MAT 202 NÜMERİK ANALİZ

Dr. Öğr. Üyesi Akif KARAFİL

Yalova Üniversitesi Mühendislik Fakültesi
Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü

Yalova 2021
 İçerik
 Doğrusal Olmayan (Nonlineer)
Denklemlerin Çözümü
 Newton-Raphson Yöntemi
 Kiriş Yöntemi

 Sorular

akif.karafil@yalova.edu.tr 2
 Newton-Raphson Yöntemi
Xo yaklaşık bir kökü, h ise yaklaşımdan dolayı ortaya çıkan hatayı göstersin.
Kökün düzeltilmiş değeri 𝑋1 = 𝑋0 + ℎ olur. Bu X1’in f(x) fonksiyonunun kökü
olduğu kabul edilirse 𝑓 𝑋1 = 0 olmalıdır. Yani 𝑓 𝑋0 + ℎ = 0 olmalıdır.
𝑓 𝑋0 + ℎ Taylor serisine açacak olursak;

ℎ ′ ℎ2 ′′ ℎ3 ′′′
𝑓 𝑋0 + ℎ = 𝑓 𝑋0 + 𝑓 𝑋0 + 𝑓 𝑋0 + 𝑓 𝑋0 + ⋯
1! 2! 3!
h yeteri kadar küçükse (genellikle 1 den küçük bir sayı) bu açılımın ilk iki
terimini almak, diğer terimlerini atmak ile fazla bir hata yapılmış olmaz. O
halde;

𝑓 𝑋1 = 𝑓 𝑋0 + ℎ = 𝑓 𝑋0 + ℎ𝑓 ′ (𝑋0 )

X, f(X) fonksiyonunun bir kökü olduğundan;

𝑓 𝑋0 + ℎ𝑓 ′ 𝑋0 = 0
veya
𝑓 𝑋0
ℎ = 𝑋1 − 𝑋0 ≅ ′
𝑓 (𝑋0 )

akif.karafil@yalova.edu.tr 3
 Newton-Raphson Yöntemi
Buradan yeni kök;

𝑓(𝑋0 )
𝑋1 = 𝑋0 + ℎ = 𝑋0 + ′
𝑓 (𝑋0 )

Eğer hesaplanan her h hatasının mutlak değeri verilen bir ε değerinden küçük
değilse X1 değeri yaklaşık kök olarak kabul edilip X2 gibi yeni bir kök
hesaplanır. İşlemler;

𝑓(𝑋1 )
𝑋2 = 𝑋1 + ′
𝑓 (𝑋1 )

𝑓(𝑋2 )
𝑋3 = 𝑋2 + ′
. 𝑓 (𝑋2 )
.
.
𝑓(𝑋𝑛 )
𝑋𝑛+1 = 𝑋𝑛 + ′
𝑓 (𝑋𝑛 )

akif.karafil@yalova.edu.tr 4
 Newton-Raphson Yöntemi
şeklinde ardışık bir halde yapılır. Her adımda 𝑋𝑛+1 − 𝑋𝑛 ≤ 𝜀 kontrolü
yapılır. Eğer bu koşul sağlanıyorsa iterasyona son verilir. Bilgisayar
programlama yazılımında her hesaplanan X değeri eski X değerine
aktarılarak bir iterasyon çevrimi yapılır.
Yöntem grafiksel olarak açıklanacak olunursa verilen bir başlangıç kök için
f(X) in bu noktadaki değeri alınarak X1, dolayısıyla h bulunur. Eğer ℎ > 𝜀
ise yeni teğetler alınarak köke yaklaşılır.

akif.karafil@yalova.edu.tr 5
 Newton-Raphson Yöntemi
Şekilden görüleceği üzere;

𝑓 𝑋0
ℎ=−
𝑓 ′ (𝑋0 )

Köke yaklaştıkça ℎ küçülüyorsa işlem yakınsaktır, şayet büyüyorsa ıraksak bir

durum söz konusudur.

Örnek: 𝑓 𝑥 = 𝑥 4 − 3𝑥 3 + 6𝑥 2 − 16 nın 𝑥0 = 4 civarındaki kökünü 0,05 mutlak

hata ile bulunuz.

Verilen fonksiyondan;
𝑓 ′ 𝑥 = 4𝑥 3 − 9𝑥 2 + 12𝑥

akif.karafil@yalova.edu.tr 6
 Newton-Raphson Yöntemi
Bilinen 𝒙𝒏 𝒇(𝒙) Hesaplanan
𝒉=− ′
𝒇 (𝒙) 𝒙𝒏+𝟏 = 𝒙𝒏 + 𝒉
4 -0,9 3,1
3,1 -0,64 2,46
2,46 -0,354 2,1
2,1 -0,094 2,005
2,005 -0,005 2

Ödev-1: 𝑓 𝑥 = 𝑥 3 + 4𝑥 2 − 3 fonksiyonunun 𝑥0 = 0,7 değerinden başlayarak

kökünü 0,01 mutlak hata ile Newton-Raphson yöntemi ile bulunuz. Matlab
m.file kodları ile programı yazarak çözdürünüz.

akif.karafil@yalova.edu.tr 7
 Kiriş Yöntemi
Newton-Raphson yönteminde köke yaklaşım hızı oldukça büyük alınmasına
karşın f’(x) türevini içermesi istenmeyen bir durum oluşturur. Öyle
fonksiyonlar vardırki türevini almak zor olduğu gibi hesaplama bakımından
da zaman alıcıdır. Bu yüzden aşağıdaki şekilde açıklanan kiriş yönteminden
faydalanılır.

akif.karafil@yalova.edu.tr 8
 Kiriş Yöntemi
Şekildeki 𝐴𝐵 kirişinin denklemi;

𝑦0 − 𝑦1
𝑦 − 𝑦0 = 𝑥 − 𝑥0
𝑥0 − 𝑥1

𝐴𝐵 kirişinin x eksenini kestiği nokta 𝑥2 bu denklemde y=0 ve 𝑥 = 𝑥2

konulduğunda;

𝑥1 − 𝑥0 𝑦0
𝑥2 = 𝑥0 −
𝑦1 − 𝑦0

Böylelikle 𝑥0 𝑣𝑒 𝑥1 gibi bilenen iki başlangıç noktası ile gerçek kök 𝑥𝑘ö𝑘 e daha
yakın bir kökü f(x) in türevine ihtiyaç duymadan bulunabilir. Eğer işlemlere
devam edecek olursak yeni kirişler bularak bunların x eksenine kesim
noktalarından gerçek köke yaklaşırız. 𝐴𝐶 kirişinden;

𝑥2 − 𝑥0 𝑦0
𝑥3 = 𝑥0 −
𝑦2 − 𝑦0

akif.karafil@yalova.edu.tr 9
 Kiriş Yöntemi
Genel bağıntı olarak;

𝑥𝑛 − 𝑥0 𝑦0
𝑥𝑛+1 = 𝑥0 −
𝑦𝑛 − 𝑦0

Diğer yöntemlerde olduğu gibi burada da mutlak hatanın verilen bir

değerden küçük olana kadar işlemlere devam edilir. Yöntem her zaman
yakınsak olmalıdır. B,C,D gibi hesaplanan noktalardaki f(x), A noktasındaki
𝑓(𝑥0 ) ile zıt işaretli olması gerekir.

Örnek: 𝑦 = 𝑓 𝑥 = 𝑥 3 − 20𝑥 + 16 nın 3 ile 5 arasında bulunan bir kökünü

kiriş yöntemi uygulayarak 0,008 mutlak hata ile bulunuz.

𝑥0 = 5 𝑥1 = 3 olsun. Bu durumda 𝑓 𝑥0 = 𝑓 5 = 41 𝑓 𝑥1 = 𝑓 3 = −17

𝑥1 − 𝑥0 𝑦0 3 − 5 . 41
𝑥2 = 𝑥0 − = 5− = 3,586
𝑦1 − 𝑦0 −17 − 41

akif.karafil@yalova.edu.tr 10
 Kiriş Yöntemi

Yaklaşık kök 𝒙𝒏 Hesaplanan kök

𝒙𝒏+𝟏 = 𝒙𝟎 − 𝒙𝒏 − 𝒙𝟎 𝒚𝟎 /(𝒚𝒏 − 𝒚𝟎 )
𝑥1 = 3 𝑥2 = 3,586
𝑥2 = 3,586 𝑥3 = 3,854
𝑥3 = 3,854 𝑥4 = 3,9
𝑥4 = 3,9 𝑥5 = 3,967
𝑥5 = 3,967 𝑥6 = 3,990
𝑥6 = 3,990 𝑥7 = 3,997

Son iki değerden 𝑥7 − 𝑥6 = 3,997 − 3,990 = 0,007 olup bu da 0,008 den

küçük olduğundan işleme son verilir.
Kiriş yönteminde yakınsaklık verilen yaklaşık değerlere (başlangıç değerlerine)
çok bağlıdır.

akif.karafil@yalova.edu.tr 11
 Kiriş Yöntemi
𝑒𝑥 sin 𝑥
Ödev-2: Kiriş yöntemini kullanarak 𝑓 𝑥 = − 𝑥 2 + 2𝑥 − 10
𝑥
fonksiyonunun kökünü bulunuz. Başlangıç değerleri 𝑥0 = 10, 𝑥1 = 5 ve
mutlak hata 0,02 olsun.

akif.karafil@yalova.edu.tr 12
 Dersin Tüm Kaynakları
1. Karafil, Akif. "Nümerik Analiz Ders Notları".
2. Akpınar, Sefa. "Sayısal Çözümleme 5.Baskı", KTÜ Mühendislik Fakültesi Baskı Birimi,
2006.
3. Girgin, Zekeriya. "Sayısal Analiz Ders Notları", Pamukkale Üniversitesi Mühendislik
Fakültesi, 2016. (http://zgirgin.pau.edu.tr/)
4. Tektaş, Mehmet; Tektaş, Necla. "Sayısal Analiz Ders Notları", İstanbul, Eylül 2003.
5. Bayıroğlu, Hüseyin. "Sayısal Yöntemler Ders Notları", İstanbul, 2018.

akif.karafil@yalova.edu.tr 13
Sorularınız?

akif.karafil@yalova.edu.tr 14