7.

BÖLÜM

YÜZEYLER ÜZERİNDE METRİK

7.0. Giriş
Yüzeyler üzerindeki Riemann metrik (ya da 1. temel form) bize yüzeyin metrik özelikleri
hakkında bilgi verir. Örneğin, yüzeyler üzerindeki eğrilerin yay-uzunluğu, eğriler
arasındaki açıların ve yüzey parçasının alanının hesaplanması bu metrik ile mümkündür.

7.1 ℝ𝒏 de Yüzeyler Üzerindeki Metrik

Tanım 7.1.1 𝑀ℝ𝑛 yüzeyi 𝑥: 𝑈ℝ2 → ℝ𝑛 koordinat yamasıyla verilsin.

𝐸, 𝐹, 𝐺: 𝑈ℝ2 → ℝ; 𝐸 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉, 𝐹 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉, 𝐺 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 (7.1.1)

biçiminde tanımlanan fonksiyonlara 𝑀 nin 1. temel form katsayıları (metrik katsayıları)

adı verilir. Böylece bu katsayılar yardımıyla 𝑀 nin (ya da 𝑥 koordinat yamasının)
Riemann metriği (1.temel formu)

𝑑𝑠 2 = 𝐸𝑑𝑢2 + 2𝐹𝑑𝑢𝑑𝑣 + 𝐺𝑑𝑣 2 (7.1.2)

şeklinde tanımlanır.

Açıklama 7.1.2 Geometrik olarak 𝑥 yamasının diferansiyelinin

𝑑𝑥 = 𝑥𝑢 𝑑𝑢 + 𝑥𝑣 𝑑𝑣
olduğu göz önüne alınırsa

〈𝑑𝑥, 𝑑𝑥〉 = 〈𝑥𝑢 𝑑𝑢 + 𝑥𝑣 𝑑𝑣, 𝑥𝑢 𝑑𝑢 + 𝑥𝑣 𝑑𝑣〉

= ‖𝑥𝑢 ‖2 𝑑𝑢2 + 2〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉𝑑𝑢𝑑𝑣 + ‖𝑥𝑣 ‖2 𝑑𝑣 2
= 𝐸𝑑𝑢2 + 2𝐹𝑑𝑢𝑑𝑣 + 𝐺𝑑𝑣 2
= 𝑑𝑠 2
elde edilir.

Alıştırma 7.1.3 ℝ𝑛 de

𝑥(𝑢, 𝑣) = (𝑠𝑖𝑛ℎ𝑣𝑠𝑖𝑛𝑢, −𝑠𝑖𝑛ℎ𝑣𝑐𝑜𝑠𝑢, 𝑢) , − 𝜋 < 𝑢 < 𝜋, 𝑣 ∈ ℝ

koordinat yaması ile verilen yüzey 𝑥𝑐𝑜𝑠𝑧 + 𝑦𝑠𝑖𝑛𝑧 = 0 kapalı denkleme sahiptir.

1
Bununla birlikte

𝑥̃(𝑢, 𝑣) = (𝑐𝑜𝑠ℎ𝑣𝑐𝑜𝑠𝑢, 𝑐𝑜𝑠ℎ𝑣𝑠𝑖𝑛𝑢, 𝑣) , − 𝜋 < 𝑢 < 𝜋, 𝑣 ∈ ℝ

koordinat yaması ile verilen yüzey katenoid yüzeyini belirtir. Basit bir hesaplama ile

𝑥𝑢 = 𝑥̃𝑣 , 𝑥𝑣 = −𝑥̃𝑢

elde edilir. Buradan herbir 𝜃 ∈ ℝ sabiti için

𝑦(𝑢, 𝑣) = 𝑐𝑜𝑠𝜃𝑥(𝑢, 𝑣) + 𝑠𝑖𝑛𝜃𝑥̃(𝑢, 𝑣)

yamasıyla verilen yüzeyin 1.temel formunu bulunuz.

Tanım 7.1.4 𝑀ℝ𝑛 yüzeyi 𝑥: 𝑈ℝ2 → ℝ𝑛 regüler, injektif yaması ile verilsin. 𝑀
üzerinde tanımlanan 𝑓: 𝑀 → ℝ fonksiyonu için 𝑓 ∘ 𝑥: 𝑈 ⊂ ℝ2 → ℝ fonksiyonu
𝑝 ∈ 𝑥(𝑈) noktasında türevlenebilir ise 𝑓 fonksiyonu 𝑥 −1 (𝑝) ∈ 𝑈 noktasında
türevlenebilirdir denir. Böylece 𝑓 nin diferansiyeli

𝜕(𝑓 ∘ 𝑥) 𝜕(𝑓 ∘ 𝑥)
𝑑𝑓 = 𝑥𝑢 + 𝑥𝑣 (7.1.3)
𝜕𝑢 𝜕𝑣
şeklinde tanımlanır.

Y. Teorem 7.1.5 𝑀ℝ𝑛 yüzeyi 𝑥: 𝑈ℝ2 → ℝ𝑛 koordinat yamasıyla verilsin. Bununla

birlikte 𝑀 üzerinde yatan 𝛾: (𝑎, 𝑏)ℝ → 𝑀ℝ𝑛 eğrisinin c ∈ (𝑎, 𝑏) den başlayan yay-
uzunluğu (fonksiyonu)
𝑡
𝑑𝑢 2 𝑑𝑢 𝑑𝑣 𝑑𝑣 2
𝑠(𝑡) = ∫ √𝐸 ( ) + 2𝐹 + 𝐺 ( ) 𝑑𝑡 (7.1.4)
𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡
𝑐
dir.

İspat. 𝑀 üzerinde yatan 𝛾: (𝑎, 𝑏) → 𝑀 eğrisinin bir parametrizasyonu

𝛾(𝑡) = 𝒙(𝑢(𝑡), 𝑣(𝑡)), 𝑎 < 𝑡 < 𝑏 olsun (Şekil 7.1.1). Böylece 𝛾 nın c ∈ (𝑎, 𝑏) den
başlayan yay-uzunluğu
𝑡

𝑠(𝑡) = ∫‖𝛾 ′ (𝑡)‖𝑑𝑡

𝑐
𝑡

= ∫‖𝑢′ (𝑡)𝑥𝑢 + 𝑣 ′ (𝑡)𝑥𝑣 ‖𝑑𝑡

𝑐
𝑡
𝑑𝑢 2 𝑑𝑢 𝑑𝑣 𝑑𝑣 2
= ∫ √〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 ( ) + 2〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 + 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 ( ) 𝑑𝑡
𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡
𝑐
𝑡
𝑑𝑢 2 𝑑𝑢 𝑑𝑣 𝑑𝑣 2
√
= ∫ 𝐸 ( ) + 2𝐹 + 𝐺 ( ) 𝑑𝑡
𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡
𝑐
olarak hesaplanır. ■

2
(7.1.4) eşitliğindeki yay-uzunluğu fonksiyonunun türevinden

𝑑𝑠 𝑑𝑢 2 𝑑𝑢 𝑑𝑣 𝑑𝑣 2
√
= 𝐸 ( ) + 2𝐹 +𝐺( ) (7.1.5)
𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡
elde edilir.

Şekil 7.1.1

Örnek 7.1.6 𝑀ℝ3 yüzeyi 𝑥(𝑢, 𝑣) = (𝑢, 𝑣, 𝑢2 − 𝑣 2 ) koordinat yamasıyla verilen

hiperbolik paraboloid yüzeyi olsun. (−1, −1,0), (1,1,0) noktalarını birbirine birleştiren
eğri parçası bu yüzey üzerinde yatar. Bu doğrunun yay uzunluğunu hesaplayınız.

Çözüm. 𝑥 yamasının kısmi türevleri 𝑥𝑢 = (1,0,2𝑢), 𝑥𝑣 = (0,1, −2𝑣) yardımıyla 1.

temel form katsayıları
𝐸 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 1 + 4𝑢2 ,
𝐹 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = −4𝑢𝑣,
𝐺 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 1 + 4𝑢2
olarak bulunur. Yüzey üzerinde yatan doğru parçasını 𝛼(𝑡) = 𝑥(𝑢(𝑡), 𝑣(𝑡)), 𝑡 ∈ [−1,1]
biçiminde gösterelim. Böylece 𝑢(𝑡) = 𝑡, 𝑣(𝑡) = 𝑡 olduğundan 𝑢′ (𝑡) = 1, 𝑣 ′ (𝑡) = 1 ve
𝐸 = 𝐺 = 1 + 4𝑡 2 , 𝐹 = −4𝑡 2 dir. Buradan, yay uzunluğu

1
𝑑𝑢 2 𝑑𝑢 𝑑𝑣 𝑑𝑣 2
𝐿(𝛼) = ∫ √𝐸 ( ) + 2𝐹 + 𝐺 ( ) 𝑑𝑡
𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡
−1
1

= ∫ √1 + 4𝑡 2 − 8𝑡 2 + 1 + 4𝑡 2 𝑑𝑡
−1
1

= √2 ∫ 𝑑𝑡 = 2√2
−1
olarak bulunur. 

3
Önerme 7.1.7 𝑀ℝ3 regüler yüzeyi 𝑥(𝑢, 𝑣): (𝑢, 𝑣) ∈ 𝑈 ⊂ ℝ2 koordinat yamasıyla
verilsin. 𝑈 nun kapalı ve sınırlı alt kümesi 𝑄 olmak üzere 𝑥(𝑄) = 𝑅 ⊆ 𝑀 bölgesinin alanı

𝐴(𝑅) = ∬ √𝐸𝐺 − 𝐹 2 𝑑𝑢𝑑𝑣 (7.1.6)

𝑄
integrali ile hesaplanır.

İspat. 𝑀 yüzeyinin alan elemanı 𝑑𝐴 = ‖𝑥𝑢 × 𝑥𝑣 ‖𝑑𝑢𝑑𝑣 olmak üzere 𝑅 = 𝑥(𝑄)

bölgesinin alanı

𝐴(𝑅) = ∬ 𝑑𝐴
𝑅

= ∬‖𝑥𝑢 × 𝑥𝑣 ‖𝑑𝑢𝑑𝑣
𝑄

= ∬ √𝐸𝐺 − 𝐹 2 𝑑𝑢𝑑𝑣
𝑄

olarak bulunur. ■

Örnek 7.1.8 ℝ3 de
𝑥(𝑢, 𝑣) = (𝑣𝑐𝑜𝑠𝑢, 𝑣𝑠𝑖𝑛𝑢, 𝑙𝑛𝑣); (7.1.7)

𝑈 = [0,2𝜋] × (0, ∞) koordinat yamasıyla verilen huni yüzeyin 𝑄 = [0,2𝜋] × [1,2]

dikdörtgensel bölgesi için 𝑅 = 𝑥(𝑄) bölgesinin alanını bulunuz.

Çözüm. (7.1.7) yamasıyla verilen yüzeyin 1. inci temel form katsayıları

𝐸 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 𝑣 2
𝐹 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 0
1
𝐺 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 1 +
𝑣2

dir. Böylece yüzeyin 𝑄 = [0,2𝜋] × [1,2] dikdörtgensel bölgesi için 𝑅 = 𝑥(𝑄) bölgesinin
alanını

𝐴(𝑅) = ∬ √𝐸𝐺 − 𝐹 2 𝑑𝑢𝑑𝑣

𝑄

2𝜋 2

= ∫ ∫ √1 + 𝑣 2 𝑑𝑣𝑑𝑢
0 1
ile hesaplanır. 

4
Örnek. 7.1.9 ℝ3 de
𝑥(𝑢, 𝑣) = (𝑐𝑜𝑠𝑢𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑐𝑜𝑠𝑢𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝑠𝑖𝑛𝑢), (7.1.8)

geografik yamayla verilen birim kürenin

𝜋 𝜋
𝑄 = ((𝑢, 𝑣) ∈ 𝑈: − ≤ 𝑢 ≤ , −𝜋 ≤ 𝑣 ≤ 𝜋)
2 2

için 𝑅 = 𝑥(𝑄) bölgesinin alanını bulunuz.

Çözüm. (7.1.8) parametrizasyonu ile verilen küre yüzeyinin 1. temel form katsayıları

𝐸 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 1
𝐹 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 0 (7.1.9)
𝐺 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 𝑐𝑜𝑠 2 𝑢

dir. Buradan bu yüzeyin 𝑄 dikdörtgensel bölgesi için 𝑅 = 𝑥(𝑄) bölgesinin alanı

𝐴(𝑅) = ∬ √𝐸𝐺 − 𝐹 2 𝑑𝑢𝑑𝑣

𝑄
𝜋
𝜋 2 𝜋

= ∫ ∫ 𝑐𝑜𝑠𝑢𝑑𝑢𝑑𝑣 = 2 ∫ 𝑑𝑣 = 4𝜋
−𝜋 −𝜋 −𝜋
2
olarak hesaplanır. 

Örnek. 7.1.10 ℝ3 de

𝑥(𝑢, 𝑣) = ((𝑏 + 𝑎𝑐𝑜𝑠𝑢)𝑐𝑜𝑠𝑣, (𝑏 + 𝑎𝑐𝑜𝑠𝑢)𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝑎𝑠𝑖𝑛𝑢), (7.1.10)

koordinat yamasıyla verilen tor yüzeyinin (Anchor halkasının)

𝑄 = ((𝑢, 𝑣) ∈ 𝑈: 0 ≤ 𝑢, 𝑣 ≤ 𝜋)

için 𝑅 = 𝑥(𝑄) bölgesinin alanını bulunuz.

Çözüm. (7.1.10) parametrizasyonu ile verilen tor yüzeyinin 1. temel form katsayıları

𝐸 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 𝑎2
𝐹 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 0 (7.1.11)
𝐺 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = (𝑏 + 𝑎𝑐𝑜𝑠𝑢)2

dir. Buradan bu yüzeyin 𝑄: 0 ≤ 𝑢 ≤ 2𝜋, 0 ≤ 𝑣 ≤ 2𝜋 dikdörtgensel bölgesi için

𝑅 = 𝑥(𝑄) bölgesinin alanı

5
 𝐴(𝑅) = ∬ √𝐸𝐺 − 𝐹 2 𝑑𝑢𝑑𝑣
𝑄

2𝜋 2𝜋 2𝜋

= ∫ ∫ 𝑎(𝑏 + 𝑎𝑐𝑜𝑠𝑢)𝑑𝑣𝑑𝑢 = 2𝜋𝑎 ∫ (𝑏 + 𝑎𝑐𝑜𝑠𝑢)𝑑𝑢 = 4𝜋 2 𝑎𝑏

0 0 0

olarak bulunur. 

Örnek 7.1.11 ℝ4 de
𝑥12 + 𝑥22 = 𝑟12 ve 𝑥32 + 𝑥42 = 𝑟22

denklemleri ile tanımlanan yüzey düz tor yüzeyi olarak bilinir. Bu şekilde oluşturulan
yüzeyler kapalı (implisit) gösterimle ifade edilmiştir denir (Aminov, 2001). Bu yüzeyin
lokal bir parametrizasyonu

𝑥(𝑢, 𝑣) = (𝑟1 𝑐𝑜𝑠𝑢, 𝑟1 𝑠𝑖𝑛𝑢, 𝑟2 𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑟2 𝑠𝑖𝑛𝑣), 0 < 𝑢, 𝑣 < 2𝜋 (7.1.12)

dir. Bu yüzeyin 𝑄 = [0,2𝜋] × [0,2𝜋] dikdörtgensel bölgesi için 𝑅 = 𝑥(𝑄) bölgesinin

alanı bulunuz.

Çözüm. (7.1.12) parametrizasyonu ile verilen tor yüzeyinin 1. temel form katsayıları

𝐸 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 𝑟12
𝐹 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 0 (7.1.13)
𝐺 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 𝑟22

dir. Buradan (7.1.12) yamasıyla verilen yüzeyin 𝑄: 0 ≤ 𝑢, 𝑣 ≤ 2𝜋, için 𝑅 = 𝑥(𝑄)

bölgesinin alanı
2𝜋 2𝜋

𝐴(𝑅) = ∬ √𝐸𝐺 − 𝐹 2 𝑑𝑢𝑑𝑣 = ∫ ∫ 𝑟1 𝑟2 𝑑𝑢𝑑𝑣 = 4𝜋 2 𝑟1 𝑟2

𝑄 0 0

elde edilir..

Y. Teorem 7.1.12 𝑀ℝ𝑛 regüler yüzeyi üzerindeki 𝑥 ve 𝑦 koordinat yamaları

𝑥: 𝑈ℝ2 → 𝑀ℝ𝑛 ; 𝑦: 𝑉ℝ2 → 𝑀ℝ𝑛

𝑊 = 𝑥(𝑈) ∩ 𝑦(𝑉) ≠ ∅ olacak şekilde verilsin (bakınız, Şekil 6.3.5). Bununla birlikte

𝑦 −1 ∘ 𝑥: 𝑥 −1 (𝑊): → 𝑦 −1 (𝑊),

(𝑦 −1 ∘ 𝑥)(𝑢, 𝑣) = (𝑢̅, 𝑣̅ )

6
koordinat değişimi fonksiyonu

𝑥(𝑢, 𝑣) = 𝑦(𝑢̅(𝑢, 𝑣), 𝑣̅ (𝑢, 𝑣))

şeklinde tanımlansın. Bu takdirde 𝑥 ve 𝑦 yamalarına göre Riemann metrikler sırasıyla

𝑑𝑠𝑥2 = 𝐸𝑥 𝑑𝑢2 + 2𝐹𝑥 𝑑𝑢𝑑𝑣 + 𝐺𝑥 𝑑𝑣 2

𝑑𝑠𝑦2 = 𝐸𝑦 𝑑𝑢̅2 + 2𝐹𝑦 𝑑𝑢̅𝑑𝑣̅ + 𝐺𝑦 𝑑𝑣̅ 2
olmak üzere
𝜕𝑢̅ 2 𝜕𝑢̅ 𝜕𝑣̅ 𝜕𝑣̅ 2
𝐸𝑥 = 𝐸𝑦 ( ) + 2𝐹𝑦 + 𝐺𝑦 ( )
𝜕𝑢 𝜕𝑢 𝜕𝑢 𝜕𝑢
𝜕𝑢̅ 𝜕𝑢̅ 𝜕𝑢̅ 𝜕𝑣̅ 𝜕𝑢̅ 𝜕𝑣̅ 𝜕𝑣̅ 𝜕𝑣̅
𝐹𝑥 = 𝐸𝑦 + 𝐹𝑦 ( + ) + 𝐺𝑦
𝜕𝑢 𝜕𝑣 𝜕𝑢 𝜕𝑣 𝜕𝑣 𝜕𝑢 𝜕𝑢 𝜕𝑣
𝜕𝑢̅ 2 𝜕𝑢̅ 𝜕𝑣̅ 𝜕𝑣̅ 2
𝐺𝑥 = 𝐸𝑦 ( ) + 2𝐹𝑦 + 𝐺𝑦 ( )
𝜕𝑣 𝜕𝑣 𝜕𝑣 𝜕𝑣
dir.

İspat. 𝑥(𝑢, 𝑣) = 𝑦(𝑢̅(𝑢, 𝑣), 𝑣̅ (𝑢, 𝑣)) koordinat yamasının kısmi türevlerinden

𝜕𝑢̅ 𝜕𝑣̅
𝑥𝑢 = 𝑦𝑢̅ + 𝑦
𝜕𝑢 𝜕𝑢 𝑣̅
𝜕𝑢̅ 𝜕𝑣̅
𝑥𝑣 = 𝑦𝑢̅ + 𝑦
𝜕𝑣 𝜕𝑣 𝑣̅
dir. Bu eşitlikler kullanılarak

𝜕𝑢̅ 𝜕𝑣̅ 𝜕𝑢̅ 𝜕𝑣̅

𝐸𝑥 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 〈 𝑦𝑢̅ + 𝑦𝑣̅ , 𝑦𝑢̅ + 𝑦 〉
𝜕𝑢 𝜕𝑢 𝜕𝑢 𝜕𝑢 𝑣̅
𝜕𝑢̅ 𝜕𝑣̅ 𝜕𝑢̅ 𝜕𝑣̅
𝐹𝑥 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 〈 𝑦𝑢̅ + 𝑦𝑣̅ , 𝑦𝑢̅ + 𝑦 〉
𝜕𝑢 𝜕𝑢 𝜕𝑣 𝜕𝑣 𝑣̅
𝜕𝑢̅ 𝜕𝑣̅ 𝜕𝑢̅ 𝜕𝑣̅
𝐺𝑥 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 〈 𝑦𝑢̅ + 𝑦𝑣̅ , 𝑦𝑢̅ + 𝑦 〉
𝜕𝑣 𝜕𝑣 𝜕𝑣 𝜕𝑣 𝑣̅

elde edilir. Bu da bize istenilen sonucu verir. ■

7.2. Uzaklık Fonksiyonu ve Konformal Dönüşümler

Tanım 7.2.1 𝑀 ⊂ ℝ𝑛 regüler bir yüzey ve 𝑝, 𝑞 ∈ 𝑀 olsun. Bu takdirde 𝑀 üzerinde 𝑝

noktasını 𝑞 noktasına bağlayan parçalı türevlenebilir eğrilerden en büyük alt sınırdaki
uzunluğu 𝜌(𝑝, 𝑞) ile gösterilir ve buna intrinsik uzunluk adı verilir. Genel olarak 𝜌(𝑝, 𝑞)
intrinsik uzunluk ‖𝑝 − 𝑞‖ Öklid uzunluğundan daha büyüktür.

Y. Teorem 7.2.2 𝐹: 𝑀 → 𝑁 dönüşümü bir izometri olsun. Bu takdirde 𝜌1 ve 𝜌2 sırasıyla

𝑀 ve 𝑁 yüzeyleri üzerindeki intrinsik uzunluklar olmak üzere

7
 𝜌2 (𝐹(𝑝), 𝐹(𝑞)) = 𝜌1 (𝑝, 𝑞) (7.2.1)
dir.

İspat. 𝛾: (𝑎, 𝑏) → 𝑀 (parçalı) türevlenebilir eğrisi 𝛾(𝑎) = 𝑝, 𝛾(𝑏) = 𝑞, 𝑐 < 𝑎 < 𝑏 < 𝑑
biçiminde tanımlansın. Lokal izometri tanımından

‖(𝐹 ∘ 𝛾)′ (𝑡)‖ = ‖𝛾 ′ (𝑡)‖

dir. Böylece
𝑏 𝑏

𝐿𝑏𝑎 (𝛾) = ∫‖𝛾 ′ (𝑡)‖𝑑𝑡 = ∫‖(𝐹 ∘ 𝛾)′ (𝑡)‖𝑑𝑡 = 𝐿𝑏𝑎 (𝐹 ∘ 𝛾)

𝑎 𝑎

bulunur (Şekil 7. 2.1). Bununla birlikte 𝐹 bir izometri olduğundan 𝑝 yi 𝑞 ya bağlayan eğri
ile 𝐹(𝑝) yi F(q) ya bağlayan eğri arasında 1-1 bir ilişki vardır. Karşılık gelen eğriler eşit
uzunlukta olduklarından 𝜌1 (𝑝, 𝑞) = 𝜌2 (𝐹(𝑝), 𝐹(𝑞)) dir. ■

Şekil 7.2.1 Yüzeyler arasında intrinsik uzaklık

Tanım 7.2.3 𝑀 ve 𝑁, ℝ𝑛 de regüler yüzeyler olmak üzere 𝐹: 𝑀 → 𝑁 yüzeyler arası

dönüşüm olsun. Her 𝜈𝑝 ∈ 𝑇𝑝 𝑀 için 𝐹∗ : 𝑇𝑝 𝑀 → 𝑇𝐹(𝑝) 𝑁 türev dönüşümü

‖𝐹∗ (𝜈𝑝 )‖ = 𝜆(𝑝)‖𝜈𝑝 ‖ (7.2.2)

şartı sağlanırsa 𝐹 ye konformal dönüşüm adı verilir. Burada 𝜆: 𝑀 → ℝ+ reel değerli bir
fonksiyon olup ölçek fonksiyonu olarak adlandırılır.

Açıklama 7.2.4 Bir 𝐹 izometrisinin türev dönüşümü 𝐹∗ iç-çarpım koruyandır. Aynı

zamanda uzunluk ve açıları da korur. Fakat, 𝐹 bir konformal difeomorfizm ise 𝐹 nin 𝐹∗
türev dönüşümü uzunlukları değiştirir.

Y. Teorem. 7.2.5 𝐹: 𝑀 → 𝑁 konformal dönüşümü sıfırdan farklı vektörler arasındaki

açıyı korur.

İspat. 𝐹 konformal bir dönüşüm olsun. Bu takdirde her 𝜈𝑝 , 𝑤𝑝 ∈ 𝑇𝑝 𝑀 için

8
 〈𝐹∗ (𝜈𝑝 ), 𝐹∗ (𝑤𝑝 )〉 = 𝜆2 (𝑝)〈𝜈𝑝 , 𝑤𝑝 〉
dir. Buradan
〈𝐹∗ (𝜈𝑝 ), 𝐹∗ (𝑤𝑝 )〉 〈𝜈𝑝 , 𝑤𝑝 〉
=
‖𝐹∗ (𝜈𝑝 )‖‖𝐹∗ (𝑤𝑝 )‖ ‖𝜈𝑝 ‖‖𝑤𝑝 ‖
elde edilir. ■

Önerme 7.2.6 𝑀 ⊂ ℝ𝑛 lokal yüzeyi 𝑥: 𝑈 ⊂ ℝ2 → ℝ𝑛 parametrizasyonu ile verilsin. Bu

takdirde 𝐹: 𝑀 → 𝑁 dönüşümünün 𝑥(𝑈) üzerinde konformal olması için gerek ve yeter
koşul pozitif tanımlı bir 𝜆: 𝑀 → ℝ+ fonksiyonu için

〈𝐹∗ (𝑥𝑢 ), 𝐹∗ (𝑥𝑢 )〉 = 𝜆2 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 𝜆2 𝐸

〈𝐹∗ (𝑥𝑢 ), 𝐹∗ (𝑥𝑣 )〉 = 𝜆2 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 𝜆2 𝐹

〈𝐹∗ (𝑥𝑣 ), 𝐹∗ (𝑥𝑣 )〉 = 𝜆2 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 𝜆2 𝐺

eşitliklerinin sağlanmasıdır.

Örnek7.2.7 ℝ3 de 𝑀: 𝑥(𝑢, 𝑣) = (𝑐𝑜𝑠ℎ𝑣𝑐𝑜𝑠𝑢, 𝑐𝑜𝑠ℎ𝑣𝑠𝑖𝑛𝑢, 𝑣), −𝜋 < 𝑢 < 𝜋, 𝑣 ∈ ℝ

parametrizasyonu ile verilen katenoid yüzeyinin
𝑥𝑢 × 𝑥𝑣
𝑁: 𝑀 → 𝑆 2 (1): 𝑁(𝑝) =
‖𝑥𝑢 × 𝑥𝑣 ‖

biçiminde tanımlanan Gauss dönüşümünün konformal olduğunu gösteriniz.

Çözüm. Bu yüzeyin 1.temel form katsayıları 𝐸 = 𝐺 = 𝑐𝑜𝑠ℎ2 𝑣, 𝐹 = 0 dır. Bununla

birlikte
1
〈𝑁∗ (𝑥𝑢 ), 𝑁∗ (𝑥𝑢 )〉 = 〈𝑁𝑢 , 𝑁𝑢 〉 =
𝑐𝑜𝑠ℎ2 𝑣
1
〈𝑁∗ (𝑥𝑣 ), 𝑁∗ (𝑥𝑣 )〉 = 〈𝑁𝑣 , 𝑁𝑣 〉 =
𝑐𝑜𝑠ℎ2 𝑣
〈𝑁∗ (𝑥𝑢 ), 𝑁∗ (𝑥𝑣 )〉 = 〈𝑁𝑢 , 𝑁𝑣 〉 = 0

1
olduğundan Önerme 7.2.7 yardımıyla 𝜆2 = 𝑐𝑜𝑠ℎ2 𝑣 elde edilir. Bu da bize 𝑁 Gauss
dönüşümünün konformal olduğunu gösterir. 

7.3 Yüzeyler Arası İzometriler

Tanım 7.3.1 𝑀 ve 𝑁, ℝ𝑛 de regüler yüzeyler olmak üzer 𝜙: 𝑀 → 𝑁 yüzeyler arası

dönüşüm olsun. Her 𝜈𝑝 ∈ 𝑇𝑝 𝑀 için 𝜙∗ : 𝑇𝑝 𝑀 → 𝑇𝜙(𝑝) 𝑁 türev dönüşümü

‖𝜙∗ (𝜈𝑝 )‖ = ‖𝜈𝑝 ‖ (7.3.1)

9
şartı sağlanırsa 𝜙 dönüşümüne bir lokal izometri adı verilir. Diğer bir deyişle lokal
izometri ölçek fonksiyonu 𝜆 = 1 olan bir koformal dönüşümdür.

Eğer 𝜙 lokal izometrisi aynı zamanda bir difeomorfizm ise 𝜙 ye bir izometri adı verilir.

Örnek 7.3.2 𝐶 = {(𝑥1 , 𝑥2 , 𝑥3 ): 𝑥12 + 𝑥22 = 1} dik dairesel silindiri ℝ2 düzlemine lokal
olarak izometriktir (Şekil 7.3.1) . Fakat bunlar birbirine difeomorfik olmadıklarından
izometrik değillerdir.

Şekil 7.3.1

Y. Teorem 7.3.3 𝑀 ve 𝑁, ℝ𝑛 de regüler yüzeyler olmak üzere 𝜙: 𝑀 → 𝑁 yüzeyler arası

dönüşümü bir izometri olsun. Bu takdirde 𝜙 bir lokal difeomorfizmdir.

İspat. 𝜙 bir lokal izometri olsun. Bu durumda (7.3.1) eşitliğinden 𝜙 dönüşümü

injektifdir. Böylece ters fonksiyon teoreminden 𝜙 dönüşümü bir lokal difeomorfizmdir.■

Açıklama 7.3.4 Her 𝜈𝑝 , 𝑤𝑝 ∈ 𝑇𝑝 𝑀 için (7.3.1) eşitliği sağlansın. Bu takdirde

1 2 2 2
〈𝜙∗ (𝜈𝑝 ), 𝜙∗ (𝑤𝑝 )〉 = (‖𝜙∗ (𝜈𝑝 + 𝑤𝑝 )‖ − ‖𝜙∗ (𝜈𝑝 )‖ − ‖𝜙∗ (𝑤𝑝 )‖ )
2
1 2 2 2
= (‖𝜈𝑝 + 𝑤𝑝 ‖ − ‖𝜈𝑝 ‖ − ‖𝑤𝑝 ‖ )
2
= 〈𝑣𝑝 , 𝑤𝑝 〉

elde edilir. Böylece (7.3.1) eşitliğinin

〈𝜙∗ (𝜈𝑝 ), 𝜙∗ (𝑤𝑝 )〉 = 〈𝑣𝑝 , 𝑤𝑝 〉 (7.3.2)

eşitliğine denk olduğu görülür. ■

Y. Teorem 7.3.5 𝑥: 𝑈 ⊆ ℝ2 → ℝ𝑛 bir regüler injektif yama ve 𝑦: 𝑈 ⊆ ℝ2 → ℝ𝑛

herhangi bir yama olmak üzere

10
 𝑑𝑠𝑥2 = 𝐸𝑥 𝑑𝑢2 + 2𝐹𝑥 𝑑𝑢𝑑𝑣 + 𝐺𝑥 𝑑𝑣 2
(7.3.3)
𝑑𝑠𝑦2 = 𝐸𝑦 𝑑𝑢2 + 2𝐹𝑦 𝑑𝑢𝑑𝑣 + 𝐺𝑦 𝑑𝑣 2

𝑥 ve 𝑦 den indirgenen Riemann metrikleri olsun. Bu takdirde 𝐹 = 𝑦 ∘ 𝑥 −1 : 𝑥(𝑈) → 𝑦(𝑈)

dönüşümünün bir lokal izometri olması için gerek ve yeter koşul 𝑑𝑠𝑥2 = 𝑑𝑠𝑦2 olmasıdır.

İspat. (⟹): 𝜙 = 𝑦 ∘ 𝑥 −1 dönüşümü bir lokal izometri olsun. Bu takdirde 𝑥𝑢 ∈ 𝑇𝑝 𝑀 için

𝜙∗ (𝑥𝑢 ) = (𝑦 ∘ 𝑥 −1 )∗ (𝑥𝑢 ) = (𝑦 ∘ 𝑥 −1 )∗ (𝑥∗ (𝑒⃗1 |𝑞 )) = 𝑦∗ (𝑒⃗1 |𝑞 ) = 𝑦𝑢

ve benzer şekilde
𝜙∗ (𝑥𝑣 ) = (𝑦 ∘ 𝑥 −1 )∗ (𝑥𝑣 ) = (𝑦 ∘ 𝑥 −1 )∗ (𝑥∗ (𝑒⃗2 |𝑞 )) = 𝑦∗ (𝑒⃗2 |𝑞 ) = 𝑦𝑣

elde edilir. Böylece 𝜙 dönüşümü bir lokal izometri olduğundan

𝐸𝑦 = ‖𝑦𝑢 ‖2 = ‖𝜙∗ (𝑥𝑢 )‖2 = ‖𝑥𝑢 ‖2 = 𝐸𝑥

𝐺𝑦 = ‖𝑦𝑣 ‖2 = ‖𝜙∗ (𝑥𝑣 )‖2 = ‖𝑥𝑣 ‖2 = 𝐺𝑥
𝐹𝑦 = 〈𝑦𝑢 , 𝑦𝑣 〉 = 〈𝜙∗ (𝑥𝑢 ), 𝜙∗ (𝑥𝑣 )〉 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 𝐹𝑥

dır. Böylece 𝑑𝑠𝑥2 = 𝑑𝑠𝑦2 olduğu görülür.

(⟸): Tersine 𝑑𝑠𝑥2 = 𝑑𝑠𝑦2 olsun. Bu takdirde, 𝑥: 𝑈 ⊆ ℝ2 → ℝ𝑛 yamasının görüntüsü

üzerindeki bir 𝛼: 𝐼 ⊆ ℝ → ℝ𝑛 ; 𝛼(𝑡) = 𝑥(𝑢(𝑡), 𝑣(𝑡)) eğrisini ele elalım. Bu eğrinin hız
vektörü
𝛼 ′ (𝑡) = 𝑢′ (𝑡)𝑥𝑢 + 𝑣 ′ (𝑡)𝑥𝑣
olduğundan
(𝜙 ∘ 𝛼)′ (𝑡) = 𝑢′ (𝑡)𝑦𝑢 + 𝑣 ′ (𝑡)𝑦𝑣
dır. Böylece
‖𝛼 ′ (𝑡)‖2 = 𝑢′2 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 + 2𝑢′ 𝑣 ′ 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 + 𝑣 ′2 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉
= 𝐸𝑥 𝑢′2 + 2𝐹𝑥 𝑢′ 𝑣 ′ + 𝐺𝑥 𝑣 ′2
olduğundan
‖(𝜙 ∘ 𝛼)′ (𝑡)‖2 = 𝑢′2 〈𝑦𝑢 , 𝑦𝑢 〉 + 2𝑢′ 𝑣 ′ 〈𝑦𝑢 , 𝑦𝑣 〉 + 𝑣 ′2 〈𝑦𝑣 , 𝑦𝑣 〉
= 𝐸𝑦 𝑢′2 + 2𝐹𝑦 𝑢′ 𝑣 ′ + 𝐺𝑦 𝑣 ′2
elde edilir. Buradan 𝑑𝑠𝑥2 = 𝑑𝑠𝑦2 eşitliği kullanılarak

‖𝛼 ′ (𝑡)‖ = ‖(𝜙 ∘ 𝛼)′ (𝑡)‖ (7.3.4)

olduğu sonucuna varılır. Böylece, 𝑥(𝑈) daki herbir teğet vektör bazı 𝛼 eğrisinin 𝛼 ′ (0)
teğet vektörü olarak ifade edileceğinden 𝜙 nin bir izometri olduğu sonucuna varılır.■

Sonuç 7.3.6 ℝ𝑛 nin 𝑀 ve 𝑁 yüzeyleri arasındaki dönüşümü 𝜙: 𝑀 → 𝑁 olsun. Bununla

birlikte bir 𝑥: 𝑈 ⊆ ℝ2 → 𝑀 ⊂ ℝ𝑛 yaması için başka bir 𝑦 = 𝜙 ∘ 𝑥: 𝑈 ⊆ ℝ2 → 𝑁 ⊂ ℝ𝑛

11
yaması tanımlansın. Bu takdirde 𝜙 dönüşümünün bir lokal izometri olması için gerek ve
yeter koşul her bir regüler injektif 𝑥 yaması için 𝑑𝑠𝑥2 = 𝑑𝑠𝑦2 olmasıdır (Şekil 7.3.2).

Şekil 7.3.2 Yüzeyleri arasındaki dönüşüm

Örnek 7.3.7 ℝ3 deki dairesel bir bölgenin polar parametrizasyonu

𝔇: 𝑥(𝑟, 𝜃) = (𝑟𝑐𝑜𝑠𝜃, 𝑟𝑠𝑖𝑛𝜃, 0); 0 ≤ 𝑟 ≤ 1, 0 ≤ 𝜃 ≤ 𝛼

ile verilsin. Bununla birlikte ℝ3 deki bir koni yüzeyi

2𝜋𝜃 2𝜋𝜃
𝒦: 𝑦(𝑟, 𝜃) = (𝑟𝑐𝑜𝑠 𝑠𝑖𝑛𝛽, 𝑟𝑠𝑖𝑛 𝑠𝑖𝑛𝛽, 𝑟𝑐𝑜𝑠𝛽);
𝛼 𝛼

𝛼, 𝛽 ∈ ℝ koordinat yaması ile verilsin. Bu takdirde

𝐹: 𝔇 → 𝒦 ⊂ ℝ3 ; (𝐹 ∘ 𝑥)(𝑟, 𝜃) = 𝑦(𝑟, 𝜃)
bir lokal izometridir.

Örnek 7.3.8 ℝ3 de
𝑥(𝑢, 𝑣) = (𝑐𝑜𝑠ℎ𝑢𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑐𝑜𝑠ℎ𝑢𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝑢)
𝑦(𝑢̅, 𝑣) = (𝑢̅𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑢̅𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝑣)

yamaları ile verilen yüzeyler sırasıyla katenoid ve helikoid yüzeylerini belirtir. Bununla
birlikte 𝑢̅ = 𝑠𝑖𝑛ℎ𝑢 parametre değişikliği yapılırsa

𝑦(𝑢, 𝑣) = (𝑠𝑖𝑛ℎ𝑢𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑠𝑖𝑛ℎ𝑢𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝑣)

elde edilir. Böylece
𝑑𝑠𝑥2 = 𝑐𝑜𝑠ℎ2 𝑢(𝑑𝑢2 + 𝑑𝑣 2 ) = 𝑑𝑠𝑦2

olduğundan bu iki yüzey birbirine izometriktir.

Örnek 7.3.9 ℝ3 de 𝑥(𝑢, 𝑣) = (𝑢𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑢𝑠𝑖𝑛𝑣, ℎ(𝑣)) koordinat yaması ile verilen yüzeyin
bir dönel yüzeye izometrik olması için ℎ(𝑣) ne olmalıdır?

Çözüm. 𝑥 = 𝑥(𝑢, 𝑣) koordinat yamasıyla verilen yüzeyin tanjant vektörleri

12
 𝑥𝑢 (𝑢, 𝑣) = (𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑠𝑖𝑛𝑣, 0)
𝑥𝑣 (𝑢, 𝑣) = (−𝑢𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝑢𝑐𝑜𝑠𝑣, ℎ′(𝑣))
yardımıyla 1. temel form katsayıları

𝐸𝑥 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 1
𝐹𝑥 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 0 (7.3.5)
𝐺𝑥 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 𝑢2 + (ℎ′(𝑣))2

olarak hesaplanır. Benzer şekilde

𝑦(𝑢, 𝑣) = (𝑓(𝑢)𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑓(𝑢)𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝑔(𝑢))

koordinat yamasıyla verilen dönel yüzeyin tanjant vektörleri

𝑦𝑢 (𝑢, 𝑣) = (𝑓′(𝑢)𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑓′(𝑢)𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝑔′(𝑢))

𝑦𝑣 (𝑢, 𝑣) = (−𝑓(𝑢)𝑠𝑖𝑛𝑣, −𝑓(𝑢)𝑐𝑜𝑠𝑣, 0)

yardımıyla 1. temel form katsayıları

𝐸𝑦 = 〈𝑦𝑢 , 𝑦𝑢 〉 = (𝑓′(𝑢))2 + (𝑔′(𝑢))2

𝐹𝑦 = 〈𝑦𝑢 , 𝑦𝑣 〉 = 0 (7.3.6)
𝐺𝑦 = 〈𝑦𝑣 , 𝑦𝑣 〉 = (𝑓(𝑢))2

olarak hesaplanır. Böylece bu iki yüzey birbirine izometrik ise

(𝑓′(𝑢))2 + (𝑔′(𝑢))2 = 1
𝑢2 + (ℎ′(𝑣))2 = (𝑓(𝑢))2

eşitlikleri sağlanır. İkinci eşitlik yardımıyla

ℎ′(𝑣) = √(𝑓(𝑢))2 − 𝑢2
olduğundan

2
ℎ(𝑣) = (√(𝑓(𝑢)) − 𝑢2 ) 𝑣 + 𝑐
elde edilir. 

Örnek 7.3.10 ℝ3 de
𝑥(𝑢, 𝑣) = (𝑢𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑢𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝑙𝑛𝑢); 𝑢 ∈ (0, ∞), 𝑣 ∈ (0,2𝜋)
ve
𝑦(𝑢, 𝑣) = (𝑢𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑢𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝑣); 𝑢 ∈ (0, ∞), 𝑣 ∈ (0,2𝜋)

13
koordinat yamaları ile verilen dönel yüzey ile helikoid yüzeyi birbirine izometrik midir?

Çözüm. 𝑥 = 𝑥(𝑢, 𝑣) koordinat yamasıyla verilen yüzeyin tanjant vektörleri

1
𝑥𝑢 (𝑢, 𝑣) = (𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑠𝑖𝑛𝑣, ),
𝑢
𝑥𝑣 (𝑢, 𝑣) = (−𝑢𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝑢𝑐𝑜𝑠𝑣, 0)

yardımıyla 1. temel form katsayıları

1
𝐸𝑥 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 1 + ,
𝑢2
𝐹𝑥 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 0, (7.3.7)
𝐺𝑥 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 𝑢2

olarak hesaplanır. Benzer şekilde 𝑦 = 𝑦(𝑢, 𝑣) koordinat yamasıyla verilen dönel yüzeyin
tanjant vektörleri
𝑦𝑢 (𝑢, 𝑣) = (𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑠𝑖𝑛𝑣, 0),
𝑦𝑣 (𝑢, 𝑣) = (−𝑢𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝑢𝑐𝑜𝑠𝑣, 1)
yardımıyla 1. temel form katsayıları

𝐸𝑦 = 〈𝑦𝑢 , 𝑦𝑢 〉 = 1,
𝐹𝑦 = 〈𝑦𝑢 , 𝑦𝑣 〉 = 0, (7.3.8)
𝐺𝑦 = 〈𝑦𝑣 , 𝑦𝑣 〉 = 1 + 𝑢2

olarak hesaplanır. Böylece 𝐸𝑥 ≠ 𝐸𝑦 ve 𝐺𝑥 ≠ 𝐺𝑦 olduğundan bu iki yüzey birbirine

izometrik değildir. 

Tanım 7.3.11 𝑀 ve 𝑁 lokal yüzeyleri sırasıyla 𝑥 = 𝑥(𝑢, 𝑣) ve 𝑦 = 𝑦(𝑢, 𝑣) regüler

yamalarıyla verilsin. Bu takdirde bir 𝐹: 𝑀 → 𝑁 lokal difeomorfizmi 𝑀 deki bir bölgeyi
𝑁 deki aynı alanlı bir bölgeye dönüştürüyorsa 𝐹 ye eş alanlı dönüşüm denir.

Teorem 7.3.12 𝐹: 𝑀 → 𝑁 lokal difeomorfizminin eş alanlı olması için gerek ve yeter

koşul 𝑀 ve 𝑁 yüzeyleri üzerindeki herhangi 𝑥 = 𝑥(𝑢, 𝑣) ve 𝑦 = 𝑦(𝑢, 𝑣) = (𝐹 ∘ 𝑥)(𝑢, 𝑣)
koordinat yamaları için bu yamalarla tanımlanan

𝑑𝑠𝑥2 = 𝐸𝑥 𝑑𝑢2 + 2𝐹𝑥 𝑑𝑢𝑑𝑣 + 𝐺𝑥 𝑑𝑣 2

𝑑𝑠𝑦2 = 𝐸𝑦 𝑑𝑢2 + 2𝐹𝑦 𝑑𝑢𝑑𝑣 + 𝐺𝑦 𝑑𝑣 2
1. temel formları için
𝐸𝑥 𝐺𝑥 − 𝐹𝑥2 = 𝐸𝑦 𝐺𝑦 − 𝐹𝑦2
eşitliği sağlanır.

Örnek 7.3.13 ℝ3 de
𝑥12 + 𝑥22 + 𝑥32 = 1 ve 𝑥12 + 𝑥22 = 1

kapalı denklemi ile verilen 𝑆 2 (1) birim küresi ile 𝐶 dairesel silindiri arasında

14
 𝑥1 𝑥2
𝐹: 𝑆 2 (1) → 𝐶; ( , , 𝑥3 )
√𝑥1 + 𝑥2 √𝑥1 + 𝑥22
2 2 2

biçiminde tanımlanan dönüşüm Arşimed teoremine göre bir difeomorfizmdir (Bakınız

Pressley 2010). Bu dönüşümün eş alanlı olduğunu gösteriniz.

Çözüm. Verilen yüzeylerin parametrik gösterimleri sırasıyla

𝜋 𝜋
𝑥(𝑢, 𝑣) = (𝑐𝑜𝑠𝑢𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑐𝑜𝑠𝑢𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝑠𝑖𝑛𝑢); − < 𝑢 < , 0 < 𝑣 < 2𝜋
2 2
ve
𝜋 𝜋
𝑦(𝑢, 𝑣) = (𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝑠𝑖𝑛𝑢); − < 𝑢 < , −𝜋 < 𝑣 < 𝜋
2 2
şeklinde verilsin.Böylece yüzeylerin bu gösterimlere karşılık gelen 1.temel form
katsayıları
𝐸𝑥 = 1, 𝐹𝑥 = 0, 𝐺𝑥 = 𝑐𝑜𝑠 2 𝑢, 𝐸𝑦 = 𝑐𝑜𝑠 2 𝑢, 𝐹𝑦 = 0, 𝐺𝑦 = 1

olarak bulunur. Böylece

𝐸𝑥 𝐺𝑥 − 𝐹𝑥2 = 𝐸𝑦 𝐺𝑦 − 𝐹𝑦2 = 𝑐𝑜𝑠 2 𝑢

eşitliğini sağlandığından 𝐹 eş alanlı olduğu sonucuna varılır. 

7.4. Bazı Özel Koordinatlar

𝑥: 𝑈 ⊆ ℝ2 → ℝ𝑛 regüler yaması ile verilen 𝑀 yüzeyinin nin 1.temel form katsayıları

𝐸 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉, 𝐹 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉, 𝐺 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉

ve böylece

𝑑𝑠 2 = 𝐸𝑑𝑢2 + 2𝐹𝑑𝑢𝑑𝑣 + 𝐺𝑑𝑣 2

Riemann metriği yardımıyla yüzeyleri çeşitli sınıflara ayırmak mümkündür.

7.4.1 İzotermal Koordinatlar

Tanım 7.4.1 𝑀 yüzeyi 𝑥: 𝑈 ⊆ ℝ2 → ℝ𝑛 regüler yaması ile verilsin. Bu takdirde

〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 𝜆2 (𝑢, 𝑣), 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 0 (7.4.1)

şartlarını sağlayan en azından bir 𝜆: 𝑈 ⊆ ℝ2 → ℝ fonksiyonu bulunabilirse (𝑢, 𝑣)

koordinatlarına izotermaldir denir. İzotermal koordinatlarla verilen 𝑥 yaması da

15
izotermaldir. Burada 𝜆 ya 𝑥 yamasının ölçek fonksiyonu denir. Ölçek fonksiyonunun
sıfırdan farklı olması durumunda 𝑥 yaması regülerdir.

Y. Teorem 7.4.2 𝑥: 𝑈 ⊆ ℝ2 → ℝ𝑛 yaması izotermal olması için gerek ve yeter koşul

𝑥: 𝑈 ⊆ ℝ2 → 𝑥(𝑈) dönüşümü konformal olmasıdır.

İspat. 𝑞 ∈ 𝑈 noktasındaki birim vektörler 𝑒⃗1 |𝑞 ve 𝑒⃗2 |𝑞 olmak üzere (6.2.3) deki
eşitliklerden 𝑥 in türev dönüşümünün

𝑥∗ (𝑒⃗1 |𝑞 ) = 𝑥𝑢 (𝑢, 𝑣), 𝑥∗ (𝑒⃗2 |𝑞 ) = 𝑥𝑣 (𝑢, 𝑣)

olduğu bilinmektedir.

(⟹): 𝑥 yaması izotermal olsun. Bu takdirde (7.4.1) eşitlikleri sağlanır. Böylece 𝑞 ∈ 𝑈

noktasındaki bir 𝑣𝑞 ∈ 𝑇𝑞 𝑈 tanjant vektörü

𝑣𝑞 = 𝜇1 𝑒⃗1 |𝑞 + 𝜇2 𝑒⃗2 |𝑞 , 𝜇1 , 𝜇2 ∈ ℝ (7.4.2)

olmak üzere, 𝑥∗ in lineerlik özelliği kullanılarak

𝑥∗ (𝑣𝑞 ) = 𝑥∗ (𝜇1 𝑒⃗1 |𝑞 + 𝜇2 𝑒⃗2 |𝑞 )

= 𝜇1 𝑥∗ (𝑒⃗1 |𝑞 ) + 𝜇2 𝑥∗ (𝑒⃗2 |𝑞 ) = 𝜇1 𝑥𝑢 (𝑢, 𝑣) + 𝜇2 𝑥𝑣 (𝑢, 𝑣)

elde edilir. Böylece (7.4.1) ve (7.4.2) eşitliklerinden yararlanılarak

2
‖𝑥∗ (𝑣𝑞 )‖ = |𝜇1 |2 ‖𝑥𝑢 (𝑢, 𝑣)‖2 + |𝜇2 |2 ‖𝑥𝑣 (𝑢, 𝑣)‖2
2
= 𝜆2 (|𝜇1 |2 + |𝜇2 |2 ) = 𝜆2 ‖𝑣𝑞 ‖

bulunur. Buradan 𝑥: 𝑈 ⊆ ℝ2 → 𝑥(𝑈) ⊂ ℝ𝑛 dönüşümünün konformal olduğu sonucuna

varılır.

(⟸): Tersine 𝑥: 𝑈 ⊆ ℝ2 → 𝑥(𝑈) dönüşümü konformal olsun. Bu takdirde (7.4.2) eşitliği

2 2
ile verilen 𝑣𝑞 ∈ 𝑇𝑞 𝑈 tanjant vektörü için ‖𝑥∗ (𝑣𝑞 )‖ = 𝜆2 ‖𝑣𝑞 ‖ = 𝜆2 (|𝜇1 |2 + |𝜇2 |2 ) dir.
Ayrıca
2
‖𝑥∗ (𝑣𝑞 )‖ = ‖𝜇1 𝑥𝑢 + 𝜇2 𝑥𝑣 ‖2

= |𝜇1 |2 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 + |𝜇2 |2 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 + 2|𝜇1 ||𝜇2 ||〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉|

bulunur. Son iki denklem kıyaslandığında

〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 𝜆2 ve 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 0

elde edilir. Bu da bize 𝑥 yamasının izotermal olduğunu gösterir. ■

Teorem 7.4.3 𝑀 ⊂ ℝ𝑛 yüzeyi 𝑑𝑠 2 Riemann metriği ile verilsin. Bu takdirde

16
 𝑑𝑠 2 = 𝜆2 (𝑑𝑢2 + 𝑑𝑣 2 ) (7.4.3)

olacak şekilde en azından bir 𝑈 ⊆ ℝ2 açık kümesi ve 𝑥: 𝑈 ⊆ ℝ2 → ℝ𝑛 izotermal

yamasıyla vardır.

İspat. 𝑀 ⊂ ℝ𝑛 yüzeyi (𝑢, 𝑣) ∈ 𝑈 koordinat fonksiyonları ile verilsin. 𝑀 nin Riemann

metriği 𝑑𝑠 2 = 𝐸𝑑𝑝2 + 2𝐹𝑑𝑝𝑑𝑞 + 𝐺𝑑𝑞 2 dir. Böylece

𝐹 + 𝑖√𝐸𝐺 − 𝐹 2 𝐹 − 𝑖√𝐸𝐺 − 𝐹 2
𝑑𝑠 2 = (√𝐸𝑑𝑝 + 𝑑𝑞) (√𝐸𝑑𝑝 + 𝑑𝑞) (7.4.4)
√𝐸 √𝐸

çarpanlara ayrılabilir. Böylece kompleks-değerli 𝜇 integral faktörü için

𝐹 + 𝑖√𝐸𝐺 − 𝐹 2
𝜇(𝑑𝑢 + 𝑖𝑑𝑣) = √𝐸𝑑𝑝 + 𝑑𝑞
√𝐸
dir. Buradan 𝜆 = |𝜇| alınırsa

𝑑𝑠 2 = |𝜇|2 (𝑑𝑢 + 𝑖𝑑𝑣)(𝑑𝑢 − 𝑖𝑑𝑣) = 𝜆2 (𝑑𝑢2 + 𝑑𝑣 2 )

elde edilir. ■

Örnek. 7.4.4 ℝ3 de
𝑥(𝑢, 𝑣) = (𝑐𝑜𝑠𝑢, 𝑠𝑖𝑛𝑢, 𝑣), 0 ≤ 𝑢 < 2𝜋, 𝑣 ∈ ℝ,

koordinat yaması 𝑥 2 + 𝑦 2 = 1 çemberi üzerine kurulan bir silindir belirtir. Bu yüzeyin 1.

temel form katsayıları

𝐸 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 1; 𝐺 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 1, 𝐹 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 0

dır. Böylece 𝑥 yaması izotermaldir.

Örnek. 7.4.5 ℝ3 de
𝜋 𝜋
𝑥(𝑢, 𝑣) = (𝑎𝑐𝑜𝑠𝑢𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑎𝑠𝑖𝑛𝑢𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑎𝑠𝑖𝑛𝑣), 0 ≤ 𝑢 < 2𝜋, − 2 ≤ 𝑣 < 2 ,

geografik yaması ile verilen yüzey a-yarıçaplı 𝑆 2 (𝑎) küresidir. Buradan

𝐸 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 𝑎2 𝑐𝑜𝑠 2 𝑣; 𝐺 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 𝑎2 , 𝐹 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 0

bulunur. Böylece 𝑆 2 (𝑎) küresinin 𝑥 geografik yamasına göre Riemann metriği

𝑑𝑠 2 = 𝑎2 𝑐𝑜𝑠 2 𝑣𝑑𝑢2 + 𝑎2 𝑑𝑣 2

olduğundan 𝑥 yamasının izotermal olmadığı görülür. Bununla birlikte (7.4.4) eşitliği

yardımıyla

17
 𝐹 + 𝑖√𝐸𝐺 − 𝐹 2 𝐹 − 𝑖√𝐸𝐺 − 𝐹 2
𝑑𝑠 2 = (√𝐸𝑑𝑝 + 𝑑𝑞) (√𝐸𝑑𝑝 + 𝑑𝑞)
√𝐸 √𝐸

𝑖𝑑𝑣 𝑖𝑑𝑣
= 𝑎2 𝑐𝑜𝑠 2 𝑣 (𝑑𝑢 + ) (𝑑𝑢 − )
𝑐𝑜𝑠𝑣 𝑐𝑜𝑠𝑣

𝑑𝑣
bulunur. Buradan 𝑤 = 𝑙𝑛(𝑡𝑎𝑛𝑣 + 𝑠𝑒𝑐𝑣) değişken değişimi yapılarak 𝑑𝑤 = 𝑐𝑜𝑠𝑣 elde
edilir. Bununla birlikte
𝑠𝑖𝑛𝑣 + 1 𝑐𝑜𝑠𝑣 2
𝑒 𝑤 + 𝑒 −𝑤 = + =
𝑐𝑜𝑠𝑣 𝑠𝑖𝑛𝑣 + 1 𝑐𝑜𝑠𝑣
olduğundan 𝑐𝑜𝑠𝑣 = 𝑠𝑒𝑐ℎ𝑤 sonucuna varılır. Böylece

𝑑𝑠 2 = 𝑎2 𝑐𝑜𝑠 2 𝑣𝑑𝑢2 + 𝑎2 𝑑𝑣 2
= 𝑎2 𝑐𝑜𝑠 2 𝑣𝑑𝑢2 + 𝑎2 𝑐𝑜𝑠 2 𝑣𝑑𝑢2
= 𝑎2 𝑐𝑜𝑠 2 𝑣(𝑑𝑢2 +𝑑𝑢2 )
= 𝑎2 𝑠𝑒𝑐ℎ2 𝑤(𝑑𝑢2 + 𝑑𝑤 2 )
dir. Buradan (𝑢, 𝑤) koordinatlarının izotermal olduğu görülür, 𝜆 = 𝑎𝑠𝑒𝑐ℎ𝑤 ölçek
fonksiyonudur. Bu koordinat yamasına 𝑆 2 (𝑎) küresinin Mercator parametrizasyonu
denir.

Örnek 7.4.6 ℝ3 de
𝑢2 𝑣2
𝑥(𝑢, 𝑣) = (𝑢 (1 − + 𝑣 ) , 𝑣 (1 − + 𝑢2 ) , (𝑢2 − 𝑣 2 ))
2
3 3

koordinat yaması Enneper yüzeyi belirtir. Bu yüzey yamasının izotermal olup olmadığını
gösteriniz.

Örnek 7.4.7 (Steografik izdüşüm)

𝑆 2 (1) ⊂ ℝ3 birim küresinin güney kutbu 𝑁 noktası ile gösterilsin. Buradan,

1
𝜋: ℝ2 → 𝑆 2 (1)/{𝑁} ⊂ ℝ3 ; 𝑥(𝑢, 𝑣) = 2 (2𝑢, 2𝑣, 𝑢2 + 𝑣 2 − 1)
𝑢 + 𝑣2 + 1
koordinat yamasıyla tanımlanan steografik izdüşüm yamasının izotermal olduğunu
gösterelim (Şekil 7.4.1).

Çözüm. Kısmi türevler yardımı ile

1
𝑥𝑢 (𝑢, 𝑣) = 2 (2 − 2𝑢2 + 2𝑣 2 , −4𝑢𝑣, 4𝑢),
(𝑢 + 𝑣 2 + 1)2
1
𝑥𝑣 (𝑢, 𝑣) = 2 (−4𝑢𝑣, 2 + 2𝑢2 − 2𝑣 2 , 4𝑣)
(𝑢 + 𝑣 2 + 1)2

18
elde edilir. Böylece
4
𝐸=𝐺= , 𝐹=0
(𝑢2 + 𝑣 2 + 1)2

olduğundan tanım gereği 𝑥 yaması izotermaldir. Steografik izdüşümünün tersi

𝑥 𝑦
𝜋 −1 (𝑥, 𝑦, 𝑧) = ( , )
1−𝑧 1−𝑧
dir. 

Şekil 7.4.1 Steografik izdüşüm

Önerme 7.4.8 ℝ3 de parametrik olarak verilen bir eğri etrafında döndürülmesi ile
oluşturulan tüp yüzeyi yamasının izotermal olması için gerek ve yeter koşul bu eğrinin
bir çember ya da doğrunun bir parçası olmasıdır.

İspat. (⟹): 𝛼(𝑠) ∈ ℝ3 regüler, birim hızlı eğri olsun. Böylece 𝛼 nın Frenet elemanları
𝛼 ′ = 𝑇, 𝑁, 𝐵 ve 𝜅, 𝜏 olmak üzere bu eğri üzerine kurulan tüp Tanım 6.4.25 den

𝑥(𝑠, 𝑡) = 𝛼(𝑠) + 𝑟(𝑐𝑜𝑠𝑡𝑁 + 𝑠𝑖𝑛𝑡𝐵)

koordinat yaması ile ifade edilir. Böylece Frenet denklemleri kullanılarak
𝑥𝑠 (𝑠, 𝑡) = 𝛼 ′ (𝑠) + 𝑟(𝑐𝑜𝑠𝑡𝑁 ′ + 𝑠𝑖𝑛𝑡𝐵 ′ )
= (1 − 𝑟𝜅𝑐𝑜𝑠𝑡)𝑇 − 𝑟𝜏𝑠𝑖𝑛𝑡𝑁 + 𝑟𝜏𝑐𝑜𝑠𝑡𝐵
ve
𝑥𝑡 (𝑠, 𝑡) = −𝑟𝑠𝑖𝑛𝑡𝑁 + 𝑟𝑐𝑜𝑠𝑡𝐵
elde edilir. Buradan 1. temel form katsayıları
𝐸 = (1 − 𝑟𝜅𝑐𝑜𝑠𝑡)2 + 𝑟 2 𝜏 2 , 𝐺 = 𝑟 2 , 𝐹 = 𝜏𝑟 2
olarak bulunur. Farzedelim ki 𝑥 yaması izotermal olsun. Bu takdirde 3. eşitlikten 𝜏 = 0
bulunur. Bununla birlikte 𝐸 = 𝐺 olduğundan

(1 − 𝑟𝜅𝑐𝑜𝑠𝑡)2 = 𝑟 2

19
elde edilir. Böylece 1 − 𝑟𝜅𝑐𝑜𝑠𝑡 = ±𝑟 dir. Eşitliğin her iki tarafının 𝑠 ye göre türevinden
𝜅 = 𝑠𝑏𝑡. olduğu sonucuna varılır. Böylece 𝜏 = 0, 𝜅 = 𝑠𝑏𝑡. Frenet eğriliklerine sahip eğri
bir düz doğru veya bir çember belirtir.

(⟸): Aşikardır. ■

Teorem 7.4.9 Tanım 6.4.22 de

𝑥(𝑢, 𝑣) = (𝑓(𝑢)𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝑓(𝑢)𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝑔(𝑢))

dönel yüzey yaması ile verilen yüzeyin izotermal olması için gerek ve yeter koşul

(𝑓 ′ (𝑢))2 + (𝑔′ (𝑢))2 = 𝑓 2 (𝑢) (7.4.5)

olmasıdır. Burada 𝑓(𝑢) > 0 dır.

İspat. (⟹): Bu yüzeyin 1. temel form katsyıları

𝐸 = (𝑓 ′ (𝑢))2 + (𝑔′ (𝑢))2, 𝐺 = 𝑓 2 (𝑢), 𝐹 = 0 (7.4.6)

ve 1. temel formu (Riemann metriği)

𝐼 = (𝑓 ′ (𝑢))2 + (𝑔′ (𝑢))2 𝑑𝑢2 + 𝑓 2 (𝑢)𝑑𝑣 2 (7.4.7)

dir. Böylece 𝑥 yamasının izotermal olduğu kabul edilirse tanım gereği 𝐸 = 𝐺 ve 𝐹 = 0

olmalıdır. Buradan (7.4.6) eşitliği yardımıyla (7.4.5) elde edilir.

(⟸): Aşikardır. ■

Açıklama 7.4.10 𝑀 ⊂ ℝ3 bir dönel yüzey olsun. Bu takdirde

√(𝑓 ′ (𝑢))2 + (𝑔′ (𝑢))2

𝑑𝑥 = 𝑑𝑢, 𝑑𝑦 = 𝑑𝑣 (7.4.8)
𝑓(𝑢)

parametre değişikliği yapılarak 𝑀 yüzeyinin (7.4.7) eşitliğindeki 1.temel formu

𝐼 = 𝑓 2 (𝑢)(𝑑𝑥 2 + 𝑑𝑦 2 ) (7.4.9)
biçimine dönüşür.

Örnek 7.4.11 𝑀 ⊂ ℝ3 bir dönel yüzey olsun. Yüzeyin meridyen eğrisinin seçimine göre
aşağıdaki örnekler sözkonusudur;
2
i) 𝑓 = 𝑎 sabit olsun. Bu takdirde (7.4.5) denkleminden (𝑔′ (𝑢)) = 𝑎2 dir. Buradan
𝑔(𝑢) = ±𝑏𝑢 + 𝑐 elde edilir. Bu yüzey bir dik dairesel silindir belirtir.

ii) 𝑓(𝑢) = cosh(𝑢) olsun. Bu takdirde (𝑔′ (𝑢))2 = cosh2 𝑢 − sinh2 𝑢 = 1 bulunur. Bu
denklemin çözümünden 𝑔(𝑢) = ±𝑢 + 𝑐 elde edilir. Bu parametrizasyona sahip olan eğri
bir katenar dönel yüzey ise katenoid olarak bilinir.

20
iii) 𝑓(𝑢) = 𝑢 olsun. Bu takdirde (7.4.5) denkleminden

(𝑔′ (𝑢))2 = 1 − 𝑓 2 (𝑢)

dir. Bu denklem sisteminin

> f(u):=u:
> ode3:= diff(g(u),u)^2= u^2-1:
> dsolve(ode3);
Maple komutu yardımıyla çözümünden

𝑢√𝑢2 − 1 1
𝑔(𝑢) = ∓ ± 𝑙𝑛 (𝑢 + √𝑢2 − 1) + 𝑏
2 2
elde edilir (Şekil 7.4.1) .

iv) 𝑔(𝑢) = 𝑎𝑢 + 𝑏 olsun. Bu takdirde (7.4.5) denkleminden

(𝑓 ′ (𝑢))2 = 𝑓 2 (𝑢) − 1

elde edilir. Bu denklem sisteminin

> g(u):=a*u+b:
> ode4:= diff(f(u),u)^2 = f(u)^2-a^2:
> dsolve(ode4);
Maple komutu yardımıyla çözümünden

1 2
𝑒 2𝑢 1 2
𝑏2
𝑓(𝑢) = 𝑎, 𝑓(𝑢) = (𝑎 + ) 𝑏 veya 𝑓(𝑢) = (𝑎 + ) 𝑒𝑢
2𝑒 𝑢 𝑏2 2𝑏 𝑒 2𝑢

elde edilir. Birinci durumda dönel yüzey bir silindir belirtir (bakınız (i) durumu). Diğer
durumlarda ise bir pseudo-küre belirtir (Şekil 7.4.2).

Şekil 7.4.1 Şekil 7.4.2

v) 𝑔(𝑢) = 𝑎𝑓(𝑢) olsun. Bu takdirde (7.4.5) denkleminden

(𝑓 ′ (𝑢))2 + 𝑎2 (𝑓 ′ (𝑢))2 = 𝑓 2 (𝑢)

21
dir. Bu denklem sisteminin

> g(u):=a*f(u):
> ode5:= diff(f(u),u)^2+a^2*diff(f(u),u)^2= f(u)^2:
> dsolve(ode5);
Maple komutu yardımıyla çözümünden
2
𝑒 𝑢/√1+𝑎 𝑐/√1 + 𝑎2
𝑓(𝑢) = veya 𝑓(𝑢) = 2
𝑐/√1 + 𝑎2 𝑒 𝑢/√1+𝑎

elde edilir, Burada 𝑐 integral sabitidir. Bu yüzey bir koni belirtir.

vi) 𝑓(𝑢) = 1 + 𝑠𝑖𝑛(𝑢) olsun. Bu takdirde (7.4.5) denkleminden

(𝑐𝑜𝑠𝑢)2 + (𝑔′ (𝑢))2 = (1 + 𝑠𝑖𝑛(𝑢))2

dir. Bu denklem sisteminin

> f(u):=1+sin(u):
> ode6:=cos(u)^2+diff(g(u),u)^2=(1+sin(u))^2;
> dsolve(ode6);
Maple komutu yardımıyla çözümünden

√2(1 + 𝑠𝑖𝑛𝑢)√𝑠𝑖𝑛𝑢(1 − 𝑠𝑖𝑛𝑢) (2√𝑠𝑖𝑛𝑢(1 − 𝑠𝑖𝑛𝑢) − 𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛(2𝑠𝑖𝑛𝑢 − 1))

𝑔(𝑢) = ± +𝑐
2𝑐𝑜𝑠𝑢√𝑠𝑖𝑛𝑢(1 + 𝑠𝑖𝑛𝑢)

elde edilir, Burada 𝑐 integral sabitidir. Bu yüzeyin grafiği için bakınız Şekil 7.4.3.

Şekil 7.4.3

22
7.4.2 Tchebycheff Koordinatları

Tanım 7.4.12 (Tchebycheff yaması) 𝑀 yüzeyi 𝑥: 𝑈 ⊆ ℝ2 → ℝ𝑛 regüler yaması ile

verilsin. 𝑀 nin 1.temel form katsayıları

〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 1, 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 𝑐𝑜𝑠𝜃 (7.4.10)

biçiminde verildiğinde diğer bir deyişle 𝑀 yüzeyinin Riemann metriği

𝑑𝑠 2 = 𝑑𝑢2 + 2𝑐𝑜𝑠𝜃𝑑𝑢𝑑𝑣 + 𝑑𝑣 2 (7.4.11)

şeklinde tanımlandığında 𝑥 e Tchebycheff (Chebyshev) yaması, (𝑢, 𝑣) ∈ 𝑈 ya da

Tchebycheff koordinatları (ağı) adı verilir.

Örnek 7.4.13 (Öteleme yüzeyi)

𝛼: 𝐼 ⊂ ℝ → ℝ3 ve 𝛽: 𝐽 ⊂ ℝ → ℝ3 parametrik eğrileri birim hızlı olarak verilsin Bu

takdirde

𝑀: 𝑥(𝑢, 𝑣) = 𝛼(𝑢) + 𝛽(𝑣)

koordinat yaması yla ile tanımlanan öteleme yüzeyi Tchebycheff koordinatlarına sahiptir.

Örnek 7.4.14 (Pseudo-küre) ℝ3 ün

𝛼(𝑣) = (𝑠𝑒𝑐ℎ𝑣, 0, 𝑣 − 𝑡𝑎𝑛ℎ𝑣), 𝑣 > 0

tractriks eğrisi 𝑧-ekseni etrafında döndürüldüğünde elde edilen dönel yüzey pseudo-küre
olarak bilinir. Bu yüzey
𝑥(𝑢, 𝑣) = (𝑠𝑒𝑐ℎ𝑣𝑐𝑜𝑠𝑢, 𝑠𝑒𝑐ℎ𝑣𝑠𝑖𝑛𝑢, 𝑣 − 𝑡𝑎𝑛ℎ𝑣), 𝑣 > 0 (7.4.12)

biçiminde bir parametrelendirmeye sahiptir. Böylece 𝑥 in kısmi türevleri

𝑥𝑢 (𝑢, 𝑣) = (−𝑠𝑒𝑐ℎ𝑣𝑠𝑖𝑛𝑢, 𝑠𝑒𝑐ℎ𝑣𝑐𝑜𝑠𝑢, 0)

𝑥𝑣 (𝑢, 𝑣) = (𝑡𝑎𝑛ℎ𝑣𝑠𝑒𝑐ℎ𝑣𝑐𝑜𝑠𝑢, 𝑡𝑎𝑛ℎ𝑣𝑠𝑒𝑐ℎ𝑣𝑠𝑖𝑛𝑢, 1 − 𝑠𝑒𝑐ℎ2 𝑣)

yardımıyla 1.inci temel form katsayıları

𝐸𝑥 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 𝑠𝑒𝑐ℎ2 𝑣, 𝐹𝑥 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 0, 𝐺𝑥 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 𝑡𝑎𝑛ℎ2 𝑣

olarak hesaplanır. Buradan 𝑥(𝑢, 𝑣) = 𝑦(𝑢̅(𝑢, 𝑣), 𝑣̅ (𝑢, 𝑣)) parametre değişimine
gidilirse (6.3.4) eşitliğinden
𝜕𝑢̅ 𝜕𝑣̅
𝑥𝑢 = 𝑦𝑢̅ + 𝑦
𝜕𝑢 𝜕𝑢 𝑣̅
𝜕𝑢̅ 𝜕𝑣̅
𝑥𝑣 = 𝑦𝑢̅ + 𝑦
𝜕𝑣 𝜕𝑣 𝑣̅
olduğu görülür. Böylece

23
 1 1
𝑢̅ = (𝑢 + 𝑣) ve 𝑣̅ = (𝑢 − 𝑣) (7.4.13)
2 2
parametre değişimi yapılarak
2𝑥𝑢 = 𝑦𝑢̅ + 𝑦𝑣̅ ve 2𝑥𝑣 = 𝑦𝑢̅ − 𝑦𝑣̅ (7.4.14)

ve bunların yardımıyla da
𝑦𝑢̅ = 𝑥𝑢 + 𝑥𝑣 𝑣𝑒 𝑦𝑣̅ = 𝑥𝑢 − 𝑥𝑣 (7.4.15)

elde edilir. Sonuç olarak yüzeyin yeni koordinatlara göre 1.temel form katsayıları

𝐸𝑦 = 〈𝑦𝑢̅ , 𝑦𝑢̅ 〉 = 〈𝑥𝑢 + 𝑥𝑣 , 𝑥𝑢 + 𝑥𝑣 〉 = 𝐸𝑥 + 2𝐹𝑥 + 𝐺𝑥 = 𝑠𝑒𝑐ℎ2 𝑣 + 𝑡𝑎𝑛ℎ2 𝑣 = 1,

𝐺𝑦 = 〈𝑦𝑣̅ , 𝑦𝑣̅ 〉 = 〈𝑥𝑢 −𝑥𝑣 , 𝑥𝑢 −𝑥𝑣 〉

= 𝐸𝑥 − 2𝐹𝑥 + 𝐺𝑥 = 𝑠𝑒𝑐ℎ2 𝑣 + 𝑡𝑎𝑛ℎ2 𝑣 = 1,

𝐹𝑦 = 〈𝑦𝑢̅ , 𝑦𝑣̅ 〉 = 𝑠𝑒𝑐ℎ2 𝑣 − 𝑡𝑎𝑛ℎ2 𝑣 = 𝑐𝑜𝑠𝜃

elde edilir (Bolton, 219). Bu da bize (𝑢̅, 𝑣̅ ) koordinatlarının Tchebycheff ağı

oluşturduğunu gösterir. 

7.4.3 Geodezik ve Yarı-Geodezik Koordinatlar

Tanım 7.4.15 𝑀 yüzeyi 𝑥: 𝑈 ⊆ ℝ2 → ℝ𝑛 regüler yaması ile verilsin. 𝑀 nin 1.temel form
katsayıları

〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 1, 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 𝐵(𝑢, 𝑣), 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 0 (7.4.16)

biçiminde tanımlansın. Bu takdirde 𝑀 yüzeyinin Riemann metriği

𝑑𝑠 2 = 𝑑𝑢2 + 𝐵 2 (𝑢, 𝑣)𝑑𝑣 2 (7.4.17)

şeklinde ifade edilir. Bu şekilde tanımlanan (𝑢, 𝑣) koordinatları geodeziktir denir

(Beckenbach 1948). Bununla birlikte

𝑑𝑠 2 = 𝑑𝑢2 + 𝐵 2 (𝑢)𝑑𝑣 2 (7.4.18)

durumunda (𝑢, 𝑣) koordinatları yarı-geodeziktir (Lisitsa 1987).

Örnek. 7.4.16 Örnek. 7.1.9 de geografik yama ile verilen küre yüzeyinin 1.temel form
katsayıları
𝐸 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 1,
𝐹 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 0,
𝐺 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 𝑐𝑜𝑠 2 𝑢

24
olarak hesaplanmıştı. Böylece geografik yama ile verilen birim kürenin (𝑢, 𝑣)
koordinatları yarı-geodeziktir. 

Örnek. 7.4.17 Örnek. 7.1.10 de verilen tor yüzeyinin 1.temel form katsayıları

𝐸 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 𝑎2 ,
𝐹 = 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 0,
𝐺 = 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = (𝑏 + 𝑎𝑐𝑜𝑠𝑢)2

olarak hesaplanmıştı. Bu durumda 𝑎 = 1 için (𝑢, 𝑣) koordinatları yarı-geodeziktir. 

7.4.4 Yıldız döngüsü (horocycle) koordinatlar

Tanım 7.4.18 (7.4.16) eşitliği ile verilen yarı-geodezik koordinatlarda 𝐵(𝑢) = 𝜇𝑒 −𝑢/𝜆 ,
𝜆, 𝜇 ∈ ℝ olarak alındığında 𝑀 yüzeyi yıldız döngüsü (horocycle) koordinatlara sahiptir
denir. Bu koordinatlarda tanımlanan yüzey pseudo-küre olarak bilinir (Aminov ve Sym
2000). Pseudo-küre üzerindeki Riemann metrik

𝑑𝑠 2 = 𝑑𝑢2 + 𝜇 2 𝑒 −2𝑢/𝜆 𝑑𝑣 2 (7.4.19)

olarak ifade edilir.

Pseudo-küre, 1868 yılında Eugenio Beltrami tarafından incelenmiş olup, hiperbolik

geometri için bir model teşkil eder (Beltrami, 1868).

Örnek 7.4.19 (ℝ3 de genelleştirilmiş Beltrami yüzeyi)

ℝ2 deki

𝜇 2 −2𝑢⁄𝜆
𝛾(𝑢) = (∫ √1 − ( 𝜆 ) 𝑒 𝑑𝑢, 𝜇𝑒 −𝑢⁄𝜆 ) (7.4.20)

konum vektörü ile verilen traktriks eğrisinin 𝑥-ekseni etrafında döndürülmesi ile elde
edilen dönel yüzey

𝜇 2 −2𝑢⁄𝜆
𝑥(𝑢, 𝑣) = (∫ √1 − ( 𝜆 ) 𝑒 𝑑𝑢, 𝜇𝑒 −𝑢⁄𝜆 𝑐𝑜𝑠𝑣, 𝜇𝑒 −𝑢⁄𝜆 𝑠𝑖𝑛𝑣) (7.4.21)

koordinat yamasıyla tanımlanır. Bu yüzey ℝ3 de bir Beltrami yüzeyi olarak adlandırılır.

Bu yüzeyin pseudo-küresel olduğunu gösteriniz.

Çözüm. Koordinat yamasının 𝑢 ve 𝑣 koordinatlarına göre kısmi türevleri sırasıyla

𝜇 2 −2𝑢⁄𝜆 𝜇 −𝑢⁄𝜆 𝜇
𝑥𝑢 = (√1 − ( 𝜆 ) 𝑒 ,− 𝑒 𝑐𝑜𝑠𝑣, − 𝑒 −𝑢⁄𝜆 𝑠𝑖𝑛𝑣)
𝜆 𝜆
𝑥𝑣 = (0, − 𝜇𝑒 −𝑢⁄𝜆 𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝜇𝑒 −𝑢⁄𝜆 𝑐𝑜𝑠𝑣)

25
dir. Buradan 𝑀 nin 1.temel form katsayıları

〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 1, 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 0, 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 𝜇 2 𝑒 −2𝑢/𝜆

olarak hesaplanır. Böylece 𝑀 ⊂ ℝ3 yüzeyi bir pseudo-küre belirtir. 

Örnek 7.4.20 (ℝ4 de genelleştirilmiş Beltrami yüzeyi)

ℝ3 de
𝜇 2 −2𝑢⁄𝜆
𝑓1 (𝑢) = ∫ √1 − ( 𝜆 ) 𝑒 𝑐𝑜𝑠𝛼(𝑢)𝑑𝑢,

𝜇 2 −2𝑢⁄𝜆
𝑓2 (𝑢) = ∫ √1 − ( 𝜆 ) 𝑒 𝑠𝑖𝑛𝛼(𝑢)𝑑𝑢, (7.4.22)

𝑓3 (𝑢) = 𝜇𝑒 −𝑢⁄𝜆

konum vektörü ile verilen genelleştirilmiş traktriks eğrisinin birim çember etrafında
döndürülmesiyle ℝ4 de genelleştirilmiş Beltrami yüzeyi elde edilir. Bu yüzeyin bir
parametrizasyonu
𝜇 2 −2𝑢⁄𝜆
𝑥1 (𝑢, 𝑣) = ∫ √1 − ( 𝜆 ) 𝑒 𝑐𝑜𝑠𝛼(𝑢)𝑑𝑢

𝜇 2 −2𝑢⁄𝜆
𝑥2 (𝑢, 𝑣) = ∫ √1 − ( 𝜆 ) 𝑒 𝑠𝑖𝑛𝛼(𝑢)𝑑𝑢 (7.4.23)

𝑥3 (𝑢, 𝑣) = 𝜇𝑒 −𝑢⁄𝜆 𝑐𝑜𝑠𝑣

𝑥4 (𝑢, 𝑣) = 𝜇𝑒 −𝑢⁄𝜆 𝑠𝑖𝑛𝑣

dir (Gor’kavyi ve Nevmerzhitskaya 2011). Beltrami yüzeyinin pseudo-küresel olduğunu

gösteriniz.

Çözüm. Koordinat yamasının 𝑢 ve 𝑣 koordinatlarına göre kısmi türevleri sırasıyla

𝜇 2 𝜇 2 𝜇 −𝑢⁄𝜆 𝜇
𝑥𝑢 = (√1 − (𝜆) 𝑒−2𝑢⁄𝜆 𝑐𝑜𝑠𝛼(𝑢), √1 − (𝜆) 𝑒−2𝑢⁄𝜆 𝑠𝑖𝑛𝛼(𝑢), − 𝑒 𝑐𝑜𝑠𝑣, − 𝑒−𝑢⁄𝜆 𝑠𝑖𝑛𝑣),
𝜆 𝜆
𝑥𝑣 = (0, − 𝜇𝑒 −𝑢⁄𝜆 𝑠𝑖𝑛𝑣, 𝜇𝑒 −𝑢⁄𝜆 𝑐𝑜𝑠𝑣)

dir. Buradan 𝑀 nin 1.temel form katsayıları

〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑢 〉 = 1, 〈𝑥𝑢 , 𝑥𝑣 〉 = 0, 〈𝑥𝑣 , 𝑥𝑣 〉 = 𝜇 2 𝑒 −2𝑢/𝜆

olarak hesaplanır. Böylece bu yüzeyin pseudo-küresel olduğu sonucuna varılır. 

26