TRK STANDARDI

TURKISH STANDARD

TS EN 1052-3
Nisan 2004

ICS 91.080.30

KGR - DENEY METOTLARI - BLM 3: BALANGI

KAYMA DAYANIMININ TAYN
Methods of test for masonry Part 4 : Determination of initial
shear strength

TRK STANDARDLARI ENSTTS

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA

Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya kacak
gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini ve standardn
uygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz.

Bu standard oluturan Hazrlk Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde grlerini
bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarn
kranla anarz.

Kalite Sistem Belgesi

malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas)

TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun
olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn
garantisi altnda olduunu ifade eder.

TSEK
Kalite Uygunluk Markas (TSEK Markas)
TSEK Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin henz Trk Standard
olmadndan ilgili milletleraras veya dier lkelerin standardlarna veya Enstit tarafndan kabul edilen
teknik zelliklere uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk
Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

DKKAT!
TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun
retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir
garanti sz konusu deildir.
Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir.
TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.080.30

TRK STANDARDI

TS EN 1052-3/Nisan 2004

n sz

Bu standard, CEN tarafndan kabul edilen EN 1052-3 (2002) standard esas alnarak, TSE naat Hazrlk
Grubunca hazrlanm ve TSE Teknik Kurulunun 29 Nisan 2004 tarihli toplantsnda Trk Standard
olarak kabul edilerek yaymna karar verilmitir

ICS 91.080.30

TRK STANDARDI

TS EN 1052-3/Nisan 2004

indekiler
Kapsam .................................................................................................................................................. 1
Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar......................................................................................... 1
Prensip................................................................................................................................................... 1
Terimler, tarifler ve semboller ............................................................................................................. 2
4.1
Terimler ve tarifler ............................................................................................................................ 2
4.2
Semboller ......................................................................................................................................... 2
5
Malzemeler............................................................................................................................................. 2
5.1
Kgir birimler .................................................................................................................................... 2
5.2
Har .................................................................................................................................................. 3
6
Cihazlar .................................................................................................................................................. 3
7
Numunelerin hazrlanmas ve kr ..................................................................................................... 3
7.1
Kgir numunelerin hazrlanmas ...................................................................................................... 3
7.2
Kgir numunelerinin kre tbi tutulmas ve artlandrlmas ............................................................ 4
8
lem....................................................................................................................................................... 4
8.1
Numunelerin deney makinasna yerletirilmesi................................................................................ 4
8.2
Yk uygulanmas.............................................................................................................................. 5
8.3
lmeler ve gzlemler...................................................................................................................... 5
8.4
Deneyin tekrarlanmas ..................................................................................................................... 6
9
Hesaplamalar......................................................................................................................................... 6
10
Sonularn deerlendirilmesi .............................................................................................................. 6
11
Deney raporu......................................................................................................................................... 7
Ek A (Bilgi iin) Krlma tipleri ...................................................................................................................... 8
Kaynaklar.......................................................................................................................................................... 9
1
2
3
4

ICS 91.080.30

TRK STANDARDI

TS EN 1052-3/Nisan 2004

Kgir - Deney metotlar - Blm 3: Balang kayma dayanmnn tayini

1

Kapsam

Bu standard, kgirin, yatay yataklama derzlerindeki dzlem ii balang kayma dayanmnn, kesme ykne
maruz braklarak deneye tabi tutulan numunede tayini metodunu kapsar.
Bu standardda, numunelerin hazrlanmas, deneyden nce artlandrlmas, deney makinesi, deney metodu,
hesaplama metodu ve deney raporu muhtevas hakknda klavuz bilgi verilmitir.

Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin dier standard ve/veya dokmanlara atf yaplmaktadr.
Bu atflar metin ierisinde uygun yerlerde belirtilmi ve aada liste halinde verilmitir. Tarih belirtilen
atflarda daha sonra yaplan tadil veya revizyonlar, atf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yaplmas
art ile uygulanr. Atf yaplan standard ve/veya dokmann tarihinin belirtilmemesi halinde en son basks
kullanlr.
EN, IEC, ISO
No
EN 772-1

EN 772-10
EN 772-16
EN 998-2
EN 1015-3
EN 1015-7

EN 1015-11

Ad
(ngilizce)
Methods of test for masonry units
Part 1: Determination of compressive
strength
Methods of test for masonry units
Part 10: Determination of moisture
content of calcium silicate and
autoclaved concrete units
Methods of test for masonry units
Part 16: Determination of dimensions
Specification for mortar for masonry
Part 2: Masonry mortar
Methods of test for masonry units
Part 3: Determination of consistence
of fresh mortars (by flow table)
Methods of test for masonry Part 7:
Determination of air content of fresh
mortar
Methods of test for mortar Part 11:
Determination of flexural and
compressive strength of hardened
mortar

TS No1)

Ad
(Trke)
Kgir birimler Deney metotlar
TS EN 772-1
Blm 1: Basn dayanmnn
tayini
Kgir birimler Deney metotlar
Blm 10: Kire kumta ve
TS EN 772-10
gazbeton birimlerde rutubet
muhtevasnn tayini
Kagir birimler - Deney metotlar TS EN 772-16
Blm 16: llerin tayini
Kgir harc - zellikler - Blm
TS EN 998-2
2 : Kgir harc
Kgir harc- Deney metotlarTS EN 1015-3 Blm 3: Taze har kvamnn
tayini (Yaylma tablas le)
Kgir harc - Deney metotlar TS EN 1015-7 Blm 7: Taze harcn hava
muhtevasnn tayini
Kagir harc - Deney metotlar Blm 11: Sertlemi harcn
TS EN 1015-11
basn ve eilme dayanmnn
tayini

Prensip

Kgirin balang kayma dayanm, krlncaya kadar deneye tbi tutulan kk kgir numunelerden elde
edilen dayanm kullanlarak tayin edilir. Numuneler, yataklama derzlerinde dik n yklemeyle birlikte, drt
nokta yklemesi yoluyla kesme etkisine maruz braklarak deneye tbi tutulur.
Drt ayr krlma modunda, geerli sonularn elde edildii kabul edilir. Balang kayma dayanm, derzlere
dik yndeki basn gerilmesinin sfr deerine ulancaya kadar olan dorusal regresyon erisiyle tarif edilir.

1) TSE Notu : Atf yaplan standardlarn TS numaras ve Trke ad 3. ve 4. kolonda verilmitir.

ICS 91.080.30

TRK STANDARDI

TS EN 1052-3/Nisan 2004

Terimler, tarifler ve semboller

4.1 Terimler ve tarifler

Bu standardn amac bakmndan, aada verilen tarifler uygulanr.

4.1.1 Kgir
zel ekilde, harla birletirilerek rlen kgir birimlerinin oluturduu birleim.

4.1.2 Kgirin kayma dayanm

Kesme kuvvetlerine maruz kgirin dayanm

4.2 Semboller
Ai

Kgir numunenin, yataklama derzlerine paralel en kesit alan (mm2),

Har derzi ve ykleme silindiri eksenleri arasndaki mesafe (mm),

fvoi

Her kgir numunenin kayma dayanm (N/mm2),

fpi

Her numuneye uygulanan n basn gerilmesi (N/mm2),

fvo

Ortalama balang kayma dayanm (N/mm2),

fvko

Balang kayma dayanmnn karakteristik deeri (N/mm2),

Numuneye uygulanan ykn gsterimi(N)

Fi,en byk

Her kgir numunenin tayabildii en yksek kesme yk (N)

Fpi

n basn yk (N),

h1 ve h2

Kesilmi kgir birimlerin ykseklikleri (mm),

hu

Kgir birimlerin, EN 772-16ya gre ykseklikleri (mm),

ls

Kgir numunenin ykseklii, mm,

lu

Kgir birimlerin, EN 772-16ya gre uzunluklar (mm),

tbj

Yataklama derzinin kalnl (mm),

ts

elik ykleme plkalarnn kalnl (mm),

sel srtnme as (derece),

Karakteristik isel srtnme as (derece).

Malzemeler

5.1 Kgir birimler

5.1.1 Kgir birimlerin artlandrlmas
Kgir birimler, belirtilen ekilde artlandrlmaldr.
Kgir birimlere, denme ncesinde uygulanan artlandrma metodu kaydedilmelidir. Gazbeton ve kire
kumta kgir birimlerin nem muhtevas EN 77210a gre llmelidir. Gazbeton haricindeki kgir birimlerin,
kgir numuneye deney uygulanmas anndaki ya kaydedilmelidir.

5.1.2 Kgir birimlerin basn dayanmnn tayini

Kgir birim numunelerinin basn dayanm, EN 772-1de verilen deney metoduna gre tayin edilmelidir.
Gazbeton haricindeki kgir birimlerin, kgir numuneye deney uyguland yataki basn dayanm tayin
edilmelidir.

ICS 91.080.30

TRK STANDARDI

TS EN 1052-3/Nisan 2004

5.2 Har
Har, harcn kartrma ilemi ve harcn yaylma deeri, aksi belirtilmemise EN 998 - 2ye uygun olmal ve
bunlar deney raporuna kaydedilmelidir.
Har prizma numunelerinin yapm, EN 1015 - 3e gre yaylma deerinin tayini ve EN 1015 - 7ye gre hava
muhtevasnn tayini iin kullanlacak taze har numunesi, duvarc ustasnn teknesinden alnmaldr. Harcn,
kgir numune deneye tbi tutulduu andaki ortalama basn dayanmnn EN 1015 -11e gre tayin edilmesi
iin prizma numuneler kullanlmaldr.

Cihazlar

Deney makinas, kesme ykleri ve n basn uygulanmas iin kullanlan. izelge 1de verilen zelliklere
sahip olmaldr.
Kesme ykn uygulamak iin kullanlan deney makinas, yeterli kapasiteye sahip olmal ancak makina
gstergesinin st snr, numune krlma yknn en fazla 5 kat kadar olmaldr. Ykn belirlenen hzda
uygulanabilmesini temin etmek iin makinada, ykleme hz ayarlaycya veya edeeri tertibat bulunmaldr.
izelge 1 - Deney makinasnn zellikleri
Gsterge yknn yzdesi olarak Gsterge yknn yzdesi olarak En byk ykleme snrnn
izin
verilen
en
byk izin verilen en byk ortalama yk yzdesi olarak izin verilen sfrlama
hatas
hatas
tekrarlanabilirlik
%

2,0

2,0

0,4

lme cihaz, numunelerin en kesit alann %1 dorulukla lmeye uygun olan.

Numunelerin hazrlanmas ve kr

7.1 Kgir numunelerin hazrlanmas

izelge 2 ve ekil 1de gsterilen boyutlarda en az 9 adet numune hazrlanr. hu 200 mm ise Tip A, hu >
200 mm ise Tip B kullanlr.

Tip A

Tip B

Aklama :
Testere ile muhtemel kesilme yeri
ekil 1 - Kesme deney numunesinin boyutlar
3

ICS 91.080.30

TRK STANDARDI

TS EN 1052-3/Nisan 2004

izelge 2 - Kesme deney numunesinin boyutlar ve tipi

Kgir birimin bykl

Kgir numune tipi ve boyutlar

lu
mm

hu
mm

ekil 1e gre Tip

Boyutlar
mm

300

200

ls = lu

> 300

200

ls = 300

300

> 200

h1 = 200
ls = lu

> 300

> 200

ls = 300

Kgir numuneler, kagir birimelerin artlandrlmas ilemi tamamlandktan sonra, 30 dakika ierisinde
yaplmaldr. Daha uzun sreyle kullanm iin tasarlanm olanlar hari, kgir numune yapmnda kullanlacak
har, kartrldktan sonra 1 saat ierisinde kullanlmaldr.
Kgir birimlerin oturma yzeylerine yapm toz ve yabanc maddeler silinerek temizlenmelidir. En alta
konulacak kgir birim, temiz ve tesviye edilmi bir yzeye yerletirilmelidir. Bir sonraki birim, numunede
oluan son derz kalnlnn, geleneksel har derzlerini temsil edenlerde 8 mm 15 mm, ince tabaka harcn
temsil eden derzlerde ise 1mm 3 mm olmas temin edilecek tarzda rlmelidir. Kgir birim, dorultu ve
seviyesi, gnye ve kabarckl dzele kontrol edilerek denmelidir. Derzden taan fazla har, mala ile
syrlarak alnmaldr. Numunenin ekil 1 Ada gsterildii gibi hazrlanmas halinde 2. kgir birime uygulanan
ilem, en stteki birimde de tekrarlanmaldr.

7.2 Kgir numunelerinin kre tbi tutulmas ve artlandrlmas

Her bir kgir numune, yapmndan hemen sonra, zerine 2,0 x 10-3 N/mm2 ve 5,0 x 10-3 N/mm2 arasnda
dey gerilme salanacak ekilde yayl yk (ktle) uygulanarak n basnca maruz braklr. Daha sonra,
numune kre tbi tutulur ve deney anna kadar sabit ekilde muhafaza edilir. Kire esasl har kullanlanlar
haricindeki numuneler, polietilen rt ile skca kaplanarak, kurumaya kar, kr ilemi boyunca korunmal ve
aksi belirtilmemise, deney anna kadar sabit ekilde muhafaza edilmelidir. Kire esasl har kullanlarak
yaplan numuneler iin baka bir ya belirtilmemise, her numune (28 1) gnlk olarak deneye tbi
tutulmal ve numune yapmnda kullanlan harcn ayn yataki dayanm da EN 1015-11e gre tyin
edilmelidir.

lem

8.1 Numunelerin deney makinasna yerletirilmesi

Deney cihazna yerletirilen numunenin u ksmnda bulunan kgir birimler, ekil 2de gsterildii gibi
mesnetlenir. Bu amala, en az 12 mm kalnlktaki elik plkalar kullanlr ve gerekliyse, tam temas salanms
iin balk yaplr. Silindir ekilli mesnetlerin ap en az 12 mm ve uzunluu, en az tu olmaldr.
Yk, elik plkann ortasna yerletirilen oynar kre yatakl balk vastasyla uygulanr.

ICS 91.080.30

TRK STANDARDI

12 mm ts 20 mm

e=

TS EN 1052-3/Nisan 2004

lu
15

Tip A

Tip B

Aklama

1
2

Testere ile kesilmi kenar

Sabit veya uygun ekilde yerletirilmi silindir mesnet
ekil 2 - Kesme deney numunesinin yklenmesi

Aklama

1
2
3

Kontraplk levha/ yumuak tahta plk/al levhar

n basn
Ykleme kirii
ekil 3 - n basn yk

8.2 Yk uygulanmas
ayr n basn yknn her birisi iin en az adet numune deneye tbi tutulur. Basn dayanm 10
N/mm2den daha yksek olan kgir birimlerde n basn ykleri, yaklak olarak 0,2 N/mm2, 0,6 N/mm2 ve 1,0
N/mm2 gerilme temin edilecek byklklerde uygulanr. Basn dayanm 10 N/mm2den daha dk olan
kgir birimlerde ise n basn ykleri, yaklak olarak 0,1 N/mm2, 0,3 N/mm2 ve 0,5 N/mm2 gerilme temin
edilecek byklklerde uygulanr. n basn yk, balangtaki deerinin % 2si kadarlk deiim
snrlar ierisinde sabit tutulmaldr. n basn, ekil 3e gre uygulanmaldr.

8.3 lmeler ve gzlemler

Aada verilenler kayda geirilmelidir :
-

Gazbeton dndaki kgir birimlerin ya,

Numunelerin, kesme kuvvetine paralel en kesit alan Ai, % 1 dorulukla,
En byk yk Fi,en byk,
n basn yk, Fpi,
Krlma ekli (Ek A).
5

ICS 91.080.30

TRK STANDARDI

TS EN 1052-3/Nisan 2004

8.4 Deneyin tekrarlanmas

Kgir numudeki kesme etkisi nedeniyle krlmann;
-

Kgir birimlerde kayma nedeniyle, yataklama derzine paralel ekilde krlma meydana gelmesi (ekil A.3)
veya,
Birimlerin paralanmas veya yarlmas (ekil A.4) halinde,

deney,
-

Her farkl ngerilme seviyesi iin, ekil A.1 veya ekil A.2de gsterilen tipte adet nizami kesme
hasar elde edilecek ekilde ilve numuneler zerinde tekrarlanabilir veya alternatif olarak;

Elde edilen sonu, her n basn seviyesi iin, kayma dayanmnn alt snr olarak kullanlabilir.

Sonularn Madde 10da verilen ekilde deerlendirilmesinde, alt snr olarak kabul edilen sonular
kullanlmamaldr. Gerekliyse, uygun krlma salanmas iin, alternatif n yklemeye ihtiya duyulabilir.

Hesaplamalar

Her numunenin, her basn gerilmesi seviyesindeki kayma dayanm, aada verilen bant kullanlarak
hesaplanr ve en yakn 0,01 N/mm2ye yuvarlatlr.
fvoi =

Fi,en byk
2 Ai

N/mm2

(1)

Her bir n basn yklemesindeki n gerilme deeri de aada verilen bant ile hesaplanr :
fpi =

Fpi
Ai

N/mm2

(2)

10 Sonularn deerlendirilmesi
Sonular, ekil 2de gsterildii gibi, her bir dey gerilme deerine, fpi , tekabl eden kayma dayanm
deeri fvoinin iaretlenmesiyle grafik zerinde gsterilir. aretlenen noktalar kullanlarak lineer regresyon ile
ortalama doru geirilir. Sfr n basntaki balang ortalama kayma dayanm, fvo en yakn 0,01 N/mm2ye
yuvarlatlarak kaydedilir. Bu deer, dorunun dey eksenle kesitii noktadan elde edilir. izilen ortalama
dorunun eiminden isel srtnme as, belirlenerek en yakn dereceye yuvarlatlmak suretiyle kaydedilir.

Aklama

1
2

Kayma dayanm (N/mm2)

n basn gerilmesi (N/mm2)
ekil 4 Kayma dayanm ve isel srtnme as

Balang kayma dayanmnn karakteristik deeri, fvok ; fvok= 0,8 fvo bants kullanlarak ve isel srtnme
as karakteristik deeri k ; tan k= 0,8 tan bants kullanlarak hesaplanabilir.

ICS 91.080.30

TRK STANDARDI

TS EN 1052-3/Nisan 2004

11 Deney raporu2)
Deney raporunda aada verilenler yer almaldr:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)
j)
k)
l)

Bu standarda atf (TS EN 1052-3 eklinde),

Deney yaplan lboratuvarn ismi,
Numune adedi,
Numunelerin yapm tarihi,
Kr artlar (zaman, scaklk, rutubet),
Numunelerin deneye tbi tutulma tarihi,
Boyutlar da dahil olmak zere numunenin tantm,
Kgir birimler ve harcn, tercihan ilgili deney raporlar veya bu raporlardan alntlar ihtiva eden tantm,
Gazbeton haricindeki kgir birimlerin, numunelerin deneye tbi tutulmas esnasndaki ya,
Har tipi ve harcn kartrlma ilemi,
Gazbeton ve kire kumta kgir birimlerin denme esnasndaki ktlece rutubet muhtevalar ve dier tip
kgir birimlerin denme ncesindeki artlandrlma metotlar,
Deney esnasnda, numunenin ulat en yksek yk,

m) Kgir birimlerin ortalama basn dayanm, en yakn 0,01 N/mm2 ye yuvalatlarak ve deikenlik katsay,
n) Harcn, (28 1) gnlk ortalama basn dayanm, en yakn 0,01 N/mm2ye yuvalatlarak ve deikenlik
katsay,
o) Her numuneye ait kayma dayanm ve n basn gerilmesi, N/mm2 biriminde, en yakn 0,01 N/mm2ye
yuvarlatlarak ve her numunenin krlma mekanizmasnn tarifi,
p) Karakteristik ve ortalama balang kayma dayanm, N/mm2 biriminde, en yakn 0,01 N/mm2ye
yuvarlatlarak,
q) sel srtnme as ve karakteristik isel srtnme as,
r) Varsa belirtilmesi gerekli dier hususlar.

2)

TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilveten TS EN ISO / IEC 17025te verilen bilgileri de
ihtiva edecek ekilde dzenlenebilir.

ICS 91.080.30

TRK STANDARDI

TS EN 1052-3/Nisan 2004

Ek A
(Bilgi iin)
Krlma tipleri

ekil A.1 - Kgir birim/har balanma alannda bir birim yzeyinde veya her iki birim yzeyine dalm
kayma kopmas

ekil A.2 - Sadece harta kayma kopmas

ekil A.3 - Kgir birimde kayma kopmas

ekil A.4 - Kgir birimde krlma ve/veya yarlma eklinde hasar

ICS 91.080.30

TRK STANDARDI

TS EN 1052-3/Nisan 2004

Kaynaklar
EN 772-20

Methods of test for masonry units Part 20: Determination of flatness of faces of aggregate
concrete, manufactured stone and natural stone masonry units.