PSTN (Public Switched Telephone Network)

Ova mreža je projektovana davno s ciljem da se uspješno prenosi govor. Za komunikaciju je zadužena
čvrsta direktna veza a za prenos podataka je potrebno na oba kraja veze postaviti modeme. Analogna
transmisija i primjena modemske tehnologije dostiže maksimalnu brzinu od 56 kbps. Telefonija nudi
više načina prenosa informacija od izvora ka odredištu: komutirane veze, zakupljene linije, paketske
usluge...

X.25

Protokol za WAN mreže koji koristi telefonsku mrežu. Služi za paketski prenos iako je razvijan u
vrijeme loših prenosnih linkova. Koristi 1. , 2. i 3. sloj OSI modela pa su višestruki mehanizmi za
detekciju i korekciju na 2. i 3. OSI sloju postali nepotreban teret obrade paketa u čvorovima mreže.
Danas je ovo ipak zastarjela tehnologija i ima relativno sporu brzinu od 64 kbps. Primjer upotrebe
veže se za finansijske transakcije koje imaju relativno mal protokol a zahtjevaju visoku pouzdanost.

Frame Relay

Oblik paketske komutacije pogodan za korištenje kod brzih mreža (2 mbps). Uspostavlja se direktna
veza i paketi se uspostavjaju u strogom redosljedu. Ne postoji kontrola grešaka niti toka podataka.

ATM (Asynchrous Transfer Mode)

Mrežni standard za prenos podataka na velikim brzinama. Za raziku Frame Relay prenose se paketi
fiksne dužine nazvani ćelije. Te ćelije omogućavaju prijenos svi vrsta informacija preko bilo kojeg
mrežnog medijuma. U odnosu na FR vrijeme procesiranja paketa je manje kao i vrijeme kontrole
grešaka.

ISDN (Integrated Service Digital Network)

Jedna od važniji inovacija u telefoniji koja je uvedena 70 - ih godina. Odnosi se na simultani prenos
digitalizovanog prenosa govora i raznih digitalnih podataka u istim digitanim prenosnim vezama.

CCS (Common Channel Signaling)

CCS je komunikaciona mreža za prenos podataka koju komutatori koriste za razmijenu upravljačke
informacije. Konverzija između komutatora ima istu funkciju kao i dogovaranje operatora kod
manuelnog komutiranja. Na ovaj način CCS izdvaja funkcije poziva – upravlja od prenosa – govora. U
kombinaciji sa računarski izvedenom komutacijom, razdvajanje dvije funkcije pruža nove servise kakvi
su čekanje na poziv, prosljeđivanje poziva i povratni poziv.

RS232 - C standard - se odnosi na prenos podataka za male brzine (do 38 kbps) i za mala rastojanja
(do 30 m). Serijski prenos se obalja karakter po karakter. Računar kao uređaj kodira svaki karakter u 7
- bitni kod, kome pridodaje bit parnosti radi detekcije grešaka, a uzastopni karakteri se međusobno
vremenski razdvajaju. Kada prijemnik detektuje početak karaktera on aktivira svoj oscilator i
detektuje bitove koji nailaze. Bitske brzine prjenosa i rastojanja moraju imati male vrijednosti, jer se
prenos vrši po neupredenim žicama, koje mogu unijeti greške u prenosu zbog preslušavanja.
Preslušavanje postaje veće što je brzina prenosa veća, a rastojanje duže. Poznatiji standardiza
sinhroni prenos su: SDLC (Synchronons Data Link Control), HDLC (High-Level Data Link Control), LAPB
(Link Access Procedure B), LAPD i LAPM.

SDLC (Synchronous Data Link Control) - Hrader sadrži preambulu koja aktivira takt prijemnika i
obezbjeđuje da se očuva faza samo - sinhronizirajućih bitova. Prijemnik koristi CRC bitove da
verifikuje da li je paket korektno primljen. Glavna ideja SDLC - a je da se izbjegne izgubljeno vrijeme
kod RS232 - C zbog razmaka u predaji između sukcesivnih karaktera. Da bi se eliminisao gubitak
vremena, SDLC grupiše veći broj bitova u pakete. Paket je sekvenca bitova kojoj prethodi specijalni
bit oblik nazvan zaglavlje, a iza koga slijedi drugi specijalni bit oblik nazvan rep. Broj bitova u paketu
može biti fiksan ili promjenljiv.

Ethernet - Računari se povezuju na zajednički kabl preko odgovarajučeg interfejsa. Ova tehnologija
podržava topologiju magistrala, zvijezda, kao i kombinaciju tih topologija. Kao mrežni medij se koriste
upredene parice, te kaoaksijalni ili optički kablovi. Standardne brzine prenosa su 10, 100, 1000 mbps.
U zaglavlju paketa se nalazi izvorišna i odredišna adresa, svi univerzalni računari čitaju paket a samo
određeni računar prima taj paket.

Token Ring - Tehnologija razvijena od strane IBM - a ranih 80 - ih. Koriste se upredene parice a brzina
prenosa je od 4 do 16 mbps. Zasnovana je na topologiji prstena tj. računari se povezuju na principu
jednosmjerne veze a interfejs je taj koji prenosi token kroz pristen. Pri slanju, nakon dolaska tokena
na računar on umjesto da proslijedi token, on prosljeđuje paket, drugi računari prosljeđuju taj paket
ali ga i memorišu. Odredišni računar kopira paket a ostali ga odbacuju. Samo računar koji prosljeđuje
token može da obavlja prenos.

Komutacija predstavlja uspostavljanje i raskidanje privremenih veza uz mogućnost biranja.

Komutacija veza – circuit switched: fizička veza između predajnika i prijemnika kroz komunikacione
tačke mreže. Brzina komunikacije zavisi od uspostavljene veze. Nema kašnjenja na mrežnim tačkama.
Tipična mreža je PSTN.
Komutacija paketa – packet switched: ne uspostavlja se nezavisan fizički kanal. Informacija se šalje u
paketima. U svakoj tački mreže paket se prima, smješta i šalje do sljedeće tačke. Tipično se koristi kod
komunikacija tipa računar – računar. Mreže „čuvaj i proslijedi“ – store and forward.
Prenos podataka virtuelnom vezom – virtual circuit: paketski prenos podataka. Paketi se
usmjeravaju na isti spojni put između dva računara. Virtuelna kola su permanentnog tipa. Koriste ga
mreže koje imaju intenzivan saobraćaj. Obezbjeđuje odgovarajući kvalitet usluge.

Osnovni elementi komunikacioniog sistema:

- Izvor (source) – generisanje podataka za prenos
- Predajnik (transmitter) – transformiše generisane podatke u oblik pogodan za prenos
- Prenosni sistem – jednostavna linija ili kompletna mreža koja spaja izvor i odredište
- Primjjemnik (receiver) – prihvata signal iz p. s. i transforiše ga u oblik pogodan za prijem
- Odredište (destination) – prihvata prenijete podatke

Ključni poslovi u komunikacionom sistemu su:

- Povezivanje (interfacing) uređaja na komunikacijski sistem
- Generisanje signala (signal generation) – propagacija, regeneracija, domet ...
- Sinhronizacija (synchronization) predajnika i prijemnika
- Razmjena podataka (exchange management) – prema odgovarajućem protokolu
- Otkrivanje i ispravljanje grešaka (error detectionand correction) npr. kod slanja datoteka
- Kontrola toka (flow control) usaglašavanje brzine slanja i brzine prijema podataka
- Adresiranje i usmeravanje (addressingand routing) – čim postoje više od dva učesnika
- Oporavak (recovery) – mogućnost da se transfer podataka nastavi od mjesta prekida
- Formatiranje podataka (message formatting) dogovor ucesnika
- Zaštita (security) na prenosnom putu, autentičnost podataka
- Upravljanje mrežom (network management) – neophodno je mrežu konfigurisati, nadgledati,
intervenisati i inteligentno planirati za buduću namjenu.
Mrežna oprema može biti:
Pasivnu mrežnu opremu predstavljaju komunikacioni kanali i elementi koji ih povezuju sa mrežnim
interfejsima računara/ uređaja, npr. utičnice, kablovi, paneli za prespajanje i završavnje kabova,
kabovi za prespajanje, rek ormari, kanalice za vođenje kabla... Aktivnu mrežnu opremu predstavljaju
mrežni uređaji koji u sebi sadrže i hardver/softver sposoban za analizu i modifikaciju nosećih signala,a
to su: ripiter (fizički sloj OSI, sloj mrežnog pristupa TCP/ IP), hub (fizički sloj OSI, sloj mrežnog pristupa
TCP/ IP), bridge (sloj veze podataka OSI, sloj mrežnog pristupa TCP/ IP), switch (sloj veze podataka
OSI, sloj mrežnog pristupa TCP/ IP), router (mrežni sloj OSI, internet sloj TCP/ IP), gateway, firewall,
proxy.

Žičani komunikacioni mediji - Za žičano povezivanje računara, tipično se koriste tri vrste kablova:
- Upredene parice
- Koaksijalni kablovi
- Optčki kablovi
Upredene parice se sastoje od međusobno izoliranih bakrenih žica koje su međusobno uvijene jedna
oko druge (zbog smanjenja smetnji izazvanih međusobnim induktivitetom između pojedinih
provodnika). Relativno male udaljenosti i umjerene brzine prenosa podataka. Mogu podnijeti brzine
prenosa do najviše 100 mbps.
Kod koaksijalnih kablova, u središtu imamo bakrenu žicu, oko koje se nalazi metalna košuljica, koja
preuzima ulogu drugog provodnika. Svrha oklopa je da apsorbuje elektromagnetne smetnje ili šum,
time spriječi njihovo miješanje sa podacima koji se prenose. Sve zajedno se nalazi u plastičnom
omotaču. Brzina prijenosa je do 100 mbps pri rastojanjima od nekoliko desetina metara.
Optički kablovi se sastoje od optičkih vlakana (fiber optic), koja su dizajnirana da provode svjetlosne
signale. Optička vlakna sastoje se od specijalno obrađenih čestica stakla, pri čemu se pojedine čestice
ponašaju poput malih prizmi koje zahvaljujući prelamanju svjetlosti mogu ispravno vodti svjetlost od
izvora ka odredištu duž zakrivljene putanje. Pri prolasku svjetlosnog signala kroz optički kabl, nužno
dolazi do slabljenja i rasipanja svjetlosti, zbog čega se nakon određene udaljenosti signal više ne
može prepoznati. Stoga se u optičke kablove na određenim rastojanjima moraju postaviti specijalni
pojačivači tzv. regeneratori koji konpenziraju slabljenje. Prema broju modova svjetlosnog talasa koji
se prostiru kroz vlakno, dijele se na dva osnovna tipa: monomodna i multimodna vlakna. Single -
mode je prenos samo jednog optičkog signala, velikim brzinama, na velike udaljenosti, i tanji su, izvor
svjetla: laser, veliki domet, velika brzina dok multi - mode je prenos više istovremenih optičkih
signala, svjetlošću različitih talasnih dužina, izvor svetla: LED, mali domet, manje brzine (i dalje brži od
bakarnih kablova)

Osnovni elementi komunikacionih medija

Popusni opseg - obiljležava se sa B, određuje maksimalnu mogućnost prenosa podataka kroz medij.
Tipično se izražava u bitima u sekundi.
Odnos signal/ šum – obilježava se sa S/ N predstavlja odnos između prosječne snage S signala koji se
prenosi i prosječne snage N šumova odnosno smetnji koje ometaju prijenos. Postoji direktna veza
između propusnog opsega i odnosa signal/ šum C.
Slabljenje signala – A se definira kao odnos snage signala P2 na izlazu iz medija u odnosu na snagu
signala P1 na ulazu u medij, odnosno kao P2/ P1, praktičnije je koristiti logaritam ovog odnosa. U
tehnici se svi logaritamski odnosi obično izražavaju pomoću jedinice nazvane decibel (dB), tako da je
1 B = 10 dB. U skladu sa ovim, slabljenje A izraženo u decibelima možemo izraziti formulom A = 10 log
(P2/ P1). Moguće je defnisati produžno slabljenje A, odnosno slabljenje po jedinici dužine i izražava
se u decibel po metru dB/m.
Pojam strukturnog kabliranja i načini njegove realizacije
Strukturno kabliranje je jedinstven kablovski sistem za sve instalacije kojima se prenose informcije u
propusnom opsegu do 600 Hz. Osim kvalitetnog prenosa podataka, ovim sistemom se može obavljati
i prenos: telefonskih, video, upravljačkih i alarmnih signala. Realizaija se vrši na 3 hijerarhijska nivoa:
1. Kalbiranje kampusa – kalbiranje između bliskih poslovnih zgrada - campus distribution CD
2. Kabliranje kičme – vertikalno kabliranje – building distiribution BD
3. Horzontalno kabliranje – kalbiranje spratova – floor distribution FD

Ripiter – je uređaj koji se koristi prilikom komunikacije na veće udaljensoti nego što komunikacioni
medij dopušta. Poznato je da prilikom prijenosa kroz komunikacioni mediji dolazi do izobličenja i
slabljenja signala, usljed čega se na izvjesnoj udalenosti signal više ne može prepoznati. Repetitor je
uređaj koji na ulazu prima oslabljenji i izobličeni signal, ali takav da se još uvijek može prepoznati, a
na izlazu daje obnovljeni signal. Repetitor zapravo prepoznaje primljeni signal i na osnovu njega
generirna potpuno novi signal, identičan signalu kakav je trebao biti primljen da nije došlo do
izobličenja i slabljenja.

Hub – ili koncentrator je centralni uređaj u mrežnim topologijama tipa „zvijezde“. On je jedna vrsta
repetitora, ali sa više priključaka. Signal koji uđe na ma koji priključak obnavlja se i prosljeđuje na sve
druge priključke. Posredstvom haba poruka koja je poslana sa jednog računara prosljeđuje se na
druge računare vezane za hab, bez obzira kome je ta poruka stvarno namjenjena. Tako će tek
prilikom prijema računar odbaciti one poruke za koje utvrdi da mu nisu namjenjene. To može dovesti
do neporebnih zagušenja u mreži, jer komunikacionim kanalima često putuju poruke koje nisu
potrebne. Kod haba su svi priključci uvijek međusobno spojeni, tako da u jednom trenutku vremena
samo jedan računar može emitirati poruke.

Bridge – ili mrežni most se koriti za povezivanje različitih segmenat mreže. Najčešće se koristi
ukoliko želimo povezati više mreža koje koriste različite fizičke medije za komunikacjiu ili ukoliko
želimo podjeliti mrežu u više odvojenih samofunkcionalnih ali ipak povezanih cjelina. Mrežni most,
kao i switch, zna fizičke adrese svih računara koji se nalaze u segmentima mreža koji su priključeni na
njegove krajeve. Kada mrežni most primi poruku on ignoriše ukoliko se odredište nalazi unutar istog
segmenta mreže koji je priključen na taj priključak. U suprotnom, poruka se prosljeđuje na onaj
priključak na kojem se nalazi segment mreže unutar kojeg se nalazi računar kojem je poruka
namijenjena. Stoga je upotreba mrežnih mostova preporučljiva u mrežama velikih dimenzija sa
velikim brojem čvorova.

Switch – ili skretnica je uređaj koji na sebi ima veći broj portova. To je uređaj koji prosljeđuje podatke
od jednog mrežnog segmenta do drugog putem određene linije. Switch je namjenjen za rješavanje
problema zagušenja do kojeg dolazi pri upotrebi habova. Njegova uloga je ista kao i uloga haba, ali za
razliku od haba, switch nije pasivni uređaj koji samo prosljeđuje dalje signale koje je primio. On je u
stanju da analizira zaglavlje poruke koju je primio i da na osnovu informacija u zaglavlju isporuči
poruku samo prema onom računaru kojem je poruka zaista namjenjena. OSI nivoi koji su
implementirani su: fizički sloj i sloj veze podataka. Switch iščitava zaglavlje poruke koja mu dospije na
ulaz i na osnovu informacije o fizičkoj adresi odredišta usmjerava poruku na odgovarajući izlaz. Za tu
svrhu switch mora održavati informacije o tome koje su fizičke adrese uređaja priključenih na njegove
priključke. Ove informacije imaju formu tabele, u kojoj svaki red sadrži redni broj priključka i fizičku
adresu uređaja priključenog na taj priključak. Na početku rada, prostor u tabeli predviđen za čuvanje
fizičkih adresa je prazan. Kad god switch primi neku poruku, on čita fizičku adresu izvoriša poruke i
ažurira informaciju da ta adresa odgovara priključku na koji je poruka došla. Na taj način se tabela
postepeno upotpunjuje. Ukoliko switch trenutno nema informaciju o tome na koji priključak treba
proslijediti poruku, on poruku prenosi na sve priključke, poput haba. To se dešava samo na početku
rada, dok se opisana tablica ne popuni neophodnim informacijama. Switch formira svoju tabelu
automatski, dinamički i autonomno. Pamti se MAC adresa, interfejs sa kojeg je okvir došao i vrijeme
upisa u tabelu a zapis u tabeli se briše poslije određenog vremena.

Router – ili usmjerivač je uređaj koji povezuje 2 ili više segemenata mreže koji su administrativno
potpuno odvojeni jedan od drugog. Npr. to može biti skupina potpuno odvojenih LAN mreža, ali koje
zahvaljujući ruteru ipak funkcionišu kao jedna cjelina. Za razliku od mrežnih preklopnika, koji su
upućeni samo u adrese uređaja koji su neposredno priključeni na njih, ruteri održavaju tabelu
informaija o udaljenim učesnicima u kominukaciji, koja se sastoji od adresa susjednih mreža odnosno
rutera i lokalnih mrežnih čvorova. Pri tome se ovaj put ne radi o fizičkim adresama nego o logičkim tj.
mrežnim adresama. Taj proces se naziva rutiranje, statičko ili dinamičko. Ruteri manipuliraju na nivou
paketa, koji predstavljaju kratke fragmente poruke koji vrlo često ne putuju istim putem od izvora do
odredišta. Ruter na osnovu informacija o adresi paketa kao i dostupnosti i opterećenjima mogućih
putanja do odredišta određuje najbolju putanju za slanje paketa. Ruteri su po svojoj strukturi dosta
složeni uređaji. Komponente rutera su:
- Ulazni port - Vrši funkcije fizičkog sloja time što je vezan za završetak fizičkog linka koji ulazi
u ruter, funkcije sloja veze podataka, funkcije pretraživanja tabele i proslijeđivanja tako da paket
proslijeđen kroz komutatorsku mrežu rutera izađe na odgovarajućem izlaznom portu, kontrolni
paketi proslijeđuju se od ulaznog porta procesoru rutiranja
- Komutatorska mreža – Povezuje ulazne portove rutera sa njegovim izlaznim portovima
- Izlazni portovi – Čuvaju pakete koji su im proslijeđeni kroz komutatorsku mrežu, a zatim ih
predaju na izazni link izvršavajući inverzne operacije u odnosu na ulazni port
- Procesor rutiranja – Izvršava protokole rutiranja, održava informacije o rutiranju i tabele
proslijeđivanja i obavlja funkcije upravljanja mrežom u ruteru.
Tehnike komutiranja u ruteru: preko memorije, putem magistrale i putem višestruko povezane
mreže.
Ruteri prve generacije - Većina Etherent switch - eva i jeftinijih rutera. Ovdje usko grlo može biti
procesor, glavni adapter ili ulazno/ izlazna magistrala.
Treća generacija switch - eva i rutera - Omogućava prijem i slanje paketa sa više portova, kao i
istovremene komutacije.
Vrste rutera: hardverski, sa sopstvenim OS, npr. Cisco IOS i softverski (na računaru koji ima bar dvije
mrežne kartice)

Kašnjenja datagramske mreže mogu biti:

- Processing delay – vrijeme potrebno da ruter obradi zaglavlje paketa
- Queuing delay – vrijeme koje je paket proveo na rutama
- Transmission delay – vrijem koje je potrebno da se biti paketa pošalju na link
- Propagation delay – vrijeme koje je potrebno da signal dođe do destinacije

Modulacija – je proces izmjene karakteristika nekog signala sa ciljem da se njegove karakteristike

prilagode konkretnom prenosnom mediju.
Modem – je komunikacioni uređaj koji se najčešće korisit za pristup internetu putem telefonskih
linija. To je uređaj koji moduliše noseći signal da bi enkodirao digitalnu informaciju i demoduliše
noseći signal da bi dekodirao prenesenu informaciju. Signali koji se emituju iz računara su digitalne
prirode koje karakteriziraju nagle promjene vrijednosti. Ispravno prenošenje ovakvih signala zahtjeva
veliki propusni opseg jer ukoliko bi se digitalni signali prenosili direktno kroz telefonsku mrežu,
dolazilo bi do njihovog izobličenja.

ASK, FSK I PSK tipovi modulacija

Kod ASK – a binarnim vrijednostima 0 i 1 pridružuju se dvije različite amplitude noseće frekvencije.
ASK je podložna utjecaju naglih promjena pojačanja i veoma je neefikasna. U telefoniji se koristi za
prenos signala do 1200 bps. ASK se aplicira i kod prenosa digitalnih podataka po optičkom vlaknu,
gdje LED predajnik emituje svjetlosni snop za jedan signalni element, a ne emituje za drugi.
Najpoznatija FSK je binarna FSK nazvna BFSK. Kod nje dvije binarne vrijednosti se predstavljaju
različitim frekvencijama koje su locirane blizu nosećoj. FSK je manje podložan greškama u poređenju
sa ASK. Ovaj način prenosa, kada se prenos vrši po standardnim telefonskim paricama, obično se
koristi za brzine do 1200 bps. Mada se FSK koristi i na višim frekvecijama 3 - 30 MHz kod radio
prenosa.
Kod PSK promjena faze nosećeg signala vrši se u skladu sa podacima.

Tipovi računarskih mreža u zavisnosti od prostora po kojem se prostiru:

- Personal Area Network (PAN) - 100 Kbps – 2 Mbps - lična mreža
- Local Area Network (LAN) - 1 – 1000 Mbps - kancelarija, zgrada
- Storage Area Network (SAN)
- Metropolitan Area Network (MAN) - 10 – 40 Gbps - grad
- Wide Area Network (WAN) - Tbps - zemlja, kontinent
- Global Network (Internet)

Po arhitekturi (funkcionalnom odnosu članova) računarske mreže mogu biti

Funkcionalni odnos članova nije u direktnoj vezi sa fizičkom organizacijom i topologijom već se ovaj
odnos određuje na osnovu arhitekture aplikativnog sloja. U skladu sa tim možemo izdvojiti 3 osnovne
arhitekture aplikacija:
- host - based - Mainframe računar – na koga su povezani terminali, obavlja sva izračunavanja
dok terminali služe samo kao interfejs sa korisnicima. Nekada su procesori bili izuzetno skupi i
bilo je neracionalno koristiti ih u korisničkim računarima.
- klijent - server - Predstavlja model u kojem su personalni računari (klijenti) povezani u
mrežu sa jednim ili više servera.
-peer – to - peer - Koncept umrežavanja računara bez servera, gdje je svaki računar
inteligentna radna stanica, koja pronalazi druge računare putem broadcast ethernet paketa, i
komunicira s njima direktno, bez potrebe autorizacije na nekom centralnom poslužitelju.

Elektromagnetni talasi predstavljaju oscilacije (titraje) intenziteta elektromagnetnog polja koji se

prostiru kroz prostor brzinom svjetlosti. Svi elektromagnetni talasi su karakterizirani frekvencijom f i
talasnom dužinom λ. Frekvencija f predstavlja broj titraja u sekundi, talasna dužina predstavlja
minimalnu udaljenost između dvije tačke u prostoru koje titraju na isti način. λ = c / f. Prema
frekvenciji i talasnoj dužini elektromagnetni talasi mogu biti:
- Radio talasi (najmanja frekvencija, najveća talasna dužina): (dugi - najmanja f a najveća λ,
srednji, kratki, ultrakratki, mikrotalasi – najveća f a najmanja λ)
- Infracrvena (IR) svjetlost
- Vidljiva svjetlost
- Ultraljubičasta (UV) svjetlost
- X / rentgenski zraci
- γ – zraci (najveća frekvencija, najmanja talasna dužina)
Ultrakratki talasi se rasprostiru isključivo pravolinijski, bez obzira na zakrivljenost Zemlje. Stoga je
domet komunikacije ovom vrstom talasa ograničen na optičku vidljivost, što zbog zakrivljenosti
Zemlje iznosi najviše 30 km, čak i u potpunoj ravnici.
Srednji talasi se mogu povijati kroz atmosferu, prateći zakrivljenost Zemlje, te se mogu koristiti za
prenos na veće udaljenosti. Nažalost, to povijanje zvisi od atmosferskih uvijeta.
Kratki talasi se prostiru pravolinijski, ali se odbijaju od Zemljinu površinu i jonosferu. Stoga se oni
mogu koristiti za prenos na velike daljine, čak i pomoću predajnika posve male snage. Ipak, pri
njihovom prostiranju dolazi do osjetnog rasipanja talasa, tako da je kvalitet prenosa pomoću kratkih
talasa slab.

Obzirom na veličinu dometa bežične mreže dijelimo na :

- Kratkog dometa (bluetooth)
- Srednjeg dometa (IEEE 802.1)
- Velikog dometa (satelitska, mobilna telefonija)

Protokol, vrste protokola i ključni elementi protokola

Prenos podataka kroz mrežu se obavlja po protokolima – utvrđenim pravilima koja su poznata svim
učesnicima u komuniciranju. Protokol predstavlja standard za ostvarivanje i kontrolu veze i prenosa
podataka između dvije krajanje tačke. Komunikacioni protokol predstavlja set standardizovanih
pravila za predstavljanje podataka, signalizaciju, provjeru autentičnosti i kontrolu grešaka,
neophodnih da bi se informacija prenijela komunikacionim kanalom. U mreži, više protokola mora
raditi zajedno – slojevito. Ključni elementi protokola su: sintaksa – format podataka i nivoi signala,
semantika – kontrolne informacije u prenosu i kontrola grešaka, tajming – brzina prenosa.
Protokoli sa uspostavljanjem veze i protokoli bez uspostavljanja veze.

Nivoi TCP / IP modela, tipovi adresiranja, njihova uloga i na kojim nivoima se koriste
- Sloj mrežnog pritupa (fizički sloj i veza)
- Mrežni sloj (internet sloj)
- Transportni sloj
- Aplikacijski sloj
TCP / IP protokol koriste 3 nivoa adresiranja: fizičke adrese, logičke ili mrežne adrese i adrese
portova. Svaki tip adresa vezan je za jedan sloj TCP /IP arhitekture.
Fizička adresa je adresa čvora na LAN – u. Ovo je adresa najnižeg nivoa koja se koristi na nivou sloja
veze za identifikaciju prijemnog i predajnog čvora povezanih na zajednički prenosni medijum. Važnost
fizičke adrese je ograničena na lokalnu mrežu. Veličina i forma fizičke adrese zavisi pd tipa lokalne
mreže. Fizičke adrese se prenose u zaglavlju okvira sloja veze i identifikuju primaoca ili primaoce
okvira.
Logičke adrese se koriste kao adrese hostova i rutera na internetu. To su univerzalne, globalne adrese
koje ne zavise od tipa fizičke mreže na kojoj je sistem. Fizičke adrese nisu adekvatne za među –
mrežnu komunikaciju, obzirom na različite formate fizičkih adresa koje se koriste kod različitih tipova
mreže. Neophodna je univerzalna šema adresiranja koja će obezbjediti jedinstvenu identifikaciju
svakog hosta ili rutera, neovisno od njegovog lokalnog mrežnog okruženja.
Adresiranje portova – IP adrese i fizičke adrese su neophodne kako bi se podaci prenijeli od izvornog
do odredišnog hosta. Isporuka podataka odredišnom hostu, nije krajnji cilj komunikacije preko
interneta. Komunikacioni sistem koji omogućava prenos podataka sa jednog na neki drugi računar
nije kompletan. Današnji računari mogu da izvršavaju više procesa u isto vrijeme. Krajnji cilj
komunikacije preko interneta je komunikacija između udaljenih procesa. Iz tog razloga neophodan je
metod za identifikaciju procesa. Kod TCP / IP arhitekture, ova identifikacija se naziva adresom porta.
Adrese porta su 16 – bitne. Svi procesi koji se izvršavaju na istom hostu imaju različite adrese
portova.

Podslojevi sloja veze i njihova uloga

Sloj veze se sastoji iz 2 podsloja:
- Podsloj pristupa mediju, odnosno MAC podsloj (medija access control)
- Podsloj ispravljanja veze, odnosno LLC podsloj (logical link control)
MAC adresa je jedinstveni identifikator kod mnogih oblika mrežne opreme. Na mrežama kao što su
Ethrnet, MAC adrese dozvoljavaju svakom rečunaru da bude jedinstveno identifikovan i dozvoljava
okvirima da budu obilježeni za specifične računare.
Kontrola logičke veze (LLC) održava vezu između računara pošiljaoca i računara primaoca, tokom
prenosa podataka. Paket kontrole logičke veze sastoji se od 3 polja: odredišna pristupna tačka usluge
– DSAP, izvorišna pristupna tačka usluge – SSAP i LLC.

MAC adresa pojam, struktura i uloga

MAC adsresa je fizička adresa kartice i sadrži informaciju o tipu – proizvođaču kartice kao i serijski
broj tako da je time isključena mogućnost da se pojave dvije kartice sa istom MAC adresom.
Uglavnom i koristi se za identifikaciju pri pristupu mreži. MAC adresa je 48 – bitni broj, koji se
najčešće prikazuje kao 12 – cifreni heksadecimalni broj, grupisan u 6 grupa po dvije cifre razdvojene
crticama.

Osnovne f – je sloja veze podataka:

- Osigurava uslugu za mrežni sloj
- Određuje način grupisanja bitova fizičkog nivoa u okvire
- Rješava pogreške pri prijenosu
- Reguliše tok okvira tako da ne dođe do zagušenja
- Odgovornost za pouzdan i efikasan prenos podataka od uređaja do uređaja
- Kontrola načina slanja podataka medijumu

Osnovne f - je transportnog sloja:

Zadatak transportnog sloja jeste obrada poruka na krajnjim tačkama – izvorištu i odredištu. Ovaj sloj
uspostavlja, održava i prekida virtuelne veze za prenos podataka između izvorišta i odredišta.
Transportni sloj je zadužen za nabavku mrežne adrese odredišta, podjelu podataka na segmente
pogodne za slanje, prilagođavanje brzine prijenosa mogućnostima strane sa slabijim preformansama,
osiguravanje prenosa svih segmenata, eliminisanju dupliranih segmenata i nesto. Ovaj sloj može
izvršavati i dodatnu kontrolu grešaka pri prijenosu.

Usluge koje se obezbijeđuju za mrežni sloj

Sloj veze podataka može da obezbjedi različite usluge za mrežni sloj, najčešći tipovi usluga su:
- Prijenos podataka bez uspostavljanja direktne veze i bez potvrde o njihovom prijemu
Tx računar šalje nezavisne okvire za Rx i ne zahtjeva potvrdu o prijemu. Nema uspostaljanja niti
raskidanja logičke veze. Ako se neki okvir izgubi, ovaj sloj to ne registruje. Pogodno je za mjesta sa
malom vjerovatnoćom greške i za saobraćaj u realnom vremenu. Npr. prenos govora - gdje je
najbitnije kašnjenje 11. Koristi se većinom kod LAN - ova. Ispravljanje grešaka se prepušta višim
slojevima. Koristi se većinom kod LAN - ova.
- Prijenos podataka bez uspostavljanjem direktne veze i sa potvrdom o njihovom prijemu
Pouzdanija usluga. Ne uspostavlja se logička veza između Tx i Rx. Zahtjeva se potvrda o prijemu za
svaki primljeni okvir. Kada se utvrdi da neki okvir nije stigao Tx strana ga ponavalja. Usluga je
pogodna za kanale sa visokim šumom npr. bežični sistemi.
- Prijenos podtaka sa uspostavljanjem direktne veze i sa potvrdom o njihovom prijemu
Uspostava veze između Tx i Rx prije razmjene podataka. Svaki poslati okvir se numeriše. Garantuje se
da je takav okvir primljen. Primjena npr. za vezu između rutera, tj. za veze od tačke do tačke. Ruter se
na mrežnom sloju „opterećuje“ algoritmima za rutiranje, a ne sa izgubljenim okvirima.
3 odvojene faze prenosa:
- Inicijalizacija promjenljivih i brojača koji vode računa o primljenim okvirima
- Prenosi se jedan ili više okvira
- Veza se raskida, oslobađaju se promjenljive, baferi i drugi resursi

Horzontalna komunikacija predstavlja mogućnost projektovanja protokola jednog sloja na isti način
kao da on direktno komunicira sa udaljenimm sagovornikom tj. bez korištenja protokola koji se
koriste ispod njega.
Vertikalna komunikacija je osobina slojeva da komuniciraju sa višim / nižim slojevima. Vertikalna
komunikacija podrazumijeva enkapsulaciju.

Princip enkapsulacije u kontekstu računarskih mreža: protokoli nižeg niova preuzimaju podatke
dobijene od protokola višeg nivoa, dodaju sopstvene kontrolne parametre (zaglavlje) i takav skup
podataka prosljeđuju protokolu nižeg nivoa koji primjenjuje isti princip.

5 izvora grešaka:
- Prekid linije – je katastrofalan uzrok greške i onemogućuje prenos. Prekidi se često dešavaju
na kratko vrijeme. Ovaj tip greške može da uzrokuje greške uređaja, spoljnog prekida, gubitak
nosećeg signala.
- Bijeli Gaussov šum – nastaje kod svih električnih signala. On ne predstavlja problem sve dok
ne postane toliko jak da nadvlada proces prenosa podataka. Preventivno povećava se snaga
signala.
- Impulsni šum – je osnovni uzrok grešaka prilikom prenosa podataka. Može da traje 1 / 100
sekunde. Uzrokuju ga nagle promjene sturje, a kao prevencija vrši se oklapanje kalova i
eventualno njihovo izmještanje.
- Preslušavanje – uzrokuju ga bliski kablovi i nedovoljno razmaknuti opsezi frekvencija. Kao
prevencija povećava se frekvencijski opseg signala i vrši se izmještanje kablova.
- Eho – uzrokuju ga loše veze gdje se signal reflektuje do izvorišta. Kao prevencija provjeravaju
se konektori ili podešavaju uređaji.
- Slabljenje – je gubitak jačine signala dok putuje od prijemnika do predajnika. Povećava se sa
rastojanjem, a kao prevencija se upotrebaljava pojačivać.
- Intermodulacioni šum – u njemu signali iz 2 kola se spajaju i stvaraju novi signal koji upada u
frekvenciju koja je rezervisana za drugi signal. Uzrokuje ga signal nastao kombinacijom iz više
prenosnih sistema a kao prevencija upotrebaljavaju se oklopljeni kablovi i vrši se njihovo
izmještanje
- Harmonijska izobličenja – uzrok su pojačivaći koji mijenjaju fazu nekorektnim pojačavanjem
ulaznog signala a kao prevencija se vrši podešavanje uređaja
Tehnike za korekciju grešaka:
- Backward Error Correction – jednostavno, efikasno, jeftino i najčešće je u upotrebi. Korekcija
se vrši retransmisijom podataka. Prijemnik kada detektuje grešku traži od predajnika da
ponovo pošalje poruku
 - Forward Error Correction – korekcija greške unaprijed. Prijemnik na osnovu primljenih
podataka može sam da ispravi grešku, bez retransmisije. Dodatne bite računamo pomoću
poruke.

Razlika između sistemskih i nesistemskih kodova

Kod sistemskih kodova moguće je iz svake kodne riječi izdvojiti podskup bita koji sadrži korisnu
informaciju dok ostali biti služe kao dopunski biti čija je jedina uloga obezbjediti dovoljno
Hammingovo rastojanje između kodnih riječi. Drugim riječima, u slučaju da je primljena kodna riječ
ispravna, simbol je moguće odrediti samo iz informacionih bita, uz potpuno odbacivanje redudantnih
bita. Nesistemski kodovi su oni kod kojih ovaj uslov nije ispunjen.

Razlika između linearnih i nelinearnih kodova

Kod linearnih kodova svaki redudantni bit ili je jednak nekom od informacionih bita ili je jednak sumi
po modulu 2 nekih od informacionih bita. Kod nelinearnih kodova redudantni biti mogu biti i neka
općenitija f – ja informacionih bita.

Razlika između blokovskih i konvolucionih kodova

Kod blokovskih kodova redudantni biti uvijek zavise samo od informacionih bita unutar tekućeg
bloka, dok kod konvolucioni kodovi imaju jaču sposobnost detekcije grešaka, ali su komplikovaniji i
kod njih dolazi do propagacije greške, odnosno greška u jednom bloku odražava se i na one koji
slijede.

Hammingova udaljenost dvije kodne riječi se definiše kao broj bita na kojima se ove dvije riječi
razlikuju. Ova definicija udaljenosti zadovoljava tipične osobine koje se očekuju od metričke f – je
poput nenegativnosti, simetričnosti i nejednakosti trougla.

Usnopljene greške reda r – su takve skupine bita u kojima najviše r – 1 uzastopnih bita mogu biti
ispravni, a svi ostali su pogrešni. Kako u uzastopnim greškama postoje određene pravilnosti njih je
lakše otkriti nego greške koje nastaju na mnogo slučajno raspoređenih bita. Dobra osobina CRC
kodova je što su se oni pokazali iznimno dobri za detekciju usnopljenih grešaka.