07.05.

2021 Mürekkep Yaşı Tay n nde Son Gel şmeler - Grafoloj b l rk s

Mürekkep Yaşı Tayininde Son Gelişmeler

Mürekkep yaşı tayininde iki ana yaklaşım kullanılmaktadır. Bunlardan birincisi doğrudan, diğeri ise dolaylı yaş tayinidir.
Dolaylı yaş tayininde inceleme konusu mürekkebin mukayesesi ile kimyasal analiz yoluyla karşılaştırılması temel alınır.
Fakat karşılaştırma esnasında mukayese alınan mürekkebin üretim tarihi bilgileri bilinmelidir.(1)

Doğrudan yaş tayininde ise mürekkebin içerisindeki bileşenlerin zamanla değişimi araştırılır. Tükenmez kalem
mürekkeplerindeki çözücülerin analizi kağıt üzerindeki mürekkebin yaşının belirlenmesinde önemli bir parametre olabilir.
Daha önce GC-MS (Gaz Kromatografi Kütle Spektroskopi) kullanılarak mürekkebin kâğıttan ısıl çözümlenmesi üzerinde
yapılan çalışmalar, mürekkep içerisindeki reçine ve çözücülerin özelliklerinin belirlenmesi hususunda sonuç vermeye aday
çalışmalar olarak görülmüştür.

Başlangıçta yapılan çalışmalar, kâğıttan mürekkebin buharlaştırılmasının mürekkep yaşı tayini için uygun bir yöntem
olmadığını göstermiştir. Ancak, termal yöntemlerle yapılan analizler, kâğıt üzerindeki mürekkebin belirli bir zaman
periyodunda ve düşük sıcaklıkta önemli miktarda çözücü açığa çıkardığını ve bu çözücü miktarının zamanla azaldığını
göstermektedir Mürekkep içerisindeki çözücünün düşük sıcaklıkta önemli miktarda açığa çıkması ve zamanla azalması
mürekkep yaşının tahmininde kullanılabilir sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Bu hususta yapılan çalışma sonuçlarına göre
bazı mürekkeplerin çözücü ve reçine oranlarının belirli bir zaman periyodunda gözlemlenebilir değişiklikler gösterdiği,
bazılarının ise birkaç gün gibi çabuk bir zaman içerisinde hızlı bir değişime uğradığından üzerinde çalışılmasını zaman
açısından imkânsız hale getirdiği gözlemlenmiştir.

Bir belge üzerinde bulunan mürekkep yaşının tayini adli doküman incelemedeki en sıkıntılı alanlardan bir tanesidir.
İnceleme konusu dokümandaki mürekkep yaşının tahmini konusunda halen mevcut pek çok metot bulunmaktadır. Yaş
tayini metodu, şüpheli dokümanda yaşı birbiri ile karşılaştırılacak mürekkep örnekleri mevcut ise göreceli yaş tayini olarak
adlandırılır. Mutlak yaş tayini ise şüpheli dokümanda karşılaştırılacak bir mukayese yoksa uygulanır. Her iki mürekkep yaşı
tayininde de mürekkep içerisinde zamana bağlı olan bileşenlerin ölçümü kimyasal metotlar kullanılarak yapılabilir.

En yaygın yaşa bağlı parametre genellikle dolma kalem mürekkeplerinde bulunan ve kâğıda bulaşan klorid (chloride)
miktarıdır. Bu metodun kullanılabilmesi için mürekkep içerisinde önemli miktarda klorid tuzlarının bulunması
gerekmektedir. Kâğıt üzerindeki tükenmez kalem mürekkeplerinin boyalarının ayrıştırılması ise mürekkep yaşı tayininde
kullanılan ikinci bir yaklaşımdır. Bu metot literatürde tartışılmakta olup, teknik hakkında bazı anlaşmazlıklar bulunmaktadır.
Tükenmez kalemlerdeki uçucu mürekkepler de kâğıt üzerindeki mürekkep yaşı tahmininde kullanılmaktadır. Kâğıt
üzerinden çözücü buharlaşması, başlangıçtaki hızlı süreç ve birkaç saatten günlere uzanan süreçte buharlaşmada
yavaşlama ve düşük seviyeye ulaşarak bu oranda kalma gibi üç bölüme ayrılmaktadır. Kâğıt üzerindeki mürekkepte
bulunan çözücü miktarının ölçümleri ile ilgili ana problem, ölçümü yapılacak örnek miktarının bilinmemesidir. Bu problemin
aşılması için Stewart (2), aynı örnekteki yüksek kaynama noktasına sahip çözücü ile düşük kaynama noktasına sahip
çözücü arasında ilişki kurulmasını önermiş ve bu oranın zamanla değişebileceğini bir örnek üzerinde göstermiştir. Lociciro
ve arkadaşları (3), kâğıt üzerindeki mürekkepleri sıvı ayrıştırmalı gaz kromatografi kütle spektroskopi (GC-MS) ile analiz
etmişlerdir. Bilinen bir örnek içerisindeki çözücü içeriğini belirleyerek, bilinmeyen bir miktar mürekkep içerisine bu çözücü
içeriğini nakledip zamanla stabil (sabit) kaldığını gözlemlemişlerdir. Bu araştırma ile nakilden birkaç saat sonra bilinen
çözücü içeriğindeki azalma miktar tayininin hata oranından daha düşük olduğu için bu yaklaşım ile mürekkep yaşı
tayininin olanaksız olduğu sonucuna varmışlardır. Aginsky (4), mürekkep yaşı tayini üzerine GC-MS kullanarak kâğıt
üzerinden elde edilen tükenmez kalem mürekkebinin çözücü miktarını ölçmek için bir yaklaşım geliştirmiştir. Bahsedilen
metotlar iki mürekkep örneğinden birisinin 60-80 °C arasında ısıya tabii tutulması yöntemiyle karşılaştırılmasını
içermektedir. Bu ısıya tabii tutulma işlemine ‘‘artificial aging’’ yani suni yaşlandırma adı verilmektedir (5). Aginsky, kâğıt
üzerindeki mürekkebin ısı uygulanmış ve uygulanmamış olanları üzerindeki çözücü içeriğinin analizi için, iki sıvı ayrıştırma
metodu geliştirmiştir. Her iki metot da mürekkep yaşı ile mürekkepteki yaşa bağımlı parametrelerin incelenmesini
içermektedir. Bu metot en çok iki yıla kadar beklemiş olan tükenmez kalem mürekkepleri için uygulanabilir bulunmuştur.
Gaudreau and Brazeau (6) Aginsky’nin yaklaşımını kullanmış olup, örneğin elde edilmesi hususunda ufak bir değişiklik
yapmışlardır. Bu değiştirilmiş versiyonda da iki örnek kullanılmakta olup, örneklerden biri analizden önce makul bir
sıcaklıkta ısıtılmaktadır.

Yaşa bağlı olarak gözlemlenen etkilerin, suni yaşlandırma (4) sırasında ortaya çıkan oksitlenme ve çapraz bağlı polimer
bağlayıcıların oluşturduğu mürekkep reçinelerinin yaşlanmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. O halde bu süreçler,
polimerlerin yeni ve eski mürekkeplerde farklı oranlarda bulunmasının bir sonucu olabilir. Fakat henüz bu teoriyi doğrudan
kanıtlayan bir kanıt bulunamamıştır. Yukarıda bahsedilen metotlarda, mürekkep yaşını göstermek için iki mürekkep
örneğine ihtiyaç duyulmaktadır.

https://www.grafoloj b l rk s .com/mürekkep yaşı tay n nde son gel şmeler.php 1/3

07.05.2021 Mürekkep Yaşı Tay n nde Son Gel şmeler - Grafoloj b l rk s

Sonuç olarak, inceleme konusu belge üzerindeki el yazısı kayıtlarından elde edilen örnek miktarındaki değişiklik hata
oranını önemli miktarda etkilemektedir. Bunun yanı sıra çözücü ayrıştırılması gibi örnek hazırlanması işlemlerinde
bulaşmalar meydana gelebilir. Henüz, örnek boyutları ve örnek hazırlanması hususlarında hatalardan kaçınılması için
yayınlanmış herhangi bir yayın bulunmamaktadır.

En yakın tarihli yayınlarda yazarlar, mürekkep örneğindeki çözücülerin, bağlayıcı reçinelerin ve yapıştırıcı maddelerin
özelliklerini incelemek için GC-MS ile yapılan termal ayrıştırma tekniğini kullanmaktadırlar (7). Metodun kullanılabilirliği,
Bavaria (Almanya’nına güneydoğusunda bulunan özerk bir bölge) Devlet Araştırma Bürosu Adli Bilimler Enstitiüsü’nde
referans koleksiyon olarak bulunan bir seri 300’den fazla farklı tükenmez kalem mürekkeplerinin, hem rasgele hem de
çözücü ve bağlayıcı reçine türlerine göre sınıflandırılarak yapılan analizlerinde denenmiştir. Sonuçlar, kâğıt üzerinde
bulunan tükenmez kalem

SONUÇ: Mürekkebin (kağıda sürülme) yaşı tayininde son gelişmeler

Yapılan bu çalışmalar ışığında özetle; kimyasal yöntemlerle yapılan mürekkep yaşı incelemelerinin iki temel bölüme
ayrıldığı gözlemlenmiştir. Bu yöntemlerin her ikisi de Gaz Kromatografisi Kütle Spektrometresi (GC-MS) cihazı
kullanmaktadır. Yöntemleri birbirinden ayıran GC-MS cihazında ölçümlerde uygulanan farklılıklardır. Ancak, her iki
yöntemde de mürekkepte ölçülen phenoxyethanol (PE) miktarı, çalışmalarda kullanılan daha önce bekletilmiş mürekkep
örneklerindeki phenoxyethanol (PE) miktarı ile karşılaştırmaya dayandırılmakta olup, 1.5 yıldan daha uzun süreli
mürekkep örneklerindeki phenoxyethanol (PE) miktarına yönelik sonuçlar belli olmadığından, 1.5 yıldan daha uzun süreli
mürekkep örnekleri için bu uygulamalar kullanılamamaktadır. Bu sebeple, incelettirilmek istenilen mürekkep örneği belge
üzerinde 1.5 yıldan daha uzun süreli bir beklemeye uğramışsa sonuç mürekkebin 1.5 yıldan daha uzun süre bekletildiğini
göstermesine rağmen sürenin ne kadar olduğu hususunda net bir bilgi vermemektedir.

Mürekkep yaşı tayini için yapılan GC-MS uygulamaları termal ayrıştırma tekniği ve gaz çıkış yöntemlerinden hangisi
kullanılırsa kullanılsın kâğıt üzerinden mürekkep örneği alınmasını gerektirmektedir. Tabii termal ayrıştırma yönteminde 1
mm kadar örnek miktarı yeterli olsa dahi yine de mürekkebin kâğıt üzerinden kaldırılması sebebiyle delile zarar veren
yöntemler arasındadır. Ülkemizde yasal olarak delile zarar vererek yapılan incelemeler kabul edilmemektedir. Bu sebeple,
bu tür bir inceleme için delile zarar verilebileceği yönünde beyanda bulunup özel izin alınması gerekmektedir. Ülkemiz
dışında özellikle Avrupa ülkeleri veya Amerika Birleşik Devletleri’nde belge üzerinde kimyasal incelemeler yapılması yasal
olarak bir problem doğurmamaktadır. Bu sebeple, bu ülkelerde bu tür incelemeler sonuç alınabileceği ihtimali ile delil
üzerinde uygulanmaktadır.

Özlem KARSLI
Doküman İnceleme Uzmanı
Adli Bilim Uzmanı
Fizik Yük. Müh. A.Ü. Hızl.Tekn.Ens.
05348323990

Mustafa KARİPTAŞ
Doküman (Yazı, İmza ve Sahtecilik) İnceleme Uzmanı
05057941623

(1) Hans Buchner, Ph.D.; and Anton Dallmayer, Ph.D., Age Determination of Ballpoint Pen Ink by Thermal Desorption
and Gas Chromatography–Mass Spectrometry, J Forensic Sci, July 2008, Vol. 53, No. 4, pg. 982-988.

(2) Stewart LF. Ballpoint ink age determination by volatile component comparison a preliminary study. J Forensic Sci
1985;30:405–11.

(3) Lociciro S, Dujourdy L, Mazzella W, Margot P, Lock E. Dynamic of the ageing of ballpoint pen inks: quantification of
phenoxyethanol by GC-MS. Sci Justice 2004;44(3):165–71.

https://www.grafoloj b l rk s .com/mürekkep yaşı tay n nde son gel şmeler.php 2/3

07.05.2021 Mürekkep Yaşı Tay n nde Son Gel şmeler - Grafoloj b l rk s

(4) Aginsky VN. Dating and characterizing writing, stamp pad and jet printer inks by gas chromatography ⁄ mass
spectrometry. Int J Forensic Doc Examiners 1996;2:103–15.

(5) Stewart LF, Fortunato SL. Distinguishing between relative ink age determinations and the accelerated aging
technique. Int J Forensic Doc Examiners 1996;2:10–5.

(6) Gaudreau M, Brazeau L. Ink dating using a solvent loss ratio method. Proceedings of the 60th Annual Conference of
the American Society of Questioned Document Examiners, August 14–18. San Diego (CA). Long Beach (CA): American
Society of Questioned Document Examiners, 2002.

(7) Bügler JH, Buchner H, Dallmayer A. Characterization of ballpoint pen inks by thermal desorption and gas
chromatography-mass spectrometry. J Forensic Sci 2005;50:1209–14.

(8) LaPorte GM, Wilson JD, Cantu AA, Mancke SA, Fortunato SL. The identification of 2-phenoxyethanol in ballpoint inks
using gas chromatography ⁄ mass spectrometry—relevance to ink dating. J Forensic Sci 2004;49(1):155–9.

HABERLER-MAKALELER
FETÖ'cülere Bir Darbe de Bilirkişilerden
Türk-Yunan Ortak Yapımı 'Senet Operasyonu'

Ev Hanımından İş Adamına Sahte Senettten Herkes Mağdur. Uzmanlarına Sorduk.

Yazı ve İmzadaki Saklanmış Sahtecilikler

TCK

Beynin Anatomisi

İmzanın Tanımı

Mürekkep Yaşı Tayininde Son Gelişmeler

HMK md.293/1 ve CMK 67/6 Bendi

Kriminal Belge-Doküman İnceleme ve Adli Grafoloji Yazı İncelemeleri

UNUTMAYINIZ!!!

https://www.grafoloj b l rk s .com/mürekkep yaşı tay n nde son gel şmeler.php 3/3