon, iyon deiimi, filtrasyon, elektrokimyasal ilemler, membran teknolojileri, ters osmoz ve evaporasyon gibi metal giderim teknolojileri kullanlmaktadr (Kaewsarn, 2002; Kratochvil ve Volesky, 1998; Veglio vd., 2002; Rich ve Cherry, 1987; Chandra vd., 1998). Fakat bu teknolojiler ar metal iyonlarnn yksek konsantrasyonda olduu durumlarda verimli artm salamakta ve zellikle zelti ierisinde dk konsantrasyonlarndaki metallerin (1-100mg/L) artmnda etkisiz kalmakta veya ok pahal olmaktadr (Kaewsarn, 2002; Volesky, 1990; leri, 2000). Ayrca bu ileri teknolojik ilemlerle tam olarak metallerin artlamamas, pahal ekipman ihtiyalar, yksek kimyasal madde ve enerji ihtiyalar ve ilem sonucunda toksik zellikte amur oluturma gibi dezavantajlar da vardr (Aksu vd., 2002). Sv endstriyel atklar iin uygulanan proseslerden birisi de adsorpsiyon metodu olup; sv ortama ilave edilen bir kat adsorplayc madde yardmyla istenilmeyen maddelerin kat yzeyine adsorplanarak ortamdan uzaklatrlmasndan ibarettir (Karpuzcu, 1984). Bu nedenle son yllarda yaplan almalar, daha ekonomik, etkili ve gvenli teknoloji gelitirilmesi zerinde younlatrlmtr (Patterson, 1985). Adsorpsiyon, evre mhendisliinde kullanlan nemli bir artm tekniidir ve endstriyel atksularn artlmalarnda birok uygulama alanlarna sahip olan bir prosestir. Uygun fiziksel, kimyasal ve biyolojik sistemlerde adsorpsiyon olay tercih edilmekte ve zellikle endstriyel uygulamalarda su ve atksularn artlmasnda aktif karbon ska kullanlmaktadr (Kahveciolu vd., 2002). Biyolojik adsorbentler ile adsorpsiyon (biyosorpsiyon), ucuz adsorpsiyon materyallerinin kullanld alternatif teknolojilerden biri olup sulu zeltilerden Cu, Cr, Ni, Pb, Cd, Mn, Fe, Co, Se gibi ar metallerin uzaklatrlmasnda kullanlmaktadr. ou biyolojik materyaller ar metalleri balamasna ramen, bunlardan sadece yeteri kadar yksek metal balama kapasitesi ve ar metaller iin seicilii olanlar geni uygulama alan bulmaktadr. Adsorpsiyon alannda esas olan pahal olmayan ve bol miktarda bulunan biyomateryallerin seilmesidir. Bu konuda birok aratrma yaplmtr. Aka aa tala (kayn aac tala uucu kl ve kspe), kurutulmu aktif amur, kspe, badem kabuundan elde edilen aktif karbon, doal zeolitler ve hayvan kemikleri gibi maddelerin ar metal gideriminde baar ile kullanld kaydedilmitir (Yu vd., 2003; Acar ve Malko, 2004; Rao vd., 2002; Aksu vd., 2002; Gupta vd., 2003; Hasar 2003; Trkman vd., 2001; Al -Asheh vd., 2002). Bu aratrmada kullanlan fabrika atklarnn adsorpsiyon yntemi ile ar metal iyonlarnn gideriminde kullanlmas ile hem fabrika atklar deerlendirilerek alc ortamda

Fen ve Mhendislik Dergisi

Cilt: 8 Say: 2

Sayfa No: 33

kirlilik unsuru olmalar engellenmekte hem de bu atklarn evre mhendisliinde yaygn olarak kullanlan pahal bir adsorbent olan aktif karbona alternatif adsorbent olarak kullanlmas mmkn olmaktadr. Bu almada, "Salihli Palamut ve Valeks Sanayii T.A.." iletmesinden, palamut meesinin kabuk ve kadehlerinden tanenli madde ve valeks elde edildikten sonra oluan atklar ile, sabit yatakl adsorpsiyon kolonlarnda Cr(VI) iyonlarnn giderimine kolon ykseklii ve metal konsantrasyonunu etkisi incelenmitir. Elde edilen bulgularn modellere uygunluu tartlmtr. 2. YNTEM 2.1. Adsorbent Cupuliferae familyasnn tannm trlerinden biri de Quercus ithaburensis yani palamut meesidir. Kadehlerinin olduka gelimi olmasyla karakteristik bir zellik gsteren palamut meesi, dier meelere oranla daha ok ilgi ekmektedir. Palamut meesi, en fazla 20 metreye kadar boylanan, ap 1 metreden fazla olabilen yuvarlak tepeli bir aatr. ylnda Salihli'de kurulan zel sektre ait "Salihli Palamut ve Valeks Sanayii T.A.." iletmesinde, palamut meesinin kabuk ve kadehlerinden tanenli madde ve valeks elde edilmektedir. almalarda kullanlan palamut meesi at bu iletmeden temin edilmitir. Adsorpsiyon almalarnda kullanlan palamut meesi at, herhangi bir ileme tabi tutulmadan, distile su ile ykanarak geni bir yzeye serilip 3-4 gn kurutulduktan sonra kullanlmtr. Srekli adsorpsiyon kolonlarnda yaplan denemelerde, adsorbentlerin boyutu 1.0-3.0 mm olarak alnmtr. Palamut meesi atnn yzey alan 1.94 m2/g llmtr. 2.2. Sabit Yatakl Adsorpsiyon Kolonunda Adsorpsiyon almalar ekil 1de de grld gibi, kolon deneyleri 30 cm ykseklikte ve 2 cm i apa sahip sabit yatakl cam kolonda yrtlmtr. Kolon peristatik pompa yardmyla alttan beslenmitir. rnekler, belirli aralklarla ktan alnmtr. Adsorpsiyon kolonu besleme solsyonu ile adsorpsiyon yata tkeninceye kadar beslenmitir.
1. 2. 3. 4. 5. 6. Ceketli sabit yatakl kolon Termostat Debi-ler Peristaltik pompa Besleme tank k suyu tank

ekil 1. Srekli sabit yatakl kolon

Sayfa No: 34

E. MALKO, Y. NUHOLU

1g/Llik Cr6+ stok zeltisi, K2Cr2O7den hazrlanmtr. almalarda kullanlan krom zeltileri stok zeltiden gerekli seyreltmeler yaplarak kullanlmtr. zeltilerin pH deerlerini ayarlamak iin H2SO4 ve NaOH kullanlmtr. Cr6+ deriimi, spektrofotometrik yntem yardmyla tayin edilmitir. 0.5 gr s-iphenyl carbazid 100 ml asetonda zlmtr. 1 ml numune zerine 1 ml 0.2 Nlik H2SO4 ve 1 ml s-diphenyl carbazid zeltisi eklendikten sonra 50 mlye seyreltilerek 540 nmde okuma yaplmtr (Sa, 1993). 2.3. Sabit Yatakl Adsorpsiyon Kolonunun alma Prensibi ve Yatak Kapasitesinin Bulunmas Kesikli deneylerden elde edilen sorpsiyon kapasitesi, metal-adsorbent sisteminin etkinlilii hakknda faydal bilgiler verir. Ancak, kesikli deneylerde dengeye ulamak iin ksa zaman gerektirdiinden elde edilen sonular, uzun srede dengeye ulaan kolon sistemleri gibi ou artm sistemlerinde uygulanamaz. Ayn zamanda ak kolonundaki adsorpsiyon dengede olmad iin kolon boyunca ak modelleri eit olmadndan yatak tam olarak tkenmez (McKay vd., 1999). Bu nedenle adsorpsiyon kolonlar kullanlarak denge almalarnn yaplmasna ihtiya vardr (Zulfadhly vd., 2001). Sabit yatakl kolonun dinamik davran, k kirletici konsantrasyonu-zaman profili yani krlma erisine gre tanmlanr (Aksu ve Gnen, 2004; Chu, 2004). Kolon almalarndaki ana ama; nceden belirlenen kirletici konsantrasyonuna ulancaya kadar, byk adsorpsiyon kolonlarndaki servis zamann veya verilen kolon yksekliinde adsorpsiyon yatann kapasitesini tahmin edebilmektedir (Lehmann vd., 2001). Yaplan kolon almalarnda, adsorpsiyon proseslerini giri ak hz, besleme zeltisi konsantrasyonu, yatak ykseklii gibi deneysel deikenlerin nasl etkiledii aratrlmaktadr (Ghorai ve Pant, 2004). Krlma erisi, verilen yatak ykseklii iin, k hacmi veya zamann fonksiyonu olarak Ct (k konsantrasyonu)/C0 (giri konsantrasyonu) deiimi olarak tanmlanr. k hacmi (Veff) Eitlik 1deki gibi hesaplanr. Veff = Qt toplam (1)

Q: Ak hz (Dakikada kolona gnderilen kirletici solsyon miktar, ml/dak) ttoplam: Toplam ak zaman (Kolon tam tkeninceye kadar geen zaman, dak) tye karlk Cad (Co-Ct=giri konsantrasyonu - k konsantrasyonu) miktar grafie geirilerek elde edilen krlma erisi altndaki alan (A) toplam adsorbe edilen adsorban miktarn bulmak iin kullanlr. Verilen farkl deneysel artlar iin, toplam adsorbe edilen adsorbat miktar (qtop;mg) aadaki gibi yazlabilir (Eitlik 2 ve Eitlik 3).
t =ttoplam

qtop = Q

t =0

C ad dt

(2)

t =ttoplam

qtop = Q

t =0

(Co Ct )dt

(3)

Kolona gnderilen kirletici miktar (mtop) ise Eitlik 4teki bant ile bulunur.
mtop = C o Qt top

(4)

Fen ve Mhendislik Dergisi

Cilt: 8 Say: 2

Sayfa No: 35

Ak hacmine gre kirleticinin ayrlma yzdesi yani kolon performans, toplam adsorbe edilen adsorban miktarnn kolona gnderilen adsorban miktarna oranndan bulunur (Eitlik 5). Toplamayrlma % = qtop mtop *100 = (1 Ct ) * 100 C0 (5)

Adsorpsiyon, atksu artm iin iyi bilinen denge ayrma prosesidir. Adsorpsiyondaki denge almalarnn amac, adsorbentin kapasitesi veya deneysel artlar altnda kirleticinin gram bana ayrlmas gerekli miktar hakknda bilgi vermektir. Kesikli sistemlerdeki adsorpsiyon verilerinden elde edilen adsorpsiyon izotermleri kolon almalarndaki adsorpsiyon dengesini temsil etmedii iin, deneysel almalardan elde edilen verilere uygun modellerin uygulanmas gerekmektedir. Kolonda dengede uzaklatrlan adsorban miktar (maximum kolon kapasitesi) qeq Eitlik 6daki bant ile hesaplanr. qeq = qtop X (6)

Burada, X, Adsorbent miktarn (g) gstermektedir. Krlma noktas ve yatak hacminin says (BV), bir sabit yatakl kolonun performansnn deerlendirilmesinde genellikle kullanlr. Genellikle krlma, giri konsantrasyonunun %3-5ine karlk gelen k konsantrasyunu olarak ifade edilir (Paul Chen vd., 2003; Chen ve Wang, 2000). Kolona gnderilen kirletici konsantrasyonu ile kolondan kan kirletici konsantrasyonu eit oluncaya kadar adsorpsiyon ilemine devam edilir ve eitlik salanncaya kadar geen sreye krlma (atlm) zaman denir. Yatak hacmi says Eitlik 7deki bant yardmyla bulunur. Yatak Hacmi Says (BV) = Artlan atksu hacmi/Adsorbent yatann hacmi (7)

Adsorbent mekanizmasnn modellenmesi iin kullanlan iki ana model parametresi temas sresi veya bo yatak temas sresi (EBCT) ve adsorbentin kullanm hzdr. Sabit sv ak hzlar, kirlilik konsantrasyonu ve adsorbent zellikleri iin, bu iki parametre adsorpsiyon sisteminin yatrm ve iletme maliyetlerini belirler (Ko vd., 2000; Ko vd., 2002; Perrich, 1981; McKay ve Bino, 1990). EBCT, bo kolonu sv ile doldurmak iin gerekli zamandr (Eitlik 8). EBCT = Adsorbent yatann hacmi (ml) / Svnn ak hz (ml/dak) (8)

Atlmda artlan svnn her bir hacmi (birim hacim) bana kullanlan adsorbent ktlesi olarak tanmlanan adsorbent kullanm hz (AKH) Eitlik 9da verilen bant ile hesaplanr. AKH (g/L) = Kolondaki adsorbentin ktlesi (g) / Atlmda artlan solsyon hacmi (L) (9) 2.4. Sabit Yatakl Kolonda Model almalar Sabit yatakl adsorpsiyon kolonlarnn baarl bir ekilde planlanmas iin, konsantrasyonzaman profilinin veya krlma erisinin tahmin edilmesi gerekmektedir. Sabit yatakl kolonlardaki adsorpsiyonun dinamik davrann doru ekilde tanmlayabilmek iin model gelitirmek olduka zordur. Adsorpsiyon kolonlarnn dinamik davrann belirlemek iin basit matematiksel modeller gelitirilmi ve sabit yatakl adsorpsiyon yataklarnn performansn karakterize eden modeller tartlmtr (Aksu ve Gnen, 2004).

Sayfa No: 36

E. MALKO, Y. NUHOLU

Matematiksel modeller, teknolojik alanda laboratuarda yaplan kk lekteki almalarn endstriyel lee uygulanmasnda nemli bir rol oynar. Uygun modeller; proses mekanizmalarn tanmlamak, deneysel datalar aklamak ve analiz etmek, optimize prosesler ve deien deneysel artlara tahmini cevap vermek iin yardmc olur (McKay vd., 1999). Sabit yatakl kolonlarda, yatak performansn karakterize etmek iin aadaki modeller tartlmtr. 2.4.1. Thomas modeli Kolon deneylerinin baarl ekilde planlanmas iin krlma erisinin tahmin edilmesi gerekmektedir. Krlma erisinin tahmini iin pek ok alma yaplmtr (Aksu ve Gnen, 2004; Yan ve Viraraghavan, 2001; Kapoor ve Viraraghavan, 1998). Adsorpsiyon kolon tasarm iin kullanlan modeller arasnda en bilineni Thomas modelidir (Eitlik 10).

Ct = Co

1 1 + exp( kTH Q (q0 X C 0Veff ))

(10)

Bu eitlikte simgeler aadaki gibi aklanabilir: kTH : Adsorpsiyon hz sabiti (Thomas hz sabiti) (ml/(dak mg) q0 : Adsorbann maksimum adsorpsiyon kapasitesi (yatan adsorpsiyon kapasitesi) (mg/g) Veff : Kolondan atlan hacim (Q*t)ml) X: Kolondaki adsorbentin ktlesi (g) Q: Ak hz (ml/dak) Thomas modelinin lineer hali ise Eitlik 11deki gibidir (Tranter vd. 2003; Volesky ve Prasetyo 1994). C k q X k Co ln( 0 1) = TH 0 TH Veff Ct Q Q (11)

Adsorpsiyon hz sabiti kTH ve yatan adsorpsiyon kapasitesi q0, farkl deneysel artlarda Veffe kar ln [ (Co/Ct)-1]in grafie geirilmesi ile belirlenmektedir (Tranter vd., 2003).
2.4.2. Yoon ve Nelson Modeli

Yoon ve Nelson tarafndan yaplan aratrmalar neticesinde aktif kmrle gaz ve buhar adsorbatlarnn krlma erileri ve adsorpsiyonunun nispeten basit modeli gelitirilmitir. Bu model, her bir adsorbat moleklnde adsorpsiyon sistemindeki azalan hzn adsorbentteki muhtemel kirletici atlm ve kirletici adsorpsiyonu ile orantl olduu kabulne dayanmaktadr. Eitlik 12de verilen Yoon ve Nelson eitlii tek bileenli sisteme gre aadaki ekilde ifade edilmektedir (Tsai vd., 1999; Aksu ve Gnen, 2004).
ln Ct = kYN t kYN C 0 Ct (12)

kYN : Hz sabiti (1/dak) : %50 adsorbat atlm iin gerekli zaman (dak) t: Adsorbatn kolondan krlma zaman (dak)

Fen ve Mhendislik Dergisi

Cilt: 8 Say: 2

Sayfa No: 37

Tek bileenli sistemlerde, teorik krlma erisinin hesaplanmas iin ilgili adsorbatn ve kYN parametrelerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu deerler mevcut deneysel datalarla belirlenmektedirler. tye kar ln [(Ct/(C0-Ct)] grafie geirilerek kesim noktasndan kYN ve eimden ise kYN bulunmaktadr. Deneysel ve tahmin edilen Ct/C0 deerleri (krlma erileri) birbirine uygunluk gstermekte ve ortalama % hata (sapma) Eitlik 13deki bantdan hesaplanmaktadr. (Ct / C 0 )den (Ct / C 0 ) mod (Ct / C0 )den i =1 = *100 N

(13)

N: Kolondan alnan numune saysn

3. SONULAR VE TARTIMA 3.1. Cr6+ Giderimine Besleme Konsantrasyonunun Etkisi

Palamut meesi at ile yaplan kolon almalarnda, besleme metal konsantrasyonu 50200 mg/L arasndaki deerlerde denenmitir. Cr6+ denemelerinde 10 cm yksekliindeki adsorpsiyon kolonu kullanm ve 10 g adsorbent ile doldurulmutur. En yksek giderim pH=2.0de elde edildiinden denemeler pH=2.0de yrtlmtr (Malkoc vd., 2006). 50 mg/L Cr6+ iyonunun krlma zaman 1680 dakika iken, 100 mg/L Cr6+ iyonunun krlma zaman 780 dakika srmtr (ekil 2). ekil 2den de grld gibi, adsorpsiyon ileminin balangcnda, adsorbent henz kullanlmadndan k konsantrasyonu sfrdr veya ok dktr. Adsorpsiyon ilerledike ve adsorbent dereceli olarak doygun hale geldii iin, k konsantrasyonu hzl ekilde artarak besleme zeltisindeki metal konsantrasyonuna ulamaktadr (Lehmann vd., 2001). Palamut meesi at ile Cr6+ iyonunun gideriminde, besleme zeltisindeki metal konsantrasyonunun artmas ile yatak kapasitesinin artt grlmtr. 50 mg/L Cr6+ ieren besleme zeltisi kolona gnderildiinde adsorpsiyon kolonunun yatak kapasitesi Eitlik 3 ve 6ya gre hesaplanarak 22.458 mg/g bulunarak 100 mg/L Cr6+ iyonu iin bu deer 26,647 mg/g ve 200 mg/L Cr6+ iyonu iinde 35.403 mg/g deerine ykselmektedir. Besleme zeltisi konsantrasyonu arttka, kullanlan yatak hacmi says azalmaktadr. Yatak hacmi says (BV) Eitlik 7ye gre hesaplanmtr. 50 mg/L Cr6+ iyonu 535 BV kullanlarak kolondan atlrken 100 mg/L Cr6+ iyonu 248 BVde kolondan atlmtr. BV deerlerinin azalmasyla adsorbentin kullanm hznn artt grlmtr. Yksek konsantrasyonlardaki besleme konsantrasyonlarnda adsorbent daha byk hzla kullanlarak krlma noktasna daha erken ulalmtr. 50 mg/L Cr6+, 75 mg/L Cr6+, 100 mg/L Cr6+ ve 200 mg/L Cr6+ konsantrasyonlarnda, adsorbentin kullanlma hz srasyla, 0.59 g/L, 0.794 g/L, 1.28 g/L ve 1.38 g/L deerindedir. Yaplan denemeler boyunca kullanlan adsorbentin arl ve ak hz sabit tutulduundan Eitlik 8e gre hesaplanan EBCT deeri 3.14 dakika olup btn konsantrasyonlarda sabit kalmaktadr.

Sayfa No: 38
1

E. MALKO, Y. NUHOLU

0,8

0,6 Ct /Co 0,4

50 mg/l 100 mg/l

75 mg/l 200 mg/l

0,2

0 0 500 1000 t (dakika) 1500 2000

ekil 2. Sabit yatakl adsorpsiyon kolonunda farkl besleme konsantrasyonlarnda Cr6+nn krlma erileri (T=25C, Yatak ykseklii=10 cm, pH=2.0, PB=1.0-3.0 mm, Ak debisi=10 ml/dak.)

3.2. Cr6+ Giderimine Kolon Yksekliinin Etkisi

Palamut meesi at ile yaplan adsorpsiyon denemelerinde kolon yksekliinin etkisi incelenirken, Cr6+ iyonu 5 cm, 10 cm, 20 cm ve 30 cm kolon yksekliine karlk gelen; 5 g, 10 g, 20 ve 30 g adsorbent ile doldurulmutur. ekil 3de de grld gibi, Cr6+ iyonunun kolon yksekliinin artmasyla krlma zaman da artmaktadr. 5 cmlik kolonda 100 mg/L Cr6+ iyonu 300 dakikada %88 orannda kolondan atlrken, 10 cm adsorpsiyon kolonunda bu sre 780 dakikaya ve 30 cm kolon yksekliinde ise 2400 dakikaya kmaktadr. krlma zamanna yatak derinliinin etkisi, giri metal konsantrasyonunun etkisinden daha fazladr (Al-Asheh vd., 2002). Kolon ykseklii arttka Cr6+ iyonunun gideriminde yatak hacmi saysda artmaktadr. 5 cm, 10 cm, 20 cm ve 30 cm kolon yksekliklerinde BV deerleri srasyla 191, 248, 250 ve 255dir. Adsorbentin kullanlma hz artan kolon ykseklii ile azalma gstermektedir. 5 cm kolon yksekliinde hz 1.67 g/L iken 10 cm ykseklikte 1.28 g/L olmakta ve 30 cm ykseklikte ise 1.25 g/L deerine dmektedir. EBCT deerleri; Cr6+ iyonunun gideriminde kolon yksekliinin artmasyla 1.57 dakikadan 9.42 dakikaya, Ni24 iyonunda ise 3.14 dakikadan 9.42 dakikaya ykselmitir. Yatak derinlii arttka, kolon iindeki kirletici solsyonun bekleme sresi de artt iin, kirletici molekller adsorbent iinde daha derinlere nfuz etmekte ve adsorpsiyonun yatak kapasitesi de artmaktadr (Ko vd. 2000). 5 cm yatak yksekliinde 100 mg/L Cr6+ iyonu 25.54 mg/g yatak kapasitesinde giderilirken 10 cmde 26.647 mg/g ve 30 cm kolon yksekliinde ise 34.53 mg/g deerinde giderilmektedir.

Fen ve Mhendislik Dergisi

1

Cilt: 8 Say: 2

Sayfa No: 39

0,8

0,6 Ct /Co 0,4

5 cm 10 cm 30 cm

0,2

20 cm

0 1000 1500 2000 2500 t (dakika) ekil 3. Sabit yatakl adsorpsiyon kolonunda farkl yatak yksekliklerinde Cr6+nn atlm erisi (T=25C, pH=2.0, C0=100 mg/L, PB=1.0-3.0 mm, Ak debisi=10 ml/dak.) 0 500

3.3. Palamut Meesi At ile Cr6+ Giderimine Thomas Modelinin Uygulanmas

Sabit yatakl adsorpsiyon kolonunda, palamut meesi at ile Cr6+ iyonunun gideriminde adsorpsiyon prosesini etkileyen parametreler olarak; kolona gnderilen besleme zeltisinin konsantrasyonu ve kolon ykseklii faktrleri incelenmitir. ncelenen parametreler iin Thomas modeli sabitleri (kTH, qmod), Eitlik 8 kullanlarak bulunmu ve krlma erileri izilmitir. Deneysel atlm erileri ile modelden elde edilen atlm erileri grafie geirilerek % standart sapmalar hesaplanmtr. Adsorpsiyon sistemine, besleme zeltisinin konsantrasyonunun etkisi incelenirken Cr6+ konsantrasyonlar 50-200 mg/L arasnda deitirilmitir. Palamut meesi at ile Cr6+ gideriminde Thomas modeli ile elde edilen Ct/Co deerleri ve atlm erileri ekil 4de grlmektedir. Cr6+ gideriminde deneysel verilerin Thomas modeline uygulanmas sonucu, korelasyon katsaylarnn dk olduu izelge 1den grlmektedir. 50 mg/L Cr6+ iyonunda en dk korelasyon katsays (0.786) elde edilmitir. Standart sapma da yine bu konsantrasyonda %42.2 orannda bulunmutur. Thomas modeli, Cr6+ gideriminde 5, 10, 20 ve 30 cm kolon yksekliklerindeki deneysel verilere uygulanmtr. Deneysel ve tahmin edilen konsantrasyonlardan belirlenen Ct/Co deerleri ile izilen atlm erileri ekil 5de gsterilmitir. Kolon yksekliinin sabit yatakl adsorpsiyon denemelerinde nemli bir yer tuttuu nceki blmlerde belirtilmitir. Palamut meesi at ile Cr6+ gideriminde, kolon ykseklii arttka kTH sabiti azalmaktadr. En yksek korelasyon katsays 20 cm kolon yksekliinde 0.97 olarak kaydedilmesine ramen, standart sapmann da bu ykseklikte en yksek olduu izelge 1den grlmektedir. Thomas modelinde de en yksek adsorpsiyon kapasitesi 30 cm kolon yksekliinde elde edilmitir. 5 cm kolon yksekliinde 100 mg/L Cr6+ iyonunun 10 g palamut meesi at ile gideriminde, deneysel yatak kapasitesi qden 25.54 mg/g iken modelden tahmin edilen yatak kapasitesi qmod 26.46 mg/gdr ve deerler arasnda %1.66 standart sapma mevcuttur.

Sayfa No: 40
1

E. MALKO, Y. NUHOLU

0,8

0,6 C t /Co

50 mg/l, den 75 mg/l, den 100 mg/l, den 200 mg/l, den 50 mg/l, mod 75 mg/l, mod 100 mg/l, mod 200 mg/l, mod

0,4

0,2

0 0 5000 10000 Veff(ml) 15000 20000

ekil 4. Thomas modeline gre palamut meesi at ile Cr6+ gideriminde farkl besleme konsantrasyonlarnda deneysel ve tahmin edilen atlm erilerinin karlatrlmas (pH=2.0, Ak debisi=10 ml/dak., Yatak ykseklii=10 cm, Scaklk=250C, PB=1.0-3.0 mm)
1

0,8

0,6 Ct/Co
5 cm,den 10 cm,den 20 cm,den 30 cm,den 5 cm,mod 10 cm,mod

0,4

0,2

20 cm,mod 30 cm,mod

0 0 5000 10000 15000 Veff(ml) 20000 25000

ekil 5. Thomas modeline gre palamut meesi at ile Cr6+gideriminde farkl kolon yksekliklerinde deneysel ve tahmin edilen atlm erilerinin karlatrlmas (C0=100 mg/L, Ak debisi=10 ml/dak., pH=2.0, Scaklk=250C, PB=1.0-3.0 mm)

Fen ve Mhendislik Dergisi

Cilt: 8 Say: 2

Sayfa No: 41

izelge.1 Sabit yatakl adsorpsiyon kolonunda palamut meesi at ile Cr6+ iyonunun gideriminde, farkl deneysel artlarda Thomas modelinden tahmin edilen parametreler Thomas Modeli Parametreleri Deneysel Deiken 50 75 100 200 5 10 20 30 qden (mg/g) 22.45 26.06 26.65 35.40 25.54 26.65 29.12 34.53 qmod (mg/g) <21.67 25.20 27.23 38.43 26.46 27.23 32.45 37.43 kTH (ml/mg.dak) 0.00006 0.00005 0.00005 0.00002 0.00008 0.00005 0.00003 0.00002 R2 0.786 0.798 0.847 0.979 0.899 0.847 0.970 0.816 (%) 42.20 34.80 25.10 1.10 1.66 9.26 34.20 27.50

3.4. Palamut Meesi At ile Cr6+ Giderimine Yoon-Nelson Modelinin Uygulanmas

Yoon ve Nelson modeli, kirletici moleklnn adsorpsiyonundaki hz azalmasnn, muhtemelen kirleticinin adsorpsiyonu ve adsorbent zerindeki kirleticinin atlm ile orantl olduu kabulne dayanmaktadr (Tsai vd., 1999). Palamut meesi at ile Cr6+ iyonunun sabit yatakl adsorpsiyon kolonunda atlm davrann aratrmak iin Yoon-Nelson modeli uygulanmtr. Kolona gnderilen besleme zeltisi konsantrasyonunun miktar ve kolon ykseklii parametrelerinde KYN (hz sabiti) ve (%50 kirletici atlm iin gerekli zaman) bulunmutur. Modelden hesaplanan Ct/C0 deerleri ile deneysel Ct/C0 deerleri aadaki ekillerde grafiksel olarak gsterilmitir. ekil 6 ve izelge 1den de grld gibi dk Cr6+ konsantrasyonlarnda standart sapma ok yksektir. Palamut meesi at ile Cr6+ gideriminde, farkl besleme konsantrasyonlarnda yaplan adsorpsiyon denemelerindeki deneysel verilerin Yoon-Nelson modeline uyumunun az olduu gzlenmitir. Buna karlk deneysel verilerden hesaplanan den deerleri ile modelden hesaplanan mod deerleri birbirine yakndr.
izelge 2. Sabit yatakl adsorpsiyon kolonunda palamut meesi at ile Cr6+ iyonunun gideriminde, farkl deneysel artlarda Yoon-Nelson modelinden tahmin edilen parametreler Thomas Modeli Parametreleri Deneysel Deiken 50 75 100 200 5 10 20 30 den (min) 308 294 189 44 78 189 393 1042 mod (min) 338 301 214 44 113 214 573 1069 kYN (1/min) 0.0029 0.0045 0.0041 0.0038 0.0078 0.0041 0.0032 0.0021 R2 0.7440 0.8989 0.9200 0.9792 0.8969 0.9200 0.9571 0.8165 (%) 47.30 11.47 40.00 0.25 50.40 35.60 42.30 24.60

Kolon Yk. (cm)

C0 (mg/L)

Kolon Yk. (cm)

C0 (mg/L)

Sayfa No: 42
1

E. MALKO, Y. NUHOLU

0,8

0,6 Ct/Co
75 mg/L, den 100 mg/L, den 200 mg/L, den 75 mg/L, mod 100 mg/L, mod

0,4

0,2

200 mg/L, mod

0 0 500 1000 1500 2000 t (dak) ekil 6. Yoon-Nelson modeline gre palamut meesi at ile Cr6+ gideriminde farkl besleme konsantrasyonlarnda deneysel ve tahmin edilen krlma erilerinin karlatrlmas (pH=2.0, Ak debisi=10 ml/dak., Yatak ykseklii=10 cm, Scaklk=250C, PB=1.0-3.0 mm)

En dk korelasyon katsays (0.744) ve en yksek standart sapma (%47.3) 50 mg/Lde elde edilmitir. 200 mg/L Cr6+ konsantrasyonunda en yksek korelasyon katsays (0.9792) ve en dk standart sapma (%0.25) bulunmutur. Palamut meesi at ile Cr6+ gideriminde, kolon yksekliinin etkisini aratrmak iin yaplan almalardan elde edilen deneysel verilere Yoon-Nelson modeli uygulandnda denenen tm kolon yksekliklerinde standart sapma ok yksek bulunmutur. izelge 2den de grld gibi, kolon ykseklii arttka deneysel ve modelden tahmin edilen deerleri de artmaktadr. Yatak derinlii arttka, kolon iinde kirletici solsyonun bekleme sresi de artt iin, kirletici molekller adsorbent iinde daha derinlere nfuz etmekte ve adsorpsiyonun yatak kapasitesi de artmaktadr (Ko vd., 2000). Ayrca kolon ykseklii arttka kYN model sabitininde azald grlmektedir. 5 cm kolon yksekliinde modelden tahmin edilen mod deeri 113 dakika iken 20 cm kolon yksekliinde mod 573 dakika ve 30 cm kolon yksekliinde ise mod 1069.5 dakikadr. ekil 7den de grld gibi, modele en iyi uyum ve en dk korelasyon katsays (0.8165) 30 cm kolon yksekliinde gereklemitir. Standart sapmann ok yksek (%50.4) olduu 5 cm adsorpsiyon kolonunda den deeri 78 dakika iken modelden tahmin edilen mod deeri 113 dakika olarak hesaplanmtr.

Fen ve Mhendislik Dergisi

1

Cilt: 8 Say: 2

Sayfa No: 43

0,8

0,6 Ct/Co
5 cm, den 10 cm, den 20 cm, den 30 cm, den 5 cm, mod 10 cm, mod 20 cm, mod 30 cm, mod

0,4

0,2

0 1000 1500 2000 2500 t (dak.) ekil 7.Yoon-Nelson modeline gre palamut meesi at ile Cr6+ gideriminde farkl kolon yksekliklerinde deneysel ve tahmin edilen krlma erilerinin karlatrlmas (C0=100 mg/L, Ak debisi=10 ml/dak., pH=2.0, Scaklk=250C, PB=1.0-3.0 mm) 0 500

4. SONU

Palamut meesi at ile Cr6+ gideriminde, kolon ykseklii arttka Cr6+ iyonunun gideriminde yatak hacmi saysnn ve yatak kapasitesinin artt grlmtr. Palamut meesi at ile Cr6+ iyonunun gideriminde, besleme zeltisindeki metal konsantrasyonunun artmas ile yatak kapasitesinin artt grlmtr. Besleme zeltisi konsantrasyonu arttka, kullanlan yatak hacmi says azalm ve adsorbentin kullanlma hz ise artmtr. Deneysel verilerin Thomas modeline uygulanmasnda sonucunda genellikle 0.78in zerinde regresyon katsays elde edilmitir. Palamut meesi at ile Cr6+ gideriminde elde edilen veriler YoonNelson modeline uygulandnda standart sapmann ok yksek olduu grlmektedir. Palamut meesi at ile Cr6+ gideriminde, elde edilen deneysel sonular, Thomas modelinin Yoon-Nelson modelinde daha iyi tanmlayabilecei grlmtr. Sonu olarak, fabrika at olan palamut meesi atnn alternatif adsorbent olarak kullanlmak suretiyle Cr6+ iyonlarnn giderimi zerine yaplan bu alma, bir atk ile baka bir at giderme prensibine dayand iin evreye dost artma teknolojilerine rnek gsterilebilir.
KAYNAKLAR

Acar F.N., Malkoc E. (2004): The Removal of Chromium(VI) from Aqueous Solutions by Fagus orientalis L., Bioresource Technology, Vol. 94, No.1, p. 13-15. Aksu Z., Akel ., Kabasakal, E., Sezer S. (2002): Equilibrium Modelling of Individual and Simultaneous Biosorption of Chromium(VI) and Nickel(II) onto Dried Activated Sludge, Water Research, Vol. 36, p. 3063-3073.

Sayfa No: 44

E. MALKO, Y. NUHOLU

Aksu Z., Gnen F. (2004): Biosorption of Phenol by Immobilized Activated Sludge in a Continuous Packed Bed: Prediction of Breakthrough Curves, Process Biochemistry, Vol. 39, p. 599-613. Al-Asheh S., Abdel-Jabar N., Banat F. (2002): "Packed-Bed Sorption of Copper Using Spent Animal Bones: Factorial Experimental Design, Desorption and Column Regeneration, Advances in Environmental Research, Vol. 6, p. 221-227. Chandra Sekhar K., Subramanian S., Modak J.M., Natarajan K.A. (1998): Removal of Metal Ions Using an Industrial Biomass with Reference to Environmental Control, International Journal of Mineral Processing, Vol. 53, p. 107-120. Chen J.P., Wang X. (2000): Removing Copper, Zinc, and Lead Ion by Granular Activated Carbon in Pretreated Fixed Bed Columns, Separation and Purification Technology, Vol. 19, p. 157-167. Chu K.H. (2004): Improved Fixed-Bed Models for Metal Biosorption, Chemical Engineering Journal, Vol. 97, p. 233-239. Ghorai S., Pant K.K. (2004): Investigations on the Column Performance of Fluoride Adsorption by Activated Alumina in a Fixed-Bed, Chemical Engineering Journal, Vol. 98, No. 1-2, p. 165-173. Gupta V.K., Jain C.K., Ali I., Sharma M., Saini V.K. (2003): Removal of Cadmium and Nickel from Wastewater Using Bagasse Fly Asha Sugar Industry Waste, Water Research, Vol. 37, No. 16, p. 4038-4044. Hasar H. (2003): Adsorption of Nickel(II) from Aqueous Solution onto Activated Carbon Prepared from Almond Husk, Journal of Hazardous Materials, Vol. 97, p. 49-57. leri R., 2000, evre Biyoreknolojisi, Deiim Yaynlar, Adapazar. Kaewsarn P. (2002): Biosorption of Copper(II) from Aqueous Solutions By Pre-terated Biomass of Marine Algae Padina sp., Chemosphore, Vol. 47, p. 1081-1085. Kahveciolu ., Kartal G., Gven A., Timur S. (2002): Metallerin evresel Etkileri-I, Metalurji ve Malzeme Mh.Blm, T, stanbul. Kapoor A., Viraraghavan T. (1998): Removal of Heavy Metals from Aqueous Solutions Using Immobilized Fungal Biomass in Continuous Mode, Water Res., Vol. 32, No. 6, p. 1968-1977. Karpuzcu M. (1984): evre Mhendisliine Giri, T naat Fakltesi Matbaas, stanbul. Kratochvil D., Volesky B. (1998): Advances in the Biosorption of Heavy Metals, Trends in Biotechnology, Vol.16, p. 291-300. Ko D.C.K., Porter J.F., McKay G. (2000): Optimised Correlations for the Fixed-Bed Adsorption of Metal Ions on Bone Char, Chemical Engineering Science, Vol. 55, p. 5819-5829. Ko D.C.K., Lee V.K.C., Porter J.F., McKay G. (2002): Improved Design and Optimization Models for the Fixed Bed Adsorption of Acid Dye and Zinc Ions from Effluents, J. Chem. Technol. Biotechnol., Vol. 77, p. 1289-1295. Lehmann M., Zouboulis A.I., Matis K.A. (2001): Modelling the Sorption of Metals from Aqueous Solutions on Goethite Fixed-Beds, Env. Pol., Vol. 113, p. 121-128. Malko E., Nuholu Y., Abal Y. (2006): Cr(VI) Adsorption by Waste Acorn of Quercus ithaburensis in Fixed Beds: Prediction of Breakthrough Curves, Chemical Eng. Journal, Vol. 119, p. 61-68. McKay G., Bino M.J. (1990): Simplified Optimization Procedure for Fixed Bed Adsorption Systems, Water Air Soil Pollution, Vol. 51, p. 33-41. McKay G., Porter J.F., Prasad G.R. (1999): The Removal of Dye Colours from Aqueous Solutions by Adsorption on Low-Cost Materials, Water Air and Soil Pollution, Vol.114, p. 423-438.

Fen ve Mhendislik Dergisi

Cilt: 8 Say: 2

Sayfa No: 45

Paul Chen J., Yoon, J.T., Yiacoumi S. (2003): Effects of Chemical and Physical Properties of Influent on Copper Sorption onto Activated Carbon FixedBed Columns, Vol. 41, p. 1635-1644. Patterson J.W. (1985): Industrial Wastewater Treatment Technology, Butteworth Publishers, P. 466 (2 nd). Perrich J.R. (1981): Activated Carbon for Wastewater Treatment, Boca Raton: CRC Press. Rao M., Parwate A.V., Bhole A.G. (2002): Removal of Cr6+ and Ni2+ from Aqueous Solution Using Bagasse and Fly Ash, Waste Management, Vol. 22, p. 821-830. Rich G., Cherry K. (1987): Hazardous Waste Treatment Technologies, Pudvan Publ. Co., Newyork. Sa Y. (1993): Atksulardaki Ar Metal yonlarnn Giderilmesi ve Geri Kazanlmas in En Uygun Biyosorbent Trnn Seilmesi ve Deiik Reaktr Sistemlerinin Matematiksel ncelenmesi, Doktora Tezi, Hacettepe niversitesi Fen Bilimleri Enstits Kimya Mhendislii Anabilim Dal, p. 28. Sarin V., Pant K.K. (2006): Removal of Chromium from Industrial Waste by Using Eucalyptus bark, Bioresource Technology, Vol. 97, No. 1, p. 15-20. Tranter T.J., Herbst R.S., Todd T.A., Olson A.L., Eldredge H.B. (2003): Application of a Second Order Kinetic Model for The Preliminary Design of an Adsorption Bed System Using Ammonium Molybdophosphate-Polyacrylonitrile for The Removal of 137Cs from Acidic Nuclear Waste Solutions, Advances in Environmental Research, Vol. 7, p. 913923. Tsai W.T., Chang C.Y., Ho C.Y., Chen L.Y. (1999): Adsorption Properties and Breakthrough Model of 1,1-Dichloro-1-Fluoroethane on Activated Carbons, Journal of Hazardous Materials, Vol. 69, p. 53-66. Trkman A., Aslan ., Ege . (2001): Doal Zeolitlerle Atksulardan Kurun Giderimi (Lead Removal from Wastewaters by Natural Zeoltes), DE Mhendislik Fakltesi Fen ve Mhendislik Dergisi, Vol. 3, No. 2, p. 13-19. Veglio F., Esposito A., Reverberi A.P. (2002): Copper Adsorption on Calcium Alginate Beads: Equilibrium pH-Related Models, Hydrometallurgy, Vol. 65, p. 43-57. Volesky B. (1990): Biosorption of Heavy Metals, CRC Pres, Boca Raton, 396, Florida. Volesky B., Prasetyo I. (1994): Cadmium Removal in a Biosorption Column, Biotechnol. Bioeng., Vol. 43, p. 1010-1015. Yan G., Viraraghavan T. (2001): Heavy Metal Removal in a Biosorption Column by Immobilized M. Rouxii Biomass, Bioresource Technology, Vol. 78, p. 243-249. Yu L.J., Shukla S.S., Dorris K.L., Shukla A., Margrave J.L .(2003): Adsorption of Chromium from Aqueous Solutions by Maple Sawdust, Journal of Hazardous Materials, Vol. 100, p. 53-63. Zulfadhly Z., Mashitah M.D., Bhatia S. (2001): Heavy Metals Removal in Fixed-Bed Column by the Macro Fungus Pycnoporus sanguineus, Environmental Pollution, Vol. 112, p. 463-470.