BOSNA I HERCEGOVINA

FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE

HERCEGOVAČKO-NERETVANSKI KANTON
OPĆINA JABLANICA
JU SREDNJA ŠKOLA JABLANICA

DŽEMAL BIJEDIĆ
Državnik i političar

Mentor: Helbet Majda, IVa

Senada Ćosić, prof. Klepo Merima, IIIb
Jablanica, decembar, 2017.
 Džemal Bijedić- državnik i političar

UVOD

Džemal Bijedić. Ko je bio Džemal Bijedić? U historiji je zabilježen kao Titov saradnik koji je
ubijen jer je bio „prvi Musliman predsjednik jugoslovenske Vlade“. Mnogi smatraju da je on bio
žrtva jugoslovenske zavjere jer je bio vrlo kompleksna politička pojava. Od prosječnog đaka u
osnovnoj školi u mostarskoj Gimnaziji i studenta Pravnog fakulteta sa prosječnom ocjenom,
1971. godine popeo se na poziciju predsjednika jugoslovenske Vlade i tako postao „drugi
čovjek“ u Jugoslaviji. On je jedan od rijetkih političara koji je imao političke padove i uspone, a
da padovi nisu bili rezultat velikih afera, niti su usponi bili spektakularni. Džemal Bijedić je u
svojoj ličnosti objedinio mnoge vrijednosti koje je Bosna i Hercegovina baštinila u 20. stoljeću.
Odlučni antifašista uoči Drugog svjetskog rata, aktivni sudionik antifašističkog pokreta tokom
Drugog svjetskog rata, borac za privredni razvoj Hercegovine 1950-ih godina, jedan od incijatora
privredne i političke integracije Bosne i Hercegovine od početka 1960-ih godina, sudionik
procesa nacionalne afirmacije Muslimana krajem 1960-ih godina, borac za reformu
jugoslovenske federacije početkom 1970-ih godina, čiji je rezultat afirmacija državnosti Bosne i
Hercegovine, lider jugoslovenske Vlade koja je afirmirala Jugoslaviju u međunarodnim
okvirima-sve je to bio Džemal Bijedić1. (slika 1.)

Slika 1. Džemal Bijedić

1
Kamberović H. (2017). Džemal Bijedić- politička biografija (str.11)

|2
 Džemal Bijedić- državnik i političar

1. Biografija

U srcu Hercegovine, Mostaru, 22. aprila 1917. godine rođen je Džemal Bijedić, sin Adema i
Zarife Bijedić. Džemal Bijedić potiče iz ugledne trgovačke porodice. Osnovnu školu je završio
1928. godine u okviru Vježbaonice Učiteljske škole, a zatim je pohađao Državnu gimnaziju u
Mostaru. Nakon završene mature upisao je studij prava na Pravnom fakultetu u Beogradu. Kao
student prava na Univerzitetu u Beogradu nadahnuo se ljevičarskom idejama, što je kasnije
opredjelilo njegov čitav život. Zbog svojih ideja bio je u zatvoru i hapšen četiri puta. Bio je član
Tamburaškog zbora KUD Abrašević, gdje mu je glavni instrument bio bubanj. Džemal je bio
oženjen sa Razijom Bijedić (slika 2.) i dobio dva sina: Milenka i Dragana te kćerku Azru.

Slika 2. Džemal Bijedić i Razija Bijedić

|3
 Džemal Bijedić- državnik i političar

2. Politička aktivnost

Džemal Bijedić imao je burnu političku karijeru. Za šezdeset godina života prošao je sve
stepenice u hijerarhiji komunističkog pokreta od sekretara Mjesnog komuniteta Komunističke
partije do predsjednika Saveznog izvršnog vijeća (SIV-a). Njegova karijera nije uvijek imala
uzlaznu putanju, ali je on jedan od rijetkih komunističkih aktivista čiji padovi nisu bili
dramatični i vezani za velike afere. Kao student prava na Univerzitetu u Beogradu nadahnuo se
ljevičarskim idejamam što je kasnije opredijelilo njegov čitav žvot.2 Iz Drugog svjetskog rata je
izašao kao oficir OZNA-e i jedno vrijeme je radio u Ministarstvu unutrašnjih poslova BiH kao
pomoćnik ministra (1946.-1948.), a potom je imenovan za generalnog sekretara Vlade (1948.-
1949.). Nakon odlaska sa mjesta generalnog sekretara Vlade NRBIH Džemal Bijedić se
angažirao u Upravi za agitaciju i propagandu CKKPBIH, te kratko vrijeme bio pomoćnik
predsjednika Komiteta za zakonodavstvo i izgradnju narodne vlasti Vlade FNRJ u Beogradu, a
zatim se vratio u Mostar i veoma aktivno politički djelovao, najprije kao predsjednik Oblasnog
odbora Narodnog fronta Hercegovine (1949.-1950.), a zatim kao sekretar Oblasnog komiteta
Komunističke patrije Bosne i Hercegovine za Hercegovinu, a potom i kao predsjednik Narodnog
odbora sreza Mostara (1955.-1958.). U međuvremenu je od 1953. do 1955. bio sekretar Glavnog
odbora SSRN Bosne i Hercegovine. Krajem 1950-tih godina završava svoju karijeru na
regionalnoj razini. Godine 1960. prvi put je ušao u Saveznu vladu, a od 1963. do 1971. bio je
jedno vrijeme predsjednik Republičkog vijeća Skupštine BiH, a potom predsjednik Skupštine
Bosne i Hercegovine. Od 1971. obavljao je dužnost predsjednika Saveznog izvršnog vijeća u dva
mandata. Tri su ključna polja na kojima je Bijedić vodio svoju političku akciju sredinom 1960-
tih godina. BiH je tada pokrenula proces integracije svojih regija kako bi sama postala dovoljno
stabilna. To se provodilo kroz integraciju zapadne Hercegovine u bosanskohercegovačke okvire
otvaranjem procesa skidanja hipoteke ustaštva sa tog kraja s ciljem da se Hrvati iz zapadne
Hercegovine uključe u novu društvenu realnost. Druga stvar na kojoj je Bijedić radio bila je
nacionalna afirmacija muslimana. Brojnim akcijama, između ostalog i akcijom 1001 škola,
poslao je mnoge Bosance i Hercegovce u školske klupe, te je otvorio islamski fakultet. U vrijeme
kada su se o tome vodile velike debate on je bio predsjednik Skupštine Bosne i Hercegovine i s
te pozicije imao snažan utjecaj na čitav taj proces. Odlučno je odbacivao koncept jugoslavenstva

|4
 Džemal Bijedić- državnik i političar

i koncept bosanstva kao opcije nacionalnog identiteta bosanskohercegovačkih muslimana,

zalažući se za opciju muslimanstva. On se nikada nije stidio toga što je musliman. Važan
Bijedićev angažman vezan je i za obnovu Bosanske krajine nakon zemljotresa 1969. godine.
Kada je Bijedić dobio mandat da sastavi saveznu vladu, političke okolnosti u Jugoslaviji su bile
veoma zategnute među pojedinim republičkim elitama. Bijedić je svoju pažnju usmjerio na
stabilizaciju političke situacije, ali se najviše bavio ekonomskim pitanjima. Kao predsjednik
Saveznog izvršnog vijeća Bijedić se više od bilo kojeg drugog predsjednika Vlade, osim Josipa
Broza Tita, bavio vanjskopolitičkim temama. Međutim, on nije bio ključni kreator niti idejni
tvorac jugoslavenske vanjske politike, jer je to polje bilo rezervirano isključivo za šefa države,
ali je bio jako važna ličnost u koju je Tito imao veliko povjerenje i koji je često po Titovim
zamislima krčio puteve kojima je potom on sam išao. Bijedić je autorativno zauzimao stavove iz
oblasti vanjske politike bez obzira što neki, čak i u njegovoj Vladi, nisu s time uvijek bili
saglasni. U vrijeme svog mandata Bijedić je obišao veliki broj zemalja, uključujući i najveće sile
svijeta: Sjedinjene američke države, Sovjetski savez i Kinu. Posebno je aktivan bio u kontaktima
s nesvrstanim zemljama Bliskog istoka i Srednjeg istoka.3 (slika 3.)

Slika 3. Džemal Bijedić u posjeti Indiji 1973g.

2
Kamberović H. (2010). Džemala Bijedića treba kazniti-Pokušaj političke diskreditacije Džemala Bijedića 1960 godine; (str.
115)
3
Kamberović H. (2017). Džemal Bijedić- politička biografija (str. 401)

|5
 Džemal Bijedić- državnik i političar

2.1. Tri polja aktivnosti Džemala Bijedića

U moru uzburkane jugoslovenske političke scene, Džemal Bijedić borio se na tri polja. Svoje
aktivnosti usmjerio je na integraciju i ravnopravnost Bosne i Hercegovine u jugoslovenskom
društvu. Naročito jak akcenat stavio je na razvoj privrede, do tada slabo razvijene u Bosni i
Hercegovini. Upečatljiva je njegova uloga u zalaganju za privredni razvoj Hercegovine, sreza
Mostarskog. Značajno političko djelovanje usmjerio je na razvoj zapadne Hercegovine, krajeva
naseljenih hrvatskim stanovništvom. Počinje teška, duga i mukotrpna borba sa vlastima da se
privredno osnaži Mostarski srez. Počinje izgradnja Aluminijskog kombinata, Tvornice glinice,
infrastrukturne komunikacije te pruge Sarajevo-Ploče. Počinje „zlatno doba“ razvoja Mostara,
koji je bio u velikom zaostajanju za jugoslovenskim prosjekom sve do dolaska Džemala Bijedića
na funkciju predsjednika mjesnog odbora partije. Bijedić je došao u Saveznu vladu 1960. godine,
gdje se zalagao za ravnopravnost Bosne i Hercegovine u jugoslovenskoj federaciji. Bijedić
smatra da Bosna i Hercegovina zaostaje i u privrednom i političkom stanju za ostalim
republikama i pokrajinama. Brani ideju da republike moraju preuzeti veću odgovornost za
vlastiti razvoj. Zalaže se za ideju da svi narodi svoja suverena prava ostvaruju u federaciji
ravnopravno što im je zagarantovano Ustavom. Džemal Bijedić se posebno zalagao za afirmaciju
nacionalnog identiteta Muslimana, ističući da je nacionalnost prije svega društveno-historijski i
socijalno-ekonomski fenomen. Nacionalnost ima materijalne pretpostavke i sadržine, a onda i
elemente svijesti, jezika i kulture čime je dijelom uslovljena i oblikovana.4 Proces njegove borbe
za afirmaciju nacionalnog identiteta Muslimana je kulminirao na XVII sjednici CKSKBIH 1968.
godine kada su Muslimani priznati kao zasebni nacionalni identitet. U vrijeme kada se odvijao
proces nacionalne afirmacije Džemal Bijedić je obavljao jednu od najviših republičkih dužnosti-
bio je predsjednik Republičkog vijeća Skupštine a nakon toga i predsjednik Skupštine SR Bosne
i Hercegovine. Zbog toga su stavovi koje je on zastupao imali veliku težinu i politički značaj.
Drugi primjer Džemalovog sudjelovanja u afirmaciji Muslimana kao nacije je njegov govor na
sjednici Predsjedništva Skupštine SR Bosne i Hercegovine gdje zauzima jasan stav 1971. godine
i ohrabruje Muslimane da se na predstojećem popisu stanovništva izjasne kao Muslimani.

4
Kamberović H. (2017). Džemal Bijedić- politička biografija (str. 154)

|6
 Džemal Bijedić- državnik i političar

2.2. Nesreća ili zavjera

Tuga zbog smrti Džemala Bijedića je bila ogromna jer je došla iznenada. U šestoj deceniji 18.
januara 1977. godine u tragičnoj avionskoj nesreći kod Kreševa završen je jedan život u kojem je
više od 40 godina bila revolucija. Ostala je tuga i praznina u rodnom Mostaru, u Bosni i
Hercegovini, u Jugoslaviji. Osiromašeni smo... Teorije zavjere, koje su izgrađene oko Bijedićeve
pogibije, uvijek će postojati i imati svoje pristalice. Nakon Bijedićeve pogibije odmah su
pokrenute brojne incijative za podizanje spomenika ili građenje drugih vrsta sjećanja na njegov
život. Općinska konferencija SSRN Mostar je u svom prijedlogu da se mostarskom univerzitetu
da ime Džemal Bijedić istakla da je Džemal „ za Bosnu i Hercegovinu i svoj rodni Mostar bio i
ostao jedan od najzaslužnijih utemeljivača i graditelja“ te da je istodobno „izrastao u državnika
jugoslovenaskog i međunarodnog profila.“ Bijedićevo ime nose brojne ulice, škole, univerzitet u
Mostaru5 i bolnički centri. (Slika 4.)

Slika 4. Univerzitet Džemal Bijedić u Mostaru

5
Kamberović H. (2017). Džemal Bijedić- politička biografija (str. 397)

|7
 Džemal Bijedić- državnik i političar

3. Zaključak

Zelenooka rijeka svojim tokom i historijom svjedočila je o velikim događajima, ljudima... tako je
svjedočila i o drugu Džemi. U luku Starog mosta uklesalo se ime vedrog, poštenog čovjeka
pravih ljudskih vrlina. Kod svih će zauvijek ostati uspomena na čovjeka koji je volio ljude, koji
je znao da usreći, obraduje i razumije obične ljude. Prostodušni vizionar Džemal Bijedić je i
želio da ga vole, a ne strahopoštuju. Ostao je jednostavan, neposredan u maniru i držanju, u
odnosu prema ljudima ostao je nepromijenjen bez obzira na uspone i funkcije. Džemal je bio
daleko od komuniste dogmatskog profila, nije izigravao nikakvu veličinu niti Bogom
predodređenog čovjeka sa misijom na zemlji. Bio je skroman čovjek. Bio je prvi musliman
predsjednik vlade sa jasnim i glasnim ciljevima. Džemal Bijedić, čovjek koji je svoj politički a i
privatni život potrošio na povezivanje i prevazilaženje društvenih podjela. Bijedićeva velika
istrajnost u svojim ciljevima svela se na kraju u jednu rečenicu „ubili su ga“. Sve ovo nije ništa
novo ni nepoznato za ljude koji su rođeni kao revolucionari. Pogotovo ne za one poput Džeme
koji su revolucionari i nakon revolucije. Vječno će ostati upamćen kao veliki optimista, vedar i
neumorni radnik velikog srca, koji je koračao kroz život uspravno. Čovjeka koji nije imao stanka
i koji je cijeli život posvetio za dobro naroda. Bio je čovjek koji nije znao da mrzi, a to je
svakako najveći ljudski kvalitet. Kroz život se vodio parolom „poštuj ako želiš biti poštovan“.
Danas, Džemal Bijedić bi bio ponosan na Bosnu i Hercegovinu, a posebno na svoj Mostar koji je
uspio da se odbrani i opstane u najtežim danima agresije koja je izvršena na Bosnu i
Hercegovinu. U svim iskrenim Mostarcima, kuca srce Džeme i živjet će vječno dok bude
postojao ijedan Mostarac i iskreni Bosanac i Hercegovac na ovoj planeti Zemlji.

|8
 Džemal Bijedić- državnik i političar

4. Literatura

Kamberović H. (2010). Džemala Bijedića treba kazniti-Pokušaj političke diskreditacije Džemala

Bijedića 1960 godine; Institut za historiju, Sarajevo
Kamberović H. (2017). Džemal Bijedić- politička biografija; Udruženje za modernu historiju,
Sarajevo

Ostali literaturni izvori:

a) http literaturni izvori
http://www.nezavisne.com/novosti/bih/Bahrudin-Bijedic-Dzemal-Bijedic-je-ubijen-Tito-nista-
nije-znao/226959, preuzeto 18. 11. 2017.
https://www.vecernji.ba/vijesti/dzemal-bijedic-je-ubijen-tito-nista-nije-znao-915840,
preuzeto 18.11.2017.

5. Dodatak
5.1. Popis slika

Slika 1. Džemal Bijedić, preuzeto sa

(https://www.google.ba/search?q=dzemal+bijedi%C4%87&safe=active&rlz=1C1AOHY_enBA766BA766&source=lnms&tbm=
isch&sa=X&ved=0ahUKEwjQ24CMgMnXAhUC0xoKHYbUCV0Q_AUICigB&biw=1440&bih=742#imgrc=4Krn4sCO-JXM

Slika 2. Dzemal Bijedić i Razija Bijedić, preuzeto sa

https://www.google.ba/search?q=dzemal+bijedi%C4%87&safe=active&rlz=1C1AOHY_enBA766BA766&source=lnms&tbm=i
sch&sa=X&ved=0ahUKEwjQ24CMgMnXAhUC0xoKHYbUCV0Q_AUICigB&biw=1440&bih=742#imgrc=xAYabJd-HIxUmM

Slika 3. Džemal Bijedić u posjeti Indiji 1973g., preuzeto iz Husnija Kamberović, Džemal Bijedić-politička
biografija

Slika 4. Univerzitet Džemal Bijedić u Mostaru, preuzeto sa http://www.prozor-x.com/wp-

content/uploads/2016/03/univerzitet_dzemal_bijedic15022015-620x400.jpg

|9
 Džemal Bijedić- državnik i političar

Sadržaj:

UVOD…………………………………………………………………………...…………………………….2
1. Biografija ................................................................................................................................. 3
2. Politička aktivnost ................................................................................................................... 4
2.1. Tri polja aktivnosti Džemala Bijedića.............................................................................. 6
2.2. Nesreća ili zavjera ............................................................................................................ 7
3. Zaključak ................................................................................................................................. 8
4. Literatura ................................................................................................................................. 9
5. Dodatak ................................................................................................................................... 9
5.1. Popis slika ........................................................................................................................ 9

| 10