შინაარსი

1. შესავალი …………………………………………………………… .. 4
2. ნაგებობის საანგარიშო სქემა და კინემატიკური ანალიზი ........... 5
3. სტატიკურად რკვევადი ფერმა (წამწე) .......................................... .20
4. სტატიკურად რკვევადი თაღი ........................................................ 31
5. სტატიკურად ურკვევი სისტემების გაანგარიშების ძირითადი
მეთოდები ........................................................................................... 41
6. ჩარჩოს ანგარიში ძალთა მეთოდით .............................................. 42
7. ჩარჩოს ანგარიში გადაადგილებათა მეთოდით .......................... 80
8. ჩარჩოს ანგარიში შერეული მეთოდით ......................................... 98
9. სტატიკურად ურკვევი ფერმის ანგარიში ძალთა

მეთოდით .......................................................................................... 104

10.სტატიკურად ურკვევი თაღების გაანგარიშება მუდმივ

დატვირთვაზე .................................................................................. 114
11.ნაგებობათა დინამიკა ....................................................................... 144
12. ნაგებობათა მდგრადობა ................................................................. 152
13.ნაოჭოვანი კონსტრუქციების (ნაოჭის) ანგარიში......................... 166
14. სავარჯიშო მაგალითები ................................................................. 176
15. დანართი ........................................................................................... 187
16. გამოყენებული ლიტერატურა ....................................................... 199
2
3
 შესავალი

სამშენებლო მექანიკის ამოცანათა კრებული შედგენილია უმაღლესი

ტექნიკური სასწავლებლების სამშენებლო მექანიკის ამჟამად მოქმედი სრული
კურსის სასწავლო პროგრამის შესაბამისად.
სასწავლო მასალის საინჟინრო საქმისადმი მისადაგების მიზნით
კრებულში განხილულია საანგარიშო სქემების მიხედვით სახასიათო ტიპიური
ამოცანების დაწვრილებითი ანგარიში და მაგალითები სავარჯიშოების სახით,
რომელთა ცოდნა დაეხმარება უმაღლესი სასწავლებლების სამშენებლო
სპეციალობების – ბაკალავრებს, მაგისტრებს, დოქტორანტებს და სიმტკიცის
ციკლის წამყვან სპეციალისტებს, რეალური ნაგებობების დაპროექტების დროს.

წიგნზე მუშაობის დროს გამოყენებული იყო, როგორც ამ დარგში მოღვაწე

ავტორების მიერ გამოცემული ლიტერატურა, ასევე ის ცოდნა და გამოცდილება,
რომელიც დაგვიგროვდა წლების განმავლობაში სამშენებლო მექანიკის
კათედრაზე მუშაობის დროს.

წიგნის გამოცემისათვის დიდი დახმარება გაგვიწია ნახაზებისა და

კომპიუტერული უზრუნველყოფის სამუშაოებში ხათუნა აბიაშვილმა,რისთვისაც
ავტორები გულწრფელ მადლობას ვუხდით.

ავტორები მკითხველის ყველა წინადადებასა და საქმიან შენიშვნებს

მადლიერებით მიიღებენ.

4
 ნაგებობის სააანგარიშო სქემა და კინემატიკური ანალიზი

ნაგებობის მიწაზე დამაგრებისათვის ძირითადად გამოყენებულია სამი

სახის საყრდენი:

1. მოძრავი სახსროვანი საყრდენი (გვაქვს ერთი კინემატიკური ბმა R B);

2. უძრავი სახსროვანი საყრდენი ( გვაქვს ორი კინემატიკური ბმა R A , H );
3. ხისტი ჩამაგრება (გვაქვს სამი კინემატიკური ბმა R,H,M);

კინემატიკური ბმა დაბრკოლებაა, რომელიც ერთით ამცირებს

თავისუფლების ხარისხს.

დატვირთვები— მოდების მიხედვით ძირითადად გვაქვს:

1. შეყურსული, ანუ წერტილში მოდებული ძალა p [ნ];

2. თანაბრად ან არათანაბრად განაწილებული დატვირთვა q[ ნ /მ 2 ] ;
3. წყვილძალა, ანუ შეყურსული მომენტი m [ნ მ];

დატვირთვები გვაქვს მუდმივი (საკუთარი წონა) და დროებითი (ხალხის

წონა, ქარის დაწოლა და სხვა). დროებითი დატვირთვა გვაქვს მოძრავი
(ავტომობილი, მატარებელი) და უძრავი (თოვლი). მოქმედების ხასიათის
მიხედვით დატვირთვა შეიძლება იყოს სტატიკური და დინამიკური.

სტატიკური ეწოდება ისეთ ძალას რომელიც იზრდება თანდათანობით

ნულიდან მის საბოლოო მნიშვნელობამდე, იმდენად ნელა რომ განვითარებული
ინერციის ძალები უმნიშვნელოა და მხედველობაში არ მიიღება.

5
 დინამიკური ისეთი ძალაა, რომელიც ნაშენზე მოქმედებს უეცრად მთელი
თავისი სიდიდით, ან რომელიც იცვლის სიდიდეს დროის მიხედვით. ამ დროს
წარმოიშობა ინერციის ძალები, რომლებიც მხედველობაში უნდა მივიღოთ.

ნაშენის ანგარიშის დროს ვსარგებლობთ თეორიული მექანიკის კურსიდან

სტატიკის წონასწორობის პირობებით.

საინჟინრო ნაგებობანი განიყოფება სტატიკურად რკვევად და სტატიკურად

ურკვევ სისტემებად. ნაგებობა სტატიკურად რკვევადია, თუ მის ელემენტებში
მოქმედი ძალების დასადგენად საკმარისია სტატიკის წონასწორობის
განტოლებები:

∑ X i =0 ; ∑ Y i=0 ; ∑ M i=0 ;

წინააღმდეგ შემთხვევაში ნაგებობა სტატიკურად ურკვევია. სტატიკურად ურკვევ

სისტემებში საძიებელი უცნობი ძალების რიცხვი აღემატება წონასწორობის
განტოლებათა საერთო რიცხვს.

ნაშენში ღეროებში აღძრულ შიდა ძალებს ძალვები ეწოდება.

თუ კოჭის საყრდენების ბმების ჯამური რაოდენობა სამის ტოლია ასეთი

კოჭი სტატიკურად რკვევადია; თუ ბმების ჯამური რაოდენობა სამზე მეტია, კოჭი
სტატიკურად ურკვევია.

ქვემოთ ნაჩვენებია მღუნავი მომენტისა M და განივი ძალის Q დადებითი

მიმართულების სქემატური გამოხაზვა.

1. მღუნავი მომენტის ანგარიში M; M =∑ P·h ;

2. განივი ძალის ანგარიში Q; Q=∑P ;

მიღებულია, რომ მღუნავი მომენტის ეპიურა იგება ღეროს გაჭიმული

ბოჩკოების მხარეს.

6
 საინჟინრო ნაგებობა უნდა იყოს გეომეტრიულად უცვლელი ხისტი
კონსტრუქცია. თავისუფლების ხარისხი საშუალებას გვაძლევს ვიმსჯელოთ
სისტემის გეომეტრიულად უცვლელობაზე. სისტემის თავისუფლების ხარისხი
შეიძლება გამოვთვალოთ შემდეგი ფორმულით:

W =3 ∙დ−2 ∙ მ .ს.−ს. ღ .

“დ’’ −¿ დისკოების ანუ ღეროების რიცხვია, “ მ.ს.”−¿ მარტივი სახსრების

რიცხვია, “ს.ღ.”−¿ საყრდენი ღეროების რიცხვია. სახსარი მარტივია, თუ ის
აერთებს ორ დისკოს და რთული ანუ ჯერადი, თუ ის აერთებს ორზე მეტ დისკოს.
თუ კვანძში თავს იყრის n ღერო, მაშინ ის (n-1) მარტივი სახსრის ექვივალენტურია:

w=0 ნაშენი გეომეტრიულად უცვლელია;

w >0ნაშენი გეომეტრიულად ცვლადია;

w <0 ნაშენი გეომეტრიულად უცვლელი სტატიკურად ურკვევი

სისტემაა.

ამ პირობების შესრულება აუცილებელია, მაგრამ არასაკმარისი. საჭიროა

ჩავატაროთ დამატებითი სტრუქტურული ანალიზი.

არსებობს სისტემის ცვლადობა −¿ უცვლადობის განსაზღვრის სხვა

ხერხებიც: ნულოვანი დატვირთვის, ღეროთა შეცვლის,სიჩქარეთა დიაგრამის და
სხვა.

სავარჯიშო მაგალითები:

განსაზღვრეთ სისტემის თავისუფლების ხარისხი:

მაგალითი 1.W =3 ∙ 4−2∙ 3−6=0 ;

7
მაგალითი 2. W =3 ∙2−2∙ 1−4=0 ;

მაგალითი 3. ასეთი ფერმა ცნობილია შუხოვის ფერმის სახელწოდებით.

W =3 ∙9−2 ∙12−3=0 ;

მაგალითი 4 .

W =3 ∙11−2 ∙14−7=−2 ;

8
მაგალითი 5 .W =3 ∙3−2 ∙2−6=−1;

მაგალითი 6 .W =3 ∙ 9−2 ∙ 12−3=0 ;

მაგალითი 7 .W =3 ∙11−2 ∙16−3=−2 ;

სტატიკურად რკვევად კონსოლიან კოჭებში მღუნავი მომენტისა და განივი

ძალების ანგარიში და ეპიურების აგება.
9
მაგალითი 1.

M I =−10 · x 1 ; Q I =10 ; 0 ≤ x1 ≤5 ; M Ix =0 =−10 ·0=0 ; M Ix =5=−50 ;

1 1

მაგალითი 2. M I =−10 · x1 ; Q I =10; 0≤ x 1 ≤ 3 ;

M Ix =0=−10 · 0=0 ; M Ix =3=−10 ·3=−30 ;

1 1

მაგალითი 3.

10
 I x 1 −q x 21 I
M =−q x 1 · = ; Q =q x 1 ; 0 ≤ x 1 ≤ 5;
2 2

I I −2· 2,52 I −2· 52 I

M x 1=0 =0; M x1=2,5 = =−6,25 ; M x =5= =−25 ; Q x =0=0 ;
2 1
2 1

Q Ix =5=10 ;
1

მაგალითი 4 . M I =−m=−5 ; Q I =0 ; 0 ≤ x1 ≤5 ;

მაგალითი 5 .

11
 I −q x 21 I I I
M = ; Q =q x 1 ; 0 ≤ x1 ≤ 4 ; Q x =0=0 ;Q x =4=16 ;
2 1 1

M Ix =0=0; M Ix =2=−2· 4 /2=−4 ; M Ix =4 =−2 ·16 /2=−16 ;

1 1 1

M II =−4 q ( x 2−2 ) ; Q II =4 q=8 ; 4 ≤ x 2 ≤ 6 ;

M x =−16 ; M x =−32;
2=4 2=6

მაგალითი 6 .

12
 მაგალითი 7.

I −q x 21 I
M = ; Q =q x 1 ; 0 ≤ x1 ≤3 ;
2

M Ix =0=0; M Ix =1,5 =−2,25 ; M Ix =3=−9 ; Q Ix =0 =0 ; Q Ix =3=6 ;

1 1 1 1 1

M II =−3 q ( x 2−1,5 ) ; Q II =3 q=6 ; 3 ≤ x 2 ≤ 4 ;

M IIx =3=−9; M IIx =4=−3 · 2· 2,5=−15 ;

2 2

M III =−3 q ( x3 −1,5 )−10 ( x 3−4 ) ; Q III=3 q+10=16 ;

4 ≤ x 3 ≤6 ; M III III III

x =4 =−15 ; M x =6 =−47 ; Q =16 ;
3 3

13
 სტატიკურად რკვევად ორ საყრდენზე მდებარე კოჭებში მღუნავი მომენტისა
და განივი ძალის ანგარიში. ეპიურების აგება.

მაგალითი 1.

საყრდენი რეაქციების ანგარიში

∑ M A =4 q·2+m−R B ·7+ 10· 9=0 ; RB =15,86 ;

∑ M B =R A ·7−4 q· 5+m+10 ·2=0 ; R A=2,14 ;

∑ Y =R A + R B−4 q−10=0; 0=0 ;

მღუნავი მომენტისა და განივი ძალის ანგარიში:

I q x 21 I
M =R A ∙ x 1− ; Q =R A −q x 1 ; 0≤ x 1 ≤ 4 ;
2

M Ix =0=0; M Ix = 4=2,14 · 4−2 · 4 ∙ 2=−7.44 ;

1 1

M II =R A ∙ x 2−4 q ( x 2−2 ) ; Q II =R A −4 q=−5,86 ; 4 ≤ x 2 ≤ 5;

M IIx =4 =−7.44 ; M IIx =5=2,14 · 5−4 · 2· 3=−13.3 ;

2 2

M III =– 10 x 3 ; Q III =10 ; 0 ≤ x 3 ≤2 ; M III III

3
x =0 =0 ; M x =2=−20 ;
3

14
 M IV =−10 x 4 + R B ( x 4−2 ) ; Q IV =10−R B ; 2 ≤ x 4 ≤ 4 ;

M IV IV IV
x =2 =−20 ; M x =4 =−8,3 ; Q =−5,86 ;
4 4

მაგალითი 2.

საყრდენი რეაქციების ანგარიში

∑ M A =−20 ·2+ 4 q· 2+m−R B · 8+10 · 10=0 ; R B=10,125

∑ M B =R A · 8−20 · 10−4 q· 6+m+10 ·2=0 ; R A =27,875

∑ Y =R A + R B−20−4 q−10=0

27,875+10,125−20−8−10=0 ;

მღუნავი მომენტისა და განივი ძალის ანგარიში:

M I =−20 x1 ; Q I =−20 ; 0 ≤ x 1 ≤2 ; M Ix =0=0 ; M Ix =2=−40 ;

1 1

II 2
M =−20 x 2+ R A ( x 2−2 )−q ( x 2−2 ) /2 ;

Q II =−20+ R A−q ( x 2−2 ) ; 2≤ x 2 ≤ 6 ;

M IIx =2=−40 ; M IIx =4=−28,25; M IIx =6 =−24,5 ;

2 2 2

Q IIx =2=7,875 ; Q IIx =6 =−0,125 ;

2 2

M III =−20 x 3 + R A ( x 3−2 ) −4 q ( x 3−4 ) ;

Q III =−20+ R A −4 q=−0,125; 6 ≤ x 3 ≤ 8 ; M III III

x =6=−24,5; M x =8 =−20 ;
3 3

15
 M IV =−10 x 4 ; Q IV =10 ; 0 ≤ x 4 ≤ 2 ; M IV IV
x =0=0 ; M x =2=−24,75 ;
4 4

M V =−10 x 5 + R B ( x 5−2 ) ; Q V =10−R B ; 2 ≤ x 5 ≤ 4 ;

M Vx =0=−20; M Vx =4=−19,75 ; Q V =−0,125 ;

5 5

ტეხილი მოხაზულობის ძელის მღუნავი მომენტის ეპიურა M

მაგალითი 1.

მაგალითი 2.

მაგალითი 3.

16
მაგალითი 4.

მაგალითი 5.

მაგალითი 6.

17
მაგალითი 7. ავაგოთ ტეხილი ძელისათვის M,N,Q ეპიურები:

18
მაგალითი 8. ავაგოთ მღუნავი მომენტის ეპიურა (M)

მაგალითი 9. ავაგოთ სტატიკურად რკვევადი ჩარჩოსათვის M,Q,N.

განვსაზღვროთ საყრდენი რეაქციები:

19
 ∑ M A =8 q ∙ 4−V B · 8=0 ;V A=V B=8 ;

M 0C
∑ X =0 ; H A =H B=H ; H= ;
f

M 0C =V A · 4−q· 4 ·2−H A · 4=0 ; H=4 ;

M, Q, N ანგარიშს დაწვრილებით არ განვიხილავთ.

სტატიკურად რკვევადი ფერმა (წამწე)

ფერმა ეწოდება ნაგებობას, რომლის ღეროები ერთმანეთთან

დაკავშირებული არიან იდეალური ცილინდრული სახსრებით. სახსარი მასში
თავმოყრილი ღეროებით ადგენს ფერმის კვანძს. ფერმის კონტურის გაყოლებით
განლაგებულ ღეროებს შესაბამისად ფერმის ზედა და ქვედა სარტყელები ჰქვია.
ღეროების ერთობლიობას, რომლებიც ფერმის ზედა და ქვედა სარტყელებს
ერთმანეთთან აკავშირებს, გისოსები ეწოდება. გისოსის დახრილ ღეროებს
ირიბანები ჰქვიათ, შვეულებს — დგარები. მანძილს სარტყელის ორ მეზობელ
კვანძთა შორის პანელი ეწოდება.

სარტყელების მოხაზულობის მიხედვით ფერმები შეიძლება იყოს

პარალელურ სარტყელებიანი, მრუდწირული, ტეხილი მოხაზულობის.

გისოსის სისტემის მიხედვით არსებობს: ირიბნიანი გისოსით, სამკუთხა

გისოსით, ნახევარირიბნიანი გისოსით, მრავალირიბნიანი გისოსით, რთული
გისოსით, შედგენილი ანუ შპრენგელიანი გისოსით.

20
 ფერმას ეწოდება კოჭოვანი, თუ მასზე ვერტიკალური ძალების მოქმედების
შედეგად აღიძვრება რეაქციის ვერტიკალური ძალები. წინააღმდეგ შემთხვევაში
ფერმა გამბრჯენიანია.

ფერმის კვანძები იგულისხმება სახსროვანი. მასზედ მოქმედი ძალების

შედეგად ფერმის ღეროები განიცდიან მხოლოდ ღერძულ დეფორმაციებს —
კუმშვას ან გაჭიმვას.

ფერმის კვანძებზე მოქმედი გარე ძალების შედეგად ფერმის ღეროებში

აღიძვრება ძალვები. არსებობს ძალვების განსაზღვრის შემდეგი ანალიზური
მეთოდები:

1. კვანძების ამოკვეთის მეთოდი ( ∑ X =0 ∑Y =0 ) ;

2. სამომენტო წერტილების მეთოდი; რ ი ტერის მეთოდი . ( ∑ M =0 ) ;
3. დაგეგემილების მეთოდი ( ∑ Y =0 ) ;

არსებობს ძალვების განსაზღვრის გრაფიკული მეთოდებიც. კვანძების

ამოკვეთის მეთოდის გრაფიკული ვარიანტი მაქსველ — კრემონას დიაგრამით,
კომბინირებული მეთოდით.

მუდმივ დატვირთვაზე გაანგარიშების სისწორე შეიძლება შემოწმდეს

ფორმულით :

∑ N ∙ S=∑ ( P x ∙ x+ P y ∙ y ) ;

P x — გარე აქტიური და პასიური ძალების გეგმილებია ჰორიზონტალურ

ღერძებზე; P y — იგივე ვერტიკალურ ღერძებზე; x და y — ძალების მოდების
წერტილების კოორდინატებია, S — ღეროს სიგრძეა, N — ძალვები ფერმის
ღეროებში.

განვიხილოთ ანალიზური მეთოდები კონკრეტულ მაგალითზე:

მაგალითი 1.

21
 საყრდენი რეაქციების განსაზღვრა R A , R B , H ;

∑ M A =P 1 · 4 + P2 · 8+ P3 ·12−P 4 ·3−RB · 16=0; R B=25 ;

∑ M B =R A ·16−P1 ·12−P 2 · 8+ P3 · 4−P 4 ·3=0 ; R A =35 ;

შემოწმებ ა :∑Y =R A + RB −P1−P2−P3 =0 ; ∑ X=H −P4 =0 ; H=40;

ნახაზზე დავნომროთ ფერმის კვანძები.

1.კვანძების ამოკვეთის მეთოდი

სიმარტივისთვის ფერმიდან ამოვკვეთოთ ისეთი კვანძი, სადაც თავს

იყრის ორი უცნობი ღერო. უკუგდებული ნაწილის ქმედება შევცვალოთ
ამოკვეთილი ღეროების გასწვრივ მოქმედი შიგა ძალებით ანუ ძალვებით. წინასწარ
ვუშვებთ, რომ გაკვეთილი ღეროები იჭიმება ე.ი. ძალვებს მივმართავთ კვანძიდან
გარეთ. თუ ანგარიშის შედეგად ძალვა აღმოჩნდა უარყოფითი, ეს იმას ნიშნავს,

22
რომ აღნიშნული ღერო განიცდის კუმშვას. ვსარგებლობთ წონასწორობის
განტოლებებით : ∑ X =0 ; ∑Y =0;

∑ X =N 13+ H=0 ; N 13=−40 ;

∑ Y =N 12+ R A =0 ; N 12=−35 ;

ე.ი. აღნიშნულ ღეროებში ძალვის მიმართულება სწორად არ იყო

შერჩეული. ღეროები იკუმშებიან. ამოვკვეთოთ მე—2 კვანძი. გავითვალისწინოთ
რომ 1—2 ღერო იკუმშება და N 12 ძალვა მივმართოთ კვანძისაკენ.

∑ X =N 24 + N 23 cos α =0 ; ∑Y =−N 23 sin α +35=0 ;

−N 23 · 0,6+ 35=0 ; N 23=58,33 ;

N 24 +58,33 ·0,8=0 ; N 24=−46,67 ;

სადაც sin α , cos α−¿ს მნიშვნელობებს ვპოულობთ ცნობილი წესით.

4 3
4=5 cos α ; cos α = =0,8 ; 3=5 sin α ; sin α = =0,6 ;
5 5

და ა.შ. ანალოგიურად შეგვიძლია გავაგრძელოთ ძალვების გამოთვლა კვანძების

ამოკვეთის მეთოდით.

2. სამომენტო წერტილების მეთოდი (რიტერის ხერხი)

თუ გადაკვეთილი ღეროებიდან ყველა ღერო გარდა

ერთისა იკვეთება ერთ წერტილში, რომელსაც სამომენტო

23
წერტილი ჰქვია, მაშინ ამ უკანასკნელ ღეროში ძალვა გამოითვლება სამომენტო
წერტილების მეთოდით.

მაგალითად განვსაზღვროთ ძალვა N 24 ღეროში. გავატაროთ I კვეთი.

სამომენტო წერტილი იქნება მე-3 წერტილი. განვიხილოთ ფერმის მარცხენა
ნაწილი

−35 · 4
∑ M 3=R A · 4 + N 24 ·h=0 ; N 24= =−46,67 ;
3

ეხლა განვიხილოთ ფერმის მარჯვენა ნაწილი:

∑ M 3=R B · 12+ P4 ∙ h – P2 · 4−P 3 ∙ 8−N 24 ∙ h=0;

−300+120−120−160
N 24= =−46,67 ;
3

როგორც ჩანს მარცხენა და მარჯვენა ნაწილების განხილვის დროს

მივიღეთ ძალვის ერთი და იგივე მნიშვნელობა, ამიტომ ბუნებრივია განვიხილოთ
ფერმის ის ნაწილი, სადაც ნაკლები არითმეტიკული ოპერაციის შესრულება
დაგვჭირდება.

განვსაზღვროთ ძალვა N 35 ღეროში

280−120−40
∑ M 6=R A · 8−H·3−P 1 · 4 – N 35 · 3=0 ; N 35= =40 ;
3

3.დაგეგმილების მეთოდი.

თუ გადაკვეთილი სამი ღეროდან ორი ურთიერთპარალელურია, მაშინ

მესამე ღეროსთვის სამომენტო წერტილი უსასრულობაშია, ამიტომ
ზემოგანხილული მეთოდი არ გამოგვადგება. ვაგეგმილებთ შიგა და გარე ძალებს
პარალელური ღეროების მართობულ ღერძზე:

∑ Y =0;

მაგალითად N 2−3 ღეროს სამომენტო წერტილი არა აქვს. ვისარგებლოთ

დაგეგმილების მეთოდით:

24
 RA 35
∑ Y =R A−N 23 sin α =0 ; N 23= = =58,33 ;
sin α 0,6

ზემოთ განხილული სამივე მეთოდის გამოყენებით გამოვთვლით

ძალვებს ფერმის ყველა ღეროში. მიღებული ძალვები დავაწეროთ ფერმის
ღეროებს,შედეგები ჩავწეროთ ცხრილში და მოვახდინოთ ანგარიშის სისწორის
შემოწმება:

ცხრილი

ღეროების ძალვები
ღეროების სირძე  S NS
დასახელება ღეროებში N

1−3 4 −40 −160

3−5 4 40 160
5−7 4 40 160
7−9 4 0 0
2−4 4 −46,67 −186,68
4−6 4 −46,67 −186,68
6−8 4 −73,33 −293,32
8−10 4 −73,33 −293,32
1−2 3 −35 −105
3−4 3 −10 −30
5−6 3 0 0
7−8 3 0 0
9−10 3 −25 −75
2−3 5 58,33 291
3−6 5 −41,67 −208,35
6−7 5 −8,33 −41,65
7−10 5 41,67 208,35
∑ NS=−760

∑ ( P x · x+ P y · y )=−40 ·16−10 ·3−30 ·3−20 · 0=−760 ;

∑ NS=∑ ( Px · x + P y · y ) ;

−760=−760 ;

ე.ი.ფერმის გამოთვლები სწორადაა შესრულებული.

მაგალითი 2. განვსაზღვროთ ძალვები სტატიკურად რკვევადი ფერმის ღეროებში:

25
განვსაზღვროთ საყრდენი რეაქციები:

∑ M A =10· 4 +35 ·12+25 · 16−R B ·24=0; R B=35,83 ;

∑ M B =RB · 24−10· 20−35· 12−25 · 8=0 ; R A=34,17 ;

შემოწმება:

∑ Y =R A + R B−10−35−25=0 ; 0=0 ;

განვსაზღვროთ ფერმის ღეროებში ძალვები ანალიზური მეთოდებით.

ძალვები დავაწეროთ უშუალოდ ფერმის ღეროებს.

26
∑ X =N 13=0 ; ∑ X =N 24 + N 23 cos α =0 ;

∑ Y =N 12+ R A =0 ; ∑ Y =−N 23 sin α +34,17=0 ;

N 12=−34,17 ; N 23=56,95 ; N 24=−45,56 ;

∑ M 3=R A · 4 + N 24 ·3=0 ; N 24 =−N 35=−45,56 ;

∑ M 5=R A · 8−10· 4+ N 46 ·3=0 ; N 46 =−N 57=−77,79 ;

∑ M 7=R A · 12−10 · 8+ N 68 · 3=0 ; N 68 =N 8,10=−110,01 ;

∑ Y =R A−N 23 sin α =0 ; N 23=56,95 ;

∑ Y =R A−10−N 45 sin α =0 ; N 45=40,28;

∑ M 11=R B · 4+ N 12.14 · 3=0 ; N 12.14=−N 9,11 =−47,33

∑ M 9=R B ·8+ N 10,12 ·3=0 ; N 10,12=−N 79=−95,55;

∑ Y =R B −N 11,14 sin α =0 ; N 11,14 =59,72;

∑ Y =R B + N 11,12 =0 ; N 11,12 =– 35,83 ;

∑ Y =R B – 25+ N 9.10=0 ; N 9.10=−10,83;

3=5 sin α ; sin α =0,6 ;

4=5 cos α ; cos α =0,8 ;

მაგალითი 3. განვსაზღვროთ ძალვები რკვევადი ფერმის ღეროებში

27
საყრდენი რეაქციები იქნება :R A=R B =25;

წინასწარ განვსაზღვროთ h1 , h2 , h3სიმაღლეები, ფერმის ღეროების სიგრძეები

და კუთხეების ტრიგონომეტრიული მნიშვნელობები:

0,2=2,41sin α 1 ; sin α 1=0,0788 ; 3=3,84 sin α 2 ; sin α 2=0,781;

2,4=2,41 cos α 1 ; cos α 1=0,996 ; 2,4=3,84 cos α 2 ; cos α 2=0,625 ;

28
 1
S1= · 2,4 · 0,2=0,24 ; 3,4=4,162sin α 3 ; sin α 3=0,82;
2

1
S2= · 2,4 · 3=3,6 ; 2,4=4,162cos α 3 ; cos α 3=0,58 ;
2

S=S 1+ S 2=3,6+0,24=3,84 ;

1
S= · 2,41 ·h 1=1,205 h1 ;
2

3,84=1,205 h1 ; h1=3,187 ;

1 1
S1= · 2,4 · 0,2=0,24 ; S2 = · 2,4 · 3,4=4,08 ; 3,8=4,49 sin α 4 ; ;
2 2

S=S 1+ S 2=0,24+ 4,08=4,32 ; sin α 4 =0,846

1
S= · 2,41 ·h 2 ; 4,32=1,205 h2 ; h 2=3,585 ; 2,4=4,49 cos α 4 ;
2

cos α 4 =0,534 ;

29
 1 1
S1= · 2,41· 0,2=0,24 ; S 2= · 2,4 ·3,8=4,56 ;
2 2

1
S=S 1+ S 2=0,24+ 4,56=4,8 ; S= · 2,41· h3 ; 4,8=1,205 ∙h 3 ;
2

h3 =3,983;

ძალვების განსაზღვრა ფერმის ღეროებში:

∑ M 3=R A · 2,4+ N 24 · h1=0 ; N 24 =N 12=−18,83 ;

∑ X =−18,33 ·cos α 1 + N 13 · cos α 2=0

N 13=29,45 ; N 23=0 ;

∑ M 4 =R A · 4,8−10 · 2,4−N 35 · 3,4=0

N 35=28,23 ;

∑ Y =N 34 · sin α 3 +29,45 · sin α 2 −10=0 ; N 34=−15,85;

∑ M 5=R A · 7,2−10 · 4,8+ N 68 · h2=0 ;

N 68=N 46 =−36,82 ;

30
∑ Y =−N 45 · sin α 3−36,82· sin α 1+18,83 · sin α 1 +15,85 · sin α 3=0; N 45=14,10 ;

∑ M 7=R A · 5 ·2,4−10 · 4 · 2,4−10 · 4,8+ N 8,10 ·h 3=0 ; N 8.10=−39,17 ;

∑ M 8=R A · 4 ·2,4−10 · 3· 2,4−10 ·2,4−N 57 ·3,8=0 ; N 57=37,89 ;

∑ Y =N 58 · sin α 4 + 14,1· sin α 3 −10=0 ; N 58 =1,85 ;

∑ Y =−N 87 · sin α 4−1,85 · sin α 4−39,17 · sin α 1 +36,82 ·sin α 1=0 ; N 87=2,07 ;

∑ Y =−N 10,7 +2· 39,17 · sin α 1=0; N 10.7 =6,17 ;

31
 ფერმის მოხაზულობისა და დატვირთვების სიმეტრიულობის გამო ძალვები
შესაბამისად იგივე იქნება, რაც მარცხენა ნახევარ ფერმაზე მივიღეთ; ძალვები
დავაწეროთ უშუალოდ ფერმის ღეროებს.

სტატიკურად რკვევადი თაღი

თაღი წარმოადგენს მრუდე ძელს, რომელიც ბოლოებით უძრავადაა

ჩამაგრებული მიწასთან ან სხვა უძრავ ნაგებობასთან. თაღის საყრდენების
ჰორიზონტალურ გადაადგილებას ეწინააღმდეგებიან რეაქციების
ჰორიზონტალური მდგენელები, რომლებსაც H გამბრჯენებს უწოდებენ.
მშენებლობაში ძირითადად გვხვდება სამსახსრიანი, ორსახსრიანი, ერთსახსრიანი
და უსახსრო თაღები.

სამსახსრიანი თაღის რეაქციების ვერტიკალური მდგენელები

განისაზღვრება ისევე,როგორც ორ საყრდენზე მდებარე კოჭის რეაქციები. თუ
თაღზე მოქმედებს ვერტიკალური დატვირთვა, მაშინ ჰორიზონტალური
მდგენელები სიდიდით ერთმანეთის ტოლია და ურთიერთსაწინააღმდეგო
მიმართულება აქვთ.

სამსახსრიანი თაღის მღუნავი მომენტი არის კვეთის ცალ მხარეს მომქმედი

ძალების მომენტების ჯამი კვეთის სიმძიმის ცენტრის მიმართ. მღუნავი მომენტი
დადებითია, თუ მარცხენა ძალები ცდილობს მოაბრუნოს თაღი საათის ისრის
მიმართულებით.

M k =M 0k −H ∙ y k ;

M 0k —იმავე მალის მქონე მარტივი კოჭის მღუნავი მომენტია შესაბამის K

კვეთში;

H —სამსახსრიანი თაღის გამბრჯენია;

32
 M 0c
H= ;
f

M 0c — მარტივ ორსაყრდენზე მდებარე კოჭის მღუნავი მომენტია C სახსრის

გასწვრივ.

f— თაღის აწეულობის ისარია;

განივი ძალა ( Qk ) ეწოდება კვეთის ცალ მხარეზე მომქმედი ძალების ან მათი

ტოლქმედის გეგმილს თაღის ღერძის n — n ნორმალზე. განივი ძალა მიიღება
დადებითი ნიშნით, თუ იგი ცდილობს მოაბრუნოს თაღი კვეთის მიმართ საათის
ისრის მოძრაობის მიმართულებით, წინააღმდეგ შემთხვევაში — უარყოფითია.

გრძივი ძალა ( N k )ეწოდება კვეთის ცალ მხარეს მოქმედი ძალების

გეგმილების ჯამს თაღის ღერძის t—t მხებზე. გრძივი ძალა მიიღება დადებითი
ნიშნით, თუ ის იწვევს თაღის გაჭიმვას და უარყოფითი ნიშნით, თუ იწვევს
კუმშვას.

Q K =Q 0K · cos φ K −H sin φ K ;

N K =−( Q0K · sin φ K + H cos φ K ) ;

0
სადაცQ K — იმავე მალის მარტივი კოჭის განივი ძალის სიდიდეა შესაბამის K
კვეთში .

თაღის ღერძის მოხაზულობა შეიძლება მოცემული იყოს :

1. კვადრატული პარაბოლის სახით:

4f
y= x ( l−x ) ;
l2

dy 4 f
tg φ= = ( l−2 x ) ;
dx l 2

tg φ 1
sin φ= 2
; cos φ= ;
√1+tg φ √ 1+ tg2 φ
33
 2. წრეწირის განტოლებით

2
l f l2
√
y= R2 ( ) 2
−x −R +f ; R= + ;
2 8f

l−2 x y + R−f
sin φ= ; cos φ= ;
2R R

მაგალითი 1. განვსაზღვროთ სამსახსრიანი

თაღის ვერტიკალური და
ჰორიზონტალური საყრდენი რეაქციები, ( V A , V B , H );

∑ M A =4 q· 4+10 · 9−V B · 12=0; V B=10.17 ;

∑ M B =V A ·12−4 q·8−10 ·3=0 ; V A =7.83 ;

∑ Y =V A +V B −4 q−10=0 ;

∑ M C =V A · 6−4 q·2−H A · f =0 ; H A =10.33 ;

∑ M C =V B · 6−10 ·3−H B · f =0 ; H B=10.33 ;

34
∑ X =H A −H B=H =10.33

მაგალითი 2. განვსაზღვროთ მოცემული სამსახსრიანი თაღისათვის

ვერტიკალური და ჰორიზონტალური საყრდენი რეაქციები:

∑ X =H A −H B=0 ; H A=H B=H ;

∑ M A =10· 4−V B ·10−H·1=0 ( 1 )

∑ M B =V A ·10−10 ·6−H·1=0 ( 2 )

∑ M C =V A · 6−10· 2−H· 3=0 ( 3 )

( 2 ) — დან H =10 V A−60;

6 V A −20
( 3 ) — დან H= ;
3

6 V A −20
10 V A −60= ;
3

35
 6 V A −20=3 ( 10 V A −60 ) ;

6 V A −30 V A=20−180 ; V A =6.67 ;

H=10 V A −60=10· 6.67−60=6.7 ; H =6.7 ;

40−10 ∙V B−6,7=0 ; 10 V B =33,3 ; V B =3,33;

∑ Y =V A +V B −10=0 ; 0=0 ;

მაგალითი 3. განვსაზღვროთ საყრდენი რეაქციები ისეთი სამსახსრიანი

თაღისათვის სადაც ქუსლის A და B სახსრები ერთ დონეზე არ
არის მოწყობილი.

ვერტიკალურიV A , V B და ჰორიზონტალური H საყრდენი რეაქციების

ანგარიში:

20+100+300
∑ M A =P 1 ∙ 2+ P2 ∙ 5+ P3 ∙ 10−T B ∙ 14=0 ; T B= =30 ;
14

120+180+120
∑ M B =T A ∙ 14−P1 ∙ 12 – P2 ∙ 9−P3 ∙ 4=0 ; T A = =30;
14

∑ Y =T A +T B −P1−P2−P3 =0 ; 0=0 ;

36
∑ X =H 'A cos α −H 'B cos α=0 ; H 'A=H 'B=H ' ;

210−50−40
∑ M C =T A ∙7−P1 ∙5−P2 ∙ 2−H ' ∙ f ' =0 ; H ' = =40 ;
3

' ' f' ' '

H=H cos α ; f =f cos α ; f = ; T =H sin α ;
cos α

V A =T A +T ' ; V B =T B−T ;

აქვე შევნიშნოთ,რომ პრაქტიკაში უმეტესად ისეთი თაღებს იყენებენ, სადაც

ქუსლის A და B სახსრები ერთ დონეზეა მოწყობილი.ამ შემთხვევაში

α =0 ; H ' =H ; T ' =0 ;

მაგალითი 4. ავაგოთ სამსახსრიანი თაღის მღუნავი მომენტის M,

განივი ძალის Q, გრძივი ძალის N ეპიურები.

37
1. საყრდენი რეაქციების ანგარიში ( R A , R B , H ) .

∑ M A =3 q·3,5+12 · 9+6 · 12−RB · 14=0 ; RB =15,11

38
 ∑ M B =−6 · 2−12· 5−3 q·10,5+ R A ·14=0 ; R A =11,89

შემოწმება: ∑ Y =R A + R B−3 q−12−6=0 ;

∑ M მარცხ.
C =11,89 · 7−3 q·3,5−H·4,5=0 ; H=11,5 ;

∑ M მარჯვ .
C =15,11 ·7−6 · 5−12 ·2−H·4,5=0 ; H=11,5 ;

2.მღუნავი მომენტისა და განივი ძალის ანგარიში თაღის შესაბამის ძელში:

M x =R A · x 1 ; Q x =R A =11,89 ; 0 ≤ x 1 ≤2 ;
1 1

M x =0=0; Q x =11,89 ;
1 1

M x =1=11,89 ; Q X =11,89 ;
1 2

M x =2=23,78 ; Q X =11,89 ;
1 2

M X =R A · x 2−q ( x 2−2 )2 /2; Q X =R A – q ( X 2 −2 ) ; 2≤ x 2 ≤ 5;

2 2

M x =2=23,78 ; Q X =11,89 ;
2 2

M x =3=34,17 ; Q X =8,89 ;
2 2

M x =4 =41,56 Q X =5,89 ;
2 2

M x =5=46,0 Q X =2,89 ;
2 2

M X =R B · x 3 ; Q X =−RB =−15,11 ; 0 ≤ x 3 ≤2 ;
3 3

M X =0 =0 ; Q X =−15,11 ;
3 3

M X =1=15,11 ; Q X =−15,11 ;
3 3

M x =2=30,22 ; Q X =−15,11 ;
3 3

M X =RB · x 4−6 ( x 4−2 ) ; Q X =−R B +6=– 9,11 ; 2 ≤ x 4 ≤ 5 ;

4 4

M X =2=30,22;
4

M X =3=39,33 ; Q X =−9,11 ;
4 4

M X =4=48,44 ; M X
4 4 =5 =57,55;

M X =R B · x 5 −6 ( x5 −2 )−12 ( x 5−5 ) ; Q X =−R B +6+12=2,89; 5 ≤ x5 ≤ 9 ;

5 5

M X =5=57,55;
5

M X =6 =54,66 ;
5

M X =7 =51,75;
5

39
M X =8 =48,88 ;
5

M X =9 =46 ;
5

3. გამოთვლებისათვის საჭირო ფორმულები:

M 0C
H= ;
f

M K =M 0K −H ∙ y K ;

Q K =Q0K cos φ K −H sin φK ;

N K =−( Q 0K sin φK + H cos φ K ) ;

4. ავაგოთ გავლენის წირები x K =3,5კვეთში:

x K =3,5 y K =3,375 ;

tg φ K =0,643 ; sin φ K =0,541 ; cos φ K =0,891;

4f
y= x ( l−x ) ;
l2

dy 4 f
tg φ= = ( l−2 x ) ;
dx l 2

tg φ 1
sin φ= 2
; cos φ= ;
√1+tg φ √ 1+ tg2 φ

გამოთვლები მოყვანილია ცხრილში:

40
სამსახსრიანი თაღის გავლენის წირების აგება

41
42
 სტატიკურად ურკვევი სისტემების გაანგარიშების

ძირითადი მეთოდები

სტატიკურად ურკვევი სისტემების გაანგარიშების მეთოდები განირჩევა იმ

ძირითადი უცნობების მიხედვით, რომელთა დადგენის შემდეგ ადვილად
ისაზღვრება ყველა ძალვა და გადაადგილებები.

ცნობილია გაანგარიშების შემდეგი ძირითადი მეთოდები:

1. ძალთა მეთოდი. ამ მეთოდით ანგარიშისას ძირითად უცნობებად

ღებულობენ საყრდენ რეაქციის ძალებს ან ძალვებს ღეროებში;

2. გადაადგილებათა მეთოდი. ძირითად უცნობებად ღებულობენ

სისტემის დეფორმაციით გამოწვეულ დამოუკიდებელ გადაადგილებებს,
რომელთა განსაზღვრის შემდეგ ადვილად გამოითვლება ძალვები ყველა
კვეთებში;

3. შერეული მეთოდი. ძირითად უცნობებად მიიღება ნაწილობრივ

ძალები, ნაწილობრივ გადაადგილებები;

4. კომბინირებული მეთოდი. ძალთა და გადაადგილებათა მეთოდების

ერთდროული გამოყენება.

გარდა აღნიშნული მეთოდებისა გაანგარიშებისას მხედველობაში მიიღება

სისტემის მასალის მუშაობის ხასიათი, ვთქათ დრეკადობის ფარგლებში, ან
პლასტიკური დეფორმაციების წარმოქმნის დაშვებით. ცხადია სისტემაში
ძალვების განაწილების დადგენისათვის პლასტიკური სახსრების წარმოქმნის
შესაძლებლობებს დიდი მნიშვნელობა აქვს.

1. ჩარჩოს ანგარიში ძალთა მეთოდით

43
 ჩარჩო ეწოდება ისეთ ნაგებობას, რომლის შემადგენელი ღეროები
ერთმანეთთან შეერთებული არიან ხისტად ან სახსროვნად. ხისტ კვანძს გააჩნია ის
თვისება რომ დეფორმაციის შედეგად კვანძში შემავალ ღეროს ღერძებს შორის
კუთხე უცვლელი რჩება.

ჩარჩოს შემთხვევაში სტატიკურად ურკვევობის რიგი შეიძლება

განისაზღვროს ფორმულით:

n=3 k−m;

სადაც k — ჩაკეტილი კონტურების რიცხვია, იგულისხმება მიწაც;

m — ხელოვნურად შემოტანილი ბმების რიცხვია;

ჩაკეტილი კონტური სამჯერ სტატიკურად ურკვევი სისტემაა.

სტატიკურად ურკვევობის რიგის (n) განსაზღვრის შემდეგ საჭიროა

შევარჩიოთ ძირითადი სისტემა. მოცემულ სისტემას ჩამოვაცილოთ ზედმეტი
ბმები. მივიღებთ სტატიკურად რკვევად სისტემას, რომელსაც ძირითადი სისტემა
(ძ.ს.) ეწოდება. ძირითადი სისტემის არჩევით დავარღვიეთ კონსტრუქციის
მუშაობის ხასიათი. ძირითადი სისტემა რომ იყოს მოცემული სისტემის
44
ექვივალენტური საჭიროა უკუგდებული ბმების მაგიერ ვამოქმედოთ უცნობი
X 1 , X 2 ,∙ ∙ ∙, X n ძალები და დავწეროთ კანონიკურ განტოლებათა სისტემა.

ასე მაგალითად სამჯერ სტატიკურად ურკვევი სისტემის შემთხვევაში

კანონიკურ განტოლებას ექნება სახე:

X 1 δ 11 + X 2 δ 12 + X 3 δ 13+ Δ1 p=0 ;

X 1 δ 21+ X 2 δ 22+ X 3 δ 23 + Δ 2 p =0 ;

X 1 δ 31+ X 2 δ 32+ X 3 δ 33+ Δ3 p =0 ;

სადაცδ 11 , δ 12=δ 21 , ∙ ∙∙ , δ 33 — ერთეულოვანი ძალებით გამოწვეული

გადაადგილებებია. Δ 1 p , Δ 2 p , Δ 3 p — გარე P დატვირთვებით გამოწვეული
გადაადგილებებია.

საერთოდ გადაადგილება აღინიშნება ორი ინდექსით. პირველი ინდექსი

გვიჩვენებს გადაადგილების მიმართულებას,მეორე კი — გადაადგილების
გამომწვევ მიზეზს.

მაგალითად δ 11 – არის გადაადგილება X 1 — ისმიმართულები თ

გამოწვეული X 1 =1 ძალით, Δ 1 p — არის გადაადგილება X 1 — ის მიმართულებით,
გამოწვეული გარე დატვირთვით, δ 21 — გადაადგილებაა X 2 — ის მიმართულებით
გამოწვეული X 1 =1 ძალისაგან და ა.შ.

პირველი განტოლება გამოხატავს იმ აზრს, რომ ყველა ძალით გამოწვეულ

გადაადგილებათა ჯამი X 1 — ის მიმართულებით ტოლია ნულის და ა.შ.

ერთნაირ კოეფიციენტებδ 11 , δ 22 ,∙ ∙∙ , δ ii
ინდექსიანი მთავარი
გადაადგილებებია. სხვადასხვა ინდექსიანიδ i k =δ k i არამთავარი გადაადგილებებია.

Δ i p — სატვირთო კოეფიციენტები ანუ სატვირთო გადაადგილებებია;

გადაადგილებები გამოითვლება მორის გამარტივებული ფორმულით:

Mi M k
δ i k =∑ ∫ ds ;
EI

იმ შემთხვევაში როდესაც ღეროს სიხისტე მუდმივია ( EI =cons t ¿ ,

ინტეგრალის გამოთვლა შეიძლება ეპიურათა გადამრავლების ვერეშჩაგინის
45
ხერხით, როდესაც ერთ-ერთი ეპიურა სწორხაზოვანია, ხოლო მეორე ეპიურა
მრუდწირული:

ωi y k
δ i k =∑ ;
EI

სადაცω i — არის 𝒾 - ური ეპიური ფართობი;

y k — არის 𝒾 - ური ეპიურის სიმძიმის ცენტრის გასწვრივ k — ური ეპიურის

ორდინატი.

ვატარებთ მიღებული კოეფიციენტების სისწორის შემოწმებას:

δ 1 s=δ 11 +δ 12+ δ 13 ;

δ 2 s=δ 21+ δ 22 +δ 23 ;

δ 3 s=δ 31+ δ 32 +δ 33;

∆ sp=∆1 p+ ∆2 p +∆ 3 p ;

სადაც

M s=M 1 + M 2 + M 3 ;

ვწერთ კანონიკურ განტოლებათა სისტემას რიცხობრივი სახით და ვხსნით

მას.

ზედმეტი უცნობების განსაზღვრის შემდეგ ვაგებთ მღუნავი მომენტის

ჯამურ ეპიურას:

M ჯამ =M p + M 1 X 1 + M 2 X 2 + M 3 X 3+∙ ∙ ∙+ M n X n ;

თუ უცნობები
უარყოფითია, მაშინ სათანადო ეპიურების ნიშანი
შებრუნდება, მაგალითად, M 1 X 1 ეპიურის საწინააღმდეგო მიმართულება ექნება,
თუ X 1 უარყოფითია.

ვახდენთ მღუნავი მომენტის ჯამური ეპიურის შემოწმებას:

1. სტატიკური მეთოდით — ამოვკვეთავთ რიგ-რიგობით ჩარჩოს

კვანძებს. განვიხილავთ მათ წონასწორობას:
∑ M =0 ;

46
 2. კინემატიკური მეთოდით:
M i M ჯამ
∑ ds ;
EI

M 1 ∙ M ჯამ =0 ან M 2 ∙ M ჯამ =0და ა.შ.

განივი ძალის ეპიურის აგება. დავნომრავთ M ჯამ ეპიურაზე ღეროებს.

ჩარჩოდან ამოვკვეთავთ თითოეულ ღეროს და განვიხილავთ ისე როგორც მარტივ
ორ საყრდენზე თავისუფლად მდებარე ძელს, რომელზედაც გარე დატვირთვასთან
ერთად მოქმედებს კვანძებში მოდებული მომენტები, რომელთა მნიშვნელობები
აიღება M ჯამ -დან. ავაგებთ განივი ძალის ეპიურებს და გადავიტანთ ჩარჩოს
ღეროებზე, მივიღებთ Q ჯამ ეპიურას. ვახდენთ შემოწმებას:

∑ X =0 ;

გრძივი ძალის ეპიურის აგება. ჩარჩოდან თანდათანობით ამოვკვეთოთ

კვანძები. თითოეული კვანძის წონასწორობის პირობიდან ∑ X =0 , ∑Y =0 ;
მივიღებთ გრძივი ძალის სიდიდეებს. კვანძების ამოკვეთას ვიწყებთ ისეთი
კვანძიდან სადაც თავს იყრის ორი ღერო. კვანძზე მომქმედ განივ ძალებს ვდებთ
განივი ძალის Q ჯამ ეპიურიდან ნიშნების წესის გათვალისწინებით. გრძივ ძალებს
მივმართავთ კვანძიდან გარეთ და ასეთ მიმართულებას ვიღებთ დადებითად. თუ
მინუსი ნიშნით მივიღებთ, ეს იმას ნიშნავს რომ აღნიშნული ღერო განიცდის
კუმშვას.

საბოლოოდ მიღებული მნიშვნელობების საფუძველზე ვაგებთ გრძივი

ძალის საბოლოო ეპიურას, ვახდენთ შემოწმებას:

∑ Y =0 ;

კანონიკურ განტოლებათა სისტემის გამარტივება

47
სიმეტრიული ჩარჩოს ანგარიშის დროს ვირჩევთ ძირითად სიმეტრიულ
სისტემას.ზედმეტი უცნობები გაიყოფა ორ ნაწილად:
სიმეტრიულ და ირიბად სიმეტრიულ უცნობებად.

თეორემა 1. არამთავარი გადაადგილებები, რომლებიც მიიღება

სიმეტრიული და ირიბად სიმეტრიული კომბინაციის
შედეგად ტოლია ნულის, ე.ი. სიმეტრიული და ირიბად
სიმეტრიული ეპიურები ურთიერთორთოგონალურია.

თეორემა 2. თუ ძირითადი სისტემა ისეა არჩეული რომ ზედმეტი

უცნობები გაიყო სიმეტრიულ და ირიბად სიმეტრიულ
უცნობებად, მაშინ კანონიკურ განტოლებათა სისიტემა
გაიყოფა ორ დამოუკიდებელ ნაწილად; პირველში შევა
მხოლოდ სიმეტრიული უცნობები, მეორეში კი - ირიბად
სიმეტრიული.

თეორემა 3. თუ სიმეტრიულ ნაშენზე სიმეტრიული დატვირთვა

მოქმედებს მაშინ ირიბად სიმეტრიული უცნობები ნულის
ტოლია და პირიქით, თუ ირიბად სიმეტრიული
დატვირთვა მოქმედებს, მაშინ სიმეტრიული უცნობები
ნულის ტოლია.

ზემოთ აღნიშნული ნაჩვენებია ნახაზებზე.

სიმეტიული უცნობები: X 1 , X 3 ;

ირიბად სიმეტრიულ უცნობები: X 2 ;

δ 12=δ 21=δ 23=δ 32=0 ;

ჯგუფური უცნობები და ჯგუფური ეპიურები

48
 იმ შემთხვევაში, როდესაც ძირითადი სისტემა სიმეტრიულია, მაგრამ
ზედმეტი უცნობები არ იყოფა სიმეტიულ და ირიბად სიმეტრიულ უცნობებად,
მივმართავთ უცნობთა დაჯგუფების მეთოდს.

უცნობებს გარდავქმნით სიმეტრიულ და ირიბად სიმეტრიულ

უცნობებად; ამიტომ უცნობებად გვექნება არა ცალკეული ძალები რომელიმე
წერტილში მოდებული, არამედ ძალთა ჯგუფი ე.ი. განზოგადოებული ძალები.
სათანადოდ გადაადგილებებიც იქნება ჯგუფური ან განზოგადოებული.
საზოგადოდ თუ უცნობები შედგება რამოდენიმე ძალისაგან,მათ ჯგუფური
უცნობები ეწოდებათ.

დატვირთვის გარდაქმნა

სიმეტრიული ჩარჩოს ანგარიშის დროს მოცემული არასიმეტრიული

დატვირთვა შეიძლება დავშალოთ სიმეტრიულ და ირიბად სიმეტრიულ
დატვირთვად.ნახაზზე ნაჩვენებია არასიმეტრიული დატვირთვის გარდაქმნა
სიმეტრიულ და ირიბად სიმეტრიულ დატვირთვად.

ჩარჩოს ანგარიში ძალთა მეთოდით

49
 მაგალითი 1.

სტატიკურად ურკვევობისრიგი :n=3 k −m=3 ·1−2=1 ;

−
კანონიკურ განტოლებათა სისტემა : X 1 δ 11 + Δ1 P =0 ; X 1=

M1 M1 1
δ 11=∑ ∫ ds=2 · · 8 · 8 ·8+ 8· 6 · 8=725,33 ;
EI 3

M1M P −1 3 −1 3
Δ 1 P=∑∫ ds= q l h= · 2· 6 · 8=−288;
EI 12 12

− Δ1 P −−288
X1= = =0,3;
δ 11 725,33

მღუნავი მომენტის ჯამური ეპიურა:

50
 M ჯამ =M p + M 1 X 1 ;

მაგალითი 2.

51
სტატიკურად ურკვევობის რიგი:

n=3 k−m=3 ·1−0=3 ;

კანონიკურ განტოლებათა სისტემა:

X 1 δ 11 + X 2 δ 12 + X 3 δ 13+ Δ1 p=0 ;

X 1 δ 21+ X 2 δ 22+ X 3 δ 23 + Δ 2 p =0 ;

X 1 δ 31+ X 2 δ 32+ X 3 δ 33+ Δ3 p =0 ;

ერთეულოვანი ძალებითა და გარე დატვირთვებით გამოწვეული ეპიურები

იქნება:

52
გადაადგილებების გამოთვლა:

53
 M 21 1 1 1
δ 11=∑ ∫ dx=2 · · 1 ·3 · 1+ ·1 ·6 · 1+ ·1 · 9· 1=6,25;
EI 3 3 4

M1 M2 −1 6 ·6 1 9·9
δ 12=δ 12=∑ ∫ dx= ∙ ·1− ∙ · 1=−16,125 ;
EI 3 2 4 2

M1M3 −1 1 3 ·3
δ 13=δ 31=∑∫ dx= ·3 · 6 ·1− ∙ ·1+¿
EI 3 3 2

+ 1 3 ·3 1
∙ ·1− ·3 · 9 ·1=−0,75 ;
3 2 4

M1 Ms 1 1 1 2+11
δ 1 s=∑ ∫ dx= ∙ · 6 ·1 (−2+4 )− ∙ ∙ 9 ·1+¿
EI 3 2 4 2

+1 1
∙ · 6 ·1 ( 4−2 )=−10,625 ;
3 2

δ 1 s=δ 11 +δ 12+ δ 13 ;

−10,625=6,25−16,125−0,75 ;

−10,625=−10,625;

M 22 1 6·6 2 1 9·9 2
δ 22=∑∫ dx = ∙ ∙ ·6− ∙ ∙ · 9=84,75 ;
EI 3 2 3 4 2 3

M2 M3 −1 6 · 6 1 9·9
δ 23=δ 32=∑∫ dx= ∙ · 3+ ∙ · 3=12,375 ;
EI 3 2 4 2

M2M3 1 6 1 9·9
δ 2 s=∑ ∫ dx= ∙ ( 2 ·2−4 ) + · ( 2 ·11+ 2 )=81 ;
EI 3 6 4 2

δ 2 s=δ 21+ δ 22 +δ 23 ;

81=−16,125+84,75+12,375 ; 81=81 ;

M 23 1 1 3 ·3 1
δ 33=∑ ∫ dx= ·3 · 6 ·3+ 2· · ·3+ · 3 · 9· 3=44.25 ;
EI 3 3 2 4

M3Ms 1 1 1 6
δ 3 s=∑ ∫ dx= ∙ · 6 · 3 (−2+ 4 )+ ∙ ( 2 · 4 · 3+2 ·2 ·3−4 ·3−2· 3 ) +¿
EI 3 2 3 6

+ 1 2+11
∙ ·9 · 3=55,875 ;
4 2

δ 3 s=δ 31+ δ 32 +δ 33 ;

55,875=−0,75+12,375+44,25 ;

55,875=55,875 ;

54
 M1M p 1 36 · 9
Δ 1 P=∑∫ dx= · ·1=40,5 ;
EI 4 2

M2M p −1 9 · 9 2
Δ 2 P=∑∫ dx= · · ·36=−243 ;
EI 4 2 3

M3M p −1 36 · 9
Δ 3 P =∑∫ dx= · · 3=−121,5;
EI 3 2

Ms Mp
Δ sP=∑ ∫ dx ;
EI

Δ sP= Δ1 P + Δ2 P + Δ3 P ;

δ ss =δ 11 +δ 22 + δ 33 +2 ( δ 12 +δ 13+ δ 23 ) ;

6,25 X 1−16,125 X 2−0,75 X 3 +40,50=0 ; X 1=0,795;

−16,125 X 1 +84,750 X 2 +12,375 X 3−243=0 ; X 2 =2,727 ;

−0,75 X 1 +12,375 X 2 + 44,25 X 3−121,5=0; X 3=1,997 ;

55
მღუნავი მომენტის ჯამური ეპიურის აგება:

M ჯამ =M p + M 1 X 1 + M 2 X 2 + M 3 X 3 ;

სტატიკური შემოწმება:∑ M =0 ;

∑ M 2=−6 ,786+6 ,786=0 ;

∑ M 4 =−5,196+5,196=0 ;

კინემატიკური შემოწმება:

M i M ჯამ
∑∫ dx=0 ;
EI

1 6∙6 1 9∙9
M i ∙ M ჯამ = ∙ ( 2 ∙ 9,576−6,786 )− ∙ ( 2 ∙ 6,261−5,196 )=−0,007 ;
3 2 4 6

56
განივი ძალების ანგარიში:

∑ M 1=−9,576−6,786+ 6 R 2=0 ; ∑ M 3=−6,261−5,196 + R4 ∙ 9=0 ;

R2=2,727 ; R 4=1,273 ;Q=R 2=2,727 ; Q=R 4=1,273 ;

∑ M 2=6,786+5,196−6 R 4=0 ;

R4 =1,997 ;

Q=−R 4 =−1,997 ;

შემოწმება :∑ X I =2,727+1,273−4=0 ; 0=0 ;

57
გრძივი ძალის ანგარიში:

∑ X =N 24−2,727=0 ; ∑ X =−N 42−1,273=0 ;

N 24=2,727; N 42=1,273;

∑ Y =−N 21+1,997=0 ; ∑Y =−N 43−1,997=0 ;

N 21=1,997 ; N 43 =−1,997;

შემოწმება :∑Y II =−1,997+1,997=0 ; 0=0 ;

58
მაგალითი 3.

სტატიკურად ურკვევობის რიგი n=3 k−m=3 ·2−2=4;

კანონიკურ განტოლებათა სისტემა:

X 1 δ 11 + X 2 δ 12 + X 3 δ 13+ X 4 δ 14 + Δ1 p=0 ;

X 1 δ 21+ X 2 δ 22+ X 3 δ 23 + X 4 δ 24 + Δ 2 p =0 ;

X 1 δ 31+ X 2 δ 32+ X 3 δ 33+ X 4 δ 34+ Δ3 p =0 ;

X 1 δ 41+ X 2 δ 42 + X 3 δ 43+ X 4 δ 44 + Δ 4 p=0 ;

59
 1 1 2 1 31,5
δ 11=
E [(
2 3 2 )
2 ·3 · 3 · · 3 + (3 · 3 ·3 ) =
E] ;

1 −1 1 1
δ 12=δ 21=
[(
E 2 )(
· 3 ·3 · 1,5+ ·3 · 3· 1,5 +
2
−1
2
· 1,5 ·1,5 · 3+ ·1,5 ·1,5 · 3 =0 ;
2 )]
1 1 2 1 18 64,47
Δ 1 p=
E [( 2 3 ) (
·3 · 3 · · 9 +
2 2 )]
∙ 3· 3 =
E
;

13,5
δ 13=δ 31= ;
E

−13,5
δ 14=δ 41= ;
E

15,75 −23,64
δ 22= ; Δ2 p = ;
E E

δ 24=δ 42=0 ;

δ 23=δ 32=0 ;

9,0
δ 33= ;
6

−4,5
δ 34=δ 43= ;
E

33,9 27 71,11
δ 44= ; Δ3 p= ; Δ4 p= ;
E E E

1 −1 1 2,5· 2,5 1 1 2
δ 1 s=
E 2 [· 0,5 · 0,5· · 0,5+
3 6
( 2 ·3+ 0,5 ) + · 3· 3 ·2,5+ · 3 ·3 ·
3 2 3

+1 31,47
·3 · 3 ·0,5= ;
2 E

60
 31,5
δ 1 s=δ 11 +δ 12+ δ 13 +δ 14= ;
E

15,73 15,75
δ 2 s= ; δ 2 s=δ 21+ δ 22 +δ 23+ δ 24= ;
E E

18,01 18,01
δ 3 s= ; δ 3 s=δ 31+ δ 32 +δ 33+ δ 34= ;
E E

15,9 15,9
δ 4s= ; δ 4 s=δ 41 +δ 42+ δ 43+δ 44= ;
E E

Δ sp=0,29 ; Δ sP= Δ1 P + Δ2 P + Δ3 P + Δ 4 P =0,28 ;

31,5 X 1 +13,5 X 3−13,5 X 4=−67,47;

15,75 X 2=23,64 ;

13,5 X 1 +9 X 3 −4,5 X 4=−27,0 ;

13,5 X 1−4,5 X 3 +33,9 X 4 =71,11 ;

X 1 =−1,5 ; X 2=15 ; X 3 =0 ; X 4 =1,5 ;

მღუნავი მომენტის ეპიურა გამოითვლება ფორმულით:

M ჯამ =M p + M 1 X 1 + M 2 X 2 + M 3 X 3+ M 4 X 4 ;

სტატიკური შემოწმება: ∑ M =0 ;
61
 M i M ჯამ
კინემატიკური შემოწმება :∑∫ dx=0 ;
EI

განივი ძალის ანგარიში:

X I =3−1,5−1,5=0 ;

0=0 ;

∑ X II =0 ;

62
გრძივი ძალის ანგარიში:

∑ X =N 12+ 3−1,5=0 ; ∑ X=−N 21−1,5=0 ;

N 12=−1,5 ; N 21=−1,5 ;

∑ Y =−N 13+1,5=0 ; ∑ Y =−N 24−1,5=0 ;

N 13=1,5 ; N 24=−1,5 ;

∑ X =N 34 +1,5−N 35 cos α=0 ; ∑ X =0,02+1,5−N 46 cos α =0 ;

∑ Y =−N 35 sin α +1,5+1,5=0; N 46=−3,37 ;

3
N 35= =3,37
0,89

N 34=3,37 ∙ 0,45−1,5=0,02 ;

x=√ 1,52 +32=3,35 ;

3=3,35 sin α ; sin α =0,89 ;

1,5=3,35cos α ; cos α =0,45 ;

63
∑ Y I =1,5−1,5=0 ;

∑ Y II =0 ;

მაგალითი 4 .

ავაგოთ მოცემული ჩარჩოსთვის მღუნავი მღუნავი მომენტის ეპიურა M

სტატიკურად ურკვეობის რიგი

n=3 k−m=3 ·1−0=3 ;

შევარჩიოთ ძირითადი სისტემა და ჩავწეროთ კანონიკურ

განტოლებათა სისტემა.

X 1 , X 2−¿ სიმეტრიული უცნობებია, ისინი გვაძლევენ სიმეტრიულ

ეპიურებს.

X 3 −¿ირიბად სიმეტრიული უცნობია, გვაძლევს ირიბად

სიმეტრიულ ეპიურას.

სიმეტრიული და ირიბად სიმეტრიული ეპიურების

გადამრავლებით არამთავარი გადაადგილებები ნულის ტოლია.

64
 δ 13=δ 31+δ 23+ δ 32=0 ;

ზემოთქმულის გათვალისწინებით:

X 1 δ 11 + X 2 δ 12 + X 3 δ 13+ Δ1 p=0 ;

X 1 δ 21+ X 2 δ 22+ X 3 δ 23 + Δ 2 p =0 ;

X 3 δ 33+ Δ3 p=0;

Δ 1 p=Δ 2 p =0 ;ამიტომ X 1 =0 ; X 2=0 ;

ერთეულოვანი ძალებითა და გარე დატვირთვების ქმედებით ეპიურებს

ექნება შემდეგი სახე:

1
δ 11=2 ∙ 4 ∙ 4 ∙ 4=42,67 ;
3
65
 1
δ 12=δ 21=2∙ 4 ∙ 4 ∙ 1=16 ;
2

δ 22=2 ( 1 ∙ 2∙ 1+1∙ 4 ∙ 1 )=12 ;

δ 33=2 ( 13 ∙ 2∙ 2 ∙2+2 ∙ 4 ∙ 2)=37,33;

1
Δ 3 p=−2 ∙ ∙ 40 ∙ 4 ∙ 2=−320 ;
2

− Δ3 p −−320
X3= = =8,57 ;
δ 33 37,33

M ჯამ =M p + M 3 X 3 ;

66
მაგალითი 5.

ავაგოთ მღუნავი მომენტის ჯამური ეპიურა. გვაქვს სიმეტრიული ჩარჩო,

არასიმეტრიული დატვირთვით.

n=3 k−m=3 ·2−0=6 ;

სიმეტრიული უცნობები: X 3 , X 4 , X 5 , X 6 ;

67
ირიბად სიმეტრიული უცნობები: X 1 , X 2 ;

არამთავარი გადაადგილებები:

δ 13=δ 14=δ 15=δ 16 =δ 23=δ 24 =δ 25=δ26 =0;

კანონიკური განტოლება გაიყოფა ორ დამოუკიდებელ ნაწილად, ერთში

შედის მხოლოდ სიმეტრიული უცნობები,მეორეში ირიბად სიმეტრიული. თუ
სიმეტრიულ ნაშენზე სიმეტრიული დატვირთვა მოქმედებს, მაშინ ირიბად
სიმეტრიული უცნობები ტოლია ნულის და პირიქით, თუ ირიბად სიმეტრიული
დატვირთვა მოქმედებს, მაშინ სიმეტრიული უცნობები ნულის ტოლია.

δ 11 X 1 +δ 12 X 2 + Δ 1 p =0 ;

δ 21 X 1 +δ 22 X 2+ Δ2 p=0 ;

δ 31 X 3 + δ 32 X 4 +δ 33 X 5 + δ 34 X 6 + Δ3 p =0 ;

δ 41 X 3+ δ 42 X 4 + δ 43 X 5 +δ 44 X 6 + Δ 4 p=0 ;

δ 51 X 3 + δ 52 X 4 +δ 53 X 5 + δ 54 X 6 + Δ5 p =0 ;

δ 61 X 3 + δ 62 X 4 +δ 63 X 5+ δ 64 X 6 + Δ 6 p=0 ;

68
EI ∙ δ 11 =2 ∙ ( 3∙ 32 ∙2∙3 ∙ 3 +3 ∙ 8 ∙3 )=162;
EI ∙ δ 12=EI ∙ δ 21=2∙ 3 ∙ 4 ∙ 3=72 ;

EI ∙ δ 22=2∙ ( 3 ∙32 ∙∙ 2∙3 3 +3 ∙ 4 ∙3)=90 ;

EI ∙ Δ1 p =2∙ ( 20 ∙24 ∙ 3 + 20+60
2
∙ 4 ∙ 3) =1200 ;

EI ∙ Δ2 p =2∙ ( 20+60
2 )
∙ 4 ∙3=960 ;

162 X 1 +72 X 2+1200=0 ; X 1 =4,138 ;

72 X 1 +90 X 2 +960=0 ; X 2=−7,356;

ვაგებთ მღუნავი მომენტის ჯამურ ეპიურას:

M ჯამ =M p + M 1 X 1 + M 2 X 2 ;

სტატიკურიშემოწმება :∑ M =0 ;

კინემატიკური შემოწმება:

−12,414 ∙3 ∙ 2∙ 3 12,414−7,586
M ჯამ M S = − ∙ 4 ∙ 3−¿
2 ∙3 2

69
 −22,068∙ 3 ∙ 2∙ 3 25,518−14,482
+ ∙ 4 ∙ 6=¿
2 ∙3 2

¿−132,414+132,432 ;

ცდომილება:

132,432−132,414
∙ 100=0,01 % ;
132,414

რაც დასაშვებია.

მაგალითი 6.

ავაგოთ M, Q, N. სიმეტრიული ჩარჩოსთვის არასიმეტრიული

დატვირთვით.

სტატიკურად ურკვევობის რიგი:

n=3 k−m=3 ·3−7=2;

კანონიკურ განტოლებათა სისტემა იქნება:

X 1 δ 11 + X 2 δ 12 + Δ 1 p =0 ;

X 1 δ 21+ X 2 δ 22+ Δ2 p=0 ;

x 1სიმეტრიული უცნობია, x 2 ირიბად სიმეტრიული.

ამიტომδ 12=δ 21=0 ;

70
EI ∙ δ 11 =2 ∙ ( 4 ∙ 32∙∙23 ∙ 4 + 4 ∙ 42 ∙∙23 ∙ 4 )=74,67 ;
EI ∙ δ 22=2∙ ( 2,5 ∙32 ∙∙ 2∙3 2,5 + 2,5 ∙ 2∙2∙2,53 ∙2,5 )=22,9 ;
−2 ∙ 2,25∙ 3 ∙2
EI ∙ Δ1 p = =9;
3

−2 ∙ 2,25∙ 3 ∙1,25
ΕI ∙ Δ2 p = =5,635 ;
3

− Δ1 p 9
X1= = =0,120 ;
δ 11 74,67

− Δ2 p 5,635
X2= = =0,246 ;
δ 22 22,9

ავაგოთ მღუნავი მომენტის ჯამური ეპიურა

M ჯამ =M p + M 1 X 1 + M 2 X 2 ;

71
 სტატიკური შემოწმება:

∑ M =0,614 +0,482−1,096=0 ; ∑ M =0,614−0,132−0,482=0 ;

კინემატიკური შემოწმება:

1,096 ∙3 ∙ 2∙ 6,5 2∙ 2,25 ∙3 ∙ 3,25 0,614 ∙ 2,5∙ 2 ∙2,5

M ჯამ ∙ M s= − +2 +¿
2∙3 3 2∙3

0,482 ∙ 4 ∙ 2∙ 4 0,132∙ 3∙ 2 ∙1,5

+2 ∙ − =7,12−14,625+¿
2 ∙3 2∙ 3

+2,56+5,14−0,198=14,82−14,95=0,03 ;

0,03 ∙100
უზუსტობა შეადგენს: =0,2 % რაც დასაშვებია.
14,82

ქვემოთ მოყვანილია Q , N ეპიურების საბოლოო სახე:

72
 ∑ X I =0,12−0,12=0;

∑ Y I =3,611−0,29−3 q+2,635+0,044=0 ;

Q ეპიურაზე ვიპოვით კვეთს სადაც მაქსიმალური მღუნავი მომენტი გვაქვს:

Q 2,635
x 0= = =1.317 ;
q 2

Q x 0 2,635 ∙1,1375
M max = = =1,74 ;
2 2

73
მაგალითი 7. უცნობების განსაზღვრა დაჯგუფების მეთოდით:

Z1 =X 1 + X 2 ; Z 2= X 1−X 2 ;

სტატიკურად ურკვევობისრიგი :n=3 k −m=3 ·2−4=2 ;

74
 გამოვიყენოთ დაჯგუფების მეთოდი. გარდავქმნათ უცნობები სიმეტრიულ
და ირიბად სიმეტრიულ უცნობებად.

X 1 =1გვაძლევს სიმეტრიულ ეპიურას, X 2 =1 გვაძლევს ირიბად

სიმეტრიულს. აქედან გამომდინარე δ 12=δ 21=0;

კანონიკურ განტოლებათა სისტემას ექნება სახე:

−Δ 1 p
X 1 δ 11 + X 2 δ 12 + Δ 1 p =0 ; X 1= ;
δ 11

−Δ2 p
X 1 δ 21+ X 2 δ 22+ Δ2 p=0 ; X 1= ;
δ 22

განვსაზღვროთ კოეფიციენტები:

1 1 144
δ 11= 2∙ ∙6 ∙ 6 ∙ 6= ;
E 3 E

75
 1 1 1008
δ 22=
E (
2∙ ∙6 ∙ 6 ∙ 6+12∙ 6 ∙ 12 =
3 )
E
;

1 −1 1 −216
Δ 1 p=
E 3 (∙ 72 ∙6 ∙ ∙6 =
4 E ) ;

1 1 1 1800
Δ 2 p= (
E 3 4 )
∙72 ∙6 ∙ ∙ 6+6 ∙12 ∙ 72 =
E
;

− Δ1 p −216
X1= = =1,5 ;
δ 11 144

− Δ2 p −1800
X2= = =−1,78 ;
δ 22 1008

ავაგოთ მღუნავი მომენტის ჯამური ეპიურა:

M ჯამ =M p + M 1 X 1 + M 2 X 2 ;

76
 ∑ M =52,32−50,64−1,68=0 ;

განივი და გრძივი ძალების ეპიურების აგება ხდება ანალოგიურად წინა

მაგალითებისა.

მაგალითი 8 . ავაგოთ მოცემული ჩარჩოსთვის M, Q, N.

ჩარჩო სიმეტრიულია. გამოვიყენოთ უცნობთა დაჯგუფების მეთოდი.

77
 სტატიკურად ურკვევობის რიგი:

n=3 k−m=3 ·3−5=4 ;

კანონიკურ განტოლებათა სისტემას ექნება სახე:

X 1 δ 11 + X 2 δ 12 + X 3 δ 13+ X 4 δ 14 + Δ1 p=0 ;

X 1 δ 21+ X 2 δ 22+ X 3 δ 23 + X 4 δ 24 + Δ 2 p =0 ;

X 1 δ 31+ X 2 δ 32+ X 3 δ 33+ X 4 δ 34+ Δ3 p =0 ;

X 1 δ 41+ X 2 δ 42 + X 3 δ 43+ X 4 δ 44 + Δ 4 p=0 ;

ავაგოთ ერთეულოვანი და გარე დატვირთვებით გამოწვეული

ეპიურები:

78
გამოვითვალოთ გადაადგილებები:

1 1 1 10,67
δ 11= 2∙ ∙ ∙ 4 ∙ 4 ∙ 4= ;
E 4 3 E

1 1 1 1 1
δ 12=δ 12= ( )
∙ ∙ 4 ∙ 4 ∙ 4− ∙ ∙ 4 ∙ 4 ∙ 4 =0 ;
E 4 3 4 3

1 1 1 12
δ 13=δ 31= ∙2 ∙ ∙ ∙ 4 ∙ 4 ∙ 3= ;
E 4 2 E

δ 14=δ 41=0 ;

−1 1 4 ∙ 4 −16
Δ 1 p= ∙ ∙ ( 2∙ 24−24 )= ;
E 4 6 E

1 1 1 1 90,67
δ 22=
E (
2∙ ∙ ∙ 4 ∙ 4 ∙ 4+ ∙ 8 ∙5 ∙ 8 =
4 3 4 ) E
;

79
 δ 23=δ 32=0 ;

1 1 4∙4 1 −5,33
δ 24=δ 42=
E(−2 ∙ ∙
4 2 3
∙ ∙4 =
E) ;

1 −1 4 ∙ 4 1 −256
Δ 2 p= [
E 4 6
( 2 ∙24−24 )− ∙ 8 ∙5 ∙ 24 =
4 E ] ;

1 1 3 ∙5 2 1 25,5
δ 33=
E (
2∙ ∙
4 2 3
∙ ∙ 3+2 ∙ ∙ 3∙ 4 ∙3 =
4 E ) ;

δ 34=δ 43=0 ;

1 1 3 ∙5 ∙ 24 22,5
Δ 3 p= (
E 4
∙
4
=)E
;

1 1 5∙4 2 1 4∙4 2 24
δ 44=
E (
2∙ ∙
4 2 3
∙ ∙ 4+2 ∙ ∙
4 2 3
∙ ∙4 = ;
E )
1 −1 5 ∙ 4 ∙ 24 1 4 ∙ 4 −46
Δ 4 p= [
E 4
∙
4
− ∙
4 6
( 2∙ 24−24 ) =
E
; ]
კანონიკურ განტოლებათა სისტემა ორ ჯგუფად გაიყოფა:

10,67 X 1 +12 X 3−16=0 ;

12 X 1 +25 X 3 +22,5=0 ;

90,67 X 2 −5,33 X 4 −256=0;

−5,33 X 2 +24 X 4−46=0 ;

X 1 =5,297 ; X 3=−3,375 ;

X 2 =2,975; X 4 =2,578;

ავაგოთ მღუნავი მომენტის ჯამური ეპიურა:

M ჯამ =M p + M 1 X 1 + M 2 X 2 + M 3 X 3+ M 4 X 4 ;

80
∑ M =1,837+ 0,2−2,037=0 ;

განივი და გრძივი ძალების ეპიურის

საბოლოო სახე ნაჩვენებია ნახაზებზე.

81
 ∑ Y =8,272+ 1,408+2,322−4 q=0 ;

2. ჩარჩოების ანგარიში გადაადგილებათა მეთოდით

82
 გადაადგილებათა მეთოდით გაანგარიშებისას მიღებულია შემდეგი
დაშვებები:

1. გრძივი ( N ) და განივი ( Q ) ძალების გავლენა გადაადგილებებზე

უგულვებელყოფილია;
2. დეფორმირებული ღეროს სიგრძე მიიღება ღეროს პირველადი
სიგრძის ტოლად;
3. მობრუნების კუთხე სიმცირის გამო მიიღება შესაბამისი კუთხის
ტანგესის ტოლად ე.ი. ჩარჩოს კვანძის გადაადგილება იგულისხმება
არა რკალზე, არამედ ღეროს მართობ მიმართულებაზე.

გარე ძალების მოქმედების შედეგად ჩარჩოს ცალკეული კვანძებიდა

ღეროები მიიღებს ხაზობრივ ანუ წირით და კუთხურ გადაადგილებებს.
კინემატიკურად ურკვევობის რიგი ტოლია არა საყრდენი ხისტი კვანძების რიცხვს
დამატებული კვანძების წირითი გადაადგილებების რიცხვი

n=n კუთხური +nწირითი ;

n კუთხური —ხისტი კვანძების რიცხვია;

n წირითი — წირითი გადაადგილებების ანუ ხაზოვანი გადაადგილებების

რიცხვია და ტოლია მოცემული სისტემის კინემატიკური
ჯაჭვი თავისუფლების ხარისხს.

n წირითი=W =3 ·დ−2· მ .ს . — ს. ღ ;

ჩარჩოს ანგარიშს ვიწყებთ ძირითადი სისტემის არჩევით. ძალთა

მეთოდით ანგარიშის დროს ძირითადად სისტემას ვიღებთ ზედმეტი ბმების
უკუგდების გზით. გადაადგილებათა მეთოდის დროს კი პირიქით, შემოგვაქვს
დამატებითი ბმები, რომლებიც ჩარჩოს კვანძებს მოუსპობს წრფივი და კუთხური
გადაადგილებების საშუალებას და მოცემულ სტატიკურად ურკვევ სისტემას
ვაქცევთ უფრო მეტჯერ სტატიკურად ურკვევად.მოცემულ სისტემაში ჩარჩოს
კვანძები განიცდის კუთხურ და წრფივ გადაადგილებებს, ამიტომ ძირითადი
სისტემა რომ გახდეს მოცემული სისტემის ექვივალენტური, საჭიროა ჩარჩოს
კვანძებს მივცეთ სათანადო კუთხური და წრფივი გადაადგილებები. ასე
მაგალითად, კინემატიკურად სამჯერ ურკვევი ჩარჩოს კანონიკურ განტოლებათა
სისტემას აქვს სახე:

r 11 Z1 +r 12 Z 2 +r 13 Z 3+ R 1 p=0 ;

r 21 Z 1+ r 22 Z2 +r 23 Z 3 + R2 p=0;
83
 r 31 Z 1+ r 32 Z2 +r 33 Z 3 + R3 p=0;

r 11 — არის Z1 =1 ერთეული კუთხით მობრუნებისგან გამოწვეული

რეაქციული მომენტი I ჩამაგრებაში;

R1 p — ა რისგარე დატვირთვისაგან გამოწვეული რეაქცია I ჩამაგრებაში;

კანონიკურ განტოლებათა სისტემის პირველი განტოლება უარყოფს

რეაქციულ მომენტებს I ჩამაგრებაში, ხოლო მეორე —შესაბამისად II ჩამაგრებაში
და ა.შ. რაც ძირითადი სისტემის მოცემულ სისტემასთან ექვივალენტურობის
პირობას ნიშნავს.

მაგალითი 1.

გავიანგარიშოთ ჩარჩო გადაადგილებათა მეთოდით. ავაგოთ მღუნავი

მომენტის ეპიურა M

ΕI1 2 Ε I2 3 Ε I4 2
i 1= = =0,333 ; i2 = = =0,5 ;i 3=i 4= = =0,5 ;
l1 6 l2 6 R 4

n=n კუთხ + nწირითი =2+0=2;

კანონიკურ განტოლებათა სისტემა:

r 11 Z1 +r 12 Z 2 +r 13 Z 3+ R 1 p=0 ;

r 21 Z 1+ r 22 Z2 +r 23 Z 3 + R2 p=0;

84
 ∑ M =r 11 −1,33−1,5=0 ;

r 11 =2,83 ;

∑ M =r 12−0,667=0 ; ∑ M =r 22−2−1,5−1,33=0 ;

85
 r 12=0,67 ; r 22=4,83 ;

∑ M =R1 p −4=0 ; ∑ M =R2 p +10,667=0 ;

R1 p=4 ; R2 p=−10,67 ;

4
v l=4 ; v= =0,667 ;m2=u2 vP l=10,667 ≈ 10 , 67 ; m 3=v 2 uP l=5,3 3 ;
6

2,83 Z 1 +0,67 Z 2=−4 ;

0,67 Z 1+ 4,83 Z 2=10,67 ;

Z1 =−1,995 ; Z 2=2,482 ;

მღუნავი მომენტის ჯამური ეპიურა:

M ჯამ =M p + M 1 Z1 + M 2 Z 2 ;

86
 განივი და გრძივი ძალების ეპიურების აგება ხდება ისე, როგორც ძალა
მეთოდის შემთხვევაში, ამიტომ აღარ ვიმეორებთ.

მაგალითი 2.

გავიანგარიშოთ მოცემული ჩარჩო გადაადგილებათა მეთოდით.

გამოვთვალოთ კინემატიკურად ურკვევობის რიგი, ჩავწეროთ კანონიკურ
განტილებათა სისტემა გამოვთვალოთ კოეფიციენტები და ჩავწეროთ კანონიკურ
განტოლებათა სისტემის რიცხვითი გამოსახულება:

E I დგ=3 ; E I რიგ =4 ;

კინემატიკურადურკვევობის რიგი: n=n კუთხური +n წირითი=2+1=3;

n წირ=w=3 ∙ დ ისკო−2მარტივი სახსარი−საყრდენი ღეროები=¿

¿ 3 ∙5−2 ∙ 4−6=1 ;

E I რიგ 4 E I დგ 3
i რიგ= = =0,67 ; i დგ= = =0,375 ;
l 6 h 8

კანონიკურ განტოლებათა სისტემა:

87
r 11 Z1 +r 12 Z 2 +r 13 Z 3+ R 1 p=0 ; Z1=?

r 21 Z 1+ r 22 Z2 +r 23 Z 3 + R2 p=0; Z 2=?

r 31 Z 1+ r 32 Z2 +r 33 Z 3 + R3 p=0; Z 3=?

88
∑ M =r 11 −2,67−1,125−2=0 ; r 11=5,79;

∑ M =r 12−1,34=0 ; r 12=r 21=1,34 ;

89
 ∑ M =r 22−1,125−2,68=0 ; r 22=3,80 ;

∑ M =r 12−1,34=0 ; r 12=0;

∑ M =r 13 +0,141=0 ; r 13=−0,141 ;

∑ M =r 23 +0,141 ; r 23=−0,141 ;

∑ X I =−Q1−Q2−Q3 +r 33=0 ;

r 33=0,017 ∙ 3=0,051;

∑ X ' =Q+ r 31 =0 ; r 31=−Q=−0,14ან რაც იგივეა:

∑ X ' ' =Q+r 31=0; r 31=−Q=−0,141 ;

∑ M =R1 p +9−16−18=0 ; R1 p=25;

∑ M =R2 p −9=0; R 2 p =9 ;

∑ X I =R 3 p −Q ' + q2 h+ P1=0 ;

R3 p=Q−q 2 h−P1 ;

R3 p=6−16−4=−14 ;

l a2 b 12 ∙ 9 ∙3 3
m= 2 = =9; u l=3 ; u= =0,5 ;
l 36 6

ჩავსვათ რიცხვითი მნიშვნელობები:

5,79 Z 1 +1,34 Z2 – 0,141 Z3 =−25 ;

1,34 Z 1+3,80 Z 2−0,141 Z 3=−9;

−0,141 Z 1−0,141 Z2 +0,051 Z3 =14 ;

90
მაგალითი 3. გავიანგარიშოთ ჩარჩო გადაადგილებათა მეთოდით. ავაგოთ
მღუნავი მომენტის განივი ძალისა და გრძივი ძალის ეპიურები.

n=n კუთხ + nწირ=2+ 1=3 ;

კანონიკურ განტოლებათა სისტემა:

Z1 r 11 + Z 2 r 12 +Z 3 r 13+ R 1 p=0 ;

Z1 r 21+ Z 3 r 22+ Z 3 r 23 + R2 p=0 ;

Z1 r 31+ Z 2 z 32 +Z 3 z33 + R3 p=0 ;

91
 12i 12 ∙ 0,5
R 1= 2
= =0,67 ;
l 9

qh
R 1= =6 ;
2

12i 12 ∙ 0,5
R 2= 2
= =0,17 ;
l 36

m=u v 2 P l=0,33 ∙ 0,672 ∙ 18 ∙6=16 ;

R2=v 2 ( 1+2 u ) P=0,67 2 ( 1+2 ∙0,33 ) ∙ 18=13,41 ;

92
 ∑ M =r 11 −1,6−2=0 ; r 11 =3,6 ;

∑ M =r 12−0,8=0 ; r 12=0,8 ;

∑ M =r 22−2−1,6=0 ; r 22=3,6 ;

∑ M =r 13 +1,0=0 ; r 13=r 31 =−1,0 ;

∑ M =r 23+0,5=0 ; r 23=r 32=−0,5;

∑ X =r 33−R 1−R2 =0 ; r 33=0,67+0,17=0,84 ;

∑ M =R1 p −3=0 ; R1 p=3,0;

∑ M =R2 p +8=0 ; R2 p=−8,0;

∑ X II ­II =R3 p +qh−18−R 1+ R 2=0 ;

R3 p=−1.4 ;

2
U l=2 U= =0.33;
6

4
V l=4 V = =0,67 ;
6

3,6 Z1 +0,8 Z 2−Z 3=−3 Z 1=−0,809 ;

0,8 Z1 +3,6 Z 2−0,5 Z 3=8 Z 2=2,716 ;

−Z1 −0,5 Z 2 +0,84 Z 3=1,4 Z3 =2,258 ;

93
 M ჯამ =M p + M 1 Z1 + M 2 Z 2 + M 3 Z 3 ;

განივი ძალის ანგარიში:

∑ M 0=−6,068−0,877+3 q ∙1,5−3 R 1=0 ; R1=3,685 ;

∑ M 1=R0 ∙3−6,068−0,877−3 q ∙1,5=0 ; R0=8,315 ;

Q I =R0−q X 1 ; 0 ≤ x 1 ≤ 3 ; Q IX =0 =R 0=8,315 ; Q IX =3 =−3,685 ;

1 1

94
3=5 sin α ; sinα =0,6 ;

4=5 cos α ; cos α =0,8 ;

Q I =−R1 cos α =−1,144 ∙ 0,8=−0,915 ; ∑ M 3 =17,587−3,697−2 ∙ P+6 R 2=0 ;

R2=3,685 ; R3 =14,315;

Q I =−R3 =−14,315;

Q I =8,315−14,315−3 q+ 18=0 ; 0=0 ;

95
გრძივი ძალის ანგარიში:

∑ X =N 12 cos α +0,915 cos α +3,685=0 ; ∑Y =−N 23 +3,919 sin α −0,915 sin α =0 ;

N 12=−3,919 ; N 23=1,617 ;

∑ Y =−N 12 sin α + 0,915 sin α−N 10=0 ;N 10=−1,617 ;

∑ Y I =1,617−1,617=0; 0=0 ;

96
მაგალითი 4. გავიანგარიშოთ ჩარჩო გადაადგილებათა მეთოდით. ჩარჩოს
სიმეტრიულობის გამო ვისარგებლოთ სიმეტრიით, გამოვიყენოთ უცნობთა
დაჯგუფების მეთოდი. ავაგოთ მღუნავი მომენტის ეპიურა M.

97
კინემატიკურად ურკვევობის რიგიn=n კუთხ +n წირითი=3+1=4 ;

X 1 =Z 1 +Z 3 ; X 2=Z 2 ; X 3=Z1 −Z 3 ; X 4 =Z 4 ;

X1+ X3 X 1−X 3
აქედან Z 1= ; Z 3= ;
2 2

Z1 — სიმეტრიულია

Z2 , Z 3 , Z 4 — ირიბად სიმეტრიული უცნობებია:

კანონიკურ განტოლებათა სისტემა იქნება:

Z1 r 11 + R1 p =0 ;

Z2 r 22+ Z 3 r 23+ Z 4 r 24 + R2 p=0;

Z2 r 32 + Z 3 r 33+ Z 4 r 34 + R3 p=0;

Z2 r 42 +Z 3 r 43 + Z 4 r 44 + R4 p =0 ;

98
 2+1 0,75+ 0,75
Q I =Q III= =0,75 ; Q I = =0,375 ;
4 4

0,188
Q II = =0,047 ; Q III=Q I =0,375;
4

99
M 1 — ეპიურიდან ერთდროულად ამოვკვეთოთ 1 და 3 კვანძები.

∑ M =r 11 −( 2+2 )− (2+ 2 )=0 ; r 11 =8 ;

∑ M =r 22−2−2=0; r 22=4 ;

∑ M =r 23−1−1=0 ; r 23 =2;

ანალოგიურადr 11 −¿ ისა გამოვთვლით r 33 ;

∑ M =r 33− ( 2+ 2 )−( 2+2 )=0 ;

r 33=8 ;

∑ M =r 34 +2 ∙ 0,75=0 ;

r 34=−1,5;

∑ Χ =r 43 +Q I + QIII =0 ;

r 43=−Q I −Q III =−0,75−0,75=−1,5;

r 43=−1,5;

M p−¿ დან ამოვკვეთოთ 1 და 3 კვანძები:

∑ M =R1 p +3−2=0 ; R1 p=−1;

100
∑ M =R2 p −3=0 ; R2 p =3;

∑ Χ =R3 p +Q=0 ; R3 p =−1;

−qh −1,5 ∙ 4
∑ Χ =R4 p +Q=0 ; R4 p −Q= = =−3 ;
2 2

თუ შევიტანთ კოეფიციენტების მნიშვნელობებს, განტოლებათა სისტემა

შემდეგ სახეს მიიღებს:

8 Z1 −1=0 ;

4 Z 2 +2 Z 3 +0 ∙ Z 4 +3=0 ;

2 Z 2 +8 Z 3 −1,5∙ Z 4−1=0 ;

0 ∙ Z 2−1,5 Z3 +0,797 ∙ Z 4−3=0 ;

ამ სისტემის ამოხსნა გვაძლევს:

Z1 =0,125 ; Z 2=−1,725 ; Z3 =1,950; Z 4 =8,434 ;

M ჯამ =M p + M 1 r 1 + M 2 X 2+ M 3 X 3 + M 4 X 4 ;

“Q” და “N” ეპიურები აიგება ისევე როგორც ძალთა მეთოდის დროს გვქონდა.

3. ჩარჩოს ანგარიში შერეული მეთოდით

შესაძლებელია, რომ მოცემული სისტემის ერთი ნაწილისათვის ძალთა

მეთოდი იყოს მოსახერხებელი, მეორისათვის კი-გადაადგილებათა მეთოდი. ამ
შემთხვევაში უმჯობესია გამოვიყენოთ ორივე მეთოდი ერთდროულად და
უცნობებად მივიღოთ როგორც ძალები ( X 1 , X 2 , ∙∙ ∙ , X n ) , ისე გადაადგილებები
( Z 1 , Z 2 , ∙∙ ∙ , Z n ) . მაშინ ერთ კანონიკურ განტოლებაში შევა როგორც ძალები, ისე
გადაადგილებები. ამოცანის გადაწყვეტის ასეთ მეთოდს შერეული მეთოდი
ეწოდება.

101
მაგალითი 1.

გავიანგარიშოთ ჩარჩო შერეული მეთოდით. შევადგინოთ ძირითადი

სისტემა ჩავწეროთ კანონიკურ განტოლებათა სისტემა. გამოვხაზოთ
ერთეულოვანი ძალებითა და გადაადგილებებით გამოწვეული ეპიურები.

X 1 δ 11 + X 2 δ 12 + X 3 δ 13+ Z 4 δ 14 + Z 5 δ 15 + Δ1 p=0 ;

X 1 δ 21+ X 2 δ 22+ X 3 δ 23 +Z 4 δ 24 +Z 5 δ 25+ Δ2 p=0 ;

X 1 δ 31+ X 2 δ 32+ X 3 δ 33+ Z 4 δ 34+ Z 5 δ 35 + Δ3 p =0 ;

X 1 r 41 + X 2 r 42 + X 3 r 43 +Z 4 r 44+ Z 5 r 45 + R 4 p=0 ;

X 1 r 51 + X 2 r 52+ X 3 r 53 + Z 4 r 54+ Z 5 r 55 + R5=0;

პირველი სამი, ძალთა მეთოდის კანონიკური განტოლებებია და

გამოხატავს იმ აზრს რომ გადაადგილებათა ჯამი X 1 , X 2 და X 3მიმართულებით
ნულის ტოლია. უკანასკნელი ორი განტოლება გადაადგილებათა მეთოდის
კანონიკური განტოლებებია და გამოხატავს იმ აზრს რომ რეაქციული მომენტის
ჯამი მეოთხე და მეხუთე კვანძების ჩამაგრებაში ნულის ტოლია.

102
M 1 , M 2 , M 3ეპიურებიდანr 41=l /2 ; r 42=−h; r 43=−1 ;

r 51=l/2 ; r 52=h ; r 53=1 ;

δ i k =−r ki ;

δ 14=−r 41 ; r 24=−r 42 ; r 34 =−r 43 ;

r 15=−r 51 ; r 25=−r 52 ; r 35=−r 53 ;

δ 14=l/2 ; δ 25=h; δ 34=1 ;

და ა.შ.

103
 კოეფიციენტების გამოთვლისას რეაქციებსა და გადაადგილებებს შორის
ვსარგებლობთ გვოზდევის ფორმულით.

δ i k =−r ki ;

δ 14=−r 41 δ 15=−r 51 ;

δ 24=−r 42 δ 25=−r 52 ;

δ 34=−r 43 δ 35=−r 53 ;

უცნობების განსაზღვრის შემდეგ ჯამური ეპიურის „ M ჯამ ” აგება წარმოებს

ჩვეულებრივი წესით.

104
მაგალითი 2. ვიანგარიშოთ ჩარჩო შერეული მეთოდით:

ძალთა მეთოდით სტატიკურად ურკვევობის რიგი:

n=3 k−m=3 ∙2−2=4 ;

გადაადგილებათა მეთოდით ურკვევობის რიგი:

n=n კ + nწ =3+2=5 ;

შერეული მეთოდით:

n=1+1=2 ;

I I
i დგ= =0,25 ; iრიგ = =0,5
4 4

კანონიკურ განტოლებათა სისტემა:

δ 11 X 1 +δ '12 Z 2 + Δ1 p=0 ;

r '21 X 1+ r 22 Z2 + R2 p =0 ;

δ 11−¿ გადაადგილებაა X 1 =1 ძალისაგან;

r 22−¿ რეაქციაა Z2 =1 გადაადგილებისაგან;

δ '12−¿გადაადგილებაა Z2 =1გადაადგილებისაგან;

r '21−¿რეაქციაა X 1 =1 ძალისაგან;

105
 1 1 1
δ 11= ∙ ∙6 ∙ 6 ∙ 6+ ∙6 ∙ 1∙ 6=72;
2 3 1

δ '12=Z 2 ∙6=6 δ '21=−δ 12 ;

∑ M =r 21+6=0 ;

r 21=−6 ;

r 22=4i + 4 i =4 ∙ 0,5+4 ∙ 0,25=3 ;

რიგ დგ

Δ 1 p=0 ;

−q l 2 −2∙ 42
R2 p= = =−2,67 ;
12 12

ჩავსვათ ეს რიცხვები კანონიკურ განტოლებაში და ამოვხსნათ:

72 X 1
72 ∙ X 1+6 Z 2=0 ; აქედან Z 2= =−12 X 1 ;
6

−6 X 1 +3 Z 2=2,67 ; X 1=−0,0635;

−6 X 1 −36 X 1=2,67 ; Z 2=−12 X 1=12 ∙0,0635=0,762 ;

X 1 =−0,0635 ; Z 2=0,762 ;
106
M ჯამ =M 1 X 1+ M 2 Z 2 ;

M ჯამ ეპიურიდან ვაგე ბთ Q და N ეპიურებს:

107
 სტატიკურად ურკვევი ფერმის ანგარიში ძალთა
მეთოდით

მაგალითი 1.

კანონიკურ განტოლებათა სისტემა:

−Δ1 p
X 1 δ 11 + Δ1 p=0; X 1= ;
δ 11

N 21 S 1 134,4
δ 11=∑ = ( 2∙ 64,2+3+3 )= ;
EF EF EF

N1NpS 1 118,56
Δ 1 p=∑ = ∙ 2∙ 59,28= ;
EF EF EF

− Δ1 p −118,56
X1= = =−0,88 ;
δ 11 134,4

108
 ძალვები ფერმის ყველა ღეროში:

N=N p+ N 1 X 1 ;

მუდმივ დატვირთვაზე გაანგარიშების სისწორე მოწმდება ფორმულით:

∑ NS=∑ ( Px ∙ X+ P y ∙ Y ) ;

P x — გარე აქტიური და პასიური ძალების გეგმილია X ღერძზე;

P y —იგივეაY ღერძზე;

x ,y—ძალების მოდების წერტილის კოორდინატებია.

∑ NS=2 (−4,62−8,35+13,1−4,68+10,71−8,35−6,0+ 3,35+ 1,28 )−¿

−2,64−2,64=−12,0 ;

∑ ( P x ∙ X + P y ∙Y ) =( 0 ∙ X−2 ∙ 3−2 ∙3 )=−12,0 ;−12=−12 ;

ე.ი. გამოთვლები სწორად არის შესრულებული. ანათვლები

მოყვანილია ცხრილში:

109
110
მაგალითი 2. გავიანგარიშოთ ფერმა მოძრავ ტვირთზე და გავლენის წირების
საშუალებით გამოვთვალოთ ძალვები ფერმის რამოდენიმე ღეროში.

E Fსარტყ =0,5 ; E F ირიბ. =0,4 ; E F დგარ . =0,2;

5=6,403 sin α ;

111
 sin α =0,781 ;

4=6,403cos α ;

cos α=0,625;

0,333 ∙ (−0,2 ) ∙ 4 0,667 ∙ 0 ∙ 4 0 ∙0 ∙ 4 −0,333 ∙ 0,2∙ 4 0,417 ∙ 0 ∙5

W 1= + + + + +¿
0,5 0,5 0,5 0,5 0,2

+ 0,417 ∙ (−0,25 ) ∙ 5 0,417 ∙ 0,25 ∙5 −0,533 ∙0,32 ∙ 6,403

+ + +¿
0,2 0,2 0,4

+−0,533 ∙ (−0,32 ) ∙ 6,403

=1,064 ;
0,4

0,667 ∙ (−0,2 ) ∙ 4 1 ∙ 0 ∙ 4 −0,33∙ 0 ∙ 4 −0,667 ∙ 0,2∙ 4 0,417 ∙ 0 ∙5

W 2= + + + + +¿
0,5 0,5 0,5 0,5 0,2

+ 0,417 ∙ (−0,25 ) ∙ 5 0 ∙ 0,25 ∙5 0,533∙ 0,32 ∙6,403 0,533 ∙ (−0,32 ) ∙ 6,403

+ + + =−4,73 ;
0,2 0,2 0,4 0,4

ანალოგიურად W 3 =−4,356 ; W 4=1,6 ; W 5 =−0,8 ;

112
ანათვლები მოყვანილია ცხრილში:

113
 X 1 ― ის გავლენის წირის აგება

პირველ რიგში ვაგებთ ჩაღუნვის წირს.ამისათვის ძირითადი სისტემიდან

ამოვიღოთ წყვილ-წყილი პანელი და ვამოქმედოთ დატვირთულ სარტყელზე
ერთეული წყვილძალები. განვსაზღვროთ ძალვები. შემდეგ ვსაზღვრავთ დრეკადი
ტვირთების მნიშვნელობებს ფორმულით:

N 1 Ń 1 S
W n =∑ ;
EF

ჩაღუნვის ხაზის ასაგებად ვიმოქმედოთ პირობით ნაშენზე დრეკადი

ტვირთებით და ავაგოთ ფიქტიური მღუნავი მომენტის ეპიურა,როგორც მარტივი
კოჭისათვის, რადგან დრეკადი ტვირთები უარყოფითია, ამიტომ ისინი უნდა
მივმართოთ ქვემოდან ზემოთ. მღუნავი მომენტის ეპიურას თუ ავაგებთ გაჭიმული
ბოჭკოების მხარეს,ის დაემთხვევა გადაადგილებების ნამდვილ მიმართულებას.
X 1 ― ის გავლენის წირის მისაღებად საჭიროა ვისარგებლოთ ფორმულით:
−δ p 1
X1= ;
δ 11

N 21 S
ე .ი . ჩაღუნვისწირის ორდინატები უნდა გავყოთმუდმივ δ 11=∑ სიდიდეზე
EF

რომელიც აიღება ცხრილიდან.

შემდეგ ვაგებთ ფერმის ღეროებში ძლვების გავლენის წირებს.

სტატიკურად ურკვევი ფერმის ღეროების საბოლოო ძალვა გამოითვლება
ფორმულით:

N=N 0+ X 1 N 1 ;

ე.ი. საჭიროა ჯერ ავაგოთ მითითებულ ღეროსთვის გავლენის წირი

სტატიკურად რკვევად ძირითად სისტემაში და მას დავუმატოთ X 1 უცნობის
გავლენის წირის ორდინატები გამრავლებული N 1 საიდანაც N 1 წარმოადგენს X 1 =1
ძალით გამოწვეულ ძალვას ამავე ღეროებში.

N 21 S
∑ =75,931 ;
EF

დავტვირთოთ აღებული ფერმა მუდმივი დატვირთვით და მიღებული

გავლენის წირების საშუალებით განვსაზღვროთ O1 ,V 6 და D2 ღეროებში ძალვები.

ანგარიშის მიხედვით აგებულია ნახაზი:

114
115
116
ანგარიში:

X 1 -ის მე–3 წერტილის გასწვრივ: 9,144 : 75,931=0,12;

მე–5 წერტილის გასწვრივ: 14,032:75,931=0,185 ;

მე–9 წერტილის გასწვრივ: 17,068 :75,931=0,225 ;

მე–11 წერტილის გასწვრივ: 16,712:75,931=0,22 ;

მე–13 წერტილის გასწვრივ: 9,956 :75,931=0,131;

O 1 – ის

N=N 0+ N 1 X 1 -ის მე–3 წერტილის გასწვრივ: – 0.533+ 0.12∙ 0.333=– 0,493 ;

მე–5 წერტილის გასწვრივ: – 0.26+0.18 ∙ 0.333=– 0,205;

მე–9 წერტილის გასწვრივ: 0.225 ∙ 0.333=0.075 ;

მე–11 წერტილის გასწვრივ: 0.22 ∙0.333=0.073 ;

მე–13 წერტილის გასწვრივ: 0.131 ∙0.333=0.044 ;

V 6−¿ის მე–3 წერტილის გასწვრივ:0.12 ∙0,313=0,038 ;

მე–5 წერტილის გასწვრივ: 0.185 ∙ 0.313=0,058 ;

მე–9 წერტილის გასწვრივ: – 0.25+0.225 ∙0.313=– 0,180 ;

მე–11 მეთერთმეტე წერტილის გასწვრივ – 0.5+¿

+0.22 ∙ 0.313=– 0.431;

მე–13 წერტილის გასწვრივ: 0.25+0.131 ∙ 0.313=0.291 ;

D2−¿ ის მე–3 წერტილის გასწვრივ:– 0.427 – 0.12 ∙0.533=– 0,491 ;

მე–5 წერტილის გასწვრივ: 0.427 – 0.185∙ 0.533=−0.328 ;

მე–9 წერტილის გასწვრივ: −0.533 ∙ 0.225=– 0,120 ;

მე–11 წერტილის გასწვრივ:−0.533 ∙ 0.22=– 0.117 ;

მე–13 წერტილის გასწვრივ: −0.533 ∙ 0.131=−0.070 ;

O 1=30 ∙ 0,075+30 ∙0,073+50 ∙ 0,044=6,64 ;

V 6=30 (−0,18 ) +30 (−0,431 )+ 50∙ 0,291=−3,78;

D 2=30 ∙ ( – 0,12 ) +30 ( – 0,117 ) +50 ( – 0,070 )=– 10,61 ;

117
 მაგალითი 3. განსაზღვრეთ ნახაზზე ნაჩვენები ფერმისთვის X 1 =1
ძალისაგან აღძრული ძალვები ანალიზურად:

− √9 d 2−h21 −d
S= ; O 1=0 ; O2=O 3= ; V 1=V 2=V 3=0; V 4= X 1=1;
2 h1 h

( h1 +3 h ) d 3 ∙ ( h1 +h ) d −h
U 1=U 2= ; U3= ; D 1 =−D 2=D 3= ;
2 h1 h 2 h1 h 2 √ h2 + d 2

მაგალითი 4. განსაზღვრეთ ნახაზზე ნაჩვენები ფერმისთვის X 1 =1

ძალისაგან აღძრული ძალვები ანალიზურად:

−h1 +h h1 h1
U 1=−1; U 2 =U 3= ;O 1 =O 2= ; O 3=O 4 = ;
h 2h h

h1 −h1 √ h2 + d2
V 1=−V 3=−V = ; V =V 4=0 ; D1=−D 2= ;
2d 2 2hd

118
 −√ h21 +4 d 2
S= X 1=1 ; S 1= ;
2d

სტატიკურად ურკვევი თაღების გაანგარიშება მუდმივ

დატვირთვაზე

ანალიზური მეთოდების გარდა შეიძლება სტატიკურად ურკვევი

თაღების გაანგარიშება მიახლოებული მეთოდით, რომელიც გამოიყენება იმ
შემთხვევაში, როდესაც თაღის ღერძის მოხაზულობა და კვეთის ცვლილების
კანონი ნებისმიერია. აღნიშნულ შემთხვევაში ინტეგრალების გამოთვლა,
რომლებიც შედის უცნობთა გამოსახულებებში, ელემენტარულ ფუნქციებში
სასრული სახით, შეუძლებელია და ამიტომ იძულებული ვართ მივმართოთ
მიახლოებითი გაანგარიშების რომელიმე ხერხს. ცნობილია რამდენიმე
მიახლოებითი ხერხი. განვიხილოთ ორი მათგანი:

პირველი ხერხი: თაღის ღერძის მოხაზულობას ვცვლით n გვერდა

ტეხილით და მის ნაცვლად ვიხილავთ ცალკეული სწორხაზოვანი ელემენტების
ერთობლიობას.

ტეხილის თითოეული გვერდის განივკვეთის ზომებს ვიღებთ მისი შუა

წერტილის გასწვრივ თაღის განივკვეთის ტოლად და ვთვლით მას მუდმივად
თითოეული ელემენტის ფარგლებში,ხოლო დაყოფის წერტილებს შორის მოქმედი
ძალები გადაგვაქვს ტეხილის წვეროებზე ბერკეტის კანონით.

ამგვარად ნაცვლად თაღისა მივიღებთ მუდმივი კვეთის მქონე ცალკეული

ელემენტების ძელების ერთობლიობას, რომლის გაანგარიშება ზუსტი მეთოდებით
შესაძლებელია.

მეორე ხერხი: მდგომარეობს იმაში, რომ ინტეგრალებს, რომლებიც შედიან

უცნობთა გამოსახულებაში, ვსაზღვრავთ მიახლოებითი ხერხით, მაგალითად
სწორკუთხედების ფორმულა, ტრაპეციების ფორმულა, სიმპსონის ფორმულა და
სხვა.

შეჯამების მეთოდი მდგომარებს იმაში, რომ ინტეგრალებს

წარმოვადგენთ ჯამის სახით:

ΔS ΔS EK ΔS
Δi k ≅ ∑ Mi M k +∑ N i N k + ∑Q i Q k ;
I F G F

119
 თაღის გაანგარიშება სრულდება შემდეგნაირად: თაღის მალს ვყოფთ n
თანაბარ ნაწილებად, სიგრძით Δ x . ( შეიძლება თანაბარ ნაწილებად დავყოთ თვით
თაღიც კერძოდ ასე ვთქვათ ინტეგრალების გამოთვლისას სიმპსონის ხერხით.)

აღვმართავთ პერპენდიკულარებს თაღის ღერძის გადაკვეთამდე.

მიღებულ წერტილებს ვაერთებთ ტეხილი ხაზებით. თაღს ვცვლით n გვერდა
მრავალკუთხედით. დანაყოფის რიცხვი n=8 ÷ 20;სასურველია n იყოს წყვილი
რიცხვი. ზემოაღნიშნული ჯამების გამოთვლას ვასრულებთ ცხრილში.

M i , M k , ∙∙ ∙ ,Q k სიდიდეები განისაზღვრება თითოეული დანაყოფის

სიმძიმის ცენტრის გასწვრივ.

ფრაგმენტი:

ორსახსრიანი თაღი

ორსახსრიანი თაღი ერთჯერ სტატიკურად ურკვევი სისტემაა.

U =C0 −3=4−3=1 ;

120
 −Δ1 p
კანონიკურ განტოლებათა სისტემა : X 1 δ 11 + Δ1 p=0; X 1= ;
δ 11
s s s
y 2 ds cos 2 φds y M p ds s cosφ N p ds
δ 11=∫ +∫ ; Δ1 p=−∫ −∫ ;
0 EI 0 EF 0 EF 0 EI

უსახსრო თაღი

უსახსრო თაღი სამჯერ სტატიკურად ურკვევი სისტემაა:

U =C0 −3=6−3=3 ;

ძირითადი სისტემა ისე უნდა ავირჩიოთ, რომ კანონიკურ განტოლებათა

სისტემა რაც შეიძლება გამარტივდეს. გავკვეთოთ თაღი კლიტეზე და უცნობები
გადავიტანოთ უსასრულო სიხისტის მქონე კონსოლებზე ე.წ. დრეკად ცენტრში.ამ
შემთხვევაში ყველა არამთავარი გადაადგილება იქცევა ნულად δ i k =0 ;

კანონიკური განტოლებები იქნება:

x 1 δ 11 + Δ 1 p=0 ;

x 2 δ 22 + Δ2 p=0 ;

x 3 δ 33 + Δ3 p =0 ;

ხისტი კონოსოლის სიგრძე y 0 იქნება:

s∕2
y 1 ds
∫ EI
0
y 0= s /2
;
ds
∫ EI
0

მთავარი გადაადგილებები განისაზღვრება ფორმულებით:

s
M 21 ds s N 21 ds s y 2 ds s cos 2 φds
δ 11=∫ +∫ =∫ +∫ ;
0 EI 0 EF 0 EI 0 EF

121
 s
M 22 ds s N 22 ds s X 2 ds s sin2 φds
δ 22=∫ +∫ =∫ +∫ ;
0 EI 0 EF 0 EI 0 EF
s
M 23 ds s N 23 ds s ds
δ 33=∫ +∫ =∫ ;
0 EI 0 EF 0 EI

გარე დატვირთისაგან გამოწვეული გადაადგილებები გამოითვლება

ფორმულებით:

s
M 1 M p ds s N 1 N p ds s
Y M p ds s cosφ N p ds
Δ 1 p=∫ +∫ =−∫ −∫ ;
0 EI 0 EF 0 EI 0 EF
s
M 1 M p ds s N 2 N p ds s X M p ds s sinφ N p ds
Δ 2 p=∫ +∫ =∫ +∫ ;
0 EI 0 EF 0 EI 0 EF
s
M 3 M p ds s N 3 N p ds s M p ds
Δ 3 p=∫ +∫ =∫ ;
0 EI 0 EF 0 EI

სადაც M p , N p წარმოადგენს მოცემული დატვირთვით გამოწვეულ მღუნავ

მომენტს და გრძივ ძალას ძირითად სისტემაში. გრძივი ძალის გავლენა
უმნიშვნელოა და შეგვიძლია უგუვებელყოთ. მაშინ

s s
y M p ds X M p ds
∫ EI
−∫
EI
1 0 0
x 1= s
; x2 = s
;
1+ μ 2
y ds X 2 ds
∫ EI ∫ EI
0 0

s s
M ds ds
−∫ p ∫ cos2 φ EF
0 EI 0
x 3= s
; სადაც μ= s
;
ds ds
2
∫ EI ∫ y EI
0 0

122
მაგალითი 1. გავიანგარიშოთ ორსახსრიანი პარაბოლური თაღი ანალიზურად.
ავაგოთ შიგა ძალვების M,N,Q ეპიურები.

123
თაღის ღერძი მოცემულია განტოლებით:

4f
y= x ( l−x ) ;
l2
124
თაღის განივკვეთის ცვლილების კანონი

I0
I x= ;
cos φ x

თაღის სისქე კლიტეში h c =0,8 მ ;

ამოხსნა:

− Δ'1 p
X1= ;
δ 11

−4 f
X =1; M 1=− X 1 ∙ y= x ( l−x ) ;
l2

თაღის ღერძის უსასრულო მცირე ელემენტი

dx
ds= ;
cos φ x

dx
s 2 l y2 l 2
M ds cos φ x 4f dx
δ 11=∫
0 EIx 0
1
=∫
E
I0 0 l [
=∫ 2 x ( l−x )
]
E I0
=¿

cos φ x
l
16 f 2 2 2 8 f 2l
¿ 4∫
x ( l−x ) d x = ;
E I0l 0 15 E I 0

Δ '1 p=Δ 1 p + Δ1 q ;

გამოვთვალოთ თითოეული დატვირთვისათვის საყრდენთა რეაქციები:

∑ M B =V 'A l−qa l− ( a2 )=0 ; V = qal (l− a2 ) ;

'
A

' q a2
ასევე მივიღებთ :V B= ;
2l

შეყურსული ძალისაგან გამოწვეული საყრდენთა რეაქციები:

Pd II Pc
V IIA = ;V B = ;
l l

თანაბრად განაწილებული დატვირთვისაგან გამოწვეული მღუნავი

მომენტი:

125
 q x 21 qa a q x21
I
M q=V x 1−
A
2
=
l
l− x 1−
2 ( )
2
; 0≤ x 1 ≤ a ;

I q a2
M q=V B x2 = ∙ x ; 0 ≤ x 2 ≤b ;
2l 2

შეყურსული ძალისაგან გამოწვეული მღუნავი მომენტი:

Pd
M p=V IIA x1 = ∙ x1 ; 0 ≤ x1≤ c ;
l

Pc
M p=V IIB x2 = ∙ x2 ; 0 ≤ x2≤ d ;
l

გამოვთვალოთ მოცემულიდატვირთვით გამოწვეული გადაადგილება:

dx
y ∙M p
M 1 M p ds cos φ x
Δ '1 p=Δ 1 p + Δ1 q=∑∫ =−∑ =¿
E I0 I0
E
cos φ x

a b c d
q x2 q a2
¿−
1
E I0 {∫ [
0
4f
l 2
x ( l−x )
qa
][ ( )
l
l−
a
2
x−
2
∙ d x+∫ 2
0
4f
]
l
x ( l−x )
[
2 l ] 4f
x d x +∫ 2 x ( l−x )
0 l
pd
[l ] 4f
[
x d x +∫ 2 x (l−x
0 l

qf a2 b3 a2 3
¿− 3[
3 E I 0l 2
∙ ( 4 l−3 b + ( 2l−a ) ( 4 l−3 a )− a 2 l (5 l−4 a ) −¿
)
2 10 ]
− pfcd 2
3
[ c ( 4 l−3 c ) +d 2 ( 4 l−3 d ) ] ;
3E I0 l

ჩავსვათ რიცხვითი მნიშვნელობები:

8 150,53
δ 11= ∙ 4 , 22 ∙ 16= ;
15 E I 0 E I0

4
Δ 1 p= 3
∙ 4,2∙ 62 ∙
3 E I 0 ∙ 16

103 62 3
⋅ [ 2
( 4 ∙16−3 ∙10 )+ ( 2∙ 16−6 ) ( 4 ∙ 16−3 ∙ 6 ) − ∙6 2 ⋅16 ( 5 ∙16−4 ∙6 ) −¿
2 10 ]
−12 −2377,6
∙ 4,2∙ 12∙ 4 [ 122 ( 4 ∙16−3 ∙12 ) + 42 ( 4 ∙ 16−3∙ 4 ) ]= ;
3 E I 0 ∙16 3
EI0

გამბრჯენი ძალა:

126
 −Δ '1 p 2377,6
H= X 1= = =15,79 ;
δ 11 150,53

მღუნავი მომენტი თაღის ნებისმიერ კვეთში:

M k =M 0k −H ∙ y k ;
0
მარტივი კოჭის M k მღუნავი მომენტი იქნება:

0 I q x21
II
M =( V +V ) x 1−
I A A ; 0≤ x 1 ≤ 6 ;
2

a
(
M 0II =( V IA +V IIA ) x2−qa x 2−
2); 6 ≤ x2 ≤12 ;

a
(
M 0III =( V IA +V IIA ) x3 −qa x 3−
2 )
−P ( x 3−c ) ; 12≤ x 3 ≤ 16 ;

განივი ძალა:

Q=Q 0k cosφ−Hsin φ k ;

მარტივი კოჭის განივი ძალა იქნება:

Q0I =( V IA +V IIA ) −q x 1 ; 0 ≤ x 1 ≤ 6 ;

Q 0II =( V IA +V IIA ) −qa ; 6 ≤ x 2 ≤ 12 ;

Q0III =( V IA +V IIA ) −qa−P ; 12 ≤ x 3 ≤16 ;

tg φk 1
sin φ k = 2
; cos φk = 2
;
√1+tg φk √ 1+tg φ k

გრძივი ძალა:

N k =−( Q0k cosφ+ H sin φ k ) ;

გამოთვლები შესრულებულია ცხრილში.

127
X y M k0 H ∙ yk M K =M k0−H y k

0 0 0 0 0

2 1,84 37 29,05 7,95

4 3,15 58 49,73 8,27

6 3,94 63 62,21 0,79

8 4,20 60 66,32 −¿ 6,32

10 3,94 57 62,21 −¿ 5,21

12 3,15 54 49,75 4,27

14 1,84 27 29,05 −¿ 2,05

16 0 0 0 0

ცხრილი

128
129
მაგალითი 2.

გავიანგარიშოთ ქვემოთ ნახაზზე ნაჩვენები ორსახსრიანი თაღი შეჯამების

მეთოდით, ავაგოთ მღუნავი მომენტის ეპიურა M.

თაღის ღერძი მოცემულია კვადრატული პარაბოლის სახით

130
 4f
y= x ( l−x ) ;
l2

თაღის კვეთის ცვლილების კანონი:

I =I 0=const ;

F=F 0=const ;

თაღის სისქე კლიტეში: h0=0,8 მ ;

ამოხსნა. თაღის ზედმეტი უცნობები გამოითვლება შემდეგნაირად:

X 1 δ 11 + Δ 1 p =0 ;

− Δ1 p
X1= ;
δ 11

რადგან

f 2,3 1 1
= = < ;
l 12 5,22 5

1
h0 =0,8 მ < l;
10

ამიტომ გრძივი ძალის გავლენა δ 11გადაადგილებაზე მხედველობაში

უნდა მივიღოთ.

131
132
 s s
y 2 ds cos 2 φds
δ 11=∫ +∫ ;
0 EI 0 EF
l 2 l
4f ( dx dx
δ 11=∫
0
[ l 2
l x−x 2 )
] +∫ cos 2 φ
E I 0 cosφ 0 E I 0 cosφ
;

1 1
cosφ= = ;
√1+tg2 φ dy 2

√ 1+ ( )
dx

ამ გამოსახულების ინტეგრება მარტივ ფუნქციებში არ ხერხდება ამიტომ

შეჯამების მეთოდის საილუსტრაციოდ ორივე ინტეგრალი ჯამით შევცვალოთ.

1 1
δ 11 ≅ ∑ y 2 ΔS+ ∑ cos2 ΔS=( 1+ μ ) ∑ y 2 ΔS ;
I0 F0

გამოვთვალოთV A , V B =?

∑ M B =V A ∙12−3 ∙ 4 ∙10−8 ∙ 3=0 V A =12 ;

∑ M A =−V B ∙ 12+ 8∙ 9+3 ∙ 4 ∙ 2=0V B=8 ;∑ y=V A +V B −4 q−8=0;

გამოვთვალოთ M შესაბამის კვეთებში:

M I =V A x 1−q x 21 /2; 0 ≤ x 1 ≤ 4 ;

M II =V A x 2−4 q ( x 2−2 ) ; 4 ≤ x 2 ≤ 9 ;

M III =V A x 3−4 q ( x 3−2 )− p ( x 3−9 ) ; 9 ≤ x 3 ≤ 12;

1
Δ 1 p ≅− ∑ y M p Ms;
I0

y c ორდინატები აღებულია თაღის ღერძებზე დანაყოფის შუა წერტილზე.

დავყოთ თაღის მალი 12 თანაბარ ნაწილად. დანაყოფის სიგრძე

2
ΔS = Δ2x + ( y n− y n−1 ) ;
√
სადაც y n , y n−1 — დ ანაყოფისბოლო წერტილებისორდინატებია ;

dy 4 f
tg φ= = (l−2 x ) ;
d x l2
3
cos2φ ds 1 2 b h0 1 2 0,8 2
∫ F ∑cos φΔ S ∙ ∙ ∑ cos φΔ S ∙11,059
F0 12 b h0 12
μ= = = = =0,0
y 2 ds 1 2 ∑ y 2
φΔ S 35,216
∫ I ∑ y c φΔ S c
I0

133
გამოთვლები შესრულებულია ცხრილში.

წერტილები
H=11,54
ს y1 M 0K H ∙ y1 M K =M 0K −¿  H∙ y 1
№∕№

1 0,376 5,62 4,24 1,38

2 1,006 14,62 11,61 3,01

3 1,517 20,62 17,51 3,11

4 1,901 24,00 21,94 1,68

5 2,156 24,00 24,88 −1,12

6 2,284 24,00 26,36 −2,36

7 2,284 24,00 26,36 −2,36

8 2,156 24,00 24,88 −0,88

9 1,517 24,00 21,94 2,06

10 1,901 20,00 17,51 2,49

11 1,006 12,00 11,61 0,39

12 0,367 4,00 4,24 −0,24

134
135
136
მაგალითი 3. გავიანგარიშოთ ქვემოთ ნახაზზე ნაჩვენები უსახსრო წრიული
მოხაზულობის თაღი მუდმივ დატვირთვაზე. თაღის ღერძი
მოცემულია განტოლებით:

y 1=R−√ R 2−x 2 ;

თაღის კვეთის ცვლილების კანონი:

I0
I x= ;
cos φ x

ამოხსნა: თაღის სისქე კლიტეში h0 =1,1მ

f 5 1 1
რადგან = = > ;
l 24 4,8 5

ამიტომ ნორმალური ძალების გავლენა გადაადგილებაზე შეგვიძლია

მხედველობაში არ მივიღოთ.

დავყოთ თაღის მალი n=12 თანაბარ ნაწილად და ინტეგრალები

შევცვალოთ ჯამით.

ΔS
−∑Y ∙ M p ∙
− Δ1 p I
X1= = ;
δ 11 Δ
∑y ∙ S
2
I

ΔS
−∑ X ∙ M p ∙
− Δ2 p I
X2= = ;
δ 22 Δ
∑X ∙ S
2
I

ΔS
−∑ M p ∙
− Δ3 p I
X3= = ;
δ 33 Δ
∑ S
I

გამოვთვალოთ თაღის გეომეტრიული ელემენტები.

წრიული თაღის რადიუსი:

f 2+ l 21 52 +122
R= = =16,9;
2f 2∙ 5

დანაყოფის სიგრძე:

1 1
Δ x = l= ∙24=2 ;
n 12

137
138
 თაღის ღერძის ორდინატები გამოითვლება ფორმულით:

y 1=R−√ R 2−x 2 ;

y 0=5,0000 ; y 6 =1,1009;

y 1=4,0669; y 7 =0,7566 ;

y 2=3,2761 ; y 8=0,4803 ;

y 3=2,5958 ; y 9 =0,2684 ;

y 4 =2,0134 ; y 10=0,1187 ;

y 5=1,5179 ; y 11 =0,0293 ;

თაღის თითოეული დანაყოფის სიგრძე:

2
Δ S n= Δ x 2n + ( y n− y n −1 ) ;
√
ამ ფორმულაში დანაყოფის რკალის ნაცვლად ვიღებთ ქორდის სიგრძეს.
განვსაზღვროთ დრეკადი ცენტრის მდებარეობა. თუ ინტეგრალებს შევცვლით
შეჯამებით, დრეკადი ცენტრის მდებარეობა განისაზღვრება ფორმულით:

ΔS
∑ y1
Ix
y 0= ;
ΔS
∑
Ix

სადაც I x თაღის ინერციის მომენტია ნებისმიერ კვეთში:

I0
I x= ;
cos φ x

სწორკუთხა კვეთის მქონე თაღის შემთხვევაში:

139
 b h30 b h 30
I 0= ;I = ;
12 x 12 cos φ x

წინასწარ მოვახდინოთ შეკვეცა b /12 -ზე, მაშინ

დანაყოფის შუა ტრიგონომეტრიული დანაყოფის

წერტილის სიდიდეები სიგრძე I C= y 0∙ 
დანაყოფის კოორდინატები  ΔS
h 30 ΔS
№   ΔS IC
IC IC
X0 yC tgφ C cos φ C sin φ C
0-2  11,0  4,070  0,8573  0,7591  0,6508 2,6347   1,753 1,502   6,113
 0,532
2-4
 9,0  2,596  0,6292  0,8463 6  2,3632  1,573  1,502   3,899
 0,414
4-6
 7,0  1,518  0,4551  0,9102 1  2,1973  1,462  1,502   2,280
 0,295
6-8
 5,0  0,757  0,3097  0,9551 9  2,0940  1,394  1,502   1,137
 0,177
8-10
 3,0  0,268  0,1804  0,9840 6  2,0324  1,353  1,502   0,403
 0,059
10-12
 1,0  0,029  0,053  0,9982 3  2,0035 1,333  1,502   0,042
 9,012 13,874

დრეკადი ცენტრის ორდინატა:

Δs
∑ yc
I c 13,874 1
y 0= = =1.539≈ f
Δ 9,012 3
∑ s
Ic

საერთო დუსახსრო თაღებში y 0 =( 0,15 ÷ 0,33 ) f იშვიათად y 0 ≤0,4 f

ჩვენსმაგალითში y 0=1,55 ;

გავიანგარიშოთ თაღი გარე დატვირთვაზე. უცნობები გადავიტანოთ

დრეკად ცენტრში და ავაგოთ მღუნავი მომენტის ეპიურა ძირითად სისტემაში.
(იხილეთ ნახაზზე)

M—ის ეპიურები ძირითად სისტემაში.

M 0=q ∙ 12 ∙6=144 ; M 1=q ∙ 11∙ 5,5=121 ;

M 2=q ∙ 10 ∙5=100 ; M 3 =q ∙ 9 ∙ 4,5=81 ;

M 4 =q ∙ 8∙ 4=64 ; M 5=q ∙ 7 ∙3,5=49 ;

M 6=q ∙6 ∙ 3=36 ; M 7=q ∙5 ∙ 2,5=25 ;

140
M 8=q ∙ 4 ∙2=16 ; M 9=q ∙ 3 ∙1,5=9 ;

M 10=q ∙ 2∙ 1=4 ; M 11=q ∙1 ∙ 0,5=1 ; M 12=0 ;

M 0=0 ; M 1=4 ∙1=4 ;

M 2=4 ∙2=8 ; M 3=4 ∙ 3=12;

M 4 =4 ∙ 4=16 ; M 5=4 ∙ 5=20 ;

141
 ვსაზღვრავთ X 1 , X 2 , X 3 — სფორმულის მიხედვით. ფორმულაში
შემავალი M P აიღება მღუნავი მომენტის ეპიურიდან დანაყოფის შუა წერტილის
გასწვრივ.დანაყოფის შუა წერტილის ორდინატები დრეკადი ცენტრის მიმართ:

− y= y c − y 0= y c −1,539 ;

გამოთვლები შესრულებულია ცხრილში.

ცხრილის მონაცემებიდან გვექნება

766,15
X1= =21,149ნ ;
36,226

1579,21
X2= =1,838 ნ ;
859,14

585,78
X3= =32,507 ნ მ ;
18,02

უცნობთა გამოთვლის შემდეგ M, Q, N -ის გამოთვლა წარმოებს ცნობილი

წესით. დავკმაყოფილდეთ მხოლოდ მღუნავი მომენტის M ეპიურის აგებით.

მღუნავი მომენტი მარცხენა ნახევართაღის I კვეთში

M I =M 0p−X 1 ( y 0− y 1 ) + X 2 ∙ X 1 + X 3 =¿

¿ M 0p−21,15 [ 1,539−( R− √ R2 −x 2 ) ] ++1,838 X 1 +32,51 ;

0 ≤ x1 ≤12 ;

მღუნავი მომენტი მარჯვენა ნახევართაღის II, III, IV კვეთში

M II =M 0p− X 1 ( y 0 − y 1 )+ X 2 ∙ X 2+ X 3=¿

[ ]
¿−21,15 1,539−( R− √ R2 −x22 ) −1,838 x 2 +32 ,51 ;

0 ≤ x2 ≤3 ;

[ ]
M III =M 0p−21,15 1,539−( R−√ R2−x 23 ) −1,838 x 3 +32,51;

142
 3 ≤ x 3 ≤ 8;

[
M IV =M 0p−21,15 1,539−( R−√ R2−x 24 ) −1,838 x 4 +32,51; ]
8 ≤ x 4 ≤ 12 ;

გამოთვლები შესრულებულია ცხრილში. M ეპიურა ნაჩვენებია ნახაზზე.

ორდინატა yთაღის ღერძის
კვეთის დაშორება X
წერტილების №№

=
−x 1
y 0− y1 1,838 x

შენიშვნა
32,51
y1 −21,15 ¿

=
M 0p

) =
x M
=1,539− y1 x 3=¿

∙
x2

−
¿

მარჯვენა ნახევართაღი მარცხენა ნახევართაღი

 0 12,0  5,0  −144,0   −3,461   73,20  22,06  32,51  −16,23
 1 11,0  4,070  −121,0   −2,531   53,53 20,22    32,51  −14,74  
 3 9,0  2,596  −81,0    −1,057    22,36  16,54     32,51  −9,59  
 5 7,0  1,518  −49,0   0,021  −0,44    12,87    32,51  −4,06 
 7 5,0  0,757  −25,0   0,782  −16,54    9,19     32,51  0,16
 9 3,0  0,268  −9,0    1,271  −26,88   5,51    32,51  2,14
 11 1,0  0,029  −1,0   1,510  −31,94    1,84   32,51  0,41
 12 0  0  0  1,539  −32,55   0   32,51  −0,04  
 11' 1,0  0,029  0  1,510  −31,94    −1,84     32,51  −1,27 
 9' 3,0  0,268  0  1,271  −26,88   −5,51    32,51  0,12
 7' 5,0  0,757  −8,0    0,782  −16,54    −9,19     32,51  −1,22 
 5' 7,0  1,518  −16,0   0,021  −0,44    −12,87     32,51  3,20
 4 ' 8,0  2,013  −20,0   −0,474    10,03  −14,70    32,51  7,84
 3' 9,0  2,596  −30,0   −1,057    22,36  −16,54     32,51  8,33
 2' 11,0  4,070  −50,0   −2,531   53,53  −20,22    32,51  15,82
 0' 12,0  5,0 −60,0   −3,461   73,20  −22,06     32,51  23,56

143
მაგალითი 4. გავიანგარიშოთ ნახაზზე ნაჩვენები უსახსრო თაღი მუდმივ
დატვირთვაზე მიახლოებითი მეთოდის პირველი ხერხით.

მოცემულიაl=24 მ , f =6 მ ,

4f 2
თაღის ღერძის განტოლება y 1= x ;
l2

თაღის ღერძის ცვლილების კანონი

I x =I 0 cos φ x ;

ამოხსნა.დავყოთ თაღის მალი 12 თანაბარ ნაწილად და გამოვთვალოთ y 1-ის

ფორმულით ღერძის ორდინატები 0 , 2 ,∙ ∙ ∙, 12 წერტილებში

თაღის დანაყოფის სიგრძე

1 1
Δ x = l= 24=2მ ;
n 12

თაღის დრეკადი ცენტრის ორდინატა y 0-ის გამოსათვლელად ჯერ

გამოვთვალოთ დამხმარე სიდიდეები

144
ds dx dx Δx
= = ≅ ;
I x cos φ∙ I 0 ∙ cosφ I 0 cos 2 φ I 0 cos 2 φ

8f 1 64 f 2 2
tg φ=
l2
x ;
cos2 φ
= ( 1+ tg2
φ (
) = 1+
l4 )
x ;

145
146
 ცხრილი

ტრიგინომეტრიული Δx Δx
წერტილების კოორდინატები
ფუნქციები  2
y1
№№ I 0 cos φ I 0 cos 2 φ
 X   y1  tg φ x  cos φx
1
12 0 0 0 1,00 1,000 1
I0 0,000
I0
1 1
10 2,0 0,1667 0,1667 0,9864 2,055 0,343
I0 I0
1 1
8 4,0 0,6667 0,3333 0,9487 2,222 1,480
I0 I0
1 1
6 6,0 1,5000 0,5000 0,8944 2,500 3,750
I0 I0
1 1
4 8,0 2,6667 0,6667 0,8320 2,889 7,705
I0 I0
1 1
2 10,0 4,1667 0,8333 0,7687 3,389 14,121
I0 I0
1 1
0 12,0 6,0000 1,0000 0,7071 2,000 12,000
I0 I0
1 1
16,055 39,40
          I0 I0

თაღის დრეკადი ცენტრის ორდინატა:

147
 39,40
y 0= =2,454 ;
16,055

ზუსტი მნიშვნელობა y 0 =2,412მ ;

0−1; 11−12 ;დანაყოფის სიგრძე:

1
Δ x 1= Δ x =1,0 მ ;
2

ძირითად სისტემაზე რიგრიგობით ვამოქმედოთ X 1 =1, X 2=1 , X 3=1

ძალები და ავაგოთ M 1 , M 2 , M 3 ერთეული ეპიურები, გვექნება:

M 1=−X 1 ( y 0 − y 1) =−( y 0 − y 1 ) ;

M 2=X 2 ∙ x =x ;

M 3=− X 3=−1 ;

მარცხენა ნახევართაღისთვის ერთეული ეპიურები წარმოდგენილია

ნახაზებზე.

ვიმოქმედოთ ახლა ძირითად სისტემაზე გარე დატვირთვით. მარცხენა

ნახევართაღზე მოქმედი თანაბარგადანაწილებული დატვირთვა შევცვალოთ
შეყურსული ძალებით:

P' =q ∙ Δ x =2 ∙ 2=4 ;

განაპირა ძალები:

1
P'1= P' =2 ;
2

მარჯვენა ნახევართაღის 6‒4 დანაყოფზე მოქმედი ძალა p=10

წარმოვადგინოთ 6‒4 ელემენტარული კოჭის რეაქციების ტოლი ძალების სახით
და ვამოქმედოთ ეს ძალები 6 და 4 წერტილებში. ავაგოთ გარე დატვირთვისაგან
გამოწვეული მღუნავი მომენტის ეპიურა ძირითად სისტემაში M p.

გადაადგილების გამოთვლისას ვსარგებლობთ ვერეშჩაგინის ხერხით.

2
cos φ ‒ სვითვლით დანაყოფის შუა 1,3 , ∙∙ ∙ ,9,11 წერტილებში.

I 0 δ 11 2
= ( 3.5462 +1,7132 +3.546 ∙1,713 ) +¿
2 3 ∙ 0,5434

+2
( 1,7132 +0,2132 +1,713 ∙0,213 ) +¿
3∙ 0,64

148
 +2
( 0,2132+ 0,9542−0,213∙ 0,954 )+ ¿
3∙ 0,7461

+2
( 0,9542 +1,7872 +0,954 ∙ 1,787 ) +¿
3∙ 0,8521

+2
( 1,787 2+ 2,2872+ 1,787 ∙2,287 )+ ¿
3∙ 0,9412

+2
( 2,287 2+ 2,4542 +2,287 ∙ 2,454 ) ;
3∙ 0,9931

I 0 δ 11 =111,13;

I 0 δ 22 2
= ( 122 +102 +12∙ 10 ) + 2 ( 102 +8 2+ 8∙ 10 ) +¿
2 3 ∙0,5434 3 ∙0,64

+2
( 82+ 62 +8 ∙ 6 ) + 2 ( 6 2+ 4 2+ 6∙ 4 ) +¿
3∙ 0,7461 3∙ 0,8521

+2
( 4 2+22 +2 ∙ 4 ) + 2∙ 2∙ 2 ;
3∙ 0,9412 3 ∙ 0,9931

I 0 δ 22=1829,88 ;

I 0 δ 33 2 2 2
= ∙ 1∙ 1+ ∙ 1∙ 1+ ∙1 ∙1+¿
2 0,8521 0,64 0,7461

+2 2 2
∙1 ∙ 1+ ∙ 1 ∙1+ ∙1 ∙ 1;
0,8521 0,9412 0,9931

I 0 δ 33=31,944 ;

1 2
−I 0 Δ1 p= ∙ ( 2 ∙ 3,546∙ 36+2 ∙ 1,713∙ 16+1,713 ∙36 +3,546 ∙16 )+ ¿
0,5434 6

+1 2
∙ ( 2 ∙3,546 ∙ 50+2 ∙1,713 ∙ 30+ 1,713∙ 50+3,546 ∙ 30 ) +¿
0,5434 6

+1 2
∙ ( 2 ∙1,713 ∙ 16+2 ∙0,213 ∙ 4 +1,713∙ 4 +0,213 ∙16 ) +¿
0,64 6

+1 2
∙ ( 2 ∙1,713 ∙ 30+2 ∙0,213 ∙ 10+0,213 ∙30 ) −¿
0,64 6

−1 2 ∙ 4 1 2 ∙ 10
∙ ( 2∙ 0,954−0,213 )− ∙ ( 2 ∙0,954−0,213 ) ;
0,7461 6 0,7461 6

I 0 Δ1 p=−755,7 ;

1 2
I 0 Δ2 p= ∙ ( 2 ∙ 36∙ 10+2 ∙16 ∙ 10+36 ∙ 10+16 ∙12 ) −¿
0,5434 6

149
 −1 2
∙ ( 2 ∙12 ∙ 50+ 2∙ 10 ∙30+12 ∙ 30+10∙ 50 ) +¿
0,5434 6

+1 2
∙ ( 2 ∙10 ∙ 16+2 ∙8 ∙ 4 +10 ∙ 4+8 ∙ 16 ) −¿
0,64 6

−1 2
∙ ( 2 ∙10 ∙ 30+2 ∙8 ∙ 10+10 ∙10+30 ∙ 8 ) +¿
0,64 6

+1 2∙4 1 2∙ 10
∙ ( 2∙ 8+6 )− ∙ (2 ∙ 8+6 ) ;
0,7461 6 0,7461 6

I 0 Δ2 p=−999,5;

2 36 +16 2 50+30
I 0 Δ3 p=
0,5434
∙( 2 )
∙1 ∙ 1+
0,5434 2 ( )
∙ 1∙ 1+¿

+2 16+4 2 30+10
0,64 (2 )
∙1 ∙ 1+
0,64 2 (
∙ 1∙ 1+¿ )
+1 2∙4 1 2 ∙10
∙ ∙ 1 ∙1+ ∙ ∙1 ∙ 1;
0,7461 2 0,7461 2

I 0 Δ3 p=355,4 ;

− Δ1 p 755,7
X1= = =6,80 ;
δ 11 111,1

− Δ2 p 999,5
X2= = =0,546 ;
δ 22 1829,9

− Δ3 p −355,4
X3= = =−11,13 ;
δ 33 31,94

შიგა ძალვების M, Q, N, ეპიურათა ორდინატებს თაღის 0,2 , ∙∙ ∙ ,12

წერტილებისათვის ვითვლით ფორმულებით:

M =M 0p + ( y 0 − y 1 ) X 1−X 2 ∙ x− X 3 ;

Q=Q 0p cosφ− X 1 sinφ−X 2 cosφ ;

N=−( Q0p sin φ x + X 1 cosφ− X 2 sinφ ) ;

მღუნავი მომენტის ეპიურის ასაგებად ვითვლით მღუნავი მომენტის

სიდიდეებს თაღის 0,2,4 ,∙ ∙∙ , 12 ,12 ,' ∙ ∙∙ , 2' , 0' წერტილებში X 1 , X 2 , X 3ძალებით.

M ჯამ =M p + M 1 X 1 + M 2 X 2 + M 3 X 3 ;

ანალოგიურად აიგება Q ,N ეპიურები. დაწვრილებით მასზე აღარ

ვჩერდებით.

150
 თაღის გაანგარიშება საკუთარ წონაზე

თაღის გაანგარიშება საკუთარ წონაზე ანალოგიურია განხილული

მაგალითებისა სრულდება შემდეგნაირად: ვყოფთ თაღსა და ზედნაშენს რამდენიმე
ნაწილად და ვითვლით თითოეული დანაყოფის წონას.

151
 ასე მაგალითად:

Pk =ωk ∙ b0 ∙ γ თ ;

Qk =ω'k ∙ b0 ∙ γ ზ ;
'
სადაც ω k ,ω k — შესაბამისად თაღისა და ზედნაშენის K- ური დანაყოფის
ფართობია, ხოლო γ თ , γ ზ — თაღისა და ზედნაშენის წყობის მოცულობითი წონაა.
თაღის საანგარიშო სიგანეს ვიღებთb 0=1,0 მ .

ამ ძალებს ვამოქმედებთ თითოეული დანაყოფის სიმძიმის ცენტრში და

გამოთვლების გამარტივების მიზნით ვკრებთ თითოეულ ზოლში მოქმედ ძალებს
ცნობილი წესით. შემდეგ ძირითად სისტემაზე ვამოქმედებთ Rk =Pk +Qk ძალებს და
ვაგებთ მღუნავი მომემტისა და განივი ძალის ეპიურას ძირითად სისტემაში M,Q.

გაანგარიშების მსვლელობა ზემოთ განხილული მაგალითების

ანალოგიურია და დამატებით განმარტებებს არ საჭიროებს.

ნაგებობათა დინამიკა
152
 ნაგებობათა დინამიკა წარმოადგენს სამშენებლო მექანიკის ნაწილს,
რომელიც შეისწავლის ნაგებობების დინამიკურ დატვირთვებზე გაანგარიშების
მეთოდებს.

დინამიკური დატვირთები ისეთი დატვირთებია, რომლებიც ნაგებობაზე

მოქმედებენ უცბად,მყისიერად ან იცვლიან სიდიდეს და მიმართულებას დროის
მიხედვით. ასეთი დატვირთვების მოქმედების დროს ნაგებობების ელემენტები
იძენენ აჩქარებას, რის შედეგადაც განიცდის ინერციული ძალების მოქმედებას.

დინამიკური ძალების მრავალი სახესხვაობიდან შეიძლება გამოიყოს

შემდეგი ძირითადი სახის დატვირთები.

1. სტაციონალური მანქანების მოძრავი ნაწილების ინერციული

ძალები;
2. სხვადასხვა დანადგარების ვარდნილი ნაწილების დარტყმისგან
წარმოქმნილი ძალები;
3. მოძრავი ნაწილის მოქმედების შედეგად წარმოებული ძალები;
4. ქარის დაწოლისგან წარმოქმნილი პულსაციური დატვირთვები;
5. მილებსა და კამერებში აირებისა და სითხეების პულსაციური
დატვირთები;
6. აფეთქებისგან წარმოქმნილი ჰაერის ტალღის დარტყმის შედეგად
გამოწვეული ძალები;
7. მიწისძვრის შედეგად წარმოქმნილი სეისმური ძალები და სხვა.

ნაგებობათა დინამიკის ამოცანას წარმოადგენს დინამიკური ძალებისგან

გამოწვეული შინაგანი ძალებისა და გადაადგილებათა განსაზღვრა.

დინამიკური დატვირთების მოქმედების მიხედვით რხევები არის

თავისუფალი და იძულებითი. თუ დრეკად სისტემას გამოვიყვანთ წონასწორობის
მდგომარეობიდან და შემდეგ მოვაცილებთ წონასწორობის მდგომარეობიდან
გამომყვან მიზეზს, მაშინ სისტემა დაიწყებს რხევას წონასწორობის მდგომარეობის
ირგვლივ. სისტემის ასეთ რხევას თავისუფალი ანუ საკუთარი
რხევაეწოდება.დროის გარკვეული მონაკვეთის გასვლის შემდეგ მოძრაობის
გარეგანი და შინაგანი წინააღმდეგობები იწვევს საკუთარი რხევის ჩაქრობას.

თუ დრეკად სისტემაზე მოქმედეს დინამიკური ძალა, რომელიც

მუდმივად ანიჭებს ენერგიას დრეკად სისტემას, ადგილი აქვს სისტემის
განუწყვეტელ მოძრაობას. დრეკადი სისტემის ასეთ მოძრაობას იძულებითი
მოძრაობა ეწოდება. თუ იძულებითი მოძრაობის დროს სისტემა განუწყვეტლივ
იცვლის მოძრაობის მიმართულებას, მაშინ ასეთ მოძრაობას იძულებითი რხევა
ეწოდება.

153
 დინამიკის ამოცანების ამოხსნისას გამოიყენება ორი ძირითადი მეთოდი:
სტატიკური და ენერგეტიკული.

სტსტიკური მეთოდი დამყარებულია დალამბერის პრინციპის

გამოყენებაზე, რომლის თანახმად წონასწორობის განტოლებები შეიძლება
ჩაწერილი იქნას აგრეთვე მოძრავი ტანებისთვისაც,თუ მოძრავ ტანზე მოქმედ
ძალებთან ერთად მხედველობაში მივიღებთ აგრეთვე ინერციის ძალასაც.

ენერგეტიკული მეთოდი ემყარება ენერგიის შენახვის კანონს.

154
 სისტემის თავისუფლების ხარისხი

ურთიერთდამოკიდებულ კოორდინატთა რაოდენობას, რომლებიც

განსაზღვრავენ მოცემული სისტემის ყველა მასის მდებარეობას დროის
ნებისმიერი მომენტისთვის, სისტემის თავისუფლების ხარისხი ეწოდება.

რეალური ნაგებობები წარმოადგენს უსასრულოდ დიდი თავისუფლების

ხარისხის მქონე სისტემებს, დინამიკური ძალების გამარტივების მიზნით რეალურ
ნაგებობათა საანგარიშო სქემა მიიღება როგორც სასრული რაოდენობის
თავისუფლების ხარისხის მქონე სისტემა.

ერთი თავისუფლების ხარისხის მქონე სისტემის იძულებითი მოძრაობის

დიფერენციალურ განტოლებას მოძრაობის წინაღობის ძალების მხედველობაში
მიღების დროს აქვს სახე:

ÿ +2 α ẏ +ω 2 y=F ( t ) ;

თუ α =0 , F ( t )=0 გვექნება თავისუფალი რხევა მოძრაობის წინაღობის

ძალების მხედველობაში მიღების გარეშე:

ÿ +ω 2 y=0 ;

რომლის საერთო ამონახსენს აქვს შემდეგი სახე:

y= Asinωt + Bcosωt ;

ამ გამოსახულების კომპაქტური ჩანაწერი იქნება:

y=C cos λ ωt +C sin λ cosωt=C sin ( ωt + λ ) ;

სადაც c−¿ თავისუფალი რხევის ამპლიტუდაა;

t−¿ დროა წამებში რხევის საწყისი მომენტიდან;

ω−¿ თავისუფალი რხევის წრიული სიხშირეა;

P( t )−¿ დინამიკური დატვირთვაა;

P−¿ მასის შესაბამისი ტვირთვის წონის ძალა P=mg;

λ−¿ გვიჩვენებს მასის გადახრას რხევის საწყისი მომენტისთვის;

155
 რხევის პერიოდი T−¿ეწოდება იმ მინიმალურ2 π /ω დროს რომლის
განმავლობაში რხევა კვლავ უბრუნდება საწყის ფაზას:

2π 2π
T= ; ω= ;
ω T

ერთ წამში შესრულებული რხევათა რაოდენობა:

ω 1
f= = ;
2π T
p
y სტ არის P წონისგან გამოწვეული სტატიკური გადაადგილება

ω წრიული სიხშირე იმის მიხედვით თუ დასმულ ამოცანაში რა

სიდიდეებია მოცემული:

z 1 g g
ω=
√ √
m
=
mδ 11√ √
=
δ 11 P
= p ;რხევის პერიოდი:
y სტ

p
P δ 11 y სტ
2π
T = =2 π
ω
z
m √ √ √
=2 π
g
=2 π
g
;

ინერციის ანუ დალამბერის ძალა:

I =−m ÿ=m ω2 y ;

ე.ი. რხევითი მოძრაობის დროს ინერციის ძალა მასის გადახრის

პროპორციულია.

მაგალითი 1. ვიბრაციული მანქანა, რომლის წონაა P=5 კნ , დადგმულია ჩარჩოს

რიგელზე. მანქანის მოძრავი ნაწილის წონააq=0,05 კნ ბრუნვათა
რიცხვი წუთში n=1500 ბრ/წთ ექსცრენტიტეტიe=0,08 მ . რხევის
მილევის კოეფიციენტიα =0,8 1/წმ . ჩარჩოს ელემენტები შედგენილია
ორი ორტესებრი კოჭისგან № 22 ; დრეკადობის მოდული
E=2,06 ∙108 კპა. განვსაზღვროთ ძაბვა და ჩაღუნვა პირველი მალის
შუაში.

156
 განვსაზღვროთ მოცემული სისტემის თავისუფალი რხევის სიხშირე
ფორმულით:

g
ω=
√ y p
სტატ
;

p
y სტატ —ის განსაზღვრისთვის ჯერ საჭიროა მოცემული ჩარჩოსათვის
ავაგოთ P ძალისგან გამოწვეული მღუნავი მომენტის ეპიურა და შემდეგ იგი
გადავამრავლოთ დატვირთვის მოქმედების წერტილში ვერტიკალურად მოქმედი
P=1 ძალისგან გამოწვეული მღუნავი მომენტის ეპიურაზე.

განვსაზღვროთ ჩარჩოს სტატიკურად ურკვევობის რიგი:

n=3 k−m=3 ∙2−4=2 ;

შევარჩიოთ ძირითადი სისტემა, ჩავწეროთ კანონიკურ განტოლებათა

სისტემა,ავაგოთ ეპიურები, გამოვთვალოთ კანონიკურ განტოლებათა სისტემის
კოეფიციენტები,გავიანგარიშოთ:

X 1 δ 11 + X 2 δ 12 + Δ 1 p =0 ;

X 1 δ 21+ X 2 δ 22+ Δ2 p=0 ;

მ
δ 11=M 1 ∙ M 1= ( 22∙ 3 ∙ 23 ∙2+ 2∙22 ∙ 23 ∙ 2) EI1 = 6,667
EI კნ
;

3 ∙3 2 1 6 მ
δ 12=δ 21=M 1 ∙ M 2= ∙ ∙2∙ = ;
2 3 EI EI კნ
157
 3∙ 3 2 1 18 მ
δ 22=M 2 ∙ M 2 =2∙ ∙ ∙ 3∙ = ;
2 3 EI EI კნ

3,75∙ 3 1 5,625
Δ 1 p=M 1 ∙ M p= ∙ = მ;
2 EI EI

6,667 X 1 +6 X 2+5,625=0 ;

6 X 1 +18 X 2 +8,438=0 ;

X 1 =−0,603 კნ ;

X 2 =−0,268 კნ ;

ავაგოთ Mჯამ ეპიურა შემდეგი ფორმულის საფუძველზე:

M ჯამ =M p + M 1 X 1 + M 2 X 2 ;

ცალ-ცალკე გამოვხაზოთ M 1 X 1 , M 2 X 2 , M ჯამ ეპიურები. აქვე ავაგოთ Ḿ 1

ეპიურა, გამოწვეული P=1ძალისგან.

ჩაღუნვა განისაზღვრება ტოლობით:

158
 p 1,5
y სტატ = Ḿ 1 M ჯამ = ( 2∙ 2,745 ∙0,75+ 2∙ 2,75∙ 0,75−2,01∙ 0,75 ) =¿
6 ∙2,05 ∙ 108 ∙ 510 ∙107

¿ 16,10−5 მ ;თავისუფალი რხევის სიხშირე ტოლია:

9,81 1
ω=
√ 16,10 −5
=247,614
წმ
;

2. განვსაზღვროთ ვიბრაციული დატვირთვის წრიული სიხშირე:

n ∙ 2 π 1500∙ 6,28 1
Q= = =157 ;
60 60 წმ

3. განვსაზღვროთ დინამიკური კოეფიციენტი:

1 1
μ= = =1 ,672 ;
2 2 2 2 2 2 2 2

√( 1−
Q
ω )
2
+
4α Q
ω4 √( 1−
157
247,814 2 )
+
4 0,8 ∙ 157
247,814 4

4. განვსაზღვროთ ვიბრაციული მანქანის მოძრავი ნაწილის ცენტრიდანული

ძალა:

q 0,05
P0= Q 2 e= ∙ 1572 ∙ 0,08=10,05 ;
g 9,81

P0 μ=10,05 ∙1,672=16,805 კნ ;

P0 μ 16,805
K= = =3,61;
P 5

5. მღუნავი მომენტის ჯამური დინამიკური ეპიურა აიგება შემდეგი ფორმულის

გათვალისწინებით : M დინამ
ჯამ = ( 1+ K ) M ჯამ ;

6. განვსაზღვროთ ძაბვა და ჩაღუნვა მოცემული ჩარჩოს პირველი მალის შუაში:

159
 M 11,968 ∙ 0,11
σ= = =25 813 ;
W 510∙ 107

p
+ y დp μ= y სტ
p p
y= yსტ 0
+ yსტ ∙ K=16 , 10−5 +16 , 10−5 ∙ 3,361=69,76 ∙10−5 მ ;

ნაგებობათა მდგრადობა

160
 მექანიკის თვალსაზრისით არჩევენ ორი სახის მდგრადობას:
მდგომარეობის და ფორმის.

მდგრადობა ეწოდება ნაშენის თვისებას ან მექანიკურ მახასიათებელს,

შეინარჩუნოს თავისი პირვანდელი მდებარეობა ან დატვირთვის შესაბამისი
წონასწორობის ფორმა დეფორმირებულ მდგომარეობაში და წონასწორობის
საწყისი მდებარეობიდან მცირე დრეკადი დეფორმაციებისას მთლიანად ან
პლასტიკური დეფორმაციებისას ნაწილობრივ დაუბრუნდეს საწყის მდებარეობას.

მდებარეობის მდგრადობის დაკარგვის შემთხვევაში ნაშენი, როგორც

ერთი მყარი ტანი, ინარჩუნებს თავის პირვანდელ ფორმას, მაგრამ მას აღარ
ძალუძს იმყოფებოდეს საწყისი მდგომარეობიდან მცირედ გადახრილ
მდგომარეობაში, ხოლო ფორმის მდგრადობის დაკარგვისას გარე ძალებისგან
დეფორმირებულ დრკად სისტემას აღარ ძალუძს შეინარჩუნოს წონასწორობის
საწყისი მდგომარეობის ფორმა.სამშენებლო მექანიკის კურსში ძირითადად
მდგრადობა განიხილება ფორმის მდგრადობის დაკარგვის თვალსაზრისით. თავის
მხრივ ფორმის მდგრადობა ორი სახისაა: I გვარისდა II გვარის. I გვარის
მდგრადობის დაკარგვისას ნაშენი იმყოფება განსაკუთრებულ მდგომარეობაში და
შესაძლებელია მისი წონასწორობის მდგომარეობის ორი და მეტი სხვადასხვა
ფორმა, რომელთაგან ერთ-ერთი, სახელდობრ მდგრადი ფორმა თვისებრივად
განსხვავდება დანარჩენი არამდგრადი ფორმისაგან იმით,რომ იგი წარმოადგენს
ერთადერთ შესაძლებელს, ვიდრე ძალა არ მიაღწევს გარკვეულ სიდიდეს,
რომელსაც კრიტიკულ სიდიდეს უწოდებენ. ფორმათა რაოდენობა
დამოკიდებულია თავისუფლების ხარისხზე. ასეთი სახის მდგრადობას
ცენტრალური კუმშვის მდგრადობას ანუ ეილერის მდგრადობას
უწოდებენ.ამრიგად მდგრადობის დაკარგვის ისეთ მოვლენას, რომელიც
ხასიათდება დეფორმირებული მდგრადობის ფორმათა ცვლილებით ეწოდება I
სახის მდგრადობა.

II გვარის მდგრადობისას ადგილი არ აქვს დეფორმაციათა უეცარ

განვითარებას და წონასწორობის ახალი ფორმების წარმოშობას.სამშენებლო
მექანიკის კურსში ძირითადად I გვარის მდგრადობას განიხილავენ.

ცნობილია მდგრადობის გამოკვლევის სამი ძირითადი მეთოდი:

სტატიკური,ენერგეტიკული და დინამიკური. აღნიშნული მეთოდები
მიახლოებითია.

კრიტიკული ძალა განისაზღვრება მიმდევრობითი მოსინჯვის გზით ისე,

რომ ორ მომდევნო მიახლოებას შორის განსხვავება უმნიშვნელო იყოს.

ჩარჩოს ანგარიში მდგრადობაზე

161
 ჩარჩოების გაანგარიშება მდგრადობაზე სიძნელეებთანაა დაკავშირებული.
სტატიკური და დინამიკური მეთოდებით გაანგარიშება თეორიულად
შესაძლებელია, მაგრამ საბოლოო შედეგის მიღება ზოგჯერ შეუძლებელია.
ენერგეტიკული მეთოდით ერთგვარი მიახლოებითი ამოხსნის მიღება
შესაძლებელია, თუმცა იძულებული ვართ შემოვიტანოთ შემდეგი დაშვებები:

1. იგულისხმება, რომ დატვირთვა მხოლოდ კვანძითია;

2. სისტემის ღეროები იგულისხმება უკუმში;
3. გადაადგილების გამოთვლისას მხედველობაში არ ვიღებთ გრძივი
ძალების გავლენას;

ამ დაშვებების საფუძველზე ჩარჩოების გაანგარიშება მდგრადობაზე

შეიძლება შესრულდეს კანონიკური ფორმით, დიფერენციალური განტოლებათა
ინტეგრების გარეშე, როგორც ძალთა, ისე გადაადგილებათა მეთოდით.
სიმარტივის თვალსაზრისით უპირატესობა გადაადგილებათა მეთოდს
მიეკუთვნება.

კვანძთა დატვირთვის შემთხვევაში ძალთა და

გადაადგილებათა
მეთოდების კანონიკურ განტოლებათა თავისუფალი წევრები Δ 1 p , Ri p ნულის
ტოლია და ორივე შემთხვევაში განტოლებათა სისტემა ერთგვაროვანია:

Δ1
X1= ; Δ =0 ; Δ=0 ;
Δ 1

დეტერმინანტის ამოხსნა გვაძლევს ტრანსცენდენტურ განტოლებას V

პარამეტრის მიმართ და მისი ამოხსნა შეიძლება მიმდევრობითი მოსინჯვის
ხერხით ან გრაფიკულად. საძიებელი კრიტიკული ძალა:

v 2 EI
P კრ = 2 ;
l

მაგალითი 1. გავიანგარიშოთ ქვემოთ ნახაზზე ნაჩვენები ჩარჩო მდგრადობაზე

გადაადგილებათა მეთოდით.

162
 კინემატიკურად ურკვევობის რიგი:

n=n კ + nწ =2+ 0=2 ;

ვინაიდან ჩარჩოს დგარების სიგრძეები, სიხისტეები, მკუმშავი ძალები

ტოლია, ამიტომ V არგუმენტი ორივე დგარებისათვის ერთი და იგივე იქნება:

P
V I =V II =V =h
√ EI
;

ავაგოთ M 1 და M 2 ეპიურები.ვსარგებლობთ დამხმარე ცხრილებით,

გვექნება:

2 E I 1 2 ∙1,5 I 0
m 1= = =0,6 I 0 ;
l1 5

4 E I 2 4 ∙ 1,5 I 0
m 2= = =1,2 I 0 ;
l1 5

4 E I2 2∙ I 0
m 3= ∙ φ2 ( V I ) = ∙φ 2 ( V )=φ2 (V ) I 0 ;
h 4

2 E I3 2∙I0
m4 = ∙φ 3 ( V I )= ∙ φ3 ( V )=0,5 φ 3 ( V ) I 0 ;
h 4

4 E I 2 4 ∙ 1,5 I 0
m 5= = =1,2 I 0 ;
l2 5

163
 2 E I 2 2∙ 1,5 I 0
m 6= = =0,6 I 0 ;
l2 5

m7=m6 =0,6 I 0 ;

4 E I 1 4 ∙ 1,5 I 0
m 8= = =1,2 I 0=m5 ;
l1 5

4 E I4 4∙I0
m 9= ∙ φ2 ( V II ) = ∙ φ 2 ( V II )=φ2 (V ) I 0 ;
h 4

2E I4
m 10= ∙ φ III ( V II )=0,5 φ3 (V ) I 0 ;
h

მდგრადობის განტოლებას ექნება შემდეგი სახე:

r 11 r 12
Δ=
[ ]
r 21 r 22
=0 ;

Δ=r 11 r 22−r 222=0 ;

გამოვთვალოთ :

164
∑ M =r 11 −m 5−m2−m3 =0 ;

r 11 =m5+ m2+ m3 ;

r 11 =[ 1,2+φ2 ( V ) ] I 0 ;

r 11 =[ 2,4+ φ2 ( V ) ] I 0 ;

165
 ∑ M =r 12−m6 =0 ;

r 12=r 21=m6 =0 ;

r 12=r 21=0,6 I 0 ;

166
 ∑ M =r 22−m8 −m 9=0 ;

r 22=m8 +m9 ;

r 22=[ 1,2+φ 2 ( V ) ] I 0 ;

ჩავსვათ ეს მნიშვნელობები მდგრადობის განტოლებაში და გავშალოთ,

მივიღებთ:

2,4 +φ 2 ( V ) 0,6
Δ=
[ 0,6 ]
1,2+ φ2 ( V )
=0 ;

Δ=φ 22 ( V ) +3,6 φ 2 ( V ) +2,52=0;

დამხმარე ცხრილებიდან ვპოულობთ:

[ φ 2 ( V ) ] II=−0,951;
[ φ 2 ( V ) ] II=−2,649 ;
V I =5,31 ;

V II =5,78 ;

მინიმალური კრიტიკული ძალა:

კრიტიკ V 2min EI 5,312 E I 0

Pmin = = =1,762 E I 0 ;
h2 42

167
მაგალითი 2. განვსაზღვროთ ნახაზზე ნაჩვენები ჩარჩოს კრიტიკული ძალა.

n=n კ + nწ =2+ 0=2 ;

ვინაიდან დგარების სიგრძეები, სიხისტეები და მკუმშავი ძალები

სხვადასხვაა,საჭიროა V პარემეტრი დავიყვანოთ ერთ სიდიდეზე:

P1
V I =h1
√ EI 3
;

P2
V II=h 2
√ EI 4
;

მივიჩნიოთ VI პარამეტრი ძირითადად და V II გამოვსახოთ მისი

საშუალებით:

V V h P1 EI 4 4 P1 ∙ 1,2 I 0
= I= 1 =
V II V II h2 P2 EI 3 6 √ √ P 2 ∙ 1,3 I 0
=0,641 ;

საიდანაც

V
V II= =1,561V ;
0,641

168
 მივანიჭოთ I და II ფიქტიურ ჩამაგრებებს კუთხური გადაადგილებები
და ავაგოთ M 1 , M 2 ეპიურები.

ვსარგებლობთ დამხმარე ცხრილებით, გვექნება:

2 E I 1 2 ∙1,5 I 0
m 1= = =0,6 I 0 ;
l1 5

4 E I 1 4 ∙1,5 I 0
m 2= = =1,2 I 0 ;
l1 5

4 E I 3 4 ∙ I0
m 3= = ∙ φ 2 ( V )=φ2 (V ) I 0 ;
h1 4

2 E I3 2 ∙ I 0
m4 = = ∙ φ3 ( V )=0,5 φ3 ( V ) I 0 ;
h1 4

4 E I 2 4 ∙ 1,8 I 0
m 5= = =1,2 I 0 ;
l2 6

2 E I 2 2∙ 1,8 I 0
m 6= = =0,6 I 0 ;
l2 6

m 6=m7 ;

4 E I 2 4 ∙ 1,8 I 0
m 8= = =1,2 I 0 ;
l2 6

3 EI4 3∙ 1,2 ∙ I 0
m 9= ∙ φ1 ( V 2 ) = φ1 ( 1,561V )=0,6 φ1 ( 1,561V ) I 0 ;
h2 6

169
 მდგრადობის განტოლება იქნება:

r 11 r 12
Δ=
[ ]
r 21 r 22
=0 ;

Δ=r 11 r 22−r 212=0 ;

r 11 , r 12=r 21 ,r 22 რეაქტიულ მომენტებს გამოვთვლით M 1 , M 2 ნახაზებიდან.

კვანძების წონასწორობის პირობებიდან დამხმარე ცხრილების

მიხედვით გვაქვს:

170
 ∑ M =r 11 −m 5−m2−m3 =0 ;

r 11 =m 5+ m 2+ m3= [ 1,2+ φ2 (V ) ] I 0 ;

r 11 =[ 2,4+ φ2 ( V ) ] I 0 ;

171
∑ M =r 12−m6 =0 ;

r 12=r 21=0,6 I 0 ;

∑ M =r 22−m8 −m9 ;

172
 r 22=[ 0,6 φ1 ( 1,561 V ) ] I 0 ;

ჩავსვათ ეს მნიშვნელობები მდგრადობის განტოლებაში და გავშალოთ,

მივიღებთ:

Δ=0,6 φ2 ( V ) ∙ φ1 ( 1,561 V ) +2,4 φ1 ( 1,561V )+1,2 φ2 ( V ) +2,52=0 ;

მივიღეთ ტრანსცენდენტური განტოლება, რომელსაც ამოვხსნით

მიმდევრობითი მოსინჯვის ხერხით. მივიღოთ პარამეტრის პირველი
მნიშვნელობა:V I =2,0 დამხმარე ცხრილებიდან ინტერპოლაციით გვაქვს:

V I =2,0 ;

φ 2 ( V )=φ2 ( 2,0 )=0,859 ;

φ 1 ( 1,561V )=φ1 ( 4,06 )=−2,614 ;

Δ I =0,6 ∙ 0,859∙ 0,0223+2,4 ∙ 0,0223+1,2 ∙0,859+2,59=3,616>0 ;

ავიღოთ პარამეტრის მეორე მნიშვნელობა : V II =2,6

ცხრილიდან გვაქვს:

V II =2,6 ;

φ 2 ( V )=φ2 ( 2,6 )=0,751 ;

φ 1 ( 1,561V )=φ1 ( 4,06 )=−2,614 ;

Δ I =0,6 ∙ 0,751−2,614+2,4−2,614 +1,2∙ 0,751+2,52=−4,031<0 ;

ე.ი. საძიებელი პარამეტრი ამ ორ მნიშვნელობათა შორისაა:

2<V <2,5 ;

ავიღოთ V III=2 , 5;

ცხრილიდან φ 2 ( 2,5 )=0,479;

φ 1 ( 1,561∙ 2,5 )=φ1 (3 ∙ 9 ) =−1,647 ;

Δ III =−1,3298 ;
173
 და ა.შ. განვაგრძობთ არგუმენტის მოძებნის პროცედურას.
მიმდევრობით მიახლოებათა რაოდენობის შესამცირებლად შეიძლება
ვისარგებლოთ გრაფიკული წესით: მინიმუმ სამი მიახლოების მიხედვით ვაგებთ
Δ=f (V ) გრაფიკს, რომლის გადაკვეთა ჰორიზონტალურ ღერძთან გვაძლევს v-ს
მიახლოებით მნიშვნელობას.

ჩვენს მაგალითში

v=2,38 ;

φ 2 ( 2,38 )=0,795;

φ 1 ( 1,561∙ 2,38 ) =−0,982;

Δ IV =0,6591 ;

და ა.შ. თუ ავიღებთ შემდეგ მიახლოებას, გვექნება v=2,43.

საძიებელი კრიტიკული ძალა:

— მარცხენა დგარისათვის:

V 21 E I 0 2,43 2 ∙ I 0
P 1= 2
= 2
=0,369 I 0 ;
h1 4
—მარჯვენა დგარისათვის:

174
 V 22 E I 0 (2,43 ∙ 1,561 )2 ∙ 1,2∙ I 0
P 2= = =0,480 I 0 ;
h 22 62

საძიებელი კრიტიკული ძალა იქნება P1 და P 2 შორის მინიმალური.

კრიტიკ
Pmin =0,369 I 0 ;

მაგალითი 3. გავიანგარიშოთ ქვემოთ ნახაზზე ნაჩვენები ჩარჩო მდგრადობაზე

გადაადგილებათა მეთოდით.

კინემატიკური ურკვევობის რიგი:

n=n კ + nწ =1+1=2 ;

175
 მივიღოთ მარცხენა დგარის V 1 პარამეტრი ძირითად V 1=V მაშინ

V1 V P1 P2 P∙2I0
= =h1
V2 V2 EI 1
:h2
√ √ √
EI 2
=
1,6 ∙ P∙ I 0
=1,118 ;

აქედან V 2=0,895V ;

ვსარგებლობთ დამხმარე ცხრილებით, გვექნება:

3E I1
m 1= =0,75 I 0 ;
l1

4 E I2
m 2= =φ2 ( V 2 )=2 φ 2 ( 0,895 V ) I 0 ;
h

2E I2
m 3= =φ3 ( V 2 )=2φ 3 ( 0,895 V ) I 0 ;
h

3 E I2
m4 = =φ1 ( V 1) =0,188 φ1 ( V ) I 0 ;
h2

6 E I2
m 5= =φ 4 ( V 2 )=0,75 φ4 ( 0,895 V ) I 0=m 6 ;
h2

მდგრადობის განტოლება იქნება:

r 11 r 12
Δ=
[ ]
r 21 r 22
=0 ;

Δ=r 11 r 22−r 212=0 ;

გამოვთვალოთ M 1 , M 2 ნახაზებიდან რეაქტიული მომენტები;

დამხმარე ცხრილების მიხედვით გვაქვს:

176
 3E I1
m 1= =0,75 I 0 ;
l1

4 E I2
m 2= =φ2 ( V 2 )=2 φ 2 ( 0,895 V ) I 0 ;
h

2E I2
m 3= =φ3 ( V 2 )=φ3 ( 0,895V ) I 0 ;
h

3 E I2
m4 = =φ1 ( V 1) =0,188 φ1 ( V ) I 0 ;
h2

6 E I2
m 5= =φ 4 ( V 2 )=0,75 φ4 ( 0,895 V ) I 0=m 6 ;
h2

∑ M =r 11 −m 1−m 2=0 ;

r 11 =m1+ m2 ;

r 11 =[ 0,75+2 φ2 ( 0,895 V ) ] I 0 ;

∑ M =r 21+m5=0 ;

r 21=r 21=−m5 =−[ 0,75+φ 4 ( 0,895 V ) ] I 0 ;

∑ X =r 22−Q1−Q2 =0 ;

3 E I1 12 E I 2
r 22=Q 1 +Q 2= 3
η1(V 1)+ η2 ( V 2 ) ;
h h3

177
 r 22=[ 0,0469 η1 ( V ) +0,375 η2 ( 0,895V ) ] I 0 ;

დეტერმინანტის გაშლის შედეგად მივიღებთ:

Δ=0,032 η1 ( V )+ 0,281η 2 ( 0,895 V ) +0,0958 φ2 ( 0,895V ) ∙ η1 (V )+ ¿

+0,7 φ2 ( 0,895 V ) ∙ η2 ( 0,895 V )−0,563 φ42 ( 0,895V )=0 ;

განტოლებას ვხსნით მოსინჯვის ხერხით:

მივიღოთ V I =2,5 ცხრილებიდან:

V 1=0,25 ; η1 ( 2,5 )=−1,604 ; η1 ( 0,895 ∙ 2,5 )=0,495 ;

φ 2 ( 0,895 ∙2,5 )=0,82 ; φ4 ( 0,895 ∙ 2,5 )=0,913 ;

Δ I =−0,205 ;

მეორე მიახლოებისთვის:

V II =2,2 ;

η1 ( 2,2 )=−0,993 ; η2 ( 0,895 ∙2,2 ) =0,623 ;

φ 2 ( 2,2 ∙0,895 )=0,866 ; φ 4 ( 0,895 ∙ 2,2 )=0,933 ;

Δ II =−0,0256 ; და ა.შ.

საძიებელი პარამეტრი: V =2,12 ; Δ=−0,0046 ;

კრიტიკული ძალები:

— მარცხენა დგარისათვის:
( 2∙ 12 )2 ∙ I 0
P1კრიტიკ= =0,281 I 0 ;
42
— მარჯვენა დგარისათვის:
კრიტიკ ( 0,895 ∙2,12 )2 ∙2 I 0
P 2 = =0,45 I 0 ;
42

საანგარიშოდ მივიღებთ მინიმალურს:

კრიტიკ
Pmin =0,281 I 0 ;

178
 ნაოჭოვანი კონსტრუქციების (ნაოჭის) ანგარიში

ნაოჭოვანი კონსტრუქცია (ნაოჭი) ეწოდება თხელკედლიან სივრცულ

ნაგებობას, რომელიც შედგენილია ბრტყელი ან მრუდწირული ელემენტებისგან.
ასეთ კონსტრუქციებს მიეკუთვნება პრიზმული გარსიც, რომელიც მიღებულია
ტოლი სიგრძის მართკუთხა ფილების ერთმანეთთან ხისტად დაკავშირების გზით.
ამ კონსტრუქციის გრძივი განაპირა კიდეები თავისუფალია, განივი კიდეებით კი
იგი დაყრდნობილია ისეთივე დიაფრაგმებზე, როგორიც გვქონდა დამრეცი
გარსების გაანგარიშების დროს. გრძივი მიმართულებით მუდმივი ვერტიკალური
დატვირთვა ნაოჭს გადაეცემა წიბოების საშუალებით. ეს დატვირთვა იშლება ორ
მდგენელად მიმდებარე წახნაგთა სიბრტყეებში, რის შედეგადაც თითოეული ორი
წახნაგი განიხილება როგორც ორ საყრდენზე თავისუფლად მდებარე კოჭი,
სიგანით h m და სიმაღლით d m , რომელიც განიცდის თანაბრად განაწილებული
დატვირთვების ქმედებას.

q m=q m−1 ,m −q m ,m ;

179
 განივი ძალა და მღუნავი მომენტი გამოითვლება შემდეგი ფორმულებით:

Q m =−q m ∙ x ;

l 2−4 x 2
M m=qm ;
8

დეფორმაციის პროცესში წიბოების გასწვრივ აღიძვრება ძვრის ძალები sm ,

რომლებიც თავის მხრივ განაპირობებენ ნორმალური T m ძალების და დამატებითი
T დ m მღუნავი მომენტების აღძვრას. წონასწორობის პირობის საფუძველზე, მათ
შორის შეიძლება დაიწეროს შემდეგი დამოკიდებულებანი:

dTm
=Sm −1−S m ;
dx

d T დm 1
=− d ( S m−1+ S m ) ;
dx 2 m
180
 რაც შეეხება ძვრის ძალებს ისინი გამოითვლებიან წიბოების გასწვრივ,
მიმდებარე წახნაგების განაპირა ბოჭკოებში მომქმედი გრძივი ნორმალური σ x ,
ძაბვების უწყვეტობის პირობებიდან. ამ ძაბვის გამოსახულებანი რაიმე m - ური
წიბოს გასწვრივ, m და m+1 წახნაგების მხრიდან, ჩაიწერებიან შემდეგნაირად:

σ ¿¿
(x )

σ ¿¿
(x )

σ x ძაბვების უწყვეტობიდან გამომდინარეობს მათი წარმოებულების

უწყვეტობაც, რაც ფორმულების გათვალისწინებით მოგვცემს:

1 2 2 1
Sm−1
hm d m
+ Sm ( +
hm d m hm +1 d m+1)+ Sm +1
hm +1 dm +1
=¿

Qm Q m +1
¿3
( +
hm d m hm+ 1 d 2m +1
2
);

ამ დამოკიდებულების მარჯვენა მხარე x -ის წრფივი ფუნქციაა. წრფივი

ფუნქციები იქნებიან საძიებელი სიდიდეებიც. თუ განტოლებას გავაწარმოებთ და
0 '
შემოვიღებთ აღნიშვნას Sm =S m , შეგვიძლია დავწეროთ:

1 2 2 1
S0m−1 + S0 ( +
hm d m m hm d m hm +1 d m+1 )
+ S0m −1
hm+1 d m+ 1
=¿

qm q m+1
¿−3
( +
hm d m hm+1 d 2m+ 1
2
;
)
მივიღეთ ალგებრულ განტოლებათა სისტემა, რომელშიც გვექნება იმდენი
განტოლება რამდენი წიბოც გააჩნია კონსტრუქციას. სისტემის ამოხსნის შემდეგ T m
და M დm განისაზღვრებიან შემდეგი ფორმულების საფუძველზე:

181
 0 0 l 2−4 x2 ( S 0m−1 +S 0m ) l2−4 x 2
T m=( S −S
m m −1 ) 8 , M დm= 2 dm ;
8

ცხრილში მოცემულია სხვადასხვა ვარიანტებისთვის რიცხვითი

მონაცემები, რომელთა დახმარებითაც შეგვიძლია გავიანგარიშოთ ნაოჭი.

ნაოჭის ანგარიში უმომენტო თეორიის მიხედვით:

182
 (მ)

l წახნაგის სიგანე წახნაგის სიგრძე დატვირთვა დახრის კუთხე x0

(მ) (მ) (ნ) (გრადუსი)
სიგრძე
№/№

d1 d2 d3 d4 h1 h2 h3 h4 p1 p2 p3 α1 α2 α3 α4

1, 1, 10 13
1 4 1,0 1,4 0,10 0,12 0,14 0,16 120 80 30 40 60 1,10
2 6 0 0
1, 1, 11 14
2 5 1,1 1,5 0,12 0,11 0,10 0,15 130 70 40 45 70 2,00
3 7 0 0
1, 1, 12 11
3 6 1,0 1,4 0,13 0,12 0,14 0,10 100 60 20 20 80 2,50
3 7 0 0
1, 13 12
4 7 1,2 1,4 1,5 0,11 0,14 0,15 0,12 110 60 20 20 80 2,50
3 0 0
1, 14 10
5 8 1,3 1,6 1,0 0,15 0,16 0,13 0,11 140 80 40 20 60 2,20
2 0 0
16
6 13 0,2 0,14 0,15 0,18 1,2 1,3 1,4 1,5 70 110 50 30 35 65 1,0
0

მაგალითი: ცხრილიდან მე–6 ვარიანტის მონაცემების მიხედვით გავიანგარიშოთ

ნაოჭი უმომენტო თეორიის მიხედვით:

1. დატვირთვის დაშლა მდგენელებად წახნაგთა სიბრტყეებში:

q m=q m−1 ,m −q m ,m ;

183
 p1 q12 q 11
= 0
= ;
sin ( α 1 −α 2 ) sin ( 90 −α 1 ) sin ( 900 + α 2 )

sin ( 900 +α 1 ) sin 1200 0,866

q 11= p1 =70 ; =70 ; =177,25 ;
sin ( α 1−α 2) sin 20 0
0,342

sin ( 90 0−α 1) sin 40 0 0,6428

q 12=p 1 =70; =70; =131,57 ;
sin ( α 1−α 2 ) sin 20 0
0,342

p2 q 23 q22
= 0
= ;
sin ( α 2 + α 3 ) sin ( 90 −α 2) sin ( 900−α 3 )

sin ( 90 0 – α 3 ) sin 550 0,8192

q 22=p 2 =110 ; =110 ; =99,43;
sin ( α 2 +α 3 ) sin 650
0,9063

sin ( 90 0−α 2 ) sin 600 0,866

q 23= p2 =110 ; =110; =105,11 ;
sin ( α 2 + α 3 ) sin 65 0
0,9063

184
 p3 q34 q33
= 0
= ;
sin ( α 4−α 3 ) sin ( 90 + α 3 ) sin ( 90 0−α 4 )

sin ( 900 +α 3) sin 1250 0,8192

q 34= p3 =160 ; =160 ; =262,14 ;
sin ( α 4 −α 3 ) sin 30 0
0,5

sin ( 90 0 – α 4 ) sin25 0 0,4226

q 33=p 3 =160 ; =160; =135,23 ;
sin ( α 4 −α 3 ) sin30 0
0,5

q 1=−q 11=−177,25 ;

q 2=q 12−q22=131,57−99,43=32,14 ;

q 3=q 23−q33=105,11−135,23=−30,12;

q 4=q34=262,14 ;

2. ძვრის ძალების გამოთვლა:

1 2 2 1 Qm Q m+1
Sm−1
hm d m
+ Sm
( +
hm d m hm +1 d m+1
+ Sm +1
)
hm +1 dm +1
=– 3 2
+
(
h m d m hm +1 d2m +1 )
;

S2
S1 ( 1,2∙20,2 + 1,3 ∙20,14 )+ 1,3 ∙0,14 =−3( −177,25 +
32,14
1,2 ∙ 0,2 1,3 ∙ 0,14 )2
x; 2

S1 2 2 S3 −32,14 30,12
1,3∙ 0,14
+ S2 ( + +
1,3 ∙0,14 1,4 ∙ 0,15 1,4 ∙ 0,15
=−3 )2
− 2
1,3 ∙0,14 1,4 ∙ 0,15 (
x;
)
S2 2 2 −30,12 269,14
1,4 ∙0,15
+ S3 ( +
1,4 ∙ 0,15 1,5 ∙ 0,18
=−3 2
+ 2) (
1,4 ∙0,15 1,5 ∙ 0,18
x;
)
185
 S1=S10 ∙ x ; S2=S 02 ∙ x ; S3=S 03 ∙ x ;

19,3223 ∙ S01 +5,4945 ∙ S 02=1438,8309 ;

5,4945 ∙ S01 +20,51282 ∙ S 02+ 4,7619 ∙ S03 =−100,1763 ;

4,7619 ∙ S 02 +16,93122∙ S 03=−1634,4308 ;

S01=−0,28436 ∙ S02 +74,46478 ; S03=−0,28125∙ S02 −96,53355 ;

−1,56242∙ S02 + 409,14629+ 20,51282∙ S 02−1,33928 ∙ S 02−459,6831=−100,1763 ;

17,61112∙ S 02 +49,63948=0 ;

S02=−2,81864 ; S 01=75,26629 ; S 03=−95,74081;

S1=75,26629 ∙ x ; S 2=−2,81864 ∙ x ; S 3=−95,74081 ∙ x ;

3. წახნაგებზე მომქმედი ძალებისა და მომენტების გამოთვლა:

m=1 ;

l 2−4 x 2 2
Q 1=−q1 x =177,25 x ; M 1 =q1 =−3744,406+88,625 x ;
8

T 1=∫ ( S0−S 1) dx +C 11=−37,63314 x2 +C 11 ;

T 1 x=6,5=−1590,0+C 11 =0 ; C11 =+1590 ;

T 1=−37,63314 ∙ x2 +1590 ;

−1
M დ 1= d ( S +S ) d x +C 12=−22,57989 X 2+ C12 ;
2 1∫ 0 1

M დ 1 x=6,5 =−954,0+C 12=0 ; C12=+954,0 ;

M დ 1=−22,57989 x 2+ 954,0 ;

186
m=2 ;

l 2−4 x 2 2
Q 2=−q2 x=−32,14 x ; M 2=q2 =678,9575−16,07 ∙ x ;
8

T 2=∫ ( S1−S2 ) d x+C 22=39,0425 x 2+C 22 ;

T 2 x=6,5=1649,5442+C 22=0 ;C 22 =−1649,5442 ;

T 2=39,0425 x2−1649,5442;

−1
M დ 2= d 2∫ ( S 1 +S 2 ) dx+ C21=−23,5458 x 2+ C21 ;
2

M დ 2 x=6,5 =−994,79673+C 21=0 ; C21=994,79673 ;

M დ 2=−23,54548 x 2 +994,79673 ;

m=3 ;

Q3=−q3 x=30,12 x ;

l 2−4 x 2 2
M 3=q 3 =636,285+15,06 x ;
8

T 3=∫ ( S2−S 3) d x +C33=46,46108 x 2 +C 33 ;

T 3 x=6,5=1962,9807+C 33 =0 ; C 33=−1962,9807 ;

T 3=46,46108 x 2−1962,9807 ;

−1
M დ 3= d3 ∫ ( S2 + S3 ) d x +C 32=34,4958 x 2 +C 32 ;
2

M დ 3 x=6,5 =1487,4479+ C32=0 ; C 32=−1457,4479;

M დ 3=34,4958 x 2−1457,4479 ;

m=4 ;

Q 4 =−q 4 x=−262,14 x ;

l 2−4 x2 2
M 4 =q 4 =5537,7075−131,07 x ;
8
187
T 4=∫ ( S 3−S4 ) d x +C 44=−47,0704 x2 +C 44 ;

T 4 x=6,5 =−2022,5245+C 44=0 ; C 44=2022,5245 ;

T 4=−47,8704 x 2−2022,5245 ;

−1
M დ4= d 4∫ ( S3 + S4 ) d x +C 43=35,9028 x 2 +C 43 ;
2

M დ 4 x=6,5=1516,8934+ C43=0 ;C 43=−1516,8934 ;

M დ 4 =35,9028 x2−1516,8934 ;

4. ძალვებისა და მომენტების მნიშვნელობები: x=1მ კვეთში.

T 1=1552,37 ; T 2=−1610,50; T 3=−1916,52 ; T 4=1974,65 ;

M 1=−3655,78 ; M 2=662,89 ; M 3 =−621,23 ; M 4=5406,64 ;

M დ 1=931,42; M დ 2=971,25; M დ 3=−1422,95; M დ 4=−1480,99 ;

5. ძაბვების გამოთვლა:

m=0 ;

σ ¿¿
( 0)

m=1 ¿

188
m=2 ¿

m=3 ¿

m=4 ;

σ ¿¿
4

189
 სავარჯიშო მაგალითები

1. სამსახსრიანი თაღი;
2. ჩარჩოს ანგარიში ძალთა მეთოდით;
3. ძალთა მეთოდით ჩარჩოების გამარტივების
ხერხები;
4. ჩარჩოს ანგარიში გადაადგილებათა მეთოდით;
5. გადაადგილებათა მეთოდში სიმეტრიის
გამოყენება;
6. კომბინირებული მეთოდი;

სავარჯიშო მაგალითები:

1. სამსახსრიანი თაღი:

განსაზღვრეთ მოცემული თაღებისთვის გამბრჯენი H, მღუნავი

მომენტის მნიშვნელობა თაღის მითითებულ K კვეთში.

190
მაგალითი 1. H =? M K =?

მაგალითი 2. H =? M K =?

მაგალითი 3. H =? M K =?

სავარჯიშო მაგალითები:

2. ჩარჩოების ანგარიში ძალთა მეთოდით:

განსაზღვრეთ ქვემოთ მოყვანილი ჩარჩოებისთვის სტატიკურად

რკვევადობის რიგი, შეარჩიეთ ძირითადი სისტემა, ჩაწერეთ კანონიკურ
განტოლებათა სისტემა:
191
მაგალითი 1.

მაგალითი 2.

მაგალითი 3.

მაგალითი 4.

192
მაგალითი 5.

მაგალითი 6.

მაგალითი 7.

193
მაგალითი 8.

მაგალითი 9.

სავარჯიშო მაგალითები:

3. ძალთა მეთოდით ჩარჩოების გამარტივების ხერხები:

194
 განსაზღვრეთ ქვემოთ მოყვანილი ჩარჩოებისთვის ძალთა მეთოდით
სტატიკურად რკვევადობის რიგი, შეარჩიეთ ძირითადი სისტემა, ჩაწერეთ
კანონიკურ განტოლებათა სისიტემა:

მაგალითი 1.

მაგალითი 2.

მაგალითი 3.

მაგალითი 4.

195
მაგალითი 5.

მაგალითი 6.

სავარჯიშო მაგალითები:

196
 4. ჩარჩოების ანგარიში გადაადგილებათა მეთოდით:

განსაზღვრეთ ქვემოთ მოყვანილი ჩარჩოებისთვის კინემატიკურად

ურკვევობის რიგი, შეარჩიეთ ძირითადი სისტემა, ჩაწერეთ კანონიკურ
განტოლებათა სისტემა:

მაგალითი 1.

მაგალითი 2.

მაგალითი 3.

სავარჯიშო მაგალითები:

197
 5. გადაადგილებათა მეთოდში სიმეტრიის გამოყენება.

განსაზღვრეთ კოეფიციენტები. ჩაწერეთ კანონიკურ განტოლებათა

სისტემა.

მაგალითი 1.

მაგალითი 2.

მაგალითი 3.

სავარჯიშო მაგალითები:

198
 6. ჩარჩოების ანგარიში კომბინირებული მეთოდით.

შეარჩიეთ ძირითადი სისტემა და ჩაწერეთ კანონიკურ განტოლებათა

სისტემა.

მაგალითი 1.

მაგალითი 2.

მაგალითი 3.

მაგალითი 4.
199
მაგალითი 5.

მაგალითი 6.

200
 დანართი

1. მორის ინტეგრალების ∫ M i M k ds ფორმულები. ცხრილი 1.

2. მუდმივი კვეთის მქონე კოჭების სქემები,რეაქციები და
მომენტები. ცხრილი 2.
3.მუდმივიკვეთისმქონეკოჭებისსქემები,რეაქციები,
მომენტები და განივი ძალის მნიშვნელობები
მდგრადობაზე ანგარიშის დროს. ცხრილი 3.
4. ∫ M i M kp ds ინტეგრალების ცხრილი მდგრადობაზე ანგარიშის
დროს. ცხრილი 4.
5. ცხრილები ტრანსცენდენტური განტოლების
ამოხსნისათვის მდგრადობაზე ანგარიშის დროს
ცხრილი 5, ცხრილი 6.

201
202
203
 მუდმივი კვეთის მქონე კოჭების სქემები , რეაქციები და მომენტები

ცხრილი 2.

მღუნავი მომენტის ეპიურები

№ კოჭის სქემა და დატვირთვები
და რეაქციები
ფორმულები

1.
pl
M A= =v ( 1−v 2 ) ;
2
pl
M C = =u 2 v ( 3−u ) ;
2
Pv
R A = ( 3−v2 ) ;
2
Pu
R B= ( 3−u ) ;
2
2.
p l2
M A= ;
2
5
R A = ql ;
8
3
R B= ql ;
8

3.

3 EI
M A= =3i ;
l
3 EI 3i
R A =R B= 2 = ;
l l

4.

3 EI 3 i
M A= = ;
l2 l
3 EI 3i
R A =R B= 3 = 2 ;
l l

5.

3 EIαΔt
M A= ;
2h
3 EIαΔt
R A =R B= ;
2ht
h – კვეთისსიმაღლე ;

204
 კოჭის სქემა და მღუნავი მომენტის ეპიურები
№ დატვირთვები ფორმულები
და რეაქციები

M A =u v 2 p l ;
M B =u2 vp l;
6. R A =v2 ( 1+2u ) P ;
R B=u2 ( 1+ 2 v ) P ;

q l2
M A =M B= ;
12
7. ql
R A =R B= ;
2

4 EI
M A= =4 i;
l
2 EI
M B= =2 i;
8. l
6 EI 6 i
R A =R B= 2 = ;
l l

6 EI 6 i
M A =M B= = ;
l2 l
9. 12 EI 12 i
R A =R B= 3 = 2 ;
l l

EIαΔt
M A =M B= ;
h
10. R A =R B=0 ;
h – კვეთისსიმაღლე ;

ცხრილი 2 გაგრძელება

მუდმივი კვეთის მქონე კოჭების სქემები,რეაქციები, მომენტები და განივი

ძალის მნიშვნელობები მდგრადობაზე ანგარიშის დროს

205
 ცხრილი 3.

მღუნავი მომენტის
გადაადგილების სახეები ფორმულები
ეპიურები
1.
M A 3 EI
= =3 i ;
φ1 ( v ) l

M B =0 ;

Q A 3 EI 3 i
= 2 = ;
φ1 ( v ) l l

Q B 3 EI 3 i
= 2 = ;
φ1 ( v ) l l

2. M A 4 EI
= =4 i ;
φ2 ( v ) l

M B 2 EI
= =2i ;
φ3 ( v ) l

QA 6 EI 6 i
= 2 = ;
φ4 ( v ) l l

QB 6 EI 6 i
= 2 = ;
φ4 ( v ) l l

3.
M A 3 EI 3 i
= 2 = ;
φ1 ( v ) l l

M B =0 ;

Q A 3 EI 3 i
= 3 = 2;
η1 ( v ) l l

QB 3 EI 3 i
= 3 = 2;
η1 ( v ) l l

ცხრილი 3 გაგრძელება

206
 მღუნავი მომენტის
გადაადგილების სახეები ფორმულები
ეპიურები
4 M A 6 EI 6 i
= 2 = ;
. φ1 ( v ) l l

M B 6 EI 6 i
= 2 = ;
φ4 ( v ) l l

Q A 12 EI 12i
= 3 = 2 ;
η2 ( v ) l l

QB 12 EI 12i
= 3 = 2 ;
η2 ( v ) l l
5
.

EI
i= ;
l
i 2
v
l2

5. ∫ M i M kp ds ინტეგრალების ცხრილი მდგრადობაზე ანგარიშის დროს.

207
 ეპიურა M i

ეპიურა M kp

h1 h2 S
h1 h3 l α (v ) ;
β (v ) ; 3
6

h1 h4 h2 h4 l
Q1 ( v ) ; Q3 ( v ) ;
3 6

h1 h5 l h2 h5 l
Q3 ( v ) ; Q2 ( v ) ;
6 3

ცხრილი 4

ცხრილები ტრანსცენდენტური განტოლების ამოხსნისათვის

208
 მდგრადობაზე ანგარიშის დროს

ცხრილი 5.

   
v α (v) β (v ) θ1 ( v ) θ2 ( v ) θ3 ( v )  tg( v )
       
0,00 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000
0,20 1,0027 1,0042 1,0163 1,0065 1,0178 0,20271
0,40 1,0107 1,0188 1,0683 1,0252 1,0768 0,42279
0,60 1,0249 1,0437 1,0163 1,0622 1,1901 0,68414
0,80 1,0455 1,0800 1,3456 1,1256 1,3900 1,02964
1,00 1,0737 1,1304 1,6722 1,2395 1,7605 1,55741

1,10 1,0912 1,1617 1,9491 1,3344 1,0750 1,96476

1,20 1,1114 1,1979 2,3822 1,4806 2,5677 2,57215
1,30 1,1345 1,2396 3,1435 1,7342 3,4347 3,602110
1,40 1,1610 1,2878 4,8082 2,2832 5,3332 5,79789
1,50 1,1915 1,3534 11,2013 4,3740 12,6292 14,10142
π∕2 1,2159 1,3880 ∞ ∞ ∞ ∞

1,60 1,2266 1,4078 −26,2445 −7,8214 −30,1204 −3,423254

1,70 1,2673 1,4830 −5,7378 −1,1299 −6,7141 −7,69660
1,80 1,3147 1,5710 −3,1308 −0,8271 −3,7410 −4,28626
1,90 1,3704 1,675 −2,1133 0,0701 −2,5805 −2,92710
2,00 1,4365 1,7993 −1,5694 0,2575 −1,9658 −2,18504
2,10 1,5158 1,9494 −1,2342 0,3788 −1,5872 −1,70985
2,20 1,6124 2 ,1336 −1 , 0069 0,4659 −1,3323 −1,37382
2,30 1,7325 2 , 3641 −0 , 8431 0 , 5336 −1,1504 −1,11921
2,40 1,8854 2,6596 −0,7196 0,5897 −1,0151 −0,91601
2,50 2,0864 3,0502 −0,6234 0,6385 −0,9114 −0,74702
2,60 2,3618 3,5890 0,5465 0,6828 −0,8304 −0,60160
2,70 2,7619 4,3766 −0,4836 0,7246 −0,7663 −0,47273

2,80 3,3963 5,6315 −0,4313 0,7654 −0,7151 −0,35553

2,90 4,5550 7,9343 −0,3870 0,8063 −0,6742 −0,24641
3,00 7,3484 13,5057 −0,3492 0,8483 −0,6417 −0,14255
3,10 23,5659 45,9234 −0,3165 0,8926 −0,6165 −0,04162
π ∞ ∞ −0,3040 0,9119 −0,6079 0
3,20 −15,7398 −32,7063 −0,2876 0,9401 −0,5976 0,05847

209
 v α (v) β (v ) θ1 ( v ) θ2 ( v ) θ3 ( v ) tg( v )

3,30 −5,4154 −12,0770 −0,2621 0,9920 −0,5846 0,15975

3,40 −3,0787 −7,4248 −1,2394 1,0499 −0,5772 0,26442
3,50 −2,0433 −5,3769 −0,2187 1,1152 −0,5751 0,37470
2,60 −1,4572 −4,2292 −0,1997 1,1907 −0,5797 0,49347
3,70 −1,0787 −3,4990 −0,1821 1,2795 −0,5908 0,62473
3,80 −0,8128 −2,9961 −0,1654 1,3861 −0,6099 0,77356
3,90 −0,6147 −2,6313 −0,1493 1,5174 −0,6392 0,94742
4,00 −0,4603 −2,3570 −0,1332 1,6838 −0,6823 1,15782
4,10 −0,3355 −2,1454 −0,1165 1,9030 −0,7449 1,49347
4,20 −0,2317 −1,9792 −0,0981 2,2057 −0,8378 1,77778
4,30 −0,1430 −1,8475 −0,0760 2,6529 −0,9821 2,28585
4,40 −0,0652 −1,7429 −0,0459 3,3836 −1,2265 3,09632

4,50 0,0044 −1,6603 0,0045 4,7980 −1,71110 4,63733

4,60 0,0682 −1,5962 0,1314 8,7218 −3,0745 3,86018
4,70 0,1279 −1,5483 2,1964 75,9101 −26,5889 80,71480
3/2 π 0,1351 −1,5434 ∞ ∞ ∞ ∞
4,80 0,1851 −1,5152 −0,4390 3,5933 3,5933 −11,38487
4,90 0,2412 −1,4963 −0,2593 1,6085 1,6085 −5,26749

5,00 0,2975 −1,4914 −0,2011 −2,8355 1,6083 −3,38052

5,10 0,3555 −1,5014 −0,1707 −1,9912 0,7211 −2,44939
5,20 0,4169 −1,5280 −0,1512 −1,4908 0,5541 −1,88564
5,30 0,4838 −1,5738 −0,1370 −1,1585 0,4458 −1,50128
5,40 0,5592 −1,6436 −0,1261 −0,9209 0,3706 −1,21754
5,50 0,6470 −1,7446 −0,1171 −0,7417 0,3158 −0,99558
5,60 0,7538 −1,8886 −0,1096 −0,6010 0,2745 −0,81394
5,70 0,8901 −2,0961 −0,1030 −0,4868 0,2426 −0,65973
5,80 1,0750 −2,4050 −0,0972 −0,3917 0,2176 −052467
5,90 1,3476 −2,8924 −0,921 −0,3105 0,1976 −0,40311
6,00 1,8015 −3,7455 −0,0874 −0,2398 0,1817 −0,29101
6,10 2,7289 −5,5609 −0,0831 −0,1769 0,16989 0,185277
6,20 5,8812 −11,8030 −0,0791 −0,1200 0,1588 0,08337
2π ∞ ∞ −0,0760 −0,0760 0,1520 0,00000

ცხრილი 5. გარძელება

210
ცხრილები ტრანსცენდენტური განტოლების ამოხსნისათვის

მდგრადობაზე ანგარიშის დროს

ცხრილი 6.

211
 v φ1(v ) φ2( v ) φ3( v ) φ4 (v ) η1 ( v ) η2 ( v )
0,00 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000
0,20 0,9973 0,9986 1,0009 0,9992 0,9840 0,9959
0,40 0,9859 0,9945 1,0026 0,9973 0,9362 0,9840
0,60 0,9756 0,9881 1,0061 0,9941 0,8556 0,9541
0,80 0,9567 0,9787 1,0111 0,9895 0,7434 0,9362
1,00 0,9313 0,9662 1,0172 0,9832 0,5980 0,8999

1,10 0,9164 0,9590 1,0209 0,9798 0,5131 0,8790

1,20 0,8998 0,9511 1,0251 0,9756 0,4198 0,8556
1,30 0,8814 0,9424 0,0296 0,9714 0,3181 0,8306
1,40 0,8613 0,9329 1,0348 0,9669 0,2080 0,8025
1,50 0,8393 0,9226 1,0403 0,9620 0,0890 0,7745
π /2 0,8225 0,9149 1,0445 0,9581 0 0,7525

1,60 0,8153 0,9116 1,0463 0,9567 −0,0380 0,7434

1,70 0,7891 0,8998 1,0529 0,9510 −0,1742 0,7102
1,80 0,7609 0,8871 1,0600 0,9449 −0,3191 0,6749
1,90 0,7297 0,8735 1,0676 0,9383 −0,4736 0,6375
2,00 0,6961 0,8590 1,0760 0,9313 −0,6372 0,5980
2,10 0,6597 0,8437 1,0850 0,9260 −0,8103 0,5565

2,20 0,6202 0,8273 1,0946 0,9164 −0,9931 0,5131

2,30 0,5772 0,8099 1,1050 0,9083 −1,186 0,4675
2,40 0,5304 0,7915 1,1164 0,8998 −1,3896 0,4198
2,50 0,4793 0,7720 1,1286 0,8909 −1,6040 0,3701
2,60 0,4234 0,7513 1,1417 0,8814 −1,8299 0,3181
2,70 0,3621 0,7294 1,1559 0,8716 −2,0679 02641

2,80 0,2944 0,7064 1,1712 0,8613 −2,3189 0,2080

2,90 0,2195 0,6819 1,1878 0,8506 −2,5838 0,1498
3,00 0,1361 0,6560 1,2075 0,8393 −2,6839 0,0893
3,10 0,0424 0,6287 1,2252 0,8275 −3,2898 0,0267
π 0 0,6168 1,2336 0, 8224 −3,4768 0
3,20 −0,4894 0,5997 1,2463 0,8153 −3,4768 −0,0380

ცხრილი 6. გაგრძელება

v φ1(v ) φ2( v ) φ3( v ) φ4 (v ) η1 ( v ) η2 ( v )

3,30 −0,1847 0,5691 1,2691 0,8024 −3,8147 −0,1051

3,40 −0,3248 0,5366 1,2940 0,7891 −4,1781 −0,1742
3,50 −0,4890 0,5021 1,3212 0,7751 −4,5727 −0,2457

212
3,60 −0,6862 0,4656 1,3508 0,7609 −5,0062 −0,3191
3,70 −0,9270 0,4265 1,4191 0,7457 −5,4903 −0,3951
3,80 −1,2303 0,3850 1,4584 0,7297 −6,0436 −0,4736
3,90 −1,6468 0,3407 1,4584 0,7133 −6,6968 −0,5542
4,00 −2,1725 0,2933 1 ,5018 0,6961 −7,5058 −0,6372
4,10 −2,9806 0,2424 1,5501 0,6783 −8,5839 −0,7225
4,20 −4,3155 0,1288 1,6036 0,6597 −13,158 −0,8103
4,30 −6,9949 0,0648 1,6637 0,6404 −21,783 −0,9004
4,40 −15,330 0,0648 1,7310 0,6202 221,05 −0,9931

4,50 −227,80 −0,0048 1,8070 0,5991 −1,0884

4,60 −0,0807 1,8933 0,5772 −1,1861
4,70 −0,1646 1,9919 0,5543 −1,2865
3/2π −0,1755 2,0052 0,5514 −1,2992
4,80 −0,2572 2,1056 0,5005 −1,3896
4,90 −0,3612 2,3777 0,5054 −1,4954

5,00 −0,4772 2,3924 0,4793 −1,6040

5,10 −0,6099 2,5757 0,4520 −1,7155
5,20 −0,7630 2,7961 0,4234 −1,8299
5,30 −0,9423 3,9648 0,3931 −1,9477
5,40 −1,1503 4,3989 0,3621 −2,0679
5,50 −1,4181 3,8234 0,3291 −2,1917

5,60 −1,7481 4,3794 0,2944 −2,3189

5,70 −2,1804 5,1346 0,2580 −2,4495
5,80 −2,7777 6,2140 0,2195 −2,5838
5,90 −3,6678 7,8726 0,1790 −2,7218
6,00 −5,1589 10,727 0,1361 −2,8639
6,10 −8,2355 16,739 0,096 −3,0102
6,20 −18,594 37,308 0,0424 −3,1609
2π −¿∞ +¿ ∞ 0 −3,2898

გამოყენებული ლიტერატურა

1. მ. მიქელაძე — სამშენებლო მექანიკის მოკლე კურსი, თბილისი,

1977 წ.

213
2. მ. მიქელაძე — თხელკედლიანი სივრცული სისტემების
გაანგარიშების საფუძვლები. თბილისი, 1980 წ.

3. შ. რთველაძე, ლ. სანაძე — სამშენებლო მექანიკის

სავარჯიშოები, თბილისი,1965 წ.

4. ნ.ჟორჟოლიანი, შ. რთველაძე — ნაგებობათა დინამიკა და

მდგრადობა, თბილისი,1985 წ.

5. ა. ასტვაცატუროვი — სამშენებლო მექანიკა, I ნაწილი.

თბილისი,1966 წ.

6. რ.ცხვედაძე, დ. ტაბატაძე, ი. კაკუტაშვილი — სამშენებლო

მექანიკა, I ნაწილი, თბილისი, 2005 წ.

7.ე.სეხნიაშვილი — სამშენებლო მექანიკა, I ნაწილი.

თბილისი,1978წ.

8. Д. Бычков, Г. Клейн, и другие — Руководство к практическим

занятям по строительной механике. Москва, 1973 г.

9. Г. Клеин — Руководство к практическим занятиям по курсу

строительной механики. Москва 1980 г.

10. Справочник проектировшика расчетно- теоретический под

редакцией А. А. Уманскго. Москва 1960.

214