ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Zadatak 1

U stacionarnom stanju turbogenerator plasira preko blok - transformatora i dva paralelna voda u krutu mrežu snagu
od Pm = 0, 88 _ p.u.i , pri naponu krute mreže Um = 1, 0 _ p.u.i i struji I = 1, 1 - 36, 87 & _ p.u.i . Zaštita je podešena
tako da pri trofaznom kratkom spoju koji se događa na jednom od dva paralelna voda neposredno iza sabirnica višeg
napona blok – transformatora pri uglu snage od d1 = 50 & daje nalog za isklapanje prekidača. Pri uglu snage d2 = 85 &
dolazi do ponovnog uključenja voda koji je bio u kvaru. Kako kvar nije otklonjen pri uglu snage d3 = 120 & dolazi do
ponovnog isklapanja prekidača. Potrebno je ispitati stabilnost sistema. Ekvivalentna reaktansa prenosnog sistema prije
kvara iznosi X1 = 0, 495 _ p.u.i , dok ekvivalentna reaktansa prenosnog sistema kada je vod u kvaru isključen iznosi
X2 = 0, 690 _ p.u.i .

Analizom tranzijentne stabilnosti treba da se utvrdi da li je elektroenergetski sistem sposoban da održi sinhronizam, kada
se sinhrona mašina podvrgne dejstvu velikih poremećaja, kao što su nagla promjena opterećenja generatora, gubitak
velikog potrošačkog opterećenja ili kratak spoj. Pri pojavi većine takvih poremećaja amplitude oscilacija su tako velike,
da je linearizacija problema nedozvoljena, pa se mora pristupiti rješavanju nelinearne jednačine kretanja rotora.

Studije tranzijentne stabilnosti neophodne su da bi se utvrdilo da li sistem može da izdrži tranzijentne uslove poslije
nastanka određenih velikih poremećaja. Ovakve analize vrše se kako u periodu planiranja proizvodnih i prenosnih
kapaciteta, tako i poslije završene izgradnje, u eksploataciji elektroenergetskog sistema. One su važne, jer daju podatke
za izbor tipa i podešavanja zaštitnih releja, kritičnog vremena isključenja prekidača, sistemske automatike, naponskih
nivoa prenosnih vodova i prenosnih kapaciteta međusistemskih spojnih vodova.

Podjela analize stabilnosti na statičku (uključujući i dinamičku) i tranzijentnu stabilnost predstavlja svojevrsnu
vremensku dekompoziciju problema: tranzijentna stabilnost proučava efekte poremećaja u kratkom periodu poslije
njegovog nastanka, a dinamička i statička stabilnost proučavaju dugotrajne efekte, uključujući i stacionarna stanja.

Postupak poznat pod imenom „metoda jednakih površina“ može se koristiti za brzo rješavanje problema tranzijentne
stabilnosti jednomašinskog sistema, a može se proširiti i na dvomašinski sistem. Metoda se bazira na grafičkoj
interpretaciji, gdje se proračun kinetičke energije akumulisane u obrtnim masama mašina, prikazan na grafiku krive
njihanja, koristi kao ispomoć pri određivanju da li sistem održava stabilnost i poslije pojave velikih poremećaja.

Pri analizi tranzijentne stabilnosti, za početak se mogu zanemariti sve otpornosti. Kako se u obzir uzima samo prenosna
mreža, ova aproksimacija je sa te strane opravdana.

Promjena ugla rotora pri velikim i naglim poremećajima je uglavnom ovisna o srednjoj vrijednosti snage. Kako je ona
uglavnom ovisna o 50 _ Hz i -nim veličinama (istosmjerne komponente nemaju velik utjecaj na istu), to je olakšana
analiza. Također je, za osnovnu analizu, korisno pretpostaviti da je tranzijentni napon iza tranzijentne reaktanse
konstantan El = const. Kako je prethodno navedeno, otpornosti se zanemaruju, te je tranzijentna reaktansa data samo
sa Xdl (u slučaju turbogeneratora). Odnosno tranzijentni napon iza tranzijentne reaktanse je jednak elektromotornoj
sili prije kvara, odnosno poslije kvara, isto tako tranzijentna reaktansa jednaka je sinhronoj reaktansi prije kvara, kao i
sinhronoj reaktansi poslije kvara.

1
 ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Ekvivalentna shema analiziranog sistema neposredno prije kvara je:

jXV1
jXdl jXT
+
jXV2
+ I
E fl ~ Vm

Fazna elektromotorna sila (tranzijentni napon) iza tranzijentne reaktanse je označena sa E f l , dok je sa V m označena
fazni napon krute mreže. Kako su sve veličine date u sistemu jediničnih vrijednosti može se uzeti da su fazne i linijske
veličine jednake: E f l = El , V m = U m .

Fazor elektromotorne sile iza tranzijentne reaktanse neposredno prije kvara je:

El= U m + jX1 I = 1, 3267 + j0, 4359 = 1, 396 18, 18 & _ p.u.i

Početni ugao snage, odnosno ugao u stacionarnom režimu rada je:

d0 = arg # El- = 18, 18&

Kriva snaga - ugao neposredno prije kvara data je izrazom:

E l Um
P1 _di = sin d = 2, 820 sin d _ p.u.i
X1

Ukoliko veličine nisu date u sistemu jediničnih vrijednosti tada je potrebno izračunati faznu elektromotornu silu
E f l = V m + jXI, odakle se dobija d0 = arg # E f l- , ili linijsku elektromotornu silu El= U m + j 3 XI odakle je
d0 = arg # El- , dok je kriva snaga - ugao data preko linijskih vrijednosti elektromotorne sile i napona krute mreže.

Kako se kvar dogodio neposredno iza sabirnica višeg napona blok - transformatora nema prenosa snage u krutu mrežu
jer tada transfer impedansa ima beskonačno veliku vrijednost pa je:

P2 _di = 0

Neposredno nakon kvara kad je vod u kvaru isključen, uz El = const. , kriva snaga - ugao je:
E l Um
P3 _di = sin d = 2, 023 sin d _ p.u.i
X2

Krive snaga - ugao pri trofaznom kratkom spoju koji se događa na jednom od dva paralelna voda neposredno iza
sabirnica višeg napona blok - transformatora jedomašinskog sistema prikazane su na slici.

2
 ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Rotor se do ove tačke ubrzavao

pa mu je brzina veća od sinhrone.
Sada ponovo dolazi
Zbog tromosti rotora, ugao se i dalje
do uključenja voda u kvaru,
povećava, ali s obzirom da je sada
kako kvar nije otklonjen,
električna snaga veća od mehaničke,
a dogodio se ne predajnim
dolazi do njegovog usporavanja.
sabirnicama,
Taj proces traje sve do tačke E.
nema prenosa snage.
Ugao snage raste sve do tačke I.
U slučaju tranzijentne stabilnosti rotor
generatora prilikom njihanja može 
dospjeti čak u tačku I bez gubitka
radna tačka stabilnosti, jer sve do te tačke na njega
neposredno djeluje kočni moment. Ako je energija
prije kvara ubrzavanja veća od one koja se prilikom
usporavanja potroši, rotor će uslijed
viška energije tijekom njihanja prijeći
točku I, kada rotor prijeđe tačku I
električna snaga je manja od mehaničke
snage i rotor osjeća novi akceleracijski
moment koji dodatno povećava njegov
ugao opterećenja. Rotor se počinje
vrtjeti asinhrono i gubi sinhronizam
sa sistemom.

Uslijed kratkog spoja ugao se ne može
trenutno promijeniti, tako da u prvom trenutku
zadržava početnu vrijednost. Tu se javlja višak
mehaničke snage tako da rotor ubrzava brzinom
većom od sinhrone do tačke C.
U ovoj tački kvar se otklanja, radna
tačka uz nepromijenjen ugao
skače u tačku D.

Uslov za očuvanje tranzijentne stabilnosti je da površina usporavanja (kočenja) bude jednaka ili veća od površine
ubrzavanja, odnosno da kinetička energija potrošena prilikom usporavanja bude najmanje jednaka kinetičkoj energiji
koja nastaje prilikom ubrzavanja _ Ak $ Aui .

Ako je energija ubrzavanja veća od one koja se prilikom usporavanja potroši, rotor će uslijed viška energije, tijekom
njihanja prijeći točku I, te će zakretni moment prevladati nad kočionim momentom i generator će ispasti iz sinhronizma.

Sa stajališta stabilnosti pri malim poremećajima dozvoljen je trajni pogon generatora samo na uzlaznom dijelu sinusoide
Pe _di .

Za vrijeme tranzijentnog stanja, tijekom njihanja, generator može prijeći i na silaznu stranu sinusoide Pe _di , ukoliko
pri tome njegova električna snaga stalno ostaje iznad pravca mehaničke snage turbine Pm , jer u tom slučaju postoji
dovoljan kočioni moment, koji će rotor generatora vratiti u stabilnu radnu točku.

3
 ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Površina koja odgovara ubrzavanju rotora, odnosno vrijednost akumulisane kinetičke energije tokom ubrzavanja rotora
je:

Au = A1u + A3u = Pm _d1 - d0i + Pm _d3 - d2i = Pm _d1 - d0 + d3 - d2i = 1, 026 _ p.u.i

Površina koja odgovara usporavanju rotora, odnosno vrijednost kinetičke energije koja se troši prilikom usporavanja je:
d2 d4

Ak = A2k + A4k = P3 max # sin ddd - P _d - d i + P

m 2 1 3 max # sin ddd - P _d - d i = 0, 871 _ p.u.i
m 4 3
d1 d3

U prethodnim jednačinama je: Pm = 0, 88 _ p.u.i, P3 max = 2, 023 _ p.u.i, d0 = 0, 317 _rad i, d1 = 0, 873 _rad i,
d2 = 1, 483 _rad i, d3 = 2, 094 _rad i .

Granični ugao d4 može se odraditi iz relacije za krivu snaga - ugao neposredno nakon kvara:
E l Um Pm
Pm = sin dn = P3 max sin dn " dn = arcsin 25, 78& = 0, 450 _rad i
X2 P3 max =

d4 = 180 & - dn = 154, 22 & = 2, 6916 _rad i

Kako je Au 2 Ak odnosno energija ubrzavanja rotora je veća od one koja se prilikom usporavanja potroši, rotor će uslijed
viška energije tijekom njihanja prijeći točku I, te će zakretni moment prevladati nad kočionim momentom i generator
će ispasti iz sinhronizma. Možemo zaključiti da pri ovakvom podešenju zaštite sistem ne može održati stabilnost pri
trofaznom kratkom spoju koji se događa na jednom od dva paralelna voda neposredno iza sabirnica višeg napona
blok - transformatora.

4
 ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Zadatak 2
Za jednostavan prenosni sistem kao na slici odrediti kritični ugao i
kritično vrijeme isključenja kvara za slučaj trofaznog kratkog spoja na
BT vodu V2 neposredno iza sabirnica višeg napona blok - transformatora.
G V1
~ U stacionarnom stanju (prije kvara) generator plasira u krutu mrežu
V2 aktivnu snagu od Pm = 0, 9 _ p.u.i , pri naponu mreže Um = 1, 0 _ p.u.i
i faktoru snage cos {m = 1, 0 . Generator ima sljedeće poznate
parametre: Xdl = 0, 4 _ p.u.i, mD2 = 243, 2 _tm2i, nn = 3000 _o mini,
SnG = 1000 _ MVAi . Parametri grupe blok - transformatora su:
XT = 0, 15 _ p.u.i, SnT = 1000 _ MVAi, dok su reaktanse prenosnih
vodova XV1 = XV2 = 0, 4 _ p.u.i .

Ekvivalentna shema analiziranog sistema neposredno prije kvara je:

jXV1
jXdl jXT
+
jXV2
+ I
E fl ~ Vm

Ekvivalentna ili transfer reaktansa neposredno prije kvara je:

XV1 XV2
X1 = Xdl+ XT + 0, 75 _ p.u.i
XV1 + XV2 =

Fazna elektromotorna sila iza tranzijentne reaktanse je označena sa E f l , dok je sa V m označena fazni napon krute mreže.
Kako su sve veličine relevantne za proračun date u sistemu jediničnih vrijednosti može se uzeti da su fazne i linijske
veličine jednake: E f l = El , V m = U m .

Fazor struje koja od generatora teče prema krutoj mreži je:

*
0, 9
I = S* = = 0, 9 _ p.u.i
Um 1
Fazor elektromotorne sile iza tranzijentne reaktanse neposredno prije kvara je:

El= U m + jX1 I = 1 + j0, 675 = 1, 206 34, 02 & _ p.u.i

Početni ugao snage, odnosno ugao u stacionarnom režimu rada je:

d0 = arg # El- = 34, 02& = 0, 594 _rad i

Kriva snaga - ugao neposredno prije kvara data je izrazom:

E l Um
P1 _di = sin d = 1, 609 sin d _ p.u.i
X1

5
 ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Kako se kvar dogodio na vodu V2 neposredno iza sabirnica višeg napona blok - transformatora nema prenosa snage u
krutu mrežu jer tada transfer impedansa ima beskonačno veliku vrijednost pa je:

P2 _di = 0

Ekvivalentna ili transfer reaktansa neposredno poslije kvara, kada je vod V2 isključen, je:

X3 = Xdl+ XT + XV1 = 0, 95 _ p.u.i

Neposredno nakon kvara kad je vod u kvaru isključen, uz El = const. , kriva snaga - ugao je:
E l Um
P3 _di = sin d = 1, 270 sin d _ p.u.i
X3

Krive snaga - ugao pri trofaznom kratkom spoju koji se događa na vodu V2 neposredno iza sabirnica višeg napona
blok - transformatora jedomašinskog sistema prikazane su na slici.

Rotor se do ove tačke ubrzavao

pa mu je brzina veća od sinhrone.
Zbog tromosti rotora, ugao se i dalje
povećava, ali s obzirom da je sada
električna snaga veća od mehaničke,
dolazi do njegovog usporavanja.
Taj proces traje sve do tačke E.
radna tačka
neposredno
prije kvara
Ugao snage raste sve do tačke E.
U slučaju tranzijentne stabilnosti rotor
generatora prilikom njihanja može 
dospjeti čak u tačku E bez gubitka
stabilnosti, jer sve do te tačke na njega
djeluje kočni moment. Ako je energija
ubrzavanja veća od one koja se prilikom
usporavanja potroši, rotor će uslijed viška
energije tijekom njihanja prijeći
točku E, kada rotor prijeđe tačku E električna
snaga je manja od mehaničke snage i rotor
osjeća novi akceleracijski moment koji dodatno
povećava njegov ugao opterećenja. Rotor se počinje
vrtjeti asinhrono i gubi sinhronizam sa sistemom.
Tačka E zapravo predstavlja granični slučaj,
odnosno ugao rotora ne bi trebao poprimiti
vrijednost graničnog ugla. Malo prije
tačke E rotor dostiže sinhronu brzinu, ali je
električna snaga generatora veća
od mehaničke snage, te dolazi do usporavanja
rotora uz smanjenje ugla snage.
Uslijed tromosti rotirajućih masa,
u tački F dolazi do daljnjeg relativnog
kretanja rotora. Nakon više prigušenih njihanja
uspostavlja se novo ravnotežno stanje u tački F.

Uslijed kratkog spoja ugao se ne može
trenutno promijeniti, tako da u prvom trenutku
zadržava početnu vrijednost. Tu se javlja višak
mehaničke snage tako da rotor ubrzava brzinom
većom od sinhrone do tačke C.
U ovoj tački kvar se otklanja, radna
tačka uz nepromijenjen ugao
skače u tačku D.

6
 ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Površina koja odgovara ubrzavanju rotora, odnosno vrijednost akumulisane kinetičke energije tokom ubrzavanja rotora
je:

Au = Pm _dikr - d0i

Površina koja odgovara usporavanju rotora, odnosno vrijednost kinetičke energije koja se troši prilikom usporavanja je:
dgr

Ak = P3 max # sin ddd - P _d m gr - dikr i

dikr

Uslov za očuvanje prijelazne stabilnosti je da površina usporavanja bude jednaka ili veća od površine ubrzavanja. Odavde
slijedi da će kritični režim nastupiti kada je Ak = Au .
dgr

Pm _dikr - d0i = P3 max # sin ddd - P _d m gr - dikr i

dikr

U prethodnoj jednačini je: Pm = 0, 9 _ p.u.i, P3 max = 1, 27 _ p.u.i, d0 = 0, 594 _rad i .

Granični ugao dgr može se odraditi iz relacije za krivu snaga - ugao neposredno nakon kvara:
E l Um Pm
Pm = sin dn = P3 max sin dn " dn = arcsin 45, 13 & = 0, 788 _rad i
X3 P3 max =

dgr = 180 & - dn = 134, 87 & = 2, 354 _rad i

Kritični ugao isključenja kvara pri kome je moguće očuvati stabilnost dobija se iz jednakosti površina:

= arccos > + cos dgr H = 57, 20 & = 0, 998 _rad i

P3 max cos dgr + Pm dgr - Pm d0 Pm _dgr - d0i
dikr = arccos
P3 max P3 max

Vremenska konstanta inercije H najčešće se izračunava na osnovu vrijednosti zamašnog mehaničkog momenta _ mD2i
izraženog u 7 kgm2 A , nazivne brzine obrtanja nn u 7 o min A i prividne snage sinhronog generatora SnG u 7 MVA A , preko
formule:

$ 10- 9 9 MWs C
_ mD2i n n2
H = 1, 3707
SnG MVA
Sada je:

H = 3, 0 _ MWs MVAi

Kritično vrijeme isključenja kvara može se odrediti iz formule:

240H_dikr - d0i
tikr =
2rnn Pm
gdje se uglovi dikr i d0 izražavaju u 7 rad A , H u 7 MWs MVA A , Pm u 7 p.u.A , a nn u 7 o min A .

Kritično vrijeme isključenja kvara do kojeg zaštita mora otkloniti kvar da bi sistem ostao stabilan je:

tikr = 0, 131 _ s i

7
 ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Zadatak 3

Preko blok - transformatora reaktanse XT = 0, 3 _ p.u.i , sinhroni turbogenerator sinhrone reaktanse XG = 0, 3 _ p.u.i
vezan je na krutu mrežu konstantnog napona Um = 1, 0 _ p.u.i . Generator isporučuje konstantnu aktivnu snagu od
Pm = 0, 9 _ p.u.i, kada je ugao njegovog napona i = 15 & . Potrebno je odrediti fazor napona i elektromotornu silu
generatora, te kritični ugao isključenja kvara ako je u transformatorskom polju sekundara blok - transformatora došlo
do nepotrebnog isklapanja prekidača.

Jednopolna shema priključka sinhronog generatora na krutu mrežu je:

G BT
~ Kruta mreža
E UG Um

Ekvivalentna shema analiziranog sistema je:

jXG jXT
+
+

+ I
Ef ~ VG Vm

Fazna elektromotorna sila je označena sa E f , dok je sa V m označena fazni napon krute mreže, a sa V G fazni napon na
izlazu iz generatora. Kako su sve veličine date u sistemu jediničnih vrijednosti može se uzeti da su fazne i linijske veličine
jednake: E f = E , V m = U m , V G = U G .

Zanemarenjem podužne otpornosti aktivna snaga i-te sabirnice je:

Ui U j
Pi =
z ij
sin iij

gdje je iij fazni ugao između fazora napona V i i V j , dok su efektivne vrijednosti linijskih napona čvorova
Ui = 3 Vi i U j = 3 Vj .

Za analizirani problem gornja relacije postaje:

UG Um
Pm = sin i
XT

Efektivna vrijednost napona na izlazu iz generatora je:

Pm XT
UG = = 1, 043 _ p.u.i
Um sin i
Fazor napona na izlazu iz generatora je:

U G = UG i = 1, 043 15 & _ p.u.i

8
 ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Struja koja od generatora teče ka krutoj mreži je:

UG-Um
I=
jXT = 0, 9 - j0, 025 _ p.u.i

Fazor elektromotorne sile generatora neposredno prije kvara je:

E = U G + jXG I = 1, 013 + j0, 450 = 1, 108 23, 96 & _ p.u.i

Početni ugao snage, odnosno ugao u stacionarnom režimu rada je:

d0 = arg # E - = 23, 96 & = 0, 418 _rad i

Kriva snaga - ugao neposredno prije kvara data je izrazom:

EUm
P1 _di = sin d = 2, 216 sin d _ p.u.i
XG + XT

Ukoliko dođe do nepotrebnog otvaranja prekidača u transformatorskom polju sekundara blok - transformatora nema
prenosa snage u krutu mrežu pa je:

P2 _di = 0

Nakon otklanjanja kvara uspostavlja se režim rada koji je bio i prije kvara pa je kriva ugao - snaga tada:
EUm
P3 _di = P1 _di = sin d = 2, 216 sin d _ p.u.i
XG + XT

Krive snaga - ugao za slučaj da je do kvara došlo u transformatorskom polju sekundara blok - transformatora date su na
slici.
Tačka E zapravo predstavlja
Rotor se do ove tačke granični slučaj,
ubrzavao pa mu je brzina odnosno ugao rotora
veća od sinhrone. ne bi smio poprimiti
Zbog tromosti rotora, vrijednost graničnog ugla.
ugao se i dalje povećava, Malo prije tačke E rotor
ali s obzirom da je sada dostiže sinhronu brzinu, ali je
električna snaga veća od električna snaga generatora
mehaničke, dolazi do njegovog veća od mehaničke snage,
usporavanja. Taj proces traje sve te dolazi do usporavanja
do tačke E. rotora uz smanjenje ugla snage.
radna tačka Uslijed tromosti rotirajućih
neposredno masa, u tački F dolazi do
prije kvara daljnjeg relativnog
kretanja rotora. Nakon
više prigušenih njihanja
Uslijed kvara ugao
uspostavlja se novo ravnotežno
se ne može trenutno promijeniti,
stanje u tački F.
tako da u prvom trenutku
zadržava početnu vrijednost.
Tu se javlja višak
mehaničke snage tako da rotor
ubrzava brzinom U ovoj tački kvar se otklanja, radna
većom od sinhrone do tačke C. tačka uz nepromijenjen ugao
skače u tačku D.

9
 ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Površina koja odgovara ubrzavanju rotora, odnosno vrijednost akumulisane kinetičke energije tokom ubrzavanja rotora
je:

Au = Pm _dikr - d0i

Površina koja odgovara usporavanju rotora, odnosno vrijednost kinetičke energije koja se troši prilikom usporavanja je:
dgr

Ak = P3 max # sin ddd - P _d m gr - dikr i

dikr

Uslov za očuvanje prijelazne stabilnosti je da površina usporavanja bude jednaka ili veća od površine ubrzavanja. Odavde
slijedi da će kritični režim nastupiti kada je Ak = Au .
dgr

Pm _dikr - d0i = P3 max # sin ddd - P _d m gr - dikr i

dikr

U prethodnoj jednačini je: Pm = 0, 9 _ p.u.i, P3 max = 2, 216 _ p.u.i, d0 = 0, 418 _rad i .

Granični ugao dgr može se odraditi iz relacije:

dgr = 180 & - d0 = 156, 04& = 2, 723 _rad i

Kritični ugao isključenja kvara pri kome je moguće očuvati stabilnost dobija se iz jednakosti površina:
P3 max cos dgr + Pm dgr - Pm d0
dikr = arccos
P3 max = arccos 0, 0222 = 88, 73 & = 1, 549 _rad i

10
 ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Zadatak 4
Proizvodno - prenosni sistem prikazan je na slici. Trofazni zemljospoj
nastao je u tački P. Kvar je izolovan isklapanjem prekidača na
G BT V1 oba kraja voda V2. Odrediti kritični ugao i kritično vrijeme
V3
~ V2 ako je generator prije kvara opterećen sa aktivnom snagom od
P Pm = 1, 0 _ p.u.i, pri naponu mreže Um = 1, 0 _ p.u.i . Generator ima
sljedeće poznate parametre: Xdl = 0, 15 _ p.u.i, El = 1, 2 _ p.u.i,
H = 4 _ MWs MVAi . Za blok - transformatora poznata je ekvivalentna
reaktansa XT = 0, 1 _ p.u.i, dok su reaktanse prenosnih vodova
XV1 = 0, 5 _ p.u.i, XV2 = 0, 4 _ p.u.i, XV3 = 0, 05 _ p.u.i .

Ekvivalentna shema analiziranog sistema neposredno prije kvara je:

jXV1
jXdl jXT jXV3
+
jXV2
+ I
E fl ~ Vm

Ekvivalentna ili transfer reaktansa neposredno prije kvara je:

XV1 XV2
X1 = Xdl+ XT + X 0, 52 _ p.u.i
XV1 + XV2 + V3 =

Fazna elektromotorna sila iza tranzijentne reaktanse je označena sa E f l , dok je sa V m označena fazni napon krute mreže.
Kako su sve veličine relevantne za proračun date u sistemu jediničnih vrijednosti može se uzeti da su fazne i linijske
veličine jednake: E f l = El , V m = U m .

Kako je poznata efektivna vrijednost tranzijentne elektromotorne sile, početni ugao snage se može odrediti iz krive
ugao - snaga. Određivanje fazora tranzijentne elektromotorne sile, a time i početnog ugla snage preko KZN dalo bi
pogrešan rezultat, jer u tom slučaju zanemarujemo reaktivni tok snage koji je nepoznat. Ovakva analiza dala bi sljedeće
vrijednosti:

Fazor struje koja od generatora teče prema krutoj mreži je:

*
I = S* = 1 = 1, 0 _ p.u.i
Um 1

Fazor elektromotorne sile iza tranzijentne reaktanse neposredno prije kvara je:

El= U m + jX1 I = 1 + j0, 52 = 1, 127 27, 47 & _ p.u.i

Očigledno da je efektivna vrijednost tranzijentne elektromotorne sile manja od zahtijevane vrijednosti.

11
 ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Kriva snaga - ugao neposredno prije kvara data je izrazom:

E l Um
P1 _di = sin d = 2, 307 sin d _ p.u.i
X1

Početni ugao snage, odnosno ugao u stacionarnom režimu rada je:

E l Um
Pm = sin d0 = 2, 307 sin d0 " d0 = 25, 69& = 0, 448 _rad i
X1

Kako se kvar dogodio na vodu V2 neposredno iza predajnih sabirnica nema prenosa snage u krutu mrežu jer tada
transfer impedansa ima beskonačno veliku vrijednost pa je:

P2 _di = 0

Ekvivalentna ili transfer reaktansa neposredno nakon kvara je:

X3 = Xdl+ XT + XV1 + XV3 = 0, 80 _ p.u.i

Neposredno nakon kvara kad je vod u kvaru isključen, uz El = const. , kriva snaga - ugao je:
E l Um
P3 _di = sin d = 1, 500 sin d _ p.u.i
X3

Krive snaga - ugao pri trofaznom kratkom spoju koji se događa na vodu V2 neposredno iza predajnih sabirnica prikazane
su na slici.

12
 ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Površina koja odgovara ubrzavanju rotora, odnosno vrijednost akumulisane kinetičke energije tokom ubrzavanja rotora
je:

Au = Pm _dikr - d0i

Površina koja odgovara usporavanju rotora, odnosno vrijednost kinetičke energije koja se troši prilikom usporavanja je:
dgr

Ak = P3 max # sin ddd - P _d m gr - dikr i

dikr

Uslov za očuvanje prijelazne stabilnosti je da površina usporavanja bude jednaka ili veća od površine ubrzavanja. Odavde
slijedi da će kritični režim nastupiti kada je Ak = Au .
dgr

Pm _dikr - d0i = P3 max # sin ddd - P _d m gr - dikr i

dikr

U prethodnoj jednačini je: Pm = 1, 0 _ p.u.i, P3 max = 1, 500 _ p.u.i, d0 = 0, 448 _rad i .

Granični ugao dgr može se odraditi iz relacije za krivu snaga - ugao neposredno nakon kvara:
E l Um Pm
Pm = sin dn = P3 max sin dn " dn = arcsin 41, 81 & = 0, 730 _rad i
X3 P3 max =

dgr = 180 & - dn = 138, 19 & = 2, 412 _rad i

Kritični ugao isključenja kvara pri kome je moguće očuvati stabilnost dobija se iz jednakosti površina:

= arccos > + cos dgr H = 57, 76 & = 0, 973 _rad i

P3 max cos dgr + Pm dgr - Pm d0 Pm _dgr - d0i
dikr = arccos
P3 max P3 max

Kritično vrijeme isključenja kvara može se odrediti iz formule:

4H _dikr - d0i
tikr =
~S Pm

gdje se uglovi dikr i d0 izražavaju u 7 rad A , H u 7 MWs MVA A , Pm u 7 p.u.A , a ~S u 7 rad sA .

Kritično vrijeme isključenja kvara do kojeg zaštita mora otkloniti kvar da bi sistem ostao stabilan je:
4 $ 4 _0, 973 - 0, 448i
tikr =
314 $ 1 = 0, 164 _ s i

13
 ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Zadatak 5
Turbogenerator priključen je na krutu mrežu preko prenosnih vodova kao
što je ilustrovano na slici. Generator isporučuje u krutu mrežu (gledano
BT BT na sabirnicama krute mreže) snagu od Pm = 1, 0 _ p.u.i, pri čemu je napon
G V1
V3 krute mreže Um = 1, 0 _ p.u.i . Trofazni kratki spoj se događa na početku
~ A V2 B
voda (tačka P). Zaštita je podešena tako da daje nalog za isklapanje
BT P BT
prekidača A i B istovremeno, pri opisanom kvaru. Prekidači ostaju
otvoreni do otklanjanja kvara. Primjenom metoda jednakih površina
odredite kritični ugao isključenja kvara da bi sistem ostao stabilan.
Rješenje ilustrovati grafički i dati neophodna objašnjenja. Generator
ima sljedeće poznate parametre: Xdl = 0, 3 _ p.u.i, El = 1, 3 _ p.u.i .
Za blok - transformatore poznata je ekvivalentna reaktansa svakog
od njih XT = 0, 15 _ p.u.i, dok su reaktanse prenosnih vodova
XV1 = 0, 3 _ p.u.i, XV2 = 0, 3 _ p.u.i, XV3 = 0, 1 _ p.u.i .

Ekvivalentna shema analiziranog sistema neposredno prije kvara je:

jXT jXV1 jXT

jXdl jXV3
+
jXT jXV2 jXT
+
E fl ~ Vm

Ekvivalentna ili transfer reaktansa neposredno prije kvara je:

_2XT + XV1i_2XT + XV2i
X1 = Xdl+
4XT + XV1 + XV2 + XV3 = 0, 70 _ p.u.i

Fazna elektromotorna sila iza tranzijentne reaktanse je označena sa E f l , dok je sa V m označena fazni napon krute mreže.
Kako su sve veličine relevantne za proračun date u sistemu jediničnih vrijednosti može se uzeti da su fazne i linijske
veličine jednake: E f l = El , V m = U m .

Kriva snaga - ugao neposredno prije kvara data je izrazom:

E l Um
P1 _di = sin d = 1, 857 sin d _ p.u.i
X1

Početni ugao snage, odnosno ugao u stacionarnom režimu rada je:

E l Um
Pm = sin d0 = 1, 857 sin d0 " d0 = 32, 58 & = 0, 569 _rad i
X1

14
 ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Trofazni kratki spoj se događa na početku voda (tačka P), da bi se odredila kriva snaga - ugao tokom kvara potrebno
je prvo odrediti transfer reaktansu sistema tokom kvara. Ekvivalentna shema impedansi mreže direktnog redoslijeda za
vrijeme trofaznog kratkog spoja je:
j0, 3 j0, 6 j0, 1

jX1Z jX3Z
E fl ~ j0, 15 j0, 45 ~ Vm
jX2Z

U svrhu dobijanja transfer impedanse potrebno je izvršiti transfiguraciju trokuta u zvijezdu kako je to prikazano na
prethodnoj slici.
0, 15 $ 0, 6
X1Z = = 0, 075 _ p.u.i
0, 15 + 0, 6 + 0, 45
0, 15 $ 0, 45
X2Z = = 0, 05625 _ p.u.i
0, 15 + 0, 6 + 0, 45
0, 6 $ 0, 45
X3Z = = 0, 225 _ p.u.i
0, 15 + 0, 6 + 0, 45

Nakon transfiguracije ekvivalentna shema ima slijedeći oblik:

jX3T

j0, 375 j0, 325

j0, 05625

E fl ~ jX1T jX2T ~ Vm

Sada je potrebno izvršiti transfiguraciju zvijezde u trokut:

0, 375 $ 0, 05625
X1T = 0, 375 + 0, 05625 + = 0, 496 _ p.u.i
0, 325
0, 325 $ 0, 05625
X2T = 0, 325 + 0, 05625 + = 0, 43 _ p.u.i
0, 375
0, 325 $ 0, 375
X3T = 0, 325 + 0, 375 + 2, 867 _ p.u.i
0, 05625 =

15
 ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Nakon ove transfiguracije ekvivalentna shema je:

j2, 867

E fl ~ j0, 496 j0, 430 ~ Vm

Transfer reaktansa tokom kvara je:

X2 = 2, 867 _ p.u.i

Kriva snaga - ugao tokom kvara data je izrazom:

E l Um
P2 _di = sin d = 0, 453 sin d _ p.u.i
X2

Ekvivalentna ili transfer reaktansa neposredno nakon kvara je:

X3 = Xdl+ 2XT + XV1 + XV3 = 1, 0 _ p.u.i

Neposredno nakon kvara kad je vod u kvaru isključen, uz El = const. , kriva snaga - ugao je:
E l Um
P3 _di = sin d = 1, 300 sin d _ p.u.i
X3

16
 ELEKTROENERGETSKI SISTEMI 2

tutorijal 2

Površina koja odgovara ubrzavanju rotora, odnosno vrijednost akumulisane kinetičke energije tokom ubrzavanja rotora
je:
dikr

Au = Pm _dikr - d0i - P2 max # sin ddd

d0

Površina koja odgovara usporavanju rotora, odnosno vrijednost kinetičke energije koja se troši prilikom usporavanja je:
dgr

Ak = P3 max # sin ddd - P _d m gr - dikr i

dikr

Uslov za očuvanje prijelazne stabilnosti je da površina usporavanja bude jednaka ili veća od površine ubrzavanja. Odavde
slijedi da će kritični režim nastupiti kada je Ak = Au .
dikr dgr

Pm _dikr - d0i - P2 max # sin ddd = P 3 max # sin ddd - P _d

m gr - dikr i
d0 dikr

U prethodnoj jednačini je: Pm = 1, 0 _ p.u.i, P2 max = 0, 453 _ p.u.i, P3 max = 1, 300 _ p.u.i, d0 = 0, 569 _rad i .

Granični ugao dgr može se odraditi iz relacije za krivu snaga - ugao neposredno nakon kvara:
E l Um Pm
Pm = sin dn = P3 max sin dn " dn = arcsin 50, 29& = 0, 882 _rad i
X3 P3 max =

dgr = 180 & - dn = 129, 71 & = 2, 260 _rad i

Kritični ugao isključenja kvara pri kome je moguće očuvati stabilnost dobija se iz jednakosti površina:
Pm _dgr - d0i + P3 max cos dgr - P2 max cos d0
= 55, 64 = 0, 735 _rad i
&
dikr = arccos
P3 max - P2 max

17