‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫بنام خدا‬

‫معرفی نرم افزار ‪ FLAC 2D‬و مدل سازی مسئله‬

‫مقدمه‬
‫در این بخش ابتدا نرم افزار ‪ FLAC‬معرفی میگردد‪ .‬مزایا محدودیتها و روش کار با آن به طور خالصه‬
‫توضیح داده میشود و در ادامه توضیحاتی در مورد روش مدلسازی در آن داده میشود‪.‬‬
‫یکی از روشهای مطالعه و بررسی عملکرد رفتار استاتیکی و دینامیکی سازههای خاکی و سنگی استفاده‬
‫از روشهای عددی میباشد‪ .‬در گذشته محققان ترجیح میدادند از مدلهای آزمایشگاهی و روشهای تحلیلی‬
‫استفاده نمایند‪ ،‬ولی با گسترش روشهای عددی و استفاده از رایانهها با قدرت پردازش باال‪ ،‬کاربرد روشهای‬
‫عددی در حل مسائل ژئوتکنیکی از جمله تحلیل پاسخ دینامیکی سازههای خاکی‪ ،‬در سالهای اخیر توسعه‬
‫زیادی یافته است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬امروزه روشهای عددی جزء فراگیرترین و پرکاربردترین روشها در‬
‫ژئوتکنیک میباشند که با استفاده از این روشها میتوان جزئیات تنش و تغییر شکل را در نقاط مختلف یک‬
‫مدل تعیین کرد‪ .‬از جمله این روشهای عددی به روش اجزاء ضمنی‪ 1‬و روش تفاضل محدود صریح‪ 2‬اشاره‬
‫کرد‪ FLAC .‬برنامه تفاضل محدود است که برای کاربردهای ژئوتکنیک گسترش یافته است‪ .‬این نرم افزار‬
‫توسط شرکت ‪ Itasca‬در سال ‪ 1891‬به بازار آمد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Implicit‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Explicit‬‬

‫‪1‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫نرم افزار ‪ 1 FLAC‬که دارای قابلیتهای فراوان از جمله در نظر گرفتن اندرکنش خاک و سازه‪ ،‬محاسبه‬
‫تغییر شکلهای بزرگ‪ ،‬مدلهای رفتاری مختلف خاک‪ ،‬در نظر گرفتن فشار آب حفرهای‪ ،‬میباشد‪.‬‬
‫‪ FLAC‬بسته نرم افزار بر مبنای روش تفاضل محدود است که میتواند برای شبیه سازی رفتار سازههای‬
‫خاکی‪ ،‬سنگی و یا موارد دیگری که در زمان تسلیم ممکن است به حالت پالستیک برسند‪ ،‬مورد استفاده قرار‬
‫گیرد‪ .‬محیط و مصالح مورد نظر به وسیله المانهایی که با هم یک شبکه را تشکیل میدهند‪ ،‬ایجاد و شبیه‬
‫سازی میشود‪ .‬هر المان تحت نیروهای اعمال شده و شرایط مرزی مسئله و با توجه به مدل رفتاری در نظر‬
‫گرفته شده‪ ،‬ممکن است دارای رفتار تنش‪ -‬کرنش خطی و یا غیرخطی باشد و مصالح میتوانند به سطح تسلیم‬
‫رسیده و پالستیک شوند و نیز شبکه المان میتواند تغییر شکل دهد‪ .‬از آنجایی که تحلیل در این نرم افزار بر‬
‫مبنای روش آنالیز الگرانژی‪ 2‬انجام میشود شرایط پالستیک و ناپایداری میتواند با دقت زیادی مدل شود‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Fast Lagrangian Analysis of Continua‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Lagrangian‬‬

‫‪2‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫معرفی نرم افزار ‪FLAC‬‬

‫نرم افزار ‪ FLAC‬که برگرفته شده از عبارت ‪ Fast Lagrangian Analysis of Continua‬است که‬
‫تحلیل الگرانژی محیط پیوسته را به کمک روش تفاضل محدود انجام میدهد‪ .‬این نرم افزار رفتار سازههای‬
‫ساخته شده در خاک‪ ،‬سنگ و دیگر مواردی که وقتی به نهایت تسلیم رسیده و رفتار پالستیک از خود نشان‬
‫میدهند را مدل میکند‪ .‬مواد به وسیله المانهایی داخل یک شبکه که به وسیله کاربر جهت ساخته شده‬
‫اشکال مورد نظر اصالح گردیده است‪ ،‬نشان داده میشوند‪ .‬هر المان در مقابل نیروها و محدودیتهای اعمال‬
‫شده مطابق با یک قانون تنش‪ -‬کرنش خطی یا غیر خطی رفتار میکند‪ .‬مواد قابلیت تسلیم و جریان یافتگی‬
‫را دارند و نقاط شبکه در حد کرنش زیاد میتوانند حرکت کنند و یا جابجا گردند‪ FLAC .‬توانایی زیادی را‬
‫برای حل مسائل پیچیده در علم مکانیک و به طور خاص در علم ژئومکانیک فراهم میآورد‪ .‬این برنامه دارای‬
‫‪ 11‬مدل رفتاری (مدل ‪ ،null‬سه مدل االستیک و هفت مدل پالستیک) برای مصالح مختلف میباشد‪.‬‬
‫هر زون در ‪ FLAC‬ممکن است دارای مدل رفتاری و خصوصیات مختلفی باشد و یک گرادیان پیوسته یا‬
‫توزیع استاتیکی در هر یک از خصوصیات ممکن است مشخص گردد‪ .‬بعالوه یک فصل مشترک یا سطح لغزش‬
‫برای مشخص کردن سطوح مجزا بین دو یا چند بخش از شبکه‪ 1‬وجود دارد‪ .‬فصل مشترک‪ ،‬صفحاتی هستند‬
‫که لغزش و یا جدایش در این صفحات امکان پذیر است که به وسیله آنها میتوان گسلها و درزهها را نمایش‬
‫داد‪.‬‬
‫برای هر مدل در ‪ FLAC‬که مصالح آن از مدل رفتاری موهر‪ -‬کلمب تبعیت میکنند‪ ،‬ضریب اطمینان به‬
‫طور خودکار محاسبه میشود‪ .‬محاسبه بر مبنای روش کاهش مقاومت میباشد که مجموعهای از مدلسازیها‬
‫را با تغییر در خصوصیات مقاومتی به منظور تعیین شرایطی که در آن ناپایداری رخ میدهد‪ ،‬انجام میدهد‪.‬‬
‫ضریب اطمینان متناظر با نقطه ناپایدار به دست میآید و سطح شکست بحرانی در مدل نیز تعیین میگردد‪.‬‬
‫ضمناً این نرم افزار قابلیت به کارگیری و استفاده از برنامهی نوشته شده در محیط )‪ (C‬را دارد‪ .‬همچنین‬
‫با استفاده از ‪( FISH‬برنامه نویسی تعریف شده در نرم افزار) میتواند رفتار خاصی را که مدنظر است‪ ،‬مشاهده‬
‫نمود‪ .‬برنامه نویسی توسط ‪ FISH‬اصولی دارد که در راهنمای نرم افزار به آن اشاره شده است‪ .‬محاسبات انجام‬
‫شده در نرم افزار را میتوان تا دقت خاصی (دقت ساده و یا دقت مضاعف) که مدنظر است‪ ،‬محدود کرد که‬
‫این محدودیت در ورودی نرم افزار توصیف میگردد‪ .‬در حالت کلی میتوان گفت که کار کردن با این نرم افزار‬
‫به دقت زیادی احتیاج دارد و باید در تعریف گرهها‪ ،2‬متصل کردن آنها‪ ،‬تعریف مدل برای ناحیههای مختلف‬
‫و سایر الزامات مورد نیاز جهت مدلسازی‪ ،‬دقت کافی به عمل آورد‪ .‬خروجی این برنامه میتواند شامل موارد‬
‫مختلفی مانند‪ :‬تنش‪ ،3‬کرنش‪ 4‬المانها‪ ،‬جابجایی گرهها‪ ،‬نواحی پالستیک شده‪ ،‬بردارهای جابجایی و ‪ ...‬باشد‪.‬‬
‫در این نرم افزار‪ ،‬برای محاسبه دقیق کرنشهای پالستیک و گسیختگی مصالح از روش الگرانژ با ناحیهبندی‬
‫مختلط استفاده شده است‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Grid‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Node‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Stress‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Strain‬‬

‫‪3‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫همچنین به دلیل اینکه در این نرمافزار هیچ گونه ماتریس سختی تولید نمیگردد‪ ،‬احتیاج به حافظهی باال‬
‫در کامپیوتر نیست به طوری که به عنوان مثال‪ ،‬برای ایجاد یک شبکه با تعداد بیست هزار ناحیه‪ ،‬دو مگا بایت‬
‫حافظه کافی میباشد‪.‬‬
‫این نرمافزار هم به صورت تایپ و هم با استفاده از منوهای مختلف قابلیت تولید مدل را دارد ولی با استفاده‬
‫از حالت تایپ دستور میتواند مدلهای پیچیده از لحاظ هندسه و رفتار را تولید و تحلیل نمود‪ .‬ضمناً این‬
‫نرمافزار هم در محیط ‪ DOS‬و هم در محیط ‪ Windows‬قابل اجرا میباشد ولی سرعت تحلیل در محیط‬
‫‪ windows‬به میزان ‪ % 1‬الی ‪ % 11‬بیشتر از سرعت تحلیل در محیط ‪ DOS‬میباشد‪.‬‬

‫مزایا و معایب نرم افزار ‪FLAC‬‬

‫از جمله قابلیتهای شایان توجه نرمافزار ‪ FLAC‬میتوان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫‪ )1‬توانایی تحلیل دینامیکی مسائل ژئوتکنیکی جهت مدلسازی بارهای هارمونیک‪ ،‬بار زلزله و بار افنجار‬
‫‪ )2‬مدهای تحلیلی کرنش صفحهای‪ ،‬تنش صفحهای و تقارن محوری‬
‫‪ )3‬توانایی مدلسازی جریان آب زیرزمینی و تحکیم در خاک‬
‫‪ )4‬توانایی مدلسازی المانهای سازهای برای شبیهسازی حائلهای تونل‪ ،‬سیستمهای میخکوبی‪ ،‬دیوارهای‬
‫دیافراگمی‪ ،‬راک بولتها‪ ،‬شمعها‪ ،‬ریزشمعها و غیره‬
‫‪ )1‬قابلیت مدلسازی المانهای سطح مشترک که از طریق آن میتوان صفحات لغزش یافته‪ ،‬درزهها‪،‬‬
‫الیههای خاک و اندرکنش خاک و سازه را به دقت شبیهسازی نمود‪.‬‬
‫‪ )1‬توانایی مدلسازی ویسکواالستیک و وسیکوپالستیک (خزش)‬
‫‪ )7‬توانایی مدلسازی حرارتی و نیز مدلسازی همزمان مدلهای حرارتی و تنش مکانیکی و فشار آب‬
‫منفذی‬
‫‪ )9‬توانایی مدلسازی جریان دو فازه برای شبیهسازی جریانهای دو فازه در محیطهای متخلخل‬
‫‪ )8‬قابلیت اضافه نمودن مدلهایی که با استفاده از زبان برنامهنویسی ‪ FISH‬نوشته میشود‪.‬‬
‫از جمله معایب این نرمافزار میتوان به طوالنی بودن محاسبات دینامیکی و طوالنی شدن روند حل مسائلی‬
‫که در ارتباط با جریان آب و فرآیند تحکیم است‪ ،‬اشاره کرد‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫روند مدل سازی در نرم افزار ‪FLAC‬‬

‫پس از ورود به محیط نرمافزاری برنامه ‪ ،FLAC‬میتوان کار با نرمافزار را آغاز نمود‪.‬‬
‫به محض ورود به نرم افزار پنجره زیر ظاهر میگردد‪.‬‬

‫شکل (‪ )1‬پنجره تنظیمات مدل و پنجره گرافیکی ‪FLAC‬‬

‫‪5‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫شکل (‪ )2‬تنظیمات مدل در صورت وجود آب زیرزمینی‬

‫برای درج کدهای دستوری در زیر منوی اصلی گزینه ‪ Record‬انتخاب شده و در صفحه دستوری کدهای‬
‫مورد نظر درج میشود‪ .‬برای اجرا کردن کدهای نوشته شده در نرمافزار گزینه ‪ Rebuild‬انتخاب میشود‪.‬‬
‫شکل هندسی مدل در صفحه نمایش (‪ )Model view Plan‬قابل مشاهده است‪ .‬در این صفحه همچنین‬
‫میتوان نمودارها و اشکال مختلف از مدل ساخته شده را مشاهده کرد‪.‬‬
‫در قسمت ‪ Consol‬کدهای همارز با کدهای نوشته شده در ‪ FLAC‬درج میشود‪ .‬در این پنجره همچنین‬
‫میتوان دادههای رقومی نیز از نتایج مدلسازی استخراج کرد‪ .‬زیرمجموعه کلید ‪ Build‬شامل کلیدهایی است‬
‫که با استفاده از آن میتوان شکل هندسی مدل و شبکه زونبندی را ایجاد کرد‪ .‬زیرمجموعه کلید ‪Alter‬‬
‫مربوط به کلیدهایی است که تغییراتی مانند ایجاد سطوح مشترک در مدل از طریق گزینههای آن اعمال‬
‫میشود‪ .‬در قسمت ‪ ،Material‬نوع مدل رفتاری و ویژگی مصالح معرفی میشوند‪ .‬گزینه ‪ In Situ‬مربوط به‬
‫اعمال شرایط اولیه و مرزی به مدل است‪ .‬گزینه ‪ Utility‬تسهیالتی را به کاربر ارائه میدهد تا از طریق آن‬
‫بتوان خروجیهای مورد نظر را دریافت‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫گزینه ‪ Setting‬جهت تنظیم برخی پارامترها مانند شتاب گرانش زمین کاربرد دارد‪ .‬گزینه ‪ Plot‬امکان‬
‫استخراج اشکال هندسی مدل و نتایج تحلیل را فراهم میکند‪ .‬نهایتاً گزینه ‪ Run‬مربوط به تنظیماتی خاص‬
‫جهت تحلیل مدل میباشد‪.‬‬
‫در باالی قسمت ‪ ، Model View Plane‬یک نوار ابزار وجود دارد ک با استفاده از آن میتوان تنظیماتی‬
‫از قبیل بزرگ و کوچک کردن مدل‪ ،‬جابجایی مدل و ‪ ...‬را ایجاد کرد‪ .‬این کلیدها تقریباً مشابه کلیدهای به کار‬
‫رفته در نرمافزارهای مهندسی دیگر بوده و میتوان با نگه داشتن نشانگر موس بر روی آن‪ ،‬کار کرد کلید مذکور‬
‫را مشاهده کرد‪ .‬عملکردهای مربوط به این کلیدها را میتون در زیر مجموعه قسمت ‪ view‬در منوی اصلی‬
‫نیز مشاهده کرد‪ .‬همچنین عملگرهای مربوط به کلیدهای کنترلی را میتوان در بخش ‪ Tools‬در منوی اصلی‬
‫مشاهده کرد‪ .‬در منوی ‪ Show‬و ‪ File‬تنظیمات اولیه پنجره گرافیکی قابل تغییر است‪.‬‬
‫همچنین میتوان ذخیرهی فایلها و کدها را در این قسمت انجام داد‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫اصطالحات فنی‬
‫برای کار با برنامه المان محدود ‪ FLAC‬آشنایی کلی با یک سری اصطالحات فنی ضروری به نظر میرسد‪.‬‬

‫شکل (‪ )2‬مثالی از مدلسازی در ‪FLAC‬‬

‫معادل فارسی اصطالحات موجود در شکل عبارت است از‪:‬‬

‫‪Water Table‬‬ ‫سطح آب زیرزمینی‬
‫‪Hydraulic Pressure‬‬ ‫فشار هیدرولیکی‬
‫‪Attached Grid Points‬‬ ‫نقاط گرهای متصل شده‬
‫‪Model Boundary‬‬ ‫مرز مدل‬
‫‪Horizontal Boudary Stress‬‬ ‫تنش مرزی افقی‬
‫‪Interface‬‬ ‫سطح مشترک‬
‫‪Structural Cable‬‬ ‫المان سازهای کابل‬
‫‪Structural Beam‬‬ ‫المان سازهای تیر‬
‫‪Zone‬‬ ‫زون (بخش‪ ،‬منطقه)‬
‫‪Grid Point‬‬ ‫نقطه گرهای (گریدپوینت)‬
‫‪Internal Bouyndary‬‬ ‫مرز داخلی‬
‫)‪(Excavation‬‬
‫‪Fixed Bottom Boundary‬‬ ‫مرز تحتانی گیردار شده‬

‫‪8‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫مراحل گام به گام مدلسازی در نرمافزار ‪FLAC‬‬

‫گام اول‪ -‬ایجاد شبکه تفاضل محدود‬
‫با استفاده از شبکه تفاضل محدود‪ ،‬محیط مورد بررسی مشبندی میشود‪ .‬هر زون در شبکه تفاضل محدود‬
‫کوچکترین بخش از مدل است که ‪ FLAC‬بر روی آن تحلیلهای الزم را انجام میدهد‪ .‬در اکثر مسائل تعداد‬
‫زونها (گریدها) میتواند به صدها و یا حتی چند هزار زون برسد‪.‬‬
‫هر گرید با اختصاص شماره زون در جهت ‪ x‬با عالمت ‪ i‬و شماره زون در جهت ‪ y‬بت عالمت ‪ j‬آدرسدهی‬
‫میشود‪ .‬بنابراین میتوان هر یک از زونها را با یک جفت شماره ‪ i‬و ‪ j‬آدرسدهی کرد‪ .‬از طرفی چنانچه خطوط‬
‫تشکل دهندهی شبکه تفاضل محدود گریدالین خوانده شود‪ ،‬میتوان شکل را متشکل از انتشار گرید الینهای‬
‫قائم در جهت ‪ x‬و گرید الینهای افقی در جهت ‪ y‬در نظر گرفت‪.‬‬
‫اولین دستوری که برای تشکیل شبکه تفاضل محدود در ‪ FLAC‬نوشته میشود به صورت زیر است‪:‬‬
‫‪Grid icol jrow‬‬
‫در این دستور ‪ icol‬تعداد کل ستونها و ‪ jcol‬تعداد کل ردیفهای شبکه زونبندی شده میباشد‪ .‬کاربر باید‬
‫جهت تولید شبکه زونبندی شده توجه ویژهای به تعداد زونها داشته باشد‪ .‬هر چه تعداد زونها در یک شبکه‬
‫بیشتر بوده و اندازه زونها ریزتر باشد‪ ،‬دقت مدلسازی بیشتر خواهد بود‪ .‬ابعاد زونها با توجه به مدل مورد‬
‫نظر باید به صورتی باشد که از یک طرف دقت مدلسازی به اندازه کافی باال بوده و از طرف دیگر سرعت حل‬
‫نیز به میزان نامطلوب کند نباشد‪.‬‬
‫برای ارائه شکل هندسی مشخص به شبکه زونبندی از دو دستور زیر استفاده میشود‪:‬‬
‫‪generate‬‬
‫‪initia‬‬
‫با دستور ‪ Generate‬میتوان شبکه زونبندی را به شکل هندسی مورد نیاز کاربر درآود‪.‬‬
‫دستور ‪ initial‬میتواند محل نقاط گرهای مختلف را در مختصات ‪ x‬و ‪ y‬مورد تیاز قرار دهد‪.‬‬
‫باید توجه داشت برای مشاهده شکل زونبندی دستور ‪ model‬باید پس از دستور ‪ grid‬درج شود‪ .‬حال‬
‫چنان چه ساخت یک مدل هندسی به ابعاد ‪ 11‬متر افقی و ‪ 11‬متر قائم مدنظر باشد با استفاده از دستور‬
‫‪ generate‬این مقادیر قابل مدلسازی خواهد بود‪:‬‬
‫‪Gen 0 0 0 10 10 10 10 0 i 1 11 j 1 11‬‬
‫باید توجه داشت جهت معرفی مدل هندسی مختصات رئوس شکل مورد نظر از رأس تحتانی سمت چپ‬
‫به صورت ساعتگرد معرفی خواهد شد‪ .‬همجنین با آدرسدهی گریدالینها محدوده ‪ i‬و ‪ j‬در ادامه خط دستوری‬
‫اعمال میشود‪.‬‬
‫برای مشاهده کانتور زونها به صورت زیر عمل میکنیم‪:‬‬
‫‪Plot > Model > Geometry > gnum‬‬

‫‪9‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫شکل (‪ )4‬شماره گرید الینها‬

‫شکل (‪ )5‬شماره زونها‬

‫‪‬نکته‪ :‬در بسیاری از مدلسازیها جهت کاهش زمان محاسبات‪ ،‬زونهایی که در نواحی مرزی قرار دارند‬
‫با ابعاد درست مدل شده؛ در حالی که زونهایی که در منطقه مورد مطالعه قرار دارد به صورت ریز مدلسازی‬
‫میشود تا بتوان دقت مورد نیاز مدل را برآورد نمود‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫برای برآوردن این شرایط میتوان از دستور ‪ ratio‬در قسمت معرفی خصوصیات هندسی مدل استفاده‬
‫نمود‪.‬‬
‫کد دستوری زیریک نمونه زونبندی با دستور ‪ ratio‬را نشان میدهد‪:‬‬

‫‪Grid 10 10‬‬
‫‪Me‬‬
‫‪Gen 0 0 0 10 10 10 10 0 rat 1.2 1.2‬‬

‫شکل (‪ )6‬دستور ‪ ratio‬برای ریز و درشت نمودن شبکه‬

‫همان گونه که مشاهده میشود ابعاد هر زون‪ 1/2‬برابر زون قبلی در هر دو جهت ‪ x‬و ‪ y‬است‪.‬‬
‫کد ‪ m e‬مخفف عبارت ‪ model elastic‬است‪.‬‬
‫‪‬نکته‪ :‬چنان چه اندازه ‪ ratio‬بین صفر و یک باشد‪ ،‬ابعاد زون در جهت مثبت محورهای ‪ x‬و ‪ y‬کاهش‬
‫خواهد یافت و اگر بزرگتر از یک باشد‪ ،‬ابعاد زون در جهت مثبت محورهای ‪ x‬و ‪ y‬افزایش خواهد یافت‪.‬‬
‫‪‬توجه‪ :‬با دستورهای ‪ Generate arc ،Generate Circle‬و ‪ Generate line‬میتوان به ترتیب‬
‫اشکال دایره‪ ،‬کمان و خط مستقیم را در داخل زونها ایجاد کرد‪.‬‬
‫دستور دیگری که در مدلسازی هندسی از آن استفاده میشود دستور ‪ Initial‬است‪ .‬با استفاده از این‬
‫دستور میتوان یک یا چند نقطه گرهای را به مختصات جدید منتقل کرد‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫گام دوم‪ -‬اعمال مدل رفتاری‬

‫پس از ترسیم شکل هندسی مدل‪ ،‬کاربر ملزم به معرفی مدل رفتاری مصالح به تمام زونها خواهد بود‪ .‬این‬
‫عمل با دستور اصلی ‪ Property‬و ‪ model‬انجام میشود‪.‬‬
‫مدلهای معمول برای استفاده در ‪ FLAC‬عبارتند از‪:‬‬
‫‪( Model Mohr‬مخفف ‪ :)m m‬مدل رفتاری موهر کولمب‬
‫‪( Model elastic‬مخفف ‪ :)m e‬مدل رفتاری االستیک همسانگرد‬
‫‪ : Model Null‬دستور متداول جهت حذف زونها در نواحی مورد نیاز مثل حفاری‪.‬‬
‫جدول (‪ )1‬ویژگیهای مورد نیاز جهت معرفی مدل االستیک‬
‫مخفف‬ ‫واحد ‪SI‬‬
‫چگالی‬ ‫‪Density‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪kg / m3‬‬
‫مدول حجمی‬ ‫‪Bulk modulus‬‬ ‫‪b‬‬ ‫)‪N / m2 (Pa‬‬
‫مدول برشی‬ ‫‪Shear Modulus‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪N / m2‬‬

‫مدول بالک و مدول برشی با استفاده از روابط زیر قابل محاسبه است‪:‬‬
‫‪: K ‬مدول بالک‬ ‫‪E‬‬
‫)‪3 (1  2‬‬
‫‪ : G  E‬مدول برشی‬
‫)‪2 (1  ‬‬
‫در این روابط‪:‬‬
‫‪ : ‬ضریب پواسون‬ ‫‪ :E‬مدول االستیسیته‬ ‫‪ :G‬مدول برشی‬ ‫‪ :K‬مدول حجمی (بالک)‬
‫جدول (‪ )2‬ویژگیهای مورد نیاز جهت معرفی مدل موهر کلمب‬
‫مخفف‬ ‫واحد ‪SI‬‬
‫چگالی‬ ‫‪Density‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪kg / m3‬‬
‫مدول حجمی‬ ‫‪Bulk modulus‬‬ ‫‪b‬‬ ‫)‪N / m2 (Pa‬‬
‫مدول برشی‬ ‫‪Shear Modulus‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪N / m2‬‬
‫زاویه اصطکاک‬ ‫‪Friction angle‬‬ ‫‪f‬‬ ‫درجه‬
‫چسبندگی‬ ‫‪Cohesion‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪N / m2‬‬
‫زاویه اتساع‬ ‫‪Dilation angle‬‬ ‫‪di‬‬ ‫درجه‬
‫مقاومت کششی‬ ‫‪Tensile‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪Pa‬‬
‫‪strenght‬‬

‫‪12‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫‪‬نکته‪ :‬باید توجه داشت بر خالف آدرس دهی در خط دستوری ‪ generate‬که بر پایه ‪ i‬و ‪ j‬مربوط به گرید‬
‫الینهای مدل است‪ ،‬آدرسدهی در خطوط دستوری ‪ model‬و ‪ property‬با استفاده از ‪ i‬و ‪ j‬های مربوط به‬
‫زونهای مدل امکانپذیر است‪.‬‬
‫کد دستوری زیر مثالی را نشان میدهد که به نیمه تحتانی آن مدل موهر کولمب و نیمه فوقانی آن مدل‬
‫االستیک اختصاص داده شده است‪.‬‬
‫‪Grid 10 10‬‬
‫‪Gen 0 0 0 10 10 10 10 0 i 1 11 j 1 11‬‬
‫‪Me‬‬
‫‪prop den=2000 bulk=1e8 shear=0.3e8 i 1 10 j 6 10‬‬
‫‪m m i 1 10 j 1 5‬‬
‫‪prop den=2500 bulk 1.5e8 shear=0.6e8 j 1 5‬‬

‫شکل (‪ )7‬اختصاص دو مدل رفتاری به یک مدل‬

‫‪13‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫گام سوم‪ -‬اعمال شرایط مرزی و اولیه‬

‫پس از اعمال مدل هندسی و مدل رفتاری با استفاده از دستورهای ‪ fix ،initial ،apply‬و ‪ free‬میتوان‬
‫شرایط مرزی و اولیه مورد نیاز را به مدل معرفی کرد‪.‬‬
‫در جدولهای () و () دستورهای مرتبط با اعمال شرایط مرزی و شرایط اولیه مشاهده میشود‪ .‬باید توجه‬
‫داشت که مشخصات مربوط به شرایط مرزی در طول آنالیز مدل ثابت باقی میکند‪.‬‬

‫جدول (‪ )3‬دستورهای مربوط به شرایط مرزی‬

‫دستور‬ ‫عملکرد‬
‫‪Apply‬‬ ‫اعمال فشار مکانیکی به مرز‬
‫‪Pressure‬‬
‫‪Apply sxx‬‬ ‫اعمال تانسور تنش ‪ xx‬به مرز‬
‫‪Apply sxy‬‬ ‫اعمال تانسور تنش برشی ‪ xy‬به مرز‬
‫‪Apply syy‬‬ ‫اعمال تانسور تنش ‪ yy‬به مرز‬
‫‪Apply xforce‬‬ ‫اعمال نیرو در جهت محور ‪ x‬به نقاط گرهای واقع در مرزها‬
‫‪Apply yforce‬‬ ‫اعمال نیرو در جهت محور ‪ y‬به نقاط گرهای واقع در مرزها‬
‫‪Apply xvel‬‬ ‫اعمال سرعت در جهت محور ‪ x‬به نقاط گرهای واقع در مرزها‬
‫‪Apply yvel‬‬ ‫اعمال سرعت در جهت محور ‪ y‬به نقاط گرهای واقع در مرزها‬
‫‪Fix pp‬‬ ‫ثابت نگه داشتن فشار آب حفرهای (‪ )pore pressure‬در نقاط گرهای واقع در مرزها‬
‫‪Fix x‬‬ ‫گیر دار نمودن و به صفر رساندن سرعت در جهت محور ‪x‬‬
‫‪Fix y‬‬ ‫گیر دار نمودن و به صفر رساندن سرعت در جهت محور ‪y‬‬

‫در اعمال شرایط مرزی به نکات زیر دقت شود‪:‬‬

‫‪ -1‬با استفاده از دستور ‪ Free‬و زیردستورهای درج شده در قسمت ‪ Fix‬میتوان اثرات اعمال شده با دستور‬
‫‪ Fix‬را از میان برد‪.‬‬
‫‪ -2‬جهت گیردار کردن مرزها از دستور ‪ Fix x‬و ‪ Fix y‬استفاده میشود‪.‬‬

‫جدول (‪ )4‬دستورهای مربوط به شرایط اولیه‬

‫دستور‬ ‫عملکرد‬
‫‪Initial pp‬‬ ‫اعمال شرایط اولیه فشار آب حفرهای به یک زون‬
‫‪Initial sat‬‬ ‫اعمال شرایط اولیه خاک اشباع به یک نقطه گرهای‬
‫‪Initial sxx‬‬ ‫اعمال شرایط اولیه تانسور تنش ‪ xx‬به یک زون‬
‫‪Initial sxy‬‬ ‫اعمال شرایط اولیه تانسور تنش برشی ‪ xy‬به یک زون‬

‫‪14‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫‪Initial syy‬‬ ‫اعمال شرایط اولیه تانسور تنش ‪ yy‬به یک زون‬

‫‪Initial szz‬‬ ‫اعمال شرایط اولیه تانسور تنش ‪ zz‬به یک زون‬
‫اعمال شرایط اولیه سرعت در جهت ‪ x‬به یک نقطه گرهای ‪Initial xvel‬‬
‫اعمال شرایط اولیه سرعت در جهت ‪ y‬به یک نقطه گرهای ‪Initial yvel‬‬
‫اعمال شرایط اولیه جابجایی در جهت ‪ x‬به یک نقطه ‪Initial xdis‬‬
‫گرهای‬
‫اعمال شرایط اولیه جابجایی در جهت ‪ y‬به یک نقطه ‪Initial ydis‬‬
‫گرهای‬

‫‪Grid 10 10‬‬
‫‪Gen 0 0 0 10 10 10 10 0 i 1 11 j 1 11‬‬
‫‪Model e‬‬
‫‪Fix x i=1‬‬
‫‪Fix y i=11‬‬
‫‪Fix x y j=1‬‬

‫شکل (‪ )8‬اعمال شرایط مرزی به مدل‬

‫‪15‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫گام چهارم‪ -‬تعادل اولیه و تحلیل گام به گام‬

‫پیش از آن که در داخل مدل‪ ،‬حفاری یا تغییرات دیگر اعمال شود‪ ،‬مدل اصلی باید به یک تعادل اولیه برسد‪.‬‬
‫شرایط مرزی و شرایط اولیه باید طوری به مدل اعمال شود که مدل دقیقا در تعادل اولیه قرار داشته باشد‪ .‬در‬
‫مدلسازیهای پیچیده با مصالح گوناگون تعادل اولیه در مدل حتماً باید انجام شود تا مدل به پایداری طبیعی‬
‫خود برسد و سپس حفاریها یا خاکریزیهای مصنوعی بر آن اعمال گردد‪ .‬تعادل اولیه را میتوان با دستور‬
‫‪ Step‬یا ‪ Solve‬ایجاد کرد‪ .‬چنانچه در مدل گسیختگی روی ندهد‪ ،‬دستور ‪ Solve‬مدل را تا انتها و تا جایی‬
‫که مدل به تعادل برسد حل میکند‪ .‬با این حال با دستور ‪ Step‬کاربر میتواند میزان تعادل مورد نظر خود را‬
‫به مدل معرفی کند ‪.‬‬
‫برای به تعادل رساندن مدل ‪ 4‬روش میتواند انجام گردد‪:‬‬
‫‪ -1‬مدل رفتاری پالستیک‪ ،‬اعمال تنشهای اولیه و حفاری در همان مرحله‬
‫‪ -2‬مدل رفتار االستیک‪ ،‬عدم اعمال تنشهای اولیه‪ ،‬به تعادل رساندن مدل سپس صفر نمودن جابجاییها و‬
‫اعمال مدل رفتاری پالستیک‬
‫‪ -3‬مدل رفتاری پالستیک با در نظر گیری چسبندگی و مقاومت کششی باال‪ ،‬عدم اعمال تنشهای اولیه ‪ ،‬به‬
‫تعادل رساندن مدل سپس صفر نمودن جابجاییها و اعمال مقدار واقعی چسبندگی و مقاومت کششی‬
‫‪ -4‬اعمال مدل رفتاری االستیک‪ ،‬اعمال تنشهای اولیه‪ ،‬به تعادل رساندن مدل سپس صفر نمودن جابجاییها‬
‫و اعمال مدل رفتاری پالستیک‬
‫‪ ‬نکته‪ :‬به طور تئوریک یک مدل وقتی به تعادل میرسد که در هر گره از مدل برآیند نیروهای اعمال شده‬
‫به آن برابر صفر باشد‪.‬‬
‫بهترین روش جهت بررسی تعادل حدی یک سیستم‪ ،‬استفاده از دستور ‪ history unbalance‬میباشد‪ .‬با‬
‫درج این دستور در فرایند تحلیل‪ ،‬میتوان نموداری استخراج نمود که محور قائم آن بیانگر بیشینه نیروی‬
‫نامتعادل و محور افقی مبین تعداد گامهای مورد نیاز برای تحلیل مدل باشد‪ .‬همچنین میتوان از سرعت و‬
‫جابجایی ایجاد شده در یک نقطه گرهای تاریخچه گرفت تا نحوه جابجایی نقطه در طول فرایند تحلیل مشخص‬
‫شود‪.‬‬
‫پس از حدل مدل‪ ،‬در منوی گرافیکی ‪ ،Plot‬گزینه ‪ history‬انتخاب شده و در قسمت ‪ ،item ID‬گزینه‬
‫‪ history Unbalance‬انتخاب میشود‪.‬‬

‫‪16‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫شکل (‪ )9‬طریقه خروجی گرفتن برای ‪history‬‬

‫سپس برای خروجی گرفتن از پالتی که طبق دستور باال گفته شده به صورت زیر عمل میکنیم‪:‬‬
‫وارد منوی ‪ file‬شده ‪ Print Plot Setup‬را انتخاب مینماییم‪ .‬سپس پنجرهای باز شده آن را مطابق شکل‬
‫زیر انتخاب نموده و ‪ OK‬مینماییم‪ File .‬و بعد از آن ‪ Print Plot‬را انتخاب نموده و ‪ OK‬مینماییم‪.‬‬

‫شکل (‪ )11‬نحوه سیو نمودن خروجی ‪history‬‬

‫‪17‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫شکل (‪ )11‬نمودار نیروی نامتعادل کننده‬

‫همان گونه که در شکل باال مشاهده میشود‪ ،‬نمودار نیروهای نامتعادل کننده به سمت صفر متمایل شدهاند و‬
‫مدل به تعادل اولیه رسیده است‪.‬‬
‫‪ ‬توجه‪ :‬نیروهای نامتعادل کننده در حقیقت نیروی کاذبی است که خود نرمافزار جهت شروع تحلیل وارد‬
‫میکند که این نیرو با اجرای مدل از بین میرود‪ .‬نمودار نیروهای نامتعادل کننده که با گذر زمان به صفر‬
‫میرسد‪.‬‬
‫همچنین برای کنترل دیگر موارد از جمله کانتور نقاط پالستیک به صورت زیر عمل میشود‪:‬‬
‫‪Plot > Model > Zone condition > Plasticity‬‬

‫‪18‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫شکل (‪ )12‬نحوه خروجی گرفتن از پالت نقاط پالستیک‬

‫‪19‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫گام پنجم‪ -‬اعمال سربار و بار وارده به مدل‬

‫برای اعمال بار گذاری در نرمافزار ‪ FLAC‬از دستور ‪ apply‬استفاده میگردد و کد دستوری آن به صورت‬
‫زیر میباشد‪:‬‬
‫‪Apply press 40000 j 51‬‬
‫برای مشاهده تغییرات ایجاد شده در اثر وجود سربار اعم از جابجایی افقی و یا قائم و همچنین بردارهای‬
‫جابجایی به صورت زیر عمل میکنیم‪:‬‬
‫‪Plot > Model > Vector > displacement‬‬
‫دستور باال پالت بردارهای جابجایی را نشان میکند‪ .‬که این پالت دقیقا نشان میدهد در کدام قسمت نشست‬
‫و در کدام قسمت باال زدگی رخ میدهد‪.‬‬
‫‪Plot > Model > Contout- Gp > xdis or ydis‬‬
‫دستور باال پالت بردارهای جابجایی افقی و همین قائم را نشان میدهد‪.‬‬

‫شکل (‪ )13‬اعمال سربار به مدل با دستور ‪apply‬‬

‫‪21‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫گام ششم‪ -‬المانهای سازهای‬

‫در طراحیهای ژئوتکنیکی‪ ،‬اعضای سازهای نقش مهمی ایفا کرده و اغلب برای پایدارسازی سنگ و خاک مورد‬
‫استفاده قرار میگیرد‪ .‬از جمله مهمترین المانهای سازهای در ‪ FLAC‬میتوان به المانهای تیر‪ ،‬کابل و شمع‬
‫اشاره کرد‪.‬‬
‫پس از به تعادل رسیدن مدل و بررسی نمودار نیروهای نامتعادل کننده و همین طور کانتورهای خروجی که‬
‫شامل تنشها و جابجاییها میباشد‪ .‬کار اصلی مدلسازی آغاز میگردد‪ .‬که بستگی به نوع مدل شامل مدل‪-‬‬
‫سازی سازه نگهبان و گودبرداری مرحله به مرحله‪ ،‬حفاری تونل‪ ،‬نصب المانهای سازهای و ‪ ...‬آغاز میگردد‪.‬‬

‫‪ ‬المان تیر‪:‬‬
‫المان تیر یک المان دو بعدی است که در هر نقطه گرهای دارای سه درجهی آزادی میباشد‪ :‬جابجایی در جهت‬
‫‪ ،x‬جابجایی در جهت ‪ y‬و دوران‪ .‬از المان تیر زمانی استفاده میشود که عضو سازهای شبیهسازی شده دارای‬
‫مقاومت خمشی باشد‪ .‬از این المان برای مدلسازی خط لوله‪ ،‬حائل بتنی یا فوالدی جدارهی تونلها ‪ ،‬شبیه‬
‫سازی قابهای ساختمانی فوالدی یا بتنی‪ ،‬دیوارهای حائل‪ ،‬پیهای سطحی‪ ،‬دیوارهای خاک مسلح و‬
‫ژئوتکستایلها استفاده کرد‪ .‬برای شبیهسازی اندرکنش جدارهی تیر با خاک یا سنگ از المانهای سطح مشترک‬
‫در کنار المان سازهای استفاده میشود‪.‬‬

‫شکل (‪ )14‬المان تیر‬

‫‪21‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫جدول (‪ )5‬دستورهای مرتبط با المان تیر‬

‫‪22‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫ویژگیهایی که میتوان در ‪ FLAC‬به المان تیر اختصاص داد به قرار زیر است‪:‬‬
‫مساحت مقطع تیر‪ ،‬مدول االستیسیته مقطع‪ ،‬ممان اینرسی‬
‫‪ ‬نکته‪ :‬به جای اختصاص مساحت مقطع و ممان اینرسی‪ ،‬میتوان در مقاطع مستطیلی میزان عرض و طول‬
‫و در مقاطع دایروی میزان شعاع را معرفی نمود‪ .‬نرمافزار به طور خودکار مقدار مساحت و ممان اینرسی را‬
‫محاسبه میکند‪.‬‬

‫‪ ‬المان کابل‪:‬‬
‫المان کابل‪ :‬المان کابل دارای کابرد گستردهای در زمینه مدلسازی مهارهای تونل؛ خاک مهارها‪ ،‬دیوارهای‬
‫میخ کوبی شده و غیره میباشد‪ .‬این المان سازهای میتواند به خوبی اندرکنش دوغاب محیطی و میگلردهای‬
‫مسلح کننده را شبیهسازی کند‪ .‬با این حال این المان قادر به تحمل خمش و نیروی برش نبوده و چنان چه‬
‫در مدلسازی مهار در تونل نیاز به تعریف این ویژگی نیز باشد استفاده از المان شمع توصیه میشود‪ .‬ویژگی‪-‬‬
‫هایی که میتوان به المان کابل اختصاص داد به شرح زیر است‪:‬‬
‫سطح مقطع کابل‪ ،‬مدول االستیسیته‪ ،‬مقاومت جاری شدن کششی ‪ ،yield‬مقاومت جاری شدن فشاری‬
‫‪ ،ycomp‬محیط خارجی ‪ ،peri‬سختی دوغاب (نیرو‪ /‬طول کابل‪ /‬جابجایی) ‪ ،kbond‬مقاومت چسبندگی‬
‫دوغاب (نیرو ظول کابل) ‪ ، sbond‬مقاومت اصطکاکی دوغاب (درجه) ‪sfric‬‬

‫‪23‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫جدول (‪ )6‬دستورهای مرتبط با المان کابل‬

‫‪24‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫‪ ‬المان شمع‪:‬‬
‫المان شمع یک المان دو بعدی با قابلیت انتقال نیروهای برشی‪ ،‬نرمال و گشتاور خمشی میباشد‪ .‬این المان‬
‫ترکیبی از المانهای کابل و تیر است که عالوه بر تحمل نیروهای برشی‪ ،‬نرمال و خمش دارای مقاومت جداره‬
‫و مقاومت انتها نیز میباشد و به همین خاطر از این المان به طور گسترده برای مدلسازی پیهای عمیق و‬
‫ریز شمعها استفاده میشود‪.‬‬
‫در نرمافزار ‪ FLAC‬المان شمع یک عملکرد ترکیبی از عملکردهای کابل و تیر را دارد‪ .‬شمعها به صورت یک‬
‫المان دو بعدی تعریف میشوند که در هر راس آن سه درجه آزادی دارد (دو درجه آزادی جابجایی و یک‬
‫درجه آزادی دورانی)‪ .‬ویژگیهایی که باید برای المان شمع مدنظر قرار گیرند عبارتند‪:‬‬
‫مساحت مقطع شمع‪ ،‬ممان اینرسی نقطع‪ ،‬وزن مخصوص شمع‪ ،‬مدول االستیسیته شمع‪ ،‬محیط شمع‪ ،‬سختی‬
‫برشی جداره شمع‪ ،‬مقاومت چسبندگی جداره شمع‪ ،‬مقاومت اصطکاکی جداره شمع‪ ،‬سختی مقطع نوک شمع‪،‬‬
‫مقاومت چسبندگی شمع‪ ،‬مقاومت اصطکاکی نوک شمع‬
‫‪ ‬توجه‪ :‬همچنین میتوان به جای معرفی مساحت مقطع و ممان اینرسی سطح مقطع در شمعها با مقطع‬
‫مستطیل عرض و طول سطح مقطع و در شمعهای با مقطع دایروی‪ ،‬مقدار شعاع را به نرمافزار معرفی کرد‪.‬‬
‫جدول (‪ )7‬پارامترهای مرتبط با نوک و طول شمع‬
‫زیر دستور در ‪FLAC‬‬ ‫توصیف‬
‫‪Cs_stiff‬‬ ‫سختی برشی بین سطح تماس شمع و خاک‬
‫‪Cs_sfric‬‬ ‫زاویه اصطکاک بین سطح شمع و خاک‬
‫‪Cs_soch‬‬ ‫مقاومت چسبندگی سطح تماس شمع با خاک‬
‫‪Primeter‬‬ ‫محیط پیرامونی المان‬
‫‪Cs_nstiff‬‬ ‫سختی محوری نوک شمع‬
‫‪Cs_noch‬‬ ‫چسبندگی نوک شمع با خاک‬
‫‪Cs_nfric‬‬ ‫زاویه اصطکاک نوک شمع با خاک‬
‫مقاومت کششی نوک شمع وقتی که شمع به کشش ‪Cs_nten‬‬
‫بیافتد‬

‫‪25‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫جدول (‪ )8‬دستورها و زیر دستورهای مرتبط با المان شمع در ‪FLAC‬‬

‫نحوهی مدلسازی هندسی المانهای سازهای کابل‪ ،‬تیر و شمع به یک صورت است‪ .‬تمام المانها با آدرس‬
‫دهی نقاط انتهایی مدل میشوند‪ .‬کاربر با معرفی نقاط انتهایی المان قادر به ساخت مدل در محیط نرمافزار‬
‫خواهد بود‪ .‬کد مرتبط با مدلسازی هندسی در ‪ FLAC‬به صورت زیر است‪:‬‬
‫… ‪Strucutr <type> begin … end‬‬

‫‪26‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫در این دستور میتوان به قسمت ‪ type‬گزینههای ‪ pile , beam , cable‬را درج نمود تا المان سازهای مورد‬
‫نظر مدل شود‪.‬‬
‫برای آدرسدهی نقاط ابتدایی و انتهایی سه روش مرسوم است‪:‬‬
‫‪ -1‬معرفی نقطه گرهای در زون بندی محیط پیوسته که المان سازهای از آن شروع یا به آن ختم میشود با‬
‫استفاده از دستور ‪grid i j‬‬
‫‪ -2‬ارائه مختصات دکارتی نقاط شروع و پایان المان سازهای با زیر دستور ‪x y‬‬
‫‪ -3‬ارائه شماره نقطهای که المان سازهای از آن شروع یا به آن ختم میشود با استفاده از زیر دستور ‪node=n‬‬
‫که در آن ‪ n‬شماره نقطه خواهد بود‪.‬‬
‫با استقاده از زیر دستور ‪ segment=n‬یک المان سازهای میتواند به چند بخش تقسیم شود‪ .‬چنانچه ‪n=1‬‬
‫باشد المان سازهای ایجاد شده صرفاً دارای یک بخش خواهد‪ .‬دلیل اصلی استفاده از این دستور افزایش تعداد‬
‫بخشهای عضو سازهای بوده که به دنبال آن دقت مدلسازی در اعضای سازهای افزایش مییابد‪.‬‬
‫برای مشاهده شماره بخشها و نقاط میتوان در منوی گرافیکی به ترتیب مسیرهای زیر را دنبال نمود‪:‬‬
‫‪Plot> Model> Structural Elements‬‬

‫شکل (‪ )15‬نحوه نمایش پالت المانهای سازهای‬

‫‪27‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫‪ ‬نکته‪ :‬شرایط انتهایی یک عضو سازهای میتواند با استفاده از دستورهای زیر در جهت ‪ y ،x‬و چرخش به‬
‫صورت گیردار یا آزاد تغییر کند‪.‬‬
‫>‪Struct node= n fix <x> <y> <r‬‬
‫‪Struct node= n free <x> <y> <r‬‬

‫اختصاص ویژگی مصالح به المانهای سازهای‬

‫بعد از خط دستوری مربوط به مدلسازی هندسی عضو سازهای‪ ،‬ویژگی عضو سازهای مورد بررسی در خط‬
‫جداگانه نوشته میشود‪ .‬توجه شود که هر یک از خوط دستوری جهت اعمال ویژگی به عضو سازهای‪ ،‬شماره‪-‬‬
‫گذاری میشود‪ .‬شماره اختصاص داده شده در خط دستوری مربوط به مدلسازی هندسی عضو سازهای نیز‬
‫لحاظ میشود‪ .‬به این ترتیب هر عضو سازهای با شمارهای مختص به آن عضو به خط دستوری با همان شماره‬
‫مرتبط شده و ویژگی مورد نظر را اخذ میکنند‪.‬‬
‫برای مثال با استفاده از دو خط دستوری زیر در ابتدا مدلسازی هندسی تیر شماره ‪ 3‬انجام شده و سپس‬
‫ویژگی آن در خط جداگانه درج شده است‪:‬‬
‫‪Struct beam begin grid 3 4 end grid 3 7 seg 6 prop 3‬‬
‫‪Strucy prop 3 E=2e11 i=2.3e-5 a=4.8e-3‬‬
‫نحوه خروجی گرفتن از المانهای سازهای به این صورت میباشد‪.‬‬
‫‪Utility > info> Structure‬‬
‫و پس از انجام دستور باال المان سازهای مورد نظر را انتخاب نمود و سپس ‪ out put‬را انتخاب نمود و در‬
‫پنجره سمت راست یعنی ‪ consol‬خروجی مورد نظر نمایان میشود که میتوان آن را ‪ copy‬و به اکسل‬
‫انتقال داد‪.‬‬

‫‪28‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫گام هفتم‪ -‬معرفی حفاری و مدلسازی نهایی‬

‫در این مرحله پس از معرفی المانهای سازهای و خصوصیات مرتبط با هر المان نوبت انجام مراحل پایانی‬
‫میگردد که اگر مثالً مدل مورد نظر شامل پروژه تونل یا گودبرداری باشد در این مرحله‪ ،‬به مدل اعمال‬
‫میگردد و به این نکته باید توجه داشت که حتما مرحله به مرحله مدل نموده و ‪ Solve‬صورت گیرد‪.‬‬
‫در انتها پس از ‪ solve‬تمام مراحل نوبت به خروجیهای نهایی از مدل میگردد‪ .‬که دستور خروجی و نوع هر‬
‫یک در قسمتهای قبل شرح داده شد‪.‬‬

‫‪29‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫مدلسازی فشار آب حفرهای و تراوش آب در خاک‬

‫یکی از مدهای تحلیل در ‪ ،FLAC‬تحلیل مدل تحت حضور فشار آب حفرهای میباشد‪ .‬سادهترین مدلسازی‬
‫جریان آب در ‪ FLAC‬به گونهای است که جریان در داخل خاک اشباع ایجاد شده و مرز جریان در یک خط‬
‫فریاتیک از ناحیه خشک باالی آن جدا شود‪ .‬با این حال در ‪ FLAC‬امکان مدلسازی جریان در خاکهای‬
‫نیمه اشباع نیز وجود دارد‪.‬‬
‫برای تحلیل در حضور آب زیرزمینی فرآیند کدنویسی باید با دستور ‪ configuration groundwater‬آغاز‬
‫شود‪ .‬در ادامه شبکه زون بندی شده‪ ،‬مدل رفتاری و ویژگی مکانیکی مدل به ‪ FLAC‬معرفی میگردد‪.‬‬
‫‪Config gw‬‬
‫بعد از اختصاص مدل رفتاری و ویژگی مکانیکی مدل؛ ویژگیهای هیدرولیکی خاک که شامل تخلخل و نفوذ‬
‫پذیری آن است‪ ،‬با دستور ‪ property‬اعمال میشود‪.‬‬
‫‪Prop poros =0.5 perm=1e-10‬‬
‫‪ ‬نکته‪ porps :‬تخلخل و ‪ perm‬نفوذپذیری میباشد‪.‬‬
‫سپس ویژگیهای مکانیکی آب که شامل چگالی و مدول حجمی آن میباشد‪ ،‬با دستور ‪ water‬به ‪FLAC‬‬
‫معرفی میشود‪.‬‬
‫‪Water dens= 1000 bulk= 2e9‬‬
‫سپس شرایط اولیه و شرایط مرزی مدل مشخص میشود‪.‬‬
‫پس از تعریف نمودن شرایط اولیه و مرزی‪ ،‬وضعیت اشباع بودن خاک مشخص میشود‪ .‬برای این منظور از‬
‫دستور ‪ initial‬و زیر دستور ‪( sat‬مخفف ‪ )saturation‬استفاده میشود‪.‬‬
‫نکته‪ :‬باید توجه داشت برای معرفی وضعیت اشباع خاک مرزهای اشباع و خشک با استفاده از گریدالینها‬
‫آدرسدهی شوند‪.‬‬
‫‪Inial sat= 1 j 1 6‬‬
‫‪Initial sat=0 j 6 11‬‬
‫‪ ‬توجه‪ :‬دستور باال به این معنی است که از ‪ j = 1 6‬مدل اشباع و از ‪ j= 6 11‬مدل خشک میباشد‪.‬‬
‫برای وارد نمودن مقدار فشار آب حفرهای مطابق دستور زیر عمل میکنیم‪:‬‬
‫>‪ini pp <type‬‬
‫برای خروجی گرفتن و مشاهده کانتورهای مربوط به آب زیرزمینی به صورت زیر عمل میکنیم‪.‬‬
‫‪Plot> Model > Groundwater‬‬
‫یکی از پالتهای این قسمت ‪ saturation‬میباشد که با مشاهده این ‪ Plot‬دقیقا سطح خشک و اشباع به‬
‫وضوح نمایان میگردد‪.‬‬
‫در قسمت ‪ Plot> Model > Groundwater‬گزینههای دیگری مانند ‪ pp‬برای مشاهده فشار آب حفرهای‪،‬‬
‫‪ head‬برای مشاهده تراز آب زیرزمینی و ‪ ...‬استفاده میشود‪.‬‬
‫برای مشاهده کانتور تنش موثر در خاک به صورت زیر عمل میکنیم‪:‬‬
‫‪Plot > Model >countour Zone> Effective Stress‬‬
‫که با انجام دستور زیر تنش موثر در جهت ‪ x‬و ‪ y‬مشاهده میگردد‪.‬‬

‫‪31‬‬
‫گردآورنده‪ :‬خانم مهندس علیزاده (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک)‬ ‫آموزش مقدماتی ‪FLAC 2D‬‬

‫شکل (‪ )16‬نمایش دادن پالت تنش موثر‬

‫شکل (‪ )17‬یک نمونه کانتور تنش موثر‬

‫‪31‬‬