DESTEKLENME ELEMANLARI – YATAKLAR –

Dönme ve doğrusal hareketi bir yerden başka bir yere iletmek amacıyla millerin üzerine dişli
çark, zincir, kayış-kasnak ve kavramalar gibi makine elemanları bağlanır. Bu yataklar, millerin
bu amacı yerine getirebilmesi için desteklik yapar ve millerin hareketini basitleştirir. Dönme
ve doğrusal hareket altında kuvvet ve hareket ileten mil, aks ve tabla gibi elemanların
eksenel ve radyal yöndeki kuvvetleri taşıyan ve destekleyen makine elemanlara yatak denir.

Kaymalı Yataklar

Milin yüzeyi üstünde kayarak dönmesini sağlayan parçalara kaymalı yatak denir. Kaymalı
yatağın amacı mil ile yatak arasında kalın bir yağın filmi oluşturarak metalin metale temasını
engellemek, böylece sürtünmeyi düşürmek ve aşınmayı ortadan kaldırmaktır.
Yuvarlanmalı Yataklar

Yataklar iki parça arasındaki bir ve birden fazla yönde izafi harekete minimum sürtünme ile
izin veren fakat kuvvet doğrultusundaki harekete engel olan destekleme elemanıdır. Dönme
şeklindeki izafi hareketi destekleyen ve yüzeyleri arasında yuvarlanma hareketi olan
yataklara rulman adı verilir. Rulmanlı yataklar, genellikle iki adet bilezik ve dönen
parçalardan meydana gelmektedir. Ayrıca dönen parçaları tutan bir kafes vardır. İç ve dış
bileziğin izafi hareketleri sonucunda mil ve benzeri makine elemanlarına yataklık ederler.

Sınıflandırılması

Yuvarlanma elemanlarının tipine göre, rulmanlı yatakları yuvarlanma elemanlarının şekline

göre, bilyalı ve makaralı sınıflandırabiliriz.
Maruz kaldıkları yüklere göre, katlanabileceği yüklere göre de ‘radyal ve eksenel’ olarak
ayırabiliriz (sınıflandırabiliriz). Genellikle eksenel rulmanlı yataklar eksenel, radyal rulmanlı
yataklar radyal kuvvetleri taşıyan yataklar.

Sabit Bilyalı Rulmanlar

Sabit bilyalı rulmanlar, dış bilezikleri, iç bilezikleri ve bilye ile kafes tertibatı olan oldukça fazla
yönlü kullanılabilen parçalarına ayrılmayan basit (klasik) yataklardır. Bu rulmanlar hareket
sırasında hassaslık (narinlik) getirmezler ve bakımları basittir. Tek ve çift sıralı tasarımları
mevcuttur.

Bu tarz rulmanlarda bilyaların küresel yapısı nedeniyle bilyaların sadece üst noktası halka
yataklarına dokunmak zorundadır. Bu nedenle makaralı rulmanlara göre daha az yüzey
teması sağladıklarından daha az sürtünme ile daha yüksek devir sayıları elde edilebilir. Bilyalı
rulmanlar tüm rulman tipleri içerisinde en yüksek devir sayısına sahiptir.
Konik Makaralı Rulmanlar

Konik makaralı rulmanlar, konik yuvarlanma yolları olan iç ve dış bileziklerden ve kafesli konik
makaralardan oluşurlar. Bu rulmanlar parçalarına ayrılabilir. Bu durumda iç bilezik masuralar
ve kafesle birlikte dış bilezikten ayrı olarak monte edilebilir. Konik makaralı rulmanlar, yüksek
radyal yüklerin yanında tek bir yönden gelen eksenel yükleri de karşılayabilirler.

Radyal Rulmanlı Yataklar

Bu bölümde asıl olarak radyal ve bunu yanı sıra eksenel yük de taşıyabilen tek sıralı sabit
bilyalı (a), radyal ve eksenel yük taşıyan eğik bilyalı (b), milin 10-20 eğim yapmasına izin
veren iki sıralı oynak (c) ve magneto tipi (d) sadece radyal yük taşıyan Silindirik makaralı (e),
iğneli (f), radyal kuvvetin yanı sıra eksenel kuvvette taşıyan konik makaralı (g), milin 10-20
eğim yapmasına izin veren çift sıralı masuralı oynak (h) ve tek sıralı masuralı (i) rulmanlar
vardır.
Eksenel Rulmanlı Yataklar

Bunlar sadece tek yönde eksenel yük taşıyan düz destek plakalı tek yönlü bilyalı (a), küresel
destek plakalı tek yönlü bilyalı (b), çift yönde eksenel yük taşıyan düz destek plakalı iki yönlü
bilyalı (c), küresel destek plakalı çift yönlü bilyalı (d), tek yönlü gerdirmeli ve asimetrik
masuralı oynak (e), tek yönlü simetrik masuralı oynak (f).

RULMANLI YATAK MALZEMELERİ

Rulman çelikleri, rulman türlerinin çeşitli kısımlarının yapımında kullanılan çeliklerdir. Bu

çelikler, rulmanlarda yer yer meydana gelen, çok yüksek çekme, basınç, devamlı titreşim ve
aşınma etkilerini karşılamak durumundadır. Bu nedenle özel kimyasal bileşenlerin yanında
tam sertleştirme veya yüzey sertleştirme işlemleri de gerekir.
Rulmanın çalışma ortamı da rulman malzemesinin seçiminde önemli rol oynar.

Rulmanlar uluslar arası kabul edilmiş standart boyutlarda çeşitli firmalar tarafından
üretimektedir. Rulmanlarda esas alınan boyutlar vardır. Bunu şimdi göreceğiz.

ESAS ALINAN BOYUTLAR

Delik çapı (d), Dış çap (d), Genişlik (B)

Buradaki asıl olay aynı delik çapına çeşitli dış çap ve genişliklerin karşı gelmesidir. Bunu ifade
etmek için boyut serisi denilen ve 00, 02, 03, 04… şeklinde iki rakamdan oluşan gösterim şekli
oluşturulmuştur. Bu gösterim tarzında birinci rakam genişlik serisini, ikinci rakam ise dış çap
serisini ifade etmektedir. Rulman ifade eden gösterimin ilk rakam veya harfin rulman cinsi,
ikincisi genişlik serisini, üçüncü dış çap serisini, son iki rakamda delik çapını vermektedir.