EEM210 – Devre Analizi-II

2020-2021 – Bahar
Prof. Dr. Naci GENÇ
 Ders İçeriği
 I. Devre Analizi-I Genel Tekrar
 II. Sinüzoidal Kararlı Durum Analizi (Ünite-9, Nilsson)
 1. Sinüzoidal Kaynak, Sinüzoidal Tepki, Fazör.
 2. Frekans Domeninde Pasif Devre Elemanları. Kirchhoff'un Yasaları.
 3. Seri, Paralel ve Üçgen-Yıldız Dönüşümleri, Kaynak Dönüşümleri
 4. Thevenin ve Norton Eşdeğer Devreleri, Düğüm Gerilimi Yöntemi, Çevre-Akım Yöntemi.
 5. Transformatör, Karşılıklı Bağlantı
 III. Sinüzoidal Kararlı Durum Güç Hesapları (Ünite-10, Nilsson)
 1. Anlık Güç,
 2. Ortalama ve Reaktif Güç
 3. Etkin (rms) Değeri ve Güç Hesaplamaları
 4. Maksimum Güç Aktarımı
 IV. Dengeli Üç-Faz Devreler (Ünite-11, Nilsson)
 1. Dengeli Üç Fazlı Gerilim
 2. Üç Fazlı Gerilim Kaynakları
 3. Yıldız-Yıldız ve Yıldız-Üçgen Devrelerinin Analizi
 4. Dengeli Üç Fazlı Devrelerde Güç Hesaplamaları
 5. Üç Fazlı Devrelerde Ortalama Gücün Ölçülmesi
 V. Devre Analizinde Laplace Dönüşümü (Ünite-12-13, Nilsson)
 1. s Domeninde Devre Elemanları
 2. s Domeninde Devre Analizi
 3. s Transfer Fonksiyonu
 4. Kısmi Kesir Genişlemelerinde Transfer Fonksiyonu
 5. Transfer Fonksiyonu ve İntegrali
 6. Transfer Fonksiyonu ve Kararlı Durum Sinüzoidal Tepki
 VI. Frekans Seçici Devreler, Aktif Filtreler (Ünite-14-15, Nilsson)

EEM210 – Devre Analizi-II

Ortak (Mutual) Endüktans

❑ İki indüktör (veya bobin) aynı nüve üzerine sarıldığında,

bir bobindeki akımın neden olduğu manyetik akı diğer
bobine bağlanır ve böylece ikincisinde voltaj indükler. Bu
fenomen, ortak veya karşılıklı (mutual) indüktans olarak
bilinir.

Devre, manyetik olarak bağlı iki

bobini temsil eder. L1 ve L2 etiketli
iki bobinin öz endüktansları ve
karşılıklı endüktans M olarak
etiketlenir. M'ye bitişik çift başlı ok,
bu karşılıklı endüktans değerine
sahip bobin çiftini gösterir.

EEM210 – Devre Analizi-II

Ortak (Mutual) Endüktans

in Mesh 1 in Mesh 2
di1 di2 di2 di1
v g , R1i1 , vL1 = L1 ,M R2i2 , vL2 = L2 ,M
dt dt dt dt

❑ Karşılıklı indüktans M nedeniyle, her bir bobin boyunca iki voltaj olacaktır,
yani bir kendinden indüklenen voltaj ve bir karşılıklı indüklenen voltaj.

EEM210 – Devre Analizi-II

Ortak (Mutual) Endüktans
öz-endüklenen gerilim
di1 di2
L1 , L2
dt dt
ortak-endüklenen gerilim
di1 di2
M ,M
dt dt

EEM210 – Devre Analizi-II

Ortak (Mutual) Endüktans – DOT Atama

❑ Noktalar, karşılıklı voltajın

polaritesini belirlemek için nokta
konvansiyonuyla birlikte
kullanılır. Nokta kuralı aşağıdaki
şekilde belirtilmiştir:

alternatively;

EEM210 – Devre Analizi-II

Ortak (Mutual) Endüktans – DOT Atama

EEM210 – Devre Analizi-II

Ortak (Mutual) Endüktans

KVL @ Mesh 1 KVL @ Mesh 2

di1 di2 di2 di1
− v g + R1i1 + L1 −M =0 R2i2 + L2 −M =0
dt dt dt dt

EEM210 – Devre Analizi-II

 Ortak (Mutual) Endüktans
Figures below show the dot convention for coupled coils in series.

For the coils in Fig. (a), the total inductance is

𝐿 = 𝐿1 + 𝐿2 +2M (Series-aiding connection)

For the coils in Fig. (b), the total inductance is

𝐿 = 𝐿1 + 𝐿2 − 2M (Series-opposing connection)

EEM210 – Devre Analizi-II

Ortak (Mutual) Endüktans

Time-domain analysis of a circuit Frequency-domain analysis of a circuit

containing coupled coils. containing coupled coils.

EEM210 – Devre Analizi-II

❑ Example : Calculate the phasor currents 𝐈1 and 𝐈2 in the circuit

❑ Solution :

EEM210 – Devre Analizi-II

❑ Exercise : Determine the 𝐕0 voltage in the circuit below.

EEM210 – Devre Analizi-II

Example : Example 6.6 from textbook*

EEM210 – Devre Analizi-II

Example : Example 6.6 from textbook

EEM210 – Devre Analizi-II

Example : Example 6.6 from textbook

EEM210 – Devre Analizi-II

 Anlık Güç: Bir elektriksel elemanın ürettiği veya tükettiği
anlık güç;
𝑝 𝑡 = 𝑣 𝑡 𝑖(𝑡)

𝑉𝑚 ve 𝐼𝑚 : Gerilim ve akımın tepe

değerleri
Ɵ𝑣 ve Ɵ𝑖 : Gerilimin ve akımın faz açıları
𝑝 𝑡 formülünde yerine yazarsak;

ve cos. açılımından yararlanırsak;

EEM210 – Devre Analizi-II

Anlık Güç:
◦ Zamandan bağımsız kısım (akım ve gerilim arasındaki faz
farkına bağlı)
◦ Açısal frekansın 2 katı ile ilişkili (2𝜔)

2𝜋
p t ; T= periyodik bir
𝜔
sinyal
𝑇
𝑝 𝑡 = 𝑝(𝑡 + 𝑇0 ); 𝑇0 =
2

p t + ise devre güç absorbe ediyor.

p t - ise devreden kaynağa güç transfer ediliyor.

EEM210 – Devre Analizi-II

Ortalama Güç (P): Bir periyottaki anlık gücün
ortalamasıdır.
Anlık
Güç;

İntegral sonucu
T’dir
Sinüzoidal işaret
bir periyotta
sıfırdır.
Ortalama
Güç:

EEM210 – Devre Analizi-II

EEM210 – Devre Analizi-II
 Rezistif Devrelerde 𝜃𝑣 = 𝜃𝑖 (Aynı fazda)
 İndüktör ve Kapasitörlerde 𝜃𝑣 − 𝜃𝑖 = ±90𝑜

EEM210 – Devre Analizi-II

Örnek:

EEM210 – Devre Analizi-II

Örnek:

EEM210 – Devre Analizi-II

Örnek:

EEM210 – Devre Analizi-II

Pasif elemanların tükettikleri ortalama güç miktarları

EEM210 – Devre Analizi-II

 Maksimum Ortalama Güç Transferi
 Thevenin teoreminde max güç transferi için 𝑅𝑇ℎ =
𝑅𝐿

EEM210 – Devre Analizi-II

 Ortalama gücü 𝑋𝐿 ve 𝑅𝑇ℎ göre türevleri 0 olmalı.

EEM210 – Devre Analizi-II

 Eğer yük direnci sadece dirençten oluşuyorsa;
max. Güç transferini sağlayan yük direnci 𝑅𝐿 :

 Bu durumda yani 𝑍𝐿 = 𝑍𝑇ℎ

∗
olduğunda, max.
Ortalama güç miktarı:

EEM210 – Devre Analizi-II

Örnek:

EEM210 – Devre Analizi-II

Örnek: (Devam)

EEM210 – Devre Analizi-II

Çalışma Sorusu:

EEM210 – Devre Analizi-II

Efektif (RMS) Değer: Periyodik bir akımın efektif
değeri bir dirence periyodik bir akımın sağladığı
ortalama güç ile aynı ortalama gücü sağlayan DC
akım değeridir.

= = 𝐼𝑅𝑀𝑆

= 𝑉𝑅𝑀𝑆

EEM210 – Devre Analizi-II

 RMS – (Root Mean Square): Periyodik sinyalin,
karesinin ortalamasının kareköküdür.
 Herhangi periyodik 𝑥(𝑡) sinyalinin RMS değeri;

◦ İlk önce karesi; 𝑥 2

1 𝑇
◦ Ortalaması; ‫׬‬0 𝑥 2 𝑑𝑡
𝑇
1 𝑇 2
◦ Karekökü; ‫𝑡𝑑 𝑥 ׬‬
𝑇 0

EEM210 – Devre Analizi-II

 Sinüzoidal akımın 𝑖 𝑡 = 𝐼𝑚 𝑐𝑜𝑠𝑤𝑡 RMS değeri;

𝑉𝑚
 𝑣 𝑡 = 𝑉𝑚 𝑐𝑜𝑠𝑤𝑡 𝑉𝑅𝑀𝑆 =
2
 Ortalama Güç:

EEM210 – Devre Analizi-II

Örnek:

𝑇 = 4 𝑠.

Eğer verilen akım 2Ω’luk direnç üzerinden geçirilirse,

absorbe edilen ortalama güç;

EEM210 – Devre Analizi-II

Örnek: Yarım Dalga
Doğrultma
𝑅 = 10 Ω ; P = ?
Periyot: 𝑇 = 2𝜋

Absorbe Edilen Ortalama Güç:

EEM210 – Devre Analizi-II

Çalışma Sorusu 1:
𝑅 =6Ω;P=?

Çalışma Sorusu 2:

𝑅 =9Ω;P=?

EEM210 – Devre Analizi-II

 ,

 Zaman düzleminde gerilim ve akım değerleri;

 Fazör düzlemde gerilim ve akım değerleri;

 Ortalama Güç (P):

 Görünür Güç (S): Akım ve gerilimin rms değerlerinin çarpımı

ile bulunur. Birimi VA’dir.

𝑃
 Güç Faktörü (pf): 𝑝𝑓 = = cos(𝜃𝑣 − 𝜃𝑖 ) Birimi yoktur.
𝑆

EEM210 – Devre Analizi-II

 Güç faktörü açısı aynı zamanda yük empedansının
açısına eşittir.

 Güç faktörü; gerilim ve akımın faz açılarının farkının

kosinüsüne eşittir. Aynı zamanda güç faktörü açısı yük
empedansı kullanılarakta bulunur.

EEM210 – Devre Analizi-II

 𝑃
𝑝𝑓 = = cos(𝜃𝑣 − 𝜃𝑖 )
𝑆
◦ Rezistif yük için;
 𝑍𝐿 = 𝑅𝐿 → 𝜃𝑣 = 𝜃𝑖 → 𝑝𝑓 = cos 0 = 1
 Görünür Güç (S) = Ortalama Güç (P)
◦ Kapasitif veya İndüktif yük için
 𝑍𝐿 = 𝑗𝑤𝐿 veya 𝑍𝐿 = 1/𝑗𝑤𝐶 olursa
 𝜃𝑣 − 𝜃𝑖 = 90𝑜 → 𝑝𝑓 = cos 90 = 0
 Ortalama Güç (P) = 0
◦ pf: akım gerilimden önde ise (𝜃𝑣 −𝜃𝑖 < 0) ileri güç faktörü
akım gerilimden geri ise (𝜃𝑣 −𝜃𝑖 > 0) geri güç faktörü

EEM210 – Devre Analizi-II

Örnek: 𝑖 𝑡 = 4. cos 100𝜋𝑡 + 10𝑜 𝐴. ve 𝑣 𝑡 = 120. cos(100𝜋𝑡 −
20𝑜 ) V.
Görünür güç=? Güç faktörü=? Yük empedansını seri bağlı olarak
modelleyiniz.
4 120
𝐼𝑚 = 4𝐴, 𝑉𝑚 = 120𝑉, 𝐼𝑟𝑚𝑠 = 𝐴, 𝑉𝑟𝑚𝑠 = 𝑉 olur.
2 2
1
Görünür Güç: 𝑆 = 𝑉𝑟𝑚𝑠 * 𝐼𝑟𝑚𝑠 = ∗ 𝑉𝑚 ∗ 𝐼𝑚 = 240𝑉𝐴
2
𝐼 = 4‫ہ‬10 𝐴 𝑣𝑒 𝑉 = 120‫ہ‬−20 𝑉
𝑝𝑓 = cos(𝜃𝑣 − 𝜃𝑖 ) = cos −30𝑜 = 0.866 (𝑖𝑙𝑒𝑟𝑖 𝑝𝑓)
𝑉 120‫ہ‬−20
𝑍= = = 30‫ہ‬−30𝑜 Ω = 25.98 − 𝑗15 Ω = 𝑅 − 𝑗𝑋𝑐
𝐼 4‫ہ‬10
−𝑗 1
𝑅 = 25.98Ω , 𝑋𝑐 = = −𝑗15 → 𝐶 = = 212.2𝜇𝐹
𝑤𝐶 15.100𝜋

EEM210 – Devre Analizi-II

Örnek: Kaynaktan çekilen ortalama gücü ve güç faktörünü
hesaplayınız.

(İleri pf)

P = VrmsIrmspf = (30)(4.286)0.9734 = 125 W

EEM210 – Devre Analizi-II
Çalışma sorusu: Verilen devrede kaynağın sağladığı
ortalama gücü ve güç faktörünü hesaplayınız.

EEM210 – Devre Analizi-II

 Kompleks Güç (S) AC güç analizi ile ilgili tüm bilgileri
içerir.
𝑉
𝑉 = 𝑉𝑚 ‫= 𝑠𝑚𝑟𝑉 → 𝑉 𝑣𝜃ہ‬
2
𝐼
𝐼 = 𝐼𝑚 ‫= 𝑠𝑚𝑟𝐼 → 𝐴 𝑖𝜃ہ‬
2

 Kompleks Güç:

𝑆= 𝑃 + 𝑗𝑄
EEM210 – Devre Analizi-II
 Kompleks Güç (S); yük empedansı ile ifade edilirse; ve
yük empedansı kompleks güç ifadesinde yerine yazılırsa;

∗
𝑆 = 𝑉𝑟𝑚𝑠 𝐼𝑟𝑚𝑠 =

Kompleks gücün reel ve imajiner kısımları sırasıyla;

ortalama güç ve reaktif güçten oluşur.

EEM210 – Devre Analizi-II

 Eğer yük rezistif ise; akım ve gerilim aynı fazda olur.
Dolayısıla;
(𝜃𝑣 −𝜃𝑖 ) = 0′𝑑𝚤𝑟. pf = 1 olur. Reaktif Güç: 𝑄 = 0 𝑉𝐴𝑅.
 Eğer yük kapasitif ise; akım ve gerilim arasında 90
derece faz farkı vardır. Ortalama güç (P) sıfırdır.
Bu durumda;
(𝜃𝑣 −𝜃𝑖 ) = −90′𝑑𝚤𝑟. pf = 0 olur (ileri güç faktörü)
Q<0
 Eğer yük indüktif ise; akım ve gerilim arasında 90
derece faz farkı vardır. Ortalama güç (P) sıfırdır.
Bu durumda;
(𝜃𝑣 −𝜃𝑖 ) = 90′𝑑𝚤𝑟. pf = 0 olur (geri güç faktörü) Q>0

EEM210 – Devre Analizi-II

Kompleks güç AC güç ile ilgili tüm bilgileri içerir.

EEM210 – Devre Analizi-II

 Güç Üçgeni

Kompleks Güç (VA) : S = P +

jQ Görünür Güç (VA) : 𝑆
Ortalama Güç (W) :P
Reaktif Güç (VAR) :Q

Geri güç faktörü (yük indüktif: Z = R +

jwL)

İleri güç faktörü (yük kapasitif: Z = R +

1/jwC)
EEM210 – Devre Analizi-II
Örnek: Yük üzerindeki akım ve gerilim değerleri;
𝑖 𝑡 = 1.5 cos 𝑤𝑡 + 50 𝐴 , 𝑣 𝑡 = 60 cos 𝑤𝑡 − 10 𝑉 olarak
verilmektedir.
Komplek ve görünür güç? Ortalama ve Reaktif Güç? pf ve yük
empedansı?

Kompleks Güç:
Görünür Güç: S = |S| = 45 VA
Gerçek (Ortalama) Güç ve Reaktif Güç: S = P + jQ

P = 22.5 W ve Q = 38.97 VAR

Güç Faktörü: pf = cos(-60) = 0.5 (ileri pf.)
Yük empedansı:

EEM210 – Devre Analizi-II

Örnek: Bir Z yükü 120𝑉𝑟𝑚𝑠 sinüzoidal bir kaynaktan geri güç
faktörü 0.856 iken 12kVA güç çekmektedir.
Ortalama ve reaktif güç? Akımın tepe değeri? Yük empedansı?
𝑝𝑓 = 0.856 = 𝑐𝑜𝑠𝜃 → 𝜃 = 31.13𝑜

𝑆 = 12000𝑉𝐴 = 12000cos(𝜃)+ j12000sin 𝜃 = 10272 + 𝑗6204 = 𝑃 + 𝑗𝑄

𝑃 = 10272 = 𝑉𝑟𝑚𝑠 𝐼𝑟𝑚𝑠 cos(𝜃𝑣 − 𝜃𝑖 ) → 𝐼𝑟𝑚𝑠 = 100𝐴 → 𝐼𝑚 = 100 2 = 141.4𝐴

Yük empedansı: 𝜃𝑣 − 𝜃𝑖 = 31.13

EEM210 – Devre Analizi-II

Kompleks, gerçek, reaktif kaynak güçleri herbir yüke aktarılan kompleks
gerçek, reaktif güçlerin toplamına eşittir.

EEM210 – Devre Analizi-II

Örnek: Kaynak, hat ve yüke ait gerçek ve reaktif güçleri
hesaplayınız.

EEM210 – Devre Analizi-II

Kaynak için kompleks güç:

Hat için:

Yük için:

Ss = Sline + SL

EEM210 – Devre Analizi-II