2929 422 Zeszyty Naukowe Obronnosc 2017 4 (Pelne Wydanie)

OBRONNOŚĆ
ZESZYTY NAUKOWE
WYDZIAŁU ZARZĄDZANIA
I DOWODZENIA
nr 4(24)2017
KWARTALNIK
ISSN 2299-2316
Warszawa 2017
RADA NAUKOWA
prof. dr hab. Stanisław SIRKO – przewodniczący (Akademia Sztuki Wojennej), col. prof.
Vasile CARUTASU (Land Forces Academy, Sibiu, Rumunia), płk dr hab.Leszek ELAK
(Akademia Sztuki Wojennej), col.PhD Harald GELL (Theresan Military Academy,
Wienner Neustadt, Austria), col.PhD Laszlo KOVACS (National University of Public
Service, Budapeszt, Węgry), kmdr dr hab. Krzysztof LIGĘZA (Akademia Marynarki
Wojennej w Gdyni), dr hab. Jacek NOWAK (Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych
w Dęblinie), dr hab. Wojciech NYSZK (Akademia Sztuki Wojennej), dr hab. Marzena
PIOTROWSKA-TRYBULL (Akademia Sztuki Wojennej), prof. dr hab. Bernard
WIŚNIEWSKI (Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie).
ZESPÓŁ REDAKCYJNY
dr hab. Ryszard CHROBAK – redaktor naczelny
mgr Olga POWAŁKO – zastępca redaktora naczelnego
płk dr Mariusz FORNAL – redaktor tematyczny
dr Jan KNETKI – redaktor tematyczny
dr hab. Wiesław MARUD– redaktor tematyczny
płk dr hab. Przemysław PAŹDZIOREK – redaktor tematyczny
dr Agnieszka SZCZYGIELSKA – redaktor tematyczny
mgr Marta PRZEOR – redaktor techniczny
mgr inż. Iwona Szkudlarek – redaktor techniczny
mgr Klaudia OLEKSIAK – redaktor statystyczny
mgr Anna JANKOWSKA – korekta językowa
dr Marcin JURKOWICZ – tłumaczenie na język angielski
Adres redakcji: 00-910 Warszawa 72

al. gen. Antoniego Chruściela 103, bl. 22/131
e-mail:redakcja.obronnosc@akademia.mil.pl
ISSN 2299-2316
Artykuły opublikowane w niniejszym wydawnictwie są recenzowane przez
pracowników naukowo-dydaktycznych różnych ośrodków naukowych.
Referaty stanowią syntezę wyników badań w obszarze oraz dziedzinie nauk:
społecznych, humanistycznych i ekonomicznych.
Wydawnictwo Akademii Sztuki Wojennej

00-910 Warszawa 72
al. gen. Antoniego Chruściela 103
Nakładem Akademii Sztuki Wojennej

Druk i oprawa: Wydawnictwo Akademii Sztuki Wojennej, zam. nr 482/2017, nakład 100 egz.
SPIS TREŚCI
CONTENTS
CHROBAK Ryszard
Współczesny wymiar zarządzania logistycznego w sytuacjach
kryzysowych .............................................................................................. 5
Contemporary dimension of logistics management in crisis situations ......21
DĄBROWSKA Monika, RYBIŃSKI Piotr

Dezinformacja jako narzędzie kreowania wizerunku.
Część I – działalność medialna ISIS .........................................................22
Disinformation as a tool for image creation Part I – ISIS media activity ....35
GRALA Dariusz
Perspektywy zaangażowania polskich kontyngentów wojskowych
w operacje wielonarodowe .......................................................................36
Prospect of the engagement of polish military contingents
in multinational operations ........................................................................60
KAPUŚCIAK Aleksandra
Schengen – europejska strefa bez granic. Największy sukces Unii
Europejskiej czy współczesna pułapka? Szanse i zagrożenia migracji
w kontekście bezpieczeństwa Europy ......................................................61
The Schengen Zone - the european area with no borders the most
remarkable success of the EU or a contemporary trap? Opportunities
and risks related to migration in the context of Europe’s security..............73
KAŹMIERCZAK Maciej
Zabezpieczenie logistyczne stanowiska dowodzenia (SD) poziomu
taktycznego na szczeblu brygady .............................................................75
Tactical level command post logistic support at brigade level ...................90
KOPCIŃSKA Beata Dagmara

Major Hieronim Dekutowski ps. „Zapora” we wspomnieniach
podkomendnych .......................................................................................91
Major Hieronim Dekutowski aka “Zapora”
in the memories of subordinates.............................................................105
MOCARSKI Andrzej
Kierowanie działalnością szkoleniowo-metodyczną ................................107
The management of methodological and training activities
(train the trainers activities) ....................................................................121
3
OLEKSIAK Klaudia
Unia Europejska wobec zagrożeń płynących z Federacji Rosyjskiej.......122
The European union in the face of threats coming from
the Russian Federation ..........................................................................137
POWAŁKO Olga
System Więziennictwa w Polsce, a resocjalizacja penitencjarna ............138
Prison Service System in Poland and penitentiary resocialization ..........159
RURAK Adam, GĄGAŁA Karolina

Wojskowy nadzór w sojuszniczej przestrzeni powietrznej.
Misje Air Policing ....................................................................................160
Military surveillance of allied airspace Air Policing Missions ...................175
SZYMAŃSKA Ewa
Teoretyczne aspekty motywowania funkcjonariuszy Policji ....................177
Theoretical aspects of motivating Police officers ....................................191
WALASIK Sylwia
Dostosowanie systemu Obsługi Strumieni Finansowania do potrzeb
indywidualnych użytkowników ................................................................192
Customization of the system of Funding Streams
to individual users’ needs .......................................................................202
ZALEWSKI Damian
Specjalistyczne pododdziały wojsk inżynieryjnych Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej przeznaczone do zwalczania
improwizowanych urządzeń wybuchowych.............................................203
Specialized combat engineering subunits of the Polish Armed Forces
intended to counter improvised explosive devices ..................................215
Wykaz recenzentów współpracujących z redakcją kwartalnika

Obronność. Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia
w 2017 roku............................................................................................216
4
OBRONNOŚĆ. Zeszyty Naukowe 4(24)/2017
ISSN 2299-2316
AUTOR
dr hab. Ryszard Chrobak
r.chrobak@akademia.mil.pl
Wydział Zarządzania i Dowodzenia, ASzWoj
WSPÓŁCZESNY WYMIAR ZARZĄDZANIA

LOGISTYCZNEGO W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH
Słowa kluczowe: zarządzanie logistyczne, zabezpieczenie logistyczne,

kryzys, zarządzanie kryzysowe, administracja rządowa,
administracja samorządowa, potencjał logistyczny
Wprowadzenie
Artykuł wskazuje, jak skomplikowanym jest systemem zarządzania,

w ramach którego realizowane są funkcje zabezpieczenia i wsparcia logi-
stycznego przez różnorodne elementy struktur państwa. Dodatkowo należy
tu uwzględnić olbrzymi zbiór informacji (często wykluczających się) i znaj-
dujących się w jego otoczeniu. Na tym tle pojawia się chaos informacyjny,
który może skutkować małą trafnością analiz prognostycznych prowadzo-
nych na poziomie decydenckim.
Opisana powyżej sytuacja wymusza tworzenie spekulatywnych, synte-
tycznych modeli myślowych pozwalających skutecznie analizować i inter-
pretować istotne dane i łączyć je ze sobą. Bez wątpienia są one pomocne
w przewidywaniu przyszłości, jednak zazwyczaj są niejednoznaczne i mo-
gą być błędne, ponieważ właściwe im uproszczenia zbytnio je ograniczają.
Dlatego też same często stają się najważniejszą barierą w podejmowaniu
decyzji w procesie zarządzania logistycznego.
Bardziej wyrafinowane podejście do procesu prognozowania wymaga
stosowania aparatu ilościowego, prowadząc do wykorzystania rozbudowa-
nych modeli przyczynowo-skutkowych na podstawie danych empirycznych,
ale żadnej teorii ekonomicznej nie można wypracować bez koncepcji abs-
trakcyjnych, opierając się tylko na materiale statycznym i ilościowym uj-
mowaniu rzeczywistości.
Problematyki zarządzania logistycznego, szczególnie w stanach kry-
zysowych, nie można redukować tylko do jego aspektów ilościowych, bo
wielu złożonych warunków i wpływów, które odgrywają ważną rolę w pro-
cesach logistycznych, nie da się wyrazić za pomocą języka matematyki.
5
Ryszard Chrobak
Artykuł w pierwszej części na bazie wyeksponowanej istoty zarządza-

nia kryzysowego wskazuje, jak istotnym jego elementem jest zarządzanie
logistyczne. W dalszej części artykułu omówiono najważniejsze zasady
organizacji zabezpieczenia logistycznego w sytuacjach kryzysowych, wy-
kazując, że stosowanie ich łącznie może przyczynić się do uzyskania wła-
ściwej skuteczności zarządzania logistycznego w sytuacjach kryzysowych.
Istota i funkcje procesu zarządzania
Źródłem wielu wykorzystywanych współcześnie metod i koncepcji za-

rządzania są rozwiązania sięgające czasów starożytności. Myśl w dziedzi-
nie zarządzania kształtowana przez szereg lat przez siły społeczne, go-
spodarcze i polityczne pozwoliła na wypracowanie współczesnej jego teorii
szeroko wykorzystywanej w wielu dziedzinach. W literaturze przedmiotu
występuje wiele definicji pojęcia „zarządzanie”, które charakteryzują się
dużą dowolnością rozumienia podstawowych pojęć z zakresu kierowania
w organizacji. Trudno jest odnaleźć jedną uniwersalną definicję, natomiast
bez trudu można spotkać wiele interpretacji tego terminu, spośród których
najważniejsze to:
1. zarządzanie to taki rodzaj kierowania, w którym tytuł do wywierania
wpływu na hierarchię i systemy wartości, interesy i dążenia oraz postawy
i organizacyjne zachowania kierowanych wynika głównie, choć nie wyłącz-
nie z władania lub z faktu dysponowania przez kierującego zasobami ma-
terialno-energetycznymi lub nominalnymi i informacyjnymi o szczególnym
znaczeniu dla funkcjonowania i rozwoju organizacji, bądź z samego prze-
świadczenia kierowanych, że kierujący ma możliwość pozyskania tych
zasobów1;
2. zarządzanie jest swojego rodzaju wędrówką przez chaos, konstru-
owaniem rzeczywistości z dostępnych zarządzającemu elementów: pomy-
słów, ludzi i relacji między nimi, instytucji formalno-prawnych, środków ma-
terialnych (maszyn, urządzeń, budynków, materiałów, wyrobów gotowych
itp.) i pieniężnych, a także praw do dysponowania nimi2;
3. zarządzanie to proces planowania, nadawania mocy i oceniania
starań (wysiłków) zespołów ludzkich pracujących dla wspólnego celu3;
4. zarządzanie oznacza prowadzenie organizacji (lub jej części) do
osiągnięcia ustalonego celu, dzięki odpowiedniemu zorganizowaniu i wy-
1
L. Krzyżanowski, Podstawy nauk o organizacji i zarządzaniu, PWN, Warszawa,
1994, s. 207.
2
A. K. Koźmiński, Zarządzanie tu i teraz, WSPiZ, Warszawa ,1996, s. 14.
3
W. J. Santon, M. J. Etzel, B. J. Walker, Fundaments of Marketing, McGraw-Hill, New
York, 1994, s. 661.
6
Współczesny wymiar zarządzania logistycznego w sytuacjach kryzysowych
korzystaniu posiadanych zasobów, w sposób gwarantujący jej powodzenie

i utrzymanie równowagi dynamicznej względem otoczenia4;
5. zarządzanie to zestaw działań (obejmujący: planowanie i podejmo-
wanie decyzji, organizowanie, przewodzenie, tj. kierowanie ludźmi i kontro-
lowanie) skierowanych na zasoby organizacji (ludzkie, finansowe, rzeczo-
we i informacyjne) i wykonywanych z zamiarem osiągnięcia celów organi-
zacji w sposób sprawny i skuteczny5.
Z przytoczonych różnorodnych definicji terminu zarządzanie wynikają
jednak wspólne rodzaje i zakresy działań odnoszące się do realizacji sa-
mego procesu zarządzania, który został przedstawiony na rysunku 1.
Źródło: R. W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa, 2001, s. 40.

Rys. 1. Proces zarządzania
Na proces zarządzania składa się szereg czynności tworzących za-

mknięty cykl następujących po sobie faz. Zdecydowana większość auto-
rów, wychodząc od koncepcji Henri Fayola, wyróżnia cztery zasadnicze
funkcje zarządzania6:
planowanie – wytyczanie celów organizacji i określanie sposobu ich
najlepszej realizacji; celowe projektowanie przyszłości i skutecznych dróg
4
J. Penc, Zarządzanie dla przyszłości. Twórcze kierowanie firmą, Wydawnictwo Pro-
fesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków, 1998, s. 57.
5
R. W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa, 2001, s. 38.
6
J. Penc, Zarządzanie dla przyszłości..., s. 60-61.
7
Ryszard Chrobak
jej osiągnięcia poprzez wyznaczanie skonkretyzowanych celów oraz opra-

cowanie i dobór najlepszych sposobów ich osiągania;
organizowanie – logiczne grupowanie działań i zasobów; określanie
(definiowanie) czynności prowadzących do osiągania celów organizacji,
grupowanie tych czynności oraz ich przekazywanie do wykonania właści-
wym komórkom organizacyjnym, a także przyznawanie tym komórkom
niezbędnych uprawnień;
motywowanie lub przewodzenie – stosowanie różnych środków i me-
chanizmów w celu sprawienia, by członkowie organizacji współpracowali
ze sobą w jej interesie; doprowadzanie we właściwy sposób decyzji do
wykonawców i zapewnienie prawidłowego realizowania tych decyzji, tj.
możliwie pełnego angażowania się ich w pracę i obowiązki służbowe;
kontrolowanie – obserwowanie postępów organizacji w osiąganiu przy-
jętych celów; sprawdzanie, czy działalność danej jednostki przebiega wła-
ściwie oraz czy przekazywane decyzje są realizowane.
Wymienione funkcje charakteryzują w sposób ogólny filozofię zarzą-
dzania, która podlega ustawicznemu rozwojowi związanemu ze zmieniają-
cymi się gwałtowanie na przestrzeni ostatnich lat czynnikami organizacyj-
no-ekonomiczno- politycznymi.
Identyfikacja zarządzania kryzysowego
W otaczającej nas rzeczywistości często mają miejsce nieprzewidy-

walne zjawiska będące wynikiem różnorodnych procesów zachodzących
w środowisku naturalnym. W celu przeciwdziałania im oraz minimalizacji
ich skutków tworzone są struktury organizacyjne i rozwiązania funkcjonal-
ne umożliwiające sprawną realizację zadań w ramach tzw. zarządzania
kryzysowego. Zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji
publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym,
która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do
przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reago-
waniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skut-
ków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej7.
Pełne wykorzystanie zasobów nie byłoby możliwe bez sprawnie działa-
jącego systemu kierowania nimi. Zgodnie z Ustawą o zarządzaniu kryzy-
sowym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zarządzanie kryzysowe
sprawuje Rada Ministrów. Ze względu na dynamikę sytuacji kryzysowych
w ustawie przewidziano okoliczności niecierpiące zwłoki, w których zarzą-
dzanie kryzysowe sprawuje minister właściwy do spraw wewnętrznych,
7
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, Dz. U. z 2007 r.,
nr 89, poz. 590 z późń zm.
8
zawiadamiając niezwłocznie o swoich działaniach Prezesa Rady Mini-

strów. Organem opiniodawczo-doradczym właściwym w sprawach inicjo-
wania i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania
kryzysowego jest Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego (RZZK),
w skład którego wchodzą8:
1. Prezes Rady Ministrów – przewodniczący,
2. Minister Obrony Narodowej i minister właściwy do spraw we-
wnętrznych – zastępca przewodniczącego,
3. Minister Spraw Zagranicznych,
4. Minister Koordynator Służb Specjalnych - jeżeli został powołany.
Ponadto w pracach ww. zespołu, na prawach członka, biorą udział wy-
znaczone przez przewodniczącego, w zależności od potrzeb, następujące
organy administracji rządowej9:
1. Ministrowie kierujący działami administracji rządowej w obszarach:
a) administracji publicznej,
b) budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej,
c) finansów publicznych,
d) gospodarki,
e) gospodarki morskiej,
f) gospodarki wodnej,
g) instytucji finansowych,
h) informatyzacji,
i) kultury i ochrony dziedzictwa narodowego,
j) łączności,
k) oświaty i wychowania,
l) rolnictwa,
m) sprawiedliwości,
n) środowiska,
o) transportu,
p) zdrowia,
r) pracy i zabezpieczenia społecznego;
2. Główny Geodeta Kraju;
3. Główny Inspektor Sanitarny;
4. Główny Lekarz Weterynarii;
5. Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej;
6. Komendant Główny Policji;
7. Komendant Główny Straży Granicznej;
8. Prezes Państwowej Agencji Atomistyki;
9. Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego;
10. Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego;
8
Tamże.
9
Tamże.
9
Ryszard Chrobak
11. Szef Agencji Wywiadu;

12. Szef Obrony Cywilnej Kraju;
13. Szef Służby Kontrwywiadu Wojskowego;
14. Szef Służby Wywiadu Wojskowego.
Do prac zespołu Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może skierować
Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego lub innego przedstawiciela
w zależności od skali i rodzaju zaistniałych lub przewidywanych sytuacji
kryzysowych.
Szeroki udział specjalistów z tak wielu branż i dziedzin pozwala obec-
nie, w ocenie autora, na dogłębne i fachowe wypracowanie podstaw przy-
gotowania i wykorzystania zasobów na poszczególnych szczeblach admi-
nistracji państwowej. Bezpośrednimi realizatorami i zarządzającymi wyko-
rzystaniem zasobów na kolejnych szczeblach są10:
1. gmina – wójt, burmistrz, prezydent miasta,
2. powiat – starosta,
3. województwo – wojewoda,
4. państwo – ministrowie kierujący działami administracji rządowej
oraz kierownicy urzędów centralnych,
– Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB).
Komórkami organizacyjnymi, przy pomocy których poszczególni
przedstawiciele administracji państwowej realizują zadania zarządzania
kryzysowego, są centra i zespoły zarządzania kryzysowego.
Obowiązek podjęcia działań w zakresie zarządzania kryzysowego
spoczywa na tym organie właściwym w sprawach zarządzania kryzysowe-
go, który pierwszy otrzymał informację o wystąpieniu zagrożenia. Organ
ten niezwłocznie informuje o zaistniałym zdarzeniu organy odpowiednio
wyższego i niższego szczebla, przedstawiając jednocześnie swoją ocenę
sytuacji oraz informację o zamierzonych działaniach11.
Wypracowanie i wdrożenie w życie opisanego systemu zarządzania
kryzysowego wynika z doświadczeń zebranych w tym obszarze przez ad-
ministrację państwową podczas przeciwdziałania sytuacjom kryzysowym,
jakie miały miejsce na terytorium naszego kraju w ostatnich latach. Jak
wskazuje praktyka niezwykle istotne znaczenie w tym zakresie ma szero-
ka, ciągła współpraca pomiędzy poszczególnymi szczeblami kierowania.
Podejmowane, skorelowane działania pozwalają na efektywne wykorzy-
stanie przygotowanych uprzednio zasobów logistycznych, co przekłada się
bezpośrednio na realizację zadań przeciwdziałania skutkom sytuacji kryzy-
sowych.
10
Tamże.
11
Tamże.
10
Geneza i rozwój zarządzania logistycznego
Dynamiczny rozwój gospodarek wolnorynkowych wpłynął na stopnio-

we wykształcenie się koncepcji zarządzania łańcuchem dostaw. Już
w 1948 roku Amerykańskie Zrzeszenie Marketingowe (American Associa-
tion Marketing) zdefiniowało logistykę jako ruch i operowanie produktami
z miejsca wytwarzania do miejsc konsumpcji12. Dynamiczna sytuacja na
światowych rynkach towarowych oraz zmiany strukturalne w sferze podaży
i popytu wymusiły działania optymalizujące przepływy dóbr materialnych
oraz integrację i systemowe podejście do tej sfery funkcjonowania gospo-
darki. Podstawową determinantą rozwoju logistyki była potrzeba komplek-
sowego zarządzania przepływami fizycznymi i informacyjnymi wobec
zmian ilościowych i jakościowych zachodzących w warunkach dużej kon-
kurencji i oczekiwań klientów w warunkach gospodarki wolnorynkowej.
Rozwiązania wypracowane początkowo w USA były z powodzeniem prze-
noszone na inne rynki, przynosząc znaczną redukcję kosztów przepływów
fizycznych oraz kosztów utrzymania zapasów.
Analiza zmian, jakie zachodziły w realizacji procesów logistycznych na
przestrzeni lat, pozwala na zdefiniowanie następujących faz i kierunków
rozwoju logistyki cywilnej13:
1. Faza I – II połowa lat 50 XX w. – początki logistyki w sektorze
gospodarczym;
2. Faza II – lata 60 i 70 XX w. – definiowanie i konceptualizacja
teorii logistyki oraz pierwsze próby jej wykorzystania w praktyce;
3. Faza III – koniec lat 70 i początek lat 80 XX w. – początki integra-
cji logistycznej;
4. Faza IV – koniec XX w. – dynamiczny rozwój logistyki jako zin-
tegrowanej koncepcji zarządzania przedsiębiorstwem;
5. Faza V – początek XXI w. – strategiczna logistyka globalna, e-
logistyka, wielowymiarowa i systemowa filozofia logistyczna w funk-
cjonowaniu podmiotów gospodarczych.
Wskazać należy, że logistyka przeszła głęboką ewolucję, która prze-
biegała od rozproszonej działalności w poszczególnych jej dziedzinach
poprzez stopniową integrację sfery zaopatrzenia i dystrybucji do komplek-
sowego zarządzania łańcuchem logistycznym.
Współcześnie zarządzanie logistyczne definiowane jest jako plano-
wanie, wykonywanie i kontrola działalności związanych z przepływem
dóbr, informacji i środków finansowych, tak w obrębie przedsiębiorstwa jak
pomiędzy firmami, ogniwami łańcucha dostaw14.
12
K. Ficoń. Współczesna logistyka wojskowa, Bel Studio, Warszawa, 2002, s. 29.
13
Por. P. Blaik, Logistyka, PWE, Warszawa, 2001, s. 25-26.
14
E. Gołembska, Podstawy logistyki, Wyższa Szkoła Kupiecka, Łódź, 2006, s. 13.
11
Ryszard Chrobak
Wyróżnia się trzy rodzaje zarządzania logistycznego występującego

w gospodarce:
• strategiczne zarządzanie logistyczne;
• interfunkcyjne zarządzanie logistyczne;
• interorganizacyjne zarządzanie logistyczne15.
Pierwsze podejście jest najczęściej stosowane w praktyce. Jego istotą
jest umiejscowienie logistyki w strategii przedsiębiorstwa, co pozwala na
realizowanie postawionych wcześniej zadań oraz osiąganie celów o zna-
czeniu strategicznym. Inne profity wynikające z faktu zastosowania rozwią-
zań logistycznych to wdrażanie przez firmy innowacji w sposób szybszy
i bardziej zdecydowany, a także konsekwentne pozyskiwanie nowych ryn-
ków.
Zarządzanie interfunkcyjne składa się z funkcji: marketingowej, infor-
macyjnej oraz operacyjno-finansowej. Ten model operuje, prawie wyłącz-
nie, informacjami ilościowymi, ściśle powiązanymi z kosztami i zyskami
występującymi w danym przedsiębiorstwie (z logistycznego punktu widze-
nia).
Istotą ostatniego podejścia (interorganizacyjne zarządzanie logistycz-
ne) jest tworzenie supergrup w poszczególnych firmach. Każda z nich
funkcjonuje na rynku niezależnie od pozostałych, ale tylko w danej sferze,
np. zaopatrzenia. Wszystkie niezbędne informacje pozyskiwane są z prze-
prowadzanych, w określonych odstępach czasowych, kontroli nakładów
i kosztów związanych z funkcjonowaniem logistyki w supergrupie.
Specyfika realizacji zadań logistycznych

w sytuacjach kryzysowych
Sytuacja kryzysowa może być spowodowana różnymi czynnikami.

W związku z tym, w zależności od rodzaju i skali zagrożenia zdrowia i ży-
cia ludności poszkodowanej, będą musiały być podejmowane adekwatnie,
w ściśle określonej kolejności, przedsięwzięcia (zadania) logistyczne zwią-
zane z udzielaniem jej pomocy. Ocenia się, że mogą to być 16:
• podczas katastrofy naturalnej i awarii technicznej: pomoc me-
dyczna rannym i chorym, dostawy podstawowych środków zaopatrzenia,
ewakuacja ludności z rejonów zagrożeń, usługi transportowe na rzecz
działań zmierzających do ochrony: mienia, infrastruktury krytycznej i śro-
dowiska;
• podczas zdarzenia terrorystycznego: pomoc medyczna rannym
i chorym, ewakuacja ludności (osób) ze stref zagrożeń, usługi transporto-
15
Tamże, s. 14.
16
E. Nowak, Logistyka w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa, 2005, s. 20.
12
we i inne zmierzające do ochrony mienia, infrastruktury krytycznej i środo-

wiska;
• podczas niepokojów społecznych: pomoc medyczna rannym
i chorym, usługi transportowe związane z dostawą dla ludności niezbęd-
nych środków zaopatrzenia i inne usługi logistyczne.
Pomoc medyczna rannym i chorym, a szczególnie jej zakres, każ-
dorazowo będzie zależał od skali wystąpienia sytuacji kryzysowej, a także
czynników zagrażających zdrowiu i życiu ludności. Podczas katastrofy na-
turalnej, awarii technicznej oraz zdarzenia terrorystycznego będzie ona
z reguły polegała na wyszukiwaniu rannych i chorych; udzielaniu im pierw-
szej pomocy; ewakuacji do miejsc zbiórki rannych i chorych, w których
będzie udzielona pierwsza pomoc lekarska; segregacji medycznej (nie-
zbędnej do ustalenia priorytetów dalszej ewakuacji i udzielania pomocy
kwalifikowanej i specjalistycznej), organizacji ewakuacji ciężko rannych
i chorych do szpitali, organizacji przedsięwzięć sanitarnohigienicznych
i przeciwepidemicznych (w tym m.in. związanych ze zbiórką zmarłych
i zabitych, izolacją zakaźnie chorych itp.); szczepieniach ochronnych itp.
Dostawy podstawowych środków zaopatrzenia będą szczególnie
istotne podczas katastrof naturalnych i awarii technicznych, a czasami
również podczas niepokojów społecznych. Będą polegały na dostarczaniu:
wody pitnej, środków żywności, lekarstw, środków czystości, odzieży itp.
Zwykle realizowane są na zasadach reglamentacji oraz ograniczenia norm
zaopatrzenia do niezbędnego minimum.
Ewakuacja ludności z rejonów zagrożeń będzie miała miejsce wów-
czas, gdy likwidacja skutków sytuacji kryzysowej będzie trwała przez długi
okres, a przebywanie osób w tych rejonach będzie niebezpieczne dla ich
zdrowia i życia. Od samego początku ewakuacji obowiązują priorytety.
W pierwszej kolejności powinny być ewakuowane osoby przewlekle chore,
matki z małymi dziećmi, osoby w podeszłym wieku oraz osoby nie biorące
udziału w akcji ratunkowej. Ewakuacja powinna odbywać się przy kom-
pleksowym wykorzystaniu wszystkich dostępnych i przydatnych do prze-
wozu ludzi środków transportu. Jest ona zwykle organizowana w połącze-
niu z dostawami, tzn. wykorzystaniem rejsów powrotnych transportu po
dowozie zaopatrzenia.
Usługi transportowe w procesie działań zmierzających do ochrony
mienia, infrastruktury krytycznej i środowiska organizowane są po udziele-
niu niezbędnej pomocy ludności poszkodowanej. Ich natężenie zależeć
będzie od skali podejmowanych przedsięwzięć. Z logistycznego punktu
widzenia środki transportu samochodowego oraz sprzęt przeładunkowy
używane do świadczenia tych usług, w celu zwiększenia efektywności ich
wykorzystania, powinny być obsługiwane na zasadzie „podwójnej obsady”,
tj. w systemie pracy dwuzmianowej.
13
Ryszard Chrobak
Współczesna interpretacja potencjału logistycznego
Efektywna realizacja zadań związanych z zarządzaniem logistycznym

w sytuacjach kryzysowych wymaga posiadania odpowiedniego potencjału
logistycznego, na który składają się dwa elementy: pierwszy związany ze
sferą wytwarzania materiałów, energii, świadczeniem usług, czyli tzw. „lo-
gistyka produkcji” oraz drugi związany ze zużywaniem materiałów, energii
oraz korzystaniem z usług, czyli tzw. „logistyka konsumenta”17. Trafna
w kontekście sytuacji kryzysowych jest definicja E. Nowaka, według które-
go potencjał logistyczny wykorzystywany w tego typu sytuacjach to or-
gany logistyczne zespołów zarządzania kryzysowego, zespoły ludzkie re-
alizujące dostawy zaopatrzenia oraz świadczące usługi, zgromadzone za-
pasy zaopatrzenia, środki transportowe, sprzęt przeładunkowy, urządzenia
infrastruktury terenowej wykorzystywane do świadczenia usług gospodar-
czo-bytowych, medycznych, remontowych itp.18 Definicja ta wyróżnia czte-
ry zasadnicze komponenty potencjału logistycznego: potencjał ludzki, po-
tencjał zaopatrzeniowy, potencjał usługowy oraz infrastrukturę transporto-
wą. Ponadto E. Chylak do potencjału logistycznego zalicza potencjały:
materiałowy, remontowy, transportowy, usługowy, szpitalny oraz zakwate-
rowania i budownictwa19.
Potencjał logistyczny państwa dostępny w sytuacjach kryzysowych
warunkuje zasilanie poszkodowanych i elementów wykonawczych systemu
reagowania kryzysowego strumieniami zasobów logistycznych (surowców,
materiałów, energii, wyrobów gotowych i usług). Wielkość niezbędnego
potencjału logistycznego państwa wykorzystywanego w sytuacjach kryzy-
sowych, w opinii autorów, zależy od sposobu w jaki tworzące go zasoby
zostały zorganizowane i jak współdziałają ze sobą, zadań wynikających
z konieczności zabezpieczenia potrzeb poszkodowanych i podmiotów ra-
towniczych oraz determinant skutecznej realizacji zadań logistycznych.
Z analizy literatury przedmiotu wynika, że zasoby logistyczne ko-
nieczne w sytuacjach kryzysowych postrzega się współcześnie jako ogół
składników (elementów) potencjału logistycznego będących w dyspozycji
państwa. Wielkość, jak również intensywność wykorzystania tych elemen-
tów, zależna jest od skali zagrożenia bezpieczeństwa państwa i poziomu
rozwoju społeczno-gospodarczego. Można zatem stwierdzić, że stan za-
sobów logistycznych państwa świadczy o poziomie jego potencjału logi-
stycznego. Dodatkowo należy zaznaczyć, że zasoby te mogą być wyko-
rzystane nie tylko w czasie sytuacji kryzysowych, ale również w czasie
pokoju i konfliktu zbrojnego. Bardzo ważny jest stan ilościowy i jakościowy
17
W. Miszalski, Logistyka w systemie obronnym państwa, WAT, Warszawa, 1998,
s. 5.
18
E. Nowak, Logistyka w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa, 2005, s. 20.
19
Por. Logistyka w strategii wojskowej, WAT, Warszawa, 1994, s. 74.
14
tych zasobów, ponieważ stanowią one o zdolnościach logistycznych pań-

stwa. Jednocześnie stan ten determinuje stopień przygotowania państwa
do potencjalnych sytuacji kryzysowych. O roli zasobów logistycznych
w systemie bezpieczeństwa świadczy też powołanie w połowie lat dzie-
więćdziesiątych w strukturach NATO Wysokiego Urzędu ds. Zasobów (Se-
nior Resource Board - SRB), który odpowiada za całość gospodarki woj-
skowymi zasobami logistycznymi NATO20.
Ideę zasobów wykorzystywanych na rzecz realizacji zadań logistycz-
nych w sytuacjach kryzysowych można ująć w następujący sposób21:
ZLog = f (ZL, ZM, ZF, ZI), gdzie:
ZLog – zasoby logistyczne,
ZL - zasoby ludzkie,
ZM - zasoby materialne,
ZF - zasoby finansowe,
ZI - zasoby informacyjne.
Oznacza to, że zasoby logistyczne tworzą cztery główne czynniki:
zasoby ludzkie, materialne, finansowe i informacyjne. Zasoby te określają
zdolności logistyczne państwa, które mogą być wykorzystywane do reali-
zacji szerokiego spektrum usług logistycznych w czasie sytuacji kryzyso-
wych, w tym m.in. podczas mobilizacji gospodarczej bądź konfliktu zbroj-
nego.
Zasoby logistyczne przeznaczone do wykorzystania w sytuacjach
kryzysowych muszą być przygotowane pod względem ilościowym i jako-
ściowym adekwatnie do realnych i potencjalnych stanów zagrożenia bez-
pieczeństwa narodowego. Zależeć one powinny głównie od22:
• sił i środków tworzących możliwość realizacji zadań związanych
z realizacją dowozów zaopatrzenia i świadczenia usług logistycznych;
• zadań, czynności i przedsięwzięć, które muszą być realizowane
w sytuacjach kryzysowych (w tym w stanach zagrożenia bezpieczeństwa
państwa);
• specyficznych uwarunkowań zabezpieczenia logistycznego po-
szkodowanych w sytuacjach kryzysowych.
Zasoby logistyczne i czynniki determinujące ich wykorzystanie przed-
stawia rys.2.
20
NATO Vademecum, Bellona, Warszawa, 1999, s. 202.
21
P. Górski, Zarządzanie logistyczne w sytuacjach kryzysowych w Polsce, Zeszyty
Naukowe – dodatek, AON, Warszawa, 2009, s. 96.
22
P. Górski, Potencjał logistyczny państwa wykorzystywany w sytuacjach kryzyso-
wych, [w:] A. Barcik, R. Barcik, Rozwój lokalny i regionalny w dobie globalizacji, ATH, Biel-
sko-Biała, 2007, s. 291.
15
Ryszard Chrobak
Źródło: P. Górski, Zarządzanie logistyczne w sytuacjach kryzysowych w Polsce, Zeszyty

Naukowe – dodatek, AON, Warszawa, 2009, s. 97.
Rys. 2. Zasoby logistyczne przygotowywane do wykorzystania
w sytuacjach kryzysowych
Poznanie możliwości wykorzystania zasobów logistycznych w sytu-

acjach kryzysowych wymaga, w opinii autora, analizy: sił i środków je two-
rzących, zadań i warunków ich realizacji oraz relacji tkwiących w danych
siłach i środkach z zadaniami w kontekście warunków ich realizacji23. Do-
kładna analiza tych danych umożliwi ocenę potencjalnych możliwości za-
spokojenia potrzeb logistycznych pojawiających się ze strony ludności po-
szkodowanej oraz sił i środków zaangażowanych w akcję.
Zasady organizacji zabezpieczenia logistycznego
Z analizy czynników determinujących organizację zabezpieczenia logi-

stycznego ludności poszkodowanej w sytuacjach kryzysowych oraz specy-
fiki realizacji zadań tego zabezpieczenia, nie trudno wywnioskować, że
opiera się ono (musi się opierać) na szczególnych (specyficznych) zasa-
dach. Są to: zapewnienie szybkiej pomocy rannym i chorym oraz możliwo-
ści przetrwania wszystkim poszkodowanym; gromadzenie i ochrona zapa-
sów zaopatrzenia; ścisła reglamentacja środków zaopatrzenia i usług logi-
23
Por. P. Górski, Współczesne wykorzystanie zasobów na rzecz obronności,
[w:] J. Płaczek (red.), Zarys ekonomiki bezpieczeństwa, AON, Warszawa, 2009, s. 51.
16
stycznych; priorytety dostaw zaopatrzenia i świadczenia usług logistycz-

nych; specyfika „produktu logistycznego”; wykorzystanie zasobów logi-
stycznych infrastruktury terenowej; wsparcie logistyczne udzielane przez
nadrzędne władze (organy administracji publicznej); organizacja współ-
działania logistycznego z sąsiadami; wykorzystanie świadczeń osobistych
i rzeczowych oraz zasada skuteczności.
Zapewnienie szybkiej pomocy rannym i chorym oraz możliwości
przetrwania wszystkim poszkodowanym jest zasadą nadrzędną. Udziele-
nie szybkiej (jak to tylko możliwe) pomocy rannym i chorym jest podsta-
wowym warunkiem pomyślności w ratowaniu im życia i zdrowia oraz
w dalszym ich leczeniu. Z kolei zapewnienie możliwości przetrwania
wszystkim poszkodowanym, wskazuje z jednej strony, że pomoc logistycz-
na (dostawy zaopatrzenia i świadczenie usług logistycznych) może być
realizowana według minimalnych (umożliwiających przetrwanie – przeży-
cie) norm zaopatrzenia. Jednak, z drugiej strony, potrzeba udzielania tej
pomocy wszystkim poszkodowanym w krótkim (czasami ekstremalnie krót-
kim) czasie powoduje, że skala przedsięwzięć logistycznych zwykle jest
bardzo duża.
Gromadzenie i ochrona zapasów zaopatrzenia jest przedsięwzię-
ciem standardowym, stale towarzyszącym wszelkiej działalności logistycz-
nej. Ma ono miejsce jeszcze w okresie zapobiegania sytuacjom kryzyso-
wym (zapasy zaopatrzenia gromadzone są zgodnie z prowadzonymi pro-
gnozami), a intensyfikowane jest w momencie zaistnienia sytuacji kryzy-
sowej. Gromadzone są wówczas zapasy zaopatrzenia docierające jako
wsparcie logistyczne organizowane przez nadrzędne organy administracji
publicznej oraz uzyskiwane w ramach współdziałania logistycznego z są-
siadami i różnymi instytucjami oraz przedsiębiorstwami. Celem ochrony
gromadzonych zapasów jest zapobieganie przed ich niekontrolowaną dys-
trybucją, a także kradzieżą.
Ścisła reglamentacja środków zaopatrzenia i usług logistycznych
wynika z potrzeby racjonalnego gospodarowania tą częścią potencjału
logistycznego w sytuacjach niedoboru, a także ma na celu zapewnienie
dostaw zaopatrzenia i świadczenia usług wszystkim poszkodowanym
(uprawnionym).
Priorytety dostaw zaopatrzenia i świadczenia usług logistycznych
(tzn. ich ustalenie) w sytuacjach kryzysowych są koniecznością wynikającą
z faktu, że pomoc logistyczna nie może jednocześnie dotrzeć do wszyst-
kich poszkodowanych, a ponadto pilność udzielenia tej pomocy poszcze-
gólnym grupom poszkodowanych zwykle jest różna.
Specyfika „produktu logistycznego” w sytuacjach kryzysowych po-
lega na tym, że organizowane dostawy zaopatrzenia oraz świadczone
usługi muszą być przygotowane w sposób uwzględniający istniejące wa-
runki (czynniki kryzysu). Na przykład, potrzeba pakowania produktów
17
Ryszard Chrobak
w opakowania wodoszczelne w przypadku powodzi lub intensywnych opa-

dów deszczu; masa kompletowanych ładunków (dostaw) powinna być do-
stosowana do użytkowanych środków przeładunkowych, a jeżeli przeła-
dunki wykonywane są sposobem ręcznym to ich masa (waga) nie powinna
być większa niż 20-25 kg; gotowość produktów
do spożycia powinna uwzględniać warunki (możliwości) ich przygotowania
przez ludność poszkodowaną itp.
Wykorzystanie zasobów logistycznych infrastruktury terenowej
w sytuacjach kryzysowych powinno mieć priorytet. Zasobami tymi zwykle
są miejscowe magazyny i składy zaopatrzenia (żywności, paliw płynnych
i stałych, materiałów medycznych i sanitarnych, odzieży), warsztaty i za-
kłady remontowe, przedsiębiorstwa transportowe, zakłady świadczące
usługi gospodarcze i bytowe (jadłodajnie, restauracje, piekarnie, przetwór-
nie spożywcze, hotele, internaty), a także różne obiekty infrastruktury (bu-
dynki, budowle). Racjonalne wykorzystanie terenowych (miejscowych)
zasobów logistycznych ogranicza potrzebę ich dostaw z zewnątrz (spoza
rejonu dotkniętego sytuacją kryzysową).
Wsparcie logistyczne udzielane przez nadrzędne władze (organy
administracji publicznej) powinno być uwzględnione w prognozowaniu
i planowaniu zabezpieczenia logistycznego poszkodowanej ludności
w rejonach zagrożeń. Umożliwi to zmniejszenie własnego potencjału logi-
stycznego przygotowywanego na czas sytuacji kryzysowej, uwolni organy
zarządzania kryzysowego od konieczności poszukiwania źródeł zaopa-
trzenia, umożliwiających pełne zaspokojenie potrzeb. Jest to działanie
ogólnie stosowane, bowiem własny potencjał logistyczny, w sytuacji moż-
liwości jego wsparcia przez władze nadrzędne, ustalany jest zwykle na
poziomie średnich potrzeb.
Organizowanie współdziałania logistycznego z sąsiadami jest sta-
łym i typowym rozwiązaniem stosowanym w zarządzaniu logistycznym
zasobami. Sąsiedzi zwykle są najbliższym partnerem, który w stosunkowo
krótkim czasie (na zasadzie wzajemności) może udzielić różnorodnego
wsparcia logistycznego.
Wykorzystanie świadczeń osobistych i rzeczowych w procesie re-
alizacji zabezpieczenia logistycznego ludności poszkodowanej w sytu-
acjach kryzysowych ma fundamentalne znaczenie. Wynika to przede
wszystkim z dostępności tych świadczeń w rejonie zdarzenia, a także
z dobrej znajomości terenu i sytuacji przez osoby wykonujące te świad-
czenia. Ponadto zdecydowana większość przedsięwzięć (zadań) przewi-
dzianych do realizacji w ramach świadczeń osobistych i rzeczowych bez-
pośrednio i pośrednio ma związek z dostawami zaopatrzenia i świadcze-
niem usług logistycznych. Są to m.in. zabezpieczenie źródeł wody pitnej
i środków spożywczych; udzielenie pierwszej pomocy, w tym medycznej,
osobom, które uległy nieszczęśliwym wypadkom; udział w akcjach ratow-
18
niczych; udostępnianie i użytkowanie nieruchomości lub rzeczy rucho-

mych; udostępnianie pomieszczeń (kwaterunku) itp.24
Zasada skuteczności, jako wiodąca zasada obowiązująca w logisty-
ce, preferuje sposób i zakres użycia dostępnych sił i środków (zasobów
logistycznych) gwarantujący pomyślne wykonanie zadania. Jednocześnie
podkreśla się w niej, że w sytuacjach kryzysowych nie ma obowiązku we-
ryfikacji decyzji (o użyciu potencjału logistycznego) pod względem ekono-
micznym (np., rozpatrując racjonalność postępowania wg ekonomizacji
działań, czyli oszczędności i wydajności). Mówiąc innymi słowy, dopuszcza
się zastosowanie rozwiązań droższych w porównaniu np. do rozwiązań
stosowanych w działalności gospodarczej, pod warunkiem, że sprzyjają
one ratowaniu życia i zdrowia większej niż w innych przypadkach liczbie
osób poszkodowanych.
Podsumowanie
Przedstawione założenia współczesnego postrzegania zarządzania

logistycznego w sytuacjach kryzysowych pozwalają dokonać ogólnych
konstatacji dotyczących diagnozy czynników warunkujących budowanie
koncepcji tego systemu, a mianowicie:
1. Konstrukcje systemu zarządzania logistycznego należy oprzeć na
prognozowanych zadaniach operacyjnych systemu reagowania kryzyso-
wego oraz wielkości potencjału logistycznego zgromadzonego na wszyst-
kich szczeblach zarządzania kryzysowego oraz w gospodarce narodowej.
2. Proces kierowania zabezpieczeniem logistycznym w sytuacjach
kryzysowych powinien przebiegać według standardowych faz opisujących
proces zarządzania tj.: planowanie, organizowanie, przewodzenie i kontro-
lę, z uwzględnieniem aktualnej sytuacji logistycznej.
3. Zasadniczym sposobem kierowania zabezpieczeniem logistycznym
w sytuacjach kryzysowych będzie tzw. sposób „przez zadania”, co wynika
ze specyfiki przedsięwzięć logistycznych, które zawsze są realizowane na
podstawie ścisłego bilansowania potrzeb logistycznych społeczności
i możliwości ich zaspokojenia. Przedsięwzięcia te mają zawsze konkret-
nych adresatów oraz wykonawców dysponujących rzeczywistym potencja-
łem zaopatrzeniowym i usługowym.
4. Wymagany jest precyzyjny podział kompetencji logistycznych orga-
nów kierowania na wszystkich szczeblach organizacyjnych systemu za-
rządzania logistycznego i usytuowania ich na odpowiednich stanowiskach
w systemie zarządzania kryzysowego państwa.
24
Por., Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002r. o stanie klęski żywiołowej, Dz.U. z 2002 r., nr
62, poz. 558, art. 22.
19
Ryszard Chrobak
5. Właściwe realizowanie zadań w ramach zarządzania logistycznego

w czasie sytuacji kryzysowych wymaga przestrzegania i stosowania ziden-
tyfikowanych zasad zabezpieczenia logistycznego, zapewniających sku-
teczność ich realizacji.
Bibliografia
1. Drucker Peter F., Praktyka zarządzania, AE, Kraków, 1994.

2. Konieczny Jerzy, Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, wypadkach
i katastrofach, Garmond Oficyna Wydawnicza, Warszawa, 2001.
3. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U.
z 1997 r., nr 78, poz. 483.
4. Krzyżanowski Leszek, Podstawy nauk o organizacji i zarządzaniu, PWN,
Warszawa, 1998.
5. Nowak Eugeniusz (red.), Zarządzanie kryzysowe w sytuacjach zagrożeń
niemilitarnych, AON, Warszawa, 2007.
6. Nowak Eugeniusz, Zarządzanie logistyczne w sytuacjach kryzysowych,
AON, Warszawa, 2008.
7. Nowak Wojciech, Nowak Eugeniusz, Podstawy logistyki w sytuacjach kry-
zysowych z elementami zarządzania logistycznego, SWSPiZ, Łódź-Warszawa,
2009.
8. Stańczyk Jerzy, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN,
Warszawa, 1996.
9. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, Dz. U.
z 1991 r., nr 81, poz. 351.
10. Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej, Dz. U.
z 1997 r., nr 141, poz. 943.
11. Ustawa z dnia 25 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopnio-
wego podziału terytorium państwa, Dz. U. z 1998 r., nr 96, poz. 603.
12. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej, Dz. U.
z 2002 r., nr 62, poz. 558.
13. Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym, Dz. U. z 2002 r.,
nr 113, poz. 985.
14. Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycz-
nym, Dz. U. z 2006 r., nr 191, poz. 1410.
15. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, Dz. U.
z 2007 r., nr 89, poz. 590 z póz. zm.
16. Zieleniewski Jan, Organizacja i zarządzanie, PWN, Warszawa, 1981.
20
CONTEMPORARY DIMENSION OF LOGISTICS

MANAGEMENT IN CRISIS SITUATIONS
The contemporary perception of a logistics management system in cri-

sis situations must take into account different conditions and requirements.
Experience shows that the construction of a logistics management system
should be based on projected operational tasks of the elements of the cri-
sis response system as well as the size of the logistic potential gathered
at all levels of crisis management and the national economy. It is extremely
important that the management process of logistic support in crisis situa-
tions should take place in three phases: assessment of the current logisti-
cal situation as well as planning and supervising the realization of tasks.
The main way of making use of logistic support management in crisis
situations will be through a “tasks mode,” which results from the character
of logistic projects, which are always implemented on the basis of the strict
balancing of the logistics needs of the community and logistics possibilities.
Logistics competencies of the management elements must be properly
divided at all organizational levels of the logistics management system and
assigned to appropriate positions in the crisis management system of the
state.
Keywords: logistics management, logistics security, crisis, crisis man-

agement, government administration, local government administration,
logistic potential
21
ISSN 2299-2316
AUTORZY
mgr Monika Dąbrowska
monika.dabrowska04@gmail.com
mgr Piotr Rybiński
ryba2807@o2.pl
Wydział Wojskowy, ASzWoj
DEZINFORMACJA JAKO NARZĘDZIE KREOWANIA

WIZERUNKU. CZĘŚĆ I – DZIAŁALNOŚĆ MEDIALNA
ISIS
Słowa kluczowe: dezinformacja, ISIS, media
XXI wiek nie bez powodu jest uważany za okres licznych zagrożeń.
Wraz z rozwojem ludzkości rozwinęły się również możliwości techniczne,
technologiczne, czy też umysłowe, a to niewątpliwie wpłynęło na intensyfi-
kację poszczególnych zagrożeń nie tylko o podłożu naturalnym (m.in. tsu-
nami, tornada, powodzie), lecz także spowodowanych przez człowieka.
Wśród tego typu zagrożeń można wskazać m.in. proliferację broni maso-
wego rażenia, zorganizowaną działalność przestępczą, narkobiznes, terro-
ryzm. Oczywiście, w tej kategorii można by wymienić znacznie więcej
przykładów, jednak warto zastanowić się, od czego zależy postrzeganie
danego zjawiska jako „najbardziej niebezpieczne”.
Dobrą odpowiedzią na powyższe pytanie mogą być media. To dzięki
telewizji, Internetowi, radiu lub prasie mamy obszerne informacje na temat
danego zjawiska. Obecnie można zauważyć, że największym zagrożeniem
wymienianym medialnie jest terroryzm. Od 2001 roku, gdy członkowie Al-
Kaidy1 dokonali zamachu na amerykańskie wieże World Trade Center oraz
Pentagon, mass media szczególnie nagłaśniały informacje związane
z walką pomiędzy państwami Koalicji a terrorystami w Iraku i Afganistanie.
Wraz ze zmniejszaniem się intensywności działań terrorystów oraz ze
stopniowym wycofywaniem wojsk sprzymierzonych z obszarów działań
zbrojnych (Irak, Afganistan) w mediach zachodnich temat terroryzmu
w telewizji samoistnie się wyciszał. Trwało to aż do 2013-2014 roku –
1
Al.-Kaida - sunnicka organizacja posługująca się metodami terrorystycznymi, stwo-
rzona w 1988 roku przez Abd Allaha Azzama. Początkowo Al-Ka'ida miała na celu przeciw-
stawiać się radzieckiej napaści na Afganistan, przekształciła się w pansunnickie ugrupowa-
nie, którego głównym celem stało się zwalczanie wpływów Izraela, USA i szeroko pojętego
Zachodu w krajach muzułmańskich, https://pl.wikipedia.org/wiki/Al-Ka%E2%80%99ida
[dostęp: 08.01.2018].
22
Dezinformacja jako narzędzie kreowania wizerunku…
w tym okresie swoją działalność coraz śmielej demonstrował proklamowa-

ny w czerwcu 2014 roku Kalifat Państwa Islamskiego.
Dezinformacja jako sposób manipulacji opinią publiczną
Próbując poznać dane zjawisko, człowiek ma tak naprawdę dwie moż-

liwości. Pierwsza z nich stanowi zdecydowanie prostsze rozwiązanie –
wystarczy zapoznać się z informacją podawaną w mass mediach. W tym
przypadku również można wskazać dwa podejścia – przyswojenie infor-
macji w takiej postaci, jaka jest podana przez nadawcę, lub przeanalizo-
wanie uzyskanej informacji i wyrobienie sobie na ten temat własnej opinii
(oba sposoby bazują na informacji importowanej przez media).
Drugi ze sposobów poznania zjawiska jest bardziej złożony i wymaga
od zainteresowanego zaangażowania i wysiłku. By uzyskać wiedzę na
dany temat, człowiek musi uzyskać informację z wielu źródeł – weryfikując
to, czego dowiedział się z mediów poprzez sprawdzenie w artykułach,
książkach, wywiadach medialnych itp. Takie działanie prowadzi do rozpo-
znania dezinformacji (przynajmniej częściowo), która odpowiednio użyta
jest skutecznym narzędziem manipulacji i pozwala manipulantowi uzyskać
zamierzone efekty.
Samo pojęcie dezinformacji ma wiele tłumaczeń, jednak dla każdego
z nich podstawą jest zrozumienie, czym jest informacja. Ta również, zależ-
nie od autora, ma swoją definicję. Jedna z najprostszych mówi, że infor-
macja to dane uporządkowane lub przeanalizowane w znaczący sposób2
inna podaje, że są to dane użyteczne dla określonej analizy lub procesu
decyzyjnego3. Podobnie również podchodzą do tego pojęcia G.B. Davis
i M. H. Olson, tłumacząc je jako dane przetworzone do postaci mającej
znaczenie dla odbiorcy i stanowiącej rzeczywistą lub postrzeganą wartość
dla bieżących lub przyszłych działań bądź decyzji4.
Przyjmując zatem, że informacja to uzyskane i odpowiednio przetwo-
rzone dane pozwalające pozyskać wiedzę w danej tematyce można
przejść do pojęcia dezinformacji. Jest to pojęcie bazujące na informacji, ale
odpowiednio przekształconej przez nadawcę. Jedno z tłumaczeń tego zja-
wiska podaje, że dezinformacja to sfabrykowane świadectwa, taktyka
oczerniania oraz sfabrykowane dokumenty wykorzystane do zdyskredyto-
wania przeciwnika5.
Kolejne podejście stanowi nawiązanie do źródła przekazu, jakim są
media – dezinformacja, to rozpowszechnianie za pośrednictwem prasy
2
D.R. Gilbert, E. R. Freeman, J. A. F. Stoner, Kierowanie, Warszawa, 1998, s. 589.
3
http://www.laits.utexas.edu/~anorman/61N/Text/Information20Policy/definitions.html
[dostęp: 04.07.2017].
4
http://www.itl.waw.pl/publikacje_pliki/statutowe/pliki/609.pdf [dostęp: 04.07.2017].
5
R. Deacon, Spyclopaedia, Londyn, Futura, 1989, s. 400.
23
Monika Dąbrowska, Piotr Rybiński
i radia wiadomości fałszywych, w celu wprowadzenia w błąd opinii publicz-

nej6. Następna definicja również odwołuje się do tworzenia wizerunku ata-
kowanego celu poprzez wprowadzenie spreparowanej informacji na jego
temat. W tym przypadku dezinformacja jest rozumiana jako tworzenie
i rozpowszechnianie wprowadzających w błąd lub fałszywych informacji
w celu wyrządzenia szkody wizerunkowi kraju wybranego za cel7. W tym
miejscu warto również wspomnieć o czymś takim, jak głasnost – rosyjskie
słowo wskazujące polerowanie wizerunku rządzącego władcy[…] nagła-
śnianie, czyli np. autopromocję8. Takie podejście również stanowi formę
dezinformacji, jednak w tym przypadku ma na celu umocnienie pozycji
określonej osoby lub instytucji oraz pozyskanie dla niej poparcia i uznania.
Zjawisko dezinformacji to nie tylko obszar zainteresowania środowiska
cywilnego. Pojawia się ono także w kontekście militarnym i wywiadow-
czym, gdzie polega na podaniu wywiadowi przeciwnika wiadomości ukry-
wających własne zamierzenia[...] oraz na zmuszaniu go do traktowania
informacji podanej przez wywiad własny jako prawdziwej, względnie zmu-
szaniu wywiadu obcego do analizy inspirowanych wiadomości przez czas
dłuższy9.
Ostatnie prezentowane podejście do poruszanej tematyki jest autor-
stwa V. Valkoffa. Ten były oficer francuskiego wywiadu pokazuje dezinfor-
mację w dwóch wymiarach. W pierwszym rozumiana jako wprowadzanie
w błąd – jest czynnością jednorazową, związaną z konkretnym zadaniem,
dopuszcza pewną amatorszczyznę, wykorzystuje najprzeróżniejsze środki
i zmierza do wmówienia pewnych określonych rzeczy określonym osobom,
dezinformacja jest prowadzona w sposób systematyczny, fachowy, zawsze
za pośrednictwem mass mediów i jest adresowana do opinii publicznej,
a nie sztabów krajów-obiektów działań10.
Drugi wymiar wskazywany przez V. Volkoffa dotyczy wpływania, które
jest związane ze zmianą biegu wydarzeń w jakimś określonym kierunku,
lecz w sposób ogólniejszy, żeby zdestabilizować społeczeństwo przeciwni-
ka11.
Poniższy schemat (rys.1.) pokazuje, w jaki sposób dezinformacja
przenika ze środowiska dezinformatora do opinii publicznej i dlaczego to
właśnie ona jest jej głównym odbiorcą.
Zgodnie z tym, co zostało zawarte w książce Dezinformacja. Oręże
wojny celem tego zjawiska jest realizacja określonego programu, który
zmierza do wyeliminowania w podświadomości podmiotu oddziaływania
6
A.Golicyn, New Lies For Old, Londyn, The BodleyHead, 1984, str. 4-5.
7
R. M. Bennett, Espionage: An Encyclopedia of Spies and Secrets, Londyn, Virgin-
Books, 2002, s. 69.
8
I.M. Pacepa, R.J. Rychlak, Dezinformacja, Helion, Gliwice, 2015, s. 28.
9
A.Pepłoński, Wojna o tajemnice, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 2011, s. 335.
10
V. Volkoff, Dezinformacja. Oręż wojny, ANTYK, Warszawa, 1991, s. 8.
11
Tamże, s. 7.
24
poglądów niekorzystnych dla dezinformatora oraz zastąpienia ich takimi,

jakie mu sprzyjają12.
Tłumacząc niniejsze zjawisko, należy także wspomnieć o czynnikach
mających wpływ na powodzenie dezinformacji. Wśród takich wymienia się:
• społeczeństwo zdezinformowane lub ulegające wpływom,
• kierunek manipulacji – „z prądem” a nie „pod prąd”,
• czas,
• „element prawdy”13.
Źródło: opracowanie własne (M. Dąbrowska).

Rys.1. Kształtowanie środowiska opinii publicznej poprzez oddziaływanie
dezinformacji
Pierwszy element – społeczeństwo – nawet gdy celem dezinformatora
jest wprowadzenie w błąd jednostki, to manipulowanie nią staje się łatwiej-
sze, gdy jej otoczenie również posiada podobne do dezinformatora poglą-
dy. W tym celu fałszywą informację wprowadza się na większą skalę, wy-
korzystując zwykle mass media. Ze względu na to, że obecnie niemal każ-
dy ma dostęp do telewizji, Internetu, radia, czy chociaż prasy, taki prze-
kaźnik traktuje się jako dobry sposób „informowania” ludności.
Następny czynnik – kierunek manipulacji. Przyjmując, że dezinforma-
tor (manipulator) chce przekonać grupę do określonego, odmiennego od
12
Tamże, s. 8.
13
Tamże, s. 8-11.
25
jej własnego, poglądu nie może on nakłaniać do zmiany podejścia tych

ludzi na siłę. By pozyskać ich uwagę oraz przychylność należy wykorzy-
stać istniejące już elementy, które są częścią danego poglądu, ale budzą
wątpliwości grupy oddziaływania. Dzięki temu dezinformator pokazuje się
najpierw jako jeden z nich (z manipulowanej grupy), a następnie krok po
kroku proponuje swoje „ulepszenia” i rozwiązania, obracając temat tak, by
zgadzał się on z jego zamierzeniami.
Jak w każdym przypadku i w procesie dezinformacji czas odgrywa
bardzo ważną rolę. Nie zawsze możliwe jest przekonanie społeczeństwa
do siebie lub do określonych idei w ciągu kilku minut. Zależnie od tego, jak
duża jest grupa oddziaływania oraz jaką „informację” ona ma uznać za
prawdziwą, tak długi powinien być planowany czas dezinformowania. Cie-
kawym przykładem jest propaganda prowadzona przez A. Hitlera. Jeszcze
zanim przejął władzę w III Rzeszy, on i jego zwolennicy głosili potrzebę
odbudowy silnego i niezależnego państwa. Hitler nie bał się otwarcie kryty-
kować wówczas panującej władzy, ponieważ traciła ona na sile. Dla Niem-
ców stawał się ikoną – odważnym i zdolnym do osiągnięcia sukcesów
przywódcą, który swoimi przemówieniami porywał społeczeństwo.
Niemiecki minister propagandy, J. Goebbels, mawiał kłamstwo powtó-
rzone tysiąc razy staje się prawdą, dlatego też w dezinformacji również
powinien wystąpić element prawdy. Ludzie łatwiej przekonują się do kłam-
stwa, w którym jest coś, co znają i oficjalnie można z takim poglądem się
spotkać niż do informacji oderwanej od rzeczywistości.

Rys. 2. Proces wprowadzania dezinformacji
26
Na podstawie powyższego schematu (rys.2.) można wskazać trzy za-

sadnicze składowe procesu wprowadzania dezinformacji, są to: inicjator,
przekaźnik i opinia publiczna (odbiorca).
Inicjator, czyli osoba (lub urząd) wprowadzająca odpowiednio ukierun-
kowaną informację, może działać w sposób bezpośredni (jawny) lub po-
średni (niejawny). W pierwszym przypadku informacja wypuszczona
w obieg, stanowiąca próbę manipulacji, daje się w sposób czytelny powią-
zać z inicjatorem. W drugim wariancie – niejawnym, źródło jest ukryte,
a droga informacji może zawierać wielu pośredników.
Przy wyborze przekaźnika istotne jest dobre rozpoznanie jego możli-
wości i podatności na manipulację. Nie każde media, czy też indywidualne
osoby (zwykle będące liderami w swoim otoczeniu) zechcą przekazać in-
formację dalej, np. ze względu na to, że same nie są do niej przekonane.
W ramach rozpoznania przekaźnika dezinformator poznaje m.in. jego sła-
be strony, w tym ambicje „ponad wszystko”, podatność na pieniądze, czy
też elementy ośmieszające. Przekaźnik nie zawszy musi być świadomy
tego, w czym uczestniczy.
Tak wybrany pośrednik ma za zadanie przenosić informację do okre-
ślonego środowiska opinii publicznej. Ten ostatni element (społeczeństwo)
jest bardzo ważny dla dezinformatora, gdyż to właśnie ludność może
wpływać swoim poparciem lub jego brakiem na decydentów (zarządy pra-
cy, samorządy, rząd itp.). Przekaźnik sam w sobie może być katalizatorem
– jeszcze przed nagłośnieniem „kierowanej” informacji. Wystarczy, że wy-
kona on gest w kierunku sprzyjającym dezinformatorowi, a część społe-
czeństwa zacznie się zastanawiać nad jego powodem.
Podsumowując, dezinformacja jest bardzo złożonym procesem. Pole-
ga na rozpoznawaniu i analizowaniu każdego elementu na wszystkich eta-
pach tego działania. Docelowo dezinformacja ma trafić do szerszego spo-
łeczeństwa, gdyż to ono ma wpływ na decydentów. Skuteczne manipulo-
wanie informacją pozwala inicjatorowi wprowadzić w błąd lub wpłynąć na
obiekt oddziaływania. Najlepszym środkiem przekazu, gdy dezinformacja
prowadzona jest na dużą skalę, są oczywiście mass media. Ich zasięg
może mieć wymiar lokalny, regionalny, krajowy, a nawet globalny, co uła-
twia rozpowszechnienie sprzyjającego dezinformatorowi poglądu.
Aktywność medialno-propagandowa ISIS
Działalność propagandowa Państwa Islamskiego nie funkcjonuje

w próżni. Dla zwiększenia skuteczności odbioru konieczne jest istnienie
zbioru idei i narracji. Zbiór ten został nazwany przez Ch. Wintera mianem
27
prepropagandy14. W tym przypadku określa to zbiór informacji, które kon-

sument przekazu propagandowego pragnie posiąść w sposób świadomy
lub nieświadomy. Dokonując zmiany jego światopoglądu, mogą one w peł-
ni go zaabsorbować i uzależnić15. W tym ujęciu propagandowa aktywność
Państwa Islamskiego skierowana jest nie na zaszczepienie w odbiorcach
nowych idei, a na wzmacnianie lub krystalizację już istniejących. Przekaz
ten służy urabianiu postaw odbiorcy poprzez absorbowanie jego uwagi.
Poza tym intencją propagandzisty jest stworzenie swoistej symbiozy mię-
dzy nim a potencjalnym odbiorcą treści przekazów i sprawienie, iż przed-
stawione postawy i idee przenikać będą do życia prywatnego i publiczne-
go. Aktywność medialno-propagandowa posiada swoje historyczne źródła.
Doświadczenia Al-Kaidy oraz organizacji afiliowanych zostały przez nią
zaabsorbowane, prowadząc do instytucjonalizacji, radykalizacji i technicy-
zacji działań tego typu.
Jedna z zasadniczych różnic między medialną strategią Państwa Is-
lamskiego a pozostałych grup dżihadystycznych jest dysocjacja aksjolo-
giczna przekazu medialnego, powiązana z dokumentowaniem działań ude-
rzających we wszystkie fundamentalne wartości, również dla społeczności
muzułmańskiej. Dokumentowane akty barbarzyństwa zawierają bardzo
silny ładunek emocjonalny, który zasadniczo wpływa na radykalizację po-
staw islamistycznych i antydżihadystycznych. Spoiwem tego procesu jest
odwoływanie się do pierwotnych ludzkich instynktów mających na celu
uświadomienie wrogom Państwa Islamskiego faktu, iż nie zaniechają oni
żadnego działania umożliwiającego rozwój i umacnianie idei kalifatu. Po-
wiązanie tego z efektownym wykorzystaniem mediów społecznościowych
pozwala docierać z komunikatem propagandowym najintensywniej do
młodzieży islamskiej. Dzięki temu tworzone są ad hoc grupy sympatyków
(sieci współpracy), które podejmują korzystne z punktu widzenia samego
Państwa Islamskiego działania, tj. rekrutacja, propaganda oraz bezpośred-
nie działania bojowe.
Aktywność propagandowa Państwa Islamskiego w świecie

wirtualnym
Dark Web
Aktywność propagandowa Państwa Islamskiego szczególnie silnie

rozwinięta jest w świecie wirtualnym. Internet wykorzystywany był przez
bojowników ugrupowań dżihadystycznych na długo przed powstaniem kali-
fatu. Członkowie tych organizacji doskonalili swoje techniki propagandowe
14
Ch. Winter, The Virtual ,,Caliphate’’: Understanding Islamic State’s Propaganda
Strategy, Quilliam, 2015, s. 12.
15
Tamże.
28
przez cały okres lat dwutysięcznych. Pojawienie się terminów e-dzihad lub
elektronicznego dżihadu16 jest tego najlepszym świadectwem. W chwili
obecnej w środowisku naukowym funkcjonuje wiele terminów konotujących
aktywność tego typu. Przykładem jest inter-fada będąca synonimem pro-
wadzenia walki przy wykorzystaniu narzędzi wirtualnych, gdzie zasadni-
czym celem jest popularyzacja ściśle określonej wizji światopoglądowej
i gruntownie zdefiniowanych postaw społecznych17. Obecnie wirtualna ak-
tywność propagandowa Państwa Islamskiego utożsamiana jest z tzw.
mroczną siecią (ang. Dark Web/Dark Net), będącą elementem składowym
tzw. głębokiej sieci (ang. Deep Net)18. Pierwszy z tych terminów odnosi się
do witryn, które ukrywają adresy IP wykorzystywanych serwerów. Unie-
możliwia to ich indeksacje poprzez powszechnie wykorzystywane wyszu-
kiwarki. Możliwe jest to poprzez wykorzystanie specjalnego narzędzia do
szyfrowania, jakim jest TOR (ang. The Onion Router). Urządzenie ułatwia
także ukrycie tożsamości użytkownika końcowego, co jednocześnie unie-
możliwia jego lokalizację. Wykorzystywane jest do tego tzw. trasowanie
cebulowe (ang. onion routing), w ramach którego następuje wielowarstwo-
we szyfrowanie danych oraz ich przesłanie przez szereg tzw. routerów
cebulowych. Stopniowe ich rozszyfrowanie pozwala na ukrycie źródła da-
nych19. Korzystając z mrocznej sieci, należy jedynie dysponować pakietem
TOR, który funkcjonuje na wszystkich ogólnodostępnych platformach (Li-
nux, Mac OS X czy Windows). Z uwagi na anonimowość zarówno użyt-
kowników, jak i dostępnych witryn, niezmiernie trudno jest wskazać nawet
szacunkową liczbę powyższych zasobów, jakimi dysponuje kalifat. Ponad-
to dzięki temu rozwiązaniu możliwe jest dokonywanie nielegalnych trans-
akcji oraz niekontrolowany transfer środków finansowych (krypto waluta,
np. Bitcoin)20, co z kolei ułatwia finansowanie działań operacyjnych komó-
rek Państwa Islamskiego funkcjonujących np. na terenie Europy.
Twitter
Twitter jest jednym z najczęściej wykorzystywanych przez Państwo Is-

lamskie portali społecznościowych. Jego popularność wiąże się z faktem,
iż został on zasadniczo skonfigurowany do obsługi przez telefony komór-
16
H. Rogan, Abu reuter and the E-Jihad, Georgetown Journal of International Afairs,
Summer, 2007, s. 89.
17
G.R. Bunt,Islam in the Digital Age. E-Jihad, Online Fatwas and Cyber Islamic Envi-
ronments, Pluto Press, London-Sterling, 2003, s. 25-26.
18
K. Lech, Dark Web, Deep Web - internet jest głębszy i mroczniejszy niż myślisz,
http://www.pcworld.pl/news/Dark-Web-Deep-Web-internet-jest-glebszy-i-mroczniejszy-niz-
myslisz,403732.html, [dostęp: 28.07.2017].
19
Tamże.
20
K. Finklea, Dark Web, CSR Report, Washington, nr 4/2015, s. 34.
29
kowe, co czyni go tanim i nieskomplikowanym w obsłudze. Publikowane

tweety zawierać mogą krótkie wiadomości tekstowe, grafikę oraz linki do
innych stron internetowych.
Liczba kont mających związek z propagowaniem idei Państwa Islam-
skiego szacowana jest na kilkadziesiąt tysięcy. W 2015 roku ich liczba wy-
nosiła według szacunkowych danych ok. 90 tys.21, przy czym ciągle się
zwiększa. Wiąże się to z przyjętą przez Państwo Islamskie strategią pro-
pagandową oraz opóźnionymi w tym względzie kontrdziałaniami państw
zachodnich.
Wśród narzędzi podnoszących efektywność propagandy Państwa Is-
lamskiego jest używanie bomb twitterowych i tzw. wojna na hasztagi. Po-
lega to na wykorzystywaniu najpopularniejszych w danej chwili hasztagów
do publikowania treści związanych z Państwem Islamskim w celu pozy-
skania jak największej rzeszy odbiorców.
Analizując ich aktywność na Twitterze, można dojść do kilku zasadni-
czych wniosków. W pierwszej kolejności należy zauważyć, iż zdecydowa-
na większość kont została zarejestrowana w państwach arabskich
(w przeważającej większości były to Arabia Saudyjska, Syria i Irak),
a większość (ok.70 proc.) zarejestrowanych użytkowników wykorzystywała
telefony komórkowe z systemem operacyjnym Android22. Użytkownicy
Twittera publikują przynajmniej kilkadziesiąt tweetów dziennie, z czego
większość wykorzystuje w tym celu język angielski. W drugiej połowie 2014
roku za sprawą rewizji polityki portalu zaczęto blokować konta najaktyw-
niejszych użytkowników, publikujących najbardziej w swej treści drastycz-
ne materiały, w tym konta centrów medialnych określonych prowincji. Od-
nosząc się do analizy zawartości treści publikowanych tweetów, zauważyć
należy, że dominują tam dwie zasadnicze grupy tematyczne, tj. instrukcje
religijne oraz bezpośrednie informacje z pola walki23.
Telegram
Telegram jest jednym z najbardziej popularnych komunikatorów wśród

użytkowników powiązanych z Państwem Islamskim. Wynika to zasadniczo
ze sposobu jego funkcjonowania. Został on stworzony przez założycieli
jednego z najpopularniejszych rosyjskich portali społecznościowych –
21
G. Taylor, ISIS expanding digital footprint with 90,000 Twitter accounts, counterter-
rorism advicer says, the Washington Times,08.03.2016, http://www.washingtontimes.com/
news/2016/mar/8/isis-expanding-digital-footprint-with-90000-twitte/, [dostęp: 28.07.2017].
22
J.M. Berger, J. Morgan,The ISIS Twitter Census. Defending and describing the pop-
ulation of ISIS supporters on Twitter, The Brookings Projest on U.S. Relations with the
Islamic World, Analysis Paper, No.20, march 2015.
23
J. Klausen, Tweeting the Jihad: Social Media Networks of Western Foreign Fighters
in Syria and Iraq, Studies in conflict and Terrorism, Vol.38, Issue 1, 2015, s. 10-11.
30
VKontakte. Aplikacja ta jest podobna do WhatsApp24 i całkowicie nieko-

mercyjna, co oznacza praktyczne wykorzystanie jej usług. Z pozostałymi
użytkownikami można komunikować się z wykorzystaniem serwera lub
z jego pominięciem, przy czym rozmowy są szyfrowane w czasie rzeczy-
wistym. W prywatnych czatach istnieje możliwość automatycznego kaso-
wania rozmów w przedziale czasu od dwóch sekund do kilku dni, po tym
jak adresat danej wiadomości potwierdził zapoznanie się z jej treścią. Nie-
skomplikowana obsługa aplikacji, możliwość udostępniania materiałów
video, zdjęć oraz wysoki poziom bezpieczeństwa transmisji danych dopro-
wadziły do jej szerokiego rozpowszechnienia. Szacunkowo według danych
z 2016 roku korzystało z niej ok. 60 mln użytkowników, a liczba wiadomo-
ści przekroczyła 10 mld dziennie25.
Komunikator ten oferuje ponadto interfejs API (dwie jego wersje)
umożliwiający tworzenie specjalnych kont na kanałach lub czacie, dzięki
którym następuje szybka propagacja materiałów propagandowo-
informacyjnych w różnych językach. Podobne efekty osiągane są również
dzięki tzw. kanałom, służącym do transmisji dużej wielkości plików video
lub próśb o dotacje. Z wykorzystaniem tego komunikatora oraz Twittera
publikowane są potwierdzenia udziału Państwa Islamskiego w istotnym dla
nich wydarzeniu, np. zamachu terrorystycznym26. Liczba użytkowników
powiązanych z Państwem Islamskim nie jest możliwa do jednoznacznego
zdefiniowania. Pobieżne szacunki określają ją na ponad 16 tys. (dane
z 2016 r.)27 chociaż ulega fluktuacjom. Likwidowanie raportowanych przez
użytkowników kanałów zawierających treści powiązane z Państwem Is-
lamskim ma wymiar czysto symboliczny, gdyż szybko zakładane są nowe
kanały, których nazwy przesyłane są odbiorcom z wykorzystaniem cho-
ciażby prywatnych czatów28.
Prasa Państwa Islamskiego
Głównym odbiorcą przekazów medialnych Państwa Islamskiego jest

grupa posługująca się językiem arabskim, zatem zdecydowana większość
publikacji wydawana jest w tym języku. Wśród najważniejszych periodyków
najpopularniejsze to: Al-Masra (dosł. nocna podróż; podróż do raju, którą
według Koranu miał odbyć Prorok Mahomet) i Al-Naba (Raport).
24
https://pl.wikipedia.org/wiki/WhatsApp [dostęp: 28.07.2017].
25
G. Taylor, ISIS expanding….
26
D. Leong, Telegram and IS: A Potential Security Threat ?, RIS Commentary,
No.256, 25.11.2015, s. 2.
27
G. Taylor, ISIS expanding….
28
D. Leong, Telegram…, s. 3.
31
W stosunkowo krótkim czasie po proklamowaniu powstania Państwa

Islamskiego ukazywać się zaczęły periodyki w językach innych niż język
arabski. Ich powstanie podyktowane było koniecznością dotarcia do audy-
torium posługującym się jedynie swoimi językami narodowymi. Do chwili
obecnej ukazują się czasopisma w języku francuskim, angielskim, tureckim
i rosyjskim. Cześć z nich wydawana jest regularnie, część natomiast prze-
stała być wydawana po publikacji kilku lub kilkunastu numerów.
Spośród prasy obcojęzycznej największe audytorium posiada bezape-
lacyjnie prasa anglojęzyczna. Sztandarowym pismem jest w chwili obecnej
wydawany od września 2016 roku Rumiyah, który zastąpił ukazujący się
od lipca 2014 roku Dabiq. Dotychczas wydano 12 numerów tego czasopi-
sma. Przez krótki okres (2014 r.) ukazały się dwa periodyki, tj. IslamicState
News oraz IslamicState Report, jednakże zaprzestano ich wydawania.
Do połowy 2016 roku ukazało się dziewięć numerów francuskojęzycz-
nego pisma Dar al-Islam. Za jego wydanie odpowiadała redakcja Centrum
Medialnego Al-Hajat. Treści w nich zawarte w większości były przedrukami
z czasopisma Dabiq, co związane było z pragnieniem dotarcia do audyto-
rium niewładającego językiem angielskim.
Grupa Al-Hajat Media 2 czerwca 2015 roku wydała pierwszy turecko-
języczny numer magazynu Kostantiniyye (Konstantynopol). Czasopismo to
ukazało się w rocznicę zajęcia Konstantynopola (Stambułu) przez wojska
imperium osmańskiego. Ostatni, siódmy numer, ukazał się 16 czerwca
2016.
Rosyjskojęzyczny magazyn Istok ukazał się za sprawą sekcji zagra-
nicznej Centrum Medialnego al-Hajat w maju 2015 roku. Jego nazwa oraz
zawarte w pierwszym numerze treści wskazują jednoznacznie, iż periodyk
ten miał zostać autorytatywnym źródłem informacji o Państwie Islamskim
dla jego rosyjskojęzycznych zwolenników29. Odnosząc się do prasy rosyj-
skojęzycznej, należy zauważyć także czasopismo Furat Press, którego
pierwszy numer ukazał się na przełomie kwietnia i maja 2015 roku. Prze-
wodnim tematem pierwszego 13 stronicowego numeru było przybliżenie
idei kalifatu, przejawiającej się w zjednoczeniu ogółu muzułmanów pod
jedną flagą, w jednym państwie i pod wodza jednego kalifa. W numerze
tym ukazano też historie kilku osób, które poszukiwanie własnej drogi ży-
ciowej doprowadziło do terytoriów Iraku i Syrii, gdzie funkcjonowało już
Państwo Islamskie. Miało to w zamyśle twórców pisma skłonić inne osoby
do podjęcia decyzji o przyłączeniu się do kalifatu.
29
https://archive.org/details/abu_idrees_tutanota_33 [dostęp: 28.07.2017].
32
Dezinformacja jako narzędzie kreowania wizerunku
wizerunku…
Podsumowanie
Medialna aktywność Państwastwa Islamskiego jest bogatsza w odniesieniu

do tej, która rozwijana była przez Al-Kaid
Kaidę. Wbrew obiegowo przyjętej opi-
nii tematyka przekazu propagandowo
propagandowo-medialnego Państwa Islamskiego
nie jest ograniczona jedynie do apoteozy przemocy. Charlie Winter przeprzed-
ątków tematycznych. S
stawił sześć zasadniczych wątków Są to: miłosierdzie, wik-
tymizacja, brutalność, wojna, przynależność30. Wątki te stosun-
jna, utopizm i przynale
kowo często łączone ze sobą pojawiają się sukcesywnie w publikowanych
przez dżihadystów
ihadystów materiałach propagandowych. Wspólnym mianown mianowni-
kiem wszystkich publikacji jest narracja, która ma na celu budowanie jak
największego poparcia sympatyków,
tyków, mieszka
mieszkańców i bojowników Państwa
Islamskiego oraz szerzenieie strachu wś
wśród jego wrogów.

Rys.
ys. 3. Medialna propaganda ISIS
Powyższy
szy schemat jest stosunkowo prostym zobrazowaniem przepł
przepły-
wu informacji propagowanej przez Pań
Państwo Islamskie. Organizacja terrory-
średnictwem mediów dociera ze swoim prz
styczna jako nadawca za pośrednictwem prze-
30
Winter Ch., The Virtual ,,Caliphate’’: Understanding Islamic State’s Propaganda
Strategy, Quilliam, 2015, s. 22-28.
33
kazem do różnych grup społecznych, w których już są lub dopiero rozwijają

się (radykalizują) prawdziwie wierzący. Nawiązywanie przez nich kontak-
tów z ugrupowaniem oraz podejmowanie „zaleconych” przez ISIS (za po-
mocą mediów) działań stanowi informację zwrotną dla organizacji, a ta
umożliwia jej kreowanie odpowiedniej strategii.
Bibliografia
1. Bennett Richard M., Espionage: An Encyclopedia of Spies and Secrets,

Londyn, VirginBooks, 2002.
2. Berger J.M., Morgan Jonathon, The ISIS Twitter Census. Defending
and describing the population of ISIS supporters on Twitter, The Brookings Projest
on U.S. Relations with the Islamic World, Analysis Paper, No.20, March, 2015.
3. Bunt Gary R., Islam in the Digital Age. E-Jihad, Online Fatwas and Cyber
Islamic Environments, Pluto Press, London-Sterling, 2003.
4. Deacon Richard, Spyclopaedia, Londyn, Futura, 1989.
5. Finklea Kristin, Dark Web, CSR Report, Washington, nr 4/2015.
6. Freeman Edward R., Gilbert Daniel R., Stoner James A. F., Kierowanie,
Warszawa, 1998.
7. Golitsyn Anatoliy, New Lies For Old, Londyn, The BodleyHead, 1984.
8. Klausen Jytte, Tweeting the Jihad: Social Media Networks of Western
Foreign Fighters in Syria and Iraq, Studies in conflict and Terrorism, Vol.38, Issue
1, 2015.
9. Leong Waiyee, Telegram and IS: A Potential Security Threat?, RIS Com-
mentary, No.256.
10. Pacepa Ion Mihai, Rychlak Ronald J., Dezinformacja, Helion, Gliwice,
2015.
11. Pepłoński Andrzej, Wojna o tajemnice, Wydawnictwo Literackie, Kraków
2011.
12. Rogan Hanna, Abu reuter and the E-Jihad, Georgetown Journal of Inter-
national Afairs, 2007.
13. Volkoff Vladimir, Dezinformacja. Oręż wojny, ANTYK, Warszawa, 1991.
14. Winter Charlie, The Virtual ,,Caliphate’’: Understanding Islamic State’s
Propaganda Strategy, Quilliam, 2015.
Źródła internetowe
1. http://www.itl.waw.pl/publikacje_pliki/statutowe/pliki/609.pdf.
2. http://www.laits.utexas.edu/~anorman/61N/Text/Information%20Policy/defi
nitions.html.
34
3. http://www.pcworld.pl/news/Dark-Web-Deep-Web-internet-jest-glebszy-i-
mroczniejszy-niz-myslisz,403732.html.
4. http://www.washingtontimes.com/news/2016/mar/8/isis-expanding-digital-
footprint-with-90000-twitte.
5. https://archive.org/details/abu_idrees_tutanota_33.
6. https://pl.wikipedia.org/wiki/WhatsApp.
DISINFORMATION AS A TOOL FOR IMAGE CREATION

PART I – ISIS MEDIA ACTIVITY
Nowadays, thanks to information published on TV, the Internet, radio

or in the press, there is broad understanding of the phenomenon of disin-
formation as a tool for image creation. Since 2001, after the attacks on the
World Trade Center and the Pentagon, one can see that the media have
been a serious threat in the hands of terrorists. Reactions from public opin-
ion have shown to terrorist organizations how important the role of the me-
dia is and how they can be used in their own propaganda (disinformation)
activities. The media activity of the Islamic State is richer and more ad-
vanced in comparison with that provided by Al-Qaeda.
Keywords: disinformation, Islamic State, ISIS propaganda, ISIS media
35
ISSN 2299-2316
AUTOR
ppłk dr inż. Dariusz Grala
d.grala@akademia.mil.pl
PERSPEKTYWY ZAANGAŻOWANIA POLSKICH

KONTYNGENTÓW WOJSKOWYCH
W OPERACJE WIELONARODOWE
Słowa kluczowe: operacje wielonarodowe, bezpieczeństwo narodowe,

terroryzm
Wprowadzenie
Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej1

oparta jest na szerokiej współpracy międzynarodowej zarówno gospodar-
czej, politycznej, jak i militarnej. Rzeczpospolita Polska poprzez aktywną
obecność w Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (NATO), Unii Euro-
pejskiej (UE) i Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) uczestniczy
w kształtowaniu światowego systemu bezpieczeństwa. Obecność ta wy-
maga od Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (SZ RP) gotowości do
udziału w operacjach wojskowych oraz cywilno-wojskowych w ramach sze-
roko pojętego reagowania kryzysowego. Pomimo zmniejszenia udziału
polskich wojsk w działania poza granicami kraju, nadal utrzymywane są
polskie kontyngenty wojskowe w ramach operacji NATO, UE czy misji
ONZ. Doświadczenia ostatnich 20 lat pokazały jak ogromnym wysiłkiem
było przygotowanie dużych kontyngentów do operacji w Iraku i Afganista-
nie, gdzie prowadzone były działania militarne przeciwko aktywnemu prze-
ciwnikowi. Z przyczyn ekonomicznych jednak Polska nie jest w stanie
utrzymywać na bieżąco tak dużego potencjału wojsk w gotowości do wy-
jazdu poza granice państwa i prowadzenia tam działań. Ze względu na
powyższe czynniki celem niniejszego artykułu jest określenie pespektyw
udziału polskich kontyngentów wojskowych w przyszłych operacjach
wielonarodowych poza granicami państwa. Tak sformułowany cel ba-
dań pozwolił na wygenerowanie głównego problemu badawczego, jakim
jest pytanie: Jakie czynniki determinują udział polskich kontyngentów
wojskowych w operacjach wielonarodowych realizowanych w przy-
szłości? Osiągnięcie celu badań wiązało się z potrzebą identyfikacji obec-
1
Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 2014.
36
Perspektywy zaangażowania polskich kontyngentów wojskowych…
nych zagrożeń i wyzwań bezpieczeństwa narodowego oraz zdefiniowania

i klasyfikacji współczesnych operacji militarnych.
Obecne zagrożenia i wyzwania

bezpieczeństwa narodowego
Wyzwania stojące przed siłami zbrojnymi wynikają z charakteru współ-

czesnych zagrożeń bezpieczeństwa. Zapewnienie bezpieczeństwa pań-
stwa oraz jego obywateli należy do żywotnych interesów narodowych RP.
Zmiany zachodzące we współczesnym świecie generują nowe i nieznane
zjawiska, które potencjalnie mogą powodować różnorodne zagrożenia.
Według definicji zagrożenie to sytuacja, w której pojawia się prawdopodo-
bieństwo powstania stanu niebezpiecznego dla otoczenia. W literaturze
przedmiotu rozróżnia się zagrożenia potencjalne i realne; subiektywne
i obiektywne; zewnętrzne i wewnętrzne; militarne i niemilitarne (polityczne,
ekonomiczne, społeczne, informacyjne, ekologiczne, przyrodnicze); kryzy-
sowe i wojenne; intencjonalne i przypadkowe (losowe)2.
Teoretycy zajmujący się analizą współczesnych zagrożeń dokonali ich
klasyfikacji w zależności od przyjętego kryterium. Jeden z podziałów doty-
czy zagrożeń potencjalnych i realnych. Zagrożenia potencjalne to sytuacje,
które w pewnych warunkach mogą przekształcić się w zagrożenia. Jak
twierdzi prof. Stanisław Koziej, zagrożenia realne występują w postaci zja-
wisk określanych mianem kryzysów lub konfliktów. Kryzys to pewien wyjąt-
kowy stan wewnętrzny podmiotu, odbiegający od stanu normalnego. Kry-
zys może być powodowany przez czynniki wewnętrzne bądź zewnętrzne
lub może być następstwem zdarzeń losowych, np. katastrof czy klęsk ży-
wiołowych. Konflikt to szczególny (konfrontacyjny) typ relacji między pod-
miotami3.
Przeciwieństwem stanu zagrożenia jest poczucie bezpieczeństwa.
Bezpieczeństwo to stan, który daje poczucie pewności i gwarancję jego
zachowania oraz szansę na doskonalenie. Jest to sytuacja odznaczająca
się brakiem ryzyka utraty czegoś, co człowiek szczególnie ceni, na przy-
kład: zdrowia, pracy, szacunku, uczuć, dóbr materialnych. Bezpieczeństwo
to jedna z podstawowych potrzeb człowieka. Wyróżnia się m.in. bezpie-
czeństwo globalne, regionalne, narodowe; bezpieczeństwo militarne, eko-
nomiczne, polityczne, publiczne, wewnętrzne, społeczne; bezpieczeństwo
fizyczne, psychiczne, socjalne; bezpieczeństwo strukturalne i personalne.
2
M. Huzarski, Zmienne podstawy bezpieczeństwa i obronności państwa, AON,
Warszawa, 2009, s. 12.
3
S. Koziej, Między piekłem a rajem. Szare bezpieczeństwo na progu XXI wieku, Adam
Marszałek, Toruń, 2006, s. 11.
37
Dariusz Grala
W sensie praktycznym działalność danego podmiotu w dziedzinie bez-

pieczeństwa powinna zmierzać do zapewnienia możliwości przetrwania,
rozwoju i swobody realizacji własnych interesów w konkretnych warun-
kach, poprzez wykorzystywanie okoliczności sprzyjających, podejmowanie
wyzwań, redukowanie ryzyka oraz przeciwdziałanie (zapobieganie i prze-
ciwstawianie się) wszelkiego rodzaju zagrożeniom dla podmiotu i jego inte-
resów4.
Przyjmując za podmiot rozważań naród, zagrożenie bezpieczeństwa
narodowego definiowane jest jako splot zdarzeń wewnętrznych lub w sto-
sunkach międzynarodowych, w którym z dużym prawdopodobieństwem
może nastąpić ograniczenie lub utrata warunków do niezakłóconego bytu
i rozwoju wewnętrznego bądź naruszenie lub utrata suwerenności państwa
oraz jego partnerskiego traktowania w stosunkach międzynarodowych
w wyniku zastosowania przemocy politycznej, psychologicznej, ekono-
micznej, militarnej itp.5.
Bezpieczeństwo narodowe oznacza zdolność państwa i jego społe-
czeństwa do zapewnienia warunków jego istnienia i rozwoju, integralności
terytorialnej, niezależności politycznej, stabilności wewnętrznej oraz jako-
ści życia. Zdolność ta jest kształtowana poprzez działania polegające na
wykorzystaniu szans, podejmowaniu wyzwań, redukowaniu ryzyka oraz
eliminowaniu zagrożeń zewnętrznych i wewnętrznych, co zapewnia trwa-
nie, tożsamość, funkcjonowanie i swobody rozwojowe państwa i społe-
czeństwa.
Z uwagi na tematykę niniejszego opracowania należy uwzględnić te
rodzaje zagrożeń, które będą skutkować zaangażowaniem SZ RP w dzia-
łania o charakterze wielonarodowym. Polska, jako kraj geograficznie, poli-
tycznie i gospodarczo funkcjonujący w globalnym świecie, musi liczyć się
z zagrożeniami typowymi dla międzynarodowego środowiska bezpieczeń-
stwa.
W strategii rozwoju bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej
Polskiej podkreślono, iż na bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku
silny wpływ wywierają procesy zachodzące we współczesnym, globalnym
środowisku bezpieczeństwa6. Cechują się one dużą dynamiką i złożono-
ścią zmian oraz występowaniem zagrożeń asymetrycznych, z których naj-
groźniejsze to: terroryzm, proliferacja broni masowego rażenia (BMR)
i środków jej przenoszenia, międzynarodowa przestępczość zorganizowa-
na oraz zagrożenia w cyberprzestrzeni. Potencjalnie mogą pojawić się
także wyzwania, które w przypadku braku reakcji na nie, mogą przerodzić
4
Zob. S. Koziej, Wstęp do teorii i historii bezpieczeństwa, Skrypt internetowy,
Warszawa, 2010, s. 2, www.koziej.pl [dostęp: 30.11.2017].
5
Słownik z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa, 2008, s. 14.
6
Strategia rozwoju bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022 –
przyjęta uchwałą Rady Ministrów nr 67 z dnia 9 kwietnia 2013 roku, s. 38.
38
się w zagrożenia. Należą do nich takie zjawiska jak: destabilizacja systemu

politycznego, źle funkcjonujące mechanizmy gospodarcze i społeczne,
masowe naruszanie praw człowieka, zubożenie społeczeństw, małe zaso-
by wodne, degradacja środowiska naturalnego, klęski żywiołowe, rosnące
zapotrzebowanie na energię połączone z utrudnionym dostępem do su-
rowców energetycznych, wyczerpujące się zasoby metali rzadkich oraz
problemy demograficzne7.
Przeprowadzone studia materiałów źródłowych wskazują, iż ze wzglę-
du na korzystny kształt środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego
oraz powiązania sojusznicze Polski, obecnie i w najbliższej przyszłości
prawdopodobieństwo konwencjonalnej agresji zbrojnej jest małe. Jednak
ze względu na występowanie w sąsiedztwie naszego kraju znaczących
potencjałów militarnych, w tym niekonwencjonalnych, nie można całkowi-
cie wykluczyć pojawienia się w pobliżu granic Rzeczypospolitej Polskiej
sytuacji użycia siły bądź groźby jej użycia. Wydarzenia, jakie miały miejsce
w ostatnich latach na Ukrainie, potwierdzają słuszność dotychczasowych
rozważań teoretycznych.
Ze względu na uwarunkowania polityczno-militarne w najbliższej przy-
szłości nie przewiduje się konfliktu militarnego o dużym zasięgu i wysokiej
intensywności. W ocenie ekspertów istnieje duże prawdopodobieństwo
występowania konfliktów lokalnych, w tym powstań zbrojnych, wojen we-
wnętrznych oraz innych działań o charakterze militarnym. Doświadczenia
wyniesione z ostatnich konfliktów i operacji wielonarodowych pozwalają
przypuszczać, iż przyszły przeciwnik będzie trudny do określenia ze
względu na brak jasnych struktur organizacyjnych oraz stosowanie nie-
standardowej taktyki. Walki w Wietnamie, Algierii, Jugosławii, Somalii, Ira-
ku, Afganistanie rozmazują sposób myślenia o prowadzeniu regularnych
działań bojowych8. Przykładami konfliktów zbrojnych o niskiej skali inten-
sywności są niedawne wydarzenia w Libanie, Kurdystanie, Gruzji, Strefie
Gazy, na Krymie oraz w regionie MENA (Middle and North Africa)9.
Istotnym zagrożeniem współczesnego świata jest zorganizowany ter-
roryzm. Interesy niektórych krajów, grup społecznych lub religijnych repre-
zentowane są przez organizacje ponadnarodowe o charakterze zbrojnym,
dysponujące coraz większą siłą rażenia i determinacją do jej użycia.
W imię swoich interesów, organizacje te wielokrotnie podejmowały działa-
nia przynoszące ofiary wśród cywilów oraz zniszczenia materialne. Naj-
bardziej znane akty terroryzmu, które przeraziły społeczność międzynaro-
dową to atak 11 września 2001 roku na World Trade Center w Nowym
7
Tamże.
8
Zob. M. Wrzosek, Zagrożenia systemu obronnego, [w:] J. Wołejszo, R. Jakubczak
(red.), Obronność, teoria i praktyka, Bellona, Warszawa, 2012, s. 37.
9
Zob. A. Czupryński (red.), Kierunki ewolucji operacji w świetle doświadczeń XXI
wieku, Praca naukowo-badawcza, AON, Warszawa, 2014, s. 10.
39
Dariusz Grala
Jorku oraz na Pentagon w Waszyngtonie, zamachy na pociągi metra

w Madrycie 11 marca 2004 r., eksplozje w metrze i miejskim autobusie
w Londynie 7 lipca 2005 r., wybuchy w teatrze na Dubrowce w Moskwie 23
października 2002 r. oraz eksplozje w metrze w Moskwie 6 lutego 2004 r.
i 29 marca 2010 r., zamach w metrze w Mińsku 11 kwietnia 2011 r., ataki
w Oslo i na wyspie Utoya z 22 lipca 2011 r., podwójny zamach bombowy
na uczestników Maratonu Bostońskiego 15 kwietnia 2014. W ostatnich
latach zamachy terrorystyczne przybrały nową formę. Zamachowcy działa-
jący w pojedynkę lub w małych grupach wykorzystują broń palną, broń
białą lub samochody osobowe czy ciężarowe do przeprowadzania ataków.
Taki sposób działania sprawia, iż bardzo trudno jest zapobiec tego typu
zamachom. Jednocześnie efekt zastraszenia jest bardzo duży ze względu
na świadomość, że taki atak może wydarzyć się wszędzie i w każdej chwi-
li. Najbardziej znane ataki w 2017 roku to seria zamachów w Katalonii (17
i 18 sierpnia), w Londynie (22 marca i 3 czerwca), w Paryżu (3 lutego i 20
kwietnia), w Sztokholmie (7 kwietnia). Zgodnie z European Union Terro-
rism Situation And Trend Report 2017 w 2016 roku w Unii Europejskiej
w atakach terrorystycznych zginęły 142 osoby, odniosło rany 379 osób,
natomiast całkowita liczba odnotowanych ataków terrorystycznych (w tym
również udaremnionych, bądź nieudanych) wyniosła14210.
Według oficjalnej informacji Ministerstwa Spraw Zagranicznych Polska
nie należy do państw bezpośrednio zagrożonych atakami terrorystycznymi,
a zagrożenie terrorystyczne w Polsce i Europie Środkowej utrzymuje się
na niskim poziomie11. Jednak w dużym stopniu może dotyczyć ono obywa-
teli polskich przebywających w niestabilnych rejonach, a przede wszystkim
żołnierzy uczestniczących w zagranicznych misjach wojskowych. Nie moż-
na też wykluczyć podejmowania przez terrorystów prób przeprowadzenia
zamachu terrorystycznego na terytorium państw członkowskich UE.
W regionach sąsiadujących z UE (Kaukaz Północny, Azja Środkowa, pań-
stwo Maghrebu) obserwuje się aktywność ekstremistycznych ugrupowań
o różnym natężeniu. Organizacje terrorystyczne wielokrotnie uprowadzały
obywateli innych państw w celu wymuszenia na opinii społecznej i rządach
państw decyzji o wycofaniu wojsk z koalicji antyterrorystycznych. Ze
względu na uczestnictwo w operacjach międzynarodowych prowadzonych
poza granicami kraju Polska powinna liczyć się z możliwością działań od-
wetowych ze strony grup terrorystycznych.
Niepokój społeczności międzynarodowej wzbudza działalność tzw.
Państwa Islamskiego (Islamic State – IS). Jest to organizacja działająca na
terytorium Syrii i Iraku, powstała jako spadkobierca sunnickich ekstremi-
10
www.europol.europa.eu [dostęp: 08.01.2018].
11
http://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/polityka_bezpieczenstwa/zwalczanie
_terroryzmu_miedzynarodowego/zagrozenie_terrorystyczne_w_polsce_i_regionie/ [dostęp:
07.02.2018].
40
stów z okresu okupacji Iraku przez koalicję międzynarodową. Powstałe

w 2003 roku dżihadystyczne ugrupowanie Islamskie Państwo Iraku i Le-
wantu (ISIS lub ISIL) ogłosiło przywrócenie na terytorium Syrii i Iraku kali-
fatu, tj. ustroju powstałego ok. 1,5 tys. lat temu po śmierci proroka Maho-
meta. Organizacja wypowiedziała lojalność Al-Kaidzie, obierając własną
drogę świętej wojny – dżihadu. ISIL było również jedną z większych orga-
nizacji walczących w wojnie domowej w Syrii przeciwko reżimowi prezy-
denta al-Asada w 2011 i 2012 roku. Na przełomie 2013 i 2014 roku dżiha-
dyści rozpoczęli ofensywę w Iraku12.
Oficjalnie ogłoszony 29 czerwca 2014 roku kalifat przewiduje zjedno-
czenie i podporządkowanie wszystkich muzułmanów władzy jednego kali-
fa, na którego został wybrany szejk Abu Bakr al-Baghdadi. Na podbitych
terenach mieszkańców zmuszano do przyłączenia się do kalifatu lub mor-
dowano. Ich majątki w obu przypadkach przechodziły na własność IS.
Działalność Państwa Islamskiego doprowadziła do powstania fali uchodź-
ców. Ugrupowanie stosuje terror, porwania, ataki samobójcze, egzekucje
porwanych obywateli innych państw upubliczniane w mediach. Niepokoją-
ce jest, iż do organizacji dołączali najemnicy z innych krajów – również
z Europy. Szacuje się, że w sierpniu 2014 roku ugrupowanie zrzeszało
80 tys. bojowników. W związku ze stosowaniem przez organizację aktów
terroru na ludności cywilnej siły zbrojne Stanów Zjednoczonych przepro-
wadziły interwencję lotniczą 8.08.2014 r., a następnie po sformowaniu ko-
alicji międzynarodowej 23 września 2014 r. rozpoczęto operację lotniczą
na terytorium Syrii i Iraku. W nalotach wzięły udział, oprócz Stanów Zjed-
noczonych i Wielkiej Brytanii, również Katar, Arabia Saudyjska, Bahrajn
i Jordania. Państwo Islamskie naruszyło porządek międzynarodowy w skali
regionalnej, przez co postrzegane było jako istotne zagrożenie bezpie-
czeństwa międzynarodowego. Od 2015 roku na określenie ISIS zaczęto
używać nazwy Daesh, które to słowo w języku arabskim ma znaczenie
pejoratywne.
Obecnie organizacja znana jako Państwo Islamskie przestała oficjalnie
istnieć, pokonana i rozbita głównie przez Kurdów. Jednak wielu bojowni-
ków Daesh powróciło do swych domów lub ukryło się. Należy spodziewać
się, iż część z nich będzie kontynuować swoją walkę.
Innym zagrożeniem dla bezpieczeństwa Polski jest podważanie sku-
teczności międzynarodowego systemu przeciwdziałania proliferacji BMR.
Pomimo funkcjonowania międzynarodowych umów rozbrojeniowych kraje
wysokiego ryzyka dysponują arsenałem broni jądrowej wraz ze środkami
do jej przenoszenia. Przewiduje się, iż w najbliższej przyszłości wiele kra-
jów będzie realizowało programy rozwoju broni jądrowej, biologicznej
i chemicznej. Szczególnie dotyczy to broni chemicznej i biologicznej, której
12
www.politykaglobalna.pl/2014/06/czym-islamskie-panstwo-iraku-lewantu/
[dostęp: 10.12.2014].
41
Dariusz Grala
koszty badań i produkcji są stosunkowo niskie. Pomimo prowadzenia sze-

regu działań międzynarodowego nadzoru nad BMR nie można wykluczyć,
iż kraje będą w stanie w tajemnicy wyprodukować lub zdobyć, a następnie
użyć tych środków bądź zagrozić ich użyciem13.
Kolejnym zagrożeniem jest międzynarodowa przestępczość zorgani-
zowana. Ze względu na położenie geograficzne przez Polskę przechodzą
swoiste linie tranzytowe związane ze zorganizowaną międzynarodową
działalnością przestępczą. Przystąpienie naszego kraju do układu
z Schengen przyczyniło się do większej przepustowości granic i tym sa-
mym mniejszej możliwości kontroli osób przekraczających europejskie
granice. Łatwiejsze jest też wwiezienie na terytorium Polski narkotyków,
alkoholu pochodzącego z nielegalnych źródeł czy odpadów zanieczysz-
czających środowisko naturalne. Należy dodać, iż międzynarodowe grupy
przestępcze dysponują bronią palną i materiałami wybuchowymi.
Stosunkowo nowym zagrożeniem są ataki cybernetyczne. Skala tego
zjawiska oraz sposób działania zorganizowanych grup pozwala uznać zja-
wisko cyberterroryzmu za duże zagrożenie zarówno dla administracji rzą-
dowych, gospodarki krajowej, transportu, sektora energetycznego, jak
i bankowości. Ataki cybernetyczne kierowane są również przeciwko orga-
nom kierowania i dowodzenia w siłach zbrojnych, a nawet potrafią zakłócić
działalność służb specjalnych. Na skutek nasilenia ataków cybernetycz-
nych w ostatnich latach Sojusz oraz SZ RP podjęły działania związane
z cyberobroną. Zgodnie z aktualną koncepcją strategiczną NATO atak cy-
bernetyczny może być powodem do obrony kolektywnej w ramach art. 5
Traktatu Waszyngtońskiego.
Niepokojące zjawiska, które mogą przerodzić się w zagrożenia to m.in.
destabilizacja systemu politycznego. Przykładem może być tzw. afrykań-
ska wiosna ludów. Zmiany polityczne w Egipcie, Libii czy Tunezji doprowa-
dziły do zamieszek oraz walk niekontrolowanych oddziałów armii czy in-
nych uzbrojonych grup. Kryzysy na Ukrainie i w Syrii również rozpoczęły
się od demonstracji przeciwko rządzącym władzom.
Źle funkcjonujące mechanizmy gospodarcze i ubożenie społeczeństw
to kolejne zagrożenia wskazywane jako przyczyna destabilizacji, w tym
przypadku ekonomicznej, która może doprowadzić również do kryzysu
politycznego. Kryzys światowy ostatnich lat doprowadził m.in. do zmian
rządów w Grecji i Hiszpanii.
Potencjalnymi zagrożeniami są rosnące zapotrzebowanie na energię
połączone z utrudnionym dostępem do surowców energetycznych oraz
wyczerpujące się zasoby metali rzadkich.
Wobec powyższych zagrożeń głównych szans na utrwalanie bezpie-
czeństwa narodowego należy upatrywać we wzmacnianiu roli Polski
13
Strategia rozwoju…, s. 49.
42
w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego i Unii Europejskiej oraz

w budowie coraz lepszych relacji z państwami sąsiednimi. Związane jest to
z koniecznością utrzymywania zdolności do udziału w zadaniach sojuszni-
czych. Siły Zbrojne RP jako element systemu bezpieczeństwa narodowe-
go, europejskiego i światowego muszą liczyć się z możliwością wydziele-
nia komponentów do potencjalnych operacji militarnych.
Charakterystyka współczesnych
operacji wielonarodowych
Charakter współczesnych zagrożeń wymaga sprawnego systemu re-

agowania kryzysowego. Zgodnie z prawem międzynarodowym w celu
utrzymania pokoju i bezpieczeństwa w danym kraju lub regionie, po wy-
czerpaniu narzędzi dyplomatycznych, możliwe jest użycie sił wojskowych.
W typowych misjach pokojowych prowadzonych przez ONZ biorą udział
wielonarodowe siły pokojowe powstałe z kontyngentów wojskowych wy-
dzielonych z państw członkowskich.
W przypadku operacji NATO w ramach obrony kolektywnej prowadzo-
ne są operacje sojusznicze. Operacje reagowania kryzysowego mogą być
prowadzone przez organizacje międzynarodowe (NATO, OBWE14, UE) lub
koalicje państw. W każdym przypadku mamy do czynienia z siłami woj-
skowymi, wydzielonymi z różnych państw, prowadzącymi działania w ra-
mach wspólnej operacji wielonarodowej.
W literaturze przedmiotu pod pojęciem operacji wielonarodowych ro-
zumie się operacje, w których uczestniczą kontyngenty wojskowe różnych
państw. Mogą to być operacje sojusznicze oraz operacje, w których wystę-
pują komponenty wojskowe także innych państw niebędących członkami
sojuszu i są one organizowane na podstawie mandatu ONZ, UE lub
OBWE15. Warto zaznaczyć, iż w terminologii funkcjonującej w NATO
przyjmuje się, że operacje, w których biorą udział państwa członkowskie,
nazywa się operacjami sojuszniczymi, natomiast w operacjach wielonaro-
dowych uczestniczą również państwa spoza Sojuszu. W dalszej części
artykułu termin operacje wielonarodowe dotyczył będzie operacji z udzia-
łem co najmniej dwóch państw bez względu na ich przynależność do Soju-
szu.
Współcześnie pod pojęciem operacji rozumie się uzgodnione, co do jej
celu, miejsca i czasu bitwy, walki uderzenia ogniowe i manewry poszcze-
gólnych rodzajów sił zbrojnych i wojsk, prowadzone pod jednym dowódz-
14
OBWE – Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
15
M. Obrusiewicz, Wielonarodowe Połączone Siły Zadaniowe CJTF, AON, Warszawa
2002, s. 90.
43
Dariusz Grala
twem dla osiągnięcia celu strategicznego przy minimalnych stratach wła-

snych16.
Analiza literatury przedmiotu oraz wnioski z ostatnich konfliktów zbroj-
nych wskazują, iż operacja to nie tylko działania militarne. Współczesna
operacja może być prowadzona we wszystkich okresach funkcjonowania
państwa, tj. w okresie pokoju, kryzysu oraz wojny i jest bezpośrednią formą
wspierającą zamierzenia polityki państwa. Operacja – zespół różnorodnych
działań (obronnych, zaczepnych, opóźniających) związków operacyjnych
lub specjalnie wydzielonych zgrupowań ukierunkowanych na osiągnięcie
celu strategicznego (operacyjnego). Operacja obejmuje skoordynowane
czasowo i przestrzennie działania realizowane przed starciem zbrojnym,
w trakcie (bitwy, walki) oraz działania po starciu w czasie pokoju, kryzysu
i wojny17.
W literaturze przedmiotu można spotkać wiele rodzajów klasyfikacji
operacji. Według dr. hab. A. Czupryńskiego w zależności od przyjętego
kryterium operacje można podzielić na: lądowe i powietrzne (kryterium
środowiska), operacje wojsk lądowych, powietrznych, marynarki wojennej,
specjalnych i sił połączonych (rodzaj uczestniczących sił zbrojnych); ope-
racje wojenne, kryzysowe, pokojowe (okres funkcjonowania państwa);
operacje narodowe, wielonarodowe, koalicyjne, sojusznicze (ze względu
na uczestnictwo różnych podmiotów prawnych)18.
Wśród naukowców zajmujących się teorią operacji pojawiają się po-
glądy proponujące rezygnację z dotychczasowych kryteriów podziału ope-
racji (środowisko czy wielkość użytych rodzajów sił zbrojnych) na rzecz
uwzględnienia przede wszystkim kryterium podmiotu kierującego operacją.
Jak zauważa dr J. Joniak, w sytuacji, kiedy podmiotem byłoby państwo,
będą to operacje wojenne i inne niż wojna; kiedy siły NATO – operacje
prowadzone w ramach obrony kolektywnej oraz operacje reagowania kry-
zysowego; zaś ONZ prowadziłaby operacje pokojowe19. Z kolei prof.
A. Polak proponuje podział operacji według kryterium stanu funkcjonowa-
nia państwa na operacje wojenne, reagowania kryzysowego i pokojowe,
przy czym operacje pokojowe dotyczą działań w czasie pokojowego funk-
cjonowania państwa, a operacje reagowania kryzysowego w okresie kry-
zysu20. Ze względu na odmienne warunki fizyczne środowiska wyróżnia się
operacje powietrzne, lądowe i morskie.
W Sojuszu Północnoatlantyckim, zgodnie z zapisami Traktatu Wa-
szyngtońskiego wraz z precyzującymi go dokumentami: Koncepcją strate-
16
Słownik terminów…, s. 86.
17
J. Zieliński, Podstawowe założenia dydaktyki sztuki operacyjnej, AON, Warszawa
2002, s. 50.
18
Zob., A. Czupryński, Współczesna sztuka operacyjna, AON, Warszawa, 2009,
s. 144.
19
A. Czupryński (red.), Kierunki ewolucji…, s. 68.
20
A. Polak, Ewolucja teorii operacji, AON, Warszawa, 2012, s. 208.
44
giczną NATO oraz Sojuszniczą doktryną połączoną, przyjęto następujący

podział operacji militarnych:
• operacje prowadzone na podstawie art. 5 Traktatu Waszyngtoń-
skiego,
• operacje reagowania kryzysowego spoza art. 5 Traktatu Waszyng-
tońskiego.
Należy zaznaczyć, iż współczesne operacje wielonarodowe prawdo-
podobnie będą miały charakter połączony21. Komponenty wydzielone
z różnych rodzajów sił zbrojnych, zorganizowane w zgrupowanie operacyj-
ne, pozwolą synergicznie22 wykorzystać posiadane siły i środki do realizacji
określonego zadania.
Poniżej zostaną scharakteryzowane rodzaje operacji o charakterze
wielonarodowym, w których mogą uczestniczyć wydzielone komponenty sił
zbrojnych.
Operacje wojenne wynikają z zagrożeń bezpośrednich23 i związane
są ze stanem funkcjonowania państwa. Operacja wojenna to zespół różno-
rodnych działań (obronnych, zaczepnych, opóźniających) związków opera-
cyjnych (ZO) lub specjalnie wydzielonych zgrupowań, ukierunkowanych na
osiągnięcie celu strategicznego24. Celem operacji wojennej jest obrona
suwerenności i nienaruszalności terytorialnej kraju własnego lub sojuszni-
czego. W myśl prawa międzynarodowego operacje wojenne powinny być
prowadzone tylko w przypadku napaści zbrojnej, w sytuacjach samoobrony
indywidualnej lub zbiorowej (art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych).
W europejskim i euroatlantyckim obszarze działań zakłada się sojusz-
nicze operacje wojenne w celu ochrony integralności i spójności terytorial-
nej państw członkowskich UE lub NATO. Poza obszarem euroatlantyckim
możliwe są klasyczne operacje wojenne pozbawiające podmiotowości
prawnej strony przeciwnej, ale coraz częściej obserwuje się operacje
o ograniczonym zakresie pozbawienia suwerenności strony przeciwnej25.
Operacje wojenne powinny być prowadzone na podstawie mandatu
światowej organizacji pokojowej przekazanego NATO, UE lub państwu
przewodzącemu koalicji (państwo wiodące - lead nation). Każde inne dzia-
21
Tamże, s. 208.
22
Efekt synergii (synergy effect) – efekt zorganizowanego działania całości
zgrupowania, który jest wyższy niż suma efektów działań poszczególnych jego elementów.
Wynik wspólnych działań daje większe i lepsze efekty, ponieważ działania poszczególnych
elementów zgrupowania uzupełniają się, dzięki ich zsynchronizowaniu i skoordynowaniu.
Istotą jest umiejętność wykorzystania efektów działania innych podmiotów dla potrzeb
własnych, Słownik terminów…, s. 36.
23
Zagrożenia o charakterze bezpośrednim zagrażają literalnie interesom państwa,
regionu, organizacji; zagrożenia pośrednie destabilizują sytuację społeczną, polityczną,
ekonomiczną, W. Kaczmarek, Wpływ zagrożeń o charakterze militarnym na funkcjonowanie
wojsk lądowych, AON, Warszawa, 2008, s. 14.
24
A. Polak, J. Joniak, Sztuka wojenna, AON, Warszawa, 2014, s. 323.
25
Zob., A. Czupryński, Kierunki ewolucji..., s. 7.
45
Dariusz Grala
łanie powinno być traktowane jako akt nieuzasadnionej agresji. Operacja

wojenna może wynikać bezpośrednio z konieczności obrony własnej suwe-
renności, ale też ze zobowiązań międzynarodowych w ramach kreowania
zbiorowego bezpieczeństwa. Celem operacji nie jest zajęcie i włączenie
terytorium innego państwa do własnego. Działania sił zbrojnych koncentru-
ją się na czasowym pozbawieniu suwerenności wrogiej organizacji (pań-
stwa) w celu stworzenia nowego suwerennego państwa. Po osiągnięciu
celu militarnego i ustabilizowaniu sytuacji siły zbrojne wycofują się26.
Operacje wojenne NATO związane są z obroną kolektywną i wynikają
z art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego, który zgodnie z art. 51 Karty Narodów
Zjednoczonych nadaje prawo każdemu z państw członków NATO do indy-
widualnej lub zbiorowej samoobrony w przypadku wystąpienia aktu napa-
ści zbrojnej ze strony innego państwa (państw). Jednocześnie uprawnia on
broniącą się stronę do podjęcia wszelkiego rodzaju koniecznych działań,
w tym wojskowych, zmierzających do odparcia napaści, samodzielnie lub
przy wsparciu innych państw sojuszniczych, członków paktu, w celu przy-
wrócenia lub utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego27.
Organizowanie i prowadzenie operacji, w przypadku zagrożenia mili-
tarnego, może odbywać się w formie obrony narodowej lub kolektywnej,
a także w formie ataku wyprzedzającego działania przeciwnika. Może być
to realizowane na terytorium własnego kraju lub poza jego obszarem.
Jak już wspomniano wcześniej, współczesne operacje prawdopodob-
nie będą operacjami połączonymi. Dotyczy to w szczególności operacji
wojennych, które wymagają skutecznej integracji działań poszczególnych
rodzajów sił zbrojnych w taki sposób, aby stanowiły siły połączone. W ope-
racji połączonej biorą udział komponenty co najmniej dwóch rodzajów sił
zbrojnych, kierowane przez jednego dowódcę28. Istota operacji połączonej
wyraża się w synchronizacji wysiłków wojsk i środków rodzajów sił zbroj-
nych podczas realizacji zadań operacji oraz wykorzystaniu ich zróżnicowa-
nych możliwości, aby osiągnąć efekt synergii (aby skutki działań połączo-
nych były większe niż suma skutków działań poszczególnych rodzajów sił
zbrojnych)29.
Wydzielane do operacji komponenty muszą cechować się samowy-
starczalnością oraz dużą mobilnością. W operacjach wojennych przełomu
XX i XXI wieku bardzo często na potrzeby wykonania określonych zadań
formowano tzw. zgrupowania zadaniowe składające się z sił i środków
najbardziej odpowiednich do ich realizacji. Zgrupowania tworzone na bazie
organicznych struktur pododdziałów, dysponujące potencjałem odpowied-
26
Zob., A. Czupryński, Współczesna sztuka…, s. 240.
27
Traktat Waszyngtoński, Waszyngton, 1999, art. 5.
28
J. Knetki, Operacje połączone, AON, Warszawa, 1996, s. 6.
29
J. Zieliński, Teoretyczne podstawy operacji połączonych, AON, Warszawa, 1999,
s. 20.
46
nim do planowanych zadań, znajdują zastosowanie w operacjach realizo-

wanych na terenie kraju oraz poza jego granicami. Zasadność tworzenia
zgrupowań zadaniowych potwierdzają ćwiczenia narodowe oraz doświad-
czenia z udziału w operacjach wielonarodowych.
W myśl prawa międzynarodowego operacje wojenne powinny być
prowadzone tylko w sytuacjach samoobrony indywidualnej lub zbiorowej,
w wypadku napaści zbrojnej (zgodnie z art. 51 Karty Narodów Zjednoczo-
nych). Jak pokazują doświadczenia ze współczesnych konfliktów zbroj-
nych, często po fazie działań militarnych typowych dla stanu wojny opera-
cje wojenne przechodzą w jedną z form operacji reagowania kryzysowego.
Operacje reagowania kryzysowego spoza artykułu 5 Traktatu Wa-
szyngtońskiego wynikają z Koncepcji strategicznej NATO (1999) oraz So-
juszniczej doktryny połączonej – AJP-01(B) z 2001 roku. Dokumenty te
wprowadzają dodatkowe rodzaje operacji wojskowych, prowadzonych
w celu wzmocnienia bezpieczeństwa i stabilności regionu północnoatlan-
tyckiego właśnie poprzez reagowanie kryzysowe. Operacje te mają na celu
skuteczne przeciwdziałanie i zapobieganie konfliktom, co zgodne jest
z art. 7 Traktatu Waszyngtońskiego oraz prawem międzynarodowym,
w związku z czym nie naruszają one praw i obowiązków wynikających
z Karty Narodów Zjednoczonych oraz roli wiodącej ONZ w utrzymaniu po-
koju i bezpieczeństwa międzynarodowego. W ramach tych działań reali-
zowane są strategiczne cele Sojuszu polegające na utrzymaniu pokoju,
jego przywróceniu, zapewnieniu bezpieczeństwa i stabilności, nie tylko
w regionie północnoatlantyckim, ale także w innych rejonach świata30.
Operacje reagowania kryzysowego są odpowiedzią na sytuację kryzy-
sową, tj. stan zagrożenia, przy czym występujące zagrożenia mają charak-
ter pośredni. Działania sił zbrojnych ukierunkowane są na likwidację sytu-
acji kryzysowych. Sytuacje kryzysowe mogą wynikać z przyczyn politycz-
no-militarnych, fizyczno-geograficznych, ekonomicznych lub społecznych.
Przez pojęcie operacji reagowania kryzysowego rozumiane są sojuszni-
cze, wielonarodowe i wielofunkcyjne działania militarne i niemilitarne wy-
kraczające poza art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego, prowadzone na teryto-
rium Sojuszu i poza nim31. W operacjach reagowania kryzysowego siły
zbrojne używane są w sytuacjach innych niż wojna32. Celem operacji re-
agowania kryzysowego może być zapobieganie zagrożeniom bezpieczeń-
stwa militarnego, obrona praw człowieka, przeciwdziałanie terroryzmowi,
likwidacja skutków klęsk żywiołowych, ewakuacja obywateli własnego pań-
stwa z terenów zagrożonych.
30
A. Żarkowski, Operacje reagowania kryzysowego, [w:] A. Polak, J. Joniak (red.)
Sztuka…, s. 357.
31
Zob., A. Czupryński, Współczesna sztuka…, s. 240.
32
Zob., MC-327/2 NATO Military Policy for Non-Article 5 Crisis Response Operations.
47
Dariusz Grala
Wśród możliwych przyczyn wymagających podjęcia przez NATO dzia-

łań w ramach operacji reagowania kryzysowego można wymienić33:
• wojny domowe w innych państwach;
• spory międzynarodowe grożące wybuchem konfliktów zbrojnych;
• przywracanie porządku wewnętrznego po wygaśnięciu konfliktu
zbrojnego;
• załamanie się władzy politycznej w państwie;
• katastrofy humanitarne, w których dochodzi do cierpień ludzi;
• sytuacje zagrożenia katastrofą nuklearną;
• zagrożenia grup obywateli państw członkowskich NATO znajdują-
cych się w rejonach objętych konfliktem zbrojnym;
• konieczność ochrony szlaków morskich oraz zapewnienia swobody
lotów;
• międzynarodowa interwencja zbrojna przeciwko innym państwom
w celu zapobieżenia rozprzestrzeniania się konfliktu lokalnego.
Operacje reagowania kryzysowego prowadzone są przez NATO we
współdziałaniu z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi
(ONZ, OBWE). Doktryna sojusznicza przewiduje, iż operacje spoza art. 5
(Non-Article 5 crisis response operations – NA5CRO) mogą być prowa-
dzone na podstawie mandatu przyznanego przez Radę Bezpieczeństwa
ONZ (United Nations Security Council – UNSC) lub mandatu innej organi-
zacji międzynarodowej np. UE lub OBWE. Jednocześnie NATO nie wyklu-
cza możliwości prowadzenia tego rodzaju operacji również bez wyraźnego
mandatu, lecz w zgodzie z prawem międzynarodowym i na zasadzie kon-
sensusu państw członkowskich. Jedną z możliwości usankcjonowania ope-
racji jest uzyskanie zaproszenia ze strony prawomocnego rządu państwa,
na którego terenie operacja ma przebiegać. W odróżnieniu od operacji
w ramach obrony kolektywnej NATO, w operacjach spoza art. 5 członko-
wie Sojuszu dobrowolnie uczestniczą w działaniach, które uznają za ko-
nieczne dla przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa na obszarze Soju-
szu34.
Należy podkreślić, że istotą operacji reagowania kryzysowego jest
w pierwszej kolejności zapobieganie konfliktom poprzez działania na
płaszczyźnie politycznej, cywilnej i wojskowej, przy minimalnym zaanga-
żowaniu sił wojskowych. Szersze zaangażowanie komponentu wojskowe-
go następuje, gdy wcześniej wymienione sposoby nie są skuteczne. Za-
kres przewidywanych działań związanych z użyciem siły wojskowej lub
groźbą jej użycia obejmuje wsparcie międzynarodowych organizacji (ONZ,
OBWE), operacje wsparcia pokoju oraz sojusznicze operacje wojenne re-
33
R. Wróblewski, Operacje inne niż wojna jako forma polityki bezpieczeństwa RP
w XXI wieku, AON, Warszawa, 2000, s. 88.
34
Zob., Operacje reagowania kryzysowego spoza artykułu 5 DD/3.4(A), Centrum
Doktryn i Szkolenia Wojsk, Bydgoszcz, 2013, s. 18.
48
alizowane przez wielonarodowe siły NATO lub we współdziałaniu z innymi

państwami (spoza Sojuszu) czy organizacjami międzynarodowymi.
Doktryna sojusznicza wymienia następujące rodzaje operacji spoza
art. 5 (NA5CRO)35:
• operacje wsparcia pokoju,
• przeciwdziałanie i zapobieganie działaniom nieregularnym,
• wsparcie dla władz cywilnych,
• poszukiwania i ratownictwa (Search and Rescue – SAR),
• ewakuacja personelu niewojskowego,
• operacje odzyskiwania.
Operacje wsparcia pokoju (Peace Support Operations – PSO) są to
określone działania strony trzeciej (niezaangażowanej w konflikt) wykorzy-
stujące dyplomatyczne, cywilne i wojskowe środki zgodnie z zasadami
i zapisami zawartymi w Karcie Narodów Zjednoczonych, podejmowane
w celu utrzymania lub przywrócenia pokoju. Do operacji wsparcia pokoju
możemy zaliczyć też zapobieganie konfliktom, tworzenie pokoju, wymu-
szanie pokoju, utrzymanie pokoju, umacnianie (budowanie) pokoju oraz
działania humanitarne. Należy zwrócić uwagę, iż w literaturze przedmiotu
funkcjonują dwa pojęcia: operacje pokojowe i operacje wsparcia pokoju.
Operacje pokojowe to wszystkie działania o charakterze pokojowym pro-
wadzone pod patronatem ONZ, których kierownictwo polityczne i militarne
pozostaje w kompetencjach ONZ. Natomiast realizacja operacji wsparcia
pokoju, mimo że są one prowadzone na podstawie mandatu ONZ, zostaje
przekazana innej organizacji militarnej, np. NATO lub państwu przewodni-
czącemu koalicji międzynarodowej36.
Kolejnym rodzajem operacji spoza artykułu 5 jest przeciwdziałanie
i zapobieganie działaniom nieregularnym. Pod pojęciem działań niere-
gularnych występują różne niekonwencjonalne formy przemocy, tj. przed-
sięwzięcia o charakterze wojskowym, politycznym, psychologicznym, eko-
nomicznym czy kryminalnym. Przykładami działań nieregularnych mogą
być rebelia i terroryzm. Zapobieganie tym zjawiskom polega na stosowaniu
metod oddziaływania pośredniego i bezpośredniego, tj. z jednej strony
należy utrudniać te działania, z drugiej ograniczyć ich skutki. Działania
bezpośrednie skupiają się na zlokalizowaniu i rozbiciu organizacji rebe-
lianckiej lub terrorystycznej. Podejście pośrednie polega na wsparciu
państw w zwalczaniu terroryzmu lub rebelii, powstrzymaniu innych państw
przed wspieraniem rebelii bądź terroryzmu, zredukowaniu poparcia dla
ideologii rebelianckiej lub terrorystycznej.
Operacje wsparcia dla władz cywilnych obejmują wszystkie działa-
nia wojskowe mające na celu udzielenie pomocy społeczeństwu lub wła-
35
Tamże, s. 63.
36
Por., M. Marszałek, Operacje reagowania kryzysowego NATO, Difin, Warszawa,
2013, s. 80.
49
Dariusz Grala
dzom państwa zgodnie z obowiązującymi regułami prawnymi. Zazwyczaj

operacje te podejmowane są w nadzwyczajnych okolicznościach, np.
w sytuacji zaistnienia nagłych wypadków przewyższających swoim rozmia-
rem zdolności i możliwości władz cywilnych. Według nomenklatury NATO
rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje operacji wsparcia władz, tj. pomoc
wojskową dla władz cywilnych oraz wsparcie operacji humanitarnych.
Wsparcie władz cywilnych dotyczyć może następujących działań: wojsko-
we wsparcie władz cywilnych, cywilne wymuszenie prawa, ekonomiczna
odbudowa oraz pomoc wojskowa w przypadku poważnych niepokojów
społecznych. Wsparcie wojskowe obejmuje również zapewnienie bezpie-
czeństwa w trakcie wyborów, pomoc w działalności służb publicznych
i administracji publicznej, szkolenie lokalnej policji i sił bezpieczeństwa,
a także rozminowywanie terenu. Jedną z form operacji z zakresu wspiera-
nia władz są działania humanitarne (pomoc humanitarna – humanitarian
assistance – HA), prowadzone w przypadku wystąpienia klęsk żywioło-
wych (powodzie, trzęsienia ziemi, klęska głodu), epidemii czy katastrof
chemicznych, biologicznych, radiologicznych. Często pomoc humanitarna
udzielana jest po zakończeniu działań wojennych i może dotyczyć pomocy
uchodźcom, pomocy w przypadku prześladowań politycznych, etnicznych
i religijnych. Działania te ukierunkowane są na wsparcie władz cywilnych
lub organizacji zarówno rządowych, jak i pozarządowych37.
Działania poszukiwawczo-ratownicze (search and rescue – SAR) są
istotnym elementem wszystkich operacji NATO, w tym operacji reagowania
kryzysowego. Zgodnie z założeniami Sojuszu każdy kraj jest odpowie-
dzialny za utrzymywanie systemu służb poszukiwawczo-ratowniczych oraz
zabezpieczenie niezbędnych sił i środków do ich funkcjonowania. W przy-
padku wystąpienia sytuacji kryzysowej narodowy system SAR może zo-
stać użyty na rzecz sił sojuszniczych. W takim przypadku dowódcy NATO
będą odpowiedzialni za planowanie i prowadzenie operacji SAR, zgodnie
z ATP-10 NATO Search and rescue Manual oraz ATP-57 NATO Submari-
ne Search and Rescue Manual. W przypadku akcji poszukiwawczo-
ratowniczych w warunkach występowania zagrożenia militarnego ze strony
przeciwnika mamy do czynienia z bojowymi działaniami poszukiwawczo-
ratowniczymi (Combat Search and Rescue – CSAR). Operacje CSAR
prowadzone są zgodnie z ATP-62 NATO Combat Search and Rescue
(CSAR) i mają na celu wykrycie, zlokalizowanie, identyfikowanie oraz ra-
towanie zestrzelonych załóg statków powietrznych z terytorium wroga.
Sojusz może również oferować pomoc poszczególnym państwom w pro-
wadzeniu działań poszukiwawczo-ratowniczych.
Operacje ewakuacji personelu niewojskowego (non-combatant
evacuation operation – NEO) prowadzone są w celu przemieszczenia osób
37
Operacje reagowania…, s. 78.
50
cywilnych przebywających na terenie obcego kraju z zagrożonego obszaru

w bezpieczne miejsce. Zazwyczaj NEO polegają na zastosowaniu przez
dane państwo działań dyplomatycznych. Siły NATO pełnią rolę wspierają-
cą w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa oraz sprawowania kontroli nad
przyjęciem, przemieszczeniem i transportem ewakuowanego personelu,
a także w zakresie pomocy i ewakuacji medycznej.
Operacje odzyskiwania (extraction operations) są to działania pod
przewodnictwem NATO polegające na wycofaniu personelu ONZ lub in-
nych misji wojskowych z zagrożonego terytorium. Zazwyczaj operacje od-
zyskiwania prowadzone są na nieznanym terenie, gdzie działa przeciwnik,
oraz nie można liczyć na pomoc państwa, na którego obszarze odbywa się
operacja bądź państwo takie nie wyraża na nią zgody.
Szeroki wachlarz wyszczególnionych wyżej kategorii działań w ramach
operacji reagowania kryzysowego pozwala państwom sojuszniczym na
zastosowanie doboru sił i środków, właściwego dla zróżnicowanych sytu-
acji kryzysowych. Zasady prowadzenia operacji spoza art. 5 Traktatu Wa-
szyngtońskiego, określone w doktrynie sojuszniczej AJP-3.4(A) oraz in-
nych doktrynach odpowiednich dla określanych sytuacji kryzysowych (np.
AJP-3.4.1. Peace Support Operations), umożliwiają racjonalne przygoto-
wanie i użycie wielonarodowych sił zadaniowych do osiągnięcia celów za-
łożonych przez polityczne organy decyzyjne.
Należy zaznaczyć, iż operacje spoza art. 5 Traktatu Waszyngtońskie-
go powinny być stosowane zgodnie z mandatem ONZ w przypadku zaist-
nienia sytuacji kryzysowej stwarzającej zagrożenie dla bezpieczeństwa
państwa lub kilku państw Sojuszu. Udzielając mandatu Sojuszowi lub pań-
stwu przewodniczącemu koalicji, ONZ przekazuje uprawnienia do kiero-
wania i prowadzenia operacją. W ramach swojej działalności na rzecz
utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa ONZ prowadzi
również operacje pokojowe z użyciem sił wielonarodowych pod własnym
kierownictwem.
Operacje pokojowe Organizacji Narodów Zjednoczonych, zwane
powszechnie misjami pokojowymi, są prowadzone przez wielonarodowe
kontyngenty wojskowo-cywilne. Jedyną organizacją o zasięgu globalnym,
działającą na rzecz zapewnienia światowego pokoju i bezpieczeństwa jest
ONZ. Rada Bezpieczeństwa ONZ posiada legitymizację do zastosowania
środków nacisku politycznego, militarnego i ekonomicznego w sytuacji
zagrożenia lub naruszenia pokoju bądź aktu agresji. Kluczowym wyzwa-
niem dla ONZ jest efektywne przeciwdziałanie współczesnym zagrożeniom
ze strony podmiotów pozapaństwowych, m.in. terroryzmowi i międzynaro-
dowej przestępczości zorganizowanej.
Pomimo wieloletniego doświadczenia ONZ w organizowaniu i prowa-
dzeniu operacji pokojowych panuje dość negatywna opinia na temat ich
skuteczności. Dla wzmocnienia efektywności organizacji istotne jest prze-
51
Dariusz Grala
prowadzenie kompleksowej reformy systemu ONZ prowadzącej do

usprawnienia działań organizacji, w tym m.in. rewitalizacji Zgromadzenia
Ogólnego Narodów Zjednoczonych i reformy Rady Bezpieczeństwa Naro-
dów Zjednoczonych. Z punktu widzenia Rzeczypospolitej Polskiej istotne
jest wsparcie dla procesu wzmacniania współpracy UE - ONZ w zakresie
bezpieczeństwa, przede wszystkim w obszarze zarządzania kryzysowego,
zapobiegania konfliktom i zwiększenia skuteczności operacji pokojowych.
Przejawem aktywności Polski i UE na tym polu jest przyjęcie przez Komitet
Polityczny i Bezpieczeństwa dokumentu dotyczącego wzmacniania sku-
teczności działań UE na forum ONZ w dziedzinie pokoju międzynarodowe-
go38.
Polska strategia bezpieczeństwa narodowego przewiduje wspieranie
inicjatyw na rzecz wzmocnienia roli ONZ w dziedzinie utrzymania pokoju
i bezpieczeństwa międzynarodowego oraz umacniania roli pełnionej w tym
względzie przez Radę Bezpieczeństwa ONZ, w tym poprzez aktywny
udział w operacjach pokojowych realizowanych pod auspicjami ONZ.
Długoletnie doświadczenie ONZ w misjach pokojowych wykorzystane
było przez inne organizacje podczas opracowywania procedur przygoto-
wania i prowadzenia operacji wsparcia pokoju. W doktrynach NATO i EU
znaleźć można zatem nazewnictwo charakterystyczne dla operacji poko-
jowych ONZ. W literaturze przedmiotu funkcjonują równolegle dwie katego-
rie operacji o charakterze pokojowym, tj. operacje pokojowe i operacje
wsparcia pokoju. Należy zaznaczyć, iż pojęcie operacje wsparcia pokoju
jest właściwe dla nomenklatury stosowanej w Sojuszu i dotyczy działań
militarnych prowadzonych metodami i narzędziami walki zbrojnej przez
NATO lub inną organizację (koalicję państw) najczęściej na podstawie
mandatu ONZ. Z kolei przez operacje pokojowe rozumie się wszelkie dzia-
łania (nie tylko militarne) realizowane na podstawie rezolucji ONZ oraz
z udziałem sił ONZ. Kierownictwo polityczne i militarne pozostaje w kom-
petencjach ONZ.
Operacje pokojowe definiowane są jako użycie wielonarodowych sił
wojskowych i cywilnych pod nadzorem ONZ do rozwiązania konfliktów
wewnętrznych lub międzynarodowych. Decyzję o uruchomieniu operacji
pokojowych mogą podejmować: Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeń-
stwa lub sekretarz generalny. Rozróżnia się dwa rodzaje operacji pokojo-
wych: misje obserwacyjne oraz operacje zużyciem kontyngentu wojskowe-
go – doraźnych sił Narodów Zjednoczonych (United Nations Emergency
Forces – UNEF)39. Zgodnie z założeniami operacji pokojowych wprowa-
dzenie sił pokojowych powinno być poprzedzone uzyskaniem zgody stron
konfliktu.
38
39
Słownik terminów…, s. 92.
52
W literaturze związanej z działalnością ONZ używane są zamiennie

pojęcia: misja pokojowa i operacja pokojowa. Próbę uporządkowania tych
pojęć podjął dr Jacek Trembecki, który uważa, iż misja pokojowa to każda
działalność służąca zarówno pokojowi i bezpieczeństwu, jak i kontrolowa-
niu i rozwiązywaniu konfliktów między państwami, a także wewnątrz
państw40. Natomiast operacje pokojowe ONZ to działania z ograniczonym
użyciem sił zbrojnych, dla których został precyzyjnie określony cel, podej-
mowane w celu utrzymania lub przywrócenia pokoju w rejonie konfliktu.
Pomimo wielu lat funkcjonowania operacji ONZ nie istnieje jednolity
podział operacji pokojowych. Wynika to z różnych uwarunkowań i specyfiki
współczesnych operacji. Eksperci zajmujący się problematyką pokojową
dokonali kategoryzacji operacji pokojowych w zależności od różnych kryte-
riów. Jednym ze sposobów klasyfikacji tych operacji jest odniesienie ich do
etapów konfliktu. Według tego podziału wyodrębnia się cztery fazy, w któ-
rych mogą zostać użyte siły pokojowe: faza przed eskalacją przemocy
i przerodzeniem się jej w otwarty konflikt zbrojny, faza druga w trakcie
trwania konfliktu zbrojnego, trzecia faza dotyczy działań po podpisaniu
porozumienia o przerwaniu i ostatnia faza po podpisaniu formalnego poro-
zumienia pokojowego41.
Organizacja Narodów Zjednoczonych w załączniku do Programu dla
Pokoju z 1995 roku (An Agenda for Peace 1995) określiła możliwe formy
działań pokojowych. Pierwszą z nich stanowi dyplomacja prewencyjna,
która jest próbą rozwiązania sytuacji kryzysowej bez użycia sił wojsko-
wych. Zgodnie z art. 33 Karty Narodów Zjednoczonych strony w sporze
powinny dążyć do osiągnięcia porozumienia na drodze rokowań, badań,
pośrednictwa, koncyliacji, arbitrażu, postępowania sądowego, odwołania
się do organów porozumień regionalnych albo innymi sposobami pokojo-
wymi stosownie do swego wyboru. Rada Bezpieczeństwa ONZ może we-
zwać strony do osiągnięcia porozumienia metodami pokojowymi.
Druga forma działań dotyczy użycia sił wojskowych ONZ w celu
utrzymania pokoju. W tym przypadku rola sił pokojowych ogranicza się
do podtrzymania rozdziału stron konfliktu za ich zgodą. Działania mają
więc charakter policyjny i polegają na niedopuszczeniu do przemocy
w rejonie odpowiedzialności. Rozmieszczenie sił pokojowych musi być
poprzedzone porozumieniem o przerwaniu ognia. Siły ONZ pełnią rolę
rozjemcy, ale skuteczność ich działań uzależniona jest od chęci utrzyma-
nia pokoju przez zwaśnione strony. Historia działalności ONZ wskazuje, iż
zazwyczaj ani potencjał militarny sił pokojowych ONZ, ani zasady użycia
siły (Rules of Engagement – ROE) nie pozwalają na powstrzymanie ewen-
tualnego ataku jednej ze stron konfliktu na swojego przeciwnika.
40
J. Trembecki, Misje i operacje ONZ, [w:] A. Polak, J. Joniak (red.), Sztuka…, s. 335.
41
M. Marszałek, Operacje pokojowe Organizacji Narodów Zjednoczonych. Geneza,
Struktura, Planowanie, AON, Warszawa, 2011, s. 26.
53
Dariusz Grala
Kolejna forma – budowanie pokoju – dotyczy wspierania i ochrony

instytucji zapewniających stabilność państwa oraz nadzorowania funkcjo-
nowania mechanizmów prawnych i demokratycznych w celu niedopusz-
czenia do odrodzenia się konfliktu. Przewidywane działania w tej operacji
mogą dotyczyć prowadzenia obserwacji, badań oraz stosowania pośred-
nictwa, rozstrzygnięć sądowych, a w koniecznych przypadkach również
wprowadzania sankcji i rozbrojenia zwaśnionych stron.
Wymuszanie pokoju jest operacją, w której zaangażowane są siły mi-
litarne. W tym przypadku wprowadzenie sił pokojowych nie wymaga zgody
stron konfliktu. Celem działań ONZ jest niedopuszczenie do powstania
konfliktu lub jak najszybsze przerwanie istniejącego konfliktu. W tego typu
operacjach, często na podstawie mandatu ONZ, użyte zostają wojska so-
jusznicze lub koalicyjne. W przypadku pojawienia się groźby konfliktu za-
grażającego pokojowi w regionie mają miejsce operacje reagowania kryzy-
sowego.
Jednym z mechanizmów będących w dyspozycji ONZ jest rozbroje-
nie. Operacja rozbrojenia polega na regulacji i/lub redukcji zbrojeń zarów-
no w sensie globalnym, jak i regionalnym. Operacja rozbrojenia w obsza-
rze konfliktu ma na celu pozbawienie stron środków walki. W sensie glo-
balnym dotyczy całokształtu działań na rzecz pokoju i bezpieczeństwa oraz
zmniejszenia ryzyka wystąpienia konfliktów zbrojnych.
Kolejna forma działań, jakie może podjąć ONZ w celu rozwiązania sy-
tuacji kryzysowej, to sankcje. Zgodnie z artykułem 41 KNZ Rada Bezpie-
czeństwa ONZ może wezwać państwa członkowskie do zastosowania
środków niepociągających za sobą użycia siły zbrojnej w celu przywróce-
nia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Sankcje to pozamilitarne
środki wymuszania obejmujące odmowę dostępu do towarów, usług i za-
spokojenia innych zewnętrznych potrzeb, niezbędnych lub ważnych dla
zachowania infrastruktury ekonomicznej, społecznej lub politycznej danego
państwa42.
Polska uczestniczy w misjach i operacjach ONZ od 1953 roku, kiedy
rząd PRL wysłał do Korei obserwatorów wchodzących w skład międzyna-
rodowych komisji nadzorujących realizację postanowień traktatu pokojo-
wego. Po zakończonej trzyletniej wojnie (1950-1953) pomiędzy Koreą Pół-
nocną i Koreą Południową powołano dwie międzynarodowe komisje: roz-
brojeniową oraz komisję nadzoru i kontroli, w których służyło łącznie ponad
1000 Polaków. Po raz pierwszy polski kontyngent wojskowy został wysłany
w składzie międzynarodowych sił ONZ w 1973 roku na półwysep Synaj
(Doraźne Siły Zbrojne na Bliskim Wschodzie – United Nations Emergency
Force – UNEF II), gdzie realizował głównie zadania związane z zabezpie-
czeniem logistycznym i medycznym misji. Dużym przedsięwzięciem,
42
B. Boutros-Ghali, An Agenda for Peace, UN, Nowy Jork, 1995, s. 26.
54
szczególnie logistycznym, był udział polskiego kontyngentu w misji

MINURCAT w 2009 roku. Obecnie Polska zaangażowana jest w kilka misji
utrzymania pokoju, w których służą eksperci wojskowi.
Potencjalne możliwości użycia komponentów

Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
w operacjach wielonarodowych
Zaangażowanie w operacje poza granicami kraju jest narzędziem poli-

tyki państwa. Ma ono bezpośredni wpływ na kształtowanie pozycji Polski
na arenie międzynarodowej. Z analizy dokumentów normatywnych43 wyni-
ka, iż istotnym elementem strategii bezpieczeństwa narodowego jest
utrzymywanie potencjału SZ RP na poziomie jakościowym i ilościowym
niezbędnym do odstraszania i gwarantowania Polsce wiarygodności
obronnej. Polska, jako członek NATO i UE oraz kraj aktywnie wspierający
działania ONZ na rzecz umacniania pokoju na świecie, musi być przygo-
towana na wydzielanie kontyngentów wojskowych do różnego typu opera-
cji wielonarodowych.
Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego jako cel
główny do roku 2022 wyznacza wzmocnienie efektywności i spójności sys-
temu bezpieczeństwa narodowego. Osiągniecie celu głównego wiąże się
z realizacją celów operacyjnych, do których należą m.in. kształtowanie
stabilnego międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa w wymiarze
regionalnym i globalnym (Cel nr 1) oraz umocnienie zdolności państwa do
obrony (Cel nr 2).
Udział w kształtowaniu stabilnego międzynarodowego środowiska
bezpieczeństwa, które charakteryzuje się występowaniem i wzajemnym
przenikaniem się zagrożeń militarnych i pozamilitarnych często o charakte-
rze asymetrycznym, wymaga pogłębiania współpracy z sojusznikami, part-
nerami, sąsiadami i innymi podmiotami stosunków międzynarodowych.
Celem Polski jest zwiększanie efektywności działań własnych i wspólnych
w ramach NATO, UE, innych organizacji międzynarodowych oraz relacji
wielo- i dwustronnych. Zakłada się wzmocnienie obrony kolektywnej
w ramach NATO, rozwój zdolności UE do prowadzenia operacji reagowa-
nia kryzysowego, umacnianie strategicznego partnerstwa z USA, wspiera-
nie zwiększenia skuteczności ONZ oraz działania na rzecz umacniania
OBWE.
Wzmocnienie zdolności NATO do realizacji zadań z zakresu kolektyw-
nej obrony jest najważniejszym postulatem zgłaszanym przez Polskę na
forum Sojuszu Północnoatlantyckiego. Polska konsekwentnie opowiada się
43
55
Dariusz Grala
za wzmocnieniem praktycznych aspektów związanych z kolektywną obro-

ną, w tym zwłaszcza utrzymaniem i rozwojem odpowiednich narzędzi woj-
skowych. Dotyczy to przede wszystkim zachowania równowagi pomiędzy
rozwojem zdolności na potrzeby operacji ekspedycyjnych oraz zdolności
do obrony terytorium Sojuszu. Nasz kraj podkreśla konieczność konse-
kwentnej realizacji ćwiczeń sojuszniczych związanych z art. 5 Traktatu
Waszyngtońskiego, rozwoju Sił Odpowiedzi NATO (SON), regularnego
przeglądu i aktualizacji planów ewentualnościowych dla Polski.
Ważnym elementem polskiej strategii bezpieczeństwa jest uczestnic-
two w działaniach UE na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa państw
członkowskich. W ramach rozwijania zdolności militarnych UE do reago-
wania w sytuacjach kryzysowych nasz kraj przewiduje wydzielenie kompo-
nentów wojskowych do Grup Bojowych Unii Europejskiej (GB UE).
W ramach współpracy międzynarodowej na rzecz umacniania bezpie-
czeństwa Polska aktywnie uczestniczy w inicjatywach mających przygoto-
wać państwa do szybkiej reakcji na zagrożenia w ramach reagowania kry-
zysowego. Przykładem może być udział polskich wojsk w wielonarodo-
wych grupach bojowych: Wyszehradzkiej Grupie Bojowej (zakończyła dy-
żur w 2016 roku a kolejna jest przygotowywana na 2019 rok); polsko-
ukraińsko-litewskiej brygady – LITPOLUKRBRIG (brygada osiągnęła go-
towość w 2016 roku); Weimarskiej44 Grupy Bojowej (pełniła dyżur w 2013
roku).
Ważnym działaniem podejmowanym przez Polskę, mającym wpływ na
podniesienie bezpieczeństwa narodowego, jest zwiększenie skuteczności
ONZ oraz rozwój i egzekwowanie prawa międzynarodowego, w szczegól-
ności humanitarnego. ONZ jest jedyną organizacją o zasięgu globalnym,
działającą na rzecz umacniania bezpieczeństwa i światowego pokoju. Stra-
tegia RP przewiduje aktywny udział kontyngentów wojskowych i specjali-
stów cywilnych w operacjach pokojowych realizowanych pod auspicjami
ONZ.
Drugim celem, jaki określa Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeń-
stwa, jest umacnianie zdolności państwa do obrony. Celem polskiej
polityki bezpieczeństwa, a w szczególności polityki obronnej, jest rozwój
potencjału obronnego państwa zapewniającego ochronę żywotnych intere-
sów narodowych oraz współdziałanie z państwami NATO i UE, ukierunko-
wane na przeciwstawianie się zagrożeniom bezpieczeństwa obszaru euro-
atlantyckiego. Zakłada się konieczność przeciwstawienia się agresji w ra-
mach zobowiązań sojuszniczych oraz przewiduje się udział SZ RP w stabi-
lizowaniu sytuacji międzynarodowej. Osiągnięcie tego celu wymaga podję-
cia działań związanych z: realizacją zobowiązań przyjętych w ramach pla-
nowania obronnego NATO; wprowadzeniem zmian legislacyjnych ułatwia-
44
Tzw. Trójkąt Weimarski obejmuje Polskę, Niemcy i Francję.
56
jących udział pracowników i ekspertów cywilnych w operacjach poza gra-

nicami kraju; opracowaniem Zasad i procedur planowania, przygotowywa-
nia oraz udziału Polskich Cywilno-Wojskowych Kontyngentów w opera-
cjach reagowania kryzysowego poza granicami kraju; ukierunkowaniem
rozwoju sił zbrojnych na osiąganie zdolności do przerzutu i długotrwałego
przebywania w rejonie operacji45.
Gotowość uczestnictwa w operacjach wielonarodowych potwierdzają
również zapisy w Strategii Bezpieczeństwa…, która wśród celów strate-
gicznych w dziedzinie bezpieczeństwa wymienia: […] rozwój potencjału
obronnego i ochronnego adekwatnego do potrzeb i możliwości państwa
oraz zwiększenie jego interoperacyjności w ramach NATO i UE, a także
wzmocnienie gotowości i zdolności NATO do kolektywnej obrony oraz
spójności działań UE w dziedzinie bezpieczeństwa i budowanie silnej po-
zycji Polski w obu tych organizacjach46.
Ustalenia ostatniego szczytu NATO w Warszawie w 2016 r. również
wskazują, iż militarne działania wielonarodowe są aktywną formą zapew-
nienia bezpieczeństwa. Rozmieszczenie wojsk NATO w ramach wzmoc-
nienia flanki wschodniej wymaga od państw wysyłających odpowiednio
wyposażonych i przygotowanych kontyngentów wojskowych. W tym wy-
padku Polska korzysta z sił wielonarodowych dla zapewnienia własnego
bezpieczeństwa, w innym będzie zobowiązana wysłać swoje wojska, aby
zapewnić bezpieczeństwo członków Sojuszu.
Z przeprowadzonej analizy wynika, iż Siły Zbrojne RP powinny być
przygotowane na wydzielenie kontyngentów wojskowych lub wojskowo-
cywilnych z przeznaczeniem do SON, Grup Bojowych UE oraz innych ini-
cjatyw militarnych w ramach podpisanych porozumień międzynarodowych.
Zarówno w sytuacji obrony państwa lub Sojuszu w ramach obrony kolek-
tywnej, jak i w przypadku operacji reagowania kryzysowego, polski kontyn-
gent wojskowy będzie uczestniczył w operacji wielonarodowej.
Podsumowanie
Współczesne zagrożenia bezpieczeństwa wymagają przygotowania sił

zbrojnych do udziału w międzynarodowych przedsięwzięciach na rzecz
utrzymania pokoju i bezpieczeństwa. Mogą to być różne formy operacji
reagowania kryzysowego prowadzonych pod patronatem organizacji mię-
dzynarodowych lub koalicji państw, a także operacje pokojowe ONZ. Do-
konana charakterystyka współczesnych operacji pozwala przewidywać, iż
będą one miały postać przedsięwzięć wielonarodowych z udziałem zarów-
no sił wojskowych, jak i personelu cywilnego. Wielonarodowość współcze-
45
Strategia Rozwoju…, s. 56.
46
Strategia bezpieczeństwa…, s. 11.
57
Dariusz Grala
snych i przyszłych operacji wynika z potrzeby legitymizacji działań zbroj-

nych, dlatego też przyszłe operacje, w większości przypadków, będą pro-
wadzone na podstawie mandatu organizacji międzynarodowej. W szcze-
gólnych sytuacjach możliwe jest także działanie koalicji państw bez takiego
mandatu. Koalicyjność stanowi podkreślenie woli politycznej państw.
Wspólną cechą przyszłych operacji będzie połączoność, tj. zaangażowanie
różnych rodzajów sił zbrojnych w celu osiągnięcia efektu synergii. Niezwy-
kle istotna dla skuteczności wielonarodowych operacji połączonych będzie
koordynacja działań uczestniczących komponentów, wydzielonych z róż-
nych rodzajów sił zbrojnych oraz z różnych państw. Dotyczy to również
koordynacji wsparcia i zabezpieczenia logistycznego wojsk.
Zebrane fakty pozwalają stwierdzić, iż Polska, jako członek Sojuszu,
UE oraz kraj aktywnie uczestniczący w działaniach na rzecz bezpieczeń-
stwa międzynarodowego, prawdopodobnie będzie uczestniczyć w przed-
sięwzięciach militarnych o charakterze wielonarodowym. Mogą to być wie-
lonarodowe operacje sojusznicze lub koalicje państw również spoza
NATO, dlatego też SZ RP muszą być przygotowane na wydzielenie kom-
ponentów do operacji wielonarodowych. Wymaga to osiągnięcia wysokie-
go poziomu standaryzacji w zakresie sprzętu technicznego, struktur orga-
nizacyjnych organów logistycznych oraz wypracowania procedur działania
umożliwiających funkcjonowanie w ramach operacji połączonej Sojuszu.
Konieczne jest również właściwe przygotowanie personelu. Realizacja
wymienionych czynników jest niezbędna do osiągnięcia odpowiedniego
poziomu interoperacyjności z państwami NATO. Pozwoli to efektywnie
współdziałać w obszarze operacji oraz optymalnie wykorzystać zasoby
logistyczne państw członkowskich.
Z przeprowadzonej analizy wynika, iż SZ RP powinny być przygoto-
wane na wydzielenie kontyngentów wojskowych lub wojskowo-cywilnych
z przeznaczeniem do SON, Grup Bojowych UE oraz innych inicjatyw mili-
tarnych w ramach podpisanych porozumień międzynarodowych. Zarówno
w sytuacji obrony państwa lub sojuszu w ramach obrony kolektywnej, jak
i w przypadku operacji reagowania kryzysowego polski kontyngent woj-
skowy będzie uczestniczył w operacji wielonarodowej.
Bibliografia
1. Boutros-Ghali Boutros, An Agenda for Peace, UN, Nowy Jork, 1995.

2. Czupryński Andrzej (red.), Kierunki ewolucji operacji w świetle
doświadczeń XXI wieku, Praca naukowo-badawcza, AON, Warszawa, 2014.
3. Czupryński Andrzej, Współczesna sztuka operacyjna, AON, Warszawa,
2009.
58
4. Huzarski Michał, Zmienne podstawy bezpieczeństwa i obronności pań-

stwa, AON, Warszawa, 2009.
5. Knetki Jan, Operacje połączone, AON, Warszawa, 1996.
6. Koziej Stanisław, Między piekłem a rajem. Szare bezpieczeństwo na
progu XXI wieku, Adam Marszałek, Toruń, 2006.
7. Koziej Stanisław, Wstęp do teorii i historii bezpieczeństwa, Skrypt
internetowy, Warszawa, 2010.
8. Marszałek Maciej, Operacje pokojowe Organizacji Narodów
Zjednoczonych. Geneza, Struktura, Planowanie, AON, Warszawa, 2011.
9. Marszałek Maciej, Operacje reagowania kryzysowego NATO, Difin, War-
szawa, 2013.
10. MC-327/2 NATO Military Policy for Non-Article 5 Crisis Response Opera-
tions.
11. Obrusiewicz Marek, Wielonarodowe Połączone Siły Zadaniowe CJTF,
12. Operacje reagowania kryzysowego spoza artykułu 5 DD/3.4(A), Centrum
Doktryn i Szkolenia Wojsk, Bydgoszcz, 2013.
13. Polak Andrzej, Ewolucja teorii operacji, AON, Warszawa, 2012.
14. Polak Andrzej, Joniak Jacek (red.), Sztuka wojenna, AON, Warszawa,
2014.
15. Słownik z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa, 2008.
16. Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej,
Warszawa, 2014.
17. Strategia rozwoju bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej
2022 – przyjęta uchwałą Rady Ministrów nr 67 z dnia 9 kwietnia 2013 roku.
18. Traktat Waszyngtoński, Waszyngton, 1999.
19. Wołejszo Jarosław, Jakubczak Ryszard (red.), Obronność, teoria
i praktyka, Bellona, Warszawa, 2012.
20. Wróblewski Ryszard, Operacje inne niż wojna jako forma polityki
bezpieczeństwa RP w XXI wieku, AON, Warszawa, 2000.
21. Zieliński Jerzy, Podstawowe założenia dydaktyki sztuki operacyjnej, AON,
Warszawa, 2002.
22. Zieliński Jerzy, Teoretyczne podstawy operacji połączonych, Warszawa,
1999.
1. www.europol.europa.eu.
2. www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/polityka_bezpieczenstwa/zwalcz
anie_terroryzmu_miedzynarodowego/zagrozenie_terrorystyczne_w_polsce_i_regi
onie/.
3. www.politykaglobalna.pl/2014/06/czym-islamskie-panstwo-iraku-lewantu/.
59
Dariusz Grala
PROSPECT OF THE ENGAGEMENT OF POLISH MILITARY

CONTINGENTS IN MULTINATIONAL OPERATIONS
The purpose of the paper is to discuss the issue of the participation

of Polish military contingents in multinational operations outside the coun-
try. The author presents the factors that determine the participation of Pol-
ish troops in military operations conducted by international organizations
or coalitions of states. The paper also presents the current threats to state
security and describes types of military operations. The study shows that
Poland should take account of the possibility of participating in operations
conducted by NATO, the EU, or the UN as an international crisis response.
Therefore, the armed forces should maintain adequate potential and capa-
bilities.
Keywords: multinational military operations, national security,

terrorism
60
ISSN 2299-2316
AUTOR
mgr Aleksandra Kapuściak
aleksandrakapusciak@gmail.com
SCHENGEN – EUROPEJSKA STREFA BEZ GRANIC.

NAJWIĘKSZY SUKCES UNII EUROPEJSKIEJ CZY
WSPÓŁCZESNA PUŁAPKA? SZANSE I ZAGROŻENIA
MIGRACJI W KONTEKŚCIE BEZPIECZEŃSTWA
EUROPY
Słowa kluczowe: Strefa Schengen, bezpieczeństwo kulturowe, migracje
Wstęp
XX wiek był czasem dwóch wojen światowych, których negatywne

skutki to ogromne wyniszczenie wszystkich państw walczących. Wojny te
spowodowały nie tylko olbrzymie starty materialne, lecz także przyczyniły
się do upadku wartości, zaufania i zachwiania poczucia bezpieczeństwa na
świecie. Europa po tak tragicznych doświadczeniach potrzebowała wiele
czasu, aby odbudować to, co zostało zniszczone przez walczące ze sobą
ideologie faszyzmu i komunizmu. Rozwój cywilizacyjny w XXI wieku,
wszelkie procesy globalizacji, jakie zachodziły oraz stale zachodzą we
wszystkich płaszczyznach życia, doprowadziły społeczeństwa oraz kraje
swoimi działaniami do zacierania się granic. Współczesny świat stał się dla
człowieka o wiele bardziej dostępny niż kiedyś. Swoboda podróżowania
i przemieszczania kiedyś utrudniona warunkami naturalnymi, technicznymi,
a także polityczno-ustrojowymi, stała się dziś po prostu czymś ogólnie do-
stępnym, powszechnym. Przełom polityczny u progu lat dziewięćdziesią-
tych otworzył Polsce drogę do ustrojowej transformacji, a także zmusił do
dokonania fundamentalnych zmian systemu gospodarczego i społecznego.
Integracja europejska stała się jednym z głównych wyznaczników dokony-
wanych przemian i przekształceń. Oficjalnie Polska przystąpiła do Unii
Europejskiej 1 maja 2004 roku, natomiast do Strefy Schengen w 2007 ro-
ku. Wydarzenia te w bezprecedensowy sposób wpłynęły na współczesną
historię. Utworzenie Strefy Schengen należy zaliczyć do największych
osiągnięć integracji Unii Europejskiej. Proces zniesienia granic, budowa
wspólnego systemu bezpieczeństwa oraz, co najważniejsze, przywrócenie
na nowo Europie tak doświadczonej i skłóconej licznymi konfliktami zaufa-
nia oraz poczucia bezpieczeństwa stanowiło olbrzymie wyzwanie, które
61
Aleksandra Kapuściak
bez wątpienia było procesem długotrwałym i złożonym. Statystyki Eurosta-

tu wskazują, iż Europejczycy rocznie dokonują około 1,25 mln podróży na
terenie całej UE i Strefy Schengen1. Sytuacja, w której kiedyś na starym
kontynencie państwa prowadziły totalitarne wojny i rywalizowały o domina-
cję na globie, a w chwili obecnej współczesne granice istnieją tylko na ma-
pie, jest bezapelacyjnie ogromnym, międzynarodowym sukcesem. Europa
bez granic stała się faktem. Idea integracji oraz wolności była i jest słusz-
na. Niestety niekontrolowana wolność bywa niekiedy bardzo zgubna. Hi-
storia lubi się powtarzać i dziś możemy śmiało stwierdzić, że Europa znów
boryka się z kilkoma olbrzymimi problemami, które mogą wpłynąć w dia-
metralny sposób na jej dalsze losy. Możemy zaliczyć do nich między inny-
mi kryzys: ekonomiczny, demograficzny, kulturowy. Strategicznym wyzwa-
niem, z którym musi sobie ona poradzić, jest największy od II wojny świa-
towej kryzys migracyjny. Konflikty zbrojne w Syrii i na Bliskim Wschodzie
powodują olbrzymie migracje ludności, które jeśli będą niekontrolowane
i nieusystematyzowane prawnie mogą doprowadzić do nieodwracalnych
i olbrzymich zmian na arenie międzynarodowej. Celem artykułu jest uka-
zanie obecnej sytuacji Strefy Schengen w kontekście szans i zagrożeń,
jakie wynikają ze zjawiska migracji. Główny problem badawczy został
sformułowały w postaci pytania: Schengen – europejska strefa bez granic -
największy sukces Unii Europejskiej czy współczesna pułapka? Odpo-
wiedź na problem badawczy warunkuje wiele złożonych czynników.
W postępowaniu badawczym wykorzystano zarówno wyniki własnych ob-
serwacji oraz badań, jak i wnioski z analizy literatury przedmiotu. Mając na
uwadze właściwy odbiór przedstawionych treści, należy zdefiniować kilka
podstawowych pojęć, takich jak: strefa Schengen, bezpieczeństwo kultu-
rowe, zagrożenie, wyzwanie, a także migracja. Niewłaściwe ich rozumienie
mogłoby w sposób negatywny wpłynąć na odbiór niniejszych treści. Autor
na rzecz artykułu przeprowadził, również własne badania ankietowe doty-
czące współczesnego postrzegania strefy Schengen, poczucia bezpie-
czeństwa oraz zagrożeń, jakie niesie ze sobą zjawisko migracji.
W artykule zostanie również poruszona kwestia zagrożeń oraz ich
podłoża, jakie mogą być upatrywane w sferze kultury. Różnice kulturowe
są nieodłączną częścią rozwoju każdego społeczeństwa. Stanowią i wy-
znaczają one tożsamość, odmienność oraz indywidualność w rozumieniu
świata. Często bywa tak, iż odmienny system wartości generuje i staje się
motorem powstawania wielu napięć międzykulturowych, które niekiedy
mogą prowadzić do szeregu patologii oraz ekspansji terytorialnych. Nara-
stające konflikty społeczne oraz szeroko rozumiana agresja bywają niejed-
nokrotnie kierowane w stronę poszczególnych jednostek i grup społecz-
1
http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/File:Tourism_trips_of_res
idents_(aged_15_years_or_more),_2014_YB16.png [dostęp: 02.08.2016].
62
Schengen – europejska strefa bez granic. Największy sukces Unii Europejskiej…
nych. Takie zderzenie kultur w dużej mierze niesie ze sobą lawinę zagro-
żeń.
Strefa Schengen
Pod pojęciem Strefy Schengen należy rozumieć obszar, na którym nie

obowiązuje kontrola graniczna. Strefa Schengen i współpraca w ramach jej
obszaru funkcjonuje na podstawie Układu z Schengen2. Stanowi ona tery-
torium, na którym zagwarantowany jest całkowicie swobodny przepływ
osób i towarów3. Państwa sygnatariusze na mocy porozumienia, układu
poczyniły kroki w celu zniesienia granicy wewnętrznej na rzecz jednej gra-
nicy zewnętrznej. Wspólne postanowienia dotyczyły również kwestii wiz
krótkoterminowych oraz wniosków wydawanych w celu udzielania azylu,
a także kontroli granicznych i zasad ich prowadzenia. W tym celu organy
legislacyjne stworzyły wspólne zasady i procedury postępowania. Jedno-
cześnie mając na uwadze zapewnienie bezpieczeństwa w strefie Schen-
gen, nacisk został również ukierunkowany ma wzmocnienie współpracy
i koordynacji pomiędzy policją a organami administracji oraz sądowymi.
Strefa Schengen powstała na mocy układu zawartego 14 czerwca 1985
roku w Luksemburgu. Głównym celem jej utworzenia miało być zapewnia-
nie bezpieczeństwa państwom, które zdecydowały się wstąpić do układu.
Rys historyczny strefy sięga roku 1984, kiedy to dwa europejskie mocar-
stwa, a mianowicie Francja i Niemcy, zdecydowały się na zawarcie poro-
zumienia, które miało usprawnić obywatelom obu państw przekraczanie
granicy między nimi. W chwili obecnej strefa Schengen liczy 26 krajów
europejskich (z których 22 należą do UE): Austrię, Belgię, Danię, Estonię,
Finlandię, Francję, Grecję, Hiszpanię, Holandię, Litwę, Luksemburg, Ło-
twę, Maltę, Niemcy, Polskę, Portugalię, Czechy, Słowację, Słowenię,
Szwecję, Węgry i Włochy, a także Islandię, Liechtenstein, Norwegię
i Szwajcarię4. Członkostwo państw w obszarze bez kontroli na granicach
wewnętrznych oznacza, że sygnatariusze:
• nie realizują odpraw granicznych na swoich granicach wewnętrz-
nych;
2
Układ z Schengen porozumienie, które znosi kontrolę osób przekraczających granice
między państwami członkowskimi układu, a w zamian za to wzmacnia współpracę w zakre-
sie bezpieczeństwa i polityki azylowej. Dotyczy również współpracy przygranicznej. Poro-
zumienie to zostało zawarte w miejscowości Schengen w Luksemburgu 14 czerwca 1985.
Zob. https://pl.wikipedia.org/wiki/Uk%C5%82ad_z_Schengen [dostęp: 03.08.2016].
3
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=URISERV%3Al33020 [dostęp: 02.
08.2016].
4
https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/e-library/docs/schengen_bro
chure/schengen_brochure_dr3111126_pl.pdf [dostęp: 03.08.2016].
63
• przeprowadzają na bazie określonych wymogów zharmonizowane

kontrole w obszarze macierzystych granic zewnętrznych.
Obywatele Unii Europejskiej oraz obywatele państw trzecich mają
możliwość swobodnego podróżowania w przestrzeni strefy Schengen,
a odprawa graniczna ma jedynie miejsce wtedy i tylko wtedy, gdy przekra-
czają oni granicę zewnętrzną Strefy. Kraje takie jak: Bułgaria, Chorwacja,
Cypr, Irlandia, Rumunia i Wielka Brytania to państwa członkowskie Wspól-
noty, ale nie są one częścią strefy Schengen. Oznacza to, że lot z którego-
kolwiek z tych państw do państwa Strefy Schengen uznawany jest za rejs
zewnętrzny, który wymaga tradycyjnej kontroli granicznej. Podróżując po
terytorium UE, wszyscy obywatele posiadają prawo do swobodnego prze-
mieszczania się niezależnie od tego, czy dane państwo jest członkiem
strefy Schengen, czy też nie. Jednak przy wjeździe na terytorium kraju
członkowskiego nienależącego do strefy Schengen przedstawiciele Unii
podlegają głównie minimalnej kontroli granicznej, która ma na celu weryfi-
kację tożsamości w oparciu o dokumenty podróży, którymi mogą być
paszport lub dowód osobisty. Kluczową rolę odgrywa fakt przystąpienia
konkretnego państwa do Strefy Schengen. Musi ono udowodnić, że jest
w mocy przyjąć na swoje barki odpowiedzialność, która polega na ciągłym
nadzorowaniu zewnętrznej granicy strefy Schengen, reprezentując wszyst-
kie kraje - sygnatariuszy umowy. Jednym ze strategicznych zadań jest
również wystawianie ujednoliconych, krótkoterminowych wiz na podstawie
wyodrębnionych przepisów. Państwa kandydujące do członkostwa są zo-
bligowane do rozpoczęcia współpracy partnerskiej z innymi państwami
Schengen oraz utrzymywania jak najwyższego poziomu bezpieczeństwa
w obszarze swojego terytorium, a także stosowania konkretnych przepisów
prawnych obowiązujących na terytorium Schengen jak m.in.:
• zasad dotyczących kontroli granicznej na lądzie, morzu i powietrzu,
• procedury wydawania wiz,
• procesu współpracy policji oraz przechowywania, pozyskiwania
oraz ochrony danych osobowych5.
Kraje strefy Schengen poddawane są okresowej ocenie w celu kontro-
li, czy zgodnie z normami stosują ogólne przepisy Schengen. Mając na
uwadze zapewnienie bezpieczeństwa w ramach przestrzeni otwartych
granic, państwa Schengen udostępniają sobie informacje umożliwiające
zwalczanie zorganizowanej przestępczości transgranicznej oraz walkę ze
zjawiskiem terroryzmu. Doskonała współpraca policyjna między służbami
poszczególnych państw to filar ich efektywnej działalności. Dotyczy to
w szczególności licznych pościgów transgranicznych, obserwacji transgra-
nicznych, budowania wspólnych sztabów i zespołów policyjnych oraz
5
Tamże, s. 5.
64
wdrożenia SIS6. Pościg transgraniczny daje możliwość funkcjonariuszom

straży granicznej oraz policji z jednego państwa członkowskiego Schengen
ściganie i zatrzymanie na obszarze innego państwa Schengen sprawców
przestępstwa. Obserwacja transgraniczna daje możliwość funkcjonariu-
szom policji prowadzenie obserwacji podejrzanych osób bądź grup nawet
po przekroczeniu granicy wewnętrznej strefy Schengen. Do chwili obecnej
kraje Schengen stworzyły w Europie około 50 dwustronnych lub wielo-
stronnych sztabów, które umożliwiają koordynacje działań policji. Stworzo-
no liczne struktury bardzo ścisłej współpracy. Pozwalają one na doskonałą
wymianę informacji oraz danych na szczeblu regionalnym i efektywną re-
akcję na bezpośrednie zagrożenia w regionach znajdujących się przy gra-
nicy. Kwestie prawne Schengen w dalszym ciągu umożliwiają przedstawi-
cielom krajowym przywrócenie w wyjątkowych sytuacjach tymczasowych
kontroli na granicach wewnętrznych w przypadku poważnego zagrożenia
dla bezpieczeństwa całej strefy. Aby usprawnić zgodne z prawem podró-
żowanie, bez strat dla bezpieczeństwa, UE udostępnia państwom człon-
kowskim zasoby finansowe z Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
które były przeznaczone na ochronę granic. Na przełomie lat 2014-2020
na poprawę zarządzania i kontroli na granicach zewnętrznych udostępnio-
no środki o łącznej wysokości 2,76 mld euro w celu sprawniejszego prze-
ciwdziałania nielegalnej migracji oraz przyspieszenia obsługi wniosków
o wizy Schengen. Mając na uwadze poprawę współpracy policji i wymianę
informacji w strefie Schengen, UE wyasygnowała 1 mld euro z Funduszu
Bezpieczeństwa Wewnętrznego, ze środków na policję. Strefę Schengen
stanowi obecnie 42673 km granic morskich i 7721 km granic lądowych.
Wszystkie kraje Schengen posiadają wspólną granicę zewnętrzną i pono-
szą za nią identyczną odpowiedzialność, która wynika z braku kontroli na
granicach wewnętrznych oraz konieczności zagwarantowania bezpieczeń-
stwa w strefie Schengen. Efektywna kontrola granic zewnętrznych nie jest
jednoznaczna z całkowitym bezpieczeństwem Unii. Wprost przeciwnie dla
zapewnienia dobra europejskiej gospodarce wdraża się i realizuje ruch
turystyczny i podróże służbowe. W celu wyjazdu do strefy Schengen oby-
watele wybranych państw trzecich zobowiązani są posiadać odpowiednią
6
System informacyjny Schengen (SIS) został ustanowiony w celu utrzymania bezpie-
czeństwa wewnętrznego w państwach strefy Schengen po zniesieniu kontroli na granicach
wewnętrznych. Jest to wielkoskalowy system informatyczny umożliwiający policji, organom
zajmującym się migracją, organom sądowym i innym organom konsultowanie wpisów doty-
czących osób zaginionych, wpisów na temat osób lub przedmiotów związanych z przestęp-
stwami oraz wpisów na temat obywateli państw trzecich, którzy nie mają prawa wjazdu lub
pobytu na terytorium strefy Schengen. Dzięki możliwościom, jakie oferuje, SIS jest podsta-
wowym narzędziem współpracy organów ścigania. Jednocześnie w dużym stopniu pomaga
chronić zewnętrzne granice Schengen. https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/ homeaffa-
irs/files/e-library/docs/schengen_brochure/schengen_brochure_dr3111126_pl.pdf, [dostęp:
02.08.2016].
65
wizę. Państwa Schengen posiadają wspólne zasady wydawania krótko-

okresowych wiz Schengen, które są obowiązujące w obszarze całej strefy.
Wizy umożliwiają tymczasowy pobyt i swobodne podróżowanie po teryto-
rium państw Schengen przez okres nie dłuższy niż 90 dni. Do przepisów
Schengen zaliczają się również podsystemy małego ruchu granicznego,
które ułatwiają wjazd do strefy Schengen przedstawicielom państw sąsia-
dujących.
Zjawisko migracji
Migracja w literaturze przedmiotu jest definiowana jako przemieszcza-

nie się ludności do nowych miejsc zamieszkania. Jest to proces osiedlenia
się zwłaszcza w innych państwach bądź na innych kontynentach. Zjawisko
migracji obecnie jest nieodzownym elementem współczesnego świata, jest
to wynik ciągłego procesu globalizacji i przemian społeczno-
gospodarczych, jakie mają miejsce współcześnie. Zmiana miejsca za-
mieszkania lub pobytu nie jest zjawiskiem całkowicie nowym, charaktery-
stycznym dla dzisiejszych czasów. Rozpatrując losy poprzednich cywiliza-
cji, bez problemu można zauważyć, że ludzie permanentnie przemieszczali
się i zasiedlali nowe tereny. Podyktowane było to wieloma czynnikami
między innymi: politycznymi, ekonomicznymi, czy społecznymi. Nasilenie
tego procesu często wynikało z gwałtownych i dynamicznych zmian, jakie
zachodziły w obszarze gospodarki, sektorze transportu oraz infrastruktury.
Kluczowymi czynnikami, posiadającymi znaczący wpływ na zjawisko mi-
gracji, były momenty przełomowe tak zwane historyczne, np. dwie wojny
światowe, które zmusiły ludzi do masowych ucieczek, ewakuacji z miejsca
zamieszkania siebie i rodzin, deportacji, czy nawet obowiązkowych wysie-
dleń7. W krajach należących do Wspólnoty Europejskiej zjawisko migracji
wcale nie zanika. Naukowcy wręcz alarmują, że zjawisko migracji nabiera
coraz to większego wymiaru. Specjaliści obszaru wielu nauk i dyscyplin
naukowych takich jak: historia, ekonomia, czy geografia, ciągle badają
zjawisko migracji pod wieloma aspektami, analizują wszelkie czynniki i na
tej podstawie usiłują przewidzieć dalsze losy tego procesu. Zdania, stano-
wiska na temat rozwoju migracji są różnorodne. Jedni przyjmują, że jest to
olbrzymie zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa i ładu międzynarodo-
wego, drudzy zaś widzą w nim wielką szansę oraz wyzwanie, które może
wpłynąć pozytywnie na rozwój gospodarczy, ekonomiczny, a także kultu-
rowy. Zjawisko migracji niesie ze sobą wielkie nadzieje, ale również gigan-
tyczny niepokój o bezpieczeństwo międzynarodowe. Rezultaty procesu
migracji oddziałują na wiele segmentów. W obecnych czasach tematyka
7
K. Głowiak, Zjawisko migracji – rys historyczny, Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego To-
warzystwa Naukowego, t. 27, Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe, Ostrołęka, 2013.
66
migracji stale nabiera coraz większego wymiaru i znaczenia. Materia ta

stanowi istotny element rozmów, jakie są prowadzone przez przywódców
państw na arenie międzynarodowej. Wynika to bowiem z faktu, że zjawisko
migracji ze względu na swą dynamikę i intensywność występowania stale
wywiera zmiany w obecnej polityce rządów, szczególnie w polityce rządów
krajów Unii Europejskiej. Państwa członkowskie Wspólnoty UE, pragnąc
uchronić się przed licznymi zagrożeniami wynikającymi ze zjawiska migra-
cji muszą zdecydować się na wdrożenie konkretnych rozstrzygnięć praw-
nych8. Inaczej doprowadzi to do chaosu oraz łamania wszelkich norm
prawnych godzących w bezpieczeństwo obywateli i porządek publiczny.
Poniższa tabela nr 1 przedstawia powody migracji, jakie możemy za-
obserwować w obecnych czasach. Dokonując analizy literatury przedmio-
tu, można wyszczególnić trzy najczęstsze czynniki, a mianowicie: czynniki
ekonomiczne i demograficzne, czynniki polityczne oraz czynniki społeczno-
kulturowe.
Tabela 1. Powody migracji
Źródło: M. Centkowska, M. Zarzycka, Przegląd inicjatyw na rzecz bezpieczeństwa Unii

Europejskiej w świetle problemu migracji, Obronność – Zeszyty Naukowe Wydziału Zarzą-
dzania i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej, nr 2(14)/2015, AON, Warszawa, 2015,
s. 36.
Bardzo często bywa tak, że nie występuje tylko pojedynczy czynniki,
powód migracji danej osoby bądź grup społecznych. Niejednokrotnie bywa
tak, że czynniki nakładają się, są wieloaspektowe. Dlatego zjawisko i cały
proces migracji jest tak złożony, można śmiało stwierdzić, że posiada in-
terdyscyplinarną naturę.
8
M. Centkowska, M. Zarzycka, Przegląd inicjatyw….
67
Bezpieczeństwo kulturowe w kontekście szans i zagrożeń
Sięgając do początku, od kiedy zaczęły istnieć zjawiska kulturowe,

powstały również zagrożenia im odpowiadające, między innymi ze strony
innych społeczności, które od wieków rywalizowały ze sobą. Kwestie róż-
nic kulturowych istniały od dawna, ale o bezpieczeństwie kulturowym mówi
się stosunkowo niedawno, powstaje coraz więcej publikacji w tej materii.
Punktem przełomowym w tym obszarze stał się upadek komunizmu, ko-
niec zimnej wojny oraz rozpad świata dwubiegunowego, a jako efekt po-
średni należy wskazać gwałtowanie zachodzące procesy globalizacji9. Na-
stępnym aspektem, który budzi obok nadziei także niepokój, jest przyna-
leżność Polski do Unii Europejskiej. Skrajne emocje i niepewne postawy
dotyczą zwłaszcza aspektów gospodarczych i kulturowych integracji. Ko-
lejnym dość drastycznym i wywołującym wiele wątpliwości punktem zwrot-
nym były wydarzenia, które miały miejsce 11 września 2001 r. Przyczyniły
się one do zmiany pojmowania bezpieczeństwa międzynarodowego i spo-
sobu ujmowania zagrożeń w różnych częściach globu. Za kluczowe i stra-
tegiczne zagrożenie uznano międzynarodowy terroryzm, wyrastający na
pograniczu kultur, religii, czerpiący siłę z nierozwiązanych konfliktów cywi-
lizacyjnych, religijnych, kulturowych. Ciągle wśród naukowców i ekspertów
trwają dyskusje na temat przyczyn tego bezprecedensowego w swym tra-
gizmie wydarzenia. Wśród analityków stosunków międzynarodowych pa-
nuje jedna opinia, że świat współczesny bliższy jest poglądom Samuela
Huntingtona niż tezom Francisa Fukuyamy, który twierdził, że wraz z zim-
ną wojną oraz upadkiem komunizmu zakończy się historia. Jeśli zwyciężył
jeden model cywilizacyjny, to jako najlepszy wariant, powinien zostać po-
wszechnie przyjęty i zaakceptowany i nie ma sensu poszukiwanie lepsze-
go. Pogląd ten został szybko negatywnie zweryfikowany, nie tylko poprzez
wydarzenia, jakie miały miejsce 11 września 2001 r., lecz szczególnie
przez notorycznie komplikujące się relacje międzykulturowe, a także kon-
flikty, jakie wybuchały i powstawały na pograniczu ścierania się kultury,
religii oraz społeczności etnicznych. Huntington pisał w 1993 r. iż w świe-
cie, jaki nastał po zakończeniu zimnej wojny, flagi bardzo się liczą, to samo
dotyczy innych symboli kulturowej tożsamości, takich jak krzyże, półksię-
życe, a nawet nakrycia głowy. Liczy się bowiem kultura, a kulturowa toż-
samość jest tym, co dla większości ludzi ma najważniejsze znaczenie. Lu-
dzie odkrywają nowe tożsamości będące często starymi, maszerują pod
nowymi (nieraz starymi) sztandarami, wywołując wojny z nowymi – też
niejednokrotnie starymi – wrogami10. Zdanie Huntingtona, który upatrywał
głównego zagrożenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego po upadku
komunizmu w zderzeniach cywilizacyjno-kulturowych o podłożu religijnym,
9
http://adamkorcz.w.interiowo.pl/kultur.pdf [dostęp: 12.11.2016].
10
Tamże.
68
spowodowało burzliwą dyskusję w zainteresowanych środowiskach. Dys-

kusja była tym większa im bardziej jest złożona natura konfliktów między-
narodowych na przełomie XXI wieku. Przedstawiciele podzielający tę teo-
rię podkreślają, że w społeczeństwach o cechach globalnych, w których
coraz trudniej jest wyodrębnić własną tożsamość poprzez odwołanie się do
konkretnego obywatelstwa bądź zawodu, wzmacnia się pokusa, aby uczy-
nić to na podstawie członkowstwa, integracji ze wspólnotą kulturową po-
przez grupę kulturową, etniczną czy religijną.
Wyniki badań empirycznych
Na rzecz artykułu autor przeprowadził własne badania ankietowe. Pró-

ba badawcza wynosiła 100 osób. Badanie zostało przeprowadzone za
pomocą kwestionariusza ankietowego, który został rozpowszechniony do
respondentów drogą internetową. Grupa badawcza była przypadkowa, co
według autora, jest bardzo pozytywne dla badania, ponieważ wyniki nie
odzwierciedlają poglądów osób reprezentujących to samo środowisko np.:
środowisko akademickie, lecz stanowią poglądy przypadkowych osób.
Kwestionariusz ankiety zawierał pięć pytań, które dotyczyły: kwestii migra-
cji, Strefy Schengen oraz poczucia bezpieczeństwa respondentów.
W pytaniu pierwszym badani zostali poproszeni o udzielenie odpowie-
dzi dotyczącej ich opinii na temat kryzysu migracyjnego oraz faktu czy Pol-
ska w trosce o bezpieczeństwo obywateli powinna przywrócić kontrole
paszportowe i wizowe?
nie
39% tak
61%
tak nie
Źródło: opracowanie własne.

Rys. 1. Czy w obecnej sytuacji stale narastającego kryzysu migracyjnego
Polska powinna zamknąć swoje granice i wprowadzić kontrole paszporto-
we/wizowe?
61% respondentów wskazało odpowiedź „tak”, czyli uważa, że Polska

na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa swoich obywateli powinna zamknąć
granice oraz przywrócić obowiązek kontroli paszportowych, jaki istniał kie-
69
dyś. Natomiast 39% badanych wskazało odpowiedź „nie”. Można domnie-

mywać, że według ich opinii zamknięcie granic i kontrole graniczne nie
przyczyniłyby się w żaden sposób do poprawy sytuacji dotyczącej bezpie-
czeństwa.
W pytaniu drugim respondenci zostali poproszeni o wskazanie ich wła-
snej opinii na temat idei Strefy Schengen: czy uważają ją za jeden z naj-
większych sukcesów integracji Unii Europejskiej, czy widzą w niej pułapkę
i potencjalne zagrożenie? Odpowiedzi na to pytanie są bardzo podzielone:
43% badanych wskazało, iż Strefa Schengen sama w sobie jest sukcesem
koncentracji poszczególnych państw europejskich. Należy również zwrócić
uwagę, że 25% osób widzi w niej duże zagrożenie dla bezpieczeństwa.
Jest to niewątpliwie spowodowane obecną sytuacją na świecie i w Europie.
32% badanych w tej kwestii nie umiało się ustosunkować i powiedziało, że
nie ma zdania.
Nie m am
zdania Jest
sukcesem
32%
Jest 43%
zagrożniem
25%
Jest sukcesem Jest zagrożniem Nie mam zdania

Rys. 2. Czy Pana/Pani zdaniem strefa Schengen jest jednym z największych
sukcesów integracji UE, czy jedną wielką „pułapką” i zagrożeniem?
W pytaniu trzecim zostało zbadane poczucie bezpieczeństwa wśród

respondentów. Zadano im pytanie, czy po tragicznych wydarzeniach zwią-
zanych z atakami terrorystycznymi czuje się Pan/ Pani zaniepokojony/a
o bezpieczeństwo Europy oraz Polski? Wyniki zostały zaprezentowane na
rysunku nr 3. Dane uzyskane w procesie badawczym budzą duże zanie-
pokojenie, ponieważ 88% respondentów odczuwa strach o swoje bezpie-
czeństwo, a jedynie 12% badanych czuje się bezpiecznie i nie widzi żad-
nego zagrożenia.
70
Jestem spokojny
12%
Jestem
zaniepokojony
88%
Jestem zaniepokojony Jestem spokojny

Rys. 3. Czy po tragicznych wydarzeniach związanych z atakami terrory-
stycznymi czuje się Pan/ Pani zaniepokojony/a o bezpieczeństwo Europy
oraz Polski?
W pytaniu czwartym zostało również zbadane poczucie bezpieczeń-

stwa wśród respondentów. Zadano im następujące pytanie: Czy uważa
Pan/Pani, że Polska może stać się potencjalnym celem ataków terrory-
stycznych? Wyniki zostały zaprezentowane na rysunku nr 4. Bardzo wyso-
ki procent, bo aż 77% badanych uważa, że Polska może stać się poten-
cjalnym celem ataków terrorystycznych, a 23% uważa, że nasz kraj jest
bezpieczny i nie jest narażony na zagrożenia terrorystyczne.
nie
23%
tak
77%
tak nie

Rys. 4. Czy uważa Pan/Pani, że Polska może stać się potencjalnym celem
ataków terrorystycznych ?
71
W pytaniu piątym badani zostali poproszeni o wskazanie trzech naj-

częściej, według ich opinii, występujących zagrożeń związanych ze zjawi-
skiem migracji. Najczęściej wskazywane odpowiedzi to zwiększenie się
przestępczości, ataki terrorystyczne oraz negatywny wpływ kultury islam-
skiej na kulturę zachodnią.
80
70
60
50
40
70 73
30
20 42
10
0
Zwiększenie Ataki Negatywny wpływ
przestępczości terrorystyczne kultury Islamu na
kulturę zachodnią

Rys. 5. Zagrożenia najczęściej wskazywane przez respondentów
Podsumowanie
Celem artykułu było ukazanie obecnej sytuacji Strefy Schengen w kon-

tekście szans i zagrożeń, jakie wynikają ze zjawiska migracji. Główny pro-
blem badawczy został sformułowały w postaci pytania: Schengen – euro-
pejska strefa bez granic - największy sukces Unii Europejskiej, czy współ-
czesna pułapka? Odpowiedź na problem badawczy niestety nie jest jedno-
znaczna. Według autora, jest ona podyktowana wnioskami, jakie powstały
w toku badań i analizy wyników ankiety, która została przeprowadzona na
rzecz niniejszego artykułu. Podsumowując powyższe rozważania dotyczą-
ce działalności i funkcjonowania Strefy Schengen oraz zjawiska migracji
jako nieodłącznego komponentu bezpieczeństwa międzynarodowego oraz
wszelkich kwestii związanych z bezpieczeństwem kulturowym, należy
zwrócić uwagę na istotę rzeczy. Strefa Schengen, według autora, ma dwo-
istą naturę, ponieważ jest ona bez wątpienia kluczowym i ogromnym suk-
cesem całej integracji krajów Wspólnoty Europejskiej, ale w dzisiejszych
czasach musi poradzić sobie z wieloma zagrożeniami, które godzą w jej
nadrzędną funkcję. Jedyną drogą, aby Strefa Schengen przetrwała i funk-
cjonowała prawidłowo, jest rozważna polityka międzynarodowa oraz pra-
widłowe regulacje prawne.
72
Bibliografia
1. Centkowska Magdalena, Zarzycka Martyna, Przegląd inicjatyw na rzecz

bezpieczeństwa Unii Europejskiej w świetle problemu migracji, Obronność – Zeszyty
Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej, nr 2(14)/2015,
AON, Warszawa, 2015,
2. Głowiak Krzysztof, Zjawisko migracji – rys historyczny, Zeszyty Naukowe
Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, t. 27, Ostrołęckie Towarzystwo Nauko-
we, Ostrołęka, 2013.
3. Jaroszyńska Małgorzata, Bezpieczeństwo kulturowe Europy XXI wieku,
Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa, 2016.
4. Żarkowski Paweł, Topolewski Stanisław, Współczesne bezpieczeństwo
kulturowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego, Siedlce,
2014.
1. http://ec.europa.eu/eurostat/statisticsexplained/index.php/File:Tourism_trip
s_of_residents_(aged_15_years_or_more),_2014_YB16.png.
2. http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=URISERV%3Al330207.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Uk%C5%82ad_z_Schengen.
THE SCHENGEN ZONE - THE EUROPEAN AREA WITH NO

BORDERS THE MOST REMARKABLE SUCCESS OF THE EU
OR A CONTEMPORARY TRAP? OPPORTUNITIES AND RISKS
RELATED TO MIGRATION IN THE CONTEXT
OF EUROPE’S SECURITY
The purpose of the article is to show the current situation of the

Schengen Area in the context of the opportunities and risks arising from
the phenomenon of migration. The main focus of the research has been
formulated in the form of the following question: Is Schengen-European
Zone, being without borders, the EU’s greatest success or a modern trap?
The topic is justified by the fact that the Schengen Area, which is one
of the key elements of European integration and whose goal is to facilitate
free movement across borders, poses a huge threat in the current political
situation, which is associated with the phenomenon of uncontrolled migra-
tion. Nowadays, Europe faces a number of crises: economic, demographic,
and cultural. The strategic challenge with which it must deal is the issue
of refugees, which is the most acute problem since World War II.
73
The author has conducted surveys on the modern perception of the

Schengen Area, a sense of security, and the threats posed by the phe-
nomenon of migration. The results indicate that as many as 61% of the
respondents believe that Poland should close its borders. The three main
risks associated with migration that respondents mention are as follows:
terrorist attacks, the increase of crime, and the negative impact of Islam
on Western culture. Very alarming results have been reported in questions
related to the sense of security, namely as many as 88% of the respon-
dents feel concerned about the recent terrorist attacks that have taken
place in Europe, whereas 77% of the respondents are afraid that Poland
could become a potential target of terrorist attacks.
Keywords: Schengen Zone, migration, security of Europe
74
ISSN 2299-2316
AUTOR
dr Maciej Kaźmierczak
m.kazmierczak@akademia.mil.pl
ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE
STANOWISKA DOWODZENIA (SD)
POZIOMU TAKTYCZNEGO
NA SZCZEBLU BRYGADY
Tylko szeroki horyzont myślowy

pozwala rozwiązać skomplikowane zadania,
których nie szczędzi logistyce współczesna wojna.
Henry E. Eccles
Słowa kluczowe: zabezpieczenie logistyczne,

przedsięwzięcia logistyczne, urządzenia logistyczne,
system dowodzenia, stanowisko dowodzenia, organy dowodzenia,
batalion dowodzenia
Wprowadzenie
Celem artykułu jest przybliżenie specyfiki zabezpieczenia logistyczne-

go SD poziomu taktycznego na przykładzie oddziału. Pojawienie się nowej
generacji sprzętu, nowoczesnych środków łączności i informatyki oraz au-
tomatyzacji procesów dowodzenia i kierowania funkcjonujących w ramach
stanowiska dowodzenia (SD), wymusiło wprowadzenie szeregu zmian
w zakresie organizacji i wyposażenia elementów logistycznych występują-
cych w pododdziałach dowodzenia.
Doświadczenia zdobyte podczas ćwiczeń wykazują pewne różnice
w realizacji procedur zabezpieczenia logistycznego na rzecz SD oddziału
w stosunku do pododdziałów bojowych. Pozwala to, zdaniem autora, na
sformułowanie tezy, że mimo dążenia do ujednolicenia procedur logistycz-
nych proces zabezpieczenia logistycznego SD charakteryzuje się specyfi-
ką, która w sposób zasadniczy wpływa na pracę organów dowodzenia od-
działu.
75
Maciej Kaźmierczak
Charakterystyka i struktura organizacyjna

stanowiska dowodzenia oddziału
Procesy dowodzenia, jakie zachodzą w czasie działań bojowych na

polu walki, skupiają się na stanowiskach dowodzenia. Współczesne kon-
flikty zbrojne jednoznacznie wskazują, że o powodzeniu w walce w dużej
mierze decyduje sprawnie funkcjonujący system dowodzenia. Stąd też na
pierwszy plan wysuwa się problem organizacji dowództw oraz procedur
działania, które bezpośrednio wpływają na realizację zadań przez podległe
wojska. Dostosowanie struktur poszczególnych szczebli dowodzenia do
funkcji i zadań, jakie obecnie mają spełniać, jest alternatywą do odniesie-
nia sukcesu.
Kwestia właściwego funkcjonowania dowództw w warunkach współ-
czesnego pola walki, także w warunkach prowadzenia działań
o charakterze innym niż wojna, w środowisku nowoczesnych systemów
broni, szybko zmieniającej się sytuacji, w otoczeniu informacyjnym o dużej
dynamice i ogromnej wprost ilości zmiennych parametrów mających wpływ
na podjęcie decyzji, determinowało zmiany zachodzące w strukturach
i procedurach systemu dowodzenia wojskami. Zmiany dotknęły wszystkich
szczebli dowodzenia, w tym również szczebla brygady, jako jednostki
przewidzianej do samodzielnego prowadzenia działań w różnych środowi-
skach pola walki1.
Zapewnienie ciągłości i operatywności dowodzenia jest jednym
z podstawowych wymogów organizacji systemu dowodzenia. Duża ma-
newrowość sił i środków dowodzenia, a tym samym SD, szczególnie na
poziomie taktycznym powoduje wzrost wymagań w stosunku do podod-
działów dowodzenia odpowiadających za ich organizację.
Złożona struktura organizacyjna Sił Zbrojnych RP (SZ RP) oraz duża
różnorodność sposobów prowadzenia przez nie działań stawiają szczegól-
ne wymagania w zakresie systemu dowodzenia. Pod względem organiza-
cyjnym system dowodzenia, tak jak każdy system kierowania, stanowi
zbiór określonych elementów powiązanych odpowiednio relacjami dowo-
dzenia, współdziałania i alarmowania, sprzężonych ze sobą informatycznie
i technicznie, niezależnie od hierarchicznego poziomu (szczebla) dowo-
dzenia. Jest on więc zbiorem określonych środków dowodzenia oraz za-
bezpieczających (obsługujących) je ludzi (personelu) powiązanych ze so-
bą, odpowiednio do struktury organizacyjnej oraz decyzji dowódców po-
dejmowanych w ramach wykonywania funkcji dowodzenia2.
1
Por., M. Liberacki, Praca sekcji łączności i informatyki na stanowisku dowodzenia
BZ, WSOWL, Wrocław, 2006, s. 6.
2
Por., J. Wołejszo (red.), System dowodzenia, AON, Warszawa, 2013, s. 53-55.
76
Zabezpieczenie logistyczne stanowiska dowodzenia (SD)…
Struktura organizacyjno-funkcjonalna SD tworzona jest na bazie do-

wództw czasu „P” oraz pododdziałów dowodzenia i łączności stosownie do
potrzeb dowodzenia.
Stanowisko dowodzenia3 to odpowiednio do wykonywanego zadania
przygotowane i wyposażone miejsca (obiekty, rejony), w których rozmiesz-
cza się organy dowodzenia oraz elementy zabezpieczenia. W czasie dzia-
łań bojowych dowództwa podzielone są na organy dowodzenia i mogą być
rozmieszczone w kilku miejscach. Miejsce z którego dowodzi dowódca
nazywa się stanowiskiem dowodzenia. Specyfika organizacji elementów
SD wynika również ze składu sił realizujących zadanie, tzn. czy działania
prowadzone są przez siły narodowe, w ramach NATO lub innych struktur
wielonarodowych. Wpływ na elementy dowodzenia ma także rodzaj pro-
wadzonych operacji, dlatego też organizacja i obsada SD będzie różna
w zależności od tego, czy będą to operacje wojenne, misje pokojowe, czy
też operacje reagowania kryzysowego. Generalna zasada mówi, że ele-
menty strukturalne SD muszą być elastyczne i gotowe do przystosowania
do bieżących wymagań operacji, a siły i środki zabezpieczające muszą
zapewnić ich powiązanie funkcjonalne i informacyjne w określonym ukła-
dzie poziomym i pionowym systemu dowodzenia.
Strukturę organizacyjno-funkcjonalną stanowiska dowodzenia oddziału
tworzą4:
Organ Dowodzenia (część operacyjna), który jest zasadniczym ele-
mentem SD odpowiedzialnym za planowanie, organizację działań
i dowodzenie wojskami w toku walki, wspierającym dowódcę w cyklu decy-
zyjnym procesu dowodzenia. Organ dowodzenia organizuje się w zespoły
funkcjonalne odpowiadające obszarom problemowym dowodzenia i prze-
znaczone bezpośrednio do pracy operacyjnej (sztabowej).
Węzeł Łączności (WŁ) to element systemu łączności stanowiący or-
ganizacyjno-techniczne połączenie sił i środków łączności i informatyki
przeznaczony do zapewnienia wymiany wszelkich rodzajów informacji
w procesie dowodzenia wojskami i kierowania środkami walki. Jest częścią
składową SD.
Grupa Zabezpieczenia – część SD, w której zgrupowane są podod-
działy macierzystych batalionów dowodzenia oraz inne, przydzielone do
zabezpieczenia funkcjonowania SD wraz z zgromadzonymi zapasami
środków bojowych i materiałowych (ŚBiM). Grupa zabezpieczenia SD to
siły i środki zabezpieczające całokształt przedsięwzięć pozostałych ele-
mentów. Nie ma ona określonego składu i struktury organizacyjnej, reaguje
elastycznie na potrzeby struktur i osób funkcyjnych SD. Zakres działania
tej części SD polega m.in. na: obronie i ochronie wszystkich elementów
3
Por., Z. Leśniewski, N. Prusiński, Organizacja, przemieszczanie i rozmieszczanie
stanowisk dowodzenia wojsk lądowych, AON, Warszawa, 2009, s. 7.
4
Tamże, s.11-13.
77
Maciej Kaźmierczak
(warta, patrole, posterunki porządkowo-ochronne), regulacji ruchu, utrzy-

maniu dróg wewnętrznych SD, przygotowaniu i utrzymaniu w gotowości
stanowisk pracy i odpoczynku personelu, zabezpieczeniu materiałowym
we wszystkich klasach, zabezpieczeniu technicznym, organizacji prze-
mieszczania oraz rozwijania i zwijania SD5.
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Zakładu Dowodzenia Instytutu Sztuki

Operacyjnej i Taktyki WWoj ASzWoj.
Rys. 1. Struktura Organizacyjna Stanowiska Dowodzenia oddziału (wariant)
Lądowisko – organizuje się w pobliżu stanowisk dowodzenia, zabez-

piecza ono warunki do lądowania i obsługi dla śmigłowców łącznikowych.
Lądowisko przygotowuje pododdział dowodzenia organizujący SD.
Elementy funkcjonalno-strukturalne po rozmieszczeniu we wskazanym
rejonie tworzą system powiązań organizacyjnych i zabezpieczenia (rys. 1).
Organ Dowodzenia SD oddziału zawiera w swojej strukturze następu-
jące zasadnicze komórki organizacyjno – funkcjonalne6 (rys. 2.):
5
Por., J. Kręcikij, J. Wołejszo (red.), Podręcznik dowódcy batalionu, AON, Warszawa,
2007, s. 54.
6
Por., System dowodzenia Siłami Zbrojnymi Rzeczypospolitej Polskiej. DD/6.1.(B),
Sztab. Gen. WP, Warszawa, 2014, s. 84-86.
78
• pion operacyjny;
• pion wsparcia bojowego;
• pion wsparcia działań;
• Komendę SD.
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Zakładu Dowodzenia Instytutu Sztuki

Operacyjnej i Taktyki WWoj ASzWoj.
Rys. 2. Struktura Organu Dowodzenia SD (wariant)
Zabezpieczenie logistyczne
stanowiska dowodzenia oddziału
Zabezpieczenie logistyczne SD oddziału w działaniach taktycznych

jest procesem zachodzącym w systemie zabezpieczenia logistycznego
oddziału. Wynika z tego, że procesy logistyczne oraz funkcjonowanie ele-
mentów i urządzeń logistycznych SD będą uwarunkowane działaniami
podejmowanymi i świadczonymi przez przełożonego. Batalion dowodzenia
(bdow) oddziału, organizując struktury SD, konsoliduje potencjał podod-
działów ze swego składu, tworząc elementy całkowicie odmienne od swo-
ich struktur czasu „P”. Właściwa realizacja tego przedsięwzięcia jest jed-
nym z podstawowych czynników rzutujących na skuteczność zabezpie-
czenia logistycznego rozwijanego SD oddziału. Jednocześnie zjawisko to
określa specyfikę logistycznego zabezpieczenia SD w odniesieniu do in-
79
Maciej Kaźmierczak
nych pododdziałów (batalionów), w których podobne działania są podej-

mowane7.
Właściwa organizacja systemu zabezpieczenia logistycznego SD wy-
maga, aby wszystkie pododdziały bdow (w tym logistyczne) przed przystą-
pieniem do organizacji SD zostały uzupełnione do pełnych stanów etato-
wych żołnierzy, sprzętu wojskowego (SpW), uzbrojenia i wyposażenia.
Dodatkowo należy zgromadzić normatywne zapasy ŚBiM oraz odpowied-
nio przygotować sprzęt i wyposażenie do przewidywanych warunków wal-
ki. Wpływ na podejmowanie decyzji związanych z zabezpieczeniem logi-
stycznym SD będzie miał właściwy podział sił i środków logistycznych
(własnych i przydzielonych) na zabezpieczenie SD i ZSD8.
Elementy logistyczne organizowane do zabezpieczenia SD oddziału to
wydzielone siły i środki z przydzielonych i własnych pododdziałów bdow
(klog) zorganizowane w grupy do realizacji zadań zabezpieczenia materia-
łowego, technicznego i medycznego. Wielkość i intensywność procesów
logistycznych oraz sposób działania urządzeń logistycznych zależeć bę-
dzie od natężenia działań taktycznych.
Specyfika zadań logistycznych realizowanych na rzecz SD wyraża się
w realizacji wybranych przedsięwzięć oraz specjalistycznych usług logi-
stycznych przy utrzymaniu niezbędnych zapasów oraz posiadaniu odpo-
wiedniego potencjału materiałowego, technicznego, medycznego i trans-
portowego. W związku z tym oczywiste jest, że w strukturze organizacyjnej
logistyki SD oddziału powinny występować elementy zaopatrzenia, ewaku-
acji sprzętu, remontowe, medyczne oraz transportowe.
Istotą zabezpieczenia logistycznego SD oddziału jest przygotowanie,
racjonalne wykorzystanie i utrzymanie w gotowości do użycia odpowiednio
urzutowanego i rozmieszczonego w terenie potencjału logistycznego (ma-
teriałowego i technicznego) oraz sił i środków zabezpieczenia medyczne-
go9. W praktyce sprowadza się to do organizowania i rozwijania w ramach
SD oddziału elementów i urządzeń stanowiących struktury wykonawcze
logistyki. Struktury te muszą być tak usytuowane i rozwinięte, aby termi-
nowo realizować dostarczanie zaopatrzenia i usługi specjalistyczne. Wy-
konawcą tych przedsięwzięć jest kompania logistyczna (klog) bdow oraz
zespół zabezpieczenia medycznego (ZZMed).
Zasady zabezpieczenia logistycznego oraz świadczenia usług logi-
stycznych dla stanu osobowego SD oddziału w dużej mierze związane są
z możliwościami oraz poziomem utrzymania infrastruktury terenowej rejonu
7
Por., A. Hankus, M. Marczyk, A. Wisz, Miejsce i rola dowództwa batalionu dowodze-
nia w systemie dowodzenia przełożonego, PN-B pk. BODOW, AON, Warszawa, 2010,
s. 135.
8
Tamże, s. 136.
9
Por., M. Kaźmierczak, S. Kurek, S. Smyk, Postulatywny model pozyskiwania zaso-
bów logistycznych spoza SZ RP, PN-B kod: II.2.13.1.0, AON, Warszawa, 2014, s. 10.
80
działań i rozwinięcia elementów SD. Jest to czynnik, który w znacznej mie-

rze może ułatwić realizację zadań pododdziałom dowodzenia.
Specyfika organizowania zabezpieczenia logistycznego SD oddziału
obejmuje kompleks wzajemnie powiązanych przedsięwzięć polegających
na10:
• przygotowaniu sił i środków logistycznych do pracy;
• odpowiednim ugrupowaniu, rozmieszczeniu i przemieszczeniu
pododdziałów i urządzeń (elementów) logistycznych w terenie;
• właściwym wyznaczeniu, przygotowaniu i utrzymaniu wewnętrz-
nych dróg dowozu i ewakuacji;
• odmiennych warunkach organizowania ochrony i obrony elementów
SD.
Przygotowanie personelu i wyposażenia pododdziałów logistycznych
bdow do realizacji zadań będzie obejmowało: uzupełnienie stanów osobo-
wych, usprawnienie i ukompletowanie sprzętu i urządzeń, zgromadzenie
zapasów ŚBiM, przygotowanie sprzętu wojskowego (SpW) do eksploatacji
w różnych warunkach.
Ugrupowanie sił i środków logistycznych zabezpieczających SD po-
winno odbyć się w sposób umożliwiający ich maksymalne wykorzystanie
w zmieniającej się sytuacji taktycznej (bojowej). Usytuowanie elementów
i urządzeń logistycznych powinno odzwierciedlać i być dostosowane do
skali rozwinięcia i rodzaju działania elementów dowodzenia SD. W dużej
mierze jest to uzależnione od częstotliwości przemieszczeń SD wynikają-
cych z dynamiki działań oddziału (np. konieczność realizacji zadań logi-
stycznych bez pełnego rozwinięcia urządzeń i elementów logistycznych).
Rozmieszczenie pododdziałów i urządzeń logistycznych powinno po-
zwolić na realizację zadań zabezpieczenia logistycznego na rzecz SD przy
zachowaniu pełnej mobilności. Należy przy tym kłaść nacisk na wykorzy-
stanie obiektów stałych oraz rejonów znajdujących się w pobliżu dróg do-
wozu i ewakuacji. Głównym czynnikiem decydującym o rozmieszczeniu
urządzeń logistycznych SD będzie ich użyteczność i skuteczność w zakre-
sie świadczonych usług w stosunku do jego kluczowych elementów.
Rozmieszczenie sił i środków logistycznych uwarunkowane jest:
• zapewnieniem skuteczności wykonywania zadań zabezpieczenia
logistycznego w każdych warunkach pola walki;
• utrzymaniem żywotności11 rozwiniętych elementów i urządzeń logi-
stycznych;
• dostosowaniem do warunków terenowych i atmosferycznych;
10
Por., E. Nowak, Problemy zabezpieczenia logistycznego wojsk w walce i operacji,
cz. I, AON, Warszawa, 1994, s. 17.
11
Żywotność oznacza zarówno odporność na uderzenia przeciwnika, jak i możliwości
odtwarzania elementów systemu logistycznego SD.
81
Maciej Kaźmierczak
• zagrożeniami związanymi zarówno z bezpośrednim oddziaływa-

niem środków przeciwnika z głównego kierunku, jak i naziemnych grup
dywersyjnych oraz innych np. zagrożenie pożarami, czynnikami atmosfe-
rycznymi, tj. opady, niskie temperatury, powodzie, skażenie przemysłowe
itp.
Przemieszczenie pododdziałów i urządzeń logistycznych SD nie może
w żaden sposób zakłócić dostarczania zaopatrzenia i świadczenia usług
specjalistycznych elementom (urządzeniom) SD oddziału. Istnieje możli-
wość, że w sytuacji częstej zmiany rejonów rozmieszczenia SD urządzenia
i elementy logistyczne nie będą rozwijane w pełnym zakresie, a część sił
i środków pozostawać będzie w kolumnach, uzupełniając zapasy i wykonu-
jąc obsługę sprzętu.
Wybór, przygotowanie i utrzymanie wewnętrznych dróg dowozu i ewa-
kuacji w ramach rejonu rozwinięcia SD powinno odbywać się przy wyko-
rzystaniu istniejącej sieci drogowej.
Organizacja obrony i ochrony pododdziałów i urządzeń logistycznych
SD oddziału realizowana jest w celu uniknięcia zaskakującego ataku prze-
ciwnika oraz minimalizacji skutków jego ewentualnych uderzeń na urzą-
dzenia logistyczne. Do przedsięwzięć z tym związanych należą: ubezpie-
czenie, maskowanie, powszechna OPL, zabezpieczenie inżynieryjne,
OPBMR, zabezpieczenie (ochrona) przeciwpożarowe. Pododdziały i urzą-
dzenia logistyczne SD oddziału będą realizowały czynności ochrony bier-
nej, a do działania będą wykorzystywane pododdziały specjalistyczne
przydzielone do obrony SD. Wzmocnienie takie może być realizowane
siłami pododdziałów ogólnowojskowych sił odwodowych przełożonego,
które otrzymają zadanie włączenia się do organizowanego przez komen-
danta SD systemu ochrony i obrony SD/ZSD, natomiast pomocy mogą
udzielić siły ŻW, kompanie OT i inne siły znajdujące się w rejonie odpo-
wiedzialności stanowisk dowodzenia12.
Zabezpieczenie materiałowe SD to zespół działań, którego celem jest
zaspokojenie potrzeb w wymagane asortymentowo ilości środków zaopa-
trzenia (klasy zaopatrzenia) oraz specjalistyczne usługi materiałowe w od-
powiednim czasie i miejscu umożliwiającym personelowi i urządzeniom
rozwiniętego SD oddziału właściwe funkcjonowanie w okresie pokoju, kry-
zysu i wojny. Obejmuje ono: gromadzenie, przechowywanie, wydawanie
i dostarczanie środków zaopatrzenia, a ponadto eksploatację zasobów
miejscowych i zdobyczy wojennych, ewakuację materiałową oraz działal-
ność gospodarczo-bytową13.
Istotą zabezpieczenia materiałowego SD oddziału w działaniach tak-
tycznych jest pełne i terminowe zasilanie jego elementów w ŚBiM nie-
12
Por., A. Hankus, M. Marczyk, A. Wisz, Miejsce i rola dowództwa..., s. 139.
13
Por., Zabezpieczenie materiałowe Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Zasady
funkcjonowania. DD/4.21, MON, IWsp SZ, Bydgoszcz, 2013, s. 7-8.
82
zbędne do ich funkcjonowania. W odróżnieniu od batalionów ogólnowoj-

skowych i specjalistycznych zabezpieczenie materiałowe SD oddziału bę-
dzie się charakteryzowało specyfiką w zakresie:
• potrzeb materiałowych, które wynikać będą przede wszystkim ze
stanu zapasów w chwili otrzymania zadania (uwzględniających środki zu-
żyte w procesie osiągania gotowości SD), przewidywanego ich zużycia
oraz strat w toku działań zgodnie z należnościami. Specyfika zabezpiecze-
nia materiałowego SD dotyczy przede wszystkim dostarczanego asorty-
mentu ŚBiM (amunicji, paliwa, części zamiennych i zestawów eksploata-
cyjnych do sprzętu łączności i informatyki, umundurowania, materiałów
eksploatacyjnych do urządzeń poligraficznych obrazujących pole walki
itp.);
• sposobu dostarczania zaopatrzenia dla działającego SD oddziału,
które wymagać będzie organizacji sprawnego systemu dystrybucji zapa-
sów, systemu dowozu opartego głównie na transporcie samochodowym
oraz przechowywania zapasów zgodnie z przyjętymi normatywami. Wynika
to głównie z dążenia do samowystarczalności elementów i urządzeń logi-
stycznych SD oddziału, co nie wyklucza, ułatwiającego funkcjonowanie
SD, dostarczania zapasów i świadczenia usług logistycznych przez szcze-
bel nadrzędny;
• źródeł zaopatrzenia elementów SD oddziału w ŚBiM – podstawo-
wym źródłem będzie Grupa Zabezpieczenia, w skład której wchodzi pluton
zaopatrzenia (plzaop) klog bdow. Zasilanie plzaop odbywać się będzie ze
składów polowych rozwijanych przez kompanię zaopatrzenia (kzaop) blog
oddziału. Nie można jednak zapominać o możliwości uzupełnienia czy roz-
szerzenia zakresu zapasów poprzez wykorzystanie zasobów miejsco-
wych14 i zdobyczy wojennych.
Zabezpieczenie techniczne SD to utrzymanie sprzętu wojskowego
(SpW) w gotowości do użycia oraz odtwarzanie jego zdatności w razie
uszkodzenia, a także zaopatrywanie pododdziałów i urządzeń remonto-
wych w SpW i techniczne środki materiałowe (tśm) niezbędne w procesie
obsługowo-remontowym15.
Zasadniczym czynnikiem decydującym o charakterze i przebiegu za-
bezpieczenia technicznego SD oddziału będzie wielkości strat ponoszo-
nych przez jego elementy składowe. Od tego czynnika oraz od poziomu
usterek technicznych i konieczności wykonywania usług obsługiwania
sprzętu (tj. serwisowania, badań technicznych i metrologicznych, obsługi-
wań okresowych i bieżących), zależeć będzie skala działań plutonu remon-
towego (plrem) klog bdow wspartego personelem technicznym z podod-
14
Por., S. Smyk, Terenowa infrastruktura a zabezpieczenie logistyczne, Przegląd
Wojsk Lądowych, 3/2014, WSOWL, Wrocław, 2004, s. 33.
15
Por., Zabezpieczenie techniczne Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Zasady
funkcjonowania. DD/4.22, MON, IWsp SZ, Bydgoszcz, 2012, s. 7.
83
Maciej Kaźmierczak
działów bdow oraz urządzeniami zabezpieczenia technicznego przełożo-

nego.
Zabezpieczenie medyczne ma na celu utrzymanie właściwego stanu
zdrowia personelu SD zapewniającego zachowanie jego zdolności bojo-
wej, objęcie opieką rannych i chorych oraz ich leczenia, również w warun-
kach użycia BMR i skażeń w ramach medycznej ochrony przed BMR,
a także zapobieganie powstawaniu i rozpowszechnianiu się chorób. Obej-
muje ono: przedsięwzięcia leczniczo-ewakuacyjne, profilaktyki zdrowotnej,
sanitarnohigieniczne i przeciwepidemiczne oraz zaopatrywanie w materiały
medyczne16. Zabezpieczenie medyczne SD w działaniach taktycznych
planuje się proporcjonalnie do ilości użytych sił, rodzaju działań (zadania)
oraz prognozowanych strat.
Realizacja zadań logistycznych przez pododdziały

batalionu dowodzenia
Na szczeblu oddziału za realizację zadań zabezpieczenia logistyczne-

go SD odpowiada batalion dowodzenia. Zasadniczo bdow przeznaczony
jest do zabezpieczenia organizacji i funkcjonowania rozwiniętego SD bry-
gady, stworzenie właściwych warunków organizacyjno-technicznych za-
bezpieczających ciągłość funkcjonowania systemu dowodzenia i łączności,
zabezpieczenia logistycznego stanu osobowego, sprzętu i urządzeń sta-
nowiących integralną część SD oraz innych, które w toku prowadzonych
działań znajdą się w rejonie rozmieszczenia jego elementów17.
Do podstawowych zadań bdow należy18:
• przemieszczenie, rozwinięcie, przygotowanie i wyposażenie SD,
ZSD oraz doraźnie rozwijanego PDO;
• ochrona i obrona elementów rozwiniętego SD;
• zapewnienie organom dowodzenia łączności we wszystkich wy-
maganych relacjach;
• zabezpieczenie logistyczne.
W skład batalionu dowodzenia wchodzą pododdziały: łączności,
ochrony i regulacji ruchu, specjalistyczne rodzajów służb oraz logistyczne.
Strukturę organizacyjną bdow przedstawia rys. 3.
16
Por., Zabezpieczenie medyczne Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
DD/4.10(A), MON, CDiSzSZ, Bydgoszcz, 2014, s. 117.
17
Por., J. Słowik, A. Wisz, Oddziały i pododdziały dowodzenia Wojsk Lądowych, AON,
18
Por., M. Marczyk (red.), System łączności poziomu operacyjnego, AON, Warszawa,
2010, s. 159-160.
84
Źródło: opracowanie własne na podstawie: M. Kaźmierczak (red.), Poradnik logistyczny do

ćwiczeń i treningów sztabowych (związek taktyczny, oddział, pododdział), ASzWoj, War-
szawa, 2016, s. 39.
Rys. 3. Struktura batalionu dowodzenia oddziału (wariant)
Sekcja S-4 bdow oddziału planuje zadania zabezpieczenia logistycz-

nego SD przede wszystkim w zakresie potrzeb gospodarczo-bytowych
stanu osobowego, ŚBiM oraz utrzymania wysokiego poziomu sprawności
SpW w stałej gotowości do użycia – nie tylko z batalionu dowodzenia, lecz
także przydzielonego w celu wzmocnienia potencjału wsparcia systemu
dowodzenia oraz zabezpieczenia bojowego (np. pluton zmechanizowany,
środki wzmacniające organy dowodzenia wydzielone z pododdziałów spe-
cjalistycznych itp.).
85
Maciej Kaźmierczak
Zasadniczym wykonawcą zadań logistycznych jest klog bdow (rys. 4),

natomiast realizacja zadań zabezpieczenia medycznego realizowana jest
przez ZZMed bdow.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: M. Kaźmierczak (red.), Poradnik logistyczny…,

s. 43.
Rys. 4. Struktura kompanii logistycznej batalionu dowodzenia oddziału
(wariant)
Przedsięwzięcia zabezpieczenia materiałowego realizowane są przez

plzaop klog, który zasadniczo przeznaczony jest do realizacji zadań za-
bezpieczenia potrzeb gospodarczo-bytowych stanu osobowego oraz
utrzymania właściwego poziomu ŚBiM w ramach struktur stanowiska do-
wodzenia. Swoje zadania wykonuje poprzez organizację punktu zaopa-
trzenia SD (odpowiednika bpz batalionu ogólnowojskowego), który zabez-
piecza potrzeby materiałowe elementów SD w czasie działań taktycznych
we wszystkie klasy zaopatrzenia19.
W skład punktu zaopatrzenia SD mogą wchodzić:
• punkt żywnościowy – odpowiednik batalionowego punktu żywno-
ściowego (bpż) – rozwijany jest przez drużynę gospodarczą z zadaniem
19
Por., K. Kowalski (red.), Logistyka wojskowa w działaniach taktycznych, WSOWL,
Wrocław, 2014, s. 120-121.
86
zaopatrywania w środki żywnościowe oraz przygotowania posiłków dla

stanu osobowego SD. Zaopatrywanie w produkty żywnościowe personelu
SD brygady odbywa się w sposób ciągły, dostosowany do zmianowego (24
godzinnego) systemu pracy elementów SD;
• punkt amunicyjny – odpowiednik batalionowego punktu amunicyj-
nego (bpa) – przeznaczony jest do utrzymania odpowiedniej (do potrzeb
SD oddziału) ilości środków bojowych i amunicji. Dostarczanie ŚB do SD
odbywa się zazwyczaj transportem kzaop blog lub w sprzyjających oko-
licznościach transportem własnym drużyny zaopatrzenia. Następnie
z punktu amunicyjnego środki bojowe za pośrednictwem podoficerów za-
opatrzenia trafiają do personelu SD;
• punkt tankowania – odpowiednik batalionowego punktu tankowania
(bpt) – organizowany jest przez drużynę zaopatrzenia z zadaniem zabez-
pieczenia potrzeb SD w zakresie paliw i smarów oraz innych produktów
mps;
• punkt wydawania wody – odpowiednik batalionowego punktu wy-
dawania wody (bpww) – zaopatruje stany osobowe i urządzenia SD od-
działu w wodę pitną oraz przemysłową. Pozyskiwanie wody odbywa się ze
źródeł miejscowych, które znajdą się w rejonie rozmieszczenia SD, tj. ujęć,
studni, zbiorników wodnych itp. po wcześniejszym określeniu przydatności
zasobów. Dodatkową możliwością pozyskania wody pitnej jest wykorzy-
stanie indywidualnego filtra do oczyszczania wody, który umożliwia po-
szczególnym żołnierzom zaspokajanie potrzeb na wodę pitną w sytuacjach
szczególnych.
Przedsięwzięcia zabezpieczenia technicznego realizowane są przez
plrem klog, który zasadniczo przeznaczony jest do organizacji zabezpie-
czenia technicznego elementów stanowiska dowodzenia i ewakuacji tech-
nicznej. Posiadając na wyposażeniu polowe warsztaty specjalistyczne oraz
personel techniczny, plrem prowadzi w ramach SD oddziału działania
w zakresie20:
• organizacji obsługiwań technicznych SpW prowadzonych przez
cały personel (załogi, obsługi, drużyny) oraz indywidualnie przez wszystkie
osoby funkcyjne w celu utrzymania właściwej, zgodnej z wymogami eks-
ploatacji, sprawności przydzielonego sprzętu;
• rozpoznania technicznego w rejonie SD (tj. zbieranie informacji
o sytuacji technicznej);
• organizacji ewakuacji technicznej, która nabiera szczególnego
znaczenia na SD, ponieważ wiele elementów i urządzeń w ramach SD,
nawet w sytuacji porażenia i uszkodzenia trakcji bieżnej (podwozia), jest
w stanie wykonywać swoje zadania (wozy dowodzenia, aparatownie,
warsztaty itp.). Taki stan rzeczy zmusza do ustalenia wewnętrznych zasad,
20
Tamże, s.188-192.
87
Maciej Kaźmierczak
w myśl których w sytuacjach zagrożenia (np. ataku przeciwnika, pożaru,

minowania narzutowego itp.) ewakuacja techniczna będzie prowadzona
według ważności określonego środka (wóz dowodzenia, aparatownie, sta-
cje zasilania), a każdy pojazd (zgodnie z zasadami eksploatacji) przystąpi
do ewakuacji najbliższego porażonego urządzenia w miejsce wolne od
zagrożenia;
• organizacji remontu pojazdów i urządzeń z wykorzystaniem warsz-
tatów polowych;
• zaopatrywania w tśm.
Dodatkowo w celu realizacji zadań zabezpieczenia technicznego SD
w czasie działań taktycznych tworzy się urządzenia i elementy zabezpie-
czenia technicznego tj.: Patrol rozpoznania i pomocy technicznej (PRiPT)
oraz Techniczne zabezpieczenie kolumny marszowej (TZKMb) – szczebel
batalionu.
PRiPT organizuje się w ramach SD z zadaniem: prowadzenia ciągłej
obserwacji SpW (rozwijanego, zwijanego) oraz pracujących elementów
SD, ewakuacji porażonego lub uszkodzonego SpW, ratownictwa technicz-
nego unieruchomionego i uszkodzonego sprzętu, udzielania pierwszej po-
mocy medycznej poszkodowanym oraz udzielania pomocy technicznej
w zakresie porad technicznych, wydawania części zamiennych umożliwia-
jących usuwanie uszkodzeń siłami załóg (obsług). Właściwe rozpoznanie
techniczne w ramach SD oddziału wpływa na sposób wykorzystania wła-
snych i przydzielonych sił i środków ewakuacyjno-remontowych, a także
wielkość odzysku SpW21.
TZKMb organizuje się w celu ułatwienia przemieszczenia kolumn SD
oddziału. Zgodnie z zasadami grupa ta podejmuje działanie w sytuacji, gdy
niewystarczające są działania podjęte przez techniczne zamykanie po-
szczególnych kolumn SD. Działanie i efektywność tej grupy sprowadza się
do zapobiegania utracie urządzeń szczególnie ważnych dla funkcjonowa-
nia elementów SD oddziału oraz udzielaniu pomocy medycznej22.
Przedsięwzięcia zabezpieczenia medycznego realizowane są przez
batalionowy punkt opatrunkowy (bpo) organizowany przez ZZMed bdow.
Realizuje on zabezpieczenie medyczne pierwszego poziomu, a do jego
głównych zadań należy23:
• wstępna segregacja rannych i chorych;
• udzielanie pierwszej pomocy lekarskiej według wskazań;
• działania profilaktyczne, w tym zapobieganie stresowi pola walki;
• rutynowe leczenie mniej poważnych schorzeń i nadzór nad powro-
tem żołnierza do pododdziału;
21
Por., Zasady i organizacja obsługiwania i napraw sprzętu technicznego w warun-
kach polowych. DD/4.22.10, MON, IWsp SZ, Bydgoszcz, 2013, s.28.
22
Tamże, s. 29.
23
Por., A. Hankus, M. Marczyk, A. Wisz, Miejsce i rola dowództwa..., s. 138.
88
• izolacja chorych zakaźnie oraz ich leczenie do czasu ewakuacji do

szpitali (oddziałów) chorób zakaźnych;
• ewakuacja chorych BPO brygady i/lub do wydzielonych szpitali
(stacjonarnych i polowych).
Podsumowanie
Przedstawiona problematyka zabezpieczenia logistycznego SD od-

działu wskazuje, że podstawowym warunkiem zapewnienia skutecznej
realizacji zadań i przedsięwzięć logistycznych na rzecz SD oddziału
w działaniach taktycznych jest stosowanie specyficznych i elastycznych
procedur w tym zakresie. Nie należy jednak interpretować tej specyfiki jako
negowania czy odejścia od generalnych zasad i metod zabezpieczenia
logistycznego określanego przez dokumenty normatywne i realizowane
przez pododdziały zmechanizowane, czołgów, artylerii i inne. Ponadto ana-
lizując struktury organizacyjne, sposoby i procedury zabezpieczenia logi-
stycznego SD, należy stwierdzić, że są one ściśle związane z charakterem
działań taktycznych prowadzonych przez oddział.
Autor zdaje sobie sprawę z możliwości innej interpretacji i podejścia do
zagadnień przedstawionych w artykule. Podjęta próba przedstawienia zja-
wisk i procesów zabezpieczenia logistycznego SD oddziału może jednak
ułatwić ich interpretację i stosowanie poruszanej tematyki w działaniu prak-
tycznym.
Bibliografia
1. Doktryna logistyczna Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej D/4(B),

MON, CDiSzSZ, Bydgoszcz, 2014.
2. Hankus Agnieszka, Marczyk Maciej, Wisz Andrzej, Miejsce i rola dowódz-
twa batalionu dowodzenia w systemie dowodzenia przełożonego, PN-B pk. BO-
DOW, AON, Warszawa, 2010.
3. Kaźmierczak Maciej (red.), Poradnik logistyczny do ćwiczeń i treningów
sztabowych (związek taktyczny, oddział, pododdział), ASzWoj, Warszawa, 2016.
4. Kaźmierczak Maciej, Kurek Sylwester, Smyk Stanisław, Postulatywny mo-
del pozyskiwania zasobów logistycznych spoza SZ RP, PN-B kod: II.2.13.1.0,
5. Kowalski Kazimierz (red.), Logistyka wojskowa w działaniach taktycznych,
WSOWL, Wrocław, 2014.
6. Kręcikij Janusz, Wołejszo Jarosław (red.), Podręcznik dowódcy batalionu,
89
Maciej Kaźmierczak
7. Leśniewski Zbigniew, Prusiński Norbert, Organizacja, przemieszczanie

i rozmieszczanie stanowisk dowodzenia wojsk lądowych, AON, Warszawa, 2009.
8. Liberacki Marcin, Praca sekcji łączności i informatyki na stanowisku do-
wodzenia BZ, WSOWL, Wrocław, 2006.
9. Marczyk Maciej (red.), System łączności poziomu operacyjnego, AON,
Warszawa, 2010.
10. Nowak Eugeniusz, Problemy zabezpieczenia logistycznego wojsk w walce
i operacji, cz. I, AON, Warszawa, 1994.
11. Słowik Jerzy, Wisz Andrzej, Oddziały i pododdziały dowodzenia Wojsk
Lądowych, AON, Warszawa, 2005.
12. Smyk Stanisław, Terenowa infrastruktura a zabezpieczenie logistyczne,
Przegląd Wojsk Lądowych, 3/2014, WSOWL, Wrocław, 2004.
13. Smyk Stanisław, Zabezpieczenie logistyczne batalionu taktycznego
w działaniach taktycznych, AON, Warszawa, 2004.
14. System dowodzenia Siłami Zbrojnymi Rzeczypospolitej Polskiej.
DD/6.1.(B), Sztab. Gen. WP, Warszawa, 2014.
15. Wołejszo Jarosław (red.), System dowodzenia, AON, Warszawa, 2013.
16. Zabezpieczenie materiałowe Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Za-
sady funkcjonowania. DD/4.21, MON, IWsp SZ, Bydgoszcz, 2013.
17. Zabezpieczenie medyczne Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
DD/4.10(A), MON, CDiSzSZ, Bydgoszcz, 2014.
18. Zabezpieczenie techniczne Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Zasa-
dy funkcjonowania. DD/4.22, MON, IWsp SZ, Bydgoszcz, 2012.
19. Zasady i organizacja obsługiwania i napraw sprzętu technicznego w wa-
runkach polowych. DD/4.22.10, MON, IWsp SZ, Bydgoszcz, 2013.
TACTICAL LEVEL COMMAND POST LOGISTIC SUPPORT

AT BRIGADE LEVEL
Recent organisational and hardware changes regarding the signal

troops’ logistic elements were imposed by the emergence of new genera-
tion equipment, new communication means, and the automation of com-
mand and control processes performed within the frame of a command
post. Lessons learned from military exercises show some particular differ-
ences between the command post logistic support and the combat troops
logistic support at tactical level.
Keywords: logistic support, logistic service, logistics elements,

command system, command post, command battalion
90
ISSN 2299-2316
AUTOR
lic. Beata Dagmara Kopcińska
beata_kopcinska94@wp.pl
MAJOR HIERONIM DEKUTOWSKI PS. „ZAPORA”

WE WSPOMNIENIACH PODKOMENDNYCH
Sens walki powinien być mierzony nie jej szansami na zwycięstwo, lecz wartościami
1
w obronie, których walka została podjęta .
- prof. Henryk Elzenberg
Słowa kluczowe: Żołnierze Wyklęci, Żołnierze Niezłomni,

Hieronim Dekutowski ps. „Zapora”, podziemie niepodległościowe,
druga konspiracja
Wstęp
Żołnierze Wyklęci-Niezłomni. Termin określający żołnierzy podziemia

niepodległościowego, obecnie powszechnie używany i popularyzowany,
mimo to do końca jeszcze nieodkryty i wciąż niejasny. Dlaczego? Otóż
wynika to głównie ze specyfiki działalności partyzanckiej oraz stosunku
władzy komunistycznej, przez którą uważani byli za bezwzględne zagroże-
nie dla systemu, a więc godnych tylko likwidacji. Mieli zniknąć
z powierzchni ziemi, z kart historii i ludzkiej pamięci. Zamierzenie to przez
dziesiątki lat realizowane pomyślnie przez działaczy komunistycznej wła-
dzy, wkrótce upadło, tak jak rychło upadły ich rządy i cele, gdyż dysponu-
jemy już informacjami, kim byli i wiedzę tę, opartą na szeregu badań, rela-
cji i naocznych świadków, możemy przekazywać. Wiemy, że pod terminem
- Żołnierze Wyklęci-Niezłomni kryją się wielcy bohaterowie, którzy najpierw
dzielnie znosili niewygody w ciągłej walce, życiu w ukryciu, a następnie byli
prześladowani, torturowani, więzieni i mordowani, a na końcu - wyklęci.
Zaś kiedy na świecie przyzwyczajano się do życia w warunkach pozornego
pokoju, oni stanowczo nie godząc się na taki stan rzeczy i nie uznając no-
wej władzy w Polsce, niezłomnie przeszli do walki w drugiej konspiracji.
1
J. Wieliczka-Szarkowa, Żołnierze Wyklęci. Niezłomni bohaterowie, Wydawnictwo AA
s.c., Kraków, 2013, s. 9.
91
Beata Dagmara Kopcińska
Bohaterem mojej pracy badawczej oraz niniejszej publikacji jest legen-

da Lubelszczyzny – Hieronim Dekutowski ps. „Zapora”, a także jego pod-
komendni oraz bliscy towarzysze broni - Marian Pawełczak ps. „Morwa”,
Zbigniew Matysiak ps. „Kowboj”, Edward Wiesław Jeżewski ps. „Sław”
oraz Jerzy Krupa ps. „Burza”. Kim był, z kim walczył i jak wspominają słyn-
nego „Zaporę”, podlegli mu żołnierze oraz ludność cywilna zamieszkująca
lubelskie wsie? Odpowiedzi na te pytania zostaną przedstawione w dalszej
części poniższego opracowania.
Hieronim Dekutowski ps. „Zapora” – cichociemny

i dowódca oddziałów partyzanckich AK – „WiN”
Hieronim Dekutowski ps. „Zapora” urodził się 24 września 1918 roku

w Dzikowie pod Tarnobrzegiem2. Wychowywany był w duchu patriotyzmu,
tradycji narodowych i chrześcijańskich wartości. Należał między innymi do
I Drużyny Harcerskiej im. gen. Henryka Dąbrowskiego oraz zastępu „Lata-
jącego Holendra” w II Wodnej Drużynie Harcerskiej im. gen. Mariusza Za-
ruskiego. Brał także aktywny udział w działalności katolickiego stowarzy-
szenia świeckiego, jakim była Sodalicja Mariańska3. W maju 1939 roku
zdał egzamin maturalny i planował swoją przyszłość na studiach wyższych
na kierunku medycznym4. Plany te przekreślił wybuch II wojny światowej 1
września 1939 roku. Bombardowanie Tarnobrzegu rozpoczęło się już 2
września 1939 roku. W ciągu kolejnych dni przez miasto przeszła fala lud-
ności cywilnej, uciekającej na wschód, a także kolumny wojsk. 8 września
1939 kraj zdecydował się opuścić także Hieronim Dekutowski. Wyruszył on
w kierunku Lwowa. 12 października dołączył do grupy wojskowej dowo-
dzonej przez generała Bronisława Ducha, z którą odbył rajd z Lwowa
w rejon Karpat Wschodnich5. Według dostępnych źródeł zgrupowanie to
składało się głównie z żołnierzy pozostałych po rozbitej 32 Dywizji Piechoty
Wojska Polskiego. 17 października 1939 roku dotarł na terytorium Węgier,
skąd został wkrótce internowany. Po pomyślnej ucieczce z obozu, przed-
ostał się do Francji. Tam jako ochotnik wstąpił do Armii Polskiej i został
przydzielony do 4 pułku 2 Dywizji Strzelców Pieszych6. Na początku 1940
2
I. Szufa (red.), Major Hieronim Dekutowski ps. „Zapora” (1918-1949), Instytut Pamię-
ci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa, 2016,
s. 1.
3
A. F. Baran, Tarnobrzeg. Szkice z dziejów miasta i jego obywateli, Atylla, Tarno-
brzeg, 2012, s. 193.
4
I. Caban, Ludzie Lubelskiego Okręgu Armii Krajowej, Oficyna Wydawnicza „Czas”,
Lublin, 1995, s. 40.
5
I. Szufa (red), Major Hieronim Dekutowski..., s. 5.
6
Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, Okręgi AK, Gdański Przekaz, 1992,
s. 21.
92
Major Hieronim Dekutowski ps. „Zapora” we wspomnieniach podkomendnych
roku, po przeszkoleniu w Szkole Podoficerskiej, trafił do prestiżowej Szkoły

Podchorążych Piechoty w Coëtquidan, gdzie został awansowany do stop-
nia starszego strzelca. Po kapitulacji Francji w czerwcu 1940 roku Deku-
towski zmuszony był do opuszczenia kraju. Trafił do Wielkiej Brytanii.
Tam pełnił służbę w 3 baonie I Brygady Strzelców. W 1941 roku z wyróż-
nieniem ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty w Dundee (Szkocja). Od
wicepremiera rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie Stanisława
Mikołajczyka otrzymał w nagrodę rycerski kordzik7. Po tym wydarzeniu
rozpoczął służbę w 3 baonie 1 Brygady Strzelców. 24 kwietnia 1942 roku
zgłosił się jako kandydat do tak zwanej „pracy w Kraju”. W czasie trwania
szkolenia w ośrodku Audley End ukończył kurs spadochronowy, wyszkole-
nie strzeleckie, minerskie i łączności, a także specjalistyczne kursy taktyki
dywersji, konspiracji czy bytowania. 4 marca 1943 roku został zaprzysię-
żony na cichociemnego i przyjął pseudonimy „Zapora” i „Odra”. Tym sa-
mym maksyma Wywalcz Polsce wolność albo zgiń8, stała się jego życiową
dewizą. W nocy z 16 na 17 września 1943 roku, w ramach operacji lotni-
czej Neon I, wraz z kapitanem dyplomowanym Bronisławem Rachwałem,
podporucznikiem Kazimierzem Smolakiem, porucznikiem nawigatorem
Władysławem Krzywdą i resztą ekipy spadochronowej został zrzucony na
teren placówki odbiorczej o kryptonimie „Garnek”, pod Wyszkowem9. Już
17 września przedostał się koleją do Warszawy i po krótkim okresie akli-
matyzacji przydzielony został do Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej
(Kedywu) Okręgu Lublin Armii Krajowej. Wkrótce „Zaporę” skierowano do
oddziału partyzanckiego, dowodzonego przez podporucznika Tadeusza
Kuncewicza ps. „Podkowa” na Zamojszczyźnie. Tam objął dowództwo nad
4 kompanią 9 pułku piechoty Inspektoratu Armii Krajowej Zamość. Odzna-
czył się jako dobrze zorganizowany dowódca m.in. w udanej akcji spacyfi-
kowania zasiedlonej niemieckimi osadnikami wsi Źrebce10. 8 stycznia 1944
roku Hieronim Dekutowski został skierowany na tereny Lubelszczyzny.
W miejsce aresztowanego podporucznika Stanisława Jagielskiego
ps. „Siapek” przejął dowództwo nad Oddziałem Dyspozycyjnym Kedywu
i równocześnie awansował na Szefa Komendy Kedywu Inspektoratu Rejo-
nowego Lublin-Puławy AK11. Niezwłocznie wprowadził zmiany organiza-
cyjne. Nakazał rozbicie oddziału na plutony, tak zwane „patrole” - do 40
osób w każdym. Działały one samodzielnie, pozostawały jednak pod jed-
nolitym dowództwem Dekutowskiego. Tym samym rozpoczęła się działal-
ność legendarnego zgrupowania „Zapory”.
7
A. F. Baran, Tarnobrzeg. Szkice z dziejów miasta..., s. 194.
8
K. Śledziński, Cichociemni. Elita polskiej dywersji, Wydawnictwo Znak, Kraków,
2012, s. 14.
9
J. Tucholski, Cichociemny, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, 1985, s. 153-154.
10
IPN Gd 384/5, s.17.
11
I. Szufa (red.), Major Hieronim Dekutowski..., s. 9-10.
93
Działalność zgrupowania Hieronima Dekutowskiego

ps. „Zapora” w latach 1944-1947
Zgrupowanie dowodzone przez Hieronima Dekutowskiego

ps. „Zapora” w latach 1944-1947 przeprowadziło szereg akcji zbrojnych
przeciw siłom zbrojnym okupanta, jakim była Rzesza Niemiecka
i komunistyczny system. Należy jednak zaznaczyć, iż początki działalności
oddziału przypadają na rok 1943. Jego pierwszym dowódcą i faktycznym
założycielem był podporucznik Jan Poznański ps. „Ewa”, który zginął 22
września 1943 roku w czasie akcji likwidowania konfidentki w Opolu Lubel-
skim. Następnie dowództwo w oddziale objął podporucznik Stanisław Ja-
gielski ps. „Siapek”, którego 7 grudnia 1943 roku aresztowano
i wywieziono do więzienia na Zamku Lubelskim. Został powieszony
6 marca 1943 roku w pokazowej egzekucji w Kurowie. Od grudnia 1943
roku do przybycia „Zapory” na tereny Lubelszczyzny funkcję dowódcy za-
stępczo pełnił Czesław Piasecki ps. „Agawa”12. Przez pierwszy rok od po-
wstania działalność zgrupowania obejmowała głównie akcje:
• rekwizycyjne i gospodarcze,
• przeciwko funkcjonariuszom, obiektom i siłom zbrojnym okupanta,
• likwidacyjne i karania konfidentów,
• kolejowe,
• przeciwko administracji okupanta,
• przeciwko bandytyzmowi,
• na obozy służby budowlanej,
• na urządzenia łączności,
• na areszty i odbicia aresztowanych,
• starcia przypadkowe i walki podczas pacyfikacji13.
24 maja 1944 roku na odcinku drogi między Bełżycami a Chodlem do-
szło do akcji „Zaporczyków” uważanej za największą tego oddziału.
W akcji pod Krężnicą Okrągłą wzięło udział 5 plutonów:
• pluton dowodzony przez Januarego Ruscha ps. „Kordian”,
• pluton dowodzony przez Stanisława Piecyka ps. „Babinicz”,
• pluton dowodzony przez Aleksandra Sochalskiego ps. „Duch”,
• pluton dowodzony przez Mieczysława Szymanowskiego ps. „Wam-
pir”,
• pluton dowodzony przez Stanisława Jasińskiego ps. „Żbik”.
Zadaniem plutonów było przeprowadzenie zasadzki na kolumnę cięża-
rówek eskortowanych przez niemieckich żołnierzy, zaś celem - zdobycie
broni. Mimo znacznego opóźnienia w stosunku do informacji uzyskanych
12
A. F. Baran, Pseudonim „Zapora” mjr cc. Hieronim Dekutowski (1918-1949), Wy-
dawca Staszowskie Towarzystwo Kulturalne, Staszów, 1996, s. 15.
13
I. Caban, Działalność zbrojna oddziałów partyzanckich Armii Krajowej 8 pp Leg.,
Oficyna wydawnicza Czas, Lublin, 1993, s. 31.
94
przez wywiad, co sprzyjało zmniejszeniu koncentracji wśród partyzantów,

a także przezornego przejazdu ciężarówek niemieckich, zachowujących
znaczne odstępy pomiędzy sobą, akcja okazała się sukcesem. W czasie
akcji zginęło ponad 50 Niemców, 10 wzięto do niewoli. Oddział zwiększył
swoje zasoby broni o ponad 50 sztuk. W akcji poległo 4 żołnierzy zgrupo-
wania: Marian Figlus ps. „Mewka”, Stanisław Pietras ps. „Gwizd”, Jan Smu-
tek ps. „Swen” oraz Edward Szebesta ps. „Czarny”14.
Po wkroczeniu Armii Czerwonej na tereny ówczesnej Lubelszczyzny
walczono również przeciw kształtującym się na tym terenie strukturom
władzy komunistycznej, a działalność zgrupowania skupiała się głównie
na:
• napadach na posterunki Milicji Obywatelskiej (MO), Urzędy Gmin
i inne obiekty władzy ludowej,
• likwidacji członków Polskiej Partii Robotniczej (PPR) i konfidentów,
• atakach na milicjantów Milicji Obywatelskiej (MO) i Ochotniczej
Rezerwy Milicji Obywatelskiej (ORMO),
• potyczkach zbrojnych z funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa
(UB) i Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ZSRR (NKWD),
• rekwizycjach i napadach na pociągi15.
Ze względu na odgórny rozkaz likwidacji polskiego podziemia antyko-
munistycznego komunistyczne organy władzy i bezpieczeństwa państwa
prowadziły agresywną i stanowczą politykę oraz działania względem od-
działów partyzanckich na terenach całego kraju. Do potyczek dochodziło
niemal codziennie. W akcie samoobrony przed gwałtownymi działaniami
sowieckiego okupanta „Zapora” postanowił ponownie zademonstrować siłę
swoich podkomendnych. W okresie kwiecień-maj 1945 roku zgrupowanie
przeprowadziło serię błyskawicznych akcji m.in. 16 kwietnia 1945 roku na
posterunek Milicji Obywatelskiej w Kraśniku, czy 27 kwietnia na posterunek
Milicji Obywatelskiej w Janowie Lubelskim. Akcja ta przeprowadzona zo-
stała wraz z oddziałami Tadeusza Kuncewicza ps. „Podkowa” oraz Tade-
usza Borkowskiego ps. „Mata”. 12 maja 1945 roku żołnierze zgrupowania
zajęli posterunek MO w Bełżycach, następnie 15 maja w Urzędowie i dzień
później w Józefowie16. 19 maja 1945 roku miała miejsce brawurowa akcja
rozbrojenia posterunku Milicji Obywatelskiej w Kazimierzu Dolnym, w której
wzięły udział trzy plutony. „Zapora” wraz z plutonem Aleksandra Sochal-
skiego ps. „Duch” mieli bezpośrednio rozbroić posterunek MO. Zadaniem
plutonu dowodzonego przez Jerzego Pawełczaka ps. „Jur” było ubezpie-
14
M. Pawełczak, Wspomnienia „Morwy” żołnierza cc majora „Zapory”, Wydawnictwo
CLIO, Lublin, 2011, s. 49-53.
15
B. D. Kopcińska, Organizacja i działania zbrojne zgrupowania Hieronima Dekutow-
skiego ps. „Zapora” jako przykład działań partyzanckich (praca licencjacka), AON, Warsza-
wa, 2016, s. 67.
16
95
czanie akcji od strony Puław, zaś plutonu pod dowództwem Jana Szaliłowa
ps. „Renek” - od strony Opola Lubelskiego17. Rozbrojenie posterunku za-
kończyło się sukcesem. Pojmano dwóch milicjantów oraz funkcjonariusza
Urzędu Bezpieczeństwa. Niezwykle istotną rolę odegrały plutony ubezpie-
czające. Zarówno od strony Puław jak i Opola Lubelskiego w kierunku
miejsca akcji nadciągnęły siły przeciwnika, które szybko zostały zlikwido-
wane. W trakcie śledztwa w sprawie akcji przeprowadzonego przez UB
i NKWD kierowca jednego z wojskowych samochodów zeznał, że akcja
przeprowadzona była przez grupę partyzantów bez pomocy mieszkańców
Kazimierza Dolnego, co uchroniło ich od konsekwencji18.
Represje wobec rodzin partyzantów i ludności cywilnej, wspierających
ich działania, były bardzo brutalne. Za pomoc partyzantom dom małżeń-
stwa ze wsi Wały Kępskie - Franciszki i Bartłomieja Wołoszczyn, został
podpalony, a oni spaleni żywcem. Takie akty przemocy nie odstraszyły
jednak większości społeczeństwa. Wsparcie ludności cywilnej odgrywało
bardzo ważną rolę w funkcjonowaniu oddziałów partyzanckich. Bez opar-
cia w strukturach cywilnych partyzantka w Polsce nie utrzymałaby się
przez tak długi czas. 12 lutego 2017 roku przeprowadziłam wywiad
z mieszkańcami wsi Grądy - Panią Heleną Zawadzką oraz Panem Antonim
Chmurą. Pamiętają oni czasy, kiedy zgrupowanie „Zapory”, a także on
sam, wielokrotnie kwaterowali w ich domach. Według ich relacji, miesz-
kańcy darzyli Hieronima Dekutowskiego wielkim zaufaniem oraz sympatią.
Brat Pani Heleny - Pan Józef Woźniak miał go za swój autorytet. Mój brat
wierzył w „Zaporę” jak w Boga. Jego portret wisiał nad jego łóżkiem do
samej śmierci. Chyba nikt tak nie kochał „Zapory” tak jak on.
Mógł rozmawiać o nim dzień i noc19 - stwierdziła moja rozmówczyni. Mimo
ogromnego wsparcia działalność konfidentów rozszerzała się na wielką
skalę, co doprowadzało do ciągłych aresztowań i obław. Ze względu na
krytyczną sytuację zgrupowania Hieronim Dekutowski postanowił zaprze-
stać walki zbrojnej. Z nadzieją uratowania swoich podkomendnych, po
długich pertraktacjach z przedstawicielami Urzędu Bezpieczeństwa, „Zapo-
ra” postanowił ujawnić większość swoich żołnierzy, którzy według zapew-
nień ze strony władzy mieliby wrócić do normalnego życia. On sam oraz
sześcioro jego podkomendnych, ze względu na wysokie prawdopodobień-
stwo aresztowania, postanowili udać się za granicę. 12 września 1947 roku
Dekutowski wydał swój ostatni rozkaz. Przekazał on dowództwo nad do-
17
E. Kurek, Zaporczycy 1943-1949,Bollinari Publishing House, Warszawa, 2015,
s. 299.
18
http://www.hieronimdekutowski.pl/artykulyznanychautorow.html
[dostęp: 25.04.2016].
19
Wywiad przeprowadzony 12 lutego 2017 roku w Grądach.
96
tychczasowymi oddziałami partyzanckimi Okręgu Lublin Zrzeszenia „Wol-

ność i Niezawisłość” Zdzisławowi Brońskiemu ps. „Uskok”20.
Hieronim Dekutowski ps. „Zapora” - zatrzymanie, proces

i śmierć
Po przekazaniu dowództwa Zdzisławowi Brońskiemu, „Zapora” wyje-

chał do Warszawy w celu ustalenia planu wyprawy na Zachód. Od byłego
inspektora Inspektoratu Lubelskiego „Wolność i Niezawisłość” - Franciszka
Abraszewskiego ps. „Boruta”, otrzymał fałszywe dokumenty na nazwisko
Piątek Mieczysław. Wraz z Hieronimem Dekutowskim w kierunku zachod-
niej granicy udali się: inspektor Inspektoratu Lubelskiego „WiN” - Włady-
sław Siła-Nowicki ps. „Stefan”, Stanisław Łukasik ps. „Ryś”, Roman Groń-
ski ps. „Żbik”, Edmund Tudruj ps. „Mundek”, Arkadiusz Wasilewski
ps. „Biały”, Jerzy Miatkowski ps. „Zawada” oraz Tadeusz Pelak
ps. „Junak”21. Wszyscy, którzy zdecydowali się na wyjazd, zostali w dniach
15-16 listopada 1947 roku schwytani przez Urząd Bezpieczeństwa w Nysie
bądź na granicy z Czechosłowacją, mimo dobrze podrobionych dokumen-
tów oraz tajnego planowania akcji22. Wyprawa uznawana jest za zainicjo-
waną przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego na podstawie do-
nosów około 60 konfidentów, będących w środowisku „Zapory”. Wśród nich
znajdują się współpracownicy o pseudonimach: „Iskra” czy „Lena”. Aresz-
towani zostali przewiezieni do Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa
w Będzinie. Po kilku miesiącach brutalnych przesłuchań, sprawa została
skierowana przez Wiceprokuratora Naczelnego Prokuratury Wojskowej
majora Zenona Rychlika do Wojskowego Sądu Rejonowego
w Warszawie23. Proces odbywał się od 3 do 15 listopada 1948 roku. Ze-
spół orzekający składał się z:
• przewodniczącego - majora Józefa Badeckiego,
• oskarżyciela - kapitana Tadeusza Malika,
• ławników - kaprala Ryszarda Wasilewskiego i kaprala Józefa Kan-
teckiego.
Obrońcą Hieronima Dekutowskiego, przyznanym z urzędu, był mece-
nas Stanisław Sobczyński. Wszyscy oskarżeni zostali skazani na wielo-
krotne kary śmierci, a sam „Zapora” na siedmiokrotną. Wyrok został za-
twierdzony przez Najwyższy Sąd Wojskowy 4 lutego 1949 roku. Prośby
o ułaskawienie „Zapory” i jego sześciu podkomendnych były przez Prezy-
denta Bolesława Bieruta wielokrotnie odrzucane. Wyłącznie kara śmierci
20
I. Szufa (red.), Major Hieronim Dekutowski..., s. 20.
21
Tamże, s. 21.
22
IPN Gd 384/5, s. 23.
23
97
Władysława Siły-Nowickiego ps. „Stefan” została zamieniona na dożywot-

nią karę pozbawienia wolności dzięki wstawiennictwu krewnej Siły-
Nowickiego, siostry Feliksa Dzierżyńskiego, u ambasadora sowieckiego
w Polsce - Wiktora Lebiediewa. Jeszcze w więzieniu skazani podjęli próbę
ucieczki, która została udaremniona przez zdradę więźnia o nazwisku Le-
śniak. 7 marca 1949 roku o godzinie 19:00 w obecności naczelnika więzie-
nia kapitana Alojzego Grabickiego, lekarza - pułkownika Marka Charbicza
oraz księdza pułkownika Michała Zawadzkiego, strzałem w tył głowy wy-
konano wyrok na Hieronimie Dekutowskim oraz w kilkuminutowych odstę-
pach, zamordowano kolejno jego sześciu podkomendnych. Dowódcą plu-
tonu egzekucyjnego był starszy sierżant Piotr Śmietański24.
Wyrok na Hieronima Dekutowskiego i jego żołnierzy został unieważ-
niony przez Sąd Wojewódzki w Warszawie po 45 latach od jego wydania
23 maja 1994 roku. Zaś szczątki zamordowanych odnaleziono dopiero
w 2012 roku. Wtedy to w kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na War-
szawskich Powązkach, tzw. „Łączce”, ekipa ekshumacyjna Instytutu Pa-
mięci Narodowej pod kierownictwem doktora habilitowanego Krzysztofa
Szwagrzyka odnalazła ułożone w bliskiej odległości od siebie, szczątki
siedmiu żołnierzy. Prace identyfikacyjne prowadzili naukowcy
z Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie. O zidentyfikowa-
niu Hieronima Dekutowskiego, Stanisława Łukasika, Romana Grońskiego,
Edmunda Tudruja, Arkadiusza Wasilewskiego, Jerzego Miatkowskiego
oraz Tadeusza Pelaka podano do publicznej wiadomości na konferencji -
22 sierpnia 2013 roku. 27 września 2015 roku odbył się uroczysty pogrzeb.
Bohaterowie spoczęli w Panteonie - Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych
na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie25.
Hieronim Dekutowski ps. „Zapora”

w relacjach podkomendnych i bliskich współpracowników
W ciągu kilku lat mojej pracy badawczej, miałam przyjemność rozma-

wiać z podkomendnymi Hieronima Dekutowskiego oraz jego bliskimi
współpracownikami. O swoim dowódcy, życiu w zgrupowaniu, a także dal-
szych losach w czasach złudnej wolności, opowiedzieli mi: pułkownik Ma-
rian Pawełczak ps. „Morwa”, major Zbigniew Matysiak ps. „Kowboj”, po-
rucznik Edward Wiesław Jeżewski ps. „Sław” oraz major Jerzy Krupa
ps. „Burza” ze zgrupowania Aleksandra Rusina ps. „Rusal”
z Rzeszowszczyzny, z którym od końca lipca 1946 roku zgrupowanie „Za-
pory” okresowo prowadziło działania zbrojne.
24
Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, Okręgi..., s. 37-39.
25
I. Szufa (red.), Major Hieronim Dekutowski..., s. 24.
98
Marian Pawełczak urodził się 13 maja 1923 roku w Stasinie koło Lubli-
na. Kiedy wybuchła pierwsza wojna światowa miał 16 lat. W 1940 roku
został zwerbowany przez swojego profesora do tajnej organizacji wojsko-
wej. Został schwytany i wywieziony na przymusowe roboty do Niemiec.
Pracował w Magdeburgu i Wolmirsleben, skąd udało mu się uciec. Wkrót-
ce ponownie znalazł się na robotach, tym razem w Lubece. W 1943 roku
rozpoczął działalność w Kedywie i oddziale leśnym Armii Krajowej. Walczył
w plutonie Mieczysława Cieszkowskiego ps. „Grzechotnik”, a następnie
w plutonie Aleksandra Sochalskiego ps. „Duch”. W oddziale „Zapory” znaj-
dowali się także dwaj młodsi bracia „Morwy” - Janusz Pawełczak ps. „Głaz”
(zginął w nocy z 5 na 6 kwietnia 1946 roku, postrzelony przez członka Pol-
skiej Partii Robotniczej) oraz Jerzy Pawełczak ps. „Jur” (zamordowany 23
października 1945 roku w Łodzi). W zrzeszeniu „WiN” służył w ochronie
sztabu zgrupowania, dzięki czemu był bardzo blisko „Zapory”. Ujawnił się
na rozkaz komendanta, w ramach amnestii, 21 kwietnia 1947 roku w Lubli-
nie. Komendant „Zapora” odparł, na pogrzebie mojego drugiego brata -
Janusza ps. „Głaz”, że przyrzekł mojej mamie, że przynajmniej mnie spró-
buje ocalić26. - opowiadał Pan Marian Pawełczak. Po ujawnieniu nie dane
mu jednak było się cieszyć wolnością. 2 kwietnia 1951 roku został aresz-
towany w Zakładzie Kauczuku w Bydgoszczy, gdzie pracował. Do 16 grud-
nia 1954 roku więziony był w więzieniach między innymi we Wronkach,
Opolu i Strzelcach Opolskich. Ze względu na działalność w zgrupowaniu
„Zapory” przez lata nie mógł znaleźć stałej pracy zarobkowej. Zrehabilito-
wany został dopiero po 1989 roku27.
Zbigniew Matysiak ps. „Kowboj” urodził się 26 marca 1926 roku
w Lublinie. W czasie okupacji był członkiem tajnej sekcji bokserskiej, pro-
wadzonej przez Stanisława Zalewskiego w Lublinie. Od 1943 roku należał
do lubelskiej młodzieżowej grupy konspiracyjnej, a od 1944 roku do Armii
Krajowej. W 1945 roku rozpoczął działalność w oddziale „Romana” zgru-
powania samoobrony Armii Krajowej Hieronima Dekutowskiego
ps. „Zapora”. Więc jako jedynak poszedłem do lasu nie na grzyby, tylko po
śmierć - relacjonował Pan Zbigniew Matysiak. W 1946 roku był aresztowa-
ny i więziony przy ulicy Krótkiej w Lublinie, na Zamku Lubelskim, w więzie-
niach w Sieradzu i na Mokotowie. Na wolność wyszedł w maju 1947 roku.
„Kowboj” może poszczycić się również wieloma osiągnięciami sportowymi.
Należał do Lubelskiego Towarzystwa Kolarskiego. Jako kolarz zadebiuto-
wał w 1947 roku, otrzymał awans do kadry narodowej. W 1952 roku zrezy-
gnował z kolarstwa. Od 1959 roku był zawodnikiem klubu motorowego
Avia Świdnik, w którego barwach dziesięciokrotnie zdobywał tytuł mistrza
Polski w rajdach motocyklowych. Nigdy nie dopuszczono go do reprezen-
26
B. D. Kopcińska, Organizacja i działania zbrojne..., s. 103.
27
M. Pawełczak, Wspomnienia „Morwy”..., tekst z okładki.
99
towania kraju w zawodach międzynarodowych ze względu na działalność

partyzancką28.
Edward Wiesław Jeżewski ps. „Sław” urodził się 9 listopada 1930 roku
w Kazimierzu Dolnym. Wybuch II wojny światowej przerwał jego naukę
w Szkole Powszechnej. Dalsze kształcenie kontynuował na tajnych kom-
pletach. Zarówno ojciec - Jan Jeżewski ps. „Truteń”, jak i starszy brat Mie-
czysław Jeżewski ps. „Pszczółka” związani byli z konspiracją. Mając za
wzór brata - żołnierza plutonu Stanisława Piecyka ps. „Babinicz”, który po
1944 roku do chwili śmierci (7 lutego 1945 roku w potyczce z UB i NKWD
w Wałach Kępskich) walczył bezpośrednio w oddziale „Zapory”.
Na przełomie 1943 i 1944 roku nastoletni Edward Jeżewski, za zgodą ojca
i Komendanta Rejonu, kapitana Romanowskiego ps. „Wola”, został przyję-
ty do konspiracji. Według jego relacji, „Zapora” na początku próbował od-
wieść go od zamiaru dołączenia do oddziału. Powiedziałem: Panie Ko-
mendancie! Ja chcę do oddziału! On odrzekł: Synu, daj sobie spokój, ty idź
do szkoły. Musisz się jeszcze uczyć. Nam trzeba wykształconych ludzi29 -
wspominał Edward Wiesław Jeżewski. Wkrótce w obecności „Babinicza”
złożył przysięgę i przyjął pseudonim „Sław”. Pełnił rolę łącznika zgrupowa-
nia. 12 stycznia 1946 roku został aresztowany i przewieziony do Urzędu
Bezpieczeństwa w Puławach. W 1951 roku dołączył do nielegalnej organi-
zacji „Niepodległość albo śmierć”. Edward Wiesław Jeżewski ps. „Sław”
zmarł 22 czerwca 2016 roku30.
Jerzy Krupa ps. „Burza” urodził się 20 września 1930 roku
w Krzeszowie. Do Armii Krajowej w Dąbrówce Górniczej wstąpił w 1940
roku. Do marca 1947 roku walczył w oddziale Aleksandra Rusina
ps. „Rusal”. W lipcu 1946 roku prowadził działania partyzanckie ze zgru-
powaniem Hieronima Dekutowskiego ps. „Zapora”, które przeprowadziło
rajd na Rzeszowszczyznę. W 1948 roku założył grupę partyzancką o na-
zwie Tajna Organizacja Wojskowa Armii Kresów. 20 lipca 1949 roku został
aresztowany i więziony do 1953 roku. Do 1957 roku pracował w przymu-
sowym batalionie pracy w kopalni „Wujek”. W 1963 roku w Dębicy założył
wojskowo-polityczne ugrupowanie - Polskie Powstańcze Siły Zbrojne.
W 1979 roku był ponownie aresztowany i zwolniony w listopadzie 1981
roku. Swoje konspiracyjne grupy włączył w ruch „Solidarności” oraz Konfe-
deracji Polski Niepodległej (KPN)31.
Spośród wielu pytań, które zadałam moim rozmówcom, wybrałam trzy
przybliżające postać Hieronima Dekutowskiego oraz życie w zgrupowaniu
partyzanckim. Pierwsze dotyczyło „Zapory” jako dowódcy. Według relacji
28
K. Załuski, Wyklęty „Kowboj”, Dziennik Wschodni, 2017, s. 11-12.
29
30
E. Kurek, Zaporczycy w fotografii 1943-1963, Wydawnictwo CLIO, Lublin, 2009,
s. 127.
31
Tamże, s. 130.
100
Pana Mariana Pawełczaka ps. „Morwa”, podczas pierwszego spotkania

z dowódcą, kiedy to na miejsce zbiórki, gdzie przyjechał przeprowadzić
inspekcję po patrolach, wśród żołnierzy zapanowała konsternacja. Mając
w pamięci poprzedników - „Ewę” czy „Siapka” o rosłych sylwetkach, nie
spodziewali się następcy o posturze niewysokiej i szczupłej. Wszyscy jed-
nak przekonali się wkrótce o mylności pierwszego wrażenia, gdyż po krót-
kim odpoczynku, „Zapora” postanowił poznać każdego z osobna. [...] ener-
giczny, każdemu zajrzał prosto w oczy, miał przenikliwy i dowódczy
wzrok32. - takimi słowami podsumował pierwsze spotkanie z komendantem
- „Morwa”. Każdego dnia, który był wielkim wyzwaniem dla partyzantów,
„Zapora” zaskakiwał swoich podkomendnych dużą odpornością na stres
i wytrzymałością fizyczną. Był autorytetem zarówno dla swoich żołnierzy,
jak i dla społeczeństwa, które prosiło go często o rozsądzanie różnego
rodzaju sporów i [...] co „Zapora” powiedział, było święte33. Wielu młodych
chłopców marzyło, by walczyć w jego zgrupowaniu. Komendant „Zapora”
był dla mnie wspaniałym człowiekiem, dbał o żołnierzy, był kulturalny i tępił
niesubordynację. Chłopaki go lubili, kochali go. Nie mogę sobie darować,
że tak zakończył się jego los34. - stwierdził Wiesław Edward Jeżewski
ps. „Sław”, który dołączył do oddziału zaledwie jako 14 latek. Dowódca
zwracał uwagę na dyscyplinę w zgrupowaniu, wymagał, aby jego żołnierze
reprezentowali sobą wysoki poziom kultury. Dbał również o odpowiednie
wyszkolenie członków oddziałów i samodzielnie prowadził szkolenia. Prze-
żywał każdą śmierć swojego podkomendnego. Dbał o nich bardziej niż
o siebie samego. W czasie akcji zajmował zazwyczaj pozycję stojącą, aby
wszystko dokładnie widzieć, co zagrażało jego życiu. Rzadko odpoczywał,
nawet podczas krótkich postoi zamiast chwilę odetchnąć on obmyślał dal-
szy plan działania.
Kompleksowe wyszkolenie i doświadczenie zdobywane latami, a także
ukształtowany w trudach charakter, uczyniły z Hieronima Dekutowskiego
dowódcę charyzmatycznego i szanowanego przez podkomendnych i lud-
ność cywilną. Bezwarunkowo od 1943 roku, przez 4 lata, walczył na zie-
miach polskich o wolność. Mając za przeciwnika silnego okupanta nie-
mieckiego, a potem bezwzględnego sowieckiego, nie tracił nadziei i wiary
w niepodległą Polskę. Tego samego uczył swoich podkomendnych. Ci,
którzy przetrwali, wspominają swojego komendanta, aby pamięć o nim
nigdy już nie została zatarta.
Kolejną istotną kwestią, wartą poruszenia, jest specyfika życia co-
dziennego w zgrupowaniu „Zapory”. Partyzancki los nie był łatwy i nie każ-
dy miałby siłę zarówno fizyczną, jak i psychiczną, by przez lata go znosić.
Aby choć na chwilę odwrócić uwagę partyzantów od codziennej walki
32
B. D. Kopcińska, Organizacja i działania zbrojne ..., s. 100-101.
33
Tamże, s. 101.
34
Tamże, s. 125.
101
i podnieść na duchu, „Zapora” w okresie względnego spokoju, co zresztą

następowało bardzo rzadko, organizował polowe Msze Święte, odprawiane
przez proboszczów z parafii z Chodla bądź Ratoszyna. W odwiedziny,
przyjeżdżały również kobiety związane z konspiracją - sanitariuszki i łącz-
niczki, zwane „ciotkami”. Przywoziły dla partyzantów swoje wypieki. W ra-
mach wdzięczności, „Zapora” nakazywał oddziałowemu chórowi, złożone-
mu głównie z partyzantów plutonu Aleksandra Sochalskiego ps. „Duch”,
występować przed zebranymi. Chór prowadzony był przez Jerzego Ste-
fańskiego ps. „Cedur”, który miał wykształcenie muzyczne i kiedy była oka-
zja przygrywał również na fortepianie. Przyjemnością partyzancką były
także dla każdego odwiedziny w domu rodzinnym, co ze względu na wy-
soki stopień niebezpieczeństwa dla obu stron, odbywały się zazwyczaj do
kilku razy w roku. Mało było takich jasnych, radosnych dni. Bardziej się
pamiętało codzienną udrękę, bo to była męka, ale męka dla Polski35. -
podsumował pytanie o te milsze chwile w zgrupowaniu, Pan Marian Pa-
wełczak ps. „Morwa”. Codziennością dla żołnierzy „Zapory” były długotrwa-
łe marsze, głód, zmęczenie, wszy i tęsknota za domem. Wielkim proble-
mem był także ciągły niedostatek amunicji i brak czystej odzieży i butów.
Z ubrań najbardziej potrzebną rzeczą były buty. Byliśmy także potwornie
głodni, nie jedzenia, choć nie jedliśmy po dwa-trzy dni. My byliśmy głodni
amunicji, bo broń mieliśmy36 - wspominał Pan Zbigniew Matysiak ps.
„Kowboj”. W dzień kwaterowano zazwyczaj w lasach, zimą zaś, w miarę
możliwości, gdy nie zagrażało to życiu gospodarzy w zaprzyjaźnionych
kwaterach. Zazwyczaj we trzech, nigdy jeden, by na zmianę, co kilka go-
dzin trzymać wartę. Zimą, według relacji Pana Edwarda Wiesława Jeżew-
skiego ps. „Sław”, przemieszczanie i maskowanie było znacznie trudniej-
sze, dlatego też: Kobiety uszyły im z białych prześcieradeł kombinezony.
W nocy, po śniegu jak szli, nie byli tak widoczni, jak się przemieszczali37.
Żyli w ciągłym napięciu, po każdej akcji, bez względu na warunki atmosfe-
ryczne, partyzanci musieli odskoczyć minimum 15 kilometrów. Nigdy nie
wiedzieli, czy za kilka godzin będą wciąż żyć. Jednym z większych pro-
blemów w zgrupowaniu był głód. Często ze względu na długotrwałe mar-
sze, czy długotrwały stan zagrożenia, kiedy jedynym schronieniem były
lubelskie lasy, partyzanci nie jedli przez kilka dni. Oprócz uciążliwych mar-
szów, wszy, z którymi trzeba było na co dzień się męczyć, był głód, bo
młody człowiek to by dużo zjadł, a tu taki wysiłek. Zresztą była mądra za-
sada, że w nocy się maszerowało, chyba, że była jakaś akcja nocna,
a w dzień się kwaterowało38 - wyznał „Morwa”. Także wtedy, mimo udzielo-
nego schronienia i przygotowania przez gospodynie skromnego posiłku,
35
36
Wywiad przeprowadzony 20 listopada 2016 roku w Górze Puławskiej.
37
38
Tamże, s. 104.
102
zarówno partyzantom, jak i ludności cywilnej, towarzyszył niepokój. Strach

był więc nieodłącznym elementem życia w zgrupowaniu partyzanckim.
Partyzanci wiedzieli, że śmierć może spotkać ich na każdym kroku. Stąd
też decyzje dowódcy musiały być przemyślane, gdyż ciążyła na nim
ogromna odpowiedzialność, szczególnie że choć walczyli przede wszyst-
kim o wolność dla społeczeństwa polskiego, to współpraca i obustronne
kontakty, mogła tę wolność rychło im zabrać. Nazywali nas - nocnymi. Dla-
czego? Bo noc była dla nas życiem39 - takimi słowami, życie partyzanckie,
spuentował „Kowboj”.
Życie w zgrupowaniu partyzanckim, na które zdecydowało się wielu
młodych Polaków, nie oszczędzało ich. Byli jednak świadomi zarówno swo-
ich decyzji, jak i idących za nimi konsekwencji. Niedogodności rekompen-
sowały marzenia o wolnej Polsce, życzliwość i wdzięczność ludności cy-
wilnej, udana potyczka, w której zdobyto nową broń czy amunicję,
a wreszcie słoneczny, pozornie bezpieczny dzień, kiedy wspólnie mogli
pośpiewać ulubione, żołnierskie pieśni. Były to małe, partyzanckie radości,
które odrywały na chwilę od śmierci, głodu i leśnej tułaczki.
Po wysłuchaniu emocjonalnych wspomnień moich rozmówców zawsze
zadawałam na koniec wywiadu pytanie: Gdyby miał Pan możliwość po-
nownie podjąć decyzję o walce zbrojnej, czy postąpiłby Pan tak samo?
Zastanawiałam się, czy po trudach walki podczas okupacji, w ciągłym za-
grożeniu i obserwacji przez służby bezpieczeństwa, poświęceniu także
swoich najbliższych, a następnie życiu przez lata w zapomnieniu, w ich
głosie podczas odpowiedzi na pytanie nie usłyszę odrobiny zwątpienia.
Słowa mojego pierwszego rozmówcy - Pana Mariana Pawełczaka
ps. „Morwa”, z którym wywiad przeprowadziłam 30 grudnia 2015 roku oraz
11 kwietnia 2016 roku w Lublinie, szybko rozwiały moje wątpliwości. To był
mój obowiązek [...]. Teraz, po tym wszystkim, po tych strasznych przeży-
ciach, myślę, że nie można było wykręcić się od walki, bo Polska tego po-
trzebowała40 - usłyszałam. Optymistycznie nasze spotkanie podsumował
Pan Wiesław Edward Jeżewski ps. „Sław”, z którym spotkałam się 10
kwietnia 2016 roku w Kazimierzu Dolnym, mówiąc: Naturalnie, tak jest! To
wszystko się wynosi z domu. [...] ja do tej pory jestem w konspiracji [...], bo
w protokołach jest, że ja się nie przyznaję do niczego41. Po usłyszeniu py-
tania Pan Zbigniew Matysiak ps. „Kowboj”, którego wspomnienia wysłu-
chałam 20 listopada 2016 roku, przezornie odrzekł: Na pewno tak. Tylko
trochę mądrzejszy bym był. Wiedziałbym, jak niektóre sprawy trzeba poza-
łatwiać, żeby wszystko było potem gładko42. Krótko, ale dosadnie, podczas
39
40
41
Tamże, s. 126.
42
103
jednej z rozmów, stwierdził Pan Jerzy Krupa ps. „Burza”: Oczywiście! Całe
życie poświęciłem Polsce i niczego nie żałuję43.
Podsumowanie
Losy Żołnierzy Wyklętych-Niezłomnych skłaniają do refleksji oraz do

dalszych poszukiwań. Każdy z nich prezentuje inną, ciekawą historię pełną
bólu, ciągłej walki i nadziei. Są oni także reprezentantami tych, którym nie
było dane dożyć dzisiejszych czasów w wolnej Polsce. Partyzanci zgrupo-
wania Hieronima Dekutowskiego: Marian Pawełczak ps. „Morwa”, Zbi-
gniew Matysiak ps. „Kowboj”, Wiesław Edward Jeżewski ps. „Sław” oraz
Jerzy Krupa ps. „Burza” z oddziału Aleksandra Rusina ps. „Rusal”
z Rzeszowszczyzny, jeszcze raz przenieśli swoje myśli w lata, kiedy wal-
czyli pod dowództwem komendanta „Zapory”. Razem z nimi mogłam po-
czuć emocje wzruszenia, strachu, a także posłuchać partyzanckich aneg-
dot. Niezwykle przydatnych informacji, potwierdzających legendę Hieroni-
ma Dekutowskiego na Lubelszczyźnie, udzielili mi mieszkańcy wsi Grądy -
Pani Helena Zawadzka oraz Pan Antonii Chmura, dlatego w swojej publi-
kacji przybliżyć mogłam obraz życia codziennego w zgrupowaniu oraz syl-
wetkę tego wybitnego dowódcy z ich punktu widzenia. Dzięki ogromnemu
doświadczeniu zdobytemu m.in. w prestiżowych zagranicznych szkołach,
a także dużej empatii i dbałości o swoich podkomendnych, komendant
indywidualnie i za pośrednictwem dowódców tzw. patroli partyzanckich,
których wcześniej solidnie przygotował, wyszkolił setki młodych Polaków
do walki z okupantami. W miarę możliwości starał się zapewniać także
proste, partyzanckie uciechy, które na chwilę odciążały partyzantów od
trudnej codzienności. Wszystko to sprawiło, że uważany był przez podko-
mendnych za ojca i wielki autorytet. Obecnie jest wzorem do naśladowania
dla wielu Polaków, którzy utożsamiają się z pokoleniem Żołnierzy Wyklę-
tych-Niezłomnych.
Bibliografia
1. Baran Adam, Pseudonim „Zapora” mjr cc. Hieronim Dekutowski (1918-

1949), Staszowskie Towarzystwo Kulturalne, Straszów, 1996.
2. Baran Adam, Tarnobrzeg. Szkice z dziejów miasta i jego obywateli, Atylla,
Tarnobrzeg, 2012.
3. Caban Ireneusz, Działalność zbrojna oddziałów partyzanckich Armii
Krajowej 8 pp Leg., Oficyna wydawnicza Czas, Lublin, 1993.
43
Fragment rozmowy przeprowadzonej 23 marca 2017 roku.
104
4. Caban Ireneusz, Ludzie Lubelskiego Okręgu Armii Krajowej, Oficyna

Wydawnicza Czas, Lublin, 1995.
5. IPN Gd 384/5.
6. Kopcińska Beata Dagmara, Organizacja i działania zbrojne zgrupowania
Hieronima Dekutowskiego ps. „Zapora” jako przykład działań partyzanckich (praca
licencjacka), Akademia Obrony Narodowej, Warszawa, 2016.
7. Kurek Ewa, Zaporczycy 1943-1949, Bollinari Publishing House,
Warszawa, 2015.
8. Kurek Ewa, Zaporczycy w fotografii 1943-1963, Wydawnictwo CLIO,
Lublin, 2009.
9. Pawełczak Marian, Wspomnienia Morwy – Żołnierza CC majora „Zapory”,
Clio, Lublin, 2011.
10. Szufa Izabela, Major Hieronim Dekutowski „Zapora” (1918-1949), Instytut
Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu,
Warszawa, 2016.
11. Śledziński Kacper, Cichociemni. Elita polskiej dywersji, Znak, Kraków,
2012.
12. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, Okręgi AK, Gdański Przekaz,
1992.
13. Tucholski Jan, Cichociemni, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, 1985.
14. Wieliczka-Szarakowa Joanna, Żołnierze Wyklęci. Niezłomni bohaterowie,
Wydawnictwo AA s.c., Kraków, 2013.
15. Załuski Krzysztof, Wyklęty „Kowboj”, Dziennik Wschodni, Lublin, 2017.
1. www.hieronimdekutowski.pl.
MAJOR HIERONIM DEKUTOWSKI AKA “ZAPORA”

IN THE MEMORIES OF SUBORDINATES
The aim of this paper is to discuss the biography and activity of legen-
dary guerrilla grouping commander in the Lubelszczyzna region, i.e.
Hieronim Dekutowski aka “Zapora,” who was one of the bravest among the
“Cursed/Enduring Soldiers” in Poland during the second conspiracy. This
paper abounds in passages from reports by “Zapora’s” subordinates
and intimate associates: Col. Marian Pawełczak aka “Morwa,” Maj. Zbig-
niew Matysiak aka “Kowboj,” Lt. Edward Wiesław Jeżewski aka “Sław,”
Maj. Jerzy Krupa aka “Burza” and the inhabitants of the Grądy village,
with whom guerrillas were quartered, i.e. Mrs Helena Zawadzka and Mr
Antoni Chmura. The reports show Hieronim Dekutowski’s character in de-
105
tail in the eyes of his subordinates, the nature of everyday life in the group-
ing, and guerrillas’ attitudes to the guerrilla warfare.
Keywords: cursed soldiers, enduring soldiers, Hieronim Dekutowski

aka „Zapora,” anti-communist underground, second conspiracy
106
ISSN 2299-2316
AUTOR
mjr mgr inż. Andrzej Mocarski
a.mocarski@akademia.mil.pl
KIEROWANIE DZIAŁALNOŚCIĄ
SZKOLENIOWO-METODYCZNĄ
Słowa kluczowe: szkolenie, działalność szkoleniowo-metodyczna,

kierowanie
Zgodnie z Doktryną szkolenia Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej

szkolenie jest podstawową dziedziną działalności SZ RP i jest procesem
realizowanym przez wszystkie szczeble dowodzenia oraz struktury organi-
zacyjne w zakresie uzależnionym od przeznaczenia i zadań1. Ponadto Siły
Zbrojne poprzez realizację procesu szkolenia przygotowują się do sku-
tecznego przeciwdziałania zagrożeniom militarnym i niemilitarnym. Aby
właściwie przygotować żołnierzy i dowódców (indywidualnie) oraz dowódz-
twa, sztaby i wojska (w wymiarze zespołowym) do realizacji zadań zgodnie
z przeznaczeniem w czasie pokoju, kryzysu i wojny przyjęty system szko-
lenia musi być skuteczny (efektywny). Skuteczność systemu szkolenia
zależy od dwóch czynników (Rys.1):prawidłowego funkcjonowania wszyst-
kich podsystemów systemu szkolenia; właściwego funkcjonowania układu
elementów wchodzących w skład systemu szkolenia, ściśle ze sobą po-
wiązanych i wzajemnie na siebie oddziaływujących.
Zgodnie z Doktryną szkolenia do podsystemów systemu szkolenia na-
leżą: kształcenie zawodowe, szkolenie dowództw i sztabów, szkolenie
wojsk oraz szkolenie rezerw osobowych2. Natomiast elementami systemu
szkolenia są: podmioty, cele, treści, formy i metody szkolenia oraz baza
szkoleniowa3.
1
Doktryna szkolenia Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej DD/7(A), MON SG WP,
2
Tamże, s. 11.
3
Tamże, s. 11.
107
Andrzej Mocarski
Efektywność systemu szkolenia
prawidłowe funkcjonowanie wszystkich wzajemne relacje między elementami

podsystemów systemu szkolenia systemu szkolenia
cele podmioty
kształcenie
szkolenie wojsk
zawodowe
formy
treści
szkolenia
szkolenie szkolenie
rezerw dowództw
metody baza
osobowych i sztabów
szkolenia szkoleniowa
przygotowanie kadry do występowania

w roli kierowników zajęć (ćwiczeń)
oraz instruktorów
właściwe prowadzenie działalności
szkoleniowo-metodycznej

Rys. 1. Efektywność systemu szkolenia
W odniesieniu do efektywnego działania systemu szkolenia fundamen-

talne znaczenie ma właściwie prowadzona działalność szkoleniowo-
metodyczna, szczególnie w aspekcie przygotowania kadry do występowa-
nia w roli kierowników zajęć i ćwiczeń oraz instruktorów. Jest ona realizo-
wana we wszystkich podsystemach systemu szkolenia, gdyż w każdym
z podsystemów prowadzone są przedsięwzięcia dydaktyczne. Powoduje
to, że ma ona duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania wszyst-
kich podsystemów systemu szkolenia.
Ze względu na swoją istotę działalność szkoleniowo-metodyczna
wpływa również na prawidłowe działanie układu elementów wchodzących
w skład systemu szkolenia. Elementy te są ściśle ze sobą powiązane
i wzajemnie na siebie oddziałują, dlatego też skuteczność systemu szkole-
nia zależy od wzajemnych relacji między tymi elementami. Rola, jaką dzia-
łalność szkoleniowo-metodyczna odgrywa w systemie szkolenia Sił Zbroj-
nych RP (jej wpływ na funkcjonowanie poszczególnych podsystemów oraz
na celowo i dynamicznie działający układ elementów tego systemu), po-
woduje, że właściwie prowadzona działalność szkoleniowo-metodyczna
ma priorytetowe znaczenie dla systemu szkolenia. Jednakże dobrze (efek-
tywnie) realizowana działalność szkoleniowo-metodyczna możliwa jest
108
Kierowanie działalnością szkoleniowo-metodyczną
tylko w przypadku skutecznego i efektywnego kierowania nią. Kierowanie

działalnością szkoleniowo-metodyczną odbywa się analogicznie do kie-
rowania działalnością szkoleniową, realizowane jest na wszystkich
szczeblach dowodzenia w ramach funkcjonującego systemu dowodzenia.
Ponadto zgodnie z podziałem kompetencji na poszczególnych szczeblach
dowodzenia, a zwłaszcza z kompetencyjnym zakresem odpowiedzial-
ności szkoleniowej (KZOSz), dowódcy ponoszą również odpowiedzial-
ność za przygotowanie bezpośrednio podległych dowódców do kierowania
działalnością szkoleniowo-metodyczną4. Analiza dokumentów doktrynal-
nych nie daje jednak odpowiedzi wprost, kiedy i jak realizować proces
przygotowania do kierowania działalnością szkoleniowo-metodyczną.
W dalszej części artykułu autor postara się poprzez analogię do pojęć
i definicji używanych w stosunku do procesu szkolenia sprecyzować
i określić metodykę realizacji tego obowiązku.
Autor, zanim przystąpi do wskazania form, którymi można będzie
przygotować dowódców do kierowania działalnością szkoleniowo-
metodyczną, chciałby przypomnieć, jakie są uwarunkowania i jaki jest za-
kres wymienionego pojęcia. Obowiązek przygotowania dowódców (osób
funkcyjnych) do kierowania wynika nie tylko z logiki działania, ale również
z zapisów dokumentów normatywnych. Zgodnie z Doktryną szkolenia Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej DD/7(A) wszyscy dowódcy poziomu
taktycznego mają w obowiązku przygotowanie swoich podwładnych do
kierowania działalnością szkoleniowo-metodyczną od najwyższego do naj-
niższego szczebla dowodzenia – dowódcy drużyny. Wymóg ten
w przypadku dowódców drużyn, jeżeli chodzi o kompetencje jest nieco
kontrowersyjny. Trudno bowiem mówić o takim kierowaniu w przypadku
dowódcy drużyny. Mniej precyzyjne są zapisy Instrukcji o działalności
szkoleniowo-metodycznej, ponieważ określają one odpowiedzialność po-
szczególnych dowódców za przygotowanie bezpośrednio podwładnych do
kierowania działalnością szkoleniową, nie odnoszą się jednak do kierowa-
nia działalnością szkoleniowo-metodyczną. Natomiast zgodnie z zapisami
Programów szkolenia najniższym szczeblem dowodzenia odpowiadającym
za przygotowanie podwładnych do kierowania działalnością szkoleniowo-
metodyczną jest dowódca batalionu (KZOSz pkt. 5: przygotowanie bezpo-
średnio podległych dowódców do kierowania działalnością szkoleniowo-
metodyczną)5.
W dokumentach doktrynalnych nie zdefiniowano pojęcia kierowanie
działalnością szkoleniowo-metodyczną. Jednakże zostało ono sprecyzo-
wane w zakresie szkolenia przez zapisy Doktryny szkolenia, gdzie kiero-
wanie to proces ciągły obejmujący: planowanie, organizowanie, nadzoro-
4
Tamże, s. 18.
5
Program szkolenia pododdziałów wojsk pancernych, zmechanizowanych i zmotory-
zowanych, DG RSZ, Warszawa, 2017, s. 29.
109
Andrzej Mocarski
wanie zadań szkoleniowych oraz ocenę stopnia wyszkolenia6. Analogiczne

zadania realizowane będą w stosunku do działalności szkoleniowo – me-
todycznej i niektóre z nich zostały ujęte w Instrukcji o działalności szkole-
niowo – metodycznej (planowanie i organizowanie).
Ostatnim elementem, na który autor chciałby zwrócić uwagę przed
rozważaniami nad formami i metodami, jest uświadomienie wzajemnych
relacji i ciągu przyczynowo skutkowego między kierowaniem działalnością
szkoleniowo-metodyczną a efektem finalnym – wyszkolonym żołnierzem
czy pododdziałem (Rys. 2). Nie ma dobrze realizowanej działalności szko-
leniowo-metodycznej bez skutecznego i efektywnego kierowania nią. Po-
nadto niemożliwe jest również właściwe prowadzenie szkolenia wojskowe-
go (efektywne szkolenie) bez odpowiedniego przygotowania dowódców do
kierowania i realizacji szkolenia (nabycia przez nich wiedzy oraz praktycz-
nych umiejętności metodycznych). Dodatkowo nie można przygotować
organów dowodzenia i wojsk do działania zgodnie z przeznaczeniem bez
skutecznej i efektywnej realizacji procesu szkolenia. Dlatego też najważ-
niejszy obowiązek, który nakłada Doktryna szkolenia na dowódców
wszystkich szczebli dowodzenia, tj.: efektywne szkolenie wojsk w czasie
pokoju7, jest możliwy do zrealizowania tylko i wyłącznie pod warunkiem
odpowiedniego przygotowania dowódców do sprawnego kierowania dzia-
łalnością szkoleniowo-metodyczną, a tym samym osiągania podstawowe-
go celu – przygotowania indywidualnego i zespołowego do działania zgod-
nie z przeznaczeniem.
Źródło: Opracowanie własne.

Rys. 2. Układ wzajemnych zależności pomiędzy kierowaniem działalnością
szkoleniowo-metodyczną a osiągnięciem zasadniczego celu szkolenia
6
Doktryna…, s. 13.
7
Tamże, s. 12.
110
Oczywiste jest, że realizacja tego modelu oprócz wspomnianego kie-

rowania działalnością szkoleniowo-metodyczną wymaga od dowódców
również wiedzy i umiejętności merytorycznych z różnych innych dziedzin
(np. ze szkolenia bojowego, szkolenia logistycznego czy też z zakresu
przygotowania i prowadzenia ćwiczeń wojskowych), czyli tego czego
chcemy nauczyć.
Kontynuując rozważania na temat przygotowania dowódców do kiero-
wania działalnością szkoleniowo-metodyczną, autor postara się pokazać,
jakimi formami działalności szkoleniowo-metodycznej, formami szkolenia
wojsk oraz metodami szkolenia, można ich przygotowywać do realizacji
tego procesu. Tu należy przypomnieć, że Instrukcja o działalności szkole-
niowo-metodycznej określa formy tej działalności, które przełożony może
wykorzystać w przygotowaniu podległych dowódców. Są one przypisane
do poziomu i szczebla dowodzenia, jednak mogą być wykorzystywane
doraźnie z pominięciem ww. reguły8. Zasadnicze formy działalności szko-
leniowo-metodycznej zostały przedstawione w tabeli 1.
Tabela 1. Formy działalności szkoleniowo-metodycznej

SZCZEBEL DOWODZENIA
Poziom Poziom taktyczny
Poziom
Lp. FORMA strate-
politycz-
giczno- ZT, Bata- Kom- Dru-
no- Pluton
operacyj- Oddział lion pania żyna
militarny
ny
Konferencja
1. szkoleniowo- X
metodyczna
Narada
2. szkoleniowo- X X X
metodyczna
Opracowanie materia-
3. łów szkoleniowo- X X X X X X
metodycznych
Kurs szkoleniowo-
4. metodyczny
X X
Kurs instruktorsko-
5. metodyczny
X
Ćwiczenie instrukta-
6. żowo-metodyczne
X X
Zajęcia instruktażowo-
7. metodyczne
X X
Zajęcia instruktorsko-
8. metodyczne
X X X
Metodyczne zajęcia
9. grupowe
X X X X X
8
Instrukcja o działalności szkoleniowo-metodycznej, MON SG WP, Warszawa, 2009,
s. 11.
111
Andrzej Mocarski
Metodyczne
10. zajęcia pokazowe
X X X X X
11. Instruktaż X X X X X X X
12. Samokształcenie X X X X X X X
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Instrukcja o działalności szkoleniowo-
metodycznej, MON SG WP, Warszawa, 2009, s. 43.
Nie wszystkie formy i metody stosowane w działalności szkoleniowo-

metodycznej i szkoleniu wojsk nadają się do wykorzystania w przygotowa-
niu dowódców do kierowania działalnością szkoleniowo-metodyczną.
Przedstawiona w dalszej części systematyka form w kontekście ich wyko-
rzystania w procesie przygotowania do kierowania działalnością szkole-
niowo-metodyczną jest wynikiem własnej analizy i wyboru. Każdy z do-
wódców objętych wymienionym obowiązkiem może ją rozszerzyć lub za-
węzić.
Przy określaniu form działalności szkoleniowo-metodycznej przygoto-
wujących dowódców do kierowania działalnością szkoleniowo-
metodyczną, poprzez analogię do definicji kierowania szkoleniem, autor
postara się odnieść do zadań, jakie w ramach kierowania realizowane są
przez dowódców. Należą do nich:
• planowanie działalności szkoleniowo-metodycznej;
• organizowanie działalności szkoleniowo-metodycznej;
• nadzorowanie zadań działalności szkoleniowo-metodycznej;
• ocena stopnia wyszkolenia z zakresu działalności szkoleniowo-
metodycznej.
Tabela 2. Formy działalności szkoleniowo-metodycznej oraz szkolenia wojsk
służące przygotowaniu dowódców do kierowania działalnością szkoleniowo-
metodyczną.
Zadania realizowane przez dowódców w ramach kierowania
Proponowane przedsię-
działalnością szkoleniowo-metodyczną
wzięcia służące do przy-
Planowanie Organizowanie Nadzorowanie Ocena stopnia wy-
gotowania dowódców do
działalności działalności zadań działalno- szkolenia z zakresu
kierowania działalnością
szkoleniowo- szkoleniowo- ści szkoleniowo- działalności szkole-
szkoleniowo-metodyczną
metodycznej metodycznej metodycznej niowo-metodycznej
Metodyczne
Formy działalno-
ści szkoleniowo-
X X X X
metodycznej
zajęcia grupowe
Metodyczne
X X X X
zajęcia pokazowe
Instruktaż X X
Zajęcia
woj
szk
ole
my
nia
X X X X
teoretyczne
112
Zajęcia praktyczne X X
Analizując zaproponowane w tabeli powyżej (tabela 2) formy działal-

ności szkoleniowo-metodycznej oraz formy szkolenia, można dojść do
wniosku, że przypadku niektórych przedsięwzięć, wykorzystując jedną
formę działalności szkoleniowo metodycznej, możemy przygotowywać
dowódców do realizacji wszystkich zadań jednocześnie (realizowanych
przez nich w ramach kierowania działalnością szkoleniowo-metodyczną).
Planowanie można porównać do projektowania przyszłości oraz sku-
tecznych środków jej organizacji. Jest to proces, w którym po dokonaniu
analizy sytuacji szkoleniowej ustala się cele oraz odpowiednie przedsię-
wzięcia szkoleniowe służące ich osiąganiu. Zgodnie z Instrukcją o działal-
ności szkoleniowo-metodycznej planowanie polega na przewidywaniu
układu rzeczowo-czasowo-przestrzennego przedsięwzięć szkoleniowych
oraz formułowaniu do tego układu odpowiednich celów9. Podczas plano-
wania działalności szkoleniowo-metodycznej dowódcy wszystkich szczebli,
do dowódcy kompani (równorzędnej) włącznie, muszą określić: podmiot
działalności szkoleniowo-metodycznej, formę realizowanych przedsię-
wzięć, cele, sposób przekazywania wiedzy (metody szkolenia), termin,
miejsce realizacji szkolenia oraz potrzeby w zakresie bazy szkoleniowej
i zabezpieczenia materiałowo-technicznego. Planowanie realizowane jest
w ujęciu długoterminowym w ramach programowania ćwiczeń (ćwiczenie
instruktażowo-metodyczne) i krótkoterminowym w ramach krótkookreso-
wego i bieżącego planowania działalności w Siłach Zbrojnych RP. Efektem
planowania długoterminowego jest uwzględnienie określonego przedsię-
wzięcia działalności szkoleniowo-metodycznej (ćwiczenie instruktażowo-
metodyczne) w Programie ćwiczeń na lata (programowanie – od szczebla
oddziału na 6 lat). Efektem planowania krótkookresowego i bieżącego jest
uwzględnienie konkretnych przedsięwzięć szkoleniowych (form działalno-
ści szkoleniowo-metodycznej) w dokumentach planistycznych opracowy-
wanych zgodnie z Jednolitymi procedurami działalności bieżącej w Siłach
Zbrojnych RP oraz opracowanie Planu działalności szkoleniowo-
metodycznej określonego szczebla dowodzenia na dany rok. Do właściwej
realizacji procesu planowania działalności szkoleniowo-metodycznej mo-
żemy przygotować dowódców poszczególnych szczebli dowodzenia, sto-
sując następujące formy działalności szkoleniowo-metodycznej: meto-
dyczne zajęcia grupowe; metodyczne zajęcia pokazowe; instruktaż.
W przypadku metodycznych zajęć grupowych wybór tej formy działal-
ności szkoleniowo-metodycznej do realizacji szkolenia dowódców z zakre-
9
Tamże, s. 35.
113
Andrzej Mocarski
su planowania wydaje się oczywisty. Wynika on z analizy celu oraz treści

metodycznych zajęć grupowych. Metodyczne zajęcia grupowe są formą
służącą do przygotowania i doskonalenia umiejętności metodycznych do-
wódców między innymi z zakresu planowania zajęć. Realizacja tej formy
działalności szkoleniowo-metodycznej poprzedzona będzie wytycznymi
dotyczącymi: przygotowania się szkolonych do zajęć (zakres pracy do wy-
konania), określenia warunków przyjętej sytuacji szkoleniowej oraz roli
w jakiej wystąpią uczestnicy zajęć. Tematyka realizowana w ramach meto-
dycznych zajęć grupowych dotyczyć będzie:
• praktycznego opracowania planu działalności szkoleniowo-
metodycznej w odniesieniu do konkretnej sytuacji szkoleniowej okre-
ślonego szczebla dowodzenia na dany rok;
• określenia form działalności szkoleniowo-metodycznej, które należało-
by zrealizować w danym roku w odniesieniu do konkretnej sytuacji
szkoleniowej i do określonego szczebla dowodzenia.
Kolejną formą zajęć, którą według autora możemy zastosować do
szkolenia z zakresu planowania działalności szkoleniowo metodycznej, są
metodyczne zajęcia pokazowe. Jest to forma zajęć bazująca na metodach
poglądowych, których przedmiotem będzie w tym przypadku dokumentacja
z zakresu planowania działalności szkoleniowo-metodycznej. Istotną rolę
w tego typu zajęciach odgrywał będzie komentarz prowadzącego (organi-
zatora), który na podstawie wcześniej przygotowanego opracowania wyja-
śni metodyczne aspekty planowania działalności szkoleniowo-
metodycznej, wzbogacając (uzupełniając) pokazem wymienionych doku-
mentów. Tematyka realizowana w ramach metodycznych zajęć pokazo-
wych, w tym przypadku, dotyczyć będzie:
• zaprezentowania planu działalności szkoleniowo-metodycznej oraz
zasad tworzenia tego dokumentu;
• zaprezentowania dokumentów planowania krótkookresowego i bieżą-
cego wraz ze wskazaniem konkretnych miejsc w tych dokumentach
(rozdziały, punkty), w których informacje dotyczące planowanych form
działalności szkoleniowo-metodycznej powinny się znaleźć (oraz jakie
informacje należy ująć).
Następną najprostszą formą działalności szkoleniowo – metodycznej,
przy pomocy której możemy przygotować podwładnych do planowania ww.
działalności, jest instruktaż. Autor uważa, że pomimo stosowania go głów-
nie w procesie przygotowania zajęć programowych, możemy użyć tej for-
my do przygotowania kadry do wspomnianego już planowania działalności
szkoleniowo – metodycznej. Celem instruktażu byłoby doskonalenie umie-
jętności szkolonych z zakresu planowania działalności, uzgodnienie (usta-
lenie) algorytmu postępowania podczas realizacji procesu planowania
działalności szkoleniowo – metodycznej. Treścią instruktażu byłoby:
114
• sprawdzenie wiedzy z zakresu planowania działalności szkoleniowo –

metodycznej uczestników instruktażu;
• omówienie procesu planowania w aspekcie przedsięwzięć działalności
szkoleniowo – metodycznej;
• ustalenie, jakie informacje z zakresu przedmiotu planowania (zadania,
cele, formy, metody, czas, baza szkoleniowa i zabezpieczenie materia-
łowo-techniczne) i w jakich dokumentach powinny być zawarte.
Planowania działalności szkoleniowo-metodycznej możemy uczyć nie
tylko w ramach realizacji określonych form działalności szkoleniowo-
metodycznej, lecz także wykorzystując do tego celu formy szkolenia wojsk
– zajęcia teoretyczne. W ramach tej formy szkoleni otrzymają wiedzę teo-
retyczną stanowiącą podstawę do zrozumienia problematyki planowania
działalności szkoleniowo-metodycznej przygotowującą do praktycznej re-
alizacji tej czynności. Tematyka realizowana w ramach zajęć teoretycz-
nych, w tym przypadku, dotyczyć będzie częstotliwości planowania po-
szczególnych przedsięwzięć działalności szkoleniowo-metodycznej na
określonym szczeblu dowodzenia i w zależności od sytuacji szkoleniowej
pododdziału. Zajęcia tego typu mogą być prowadzone np. w ramach szko-
lenia uzupełniającego.
Kolejnym zadaniem realizowanym w procesie kierowania jest organi-
zowanie, czyli wybór wykonawców, stawianie zadań, wydawanie wytycz-
nych, instruowanie. W kierowaniu (odnosząc się do organizowania) mówi-
my o czynnościach, działaniach, których celem jest sprawne i efektywne
przeprowadzenie zamierzenia lub cyklu zamierzeń. W celu właściwego
zorganizowania zamierzeń działalności szkoleniowo-metodycznej realizuje
się następujące przedsięwzięcia:
• zabezpieczenie obiektów szkoleniowych (zapotrzebowanie, przygoto-
wanie);
• zabezpieczenie środków materiałowych (zapotrzebowanie, pobranie);
• przygotowanie materiałów poglądowych;
• przygotowanie pomocy szkoleniowych;
• przygotowanie sprzętu (zapotrzebowanie, przygotowanie)
• instruktaż /rekonesans;
• wydanie rozkazu o organizacji przedsięwzięcia;
• przygotowanie dokumentów wykonawczych przeprowadzenia przed-
sięwzięcia /plany określonej formy działalności szkoleniowo-
metodycznej, plany przeprowadzenia określonej formy działalności
szkoleniowo-metodycznej, plany – konspekty, plany pracy instruktora,
inne;
• przygotowanie innych dokumentów zgodnie z obowiązującymi doku-
mentami normatywnymi.
115
Andrzej Mocarski
Oczywiście nie wszystkie wymienione przedsięwzięcia realizowane

będą podczas organizowania każdej formy działalności szkoleniowo-
metodycznej, uzależnione to będzie od złożoności danej formy.
Do organizowania działalności szkoleniowo-metodycznej można przy-
gotować dowódców, stosując te same formy działalności, które autor
wskazał podczas charakteryzowania przedsięwzięć zaproponowanych do
przygotowania do planowania wymienionej działalności.
Metodyczne zajęcia grupowe są formą służącą również do przygoto-
wania i doskonalenia umiejętności metodycznych dowódców w zakresie
organizowania zajęć. Realizacja tej formy działalności szkoleniowo-
metodycznej poprzedzona będzie instruktażem dotyczącym: przygotowa-
nia się szkolonych do zajęć (zakres pracy do wykonania) oraz określenia
warunków przyjętej sytuacji szkoleniowej. W ramach zajęć szkoleni pre-
zentować będą wypracowane rozwiązania w zakresie realizacji poszcze-
gólnych czynności (działań) prowadzących do sprawnego i efektywnego
przeprowadzenia danej formy działalności szkoleniowo-metodycznej. Do-
datkowo treścią metodycznych zajęć grupowych będzie praktyczne przy-
gotowanie planu przeprowadzenia określonej formy działalności szkole-
niowo-metodycznej zgodnie z Instrukcją o działalności szkoleniowo-
metodycznej.
Kolejną formą zajęć, którą według autora można zastosować do szko-
lenia z zakresu organizowania działalności szkoleniowo-metodycznej, są
metodyczne zajęcia pokazowe. Przedmiotem zajęć (pokazu) będzie
przedstawienie optymalnego sposobu organizacji określonej formy działal-
ności szkoleniowo-metodycznej. Dotyczy to w głównej mierze właściwego
wykorzystania sprzętu wojskowego, elementów bazy szkoleniowej, urzą-
dzeń wspomagających proces szkolenia, kompletnego zabezpieczenia
materiałowego oraz prezentacji opracowanych planów przeprowadzenia
danej formy działalności szkoleniowo-metodycznej zgodnie ze wzorem.
Istotną rolę w tego typu zajęciach odgrywał będzie komentarz prowadzą-
cego (organizatora), który wyjaśni (przedstawi) kolejno wszystkie czynno-
ści, działania prowadzące do sprawnego i efektywnego przygotowania
danej formy działalności szkoleniowo-metodycznej. Tematyka realizowana
w ramach metodycznych zajęć pokazowych w tym przypadku dotyczyć
będzie:
• zaprezentowania Planu Przeprowadzenia… ( lub Planu-Konspektu
w zależności od formy) określonej formy działalności szkoleniowo-
metodycznej oraz zasad tworzenia tego dokumentu;
• zaprezentowania optymalnej formy organizacji zajęć, a w tym: wyko-
rzystania sprzętu wojskowego, elementów bazy szkoleniowej oraz
urządzeń wspomagających proces szkolenia (symulatory, trenażery
itp.).
116
Następną formą służącą do szkolenia z zakresu organizowania przed-

sięwzięć działalności szkoleniowo – metodycznej może być instruktaż.
Treścią instruktażu byłoby:
• sprawdzenie wiedzy z zakresu organizowania poszczególnych form
działalności szkoleniowo – metodycznej;
• ustalenie sposobu postępowania podczas organizowania poszczegól-
nych form ww. działalności (algorytm postępowania);
• omówienie organizacji i przebiegu danej formy działalności szkolenio-
wo – metodycznej.
W przypadku tego zadania (organizowania) również możemy wykorzy-
stać zajęcia teoretyczne (forma szkolenia wojsk). W ramach tej formy
szkolony otrzyma wiedzę teoretyczną, stanowiącą podstawę do zrozumie-
nia problematyki organizowania działalności szkoleniowo-metodycznej,
przygotowującą do praktycznej realizacji tej czynności. Tematyka realizo-
wana w ramach zajęć teoretycznych, w tym przypadku, dotyczyć będzie
przedstawienia algorytmu postępowania podczas organizowania form dzia-
łalności szkoleniowo-metodycznej. Zajęcia tego typu mogą być prowadzo-
ne np. w ramach szkolenia uzupełniającego.
Kolejnym zadaniem realizowanym w ramach kierowania jest nadzo-
rowanie realizacji zadań działalności szkoleniowo-metodycznej.
Odnosząc się do nadzorowania, autor posłużył się definicją nadzoru
zawartą w Instrukcji o planowaniu i rozliczaniu działalności bieżącej
w Siłach Zbrojnych RP ze względu na fakt, że aktualny dokumenty doty-
czący planowania i rozliczania działalności nie wyjaśnia pojęcia nadzoro-
wania. Zgodnie z wymienioną instrukcją nadzór to czynności dowódczego
oddziaływania na funkcjonowanie, wykonywanie zadań przez nadzorowa-
ny przedmiot […] osoby funkcyjne […] wraz z możliwością ponoszenia
współodpowiedzialności za ich działalność. Nadzór zawiera w sobie ob-
serwację, diagnozę oraz ewentualne sformułowanie zaleceń, a także moż-
liwość służbowego (prawnego, dyscyplinarnego oddziaływania, dowódczej
(specjalistycznej, fachowej) ingerencji w działalność nadzorowanego pod-
miotu, w celu skorygowania jego działalności w pożądanym kierunku10.
Zgodnie z definicją zawartą w Doktrynie szkolenia nadzorowanie to
oddziaływanie na funkcjonowanie systemu szkolenia oraz wykonywanie
zadań szkoleniowych podczas realizacji procesu szkolenia przez nadzoro-
wany podmiot11.
Odnosząc się do tego zadania poprzez analogię do szkolenia, można
powiedzieć, że nadzorowanie działalności szkoleniowo – metodycznej to
oddziaływanie na funkcjonowanie tej działalności oraz realizację zadań
10
Instrukcja o planowaniu i rozliczaniu działalności bieżącej w Siłach Zbrojnych RP,
Szt. Gen., Warszawa, 2010, s. 5.
11
Doktryna…, s. 14.
117
Andrzej Mocarski
podczas prowadzenia poszczególnych form działalności szkoleniowo –

metodycznej.
Nadzorujący monitoruje praktyczne przygotowanie i realizację przed-
sięwzięć działalności szkoleniowo-metodycznej pod kątem ich zgodności
z wszelkimi wymogami, reagując na bieżąco na wszelkie uchybienia.
Przygotowanie do realizacji ww. zadania może być realizowane przy
zastosowaniu metodycznych zajęć grupowych oraz metodycznych zajęć
pokazowych.
Metodyczne zajęcia grupowe mogą być zastosowane do szkolenia
z realizacji zadania nadzorowania wymienionej działalności. W tym przy-
padku istotne jest precyzyjne zdefiniowanie sytuacji szkoleniowej. W ra-
mach instruktażu do zajęć szkoleni otrzymaliby opisane szczegółowo
przedsięwzięcia zrealizowane przez kierownika zajęć podczas przygoto-
wania i prowadzenia określonej formy działalności szkoleniowo – meto-
dycznej. W powyższym opisie zadań znajdowałyby się również i takie, któ-
re pokazują niewłaściwe postępowanie kierownika zajęć (z merytoryczne-
go punktu widzenia). Zadaniem uczestników, w ramach przygotowania do
zajęć, byłoby zdiagnozowanie tych nieprawidłowości i sformułowanie zale-
ceń w celu skorygowania działania kierownika zajęć. W przypadku gdyby
szkoleni nie zareagowali na wszystkie błędy lub ich zalecenia były niewła-
ściwe, kierownik metodycznych zajęć grupowych prezentuje właściwy tok
postępowania oraz oddziaływania na nadzorowany przedmiot.
Następną formą są metodyczne zajęcia pokazowe, w trakcie których
przedmiotem pokazu będzie działanie, praktyczna realizacja określonej
formy działalności szkoleniowo – metodycznej. W ramach tych zajęć ko-
mentator skupi się na przedstawieniu właściwego toku postępowania kie-
rownika zajęć w procesie ich przygotowania i prowadzenia, zwracając
szczególną uwagę na najczęściej popełniane błędy i sposób ich skorygo-
wania.
W celu przygotowania do realizacji zadania nadzorowania możemy
stosować również formy szkolenia wojsk, do których należą: zajęcia teore-
tyczne oraz zajęcia praktyczne.
Ostatnim zadaniem realizowanym w ramach kierowania działalnością
szkoleniowo – metodyczną jest ocena poziomu planowania i realizacji
działalności szkoleniowo – metodycznej. Obowiązkiem tym, w myśl zapi-
sów Instrukcji o działalności szkoleniowo – metodycznej objęci są dowódcy
od szczebla dowódcy kompanii wzwyż. Dlatego też najniższym szczeblem,
który będzie przygotowywał podwładnych dowódców do kierowania dzia-
łalnością szkoleniowo – metodyczną, jest dowódca batalionu.
Ocena działalności szkoleniowo – metodycznej (stosując analogię do
Doktryny szkolenia) polegać będzie na ustaleniu stanu faktycznego i jego
porównaniu ze stanem wymaganym, w celu uzyskania pełnej i wiarygodnej
118
informacji o stopniu osiągnięcia wymaganych standardów12 oczywiście

w zakresie prowadzenia działalności szkoleniowo – metodycznej. Ocenę
można byłoby również zdefiniować jako swojego rodzaju opinię o prowa-
dzonej działalności szkoleniowo – metodycznej dokonaną w wyniku analizy
tej działalności. Ocena zadań realizowanych w ramach prowadzenia dzia-
łalności szkoleniowo – metodycznej spełnia bardzo ważną funkcję w pro-
cesie kierowania tą działalnością, ponieważ pozwala zidentyfikować błędy
i uchybienia w jej realizacji. Posiadanie tego rodzaju informacji przez prze-
łożonego pozwala na podjęcie działań zmierzających do wyeliminowania
tych uchybień w przyszłości. Ocena prowadzenia działalności szkoleniowo
– metodycznej daje nam również informacje, czy realizowana przez nas
działalność jest efektywna i prowadzi do właściwego przygotowania pod-
władnych do kierowania działalnością szkoleniowo – metodyczną. Forma-
mi, które będą przygotowywać podwładnych do realizacji zadania związa-
nego z oceną wspomnianej działalności, są również metodyczne zajęcia
grupowe oraz metodyczne zajęcia pokazowe.
W ramach metodycznych zajęć grupowych uczestnicy szkolenia
w trakcie instruktażu do zajęć mogliby otrzymać wcześniej przygotowany
plan przeprowadzenia danej formy działalności lub Plan-konspekt z zada-
niem sprawdzenia go. W ramach metodycznych zajęć grupowych każdy ze
szkolonych prezentowałby swoje uwagi do ww. planu. W przypadku niezi-
dentyfikowania przez szkolonych wszystkich uchybień dotyczących: wła-
ściwie napisanego planu przeprowadzenia / planu-konspektu, prawidłowej
organizacji zajęć, poprawnie sformułowanych celów oraz zagadnień szko-
leniowych, prowadzący prezentuje i omawia, jak powinna wyglądać wła-
ściwa organizacja zajęć oraz prawidłowo sporządzony plan przeprowadze-
nia/plan-konspekt. Kierownik metodycznych zajęć grupowych wskazuje
również właściwy tok postępowania podczas sprawdzania wymienionego
planu.
Kolejną formą wykorzystywaną do szkolenia z zakresu oceny poziomu
realizacji działalności szkoleniowo-metodycznej są metodyczne zajęcia
pokazowe. W ramach tego typu zajęć przedmiotem pokazu byłoby prze-
prowadzenie oceny realizacji określonej formy działalności szkoleniowo –
metodycznej wzbogaconej o komentarz wyjaśniający metodyczne aspekty
przeprowadzenia takiej oceny.
W celu przygotowania do realizacji zadania oceny poziomu prowadze-
nia działalności szkoleniowo - metodycznej możemy stosować również
formy szkolenia wojsk, do których należą: zajęcia teoretyczne oraz zajęcia
praktyczne.
W ramach form działalności szkoleniowo – metodycznej w procesie
przygotowania do kierowania tą działalnością stosuje się określone metody
12
Tamże, s. 14.
119
Andrzej Mocarski
szkolenia, chociaż rzadko bywa tak, że jest to jedna metoda, zazwyczaj

jest ich kilka, a jedna jest dominującą.
W procesie przygotowania do kierowania działalnością szkoleniowo –
metodyczną z systematyki metod obowiązujących autor wybrał dziesięć
metod, według niego adekwatnych i możliwych do zastosowania:
• podające:
o wykład;
o opis.
• poglądowe:
o pokaz działania.
• praktyczne:
o ćwiczenia sensoryczne.
• problemowe:
o wykład problemowy;
o wykład konwersatoryjny;
o metoda sytuacyjna;
o metoda inscenizacji;
o metoda dyskusji;
o seminarium.
W ramach artykułu autor starał się usystematyzować i przybliżyć spo-
soby działania dowódców realizujących obowiązek przygotowania swoich
podwładnych do kierowania działalnością szkoleniowo – metodyczną,
a także uzmysłowić znaczenie tego procesu dla jakości i efektywności
szkolenia dowództw, sztabów i wojsk. Autor zdaje sobie sprawę, że nie
w pełni wyczerpał problematykę i dał odpowiedź na pytania w tym zakre-
sie. Głębsza analiza na pewno będzie rodziła szereg wątpliwości, tym bar-
dziej, że dokumenty normatywne często różnie definiują lub w ogóle po-
szczególne elementy składowe funkcji kierowania, kompetencji w tym za-
kresie.
Bibliografia
1. Doktryna szkolenia Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej DD/7(A), MON SG

WP, Warszawa, 2010.
2. Instrukcja o działalności szkoleniowo-metodycznej, MON SG WP, Warszawa,
2009.
3. Jednolite procedury działalności bieżącej w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej, MON SZ RP, Warszawa, 2015.
4. Krakowski Krzysztof (red.), Działalność metodyczno-szkoleniowa w Siłach
Zbrojnych RP, AON, Warszawa, 2009.
5. Leśniewski Zbigniew (red.), Działalność szkoleniowo metodyczna w Siłach
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, AON, Warszawa, 2015.
120
6. Program szkolenia pododdziałów wojsk pancernych, zmechanizowanych

i zmotoryzowanych, DG RSZ, Warszawa, 2017.
THE MANAGEMENT OF METHODOLOGICAL

AND TRAINING ACTIVITIES
(TRAIN THE TRAINERS ACTIVITIES)
The aim of the paper is to draw attention to the importance of manag-

ing methodological and training activities (train the trainers activities)
for the effectiveness of the Armed Forces training system. In addition,
the paper also discusses forms of the methodological and training activities
(train the trainers activities), forms of troops training, as well as training
methods that can be used in preparing subordinate commanders
for the proper conducting of the management of methodological and train-
ing activities (train the trainers activities). This is fundamental to the proper
functioning of the entire training system, thus affecting the achievement
of the basic goal, i.e. individual and team preparation to operate as in-
tended.
The most important duty of commanders at all levels of command is
successful (effective) training of troops. This is possible only if the com-
manders are appropriately prepared to efficiently manage methodological
and training activities (train the trainers activities).
The author has presented the taxonomy of forms in the context of their
use to prepare for the management of methodological and training activi-
ties (train the trainers activities), which is a result of the author’s own
analysis and selection. Commanders performing the duties discussed
above can extend this taxonomy or narrow it down.
Keywords: training, methodological and training activity (train the

trainers activity), management
121
ISSN 2299-2316
AUTOR
mgr Klaudia Oleksiak
k.oleksiak@akademia.mil.pl
UNIA EUROPEJSKA WOBEC ZAGROŻEŃ PŁYNĄCYCH

Z FEDERACJI ROSYJSKIEJ
Słowa kluczowe: bezpieczeństwo europejskie,

zagrożenia Unii Europejskiej, Wspólna Polityka Bezpieczeństwa
i Obrony, relacje Rosja-Unia Europejska, stosunki międzynarodowe
Wstęp
W niniejszym artykule autorka przedstawi ewolucję stosunków euro-

pejsko-rosyjskich, które poddała analizie, uwzględniając najświeższe
zmiany polityczne, społeczne i gospodarcze zachodzące w Rosji. Na pod-
stawie swojej wiedzy postawiła hipotezę, w której przypuszcza, że prowa-
dzona przez Federację Rosyjską polityka zagraniczna obniża poziom bez-
pieczeństwa Unii Europejskiej poprzez działania polityczne, militarne
i społeczne. Co więcej autorka przewiduje, iż destabilizującymi działaniami
zagrożone są także inne kraje, przede wszystkim kraje basenu Morza Bał-
tyckiego. Treść artykułu zawiera odpowiedź na pytanie (problem badaw-
czy): Jakie niebezpieczeństwa mogą zagrażać Unii Europejskiej w związku
z ekspansywną polityką zagraniczną Federacji Rosyjskiej? Przedstawione
poniżej konkluzje stanowią materiał wyjściowy do kolejnych etapów ba-
dawczych.
Relacje Unii Europejskiej z Federacją Rosyjską
Unia Europejska wraz z Federacją Rosyjską kształtują zarówno scenę

europejską, jak i światową. Niewątpliwie piastują rolę gigantów politycz-
nych o bogatej historii, różniących się walorami geograficznymi, tożsamo-
ścią polityczną oraz kulturową. Wzajemna współpraca od lat przybiera
formę sinusoidy, bogatej w okresy przykładnego współdziałania, pokoju
i harmonii oraz konfliktów, wzajemnych uprzedzeń, nienawiści
i długotrwałych sporów. Pomimo dzielących różnic od lat współdziałają ze
sobą w wielu dziedzinach, podkreślając jednak najbardziej wzajemne part-
nerstwo w obszarze gospodarczym. Dwustronną współpracę rozpoczęły
122
Unia Europejska wobec zagrożeń płynących z Federacji Rosyjskiej
na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Unia Europejska zdała so-

bie sprawę z konieczności współpracy - wymagały tego zmiany polityczne,
społeczne oraz kulturowe ówczesnej sytuacji na arenie międzynarodowej.
Natomiast Federacja Rosyjska jako sukcesor byłego Związku Socjalistycz-
nych Republik Radzieckich pretendowała do odgrywania znaczącej roli
w kształtowaniu polityki światowej. Jak wcześniej nadmieniono główną
płaszczyzną współpracy są do dziś powiązania gospodarcze, jednak oby-
dwie strony starały się tę płaszczyznę poszerzać, współpracując zarówno
w dziedzinie gospodarki, polityki, w obszarach społecznych, jak i kultural-
nych. Rozwijana współpraca pomogła w wypracowaniu form dialogu, do-
prowadziła do rozbudowy wzajemnych sieci powiązań oraz mechanizmów
współpracy w wielu dziedzinach. Pomimo kształtowania wzajemnych sto-
sunków od prawie trzydziestu lat do dziś nie udało się jednak wypracować
długoterminowej koncepcji bilateralnych relacji, a osiągany poziom kontak-
tów sprowadza się do ciągłej konieczności ich regulowania.
Wzajemne korelacje do dziś nie mają jednoznacznego charakteru,
współpraca splata się z nieodzowną rywalizacją, eurofobia miesza się
z eurofilią, rusofobia z rusofilią, a to wszystko wynika z różnic, których na-
leży doszukiwać się w przeszłości. Oba podmioty pozostają niezwykle zło-
żone, zatem wzajemne kontakty są kształtowane przez liczne, różnorodne
czynniki, zaczynając od tych nieskomplikowanych, do których można zali-
czyć turystykę, kończąc na wielkim biznesie, powiązaniach politycznych
oraz wpływach państwowych1.
Rosja od początku trwania wzajemnej współpracy traktowana była
przez Unię Europejską jako partner strategiczny w stosunkach międzyna-
rodowych oraz jako najważniejszy z sąsiadów. Pojawiały się jednak trud-
ności z oceną realnych intencji Federacji Rosyjskiej - jej rzeczywistych
możliwości, siły oraz ze zrozumieniem rosyjskich interesów, które bardzo
często kolidują z interesami zachodnich demokracji. Stanowisko Rosji
w stosunku do tendencji prozachodnich wielokrotnie zmieniano, co niero-
zerwalnie wiąże się z jej interesami gospodarczymi. W czasie trwania sy-
tuacji kryzysowych Kreml pozostaje w przyjaznych relacjach z Unią Euro-
pejską, jednakże w okresie stabilności i harmonii obiera kierunek jedno-
znacznie antyzachodni 2 . Unia Europejska i Rosja w swych deklaracjach
oraz założeniach koncepcyjnych zajmują stanowisko, iż wzajemne relacje
opierają się na wspólnych wartościach, zrozumieniu, postawach demokra-
tycznych, co niestety pozostaje tylko postulatem nie mającym odzwiercie-
dlenia w rzeczywistości.
1
S. Bieleń, K. Chudoliej (red.), Stosunki Rosji z Unią Europejską, Wydawnictwo Uni-
wersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2009, s.19.
2
Tamże, s.19.
123
Klaudia Oleksiak
Potwierdzeniem powyższego była sytuacja podczas trwania konfliktu

rosyjsko-gruzińskiego w roku 2008, kiedy Unia Europejska przyjęła stano-
wisko, iż należy postępować bardziej stanowczo w związku
z mocarstwowymi ambicjami Rosji - zaczęto dostrzegać jej aspiracje
i niepokojące plany. W publikacjach czytamy, że ówcześnie okres ten był
najgorszym etapem stosunków europejsko-rosyjskich od początku ich
trwania. Okazało się jednak, że kryzys pogłębił się w styczniu 2009 roku,
kiedy to Federacja Rosyjska, będąca w konflikcie z Ukrainą przerwała do-
stawy gazu ziemnego, pozbawiając surowca kraje UE3. Temat surowców
energetycznych był powodem najczęstszych sporów na linii Rosja-kraje
UE, bardzo często władze w Moskwie wywierały nacisk na kraje, do któ-
rych dostarczano surowce, manipulując kompaniami naftowymi, zmieniając
reguły współpracy. Kreml chciał doprowadzić do sytuacji, w której to Unii
Europejskiej zależałoby bardziej na współpracy z Rosją, zwłaszcza na jej
sektorze energetycznym4.
Bruksela wielokrotnie podkreślała znaczenie misji, którą jest promo-
wanie, rozpowszechnianie oraz wspieranie demokratyzacji Rosji, podczas
gdy Kreml, deklarując demokratyczne wartości, daleki był od ulegania za-
chodnim wzorcom, broniąc swojej specyfiki. Wzory postępowania autokra-
tycznego, nacjonalistycznego, mocarstwowe aspiracje zawsze były i do
dzisiejszego dnia są wyznacznikami Federacji Rosyjskiej, która niezależnie
od starań czy nacisków ze strony Unii Europejskiej doprowadza do konflik-
tów, powodując wzajemne uprzedzenia. Rosja deklaruje dążenie do wzor-
ców demokratycznych, jednakże odmiennych od zachodnich, demokracja
to po rosyjsku zasłona dymna, mająca na celu przysłonienie tworzenia
nowego ustroju, dzięki któremu państwo rosyjskie umocni się na arenie
międzynarodowej, odzyska utracone wpływy, zespoli wielonarodowe spo-
łeczeństwo i w konsekwencji doprowadzi do potęgi państwa 5 . Takie poj-
mowanie budowania systemu ustrojowego państwa nie godzi się z prawem
obowiązującym w państwach demokratycznych Unii Europejskiej.
Kolejnym obszarem konfliktowym jest podejście Unii Europejskiej
i Federacji Rosyjskiej do kształtowania środowiska bezpieczeństwa mię-
dzynarodowego. Jak twierdzi S. Bieleń, ład międzynarodowy dla państw
członkowskich Unii Europejskiej to wzajemne bezpieczeństwo, które bu-
dowane jest na zasadach wzajemnej otwartości oraz przejrzystości, Fede-
racja Rosyjska przeciwna jest wzajemnej kontroli dążącej do ograniczenie
3
R. Czulda, Rosja-NATO: w stronę partnerstwa czy nowej zimnej wojny?,
[w:] M. Pietrasiak (red.), Ze studiów nad polityką zagraniczną Federacji Rosyjskiej, SGH,
Piotrków Trybunalski, 2013, s. 74.
4
S. Bieleń, K. Chudoliej (red.), Stosunki Rosji…, s. 19.
5
Por. S. Bieleń, K. Chudoliej (red.), Stosunki Rosji…, s. 19.
124
monopolu państwowego w celu prowadzenia własnej, niezależnej polityki

wewnętrznej oraz zagranicznej. Wypowiadając Traktat o redukcji konwen-
cjonalnych sił zbrojnych w Europie (CFE), ukazała krytycyzm wobec ze-
wnętrznej kontroli i obserwacji. W pewnym stopniu władze rosyjskie starają
się opierać na wzorcu Chińskiej Republiki Ludowej, która łączy współpracę
i otwartość z Zachodem z odrzuceniem wszelkich ingerencji we własną
politykę wewnętrzną6.
Na podstawie powyższego można przyjąć, że kwestiami spornymi po-
zostawało niezmiennie: rozszerzanie Unii Europejskiej o nowych członków,
problemy z dostawami gazu rosyjskiego, odmienne definiowanie demokra-
cji, integralności członków UE czy praw człowieka, różnice w postrzeganiu
konfliktów na Bliskim Wschodzie oraz kwestie zbrojeń. Unia Europejska
zrozumiała, że konieczne jest uniezależnienie energetyczne swoich człon-
ków od Rosji oraz zwiększenie integralności wewnątrz Unii7.
Ostatnia dekada charakteryzowała się w większości działaniami mają-
cymi na celu zacieśnianie wzajemnych relacji zarówno w gospodarce, jak
i w rozwoju kultury, edukacji czy ochronie środowiska, aż do roku 2014.
Z pewnością największa zmiana we wzajemnych relacjach nastąpiła
po bezprawnej aneksji Krymu przez Rosję, co w konsekwencji doprowadzi-
ło do otwartego konfliktu na terytorium Ukrainy. Ówczesne działania zbroj-
ne Federacji Rosyjskiej ukazały, iż jest ona daleka od drogi do demokracji,
integracji, harmonii oraz dążenia do zapewniania międzynarodowego ładu
i bezpieczeństwa. W realizowanych działaniach brak jej poszanowania
wzorców europejskich, a tym samym zagraża bezpieczeństwu międzyna-
rodowemu. Prezydent Rosji rozpoczął działania charakteryzujące politykę
imperialną opartą na sile i strachu, na którą Unia Europejska nie może
wyrazić zgody. Wraz z USA Unia Europejska podjęła wobec Rosji działa-
nia restrykcyjne w postaci sankcji, a tym samym pogłębiła wzajemną nie-
chęć, przez co wizja poprawy wzajemnych relacji wydaje się niemożliwa.
Parlament Europejski podkreślił wielokrotnie, biorąc pod uwagę łamanie
prawa międzynarodowego przez Rosję, działania o charakterze hybrydo-
wym8 oraz przeprowadzenie bezprawnej aneksji Krymu, że nie ma możli-
6
Tamże.
7
M. Rewizorski (red.), Unia Europejska w stosunkach międzynarodowych, DIFIN,
Warszawa, 2011, s.39.
8
Wojna hybrydowa – według L. Elaka i A. Michalaka to odmiana konfliktu asymetrycz-
nego prowadzonego na trzech równoległych płaszczyznach: bezpośrednich działań woj-
skowych, propagandowej na obszarze własnego państwa oraz propagandowej na arenie
międzynarodowej. Podczas wojny hybrydowej zauważalne są połączenia zagrożenia trady-
cyjnego (najazd wojsk), nieregularnego (działań partyzanckich), terroryzmu oraz użycia
najnowszych technologii (ataki cybernetyczne). W ramach działań hybrydowych unaocznia
się kombinacja otwartych i tajnych działań bojowych, prowokacji, i dywersji w polaczeniu
125
Klaudia Oleksiak
wości traktowania Rosji jako partnera strategicznego. Unia Europejska

zaczęła obawiać się o przyszłość bezpieczeństwa Europy, podkreślając,
że priorytetem europejskich wartości są demokracja, prawa człowieka,
suwerenność państw, integralność terytorialna, poszanowanie prawa mię-
dzynarodowego, przez co nie widzi możliwości wzajemnej współpracy9.
Obustronne relacje nigdy nie znajdowały się w tak niedogodnym poło-
żeniu oraz nie były przepełnione wzajemną niechęcią jak od 2014 roku.
Unia Europejska podkreśla, że pełne wznowienie współpracy może nastą-
pić tylko w przypadku, gdy władze Rosji uszanują integralność terytorialną
i suwerenność Ukrainy oraz wprowadzą w pełni porozumienie mińskie.
Postawy rosyjskie budzą międzynarodowy niepokój, pojawiają się obawy,
że Rosja chce podważyć międzynarodowy porządek, o czym może świad-
czyć, choćby fakt siłowego wyznaczania nowych granic w Europie (wojna
na Ukrainie). Niepokój budzą również incydenty, które przypominają dzia-
łania hybrydowe w państwach bałtyckich. Pojawiają się pytania: Jak daleko
w swych działaniach może posunąć się Federacja Rosyjska? Do czego
zmierza Kreml i jakie ma cele? Czy jest realnym zagrożeniem dla Unii Eu-
ropejskiej? Czy Unia Europejska może odeprzeć ewentualne zagrożenia?
Częściową odpowiedzią na powyższe pytania jest ciągle doskonalona
Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej.
Istota Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa

i Obrony Unii Europejskiej
Unia Europejska to przede wszystkim wspólnota państw o charakterze

integracyjnym, które współpracują ze sobą w wymiarze gospodarczym,
politycznym, społecznym oraz finansowym. Od początku jej funkcjonowa-
nia kwestie obronności stawiane były przez przywódców europejskich na
uboczu, co skutkowało nieudanymi krokami w tym obszarze np.: wielokrot-
nie podjęto bezskuteczne próby utworzenia wspólnoty obronnej UE. Trak-
tat z Maastricht z 1992 roku jednoznacznie wskazywał na odpowiedzial-
ność Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa i obrony swoich człon-
ków. Brak konsekwentnych kroków w tym obszarze można tłumaczyć nie-
udolnością ówczesnych przywódców, brakiem zainteresowania, determi-
nacji państw członkowskich oraz słabością celów Unii Zachodnioeuropej-
z negowaniem własnego zaangażowania, co znacznie utrudnia odpowiednią reakcję do

tych działań.
9
http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+REPORT+A8-
20150162+0+DOC+XML+V0//PL [dostęp: 08.12.2017].
126
skiej, która miała wykonywać zadania wynikające z polityki obronnej UE10.

Rok 1997 przyniósł ze sobą zmiany w podejściu do obronności
i bezpieczeństwa UE, misje petersberskie Unii Zachodnioeuropejskiej zo-
stały włączone do Traktatu o Unii Europejskiej, na podstawie traktatu Am-
sterdamskiego 11 , co umożliwiło rozwój Europejskiej Polityki Bezpieczeń-
stwa i Obrony, jednocześnie wygaszając Unię Zachodnioeuropejską12.
Warto zwrócić uwagę na dwa wydarzenia, które miały istotne znacze-
nie w kształtowaniu Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, tj.: szczyt
francusko-brytyjski w Saint Malo w grudniu 1998 roku, kiedy wydano
pierwszą wspólną deklarację dotyczącą obrony europejskiej podkreślającą
konieczność stworzenia struktur i zdolności do podejmowania samodziel-
nych decyzji w zakresie bezpieczeństwa i obrony oraz szczyt państw Unii
Europejskiej w Kolonii w roku 1999. Ten drugi można uznać za datę utwo-
rzenia Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (EPBiO). Przywódcy
państw europejskich zdecydowali o konieczności wprowadzenia zmian
w ramach bezpieczeństwa i obrony oraz przedstawili swe konkluzje w de-
klaracji o umacnianiu Wspólnej Europejskiej Polityki w dziedzinie Bezpie-
czeństwa i Obrony (WPBiO)13. Dokument ten był początkiem kształtowania
sił, które swe działania miały podejmować niezależnie od działań Sojuszu
Północnoatlantyckiego w operacjach zapobiegania konfliktom oraz zarzą-
dzania kryzysowego. Zwracał również uwagę na konieczność restruktury-
10
http://stosunki-miedzynarodowe.pl/bezpieczenstwo/1161-wspolna-polityka-
bezpieczenstwa-i-obrony-ue [dostęp: 11.12.2017].
11
Traktat Amsterdamski – podpisany dnia 2 października 1997 roku zaczął obowiązy-
wać od 1 maja 1999 roku. Podstawowym celem podpisania dokumentu było dopasowanie
poprzednich traktatów do nowych zmian: poszerzenia Unii Europejskiej o nowe kraje oraz
zbliżenia wspólnoty do obywateli państw członkowskich. Do głównych postanowień traktatu
można zaliczyć:
• wprowadzenie gender mainstreaming;
• włączenie acquis Schengen w ramy Unii i Wspólnot Europejskich;
• wprowadzenie możliwości uchwalenia sankcji dla państwa członkowskiego, które
narusza zasady demokracji;
• wprowadzenie procedur wzmocnionej współpracy;
• wzmocnienie pozycji Parlamentu Europejskiego;
• wzmocnienie prerogatyw Trybunału Sprawiedliwości;
• utworzenie urzędu Wysokiego Przedstawiciela do spraw Wspólnej Polityki Zagra-
nicznej i Bezpieczeństwa;
• wprowadzenie koordynacji polityki zatrudnieniowej; utworzono Komitet ds. Zatrud-
nienia;
• nadanie UE możliwości zlecania Unii Zachodnioeuropejskiej misji różnego typu: od
zadań humanitarnych i ratowniczych po działania zbrojne;
• wprowadzenie wspólnych strategii jako instrumentu WPZiB.
12
13
Tamże.
127
Klaudia Oleksiak
zacji przemysłów obronnych krajów członkowskich. Podczas szczytu

w Helsinkach w grudniu 1999 roku oficjalnie ogłoszono utworzenie Euro-
pejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, do której zadań należało:
• stopniowe rozwijanie zdolności Unii Europejskiej do samodzielnego
podejmowania decyzji w przypadku wystąpienia kryzysu oraz do prowa-
dzenia samodzielnych operacji reagowania kryzysowego;
• rozwijanie współpracy na linii UE-NATO;
• podnoszenie szybkości reakcji w razie wystąpienia kryzysów;
• utworzenie Europejskiego Celu14.
W traktacie nicejskim podczas spotkania Rady Europejskiej w 2000
roku ustalono, że na ówczesną chwilę EPBiO będzie ograniczała swoją
działalność do reagowania na sytuacje kryzysowe, aczkolwiek nie wyklu-
czono możliwości jej przyszłego przeobrażenia. Dopiero w roku 2003 uzy-
skała ona zdecydowany charakter, a było to związane z przyjęciem Euro-
pejskiej Strategii Bezpieczeństwa oraz ustanowieniem nowego Europej-
skiego Celu Operacyjnego 2010. Istotnym elementem tejże strategii był
rozwój sił szybkiego reagowania zdolnych do ich błyskawicznego odparcia,
które miały być odpowiedzią na ewentualne kryzysy militarne. W skład
głównych inicjatorów tej idei wchodziły: Wielka Brytania, Francja oraz
Niemcy15.
W odpowiedzi na zmieniającą się sytuację na arenie międzynarodowej
w roku 2005 doprowadzono do powstania pierwszych Grup Bojowych, któ-
re osiągnęły swą gotowość w 2007 roku i miały stanowić trzon europej-
skich sił szybkiego reagowania. Zgodnie ze wcześniejszymi założeniami
grupy bojowe były pierwszą i podstawową siłą wojskową Unii Europejskiej,
jaka pojawiałaby się w rejonie ogarniętym kryzysem, ich kluczowym zada-
niem byłoby stabilizowanie sytuacji. Dysponując znacznym potencjałem
bojowym, grupy te powinny wykonywać najtrudniejsze zadania o charakte-
rze bojowym, ale także m.in. prowadzić patrole, wystawiać posterunki,
ochraniać wybrane obiekty16. Mają one wykonywać zadania wynikające ze
WPBiO, czyli zadania petersburskie, do których należą: operacje humani-
tarne i ratownicze, utrzymania pokoju, zadania bojowe związane
z operacjami zarządzania kryzysowego, z operacjami tworzenia pokoju
włącznie, a także zadania wynikające z europejskiej strategii bezpieczeń-
14
Europejski Cel zakładał, powołanie do roku 2003 sił operacyjnych będących na po-
ziomie korpusu, czyli liczących do 15 brygad (50-60 tys. żołnierzy). Siłom tym wyznaczono
kryterium samowystarczalności, co umożliwiało prowadzenie własnego dowodzenia, kontro-
li, wywiadu oraz zabezpieczenia logistycznego.
15
16
http://geopolityka.org/analizy/unia-europejska/anna-antczak-barzan-grupy-bojowe-
unii-europejskiej-niewykorzystana-szansa [dostęp: 11.12.2017].
128
stwa. Mają przede wszystkim umożliwić Unii Europejskiej nieograniczone

angażowanie się w misje i operacje na świecie oraz być zabezpieczeniem
dla państw członkowskich w razie ewentualnego konfliktu17.
Swój obecny kształt Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony za-
wdzięcza podpisaniu Traktatu Lizbońskiego w 2009 roku, podczas którego
zastąpiono nią EPBiO, zwiększono jej zakres, wprowadzono tym samym
możliwość stworzenia wspólnej obrony, klauzulę wzajemnej obrony, me-
chanizmy współpracy strukturalnej oraz klauzulę solidarności18. Wspólna
Polityka Bezpieczeństwa i Obrony miała być odpowiedzią na zmiany za-
chodzące na świecie, gwarancją bezpieczeństwa państw członkowskich
Unii Europejskiej, miała również zapewniać zdolności operacyjne w celu
utrzymania pokoju oraz zapobiegania konfliktom. Co istotne, istnieje moż-
liwość stworzenia wspólnej obrony państw członkowskich w ramach
WPBiO, o ile Rada Europejska jednomyślnie zaakceptuje takie przedsię-
wzięcie.
Państwa - członkowie Unii Europejskiej - udostępniają swoje zasoby
cywilne i wojskowe w celu realizacji wspólnych działań rozbrojeniowych,
realizacji zadań w misjach humanitarnych i ratunkowych, kompleksowego
doradztwa wojskowego oraz pomocy wojskowej, realizacji działań zapo-
biegającym konfliktom, związanych z zarządzaniem kryzysowym oraz
w operacjach pokojowych przy poszanowaniu zobowiązań wynikających
z Traktatu Północnoatlantyckiego19.
W Traktacie Lizbońskim znalazł się także zapis dotyczący stałej
współpracy strukturalnej (SWS) w zakresie obrony, która ma na celu po-
głębianie współpracy pomiędzy państwami członkowskimi. W ramach SWS
państwa zobowiązały się do sukcesywnego zwiększania swojego potencja-
łu obronnego, a jej efektem było powstanie wielonarodowych sił europej-
skich, które posiadają realne możliwości operacyjne i mogą być wykorzy-
stywane w ramach WPBiO 20 . Pomimo prób wzmacniania wzajemnej
współpracy, wprowadzenia znaczących zmian do Traktatu Lizbońskiego,
nie zawiera on rozwiązań oraz nie tworzy narzędzi do harmonizacji proce-
su wspólnego działania poza jedynie ogólnikowymi deklaracjami
o większej integracji. Głównym problemem w Traktacie Lizbońskim jest
możliwość wetowania przez członków wszelkich inicjatyw integracyjnych,
a brak jednomyślności skutkuje blokowaniem wszelkich przedsięwzięć.
17
Tamże.
18
http://oide.sejm.gov.pl/oide/images/files/pigulki/europejska_polityka_bezpieczestwa_
i_obrony_18.08.16.pdf [dostęp: 11.12.2017].
19
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=URISERV%3Aai0026
[dostęp: 11.12.2017].
20
129
Klaudia Oleksiak
Natomiast największym problemem Europejskiej Polityki Obronnej wydaje

się brak konkretyzacji i realnych rozwiązań - z jeden strony widać chęci
integracji i zarysy polityki bezpieczeństwa, z drugiej jednak strony kierunki
dalszych zmian nie są zakreślone dokładnie21.
Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony to jednak nie tylko działa-
nia o charakterze militarnym i politycznym, ale również przeciwstawianie
się konfliktom na świecie - cele pokojowe. Rozwijające się konflikty spo-
wodowały konieczność wprowadzania skutecznych rozwiązań w celu za-
pobiegania im, dlatego tak ważna jest działalność pokojowa UE.
Konkludując, Unia Europejska posiada siły i środki do obrony przeciw
potencjalnym zagrożeniom, a narzędziem do tego typu przedsięwzięć jest
Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony, która ma być gwarantem bez-
pieczeństwa UE. Niestety pomimo wielu przekształceń, ulepszeń, uwspół-
cześniania działań WPBiO pozostawiają one wiele do życzenia ze względu
na brak konkretnych rozwiązań, niezgodności pomiędzy państwami człon-
kowskimi, które z kolei mogą wynikać z powodu wypalenia integracyjnego.
Nie można zaprzeczyć ogólnemu wrażeniu, że elity polityczne państw
członkowskich po okresie intensywnego rozwoju Unii Europejskiej, rozwoju
integracji międzynarodowej, zaczynają powracać ku wartościom państwa
narodowego jako odniesieniu do polityki bezpieczeństwa, a nie integracyj-
nego, jakie wyznaje UE. Renacjonalizacja często stawia Unię w złym świe-
tle i nie pozwala na osiąganie interesów wspólnotowych. Brak wspólnego
stanowiska wszystkich członków w sprawach tak kluczowych jak bezpie-
czeństwo czy energetyka skutkuje niestety brakiem wiarygodności na are-
nie międzynarodowej. Unia Europejska musi zdać sobie sprawę, że nie
wystarczy tworzyć kolejne traktaty i podpisywać je, należy również wdra-
żać i przestrzegać22.
Autorka stwierdza, że Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony jest
narzędziem, które może przeciwstawiać się różnego rodzaju zagrożeniom
zarówno potencjalnym ze strony Federacji Rosyjskiej, jak i innym. Jednak-
że nie będzie to możliwe bez integracji członkowskiej, konsekwencji w po-
dejmowanych decyzjach i zbieżności we wzajemnych celach. Bezwzględ-
na i agresywna Rosja bez trudności podzieli Unię Europejką, jeżeli nie doj-
dzie do zmian w powyższych sferach działalności Unii. Rozbieżności inte-
resów pomiędzy „unijnymi mocarstwami” oraz przedkładanie interesów
narodowych nad wspólnotowe doprowadzi do marginalizacji WPBiO.
21
Tamże.
22
Por., K. Przybyła, Współpraca, rywalizacja czy konflikt? Stosunki Unii Europejskiej
i Federacji Rosyjskiej, Myśl Ekonomiczna i Polityczna nr 1-2/2011, Uczelnia Łazarskiego,
Warszawa, 2011, s.141.
130
Zagrożenia bezpieczeństwa Unii Europejskiej płynące

z ekspansywnej polityki Federacji Rosyjskiej
Bezpieczeństwo Unii Europejskiej można rozpatrywać w wielu dziedzi-

nach zarówno politycznej, militarnej i energetycznej, jak i gospodarczej,
społecznej czy kulturowej. Niewątpliwie najbardziej sprzyjającą sytuacją
byłaby taka, w której w żadnej z tych dziedzin nie dochodziło do załamania
poczucia stabilności i harmonii. Niestety zarówno Federacja Rosyjska, jak
i Unia Europejska mają swoje priorytety, które nie są zbieżne - odmienne
postrzeganie zasad demokracji, przestrzeganie praw człowieka, integracji
międzynarodowej, suwerenności krajów i prawa do nienaruszalności gra-
nic. Działania, których podjęła się Rosja na Krymie, a później na wschod-
niej Ukrainie, ukazały przywódcom europejskim jednoznacznie, że stabil-
ność, pokój, zgoda i bezpieczeństwo europejskie są zagrożone.
Federacja Rosyjska zmieniła swoją filozofię działania w kształtowaniu
bezpieczeństwa europejskiego, posunęła się do użycia siły wobec najbliż-
szego sąsiada Unii, co poskutkowało nałożeniem na nią sankcji przez UE
i USA oraz do działań mających na celu zabezpieczenie interesów człon-
ków wspólnoty. Unia Europejska i Stany Zjednoczone sięgnęły po narzę-
dzia nacisku, które wcześniej stosowane były tylko wobec niebezpiecznych
reżimów. Rosja stała się dla Unii Europejskiej państwem zagrażającym
bezpieczeństwu nie tylko europejskiemu, ale także światowemu. Prawdo-
podobnie wynika to z faktu, że Federacja Rosyjska nigdy nie pogodziła się
z utratą statusu decydenta światowego, wielkiej potęgi, którą nazywano
Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Aneksja Krymu udowod-
niła, że Rosja daleka jest od pokojowego współistnienia, a jej imperiali-
styczne ambicje zakorzenione są na tyle głęboko, że gotowa jest łamać
prawo, podejmować samodzielne działania, ryzykować izolacją międzyna-
rodową i kryzysami wewnątrzpaństwowymi, tylko po to by odbudować swo-
ją potęgę.
Bezpieczeństwo Unii Europejskiej nierozerwalnie wiąże się z relacjami
poszczególnych członków UE z Rosją - zbyt dobre stosunki poszczegól-
nych państw, podczas kiedy inne będą w niedogodnym położeniu, obniżą
ogólny poziom bezpieczeństwa Unii. Większa dbałość członków o swoje
interesy narodowe aniżeli o interesy wspólnotowe także wpływać może na
pogłębianie niestabilności. Praktyka ostatnich lat wskazuje, że gwarancją
bezpieczeństwa powinny być: jedność członkowska Unii, integracja oraz
prowadzenie wspólnej polityki wobec Rosji.
Analiza literatury przedmiotu wskazuje, że Unia Europejska zagrożona
jest działaniami o charakterze hybrydowym, które mają na celu pogłębienie
wewnętrznych podziałów i wzajemnych niechęci państw członkowskich,
a w konsekwencji doprowadzenie do jej rozłamu. Do działań tych można
zaliczyć:
131
Klaudia Oleksiak
• działania propagandowe;
• presje gospodarcze, polityczne i społeczne;
• zastraszanie;
• akty terroryzmu;
• destabilizację wewnętrzną, podczas której państwa nie wiedzą, że
są atakowane.
Dotychczasowe publikacje poruszające tę problematykę pozwalają
autorce przyjąć, że kolejnymi zagrożeniami, które dotknąć mogą Unię Eu-
ropejską, są:
• prowadzenie oddzielnej polityki Rosji z poszczególnymi państwami
członkowskimi, które ma na celu próbę podziału wewnątrz Unii;
• eskalację konfliktu na Ukrainie oraz rozpoczęcie destabilizacji
państw rejonu Morza Bałtyckiego;
• wykorzystywanie uniezależnienia energetycznego niektórych
państw w celu osiągania własnych celów politycznych;
• wzrost zagrożeń związanych z przestępczością zorganizowaną;
• rozprzestrzenianie BMR;
• wzrost działań o charakterze nacjonalistycznym w państwach euro-
pejskich;
• przerwanie dostaw towarów spożywczych - zarówno importu jak
i eksportu;
• wzrost działań o charakterze cyberterrorystycznym;
• deprecjonowanie wizerunku przywódców europejskich23.
Dopełnieniem najbardziej prawdopodobnych zagrożeń, według autorki,
jest ingerencja rosyjska w wewnętrzne sprawy Unii, co w konsekwencji
może skutkować wewnętrznymi konfliktami i podziałami pomiędzy pań-
stwami członkowskimi. Federacja Rosyjska nie od dziś faworyzuje część
państw europejskich, lekceważąc inne, dlatego oczekuje w perspektywie
strategicznej na nieodwracalne podziały wewnątrz Unii.
Wzajemna współpraca i harmonia pomiędzy Unią i Rosją wydawałaby
się konieczna, ponieważ relacje tych dwóch podmiotów kształtują stabil-
ność regionu, zatem wzajemne partnerstwo gwarantuje bezpieczeństwo.
Niestety istnieje wiele barier współpracy Rosji z UE, do których zalicza się:
• powiązania handlowe - każdy konflikt na linii Rosja - Unia rodzi ry-
zyko wojny handlowej, której początki są już zauważalne;
• uzależnienie energetyczne państw europejskich od Federacji Ro-
syjskiej - dopóki UE nie stworzy warunków, dzięki którym stanie się nieza-
leżna w sferze energetyki, dopóty będzie to jedna z barier wykorzystywa-
nych celowo przez rosyjskie władze;
23
L. Elak, A. Michalak, Taktyka przeciwdziałania wojnie hybrydowej, Sprawozdanie
z realizacji tematu badawczego nr. II.2.19.2.0.
132
• odmienne postrzeganie zasad demokratycznych: praw człowieka,

wolności, integracji, bezpieczeństwa, zaufania i sprawiedliwości;
• brak wspólnej przestrzeni bezpieczeństwa;
• imperialistyczne skłonności rosyjskie, w tym chęć do rozbudowy
swej strefy wpływów;
• różnice cywilizacyjne - stabilność regionu zależy od relacji przed-
stawicieli dwóch różnych cywilizacji - zachodniej i prawosławnej. Pierwszą,
reprezentuje Europa wraz ze swoimi wartościami, które ją ukształtowały.
Ośrodkiem drugiej jest właśnie Federacja Rosyjska. Według Samuela Hun-
tingtona, od zachodniego chrześcijaństwa odróżnia ją: bizantyjski rodowód,
odrębna religia, dwieście lat panowania tatarskiego, biurokratyczny despo-
tyzm oraz ograniczony kontakt z Renesansem, Reformacją, Oświeceniem
i innymi zjawiskami tak ważnymi dla Zachodu24.
• gospodarka, w tym sankcje nałożone na Rosję w związku z jej dzia-
łaniami na Ukrainie.
Powyższe bariery kształtują wzajemne relacje. Od lat za najprawdopo-
dobniej najważniejszą barierę uważa się partnerstwo energetyczne. Unia
Europejska podjęła już działania w celu zmniejszania uzależnienia krajów
członkowskich od dostaw z Rosji, jednakże nadal ponad połowa importo-
wanych źródeł energii pochodzi z terenów byłego ZSRR25. Dla Rosji od
zawsze była i jest to nadal swego rodzaju karta przetargowa do osiągania
celów politycznych.
Kwestią, której nie można pominąć, są zależności pomiędzy relacjami
rosyjsko-europejskimi, a europejsko-amerykańskimi. Rywalizacja Stanów
Zjednoczonych z Rosją na arenie światowej, chęć posiadania największej
sfery wpływów, kładzie piętno na wzajemnych relacjach Unii z Rosją.
Większość państw członkowskich należy jednocześnie do Sojuszu Pół-
nocnoatlantyckiego, który znajduje się na szczycie listy wrogów Rosji.
Bezpieczeństwo Unii Europejskiej, posiadającej sprzymierzeńca
w Stanach Zjednoczonych wyznającego te same wartości, bezsprzecznie
wzrasta. Autorka zwraca jednak uwagę, że o ile obecnie wzajemne korela-
cje wydają się w sprzyjającym położeniu, o tyle ta sytuacja może ulec
zmianie, jeśli Stany Zjednoczone ponad głowami europejskich przywódców
zaczną budować odmienne do obecnych stosunki z Rosją.
Literatura przedmiotu wskazuje na możliwości poprawy wzajemnych
stosunków pomiędzy Rosją a Unią Europejską za pomocą działań takich
jak: wzajemny dialog, nawiązanie strategicznego partnerstwa w polityce
bezpieczeństwa, wycofanie unijnych i amerykańskich sankcji, czy też od-
24
K. Przybyła, Współpraca, rywalizacja…, s. 134.
25
R. Kuźniar (red.), Rocznik Strategiczny 2015/2016, SCHOLAR, Warszawa, 2016,
s. 153.
133
Klaudia Oleksiak
mienne: polityka unijna z pozycji siły, uniezależnienie państw europejskich

od Rosji, utrzymanie solidarności wewnątrz Unii, które mogą zapobiec
ekspansywnej polityce Rosji w przyszłości.
Na podstawie analizy literatury przedmiotu autorka przyjmuje stanowi-
sko, iż poprawa obecnych relacji Unii Europejskiej z Federacją Rosyjską
jest niemożliwa. Działania takie jak: aneksja Krymu czy rozpoczęcie starcia
militarnego na terytorium Ukrainy, uniemożliwiają wzajemną współpracę
i stawiają jej przyszłość w niesprzyjającym świetle. Wzajemna współpraca
– pomimo wielu korzyści, które zapewne dawałaby zarówno Rosji, jak
i Unii, musiałaby się niewątpliwie wiązać z wieloma ograniczeniami. Zapo-
minanie o przewinieniach partnera (np.: łamanie praw człowieka, działania
zbrojne) nie jest korzystne w kontekście międzynarodowego zaufania,
i może być kompromitujące w ocenie społeczeństw26. Po krytycznej anali-
zie literatury poruszającej omawianą problematykę oraz po zapoznaniu się
z historią wzajemnych relacji europejsko-rosyjskich, nie widać możliwości
na pokojowe skłonienie Federacji Rosyjskiej do rezygnacji ze swej eks-
pansywnej polityki i mocarstwowych aspiracji, stąd przeświadczenie, że
trwający obecnie układ relacji pozostanie bez zmian.
Analiza literatury pozwala także twierdzić, iż wśród państw zagrożo-
nych ekspansywną polityką Rosji oraz jej imperialistycznymi skłonnościami
znajdują się głównie kraje rejonu Morza Bałtyckiego. Po bezprawnym prze-
jęciu Krymu Federacja Rosyjska ukazała jednoznacznie, że nie będzie
przestrzegać międzynarodowych zasad, które ograniczałyby realizację jej
celów. Łamiąc wszelkie obowiązujące prawa międzynarodowe (Kartę Na-
rodów Zjednoczonych, umowy z Ukrainą oraz porozumienie Budapesztań-
skie z roku 1994), podjęła się działań w celu rozbudowy swej strefy wpły-
wów na byłe kraje ZSRR. Dla przywódców europejskich prawdopodobny
staje się scenariusz ataku na Litwę, Łotwę i Estonię w perspektywie kilku-
dziesięciu lat, a być może nawet ingerencji rosyjskiej na Białorusi, w Pol-
sce, Gruzji, Mołdawii, Bułgarii czy Rumunii. W swoich decyzjach przywód-
cy rosyjscy muszą zdawać sobie sprawę z konsekwencji takich działań.
Atak na państwa bałtyckie automatycznie uruchamia artykuł 5 Traktatu
Północnoatlantyckiego, jakiekolwiek napięcie z krajami członkowskimi Unii
Europejskiej pociągnie za sobą kryzys w relacjach z całą Unią Europejską
i USA.
Pomimo wielu zarzutów wobec Unii Europejskiej, krytyki wobec po-
dejmowanych działań, autorka stwierdza, że gospodarczo-polityczny zwią-
zek 28 demokratycznych państw posiada siły i środki, by zagwarantować
bezpieczeństwo swym członkom. O ile bezpieczeństwo militarne nieroze-
26
Por., K. Przybyła, Współpraca, rywalizacja…, s.134.
134
rwalnie wiąże się z działalnością NATO, o tyle w obszarze bezpieczeństwa

ekonomicznego, gospodarczego czy społecznego Unia posiada mechani-
zmy i narzędzia, którymi może je zagwarantować.
Zakończenie
W niniejszym artykule autorka odpowiedziała na następujące pytanie

badawcze: Jakie niebezpieczeństwa mogą zagrażać Unii Europejskiej
w związku z ekspansywną polityką zagraniczną Federacji Rosyjskiej? Uzy-
skany materiał badawczy pozwala stwierdzić, że Rosja może stać się real-
nym zagrożeniem dla krajów członkowskich Unii Europejskiej. Działania
Kremla obniżają poziom bezpieczeństwa Unii Europejskiej, a co najgorsze
należy przypuszczać, że w perspektywie kilkudziesięciu lat zagrożone in-
gerencją rosyjską mogą być także inne państwa (w tym najbardziej praw-
dopodobne - państwa basenu Morza Bałtyckiego).
Konflikt trwający na Ukrainie uwidocznił problemy państw członkow-
skich Unii Europejskiej we wzajemnej solidarności, przemawianiu jednym
głosem. Ukazał niesprawności, mankamenty i nieprawidłowości Wspólnej
Polityki Bezpieczeństwa i Obrony oraz konieczność stworzenia Wspólnej
Europejskiej Polityki Energetycznej. Federacja Rosyjska rozpoczęła dzia-
łania mające na celu zwiększenie swojej strefy wpływów w sposób najbar-
dziej niebezpieczny, tzn. z pozycji siły, na którą państwa europejskie nie
mogły wyrazić zgody. Konieczne stało się podjęcie kroków zapewniających
bezpieczeństwo i dbałość o interesy krajom członkowskim. O ile okoliczno-
ści nie sprzyjają umacnianiu kontaktów pomiędzy Unią Europejską
a Federacją Rosyjską, o tyle całkowite zaniechanie wzajemnej współpracy
staje się niemożliwe. Nie można bowiem lekceważyć faktu, że te dwa
podmioty mają wiele wspólnych, powiązanych ze sobą spraw i interesów.
Rozwijające się konflikty na świecie, kryzys migracyjny, eskalacja BMR,
nasilenie działalności ugrupowań terrorystycznych - to aspekty wiążące
wzajemne interesy i generujące wzajemną współpracę.
Wyniki analizy literatury przedmiotu zaprezentowane w powyższym
tekście potwierdzają zasadność podjętego przez autorkę wysiłku na rzecz
uzyskania wiedzy dotyczącej poziomu bezpieczeństwa Unii Europejskiej
w związku z ekspansywną polityką rosyjską. Podjęty temat niewątpliwie
wymaga dalszych badań, ponieważ obszar tej problematyki ma ogromne
spektrum, a sytuacja w regionie ulega ciągłym zmianom. Potwierdza się
tym samym zasadność przeprowadzenia dalszych badań w podjętym ob-
szarze, przy czym treści przedstawione w niniejszym artykule stanowią do
tego doskonałą podstawę wyjściową.
135
Klaudia Oleksiak
Bibliografia
1. Bieleń Stanisław, Konstantin Chudoliej (red.), Stosunki Rosji z Unią Euro-

pejską, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2009.
2. Bryc Agnieszka, Legucka Agnieszka, Włodkowska-Bagan Agata (red.),
Bezpieczeństwo Obszaru Poradzieckiego, DIFIN, Warszawa, 2011.
3. Ciupiński Andrzej, Zdolności wojskowe Unii Europejskiej. Perspektywy
grup bojowych, Rocznik Integracji europejskiej, nr 8/2014, Uniwersytet Adama
Mickiewicza, Poznań, 2014.
4. Elak Leszek, Michalak Artur, Taktyka przeciwdziałania wojnie hybrydowej,
Sprawozdanie z realizacji tematu badawczego nr. II.2.19.2.0.
5. Kuźniar Roman (red.), Rocznik Strategiczny 2015/2016, SCHOLAR, War-
szawa, 2016.
6. Pietrasiak Małgorzata (red.), Ze studiów nad polityką zagraniczną Federa-
cji Rosyjskiej, SGH, Piotrków Trybunalski, 2013.
7. Przybyła Katarzyna, Współpraca, rywalizacja czy konflikt? Stosunki Unii
Europejskiej i Federacji Rosyjskiej, Myśl Ekonomiczna i Polityczna, nr 1-2/2011,
Uczelnia Łazarskiego, Warszawa, 2011.
8. Raś Maciej, Polityka Rosji wobec Europy środkowo-wschodniej, Prace In-
stytutu Europy Środkowo-Wschodniej, t. 26, Lublin, 2010.
9. Rewizorski Marek (red.), Unia Europejska w stosunkach międzynarodo-
wych, DIFIN, Warszawa, 2011.
10. Sobczyk Kamil, Konflikt na Ukrainie – porażka czy szansa dla Wspólnej
Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej?, Bezpieczeństwo Narodowe,
I/2015, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa, 2015.
1. http://eur-lex.europa.eu
2. http://geopolityka.org
3. http://oide.sejm.gov.pl
4. http://stosunki-miedzynarodowe.pl
5. http://www.europarl.europa.eu
THE EUROPEAN UNION IN THE FACE

OF THREATS COMING FROM THE RUSSIAN FEDERATION
In this paper, the author presents the results of her research into secu-
rity threats to the European Union member states issued by the Russian
Federation. The main purpose of the paper is to show the dangers result-
ing from Russia’s imperialist ambitions, its expansive foreign policy, and its
136
influence on the European countries. Moreover, the author also discusses

the possibilities of preventing these threats. The paper analyses the rela-
tions between Russia and the European Union, and discusses the possi-
bilities that the Common Security and Defense Policy provides for the
European countries.
Keywords: European security, threats to the EU, Common Security

and Defence Policy, Russia-EU relations, international relations
137
ISSN 2299-2316
AUTOR
mgr Olga Powałko
o.powalko@akademia.mil.pl
SYSTEM WIĘZIENNICTWA W POLSCE,

A RESOCJALIZACJA PENITENCJARNA
Słowa klucz: System Więziennictwa, resocjalizacja penitencjarna,

systemy wykonywania kary, programy resocjalizacyjne
Wstęp
Codziennie w Polsce dochodzi do nieprzestrzegania norm prawnych.

Jednakże wymiar sprawiedliwości i organy ścigania nie mają 100% sku-
teczności w wykrywalności, na co oczywiście wpływ ma wiele czynników.
Przykładowo, jeżeli starszej kobiecie w ciemnym, ustronnym miejscu zo-
stanie skradziony portfel to bardzo trudno będzie znaleźć sprawcę czynu,
aczkolwiek jest to możliwe.
Zgodnie z polskim prawem, osoby, które dokonały przestępstwa i zo-
staną przez odpowiedni organ zatrzymane, odpowiadają za swój czyn.
Oczywiście w zależności jakiego rodzaju to przestępstwo, ponoszą za nie
odpowiednią karę. Za najbardziej represyjną karę w stosunku do osób,
które naruszają normy prawne, uznawana jest kara pozbawienia wolności.
Zgodnie z art. 67 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego z 1997 roku:
wykonywanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbudzenie
w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożąda-
nych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby
postrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od po-
wrotu do przestępstwa1. Biorąc pod uwagę przytoczony powyżej artykuł 67
§ 1 Kodeksu karnego wykonawczego można uznać, iż kara pozbawienia
wolności ma na celu wywołanie przemiany pozytywnej w osobie osadzo-
nej, a także sprawienie, aby więcej nie dopuściła się przestępstwa. Także
izolację takiej osoby od społeczeństwa, dzięki czemu nie jest ono narażo-
ne na dalszą działalność przestępczą osoby, która została osadzona
w jednostce penitencjarnej.
1
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, Dz. U. z 2017 r., poz.
665, z późń. zm.
138
System Więziennictwa w Polsce, a resocjalizacja penitencjarna
W niniejszym artykule przedstawiono strukturę Służby Więziennej

i nawiązano do Ustawy o Służbie Więziennej z dnia 9 kwietna 2010 roku,
w której określono, że jednym z wielu stawianych zadań przed Służbą
Więzienną jest prowadzenie działań resocjalizacyjnych w stosunku do
osób osadzonych, poddano charakterystyce systemy wykonywania kary
oraz przybliżono pojęcie resocjalizacji penitencjarnej. Omówiono środki
oddziaływania na osoby skazane. W opracowaniu opisano również przy-
kładowy program resocjalizacyjny realizowany w jednostkach penitencjar-
nych. Następnie, ze względu na aktualność, przedstawiono wyniki badań
przeprowadzonych w ramach obronionej w czerwcu 2016 roku pracy ma-
gisterskiej pt. Wpływ Systemu Więziennictwa na bezpieczeństwo we-
wnętrzne.
Przedmiotem badań był System Więziennictwa w Polsce i resocjali-
zacja penitencjarna.
Celem badań określono wykazanie związku między Systemem Wię-
ziennictwa w Polsce a resocjalizacją penitencjarną.
Główny problem badawczy sformułowano w postaci pytania: Jaki
jest związek między Systemem Więziennictwa w Polsce a resocjalizacją
penitencjarną?
Treść niniejszego artykułu zawiera weryfikację hipotezy roboczej o na-
stępującym brzmieniu: resocjalizacja penitencjarna stanowi ważny element
polskiego Systemu Więziennictwa. Działania podejmowane przez personel
więzienny m.in. tworzenie zróżnicowanych programów resocjalizacyjnych
w ramach resocjalizacji penitencjarnej zmierzają do pozytywnych przemian
osób osadzonych, co również wpływa na poprawę bezpieczeństwa ludno-
ści w Polsce.
Przedstawione wyniki badań uzyskano głównie przy zastosowaniu me-
tody sondażu diagnostycznego i techniki ankietowania, którą objęto 100
osób.
Służba Więzienna i systemy wykonywania kary
Służba Więzienna stanowi formację zarówno uzbrojoną, jak

i umundurowaną, która podlega Ministrowi Sprawiedliwości2. Na poniż-
szym rysunku (rys. 1.) przedstawiono strukturę Służby Więziennej.
2
www.sw.gov.pl [dostęp: 08.01.2018].
139
Olga Powałko
Źródło:www.sw.gov.pl [dostęp 08.01.2018].

Rys. 1. Struktura Służby Więziennej
Poniższej pokrótce omówiono strukturę Służby Więziennej. Zgodnie

z rysunkiem 1 najwyżej w strukturze znajduje się Centralny Zarząd Służby
Więziennej kierowany przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej.
Należy wskazać, iż dyrektorowi, przypada szczególna rola, gdyż jest prze-
łożonym wszystkich funkcjonariuszy Służby Więziennej. Jednostka organi-
zacyjna, jaką jest Centralny Zarząd Służby Więziennej, ma przede wszyst-
kim na celu sprawowanie nadzoru nad aresztami śledczymi, zakładami
karnymi, a także nad funkcjonariuszami Służby Więziennej3.
Centralny Ośrodek szkolenia Służby więziennej w Kaliszu, Ośrodek
Doskonalenia Kadry Służby Więziennej w Suchej, Ośrodek Szkolenia
Służby Więziennej w Popowie, Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej
w Kulach z Odziałem Zamiejscowym w Sulejowie – zasadniczym celem
funkcjonowania wyżej wymienionych ośrodków jest szkolenie
3
S. Olearczyk, Z. Piątek (red.), Służba Więzienna w systemie obronnym państwa,
MON, Warszawa, 2011, s. 84-85.
140
i doskonalenie zawodowe pracowników i funkcjonariuszy Służby Więzien-

nej.
W Polsce występuje 16 okręgowych inspektoratów Służby Więziennej.
Ich głównym celem jest nadzorowanie oraz organizacja więziennictwa na
określonym terenie4.
Wyróżnia się następujące rodzaje zakładów karnych: zakład karny dla
młodocianych, zakład karny dla osób odbywających karę po raz pierwszy,
zakład karny dla recydywistów penitencjarnych, zakład karny dla odbywa-
jących karę aresztu wojskowego5. Natomiast typy zakładów karnych to:
zakład karny otwarty, zakład karny półotwarty, zakład karny zamknięty6.
W Ustawie o Służbie Więziennej z dnia 9 kwietnia 2010 roku określono
zadania Służby Więziennej. Należy wskazać, iż jednym z wielu zadań,
jakie są stawiane przed Służbą Więzienną jest: prowadzenie oddziaływań
penitencjarnych i resocjalizacyjnych wobec osób skazanych na karę po-
zbawienia wolności, przede wszystkim przez organizowanie pracy sprzyja-
jącej zdobywaniu kwalifikacji zawodowych, nauczania, zajęć kulturalno-
oświatowych, zajęć z zakresu kultury fizycznej i sportu oraz specjalistycz-
nych oddziaływań terapeutycznych.
W związku z powyższym Służba Więzienna stanowiąca element Sys-
temu Więziennictwa odpowiedzialna jest za resocjalizację osób odbywają-
cych karę w jednostkach penitencjarnych7.
Zgodnie z art. 81 Kodeksu karnego wykonawczego karę pozbawienia
wolności wykonuje się w systemie: programowego oddziaływania, terapeu-
tycznym i zwykłym, co przedstawiono na rys. 2.
4
www.sv.gow.pl [dostęp: 08.01.2018].
5
K. Linowski, Kontakty skazanych na karę pozbawienia wolności ze światem ze-
wnętrznym, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wyższej Szkoły Biznesu
i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim, Ostrowiec Świętokrzyski, 2006, s. 30-35.
6
H. Chmielewska (red.), Zagadnienia penitencjarne, Centralny Ośrodek Szkolenia
Służby Więziennej w Kaliszu, Kalisz, 2004, s.62.
7
Ustawa o Służbie Więziennej z dnia 9 kwietnia 2010 roku, Dz. U. z 2017 r., poz. 631,
z późń. zm., art. 2.
141
Olga Powałko
Źródło: opracowanie własne na podstawie na podstawie H. Chmielewska (red.), Zagadnie-

nia…, s. 82-87.
Rys. 2. Systemy wykonywania kary
Poniżej poddano charakterystyce systemy wykonywania kary.

System programowanego oddziaływania ma na celu resocjalizację
osób skazanych. Należy wskazać, iż personel więzienny podejmuje dzia-
łania, które ukierunkowane są na to, aby osoby osadzone zrozumiały, że
ich dotychczasowe życie nie było zgodne z powszechnie akceptowanymi
normami społecznymi. Oczywiście przy wykorzystaniu różnego rodzaju
metod i środków przez personel więzienny ma doprowadzić do pozytywnej
przemiany osób osadzonych. Ze względu na konieczność poszanowania
praw człowieka, jeżeli osoba skazana na karę pozbawienia wolności nie
wyrazi chęci uczestnictwa w procesie resocjalizacji, to personel więzienny
nie może jej do tego zmusić. Zatem jest to system wykonywania kary, który
może być przyjęty bądź odrzucony przez osobę osadzoną. Jednakże nale-
ży wskazać, że to dotyczy osób, które ukończyły 21 rok życia. Natomiast
osoby, które nie ukończyły 21 roku życia odbywają karę w tym systemie
bez wyrażania jakiejkolwiek zgody, dopiero gdy ukończą 21 rok życia, mo-
gą zostać przeniesione do innego systemu.
System zwykły – w systemie tym karę odbywają osoby, które nie wy-
raziły chęci uczestnictwa w systemie programowego oddziaływania i osoby
bez wskazań do odbywania kary w systemie terapeutycznego oddziaływa-
nia. Ponadto system ten może również obejmować osoby, które są skaza-
ne za wykroczenia, ukarane karą porządkową, a także osoby wobec któ-
rych zastosowano środek przymusu skutkujący pozbawieniem wolności,
chyba że szczególne okoliczności przemawiają za skierowaniem do innego
systemu. System ten umożliwia uczestnikom korzystanie z nauczania, za-
trudnienia oraz uczestnictwa w zajęciach kulturalno-oświatowych i sporto-
wych.
System terapeutyczny przeznaczony jest dla osób skazanych, u któ-
rych występują zaburzenia: psychiczne, upośledzenie umysłowe, niepeł-
nosprawność fizyczna, wymagających specjalistycznego oddziaływania,
142
uzależnionych od alkoholu i innych środków odurzających. Wykonywanie

kary w tym systemie ma na celu przywrócenie osoby do życia w społe-
czeństwie przy wykorzystaniu środków leczniczych. Należy wskazać,
iż w przypadku tego systemu odbywania kary nie jest wymagana zgoda
osoby skazanej. Jednakże w przypadku leczenia, rehabilitacji osób uza-
leżnionych od środków odurzających, alkoholu, które nie wyrażają zgody,
konieczne jest orzeczenie sądu penitencjarnego. Zazwyczaj treść wyroku
sądowego zawiera informacje o tym, że konieczne jest, aby dana osoba
odbywała karę w wyżej wymienionym systemie8.
Resocjalizacja penitencjarna
Pisząc o roli resocjalizacyjnej Systemu Więziennictwa, za zasadne

uznaje się przybliżenie pojęcia resocjalizacja penitencjarna. W literaturze
przedmiotu za resocjalizację penitencjarną uważa się wszelkie oddziały-
wania ukierunkowane na osoby osadzone, które mają na celu wywołanie
zmiany postaw i cech osobowości więźniów. Resocjalizacja penitencjarna
to proces celowego, specjalnie organizowanego (zgodnie z przepisami)
i kierowanego – bezpośrednio lub pośredniego – kształtowania pożąda-
nych postaw, uzupełnionych o terapię oraz zabiegi korekcyjne i kompen-
sacyjne wadliwych struktur osobowości więźniów9.
Na poniższym rysunku przedstawiono schemat resocjalizacji peniten-
cjarnej (rys. 3.).
8
H. Chmielewska (red.), Zagadnienia…, s. 82-87.
9
R. Poklek, Metodyka i organizacja resocjalizacji w zakładach karnych. Skrypt dla stu-
dentów resocjalizacji, MCP, Kutno, 2013, s. 13.
143
Olga Powałko
Źródło: R. Poklek, Metodyka i organizacja…, s. 14.

Rys. 3. Schemat resocjalizacji penitencjarnej
Zgodnie z powyższym rysunkiem zasadniczym celem procesu resocja-

lizacji penitencjarnej jest kształtowanie postaw osób osadzonych. Wyróż-
nia się następujące komponenty postaw: poznawczo-intelektualny, emo-
cjonalno-motywacyjny, społeczno- behawioralny. Efektem procesu resocja-
lizacji penitencjarnej jest zmiana postaw u osób osadzonych. Zmiany te
umożliwiają proces readaptacji i reintegracji. Readaptacja społeczna jest
określana jako powrót do życia społecznego osoby, która była osadzona
w jednostce penitencjarnej, jednakże powrót ten umożliwiła wewnętrzna
przemiana. Natomiast reintegracja polega na przyjęciu i zaakceptowaniu
przez społeczność osób, które opuściły jednostkę penitencjarną.
W celu zrozumienia schematu resocjalizacji penitencjarnej można do-
konać analizy przypadku. Zakładajmy, że osoba X zajmowała się handlem
narkotykami, została zatrzymana przez policję, w wyniku czego trafiła do
jednostki penitencjarnej. Tam dobrowolnie uczestniczyła w procesie reso-
cjalizacji penitencjarnej, wyniku czego uświadomiła sobie, że czyny, jakich
dokonywała, nie są zgodne z prawem i jej zachowanie było nieodpowied-
nie. Osoba X zrozumiała, że pieniądze można zarobić w inny sposób,
a dotychczasowy sposób zarabiania pieniędzy jest niedopuszczalny.
W związku z tym nastąpiła pozytywna przemiana osoby. Po opuszczeniu
jednostki penitencjarnej osoba X podjęła uczciwą pracę, angażowała się
w życie miasteczka, w którym mieszkała, ludzie zauważyli przemianę oso-
by X i ponownie zaakceptowali ją w społeczeństwie. Proces readaptacji
i reintegracji byłby niemożliwy, gdyby nie zaszła pozytywna przemiana.
144
Ludzie zazwyczaj izolują się od osób, które postępują niezgodnie z pra-

wem, czują się w towarzystwie takich osób zagrożone.
W związku z powyższym proces resocjalizacji penitencjarnej zmierza
do wywołania zmian pozytywnych u osób osadzonych. Jednakże oprócz
dużego zaangażowania personelu więziennego skuteczność procesu re-
socjalizacji penitencjarnej zależy od osoby, która w niej uczestniczy,
przede wszystkim od chęci przemiany i zejścia z drogi przestępczej i roz-
poczęcia życia zgodnego z prawem.
Środki oddziaływania na skazanych
W literaturze przedmiotu za środki oddziaływania na skazanych uznaje

się wszelkie instrumenty, narzędzia, które mogą zostać wykorzystane po
to, aby wpłynąć na osobę skazaną, jak również osiągnąć założony cel.
Wyróżnia się sformalizowane środki penitencjarne, które są regulowane
przez przepisy i niesformalizowane środki wychowawcze, którymi posługu-
je się wychowawca na podstawie dorobku nauk o wychowaniu, ale nie są
opisane w przepisach. Wyróżnia się zatem dwa rodzaje środków oddziały-
wania na skazanych.
Wśród sformalizowanych środków penitencjarnych wyróżnia się mię-
dzy innymi: pracę, edukację, zajęcia kulturalno-oświatowe, podtrzymywa-
nie kontaktu z rodziną i światem zewnętrznym, środki terapeutyczne. Na-
tomiast do niesformalizowanych środków oddziaływania na skazanych
zalicza się: rozmowę, wspieranie10.
Autorka pragnie przybliżyć pracę, edukację i zajęcia kulturalno-
oświatowe jako sformalizowane środki oddziaływania na skazanych. Pod-
dała ona charakterystyce wymienione środki ze względu na to, iż w póź-
niejszej części opracowania omówiony zostanie program resocjalizacyjny
Lex media, poświęcony aktywizacji zawodowej osób osadzonych. Dlatego
zasadne wydaje się nawiązanie do pracy, edukacji i zajęć kulturalno-
oświatowych jako środków oddziaływania na skazanych.
Zgodnie z art. 121 § 1 Skazanemu zapewnia się w miarę możliwości
świadczenie pracy11.
Zatrudnienie może mieć związek z pracą, dzięki której osoba będzie
otrzymywała gratyfikacje finansowe bądź nie. Praca ta może wymagać
pewnych kwalifikacji lub kwalifikacje nie będą brane pod uwagę. Osoba
osadzona pracę może wykonywać na terenie jednostki penitencjarnej,
bądź poza nią, może zajmować indywidualne stanowisko lub pracować
10
R. Poklek, Metodyka i organizacja…, s.33.
11
Kodeks karny…, art. 121, § 1.
145
Olga Powałko
w grupie. Istnieje również możliwość towarzyszenia konwojenta bądź nie

jest to konieczne. Wyróżnia się następujące formy zatrudnienia więźniów:
• prace porządkowe na rzecz oddziału lub zakładu karnego (obo-
wiązkowo 90 godzin w miesiącu);
• praca indywidualna w celi mieszkalnej (tzw. nakładcza);
• praca w przywięziennych gospodarstwach pomocniczych;
• praca społeczna na rzecz samorządu terytorialnego;
• praca u zewnętrznych kontrahentów12.
Zgodnie z art. 130 § 1. Kodeksu karnego wykonawczego w zakładach
karnych prowadzi się nauczanie obowiązkowe w zakresie szkoły podsta-
wowej, a także umożliwia się nauczanie w zakresie ponadpodstawowym
i na kursach zawodowych. Jednakże należy wskazać, iż pierwszeństwo
w uzyskaniu możliwości objęcia nauczaniem w szkole ponadpodstawowej
i na kursach zawodowych mają skazani, którzy nie mają wyuczonego za-
wodu albo po odbyciu kary nie będą mogli go wykonywać, a także nie
ukończyli 21 roku życia. Natomiast, jeżeli dyrektor zakładu wyrazi zgodę,
osadzony może kształcić się na własny koszt w szkołach poza obrębem
zakładu karnego. W szczególnych okolicznościach zakład karny może po-
nieść koszty związane z edukacją osadzonego poza zakładem karnym13.
W jednostkach penitencjarnych osoby osadzone mają stworzone od-
powiednie warunki do spędzania czasu wolnego. W związku z tym organi-
zowane są zajęcia kulturalno-oświatowe, wychowania fizycznego i sporto-
we oraz pobudza aktywność społeczną skazanych. W zakładach karnych
prowadzone są wypożyczalnie książek i prasy, a także stwarza możliwość
do korzystania z urządzeń audiowizualnych, np. w świetlicach, czy celach
mieszkalnych. Osadzeni mogą uczestniczyć w zajęciach sportowych, np.
wspólnie grają w piłkę nożną14.
Zgodnie z powyższym środki oddziaływania na skazanych umożliwiają
wywarcie pozytywnego wpływu na osobę osadzoną. Poprzez uczestnictwo
w zajęciach sportowych osadzeni uczą się gry fair play, wyładowują swoją
energię, a także pracują nad sprawnością fizyczną. Możliwość podjęcia
pracy uczy ich dyscypliny, odpowiedzialności oraz daje możliwość rozwoju.
Natomiast dzięki możliwości kształcenia mogą podczas pobytu w jednost-
ce penitencjarnej zdobyć wykształcenie, które jest bardzo pożądane na
rynku pracy.
12
R. Poklek, Metodyka i organizacja…, s.33-34.
13
Kodeks karny…, art. 130, § 1, § 3, § 5.
14
Tamże, art. 135.
146
Program resocjalizacyjny
Zgodnie z Zarządzeniem nr 02/04 Dyrektora Generalnego Służby Wię-

ziennej w zakładach karnych i aresztach śledczych tworzone są
i realizowane przez pracowników działów penitencjarnych
i terapeutycznych autorskie programy resocjalizacyjno-terapeutyczne15.
Przedstawione wyniki badań w końcowej części artykułu wskazują na to,
że osoby, które opuszczają jednostkę penitencjarną, mają problemy ze
znalezieniem pracy. Powodów jest wiele: pracodawca może być uprze-
dzony do osoby, która działała niezgodnie z prawem, ponadto może nie
potrafić zaufać takiej osobie; brak doświadczenia, nieumiejętność autopre-
zentacji itp. W związku z tym autorka wybrała z literatury przedmiotu przy-
kładowy program aktywizacji zawodowej realizowany w jednostkach peni-
tencjarnych.
Program ten skierowany jest w szczególności do osób, które wkrótce
zakończą odbywanie kary zgodnie z artykułem 164 § 1 Kodeksu karnego
wykonawczego (art. 164. § 1: Okres do 6 miesięcy przed przewidywanym
warunkowym zwolnieniem lub przed wykonaniem kary stanowi, w miarę
potrzeby, czas niezbędny na przygotowanie skazanego do życia po zwol-
nieniu, zwłaszcza dla nawiązania kontaktu z kuratorem sądowym lub pod-
miotami, o których mowa w art. 38 § 1. Okres ten ustala, za zgodą skaza-
nego, komisja penitencjarna16). Osadzeni podczas uczestnictwa
w zajęciach w ramach programu resocjalizacyjnego zdobywają wiedzę,
która umożliwi im odnalezienie się na rynku pracy po odbyciu kary.
Poniżej pokrótce przedstawiono Program Lex Media realizowany
w zakładzie karnym w Koszalinie, którego autorem jest Stanisław Kot. Pro-
gramem są objęci osadzeni z podgrupami klasyfikacyjnymi P-2 i R-2 (P-2 –
gdzie P oznacza rodzaj zakładu karnego w tym przypadku to odbywający
karę po raz pierwszy, a 2 oznacza typ zakładu karnego w tym przypadku tj.
półotwarty; R-2 analogiczne, R oznacza rodzaj zakładu dla recydywistów
penitencjarnych, a 2 - typ zakładu karnego w tym przypadku - półotwarty),
którzy przez co najmniej 6 miesięcy będą przebywać w zakładzie karnym.
Do programu zakwalifikowano więźniów spełniających następujące warun-
ki:
• wykazywali zainteresowanie multimediami, a także chcieli pozyskać
umiejętności obsługi komputerów oraz urządzeń peryferyjnych;
• posiadali minimalne umiejętności wyżej wymienionych urządzeń;
• odpowiednio zachowywali się w zakładzie karnym;
15
Zarządzenie nr 2/04 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 24 lutego
2004 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia i organizacji pracy penitencjarnej
oraz zakresów czynności funkcjonariuszy i pracowników działów penitencjarnych
i terapeutycznych, § 2. 1.
16
Kodeks karny…., art. 164.
147
Olga Powałko
• wyrażali chęć założenia w przyszłości własnej działalności gospo-

darczej;
• wyrażali chęć pogłębienia wiedzy informatycznej, jak również po-
szerzenia doświadczenia w tym zakresie.
Zasadniczym celem programu Lex Media jest nabycie przez więźniów
umiejętności multimedialnych, jak również odnalezienie zainteresowań, co
ma ułatwić uczestnikom programu odnalezienie się na rynku pracy. Nato-
miast w celach szczegółowych wyróżnia się :
• nabycie umiejętności kompleksowej obsługi systemu komputero-
wego;
• rozwijanie własnych zainteresowań i możliwości w sferze podjęcia
pracy po opuszczeniu zakładu karnego;
• poznanie obowiązujących trendów w świecie techniki;
• udoskonalenie funkcjonowania działalności kulturalno-oświatowej
zgodnie ze współczesnymi trendami dotyczącymi nowatorskich rozwiązań
multimedialnych.
Zajęcia odbywają się w odpowiednio przystosowanych pomieszcze-
niach radiowęzła i sali dydaktycznej. Sale wyposażone w stanowiska kom-
puterowe wraz z urządzeniami peryferyjnymi, bazę multimedialną i biuro-
wą. Zajęcia odbywają się pięć razy w tygodniu. Pisząc o programie reso-
cjalizacyjnym, należy również przedstawić formy realizacji programu.
W przypadku opisywanego programu są to: drukowanie i dostarczanie
skazanym comiesięcznych nakładów własnej gazety zakładowej „Errata”,
bieżąca obsługa działalności kulturalno-oświatowej poprzez redagowanie
pism, komunikatów i form graficznych publikowanych w telewizji we-
wnętrznej oraz na oddziałach mieszkalnych, utrwalanie i powielanie obra-
zów, zdjęć i grafiki komputerowej w celu kompleksowego i wszechstronne-
go wykorzystania możliwości technicznych dostępnych urządzeń, udział
uczestników programu w cyklicznych spotkaniach z przedstawicielami in-
stytucji tj. powiatowy urząd pracy, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej,
Komenda Ochotniczego Hufca Pracy w celu zapoznania się z zagadnie-
niami dotyczącymi możliwości podjęcia ewentualnej działalności gospo-
darczej, kopiowanie i publikacja kolejnych edycji tomików poezji więzien-
nej, sporządzanie okresowych sprawozdań z przebiegu realizacji progra-
mu, nauka poprawnego redagowania pism okolicznościowych, CV, listów
motywacyjnych i innych form pisemnych.
Realizacja tego rodzaju programów w jednostkach penitencjarnych
umożliwia osobom osadzonym rozwijanie zainteresowań, rozwijanie umie-
jętności pracy w grupie, które aktualnie są pożądane na rynku pracy, roz-
wijanie umiejętności autoprezentacji oraz przygotowywania dokumentów
jak np. CV, czy list motywacyjny wymaganych w procesach rekrutacji. Na-
leży wskazać, iż uczestnictwo w tego rodzaju programach sprawia, że
osadzeni nabierają pewności siebie, gdyż czują się w pewnym stopniu
148
przygotowani do podjęcia działań po wyjściu z jednostki penitencjarnej

zmierzających do zdobycia pracy i rozwoju zawodowego.
W jednostkach penitencjarnych realizowane są również inne programy
resocjalizacyjne. Są to np.: programy z zakresu kształcenia umiejętności
społecznych i poznawczych, wzmacnianie ról społecznych poprzez pracę
z osobami niepełnosprawnymi, wzmacnianie i wypełnianie ról społecznych
poprzez opiekę nad zwierzętami i pielęgnację roślin, programy z zakresu
profilaktyki agresji, programy profilaktyki zachowań autoagresywnych
w zakładzie karnym; programy z zakresu kultury fizycznej i sportu; progra-
my z zakresu profilaktyki uzależnień, itp.17
Wyniki badań własnych
W tej części pracy ze względu na aktualność przedstawiono wyniki

badań uzyskanych w ramach obronionej pracy magisterskiej pt. Wpływ
Systemu Więziennictwa na bezpieczeństwo wewnętrzne w czerwcu
2016 r.
Do prowadzonych badań wykorzystano metodę sondażu
diagnostycznego, realizowanego techniką ankiety, z wykorzystaniem
narzędzia badawczego, jakim był kwestionariusz ankiety.
W badaniu udział wzięło 100 osób: 50 - osadzonych w jednostkach
penitencjarnych i 50 - reprezentujących obywateli. Ankieta została
przeprowadzona wśród skazanych po raz pierwszy odbywających karę
pozbawienia wolności w systemie półotwartym (P2) w zakładzie karnym
w Warszawie Białołęce, a także wśród osób osadzonych po raz pierwszy
w zakładzie karnym typu otwartego z aresztu śledczego w Piotrkowie
Trybunalskim znajdujących się w Oddziale Zewnętrznym w Sulejowie (P3),
a także wybranych pracowników Służby Więziennej z całej Polski
odbywających szkolenia w Oddziale Zamiejscowym w Sulejowie,
uczestników studiów prowadzonych w Akademii Obrony Narodowej
(aktualnie Akademii Sztuki Wojennej) oraz mieszkańców Warszawy. Próba
badawcza składająca się z osób osadzonych, a także osób nie
odbywających kary w jednostkach penitencjarnych, została przez autorkę
dobrana celowo. Tak dobrana próba badawcza umożliwiła dokonanie
analizy porównawczej opinii wyżej wskazanych grup na temat Systemu
Więziennictwa w Polsce oraz resocjalizacji penitencjarnej.
Poniżej wyniki badań przedstawiono przy użyciu wykresów kołowych
w celu dobrego zobrazowania. Kwestionariusz ankiety zawierał łącznie 13
17
M. Marczak (red.), Resocjalizacyjne programy penitencjarne realizowane przez
Służbę Więzienną w Polsce, Impuls, Kraków, 2009, s. 84-88.
149
Olga Powałko
pytań, jednakże w niniejszym artykule przedstawiono odpowiedzi na kilka

wybranych spośród nich.
Pierwsze pytanie, wybrane spośród pytań z kwestionariusza ankiety,
brzmi: Czy Pan/Pani uważa, że pytanie o karalność zadawane podczas
rozmowy o pracę dyskredytuje osobę po wyroku, by dostać pracę?
Uzyskane wyniki przedstawiono na rysunku 4 i rysunku 5.

Rys. 4. Karalność a dyskredytacja osoby po wyroku w opinii obywateli
Osadzeni
6%
16%
Tak
Nie
78% Nie wiem

Rys. 5. Karalność a dyskredytacja osoby po wyroku w opinii osadzonych
150
Na powyższe pytanie spośród badanych obywateli 35 udzieliło odpo-

wiedzi, że pytanie o karalność zadawane podczas rozmowy o pracę dys-
kredytuje osobę po wyroku, która ubiega się o tę pracę. Natomiast 10 osób
uznało, że nie ma to wpływu. Należy wskazać, iż w wielu zakładach pracy
wymagane jest od osoby starającej się o pracę zaświadczenie
o niekaralności. Istnieją również zawody, których uprawianie wymaga by-
cia osobą niekaraną, np.: adwokat, sędzia. Natomiast wśród badanych
osadzonych 39 odpowiedziało, że fakt bycia osobą karaną utrudnia znale-
zienie pracy. Można wnioskować, że osoby te z powodu swojej karalności
czują się w pewnym sensie dyskryminowane, ponieważ choć chcą się
zmienić i żyć zgodnie z prawem to fakt, że popełnili błędy w przeszłości,
stale im towarzyszy i pogarsza ich sytuację na rynku pracy. Niestety brak
zatrudnienia wiąże się zazwyczaj z brakiem wystarczających środków do
życia, co może się przyczynić do powrotu na drogę przestępczą. Dlatego
ważne jest, aby osoby takie otrzymywały szanse i mogły normalnie funk-
cjonować na rynku pracy, rozwijać się i osiągać sukcesy zawodowe. Nale-
ży wziąć pod uwagę, że wśród osób opuszczających jednostki penitencjar-
ne są ludzie wykształceni, z dużym doświadczeniem zawodowym, a także
tacy, którzy wykształcenie i pewne umiejętności zdobyli podczas odbywa-
nia kary, ponieważ w jednostkach penitencjarnych osoby osadzone mają
możliwość zdobycia wykształcenia, jak również uczestnictwa w progra-
mach resocjalizacyjnych, co zostało szczegółowo omówiono we wcze-
śniejszej części artykułu.
Drugie pytanie brzmi: Czy uważa Pan/Pani resocjalizację za
niezbędną w Systemie Więziennictwa? Uzyskane wyniki przedstawiono
na rysunku 6 i rysunku 7.
151
Olga Powałko
Obywatele
8%
4%
Zdecydowanie tak
Nie
90 % Nie mam zdan ia na ten

temat

Rys. 6. Resocjalizacja jako niezbędny element Systemu Więziennictwa
w opinii obywateli
Osadzeni
24%
Zdecydowanie tak
40%
Nie
36% Nie mam zdania na ten

temat

Rys. 7. Resocjalizacja jako niezbędny element Systemu Więziennictwa
w opinii osadzonych
Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że 45 badanych obywateli jest zda-

nia, że resocjalizacja jest niezbędna w Systemie Więziennictwa. Można
wnioskować, że ludność pokłada nadzieję w więziennictwie, gdyż przepro-
wadzany proces resocjalizacji penitencjarnej w jednostkach penitencjar-
152
nych ma służyć przemianie postaw osób. W związku z tym zakłada się, że

osoby, które dobrowolnie chcą uczestniczyć w resocjalizacji, dążą do tego,
aby po opuszczeniu jednostki penitencjarnej prowadzić życie zgodnie
z prawem. Natomiast wśród badanych osadzonych 12 stwierdziło, że reso-
cjalizacja jest niezbędna w Systemie Więziennictwa, 18 udzieliło odpowie-
dzi „nie” i 20 – „nie ma zdania na ten temat”. Odmienne zdanie osadzo-
nych od obywateli może wynikać z faktu, że w wielu przypadkach osoby,
które postępują niezgodnie z prawem nie mają świadomości, że ich czyny
są złe. Bardzo często wpływ na to ma ich otoczenie, w którym zazwyczaj
na porządku dziennym są kradzieże, rozboje itp. Osoby te mają trudność
w odnalezieniu się w środowisku, gdzie takie postępowanie nie jest po-
wszechnie akceptowane. Dlatego też mogą nie mieć świadomości, że re-
socjalizacja w ich przypadku jest konieczna po to, aby przywrócić ich do
życia w społeczeństwie, w którym panują zupełnie inne normy i zasady niż
w ich świecie. Należy podkreślić, iż 12 osób spośród badanych wskazuje,
że resocjalizacja w Systemie Więziennictwa jest niezbędnym elementem.
W związku z tym można wnioskować, że są osoby, które rozumieją, że ich
działania były niezgodne z prawem, a okres pozbawienia wolności mogą
wykorzystać na przygotowanie się do przestrzegania porządku prawnego
oraz powstrzymania się do powrotu na drogę przestępczą.
Pytanie trzecie brzmi: Czy uważa Pan/Pani, że personel więzienny
ma wpływ na resocjalizację osób osadzonych? Uzyskane wyniki przed-
stawiono na rysunku 8 i rysunku 9.

Rys. 8. Wpływ personelu więziennego na resocjalizację w opinii obywateli
153
Olga Powałko
Osadzeni
Tak
36%
24%
Nie, to zależy tylko
i wyłącznie od
osoby poddawanej
resocjalizacji
40%
Nie wiem

Rys. 9. Wpływ personelu więziennego na resocjalizację w opinii osadzonych
Na powyższe pytanie spośród badanych obywateli 39 uważa, że per-
sonel więzienny ma wpływ na resocjalizację osób osadzonych, 10 uważa,
że to zależy tylko i wyłącznie od osoby, która poddawana jest resocjaliza-
cji, 1 osoba udzieliła odpowiedzi „nie wiem”. Natomiast jeżeli chodzi o od-
powiedzi osadzonych, to 18 z nich uważa, że personel więzienny ma
wpływ na resocjalizację osób skazanych, a 20 respondentów sądzi, że
zależy to od osoby poddawanej resocjalizacji, z kolei 12 osób udzieliło od-
powiedzi „nie wiem”. Należy wskazać, iż personel więzienny ma wpływ na
resocjalizację osób skazanych choćby dlatego, że jest odpowiedzialny za
tworzenie i wdrażanie programów resocjalizacyjnych dla osób osadzonych.
Oczywiście to, czy dana osoba chce uczestniczyć w programach, zależy
tylko i wyłącznie od niej samej, ponieważ udział w przedsięwzięciach
w ramach programów resocjalizacyjnych realizowanych w jednostkach
penitencjarnych jest dobrowolny. Oczywiście personel więzienny stwarza
odpowiednie warunki, które umożliwiają przemianę osób, ale to, czy ta
przemiana nastąpi, jest kwestią indywidualną, gdyż to dana osoba sama
musi tego chcieć.
Pytanie czwarte brzmi: Czy Pan/ Pani uważa, że resocjalizacja
przeprowadzana w jednostkach penitencjarnych jest skuteczna? Wy-
niki badań przedstawiono na rysunku 10 i rysunku 11.
154

Rys. 10. Skuteczność resocjalizacji w opinii obywateli
Tak, wszelkie działania

Osadzeni podejmowane w ramach
funkcjonowania więzień
pozytywnie wpływają na ludzi
4% tam przebywających
Tak, ale to w dużym stopniu
22% zależy od chęci osoby
poddanej resocjalizacji
28%
Nie
46%
Nie wiem

Rys. 11. Skuteczność resocjalizacji w opinii osadzonych
Zgodnie z powyższym wykresem (rys. 10.) 35 respondentów spośród

badanych obywateli udzieliło odpowiedzi, że resocjalizacja w dużym stop-
niu zależy od chęci osoby poddanej resocjalizacji, tylko 5 badanych przyję-
155
Olga Powałko
ło stanowisko, że jest ona nieskuteczna, 7 udzieliło odpowiedzi „nie wiem”,

a 3 osoby uważają, że wszelkie działania podejmowane w ramach funk-
cjonowania jednostek penitencjarnych pozytywnie wpływają na ludzi tam
przebywających. Natomiast w przypadku osadzonych (rys. 11.) 14 bada-
nych uważa, że skuteczność resocjalizacji zależy od chęci osoby, która
jest jej poddawana, a 23, iż resocjalizacja jest nieskuteczna, 2 osoby uwa-
żają, że wszelkie działania podejmowane w ramach funkcjonowania jedno-
stek penitencjarnych mają pozytywny wpływ na osadzonych, 11 udzieliło
odpowiedzi „nie wiem”. Dokonując analizy uzyskanych wyników, można
wnioskować, że wśród osadzonych są osoby, które uważają, że resocjali-
zacja przeprowadzana w jednostkach penitencjarnych jest skuteczna.
Prawdopodobnie uczestniczyli bądź uczestniczą w programach resocjali-
zacyjnych i zauważają w sobie pozytywną przemianę. Jak już wcześniej
wskazano resocjalizacja nie ma 100% skuteczności. Natomiast zdecydo-
wana większość obywateli jest zdania, że resocjalizacja w jednostkach
penitencjarnych jest skuteczna, warto więc się zastanowić, z czego to wy-
nika. Otóż wśród badanych reprezentujących grupę obywateli mogły być
jednostki mające styczność z osobami, które opuściły jednostki peniten-
cjarne i podczas odbywania kary pozbawienia wolności przeszły pozytyw-
ną przemianę. Ponadto w badaniu udział brali pracownicy Służby Więzien-
nej, którzy podczas pracy takową przemianę mogli dostrzec wśród osób
osadzonych, stąd też takie stanowisko. Natomiast odpowiedzi osadzonych
mogą wynikać z faktu, że są sceptycznie nastawieni do Systemu Więzien-
nictwa, gdyż odbywają karę pozbawienia wolności, a ich działalność prze-
stępcza została wstrzymana. W związku z tym nie dostrzegają żadnych
pozytywnych aspektów związanych z osadzeniem w jednostce peniten-
cjarnej.
WNIOSKI
Dla zapewnienia pełnego rozwiązania problemu badawczego w zało-

żeniach badawczych dokonano jego dekompozycji na trzy problemy
szczegółowe:
1. Jaki wpływ na resocjalizację osób penitencjarnych ma personel
więzienny?
2. Jakie działania podejmowane są w jednostkach penitencjarnych
w ramach resocjalizacji penitencjarnej?
3. Jaka jest skuteczność resocjalizacji w jednostkach penitencjarnych
według opinii osób skazanych i obywateli?
Pierwszy problem szczegółowy dotyczył wpływu personelu więzienne-
go na resocjalizację osób skazanych. Na podstawie analizy literatury
przedmiotu można wnioskować, że personel więzienny ma pozytywny
156
wpływ na resocjalizację osób skazanych. W przypadku Służby Więziennej,

na podstawie aktu prawnego, jakim jest Ustawa o Służbie Więziennej, po-
wierza się odpowiedzialność tejże formacji za resocjalizację osób osadzo-
nych.
Drugi problem szczegółowy dotyczył działań podejmowanych
w jednostkach penitencjarnych w ramach resocjalizacji penitencjarnej. Po
dokonaniu analizy literatury przedmiotu można wnioskować, że w jednost-
kach penitencjarnych realizowane są programy resocjalizacyjne, a przy-
kładowy z nich został pokrótce opisany w pracy, stwarzane są odpowied-
nie warunki do edukacji osób osadzonych, osoby osadzone mają możli-
wość podjęcia pracy oraz uczestnictwa w różnych przedsięwzięciach kultu-
ralno-oświatowych.
Trzeci problem szczegółowy dotyczył skuteczności resocjalizacji
w jednostkach penitencjarnych w opinii osób skazanych i obywateli. Wyniki
przeprowadzonych badań wskazują, że grupa badanych obywateli uważa,
że resocjalizacja penitencjarna przeprowadzana w jednostkach peniten-
cjarnych jest skuteczna, jednakże wśród badanych osadzonych są osoby
reprezentujące to samo stanowisko co obywatele.
Zgodnie z powyższym hipoteza badawcza postawiona we wstępie ar-
tykułu została zweryfikowana pozytywnie. Na polski System Więziennictwa
składają się: Centralny Zarząd Służby Więziennej, Okręgowe Inspektoraty,
zakłady karne i areszty śledcze, Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Wię-
ziennej w Kaliszu, Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej w Popowie,
Ośrodek Doskonalenia Kadry Służby Więziennej w Suchej, Ośrodek Szko-
lenia Służby Więziennej w Kulach z Odziałem Zamiejscowym w Sulejowie.
W związku z tym osoby odbywające karę pozbawienia wolności przebywa-
ją w jednostkach penitencjarnych stanowiących element Systemu Wię-
ziennictwa. Natomiast Służba Więzienna stanowiąca element systemu
więziennictwa zgodnie z Ustawą o Służbie Więziennej jest odpowiedzialna
za resocjalizację osób osadzonych.
Osadzeni w jednostkach penitencjarnych mają możliwość uczestnic-
twa w przedsięwzięciach realizowanych w ramach programów resocjaliza-
cyjnych. Personel więzienny zobowiązany jest do stwarzania osadzonym
warunków umożliwiających przejście przemiany. Jednakże zgodnie z kon-
cepcją poszanowania praw człowieka, uczestnictwo w programach jest
dobrowolne. Zatem to w dużym stopniu od osoby osadzonej zależy sku-
teczność resocjalizacji. Jednak trzeba podkreślić, że resocjalizacja nie jest
w 100% skuteczna, ale każda osoba która przeszła pozytywną przemianę
jest z pewnością sukcesem dla więziennictwa.
Oczywiście resocjalizacja penitencjarna w dużym stopniu wpływa na
zwiększenie poziomu bezpieczeństwa w Polsce. Przykładowo osoby osa-
dzone uczestniczą w programach resocjalizacyjnych, dzięki którym dużo
łatwiej jest im odnaleźć się na rynku pracy. W związku z tym mają możli-
157
Olga Powałko
wość podjęcia uczciwej pracy, a tym samym inne osoby przestają być na-
rażone na działalność przestępcza. Jednakże, jak już wcześniej wspo-
mniano, resocjalizacja penitencjarna nie jest w 100% skuteczna, ale uzy-
skane wyniki badań potwierdzają, że część więźniów uważa resocjalizację
za bardzo istotną w polskim Systemie Więziennictwa. Można stwierdzić,
iż osadzeni są nie tylko izolowani, lecz także podejmowane są działania
mające na celu niedopuszczenie do przestępczości wtórnej.
Reasumując, resocjalizacja penitencjarna ma związek z Systemem
Więziennictwa. W ramach resocjalizacji penitencjarnej w jednostkach peni-
tencjarnych podejmowane są różnego rodzaju działania np. tworzone są
programy resocjalizacyjne, które mają na celu wywołanie pozytywnej
przemiany u osób osadzonych. Po analizie przedstawionych we wcze-
śniejszej części pracy wyników badań można wnioskować, że wśród osa-
dzonych są osoby, które rozumieją, że ich dotychczasowe działania były
niezgodne z prawem, a okres pozbawienia wolności mogą wykorzystać na
przygotowanie się do przestrzegania porządku prawnego.
Bibliografia
1. Chmielewska Hanna (red.), Zagadnienia penitencjarne, Centralny Ośro-

dek Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu, Kalisz, 2004.
2. Linowski Krzysztof, Kontakty skazanych na karę pozbawienia wolności ze
światem zewnętrznym, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wyższej Szkoły
Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim, Ostrowiec
Świętokrzyski, 2006.
4. Marczak Monika (red.), Resocjalizacyjne programy penitencjarne
realizowane przez Służbę Więzienną w Polsce, Impuls, Kraków, 2009.
5. Olearczyk Sławomir, Piątek Zbigniew (red.), Służba Więzienna w systemie
obronnym państwa, MON, Warszawa, 2011, s. 84-85.
6. Poklek Robert, Metodyka i organizacja resocjalizacji w zakładach karnych.
Skrypt dla studentów resocjalizacji, MCP, Kutno, 2013.
7. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, Dz. U.
z 2017 r., poz. 665, z późń. zm.
8. Ustawa o Służbie Więziennej z dnia 9 kwietnia 2010 roku, Dz. U.
z 2017 r., poz. 631, z późń. zm.
9. Zarządzenie nr 2/04 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 24
lutego 2004 r. W sprawie szczegółowych zasad prowadzenia i organizacji pracy
penitencjarnej oraz zakresów czynności funkcjonariuszy i pracowników działów
penitencjarnych i terapeutycznych.
158
1. www.sv.gow.pl.
PRISON SERVICE SYSTEM IN POLAND

AND PENITENTIARY RESOCIALIZATION
This paper describes the structure of prison service, referring to the

Act on Prison Service of 9 Apr 2010, where it was specified that
one of the many tasks of the Prison Service is to carry out rehabilitation
activities in relation to prisoners. It also presents penalty systems and out-
lines the concept of penitentiary resocialization. Moreover, means of cor-
rection of convicted persons are also discussed. The author also presents
an exemplary resocialization program that is being implemented in peniten-
tiary units. Finally, the paper presents the up-to-date research findings
from the Master’s thesis completed by the author in June 2016 entitled
Influence of Prison Service System on the Internal Security.
Keywords: Prison Service System in Poland, penitentiary resocializa-

tion, penalty systems resocialization programs
159
ISSN 2299-2316
AUTORZY
płk dr inż. Adam Rurak
a.rurak@wsosp.pl
mgr Karolina Gągała
k.gagala@wsosp.pl
Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych
WOJSKOWY NADZÓR W SOJUSZNICZEJ

PRZESTRZENI POWIETRZNEJ. MISJE AIR POLICING
Słowa kluczowe: NATO, NATINAMDS, Air Policing,

Baltic Air Policing, RENEGADE
Wprowadzenie
Celem opracowania niniejszego artykułu jest zbadanie i przedstawie-

nie sposobu realizacji misji Air Policing w kontekście wojskowego nadzoru
sojuszniczej przestrzeni powietrznej.
II Wojna Światowa to najkrwawszy konflikt w dziejach ludzkości. Po-
chłonęła ponad 60 milionów istnień ludzkich. Przyczyniła się także do
zniszczenia wielu ważnych obiektów i zabytków, a przede wszystkim do-
mostw ludności cywilnej. Pomimo oficjalnego zakończenia konfliktu w 1945
roku sytuacja na arenie międzynarodowej była coraz bardziej napięta.
Wzrastały sprzeczności między dwoma mocarstwami: Stanami Zjednoczo-
nymi oraz Związkiem Socjalistycznych Republik Radziecki, który dążył do
rozszerzenia swoich komunistycznych wpływów w Europie. Czas rywaliza-
cji miedzy stronami określany jest przez historyków mianem ,,zimnej woj-
ny”. Jej cechą charakterystyczną był wyścig zbrojeń, łącznie z gromadze-
niem potencjału jądrowego.
Społeczność międzynarodowa na czele ze Stanami Zjednoczonymi,
obawiając się wybuchu kolejnej niszczycielskiej wojny oraz rozprzestrze-
nienia się wpływów radzieckich na starym kontynencie, podjęła zdecydo-
wane kroki.
Powstanie NATO
4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie Wielka Brytania, Francja, Kana-

da, Stany Zjednoczone oraz osiem innych krajów Europy Zachodniej pod-
pisało Traktat Północnoatlantycki (zwany też Waszyngtońskim). Jego
160
Wojskowy nadzór w sojuszniczej przestrzeni powietrznej. Misje Air Policing
głównym postanowieniem było powołanie Organizacji Traktatu Północno-

atlantyckiego - NATO, które rozpoczęło funkcjonowanie w sierpniu tego
samego roku1. Powstanie organizacji przyczyniło się do podziału świata na
dwa obozy: wschodni znajdujący się pod wpływami ZSRR oraz zachodni
pod przywództwem USA. Radziecką odpowiedzią na utworzenie NATO
było podpisanie Układu Warszawskiego w 1955 roku.
NATO to sojusz polityczno-wojskowy dający gwarancję bezpieczeń-
stwa i wolności wszystkim swoim członkom. Obecnie organizacja skupia
28 państw, a dzięki procedurze otwartych drzwi możliwe jest dalsze jej
rozszerzanie. Przystąpienie do Sojuszu jest dobrowolne i możliwe dla
wszystkich demokratycznych państw europejskich, gwarantujących posza-
nowanie praw i godności swoich obywateli. Oprócz korzyści wynikających
z członkostwa w NATO państwa zobowiązane są do wypełniania zobowią-
zań finansowych w postaci wpłaty ustalonych składek.
Źródło: www.pap.pl [dostęp: 01.02.2018].

Rys. 1. Państwa Członkowskie Sojuszu Północnoatlantyckiego
Najważniejsza zasada NATO została zawarta w art. 5 Traktatu Wa-

szyngtońskiego i dotyczy kolektywnej obrony wszystkich jego członków.
Znaczy to, że napaść na któregokolwiek z sojuszników będzie traktowana
jako agresja na cały Pakt. Co więcej, pozostali członkowie zostali zobowią-
zani do udzielenia pomocy państwu, które stało się ofiarą agresji. Niestety
nie została określona dokładna forma pomocy. Wybór metod i sposobów
postępowania pozostawia się konkretnym państwom. Jest to niewątpliwa
1
P. Żurawski vel Grajewski, Bezpieczeństwo międzynarodowe wymiar militarny, PWN,
Warszawa, 2012, s. 217.
161
Adam Rurak, Karolina Gągała
słabość wspomnianego już artykułu 5, a co za tym idzie gwarancji wspar-

cia w przypadku zbrojnej agresji2. Nikt bowiem nie jest w stanie zagwaran-
tować, że sojusznicy udzielą zbrojnego wsparcia. Mogą np. udzielić wspar-
cia politycznego, wzywając agresora do zaprzestania ekspansywnych
działań bądź wsparcia logistycznego.
Główne zadania Sojuszu Północnoatlantyckiego można zawrzeć
w trzech obszarach:
1. Obrona zbiorowa: zaatakowanie jednego państwa jest traktowane
jako agresja na cały Sojusz.
2. Bezpieczeństwo kooperatywne: wspólne wysiłki państw w celu
osiągnięcia wysokiego poziomu ochrony oraz dopasowywanie się organi-
zacji do zmieniających się warunków bezpieczeństwa.
3. Zarządzanie kryzysowe: dzięki środkom politycznym i wojskowym
możliwe jest szybkie reagowanie na powstające kryzysy mogące zagrozić
stabilności pokoju na świecie.
Korzyści płynące z członkostwa w NATO zauważone zostały także
przez władze Rzeczypospolitej Polskiej, które rozpoczęły starania o przy-
jęcie do organizacji. Zakończyły się one 12 marca 1999 roku podpisaniem
aktu przystąpienia do Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Bez
wątpienia Polska w pełni wykorzystała szanse na wzmocnienie swojego
bezpieczeństwa oraz oderwania się spod wpływów Rosji, czego nie można
powiedzieć o Ukrainie. Państwo to do tej pory próbuje uwolnić się od inge-
rowania w sprawy wewnętrzne ze strony państwa rosyjskiego. Aneksja
Krymu jest najlepszym dowodem na to, że Federacja Rosyjska wciąż trak-
tuje państwa wschodnie jak swoją strefę wpływów i nie stosuje się do usta-
leń międzynarodowych. Współpraca z Rosją jest bardzo ważna dla Soju-
szu Północnoatlantyckiego, co jest podkreślane w koncepcji Strategicznej
Sojuszu z 2010 roku3. NATO nie chce być wrogiem Rosji, wręcz przeciw-
nie. Próbuje zachęcić to państwo do podejmowania wspólnych działań
nakierowanych na wzmocnienie bezpieczeństwa, niestety bezskutecznie.
Strona rosyjska bowiem wciąż łamie postawienia dotyczące granic po-
wietrznych i narusza je, szczególnie w obrębie państw bałtyckich, a w rejo-
nie dawnego Obwodu Kaliningradzkiego gromadzi znaczny potencjał bo-
jowy. Dlatego NATO widzi potrzebę prowadzenia działań odstraszających,
pokazujących siłę i profesjonalizm swoich wojsk. Jest to realizowane m.in.
w formie cyklicznych ćwiczeń zgrywających potencjał poszczególnych
państw członkowskich. Ostatnie takie ćwiczenia odbywały się w Polsce
pod kryptonimem ,,Anakonda 16”4.
Po zakończeniu ,,zimnej wojny”, kiedy widmo ogólnoświatowego kon-
fliktu zostało zażegnane, pojawiły się coraz to nowe wyzwania, które wy-
2
Traktat Północnoatlantycki, Dz. U. z 2000, nr 87, poz. 970, art.5.
3
Koncepcja Strategiczna Sojuszu Północnoatlantyckiego z 2010 r.
4
http://anakonda.do.wp.mil.pl/pl/1_572.html [dostęp: 01.02.2018].
162
musiły na NATO pewne zmiany. Organizacja wyszła ze swoimi działaniami

poza obszar traktatowy, a wszystko po to by przyczyniać się do pokojowe-
go istnienia państw. Zgodnie z Koncepcją Strategiczną Sojuszu do naj-
większych wyzwań współczesnego świata należą: proliferacja rakiet bali-
stycznych i broni masowego rażenia, częstsze ataki cybernetyczne oraz
militaryzacja przestrzeni powietrznej5. Ponadto problemem są wysoko
rozwinięte organizacje przestępcze działające w skali międzynarodowej
zajmujące się nielegalnym handlem bronią, narkotykami, a co najgorsze,
ludźmi. Niemniej jednak największym wyzwaniem i zagrożeniem pozostaje
międzynarodowy terroryzm, który można zdefiniować jako użycie siły
w celu wywołania strachu i paniki, a przede wszystkim uzyskania rozgło-
su6. Na znaczeniu tracą dotychczasowe cechy zawarte w definicji terrory-
zmu, a mianowicie uzyskanie określonych ustępstw czy decyzji. Terroryści
posuwają się do coraz nowszych metod w swoich działaniach. W 2010
roku amerykańska gazeta The New Jork Post alarmowała, że terroryści Al-
Kaidy zaszywają materiały wybuchowe oraz detonatory w żywych psach,
a następnie próbują umieścić je na pokładach samolotów. Znane są także
przypadki chirurgicznego wszczepiania ludziom pod skórę materiałów wy-
buchowych7. Jedną z możliwości popełnienia przestępstwa terrorystyczne-
go jest dokonanie ataku z powietrza, przed którym członków NATO ma
chronić Zintegrowany System Obrony Powietrznej i Przeciwrakietowej Or-
ganizacji Traktatu Północnoatlantyckiego – NADINAMDS.
Obrona przestrzeni powietrznej państw NATO
Narodowa przestrzeń powietrzna obejmuje obszar nad terytorium lą-

dowym, morskim, wodami wewnętrznymi oraz morzem terytorialnym. Pań-
stwa w swojej przestrzeni są suwerenne, a więc mają prawo do decydo-
wania o tym, co się w niej dzieje. Mogą zezwolić lub zakazać przelotu stat-
kom powietrznym. Obok przestrzeni narodowej istnieje przestrzeń między-
narodowa, która jest dostępna dla wszystkich użytkowników na takich sa-
mych prawach. Rozciąga się nad obszarami globu, które nie podlegają
niczyjemu zwierzchnictwu. Państwa, wstępując w szeregi Sojuszu Północ-
5
Broń masowego rażenia: broń charakteryzująca się niszczycielską siłą. Powoduje
masowe zgony wśród zaatakowanej ludności oraz wywołuje nieodwracalne zmiany
w środowisku naturalnym. Nie można dokładnie przewidzieć zasięgu ani skutków jej
oddziaływania. Wymienia się trzy podstawowe jej rodzaje: broń biologiczna, chemiczna
oraz broń jądrowa stwarzająca największe niebezpieczeństwo.
6
K. Liedel, Reagowanie państwa na zagrożenia terroryzmem lotniczym, AON,
7
M. Pietrzak, Formy współczesnego terroryzmu lotniczego, [w:] B. Grenda, J. Nowak,
Lotnictwo w doktrynach i konfliktach zbrojnych XX i XXI wieku, AON, Warszawa, 2012,
s. 171.
163
noatlantyckiego, powierzyły mu ochronę swojej przestrzeni powietrznej.

Zadanie to jest realizowane w ramach Zintegrowanego Systemu Obrony
Powietrznej i Przeciwrakietowej NATO (NATO Integrated Air and Missile
Defence) - NATINAMDS8, który jest zasadniczym fundamentem sojuszni-
czego systemu obronnego9.
Dokumenty doktrynalne NATO definiują obronę powietrzną jako dzia-
łania, których celem jest uniemożliwienie przeciwnikowi prowadzenia dzia-
łań powietrznych w przestrzeni sojuszniczej. System NATINAMDS tworzą
siły i środki wydzielane z państw członkowskich, które spełniają określone
funkcje. Są to: myśliwskie statki powietrzne, zestawy rakietowe średniego
i dalekiego zasięgu, systemy OP bliskiego zasięgu oraz zestawy rakietowe
i artyleryjskie do bezpośredniej osłony wojsk i obiektów. Kluczową rolę
odgrywa w systemie międzynarodowy system dowodzenia, dzięki któremu
możliwe jest skuteczne zastosowanie wyżej wymienionych środków.
Tabela 1. Zadania systemu OP NATO w czasie pokoju, kryzysu oraz wojny

W czasie
Zadania systemu OP
W czasie pokoju W czasie kryzysu

wojny
Stanie na straży nienaru- Demonstrowanie sta- Zapewnienie
szalności granic powietrz- nowczości Sojuszu (od- funkcjono-
NATO
nych NATO straszanie militarne) wania sys-

temu obron-
nego sojuszu
Osłona członków Sojuszu Gotowość do odparcia
(państwa)
przed atakami z powietrza ataku w miejscu kryzysu
i jego sił
zbrojnych
Jak wynika z danych przedstawionych w powyższej tabeli głównym

zadaniem realizowanym w czasie pokoju jest sprawdzanie, czy granice
przestrzeni powietrznej nie są naruszane. Niestety dochodzi do takich
przypadków, a głównymi ich sprawcami są rosyjskie statki powietrzne. Na
początku lutego 2017 roku samolot transportowy An-26 naruszył prze-
strzeń powietrzną Estonii. Co więcej, maszyna miała wyłączony transpon-
der, co stanowiło zagrożenie dla cywilnych statków powietrznych, a dodat-
kowo uniemożliwiało kontakt sił przechwytujących z załogą10. To nie jedyny
8
Do 2013 roku funkcjonowała nazwa Zintegrowany System Obrony Powietrznej NATO
NATINADS.
9
J. Rajchel, E. Zabłocki, Siły Powietrzne w sojuszniczym systemie obronnym,
WSOSP, Dęblin, 2009, s. 88.
10
http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,18259400,Rosyjski_An_26_narus
zyl_przestrzen_powietrzna_Estonii_.html [dostęp: 01.02.2018].
164
przypadek, gdy doszło do naruszenia granic powietrznych. Niespełna dwa

tygodnie po incydencie nad Estonią doszło do kolejnego zdarzenia, tym
razem nad terytorium Norwegii. Sześć bombowców strategicznych Tu-160
leciało wzdłuż wybrzeża wspomnianego kraju. Niezwłocznie do działania
zostały poderwane samoloty myśliwskie, które eskortowały naruszycieli
przestrzeni powietrznej aż do granic z Rosją. Wspomniane przykłady nie
są odosobnione, jest ich znacznie więcej. Rosja wykonuje działania pro-
wokujące, zaczepne, sprawdzające czas i sposób reakcji systemu OP
państw NATO.
Źródło: http://www.nowastrategia.org.pl/ [dostęp: 01.02.2018].

Rys. 2. Rosyjski bombowiec strategiczny Tu-160 przechwycony przez
brytyjski myśliwiec
Podstawowym zadaniem NATINAMDS jest kontrola sojuszniczej prze-

strzeni powietrznej. Ma ona dostarczać dowódcom informacji zarówno
o sytuacji w przestrzeni całego Sojuszu, jak i poszczególnych państw.
Z tego względu bardzo ważne są systemy rozpoznania - powietrzne i ko-
smiczne, dostarczające informacji w czasie rzeczywistym. Pozwala to na
nieustanną obserwację i ocenę stopnia zagrożenia militarnego, a w dalszej
kolejności ostrzegania o możliwości jego wystąpienia. Ostrzeżenia mogą
dotyczyć sytuacji11:
•niespodziewanego ataku na konkretne państwo lub cały Sojusz;
•zagrożenia powstania konfliktu o charakterze lokalnym;
11
R. Hać, M. Kozub, A. Rurak, Udział lotnictwa w operacjach połączonych pierwszych
dekad XXI wieku, WSOSP, Dęblin, 2012, s. 204.
165
•zagrożenia atakiem terrorystycznym z powietrza;

•niebezpiecznego zbrojenia się państw, które może zagrozić stabilno-
ści określonego państwa, regionu czy świata.
Wczesne rozpoznanie i skuteczna obrona przestrzeni powietrznej mo-
gą uchronić państwa przed stratami w ludziach, sprzęcie oraz niszczeniem
infrastruktury. Dlatego też podkreśla się znaczenie wojsk radiotechnicz-
nych stanowiących ,,oczy” armii. Żołnierze pracujący w tych jednostkach
pełnią całodobowe dyżury i obserwują sytuację nad sojuszniczym niebem.
Polska, będąc członkiem NATO, musiała dostosować swój sprzęt do funk-
cjonowania w NATINAMDS. Restrukturyzacja dotyczyła wymiany pora-
dzieckich radarów. Obecnie wprowadza się do użytkowania stacje RAT-31
DL, kompatybilne ze sprzętem sojuszniczym12. Umożliwiają one prowa-
dzenie dokładnego rozpoznania na całym obszarze RP.
Źródło: polska-zbrojna.pl [dostęp: 01.02.2018].

Rys. 3. Stacja RAT-31 DL typu BACKBONE w miejscowości Chruściel
Rozpoznanie z powietrza mogą prowadzić samoloty wczesnego
ostrzegania typu AWACS. System radarowy montowany jest na platformie
Boeinga. Na kadłubie umieszcza się charakterystyczny obrotowy radar
o zasięgu ponad 375 km, czyniący samolot łatwo rozpoznawalnym. Ma-
szyna może jednocześnie prowadzić rozpoznanie, nadzór oraz śledzenie
celów na niskim pułapie. Bez tankowania może pozostawać w powietrzu
12
http://www.polska-zbrojna.pl/home/articleshow/17349?t=Wloskie-radary-w-polskiej-
sluzbie [dostęp: 01.02.2018].
166
nawet osiem godzin. Boeing E-3 Sentry realizował misje nadzoru w pol-
skiej przestrzeni powietrznej m. in. podczas kryzysu na Ukrainie, czy
w czasie mistrzostw w piłce nożnej Euro 2012.
Źródło: infolotnicze.pl [dostęp: 01.02.2018].

Rys. 2. Samolot wczesnego ostrzegania NATO nad Polską
Wojskowa kontrola przestrzeni powietrznej – Air Policing
NATO Air Policing to szczególny rodzaj misji wykonywanej w czasie

pokoju i kryzysu. Jej celem jest zapewnienie bezpieczeństwa w sojuszni-
czej przestrzeni powietrznej. Misja realizowana jest przez samoloty my-
śliwskie, pełniące dyżury 365 dni w roku, 24 godziny na dobę. Dzięki dyżu-
rom bojowym dowódcy otrzymują informacje o wszelkich naruszeniach
i nieprawidłowościach w przestrzeni Sojuszu. Oprócz szeroko zakrojonego
kontrolowania obszaru powietrznego NATO Misje Air Policing prowadzone
są w celu ochrony społeczeństw i sił zbrojnych przed dokonaniem ataku
z powietrza przez nieprzyjaciela. Dodatkowo w ramach misji udziela się
pomocy załogom statków powietrznych znajdujących się w niebezpieczeń-
stwie oraz wykrywa samoloty naruszające plany lotów.
Obowiązkiem państw członkowskich jest wydzielenie sił i środków do
pełnienia dyżurów bojowych. Także Rzeczpospolita wydziela takie zasoby.
Obecnie dyżury bojowe pełnione są w systemie zmianowym przez pary
dyżurne z :
167
• 22. Bazy Lotnictwa Taktycznego w Malborku (MiG-29),

• 23. Bazy Lotnictwa Taktycznego w Mińsku Mazowieckim (MiG-29),
• 31. Bazy Lotnictwa Taktycznego w Poznaniu-Krzesinach (F-16C/D)
• 32.Bazy Lotnictwa Taktycznego w Łasku (F-16C/D).
Uzbrojone maszyny dyżurne pozostają w gotowości ,,RS-15”, co
oznacza, że piloci są gotowi wystartować w ciągu 15 minut od otrzymania
rozkazu. Na czas pełnienia misji polskie zasoby przechodzą pod dowódz-
two Połączonego Centrum Operacji Powietrznych (CAOC), które swoje
funkcje wykonuje przy pomocy Centrum Operacji Powietrznych w War-
szawie. COP kieruje realizacją misji Air Policing w polskiej przestrzeni po-
wietrznej, a także zapewnia nadzór nad dyżurnymi siłami i środkami wy-
dzielonymi przez Inspektora Sił Powietrznych13. Ponadto Centrum Operacji
Powietrznych przyjmuje zgłoszenia o zagrożeniach i decyduje o podnie-
sieniu gotowości bojowej sił i środków dyżurnych.
Prowadzenie misji Air Policing jest odpowiedzialnością narodową.
Znaczy to, że każde państwo realizuje takie działania w swojej przestrzeni
powietrznej. Jednak nie wszystkie kraje mają możliwości spełnienia tego
obowiązku, np. z powodu nieposiadania samolotów myśliwskich. W takich
sytuacjach ujawnia się jedność sojuszu, czyli kolektywna obrona wyrażają-
ca się we wspomnianym już art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego. Znaczy to,
że pozostałe państwa Sojuszu będą taki kraj wspomagać, wydzielając siły
z własnych zasobów. Pierwsza operacja tego typu była przeprowadzona
przez lotnictwo Stanów Zjednoczonych w przestrzeni powietrznej Islandii
oraz w Luksemburgu przez Belgów. Oba te państwa nie posiadały sił po-
wietrznych. W 2004 roku do Sojuszu wstąpiły Litwa, Łotwa i Estonia, które
skierowały do NATO prośbę o objęcie nadzorem ich przestrzeni powietrz-
nej z powodu braku zdolności do zapewnienia jej ochrony. Rozpoczęła się
misja Baltic Air Policing realizowana przez zmieniające się co trzy miesiące
oddziały z państw członkowskich. Od kwietnia 2006 roku wydłużono czas
pełnienia misji do czterech miesięcy.
Również Polskie Siły Powietrzne mają swój wkład w realizację misji
Baltic Air Policing. Do tej pory Polacy uczestniczyli w realizacji misji już
sześciokrotnie. Pierwszy dyżur realizowany był w okresie od stycznia do
marca 2006 roku dwoma samolotami Mig-29 bazującymi na lotnisku
w Szawle (Litwa). Zabezpieczenie misji stanowiły dwa dodatkowe samoloty
myśliwskie tego typu. Oprócz lotniska stałego bazowania wyznaczone zo-
stały cztery lotniska zapasowe: Tallin, Ryga, Kowno oraz Wilno. Zgodnie
z ustaleniami pełnienie misji obrony przestrzeni powietrznej Litwy, Łotwy
i Estonii obejmuje:
• pomoc załogom znajdującym się w niebezpieczeństwie na wspo-
mnianym terenie;
13
http://cop.wp.mil.pl/pl/2.html [dostęp: 01.02.2018].
168
• kontrolowanie czy przestrzeń powietrzna nie jest naruszana;

• sprawdzanie czy statki powietrze stosują się do ustalonych parame-
trów wykonywania lotów (np. czy utrzymują wskazaną wysokość i kieru-
nek)14.
Od 1 maja 2017 roku w misję ochrony nadbałtyckiej przestrzeni po-
wietrznej zostały zaangażowane także polskie samoloty F-16.

Rys. 5. Realizacja misji Baltic Air Policing przez Polskie Siły Powietrzne
w 2006 roku
Misje Air Policing mają również za zadanie wykryć i nie dopuścić do

dokonania ataku terrorystycznego z powietrza. Niestety historia zna przy-
kłady kiedy uprowadzony cywilny statek powietrzny posłużył terrorystom
jako środek do przeprowadzenia ataku. Mowa oczywiście o zamachu na
World Trade Center z 11 września 2001 roku przeprowadzonym przez Al-
Kaidę. Wtedy też zostały uprowadzone cztery maszyny z pasażerami na
pokładzie, przy pomocy których dokonano napadu na obiekty w USA. Wy-
darzenie to wywołało daleko idące zmiany w kwestii bezpieczeństwa lot-
nisk, ale także w kwestii obrony powietrznej państw oraz całego NATO.
Społeczność międzynarodowa szukała rozwiązania, jak zapobiec kolejnym
tragediom. Jednym z podjętych przedsięwzięć było wprowadzenie proce-
dury ,,Renegade”. Dodatkowo państwa NATO zdecydowały, że wszelkie
decyzje dotyczące postępowania w przypadku naruszenia przestrzeni po-
14
http://airpolicing.wp.mil.pl/pl/50.htmln [dostęp: 01.02.2018].
169
wietrznej, przez cywilne samoloty, będą podejmowały same. Z tego wzglę-

du procedura ,,Renegade” pozostaje odpowiedzialnością narodową15.
Procedura Renegade
Termin ,,Renegade” odnosi się do cywilnego statku powietrznego, któ-

ry, znajdując się w przestrzeni powietrznej Polski, nie stosuje się do we-
zwań organów zarządzających ruchem lotniczym, a dodatkowo istnieje
podejrzenie, że został porwany i może być użyty jako środek do dokonania
agresji na wybrany obiekt. Istnieje kilka źródeł, z których może nadejść
informacja o przypadkach naruszenia przestrzeni powietrznej:
• cywilny organ zarządzający ruchem lotniczym;
• wojskowe organa ruchu lotniczego;
• służby ruchu lotniczego innych państw;
• organa odpowiadające za bezpieczeństwo państwa;
• dowódca statku przechwytującego.
W przypadku porwania cywilnego statku powietrznego kluczową rolę
odgrywa czas. Biorąc pod uwagę prędkość maszyn odrzutowych, a zwykle
jest to ponad 800 km/h, czas przelotu z granicy północno-wschodniej RP
do Warszawy będzie wynosił około 15-20 minut. Natomiast czas reakcji Sił
Powietrznych wraz z przelotem myśliwca zajmie około 40 minut, a więc
system OP może okazać się nieskuteczny16.
Zadania ochrony polskiej granicy w przestrzeni powietrznej realizuje
Dowódca Operacyjny Rodzajów Sił Zbrojnych, przy pomocy Centrum Ope-
racji Powietrznych, którym kieruje Dyżurny Dowódca Obrony Powietrznej
(DDOP)17.
Dyżurny Dowódca Obrony Powietrznej po otrzymaniu informacji o sy-
tuacji w powietrzu dokonuje klasyfikacji cywilnego statku powietrznego do
jednej z trzech kategorii18:
1. SUSPECTED RENEGADE (,,Podejrzany”): w sytuacji kiedy inten-
cje obcego statku powietrznego są nieokreślone lub wystąpiły co najmniej
dwa warunki:
• naruszenie planu lotu;
• brak reakcji na polecenia służb ruchu lotniczego oraz służb obrony
powietrznej; zmiana parametrów lotu;
15
Z. Piątek, Siły Zbrojne w walce z terroryzmem lotniczym, [w:] A. Glen (red.)
Reagowanie państwa na zagrożenia terroryzmem lotniczym, AON, Warszawa, 2010,
s. 131.
16
126/7/A/2008 Wyrok z dnia 30 września 2008 r., Sygn. akt K 44/07.
17
Ustawy z dnia z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej, Dz. U.
z 1990 r., nr 78, poz. 461, art. 7.
18
M. Banasik, Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej w zapewnieniu bezpieczeństwa
Euro 2012, AON, Warszawa, 2012, s. 188-189.
170
• przerwy w korespondencji radiowej połączone ze zmianami para-

metrów lotu;
• stosowanie niezrozumiałej frazeologii;
• niknie sygnał z transpondera;
• wybrano jeden z kodów w modzie A: uprowadzony statek powietrz-
ny, awaria, utrata łączności;
• istnieje podejrzenie, że na pokładzie znajduje się materiał bądź
substancja mogąca posłużyć do przeprowadzenia ataku o charakterze
terrorystycznym.
2. PROPABLE RENEGADE (,,Prawdopodobny”) nadawany w sytu-
acji:
• wykrycie innych statków niestosujących się do poleceń organów za-
rządzania ruchem;
• „Podejrzany” statek powietrzny w dalszym ciągu nie reaguje na po-
lecenia organu zarządzającego ruchem lotniczym;
• ,,Podejrzany” statek cywilny ignoruje polecenia i znaki od statku
przechwytującego; (Przechwycenie polega na identyfikacji statku powietrz-
nego, nawiązaniu z nim łączności radiowej i kontaktu wzrokowego oraz
naprowadzeniu go na właściwy kierunek lub wysokość lotu albo wymusze-
niu lądowania na wskazanym lotnisku);
3. CONFIRMED RENEGADE (,,Potwierdzony”):
• statek powietrzny wciąż nie reaguje na polecenia dowódcy statku
przechwytującego oraz służb ruchu lotniczego;
• posiadane informacje jednoznacznie dowodzą tego, że statek po-
wietrzny będzie wykorzystany w celach terrorystycznych19.
W chwili zakwalifikowania cywilnego statku powietrznego do kategorii
,,Podejrzany” DDOP wnioskuje do organu NATINAMDS o przekazanie
dowodzenia siłami obrony powietrznej RP wydzielonymi do działania
w Systemie. Jeżeli statek określony jako ,,Podejrzany” zacznie stosować
się do poleceń wydanych przez statek przechwytujący to rozpoczyna się
procedura zmiany kierunku i zmusza się taki obiekt do lądowania na lotni-
sku interwencyjnym, a następnie przekazuje go w ręce Straży Granicznej.
19
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 listopada 2011 r. w sprawie określenia
organu dowodzenia obroną powietrzną oraz trybu postępowania przy stosowaniu środków
obrony powietrznej w stosunku do obcych statków powietrznych niestosujących się do
wezwań państwowego organu zarządzania ruchem lotniczym.
171
Tabela 2. Sygnały podawane przez przechwytujący statek powietrzny

N Znaczenie
Sygnały Przechwytującego statku powietrznego
r sygnału
DZIEŃ LUB NOC: przechylanie statku powietrznego
i migotanie światłami pozycyjnymi w nieregularnych
odstępach czasu, z przodu nieco wyżej i zwykle Jesteś prze-
1 z lewej strony statku przechwytywanego; chwycony, leć
- po potwierdzeniu zrozumienia sygnału wykonanie za mną
powolnego poziomego zakrętu zwykle w lewo w kie-
runku na pożądany kurs;
DZIEŃ LUB NOC: energiczny manewr oddalenia się
od przechwytywanego statku powietrznego poprzez
º Możesz konty-
2 wykonanie zakrętu 90 lub więcej z równoczesnym
nuować swój lot
zwiększeniem wysokości, bez przecinania linii lotu
przechwytywanej maszyny;
DZIEŃ LUB NOC: wypuszczenie podwozia (jeżeli to
Ląduj na tym
3 możliwe), włączenie świateł lądowania i przelot nad
lotnisku
drogą startową.
Źródło: http://www.ais.pata.pl [dostęp: 01.02.2018].
W Polsce wyznaczone są trzy lotniska interwencyjne: Świdwin, Łask

oraz Powidz. Są one przygotowane do lądowania obiektu ,,RENEGADE”.
Niestety nie zawsze udaje się zmusić taką maszynę do lądowania i wtedy
pojawia się pytanie, co robić.
Konwencja o Międzynarodowym Lotnictwie Cywilnym z 1944 roku
w art. 3 bis wprowadza zakaz użycia uzbrojenia wobec cywilnych statków
powietrznych20. Przepis wprowadzono po kilku przypadkach zestrzelenia
maszyn cywilnych, do jakich doszło m.in. nad Bułgarią w 1955 r., czy nad
Półwyspem Synaj w 1973 r. Najgłośniejszy przypadek zestrzelenia miał
jednak miejsce w 1988 roku, czyli cztery lata po wprowadzeniu artykułu
3 bis. Dokonał tego amerykański krążownik Vincennes nad Zatoką Perską.
Warto wspomnieć, że USA nie ratyfikowało wspomnianego artykułu. Pol-
skie prawo lotnicze również dopuszczało możliwość zestrzelenia cywilnej
maszyny, która naruszałaby narodową przestrzeń powietrzną. Przepis jed-
nak został zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny, a następnie
usunięty z ustawy Prawo lotnicze. Było to spowodowane przede wszystkim
względami moralnymi, nie można poświęcać życia jednych ludzi dla rato-
wania innych21.
20
J. Rajchel, B. Grenda, J. Nowak, Bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe
w lotnictwie, WSOSP, Dęblin, 2014, s. 52.
21
126/7/A/2008 Wyrok z dnia 30 września 2008 r. Sygn. akt K 44/07.
172
Zapisy Ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy pań-

stwowej dopuszczają możliwość zestrzelenia cywilnego statku powietrzne-
go, pod warunkiem że na pokładzie nie ma pasażerów bądź przebywają na
nim jedynie terroryści z zamiarem dokonania ataku przy użyciu maszyny
(art. 18b, ust. 2c). Decyzję o zniszczeniu takiej maszyny podejmuje Do-
wódca Operacyjny Rodzajów Sił Zbrojnych.
Granice polskiej przestrzeni powietrznej mogą zostać naruszone także
przez wojskowy statek powietrzny. W takich sytuacjach postępuje się we-
dług wskazań zawartych w ustawie o ochronie granicy państwowej. Jeżeli
obca maszyna nie odpowiada na polecenia organu zarządzającego ru-
chem lotniczym podrywana jest para dyżurna (F-16 bądź Mig-29). Jej za-
daniem jest identyfikacja maszyny, próba nawiązania łączności radiowej
i wzrokowej, a ostatecznie wymuszenie zmiany kierunku lotu i lądowania
na wskazanym lotnisku. W przypadku nieskutecznego przechwycenia od-
dawane są strzały ostrzegawcze, a w razie dalszego braku reakcji ze stro-
ny naruszyciela przestrzeni możliwe jest jego zniszczenie. Decyzje o ze-
strzeleniu, tak jak w przypadku statków cywilnych, podejmuje Dowódca
Operacyjny Rodzajów Sił Zbrojnych. Piloci przechwytujących statków po-
wietrznych mogą zniszczyć obcy wojskowy statek powietrzny, jeżeli ten
dokonuje agresji na jakiekolwiek obiekty w RP22. Proces decyzyjny doty-
czący „Renegade” został przedstawiony na poniższym rysunku (rys. 6).

Rys. 3. Proces decyzyjny dotyczący RENEGADE
22
Ustawa ochronie granicy państwowej…, art.18b, ust.2b.
173
Podsumowanie
Sojusz Północnoatlantycki to organizacja polityczno-wojskowa, po-

wstała w 1949 roku na mocy Traktatu Waszyngtońskiego. Skupia obecnie
28 państw członkowskich. Celem organizacji jest zapewnienie wszystkim
jej członkom kolektywnej obrony, w myśl zasady, że atak na jednego so-
jusznika jest traktowany jako napaść na cały Pakt, a obowiązkiem pozosta-
łych państw jest udzielenie pomocy napadniętemu sojusznikowi. Funda-
mentem systemu obronnego NATO jest Zintegrowany System Obrony Po-
wietrznej i Przeciwrakietowej - NATINAMDS. Jego zadaniem jest dbanie
o niepodzielność przestrzeni powietrznej NATO, a także ochrona państw
Sojuszu przed atakami z powietrza. W celu wypełnienia tego obowiązku
realizuje się misje Air Policing, czyli misje wojskowego nadzoru nad prze-
strzenią powietrzną. Prowadzi się je w formie całodobowych dyżurów bo-
jowych realizowanych przez myśliwskie statki powietrzne, wydzielone
z krajów członkowskich. Ich celem jest stanie na straży nienaruszalności
granic powietrznych NATO oraz ochrona państw członkowskich przed za-
grożeniami z powietrza. Jeżeli któryś z sojuszników nie ma środków aby
bronić swojej przestrzeni, inne państwa wspomagają go w tym obowiązku
(Baltic Air Policing). W ramach wspomnianych misji przeciwdziała się za-
grożeniom typu „Renegade”, czyli użyciu cywilnych statków powietrznych
jako środków do przeprowadzenia ataku o charakterze terrorystycznym.
Zwalczanie tych zagrożeń pozostaje odpowiedzialnością narodową.
Cel postawiony w artykule osiągnięto, opisując sposób realizacji misji
Air Policing. Przedstawiono podstawy kolektywnej obrony Traktatu Wa-
szyngtońskiego oraz główne zadania Zintegrowanego Systemu Obrony
Powietrznej i Przeciwrakietowej NATO. Opisano obowiązujące procedury
reagowania kryzysowego w przypadku naruszenia polskiej przestrzeni
powietrznej przez cywilne i wojskowe statki powietrzne.
Bibliografia
1. Banasik Mirosław, Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej w zapewnieniu

bezpieczeństwa Euro 2012, AON, Warszawa, 2012.
2. Glen Andrzej (red.), Reagowanie państwa na zagrożenia terroryzmem
lotniczym, AON, Warszawa, 2010.
3. Grenda Bogdan, Nowak Jacek, Lotnictwo w doktrynach i konfliktach
zbrojnych XX i XXI wieku, AON, Warszawa, 2012.
4. Hać Ryszard, Kozub Marian, Rurak Adam, Udział lotnictwa w operacjach
połączonych pierwszych dekad XXI wieku, WSOSP, Dęblin, 2012.
5. Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym z 7 grudnia 1944 ro-
ku, Dz. U. z 1959 r., nr 35, poz. 212 z późń. zm.
174
6. Liedel Krzysztof, Reagowanie państwa na zagrożenia terroryzmem

lotniczym, AON, Warszawa, 2010.
7. Rajchel Jan, Grenda Bogdan, Nowak Jacek, Bezpieczeństwo
i zarządzanie kryzysowe w lotnictwie, WSOSP, Dęblin, 2014.
8. Rajchel Jan, Zabłocki Eugeniusz, Siły Powietrzne w sojuszniczym
systemie obronnym, WSOSP, Dęblin, 2009.
9. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 listopada 2011 r. w sprawie
określenia organu dowodzenia obroną powietrzną oraz trybu postępowania przy
stosowaniu środków obrony powietrznej w stosunku do obcych statków
powietrznych niestosujących się do wezwań państwowego organu zarządzania
ruchem lotniczym, Dz. U. z 2011 r., nr 254, poz. 1522.
10. Traktat Północnoatlantycki z 4 kwietnia 1949 roku, Dz. U. 2000 r., nr 87,
poz. 970.
11. Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej,
Dz. U. z 1990 r., nr 78, poz. 461.
12. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 września 2008 r., Sygn. akt
K 44/07.
13. Żurawski Przemysław, Bezpieczeństwo międzynarodowe wymiar militarny,
PWN, Warszawa, 2012.
1. http://airpolicing.wp.mil.pl/pl/50.htmln.
2. http://anakonda.do.wp.mil.pl/pl/1_572.html.
3. http://cop.wp.mil.pl/pl/2.html.
4. http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,18259400,Rosyjski_An
_26_naruszyl_przestrzen_powietrzna_Estonii_.html.
5. http://www.polska-zbrojna.pl/home/articleshow/17349?t=Wloskie-radary-
w-polskiej-sluzbie.
MILITARY SURVEILLANCE OF ALLIED AIRSPACE

AIR POLICING MISSIONS
The paper discusses the purpose and implementation of the Air Polic-
ing missions, i.e. military surveillance of allied airspace. The authors pre-
sent the basis of collective defence as described in Article 5 of the Wash-
ington Treaty as well as the main tasks of the NATO Integrated Air and
Missile Defence System. In addition, existing procedures of emergency
response in case of violation of the Polish airspace by civil or military air-
craft are presented.
175
Keywords: NATO, NATINAMDS, Air Policing, Baltic Air Policing,

RENEGADE
176
ISSN 2299-2316
AUTOR
mgr Ewa Szymańska
ewaszymanska0413@gmail.com
TEORETYCZNE ASPEKTY MOTYWOWANIA

FUNKCJONARIUSZY POLICJI
Słowa kluczowe: Policja, bezpieczeństwo, motywacja,

system motywacyjny, skuteczność działania
Wprowadzenie
Misja zapewnienia i ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego

nakłada na formacje odpowiedzialne za realizację tego działania zarówno
szereg uprawnień, jak i wymogów. Czynnikiem determinującym skutecz-
ność wykonania tego obowiązku jest ich sprawne funkcjonowanie, a tym
samym sprawne działanie tworzących je zasobów ludzkich. W teorii i prak-
tyce zarządzania podkreśla się, że na wydajność pracownika szczególny
wpływ mają jego kwalifikacje i motywacja. Pierwszy z wymienionych ele-
mentów rozpatrywany jest już na etapie rekrutacji do pracy i zwiększa się
wraz z upływem zatrudnienia, natomiast motywacja jest procesem zmien-
nym, który wyzwala w człowieku siłę do działania i sprawia, że konse-
kwentnie dąży on do osiągnięcia wyznaczonego celu. Na motywację pra-
cownika wpływa wiele czynników, tzw. motywatorów oraz skuteczność
prowadzonego systemu motywacyjnego składającego się m.in. z systemu
wartości pracownika, cech jego stanowiska pracy i kultury organizacyjnej
panującej w miejscu zatrudnienia.
Jedną ze służb powołanych do zapewnienia i ochrony bezpieczeństwa
i porządku publicznego jest Policja, podlegająca szczególnej dyscyplinie
służbowej i hierarchicznemu podporządkowaniu, gdzie komunikacja prze-
łożonych z podwładnymi oparta jest na rozkazach, poleceniach i zarzą-
dzeniach. Jak podkreślono powyżej, właściwie dobrany system motywo-
wania wpływa na sprawne funkcjonowanie każdej organizacji, w tym przy-
należącej do służb mundurowych Policji. W związku z powyższym można
stwierdzić, że rola władzy zwierzchniej, polegająca na dysponowaniu za-
sobami ludzkimi, wydawaniu im rozkazów i ich egzekwowaniu, wymusza
na niej zastosowanie odpowiedniego systemu motywowania w celu osią-
gnięcia sukcesów tej formacji.
177
Ewa Szymańska
Przedmiotem rozważań autora w tym artykule będzie motywowanie do

pracy funkcjonariuszy Policji. W związku z przedmiotem badań celem arty-
kułu jest rozwiązanie problemu badawczego wyrażonego w pytaniu: jakie
czynniki wpływają na motywację do pracy funkcjonariuszy Policji?
Mając na uwadze specyfikę tematu, autor wykorzystał w procesie ba-
dawczym metody teoretyczne. Zasadniczy element poznawczy uzyskano
w wyniku analizy literatury przedmiotu oraz poprzez wnioskowanie.
Motywowanie – aspekt teoretyczny
Autorzy publikacji z zakresu zarządzania zasobami ludzkimi podkreśla-

ją ścisły związek pomiędzy motywacją a efektywnością pracownika i jego
zadowoleniem z pracy. Próbę przedstawienia tej zależności należy rozpo-
cząć od wyjaśnienia istoty i pojęcia motywacji oraz tworzących ją czynni-
ków, tzw. motywatorów, i systemu motywacyjnego.
Źródło etymologiczne słowa motywacja stanowi łaciński czasownik
‘movere’ oznaczający poruszanie, wprawianie czegoś w ruch, jak również
wzburzanie, poruszanie, sprawianie lub powodowanie określonego zjawi-
ska1. Natomiast słowo motyw jako czynnik wewnętrzny skłaniający czło-
wieka do zachowania się w określony sposób, zostało użyte po raz pierw-
szy w łacinie w XIV wieku2.
W literaturze szeroko prezentowane jest podejście do motywacji jako
do świadomego procesu wpływania na działania innych. Według S. Bor-
kowskiej motywacja do pracy stanowi proces świadomego i celowego od-
działywania na motywację do pracy poprzez stwarzanie środków i możli-
wości realizacji ich oczekiwań (celów działania) oraz wartości dla osiągnię-
cia celów motywującego z uwzględnieniem otoczenia obu stron procesu3.
Podobnie Cz. Sikorski określa motywację jako proces zachodzący w ludz-
kiej świadomości, w wyniku którego pojawia się chęć robienia czegoś. Ta
chęć robienia czegoś rozumiana jest jako motyw, pobudka lub napięcie
motywacyjne. Dalej autor wyjaśnia, co to jest motyw, cytując R. Hilgarda
motyw to coś, co pobudza organizm do działania i nadaje kierunek, skoro
już raz zostało ono rozbudzone4.
Z kolei R. Walkowiak dokonał zestawienia podobieństw i różnic w ro-
zumieniu pojęcia motywacja przez różnych autorów. Wyniki uzyskane
1
Ł. Skowron, M. Gąsior, Motywacja pracownika a satysfakcja i lojalność klienta, Difin,
2
Tamże, s. 10.
3
S. Borkowska, System motywowania pracowników, [w:] Zarządzanie zasobami
ludzkimi. Tworzenie kapitału ludzkiego organizacji, H. Król, A. Ludwiczyński (red.), PWN,
Warszawa, 2006, s. 333.
4
Cz. Sikorski, Motywacja jako wymiana. Modele relacji między pracownikiem
a organizacją, Difin, Warszawa, 2004, s. 11.
178
Teoretyczne aspekty motywowania funkcjonariuszy Policji
w ten sposób pozwalają na wysunięcie następującego wniosku: w procesie

motywowania niezbędny jest podmiot działania, czyli człowiek motywowa-
ny za pomocą czynników pobudzających, którymi są wewnętrzne siły
związane z potrzebami. We wspomnianym przeglądzie definicji motywacja
jest często określana jako proces regulacji bądź łańcuch reakcji wywołany
popędami, instynktami, chęciami oraz zachętami, mającymi załagodzić
bądź wyeliminować stany napięć i spełnić pragnienia człowieka5. Podsu-
mowując powyższe rozważania, działania ludzi wynikają z uświadomienia
sobie jakiejś potrzeby i z poczucia jej zaspokojenia. Wysiłki ukierunkowane
na ten cel zanikają wraz z jego wypełnieniem. Następuje więc eliminacja
motywu działania, a tym samym eliminacja samego zachowania. Po jakimś
czasie może pojawić się nowa potrzeba, która ponownie uruchomi proces
motywacji.
Motywowanie pracownika jest procesem zmiennym, o którym decyduje
wiele czynników, tzw. motywatorów, oraz skuteczność prowadzonego sys-
temu motywacyjnego. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że głównym
celem systemu motywacyjnego jest osiągnięcie sukcesu przez organizację
oraz rozwój jej i zatrudnionych w niej pracowników. Aby osiągnąć zamie-
rzony skutek, należy dążyć do połączenia celów zasobów ludzkich z cela-
mi ich miejsca pracy. Osoba kierująca ludźmi powinna mieć rozeznanie
w zakresie motywacji zachowań ludzkich i ich systemu wartości6. Składniki
te znajdują się w modelowym ujęciu systemu motywacyjnego zapropono-
wanym przez Stonera i Wankla, zgodnie z którym na motywację i wysoką
efektywność pracy wpływają obok systemu wartości człowieka również
czynniki kształtujące motywację do pracy takie jak: cechy stanowiska pracy
i cechy sytuacji roboczej7. Rozpoznanie systemu wartości odbywa się po-
przez identyfikację hierarchii potrzeb pracowników. Nie jest to łatwe zada-
nie, ponieważ jedni mogą być motywowani poprzez poczucie prestiżu,
osiągnięcia, posiadania władzy, natomiast innych motywują jedynie bodźce
finansowe. Ponadto potrzeby pracowników ciągle zmieniają się, dlatego
wiedza o nich powinna być aktualizowana. Pierwszy z wymienionych
czynników kształtujących motywację do pracy, czyli cechy stanowiska pra-
cy obejmują zakres odpowiedzialności za podejmowane decyzje oraz sto-
pień różnorodności i atrakcyjności wykonywanych zadań. Pracownik, który
ma poczucie wpływu na decyzje podejmowane w organizacji, identyfikuje
się z nią i zwiększa swoje zainteresowanie zlecanymi mu zadaniami.
Zwiększenie motywacji następuje również poprzez zróżnicowanie form
organizacji pracy i czasu pracy. Natomiast na cechy sytuacji roboczej skła-
5
R. Walkowiak, Zarządzanie zasobami ludzkimi. Kompetencje, nowe trendy,
efektywność, Dom Organizatora, Toruń, 2007, s. 70-71.
6
Tamże, s. 69.
7
L. Kozioł, Motywacja w pracy. Determinanty ekonomiczno-organizacyjne, PWN,
Warszawa – Kraków, 2002, s. 63.
179
Ewa Szymańska
dają się z motywatory, takie jak: system wynagrodzeń, system oceniania

pracowników, kultura organizacji, polityka socjalna oraz środowisko współ-
pracowników8.
Z kolei według S. Borkowskiej system motywowania tworzą trzy grupy
środków motywacyjnych nazywanych również narzędziami motywacyjny-
mi. Należą do nich9:
• Środki przymusu – narzucają pracownikowi zachowania, wymusza-
jąc przy tym posłuszeństwo wynikające z zagrożenia sankcją. Nie prowa-
dzą do pogodzenia interesów motywowanego i motywującego.
• Środki zachęty – uzyskują oczekiwane zachowania poprzez propo-
zycję nagradzania. Pracownik ma swobodę podejmowania decyzji, przy
czym zadania nadal określane są przez motywującego. Narzędzia te dzielą
się na bodźce materialne i bodźce niematerialne.
• Środki perswazji – uzyskanie oczekiwanych postaw i zachowań po-
przez ingerencję w sferę emocjonalną człowieka. Motywujący wspólnie
z motywowanym określają i podejmują działania odpowiadające dla obu
stron.
Podział narzędzi i zaliczone do nich motywatory prezentuje schemat.
Narzędzia motywowania
przymusu zachęty perswazji
ekonomiczne pozaekonomiczne
płacowe pozapłacowe
- elastyczny czas pracy - konsultacje

- nakazy - formy - nagrody
- formy organizacji (rady, sugestie)
- zakazy wynagro- pieniężne lub
pracy - negocjacje
- polecenia dzeń rzeczowe
- awanse - stawianie celów
- zalecenia - tabele płac - świadcze-
- możliwość rozwoju - partycypacja
- normy - składniki nia socjalno-
zawodowego w zarządzaniu
pracy wynagro- bytowe
- samodzielność wyko- - styl kierowania
- regulaminy dzeń - akcje
nawcza i decyzyjna - środki propa-
- instrukcje - struktura i obligacje
- dobre stosunki gandowe
pracy wynagro-
w pracy - referendum
dzeń
Źródło: A. Pietroń-Pyszczek, Motywowanie pracowników, Marina, Warszawa, 2007, s. 28.

Rys.1. Klasyfikacja narzędzi motywowania
8
Tamże, s. 63-64.
9
S. Borkowska, System motywowania…, s. 336.
180
Wybrane teorie motywacji
Jak już podkreślono wcześniej, w celu osiągnięcia sukcesu organizacji,

należy poszukiwać skutecznych sposobów i form motywowani z uwzględ-
nieniem indywidualnych uwarunkowań i potrzeb pracowników oraz ich sy-
tuacji zawodowej. W teorii motywacji znajduje się wiele koncepcji odno-
szących się do mechanizmów zachowania się ludzi w organizacjach. Jako
jeden z przykładów tradycyjnego podejścia do motywowania podano trzy
kategorie teorii:
• Teorię treści, poszukująca odpowiedzi na pytanie: „Jakie czynniki
motywują ludzi do pracy?”. Istotą tej teorii jest założenie, że uczestnicy
organizacji pobudzani są do działania potrzebami i jednocześnie odczuwa-
ją poczucie niedostatku, jeśli te potrzeby nie są spełnione.
• Teoria procesu, koncentrująca się na pytaniu: „Jak motywować lu-
dzi do pracy?”, zajmuje się więc procesem powstawania motywacji.
• Teoria wzmocnienia, kładąca nacisk na sposoby uczenia się za-
chowań. Jej przedstawiciele obserwowali zmiany zachowań człowieka pod
wpływem pozytywnych lub negatywnych bodźców10.
Teorie treści prezentują czynniki wewnętrzne człowieka wpływające
na jego działanie. Wśród najczęściej przytaczanych przedstawicieli tego
podejścia wymienić można: A. Maslowa (hierarchię potrzeb), D. Mc Clel-
landa (teorię trzech potrzeb), F. Herzberga (dwuczynnikową teorię po-
trzeb), C.P. Alderfera (teorię potrzeb).
Według ujęcia A. Maslowa istnieje pięć kategorii potrzeb wspierają-
cych system motywowania, uszeregowanych od potrzeb podstawowych do
potrzeb wyższego rzędu. Są to:
• potrzeby fizjologiczne będące warunkiem przetrwania; należą do
nich m.in. zaspokojenie głodu, potrzeba snu i zaspokojenie przetrwania
gatunku;
• potrzeba bezpieczeństwa, której wyznacznikiem jest poczucie sta-
bilizacji i przewidywalności otoczenia; do tej grupy należą m.in. potrzeba
schronienia, pewność zatrudnienia, zabezpieczenie na wypadek choroby;
• potrzeba przynależności do grup społecznych wyrażająca się po-
szukiwaniem akceptacji, przyjaźni, czy miłości; jest ona realizowana dopie-
ro po zaspokojeniu potrzeb fizjologicznych i bezpieczeństwa;
• potrzeby uznania i potwierdzenia własnej wartości, czyli potrzeba
szacunku, pozytywnego odbioru własnej osoby, wyrażające się dążeniem
do rozpoznawalności, pewności siebie i niezależności.
10
T. Bednarek, Teoretyczne i praktyczne aspekty systemu motywowania policjantów
Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Stołecznej Policji, [w:] Problemy kryminalistyki,
nr 266/2009 (październik – grudzień), Centralne laboratorium Kryminalistyczne Policji. In-
stytut badawczy, Warszawa, 2009, s. 35.
181
Ewa Szymańska
• potrzeba samorealizacji stanowi najwyższą kategorię potrzeb

i opiera się na ciągłym rozwoju człowieka, realizacji swoich marzeń i zain-
teresowań11.
Rozwinięciem teorii potrzeb Maslowa jest teoria ERG zaproponowana
przez C. Alderfera. Jej nazwa pochodzi od pierwszych liter angielskich
nazw tworzących ją potrzeb: existence, relatedness, growth. Obie wspo-
mniane teorie różnią się od siebie pod dwoma względami, po pierwsze
Alderfer dzielił potrzeby jedynie na trzy kategorie: egzystencjalne (fizjolo-
giczne i bezpieczeństwa), odnoszące się do relacji, powiązań (uznania
i przynależności) i rozwoju (samorealizacji). Po drugie, wg Alderfera, kiedy
nie ma możliwości zaspokojenia wyższych potrzeb, powracają potrzeby
niższego rzędu, mimo że zostały już wcześniej zaspokojone. Z kolei
Maslow twierdził, że potrzeba raz zaspokojona traci zdolność do motywo-
wania12.
Kolejny teoretyk F. Herzberg dokonał podziału potrzeb na dwie grupy,
z których tylko jedna ma właściwości motywujące. Są to:
• potrzeby, których zaspokojenie powoduje zadowolenie człowieka;
ta grupa stanowi czynniki motywacji i należą do nich: osiągnięcia, uznanie,
odpowiedzialność, rozwój i awans;
• potrzeby, których zaspokojenie nie prowadzi do zadowolenia, na-
tomiast ich niezaspokojenie przyczynia się do niezadowolenia człowieka;
ta grupa stanowi czynniki higieny, a więc potrzeby fizjologiczne i bezpie-
czeństwa takie jak: polityka i administracja miejsca zatrudnienia, stosunki
międzyludzkie, warunki pracy, wpływ pracy na samopoczucie i wynagro-
dzenie13.
Ostatni zwolennik teorii treści, którego autor chciałby przytoczyć, to
D. Mc Clelland. Mc Clelland kategoryzował potrzeby na trzy grupy: władzy,
przynależności i osiągnięć i twierdził, że ludzi zróżnicować można za po-
mocą natężenia, z jakim te motywy wpływają na ich działania. Ponadto,
zgodnie z tą teorią, potrzeba może być wyuczona i niewyuczona, to zna-
czy, że w wyniku odpowiednich oddziaływań u osób słabo odczuwających
potrzebę władzy może nasilić się odczuwanie tej potrzeby14.
Poniższa tabela stanowi porównanie przywołanych powyżej teorii tre-
ści.
11
M. Bielski, Podstawy teorii organizacji i zarządzania, Łódź, 2002, s. 200-201.
12
J. Stoner, R. Freeman, P. Gilbert, Kierowanie, PWE, 2001, s. 434-435.
13
Cz. Sikorski, Motywacja jako wymiana…, s. 19-20.
14
L. Kozioł, Motywacja w pracy…, s. 45.
182
Tabela 1. Porównanie teorii treści

Hierarchia Dwuczynnikowa Teoria potrzeb Teoria trzech
potrzeb A. teoria potrzeb C.P. Alderfera potrzeb
Maslowa F. Herzberga D. Mc Clellanda
potrzeby treści pracy,
samorealizacji odpowiedzialność potrzeby rozwoju potrzeba
potrzeby awans, rozwój osiągnięć
szacunku
i uznania
potrzeby przyna- osiągnięcia,
leżności i miłości uznanie
potrzeba stosunki z kole- potrzeby kontaktu potrzeba władzy
bezpieczeństwa gami, przełożo-
nymi, podwład-
nymi
potrzeby pewność miejsca
fizjologiczne zatrudnienia potrzeba potrzeba
warunki pracy, egzystencji przynależności
wynagrodzenie
Źródło: A. Pocztowski, Zarządzanie zasobami ludzkimi, PWE, Warszawa, 2003, s. 236.
Do koncepcji wywodzących się z teorii procesu należą:
• teoria sprawiedliwości, którą opracował J.S. Adams;
• teoria oczekiwań zaproponowana przez V. Vrooma;
• teoria wyznaczania celów opracowana przez Locke i Lathama.
Pierwsza z koncepcji zakłada, że ludzie porównują wartość osiągnię-
tych przez siebie w procesie pracy wyników i korzyści w stosunku do po-
niesionych nakładów. Następnie otrzymany rezultat odnoszą do wyników,
jakie w tych samych warunkach osiągają współpracownicy. Jeżeli w wyni-
ku przeprowadzonej obserwacji pracownik uzna, że relacje osiągniętych
korzyści do poniesionych nakładów są podobne u niego i u innych, wów-
czas dozna poczucia sprawiedliwości. Z kolei, gdy relacje będą skrajnie
różne – poczucia niesprawiedliwości. Istotą tej teorii jest założenie, że róż-
nice w otrzymywanych wynagrodzeniach nie będą obniżały motywacji pra-
cowników tylko wtedy, gdy będą sprawiedliwe, natomiast odczuwana nie-
sprawiedliwość spowoduje motywację do działania o pozytywnych lub ne-
gatywnych skutkach. Pozytywny skutek przyniosą działania mające na celu
podniesienie własnych wyników, a negatywny skutek działania ogranicza-
jące wysiłek, czyli obniżające poniesione nakłady15.
Teoria oczekiwań została opracowana przez V. Vrooma i następnie
rozwinięta przez L. Portera i E. Lawlera. Wymienieni autorzy wskazywali
na powiązanie zadowolenia z osiąganymi w pracy rezultatami. Vroom za-
15
Ł. Skowron, M. Gąsior, Motywacja pracownika…, s. 22.
183
Ewa Szymańska
kładał, że są dwa poziomy wyników działania człowieka, gdzie pierwszy

poziom stanowi to, że człowiek ma do wykonania określone zadanie,
a drugim poziomem jest to, że spodziewa się osiągnąć cel będący korzy-
ścią za wykonanie zadania. Istotnym elementem tego procesu są oczeki-
wania pracownika, gdy siła jego motywacji zależy od tego, jaką wartość
przypisuje on ostatecznym skutkom swojego działania, czyli wynikom dru-
giego poziomu. Wartość może być:
• dodatnia – otrzymany wynik powoduje motywację pozytywną;
• zerowa – otrzymany wynik spotyka się z obojętnością pracownika;
• ujemna – otrzymany wynik powoduje niechęć, czyli motywację
negatywną.
Podsumowując, w modelu Vrooma motywacja jest iloczynem sum wartości
i oczekiwań w podejmowanym działaniu16.
L. Porter i E. Lawler zgadzają się z Vroomem, że motywacja zależy od
wielkości wysiłku włożonego w wykonanie zadania i wartości nagrody oraz
możliwości jej otrzymania. Jednak w przeciwieństwie do swego poprzedni-
ka nie dzielą działania na dwa poziomy. W ich założeniu pracownik zwraca
uwagę jedynie na osiąganie oczekiwanego celu, a nie analizuje związku
między nim a wykonaniem zadania. Ma jednak świadomość, że na osią-
gnięcie oczekiwanego celu ma wpływ siła motywacji, zdolności pracownika
i jego rola w organizacji postrzegana przez pryzmat kultury organizacyjnej
i doświadczeń społecznych pracownika17.
Teoria wzmocnień zakłada zwiększone prawdopodobieństwo ponow-
nego wystąpienia zachowań nagrodzonych niż tych, za które wcześniej
człowiek został ukarany. Wskutek zwiększania się doświadczenia zawo-
dowego pracownika zwiększa się również zbiór jego wyuczonych reakcji
stosowanych w różnych sytuacjach zawodowych. Twórca tej teorii B.F.
Skinner wskazywał, że wpływ na postępowanie człowieka ma jego środo-
wisko społeczne, dlatego dokonując odpowiednich zmian w tym środowi-
sku można zachowania ludzi przewidywać i nimi kierować. W ten sposób
wypracowuje się u podwładnego cztery typy wzmocnień:
• wzmocnienie pozytywne – wykorzystanie nagród (finansowych
i pozafinansowych), by zachęcić pracownika do powtórzenia sukcesu;
• unikanie – odzwyczajenie pracownika od zachowań, które mogą
narazić go na nieprzyjemności np. unikanie spóźnień do pracy, by nie na-
razić się na naganę;
• wygaszanie – eliminowanie zachowań, które są niepożądane
w pracy;
• karanie – stosowanie kar w celu przerwania lub zmiany niepożą-
danych zachowań w miejscu pracy, np. kary za niedotrzymanie terminów.
16
Cz. Sikorski, Motywacja jako wymiana…, s. 36-37.
17
Tamże, s. 37-38.
184
Zwiększenie skuteczności nagród i kar w motywowaniu następuje pod

pewnymi warunkami: pracownik został zapoznany z systemem nagradza-
nia i karania oraz zaakceptował go, nagrody są adekwatne do osiągnięć
i przydzielane bezpośrednio po wystąpieniu warunkującego ich zachowa-
nia, nagroda lub kara zastosowana została przez osobę szanowaną i po-
siadającą autorytet18.
System motywacyjny w Policji
Zgodnie z przywołanymi poglądami na temat motywowania pracowni-

ków każdej organizacji, w tym również Policji, szczególne znaczenie w tym
procesie przypisywane jest motywatorom: płacowym, pozapłacowym
materialnym i pozapłacowym niematerialnym.
Płaca jako podstawowy składnik wynagrodzenia pracownika pełni
funkcję dochodową, a ściślej zaspokaja potrzeby ludzkie poprzez możli-
wość zakupienia niezbędnych i pożądanych dóbr. Jej drugą istotną funkcją
jest motywowanie do wzrostu wydajności i jakości pracy, podnoszenia
swoich kompetencji zawodowych, a także spełniania oczekiwań praco-
dawcy19. Podstawowy składnik wynagrodzenia stanowią płace stałe – po-
wiązane z wykonywaną pracą i płace ruchome, do których zalicza się pre-
mie, nagrody, dodatki. Warunki wynagradzania funkcjonariuszy Policji
określa rozdział dziewiąty Ustawy o Policji. Zgodnie z art. 100 tej ustawy
i artykułem 101 ust.1 uposażenie policjanta składa się z uposażenia za-
sadniczego i z dodatków do niego, natomiast wysokość uposażenia za-
sadniczego zależy od grupy zaszeregowania jego stanowiska służbowego
oraz od posiadanej wysługi lat20. Funkcjonariuszowi Policji przysługuje
dodatek za stopień w wysokości uzależnionej od posiadanego stopnia.
Z kolei za należyte wykonywanie obowiązków służbowych przysługuje do-
datek funkcyjny lub służbowy. Pierwszy przyznawany jest osobie pełniącej
służbę lub obowiązki na stanowisku kierowniczym lub samodzielnym,
a drugi wymieniony dodatek przysługuje osobom na stanowiskach innych
niż kierownicze lub samodzielne. Kolejne dodatki do uposażenia są uza-
sadnione szczególnymi właściwościami, kwalifikacjami, warunkami lub
miejscem pełnienia służby (art. 104 ust. 1-4)21.
W art. 108 ust. 1 wymienione zostały motywatory pozapłacowe ma-
terialne przysługujące policjantom:
18
R. Poklek, Motywacja do pracy i doskonalenia zawodowego personelu więziennego
w ujęciu dwuczynnikowej koncepcji motywacji i higieny Frederica Irvina Herzberga,
Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej, Kalisz, 2012, s. 44-45.
19
R. Walkowiak, Zarządzanie zasobami…, s. 75.
20
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, Dz. U. z 2011 r., nr 287, poz. 1687
z późń. zm., art. 100, art. 101, ust.1.
21
Tamże, art. 104, ust. 1-4.
185
Ewa Szymańska
• zasiłek na zagospodarowanie (w związku z mianowaniem na stałe

przysługuje zasiłek na zagospodarowanie w wysokości jednomiesięcznego
uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym – art.
109 ust.1);
• nagrody (np. nagroda roczna do wysokości jednomiesięcznego
uposażenia) oraz zapomogi;
• nagrody jubileuszowe (policjantowi przysługują nagrody jubile-
uszowe w wysokości: 75% po 20 latach wysługi, 100% po 25 latach wysłu-
gi, 150% po 30 latach wysługi, 200% po 35 latach wysługi, 300% po 40
latach wysługi, miesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami
o charakterze stałym – art.111 ust.1);
• dodatkowe wynagrodzenie za wykonywanie zleconych zadań wy-
kraczających poza obowiązki służbowe;
• należności za podróże służbowe i przeniesienia;
• świadczenia związane ze zwolnieniem ze służby22.
Dodatkowo, w związku ze specyfiką pracy w Policji, funkcjonariusze
mogą otrzymywać nagrody za osiągnięcia w służbie, rekompensatę pie-
niężną za czas służby przekraczający normę określoną w przepisach
ustawy (art.112 ust.1) oraz nagrodę motywacyjną w formie pieniężnej lub
rzeczowej, za wzorowe wykonywanie zadań służbowych, wykazywane
w służbie męstwo i inicjatywę oraz pełnienie służby w trudnych warunkach
(art.110 a ust.1)23.
Natomiast do grupy motywatorów pozapłacowych należą m.in. ta-
kie, które wynikają z charakteru pracy (np. wzrost uprawnień decyzyjnych
i wykonawczych), ze środowiska pracy (np. uznania, pochwały słowne)
i dodatkowe gratyfikacje (np. możliwość podwyższania kompetencji po-
przez szkolenia)24. W Policji ten sposób motywowania realizowany jest
m.in. poprzez system wyróżnień wyrażony w formie: pochwały, krótkoter-
minowego dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze do 10 dni
roboczych, przyznania odznaki resortowej, przedterminowego mianowania
na wyższy stopień policyjny25. Wyróżnień udziela się w sposób uroczysty
i ogłasza w rozkazie personalnym zawierającym: stopień, nazwisko, imię
i stanowisko służbowe wyróżnionego, rodzaj wyróżnienia oraz uzasadnie-
nie jego udzielenia26.
W latach 2009-2010, w ramach projektu: Przeciwdziałanie i zwalczanie
przestępczości zorganizowanej i terroryzmu w warunkach bezpiecznego,
przyspieszonego i zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego,
22
Tamże, art. 108, ust.1, art. 109, art. 111, ust. 1.
23
Tamże, art. 112, ust. 1, art. 110a, ust. 1.
24
R. Walkowiak, Zarządzanie zasobami…, s. 76.
25
Ustawa o Policji…, art. 87, ust. 1, pkt. 1-4.
26
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 listopada
2003 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy udzielaniu wyróżnień
policjantom, Dz. U. z 2003 r., nr 198, poz. 1932, par 3.
186
finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, prze-

prowadzono badanie poziomu zadowolenia z pracy funkcjonariuszy Policji.
Wyniki przeprowadzonych badań były następujące:
• 47,2% funkcjonariuszy wskazało na swoje przeciętne zadowolenie
z pracy;
• 40,9% funkcjonariuszy uznało swoje zadowolenie za duże;
• 11,9% funkcjonariuszy wskazało na małe zadowolenie z pracy27.
W wyniku badań uzyskano informację, że wśród czynników najbardziej
przyczyniających się do zadowolenia z pracy znajdują się: stabilne zatrud-
nienie (73,4%), stałe warunki pracy (35,8%), dobre relacje z kolegami
(29,3%), stosunkowo dobre wynagrodzenie (29%), dobre relacje z przeło-
żonymi (22,4%)28.
Odpowiadając na pytanie: co w największym stopniu motywuje Pa-
na/Panią pozytywnie do pracy? pracownicy Policji najczęściej wskazywali
na:
• nagrody pieniężne za osiągnięte wyniki (73%);
• dobrą opinię przełożonych (52,4%);
• przedterminowy awans (26,3%);
• lepsze warunki pracy (25,5%);
• uznanie społeczne (20,1%)29.
Ocena systemu motywacyjnego Policji
Zgodnie z przytoczoną w niniejszym artykule klasyfikacją narzędzi two-

rzących system motywowania (rys. 1) wyróżniamy trzy grupy motywato-
rów: środki przymusu, środki perswazji i środki zachęty. Biorąc pod uwagę
wymienione kategorie czynników wpływających na działanie funkcjonariu-
szy Policji do osiągnięcia celów tej organizacji, dokonano analizy ich moc-
nych i słabych stron. Powyższe zestawienie zostało ujęte w tabeli 230.
27
A. Brzeźniak, A. Chmielewska, M. Firsiuk, B. Furgała, J. Kubik, Satysfakcja z pracy
policjantów i pracowników Policji – opinie o sytuacji i warunkach pracy oraz kondycji mate-
rialnej, Wyższa Szkoła Policji, Szczytno, 2011, s. 5
28
Tamże, s. 5.
28
Tamże.
29
Tamże, s. 28.
30
Po prostu motywuj. Praktyczny poradnik dla kadry kierowniczej, o tym jak motywo-
wać, by zmotywować, Biuro Kadr i Szkolenia Komendy Głównej Policji, Warszawa, 2011,
s. 25-28.
187
Ewa Szymańska
Tabela 2. Analiza mocnych i słabych stron systemu motywowania w Policji

ŚRODKI ŚRODKI ZACHĘTY ŚRODKI
PRZYMUSU EKONOMICZNE POZAEKONOMICZNE PERSWAZJI
MOCNE MOCNE MOCNE STRONY: MOCNE
STRONY: STRONY: - możliwość awansu STRONY:
- skodyfikowanie - stabilność za- zawodowego; - delegacja
obszarów dzia- trudnienia; - umożliwienie pod- uprawnień
łalności Policji; - atrakcyjność wyższania poziomu powodująca
- podejmowanie przywilejów wykształcenia wyróż- zwiększenie
starań dostoso- socjalnych; niającym się policjan- poczucia od-
wywania przepi- - szeroki katalog tom; powiedzialno-
sów do zmian dostępnych - możliwość podno- ści za losy
zachodzących wyróżnień. szenia kwalifikacji organizacji
w działalności poprzez kursy i szko- i przyśpieszen
Policji. lenia; ie procesu
- próby poprawy wa- decyzyjnego;
runków służby i pracy. - racjonalność
podejmowa-
nych decyzji
oparta m.in.
na opinii śro-
dowiska;
- ustalanie
priorytetów,
strategii dzia-
łania;
- zwiększanie
kompetencji
w zakresie
zarządzania
zasobami
ludzkimi osób
zajmujących
lub mających
zajmować
stanowiska
kierownicze.
188
SŁABE SŁABE SŁABE STRONY: SŁABE

STRONY: STRONY: - ciągłe zmiany regula- STRONY:
- długotrwały - brak możliwo- cji dotyczących szko- - brak formal-
proces zmian ści udzielania lenia zawodowego; nego umoco-
obowiązujących indywidualnych - niższe możliwości wania ko-
przepisów pra- podwyżek; szkoleniowe od zgła- mendantów
wa; - zbyt duża ilość szanych potrzeb; powiatowych/
- niejasność dodatków do - brak strzelnic, hal miejskich do
przepisów uposażenia sportowych umożliwia- dysponowa-
z innymi aktami zasadniczego; jących doskonalenie nia środkami
prawnymi; - brak możliwo- umiejętności praktycz- publicznymi;
- niejedno- ści dostosowa- nych; - ukierunko-
znaczna inter- nia wysokości - brak wpływu dosko- wanie celów
pretacja przepi- dodatków służ- nalenia zawodowego działania Po-
sów; bowych/ funk- na poziom uposaże- licji na staty-
- zbyt krótkie cyjnych nia; stykę – jakość
terminy do ana- w związku - niski poziom zapew- reakcji na
lizowania pro- z długotrwałymi nianej ochrony z tytułu zdarzenie
blemów; zwolnieniami wykonywania zawodu warunkowana
- zbyt ogólny lekarskimi; policjanta; późniejszym
katalog kar dys- - niskie środki - poczucie dyskrymi- przeniesie-
cyplinarnych przewidziane na nacji i niesprawiedli- niem na dane
uniemożliwiający nagrody moty- wości w poszczegól- statystyczne.
dostosowanie wacyjne; nych grupach pracow-
poziomu kary do - niejasne kryte- niczych;
stopnia zawinie- ria przyznawa- - jedynie pozorny na-
nia. nia wyróżnień; cisk na samodzielność
- małe zróżni- decyzyjną i wykonaw-
cowanie wyso- czą.
kości dodatków
za stopnie.
Źródło: Po prostu motywuj…, s. 25-28.

Działalność Policji jako organu powołanego do zapewnienia porządku
i bezpieczeństwa Państwa jest uregulowana ustawami, co w przytoczonej
analizie systemu motywowania jest ujęte w kategorii jego mocnych stron.
Jednak biorąc pod uwagę długotrwały proces zmian w przepisach prawa
i niejednoznaczność ich interpretacji, może okazać się również słabością
tego systemu. Z kolei wśród czynników ekonomicznych i pozaekonomicz-
nych szczególny wpływ na zadowolenie pracowników mają: stabilne wa-
runki zatrudnienia, szeroki zakres świadczeń socjalnych i wyróżnień, moż-
liwość podnoszenia poziomu wykształcenia i kwalifikacji oraz perspektywa
awansu zawodowego. Zgodnie z art. 34 ust. 1 Ustawy o Policji awans za-
wodowy następuje w drodze mianowania lub powołania policjanta będące-
go w służbie i uzależniony jest od posiadanego wykształcenia, uzyskanych
189
Ewa Szymańska
kwalifikacji zawodowych i stażu służby31. Z zestawienia ujętego w tabeli

wynika również, że do czynników demotywujących funkcjonariuszy do pra-
cy należą: brak konsekwencji wobec osób przebywających na długotrwa-
łych zwolnieniach lekarskich, mała częstotliwość przydzielania nagród mo-
tywacyjnych, zbyt słabe warunki na doskonalenie zawodowe, nastawienie
działań Policji na statystykę i stosunkowo niski poziom ochrony z tytułu
wykonywania zawodu policjanta.
Bibliografia
1. Bednarek Tomasz, Teoretyczne i praktyczne aspekty systemu motywo-

wania policjantów Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Stołecznej Policji,
Problemy kryminalistyki, nr 266/ 2009 (październik – grudzień), Centralne labora-
torium Kryminalistyczne Policji. Instytut badawczy, Warszawa, 2009.
2. Bielski Marcin, Podstawy teorii organizacji i zarządzania, C.H. Beck,
Łódź, 2002.
3. Brzeźniak Agnieszka, Chmielewska Anna, Firsiuk Marta, Furgała Bar-
tosz, Kubik Jadwiga, Satysfakcja z pracy policjantów i pracowników Policji – opinie
o sytuacji i warunkach pracy oraz kondycji materialnej, Wyższa Szkoła Policji,
Szczytno, 2011.
4. Kozioł Leszek, Motywacja w pracy. Determinanty ekonomiczno-
organizacyjne, PWN, Warszawa – Kraków, 2002.
5. Król Henryk, Ludwiczyński Antoni (red.), Zarządzanie zasobami ludzkimi.
Tworzenie kapitału ludzkiego organizacji, PWN, Warszawa, 2006.
6. Poklek Robert, Motywacja do pracy i doskonalenia zawodowego perso-
nelu więziennego w ujęciu dwuczynnikowej koncepcji motywacji i higieny Frederi-
ca Irvina Herzberga, Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej, Kalisz,
2012.
7. Po prostu motywuj. Praktyczny poradnik dla kadry kierowniczej, o tym
jak motywować, by zmotywować, Biuro Kadr i Szkolenia Komendy Głównej Policji,
Warszawa, 2011.
8. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18
listopada 2003 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy udzielaniu
wyróżnień policjantom, Dz. U. z 2003 r., nr 198, poz. 1932.
9. Sikorski Czesław, Motywacja jako wymiana. Modele relacji między pra-
cownikiem a organizacją, Difin, Warszawa, 2004.
10. Skowron Łukasz, Gąsior Marcin, Motywacja pracownika a satysfakcja
i lojalność klienta, Difin, Warszawa, 2017.
11. Stoner James, Freeman Edward, Gilbert Daniel, Kierowanie, PWE, War-
szawa, 2001.
31
Ustawa o Policji…, art. 34, ust. 1.
190
12. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, Dz. U. z 2017 r., poz. 2067.
13. Walkowiak Ryszard, Zarządzanie zasobami ludzkimi. Kompetencje, no-
we trendy, efektywność, Dom Organizatora, Toruń, 2007.
THEORETICAL ASPECTS
OF MOTIVATING POLICE OFFICERS
Motivating the employees of the Police determines the success of this

organization as well as its development and the staff employed in it. The
person in charge of the Police personnel should have understanding in the
field of motivating personnel regarding their behaviour and system of val-
ues. The factors which motivate to work in this force are regulated by laws,
and can be classified into wage, tangible non-wage, and intangible non-
wage. The greatest impact on the motivation to work in the Police is the
following: stability of employment, good salary and cash prizes to which
one is entitled, improving one’s competences, promotion, as well as good
relationships with colleagues and superiors.
Keywords: police, security, motivation, motivating system, effective-

ness of action
191
ISSN 2299-2316
AUTOR
mgr Sylwia Walasik
s.walasik@akademia.mil.pl
DOSTOSOWANIE SYSTEMU OBSŁUGI STRUMIENI

FINANSOWANIA DO POTRZEB INDYWIDUALNYCH
UŻYTKOWNIKÓW
Słowa kluczowe: prace badawczo-rozwojowe,

finansowanie badań naukowych, system obsługi nauki
Wprowadzenie
Rozwój nauki i techniki nierzadko wiąże się z kosztami. Finansowanie

wszelkich działań obecnie to wydatki często wykraczające poza dostępny
naukowcom budżet. Sytuacja ta nie jest jednak bez wyjścia dla badacza,
gdyż szerokie spectrum dostępnych konkursów, nagród czy grantów,
umożliwia pokrycie kosztów prowadzonych badań. Inicjatywa oraz włożony
trud w przygotowanie dobrego projektu mogą przynieść w efekcie wkład
w rozwój nauki czy spektakularne odkrycia naukowe oraz korzyści finan-
sowe, rekompensujące trud i poświęcony badaniom czas. Model projekto-
wy promujący ideały nauki zakłada przekazanie publicznych dotacji zespo-
łom badawczym na realizację określonych zarówno celami, jak i czasowo,
zadań badawczych– projektów1. Jest to również model premiujący nietu-
zinkowe rozwiązania oraz badania na najwyższym poziomie. Tym samym
subwencjonowanie z publicznych środków tych projektów jest w pełni uza-
sadnione ich wartością dodaną w rozwój społeczno-ekonomiczny społe-
czeństwa2.
Jednak na drodze od momentu pojawienia się pomysłu do ostateczne-
go finalizowania projektu pojawiają się zapory, które mogą stać się przy-
czyną porzucenia starań o dotacje. W przypadku korzystania z bezzwrot-
nej pomocy dotacji, funduszy czy grantów częstymi barierami są zarówno
wymagania formalne oraz merytoryczne konkursów, jak i wykorzystywane
przez instytucje zarządzające systemy generujące wnioski do aplikowania
w konkursie. Dostępność oraz jakość e-usług oferowanych przez instytucje
1
A. Tomczyńska, Typologia i ewolucja publicznych systemów finansowania nauki
[w:] A. Tomczyńska i inni, Systemy publicznego finansowania nauki w ujęciu międzynaro-
dowym, OPI PIB, Warszawa, 2016, s. 30.
2
Tamże, s. 30.
192
Dostosowanie systemu Obsługi Strumieni Finansowania do potrzeb…
pośredniczące może przyczynić się do zwiększenia zainteresowania bada-

czy udziałem w konkursach na najlepsze projekty. System oferujący nie-
skomplikowaną ścieżkę składania wniosku oraz domyślnie aktualizujący
zamieszczane przez nas informacje w bazach zintegrowanych z danym
systemem stanowi interesującą ofertę oszczędzenia czasu na wprowadza-
nie podstawowych danych, a tym samym wzrost zainteresowania apliko-
waniem w konkursie.
Wdrażanie integracji systemów zwiększa ich wykorzystanie, umożli-
wiając tym samym sprawniejszy i efektywniejszy proces zarządzania3.
Udział innowacyjnych rozwiązań, w tym m.in. zaawansowanych technolo-
gii, decyduje o jakości usług4, których efektem może być zwiększone zain-
teresowanie nimi. Wprowadzanie zmian oraz nowych rozwiązań stanowi
niezbędny wymóg dostosowania systemu do wykorzystywanego przez
użytkowników sprzętu oraz rozwoju technologicznego.
Wsparcie rozwoju badań naukowych poprzez finansowanie projektów
naukowo-badawczych odbywa się za pośrednictwem wielu instytucji (za-
równo z sektora prywatnego, jak i publicznego), które do obsługi wniosków
wykorzystują systemy informatyczne. W niniejszym artykule analizie pod-
dany został system obsługi strumieni finansowania (OSF) oraz projekto-
wana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego we współpracy
z Ośrodkiem Przetwarzania Informacji – Państwowym Instytutem Badaw-
czym integracja tegoż systemu z bazami danych OPI-PIB oraz systemem
informacji o nauce i szkolnictwie wyższym Pol-on.
Wskazane powyżej elementy finansowania nauki stanowią asumpt do
dalszych rozważań, w których przedmiotem badań jest forma systemu ob-
sługi strumieni finansowania (OSF). Z tym też wiążą się pytania, jakich
zmian oczekują użytkownicy systemu oraz jak mogą one wpłynąć na roz-
wój systemu usług dla nauki?
Celem rozważań w niniejszym artykule jest próba identyfikacji systemu
obsługi strumieni finansowania (OSF) w systemie usług realizowanych na
rzecz nauki w Polsce. Stąd w kontekście sytuacji problemowej, tematu
i celu poznawczego sformułowano problem badawczy wyrażony pytaniem:
jak funkcjonuje system Obsługi Strumieni Finansowania oraz jakie zmiany
odgrywają istotną rolę w procesie integracji tegoż systemu do Zintegrowa-
nych Systemów Usług dla Nauki? Identyfikacja problemu głównego deter-
minowała proces badań oparty o teoretyczne metody badawcze.
3
Por., J. Rut, E. Kulińska, Zintegrowany system informatyczny w przedsiębiorstwie
produkcyjnym, Logistyka (1) 2013, Poznań, 2013.
4
A. Mazurkiewicz, T. Giesko, W. Karsznia, B. Belina, System operacyjny oceny stop-
nia dojrzałości wdrożeniowej innowacyjnych rozwiązań w zakresie usług, Problemy Eksplo-
atacji (3) 2011, Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu, Radom, 2011, s. 61.
193
Sylwia Walasik
Funkcjonowanie systemu Obsługi Strumieni Finansowania

OSF
Przeznaczeniem Systemu Obsługi Strumieni Finansowania (OSF) jest

rejestrowanie i obsługa wniosków o finansowanie nauki, składanych do:
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Narodowego Centrum Nauki oraz
Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. System (OSF), obsługiwany przez
OPI-PIB jest systemem informatycznym mającym na celu usprawnienie
procesu obsługi wniosków. Celem jego działania jest informatyczne wspo-
maganie procesów zarządzania składanymi wnioskami.Swoim działaniem
obejmuje przetwarzanie i gromadzenie danych, które na podstawie metod,
technik oraz technologii przetwarza i analizuje informacje, wynikające
z wprowadzonych danych źródłowych5. Rola człowieka sprowadza się do
użytkowania systemu, działającego w oparciu o metody ilościowe, wspo-
maganego techniką komputerową6.Dlatego też dobrze zaprojektowany
system, działający bezawaryjnie, stanowi dla odbiorcy udogodnienie oraz
uproszczenie wykonywania czynności niezbędnych do przesłania wnio-
sków.
Działanie systemu (OSF) z uwagi na potrzeby, wypływające z ewolucji
technologii informatycznych oraz potrzeby indywidualnych użytkowników,
poddawany jest zmianom. Wychodząc na przeciw oczekiwaniom użytkow-
ników, postanowiono na podstawie analizy potrzeb odbiorców, o restruktu-
ryzacji systemu. Ze względu na pokrywanie się pewnych elementów sys-
temów obsługujących naukę w Polsce zauważono potrzebę ich scalenia.
Stworzenie kompleksowego systemu, funkcjonującego na dostępnych ba-
zach danych, przyczyni się do ułatwienia pracy badaczy.
Obecnie system Obsługi Strumieni Finansowania (OSF) stanowi istot-
ny element uczestnictwa jednostek naukowych w procesie badawczym,
pełniąc pośrednią rolę w procesie przyznawania dotacji na naukę. Jednak
obok swojej upraszczającej ten proces roli system nie był pozbawiony wad,
nierzadko decydujących o błędach użytkowników czy utrudnieniu im pracy.
Przede wszystkim ze względu na rozwój technologii informatycznych
warto zauważyć, że system w początkach swojego funkcjonowania nie
wykazywał się szybkością działania. Użytkownicy systemu skarżyli się na
jego opieszałość7. Powolne działanie systemu przyczyniało się tym samym
do wydłużenia czasu poświęconego jedynie na złożenie wniosku. Wnio-
skodawcy zamiast skupić się na pracy badawczej, a tym samym wartości
5
Por., J. Janczak, Zintegrowane systemy informatyczne zarządzania i dowodzenia,
Praca badawcza, AON, Warszawa, 2013, s. 24.
6
Szerzej: J. Janczak, Systemy informatyczne wspomagania zarządzania i dowodze-
nia, Wydawnictwo PTM, Warszawa, 2011.
7
Na podstawie wywiadów indywidualnych z użytkownikami systemu.
194
merytorycznej projektu, musieli poświęcić ten czas na poprawne złożenie

wniosku o dofinansowanie grantu.
Ponadto powolne działanie nierzadko było również przyczyną zawie-
szania się systemu. To z kolei przynosiło gorszą w swoich skutkach utratę
wprowadzonych do systemu danych. Przez to użytkownicy tracili więcej
czasu na ponowne umieszczanie wniosków, narażając tym samym wnio-
skodawców na nieterminowe złożenie wniosku, które automatycznie elimi-
nowało projekt z konkursu. Wiele jednak rekompensowała prostota syste-
mu, pozbawionego zbędnych funkcji utrudniających pracę.
Obecnie, choć nie tak poważne jak na początku, wady w systemie nie
są zauważalne, to jednak znacząco oddziałują na odbiór systemu przez
użytkownika. Rozwój technologii oraz stosowanych technik determinuje
wzrost wymagań potencjalnego użytkownika wobec systemu. Oczekuje on
domyślnego wypełniania standardowych, powtarzalnych pól. Brak integra-
cji z innymi, powiązanymi hasłowo, bazami stanowi tym samym o nieza-
dowoleniu odbiorcy. Obok zespolenia w jeden wszystkich systemów ob-
sługujących proces aplikowania w konkursach na projekty różnych instytu-
cji wskazywana jest również potrzeba umieszczania danych dotyczących
konkursów. Jako istotne uznano, aby przydatne informacje, jak chociażby
wymagania formalne, były widoczne. Motywowane jest to przede wszyst-
kim funkcjonalnością, gdyż wówczas nie trzeba przeszukiwać innych stron,
by odnaleźć informacje niezbędne do złożenia wniosków w konkursie.
Wśród licznych opinii wyrażających niezadowolenie z funkcjonalności
systemu można jednak doszukać się również jego zalet. Plusem systemu
OSF, według użytkowników, jest jego prostota i szybkość działania. Po-
nieważ głównym celem jego działania jest obsługa obejmująca generowa-
nie wniosku do konkursu, czy jego recenzowanie, ważne jest, aby liczne
funkcje dodatkowe nie rozpraszały uwagi użytkownika oraz nie były przy-
czyną popełnianych przez nich błędów. Ponadto brak zbytecznych dodat-
kowych funkcji, mogących być przyczyną spowolnienia działania systemu,
sprawia, iż jego funkcjonowanie odbywa się dość sprawnie. Jednak z po-
jawiającymi się wciąż nowymi rozwiązaniami zarówno technicznymi, jak
i technologicznymi, wymagana jest cykliczna restrukturyzacja oraz ich
wdrażanie do użytku. Związane jest to nie tylko z nowo opracowanymi
technologiami, lecz także ze sprzętem, jakim dysponują użytkownicy. Za-
tem potrzeba przeprojektowania motywowana jest obustronnie – przez
dysponenta oraz odbiorcę.
Wnioski z bieżących uwag użytkowników systemu stanowią ważny
punkt odniesienia planowanych w nim zmian. Ponadto wykorzystanie naj-
nowszych rozwiązań techniki informacyjnej determinuje lepszą jakość sys-
temu oraz jego efektywność8.
8
M. Wrzosek, System informacyjny organizacji zhierarchizowanej w globalnym środo-
wisku informacyjnym, Praca badawcza, AON, Warszawa, 2011, s. 44.
195
Sylwia Walasik
Zmiany a integracja
systemu Obsługi Strumieni Finansowania OSF
Projektowanie wprowadzania zmian niewątpliwie należy rozpocząć od

rozważenia wszelkich przesłanek, które je determinują. Nie ulega jednak
wątpliwości, iż dostosowanie faktycznych rozwiązań do obecnych i przy-
szłych uwarunkowań składa się na ewolucję przedmiotu naszego zaintere-
sowania. Analiza potrzeb informacyjnych oraz projektowanie wdrożenia
systemów zintegrowanych stanowi początkowy etap planowania wprowa-
dzania zmian. Identyfikacja potrzeb ukierunkowana na odbiorcę to opra-
cowanie kompleksowych procedur jak również poradników9 na podstawie
wcześniejszej analizy uwzględniającej doświadczenia osób, do których
ostateczny produkt jest skierowany. Zgodnie z modelami wdrażania nowe-
go rozwiązania do stosowania go przez użytkowników należy zidentyfiko-
wać podstawowe procesy, jakie zapewnią pełną, niezakłóconą funkcjonal-
ność usługi. Na podstawie działań zgodnych z koncepcją metodologii pro-
jektowania usług Functional Product (FP) oraz FP Methodology wyróżnia
się 5 etapów rozwoju systemu, których zastosowanie zapewnia komplek-
sowe podejście do wprowadzanych w usłudze zmian. Wśród etapów pro-
wadzenia zmian w rozwoju systemu, zgodnie z metodologią FP, są:
1. opracowanie koncepcji systemu świadczenia usług, która w przy-
padku analizowanego systemu była odpowiedzią na ofertę konkursu na
dofinansowanie projektów w ramach działania 2.1 „Wysoka dostępność
i jakość e-usług publicznych” Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa
2014-2020;
2. identyfikacja wymaganych podsystemów, oparta na analizie funk-
cjonujących w obrębie obsługi nauki systemów, których połączenie przy-
czyni się do poprawy jakości usług na jej rzecz;
3. integracja podsystemów,stanowiąca proces zespalania systemów,
umożliwiająca im wzajemne korzystanie z dostępnych zasobów;
4. opracowanie modelowego systemu usług;
5. testowanie i implementacja10 związane ze sprawdzeniem zastoso-
wania działań w praktyce funkcjonowania.
Każdy z etapów prawidłowo zaplanowany i zorganizowany implikuje
prawidłowy przebieg następnego z etapów. Zatem w rozumieniu zgodnym
z podejściem FP w efekcie system usług jest całokształtem działań, po-
dejmowanych na rzecz dostarczenia odbiorcy konkretnych produktów11.
Realizacja projektu integracji systemów w jeden kompleksowy system
usług na rzecz nauki, oparta na modelu wdrażania zmian, stanowić będzie
tym samym proces uwzględniający czynniki zarówno wewnętrzne, jak
9
A. Mazurkiewicz, T. Giesko, W. Karsznia, B. Belina, System operacyjny…, s. 62.
10
Tamże, s. 64.
11
Tamże, s. 64.
196
i zewnętrzne, mogące zakłócać produkt finalny. Kluczowymi działaniami,

w przypadku tworzenia produktu informatycznego12 charakteryzującego się
wysokim standardem użyteczności, są według M. Sikorskiego:
• trafne rozpoznanie potrzeb użytkownika. Jest to kryterium, stano-
wiące punkt wyjścia projektowania zarówno nowego produktu, jak i wpro-
wadzenie zmian do produktu już istniejącego;
• odpowiednie przełożenie ich na charakterystyki użytkowe produk-
tu, czyli odniesienie sugerowanych zmian do praktyki udoskonalenia pro-
duktu;
• proces wytwórczy, który potrafi te charakterystyki wytworzyć w ra-
mach występujących ograniczeń technologicznych, organizacyjnych i fi-
nansowych. Kryterium ostatnie, decydujące o właściwej formie produktu,
rozpatrujące wszelkie wewnętrzne oraz zewnętrzne przesłanki13.
System uwzględniający jak najszersze spektrum wymagań potencjal-
nych odbiorców postrzegany jest jako produkt spełniający oczekiwania
funkcjonalne. Spojenie osobnych elementów w dobrze funkcjonującą ca-
łość zaspokaja potrzeby użytkowników14. Dlatego też rozwinięcie koncepcji
systemu Obsługi Strumieni Finansowania (OSF) o nowe moduły jest od-
powiedzią na oczekiwania użytkowników oraz identyfikację sytuacji oto-
czenia.
Jednocześnie projektowany format systemu (OSF) to przede wszyst-
kim realizacja działań w ramach projektu, w tym przede wszystkim w po-
czątkowych etapach:
• zakup sprzętu specjalistycznego IT i oprogramowania,
• prace analityczno-programistyczne i projektowe,
• budowa modułów systemu15.
Działania te w dalszej perspektywie mają na celu zintegrowanie sys-
temu (OSF) z innymi systemami obsługującymi naukę. Połączenie ich
w jedną spójną całość to stworzenie funkcjonalnego systemu. Wszelkie
działania sprowadza się do zoptymalizowania wszystkich procesów za
pomocą narzędzi automatyzujących wymianę danych w wysoko zaawan-
sowanym przedmiotowo i proceduralnie systemie informatycznym16. Po-
ziomy integracji w systemach zintegrowanych obejmują:
12
Podkreśla się tym samym istotę wprowadzanych zmian w systemie w zakresie jego
struktury, traktując jednocześnie pełnione przezeń funkcje jako poboczne efekty restruktu-
ryzacji. Na podstawie rozróżnień definicyjnych [w:] M. Wrzosek, System informacyjny…,
s. 43-44.
13
M. Sikorski, Usługi on-line. Jakość, interakcje, satysfakcja klienta, Wydawnictwo
PJWSTK, Warszawa, 2012, s. 117.
14
Tamże, s. 289.
15
Dane na podst. Informacji: Informacja nt. aktualnych działań i planów realizacji
ZSUN I wygłoszonej na konferencji 14 czerwca 2016 r. w Warszawie przez przedstawicieli
Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
16
Por., J. Janczak, Systemy informatyczne…, s. 98.
197
Sylwia Walasik
• integrację systemu informacyjnego dotyczącą połączenia różnych

funkcji;
• integrację zastosowań rozumianą jako połączenie odbiorców z wy-
korzystanymi oprogramowaniami;
• integrację danych, skumulowanych w różnych bazach;
• integrację systemów w spójną całość17.
Uogólniając, wykorzystanie dostępnych zasobów oraz ich usprawnie-
nie w efekcie procesu przyczyni się do unifikacji rozdrobnionego systemu
obsługi nauki w jeden kompleksowy.
Na podstawie zadań podstawowych projekt zrestrukturyzowanego sys-
temu przewiduje:
1. integrację z innymi systemami (m.in. Pol-on, ePUAP, TERYT,
PESEL czy REGON oraz wewnętrznymi systemami księgowymi);
2. indywidualizację, sprowadzającą się do możliwości tworzenia ze-
stawień na własne potrzeby;
3. możliwość seryjnego wykonywania pojedynczych działań;
4. rozszerzenie uprawnień administratora;
5. stworzenie wyszukiwarki filtrującej polecenia;
6. automatyczne reagowanie systemu na błędy oraz ich poprawianie;
7. poprawę komunikacji pomiędzy uczestnikami procesu aplikowania
przez system, takich jak wysyłanie przypomnień;
8. ubogacenie walorów estetycznych strony - aspekty wizualne, w tym
większa czytelność stron18.
Przewidywane obszary zmian w zakresie integracji odpowiadają ocze-
kiwaniom użytkowników, którymi są przede wszystkim:
• sprawny i efektywny system, pozwalający na zaoszczędzenie cza-
su; domena ta dotyczy przede wszystkim restrukturyzacji w zakresie wyko-
rzystania najnowocześniejszych technologii, sprawdzonych w praktyce
biznesowej;
• bezpieczeństwo i niezawodność systemu to gwarancja dla odbiorcy
możliwości zachowania kopii zapasowej dotychczas wprowadzonych da-
nych, których odzyskanie będzie możliwe w przypadku awarii;
• większa integracja z innymi systemami informatycznymi umożliwia-
jąca skoordynowaną pracę oraz wykorzystanie innych danych, a tym sa-
mym minimalizację pracy;
17
Tamże, s. 99.
18
Dane na podstawie badań przeprowadzonych przez Laboratorium Analiz Staty-
stycznych i Ewaluacji OPI-PIB w kwietniu 2015 r. przed rozpoczęciem realizacji projektu
Zintegrowanego Systemu Usług dla Nauki, przedstawiane na konferencji 14 czerwca
2016 r. w Warszawie w formie prezentacji pt.: Jak usprawnić procesy przyznawania fundu-
szy na naukę? Wyniki badania użytkowników systemu OSF.
198
• wysoka elastyczność w obsłudze to jednoczesna możliwość prze-

glądania danych innych systemów i reagowanie na błędy oraz poprawa
komunikacji;
• strona atrakcyjna graficznie to zaleta szczególnie podkreślana przy
elementach wskazywanych do poprawy, które powinny być bardziej wi-
doczne, zwiększając tym samym funkcjonalność formularza aplikacyjne-
go19.
Z uwagi na wskazane przez użytkowników obszary sprecyzowano cele
i założenia projektu zintegrowanego systemu, realizującego usługi na
rzecz nauki, oparte w głównej mierze o kryteria:
• dojrzałości e-usług, związane z ich realizacją na co najmniej czwar-
tym stopniu transakcyjności, pozwalającym na wykonywanie wszystkich
działań drogą elektroniczną, a tym samym przejście całej ścieżki procesu
wnioskowania bez zbędnej dokumentacji (w tym przede wszystkim dupli-
kowania wniosku w jego wydrukowanej formie),
• konfigurowalności systemu, związanej z zapewnieniem scentrali-
zowanego przyznawania uprawnień (będącego w gestii instytucji odpowie-
dzialnych) oraz zdecentralizowanej możliwości definiowania formularzy
dokumentów20 (tj. konkretnego użytkownika);
• konfigurowalności zapewniającej możliwość elastycznego dostoso-
wania systemów do zmieniających się norm prawnych oraz wymagań kon-
kursowych;
• bezpieczeństwa i niezawodności zapewnione poprzez zastosowa-
nie najnowocześniejszych rozwiązań technologicznych, które umożliwiają
replikowanie zawartości baz danych i w sytuacjach kryzysowych, jak np.
awarii systemów OPI-PIB, możliwość uruchomienia kopii zapasowej21.
Obawa, jaka nasuwa się przy tak licznych działaniach powodujących
zmiany o szerokim zakresie, to przede wszystkich funkcjonalność nowego
systemu. Rozbudowanie funkcji o nowe informacje może doprowadzić do
„przeładowania” niepotrzebnymi danymi. Wówczas w odbiorze użytkowni-
ka może sprawiać wrażenie „zaśmieconego” systemu. Ponadto możliwe
jest również jego zawieszanie się.
Biorąc pod uwagę wszelkie planowane w ramach projektu przedsię-
wzięcia warto zauważyć, że swoim zakresem obejmują zarówno zabezpie-
czenie infrastrukturalne, jak i bieżące prace analityczne.Produkt finalny zaś
przeznaczony jest dla jednostek, które zajmują się działalnością naukową.
19
Tamże.
20
Por., J. Janczak, Zarządzanie systemami i sieciami teleinformatycznymi w nowych
uwarunkowaniach organizacyjno-funkcjonalnych Sił Zbrojnych RP, Praca badawcza, AON,
Warszawa, 2015, s. 125.
21
Na podstawie założeń przedstawianych na konferencji 14 czerwca 2016 r. w War-
szawie w formie prezentacji pt.: Zintegrowany system usług dla nauki ZSUN – etap I przez
Dyrektora OPI-PIB dra Olafa Gajla.
199
Sylwia Walasik
Jego przyszły kształt determinowany jest potrzebą zmian wypływającą

zarówno od instytucji zarządzających, jak i użytkowników.
Podsumowanie
Interdyscyplinarny charakter projektów prawdopodobnie staje się mo-

tywacją do realizacji badań o szerszych horyzontach oraz przyczynia się
do odkrycia nowych możliwości wynikających z korespondencji różnych
dziedzin nauki. Dominantą zmian w obszarze systemu komunikacji nauko-
wej jest potrzeba jej otwartości oraz nieograniczonej dostępności22. Nie
bez znaczenia jest zarówno fakt, iż efekty prowadzonych badań zataczają
coraz szersze kręgi dzięki jej otwartości. Jej wynikami interesują się nie
tylko uczeni, lecz także politycy, ludzie biznesu, czy aktywiści społeczni,
którzy zdobytą wiedzę mogą wykorzystywać w codziennej praktyce. Two-
rząc zaś funkcjonalne systemy na rzecz nauki, ułatwia się drogę badaczom
w komunikacji z jej odbiorcami.
Udział systemów pośredniczących w realizacji działań stanowi element
usprawniający funkcjonowanie na każdym szczeblu realizacji zadań. Wady
systemów, wskazywane przez użytkowników, są dla ich projektantów naj-
ważniejszymi wskazówkami, którymi kierują się nanosząc w nich poprawki.
Zalety zaś stanowią spoiwa, na których podstawie łączy się je w funkcjo-
nalną całość. Zauważając możliwości wykorzystania innych baz oraz sys-
temów do usprawnienia procesu składania wniosków Ministerstwo Nauki
i Szkolnictwa Wyższego, jako instytucja odpowiadająca za stan nauki
w Polsce, podjęło się wraz z Ośrodkiem Przetwarzania Informacji – Pań-
stwowym Instytutem Badawczym, ich zespolenia w jeden kompleksowy
system. Planowane efekty tegoż przedsięwzięcia, przy aktualnym rozwoju
technicznym i technologicznym, stanowić będą odpowiedź na oczekiwania
użytkowników.
Jak wynika z badań użytkownicy systemu obsługi strumieni finanso-
wania (OSF) oczekują zmian, ułatwiających im pracę związaną ze złoże-
niem wniosku projektu. Oczekiwania adresatów skupiają się głównie wo-
kół: prostoty obsługi systemu, bezpieczeństwa wprowadzonych danych,
uproszczenia procesu aplikowania w konkursie. W perspektywie najbliż-
szych lat sugerowane zmiany i aktualizacje propozycji mogą znacząco
wpłynąć na zainteresowanie naukowców projektami badawczymi. Rozwój
oferowanych e-usług na rzecz nauki przyczyni się zarówno do skrócenia
czasu poświęconego na wypełnienie niezbędnej dokumentacji, jak
i uproszczenia procedur, związanych z obsługą podstawowych wytycz-
nych. Dostosowany do wymagań użytkownika oraz rozwoju technologicz-
22
Ośrodek Przetwarzania Informacji – Państwowy Instytut Badawczy, broszura infor-
macyjna, kwiecień 2015, [w:] www.opi.org.pl [dostęp: 18.08.2016].
200
nego system, zawierając niezbędne informacje, stanowić będzie o sku-

teczności podejmowanych działań23.
Wskazane w artykule założenia mają na celu wzrost atrakcyjności
usług na rzecz nauki, realizowanych drogą elektroniczną, oraz zwiększenie
funkcjonalności oferty sektora państwowego w dziedzinie grantowania.
W literaturze przedmiotu znaleźć można wiele dowodów na potwierdzenie
tezy, że to przede wszystkim kapitał państwowy, a nie prywatny, przyczy-
nia się do rozwoju nauki w kraju. W finansowaniu prac badawczo-
rozwojowych udział agend rządowych jak: Narodowe Centrum Nauki czy
Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, jest o wiele większy w zestawieniu
z instytucjami non-profit jak np. Fundacja na rzecz Nauki Polskiej24. W dal-
szej perspektywie wymienione instytucje mogą mieć istotny udział w two-
rzeniu polityki państwa w zakresie nauki25. Opracowywany system obsługi
nauki w zakresie oferowanych usług stanowić będzie istotny komponent
nowych rozwiązań, charakteryzujących się innowacyjnością zastosowania
w ich obszarach. Ponadto może przyczynić się do wzrostu roli nauki po-
przez zwiększenie konkurencyjności ofert projektowych. W dalszej per-
spektywie czasowej oczekiwane będzie również przełożenie się efektów
badań naukowych na rzecz poprawy gospodarki oraz wniesienie ich war-
tości dodanej dla społeczeństwa.
Bibliografia
1. Janczak Józef, Systemy informatyczne wspomagania zarządzania

i dowodzenia, Wydawnictwo PTM, Warszawa, 2011.
2. Janczak Józef, Zarządzanie systemami i sieciami teleinformatycznymi
w nowych uwarunkowaniach organizacyjno-funkcjonalnych Sił Zbrojnych RP, Pra-
ca badawcza, AON, Warszawa, 2015.
3. Janczak Józef, Zintegrowane systemy informatyczne zarządzania i dowo-
dzenia, Praca badawcza, AON, Warszawa, 2013.
4. Mazurkiewicz Adam, Giesko Tomasz, Karsznia Wojciech, Belina Beata,
System operacyjny oceny stopnia dojrzałości wdrożeniowej innowacyjnych roz-
wiązań w zakresie usług, Problemy Eksploatacji (3) 2011, Państwowy Instytut Ba-
dawczy w Radomiu, Radom, 2011.
5. Rut Joanna, Kulińska Ewa, Zintegrowany system informatyczny w przed-
siębiorstwie produkcyjnym, Logistyka (1) 2013, Radom, 2013.
23
M. Wrzosek, Dostosowanie systemów rozpoznania do standardów NATO, Zeszyty
Naukowe AON, nr 1(42) 2001, Warszawa, 2001, s. 21.
24
Por., M. Feldy, Czy kultura ma znaczenie? Systemy finansowania nauki w kontek-
ście kulturowym [w:] A. Tomczyńska i Inni., Systemy publicznego…, s. 145.
25
Zob., A. Tomczyńska, Typologia i ewolucja…, s. 155.
201
Sylwia Walasik
6. Sikorski Marcin, Usługi on-line. Jakość, interakcje, satysfakcja klienta,

Wydawnictwo PJWSTK, Warszawa, 2012.
7. Tomczyńska Aldona i Inni, Systemy publicznego finansowania nauki
w ujęciu międzynarodowym, OPI PIB, Warszawa, 2016.
8. Wrzosek Marek, Dostosowanie systemów rozpoznania do standardów
NATO, Zeszyty Naukowe AON, nr 1(42) 2001, Warszawa, 2001.
9. Wrzosek Marek, System informacyjny organizacji zhierarchizowanej
w globalnym środowisku informacyjnym, Praca badawcza, AON, Warszawa, 2011.
CUSTOMIZATION OF THE SYSTEM OF FUNDING

STREAMS TO INDIVIDUAL USERS’ NEEDS
Nowadays, whether or not one is efficient in business and science is

determined by the level of services offered by the available systems. The
integration of various, often unrelated, databases, can contribute to the
improvement of many processes. Similar solutions can also be seen within
the management of funding streams. The system is intended to support the
flow of applications to finance scientific activity. Therefore, its efficient func-
tioning is a crucial factor for researchers looking for financial resources for
their research. The integration of many separate systems monitoring the
state of science in Poland into one cohesive system will have a significant
impact on improving the processes of providing financial support for scien-
tific activity. Moreover, it will significantly reduce the length of the adminis-
trative processes.
Keywords: research work, research funding, science support system
202
ISSN 2299-2316
AUTOR
por. mgr inż. Damian Zalewski
d.zalewski@ron.mil.pl
SPECJALISTYCZNE PODODDZIAŁY
WOJSK INŻYNIERYJNYCH
SIŁ ZBROJNYCH RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
PRZEZNACZONE DO ZWALCZANIA
IMPROWIZOWANYCH URZĄDZEŃ WYBUCHOWYCH
Słowa kluczowe: przeciwdziałanie improwizowanym urządzeniom

wybuchowym, IED, EOD, IEDD
Zwalczanie improwizowanych urządzeń wybuchowych
Aktualnie toczące się wojny, jak i ciągłe ataki terrorystyczne eksponują

powszechność użytkowania improwizowanych urządzeń wybuchowych
(IED)1. W wyniku prowadzenia przez przeciwnika takich działań następuje
ograniczenie swobody manewru wojsk oraz niebezpieczeństwo poniesie-
nia strat w personelu i sprzęcie wojskowym, a także narażenie życia
i zdrowia pobliskiej ludności cywilnej oraz spowodowanie zniszczeń w in-
frastrukturze. W Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do zwalczania
improwizowanych urządzeń wybuchowych przeznaczone są specjalistycz-
ne pododdziały wojsk inżynieryjnych (grupy EOD)2. Celem tego referatu
będzie przybliżenie zakresu działań, sposobu przygotowania, określenie
niedomagań oraz wskazanie propozycji zmian zapewniających przygoto-
wanie tych pododdziałów do realizacji zadań zwalczania IED.
Zakres działania pododdziałów EOD
Głównym zadaniem pododdziałów EOD jest zwalczanie IED. Jest to

misja wsparcia innych pododdziałów realizowana w odpowiedzi na ich za-
1
Improvised Explosive Device (IED) – (ang.) improwizowane urządzenia wybuchowe
(przyp. aut.).
2
Explosive Ordnance Disposal (EOD) – (ang.) specjalistyczne pododdziały wojsk
inżynieryjnych przeznaczone do zwalczania IED (przyp. aut.).
203
Damian Zalewski
potrzebowanie. Według standardów NATO3zwalczanie IED (IEDD)4 jest

jednym z filarów systemu przeciwdziałania IED (C-IED)5.System ten rozu-
miany jest jako wspólny wysiłek wojsk na każdym poziomie działań reali-
zowany w celu pokonania sieci IED. Zatem zwalczanie urządzenia (ang.
defeat the device) obok dwóch pozostałych filarów, tj. przygotowania wojsk
(ang. prepare the force) oraz ataku na sieć (ang. attack the network), sta-
nowi jedno z najważniejszych działań w systemie C-IED.
Pochłania ono dużo czasu oraz wiąże się z koniecznością posiadania
przez siły zbrojne odpowiednio przygotowanego pododdziału z personelem
o wysoce wyspecjalizowanych umiejętnościach oraz najnowocześniejszym
sprzętem wojskowym. Aktualne operacje, w których przeciwnik często
używa IED, pokazują konieczność posiadania specjalistów EOD. Szcze-
gólnie ważne jest to w czasie prowadzenia operacji lądowych, podczas
których dowódcy ogólnowojskowi dążący do uzyskania swobody manewru
wojsk, wymagają prawie natychmiastowej likwidacji zagrożeń. Problem ten
potęgowany jest przez skomplikowane konstrukcje urządzeń, których neu-
tralizacji nie mogą podjąć się wszyscy technicy EOD, a jedynie niektórzy
posiadający odpowiednie wyszkolenie i doświadczenie.
Wynika z tego konieczność rozsądnego definiowania kategorii (priory-
tetu) dla każdego zdarzenia6 IED. Zgodnie z obowiązującą normą obron-
ną7 występują cztery kategorie zagrożenia:
• Kategoria A – dla przedmiotów niebezpiecznych, stwarzających za-
grożenie dla życia i zdrowia osób przebywających w strefie niebezpiecznej.
Do neutralizacji lub zniszczenia niebezpiecznego przedmiotu stwarzające-
go zagrożenie kategorii A należy przystąpić niezwłocznie, przy zachowaniu
zasad bezpieczeństwa;
• Kategoria B – dla przedmiotów niebezpiecznych stwarzających za-
grożenie pośrednie. Przed rozpoczęciem rozpoznania i usuwania takiego
przedmiotu może być wprowadzony czas odczekania w celu zminimalizo-
wania zagrożenia dla zespołu i operatora EOD;
• Kategoria C – dla przedmiotów niebezpiecznych stwarzających ma-
łe zagrożenie. Przedmioty stwarzające zagrożenie kategorii C należy usu-
wać po usunięciu zagrożeń kategorii A i B, przy możliwie minimalnym za-
grożeniu dla zespołu i operatora EOD;
• Kategoria D – dla przedmiotów niebezpiecznych niestwarzających
w danej chwili zagrożenia.
3
Allied Joint Publication for Counter Improvised Explosive Device (C-IED), AJP-3.15
B. 2012, s. 26.
4
Improvised Explosive Device Disposal (IEDD) – (ang.) zwalczanie IED (przyp. aut.).
5
Counter Improvised Explosive Device (C-IED) – (ang.) przeciwdziałanie IED (przyp.
aut.).
6
Allied Joint…, s. 104.
7
NO-02-A084. Wojska inżynieryjne. Usuwanie improwizowanych urządzeń
wybuchowych, 2010, s. 6.
204
Specjalistyczne pododdziały wojsk inżynieryjnych Sił Zbrojnych…
Podczas każdego incydentu z użyciem IED bardzo ważne jest, aby

dowódcy ogólnowojskowi nie wywierali presji czasowej na pracujących
techników, gdyż wszelkiego rodzaju naciski mogą doprowadzić do błędu
operatora, a w konsekwencji zagrozić jego życiu bądź zdrowiu.
Zasadniczymi działaniami podejmowanymi przez pododdziały EOD
w ramach zwalczania IED, według autora, są:
• rozpoznanie (wykrycie) urządzenia;
• neutralizacja urządzenia.
Rozpoznanie (wykrycie) urządzenia typu IED polega na działaniach
prowadzących do jego zlokalizowania, uzyskania dostępu oraz potwier-
dzenia rzeczywistego występowania zagrożenia. Wstępna lokalizacja IED
zazwyczaj odbywa się siłami i środkami pododdziałów saperów lub innych
rodzajów wojsk w ramach realizacji zadań (szczególnie w potencjalnych
miejscach ustawienia IED jak: przepusty, skrzyżowania, zwężenia dróg,
miejsca historyczne, w których podkładane były wcześniej IED, etc.). Do
bezpośredniej lokalizacji urządzeń wykorzystywane są różnego rodzaju
środki takie jak: wykrywacze min i bomb, lornetki, detektory MW, bezzało-
gowe środki rozpoznawcze, czy psy służbowe. Ważną rolę w lokalizacji
urządzeń pełnią także informacje uzyskane od służb wywiadowczych czy
wynikające z analizy zdjęć lotniczych. Po określeniu miejsca podłożenia
IED konieczne jest uzyskanie do niego dostępu. Polega to na podjęciu
działań takich jak usunięcie warstwy kamuflującej (np. roślinność, grunt),
czy usunięcie przeszkód (np. otworzenie drzwi w samochodzie). Efektem
końcowym powinna być precyzyjna identyfikacja typu konstrukcji zastoso-
wanego mechanizmu (np. CWIED8, RCIED9, PPIED10, etc.). Identyfikacja
ta może zostać wykonana tylko przez wykwalifikowanego technika EOD.
Kolejnym etapem zwalczania improwizowanych urządzeń wybucho-
wych jest ich neutralizacja. Polega ona na trwałym lub czasowym pozba-
wieniu IED cech bojowych, czyli podjęciu takich działań, aby urządzenie
nie stanowiło bezpośredniego zagrożenia dla życia, zdrowia, sprzętu ani
infrastruktury. Realizowana jest na dwa sposoby:
• poprzez całkowite zniszczenie urządzenia;
• poprzez rozbrojenie urządzenia.
Całkowite zniszczenie może być wykonane poprzez detonację dodat-
kowego ładunku materiału wybuchowego w bezpośredniej bliskości urzą-
dzenia, jego rozstrzelanie lub całkowite spalenie. Sposób ten może być
używany przez techników EOD oraz przez innych odpowiednio wyszkolo-
8
Commad wire IED (CWIED) – (ang.) urządzenia IED odpalane bezpośrednio przez
kabel (przyp. aut.).
9
Radio controlled IED (RCIED) – (ang.) urządzenia IED odpalane za pomocą radia
(przyp. aut.).
10
Pressure plate IED (PPIED) – (ang.) urządzenia IED odpalane za pomocą nacisku
(przyp. aut.).
205
Damian Zalewski
nych żołnierzy. Jest on dość prosty w realizacji, jednak może wiązać się
z powstaniem dużej skali zniszczeń w bezpośrednim otoczeniu neutralizo-
wanego przedmiotu. Jego zasadniczą wadą jest znaczne ograniczenie
możliwości przeprowadzenia śledztwa powybuchowego.
Rozbrojenie urządzenia (RSP)11 polega na zastosowaniu specjali-
stycznych metod i narzędzi EOD, jak np. roboty lub wyrzutniki pirotech-
niczne, których celem jest doprowadzenie mechanizmów IED do stanu,
kiedy nie będzie możliwa jego detonacja. Sposób ten wymaga dłuższego
czasu. Charakteryzuje się jednak dużą skutecznością działania, a prawi-
dłowo wykonany nie powoduje strat w otoczeniu IED. Umożliwia on do-
kładne przeprowadzenie analizy zdarzenia oraz zebranie części składo-
wych urządzenia. Daje to z kolei możliwość zapoznania się z jego dokład-
ną konstrukcją, a w konsekwencji wprowadzenie odpowiednich zmian
w taktykach, technikach i procedurach wojsk w odpowiedzi na nowe typy
stosowanych urządzeń. Ponadto zebranie danych biometrycznych umożli-
wia skuteczną realizację drugiego filaru C-IED zwalczania sieci.
Po zneutralizowaniu improwizowanego urządzenia wybuchowego, na-
stępuje jego ostateczne zniszczenie (np. po zebraniu próbki materiału wy-
buchowego możliwe jest zniszczenie jego pozostałej części).
Z wojskowego punktu widzenia wynikiem skutecznego zwalczenia IED
jest zapewnienie swobody manewru wojsk oraz usunięcie zagrożenia dla
wojsk, ludności cywilnej i najbliższego otoczenia.
Przygotowanie pododdziałów EOD do zwalczania

improwizowanych urządzeń wybuchowych
W celu skutecznego zwalczania IED pododdział wyznaczony do takich

zadań musi być odpowiednio przygotowany. Przygotowanie to należy po-
strzegać jako zbiór wpływających na siebie czynników. Należą do nich
między innymi struktury organizacyjne, zasoby osobowe, sprzęt wojskowy,
szkolenie.
Doświadczenia pododdziałów inżynieryjnych wyniesione z misji pro-
wadzonych poza granicami kraju, międzynarodowe trendy oraz doświad-
czenia krajowych służb (policji i straży granicznej) wskazują, że wszystkie
powyższe czynniki wymagają aktualnie modyfikacji.
Do najważniejszych zmian można zaliczyć: aktualizacje w obecnie
obowiązujących dokumentach normatywnych, poprawne sformowanie
struktur organizacyjnych, odpowiednie zarządzanie zasobami osobowymi,
doposażenie pododdziałów w nowoczesny sprzęt wojskowy oraz zmiany
w obecnie obowiązującym szkoleniu tych pododdziałów.
11
Render safe procedures (RSP) – (ang.) rozbrajanie urządzeń wybuchowych (przyp.
aut.).
206
Na rysunku 1 przedstawiono strukturę organizacyjną Grup EOD wojsk

lądowych.

Rys. 1. Struktura organizacyjna Grup EOD wojsk lądowych
W skład pododdziałów wojsk lądowych wchodzą trzy zespoły EOD

oraz drużyna techniczna. Każdy zespół EOD składa się zaś z trzech sekcji:
rozpoznawczej, minerskiej oraz wsparcia. Biorąc pod uwagę optymalizację
prowadzonych działań oraz ogólnoświatowe trendy, struktury powinno się
zmodyfikować. Nowa struktura organizacyjna zakłada wprowadzenie pię-
ciu dwuosobowych sekcji EOD. Praktyka ćwiczeń i szkoleń oraz wzory
pododdziałów krajów zachodnich (np. Kanada) wskazują, że dwuosobowe
sekcje są w stanie wykonywać zadania na wysokim poziomie. Dokładanie
do tych sekcji dodatkowych żołnierzy nie wpływa znacząco na realizację
zadań, wręcz przeciwnie wprowadza jedynie większy chaos i zagrożenie
dla życia większej liczby osób. Pierwsza sekcja, złożona z najbardziej do-
świadczonych podoficerów pododdziału, posiada pełne spektrum możliwo-
ści EOD, w tym zwalczanie urządzeń zawierających substancje chemicz-
ne. Druga i trzecia sekcja są pododdziałami przeznaczonymi do realizacji
wszystkich zadań EOD oprócz zadań w środowisku zagrożenia bronią ma-
sowego rażenia. Zadaniem czwartej i piątej sekcji EOD jest zwalczanie
podstawowych typów IED, z wyłączeniem urządzeń o skomplikowanej
konstrukcji. Wprowadzenie szefa i technika pododdziału umożliwi skupie-
nie sekcji na realizacji zadań oraz szkolenia, bez konieczności zbyt dużego
angażowania się w inne przedsięwzięcia wojskowe. Zastępca dowódcy
grupy jest perspektywicznym kandydatem na objęcie stanowiska dowódcy
grupy tak, aby uniknąć wyznaczenia na to stanowisko oficera bez odpo-
207
Damian Zalewski
wiednich kwalifikacji. Powyżej zaproponowana struktura byłaby organiza-

cyjnie efektywna oraz dawała możliwości rozwoju zawodowego żołnierzom
grupy. Zmiany możliwe do wprowadzenia pokazano na rysunku 2.

Rys. 2. Nowa struktura organizacyjna
Zasoby osobowe w pododdziałach EOD

Nawet najlepiej skonstruowane struktury nie będą działały w prawidło-
wy sposób, jeżeli nie będą posiadały odpowiednio wykwalifikowanego per-
sonelu. Kwalifikacje takie technicy EOD zdobywają poprzez służbę w Pol-
skich Kontyngentach Wojskowych, udział w różnego rodzaju kursach (za-
równo w polskich ośrodkach szkoleniowych jak i zagranicznych) oraz
uczestnictwo w ćwiczeniach i szkoleniach. W związku z intensywnością
tych przedsięwzięć oraz stopniem ich złożoności żołnierze pododdziałów
EOD muszą cechować się takimi predyspozycjami jak: ponadprzeciętna
inteligencja, chęć samokształcenia i samodoskonalenia, odporność na
stres oraz cierpliwość. Obecnie niezbędne jest wprowadzenie odpowied-
nich mechanizmów w celu pozyskania takiej kadry. Należą do nich kwalifi-
kacyjne badania psychologiczne, procesowy charakter szkolenia i naby-
wania doświadczeń, okresowe uprawnienia do realizacji zadań EOD oraz
208
motywujące dodatki finansowe. Okresowość uprawnień prowadziłaby do

tego, że żołnierzom służącym w tych pododdziałach zależałoby na wła-
snym samodoskonaleniu. Dodatek finansowy pozwalałby na utrzymanie
najlepszej kadry w strukturze pododdziału. Tak wyselekcjonowani kandy-
daci do służby w pododdziale EOD, powinni przez lata swojej służby osią-
gnąć odpowiedni poziom wyszkolenia, który pozwoli na skuteczną realiza-
cję zadań EOD.
Szkolenie
Szkolenie żołnierzy EOD należy rozpatrywać w czterech aspektach:
szkolenie programowe w pododdziale, szkolenie kursowe, doświadczenia
wyniesione z pełnienia misji poza granicami kraju oraz samodoskonalenie.
Szkolenie programowe w pododdziale realizowane jest na podstawie
Programu Szkolenia Pododdziałów Wojsk Inżynieryjnych (Inż. 478/16).
Obejmuje ono szkolenie w garnizonie oraz w ośrodkach poligonowych.
Szkolenia kursowe obejmują głównie realizację kursów specjalistycz-
nych w Centrum Szkolenia Wojsk Inżynieryjnych i Chemicznych we Wro-
cławiu. Aktualne szkolenie obejmuje realizację trzech podstawowych kur-
sów: rozpoznania pirotechnicznego, neutralizacji amunicji konwencjonalnej
oraz neutralizacji improwizowanych urządzeń wybuchowych IED. Dodat-
kowymi kursami są szkolenia w ośrodkach innych służb (Centrum Szkole-
nia Policji w Legionowie, Ośrodek Szkolenia SG w Kętrzynie, Centrum
Szkolenia BOR w Warszawie), NATO i innych krajów (EOD COE, Trencin,
Słowacja, US Navy EOD School w Eglin, USA).
Najważniejszym aspektem wpływającym na poziom wyszkolenia żoł-
nierzy EOD są ich doświadczenia wyniesione z pełnienia misji poza grani-
cami kraju. Misje te są jak dotąd jedyną możliwością praktycznego spraw-
dzenia przez tych żołnierzy zdobytych umiejętności. W związku z działa-
niem w realnym środowisku zagrożenia żołnierze zdobywają doświadcze-
nie pozwalające im na realizację zadań na wysokim poziomie.
Bezpośrednie zadania EOD realizowane są w danym zdarzeniu głów-
nie przez jednego technika przebywającego w strefie bezpośredniego za-
grożenia życia. W związku z tym każdy żołnierz EOD realizujący te zada-
nia dostosowuje swoje umiejętności i predyspozycje do używanych przez
niego technik EOD. Wymaga to ciągłego doskonalenia umiejętności i wie-
dzy, co można osiągnąć jedynie przez indywidualne samodoskonalenie
oraz samokształcenie. Jak wskazują badania prowadzone przez autora,
obecnie funkcjonujący system szkolenia nie daje wymaganych rezultatów.
Poszukuje się więc nowych rozwiązań tak, aby szkolenia kursowe przygo-
towywały indywidualnie techników do realizacji zadań. Natomiast szkolenia
w garnizonie dawały działania poszczególnych żołnierzy w sekcji i grupie.
209
Damian Zalewski
Sprzęt używany w poddziałach EOD.

Zgodnie z wymaganiami Normy Obronnej12 sprzęt, w który wyposażo-
ne są pododdziały EOD, powinien umożliwiać:
• ochronę personelu przed środkami wybuchowymi, trującymi, che-
micznymi i zapalającymi;
• bezpieczny transport przedmiotów wybuchowych i niebezpiecz-
nych;
• niszczenie przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych;
• pracę w każdych warunkach terenowych i atmosferycznych;
• wydobywanie przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych z zie-
mi, wody, miejsc niedostępnych;
• prowadzenie rozpoznania przedmiotów wybuchowych i niebez-
piecznych;
• zdalne manipulowanie przedmiotem niebezpiecznym;
• usuwanie środków trujących i biologicznych;
• niszczenie improwizowanych urządzeń wybuchowych.
W związku z powyższym, istnieje możliwość dokonania kwalifikacji
specjalistycznego sprzętu EOD na następujące kategorie:
• rozpoznawczy;
• neutralizacyjny;
• ochronny;
Sprzęt przeznaczony do rozpoznania to: wykrywacze min i bomb, geo-
radary, detektory materiałów wybuchowych, zestawy hakowo-linowe, en-
doskopy oraz wszelkiego rodzaju inne urządzenia, które można wykorzy-
stać do takich zadań. Jego głównym przeznaczeniem jest dokładne rozpo-
znanie IED w taki sposób, aby technik EOD mógł dokonać prawidłowej
identyfikacji zastosowanego przez przeciwnika mechanizmu.
12
NO-10-A226 Wojska Inżynieryjne Sprzęt do usuwania przedmiotów wybuchowych
i niebezpiecznych. Wymagania, 2013, s. 5-6.
210
Druga grupa sprzętu wykorzystywana jest do prowadzenia neutralizacji

IED. W jej skład m.in. wchodzą wszelkiego rodzaju roboty pirotechniczne.
Choć często wykorzystywane są jedynie do rozpoznania, ich główne zada-
nie to umożliwienie operatorowi robota realizacji procedur neutralizacji IED
z odległości, bez konieczności narażania własnego życia. Roboty rozpo-
znawcze małe (np. TRM) wykorzystywane są jedynie do rozpoznania
w terenie zurbanizowanym. Lekkie roboty rozpoznawcze (np. Feniks) uży-
wane są do prowadzenia rozpoznania IED z ograniczoną możliwością jego
neutralizacji. Roboty średnie (np. Talon 4) mogą prowadzić równocześnie
rozpoznanie oraz neutralizację IED, jednak ze względu na rozmiary nie są
już w stanie wykonać wszystkich zadań EOD w każdych warunkach. Na-
tomiast największe obecnie stosowane roboty, o masie do 500 kg, stoso-
wane są głównie do prowadzenia neutralizacji przedmiotów o znacznych
rozmiarach, umieszczonych w miejscach bardziej dostępnych. Robot Talon
4 przedstawiony został na rysunku 3.

Rys. 3. Robot średni Talon 4
W celu wykonywania zadań neutralizacyjnych możliwe jest montowa-

nie do robotów różnego rodzaju wyrzutników pirotechnicznych (np. RE70
M3 Plus pokazany na rysunku 4).
Są to specjalistyczne narzędzia EOD, których zadaniem jest wystrze-
lenie pocisku (do strzelania z przyłożenia: pociski dłutowe, stalowe, łopat-
kowe, ładunki wodne lub do strzelania z odległości: gliniane stabilizowane
obrotowo, metalowe stabilizowane obrotowo) z taką prędkością i precyzją,
aby rozbić urządzenie typu IED w pełni lub częściowo pozbawić je cech
bojowych.
Innego rodzaju urządzeniami tej kategorii są karabiny wyborowe (np.
wkw TOR), służące do szybkiej neutralizacji IED. Ich użycie polega na wy-
211
Damian Zalewski
strzeleniu pocisku dużego kalibru i zniszczeniu potencjalnie niebezpiecz-

nego przedmiotu.
Źródło: Opracowanie własne.

Rys. 4. Wyrzutnik pirotechniczny RE70 M3 Plus
Ze względu na zapewnienie ochrony sprzęt pododdziałów EOD dzieli

się na: ochrony zbiorowej oraz indywidualnej. W grupie środków ochrony
zbiorowej znajdują się pojazdy oraz zestawy zakłócające. Jedynym uży-
wanym przez Siły Zbrojne RP pojazdem opancerzonym jest maszyna in-
żynieryjno-drogowa zbudowana na podwoziu czołgu T-72. Ze względu na
płaskodenną konstrukcję podwozia nie chroni on jednak przed skutkami
wybuchu IED pod pojazdem.
Innym sprzętem z tej grupy jest pojazd saperski Topola S. Nie posiada
on natomiast opancerzenia i jedynie wyniesienie podwozia może zapewnić
pewną osłonę przed działaniem fali uderzeniowej. Pojazd Topola S w cza-
sie realizacji zadania bojowego zaprezentowano na rysunku nr 6.

Rys. 6. Pojazd Saperski Topola S
212
Do ochrony wojsk przed działaniem improwizowanych urządzeń ini-

cjowanych radiowo (RCIED) przeznaczone są zestawy zagłuszające. Two-
rzą one parasol ochronny nad przemieszczającymi się wojskami, uniemoż-
liwiając aktywację IED za pomocą fal radiowych. Pododdziały EOD wypo-
sażone są w zestawy montowane na pojazdach oraz przenośne plecako-
we.
Ochronę pracujących techników EOD uzyskano, wprowadzając na
wyposażenie pododdziałów EOD szereg środków ochrony indywidulanej.
Do najważniejszych należą kombinezony pirotechniczne (np. lekkie SRS-5,
oraz ciężkie EOD-8 i EOD-9, zaprezentowane na rysunku 7) zapewniania-
jące osobistą ochronę przed zagrożeniami związanymi z niekontrolowaną
detonacją ładunku wybuchowego. Do grupy tej zaliczane są także buty
przeciwminowe (np. MFC Checkmate), które umożliwiają bezpieczne po-
konywanie pól minowych.
Obecny sprzęt użytkowany przez pododdziały EOD nie odbiega stan-
dardami od wyposażenia innych światowych pododdziałów EOD. Koniecz-
ne wydaje się jedynie wprowadzenie nowoczesnego sprzętu samochodo-
wego. Jeden typ pojazdu powinien być przeznaczony dla sekcji EOD i za-
pewniać jednocześnie ochronę przed IED oraz przewóz niezbędnych na-
rzędzi EOD, tzw. pirowozu. Drugi typ natomiast powinien być mobilnym
stanowiskiem dowodzenia. Jego konstrukcja powinna również zapewniać
ochronę przed IED, a także możliwość dowodzenia incydentem (wyposa-
żenie: kamery na wysięgniku, sprzęt komputerowy, analizatory substancji
chemicznych i zdjęć RTG).

Rys. 7. Kombinezon pirotechniczny
213
Damian Zalewski
Wnioski końcowe
Jak wskazują obecne światowe zdarzenia z użyciem improwizowanych

urządzeń wybuchowych, potrzeba posiadania dobrze wyszkolonych spe-
cjalistycznych pododdziałów EOD ciągle rośnie. Jednak pomimo wielolet-
niego zaangażowania Sił Zbrojnych w misjach poza granicami kraju, wciąż
buduje się polskie zdolności pododdziałów EOD do pełnej realizacji zadań
związanych ze zwalczaniem improwizowanych urządzeń wybuchowych.
Nie jest to jednak proces, który można zrealizować w ciągu kilku miesięcy.
Wymaga on wieloletniego szkolenia dowódców sekcji i techników EOD,
odpowiedniego zarządzania zasobami osobowymi zakupu nowoczesnego
sprzętu wojskowego, dostosowania dokumentów normatywno-prawnych
do rzeczywistych warunków działania pododdziałów, modyfikacji w istnie-
jących strukturach organizacyjnych. Wykorzystując doświadczenia polskich
służb (m.in. Policji, Straży Granicznej) oraz innych krajów NATO, można
zaproponować zmiany i poprawę obecnego stanu przygotowania tych
pododdziałów do realizacji zadań.
Należy jednak podkreślić, że pododdziały EOD są tylko jednym z ele-
mentów systemu przeciwdziałania IED, którego sukces zależy także od
skutecznego działania dowództw i innych pododdziałów.
Bibliografia
1. Allied Joint Publication for Counter Improvised Explosive Device (C-IED),

AJP-3.15 B, 2012.
2. NO-02-A043. Wojska inżynieryjne. Rozpoznanie, rozminowanie i oczysz-
czanie terenów z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych. Wymagania,
Bydgoszcz, 2009.
3. NO-02-A084. Wojska inżynieryjne. Usuwanie improwizowanych urządzeń
wybuchowych, Bydgoszcz, 2010.
4. NO-10-A226. Wojska Inżynieryjne. Sprzęt do usuwania przedmiotów wy-
buchowych i niebezpiecznych. Wymagania, Bydgoszcz, 2013.
5. NO-02-A115 Wojska Inżynieryjne, Zasady współdziałania zespołu nisz-
czenia amunicji z instytucjami i osobami zabezpieczającymi jego działania, Byd-
goszcz, 2014.
6. Przeciwdziałanie improwizowanym urządzeniom wybuchowym (IED)
DD 3.15 B, Warszawa, 2015.
214
SPECIALIZED COMBAT ENGINEERING SUBUNITS

OF THE POLISH ARMED FORCES INTENDED
TO COUNTER IMPROVISED EXPLOSIVE DEVICES
Currently, Improvised Explosive Devices (IED) are a weapon that is

commonly used by terrorists. There are specialized combat engineering
EOD subunits in the Polish Armed Forces intended to counter this threat.
Due to their complexity and danger that they pose, the tasks carried out
by these subunits can only be assigned to adequately prepared soldiers.
On the basis of the literature and his own observations, the author hy-
pothesizes that the above-mentioned subunits’ readiness to carry out their
tasks is not adequate. Readiness should be perceived as a collection
of factors influencing one another, such as organizational structures, hu-
man resources, military equipment, and training. Having analysed each
of the factors listed above, the author concludes that due to the ever-
changing dynamics of the IED environment, it is necessary to continually
improve combat engineering subunits’ readiness.
Keywords: counter improvised explosive devices, IED, EOD, IEDD
215
Wykaz recenzentów współpracujących z redakcją
kwartalnika Obronność. Zeszyty Naukowe Wydziału
Zarządzania i Dowodzenia w 2017 roku
BANASIK Mirosław, płk dr inż.

Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
BARTNIK Ryszard, dr hab.
Akademia Sztuki Wojennej w Warszawie
CAŁKOWSKI Tomasz, ppłk dr inż.
CHRUPEK Rafał, ppłk dr inż.
CZUPRYŃSKI Andrzej, dr hab.
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach
DZIUBEK Ireneusz, dr hab.
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Kaliszu
ELAK Leszek, płk dr hab. inż.
FRĄCIK Krystian, ppłk dr inż.
FRĄCZEK Mariusz, ppłk dr hab. inż.
GĘBCZYŃSKA Alicja, dr inż.
Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu
GÓRSKA- RÓŻEJ Karina, dr
GÓRSKI Sławomir, dr
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji
HARĘŻLAK Piotr, ppłk dr
JABŁOŃSKA-WOŁOSZYN Maria, dr
JAŁOSZYŃSKI Kuba, prof. dr hab.
Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie
KACZMARCZYK Barbara, kpt. dr hab.
Akademia Wojsk Lądowych im. gen. Tadeusza Kościuszki
KAŹMIERCZAK Maciej, płk dr
KEFENDER Łukasz, dr
KNETKI Jan, dr
216
KOGUT Bogusław, st. bryg. dr inż.
KOŃ Grzegorz, płk dr
Rezerwa kadrowa Ministra Obrony Narodowej. Oddelegowany do
Zarządu Planowania Użycia Sił Zbrojnych i Szkolenia – P3/P7
KOPA Zbigniew, ppłk dr inż.
KOWALKOWSKI, płk prof. dr hab.
KRAKOWSKI Krzysztof, płk dr hab.
KRZESZOWSKI Wiesław, dr
KULCZYŃSKI Stanisław, dr inż.
KUREK Sylwester, płk dr hab. inż.
LASOTA Jacek, ppłk dr
LEŚNIEWSKI Zbigniew, ppłk dr
MAKOWSKI Piotr, dr hab.
MALASIEWICZ Konrad, płk dr
MAŃKOWSKI Romuald, prof. dr hab. inż.
MARCINKOWSKI Czesław, dr
Wszechnica Polska w Warszawie
MARCZYK Maciej, płk dr hab. inż.
MARKIEWICZ Szymon, ppłk dr
MARUD Wiesław, dr hab.
MODRZEJEWSKI Zbigniew, ppłk dr
NAPELSKI Marek, podinsp. dr hab.
Szkoła Główna Służby Pożarniczej
NOWAK Jacek, dr hab.
Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych w Dęblinie
NYSZK Wojciech, płk dr hab.
Akademia Sztuki Wojennej
217
OLSZEWSKI Janusz, dr
PALCZEWSKA Milena, dr
PATLA Piotr, płk dr
Morski Oddział Straży Granicznej w Gdańsku
PAWLACZYK Bogumiła, dr
PAŹDZIOREK Przemysław, płk dr hab. inż.
PIOTROWSKA-TRYBULL Marzena, dr hab.
PŁONKA PIOTR, płk dr hab.
Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni
PRUSIŃSKI Norbert, dr inż.
RADOMYSKI Adam, płk rez. dr hab.
ROMAN Łukasz, dr
Wyższa Szkoła Gospodarki Euroreginalnej im. Alcide De Gasperi
w Józefowie
ROSŁAN Grzegorz, płk dr inż.
RURAK Adam, płk dr inż.
SCHEFFS Waldemar, dr inż.
SŁAWEK Jakub, dr
Ambasada RP w Abu Dhabi
SŁOMIANY Witold, ppłk dr
SŁOWIK Jerzy, płk dr
SMYK Stanisław, dr hab. inż.
SMOLAREK Miroslaw, płk dr
Baltic Defence College, Tartu
SMOLNY Dąbrówka, dr
SOCHA Robert, dr hab.
Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej
STACHOWIAK ZENON, prof. dr hab.
218
SZANKIN Tomasz, insp. dr
SZCZYGIELSKA Agnieszka, dr
SZULC Bogdan, prof. dr hab.
SZYMCZYK Jan, dr
ŚLIWA Zdzisław, dr hab.
Baltic Defence College, Tartu
ŚLUSARSKI Janusz, dr hab.
WRÓBEL Józef, dr hab.
WRÓBLEWSKI Wiesław, prof. dr hab.
219

2929 422 Zeszyty Naukowe Obronnosc 2017 4 (Pelne Wydanie)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2929 422 Zeszyty Naukowe Obronnosc 2017 4 (Pelne Wydanie)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

OBRONNOŚĆ

Adres redakcji: 00-910 Warszawa 72

Wydawnictwo Akademii Sztuki Wojennej

Nakładem Akademii Sztuki Wojennej

DĄBROWSKA Monika, RYBIŃSKI Piotr

KOPCIŃSKA Beata Dagmara

RURAK Adam, GĄGAŁA Karolina

Wykaz recenzentów współpracujących z redakcją kwartalnika

WSPÓŁCZESNY WYMIAR ZARZĄDZANIA

Słowa kluczowe: zarządzanie logistyczne, zabezpieczenie logistyczne,

Artykuł wskazuje, jak skomplikowanym jest systemem zarządzania,

Artykuł w pierwszej części na bazie wyeksponowanej istoty zarządza-

Istota i funkcje procesu zarządzania

Źródłem wielu wykorzystywanych współcześnie metod i koncepcji za-

korzystaniu posiadanych zasobów, w sposób gwarantujący jej powodzenie

Źródło: R. W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa, 2001, s. 40.

Na proces zarządzania składa się szereg czynności tworzących za-

jej osiągnięcia poprzez wyznaczanie skonkretyzowanych celów oraz opra-

Identyfikacja zarządzania kryzysowego

W otaczającej nas rzeczywistości często mają miejsce nieprzewidy-

zawiadamiając niezwłocznie o swoich działaniach Prezesa Rady Mini-

11. Szef Agencji Wywiadu;

Geneza i rozwój zarządzania logistycznego

Dynamiczny rozwój gospodarek wolnorynkowych wpłynął na stopnio-

Wyróżnia się trzy rodzaje zarządzania logistycznego występującego

Specyfika realizacji zadań logistycznych

Sytuacja kryzysowa może być spowodowana różnymi czynnikami.

we i inne zmierzające do ochrony mienia, infrastruktury krytycznej i środo-

Współczesna interpretacja potencjału logistycznego

Efektywna realizacja zadań związanych z zarządzaniem logistycznym

tych zasobów, ponieważ stanowią one o zdolnościach logistycznych pań-

Źródło: P. Górski, Zarządzanie logistyczne w sytuacjach kryzysowych w Polsce, Zeszyty

Poznanie możliwości wykorzystania zasobów logistycznych w sytu-

Zasady organizacji zabezpieczenia logistycznego

Z analizy czynników determinujących organizację zabezpieczenia logi-

stycznych; priorytety dostaw zaopatrzenia i świadczenia usług logistycz-

w opakowania wodoszczelne w przypadku powodzi lub intensywnych opa-

niczych; udostępnianie i użytkowanie nieruchomości lub rzeczy rucho-

Przedstawione założenia współczesnego postrzegania zarządzania

5. Właściwe realizowanie zadań w ramach zarządzania logistycznego

1. Drucker Peter F., Praktyka zarządzania, AE, Kraków, 1994.

CONTEMPORARY DIMENSION OF LOGISTICS

The contemporary perception of a logistics management system in cri-

Keywords: logistics management, logistics security, crisis, crisis man-

DEZINFORMACJA JAKO NARZĘDZIE KREOWANIA

Słowa kluczowe: dezinformacja, ISIS, media

w tym okresie swoją działalność coraz śmielej demonstrował proklamowa-

Dezinformacja jako sposób manipulacji opinią publiczną

Próbując poznać dane zjawisko, człowiek ma tak naprawdę dwie moż-

i radia wiadomości fałszywych, w celu wprowadzenia w błąd opinii publicz-

poglądów niekorzystnych dla dezinformatora oraz zastąpienia ich takimi,

Źródło: opracowanie własne (M. Dąbrowska).

jej własnego, poglądu nie może on nakłaniać do zmiany podejścia tych

Źródło: opracowanie własne (M. Dąbrowska).

Na podstawie powyższego schematu (rys.2.) można wskazać trzy za-

Aktywność medialno-propagandowa ISIS

Działalność propagandowa Państwa Islamskiego nie funkcjonuje

prepropagandy14. W tym przypadku określa to zbiór informacji, które kon-

Aktywność propagandowa Państwa Islamskiego w świecie

Aktywność propagandowa Państwa Islamskiego szczególnie silnie

Twitter jest jednym z najczęściej wykorzystywanych przez Państwo Is-

kowe, co czyni go tanim i nieskomplikowanym w obsłudze. Publikowane

Telegram jest jednym z najbardziej popularnych komunikatorów wśród