FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ADLİ BİLİMLER

ABE603 – Adli Kimya

Prof. Dr. Yıldıray TOPCU
Belge İnceleme ve Mürekkep Yaşı

ABE603 – Adli Kimya

Hafta - 11
 Adli Belge
Bir gerçeğe tanıklın eden çek, senet, kontrat, yazı,
fotoğraf, resim, film vb. doküman olarak tanımlanan
belge; adli bilimlerde bir olguyu ya da bir savın
doğruluğunu gösterirken yazılı veya basılı kaynak
olarak kullanılır. (Uzun M, 2013)
Belge Sahteciliği

Belge sahteciliği, Türk hukuk sisteminin en çok

bilirkişiliğe başvurduğu konulardandır.

• Hukuk sistemimizde belge sahteciliğiyle ilgili suçlar,

• 765 sayılı TCK’nın 339-357. maddeleri ile
• 01.06.2005 tarihli 5237 sayılı TCK’nın 204-212.
maddelerinde belirtilmektedir.
Çoğu durumda belgenin niteliğine de bağlı olarak kişi
tarafından imza ile onaylanması gerekmektedir. Belge
Sahteciliği de bu gibi belgelerde yazıların tamamen ya da
kısmen değiştirilmesi yoluyla yapılır.

Belgelerin türü her gün değişmektedir ve ülkemizde belge

düzenlenmesinde çoğunlukla bir standardizasyon
olmaması adli hususların tespitlerini güçleştirmiştir.
(Cengiz S., 2013,Birincioğlu İ., Özkara E., 2010).
Belge 3 temel unsurdan oluşur. Bunlar;

• Kağıt,
• Yazı araçları (kalem vb.)
• Mürekkep
Kağıt
• Kağıt; selüloz hamurundan
yapılan bir maddedir.

• Hem fiziksel (fiber dağılım

ağından dolayı) hem de
kimyasal (çeşitli katkı
seçimlerinden dolayı) çeşitli
değişken niteliklerinden
dolayı kağıt kompleks bir
yüzeye sahiptir.
Yazı Araçları
• Yazı araçları iki gruba ayrılmaktadır.
• Otonom yazı araçları; kurşun kalem ve tebeşir
gibi örnekler
• Mürekkep içeren yazı araçları; kalemler ve
yazıcılar
Tükenmez kalem, dolma kalem, keçeli kalem,
fosforlu kalem ve jel kalemler günümüzde
kullanılan kalem türleridir.
Tükenmez Kalem Mürekkeplerinin Yapısı

Tükenmez kalem mürekkeplerinin yapısında; glikol

solvent, renklendirici ajanlar (boyalar ve pigmentler), pas
önleyiciler, pıhtılaştırıcılar, su geçirmez ajanlar, yağ
iticiler ve diğer katkılar bulunmaktadır.

Tükenmez kalem
mürekkeplerinin
temel bileşenleri;
çözücüler (%50),
boyalar-pigmentler
(%25) ve reçineler
(%25) şeklindedir.
Tükenmez Kalem;
Bilye, mürekkep kartuşu ve en dışta da muhafaza kısmı olmak
üzere 3 bölümden oluşmaktadır.
Boyalar ve Pigmentler
• Renklendiriciler Mürekkebin ana maddeleridir.
• Boyalar ağırlıklı olarak katyonik (veya bazik)
boyalardır.
Çözücüler
Çözücülerin görevi YAZMA ve ÇİZME sırasında
renklendiricileri ve reçineyi hazneden kağıda
taşınmasına (akmasına)aracılık etmektir.
Reçineler
• Reçinelerin görevi mürekkebin akışkanlığını
ayarlamak ve
• Mürekkebin kağıt üzerindeki kuruma
aşamasında polimerleşerek mürekkep ile kağıt
arasında bir bağ oluşturmaktır.

Keton, sülfoamid, maleik, ksilen, alkit, fenolik ve

kolofan reçineleri ile oleilamin etoksilat, ftalik
asit ester vs.
Koruyucular ve Markerlar
Bunların dışında bozunmaya karşı koruyucular ile
bir kimyasal marker katılabilir. Bunların bileşimleri
gizlidir ve sadece üreticiler tarafından bilinirler.
• Üreticiler Mürekkeplerine;
• 1- Yıllar boyu hiç değişmeyen
• 2- Her yıl değişen İki işaret koyarlar.
Bu işaretler genellikle nadir toprak elementlerinden
oluşur fakat ne olduğu ve ne oranda katıldığı üretici
sırrıdır. LC-ICP-MS yöntemi ile belirlenebilir.
 Tükenmez Kalem Mürekkeplerinin Tarihlemesi

• Statik profil, belirli bir mürekkep bileşiminin ve

kağıdın üretim tarihlerine odaklanır.

• Dinamik profil; mürekkebin, yazıldığı yüzeye

geçtikten sonra maruz kaldığı, ışık, hava ve neme
bağlı olarak, bazı bileşenlerinde değişmeler
yaşanmasını tanımlayan ifade olarak tanımlanır
Analytical methods for dating modern writing instrument inks on paper, doi:10.1016/j.forsciint.2009.11.013
Statik Yaklaşım
Belirli bir zaman diliminde mürekkepte stabil
olarak bulunan bileşiklerin analizine dayanır.
Verilen mürekkep bileşiminin ilk olası yazıldığı
tarihin belirlenmesini sağlar.
Mutlak Dinamik Yaklaşım

Bu yöntem AGİNSKY tarafından 1995 yılından beri

uygulanan dinamik bir yöntemdir. Buna göre
mürekkebin başka bir mürekkeple karşılaştırmaksızın
sırf kendi fizikokimyasal özelliklerinden elde edilen
delillerle yaş tayinine gidilir. Bu yöntemde mürekkebin
ısıtılmış özellikleri ile ısıtılmamış özellikleri
kıyaslanarak Yaş tayini yapılır. Mürekkebin ısıtılması
ileri yaşlanmasına neden olur.
Bağıl Dinamik Yaklaşım

Aynı belge üzerindeki aynı formüle sahip iki

mürekkebin hangisinin önce hangisinin sonra
yazıldığının tespitidir. Sine Qua Non = “olmazsa
olmaz” Koşullar içerir. Bunlar;
• 1- Karşılaştırılacak mürekkepler, mutlaka aynı belge
üzerinde ve aynı formüle sahip ve aynı koşullarda
korunmuş olmalıdır.
• 2-Örneklere uygulanan mürekkep miktarı her koşulda
aynı olmalıdır. Yaklaşım yazılardaki mürekkeplerin
yaşlarının karşılaştırılmasını esas almaktadır.
Tükenmez Kalem Mürekkebinin Yaşlanma Süreçleri

• Mürekkebin tükenmez kalemin kartuşunda değişime

uğramadığı ya da çok yavaş bir değişim gösterdiği genel
olarak kabul edilen bir görüştür.
• Mürekkebin kağıda uygulanmasından itibaren ışık, hava ve
neme maruz kalmasıyla yaşlanma süreci başlamaktadır.
• Bu şekilde çözücüler buharlaşmakta, boyalar solmakta ve
reçineler polimerleşmektedir.
• Bu süreçlerin zamana bağlı olarak ölçülmesi yaşlanma süreci
olarak adlandırılmaktadır.
Boyaların Solması
Metil Viyole Ailesinin
Demetilasyonu
Çözücülerin Buharlaşması
Doğal Yaşlanma ve Yapay Yaşlanma
• Yaşlanmayı sağlayan kaynağın çeşidine göre de
mürekkep yaşlanması, doğal yaşlanma ve yapay
yaşlanma olarak ikiye ayrılmaktadır.

• Doğal yaşlanma süreci; belge uygun koşullarda

saklandığında

• Yapay yaşlanma; doğal yaşlanma süreçlerini hızlı bir

şekilde elde etmek için veya belge sahteciliği yapmak
için kullanılmaktadır.
Mürekkep Yapı ve Yaş Tayininde Kullanılan Sistemler

• Mürekkep yapı ve yaş tayininde kullanılan sistemler

incelendiğinde GC-MS, MALDI-MS, HPTLC ve
HPLC sistemlerinin kimyasal analizlerde yaygın
olarak kullanıldıkları görülmektedir.

• HPLC sistemi mürekkebin yapısında bulunan

boyaların ayrılmasında ve nitel ölçümlerinin
yapılmasında kullanılan etkin bir yöntemdir.
• Uzun erimli yaş tayinlerinde (2 yıl ve üzeri) boyaların
ve pigmentlerin fizikokimyasal değişimleri HPLC ile

• Kısa erimli yaş tayininde (1-2 yıla kadar) ise farklı

sıcaklık ya da farklı çözücü sistemlerinden
yararlanılarak uçucu bileşenleri tespiti TD-GC-MS ile
yapılmaktadır.
Yaş tayini yöntemi özetle şöyle
uygulanmaktadır;
• 0.5 cm boyundaki çizgiyi temsil eden kısım
belgeden numune olarak kesilip alınır.
• Numune boşaltılmış tenax tüpe konur.
Termal desorber (TD) da 90 °C de 20 dk
desorpsiyon yapılır.
• TD den salınan ve tuzaklanan maddeler
GC-MS sistemine verilir . Kromatogramda
138.1 molekül ağırlıklı pik alanından PE
miktarı hesaplanır. (M1)

Aynı numune 200 °C de 5 dk desorpsiyon yapılır. TD den salınan ve

tuzaklanan maddeler GC-MS sistemine verilir. Kromatogramda 138.1
molekül ağırlıklı pik alanından miktar hesaplanır. (M2)

%V=100x[M1/(M1+M2)]
Yaş Tayininde Hakim Nelere Dikkat Etmeli

Boyalar; Fotokimyasal bozunmaya uğrarlar. Bunları belirleyen

ışın miktarı ve dalga boyu önemlidir. Belirlenmiş mi?

Solventler; Buharlaşma hızı-yaş ilişkisi kurulmuş ise neye göre

kurulmuştur. İlişki grafiği raporda yer almalıdır.

Kağıdın emdiği mürekkep miktarı Kalemle uygulanan basınç ve

Mürekkebin yapısına bağlı olduğundan %V oranı 10 eşik
değerinin altında mıdır üstünde midir? Bu net bir biçimde
bilinmelidir. %10’un altında ise mürekkep yaş tayini geçersiz ve
yok hükmünde sayılmalıdır.
 Kaynaklar

• 1992,Ink Dating-The State of the Art, L. Brunelle

• 1995, A Sketch of Analytical Methods For Document Dating
A.Cantu
• 2004, Characterization of Ballpoint Pen Inks by Thermal
Desorption and GC-MS J. Bügler
• 2004, Differentation of Black Gel Inks Using Optical and
Chemical Techniques Gerald LaPorte, A. Cantu
• 2004, The Identification of 2-Phenoxyethanol in Ballpoint Inks
Using GC-MS, Gerald LaPorte, A. Cantu
• 2006, An Evulation of Matching Unknown Writing Inks with the USA
Ink Library A. Cantu
• 2010, Minimum requirements for application of ink dating methods
on solvent analysis in casework J. Bügler, A.Cantu, C. Weyermann
• 2009, Analytical methods for dating modern writing instrument inks
on paper M. Ezcurra, R. Alonso
• 2013, Questioned Documents J. Bügler
• 2014, Evaporation of a non-ideal solution and its applications to ink
aging A. Cantu
• 2015, Ink Dating Using TD-GC-MS Comparison of Results Obtained
in Two Lab., J. Bügler, C. Weyermann

ADLİ BİLİMLER YL Öğrencisi Özlem ŞİMŞEK’in

katkılarıyla hazırlanmıştır.