AĞIR METALLER

Hediye Özgen YALÇIN

Kimya Yüksek Mühendisi
İş Hijyeni Kimyasal Faktörler Birim Sorumlusu
İSGÜM

İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizi Yapan Laboratuvarlara Yönelik Bilgilendirme Toplantısı

Şubat, 2015
 Ağır Metaller

• Kurşun
• Kadmiyum AAS
• Nikel
• Arsenik
• Cıva ICP
…
 Metotlar

 NIOSH 7300
 OSHA ID 121
 ASTM D4185-06
İş Hijyeni Ölçümleri
 NIOSH 7900 (Arsenik) Kapsamında Kabul Edilen
 TS ISO 8518 (Kurşun) Metotların Listesi’ne
göre UYGUNLUK
 NIOSH 6009 (Civa)
!!!
…
 İşyerinde solunum yoluyla maruz kalınan etkenler ile
ilgili olarak numune alma ve değerlendirme
stratejilerini belirlerken; (temsili numune sayısı…?)

TS EN 689 “İşyeri Havası-Solunumla Maruz Kalınan Kimyasal

Maddelerin Sınır Değerler ile Karşılaştırılması ve Ölçme
Stratejisinin Değerlendirilmesi İçin Kılavuz” vb. standartlar
dikkate alınmalıdır.
Numune alma süresi Her bir vardiya için en az numune
sayısı
10 saniye 30
1 dakika 20 Ağır
5 dakika 12 metalde
15 dakika 4 STEL
numune
30 dakika 3
alınmaz!!!
1 saat 2
≥2 saat 1
 Numune Alma

Filtre: Kullanılan metota göre genellikle 0,8

µm gözenek büyüklüğüne sahip, 37 mm
yada 25 mm çapında selüloz ester
membran (MCE) yada selüloz nitrat filtre

Kişisel Örnekleme Pompası: Kullanılan

metota göre akış hızına dikkat edilmeli, akış
hızının kontrolü için primer akışölçer
kullanılması önemli

Kör (Tanık) Numune: Kullanılan metota

göre kör (tanık) numune alımı önemli.
Kullanılan Cihaz ve Özellikleri - Analiz

Kullanılan metota göre;

• Cihaz ve özelliklerine
• Analiz edilen kimyasala uygun değişkenlerin
ayarlanmasına
• Laboratuvar malzemeleri ne (pp, cam?)
• Analizden önce numune hazırlık aşamasına (yardımcı
cihaz ve yöntemleri)
• Kullanılan kimyasal maddeler ve özellikleri
dikkat edilmelidir.
 OSHA ID 121
Numune Alma 1. Örnekleyici: 0.8 µm gözenek büyüklüğüne sahip, 37 mm çapında selüloz ester membran filtre
(MCE).
2. 1-4 L/dk akış hızına sahip, esnek bağlayıcı borulu kişisel örnekleme pompası.
3. Alınacak numuneye göre numune örneklemesi yapılmalıdır.
4. Her 10 numune için en az 2 kör numune alınmalıdır.
5. Alınacak numuneye uygun dalga boyunda çalışma yapılır.

Analiz Cihazı 1. AAS ile analiz yapılır.

2. Hava, hidrojen ve argon gazlarının akışını kontrol eden (2 stage) regülatörler.
3. Deney şişesi (Philips 125mL / Griffin 50mL) ve koruyucu kapakları (saat camı)
4. Volumetrik hacim ölçerler (10-25-100 -1000mL)
5. Yüzey sıcaklığı 150oC olan ısı tablası.
6. Derişik Nitrik Asit, Perklorik Asit (ultra saf) kullanılır.
7. 1000 mg/mL’lik standart çözeltiler.

Numune 1. Filtreler kasetten çıkarılır ve deney şişelerine alınır.

Hazırlama / 2. 5 mL derişik asit ( Nitrik Asit, Perklorik Asit ) eklenir ve saat camıyla kapatılarak oda
Analiz sıcaklığında 30 dk. bekletilir.
3. Çözelti 0,5 mL kalana kadar yüzey sıcaklığı 120oC olan ısıtıcıda ısıtma yapılır ve 2-3mL daha asit
eklenir.
4. Saat camı kaldırılarak, saf su ile durulanır.
5. Çözelti 0,5 mL kalana kadar yüzey sıcaklığı 150oC olan ısıtıcıda ısıtma yapılır ve 2mL daha asit
eklenerek
6. Çözelti soğumaya bırakılarak 25mL ‘lik volumetrik şişelere boşaltılır ve üzeri asit ile
tamamlanır.
 Analiz

Kullanılan metota göre;

• Pompa akış hızı için; sıcaklık, basınç vb. düzeltmelere
• Kalibrasyon ve kalite kontrol kriterlerine
• Metot validasyon parametrelerine (ilgili tablo vb
veriler)
• Ölçüm belirsizliği parametrelerine (ilgili tablo vb
veriler)
• Bakılan parametrenin sınır değerine
dikkat edilmelidir.
Metot validasyonu parametrelerine
örnek;
• Metodun amacı ve kapsamı yazılmalı.
• Validasyonda çalışılan konsantrasyon değerleri referans sınır
değere uygun olarak seçilmeli ve nasıl seçildiği gösterilmeli.
• Validasyonda kullanılan cihazlar, ekipmanlar, sertifikalı referans
malzemeler ve özellikleri yazılmalı.
• Kesinlik:
- tekrarlanabilirlik (aynı kişi aynı cihaz kısa zaman aralıkları aynı
konsantrasyon) n≥ 7
- laboratuvar içi uyarlılık (tekrar üretilebilirlik) (farklı kişi, aynı
cihaz, aynı konsantrasyon)
Not: F testi veya Anova ile karşılaştırma yapılmalı.
• LOD ve LOQ hesaplanması gerekir. (Kör numuneden
hesaplanabilir, LOD kör numunenin ölçümünün standart
sapmasının 3 katı LOQ 10 katı)
• Lineer Ölçüm aralığı hesaplanmalı.
Validasyon Çalışılacak Konsantrasyon
Değerleri Seçimi?
 Ölçüm Belirsizliği

Balık kılçığı

5M - Man - İnsan
- Machine - Makine
- Material - Malzeme
- Method - Metot
- Medium - Ortam
 Ölçüm belirsizliği parametrelerine
örnek;
- Numune almadan gelen belirsizlik
a. numune hacminden gelen belirsizlik
b. örnekleyiciden gelen belirsizlik
c. numune taşıma ve depolamadan gelen belirsizlik
Kabuller: EN 482-EN13205
- Analiz kısmından gelen belirsizlik
a. analitik geri kazanımdan gelen belirsizlik
b. tekrarlanabilirlik çalışmasından gelen belirsizlik
c. kör numune çalışmasından gelen belirsizlik
d.tekrarüretilebilirlik çalışmasından gelen belirsizlik
- Birleştirilmiş Belirsizlik
- Genişletilmiş Belirsizlik
Belirsizlik Kaynakları…

 Numunenin hacminden(örneklenen hava hacminden) gelen

belirsizlik(akış hızı ölçümü, akış stabilitesi, örnekleme süresi)
 Örneklemeden ve örnekleyiciden gelen belirsizlik (numune alma
veriminden gelen belirsizlik)
 Numunenin taşınması ve depolanmasından gelen belirsizlik
 Tekrarlanabilirlikten gelen belirsizlik
 Analitik geri kazanım (bias)’dan gelen belirsizlik
TURKLAB_Rehber_01_Rev.2.pdf
 Kalibrasyon eğrisinden gelen belirsizlik
 Ticari standart çözeltiden gelen belirsizlik
 Analitik cihazın tekrar kalibre olana kadar tepki sapmasından gelen
belirsizlik (instrument reponse drift)
 Numune çözeltilerinin seyreltilmesinden gelen belirsizlik
 Blank (kör) numune çalışmasından gelen belirsizlik
Kalibrasyon Eğrisinden Gelen
Belirsizlik
 Kalite Kontrol çalışmaları için;

İç kalite kontrol:
Kontrol periyotları belirlenmeli (bakım, kalilbrasyon,
karşılaştırma vb.) , sonuçlar kaydedilip değerlendirilmelidir.
Referans veya sertifikalı referans malzeme kullanılarak
hazırlanan kontrol numunesi analiz edilip, sonuçlar kontrol
kartlarına-kalite kontrol grafiği işlenmelidir. (Westguard Rules)
Dış kalite kontrol:
Laboratuvarlar arası karşılaştırma(LAK) ya da yeterlilik
testlerine(YT) katılıp, olumlu sonuç almalıdır. (Son düzenlemeyle
2 yılda bir)
 INSHT((Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el
Trabajo) laboratuvarları tarafından yürütülen yeterlilik
testlerine katılınmaktadır.
σ Sigma–Değişkenliğin Ölçümü

2.5 % 2.5 %

0.15 % 0.15 %

1σ 1σ 1σ 1σ

3σ 3σ

±2 σ: 95 %
± 3σ: 99.7 %
16
 Kalite Kontrol Kartı…

 AAS Havada Kurşun Deneyi Kalite Kontrol

Grafiği_1305mayıs.xlsx
Individuals chart

2,300

2,200

2,100
Measured value

2,000

1,900

1,800

1,700

1,600

1,500
0,000 10,000 20,000 30,000 40,000 50,000 60,000

Measurement
 Dokümantasyon

Prosedürler

Talimatlar

Formlar

• Ön inceleme kayıtları
• Numune alma, kabul, kayıt vb. Metotta
belirtilen tüm
• Uygun olmayan deney kontrolü aşamalar
• Kalite kontrol -
• Deney raporu-referans değerle karşılaştırma SONUÇ &
RAPORLAMA
…
Referans Değerle Karşılaştırma…
Örnek: Kurşun
TEŞEKKÜRLER …
otimucin@csgb.gov.tr