Chương 3:


Môi trường kiểm soát -

Trung tâm trách nhiệm

Phan Trung Kiên

NEU
 Mục tiêu của Chương

! Bản chất của trung tâm trách nhiệm

! Phân loại và nhận diện các trung tâm trách
nhiệm
! Mối liên hệ giữa đầu vào - đầu ra trong các
trung tâm trách nhiệm cùng với mục đích
đánh giá hiệu quả hoạt động
! Phương pháp đánh giá hoạt động trong các
trung tâm trách nhiệm khác nhau

PTK - NEU 2
 Trung tâm trách nhiệm là gì?

! Trung tâm trách nhiệm là một đơn vị trong tổ

chức do một nhà quản lý điều hành và chịu
trách nhiệm đối với tất cả các hoạt động của tổ
chức đó.
! Doanh nghiệp là tập hợp của nhiều trung tâm
trách nhiệm
! Mỗi đơn vị hoặc bộ phận của một đơn vị có thể
trở thành một trung tâm trách nhiệm

PTK - NEU 3
Trung tâm trách nhiệm…

!Trung tâm trách nhiệm được sử

dụng như thế nào trong MCS?
Trung tâm trách nhiệm trong MCS

!Những mục tiêu được liên kết lại

với nhau thông qua các RC
!Thiết lập các mục tiêu phối hợp của
nhà quản trị và nhân viên
!Quản trị theo mục tiêu (MBO)
!Thiết lập những đơn vị kinh doanh là
trách nhiệm của cá nhân mỗi giám đốc
 Trung tâm trách nhiệm …

! Mỗi trung tâm trách nhiệm sẽ có một hình

thức tổ chức riêng
! Các trung tâm trách nhiệm hình thành một
hệ thống:
! Mức thấp nhất là:
! Trung tâm cho khu vực
! Loại hoạt động
! Cho các đơn vị tổ chức kinh doanh nhỏ hơn.
! Mức cao hơn:
! Phòng hoặc đơn vị kinh doanh có thể gồm một số
đơn vị nhỏ hơn nữa cấu thành

PTK - NEU 6
 Trung tâm trách nhiệm là gì? 

(tiếp)
! Một trung tâm trách nhiệm tồn tại để thực
hiện một hoặc nhiều nhiệm vụ khác nhau
! Nhà quản lý cao cấp phải xây dựng chiến lược để
hoàn thành những mục tiêu
! Mục tiêu khác nhau của trung tâm trách
nhiệm của DN hướng tới thực hiện các chiến
lược đã vạch ra
! MCS của công ty mẹ – con được thực hiện
với nhiều công cụ, phương pháp đo lường,
đánh giá kết quả khác nhau.

PTK - NEU 7
 Quan hệ giữa đầu vào và đầu ra
trong trung tâm trách nhiệm

Đầu vào Đầu ra

Các quá trình
Nguồn lực được sử chuyển đổi Hàng hoá hoặc
dụng; đo lường thông dịch vụ
qua chi phí (Hoạt động) Tạo doanh thu

PTK - NEU 8
 Quan hệ giữa đầu vào và đầu ra
trong trung tâm trách nhiệm

! Để tối ưu hoá, thiết lập mối quan hệ hiệu

quả giữa đầu vào và đầu ra
! Một số trường hợp, các yếu tố đầu vào
không có quan hệ trực tiếp với các yếu tố
đầu ra
! Đo lường các yếu tố đầu vào và đầu ra:
! Thực hiện theo đơn vị tiền tệ
! Đo lường theo các loại đơn vị khác

PTK - NEU 9
 Hiệu quả và hiệu năng trong
trung tâm trách nhiệm
! Hiệu quả (Efficiency) là tỷ lệ giữa các yếu tố
đầo ra so với yếu tố đầu vào hoặc là số lượng
yếu tố đầu ra trên một đơn vị đầu vào
! Trong nhiều RC, hiệu quả được đo lường bằng
cách so sánh chi phí thực tế với chi phí tiêu chuẩn
của yếu tố đầu ra được đo lường.
! Lấy một ví dụ minh họa về hiệu quả và cách
đo lường hiệu quả mà bạn biết?

PTK - NEU 10
 Hiệu quả và hiệu năng trong
trung tâm trách nhiệm

! Hiệu năng (Effectiveness):

! Được xác định bằng mối quan hệ giữa các yếu tố
đầu ra và các mục tiêu của RC.
! Càng nhiều đầu ra góp phần vào hoàn thành mục
tiêu thì đơn vị hoạt động càng hiệu quả
! Lấy ví dụ về hiệu năng? Quan hệ giữa hiệu năng và
hiệu quả?

PTK - NEU 11
 Hiệu quả và hiệu năng trong
trung tâm trách nhiệm (tiếp)

! Hiệu quả và hiệu năng không loại trừ lẫn

nhau, tất cả các RC có thể đạt được cả hiệu
quả và hiệu năng
! Một RC là hiệu quả nếu nó thực hiện các hoạt
động theo đúng cách và là hiệu năng nếu nó
thực hiện những hoạt động đúng đắn.

PTK - NEU 12
 Vai trò của chỉ tiêu lợi nhuận…

!Mục tiêu cơ bản của bất cứ tổ chức

hoạt động vì lợi nhuận nào là đạt được
mức lợi nhuận kỳ vọng
!Vậy sử dụng chỉ tiêu lợi nhuận như thế
nào?

PTK - NEU 13
Phương pháp đo lường -
Benchmarking

!So sánh với những đơn vị khác để

thực hiện hoạt động tốt hơn
!So sánh các qui trình
!Có thể thực hiện 1 lần hoặc là một qui
trình liên tục
!Lợi ích trong đánh giá là gì?
 Phối hợp trong thực hiện
benchmarking…

! Nhận diện những lĩnh vực có vấn đề

! Nhận diện những ngành có qui trình tương tự
! Nhận diện những tổ chức dẫn đầu
! Khảo sát các công ty để đo lường và thực
hiện đánh giá
! Tham quan những công ty thực hiện tốt nhất,
nhận diện những yếu tố thực hành dẫn đầu
! Thực hiện những hoạt động kinh doanh mới
và cải thiện
 Các trung tâm trách nhiệm

!Kiểm soát quản lý thực hiện khác

nhau trong các trung tâm trách
nhiệm
!Trung tâm doanh thu
!Trung tâm chi phí
!Trung tâm lợi nhuận
!Trung tâm đầu tư

PTK - NEU 16
 Trung tâm doanh thu 

(Revenue Centers)
! Đặc điểm chung:
! Các yếu tố đầu ra được đo lường bằng đơn vị tiền
tệ
! Không tồn tại mối liên hệ nào giữa các yếu tố đầu
vào với đầu ra
! Trung tâm doanh thu là đơn vị thực hiện
marketing hoặc bán hàng
! Giám đốc quyết định kế toán đối với chi phí phát
sinh trực tiếp trong phạm vi đơn vị
! Thước đo cơ bản là doanh thu.

PTK - NEU 17
 Trung tâm chi phí 

(Expense Centers)

! Là trung tâm trách nhiệm trong đó các

yếu tố đầu vào được đo lường bằng
đơn vị tiền tệ nhưng những yếu tố đầu
ra không đo lường bằng thước đo này
! Có 2 loại trung tâm chi phí:
! Trung tâm chi phí kỹ thuật – Engineered
Centers
! Trung tâm dịch vụ hỗ trợ – Discretionary
Centers

PTK - NEU 18
 Trung tâm chi phí 

(Expense Centers)

! Trung tâm chi phí kỹ thuật:

! Đầu vào có thể được đo lường bằng đơn vị tiền tệ;
đầu ra được đo lường bằng đơn vị hiện vật
! Tối ưu sử dụng yếu tố đầu vào ($) theo yêu cầu để sản
xuất 1 đơn vị đầu ra có thể xác định được
! Trung tâm chi phí kỹ thuật thường xuất hiện trong các
hoạt động sản xuất
! Bộ phận bảo quản hàng tồn kho, phân phối, vận
chuyển hoặc những bộ phận tương tự trong đơn vị
marketing có thể là những trung tâm chi phí kỹ thuật.

PTK - NEU 19
 Trung tâm chi phí 

(Expense Centers)
! Trong trung tâm dịch vụ hỗ trợ
! Chi phí phát sinh dựa vào những đánh giá của
ban quản lý như là một khoản chi phí hợp lý
trong từng trường hợp cụ thể
! Trung tâm dịch vụ hỗ trợ thường gồm các đơn vị
quản lý (hành chính) và đơn vị hỗ trợ (như kế
toán, luật, quan hệ với công chúng, nguồn nhân
lực), R&D, và đa số các hoạt động marketing
! Đầu ra của loại trung tâm này không thể đo được
bằng tiền
! MCS như thế nào?

PTK - NEU 20
 Đặc điểm kiểm soát chi phí trong
trung tâm chi phí

! Chuẩn bị lập dự toán:

! Quyết định của ban quản lý về dự toán chi phí quản
lý khác so với quyết định về lập dự toán chi phí cho
trung tâm chi phí kỹ thuật
! Kỹ thuật thường được sử dụng trong dự toán của
trung tâm chi phí dịch vụ hỗ trợ là quản lý theo mục
tiêu
! Một quá trình chính thức trong đó người lập dự toán
đề xuất để hoàn thành những công việc cụ thể đồng
thời đưa ra phương pháp đo lường có thể được sử
dụng trong đánh giá các hoạt động.

PTK - NEU 21
 Đặc điểm kiểm soát chi phí trong
trung tâm chi phí

! Chi phí biến đổi:

! Chi phí trong các trung tâm chi phí kỹ thuật:
chi phí biến đổi chịu ảnh hưởng lớn bởi sự
thay đổi về số lượng trong ngắn hạn;
! Chi phí trong các trung tâm dịch vụ hỗ trợ có
thể so sánh một cách tương đối với sự giao
động trong ngắn hạn.
! Tại sao?

PTK - NEU 22
 Đặc đi kiểm soát chi phí trong
trung tâm chi phí
! Các loại kiểm soát tài chính
! Kiểm soát tài chính trong một trung tâm dịch vụ hỗ trợ
thường có một số điểm khác biệt so với trong trung tâm
chi phí kỹ thuật
! Trong trung tâm chi phí kỹ thuật
! Mục tiêu là chi phí mang tính cạnh tranh bằng cách thiết lập
một tiêu chuẩn và đo lường chi phí thực tế
! Trong trung tâm chi phí dịch vụ hỗ trợ:
! Mục tiêu là kiểm soát chi phí bằng cách cho phép giám đốc/
nhà quản lý tham gia vào việc lập kế hoạch, chia sẻ ý kiến về
các mục tiêu nên thực hiện và những nỗ lực cần thiết để
thực hiện
! Kiểm soát tài chính nên được thực hiện sớm trong giai
đoạn lập kế hoạch (trước khi chi phí phát sinh).

PTK - NEU 23
 Đặc điểm kiểm soát chi phí trong
trung tâm chi phí

! Đo lường các hoạt động

! Trong trung tâm dịch vụ hỗ trợ: đánh giá hoạt động
trong quan hệ với các yếu tố đầu ra mong muốn so
với dự toán
! Không như kế hoạch có thể là tín hiệu để xác định
công việc (theo kế hoạch) không được hoàn thành.
! Trong các trung tâm dịch vụ hỗ trợ báo cáo hoạt
động tài chính không có nghĩa là đánh giá hiệu quả
của giám đốc/nhà quản lý
! Đối lập với các trung tâm chi phí kỹ thuật

PTK - NEU 24
 Đặc đi kiểm soát chi phí trong
trung tâm chi phí
! Đo lường các hoạt động
! Việc phân định không đúng giữa 2 loại trung tâm chi phí
trên có thể tạo ra những nhầm lẫn khi xử lý báo cáo hoạt
động
! Báo cáo của trung tâm dịch vụ hỗ trợ có thể bị nhận định
sai là một chỉ dẫn của tính hiệu quả đối với đơn vị
! Quyết định sai có thể theo hướng sẽ khuyến khích các quyết
định tiêu dùng nhằm chi tiêu ít hơn số liệu dự toán và dẫn tới
kết quả đầu ra ít hơn.

! Kiểm soát đối với việc sử dụng có thể được thực hiện
thông qua sự phê chuẩn của cấp có thẩm quyền trước
khi dự toán bị vượt.

PTK - NEU 25
 Một số dạng khác của trung tâm
dịch vụ hỗ trợ

! Trung tâm hành chính và hỗ trợ

! Trung tâm nghiên cứu và phát triển

PTK - NEU 26
 Những vấn đề khác liên quan tới
trung tâm chi phí

! Các trung tâm hành chính bao gồm ban quản lý cấp
cao của công ty và ban quản lý đơn vị kinh doanh
cùng với các giám đốc của các đơn vị nhân viên đóng
vai trò hỗ trợ
! Trung tâm dịch vụ hỗ trợ:
! Là những đơn vị cung cấp các dịch vụ đối với các trung
tâm trách nhiệm khác của DN
! Kiểm soát đối với chi phí hành chính:
! Đặc biệt khó khăn vì những vấn đề tồn tại tiềm ẩn trong
đo lường đầu ra vì sự thiếu vắng (thường xuyên) của
thống nhất của các mục tiêu của bộ phận và mục tiêu
chung của DN

PTK - NEU 27
 Trung tâm dịch vụ hỗ trợ và hành
chính
!Vấn đề kiểm soát
!Khó khăn trong thực hiện đo lường đầu ra
! Tại sao?

!Thiếu sự thống nhất mục tiêu

! Tại sao?

PTK - NEU 28
 Trung tâm dịch vụ hỗ trợ và hành
chính
!Giải quyết vấn đề kiểm soát
! Liên quan trực tiếp tới sự qui mô và sự thành công
của công ty
! SME: nhà quản lý tiếp xúc gần gũi với nhân viên và
có thể xác định công việc họ đang thực hiện, cái gì
có thể ảnh hưởng tiêu cực tới chi phí
! Công ty lớn: nhà quản lý khó khăn trong đánh giá
với hành vi của nhân viên

PTK - NEU 29
 Những vấn đề khác liên quan tới
trung tâm chi phí
! Trung tâm nghiên cứu và phát triển
(R&D):
!Có đặc thù riêng
!Khó khăn trong quan hệ với việc xác định
mối quan hệ kết quả với đầu vào
!Thiếu một mục tiêu thống nhất, hợp lý
!Vì sao?
!Tác động của những nhân tố trên tới
MC như thế nào?

PTK - NEU 30
 Kiểm soát trong R&D

!Đặc điểm của chương trình R&D

!Không có cách thức khoa học để xác định
quy mô tối ưu của dự toán cho một
chương trình R&D
!Nhiều công ty phân bổ theo % doanh thu
!R&D gồm một danh mục nhiều chương
trình cộng với một sự giảm trừ nhỏ công
việc không được lên kế hoạch
!Đo lường như thế nào?

PTK - NEU 31
 Những vấn đề khác liên quan tới
trung tâm chi phí
! Trung tâm marketing:
! Gồm trung tâm vận chuyển, giao hàng (Logistic
activities) và trung tâm tiếp nhận đơn đặt hàng
(ordere-getting activities)
! Hoạt động vận chuyển có liên quan tới việc chuyển
hàng cho người mua hoặc nhận lại hàng và chuyển
về DN từ khách hàng (trường hợp bị trả lại)
! Hoạt động đạt được đơn hàng gồm nhiều công việc
khác nhau để DN có được một đơn đặt hàng từ
khách hàng.
! Kiểm soát trong trung tâm này như thế nào?

PTK - NEU 32
 Trung tâm lợi nhuận

(Profit Center)
! Là trung tâm trách nhiệm có hoạt động được đo lường
trong quan hệ với lợi nhuận (sự khác biệt giữa thu
nhập và chi phí)
! Nhiều quyết định quản trị liên quan tới đánh đổi chi
phí/doanh thu
! Những điều kiện cơ bản để đảm bảo sự đánh đổi trong
trung tâm lợi nhuận được xem xét ở cấp quản lý thấp
hơn:
! Nhà quản lý nên đánh giá đối với những thông tin có liên
quan cần thiết cho việc ra quyết định;
! Nên đánh giá một vài cách thức để đo lường tính hiệu
lực của việc đánh đổi mà nhà quản lý sẽ làm.

PTK - NEU 33
 Trung tâm lợi nhuận

(Profit Center)

! Các dạng phổ biến của trung tâm lợi nhuận:

! Tuỳ thuộc vào mô hình tổ chức của công ty
! Khi công ty được tổ chức theo kiểu chi nhánh hoá
(divisionalized) thì trung tâm lợi nhuận được tổ
chức theo mô hình phi tập trung (decentralized) ở
cấp độ đơn vị kinh doanh
! Mỗi công ty có thể có 2 hoặc nhiều trung tâm lợi
nhuận.

PTK - NEU 34
 Trung tâm lợi nhuận

Ưu điểm của trung tâm lợi nhuận

! Chất lượng của các quyết định có thể cải thiện vì

chúng được những nhà quản lý gần nhất đưa ra;
! Mức độ thực hiện các quyết định có thể cải thiện vì
không phải xem xét sự phê chuẩn từ công ty mẹ;
! Quản lý của công ty mẹ: giảm bớt sự căng thẳng trong
ra quyết định, có thể tập trung vào những vấn đề lớn;
! Giám đốc, nhà quản lý giảm sự lệ thuộc vào các quy
định của công ty, tự do sáng tạo

PTK - NEU 35
 Trung tâm lợi nhuận

Ưu điểm của trung tâm lợi nhuận (tiếp)

! Bởi vì trung tâm lợi nhuận tương tự như đối với một
công ty độc lập, chúng tạo ra nền tảng đào tạo quản lý
cho ban quản lý, nhà quản lý có thể có được kinh
nghiệm trong quản lý nhiều lĩnh vực, nắm bắt tốt hơn
các cơ hội….
! Lợi nhuận tại từng thành viên có thể cao do các GĐ
thường có xu hướng tối đa hoá lợi nhuận tại từng
đơn vị
! Lợi nhuận tại từng đơn vị thành viên có thể đo lường
và công khai nên góp phần nâng cao tính cạnh tranh
của các đơn vị

PTK - NEU 36
 Trung tâm lợi nhuận

Nhược điểm của trung tâm lợi nhuận
! Do quản lý phi tập trung, lãnh đạo TCty sẽ mất dần
quyền kiểm soát đối với các đơn vị thành viên
! Chất lượng các quyết định điều hành, quản lý từ phía
TCty không cao
! Trong các TCty, doanh nghiệp lớn đợc phân chia theo
các TTLN phải đối mặt với nhiệm vụ tính giá chuyển
giao về hàng hoá, dịch vụ giữa các đơn vị thành viên
trong TCty
! Doanh nghiệp lớn phân chia theo các TTLN tạo ra sự
cạnh tranh lẫn nhau giữa các đơn vị thành viên, LN
của đơn vị này tăng thì của đơn vị khác giảm

PTK - NEU 37
 Trung tâm lợi nhuận

Nhược điểm của trung tâm lợi nhuận …

! Do quản lý phi tập trung từ phía TCty nên biên chế

cho quản lý hành chính, kế toán, nhân sự …cao
! Các đơn vị thành viên thường hướng tới lợi ích ngắn
hạn hơn là dài hạn nên chi phí đào tạo, bồi dưỡng,
nghiên cứu mở rộng thị trờng có thể bị cắt giảm
! Tại các đơn vị thành viên không có hệ thống bảo đảm
tối ưu hoá lợi nhuận của từng đơn vị gắn với lợi
nhuận của TCty

PTK - NEU 38
 Đơn vị kinh doanh - Trung tâm
lợi nhuận
! Đặc điểm:
! Chịu ảnh hưởng của chính mô hình phân chia LN
! Đơn vị bị chia nhỏ nên mất ưu thế về qui mô và LN SX, kết
quả hoạt động của từng đơn vị thành viên phụ thuộc vào
TCty và việc thương lượng với các thành viên khác
! Các quyết định SXKD của từng đơn vị bị ảnh hưởng bởi
các đơn vị thành viên khác:
! quyết định về sản phẩm, dịch vụ cung cấp, về mua yếu tố
đầu vào hay tự sản xuất, về bán sản phẩm dịch vụ…
! Ảnh hưởng từ phía TCty:
! Ảnh hưởng bởi chiến lược chung của TCty, yêu cầu đồng
bộ hoá từ phía TCty, việc quản lý kinh tế, tài chính tập trung
từ phía TCty

PTK - NEU 39
 Trung tâm lợi nhuận khác

! Một trung tâm trách nhiệm khác có thể

chuyển thành trung tâm lợi nhuận khi thoả
mãn những điều kiện cụ thể
! Marketing:
! Một hoạt động marketing có thể được chuyển
thành một trung tâm lợi nhuận bằng cách tính chi
phí vào sản phẩm đem bán
! Ví dụ?

PTK - NEU 40
 Trung tâm lợi nhuận khác (tiếp)

! Sản xuất:
! Hoạt động sản xuất thường là một trung tâm chi
phí
! Đơn vị sản xuất sẽ không trở thành trung tâm lợi
nhuận trừ khi chúng bán phần lớn sản phẩm ra
ngoài cho khách hàng
! Ví dụ?

PTK - NEU 41
 Trung tâm lợi nhuận khác (tiếp)

! Đơn vị dịch vụ và đơn vị hỗ trợ:

! Những đơn vị bảo dưỡng, công nghệ thông tin, vận
chuyển, máy móc, tư vấn, dịch vụ khách hàng và những
hoạt động hỗ trợ tương tự có thể chuyển thành những
trung tâm lợi nhuận
! Có thể là PC không? Khi nào?
! Chúng họat động nằm ngoài công ty mẹ
! Phục vụ các chi nhánh của công ty mẹ hoặc chúng thực
hiện đầy đủ các chức năng tương tự trong phạm vi các
đơn vị kinh doanh
! Chúng thu tiền từ khách hàng về các dịch vụ, với mục
tiêu tài chính tạo ra hoạt động kinh doanh đầy đủ vì vậy
thu nhập bằng với chi phí.

PTK - NEU 42
 Trung tâm lợi nhuận đặc biệt

! Một công ty với hoạt động của chi nhánh có

trách nhiệm thực hiện hoạt động marketing
cho những sản phẩm của công ty trong một
khu vực địa lý cụ thể
! Là một trường hợp đặc biệt đối với trung tâm lợi
nhuận
! Tại sao là RC?

PTK - NEU 43
 Trung tâm lợi nhuận đặc biệt (tiếp)

! Giám đốc của chi nhánh không thực hiện sản xuất
hoặc không có trách nhiệm thu mua, lợi nhuận
thường là phương pháp đo lường tốt nhất, duy nhất
của các hoạt động (trong trường hợp này)
! Tại sao lại là cách thức đo lường tốt nhất?
! Trường hợp mỗi kho hàng của chuối cửa hàng bán lẻ,
các nhà hàng trong chuỗi các cửa hàng ăn nhanh, và
các khách sạn đơn lẻ trong chuỗi khách sạn có phải là
những trung tâm lợi nhuận?

PTK - NEU 44
 Đo lường trong trung tâm lợi nhuận

! Thông qua hiệu quả hoạt động kinh tế:

! Đo lường tính hiệu quả một TTLN bằng chỉ tiêu thu
nhập thuần (Là phần còn lại sau khi trừ tất cả chi phí,
phân phỗi lãi cổ phiếu, phân phối lợi nhuận cho các
trung tâm lợi nhuận).
! Thông qua hoạt động quản lí:
! Sử dụng chỉ tiêu khác nhau phản ánh ảnh hưởng của
hoạt động quản lí tại cơ sở cũng như quản lý chung
! Một số chỉ tiêu phổ biến: Lãi góp; LN trực tiếp; LN kiểm
soát được; LN trước; LN ròng

PTK - NEU 45
 Trung tâm đầu tư

(Investment Center)

! Là trung tâm lợi nhuận

! Đặc điểm:
! Đầu vào, đầu ra đều đo lường bằng tiền, song chủ yếu
thực hiện hoạt động đầu tư vào các thành viên khác
! Vừa có trách nhiệm tạo lợi nhuận và thực hiện đầu tư
! Đo lường như thế nào?
! Lợi nhuận thu được từ khoản đầu tư được đánh giá định
kỳ, so sánh với khoản đầu tư vào các thành viên khác
! ROI là một cơ sở tốt cho đo lường
! Lấy một ví dụ về IC?

PTK - NEU 46
 Tại sao thiết kế các trung tâm
trách nhiệm trong tổ chức???

! Tiếp cận đối với đơn vị, thực thi các chính
sách tốt hơn
! Khắc phục những hạn chế về nhận thức
! Đáp ứng kịp thời
! Hướng trọng tâm vào nhà quản lý cao cấp
! Khuyến khích hoạt động của nhà quản lý
! Tăng khả năng cạnh tranh

PTK - NEU 47
 Cơ sở hình thành các trung tâm
trách nhiệm trong tổ chức

! Tồn tại các “dòng” sản phẩm khác nhau

! Tại sao???
! Loại khách hàng khác nhau
! Vị trí địa lý
! Liên quan tới vùng hoặc loại sản phẩm

PTK - NEU 48
 Kết thúc Chương!

PTK - NEU 49