TUTORIJAL 5.

 Sistemska frekvencija je mjera za brzinu okretanja/obrtaja sinhronizovanih generatora.

 Sa povećanjem ukupne potrošnje, sistemska frekvencija (brzina generatora) se smanjuje, a sa
smanjenjem potrošnje sistemska frekvencija se povećava.
 Regulacione jedinice tada vrše automatsku PRIMARNU REGULACIJU, a ravnoteža između
potrošnje i proizvodnje se ponovno uspostavlja. Na odstupanje frekvencije utiče i ukupna inercija u
sistemu i brzina primarne regulacije.
 primarna, sekundarna i tercijarna regulacija
Primarna regulacija obavlja se pomoću regulatora brzine pogonskih motora sinhronih generatora (parne,
gasne i hidrauličke turbine), koji kontrolišu protok radnog fluida (vodena para, vreli gas, voda) kroz
primarni motor. Primarnu regulaciju obavljaju turbinski regulatori. Regulaciona sposobnost turbine
određena je karakteristikama regulatora brzine. Ove karakteristike mogu biti astatičke (kriva 1) i statičke
(kriva 2), kao što je prikazano na Slici 1.

Slika 1. Karakteristika regulatora brzine (turbinskog regulatora)

Pad frekvencije kao efekat primarne regulacije, ima za posljedicu smanjenje opterećenja čiji je moment
zavisan od frekvencije.
Za regulatore sa statičkom karakteristikom može se definisati njihova statičnost (statizam ili stopa
statizma):
𝛿𝑓 𝛿𝑓
𝑠= 𝑖𝑙𝑖 𝑠(%) = 100 (%)
𝑓𝑛 𝑓𝑛
Pri tome 𝛿𝑓 predstavlja smanjenje frekvencije 𝑓𝑛 koja odgovara režimu praznog hoda agregata do
frekvencije 𝑓 koja odgovara nazivnom opterećenju 𝑃𝑛 .
Npr. 5% statičnost znači da 5%-tno odstupanje frekvencije uzrokuje 100%-tnu promjenu položaja ventila
ili 100%-tnu promjenu izlazne snage.
Prethodna definicija statizma nije dovoljna jer ona skriva pomenuto samoregulaciono ponašanje
elektroenergetske mreže sa potrošačima neodvojivo od samog regulatora turbine. Zato se uvodi pojam
regulacione energije (regulaciona snaga ili regulaciona konstanta):
∆𝑃
𝐾= (𝑀𝑊ℎ)
∆𝑓
i predstavlja omjer proizvoljne promjene snage ∆𝑃 i njoj odgovarajuće promjene frekvencije ∆𝑓.
Regulaciona energija ima negativan iznos jer su uvijek ∆𝑃 i ∆𝑓 različitog predznaka.
Regulaciona energija može se izraziti i omjerom:
𝑃𝑛
𝐾=
𝛿𝑓
𝛿𝑓
te ako se 𝛿𝑓 zamijeni iz 𝑠(%) = 100 (%) slijedi:
𝑓𝑛

𝑃𝑛
𝐾= 100 (%)
𝑓𝑛 𝑠(%)
Te uz nominalnu frekvenciju od 50 Hz:
2𝑃𝑛
𝐾=
𝑠(%)
Iz prethodnog statičnost je:
𝑃𝑛
𝑠(%) = 100 (%)
𝑓𝑛 𝐾
Odnosno:
2𝑃𝑛
𝑠(%) =
𝐾
Regulaciona energija K je vrlo praktična veličina jer ona predstavlja promjenu snage agregata ako se
frekvencija promijeni za 1 Hz, odnosno pomnožena sa promjenom frekvencije kaže koliko se promijenila
snaga:
∆𝑃 = 𝐾∆𝑓
Uvažavajući samoregulaciju mreže, slijedi da je regulaciona energija K zbir dvije veličine:
𝐾 = 𝐾1 + 𝐾2
Gdje 𝐾1 potiče od regulatora turbine, a 𝐾2 od djelovanja potrošača.
Paralelan rad agregata - sumarne karakteristike proizvodnje: Za karakteristike regulatora se često kaže
da je karakteristika agregata. Ako n jednakih agregata radi paralelno, poželjno je sve agragate predstaviti
jednom sumarnom karakteristikom.
Regulacijska energija proizvodnje sumarne karakteristike 𝐾𝑔 jednaka je zbiru regulacijskih krivih pojedinih
agregata:
𝐾𝑔 = 𝐾𝑔1 + 𝐾𝑔2 + ⋯ + 𝐾𝑔𝑛 = 𝑛𝐾𝑔
 2𝑃𝑔𝑛
𝐾𝑔 = 𝑛
𝑠(%)
dok je statičnost sumarne karakterisike jednaka statičnosti svakog pojedinog agregata:
𝑠(%) = 𝑠1 (%) = 𝑠2 (%) = 𝑠𝑛 (%)
2𝑛𝑃𝑔𝑛 2𝑃𝑔𝑛
𝑠𝑔 (%) = = = 𝑠(%)
𝑛𝐾𝑔 𝐾𝑔
Kada n agregata iste nazivne frekvencije nemaju istu regulacijsku energiju, onda se sumarna karakteristika
dobije na isti način – zbrajanjem apscisa za različite frekvencije dobijajući izlomljenu karakteristiku.
Regulacijska energija svih agregata definisana je kao:
∆𝑃𝑔
𝐾𝑔 =
∆𝑓
gdje je 𝐾𝑔 regulacijska energija proizvodnje. Na dijelu sumarne karakteristike gdje vrijedi:
𝑛

𝐾𝑔 = ∑ 𝐾𝑔𝑖
𝑖=1

dobija se:
𝑛
2𝑃𝑔𝑛
𝐾𝑔 = ∑
𝑠(%)
𝑖=1

𝑖- i-ti agregat, n – broj agregata.

Slika Error! No text of specified style in document..1. Stvarna i zamjenska karakteristika svih agregata

Mjerenjima je utvrđeno da je statičnost sumarne proizvodne karakteristike (statičnost svih agregata u

sistemu zajedno) znatno veća od statičnosti svakog pojedinog agregata.
SUMARNO:
Koeficijent samoregulacij potrošnje:
∆𝑃𝑃 𝑓𝑛
𝐾𝑃𝑝.𝑢. = ∙
∆𝑓 𝑃𝑃𝑛
Koeficijent samoregulacij proizvodnje:
∆𝑃𝑔 𝑓𝑛
𝐾𝐺𝑝.𝑢. = ∙
∆𝑓 𝑃𝑔𝑛

∆𝑃 – dopunsko opterećenje koje izaziva promjenu frekvncije ∆𝑓

∆𝑃 = ∆𝑃𝑔 − ∆𝑃𝑃
Znači da je:
∆𝑓
∆𝑃𝑔 = − ∙𝑃 ∙𝐾
𝑓𝑛 𝑔𝑛 𝐺𝑝.𝑢.
∆𝑓
∆𝑃𝑃 = ∙𝑃 ∙𝐾
𝑓𝑛 𝑃𝑛 𝑃𝑝.𝑢.
∆𝑓 ∆𝑓 ∆𝑓
∆𝑃 = ∆𝑃𝑔 − ∆𝑃𝑃 = − ∙ 𝑃𝑔𝑛 ∙ 𝐾𝐺𝑝.𝑢. − ∙ 𝑃𝑃𝑛 ∙ 𝐾𝑃𝑝.𝑢. = − ∙ 𝑃 ∙ (𝜌𝐾𝐺𝑝.𝑢. + 𝐾𝑃𝑝.𝑢. )
𝑓𝑛 𝑓𝑛 𝑓𝑛 𝑃𝑛
∆𝑓
=− ∙𝑃 ∙𝐾
𝑓𝑛 𝑃𝑛 𝑆𝑝.𝑢.
𝜌 – koeficijent rezerve, odnos nominalnih snaga svih agregata u odnosu na snagu opterećenja u sistemu
∑𝑛𝑖=1 𝑃𝑛𝑔𝑖
𝜌=
𝑃𝑃𝑛
𝐾𝑆𝑝.𝑢. - koeficijent samoregulacije sistema

𝐾𝑆𝑝.𝑢. = 𝜌 ∙ 𝐾𝐺𝑝.𝑢. + 𝐾𝑃𝑝.𝑢.

Koeficijent samoregulacije generatorske grupe:
∑𝑛𝑖=1 𝑃𝑛𝑔𝑖 ∙ 𝐾𝐺𝑖.
𝐾𝐺𝑝.𝑢. =
∑𝑛𝑖=1 𝑃𝑛𝑔𝑖
Statizam potrošača:
100 ∆𝑓𝑛
𝑠𝑃 (%) = = ∙ 100%
𝐾𝑃𝑝.𝑢. ∆𝑃𝑃
Statizam generatora:
100 ∆𝑓𝑛
𝑠𝑔 (%) = = ∙ 100%
𝐾𝐺𝑝.𝑢. ∆𝑃𝑔
Dopunsko opterećenje:
∆𝑓 𝑠𝑃 ∙ 𝜌 + 𝑠𝑔
∆𝑃 = − ∙
𝑓𝑛 𝑠𝑃 ∙ 𝑠𝑔
Statizam sistema:
𝑠𝑃 ∙ 𝑠𝑔
𝑠𝑆 =
𝑠𝑃 ∙ 𝜌 + 𝑠𝑔
Ili
Statizam potrošača:
100 ∙ 𝑃𝑃𝑛
𝑠𝑃 (%) =
∆𝑓𝑛 ∙ 𝐾𝑃𝑝.𝑢.
Globalni statizam generatorske grupe:
∑𝑛𝑖=1 𝑃𝑛𝑔𝑖
𝑠𝑔 (%) =
𝑃
∑𝑛𝑖=1 𝑛𝑔𝑖
𝑠𝑔𝑖

Iz izraza za statizam sistema 𝑠𝑆 se vidi da on znatno prevazilazi statizam pojedinih agregata, naročito za
vrijeme vršnih opterećenja. To se objašnjava nelinearnošću statičkih karakteristika turbogeneraotra, čiji
statizam naglo raste u blizini nominalnih opterećenja i velikim brojem blokiranih regulatora hidro i turbo
agregata, čiji je statizam beskonačan.
Pošto statizam sistema 𝑠𝑆 zavisi prvenstveno od 𝑠𝑔 bitno je da bude što više slobodnih regulatora.
Uobičajene vrijednosti koje su u različitim sistemima dobijene ispitivanjem kreću se u granicama 𝑠𝑆 =
10 − 20 %.
Svaki agregat u EES-u može raditi kao „SLOBODAN“ ili „BLOKIRAN“ u odnosu na sopstvene promjene
snage pri varijacijama frekvencije sistema. „SLOBODAN“ je onaj agregat koji pri varijaciji frekvencije
automatski proporcionalno mjenja svoju snagu između neke maksimalne i minimalne snage.
„BLOKIRAN“ agregat daje u sustem približno konstantnu snagu pri varijacijama frekvencije, pod
pretpostavkom da se na dovodu pogonskog stroja ne vrše ručne intervencije.
Agregati sa „BLOKIRANIM“ regulatorom imaju statiku 𝑠𝑔 = ∞, odnosno koeficijen samoregulacije 𝐾𝑔 =
0.
Zadatak 1.
∆𝑃
Ako primarna regulaciona energija u posmatranom trenutku u elektroenergetskom sistemu iznosi ∆𝑓
=
𝑀𝑊
700 𝐻𝑧
, a sumarni bruto konzum (sumarno opterećenje na priključcima sinhronih generatora u pogonu)
𝑃𝛴 = 5000 𝑀𝑊, koliki je statizam elektroenergetskog sistema 𝑠?
RJEŠENJE:
Koristit ćmo formulu za dopunsko opterećenje koje izaziva promjenu frekvncije ∆𝑓
∆𝑓 ∆𝑓 ∆𝑓
∆𝑃 = ∆𝑃𝑔 − ∆𝑃𝑃 = − ∙ 𝑃𝑔𝑛 ∙ 𝐾𝐺𝑝.𝑢. − ∙ 𝑃𝑃𝑛 ∙ 𝐾𝑃𝑝.𝑢. = − ∙ 𝑃 ∙ (𝜌𝐾𝐺𝑝.𝑢. + 𝐾𝑃𝑝.𝑢. )
𝑓𝑛 𝑓𝑛 𝑓𝑛 𝑃𝑛
∆𝑓
=− ∙𝑃 ∙𝐾
𝑓𝑛 𝑃𝑛 𝑆𝑝.𝑢.
Znamo da vrijedi:
1
= 𝐾𝑆
𝑠𝑆
∆𝑓 1
∆𝑃 = − ∙ 𝑃𝑃𝑛 ∙
𝑓𝑛 𝑠𝑆
∆𝑓 ∙ 𝑃𝑃𝑛 1 5000
𝑠𝑆 = − =− ∙
∆𝑃 ∙ 𝑓𝑛 700 50
Gdje je 𝑓𝑛 nominalna frekvencija u sistemu.
1
𝑠𝑆 = = −0,1429
7
𝑠𝑆 (%) = 14,29%
Zadatak 2.
Statizam jednog hidrogeneratora, čija je nominalna aktivna snaga 𝑃𝑛𝑔 = 96 𝑀𝑊, je 5 %. Sa kolikom
aktivnom snagom treba da je opterećen hidrogenerator da bi pri sniženju frekvencije u elektroenergetskom
sistemu od ∆𝑓 = 0,1 𝐻𝑧 dostigao nominalnu aktivnu snagu?
RJEŠENJE:
Po definiciji je:
1 ∆𝑃𝑔 𝑓𝑛
𝐾𝑔 𝑝.𝑢. = =− ∙
𝑠𝑔 ∆𝑓 𝑃𝑛𝑔

Gdje je 𝑓𝑛 nominalna frekvencija u elektroenergetskom sistemu.

Pri sniženju frekvencije za ∆𝑓 za hidrogenerator, ukoliko je isti opterećen sa aktivnom snagom manjom od
njegove nominalne, dodatno će se opteretiti sa snagom ∆𝑃𝑔 :
1 ∆𝑓
∆𝑃𝑔 = − ∙ 𝑃𝑛𝑔 ∙
𝑠𝑔 𝑓𝑛
 1 0,1
∆𝑃𝑔 = − ∙ 96 ∙ = −3,84 𝑀𝑊
0,05 50
Hidrogenerator bi trebao da bude opterećen sa 96 − 3,38 = 92,16 𝑀𝑊 pri frekvenciji od 50 𝐻𝑧 u sistemu,
da bi pri sniženju frekvencije za 0,1 𝐻𝑧 dostigao svoju nominalnu snagu 𝑃𝑛𝑔 .

Zadatak 3.
U jednoj termoelektrani se nalaze tri turboagregata sa nomialnim aktivnim snagama210, 318 i 600 𝑀𝑊,
respektivno. Statizmi njihove turbinske regulacije brzine obrtanja su 6 %, 5 % i 4 %. Koliki je ekvivalentni
statizam elektrane, kada su u pogonu sva tri agregata?
RJEŠENJE:

∑𝑁
𝑖=1 𝑃𝑛𝑖 𝑃𝑛1 + 𝑃𝑛2 + 𝑃𝑛3 210 + 318 + 600
𝑠𝑔 = = = = 0,0454
𝑃𝑛𝑖 𝑃 𝑛1 𝑃𝑛2 𝑃𝑛3 210 318 600
∑𝑁
𝑖=1 𝑠 + + + +
𝑖 𝑠1 𝑠2 𝑠3 0,06 0,05 0,04
𝑠𝑒 (%) = 4,54%
Zadatak 4.
Primarna regulaciona energija posmatranog elektroenergetskog sistema iznosi 𝜆𝐹 = 5000 𝑀𝑊/𝐻𝑧, a
ukupnog interkonektivnog elektroenergetskog sistema na koji je spojen 𝜆0 = 20000 𝑀𝑊/𝐻𝑧. Ako je u
posmatranom elektroenergetskom sistemu došlo do neočekivanog ispada iz pogona generisane aktivne
snage od 1300 𝑀𝑊, koliko će u kvazistacionarnom režimu (režimu neposredno prije djelovanja
sekundarne regulacije frekvencije i snage razmjene) iznositi pomoć u aktivnoj snazi od strane
interkonektivnog elektroenergetskog sistema prema posmatranom elektroenergetskom sistemu.
RJEŠENJE:
Pri ispadu iz pogona 1300 𝑀𝑊 generisane snage u posmatranom elektroenergetskom sistemu, frekvencija
u kvazistacionarnom stanju interkonekcije će se sniziti za:
∆𝑃 1300
∆𝑓 = = = 0,052 𝐻𝑧
𝜆𝐹 + 𝜆0 25000
Ovo sniženje frekvencije će prouzrokovati povećanje aktivne snage generatora, koji su u primarnoj
regulaciji frekvencije, u posmatranom elektroenergetskom sistemu, za:
∆𝑃𝐹 = 𝜆𝐹 ∆𝑓 = 5000 ∙ 0,052 = 260 𝑀𝑊
, a u ostalom dijelu interkonekcije za:

∆𝑃 = 𝜆0 ∆𝑓 = 20000 ∙ 0,052 = 1040 𝑀𝑊

Interkonektivni elektroenergetski sistem će pomoći posmatranom elektroenergetskom sistemu sa 1300 −
260 = 1040 𝑀𝑊.
Zadatak 5.
Nominalna aktivna snaga svih generatora u elektroenergetskom sistemu je 𝑃𝑛𝑔𝛴 = 5280 𝑀𝑊, a u
posmatranom stacionarnom režimu su opterećeni sa aktivnom snagom 𝑃𝑔 = 5155 𝑀𝑊. Srednja strmina
karakteristike zavisnosti aktivne snage od frekvencije svih generatora je 𝐾𝑔 = 10,4, a svih potrošača
𝐾𝑝𝑜𝑡 = 1. Ako u tom stacionarnom režimu pri učestanosti 𝑓𝑛 = 50 𝐻𝑧, dođe do naglog isključenja iz
pogona ∆𝑃 = 100 𝑀𝑊 generisane snage, za koliko će se sniziti frekvencija u sistemu nakon djelovanja
primarne regulacije frekvencije?
RJEŠENJE:
Promjena frekvencije ∆𝑓 u elektroenergetskom sistemu nakon naglog ispada iz pogona generisane aktivne
snage ∆𝑃 pri frekvenciji 𝑓𝑛 i djelovanja primarne regulacije frekvencije, određuje se iz izraza:
∆𝑓 ∆𝑃
=
𝑓𝑛 𝑃𝑔 (𝜌𝐾𝑔 + 𝐾𝑝𝑜𝑡 )

Gdje je:
𝜌 – koeficijent rezerve po aktivnoj snazi u elektroenergetskom sistemu u razmatranom režimu, neposredno
prije naglog isključenja iz pogona generisane snage od 100 𝑀𝑊.
𝑃𝑛𝑔𝛴 5280
𝜌= = = 1,0242
𝑃𝑔 5155

Pa je prema tome:
∆𝑓 100
= = 0,00166
50 5155(1,0242 ∙ 10,4 + 1)
∆𝑓 = 0,0833 𝐻𝑧
Zadatak 6.
Četiri elektroenergetska sistem se nalaze u paralelom radu, međusobno povezani kao na slici 2. Pri
opterećenjima pojedinih elektroenergetskih sistema prikazanim na slici (sumarna opterećenja
elektroenergetskih sistema na krajevima njihovih generatora) statizmi po frekvenciji tih sistema su
međusobno jednaki i iznose 12 %, a što odgovara sljedećim primarnim regulacionim energijama sistema:

𝜆1 = 850 𝑀𝑊/𝐻𝑧
𝜆2 = 1190 𝑀𝑊/𝐻𝑧
𝜆3 = 1020 𝑀𝑊/𝐻𝑧
𝜆4 = 765 𝑀𝑊/𝐻𝑧
𝜆𝛴 = 3825 𝑀𝑊/𝐻𝑧
Ako je u elektroenergetskom sistemu 1 došlo do ispada iz pogona 573,75 𝑀𝑊 generisane aktivne snage, sa
kojim aktivnim snagama će da kompenzuju taj deficit pojedini elektroenergetski sistemi u interkonekciji,
nakon djelovanja primarne regulacije frekvencije u interkonekciji?
 Slika 2. Elektroenergetski sistemi u paralelnom radu

RJEŠENJE:
Nakon djelovanja primarne regulacije u pojedinim EES u interkonekciji, frekvencija će se sniziti za:
∆𝑃 573,75
∆𝑓 = = = 0,15 𝐻𝑧
𝜆𝛴 3825
Prema tome deficit od 573,75 𝑀𝑊 u integralnom EES će pojedini EES da kompenzuju sa:
∆𝑃1 = 𝜆1 ∙ ∆𝑓 = 850 ∙ 0,15 = 127,5 𝑀𝑊
∆𝑃2 = 𝜆2 ∙ ∆𝑓 = 1190 ∙ 0,15 = 178,5 𝑀𝑊
∆𝑃3 = 𝜆3 ∙ ∆𝑓 = 1020 ∙ 0,15 = 153 𝑀𝑊
∆𝑃4 = 𝜆4 ∙ ∆𝑓 = 765 ∙ 0,15 = 114,75 𝑀𝑊
Kontrola proračuna:

12705 + 178,5 + 153 + 114,75 = 573,75 𝑀𝑊

Relativna učešća svakog pojedinačnog sistema u saniranju poremećaja u sistemu 1 su sljedeća:
∆𝑃1
𝜆1 ∆𝑓 ∆𝑃1
= = = 0,2222
𝜆𝛴 ∆𝑃 ∆𝑃
∆𝑓
𝜆2 ∆𝑃2
= = 0,3111
𝜆𝛴 ∆𝑃
𝜆3 ∆𝑃3
= = 0,2667
𝜆𝛴 ∆𝑃
𝜆1 ∆𝑃4
= = 0,2
𝜆𝛴 ∆𝑃
Tada je:
4
𝜆𝑖
∑ =1
𝜆𝛴
𝑖=1