1

KARMAŞIK SAYILAR

𝑅 gerçel sayılar kümesine yeni bir 𝑖 = √−1 sayısını ilave edelim. Gerçel sayılardan ve 𝑖 sayısından
toplama ve çarpmanın yardımı ile elde edilen sayılar kümesine karmaşık sayılar denir ve 𝐶 ile
gösterilir.
𝑎0 , 𝑎1 , … , 𝑎𝑛 ∈ 𝑅 olmak üzere, her karmaşık sayı
𝑎𝑛 ∙ 𝑖 𝑛 + 𝑎𝑛−1 ∙ 𝑖 𝑛−1 + ⋯ + 𝑎1 ∙ 𝑖 + 𝑎0
biçimindedir.
Önce 𝑖 = √−1 sayısının tam sayı kuvvetlerini bulalım. 𝑖 2 = −1, 𝑖 4 = (𝑖 2 )2 = (−1)2 = 1 olduğuna
göre, 𝑛, 𝑘 ∈ 𝑍, 𝑛 = 4𝑘 + 𝑟, 0 ≤ 𝑟 < 4 olmak üzere
1 𝑛 ≡ 0(mod 4)
𝑖 𝑛 ≡ 1(mod 4)
𝑖 𝑛 = 𝑖 4𝑘+𝑟 = (𝑖 4 )𝑘 ∙ 𝑖 𝑟 = 1𝑘 ∙ 𝑖 𝑟 = 𝑖 𝑟 = { (1)
−1 𝑛 ≡ 2(mod 4)
−𝑖 𝑛 ≡ 3(mod 4)
yazabiliriz.
Soru 1. 𝑖 = √−1 olmak üzere 𝑖 −35 + 𝑖 −16 + 𝑖 26 + 𝑖 43 işleminin sonucunu bulunuz.
Çözüm. 𝑖 2 = −1 olduğuna göre,
𝑖 −35 + 𝑖 −16 + 𝑖 26 + 𝑖 43 = (𝑖 2 )−18 ∙ 𝑖 + (𝑖 2 )−8 + (𝑖 2 )13 + (𝑖 2 )21 ∙ 𝑖
= (−1)−18 ∙ 𝑖 + (−1)−8 + (−1)13 + (−1)21 ∙ 𝑖 = 𝑖 + 1 − 1 − 𝑖 = 0
olur.
(1) formülünü kullanarak her 𝑧 karmaşık sayısını 𝑎, 𝑏 ∈ 𝑅 olmak üzere, 𝑧 = 𝑎 + 𝑖 ∙ 𝑏 biçiminde
yazabiliriz. Bu yazılışa karmaşık sayının standart biçimi denir.
𝑧 ∈ 𝐶, 𝑧 = 𝑎 + 𝑖𝑏 gösteriminde 𝑎 ∈ 𝑅 ve 𝑏 ∈ 𝑅 sayılarına sırası ile 𝑧 karmaşık sayısının gerçel ve
sanal kısımları denir ve 𝑎 = Re(𝑧), 𝑏 = Im(𝑧) biçiminde gösterilir.
Teorem 1. 𝑎, 𝑏, 𝑐, 𝑑 ∈ 𝑅, 𝑖 = √−1 olmak üzere, 𝑎 + 𝑖𝑏 = 𝑐 + 𝑖𝑑 olması için gerek ve yeter şart
𝑎 = 𝑐, 𝑏 = 𝑑 olmasıdır.
İspat. 𝑎 = 𝑐, 𝑏 = 𝑑 ise 𝑎 + 𝑖𝑏 = 𝑐 + 𝑖𝑑 olduğu açıktır. 𝑎 + 𝑖𝑏 = 𝑐 + 𝑖𝑑 olduğunu varsayalım. 𝑏 ≠ 𝑑
ise
𝑐−𝑎
𝑖= ∈𝑅
𝑏−𝑑
ve çelişki elde edilir. O halde 𝑏 = 𝑑 ve 𝑎 = 𝑐 olmak zorundadır. Teorem ispatlandı.
Standart biçimleri 𝑧1 = 𝑎1 + 𝑖𝑏1 , 𝑧2 = 𝑎2 + 𝑖𝑏2 karmaşık sayıları için
𝑧1 ∓ 𝑧2 = (𝑎1 ∓ 𝑎2 ) + 𝑖(𝑏1 ∓ 𝑏2 ), 𝑧1 ∙ 𝑧2 = (𝑎1 𝑎2 − 𝑏1 𝑏2 ) + 𝑖(𝑎1 𝑏2 + 𝑎2 𝑏1 )
biçiminde yazabiliriz.
Soru 2. 𝑧1 = 5 − 2𝑖, 𝑧2 = 4 + 3𝑖 karmaşık sayılarının toplamının, farkının ve çarpımının standart
biçimlerini bulunuz.
Çözüm. 𝑧1 + 𝑧2 = (5 + 4) + 𝑖(−2 + 3) = 9 + 𝑖,
𝑧1 −𝑧2 = (5 − 4) + 𝑖(−2 − 3) = 1 + 𝑖 ∙ (−5) = 1 − 5𝑖,
𝑧1 ∙ 𝑧2 = (5 − 2𝑖)(4 + 3𝑖) = 20 + 15𝑖 − 8𝑖 − 6𝑖 2 = 20 + 6 + 7𝑖 = 26 + 7𝑖.
Tanım 1. 𝑧 = 𝑎 + 𝑖𝑏 olmak üzere, 𝑎 − 𝑖𝑏 sayısına 𝑧 sayısının eşleniği denir ve 𝑧 = 𝑎 − 𝑖𝑏 biçiminde
gösterilir.
Tanım 2. 𝑧 = 𝑎 + 𝑖𝑏 olmak üzere, √𝑎2 + 𝑏 2 sayısına 𝑧 sayısının modülü denir ve |𝑧| = √𝑎2 + 𝑏 2
biçiminde gösterilir.
Teorem 2. Her 𝑧 karmaşık sayısı için 𝑧 ∙ 𝑧̅ = |𝑧|2 eşitliği doğrudur.
İspat. 𝑧 = 𝑎 + 𝑖𝑏 olmak üzere,
𝑧 ∙ 𝑧̅ = (𝑎 + 𝑖𝑏 )(𝑎 − 𝑖𝑏) = 𝑎2 − (𝑖𝑏)2 = 𝑎2 − 𝑖 2 𝑏2 = 𝑎2 + 𝑏 2 = |𝑧|2
olur. Teorem ispatlandı.
 2

Teorem 2 kullanılarak 𝑧1 = 𝑎1 + 𝑖𝑏1 , 𝑧2 = 𝑎2 + 𝑖𝑏2 olmak üzere, 𝑧1 ⁄𝑧2 karmaşık sayısının standart
biçimi bulunabilir:
𝑧1 𝑧1 ∙ 𝑧2 (𝑎1 + 𝑖𝑏1 )(𝑎2 − 𝑖𝑏2 ) 𝑎1 𝑎2 + 𝑏1 𝑏2 𝑏1 𝑎2 − 𝑎1 𝑏2
= = 2 2 = 2 2 +𝑖 .
𝑧2 𝑧2 ∙ 𝑧2 𝑎2 + 𝑏2 𝑎2 + 𝑏2 𝑎22 + 𝑏22
Buna göre 𝐶 karmaşık sayılar kümesi 4 işleme (toplama,çıkarma, çarpma ve bölme) göre kapalıdır.
Gerçel sayıların sıralama dışındaki tüm özelliklerinin karmaşık sayılar için de geçerli olduğu kolaylıkla
gösterilebilir.
Bir karmaşık sayının modülü her zaman negatif olmayan gerçel sayıdır (|𝑧| ≥ 0) ve |𝑧| = 0 olması
için gerek ve yeter şart 𝑧 = 0’dır.
𝑧 gerçel sayı olduğu durumda |𝑧| bu sayının mutlak değeridir; buna göre modül için mutlak değer
işareti kullanılır.
Karmaşık sayının modülünün tanımından her 𝑧1 , 𝑧2 , 𝑧3 karmaşık sayıları için aşağıdaki özellikler elde
edilir:
1. |𝑧1 𝑧2 | = |𝑧1 | ∙ |𝑧2 |.
𝑧1 |𝑧1 |
2. | | = , 𝑧 ≠ 0.
𝑧2 |𝑧2 | 2
3. Her 𝑛 tam sayısı için |𝑧 𝑛 | = |𝑧|𝑛 (𝑛 < 0 için 𝑧 ≠ 0).
(3 + 4𝑖)20 (1 + 2𝑖)5
𝐒𝐨𝐫𝐮 𝟑. 𝑧 = sayısının modülünü bulunuz.
(2 − 𝑖)10
Çözüm. Modülün özelliklerinden
30
|(3 + 4𝑖)20 (1 + 2𝑖)5 | |3 + 4𝑖|20 |1 + 2𝑖|30 520 ∙ √5
|𝑧| = = = 10 = 530 .
|(2 − 𝑖)10 | |2 − 𝑖|10 √5
Karmaşık sayının eşleniğinin tanımından her 𝑧1 , 𝑧2 , 𝑧3 karmaşık sayıları için aşağıdaki özellikler elde
edilir:
1. (𝑧1 ± 𝑧2 ) = 𝑧1 ± 𝑧2 .
2. (𝑧1 𝑧2 ) = 𝑧1 ∙ 𝑧2 .
̅̅̅̅̅̅
𝑧1 𝑧̅1
3. ( ) = , 𝑧2 ≠ 0.
𝑧2 𝑧̅2
̅̅̅̅
4. (𝑧̅) = 𝑧.
5. |𝑧| = |𝑧̅|.
Soru 4.
2+𝑖
𝑧=
3 − 2𝑖
sayısının eşleniğinin standart biçimini bulunuz.
Çözüm. Eşleniğin özelliklerinden
2+𝑖 2−𝑖 (2 − 𝑖)(3 − 2𝑖) 4 − 7𝑖 4 7
𝑧= = = = = − 𝑖
3 − 2𝑖 3 + 2𝑖 (3 + 2𝑖)(3 − 2𝑖) 13 13 13
elde edilir.
Soru 5. Her 𝑧1 ve 𝑧2 karmaşık sayıları için
|𝑧1 + 𝑧2 |2 + |𝑧1 − 𝑧2 |2 = 2|𝑧1 |2 + 2|𝑧2 |2
eşitliğini ispatlayınız.
Çözüm. |𝑧|2 = 𝑧 ∙ 𝑧̅ eşitliğini kullanalım:
|𝑧1 + 𝑧2 |2 + |𝑧1 − 𝑧2 |2 = (𝑧1 + 𝑧2 )(𝑧1 + 𝑧2 ) + (𝑧1 − 𝑧2 )(𝑧1 − 𝑧2 )
= (𝑧1 + 𝑧2 )(𝑧1 + 𝑧2 ) + (𝑧1 − 𝑧2 )(𝑧1 − 𝑧2 ) = 2𝑧1 𝑧1 + 2𝑧2 𝑧2 = 2|𝑧1 |2 + 2|𝑧2 |2 .
 3

Karmaşık Sayıların Geometrik Gösterimi.

𝑧 = 𝑎 + 𝑖𝑏 ↔ (𝑎, 𝑏) eşleşmesi kullanılarak 𝐶 kümesi ile analitik düzlemin noktaları arasında bire bir
ve örten eşleşme yapılabilir. Buna göre karmaşık sayılar geometrik olarak analitik düzlemin noktaları
biçiminde ele alınabilir. Bu şekilde ele alınan düzleme karmaşık düzlem, karmaşık düzlemin yatay
eksenine gerçel eksen, dikey eksenine sanal eksen denir.
Analitik düzlemde koordinatları(𝑎, 𝑏) olan her noktaya
başlangıç noktası orijinde son noktası (𝑎, 𝑏) de olan bir 𝑦
vektör karşı konulabilir. Buna göre 𝑎 + 𝑖𝑏 karmaşık sayısını
başlangıç noktası 𝑧 = 0 noktasındave son noktası 𝑧 = 𝑎 + 𝑖𝑏
olan vektör olarak da ele alabiliriz (şek. 1)
Bu geometrik yoruma göre 1 = 1 + 𝑖 ∙ 0 ↔ (1,0) ve 𝑏 𝑧
𝑖 = 0 + 𝑖 ∙ 1 ↔ (0,1) eşleşmeleri söz konusudur,
yani 1 ve 𝑖 sayıları sırası ile gerçel ve sanal eksenin
birim parçalarının (vektörlerinin) uç noktalarıdır. 𝜑
Geometrik yorumdan aşağıdaki özellikler elde edilir:
0 𝑎 𝑥
1. 𝑧 vektörünün uzunluğu |𝑧| sayısına eşittir.
3. 𝑧 ve −𝑧 noktaları 𝑧 = 0 noktasına göre simetriktir. Şek. 1
4. 𝑧1 + 𝑧2 sayısı geometrik olarak 𝑧1 ve 𝑧2 vektörlerinin toplamı olan vektor ile gösterilir.
5. 𝑧1 ve 𝑧2 noktaları arasındaki uzaklık |𝑧1 − 𝑧2 | sayısına eşittir.
Not. |𝑧 − 𝑧0 | = 𝑅 denklemini sağlayan 𝑧 noktalarının geometrik yeri merkezi 𝑧0 noktası, yarıçapı 𝑅
olan çemberdir.
Not. |𝑧 − 𝑧1 | = |𝑧 − 𝑧2 | denklemini sağlayan 𝑧 noktalarının geometrik yeri 𝑧1 ve 𝑧2 noktalarını
birleştiren doğru parçasının orta dikme doğrusudur.
Soru 6. Karmaşık düzlemde |𝑧 − 2 + 3𝑖| ≤ 2 eşitsizliğini sağlayan noktaların geometrik yeri nedir?
Çözüm. Verilen eşitsizliği
|𝑧 − (2 − 3𝑖)| ≤ 2
biçiminde yazabiliriz. Buna göre istenilen geometrik yer merkezi 𝑧0 = 2 − 3𝑖 noktası, yarıçapı 2 olan
dairedir.
Soru 7. |𝑧 + 5 − 𝑖| ≤ 3 olduğuna göre |𝑧 − 3 + 4𝑖| ifadesinin en küçük ve en büyük değerlerini
çarpımını bulunuz.
Çözüm. |𝑧 + 5 − 𝑖| = |𝑧 − (−5 + 𝑖)| ≤ 3 eşitsizliğini sağlayan noktalar kümesi merkezi 𝑧0 = −5 + 𝑖,
yarıçapı 3 olan dairedir. |𝑧 − 3 + 4𝑖| = |𝑧 − (3 − 4𝑖)| ifadesi 𝑧 ve 𝑧1 = 3 − 4𝑖 noktaları arasındaki
uzaklıktır. |𝑧0 − 𝑧1 | = |−5 + 𝑖 − 3 + 4𝑖| = |−8 + 5𝑖| = √89 olduğuna göre en küçük değer √89 −
3, en büyük değer √89 + 3 ve bu değerlerin çarpımı (√89 − 3 )(√89 + 3 ) = 89 − 9 = 80 olur.
Soru 8. |𝑧 − 5 + 3𝑖| = |𝑧 + 1 + 𝑖| eşitliğini sağlayan 𝑧 = 𝑥 + 𝑖𝑦 karmasik sayılarının karmaşık düz-
lemdeki geometrik yerinin denklemii bulunuz.
Çözüm. Aranan geometrik yer 𝑧1 = 5 − 3𝑖 ve 𝑧2 = −1 − 𝑖 noktalarını birleştiren doğru parçasının
orta dikme doğrusudur. (5, −3) ve (−1, −1) noktalarından geçen doğrunun eğimi 𝑚 = − 1⁄3
olduğuna göre orta dikme doğrusunun eğimi 3 olur. Bu doğru parçanın orta noktası olan (2, −1) den
geçtiğine göre denklemi 𝑦 + 1 = 3(𝑥 − 2) veya 3𝑥 − 𝑦 − 7 = 0 olur.

Karmaşık Sayının Argümenti

Tanım. Çerçel eksenin pozitif yönünden başlayarak gerçel eksen ve 𝑧 vektorü arasındaki açıya 𝑧 ≠ 0
karmaşık sayısının argümenti denir. Bu işlemde açı saatin tersi yönünde hesaplandığında pozitif, saat
yönünde hesaplandığında negatif değerler alır.
 4

𝑧 ≠ 0 karmaşık sayısının argümenti 𝜑 = arg 𝑧 biçiminde gösterilir. 𝑧 = 0 karmaşık sayısının argü-

menti tanımlanmıyor.
𝑧 ≠ 0 karmaşık sayısının argümentinin tek değerinin olmadığını not edelım: 𝜑 açısı 𝑧 karmaşık
sayısının argümenti ise 𝜑 + 2𝑘𝜋, 𝑘 ∈ 𝑍 açıları da aynı 𝑧 karmaşık sayısının argümentleridir. Buna
göre her 𝑧 sayısının sonsuz sayıda argümenti vardır ve her iki argüment arasında fark 2𝜋 sayısının
katıdır.
𝜑 = arg(𝑎 + 𝑖𝑏) ise trigonometrik fonksiyonların tanımından
𝑎 𝑏
cos 𝜑 = , sin 𝜑 = (2)
√𝑎2 + 𝑏 2 √𝑎2 + 𝑏 2
elde edilir.
Bu önermenin karşıtı da doğrudur: (2) formülündeki her iki eşitlik doğru ise 𝜑 = arg(𝑎 + 𝑖𝑏) olur.
Soru 9. 𝑧 = 1 − 𝑖 sayısının argümentini bulunuz.
Çözüm. 𝑎 = 1, 𝑏 = −1 olduğuna göre 𝑧 = 1 − 𝑖 karmaşık sayısı IV bölgegededir. Buna göre(2) deki
denklemlerden birinin IV bölgedeki kökünü bulmamız yeterlidir. İlk denklemden
1 7𝜋
cos 𝜑 = , 𝜑= + 2𝑘𝜋, 𝑘 ∈ 𝑍
√2 4
elde edilir.
𝜑 = arg(𝑎 + 𝑖𝑏), 𝑎 ≠ 0 ise (2) den
𝑏
tan 𝜑 =
𝑎
olur. Bu önermenin karşıtı doğru değildir: tan 𝜑 = 𝑏⁄𝑎 eşitliğinden 𝜑 = arg(𝑎 + 𝑖𝑏) olduğu
söylenemez. Örneğin −1 − 𝑖 sayısı için 𝜑 = 𝜋⁄4 açısı tan 𝜑 = 𝑏⁄𝑎 = 1 denkleminin köküdür, fakat
bu sayının argümenti değildir.
Önce 𝑧 = 𝑎 + 𝑖𝑏 sayısının hangi bölgede bulunduğu bulunur ve tan 𝜑 = 𝑏⁄𝑎 denkleminin bu
bölgede bulunan kökü bulunursa, elde edilen açı 𝑧 = 𝑎 + 𝑖𝑏 açısının argümenti olur.
Soru 10. 𝑧 = −1 − 𝑖 sayısının argümentini bulunuz.
Çözüm. −1 − 𝑖 sayısı III bölgededir. Buna göre tan 𝜑 = 𝑏⁄𝑎 denkleminin III bölgedeki kökünü
bulmamız yeterlidir:
5𝜋
tan 𝜑 = 1, 𝜑 = + 2𝑘𝜋, 𝑘 ∈ 𝑍.
4

Karmaşık Sayının Trigonometrik Biçimi.

𝑧 = 𝑎 + 𝑖𝑏 olmak üzere, 𝑟 = |𝑎 + 𝑖𝑏| = √𝑎2 + 𝑏 2 , 𝜑 = arg(𝑎 + 𝑖𝑏) olsun. (2) formüllerinden 𝑎 =

𝑟 cos 𝜑 , 𝑏 = 𝑟 sin 𝜑 ve
𝑎 + 𝑏𝑖 = 𝑟(cos 𝜑 + 𝑖 sin 𝜑)
elde edilir.
Bu önermenin karşıtının da doğru olduğu açıktır: 𝑟 > 0 olmak üzere, 𝑎 + 𝑏𝑖 = 𝑟(cos 𝜑 + 𝑖 sin 𝜑) ise,
𝑟 = |𝑎 + 𝑖𝑏|, 𝜑 = arg(𝑎 + 𝑖𝑏) olur.
Tanım. 𝑟 > 0 olmak üzere, 𝑧 karmaşık sayısının
𝑧 = 𝑟(cos 𝜑 + 𝑖 sin 𝜑)
biçimindeki yazılışına karmaşık sayının trigonometrik biçimi denir.
Her karmaşık sayının tek trigonometrik biçimi olduğu açıktır.
Trigonometrik biçimde yazılmış iki
𝑧1 = 𝑟1 (cos 𝜑1 + 𝑖 sin 𝜑1 ), 𝑧2 = 𝑟2 (cos 𝜑2 + 𝑖 sin 𝜑2 )
karmaşık sayıları için 𝑧1 = 𝑧2 eşitliğinin olması için gerek ve yeter şartın
𝑟1 = 𝑟2 , 𝜑1 = 𝜑2 + 2𝑘𝜋, 𝑘 ∈ 𝑍
olduğu kolaylıkla gösterilebilir.
 5

Teorem 3. arg(𝑧1 ) = 𝜑1 , arg(𝑧2 ) = 𝜑2 olmak arg(𝑧1 𝑧2 ) = 𝜑1 + 𝜑2 olur.

İspat. 𝑧1 ve 𝑧2 sayılarının trigonometrik biçimleri
𝑧1 = 𝑟1 (cos 𝜑1 + 𝑖 sin 𝜑1 ), 𝑧2 = 𝑟2 (cos 𝜑2 + 𝑖 sin 𝜑2 )
olsun. O halde
𝑧1 𝑧2 = 𝑟1 (cos 𝜑1 + 𝑖 sin 𝜑1 ) ∙ 𝑟2 (cos 𝜑2 + 𝑖 sin 𝜑2 )
= 𝑟1 𝑟2 [cos 𝜑1 cos 𝜑2 − sin 𝜑1 sin 𝜑2 + 𝑖(sin 𝜑1 cos 𝜑2 + sin 𝜑2 cos 𝜑1 )]
= 𝑟1 𝑟2 [cos(𝜑1 + 𝜑2 ) + 𝑖 sin(𝜑1 + 𝜑2 )]
yazabiliriz. 𝑟1 𝑟2 > 0 olduğuna göre bu 𝑧1 𝑧2 sayısının trıgonometrik biçimde yazılışıdır. Buna göre
arg(𝑧1 𝑧2 ) = 𝜑1 + 𝜑2 olur. Teorem ispatlandı.
Teorem 3 ü ve Tümevarım İlkesini kullanarak 𝑧1 , 𝑧2 , … , 𝑧𝑛 karmaşık sayılarının argümentleri sırası işe
𝜑1 , 𝜑2 , … , 𝜑𝑛 olmak üzere, arg(𝑧1 𝑧2 … 𝑧𝑛 ) = 𝜑1 + 𝜑2 + ⋯ + 𝜑𝑛 olduğu gösterilebilir.
Teorem 4. arg(𝑧1 ) = 𝜑1 , arg(𝑧2 ) = 𝜑2 olmak üzere arg(𝑧1 ⁄𝑧2 ) = 𝜑1 − 𝜑2 olur.
Bu teoremin ispatı teorem 3’ten kolaylıkla elde edilir. Teorem 4’e göre
𝑧1 𝑟1 (cos 𝜑1 + 𝑖 sin 𝜑1 ) 𝑟1
= = [cos(𝜑1 − 𝜑2 ) + 𝑖 sin(𝜑1 − 𝜑2 )]
𝑧2 𝑟2 (cos 𝜑2 + 𝑖 sin 𝜑2 ) 𝑟2
yazabiliriz.
Teorem 5. 𝑛 ∈ 𝑍 olmak üzere, trigonometrik biçimi 𝑧 = 𝑟(cos 𝜑 + 𝑖 sin 𝜑) olan 𝑧 ≠ 0 karmaşık
sayısı için
𝑧 𝑛 = [𝑟(cos 𝜑 + 𝑖 sin 𝜑)]𝑛 = 𝑟 𝑛 (cos 𝑛𝜑 + 𝑖 sin 𝑛𝜑)
olur.
Tümevarım İlkesinin yardımı ile teorem 5 kolaylıkla ispatlanabilir ( 𝑛 > 0 durumunda teorem 3, 𝑛 <
0 durumunda teorem 4 kullanılır).
Özel durumda her 𝜑 açısı ve her 𝑛 tam sayısı için De Moivre formülü elde edilir:
(cos 𝜑 + 𝑖 sin 𝜑)𝑛 = cos 𝑛𝜑 + 𝑖 sin 𝑛𝜑.
8
Soru 11. (1 − 𝑖) karmaşık sayısını standart biçiminde yazınız.
Çözüm. 1 − 𝑖 karmaşık sayısının modülü √2, argümenti 7𝜋⁄4 olduğuna göre
8
(1 − 𝑖)8 = (√2) (cos 14𝜋 + 𝑖 sin 14𝜋) = 16
olur.
𝑧0 verilen karmaşık sayı, 𝑛 ∈ 𝑁 + olmak üzere, 𝑧 𝑛 = 𝑧0 biçimindeki denklemlerin çözümlerinde
karmaşık sayının trigonometrik biçimini kullanmak kolaylık sağlıyor.
Soru 12. 𝑧 2 = 𝑖 denkleminin tüm köklerini bulunuz.
Çözüm. 𝑖 sayısını trigonometrik biçimde yazalım:
𝜋 𝜋
𝑖 = cos + 𝑖 sin .
2 2

O halde 𝑧 = 𝑟(cos 𝜑 + 𝑖 sin 𝜑) olmak üzere 𝑧 2 = 𝑖 denklemini

𝜋 𝜋
𝑟 2 (cos 2𝜑 + 𝑖 sin 2𝜑) = cos + 𝑖 sin
2 2
biçiminde yazabiliriz. Buradan
𝜋
𝑟 = 1, 2𝜑 = + 2𝑘𝜋, 𝑘 ∈ 𝑍
2
elde edilir. Buna göre 𝑧 2 = 𝑖 denkleminin tüm kökleri
𝜋 𝜋
𝑧 = cos ( + 𝑘𝜋) + 𝑖 sin ( + 𝑘𝜋) , 𝑘 ∈ 𝑍
4 4
biçimindedir.
Bu formülden tüm 𝑘 çift sayıları için
𝜋 𝜋 1 𝑖
𝑧1 = cos + 𝑖 sin = +
4 4 √2 √2
karmaşık sayısı, tüm 𝑘 tek sayıları için ise
 6

5𝜋 5𝜋 1 𝑖
𝑧2 = cos + 𝑖 sin =− −
4 4 √2 √2
karmaşık sayısı elde edilir.
Böylece 𝑧 2 = 𝑖 denkleminin iki kökü vardır:
1 𝑖
𝑧1,2 = ± ( ). +
√2 √2
Genel durumda 𝑛 ∈ 𝑁 + olmak üzere, 𝑧 𝑛 = 𝑧0 denkleminin köklerini yazalım. 𝑧0 sayısının
trigonometrik biçimi 𝑧0 = 𝑟0 (cos 𝜑0 + 𝑖 sin 𝜑0 ) olsun. O halde tüm kökler
𝜑0 + 2𝑘𝜋 𝜑0 + 2𝑘𝜋
𝑧 = 𝑛√𝑟0 (cos + 𝑖 sin ) , 𝑘 = 0,1,2, … , 𝑛 − 1
𝑛 𝑛
formülü ile verilir.
Bu formülden 𝑧 𝑛 = 𝑧0 denkleminin köklerini gösteren tüm noktaların merkezi 𝑧 = 0 noktasında,
𝑛
yarıçapı √|𝑧0 | olan çember üzerinde ve bir düzgün 𝑛 genin köşeleri oldukları elde edilir. (Şek. 2)

∘ ∘ 𝑧2 = −𝑧1
2𝜋 ∘
2𝜋 𝑛 𝜑
0
𝑛 𝑛
∘ 𝑛 √|𝑧0 | ∘
∘
∘

∘ 𝑧1∘
∘

Şek. 2 Şek. 3
𝑛 = 2 özel durumunda aşağıdaki önerme elde edilir:
𝑧0 = 𝑟0 (cos 𝜑0 + 𝑖 sin 𝜑0 ) olmak üzere 𝑧 2 = 𝑧0 denkleminin iki
𝜑0 𝜑0
𝑧1 = √𝑟0 (cos + 𝑖 sin ),
2 2
𝜑0 𝜑0
𝑧2 = √𝑟0 (cos( + 𝜋) + 𝑖 sin( + 𝜋))
2 2
kökü vardır.
Bu kökler orijine göre simetriktir, yani 𝑧2 = −𝑧1 . (Şek. 3)

Alıştırmalar.
1. Karmaşık sayıları standart biçiminde yazınız:
5 5 1−𝑖 1+𝑖
a) (1 + 2𝑖)(2 − 𝑖) + (1 − 2𝑖)(2 + 𝑖). b) + . c) + .
1 + 2𝑖 2 − 𝑖 1+𝑖 1−𝑖
(1 + 𝑖)(2 + 𝑖) (1 − 𝑖)(2 − 𝑖)
d) − .
2−𝑖 2+𝑖
2. Karmaşık sayıların gerçel ve sanal kısımlarını bulunuz:
2
2
1−𝑖 3 𝑖5 + 2 (1 + 𝑖)5
a) (3 + 2𝑖) . b) ( ) . c) (2 + 3𝑖)2 − (2 − 3𝑖)2 . d) (2 − 𝑖)3 . e) ( 19 ) . f) .
1+𝑖 𝑖 +1 (1 − 𝑖)3
3. Her 𝑧 karmaşık sayısı için
𝑧 + 𝑧̅ = 2 Re𝑧 , 𝑧 − 𝑧̅ = 2 Im 𝑧
olduğunu ispatlayınız.
4. 𝑃(𝑧) gerçel katsayılı polinom ise, ̅̅̅̅̅̅
𝑃(𝑧) = 𝑃(𝑧̅) olduğunu ispatlayınız.
5. Her 𝑧1 ve 𝑧2 karmaşık sayıları için aşağıdaki eşitliklerin doğru olduğunu ispatlayınız:
a) |𝑧1 𝑧̅2 + 1|2 + |𝑧1 − 𝑧2 |2 = (|𝑧1 |2 + 1)(|𝑧2 |2 + 1).
b) |𝑧1 𝑧̅2 − 1|2 − |𝑧1 − 𝑧2 |2 = (|𝑧1 |2 − 1)(|𝑧2 |2 − 1).
 7

c)|𝑧1 + 𝑧2 |2 = (|𝑧1 | + |𝑧2 |)2 − 2[|𝑧1 𝑧̅2 | − Re(𝑧1 𝑧̅2 )].

d) |𝑧1 + 𝑧2 |2 = (|𝑧1 | − |𝑧2 |)2 + 2[|𝑧1 𝑧̅2 | + Re(𝑧1 𝑧̅2 )].
6. |𝑧1 + 𝑧2 | + |𝑧1 − 𝑧2 |2 = 2|𝑧1 |2 + 2|𝑧2 |2 eşitliğinin geometrik anlamı nedir?
2

7. Aşağıdaki eşitsizlikleri sağlayan noktaların geometrik anlamını bulunuz:

a)Re 𝑧 > 0. b) Im 𝑧 ≤ 1. c) 0 ≤ Re 𝑧 ≤ 1. d) |Im 𝑧| < 1. e) |𝑧| ≤ 1.
f) |𝑧 + 2𝑖| < 4. g) |𝑧 − 𝑖| > 1. h) 1 < |𝑧 − 1| < 2. k) |𝑧 + 𝑖| = |𝑧 − 1|. l) |1 + 𝑧| < |1 − 𝑧|.
8. Her 𝑧 karmaşık sayısı için
Re 𝑧 ≤ |𝑧|, Im 𝑧 ≤ |𝑧|
eşitsizliklerini ispatlayınız.
9. Her 𝑧1 ve 𝑧2 karmaşık sayıları için
||𝑧1 | − |𝑧2 || ≤ |𝑧1 + 𝑧2 | ≤ |𝑧1 | + |𝑧2 |
eşitsizlikleri ispatlayınız (hem cebirsel hem de geometrik).
10. Karmaşık sayıları trigonometrik biçimde yazınız:
1 √3
a) 𝑖. b) − 2. c) − + 𝑖 . d) 𝑖 121 + 1.
2 2
1−𝑖 𝜋 𝜋 6
e) . f) − cos + 𝑖 sin . g) (−3 + 4𝑖)3 . h) (1 + 𝑖)8 (1 − 𝑖√3) .
1+𝑖 9 9
11. 𝑛 ∈ 𝑍, 𝛼 ≠ 𝜋⁄2 + 𝑘𝜋, 𝑛𝛼 ≠ 𝜋⁄2 + 𝑘𝜋, 𝑘 ∈ 𝑍 olmak üzere
1 + 𝑖 tan 𝛼 𝑛 1 + 𝑖 tan 𝑛𝛼
( ) =
1 − 𝑖 tan 𝛼 1 − 𝑖 tan 𝑛𝛼
özdeşliğini ispatlayınız.
12. Denklemleri çözünüz:
a) 𝑧 2 = −𝑖. b) 𝑧 3 = 1. c) 𝑧 6 = 64. d) 𝑧 7 = −1. e) 𝑧 8 = 1 + 𝑖. f) 𝑧 2 = 3 − 4𝑖.
2
13. 𝑎 ve 𝑏 gerçel sayılar olmak üzere, 𝑧 = 𝑎 + 𝑖𝑏 denkleminin köklerinin 𝑏 ≥ 0 durumunda

√𝑎2 + 𝑏 2 + 𝑎 √𝑎2 + 𝑏 2 − 𝑎
𝑧1,2 = ± (√ + 𝑖√ ),
2 2
𝑏 < 0 durumunda

√𝑎2 + 𝑏 2 + 𝑎 √𝑎2 + 𝑏 2 − 𝑎
𝑧1,2 = ± (√ − 𝑖√ )
2 2
biçiminde yazılabileceğini ispatlayınız.
14. 𝑧0 , 𝑧1 , … , 𝑧𝑛−1 noktaları merkezi 𝑧 = 0 noktasında yarıçapı 1 olan çember içine çizilmiş düzgün 𝑛
genin ardışık köşeleri (sıralama saat akrebinin tersi yönündedir) olsun. 𝑧𝑘 (𝑘 = 0,1, … , 𝑛 − 1) sayıla-
rını 𝑧0 ile ifade ediniz.
15. Denklemleri çözünüz:
a) 𝑧̅ = 𝑧 3 . b) |𝑧| − 𝑧 = 1 + 2𝑖. c) z + |𝑧 + 1| + 𝑖 = 0.
2
d) |𝑧| − 2𝑖𝑧 + 2𝑖 = 0. e) 𝑧|𝑧| + 2𝑧 + 𝑖 = 0.
16. Denklem sistemlerini çözünüz:
|𝑧 2 − 2𝑖| = 4,
|𝑧 − 2𝑖| = |𝑧|,
a) { b) { 𝑧 + 1 + 𝑖
|𝑧 − 𝑖| = |𝑧 − 1|. | | = 1.
𝑧−1−𝑖
17. 𝑧 ≠ −1 olmak üzere,
𝑧−1
𝑧+1
sayısının gerçel olması için gerek ve yeter şartın 𝑧 sayısının gerçel olması olduğunu ispatlayınız.

18. 𝑧 ≠ −1 olmak üzere,

 8

𝑧−1
𝑧+1
sayısının sanal olması için gerek ve yeter şartın |𝑧| = 1 olması olduğunu ispatlayınız.

19. Üç farklı 𝑧1 , 𝑧2 ve 𝑧3 noktalarının doğrusal olmaları için gerek ve yeter şartın

𝑧2 − 𝑧1
𝑧3 − 𝑧1
sayısının gerçel olması olduğunu ispatlayınız.

20. |𝑧𝑘 | = 1 (𝑘 = 1,2,3) olsun. 𝑧1 , 𝑧2 , 𝑧3 noktalarının bir eşkenar üçgenin köşeleri olması için gerek
ve yeter şartın
𝑧1 + 𝑧2 + 𝑧3 = 0
olduğunu ispatlayınız.
Cevap Anahtarı
14
1. a) 8. b) 3 − 𝑖. c) 0. d) 𝑖. 2. a) 5, 12. b) 0, 1 . c) 0, 24 d) 2, −11 e) − 2, 3⁄2 f) 2, 0.
15
6. Paralelkenarın köşegenlerinin kareleri toplamı kenarların kareleri toplamına eşittir.
7. a) Sanal eksenin sağında bulunan noktalar kümesi; b) 𝑦 = 1 doğrusu üzerinde ve altında bulunan
noktalar kümesi; c) 𝑥 = 0, 𝑥 = 1 doğruları üzerinde ve bu doğrular arasında bulunan noktalar kümesi
; d) 𝑦 = −1 ve 𝑦 = 1 doğruları arasında bulunan noktalar kümesi; e) Merkezi 0 noktasında, yarıçapı
1 olan daire (çember üzerindeki noktalar dahildir ); f) Merkezi 0 noktasında, yarıçapı 1 olan daire
(çember üzerindeki noktalar dahildir); g) Merkezi 𝑖 noktasında, yarıçapı 1 olan çemberi dışında
bulunan noktalar; h) Merkezleri 1 noktasında, yarıçapları 1 ve 2 olan çemberler arasındaki halka
(çemberler üzerindeki noktalar dahil değildir); k) −𝑖 ve 1 noktalarını birleştiren doğru parçasının orta
dikme doğrusu; l) Sanal eksenin solunda bulunan noktalar kümesi.
10.
𝜋 𝜋 2𝜋 2𝜋 𝜋 𝜋
a) cos + 𝑖 sin . b) 2(cos 𝜋 + 𝑖 sin 𝜋). c) cos + 𝑖 sin . d) √2 (cos + 𝑖 sin ).
2 2 3 3 4 4
3𝜋 3𝜋 8𝜋 8𝜋 4
e) cos + 𝑖 sin . f) cos + 𝑖 sin . g) 125(cos 3𝜑 + 𝑖 sin 3𝜑), 𝜑 = 𝜋 − arctan .
2 2 9 9 3
h) 1024(cos 0 + 𝑖 sin 0).
12.
1 𝑖 2𝑘𝜋 2𝑘𝜋
a) 𝑧 = ± ( − ) . b) 𝑧 = cos + 𝑖 sin , 𝑘 = 0,1,2.
√2 √2 3 3
𝑘𝜋 𝑘𝜋
c) 𝑧 = 2 (cos + 𝑖 sin ) , 𝑘 = 0,1, … ,5.
3 3
(2𝑘 + 1)𝜋 (2𝑘 + 1)𝜋
d) 𝑧 = cos + 𝑖 sin , 𝑘 = 0,1, … ,6.
7 7
16 (8𝑘 + 1)𝜋 (8𝑘 + 1)𝜋
e) 𝑧 = √2(cos + 𝑖 sin ) , 𝑘 = 0,1, … ,7.
32 32
f) 𝑧 = ±(2 − 𝑖).
14.
2𝑘𝜋 2𝑘𝜋
𝑧𝑘 = 𝑧0 (cos + 𝑖 sin ) , (𝑘 = 1,2, … , 𝑛 − 1).
𝑛 𝑛
15.
3
a) 𝑧1 = 0, 𝑧2,3 = ±1, 𝑧4,5 = ±𝑖. b) 𝑧 = − 2𝑖. c) 𝑧 = −1 − 𝑖. d) 𝑧 = 1 − 𝑖 e) 𝑧 = (1 − √2)𝑖.
2
16. a) 𝑧 = 1 + 𝑖. b) 𝑧 = ±(1 − 𝑖).