1

Fonksiyonun Limiti
1. Limitin Tanımı
𝐴𝐴 ⊂ 𝑅𝑅 kümesini ve 𝑎𝑎 ∈ 𝑅𝑅 sayısını göz önüne alalım.
Tanım 1. ∀𝛿𝛿 > 0 için (𝑎𝑎 − 𝛿𝛿, 𝑎𝑎 + 𝛿𝛿 ) aralığında 𝑎𝑎’dan farklı 𝑥𝑥 ∈ 𝐴𝐴 sayısı varsa, 𝑎𝑎 sayısına 𝐴𝐴 kümesinin
yığılma noktası denir.
Yığılma noktası 𝐴𝐴 kümesinin elemanı olabilir veya olmayabilir.
𝐴𝐴 ⊂ 𝑅𝑅 olmak üzere 𝑓𝑓: 𝐴𝐴 → 𝑅𝑅 fonksiyonunu ve 𝐿𝐿 ∈ 𝑅𝑅 sayısını göz önüne alalım ve 𝑎𝑎 ∈ 𝑅𝑅 sayısı 𝐴𝐴
kümesinin yığılma noktası olsun. 𝑥𝑥 değişkeni 𝑎𝑎 sayısına yaklaştığında bu fonksiyonun değerlerinin
nasıl değiştiği önemlidir.
Tanım 2. ∀𝜀𝜀 > 0 için |𝑥𝑥 − 𝑎𝑎| < 𝛿𝛿 şartını sağlayan ∀𝑥𝑥 değerinde (burada 𝑥𝑥 değeri 𝑎𝑎’dan farklıdır)
|𝑓𝑓(𝑥𝑥) − 𝐿𝐿| < 𝜀𝜀 (1)
olacak biçimde 𝛿𝛿 = 𝛿𝛿 𝜀𝜀 > 0 sayısı bulunursa, 𝑥𝑥 değişkeni 𝑎𝑎 sayısına yaklaştığında (veya 𝑥𝑥 = 𝑎𝑎
( )
noktasında) fonksiyonun limiti 𝐿𝐿’dir denir ve
lim 𝑓𝑓(𝑥𝑥) = 𝐿𝐿 (2)
𝑥𝑥→𝑎𝑎
biçiminde gösterilir.
Soru 1.
3𝑥𝑥 + 1 7
lim =
𝑥𝑥→2 𝑥𝑥 + 2 4
olduğunu ispatlayınız.
Çözüm.
3𝑥𝑥 + 1 7
� − � < 𝜀𝜀
𝑥𝑥 + 2 4
eşitsizliğinin sağlanması için 𝑥𝑥’in 2 sayısına ne kadar yakın olması gerektiğini bulalım:

3𝑥𝑥 + 1 7 12𝑥𝑥 + 4 − 7𝑥𝑥 − 14 5(𝑥𝑥 − 2) 5 |𝑥𝑥 − 2| 4𝜀𝜀

� − �=� �=� � < 𝜀𝜀 ⟺ ∙ < 𝜀𝜀 ⟺ |𝑥𝑥 − 2| < |𝑥𝑥 + 2|.
𝑥𝑥 + 2 4 4(𝑥𝑥 + 2) 4(𝑥𝑥 + 2) 4 |𝑥𝑥 + 2| 5

2 sayısına yakın 𝑥𝑥’ler için |𝑥𝑥 + 2| < 3 + 2 = 5 olduğuna göre son eşitsizliği
4𝜀𝜀
|𝑥𝑥 − 2| < ∙ 5 = 4𝜀𝜀
5
3𝑥𝑥 + 1 7
biçiminde yazabiliriz, yani � − � < 𝜀𝜀 olması için |𝑥𝑥 − 2| < 4𝜀𝜀 veya 𝛿𝛿 = 4𝜀𝜀 olması
𝑥𝑥 + 2 4
yeterlidir.
∀𝛿𝛿 > 0 için (𝑎𝑎, 𝑎𝑎 + 𝛿𝛿 ) aralığında 𝑎𝑎’dan farklı 𝑥𝑥 ∈ 𝐴𝐴 sayısı varsa, 𝑎𝑎 sayısına 𝐴𝐴 kümesinin sağ yığılma
noktası denir. Bu durumda 𝑥𝑥 > 𝑎𝑎 değerleri için limit kavramı ele alınabilir. Bu limit varsa fonksiyonun
𝑥𝑥 değişkeni 𝑎𝑎 sayısına sağdan yaklaştığında limiti veya kısaca sağ limiti vardır denir ve
lim+ 𝑓𝑓(𝑥𝑥)
𝑥𝑥→𝑎𝑎
biçiminde gösterilir.
Aynı yöntemle sol yığılma noktası ve sol limit kavramı tanımlanır. Fonksiyonun sol limiti
lim− 𝑓𝑓(𝑥𝑥)
𝑥𝑥→𝑎𝑎
biçiminde gösterilir.
𝑎𝑎 noktası 𝐴𝐴 kümesinin yığılma noktası ise aşağıdaki teorem kolaylıkla ispatlanabilir.
Teorem 1. 𝑥𝑥 = 𝑎𝑎 noktasında 𝑓𝑓 fonksiyonunun limitinin olması için gerek ve yeter şart bu noktadaki
sağ ve sol limitlerin varlığı ve eşit olmasıdır:
lim− 𝑓𝑓(𝑥𝑥) = lim+ 𝑓𝑓 (𝑥𝑥) = 𝐿𝐿.
𝑥𝑥→𝑎𝑎 𝑥𝑥→𝑎𝑎
𝑥𝑥 değişkeni sonlu 𝑎𝑎 sayısına yaklaştığında fonksiyonun limiti sonsuz olabilir.
Tanım 3. ∀𝐸𝐸 > 0 için |𝑥𝑥 − 𝑎𝑎 | < 𝛿𝛿 şartını sağlayan ∀𝑥𝑥 değerinde
𝑓𝑓(𝑥𝑥) > 𝐸𝐸 (𝑓𝑓(𝑥𝑥) < −𝐸𝐸 ) (3)
 2

olacak biçimde 𝛿𝛿 = 𝛿𝛿(𝜀𝜀) > 0 sayısı bulunursa, 𝑥𝑥 değişkeni 𝑎𝑎 sayısına yaklaştığında (veya 𝑥𝑥 = 𝑎𝑎
noktasında) fonksiyonun limiti +∞ (−∞)’dur denir ve
lim 𝑓𝑓(𝑥𝑥) = +∞ (−∞)
𝑥𝑥→𝑎𝑎
biçiminde gösterilir.
Tanım 4. 𝐴𝐴 ⊂ 𝑅𝑅 kümesinde mutlak değeri istenilen kadar büyük olan pozitif (negatif) sayılar varsa,
+∞ (−∞) sayısı kümenin yığılma noktasıdır denir.
+∞ (−∞) sayısının 𝐴𝐴 kümesinin yığılma noktası olduğunu varsayalım.
Tanım 5. ∀𝜀𝜀 > 0 için 𝑥𝑥 > ∆ (𝑥𝑥 < −∆) şartını sağlayan ∀𝑥𝑥 değerinde
|𝑓𝑓(𝑥𝑥) − 𝐿𝐿| < 𝜀𝜀 (4)
olacak biçimde ∆ > 0 sayısı bulunursa, 𝑥𝑥 değişkeni +∞ (−∞) sayısına yaklaştığında fonksiyonun
limiti 𝐿𝐿’dir denir ve
lim 𝑓𝑓 (𝑥𝑥) = 𝐿𝐿
𝑥𝑥→+∞
(5)
(𝑥𝑥→−∞)
biçiminde gösterilir.
Bu tanım kolaylıkla 𝐿𝐿 = +∞ veya −∞ durumuna uyarlanabilir.
0 sayısına yaklaşan 𝑓𝑓(𝑥𝑥) fonksiyonuna sonsuz küçük denir. |𝑓𝑓(𝑥𝑥)| değeri +∞ yaklaşırsa fonksiyon
sonsuz büyüktür denir. Bu durum 𝑥𝑥 → 𝑎𝑎 olduğunda gerçekleşirse fonksiyon 𝑎𝑎 noktasında sonsuz
değer alır denir.
Bir (𝑎𝑎𝑛𝑛 ) dizisini 𝑓𝑓: 𝑁𝑁 + → 𝑅𝑅, 𝑓𝑓 (𝑛𝑛) = 𝑎𝑎𝑛𝑛 fonksiyonu olarak ele alabiliriz. Buna göre (𝑎𝑎𝑛𝑛 ) dizisinin limiti
𝑛𝑛 → ∞ durumunda 𝑓𝑓(𝑛𝑛) fonksiyonunun limiti ile aynıdır. Dolayısıyla dizinin limiti fonksiyonun
limitinin özel durumudur.
Karşıt olarak 𝑓𝑓: 𝐴𝐴 → 𝑅𝑅 fonksiyonun limiti dizinin limitine dönüştürülebilir.
𝐴𝐴 ⊂ 𝑅𝑅 kümesinin sonlu veya sonsuz 𝑎𝑎 yığılma noktası olduğunu varsayalım. O halde 𝐴𝐴 kümesinden
limiti 𝑎𝑎 olan
𝑥𝑥1 , 𝑥𝑥2 , 𝑥𝑥3 , … , 𝑥𝑥𝑛𝑛 , … (6)
dizisi seçilebilir ve bu işlem sonsuz şekilde yapılabilir.
Gerçekten 𝑎𝑎 sonlu sayı ise 𝛿𝛿𝑛𝑛 → 0 dizisini ele alalım ve her (𝑎𝑎 − 𝛿𝛿𝑛𝑛 , 𝑎𝑎 + 𝛿𝛿𝑛𝑛 ) (𝑛𝑛 = 1,2,3, … ) aralığında
𝑎𝑎 sayısından ve daha önce seçilmiş sayılardan farklı olan 𝑥𝑥𝑛𝑛 ∈ 𝐴𝐴 sayısını alalım. |𝑥𝑥𝑛𝑛 − 𝑎𝑎 | < 𝛿𝛿𝑛𝑛
olduğuna göre 𝑥𝑥𝑛𝑛 → 𝑎𝑎 olur. 𝑎𝑎 = +∞ (−∞) durumunda ∆𝑛𝑛 → +∞ dizisini ele alalım ve her ∆𝑛𝑛 değeri
için 𝐴𝐴 kümesinde 𝑥𝑥𝑛𝑛 > ∆𝑛𝑛 (𝑥𝑥𝑛𝑛 < −∆𝑛𝑛 ) değerini alalım. 𝑥𝑥𝑛𝑛 → +∞ (−∞) olduğu açıktır.
Değişkenin (6) dizisindeki değerlerine fonksiyonun
𝑓𝑓(𝑥𝑥1 ), 𝑓𝑓(𝑥𝑥2 ), 𝑓𝑓 (𝑥𝑥3 ), … , 𝑓𝑓 (𝑥𝑥𝑛𝑛 ), … (7)
değerler dizisi uygundur.
(2) eşitliği sağlandığı zaman bu dizinin limitinin 𝐿𝐿 olduğu açıktır.
Bunun karşıtı olan önermenin de doğru olduğunu gösterelim:
Teorem 2. 𝐴𝐴 kümesinden seçilen ve limiti 𝑎𝑎 olan her (6) dizisi için (7) dizisinin limiti 𝐿𝐿 sayısı olsun. O
halde bu 𝐿𝐿 sayısı (2) eşitliğini de sağlar.
İspat. Sadece 𝑎𝑎 ve 𝐿𝐿 sayılarının sonlu oldukları durumu ele alalım. 𝐿𝐿 sayısının fonksiyonun limiti
olmadığını varsayalım. O halde belli 𝜀𝜀 > 0 sayısı için uygun 𝛿𝛿 sayısı yoktur, yani 𝛿𝛿 sayısı ne kadar
küçük seçilirse seçilsin öyle 𝑥𝑥 = 𝑥𝑥′ değeri vardır ki, |𝑥𝑥′ − 𝑎𝑎 | < 𝛿𝛿 olmasına rağmen |𝑓𝑓(𝑥𝑥) − 𝐿𝐿| ≥ 𝜀𝜀
olur.
Sıfıra yaklaşan (𝛿𝛿𝑛𝑛 ) dizisini göz önüne alalım. O halde yukarıda söylenene göre her 𝛿𝛿 = 𝛿𝛿𝑛𝑛 sayısı için
öyle 𝑥𝑥 = 𝑥𝑥′𝑛𝑛 değeri vardır ki, |𝑥𝑥′𝑛𝑛 − 𝑎𝑎 | < 𝛿𝛿𝑛𝑛 olmasına rağmen |𝑓𝑓(𝑥𝑥′𝑛𝑛 ) − 𝐿𝐿| ≥ 𝜀𝜀 olur.
Bu değerlerden oluşan
𝑥𝑥1′ , 𝑥𝑥2′ , 𝑥𝑥3′ , … , 𝑥𝑥𝑛𝑛′ , …
dizisi için |𝑥𝑥′𝑛𝑛 − 𝑎𝑎 | < 𝛿𝛿𝑛𝑛 (𝑛𝑛 = 1,2,3, … ) ve 𝛿𝛿𝑛𝑛 → 0 olduğuna göre 𝑥𝑥′𝑛𝑛 → 𝑎𝑎 olur.
Teoremin şartına göre uygun
𝑓𝑓(𝑥𝑥1′ ), 𝑓𝑓 (𝑥𝑥2′ ), 𝑓𝑓 (𝑥𝑥3′ ), … , 𝑓𝑓 (𝑥𝑥𝑛𝑛′ ), …
 3

dizisinin limiti 𝐿𝐿 sayısıdır. Fakat her 𝑛𝑛 = 1,2,3, … için |𝑓𝑓(𝑥𝑥′𝑛𝑛 ) − 𝐿𝐿| ≥ 𝜀𝜀 olduğuna göre bu mümkün
değildir. Elde edilen çelişkiye göre teoremin sonucu doğrudur. Teorem ispatlandı.
Böylece daha önce ‘𝜀𝜀 − 𝛿𝛿 dilinde‘ ifade edilen fonksiyonun limitinin ikinci tanımını elde ediyoruz. Biz
şimdi bu tanımı ‘dizi dilinde’ ifade edebiliriz: (2) eşitliğinin olması için limiti 𝑎𝑎 olan her (6) dizisi için
uygun (7) dizisinin limiti 𝐿𝐿 olmalıdır.
Son olarak 𝑎𝑎 sayısına yaklaşan her (6) dizisi için uygun (7) dizisinin limitinin varlığının bu limitlerin
eşit olması için yeterli olduğunu vurgulayalım. Gerçekten 𝑎𝑎 sayısına yaklaşan
𝑥𝑥1′ , 𝑥𝑥2′ , 𝑥𝑥3′ , … , 𝑥𝑥𝑛𝑛′ , … ve 𝑥𝑥1′′ , 𝑥𝑥2′′ , 𝑥𝑥3′′ , … , 𝑥𝑥𝑛𝑛′′ , …
dizileri için 𝐿𝐿′ ≠ 𝐿𝐿′′ olmak üzere
𝑓𝑓(𝑥𝑥𝑛𝑛′ ) → 𝐿𝐿′ ve 𝑓𝑓 (𝑥𝑥𝑛𝑛′′ ) → 𝐿𝐿′′
olduğunu varsayalım. Bu dizilerden limiti 𝑎𝑎 olan yeni
𝑥𝑥1′ , 𝑥𝑥1′′ , 𝑥𝑥2′ , 𝑥𝑥2′′ , … , 𝑥𝑥𝑛𝑛′ , 𝑥𝑥𝑛𝑛′′ , …
dizisi oluşturalım. Varsayıma göre uygun
𝑓𝑓(𝑥𝑥1′ ), 𝑓𝑓(𝑥𝑥1′′ ), 𝑓𝑓(𝑥𝑥2′ ), 𝑓𝑓 (𝑥𝑥2′′ ), … , 𝑓𝑓(𝑥𝑥𝑛𝑛′ ), 𝑓𝑓(𝑥𝑥𝑛𝑛′′ ), …
dizisinin limitinin olması gerekir. Fakat bu dizinin tek ve çift numaralı terimleri farklı sayılara
yaklaşıyor. Elde edilen çelişki (7) biçimindeki dizilerin limitlerinin eşit olduğunu ispatlıyor.
Soru 2. 𝑎𝑎 > 1 olmak üzere
𝑎𝑎 𝑥𝑥
lim = ∞.
𝑥𝑥→∞ 𝑥𝑥
Çözüm. Özel durumda
𝑎𝑎𝑛𝑛
lim =∞
𝑛𝑛→∞ 𝑛𝑛
olduğunu daha önce gösterilmiştir. Buna göre
𝑎𝑎𝑛𝑛
lim =∞
𝑛𝑛→∞ 𝑛𝑛 + 1
yazabiliriz. O halde belli 𝐸𝐸 > 0 sayısı için ∃𝑁𝑁 sayısı vardır ki, ∀𝑛𝑛 > 𝑁𝑁 için
𝑎𝑎 𝑛𝑛
> 𝐸𝐸
𝑛𝑛 + 1
olur. 𝑥𝑥 > 𝑁𝑁 + 1 ve ⌊𝑥𝑥⌋ = 𝑛𝑛 olmak üzere 𝑛𝑛 > 𝑁𝑁 ve 𝑛𝑛 ≤ 𝑥𝑥 < 𝑛𝑛 + 1 olur ve dolayısıyla
𝑎𝑎 𝑥𝑥 𝑎𝑎 𝑛𝑛
> > 𝐸𝐸
𝑥𝑥 𝑛𝑛 + 1
olur ve istenilen gösterilmiş olur.
Soru 3. 𝑎𝑎 > 1 olmak üzere
log 𝑎𝑎 𝑥𝑥
lim = 0.
𝑥𝑥→∞ 𝑥𝑥
Çözüm. Daha önce
log 𝑎𝑎 𝑛𝑛
lim =0
𝑛𝑛→∞ 𝑛𝑛
olduğu ispatlanmıştı. Bir önceki örnekte olduğu gibi buradan
log 𝑎𝑎 𝑥𝑥
lim =0
𝑥𝑥→∞ 𝑥𝑥
elde edilir.
Burada 𝑥𝑥 sayısı 𝑥𝑥 𝑘𝑘 (𝑘𝑘 > 0) sayısı ile değiştirilerek
log 𝑎𝑎 𝑥𝑥
lim = 0 (𝑎𝑎 > 1, 𝑘𝑘 > 0)
𝑥𝑥→∞ 𝑥𝑥 𝑘𝑘
olduğu kolaylıkla gösterilebilir.
Son eşitlikte 𝑥𝑥 sayısını 1⁄𝑥𝑥 ile değiştirerek
lim+ 𝑥𝑥 𝑘𝑘 log 𝑎𝑎 𝑥𝑥 = 0 (𝑎𝑎 > 1, 𝑘𝑘 > 0)
𝑥𝑥→0
elde edilir
 4

Soru 4. 𝑎𝑎 > 0 olmak üzere

lim 𝑎𝑎 𝑥𝑥 = 1.
𝑥𝑥→0
1
Çözüm. lim 𝑎𝑎𝑛𝑛 = 1 olduğuna göre
𝑛𝑛→∞
1 1
lim 𝑎𝑎− 𝑛𝑛 = lim 1 =1
𝑛𝑛→∞ 𝑛𝑛→∞
𝑎𝑎 𝑛𝑛
olur.
Buna göre 𝑎𝑎 > 1 durumunda ∀𝜀𝜀 > 0 için
1 1
−
1 − 𝜀𝜀 < 𝑎𝑎 𝑛𝑛0 < 𝑎𝑎 𝑛𝑛0 < 1 + 𝜀𝜀
olacak şekilde 𝑛𝑛0 sayma sayısı bulunur. O halde |𝑥𝑥| < 1⁄ 𝑛𝑛0 veya − 1⁄𝑛𝑛0 < 𝑥𝑥 < 1⁄ 𝑛𝑛0 değerleri için
1 1
−
𝑎𝑎 𝑛𝑛0 < 𝑎𝑎 𝑥𝑥 < 𝑎𝑎 𝑛𝑛0 ,
1 − 𝜀𝜀 < 𝑎𝑎 𝑥𝑥 < 1 + 𝜀𝜀,
|𝑎𝑎 𝑥𝑥 − 1| < 𝜀𝜀
olur. Buradan istenilen sonuç elde edilir.

2. İki Önemli Limit

1.
sin 𝑥𝑥
lim = 1. (8)
𝑥𝑥→0 𝑥𝑥
İspat. 0 < 𝑥𝑥 < 𝜋𝜋⁄2 olmak üzere
sin 𝑥𝑥 < 𝑥𝑥 < tan 𝑥𝑥 (9)
eşitsizliği kolaylıkla ispatlanabilir.
(9) eşitsizliğinin her tarafını sin 𝑥𝑥 (0 < 𝑥𝑥 < 𝜋𝜋⁄2) değerine bölelim:
sin 𝑥𝑥
1> > cos 𝑥𝑥 ,
𝑥𝑥
veya
sin 𝑥𝑥
0<1− < 1 − cos 𝑥𝑥.
𝑥𝑥
Buna ilaveten
𝑥𝑥 𝑥𝑥
1 − cos 𝑥𝑥 = 2 sin2 < 2 sin < 𝑥𝑥
2 2
olduğuna göre ((9) eşitsizliği)
sin 𝑥𝑥
0<1− < 𝑥𝑥
𝑥𝑥
yazabiliriz. Buradan
sin 𝑥𝑥
� − 1� < |𝑥𝑥|
𝑥𝑥
eşitsizliği elde edilir ve bu eşitsizlik 𝑥𝑥 işaretini değiştiği durumda da doğrudur, yani tüm |𝑥𝑥| < 𝜋𝜋⁄2 ve
𝑥𝑥 ≠ 0 değerleri için doğrudur.
Son eşitsizlikten istenilen sonuç elde edilir. Gerçekten ∀𝜀𝜀 > 0 için 𝛿𝛿 sayısını 𝜀𝜀 ve 𝜋𝜋⁄2 sayılarından
küçük olanı olarak belirleyelim. O halde |𝑥𝑥| < 𝛿𝛿 şartını sağlayan her 𝑥𝑥 değeri için
sin 𝑥𝑥
� − 1� < 𝜀𝜀
𝑥𝑥
olur.
Soru 5. 𝜑𝜑 ≠ 0 olmak üzere
𝜑𝜑 𝜑𝜑 𝜑𝜑
lim cos ∙ cos 2 ∙ … ∙ cos 𝑛𝑛
𝑛𝑛→∞ 2 2 2
değerini bulunuz.
 5

Çözüm. Her 𝑥𝑥𝑛𝑛 → 0 dizisi için (8) formülüne göre

sin 𝑥𝑥𝑛𝑛
lim =1
𝑛𝑛→∞ 𝑥𝑥𝑛𝑛
yazabiliriz. Buna ilaveten
𝜑𝜑 𝜑𝜑 𝜑𝜑 𝜑𝜑 𝜑𝜑 𝜑𝜑 𝜑𝜑 𝜑𝜑 𝜑𝜑
sin 𝜑𝜑 = 2 cos ∙ sin = 22 cos ∙ cos 2 ∙ sin 2 = ⋯ = 2𝑛𝑛 cos ∙ cos 2 ∙ … ∙ cos 𝑛𝑛 ∙ sin 𝑛𝑛
2 2 2 2 2 2 2 2 2
olduğuna göre
𝜑𝜑
𝜑𝜑 𝜑𝜑 𝜑𝜑 sin 𝜑𝜑 sin 𝜑𝜑 2𝑛𝑛
cos ∙ cos 2 ∙ … ∙ cos 𝑛𝑛 = 𝜑𝜑 = ∙ 𝜑𝜑
2 2 2 2𝑛𝑛 ∙ sin 2𝑛𝑛 𝜑𝜑 sin 2𝑛𝑛
yazılabilir. 𝑥𝑥𝑛𝑛 = 𝜑𝜑⁄2𝑛𝑛 → 0 olduğuna göre
𝜑𝜑
𝑛𝑛
lim 2 =1
𝑛𝑛→∞ sin 𝜑𝜑
2 𝑛𝑛
ve dolayısıyla
𝜑𝜑 𝜑𝜑 𝜑𝜑 sin 𝜑𝜑
lim cos ∙ cos 2 ∙ … ∙ cos 𝑛𝑛 =
𝑛𝑛→∞ 2 2 2 𝜑𝜑
olur.

2.
1 𝑥𝑥
lim �1 + � = 𝑒𝑒. (10)
𝑥𝑥→∞ 𝑥𝑥
İspat. Daha önce
1 𝑛𝑛
𝑒𝑒 = lim �1 + � (11)
𝑛𝑛→∞ 𝑛𝑛
biçiminde tanımlanmıştır. Bu tanıma göre sonsuza yaklaşan her (𝑛𝑛𝑘𝑘 ) sayma sayılar dizisi için
1 𝑛𝑛𝑘𝑘
lim �1 + � = 𝑒𝑒 (12)
𝑛𝑛→∞ 𝑛𝑛𝑘𝑘
yazabiliriz
Limitin ikinci tanımını (‘dizi tanımını’) kullanalım. 𝑥𝑥𝑘𝑘 → ∞ olacak şekilde (𝑥𝑥𝑘𝑘 ) dizisini göz önüne alalım
ve genelliği bozmadan 𝑥𝑥𝑘𝑘 > 1 kabul edelim. 𝑛𝑛𝑘𝑘 = ⌊𝑥𝑥𝑘𝑘 ⌋ olmak üzere
𝑛𝑛𝑘𝑘 ≤ 𝑥𝑥𝑘𝑘 < 𝑛𝑛𝑘𝑘 + 1 ve 𝑛𝑛𝑘𝑘 → +∞
olur. Buradan
1 1 1
< ≤ ,
𝑛𝑛𝑘𝑘 + 1 𝑥𝑥𝑘𝑘 𝑛𝑛𝑘𝑘
𝑛𝑛𝑘𝑘
1 1 𝑥𝑥𝑘𝑘 1 𝑛𝑛𝑘𝑘 +1
�1 + � < �1 + � ≤ �1 + �
𝑛𝑛𝑘𝑘 + 1 𝑥𝑥𝑘𝑘 𝑛𝑛𝑘𝑘
elde edilir. Son eşitsizlikte sol ve sağ tarafların limitleri 𝑒𝑒 olduğuna göre
1 𝑥𝑥𝑘𝑘
lim �1 + � = 𝑒𝑒
𝑘𝑘→∞ 𝑥𝑥𝑘𝑘
olur ve istenilen ispatlanır.
(10) eşitliğinin yardımı ile
1 𝑥𝑥
lim �1 + � = 𝑒𝑒 (10𝑎𝑎)
𝑥𝑥→−∞ 𝑥𝑥
eşitliğini ispatlayalım. 𝑥𝑥𝑘𝑘 → −∞ (𝑥𝑥𝑘𝑘 < −1) olmak üzere (𝑥𝑥𝑘𝑘 ) dizisini göz önüne alalım. O halde 𝑦𝑦𝑘𝑘 =
−𝑥𝑥𝑘𝑘 olmak üzere
1 𝑥𝑥𝑘𝑘 1 −𝑦𝑦𝑘𝑘 𝑦𝑦𝑘𝑘 𝑦𝑦𝑘𝑘 1 𝑦𝑦𝑘𝑘 −1
1
�1 + � = �1 − � =� � = �1 + � ∙ �1 + �.
𝑥𝑥𝑘𝑘 𝑦𝑦𝑘𝑘 𝑦𝑦𝑘𝑘 − 1 𝑦𝑦𝑘𝑘 − 1 𝑦𝑦𝑘𝑘 − 1
 6

Sağ taraftaki birinci ifadenin limiti 𝑒𝑒, ikinci ifadenin limiti 1 olduğuna göre sol tarafın limiti 𝑒𝑒 olur ve
(10𝑎𝑎) formülü ispatlanır.
𝑥𝑥 = 1⁄𝛼𝛼 kabul edilerek (10) ve (10𝑎𝑎) formülleri
1
lim (1 + 𝛼𝛼)𝛼𝛼 = 𝑒𝑒 (13)
𝛼𝛼→0
biçiminde yazılabilir.
𝑒𝑒 sayısının tüm uygulamaları bu önemli sonuçtan elde edilir.

3. Limit Teorisinin Devamı

Dizinin limiti için yapılanlar fonksiyonun limiti için de uygulanabilir. Bu teoremler aynı yöntemlerle
yeniden ispatlanabilir. Fakat limitin ‘dizi dilinde’ tanımını kullanabiliriz. Bu teoremler diziler için
ispatlandığına göre fonksiyonlar için de doğrudur.
Örnek olarak aşağıdaki teoremi ele alalım:
Yığılma noktası 𝑎𝑎 olan 𝐴𝐴 kümesinde tanımlı 𝑓𝑓 (𝑥𝑥) ve 𝑔𝑔(𝑥𝑥) fonksiyonları için
𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙 𝑓𝑓 (𝑥𝑥) = 𝐿𝐿1 , 𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙 𝑔𝑔(𝑥𝑥) = 𝐿𝐿2
𝑥𝑥→𝑎𝑎 𝑥𝑥→𝑎𝑎
sonlu limitleri olsun. O halde
𝑓𝑓 (𝑥𝑥)
𝑓𝑓 (𝑥𝑥) ∓ 𝑔𝑔(𝑥𝑥), 𝑓𝑓 (𝑥𝑥) ∙ 𝑔𝑔(𝑥𝑥) ,
𝑔𝑔(𝑥𝑥)
fonksiyonlarının da sonlu limitleri vardır (bölüm durumunda 𝐿𝐿2 ≠ 0 olduğu varsayılır) ve
𝑓𝑓(𝑥𝑥) 𝐿𝐿1
𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙[𝑓𝑓(𝑥𝑥) ∓ 𝑔𝑔(𝑥𝑥)] = 𝐿𝐿1 ∓ 𝐿𝐿2 , 𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙 𝑓𝑓 (𝑥𝑥) ∙ 𝑔𝑔(𝑥𝑥) = 𝐿𝐿1 ∙ 𝐿𝐿2 , 𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙 = .
𝑥𝑥→𝑎𝑎 𝑥𝑥→𝑎𝑎 𝑥𝑥→𝑎𝑎 𝑔𝑔(𝑥𝑥) 𝐿𝐿2
Verilen eşitlikler ‘dizi dilinde’ şöyle yorumlanabilir: limiti 𝑎𝑎 olan her (𝑥𝑥𝑛𝑛 ) ⊂ 𝐴𝐴 dizisi için
lim 𝑓𝑓(𝑥𝑥𝑛𝑛 ) = 𝐿𝐿1 , lim 𝑔𝑔(𝑥𝑥𝑛𝑛 ) = 𝐿𝐿2
𝑛𝑛→∞ 𝑛𝑛→∞
olsun.
�𝑓𝑓(𝑥𝑥𝑛𝑛 )� ve �𝑔𝑔(𝑥𝑥𝑛𝑛 )� dizilerini daha önceden ispatlanmış teoremleri uygulayalım:
𝑓𝑓 (𝑥𝑥𝑛𝑛 ) 𝐿𝐿1
lim [𝑓𝑓(𝑥𝑥𝑛𝑛 ) ∓ 𝑔𝑔(𝑥𝑥𝑛𝑛 )] = 𝐿𝐿1 ∓ 𝐿𝐿2 , lim 𝑓𝑓(𝑥𝑥𝑛𝑛 ) ∙ 𝑔𝑔(𝑥𝑥𝑛𝑛 ) = 𝐿𝐿1 ∙ 𝐿𝐿2 , lim = .
𝑛𝑛→∞ 𝑛𝑛→∞ 𝑛𝑛→∞ 𝑔𝑔(𝑥𝑥𝑛𝑛 ) 𝐿𝐿2
Buradan ‘dizi dilinde’ istenilen eşitlikler elde edilir.
Aynı şekilde
0 ∞
, , 0 ∙ ∞, ∞ − ∞
0 ∞
biçiminde belirsizlikler ele alınabilir. Bu belirsizliklerin çözümlenmesi için 𝑓𝑓(𝑥𝑥) ve 𝑔𝑔(𝑥𝑥)
fonksiyonlarının limitlerinin bilinmesi yeterli değildir. Bu fonksiyonların nasıl değiştiklerinin
incelenmesi gerekir.

Soru 6. 𝑃𝑃 (𝑥𝑥) = 𝑎𝑎𝑘𝑘 𝑥𝑥 𝑘𝑘 + 𝑎𝑎𝑘𝑘−1 𝑥𝑥 𝑘𝑘−1 + ⋯ + 𝑎𝑎1 𝑥𝑥 + 𝑎𝑎0 , 𝑎𝑎𝑘𝑘 ≠ 0 polinomunun 𝑥𝑥 → ∓∞ limitini bulunuz.
Çözüm. Polinomu düzenleyelim:
𝑎𝑎𝑘𝑘−1 𝑎𝑎0
𝑃𝑃(𝑥𝑥) = 𝑥𝑥 𝑘𝑘 �𝑎𝑎𝑘𝑘 + + ⋯ + 𝑘𝑘 �.
𝑥𝑥 𝑥𝑥
Buradan
lim 𝑃𝑃 (𝑥𝑥) = ±∞ (∞ − ∞)
𝑥𝑥→±∞
elde edilir. Limitin işareti 𝑘𝑘 çift sayı ise 𝑎𝑎𝑘𝑘 sayısının işaretine eşittir ve 𝑘𝑘 tek sayı ise 𝑥𝑥 değişkeninin
işaretinin de dikkate alınması gerekir.

Soru 7. 𝑃𝑃(𝑥𝑥) = 𝑎𝑎𝑘𝑘 𝑥𝑥 𝑘𝑘 + 𝑎𝑎𝑘𝑘−1 𝑥𝑥 𝑘𝑘−1 + ⋯ + 𝑎𝑎1 𝑥𝑥 + 𝑎𝑎0 , 𝑎𝑎𝑘𝑘 ≠ 0 ve 𝑄𝑄 (𝑥𝑥) = 𝑏𝑏𝑙𝑙 𝑥𝑥 𝑙𝑙 + 𝑏𝑏𝑙𝑙−1 𝑥𝑥 𝑙𝑙−1 + ⋯ +
𝑏𝑏1 𝑥𝑥 + 𝑏𝑏0 , 𝑏𝑏𝑙𝑙 ≠ 0 olmak üzere
𝑃𝑃 (𝑥𝑥) ∞
lim � �
𝑥𝑥→± 𝑄𝑄(𝑥𝑥) ∞
 7

limitini bulunuz.
Çözüm. Bir önceki soruya benzer olarak
𝑘𝑘 𝑎𝑎𝑘𝑘−1 𝑎𝑎0
𝑃𝑃 (𝑥𝑥) 𝑥𝑥 �𝑎𝑎𝑘𝑘 + 𝑥𝑥 + ⋯ + 𝑥𝑥 𝑘𝑘 �
=
𝑄𝑄 (𝑥𝑥) 𝑏𝑏 𝑏𝑏
𝑥𝑥 𝑙𝑙 �𝑏𝑏𝑙𝑙 + 𝑙𝑙−1 + ⋯ + 0𝑙𝑙 �
𝑥𝑥 𝑥𝑥
yazabiliriz. Buradan 𝑘𝑘 > 𝑙𝑙, 𝑘𝑘 = 𝑙𝑙 ve 𝑘𝑘 < 𝑙𝑙 durumlarına bağlı olarak
𝑃𝑃 (𝑥𝑥) 𝑎𝑎𝑘𝑘
lim = ±∞, , 0
𝑥𝑥→± 𝑄𝑄(𝑥𝑥) 𝑏𝑏𝑙𝑙
olur. Limitin işareti 𝑎𝑎𝑘𝑘 ve 𝑏𝑏𝑙𝑙 sayılarının işaretine ve 𝑥𝑥 değişkeninin işaretine bağlıdır.

Soru 8. Her 𝑟𝑟 rasyonel sayısı için

(1 + 𝑥𝑥)𝑟𝑟 − 1 0
lim = 𝑟𝑟 ( )
𝑥𝑥→0 𝑥𝑥 0
formülünü ispatlayınız.
İspat. Önce 𝑟𝑟 = 𝑛𝑛 sayma sayı olduğu durumu ele alalım. Binom açılımı kullanalım:
𝑛𝑛(𝑛𝑛 − 1) 2
(1 + 𝑥𝑥)𝑛𝑛 − 1 𝑛𝑛𝑛𝑛 + 2 𝑥𝑥 + ⋯ + 𝑥𝑥 𝑛𝑛 𝑛𝑛(𝑛𝑛 − 1)
= = 𝑛𝑛 + 𝑥𝑥 + ⋯ + 𝑥𝑥 𝑛𝑛−1 .
𝑥𝑥 𝑥𝑥 2
𝑥𝑥 → 0 durumunda sağ tarafta birinci terim dışındaki tüm terimler 0 sayısına yaklaşıyor ve dolayısıyla
(1 + 𝑥𝑥)𝑛𝑛 − 1
lim = 𝑛𝑛
𝑥𝑥→0 𝑥𝑥
olur.
Şimdi 𝑚𝑚 sayma sayısı olmak üzere 𝑟𝑟 = 1⁄𝑚𝑚 olsun ve
𝑚𝑚
√1 + 𝑥𝑥 − 1
𝑥𝑥
𝑚𝑚
ifadesini ele alalım. √1 + 𝑥𝑥 − 1 = 𝑦𝑦 veya 𝑥𝑥 = (1 + 𝑦𝑦)𝑚𝑚 − 1 olsun. 𝑥𝑥 ≠ 0 değerleri için
𝑚𝑚
1 − |𝑥𝑥| < √1 + 𝑥𝑥 < 1 + |𝑥𝑥|
𝑚𝑚
olduğuna göre lim √1 + 𝑥𝑥 = 1 olur, yani 𝑥𝑥 → 0 durumunda 𝑦𝑦 → 0 olur. Bir önceki duruma göre
𝑥𝑥→0
𝑚𝑚
√1 + 𝑥𝑥 − 1 𝑦𝑦 1
lim = lim =
𝑥𝑥→0 𝑥𝑥 𝑦𝑦→0 (1 + 𝑦𝑦 ) − 1
𝑚𝑚 𝑚𝑚
olur.
𝑟𝑟 = 𝑛𝑛⁄𝑚𝑚 genel durumunda aynı değişimi yapalım:
𝑛𝑛
(1 + 𝑥𝑥)𝑚𝑚 − 1 (1 + 𝑦𝑦)𝑛𝑛 − 1 (1 + 𝑦𝑦)𝑛𝑛 − 1 𝑦𝑦
= = ∙ ,
𝑥𝑥 (1 + 𝑦𝑦) − 1
𝑚𝑚 𝑦𝑦 (1 + 𝑦𝑦)𝑚𝑚 − 1
ve dolayısıyla
𝑛𝑛
(1 + 𝑥𝑥)𝑚𝑚 − 1 𝑛𝑛
lim = .
𝑥𝑥→0 𝑥𝑥 𝑚𝑚

Soru 9. lim sin 𝑥𝑥 ⁄𝑥𝑥 = 1 eşitliğini kullanarak aşağıdaki limitleri bulunuz:

𝑥𝑥→0
1 − cos 𝑥𝑥 tan 𝑥𝑥 − sin 𝑥𝑥
(a) lim 2
; (b) lim ; (c) lim𝜋𝜋(sec 𝑥𝑥 − tan 𝑥𝑥).
𝑥𝑥→0 𝑥𝑥 𝑥𝑥→0 𝑥𝑥 3 𝑥𝑥→
2
Çözüm. (a) İfadeyi düzenleyelim:
2 𝑥𝑥 𝑥𝑥 2
1 − cos 𝑥𝑥 2 sin 2 1 sin 2
= = � 𝑥𝑥 � .
𝑥𝑥 2 𝑥𝑥 2 2
2
 8

Parantez içindeki ifade 1’e yaklaştığına göre

1 − cos 𝑥𝑥 1
lim =
𝑥𝑥→0 𝑥𝑥 2 2
olur.
(b) İfadeyi düzenleyelim:
tan 𝑥𝑥 − sin 𝑥𝑥 1 sin 𝑥𝑥 1 − cos 𝑥𝑥
3
= ∙ ∙ .
𝑥𝑥 cos 𝑥𝑥 𝑥𝑥 𝑥𝑥 2
Bir önceki örneğe göre 𝑥𝑥 → 0 olduğunda cos 𝑥𝑥 → 1 olur. Dolayısıyla
tan 𝑥𝑥 − sin 𝑥𝑥 1
lim =
𝑥𝑥→0 𝑥𝑥 3 2
yazabiliriz.
(c) 𝛼𝛼 = 𝜋𝜋⁄2 − 𝑥𝑥 değişkenine geçelim ve ifadeyi düzenleyelim:
1 − cos 𝛼𝛼 1 − cos 𝛼𝛼 𝛼𝛼
sec 𝑥𝑥 − tan 𝑥𝑥 = csc 𝛼𝛼 − cot 𝛼𝛼 = = ∙ ∙ 𝛼𝛼.
sin 𝛼𝛼 𝛼𝛼 2 sin 𝛼𝛼
Buradan
lim𝜋𝜋(sec 𝑥𝑥 − tan 𝑥𝑥 ) = 0
𝑥𝑥→
2
elde edilir.
𝐴𝐴 kümesinde tanımlı 𝑓𝑓(𝑥𝑥) fonksiyonunu göz önüne alalım ve 𝑎𝑎 noktası 𝐴𝐴 kümesinin yığılma noktası
olsun. Dizinin limitinin varlığı için verilen genel kriterin benzeri fonksiyonun limiti için de verilebilir.
Sonlu 𝑎𝑎 sayısı ve 𝑎𝑎 = +∞ durumlarını aynı anda ele alalım.
Teorem (B. Bolzano - A. L. Cauchy). 𝑥𝑥 değişkeni 𝑎𝑎 sayısına yaklaştığında 𝑓𝑓(𝑥𝑥) fonksiyonunun sonlu
limitinin olması için gerek ve yeter şart her 𝜀𝜀 > 0 sayısı için öyle 𝛿𝛿 > 0 (∆> 0) sayısının bulunmasıdır
ki, |𝑥𝑥 − 𝑎𝑎| < 𝛿𝛿 ve |𝑥𝑥′ − 𝑎𝑎 | < 𝛿𝛿 (𝑥𝑥 > ∆ ve 𝑥𝑥′ > ∆) şartını sağlayan her 𝑥𝑥, 𝑥𝑥′ sayıları için
|𝑓𝑓(𝑥𝑥) − 𝑓𝑓 (𝑥𝑥′)| < 𝜀𝜀
olsun.
İspat. İspatı sonlu 𝑎𝑎 sayısı için yapalım.
Gerek Şart. lim 𝑓𝑓(𝑥𝑥) = 𝐿𝐿 ve 𝐿𝐿 sonlu bir sayı olsun. O halde her 𝜀𝜀 > 0 öyle 𝛿𝛿 > 0 sayısı vardır ki,
𝑥𝑥→𝑎𝑎
|𝑥𝑥 − 𝑎𝑎| < 𝛿𝛿 şartını sağlayan her 𝑥𝑥 değeri için
𝜀𝜀
|𝑓𝑓(𝑥𝑥) − 𝐿𝐿| <
2
olur. Buna göre |𝑥𝑥 − 𝑎𝑎 | < 𝛿𝛿 ve |𝑥𝑥′ − 𝑎𝑎 | < 𝛿𝛿 olmak üzere
𝜀𝜀 𝜀𝜀
|𝑓𝑓(𝑥𝑥) − 𝑓𝑓 (𝑥𝑥′)| = |[𝑓𝑓(𝑥𝑥) − 𝐿𝐿] + [𝐿𝐿 − 𝑓𝑓(𝑥𝑥′)]| ≤ |𝑓𝑓(𝑥𝑥) − 𝐿𝐿| + |𝐿𝐿 − 𝑓𝑓 (𝑥𝑥 ′ )| < + = 𝜀𝜀
2 2
yazabiliriz.
Yeter Şart. Dizinin limiti için yapılan ispatın benzeri bu durumda da yapılabilir. Fakat limitin ‘dizi
dilinde’ tanımı kullanılarak ispatı önce yapılanın yardımı ile yapabiliriz.
Teoremde ifade edilen şartın sağlandığını varsayalım ve her 𝜀𝜀 > 0 için 𝛿𝛿 > 0 sayısını seçelim.
(𝑥𝑥𝑛𝑛 ) ⊂ 𝐴𝐴 dizisi 𝑎𝑎 sayısına yaklaşan herhangi bir dizi olsun. Tanıma göre öyle 𝑁𝑁 sayısı vardır ki, her
𝑛𝑛 > 𝑁𝑁 için |𝑥𝑥𝑛𝑛 − 𝑎𝑎 | < 𝛿𝛿 olur. 𝑛𝑛 sayısına ilaveten 𝑛𝑛′ > 𝑁𝑁 seçelim ve dolayısıyla hem |𝑥𝑥𝑛𝑛 − 𝑎𝑎 | < 𝛿𝛿 ,
hem de |𝑥𝑥𝑛𝑛′ − 𝑎𝑎 | < 𝛿𝛿 olsun. O halde 𝛿𝛿 sayısının seçimine göre
|𝑓𝑓 (𝑥𝑥𝑛𝑛 ) − 𝑓𝑓 (𝑥𝑥𝑛𝑛′ )| < 𝜀𝜀
yazabiliriz.
Bu şartın sağlanması için sadece 𝑛𝑛, 𝑛𝑛′ > 𝑁𝑁 olması gerekir. Buna göre �𝑓𝑓(𝑥𝑥𝑛𝑛 )� dizisi için yakınsaklık
kriteri sağlanmış olur ve
𝑓𝑓 (𝑥𝑥1 ), 𝑓𝑓(𝑥𝑥2 ), … , 𝑓𝑓(𝑥𝑥𝑛𝑛 ), …
dizisinin sonlu limiti vardır.
Bu şartın 𝑎𝑎 sayısına yaklaşan her(𝑥𝑥𝑛𝑛 ) dizisi için limitin aynı olması için yeterli olduğu daha önce
gösterilmiştir. Böylece gereken ispatlanmış oldu.