ICS 91.100.

15 TÜRK STANDARDI TS EN 1097-1/Ocak 2002

Ön söz
− Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 1097-1 (1996) standardõ esas alõnarak, TSE Maden
Hazõrlõk Grubu’nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu’nun 22 Ocak 2002 tarihli toplantõsõnda Türk
Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1097-1/Ocak 2002

İÇİNDEKİLER
1 Kapsam................................................................................................................ 1
2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar ....................................................... 1
3 Tarifler ................................................................................................................. 1
4 Prensip ................................................................................................................ 2
5 Cihaz ve malzemeler........................................................................................... 2
6 Deney numunelerinin hazõrlanmasõ .................................................................. 3
7 Deney işlemi........................................................................................................ 4
8 Hesaplama ve sonuçlarõn gösterilmesi............................................................. 4
9 Deney raporu2) .................................................................................................... 4
Ek A ........................................................................................................................... 6
(Bilgi için) .................................................................................................................. 6
Kuru şartlarda mikro-Deval katsayõsõnõn tayini...................................................... 6
Ek B ........................................................................................................................... 7
(Bilgi için) .................................................................................................................. 7
Kesinlik...................................................................................................................... 7
Ek C ........................................................................................................................... 8
(Bilgi için) .................................................................................................................. 8
Kaynak....................................................................................................................... 8
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1097-1/Ocak 2002

Agregalarõn mekanik ve fiziksel özellikleri için deneyler -

Bölüm 1: Aşõnmaya karşõ direncin tayini (mikro-Deval)

1 Kapsam
Bu standard, agregalarõn aşõnmaya karşõ direncinin ölçülmesiyle ilgili bir işlemi kapsar. Numune,
normal durumda yaş olarak deneye tâbi tutulur. Ancak deney, kuru olarak da yapõlabilir.

Bu standard, yapõlarda veya inşaat mühendisliğinde kullanõlan doğal ve kõrma taşlara uygulanõr.

2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atõf
yapõlmaktadõr. Bu atõflar, metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir.
Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil
veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanõn tarihinin
belirtilmemesi halinde, ilgili standardõn en son baskõsõ kullanõlõr.
1)
EN, ISO, IEC Adõ TS No Adõ
vb. No (İngilizce) (Türkçe)
EN 932-2 Tests for general properties of TS EN 932-2 Agregalarõn Genel Özellikleri İçin
aggregates - Part 2: Methods for Deneyler - Bölüm 2: Lâboratuvar
reducing laboratory samples Numunelerinin Azaltõlmasõ Metodu
EN 932-5 Tests for general properties of TS EN 932-5 Agregalarõn Genel Özellikleri İçin
aggregates - Part 5: Common Deneyler - Bölüm 5: Genel Cihazlar
equipment and calibration ve Kalibrasyon
EN 933-1 Tests for geometrical properties of TS 3530 Agregalarõn Geometrik Özellikleri İçin
aggregates - Part 1: Determination EN 933-1 Deneyler - Kõsõm 1: Tane Büyüklüğü
of particle size distribution - Dağõlõmõ Tayini - Granülometrik Analiz
Sieving method (Eleme Metodu)
ISO 3290 Rolling bearings - Bearing parts - TS 7103 Rulmanlõ Yataklar - Rulmanlõ Yatak
Balls for rolling bearings Elemanlarõ - Rulmanlõ Yataklar İçin
Bilyalar - Boyutlar ve Özellikler
ISO 4788 Laboratory glassware - Graduated TS 3781 Lâboratuvar Cam Malzemeleri -
measuring cylinders ISO 4788 Ölçülü Silindirler
ISO 5725 Precision of test methods - TS 5822 Deney Metotlarõnõn Kesinliği -
Determination of repeatability and Lâboratuvarlar Arasõ Deneylerle
reproducibility by inter-laboratory Tekrarlanabilirliğin ve Uyarlõğõn Tayini
tests

3 Tarifler
Bu standardõn amaçlarõ bakõmõndan aşağõdaki tarifler uygulanõr:

3.1 Deney kõsmõ

Tamamõ tek bir deneyde kullanõlan numune.

3.2 Deney numunesi

Deney metodunun, bir özelliğin belirlenmesi için birden fazla tayin gerektirmesi durumunda, sadece bir
tayinde kullanõlan numune.

3.3 Lâboratuvar numunesi

Laboratuvar deneyi için yõğõn numuneden azaltõlarak elde edilen numune.

1) TSE Notu: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ, 3. ve 4. kolonda verilmiştir.

1
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1097-1/Ocak 2002

3.4 Sabit kütle

En az 1 saatlik kurutmadan sonra yapõlan birbirini izleyen tartõmlarda, %0,1'den daha büyük farklõlõk
göstermeyen kütle.

Not - Sabit kütle, bir çok durumda, belirtilen bir etüvde (110 ± 5) °C'ta, önceden tayin edilmiş bir
süre ile deney kõsmõnõn kurutulmasõndan sonra elde edilebilir. Deney lâboratuvarlarõ, kullanõlan
etüvün kurutma kapasitesine bağlõ olarak, özel tip ve büyüklüklerdeki numuneler için sabit
kütlenin elde edilmesine yönelik süreyi belirleyebilir.

4 Prensip
Deney, dönme işlemi tamamlandõğõnda, orijinal numunenin 1,6 mm’den daha küçük tane büyüklüğüne
indirilen kõsmõnõn yüzdesini ifade eden mikro-Deval katsayõsõnõ tayin eder.

Deney, belirtilen şartlar altõnda döner bir tambur içerisinde bulunan agregalar ile aşõndõrõcõ malzeme
arasõndaki sürtünmenin neden olduğu aşõnmanõn ölçülmesinden ibarettir.

Dönme tamamlandõğõnda, 1,6 mm göz açõklõklõ elekte tutulan agrega yüzdesi belirlenir ve bulunan
değer, mikro-Deval katsayõsõnõn hesaplanmasõnda kullanõlõr.

Bu standardda açõklanan deney metodu referans metot olup, MDE değerini elde etmek üzere bir miktar
su ilave etmek suretiyle kuru agrega kullanõlarak yapõlõr. Ek A, MDS değerinin elde edilmesi için,
deneyin su ilâve edilmeksizin nasõl yapõldõğõ ile ilgili detay bilgiler vermektedir.

Not - Düşük mikro-Deval katsayõsõ değerleri, aşõnmaya karşõ daha iyi bir direncin göstergesidir.

5 Cihaz ve malzemeler
Aksi belirtilmedikçe, bütün cihaz ve malzemeler, EN 932-5'te belirtilen genel özelliklere uygun
olmalõdõr.

5.1 Standard cihaz ve malzemeler

5.1.1 Terazi, deney numunesi ve aşõndõrõcõ malzemeyi, deney kõsmõ kütlesinin %0,1'ine tekabül
eden doğrulukla tartabilen.

5.1.2 Elek seti, 1,6 mm, 8,0 mm, 10 mm, 11,2 mm (veya 12,5 mm) ve 14,0 mm göz açõklõklõ.

5.1.3 Hava dolaşõmlõ etüv, sõcaklõğõ (110 ± 5) °C'ta tutulabilen.

5.1.4 Uygun gereç, elenmiş numuneyi yõkamak için.

5.1.5 Uygun donanõm, bir deney kõsmõ elde etmek amacõyla, lâboratuvar numunelerinin EN 932-
2'ye uygun olarak azaltõlmasõ için.

5.1.6 Ölçülü cam silindir (veya silindirler), ISO 4788'e uygun olan veya (2,5 ± 0,05) L suyu
ölçebilen diğer uygun gereçler.

5.2 Özel cihaz ve malzemeler

Tipik bir mikro-Deval cihazõ, Şekil 1’de gösterilmektedir. Mikro-Deval cihazõ, Madde 5.2.1, Madde
5.2.2, Madde 5.2.3, Madde 5.2.4 ve Madde 5.2.5’te belirtilen zorunlu özelliklere sahip olmalõdõr.

5.2.1 Deney cihazõ, bir ucu kapalõ, iç çapõ (200 ± 1) mm, taban ile kapağõn iç yüzeyi arasõndaki iç
uzunluğu (154 ± 1) mm olan 1 ilâ 4 adet tambur ihtiva etmelidir. Tamburlar, yatay eksende dönen iki
adet mil üzerine yerleştirilen en az 3 mm et kalõnlõğõna sahip paslanmaz çelikten imâl edilmiş olmalõdõr.

5.2.2 Tamburlarõn iç yüzeyleri, kaynak veya birleştirme işlemi sõrasõnda oluşabilecek çõkõntõlara
sahip olmamalõdõr. Tamburlar, su ve toz geçirmez contalarõ bulunan en az 8 mm kalõnlõğõndaki düz
kapaklarla kapatõlmalõdõr.

2
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1097-1/Ocak 2002

5.2.3 Aşõndõrõcõ malzeme, ISO 3290'a uygun (10 ± 0,5) mm çapõndaki çelik bilyalardan oluşmalõdõr.

Not - Bilya çaplarõ, aralarõndaki mesafe 9,5 mm olan paralel iki çubuk üzerinde bilyalarõ hareket
ettirmek suretiyle hemen kontrol edilebilir.

5.2.4 Deney cihazõ, tamburlarõ (100 ± 5) devir/min sabit dönme hõzõnda döndüren uygun bir motor
ihtiva etmelidir (yaklaşõk 1 kW’lõk motor gücü uygundur).

5.2.5 Deney cihazõ, motoru, belirtilen bir devir sayõsõndan sonra otomatik olarak durduran bir sayaç
veya başka uygun bir donanõma sahip olmalõdõr.

Şekil 1 - Tipik deney cihazõ

6 Deney numunelerinin hazõrlanmasõ

Lâboratuvara gönderilen numunenin kütlesi, 10 mm ilâ 14 mm aralõğõndaki tane büyüklüğüne sahip en
az 2 kg agregadan oluşmalõdõr.

Deney, 14 mm göz açõklõklõ elekten geçen ve 10 mm göz açõklõklõ elekte tutulan agrega ile yapõlmalõdõr.
Buna ilâve olarak, deney kõsmõ aşağõda belirtilen iki sõnõf malzemeden birine uygun olmalõdõr:

a) Tanelerin % 30 - % 40’õ, 11,2 mm göz açõklõklõ elekten geçmeli veya

b) Tanelerin % 60 - % 70’i, 12,5 mm göz açõklõklõ elekten geçmeli.

Lâboratuvar numunesi, 10 mm ilâ 11,2 mm (veya 12,5 mm) ve 11,2 mm (veya 12,5 mm) ilâ 14 mm
aralõklarõnda ayrõ fraksiyonlar elde etmek amacõyla 10 mm, 11,2 mm (veya 12,5 mm) ve 14,0 mm göz
açõklõklõ eleklerle elenir. Her bir fraksiyon, EN 933-1 / Madde 7.1'e uygun olarak ayrõ ayrõ yõkanõr ve
etüvde (110 ± 5) °C'ta sabit kütleye kadar kurutulur.

Fraksiyonlar, ortam sõcaklõğõna erişilinceye kadar soğumaya bõrakõlõr. İki fraksiyon, bu maddenin ikinci
paragrafõnda verilen sõnõflardan birine uyan ve 10 mm ilâ 14 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip
yeni bir lâboratuvar numunesi elde etmek amacõyla karõştõrõlõr.

3
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1097-1/Ocak 2002

İki fraksiyonun karõştõrõlmasõ ile elde edilen yeni lâboratuvar numunesi, EN 932-2'ye uygun olarak
deney kõsmõ büyüklüğüne kadar azaltõlõr. Deney kõsmõ, her biri (500 ± 2) g kütleye sahip iki deney
numunesinden oluşmalõdõr.

7 Deney işlemi
Her bir deney numunesi, ayrõ bir tamburun içine yerleştirilir. Her bir tambura, (5000 ± 5) g'lõk bir yük
oluşturmak için yeterli miktarda çelik bilya ilâve edilir.

Her bir tambura (2,5 ± 0,05) L su ilâve edilir.

Kapağõ kapatõlan her bir tambur, iki adet mil üzerine yerleştirilir.

Tamburlar, (100 ± 5) devir/min hõzda (12000 ± 10) devir tamamlanõncaya kadar döndürülür.

Deneyden sonra, olabilecek herhangi bir agrega kaybõnõ önlemeye dikkat edilerek, agrega ve çelik
bilyalar bir kapta toplanõr. Bir yõkama şişesi kullanõlarak tamburun içi ve kapağõ dikkatlice yõkanõr ve
yõkanan malzeme toplanõr.

Tüm malzeme ve yõkama sularõ, 8 mm göz açõklõklõ koruyucu bir elek ile korunan 1,6 mm göz açõklõklõ
elek üzerine dökülür. Dökülen malzeme, temiz su ile yõkanõr.

Herhangi bir tane kaybõna yol açmadan, 8 mm göz açõklõklõ koruyucu elekte tutulan agrega taneleri
dikkatlice çelik bilyalardan ayõrõlõr. Agrega taneleri elle veya elek üzerindeki bilyalar mõknatõs
kullanõlarak agregadan ayõklanõr.

8 mm göz açõklõklõ koruyucu elekte tutulan agrega taneleri, bir tepsi içerisine dökülür. 1,6 mm göz
açõklõklõ elekte tutulan agrega taneleri de aynõ tepsi içerisine dökülür.

Tepsi ve içerisindeki malzeme, etüvde, (110 ± 5) °C'ta kurutulur. 1,6 mm göz açõklõklõ elekte tutulan
agrega kütlesinin tayini, EN 933-1'e uygun olarak yapõlõr.

1,6 mm göz açõklõklõ elekte tutulan kütle miktarõ (m), en yakõn grama yuvarlatõlarak kaydedilir.

8 Hesaplama ve sonuçlarõn gösterilmesi

Her bir deney numunesi için mikro-Deval katsayõsõ (MDE), 0,1 birim yaklaşõmla aşağõdaki eşitlik
yardõmõyla hesaplanõr:
500 − m
MDE =
5
Burada;
MDE : Mikro-Deval katsayõsõ (yaş olarak),
m : 1,6 mm göz açõklõklõ elek üzerinde tutulan fraksiyonun kütlesi, g
dõr.

İki deney numunesinden elde edilen değerler kullanõlarak, mikro-Deval katsayõsõnõn ortalama değeri
hesaplanõr. Hesaplanan ortalama değer, lâboratuvara teslim edilen numunenin mikro-Deval katsayõsõ
olarak kaydedilir. Ortalama değer, en yakõn tamsayõ olarak ifade edilir.

Not - Mikro-Deval deneyinin kesinliği ile ilgili bilgiler, Ek B'de verilmiştir.

9 Deney raporu2)
Deney raporu, mikro-Deval katsayõsõnõn (MDE), bu standarda uygun olarak tayin edilmiş olduğunu teyit
etmelidir.

2) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilâveten, TS EN ISO/IEC 17025'te verilen
bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir.

4
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1097-1/Ocak 2002

Deney raporu, en az aşağõdaki bilgileri ihtiva etmelidir:

a) Numunenin adõ ve kaynağõ,

b) Deney için teslim edilen numunenin sõnõfõ,
c) Deneyin tipi (yaş veya kuru),
d) Her bir deney numunesinden elde edilen değer ile ortalama değer de dahil deney sonuçlarõ,
e) Deney tarihi.

5
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1097-1/Ocak 2002

Ek A
(Bilgi için)

Kuru şartlarda mikro-Deval katsayõsõnõn tayini

A.1 Giriş
Bu ek, MDS değerinin elde edilmesi amacõyla, her bir tambura su ilâve edilmeksizin yapõlan ve bu
standardda verilen deney metodundan farklõ bir metodu açõklamaktadõr. Bu metot, deney numunesinin
özellikleri hakkõnda ilâve bilgiler sağlayabilir, ancak referans metot yerine kullanõlmamalõdõr.

Not - Madde 5.2.1’de açõklanan millerin, dört adet tamburu tutabilecek uzunlukta olmasõ halinde,
kuru şartlardaki mikro-Deval katsayõsõnõn tayini, referans metotla aynõ zamanda yapõlabilir.

A.2 Cihaz ve malzemeler

Madde 5’te açõklanan cihaz ve malzemeler kullanõlmalõdõr. Ancak, ilâve edilen suyun hacmini ölçen
gereçlere (Madde 5.1.6) ihtiyaç yoktur.

A.3 Deney numunesinin hazõrlanmasõ

Madde 6’da açõklandõğõ gibi, her biri (500 ± 2) g kütleye sahip ve etüvde kurutulmuş iki adet deney
numunesi hazõrlanmalõdõr.

A.4 Deney işlemi

Madde 7’de belirtilen deney işlemi yapõlmalõdõr. Ancak, her bir tamburda bulunan deney kõsmõna su
ilâve edilmemelidir.

A.5 Hesaplama ve sonuçlarõn gösterilmesi

Madde 8’de açõklanan mikro-Deval katsayõsõ hesaplanmalõdõr. Ancak MDE , kuru şartlardaki agrega için
mikro-Deval katsayõsõ olan MDS ile değiştirilmelidir.

A.6 Deney raporu

Deney raporu, Madde 9’a uygun olmalõ ve deneyin kuru olarak yapõlmõş olduğunu ifade etmelidir.

6
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1097-1/Ocak 2002

Ek B
(Bilgi için)

Kesinlik
Tekrarlanabilirlik (r) ve uyarlõk (R) değerleri, 18 ayrõ lâboratuvarda, deneylerin her bir malzeme
üzerinde iki defa tekrarlanmasõ suretiyle tayin edilmiştir. Aşağõda belirtilen kesinlik sonuçlarõ, deney
başõna tek bir değer esas alõnarak hesaplanmõştõr (hesaplamalarda değerlerin ortalamasõ dikkate
alõnmamõştõr).

2 ilâ 30 arasõndaki seviyeler için yaş ve kuru şartlardaki kesinlik değerleri aşağõdaki gibidir:

- Tekrarlanabilirlik (r) = 1 + 0,11 x

- Uyarlõk (R) = 1,1 + 0,25 x

Burada “x”, değerin seviyesini gösterir.

Sonuçlar, ISO 5725’e uygun olarak değerlendirilmiştir.

7
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1097-1/Ocak 2002

Ek C
(Bilgi için)

Kaynak

NF P 18 572 : 1990 Granulats - Essai d’usure micro-Deval.