Stratonikeia Kırmızı Astarlıları

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ARKEOLOJİ ANA BİLİM DALI
KLASİK ARKEOLOJİ BİLİM DALI
STRATONİKEİA KAZILARINDA BULUNAN ROMA DÖNEMİ

KIRMIZI ASTARLI SERAMİKLERİ
NEVZAT KARACA
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
DOÇ. DR. MEHMET TEKOCAK
Bu çalışma BAP tarafından 18203015 Nolu YL/Doktora tez projesi olarak desteklenmiştir
KONYA-2019
2
3
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER....................................................................................................................................... i
ÖNSÖZ ...................................................................................................................................................iii
ÖZET ......................................................................................................................................................iii
ABSTRACT ............................................................................................................................................v
KISALTMALAR VE BİBLİYOGRAFYA ......................................................................................... vi
1.GİRİŞ................................................................................................................................................... 1
1.1. Amaç ................................................................................................................................ 1
1.2.Kapsam ............................................................................................................................. 1
1.3.Yöntem ............................................................................................................................. 2
2.STRATONİKEİA ANTİK KENTİ ................................................................................................... 3

3.ROMA DÖNEMİ KIRMIZI ASTARLI SERAMİKLER .............................................................. 4
3.1.Afrika Kırmızı Astarlı Seramikleri ............................................................................... 7
3.1.1.Hamur ve Astar .......................................................................................................... 9
3.1.2. Üretim Merkezi ve Teknikleri ................................................................................ 10
3.1.3. Bezeme .................................................................................................................... 11
3.2.Geç Roma C – Foça Kırmızı Astarlı Seramikleri ...................................................... 12
3.2.1. Hamur ve Astar ....................................................................................................... 13
3.2.2.Üretim Merkezi ve Teknikleri ................................................................................. 14
3.2.3. Bezeme .................................................................................................................... 15
3.3. Kıbrıs Kırmızı Astarlı Seramikleri ............................................................................ 16
3.3.1.Hamur ve Astar ........................................................................................................ 17
3.3.3. Bezeme .................................................................................................................... 18
3.4. Çandarlı Seramiği........................................................................................................ 20
3.4.1. Hamur ve Astar ....................................................................................................... 20
i
4. STRATONİKEİA ROMA KIRMIZI ASTARLI SERAMİKLERİ ........................................... 22
4.1. Afrika Kırmızı Astarlı Seramikleri ............................................................................ 22
4.1.1. Form 1 ..................................................................................................................... 22
4.1.2.Form 2 ...................................................................................................................... 22
4.1.3. Form 3 ..................................................................................................................... 23
4.1.4. Form 4 ..................................................................................................................... 23
4.1.5. Form 5 ..................................................................................................................... 24
4.1.6. Form 6 ..................................................................................................................... 24
4.1.7. Form 7 ..................................................................................................................... 25
4.1.8. Form 8 ..................................................................................................................... 25
4.1.9. Form 9 ..................................................................................................................... 26
4.1.10. Form 10. ................................................................................................................ 26
4.1.11. Form 11 ................................................................................................................. 27
4.2. Geç Roma C - Foça Kırmızı Astarlı Seramikleri ...................................................... 27
4.2.1. Form 12 ................................................................................................................... 27
4.2.2. Form 13 ................................................................................................................... 28
4.2.3. Form 14 ................................................................................................................... 28
4.2.4. Form 15. .................................................................................................................. 30
4.3. Geç Roma D - Kıbrıs Kırmızı Astarlı Seramikleri ................................................... 31
4.3.1. Form 16 ................................................................................................................... 31
4.4. Çandarlı Seramiği........................................................................................................ 31
4.4.1. Form 17 ................................................................................................................... 31
5. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ................................................................................................. 32

KATALOG .......................................................................................................................................... 35
LEVHALAR ........................................................................................................................................ 88
HARİTALAR..................................................................................................................................... 102
ii
ÖNSÖZ
Seramik sanatı, arkeolojik araştırmalarda içerisinde en önemli konulardan birisidir.

Bununda temelinde insanoğlunun hayatta kalmak adına yaptığı uğraşların en eskilerinden biri
olması yatmaktadır. Düşük maliyeti ve doğada kolay bulunabilmesi sebebiyle seramik objeler
tüm ören yerlerinde sıklıkla bulunabilmektedir. Dolayısıyla tarihleme kriteri olarak bu objeler
büyük önem taşımaktadır. Seramik objeler, zamanla insanların temel ihtiyaçlarını
karşılamalarının yanında dinsel, sosyal ve ticari anlamda da önemli yer tutmaktadır. Özellikle
yapılan kazılarda elde edilen veriler doğrultusunda kentler arasında ticaret varlığı- ağı
hakkında önemli bilgiler edinebiliriz. Öte yandan bu seramiklerin yerel üretim mi yoksa
ithalat ürünü mü olduğu hakkında da bilgi edinmemizi sağlar. Dinsel anlamdaki etkisi farklı
kültürlerde farklı şekillerde karşımıza çıkmaktadır. Örneğin Geometrik Dönemde Dipylon
Mezarlığı’nda ölülerin başlarına mezar steli olarak vazoların konduğu görülmüştür.
Bahsettiğimiz tüm bu etkenler ve seramiğin araştırma geçmişindeki derinlik bizleri bu bilime
yoğunlaşmamızda açık tesiri olmuştur.
Tez konumuzu oluşturan bu başlık altında oluşturulan gruplardan da anlaşılacağı gibi

antik dönemde vazoculuğun insanoğlunun başlangıcından başlayan bu serüven günümüze
kadar kesintisiz devam etmektedir. Tabi ki nasıl günümüzde kaliteli işçilik ve ondan daha
basit üretimlerin fiyat ve talepleri farklı ise antik dönemde de bu şekilde olduğu bilinmektedir.
Dolayısıyla tezimizde bahsettiğimiz bölgeler bu alanda söz sahibi olan yerlerdir. Bu bölgeler
tüm coğrafya ile hem etkileşim içerisinde kalmışlar hem de ekonomik açıdan gelir elde
etmişlerdir. Bizlerde bu sayede antik dönemdeki ticaret ağı hakkında bilgi ediniriz.Kıymetli
arkeolog arkadaşım Zehra CEYLANCI’ ya destek ve yardımı için sonsuz teşekkürler.
“Stratonikeia Kazılarında Bulunan Roma Dönemi Kırmızı Astarlı Seramikleri” başlığı

altında incelediğimiz tezimiz için gerek konuyu belirlemek ve gerekse literatür
araştırmalarında yardımlarını esirgemeyen kıymetli hocam Doç. Dr. Mehmet TEKOCAK’ a
sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Öte yandan bugünlere gelmemi sağlayan aileme minnettarım.
Tez yazımı sırasında yardımları olan arkeolog arkadaşlarıma teşekkür ederim.
Nevzat KARACA
KONYA - 2019
iii
iv
v
KISALTMALAR VE BİBLİYOGRAFYA
Adak-Adıbelli 2006 : I.Adak-Adıbelli, Tarsus Geç Roma Seramiği, Ankara

Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2006.
Atik 1995 : N. Atik, “Die Keramik aus den Südthermen von Perge.”
1995.
Atlante I 1981 : Enciclopedia dell’arte Antica Classica e Orientale Delle
forme ceramiche I, Roma, 1981.
Ayaz 2014 : M. Ayaz, Asos Kuzey Stoası Kırmızı Astarlı Roma

Seramiği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Çanakkale,
2014.
Aydaş 2006 : M. Aydaş, “Gladiatorial Inscriptions from Stratonikeia in
Caria”, Epigraphica Anatolica 39, Bonn, 2006.
Boysal 1985 : Y. Boysal, “1984 Yılı Stratonikeia Kazısı”, KST 7, 1985.
Boysal 1987a : Y. Boysal, “Stratonikeia Kazısı 1986 Çalışmaları”, KST

9.2, 1987.
Boysal 1987b : Y. Boysal, “Stratonikeia Nekropolü’nün Tarihsel Süreci”,
içinde: (Ed. H.R. Çongur) Remzi Oğuz Arık Armağanı,
Ankara, 1987.
Boysal 1990 : Y. Boysal, “Die Bauten der hellenistischen Stadt
Stratonikeia”, Documents of the XIII. International
Congress for Classical Archaeology 1988 (1990).
Boysal 1992 : Y. Boysal, “Eskihisar 1991 Kazısı”, KST 14.2, 1992.
Crowfoot 1957 : J.W. Crowfoot - G.M. Crowfoot - Kenyon. The Objescts

from Samaria. Samaria - Sebasta III, London, 1957.
Dechellet 1904 : Dechellet Les Vases Ceramiquesomes de la Gaule

Romaine, 1904.
Doksanaltı 2006 : E.M. Doksanaltı, Knidos Kap Krio Kazı Alanı,

Yayınlanmamış Doktora Tezi, , Konya, 2006.
vi
Ergürer 2012 : H.Ergürer, Parion Roma Dönemi Seramiği, Doktora Tezi,
Erzurum, 2012.
Erol 2011 : D. Erol, Smyrna Agorasında Ele Geçen Terra Sigillata ve

Geç Roma Seramiği, Yayınlanmamış Doktora Tezi. İzmir,
2011.
Falbe 1983 : C. T. Falbe, Rescherches sur I’ emplacement de Carthage,
1983.
Fırat 1999 : N. Fıratlı, Perge Konut Alanı Keramiği, Yayınlanmamış
Doktora Tezi, 1999.
Gassner 1997 : Gassner, “Das Südtor der Tetragonas-Agora Keramik und
Kleifunde”, Forshungen in Ephesos, XII: 1/1, Wien, 1997.
Greene 1992 : Greene, Roman Pottery, California, 1992.
Hayes 1972 : J. W. Hayes, Late Roman Pottery, London, 1972.
Hayes 1973a : J. W. Hayes, “Roman Pottery from the South Stoa at
Corinth”, Hesperia 42, 1973, 416-470.
Hayes 1973 b : J. W. Hayes The Roman Deposits. 2. The Pottery’ in J
Boardman and J. Hayes, Excavations at Tocra 1963 –1965
II, The Archaic Deposits II, and Later Deposits. BSA
suppl.Vol. no.10, London, 108- 119. Pl. 52-53.
Hayes 1976 a : J. W. Hayes “Pottery Stratified Groups, Excavations at
Carthage 1975 ; Conducted by The University of
Michigan.”Vol. I. ed. J.H. Humprey. Tunis.
Hayes 1976 b : J. W. Hayes Roman Pottery in the Royal Ontaria

Museum. Toronto.
Hayes 1978 : J. W. Hayes “Pottery reports, Excavations at Carthage

1976; Conducted by The University of Michigan.” Vol. I.
Ed.J.H. Humprey. Ann Arbor.
Hayes 1980 : J.W. Hayes,Supletement to Late Roman Pottery, London,

1980.
vii
Hayes 1985 : J.W. Hayes,” Sigillate Orientali”, tavolo XVI, 1985.
Hayes 1992 : J.W. Hayes,” The Pottery; Excavations at Saraçhane in

İstanbul, Vol.II, 1992.
Hayes 1997 : J.W. Hayes,Handbook of Mediterrenean Roman Pottery,

British Museum Press. London, 1997.
Hayes 2001 : J.W. Hayes, “ Les Sigilees Oriantales”, (ED. E. Geny),

Ceramiques Hellenistique Et Romeines III, Paris, 2001.
Hayes 2008 : J.W. Hayes, The Athenaian Agora; Roman Pottery Fine-
Ware İmports, 2008.
Johansen 1971 : C. F. Johansen, “Les Terres Sigillées”, (Ed. A.P.

Christensen – C.F. Johansen), Les Poteries Hellénistiques
et lesTerres Sigillées Orientales, Fouilles et Recherches de
la Fondation Carlsberg 1931-1938, Hama III. 2,
Copenhague,1971, 55-204.
Jones 1950 : F.F. Jones, The Pottery; Excavations at Gözlü Kule

Tarsus, The Hellenistic and Roman Periods, ed H.
Goldman, Vol I, Princeton, 1950.
Kadıoğlu 2012 : M. Kadıoğlu, “Stratonikeia (1977-1999)”, içinde: (Ed. O.

Bingöl – A. Öztan – H. Taşkıran), DTCF Arkeoloji
Bölümü Tarihçesi ve Kazıları (1936-2011)
Anadolu/Anatolia, EkDizisi: III.2, Anı Armağan Serisi,
Ankara, 2012.
Kaletsch 2001 : H. Kaletsch, “Stratonikeia”, DNP 11, 2001, 1047.
viii
Kenyon 1957 : K.M. Kenyon, “Roman and Later Wares, Terra Sigillata”,
(Ed. J.W. Crowfoot – G. M. Crowfoot – K. M. Kenyon),
The Objects from Samaria, Samaria - Sebaste, Reports of
the Work of the Joint Expedition in 1931-1933and of the
British expedition in 1935 Band 3, London, 1957, 281-
306.
Lamboglia 1941 : N. Lamboglia,” Terra Sigillata Chiar”, Rivista İngauna e
İntemilia- Riv.st. lig. VII, 1941.
Lamboglia 1963 : N. Lomboglia, “Nuove osservazioni sula”, Terra Sigillata
Chiara, Riv. St. Lig XXIX, 1963.
Loeschcke 1912 : S. Loeschcke, “Sigillata- Töpfereien in Tschandarli” AM
37, 1912.
McGing 2003 : B. McGing, “Subjection and Resistance: to the Death of
Mithridates”, içinde: (Ed. A. Erksine) A Companion To
The Hellenistic World, 2003.
Meyer-Schlictmann 1998 : Carsten Meyer-Schlichtmann. Die Pergamenische Sigillita

aus Der statgrabung von Pergamon, PF 6, Berlin.
Robert 1955 : Robert, L., “Melanges Isodore Levy”, Annuaire de

l’Institut de Philologie etd’Histoire Orientales et Slaves
XIII, 1955.
Robinson 1959 : H. S. Robinson, The Athenian Agora Results of
Excavations Conducted by the American School of
Classical Studies at Athens Volume V: Pottery of Roman
Period Chronology, New Jersey, 1959.
Ruge 1932 : W. Ruge, “Stratonikeia”, RE IV 2, 1932.
Slane 1990 : K. W. Slane, The Sanctuary of Demeter and Kore the

Roman pottery and Lamps- Corinth XVIII /II. Princeton.
ix
Salomonson 1968 : J.W. Salomonson, “ Etudes Sur la Ceramique Romaine D’
afrique BA Besch, XLIII, 1968.
Söğüt 2008 : B. Söğüt, Stratonikeia 2008 Yılı Çalışmaları 31. KST.

2008.
Strabon : Strabon, Coğrafya (Çev. A.Pekman), İstanbul 1987.
Tekocak 2006 : M. Tekocak, Kelenderis Roma Çağı Seramiği, Doktara
Tezi, Konya, 2006.
Tekocak 2007 : M.Tekocak, “Kelenderis Aşağı Şehir Sondajında Bulunan
Kıbrıs Kırmızı Astarlı (Geç Roma D) Kapları” İDOL,
Sayı: 33, 2007, 16-25.
Tekocak 2009 : M. Tekocak, “African and Cypriot Red slip wares from
Kelenderis”, SOMA 2008, BAR International Series
1909, Oxford, 2009, 132-142.
Tekocak 2013 : M. Tekocak, “Late Roman C (Phocean Red Slip) Ware
from the lower city sondage in Kelenderis”, SOMA 2010,
BAR International Series 2555, Oxford, 2013, 161-169.
Tekocak 2019 : M. Tekocak, ''Stratonikeia Kazılarında Bulunan Kırmızı
Astarlı Seramikler'' Stratonikeia Çalışmaları 4, 2019.
Tırpan 1990 : A. A. Tırpan, “Stratonikeia’nın Şehir ve Sur Planı”,
Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat
Dergisi 5, 1990.
Waagé 1933 : F.O. Waagé,” Excavations in the Athenian Agora, The
Roman and Byzantine Pottery”, Hesperia, 1933.
Waage 1948 : F.O. Waagé, Antioch on-the-Orontes IV, 1, Ceramics and

Islamic Coins, Princeton, 1948, 1-60, Lev.I-XI.
Williams 1989 : C. Williams, “Anemuriu The Roman and Early Byzantine,
Pottery”, 1989.
Zoroğlu 2003 : L. Zoroğlu,“ Doğu Sigillatalarının İmalat Yerleri ve
Dağılım Sorunu”, Varia Anatolica XV; Les Ceramiques
En Anatolie Aux Epoques Hellenistique et Romane, (ed.
C. Abadie-Reynal), 2003, 121-123.
x
Diğer Kısaltmalar
AÇ. : Ağız Çapı

CK. : Cidar Kalınlığı
Cm. : Santimetre
Çev. : Çeviren
Çiz. : Çizim
Fig. : Figür
Foto : Fotoğraf
KÇ. : Kaide Çapı
Kat. No. : Katalog Numarası
Lev. : Levha
MÖ ; Milattan Önce
MS : Milattan Sonra
No. : Numara
Res. : Resim
S. : Sayfa
Y. : Yükseklik
xi
1.GİRİŞ
1.1. Amaç
Stratonikeia’da farklı dönemlere ait yüzlerce seramik parçası gün ışığına çıkartılmıstır.
Yapılan çalışmalar sonucunda ele geçen bu seramik buluntuların incelenmesi kuşkusuz tarihin
aydınlatılmasında önemli role sahiptir. Bu tez kapsamında yapılacak araştırmalarla ele geçen
pişmiş toprak kapların değerlendirilmesinden çıkacak sonuçlar, bu malzemeyi tanım ve
tasnifinde önemli bilgiler edinmemizi sağlayacaktır. Bu amaçla yapılacak çalışmalar sırasında
ele geçen eserler tasnif katalog ve fotoğraf çekimi aşamalarından geçerek belgelendirilecektir.
Böylelikle dönemde kullanılan seramik formları ve kullanım amaçları hakkında ayrıntılı
bilgiye sahip olunacaktır. Elde edilen veriler ışığında Stratonikeia bölgesinin Roma Dönemi
Kırmızı Astarlı Seramikleri konusunda detaylı bilgiler gün yüzüne çıkarılacaktır. Daha sonra
tüm veriler bilimsel bir yayın olarak hazırlanıp, bilim dünyasına sunulacaktır.Stratonikeia
Antik Kenti Kazısında ortaya çıkan Kırmızı Astarlı Seramiklerin araştırılıp incelenmesi ve
tanıtılmasıdır. Bu kentin seramik repertuarı ithal ve yerel seramik grupları ile mevcut veriler
ışığında kültür özellikleri tanıtılmaya çalışılacaktır. Bu dönemi özellikle seçmemizdeki amaç
ise Roma Kırmızı Astarlıların bölgeler arasındaki dağılımı ve tarihsel süreç içerisinde ayrı bir
yeri olmasıdır.Roma ve Geç Roma seramiği üzerine birçok yayın yapılmıştır. Bu doğrultuda
birçok araştırma ve yayın yapılarak arkeoloji dünyasına sunulmuştur.
1.2.Kapsam
Stratonikeia Antik Kenti Kazısı farklı çalışma zamanlarında ve kentin farklı çalışma
alanlarında yapılan kazı sonucu ele geçen kırmızı astarlı seramik buluntuların tamamının
fotoğraflarla belgelendirilmesi, ölçüleri alınarak tasnif, tanım ve değerlendirilmesi yapılmıştır.
Tezimizi oluştururken kendimize referans edindiğimiz birçok kaynak içerisinde Hayes’in Late
Roman Pottery yapıtı en önemli olanlarından biridir. Hayes bu çalışmasında farklı gruplara
ayırdığı seramikleri detaylı olarak incelemiş, fotoğraf ve çizimlerle desteklemiştir. Bizim ele
aldığımız bu seramik grupları içerisindeki vazoların üzerinde yer alan süslemeler yine bu
kaynaktan referans alınmıştır. Bunun dışında farklı kaynaklardan söz konusu bölgeler
hakkında bilgi edinilerek bu gruplar arasındaki farklar, kil astar özellikleri ve süslemeler
detaylı olarak verilmiştir.
1
1.3.Yöntem
Çalışmada öncelikli olarak kazı deposundan kırmızı astarlı seramik buluntular tespit
edilip seçilmiştir. Seçilen bu malzemenin fotoğrafları çekilmiş, teknik çizimi yapılmış ve
çizimler daha sonra dijital ortama aktarılarak bilgisayar yardımı ile Freehand MX
programında dijital çizimleri oluşturulup çalışmad kullanılır hale getirilmiştir. Tüm bu veriler
daha sonra bilgisayar ortamına aktarılarak tezde yazım aşamasında kullanılır hale getirilmiştir.
Seçilen malzemenin tipolojisi yapılarak benzerleriyle karşılaştırılıp analoji çalışması
yapılmıştır. Analoji çalışmasının ardından literatür çalışması yapılarak Stratonikeia Antik
Kenti ve bulunduğu çevre hakkında bilgi edinilmiştir.
Son olarak tüm veriler elde edildikten sonra tezin yazım aşamasına geçilerek toplanan
verilen enstitünün tez yazım kılavuzuna uygun olarak düzenlenip, yazım aşaması bitirilmiştir.
2
2.STRATONİKEİA ANTİK KENTİ
Stratonikeia Antik Kenti, Karia Bölgesinin önemli kentleri arasında yer almaktadır
(Harita 1). Batıda Çakmaklı ve Kurukümes Dağları, doğuda Yatağan ve Arap derelerinin
aktığı vadi, güneyde Karşıyaka, Kayraklı Dağı, kuzeyde Aladağ ve Akdağ ile çevrili alanda,
Kadıkulesi Tepesi' nin kuzey yamaçlarına kurulmuştur1. Günümüzde antik kent, Muğla ilinin
Yatağan ilçesinin 7 km kuzey yamaçlarında yer alan, Eskihisar Köyü yerleşim
alanındadır 2 .(Harita 2). Antik dönem yazarlarından Strabon' un verdiği bilgiye göre,
Stratonikeia, Karia Bölgesi' nin iç kesimlerinde kurulmuş üç önemli yerleşimden
biridir3.Bölgedeki yerleşim Eski Tunç Dönemine kadar inmesine rağmen, Stratonikeia ve çok
yakın çevresinde buluntular MÖ 2000 sonlarına aittir. Kent içindeki erken yerleşime ait duvar
kalıntıları kentin güneyindeki Kadıkulesi tepesinde ve kuzey yamaçlarda görülmektedir.
Antik yazarlardan Strabon, Herodotos, Pausanias ve Stephanos' un verdiği bilgilere göre,
burada Helenistik Dönem öncesine ait yerleşmenin olduğu ve bu bölgenin '' Khrysaoris ve
İdrias'' olarak bilindiği anlaşılmaktadır. Bu bölgenin ön plana çıkması için Helenistik Dönem
başlarında Seleukos yönetimi altında olmuştur. MÖ 281 yılından sonra, Seleukos Kralı I.
Antiokhos tarafından, önceden üvey annesi ve sonrasında eşi olan ''Stratonike'' adına bu
kentin adı değiştirilmiştir4. Stratonikeia kentinin bir bağ satışı ile ilgili bir yazıtta MÖ 276-238
yılları arasında kurulduğunu öğreniyoruz5. Kentte sur duvarları dışında bilinen en eski yapı
MÖ 2. yüzyılın ikinci çeyreğine tarihlenen ve sonraki dönemlerde de devam ettiği anlaşılan
Gymnasion' dur. Erken İmparatorluk Döneminde inşaa edilen yapılar arasında Agustus ve
İmparatorlar tapınağı ile kent Bouleuterion' u yer alır 6 . Kent nekropolünün bulunduğu
Börükçü mevkiinde ortaya çıkarılan mezar stellerinde yer alan gladyatör figürleri olası MS 3.
yüzyıla tarihlenir ve bu yıllarda Anadolu'da gladyatör gösterimi yapılmakta olduğu
anlaşılmaktadır7.
Halen devam eden kazılar neticesinde de ortaya çıkarılan yapılar ile tespit edilen cadde
ve sokak sistemine göre kentin ızgara planlı olduğu düşünülmektedir. Kazılar sonucunda
tespit edilen yapılar; sur duvarları, anıtsal çeşme, şehir kapısı, devamında da sütunlu cadde,
Gymnasion, Bouleuterion, Hamam, Tiyatro ve Tapınaktır. Bununla birlikte Beylikler
1
Tırpan 1990, 218; Baldıran 1990, 1.
2
Kadıoğlu 2012, 499.
3
Strabon XIV, 22.
4
Söğüt 2008, 263-264.
5
Robert 1955, 555-557.
6
Söğüt 2008, 263-264.
7
Aydaş 2006, 105-109.
3
Döneminden bir hamam ile 19. ve 20. yüzyıla ait cami, kahve, evler, sokak dokusu ile birlikte
dükkanlar bulunmaktadır. Ayrıca Cumhuriyet Dönemine ait bir köy meydanı ve sivil mimari
örnekleri de ziyaretçilerin görebilecekleri yapılardandır8.
I. Mithridates Savaşları'nda Roma' nın yanında yer aldığı için Stratonikeia, Mithridates
tarafından MÖ 88 yılında da kuşatılmış ve ağır bir şekilde cezalandırılmıştır. Roma
ordularının Stratonikeia'ya ulaşmalrının ardından kentin kaderi değişmiş olup kent tekrar
kazananların yanında yer almıştır. Kentlilerin bu sadakati de general Sulla tarafından
onurlandırılmıştır9 . Romalılar tarafından Stratonikeia' nın 50 km kuzeydoğusunda Hydisos
şehri Stratonikeia' ya verilmiştir ve böylece MÖ 1. yüzyılda Stratonikeia geniş topraklara
sahip, bağımsız bir şehir konumuna ulaşmıştır10. Kent Bizans Dönemi' nde ise psikoposluk
merkesi olmuştur ve Aprodisias' a bağlanmıştır11. 17. ve 18. yüzyıldan itibaren kente pek çok
araştırmacı ve gezgin gelmiştir. Bu kentte ilk sistematik kazılar 1977 de Yusuf Boysal ve
ekibi tarafından başlanmış olup 22 yıl devam etmiştir. Boysal tarafından yapılan bu
çalışmaların sonuçları rapor niteliğinde bilim dünyasına duyurulmuştur 12 . Yusuf Boysal
başkanlığındaki çalışmalara kısa süreli ara verildikten sonra 2003-2006 yıllarında Ç. Şahin
tarafından yürütülen çalışmalar 2008 yılından itibaren Bilal Söğüt'ün başkanlığında devam
etmektedir.
3.ROMA DÖNEMİ KIRMIZI ASTARLI SERAMİKLER
Roma seramik sanatının simgesi haline gelen terra-sigillatalar imparatorluk genelinde

kırmızı astarlı kapların gelenekselleşmesini sağlamıştır. Lamboglia, Batı Akdeniz’ de elde
ettiği malzemeyi inceleyerek, Kuzey Afrika atölyelerinde üretilmiş Geç Roma Kırmızı Astarlı
Seramikleri için “Terra Sigillata” tanımını kullanarak, bu kapların erken dönemlerdeki
başlangıç serilerini de ortaya koymuştur13. “Terra Sigillata” terimi, kalıpta yapılmış figürünler
olarak kullanılan “sigillum” sözcüğünden türetilmiş olup, ilk olarak İtalya da ki bazı
merkezlerde ortaya çıkartılan Roma Geç Cumhuriyet ve Erken İmparatorluk Dönemine ait
kaliteli kilden, kalıpta yapılmış parlak kırmızı astarlı lüks kaplar için kullanılmıştır14. Uzun
yıllar boyu devam eden bu geleneğin yansımaları Geç Antik Çağda da devam etmiştir. Ancak
değişen ekonomik ve siyasi şartlar sonucu bazı atölyelerde üretim kesilirken farklı bölgelerde
8
Söğüt 2008, 263-264.
9
Ruge 1932, 323; Kaletsch 2001, 1047; McGing 2003, 87.
10
Tırpan 1990, 218.
11
Bean 1987, 101.
12
Boysal 1985, 520; Boysal 1987a, 237; Boysal 1987b, 51-68; Boysal 1990, 501; Boysal 1992, 117-121.
13
Lamboglia 1941, 7-22.
14
Zoroğlu 2003, 121.
4
yeni üretim merkezleri ön plana çıkmaya başlamıştır15. Bu kaplar genelde Afrika, Phokai,
Kıbrıs, Açık Renkli olarak adlandırılır16.
Roma seramiği üzerine yapılan ve bilinen ilk çalışma; Falbe’nin 1833 yılında Kuzey
Afrika da Thapsus’tan gelen bir testiyi yayınlaması olmuştur17. Geç Roma seramiği ile ilgili
ilk tanımlanmış çalışma ise, Dechellet’in Gallia Terra Sigilataları’nı inceleyerek olası
tarihlemeler yaptığı iki ciltlik eseridir18. Bilimsel kazılarda ortaya çıkartılan geç dönem çanak-
çömleklerinin yayılmasıyla, bu konu hakkında yeni bilgiler ve daha doğru tarihlemeler ortaya
konulmaya başlanmıştır19.
Roma İmparatorluk Dönemi boyunca ince seramik kap kaçak kullanımında önemli
Pazar payını, Kırmızı Astarlılar almıştır. Farklı bölgesel alanlar içinde imal edilen kırmızı
astarlı gruplar içinde Pompeii Kırmızı Astarlıları, Afrika Kırmızı Astarlıları yine Afrika’da
Tripolitania Kırmızı Astarlıları, Kıbrıs Kırmızı Astarlıları, Koptik(Mısır) Kırmızı Astarlıları,
Foça Kırmızı Astarlıları (Geç Roma C), Galya Kırmızı Astralıları ön plana çıkmıştır. Yerel
imalatların yanında söz konusu bu merkezler Roma İmparatorluk Döneminde piyasaya hakim
olan kırmızı astarlı kacak gruplarını temsil etmektedir20. Loeschcke’nin Çandarlı seramiğini
incelemesi, Batı Anadolu’da Roma seramiği üzerine yapılan ilk önemli çalışmalrdan biri
olmuştur21. Çandarlı buluntularında iki grup belirleyen araştırıcı, erken grubu Tiberius (İ.S.
14-37) dönemine, geç grubu ise İ.S. 2. yüzyıla tarihlendirmiştir. Waage, Atina Agorası
çalışmalarında incelediği seramikler için “Geç Kırmızı Astarlı Keramikler” ifadesini
kullanmış ve bunları sınıflandırmaya tabi tutmuştur22.
1980’li yıllarda karşımıza ilk çıkan yayın J.Hayes tarafından yazılan Geç Roma
Seramiği kitabıdır 23 . On iki bölümden oluşan çalışma içerisinde antik dönem Akdeniz
dünyasında yer alan birçok farklı bölgenin (Afrika, Kıbrıs, Çandarlı v.b.) seramik örnekleri
gruplanarak değerlendirilir ve bilim dünyasına tanıtılır. Hayes, Roma İmparatorluğu’nun
Akdeniz eyaletlerinde 2. yüzyıl ile 8. yüzyıl arasında üretilen seramikler içinde, Kuzey Afrika
atölyelerinin üretimlerinin yanı sıra, Doğu Akdeniz ülkelerinin üretimlerini incelemiştir 24 .
2008 yılında J.Hayes yine değerli bir çalışması ile karşımıza çıkar The Athenian Agora Vol.
15
Adak-Adıbelli 2006, 16; Zoroğlu 2003, 123. Ayrıca Bkz. Jones 1950, 181.
16
Ergürer 2012, 116.
17
Falbe 1833, 128-129.
18
Dechellet 1904.
19
Tekocak 2006, 33.
20
Doksanaltı 2006, 12.
21
Loeschcke 1912, 344-407.
22
Waage 1933, 298.
23
Hayes 1980.
24
Hayes 1972.
5
XXXII 25 Roma seramiğinin kaliteli seramiklerine ayrılır. Hayes öncelikle ele geçen tüm
seramikleri sınıflandırır ve sırasıyla bu kaplar hakkında bilgi verir devamında katalog ve
çizimlerle çalışmasını tamamlar. Bu yayını Foça mallarının dağılımı hakkında bilgiler verir.
Roma kırmızı astarlı seramikleri, Doğu Akdeniz' deki Roma Dönemi boyunca varlığını
koruyan önemli bir ince seramik grubudur. bu gruptaki seramikler çeşitli bölgelerde üretidi ve
ticaret ağları sayesinde dünyanın birçok yerine dağıtıldı26
4. yüzyılda, Afrika Kırmızı Astarlıların yanı sıra Waage tarafından “Geç Roma C
Seramiği” olarak adlandırılmış olan tabak, çanakların üretimleri yaygın olarak yapılmaya
başlanmıştır 27 . Bu kapların Küçük Asya’da yapılmış olabileceği, Çandarlı seramikleri ile
arasında bağlantılar kurularak ile sürülmüştür 28 . Geç Roma C Seramiği de kırmızı astarlı
kaplar sınıfına girmektedir. Geç Roma C üretimlerinde formlardan bazıları uzun ömürlü
olmasıyla, Afrika Kırmızı Astarlılarından farklı bir gelişim çizgisi gösterir. Bu formlarda
kullanılan başlıca süslemeler; rulet, yiv yada damgalanarak yapılan dekorasyonlardır.
Damgalama Afrika Kırmızı Astarlı Kaplarından alınmış bir süsleme niteliği taşır. Kökeni ve
hangi yörede üretildiğini kesin olarak bilinmeyen Geç Roma C Seramiği, Doğu Akdeniz’de 5.
yüzyıldan 7. yüzyıla kadar yaygınlığını sürdürmüştür29. Geç Roma döneminde, Küçük Asya
atölyesinde üretilen çok sayıdaki tabak ve çanağın, Geç Roma C Seramiği ile hamur ve biçim
yönünden ortak özellikleri vardır. Ancak Küçük Asya üretimleri ihraç edilmiştir. Atina da ise
seramik üretimi yerel olarak yapılmış; bununla birlikte, Kuzey ve Güney Yunanistan’ da da
ender olmak üzere Atina üretimi bazı parçalar ele geçmiştir30. Geç Roma Seramikleri, Mısır
ve Kıbrıs’ ta da ele geçmiştir. Ancak bunlar Kuzey Afrika üretimlerinin ve Geç Roma C
Seramiği’nin taklitleri niteliğindedir 31
. Doğu Akdeniz’de seramik üretiminde Roma
döneminin sona ermesini kronolojik bakımdan kesin olmasa da, 7. Yüzyılda Roma
seramiğindeki mat astarlarının yerini, Bizans Dönemi ile ilişkisi bulunan, parlak sırların
alması belirler32.
25
Hayes 2008.
26
Tekocak 2009, 132-142.
27
Waage 1933,298.
28
Hayes 1972, 369.
29
Tekocak 2006, 37.
30
Hayes 1972, 408.
31
Hayes 1972, 401.
32
Tekocak 2006, 38.
6
3.1.Afrika Kırmızı Astarlı Seramikleri
Geç Roma Seramiği içinde en önemli gruplardan birini oluşturan Afrika Kırmızı
Astarlı Seramikleri, en çok tanınan ve kullanılan bu ismini, Hayes tarafından yazılan ve
seramik çalışmalarında çok önemli yeri olan “Late Roman Pottery” adlı yayın ile almıştır33.
Başta Salamonson ve Lamboglia olmak üzere farklı çalışmalar da değerlendirilmiştir. Bu
çalışmaların ardından, Afrika Seramikleri üzerine Hayes tarafından yapılan çalışma kapların
terminolojisi, tipolojisi ve kronolojisi üzerine en temel yayınlardan biri olmuştur. Çok sayıda
örnekle kaplar gruplandırılmış, buluntu durumları ve farklı buluntular göz önüne alınarak
karşılaştırmalar ve tarihlemeler yapılmıştır34. Hayes 1980 yılında bu çalışmasına ek yeni bir
yayın çıkartarak tamamlayıcı bilgiler vermiştir35.
Doğu Akdeniz Havzasında M.Ö. 2. yüzyıl ortalarında Doğu Sigillataları A grubu ile
moda olan kırmızı astarlı lüks kaplar, M.Ö. 1. yüzyıl başlarında batıda da yaygınlaşmıştır.
Ancak bu kapların çıkış yeri olarak gösterilen doğuda, 1. Yüzyıldan sonra bu kapların
kalitesinde ve sayısında bir düşüş görülürken, Erken Roma form repertuarında da hiçbir
gelişme gözlenmez. Biçim ve teknik açıdan doğu atölyelerini aşmayı başaran batı üretim
merkezleri, metal kaplardan adapte ettikleri form ve süslemeleri ile bu yeni ve daha çok tutan
mallarla rakiplerinin önüne geçmeyi başarmıştır. Böylece bu dönemde moda olan yeni kap
biçimleri, Doğu Sigillatalarının geç örneklerine adapte edilmiş ve geç dönem doğu
sigillatalarını üreten merkezler artık batı atölyelerinin sevilen formlarının benzerlerini
üretmeye başlamıştır. Bunun özellikle Doğu Sigillataları B veya Samian olarak isimlendirilen
kaplarda görmek mümkündür36.
Akdeniz havzasında yer alan merkezlerde M.S. 1. yüzyılın sonlarına doğru, parlak
kırmızı astarlı Sigillata kaplarının yanında, teknik olarak astarın daha ince uygulanmasıyla
oluşturulmuş, kırmızı yumuşak sabunumsu yüzeyli yeni bir tip olarak Kırmızı astarlı kaplar
ortaya çıkarmaya başlamıştır. Kullanışlı form yapıları, daha ucuz ve kolay nakil
edilebilmeleriyle dönem ilerledikçe Sigillata kapların yerini kısa sürede, bu grup almaya
başlamıştır. Başlangıçta Kartaca bölgesinde imal edilen bu grup kısa sürede, Roma
İmparatorluğunun antik Afrika, Byzacena ve Numida eyaletlerini kaplayan Tunus ve Doğu
33
Hayes 1972, 13.
34
Hayes 1972, 6-8.
35
Hayes 1980.
36
Hayes 1972, 8-12; Hayes 1972, 41-59.
7
Cezayir bölgelerine yayılmıştır. Bu grup için üretimin ana merkezi Kuzey Afrika Tunus
olmuştur37.
Batı da ise önceleri (Augustus – Tiberius dönemlerinde) İtalya atölyeleri söz sahibi
iken M.S.1. yüzyıl başlarında bayrağı Galia atölyeleri almıştır. Batı Sigillataları Augustus
Döneminde bütün Akdeniz de yaygınken 1. yüzyıl sonlarına doğru sadece Batı Akdeniz,
Adriyatik ve Ege pazarına hakimdir. Aynı dönemde üretim merkezleri yavaş yavaş Kuzey
Afrika’ya kaymaya başlar38.
Bu kapların yoğun buluntu merkezleri ve diğer kanıtlar kapların üretim merkezleri

için, Afrika, Bizacena ve Numidia, yani günümüz Tunus ve Cezayir’in doğusunu içine alan
bölgeyi işaret eder 39. Bu bölge içerisinde kaplar birkaç değişik atölyede, ama aynı yörede
üretilmiş olmalıdır40. Üretimde Batı Sigillataları taklit ile başlayan Afrika atölyeleri zamanla
kendi gelişim zincirini oluşturmuştur. 2. yüzyıldan itibaren endüstriyel ölçekte üretilen bu
kaplar Hadrian ve Antonius Pius dönemlerinde Batı Akdeniz pazarına egemenken, 3. yüzyılda
Doğu Akdeniz’e de el atar ve 4. yüzyılın ilk çeyreğine kadar bu bölge de bir tekel oluşturmayı
başarır41.
Hayes, Kuzey Afrika atölyelerinde üretilmiş olan “Geç Roma A ve B” , “Geç Roma
Kırmızı Astarlı Keramiği” ile “Terra Sigillata Chiara A,C ve D” olarak adlandırılan
seramikler için “Afrika Kırmızı Astarlı Keramiği” tanımını kullanmıştır42.
1.yüzyılda moda olan Arretium, İtalya ve Güney Galia üretimleri 2. yüzyılda etkilerini
yitirmişlerdir. 2. yüzyılda bu kez Kuzey Afrika üretimleri, Akdeniz piyasasında görülmeye ve
deniz aşırı ülkelere ihraç edilmeye başladı. Hayes tarafından “Afrika Kırmızı Astarlı
Seramiği” olarak adlandırılan bu üretimler, 1. yüzyılın sonundan başlayarak 7.yüzyıla kadar
üretilmişler ve Akdeniz’in hemen her yerinde ele geçirilmiştir. 2. yüzyılda üretilen Afrika
Kırmızı Astarlı Seramiği ile Terra Sigillataların bu dönemdeki etkileri sona ermiş ve özgün
bir stil olarak ortaya konmuştur. Başlıca vazo formları az denebilecek bir evrimleşme
göstermiş olup çoğunlukla yeni olan formlarla yer değiştirmişlerdir. Kısaca, bilinen formlarda
değişiklik veya gelişme yerine yeni formlar çok hızla gelişmiş, pek azı ise önemli farklılıklara
37
Doksanaltı 2006,478.
38
Greene 1992, 30-31.
39
Hayes 1997, 59; Williams 1989, 38; Poplome 1999, 292.
40
Hayes 1972, 296-299.
41
Grant 2000, 28.
42
Hayes 1972, 369.
8
uğramadan bir yüzyıldan çok daha uzun bir süre devam edebilmiştir. Bu durum, seramiklerin
tarihlenmesinde de çok kolaylık sağlamaktadır43.
Kısa sürede Akdeniz pazarına bu grubun hakim olmasının en önemli etkeni, üretim
tekniğinin daha kolay ve ucuz olmasıdır. Kuartz, kireç tanecikleri ve demir içeren kilin, parlak
kırmızı astarlı sigillata kapların tersine daha az kontrollü bir fırınlanmayla elde edilen kırmızı
tonlaması ile fabrikasyon daha yoğun çalışabilmektedir. Tercih edilen formların sofra
kullanımına yönelik basit tipler olması, özellikle şekillendirilmeleriyle fırınlama ve nakliyede
üst üste yerleştirilmelerindeki kolaylıkla kısa sürede tüm Akdeniz piyasasına hakim olmuştur.
Bu gibi özellikleri ile kırmızı astarlıları çağdaş, sigillata gruplarında daha ucuz bir pazarlama
kapasitesine sahiptir44.
Hayes’in 1972 yılında hazırladığı ana çalışma içerisinde o güne kadar yapılan bütün
çalışmalar ve sonuçları karşılaştırmalı olarak değerlendirilerek kaplar için gerekli kronolojik
verileri değerlendirmiş ve günümüzde hala kabul gören tipolojisini kurmuştur 45 . Yaptığı
sınıflandırmaya göre 200 ana form belirlemiş ve kaplar 1. yüzyılından Geç Antik Çağa
uzanan bir zaman dilimi içerisine yerleştirmiştir46. 1980 yılındaki çalışmasında ise sonraki on
yıl içerisinde kayda alınan yeni veriler değerlendirilmiştir 47 . Burada ilk yayınındaki temel
bilgilere sadık kalarak bunlara yeni buluntu merkezleri, bazı yeni alt tipler ve ufak tefek
kronolojik değişiklikler eklenmiştir.
3.1.1.Hamur ve Astar
Afrika seramiklerinin kil ve astar yapısı diğer gruplardan rahatlıklar ayrılmasını

sağlayacak tarzdadır. Dönem farklılıkları olmasına karşın, genellikle sert dokulu, turuncu
kırmızı, kiremit kırmızı renkteki kilin bünyesinde, kireç tanecikleri, ince kuvars parçacıkları
ve çok az mika görülmektedir. Kilin içinde var olan katkı maddeleri iyi arıtılmadığı için, kil
kaba görünümlüdür 48 . Söz konusu bu büyük kireç parçaları bazen malların pişirilmesi
sırasında patlayarak yüzeyde izler oluşmasına sebep olmaktadır. Kalkerin yanında bir diğer
katkı maddesi ise beyaz yada kahverengimsi ince kuartz parçacıklarıdır. Bazen görülen siyah
parçacıklar ile birlikte sıklıkla yer alırlar. Gümüş mika, önemli miktarda olmamasına karşın
pek çok kap üzerinde gözlemlenebilen bir başka katkı maddesidir49. Çoğunlukla kilin bir veya
43
Tekocak 2006, 26.
44
Doksanaltı 2006.
45
Hayes 1972, 13-29.
46
Hayes 1972 .
47
Hayes 1980, 484-523.
48
Adak 2006 ,19.
49
Hayes 1972.
9
iki ton koyu rengindedir ve kilin daha inceltilmiş ve kaliteli halinden elde edilmiştir.kalın
sürüldüğü zaman daha parlak ve hamur rengine göre bir veya iki ton koyulaşırken, ince
sürüldüğünde matlaşarak, renk tonları hamur rengine yaklaşır. Oldukça ince olduğu için
gövdeye tamamen işleyen astar böylece kapla bütünleşir ve kabuklaşarak dökülme olmaz50.
Katkı maddelerinin taneciklerinin astarı delmesi yüzeyde en yaygın görülen hasardır. Ancak
kapları hafifçe perdahlayarak düzgün bir yüzey elde edilmiştir51.
1.yüzyıldan itibaren 2. yüzyıl sonlarına kadar görülen en erken kil yapısı turuncumsu
veya kiremit rengi ve iri tanelidir. Cidar orta kalınlıkta, hamur rengine yakın tonda astarlıdır.
Katkı maddesi olarak mika, kuartz ve ince kireç zerrecikleri görülür. Yüzeyde nokta halinde
kabartılar vardır. Astar tüm yüzeyi kaplar, kaliteli, parlak veya yarı parlaktır. Erken örnekler
de parlak astar daha çok görülür ve yüzeyde astar perdahlanırken oluşan ince izler belirgindir.
Yüksek ısıda pişmiş bazı örneklerin astarlarının gevşeyerek pul pul döküldüğü veya yüzeyde
küçük kabarcıkların oluştuğu görülür 52 . 4. Ve 5. yüzyıl ortalarında kadar görülen serinin
kapları bir öncekiler kadar kaliteli değildir ve cidar kalınlaşmıştır. Kil biraz daha iri tanelidir.
Ve kırılmaya daha az meyillidir. Astar biraz daha kalınlaşmıştır ve kabın sadece içinde, dış
yüzeyin üst taraflarına uygulanmıştır ve mattır. Renk tonları kızıl, pembemsi kızıl, kızıl kahve
veya hafif morumsu tonlardadır ve pişme ısısının yüksekliğine göre değişiklik gösterir 53. 5.
Yüzyıl sonlarıyla 6. Yüzyıl boyunca standart kapların iki versiyonu mevcuttur. Son olarak 7.
Yüzyılda görülen bir grup basit çanakta uygulama dikkat çekicidir. Oldukça kaba ve kalitesi
düşük kil yapına sahip bu kapların iç kısımlarında oldukça ince ve mat olan astar üzerinde
helezon oluşturacak şeklinde uygulanmış ince parlak çizgiler görülür54.
3.1.2. Üretim Merkezi ve Teknikleri
Bahsedildiği üzere M.S. 1 yüzyılda ilk kez Kartaca ve çevresinde imal edilen bu grup
kısa sürede Kuzey Afrika merkezlerine yayılmıştır. Tunus’ta gerçekleştirilen ve çömlek
atölyelerini açığa çıkartan son çalışmalarla bu grubun ana üretim merkezinin burada yer aldığı
belirlenmiştir 55 . Bu kapların üretim yeri için genel bir ifade ile Kuzey Afrika diyebiliriz,
bunun yanında ana üretim merkezi Tunus ve çevresi olarak kabul edilmektadir 56 . Doğu
Sigillatasının etkisini kaybetmeye başlaması ile Doğu da da kendine pazar yeri bulan kaplar
50
Adak 2006, 24.
51
Hayes 1972, 14.
52
Salomonson 1968, 101-102; Lamboglia 1958,268; Camps 1955, 285; Holwerda 1936, 603-611.
53
Hayes 1972, 290-291.
54
Hayes 1972, 292.
55
56
Hayes 1972, 297.
10
Çandarlı gibi büyük üretim merkezlerinin etki alanı dışındaki yerlerde kendini
göstermişlerdir. M.S. 4. - 5. yüzyıla gelindiğinde yayılım alanı genişleyen bu kaplar tüm
Akdeniz bölgesine, Güney Rusya’dan, Suriye’ye geniş bir alana ihraç edilmişlerdir57. 6 yüzyıl
gibi oldukça uzun bir süreçte var olan Afrika kırmızı astarlıları M.S. 1. Yüzyılın sonlarında
başlayan üretim serüveni 7. yüzyılın sonlarına kadar devam etmiştir58.
Başlangıçta kaplar İtalya ve Güney Galia Sigillatalarını taklit etmişler, daha sonra
kendi özgün formlarını oluşturmuşlardır. Hayes, kapların üretiminde net veriler olmamasına
karşın; forma göre bazen kalıp, bazen de çarkın kullanıldığını; bununla birlikte kapların form
özellikleri düşünüldüğünde erken formlarda daha çok kalıp kullanılmış olabileceğini
belirtmiştir59. Oldukça kalabalık olan formları açık ve kapalı olmak üzere iki sınıfa ayırmıştır.
Kuzey Afrika atölyelerinde kap üretiminde kullanıldığı kanıtlanmış kalıplar bulunamamıştır.
Anacak Hayes bazı kabartmalı kap ve çanakların kalıpta üretilmiş olabilme ihtimali üzerinde
durmuştur60.
Hayes buna göre kabartmalı kaplar için hem iç kalıp hem de dış kalıp tekniğinin bir
arada kullanıldığı varsayımı üzerinde durmaktadır. Bazı aplik süslü kaplarda da kalıbın
süsleme yapılırken kaba destekleyici olarak kullanıldığını öne sürmekte ve bu serideki bazı
dışa uzantılı ve keskin hatlı kenarları olan kaplar içinde dış kalıp tekniği önermektedir61.
Afrika kapları çok iyi kontrol edilen oksidasyon şartlarında pişirilmişlerdir. Parçalar
yanlışlıkla veya sonradan yakılmadıkça temiz kiremit kırmızısı tonlarındadır ve yaklaşık 1000
C de veya biraz daha düşük ısılarda pişirilmişlerdir62.
3.1.3. Bezeme
Afrika Kırmızı Astarlıları üzerinde görülen en yaygın süsleme tipleri kısaca üç ana
başlık altında sınıflandırılabilir. Bunlar kabartmalı süsleme, baskı tekniği ile yapılan süsleme
ve rulet tekniği ile yapılan süslemelerdir 63 . Erken Dönem örneklerinde bezeme unsurları
olarak damga, kazıma ve kabartma halinde işlenmiş çeşitli motifler işlenmiş olup, boyama ile
süsleme yapılmamıştır. Daha sonraki evrelerde ise rulet süsü yaygın olarak kullanılır.
Bunların yanında bazı kap formlarında ( Hayes Form 50) ise hiçbir süsleme öğesine
57
Hayes 1972, 455-457.
58
Hayes 1972, 13.
59
Hayes 1972, 288-292.
60
Adak 2006, 28.
61
Hayes 1972, 293.
62
Hayes 1972, 295.
63
Adak 2006, 33.
11
rastlanmaz64. Kırmızı astarlı seramikler içinde en geniş form repertuarına sahip ve çok geniş
bir pazara yayılan bu kaplar, formları ve süslemeleri ile dönemin en sevilen servis kapları
arasında yerini almışlardır65.
3.2.Geç Roma C – Foça Kırmızı Astarlı Seramikleri
İlk kez Waage tarafından 1933 yılında hazırladığı Agora raporunda 66 ayırt edici bir
grup olarak bahsedilen Geç Roma C seramikleri irdelendi. Atina Agorası buluntularını
inceleyen Robinson farklı bir isim67 önerse de, bu seramikler için bilim dünyasında Geç Roma
C – Foça Kırmızı Astarlı Kapları olarak isimlendirilmesi tercih edilmiştir. Bu kırmızı astarlı
seramik grubu M.S. 4. yüzyılda Afrika Kırmızı Astarlıları’nın doğudaki en büyük rakibi
olmuştur. Doğu Akdeniz de 5. yüzyıldan 7. Yüzyıla kadar yaygın olarak görülen Geç Roma
C’nin üretim yeri olarak Küçük Asya gösterilmektedir 68 . Bugün Türkiye’nin batısındaki
Foça’nın bu serinin Küçük Asya’daki en önemli üretim merkezlerinden birisi olduğu
bilinmektedir69. Muhtemelen Çandarlı malları ile bağlantısı olup onun halefi niteliği taşır. Geç
Roma C kapları, kil özellikleri açısından Tripolis Kırmızı Astarlıları hariç tüm Afrika Kırmızı
Astarlılarından kolaylıkla ayırt edilebilir 70 . Yaygın olarak görüldüğü Doğu Akdeniz de en
büyük rakibi olarak Kıbrıs Kırmızı Astarlılara göre daha yaygındır. 5. yüzyılın ortalarından
erken 7. Yüzyıla dek Sicilya’ dan Rusya’ya kadar adeta kullanılan tek mal olmuştur71.
Akdeniz Havzasında yer alan merkezlerde özellikle Batı Anadolu ve Yunanistan

kıyıları başta olmak üzere M.S. 4. yüzyılın sonu ve 5. yüzyılın hemen ilk yıllarında Afrika
Kırmızı Astarlıların yanında, aynı üretim tekniğine sahip yeni bir kırmızı astarlı grup
görülmeye başlamıştır. İnce Kırmızı astarları ve özellikle sofra kullanımında yönelik
kullanışlı form yapıları ile kısa sürede dönemin popüler Afrika Kırmızı Astarlılarına rakip
olmuşlardır. Üretim özelliklerinin değişmez oluşu ve buluntu yoğunluğu ile Batı Anadolu
kökenli olan bu grup kap kacak Ege ve Doğu Akdeniz’de M.S.5. yüzyıldan 7. yüzyıla dek
geniş bir coğrafya da tercih edilmiştir72.
64
Hayes 1972, 14.
65
Ergürer 2012, 120.
66
Waage 1933, 298; Hayes, 2008, 83.
67
Robinson 1959, 60.
68
Hayes 1972, 323.
69
Hayes 1980, 525; Williams 1989, 45.
70
Hayes 1972, 323-324.
71
Hayes 1980, 525; Williams 1989, 46, not.21-22.
72
12
Başlangıçtan itibaren tip kırmızı astarlıların buluntu yoğunluğu ile Batı Anadolu
Kıyıları dikkat çekmiştir73. Belirtildiği üzere bu grubun ilk imal edilmeye başladığı andan
itibaren Batı Anadolu Kıyıları en yoğun buluntu alanının meydana getirmiştir. Ancak M.S. 5.
yüzyıldan 7. Yüzyılda dek yine Batı Anadolu başta olmak üzere, Anadolu, Yunanistan, Doğu
Akdeniz Suriye, Kuzey Afrika ve İtalya’da bu tip kaplar görülmektedir74.
M.S. 4. Yüzyılın sonu 7. yüzyılın başları Geç Roma C Seramiğinin üretim tarihleri olarak
belirlenmiştir75.
Akdeniz pazarında yüzyıllar boyu tekel oluşturmayı başaran Afrika Kırmızı

Astarlılarının en büyük rakibi olmayı başaran Phokaia malları 4. yüzyıl sonlarında pek yaygın
değildir. Ancak Doğu Roma’nın başkenti olan Konstantinopolis’in servis kaplarına giderek
artan ihtiyacıyla Phokaia atölyelerinin önemi de artmıştır76 ve üretim artık endüstriyel ölçekte
yapılmaya başlanmıştır. Böylece 5. yüzyıl ortalarından itibaren Akdeniz Havzasında ağırlığını
hissettirmeye başlayan Phokaia Kırmızı Astarlıları özellikleri Afrika’da ki Vandal istilasının
ardından Kuzey Afrika üretimlerine baskın duruma gelmiştir. Önceleri Ege denizi kıyılarında
yaygınken 5. yüzyıl ortalarına gelindiğinde bütün doğu ve batı Akdeniz de en çok satılan
malların arasına girmeyi başaran Phokaia üretimleri, İngiltere’nin batı kıyılarına kadar
ulaşmıştır77.
M.S. 4. yüzyılın sonu, 7. yüzyılın başları Geç Roma C Seramiğinin üretim tarihleri
olarak belirlenmiştir78.
3.2.1. Hamur ve Astar
Phokaia Kırmızı Astarlı Seramikleri, sert dokulu, genelde kireç, mika ve kum
katkılıdır. İyi fırınlanan kapların kili, kiremit kırmızısı, kırmızımsı kahve ve turuncu
renklerdedir. Uygulanan astar, kilin biraz koyusudur ve genelde ince bir şekilde
uygulanmıştır. Bununla birlikte erken örneklerde ki; bunu biz Phokaia form 3B örneklerinde
görebiliyoruz, astar biraz daha yoğun uygulanmış ve daha turuncu bir renge sahip olmuştur.
Bazı parçalarda kapların istiflenmesi sonucu, fırınlanma sırasında ateşin etki gösterdiği ve
göstermediği bölümlerde renk farklılıkları oluşmuştur79.
73
Waage 1948,52; Hayes 1972, 323.
74
75
Tekocak 2006, 52.
76
Hayes 1992, 5; Hayes 1997, 62.
77
Hayes 1972, map 15, Hayes 1997, 63.
78
Tekocak 2006, 66.
79
Hayes 1972, 324; Hayes 2008, 84.
13
İnce tanecikli ve gözenekli hamuru olan seramikler genelde iyi pişirildiklerinden
kahverengimsi kırmızı, erguvani kırmızı ve kestane rengindedir. Sert, orta sert dokulu ve
pürüzsüz bir yapıya sahiptir. Katkı maddesi olarak; kireç az miktarda mika ve bazen siyah
parçacıklar görülür. Pişme derecesi daha düşük olan mallarda ise portakal rengi ya da portakal
kırmızı renkli kil daha yumuşak ve tozsu dokuludur. Pişme, kenarın dış yüzeyi haricinde
genel olarak her yerde aynı rengi sağlar. Bu alan tamamen renksiz olmayıp hatta normalden
daha renklidir. Burada koyu kahverengi, siyah ve kremsi beyaz bir renk oluşur ve bazen de
yüzeyde bir tabakalanma göze çarpar. Bunun nedeni ise kapların fırına üst üste yerleştirilmesi
ve yalnız ağız kısımlarının fırın içerisindeki gaza maruz kalmasıdır. Gövdeyle kaynaşan ve
tüm yüzeyi kaplayan kırmızı astar genelde kaliteli ince bir film tabakası gibidir. Donuk ve ara
sıra oldukça basit bir metalik görüntüsü olan bu tabaka, sadece gövde kilinin inceltilmiş
halidir. Bazen iç yüzeyde dış yüzeyden daha kalın uygulanmıştır 80. Gövde kalınlığının bazı
örneklerde kabın her yerinde eşit olmadığı gözlenmiş ve bu durum kabın sağlamlığını
engelleyen bir neden olarak sunulmuştur81.
Astar yapıları da erken ve geç örneklerde farklılıklar göstermektedir; erken örneklerde

daha kalın ve yarı parlak olan astar geç dönem örneklerinde incelmiş ve oldukça
matlaşmıştır82.
3.2.2.Üretim Merkezi ve Teknikleri
Doğu Akdeniz de en büyük rakibi olan Kıbrıs Kırmızı Astarlıları gösterilmektedir.

Küçük Asya’nın güney kıyılarının bir bölümü, Aşağı Mısır ve Kıbrıs dışında Kıbrıs Kırmızı
Astarlılara göre daha yaygındır. 5. Yüzyılın ortalarından erken 7. Yüzyıla dek Sicilya’ dan
Rusya’ya kadar adeta kullanılan tek mal olmuştur83. Bu kaplar yoğun olarak Batı Anadolu
olmak üzere, Yunanistan, Rusya, Suriye, Kıbrıs, İtalya, Kuzey Afrika, İspanya ve İngiltere’ye
kadar alıcı bulmuşlardır 84 . Belirtildiği üzere bu grubun ilk imal edilmeye başladığı andan
itibaren Batı Anadolu Kıyıları en yoğun buluntu alanını meydana getirmiştir.
Bazı Afrika kapları gibi kalıpta şekillendirildiğini Hayes öne sürmüştür. Genelde geniş
ağızlı kase ve tabaklardan oluşan ince cidarlı bu kaplar içinde en tanınanları, form 3 olarak
adlandırılan tabaklardır. Hayes, bu formların yapımında görülen izler nedeniyle kalıpta
80
Hayes 1972, 323-324.
81
Tekocak 2013, 161-169.
82
Adak 2006, 93.
83
Hayes 1972, 368; Williams 1989, 46.
84
Hayes 1972, 368.
14
yapılmış olabileceğini ileri sürmektedir 85 . Phokaia kırmızı astarlı seramiklerin erken
örneklerinde kapların iç yüzeyleri oldukça pürüzsüz ve astarın kalın uygulandığı, yarı parlak
bir görünüm yaygındır. Bu kaplar ilk rötuştan sonra tekrar düzeltilirlerdi86.
3.2.3. Bezeme
Afrika tipi kaplarda olduğu gibi bu kapların dış yüzünde rulet ve tondo da baskı
tekniği ile yapılmış geometrik simgeler, stilize bitki ve hayvan motifleri ve geç dönemde
değişik haç versiyonları görülmektedir. Bu damgalar önceleri 4. yüzyılın ikinci yarısından
itibaren Afrika kaplarının etkisi ile özellikle form 2’ye ait kaplarda hurma dalları, konsantrik
daireler, rozetler ve bunların yiv ve rulet sıraları içerisindeki basit kombinasyonlar
şeklindedir. 5. yüzyılın ortalarına kadar kullanılan bezekler erken versiyonları daha küçük ve
zariftir, bunlar zamanla daha büyük ve geniş motiflere dönüşür 87 . Form çeşitliliği gibi,
bezeme çeşitliliği de Afrika seramiklerine göre az olan bu kaplarda, daha erken dönemlerde
daha fazla tercih edilen kabartma süslemelere üretime daha sonra başladıkları için
rastlanılamaz. Bununla birlikte özellikle M.S. 5. – 6. yüzyıl da, dönemin modasına uygun
olarak baskı ve rulet bezeme sıkça uygulanmaktadır. Hayes, baskı (damga) bezemeyi üç
evrede sınıflandırmıştır88. İlk evrede Afrika seramiklerinde M.S. 350 - 430 yılları arasında
görülen bitkisel bezemeleri, ikinci evrede sıralı hayvan ve haç motifleri, üçüncü evrede
tondonun merkezine yerleştirilen hayvan ve haç motifleri kullanılmıştır89.
85
Hayes 1972, 324.
86
Hayes 1972, 323-342.
87
Hayes 1972, 350.
88
Hayes 2008, 84.
89
Hayes 2008, 84.
15
3.3. Kıbrıs Kırmızı Astarlı Seramikleri
Kıbrıs Kırmızı Astarlı Kapları, Doğu da Roma Kırmızı Astarlıları sınıfı içerisinde yer
aan türlerden bir tanesi olup Geç Roma D ismiyle anılmaktadır 90 . Waage tarafından Geç
Roma D tipi olarak isimlendirilen bu kapların91, üretim merkezi veya merkezleri tam olarak
belirlenememiş sadece Kıbrıs kökenli oldukları önerilmiş ve Hayes tarafından Geç Roma
Kıbrıs Seramiği olarak adlandırılmıştır 92 . Bu grup da diğer örneklerde olduğu gibi yerel
sigillata üretimi geleneğinin devamı olarak karşımıza çıkar93.
M.S.4. yüzyıl sonlarından 7. yüzyıl sonlarına kadar üretilen bu kaplar Akdeniz

Havzası sevilerek kullanılmış, Afrika ve Phokai atölyelerine rakip olmayı başarmıştır 94 .
Özellikle 6. ve 7. yüzyıllar en yaygın oldukları dönemlerdir95. Kıbrıs Kırmızı Astarlıları, aynı
bölge de üretildikleri varsayılan Kıbrıs Sigillataları ile henüz direkt bir bağlantı kurulmamış
olmakla birlikte, oldukça yakın benzerlik göstermektedir 96
. Muhtemel de Kıbrıs
Sigillataları’nın üretildiği geleneksel fırınlarda üretilmiş olmalıdır. Ancak iki seri arasında bir
boşluk bulunmaktadır97.
Kaplar genellikle oldukça kalın duvarlı ve özensiz üretilmişlerdir. Çoğunlukla daha

özenle yapıldığı anlaşılan iç yüzeyde paralel fırça izleri gözlenmektedir. Düzensiz çark
izlerinin görüldüğü dış yüzey ve dip kısmı ise daha kabaca yapılmıştır. Düz dipli örneklerin
tel ya da iple kesilerek, alçak ayakların ise dıştan çukurlaştırılarak üretildikleri tespit
edilmiştir98.
Bu seride ki kap formları birbirinden net bir biçimde ayrılmadıklarından hemen hemen
iç içe geçmiş durumdadırlar. Bu yüzden de temel kap formları fazla değildir. Erken
dönemdeki örnekler alçak ayaklı ( form 1-2) olup, daha sonraki dönemlerde düz dipli (form9)
olan orta büyüklükteki kaseler oldukça yaygındır. Paraleli olan küçük çanaklar (form 3 ve 5)
ise az sayıdadır99.
90
Tekocak 2007.
91
Waage 1948, 52.
92
Hayes 1972, 371.
93
Hayes 1972, 371; Williams 1989, 28.
94
Adak 2006, 123.
95
Williams 1989, 27-28.
96
Tekocak 2006, 71.
97
Williams 1989, 28.
98
Hayes 1972, 372.
99
Hayes 1972, 372.
16
3.3.1.Hamur ve Astar
Kili, genelde ince ve yoğun yapılı olup tanecikleri belirgin olmayan kapların, kırığı da
düzgündür. Ancak hamur içerisinde kireç katkısı oldukça belirgindir. Kimi zaman bu
taneciklerin çok büyük boyutlu olması kabın yüzeyinde büyük gözeneklerin oluşmasına sebep
olur. Bu da bize kilin inceliğinin, geçirdiği işlemlerden değil de doğal yapısından dolayı
olduğunu gösterir100.
İnce taneli hamurlu, kaba imalatlı ve düzensiz rulet bezemeli Kıbrıs Kırmızı Astarlılar,
aynı bölgede üretildikleri varsayılan Kıbrıs Sigillataları ile henüz direkt bir bağlantı
kurulamamış olmakla birlikte, oldukça yakın benzerlik göstermektedir. Muhtemelen de Kıbrıs
Sigillataları’nın üretildiği geleneksel fırınlarda üretilmiş olmalıdır. Ancak iki seri arasında bir
boşluk bulunmaktadır. Geç Roma C Seramiğinin erişmiş olduğu yoğunluk kadar olmasa da
Doğu Akdeniz’de M.S. 4. yüzyıl sonundan M.S. 700 civarına kadar kullanım görmüştür101.
Kili selefi Kıbrıs Sigillataları’ nda kullanılan a benzer. Görülebilir taneleri olmayan ince taneli
hamuru pürüzsüzdür ve kötü pişirilirseler dahi düz kırık verirler. Açıkça belirgin olan tek
katkı maddesi çoğunlukla oldukça iri ve yüzeye çıkan kireç tanecikleridir. Pişme derecesinde
ve kil renginde büyük farklılıklar vardır102. Açıkça belirgin olan tek katkı maddesi çoğunlukla
oldukça iri ve yüzeye çıkan kireç tanecikleridir. Pişme derecesinde ve kil renginde büyük
farklılıklar vardır. Kil rengi olarak sarımsı bir renkten portakal (turuncu) rengi tonları,
kahverengi ve kırmızıdan koyu kahverengi, eflatun ya da bordo; pembemsi ya da kestane
renkleri en yaygın olanıdır. Kaplar üst üste konularak fırınlandıklarından ötürü ağız kenarları
renk değişikliğine uğrayarak siyahımsı ya da kremsi beyaz bir renk alır103.
Kapların pişirme derecelerine bağlı olarak ve hamur renkleri çok çeşitlidir. Bunlar kirli
sarı tonlarından kiremit renginin açıklı koyulu bütün tonlarına uzanan bir renk yelpazesine
sahiptir. En çok görülen renkler ise pembemsi kiremit rengi ile kestane rengidir104.
Astar kabın tamamına ince bir tabaka halinde uygulanmıştır ve açık turuncu ile kiremit
renginin açıklı koyulu tonları arasında olup, hamur renginden bir ton koyu renge sahiptir.
Kenarda ise çoğunlukla koyu kahve, siyah veya bej tonlarında farklı renkler görülür. Kil ile
aynı yapıya sahip olan astar çoğu zaman yüzeye öyle nüfuz etmiştir ki kapla tam bir bütünlük
içerisindedir. Pişirme kalitesi düşük kaplarda yüzey matken, daha yüksek ısıda pişirilmiş
100
Adak 2006, 124.
101
Hayes 1972, 371.
102
Tekocak 2006, 71.
103
Tekocak 2007.
104
Hayes 1972, 371.
17
örneklerin metalik bir parlaklığı vardır. Hayes form 1 gibi erken örneklerde astar biraz daha
kalın ve parlaktır, bu da Kıbrıs Sigillatalarının benzeri bir görünüş yaratır105.
Yapısal özellikleri ile Kıbrıs Sigillata kapları ile yakın özellikleri taşıyan 106 ve
olasılıkla aynı merkezden yayılan bu grup henüz Kıbrıs’ta hangi merkeze imal edildiği
belirlenmemiş olmakla birlikte kesinlikle Kıbrıs kaynaklıdır. Üretim özellikleri ile bu grup
Kıbrıs yerel imalatı kaplar ile de benzer yapısal özelliklere sahiptir107.
Waage 108
tarafından Geç Roma D seramiği olarak adlandırılan bu seri ilk kez Hayes 109
tarafından tanımı ve tasnifi yapılarak bilim dünyasına tanıtılmıştır. Hayes, bu serinin üretim
yeri olarak Kıbrıs’ı göstermiştir110.
Kaplar genellikle oldukça kalın cidarlı olup ve özensiz yapılmışlardır. Genlikle daha
özenle yapıldığı anlaşılan iç yüzey de paralel fırça izleri gözlenmektedir. Yüzey içte ilk
rötuştan sonra düzeltilmemiş, dışta ise kaide ve gövde kabaca tıraşlanmış, çark izleri yer yer
belirgin halde kalmıştır. Çoğunlukla alçak olan kaide, dip hafif oyularak belirgin hale
getirilmiştir. Hayes form 9 gibi düz dipli kapların bazılarında ise çömleği çarktan ayıran ip
veya sicim izleri belirgindir. Bu delillere göre Kıbrıs kaplarının basit çark üretimleri
olduklarını söylemek mümkündür111.
3.3.3. Bezeme
Süsleme daha çok kapların ön yüzlerinde görülen özensiz rulet sıraları şeklindedir.
Bunlar 2’li, 3’lü kombinasyonlar oluşturduğu gibi aralıklarla yapılmış tekli sıralar halinde de
karşımıza çıkar. Çoklu rulet sıralarının birbirinin içine girmiş şekilde uygulanışını ilk olarak
form 2’nin örneklerinde görmek mümkündür. Ancak buradaki süsleme Kıbrıs Kırmızı
Astarlılarının kopyaladığı Afrika kaplarının yüzeyinde görülen ince işçilikten yoksundur.
Kapların yüzeyine özensizce yapılan rulet sıraları yer yer oldukça derin ve belirgin yer yer
silik hatta kaybolmuştur 112 . Kabın gövdesine uygulanan rulet sıraları daha sonra diğer
formlarda da basit ve birbirinden ayrı tekli sıralar halinde görülür113.
105
Hayes 1972, 371; Williams 1989,28.
106
Hayes 1967, 65-77.
107
108
Waage 1933, 304-308; Waage 1948,52.
109
Hayes 1972, 371-386; Hayes 1980, 528-529.
110
Tekocak 2006, 71.
111
Hayes 1972, 372.
112
Hayes 1972, 371.
113
Adak 2006, 127; Hayes 1972, 371.
18
Dekorasyon olarak kaba bir biçimde yapılan rulet bezeme bir veya daha fazla dar
bantlar şeklinde kabın yüzeyine işlenmiştir. Yüzeyde görülen düzensiz çukurluklar ve çizgiler
ise çarkın dikkatsizce döndürülmesindendir. Dudaklar çoğu zaman yivlidir. Birkaç örnekte
yivli ya da yivsiz damga bezemeler görülmektedir. Bazı örneklerde ise bir özellik olarak
karşımıza çıkan Kıbrıs üretiminin damgası olabilecek kısa dalga süsleri ağız kenarında yer
almaktadır114.
Yivlendirme daha çok kenarda tercih edilirken, kapların diplerinde yine baskı tekniği
ile yapılmış desenlerin, sade veya yiv sıraları içine yerleştirildiği görülür. Bunlarda Phokai
Kırmızı Astarlıları’nda olduğu gibi önceleri Afrika atölyelerinin etkisi görülürken daha sonra
kendi stilini oluşturmuştur. Sevilerek kullanılan haç motifleri çok daha fazla çeşitliliğe sahip
olmayan kısa ve çatallı bitimleri olan, Yunan Haçı şeklindedir. Çok azı dönemin sikkelerinde
görülen ince ve daha çok gümüş kaplarının üzerindekilerle karşılaştırılabilirler.
114
Hayes 1972, 372.
19
3.4. Çandarlı Seramiği
M.S. 1. yüzyılın başlarından itibaren tüm 3. Yüzyıla kadar, başta Ege olmak üzere
doğu Akdeniz coğrafyasının yaygın bir lüks seramiği olan Çandarlı vazoları adını olası üretim
yeri olan Çandarlı’dan ( Antik Pitane) almıştır ve bu ad grup ilk kez S. Loeschcke tarafından
önerilmiştir. Bergama ve çevresindeki atölyeler, Helenistik Dönem modasıyla kandil, lagynos
ve kabartmalı seramikler gibi çok özel kaplar üretmişlerdir. Bu geleneğini sürdüren kent M.Ö.
2. yüzyıl sonlarından itibaren sigillata üretimine başlamış ve M.S. 4. yüzyıl başlarına kadar bu
üretime devam etmiştir 115 . Hayes, erken örnekleri M.S. 1. yüzyıla; geç dönem örneklerini
M.S. 2. – 3. yüzyıla tarihlendirmiştir 116 . Bunun yanında, kapların özellikle Bergama ve
çevresinde M.S. 4. yüzyılın erken dönemlerinde de kullanılmaya devam ettiği bilinmektedir.
Genelde M.S. 2. – 3. yüzyıla tarihlenen geç versiyonlar Ege kıyı şehirlerinden farklı olarak
Güney Rusya, İtalya, Afrika ve Suriye’ ye kadar yayıldığı görülmektedir117.
3.4.1. Hamur ve Astar
Sert yada orta sertlikte bir dokuya sahip olan kapların kilinde özellikle geç
versiyonlarda altın veya gümüş mika katkısı bulunmaktadır118. Kil açık kahve rengi, sarımsı
kahve ya da açık kırmızı tondolardadır. Genelde tüm yüzeye uygulanan astar turuncu,
turuncu- kırmızı ya da koyu kırmızı tondolardadır. Çandarlı seramiklerinin erken örneklerinde
farklı formlarda kaseler ve tabaklar görülürken119 geç dönem örnekleri, beş ana tipin küçük
değişiklerle sahip versiyonları olarak karşımıza çıkmaktadır120.
Çandarlı Seramikleri ilk kez Loeschcke tarafından tanımlanmış, Pitane kazısında

bulunan parlak kırmızı seramiklerin lokal üretimler olduğunu tespit ederek malzemenin
buluntu yerinin adını vermiştir. Loeschcke Çandarlı seramiklerinin MÖ 1. yüzyıldan itibaren
bura bulunan çömlekçi atölyelerinde üretilmeye başladığını ve MS 2.yüzyıla kadar devam
ettiğini göstermiştir 121 . Benzer seramik malzemelerinin Kenyon tarafından DSC, Meyer-
115
Hayes 2001, 149.
116
Hayes 1972, 316.
117
Hayes 1972, 459.
118
119
Hayes 1985.
120
Hayes 1972, 320.
121
Loeschcke 1912, 344-407.
20
Schlichtmann tarafınfan ise Pergamon Sigillataları olarak isimlendirildiği bilinir 122 . Genel
olarak kırmızı astarlı seramikler üzerine en kapsamlı araştırma yaptığı bilinen Hayes'in bu
grubu Çandarlı Seramiği diye adlandırdığını ve MS 2. yüzyıl ve MS 4. yüzyıllara
tarihlendirmiştir123.
122
Crowfoot 1957; Meyer-Schlictman 1988.
123
Hayes 1972, 316.
21
4. STRATONİKEİA ROMA KIRMIZI ASTARLI SERAMİKLERİ
Tez konumuz kapsamında üzerinde çalıştığımız seramik buluntuları oldukça yoğun bir
repertuara sahiptir ve bu buluntuların tipolojik çalışmalarında günümüzde hala geçerliliğini
koruyan Hayes' in çalışmaları temel alınarak oluşturulmuştur. Üzerinde çalıştığımız
buluntuların bir kısmı ithal bir kısmı da yerel yiyecek ve içecek servis kaplarını; kase ve tabak
formlarına ait ağız kenar gövde parçalarından oluşmaktadır. Ne yazık ki incelediğimiz
buluntular arasında sağlam bir eser mevcut değildir. Gruplarımız arasında en fazla form
çeşitliği gösteren grup Afrika Kırmızı Astarlı Seramikleri 11 grupla ilk sırada olurken en az
olan grup ise Kıbrıs ve Çandarlı Kırmızı Astralı Seramiği olmuştur. çeşitlilik açısından az
olmasına rağmen adet bakımından en fazla bulunan grup Foça Kırmızı Astarlı seramiklerdir.
4.1. Afrika Kırmızı Astarlı Seramikleri
4.1.1. Form 1 (Hayes Form 9, Lamboglia 2, Antioch 897) (Kat. No. 1-6) Kase. İthal
üretim kapsamında değerlendirdiğimiz levha 1 de yer alan ve Kat. No. 1,Kat. No. 2, Kat. No.
3, Kat. No. 4, Kat. No. 5 ve Kat. No. 6 olan altı parça seramik buluntusu, kavisli gövde
formuna sahip bu tipin ağız kısmı dışa doğru hafif yuvarlatılmış ve dışbükey profil
vermektedir. Dış yüzeyde ağız kenarının aşağısında iki adet yiv sırası gözlemlenmektedir.
Hayes bu kaplara ait iki alt tip belirlemiştir. Bunlar; yivler arası bezeme olanlar ve şekil
olarak daha düz olan tipler. Tip A için 100-160 önerilirken tip b için 2. yüzyılın 2. yarısı
verilmiştir124.Buluntular içerisinde tam veya tama yakın eser bulunmamaktadır.
4.1.2.Form 2 (Hayes From 32) (Kat. No. 7) Tabak/Çanak. STR.1094.T.306.K.04

Kazı envanter numaralı eser ithal üretim olup dışa çıkıntılı, aşağı eğimli, kısa ve düz ağız
kenarlı ve dışbükey gövdelidir. Ağız kenarında tek sıra yiv görülmektedir. Buluntuların
tipolojik karşılaştırmalarına baktığımızda Atina Agorası, Kyrene(Libya) ve Etruria'dan çıkan
bezerlerinin 3.yüzyılın başı ve ortasına kadar olan döneme tarihlendirilmiş olduğu görülür125.
Hayes Form 58 denilen grubun, form 32' nin geç örneklerinin benzeri olduğunu
düşünmüştür126. Ve bu düşüncesine karşılıkta form 32/58 i ara tip olarak önermektedir 127 .
Çalışma da bu forma ait tek örnek tespit edilmiştir128. Bu örnekte ağız kenarı gövde parçası
olduğundan kaide ve bezeme konusunda bir şey söylemek mümkün değildir129. Form 32 ye
124
Hayes 1972, 35.
125
Hayes 1972, 55; Hayes 1976, 52; Salomon 1968, 107.
126
Hayes 1972, 95.
127
Hayes 1972, 96.
128
Tekocak 2019, 95.
129
Tekocak 2019, 95.
22
gösterdiği Tripoli, Cyrene ve Veii alanındaki örnekleri MS 3. yüzyılın başları ve ortasına130 ve
Ostia' da bulunanları ise MS 3.yüzyılın ilk yarısına tarihlendirir131. Smyrna' da bulunan bir
örnek ise MS 3. yüzyılın ortasına önerilir132. Bu veriler doğrultusunda bakıldığında levha 1 de
yer alan ve Kat. No. 8 olan eser için MS 3. yüzyılın ilk yarısına ait denilebilir133.Buluntular
içerisinde tam veya tama yakın eser bulunmamaktadır.
4.1.3. Form 3( Hayes Form 50B, Kenrick B632A, Antioch 836p-x) (Kat. No. 8-11)
Geniş Tabak. Bu form sade ve düz bir ağza sahip olup, ince cidarlıdır. Ağzı dışa açı yaparak
genişler ve genelde düz veya çok alçak bir kaideye sahiptir. Hayes bu formu A ve B olmak
üzere iki alt tipe ayırmıştır. Bu tipler arası en büyük fark Tip B' nin Tip A'ya göre gövdenin
daha eğimli oluşudur. Form 50A' yı MS 230/240-360 tarihlerine Form 50B' yi MS 350-400
yıllarına tarihlendirir134. Hayes' in bu tip ayrımına göre tezimize dahil olan levha 2 de yer alan
Kat. No. 8, Kat. No. 9, Kat. No. 10 ve Kat. No. 11 olmak üzere dört parça buluntunun Form
50B'ye dahil olmuştur ve bu parçaların hepsi ağız kenarı gövde parçasıdır. Buluntular
içerisinde tam veya tama yakın eser bulunmamaktadır. Form50' nin Atina Agorasında135 ve
Korinth'te136 de Tip A'nın erken örnekleri 3. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenir. Hayes Agora
da ki benzer örneklerinden bir tanesine MS 350-360, diğerlerine MS 4. yüzyılın sonlarına
tarihlendirir 137 . Smyrna' da bulunan benzer örnek ise MS 4. yüzyılın sonuna 138 , Assos' ta
bulunan örnekler MS 4. yüzyılın ortaları önerilir 139. Bu veriler doğrultusunda bakıldığında
incelediğiz buluntular MS 350-400 yılları arasına tarihlemek mümkündür.
4.1.4. Form 4 (Hayes Form 61 Lamboglia 54, Antioch 830) (Kat. No. 12) Geniş
Tabak. Toplam da altı parça olarak incelediğimiz buluntulardan levha 2 de yer alan ve Kat.
No. 12 olan tek parça ithal üretim olarak değerlendirilmeye alınmıştır.Buluntular içerisinde
tam veya tama yakın eser bulunmamaktadır. Ağız kenarı içe dönük ve dışta keskin bir açıyla
dışa çıkıntı yaparak bir nevi üçgen oluşturur şekilde kalınlaşır, gövde geçişi çok hafif
dışbükey olup, gövde fazla derinleşmeden düz bir kaide oluşturulur140. Form 61'in iki alt tipi
130
Hayes 1972, 55, fig 9. 1, 3.
131
Hayes 1985, 56, Tav. XXV, no; 5-6.
132
Erol 2011, 389.
133
Tekocak 2019, 95.
134
Hayes 1972, 69-72.
135
Hayes 1972, 69-72; Waage 1933, 294; Robinson 1959, 97.
136
Slane 1990, 55.
137
Hayes 2008, 75.
138
Erol 2011, 390.
139
Ayaz 2014, 97-98.
140
Hayes 1972, 100-101.
23
belirlenmiştir141. Tip A içe doğru kıvrık veya dikey kenarlı, dış kısımda keskin açıyla çıkıntı
oluşturarak kalınlaşır. Çıkıntının altında dışbükey kıvrımlı alçak gövde ile birleştirilir.
Genelde kaide geniş ve yayvandır142. Tip B ise dikey kenarlı, dış kısımda kenarın alt tarafı
oyulmuş, içte kenar orta kısımda dıştaki çıkıntı ile hizalı yivle profillendirilmiştir 143 .
Stratonikeia seramikleri arasındaki buluntumuz Tip B ye benzerlik göstermektedir. yaygın
olarak görülen form ile benzerlik gösterenler Atina Agorası 144, Ephesos145, Anemurium146,
Antiokheia 147 , Samaria 148 , Kartaca 149 , Ventimiglia' da 150 bulunmuştur. Tip A için önerilen
tarih, MS 325-400/420 ve Tip B için MS 400-450 yılları verilir151.
4.1.5. Form 5 (Hayes Form 67, Kenrick B639, Antioch 859-873) (Kat. No. 13-17)
Geniş Kase. Bu grupta değerlendirilen beş parça seramiklerin tamamı ağız kenarı gövde
parçası olup, ağzı dışa zikzak çizerek uzanan iki kademeden oluşur. Kavisli ve hafif sarkık
oval gövdeli ve düz dipli büyük kaselerdir. Dışa sarkıtılmış kenarın uç kısmı genelde aşağı
doğru sarkık yada hafif yuvarlatılmıştır 152 . Düz olan kaide de gövdeye yakın kısmında
oluşturulan bir yiv dipte kaide izlenimi verir153. Hayes bu form için ilk önerdiği tarih MS 360-
470 yıllarıdır. Fakat sonrasında bezekli kaplara göre üç alt tipe ayırmıştır ve her grup için
yeniden tarihlendirme de bulunmuştur. İlk gruba MS 360-420, ikinci gruba MS 400-450 ve
üçüncü gruba MS 450 sonrasını vermiştir 154 . Hayes tarihlemelerine göre çalışmamız
dahilindeki form 5 diye kodladığımız levha 3 de yer alan Kat. No. 13, Kat. No. 14, Kat. No.
15, Kat. No. 16 ve Kat. No. 17 olan eserleri MS. 360-420 dolaylarına tarihlemek
mümkündür155.Buluntular içerisinde tam veya tama yakın eser bulunmamaktadır.
4.1.6. Form 6 (Hayes Form 81, Antioch 893) (Kat. No. 18) Kase. Bu grupta ele
aldığımız tek parça buluntu kase formunda olup Hayes aynı zamanda Form 80 ile de
ilişkilendirmiştir. Fakat daha derin ve basit yuvarlatılmış ağız kenarlıdır. Kaide düz, kaideye
141
Hayes 1972, 100.
142
Hayes 1972, 100; Waage 1948, pl VIII, 831; Lamboglia 1963, 199.
143
Hayes 1972, 100; Hayes 1985, 193; Waage 1933, 168-169.
144
Waage 1933, 169-170; Robinson 1959, pl. 70, L59.
145
Gassner 1997, 592.
146
Williams 1989, 38-39.
147
Waage 1948, pl.VIII.
148
Kenyon 1957, 358-361.
149
Hayes 1976a, fig 8; Hayes 1978, 70.
150
Lamboglia 1963, 198-199.
151
Hayes 1972, 100-101.
152
Hayes 1972, 112-116.
153
Hayes 1972, 112-116.
154
Hayes 1972, 115-116.
155
Tekocak 2019, 97.
24
geçiş belirgindir 156
. İç kısımda hafif bir çıkıntı mevcuttur. Fakat değerlendirmede
bulunduğumuz parça ağız kenar gövde parçası olduğu için kaide kısmını gözlemek mümkün
değildir.Buluntular içerisinde tam veya tama yakın eser bulunmamaktadır. Hayes bu formu
iki alt tipte değerlendirmiş ve bunlar Tip A, dış cephesi kalın rulet ile çevrili olan Tip B ise
bezemesiz olan gruptur. Hayes bu form için MS 5. yüzyılın ikinci yarısını önermektedir157.
Levha 4 de yer alan Kat. No. 18 olan parça Tip B ile benzerlik göstermektedir.
4.1.7. Form 7 (Hayes 87A, Antioch 810) (Kat. No. 19)Tabak. Bu tip aslında Hayes
Form 87 olarak isimlendirilen grubun üç alt tipinden biridir 158 . Hayes Form 87' yi genel
olarak uçta topuz ya da kanca şeklinde kalınlaştırılmış ağız kenarlı, çok hafif dışbükey
gövdeli, alçak kaideli olarak tanımlar. Hayes bu grubu formlarda görülen biçimsel farklara
göre A, B ve C olmak üzere üç alt tipe ayırmıştır. Tip A MS 5. yüzyılın ikinci yarısına, Tip B
ve Tip C ise erken 6. yüzyıla tarihlendirilir 159 . Tip A topuz ya da kanca halinde
kalınlaştırılmış ağız kenarı içte yassı veya konkavdır160. Stratonikeia' da bu forma tek örnek
tespit edilmiştir levha 4 de yer alan Kat. No. 19 olan parça ağız kenarı gövde parçasıdır161.
Buluntular içerisinde tam veya tama yakın eser bulunmamaktadır. Ucu kanca şeklinde
kalınlaştırılmış ağız kenarlı ve çok hafif dışbükey gövdelidir162. Bu örnek Hayes' in Form
87A' sı ile benzeşmekte ve veriden yola çıkılarak MS 5. yüzyılın üçüncü çeyreğine
tarihlenir163.
4.1.8. Form 8 (Hayes Form 99B, Kenrick B658B) (Kat. No. 20) Kase. Ana form
olarak Hayes form 99' dur ancak zaman içerisindeki biçimsel değişimlere göre Tip A, Tip B
ve Tip C olarak üç alt tipe ayırır. Bizim bu grupta değerlendirebileceğimiz ithal olarak tek bir
parça belirlenmiştir. Levha 4 de yer alan Kat No. 20 olan parça ithal üretim olup bu üç alt
tipten B grubuna girmektedir. Hayes bu formu genel anlamda dışa yuvarlatılmış kalın ağız
kenarlı, yarımküre gövdeli ve alçak ya da yüksek halka kaideli kaseler olarak betimler 164. Tip
A için önerilen tarih MS 510-540, Tip B için MS 530-580 ve son olarak Tip C için MS
560/580-620 önermektedir165. Form 99B' nin tipolojik özellikleri biraz daha ince ağız kenarlı,
dışa daha açık ve dışbükey gövdelidir. Dar ve halka kaideli olarak tanımlamaktadır.
156
Hayes 1972, 128.
157
Hayes 1972, 128.
158
Tekocak 2019, 97-98.
159
Hayes 1972, 135-136.
160
Tekocak 2019, 97-98.
161
Tekocak 2019, 97-98.
162
Tekocak 2019, 97-98.
163
Tekocak 2019, 97-98.
164
Tekocak 2019, 98.
165
Hayes 1972, 152-155.
25
değerlendirdiğimiz parçayı bu veriler doğrultusunda MS 560-580 yıllarını verebiliriz. Tarsus'
ta bulunan benzer örnekler için önerilen tarihler MS 5. yüzyıl sonu ile MS 6. yüzyılın ilk
çeyreği önerilir166. Form özellikleri açısından birebir benzer ancak hamur ve astar yönünden
farklılık gösteren yine levha 5 de yer alan Kat. No. 29 olan parçayı da yerel üretimde
değerlendirmek mümkündür.Buluntular içerisinde tam veya tama yakın eser
bulunmamaktadır.
4.1.9. Form 9 (Hayes Form 104B, Antioch 803-805) (Kat. No. 21) Geniş Kase Ağız
kenarı kalınlaştırılmış, gövdesi hafif dışbükey kıvrımlı ve kaide halka biçiminde ve orta
yüksekliktedir. Tondo da genelde baskı ile yapılan süsleme etrafında yiv sıraları vardır. Bu
form Tip A, Tip B ve Tip C olmak üzere üç alt gruba ayrılır167. Tip A' da kenarlar yüksek ve
oval, dışta çok hafif dışbükey. Gövde dışbükey ve kaide orta yükseklikte168. Tip B, kenarı
biraz alçalmış ve basık hale gelmiş. Gövde daha düz ve hafif eğimli dışa açılır şekilde
yükselmiştir ve kaide biraz daha küçülerek köşeli bir hale gelmiştir 169. Tip C ise diğer iki
grubun yanı sıra eklenen bu tip kenarı kalınlaştırılmış ve topuz oluşturacak şekilde
yuvarlatılmıştır170. Stratonikeia' şuan ki çalışmalarda bu formun Tip B' sine ait levha 4 de yer
alan Kat. No. 21 olan bir parça tespit edilmiştir. Tip A' nın devamı sayılan bu grubun geçiş
örnekleri Perge171, Tokra' da172 tespit edilmiştir. Bu gruba ait benzer örnekleri Antiokheia173,
Kudüs174, Karanis' te175, Saraçhane176 ve Atina Agorası177 da görmek mümkündür. Tip A için
MS 530-580, Tip B için MS 570-600 geç örnekleri için MS 625 ve Tip C için ise MS 550-625
tarihleri önerilmektedir178. Buluntular içerisinde tam veya tama yakın eser bulunmamaktadır.
4.1.10. Form 10 (Hayes Form 105, Antioch 802) (Kat. No. 22-27) Geniş Tabak.
Dörtgene yakın kalın yuvarlatılmış topuz, dışa doğru eğimli sığı gövdeli, orta sayılabilecek
yükseklikte kaideye sahiptirler. Ağız kenarı iç tarafta neredeyse düz dışta ise dışbükeydir.
Örneklerdeki ağız profili dörtgene yakın profil vermektedir179. Stratonikeia da levha 4 de Kat.
No. 22, Kat. No. 23, Kat. No. 24 ve levha 5 de Kat. No. 25, Kat. No. 26 ve Kat. No. 27 olan
166
Adak-Adıbelli 2006, 69-70.
167
Hayes 1972, 160-161.
168
Hayes 1972, 160-161.
169
Hayes 1972, 160-161.
170
Hayes 1972, 160-161.
171
Atik 1995, 24.
172
Hayes 1973b, 2504.
173
Waage 1948, 803.
174
Hayes 1985, 15.
175
Hayes 1972,; Johanson 1981, 246,
176
Hayes 1992, fig 35, 21/3, fig 37, 26/1.
177
Hayes 1972, 163, fig.30 no. 15.
178
Hayes 1972, 160-161.
179
Hayes 1972, 166-169.
26
ithal seramikler mevcuttur. Ve bu buluntuların tamamı ağız kenar gövde parçasını
oluşturmaktadır. Buluntular içerisinde tam veya tama yakın eser bulunmamaktadır. Genelde
kalınlaştırılmış yumru biçimli ağız kenarına sahip, dışa eğimli sığ gövdelidir 180. Hayes bu
form için MS 580/600- 660 yıllarını önermektedir 181
. Örneklerine Anemurium 182
,
Antiokheia183, Ephesos184, Saraçhane185, Atina Agorası ve Korinth186, Khios187, Knossos188 da
da rastlanmaktadır. Bütün bu bilgiler ışığında Form 11 e tabi tuttuğumuz parçalar MS geç 6.
yüzyıl ile MS 7. yüzyılın ortalarına tarihlendirilebilir189.
4.1.11. Form 11 (Hayes Form 108) (Kat. No. 28) Kase. Ağız kenarı dışa doğru
çıkıntılı ve kalınlaştırılmıştır. Yayvan kenarlı dışbükey yapan çıkıntı, yüksek halka kaideye
sahiptir190. Hayes bu formu, Form 98B' nin geç ve kaba hali olabileceğini önermiştir191. Bu
kaplar için önerdiği tarih erken 7. yüzyılı kapsamaktadır 192
. Bu form kapsamında
değerlendirebileceğimiz levha 5 de yer alan ve Kat. No. 28 olan bir parça tespit edilmiş ve 7.
yüzyılın başlarına tarihlendirilmiştir.Buluntular içerisinde tam veya tama yakın eser
bulunmamaktadır.
4.2. Geç Roma C - Foça Kırmızı Astarlı Seramikleri
4.2.1. Form 12 (Hayes Form 2) (Kat. No. 29-30) Tabak/Kase Ağız kenarı dışa doğru
uzantılı, geniş ve yassıdır. Gövdesi dışbükey kavisli ve sığdır193. Sağlam olan örneklere göre
kaidesi kendinden kaide oluşturmuştur.Hayes bu formu Tip A, Tip B ve Tip C olmak üzere üç
alt tipe ayırmıştır 194 . Tip A da tondosunda damga yapılmış motifler mevcuttur. Tip B de
süsleme yoktur ve kenar dar ve hafif dışbükeydir. Tip C de ağız kenarında çıkıntı görülür bu
tip nadir olarak bulunur195. Bu formun erken örnekleri Atina Agorasında 370'lerde196 verilen
180
Tekocak 2019, 99.
181
Hayes 1972, 166-169.
182
Wiiliams 1989, 242-243.
183
Waage 1948, pl. VII, 802.
184
Gassner 1997, 600.
185
Hayes 1992, fig.35.
186
Waage 1933, 173; Hayes 1972, 167.
187
Hayes 1972, 167.
188
Hayes 2001, fig.2, 49.
189
Tekocak 2019, 99.
190
Hayes 1972, 171.
191
Hayes 1973b, fig.49.
192
Hayes 1972, 171-172.
193
Hayes 1972, 327.
194
Hayes 1972, 327.
195
Hayes 1972, 327.
196
Hayes 1972, 327.
27
tabakalardan bulunmuştur. Ephesos'ta ele geçen parçalar 4. yüzyılın sonlarından 5. yüzyılın
ilk yarısına önerilmiştir 197 . Bu seramiklerin üretimleri 425-450' lere değin sürmüştür.
Değerlendirdiğimiz seramik buluntuları sadece ağız kenar parçasıdır ve ne yazık ki
bütünlüğünü koruyan eser mevcut değildir. Bu forma dahil olan levha 6 da yer alan ve Kat.
No. 29 ve Kat. No.30 olan iki parçamız ithal üretim olup yerli taklitlerine incelenen örnekler
arasında rastlanmamıştır ve bu örnekler Tip A' ya yakınlık göstermektedir.
4.2.2. Form 13 (Hayes Form 5) (Kat. No. 31) Tabak/Kase. Ağız kenarı dışa yatay ve
geniş şekilde uzanır. Üst yüzey içbükeydir. Ağız kenar profiline göre Tip A ve Tip B olmak
üzere iki alt gruba ayrılır 198 . Tip A' nın ağız kenarı dışa uzantılı olup daha kısa ve daha
kalınlaştırılmıştır ve kenar kısmı uç kısmında yuvarlatılmıştır.Tip B ise ağız kenarı daha geniş
kenarı olan ve alt kısmı hafif konkav, gövdeye bağlanan kısmı küçük bir çıkıntı ile belirgin
hale getirilmiştir. Örneklerde rulet süsü de görmek olasıdır199. Tip A için önerilen tarih 460-
500 yılları arası olurken Tip B için bu 6. yüzyılın ilk yarısına verilmektedir. Stratonikeia' da
bu form için değerlendirilen parçalar arasında levha 6 da yer alan Kat. No. 31 olan bir adet
ithal olan parçalar mevcuttur. Bu buluntular Tip A' ya benzerlik göstermektedir. Buluntular
içerisinde tam veya tama yakın eser bulunmamaktadır.
4.2.3. Form 14 (Hayes Form 3) (Kat. No. 32-84) Tabak/Kase.Ağız kenarı genelde
düz veya dış kısmında içbükey olup kalınlaştırılmış ve aşağı doğru sarkıtılmış dikey kenarlı
ve yana doğru açılarak genişleyen kavisli gövdelidir alçak kaide veya sahte kaideli tabak veya
kasedir200. Dış kısımda genelde baskı rulet süslemesi ve tondo da yiv ve yine baskı ruletler,
geometrik bezemeler haç süslemeleri yer alır.201 Hayes bu grubu kendi içerisinde 8 alt tipe
ayırmıştır ve Foça seramiklerinde sıklıkla karşılaştığımız bu grup için MS 5. yüzyıl ve
6.yüzyılın ortalarına kadar geçen süreç önerilmektedir202. Stratonikeia dabulunan seramikler
ilgili önceki yıllarda yapılan bir doktora tezi kapsamında buform grubuna giren ve ithal
olduğu belirtilen 3 örnek anlatılmıştır. Bunlardan ilki (Kat. No: 6) Hayes Form3D tipine dahil
edilerek MS 5. yüzyıl sonuna, ikincisi (Kat. No. 7) Hayes Form 3E tipine dahil edilerek MS 5.
yüzyıl sonu - 6. yüzyıl başına, sonuncusu (Kat. No. 8) da Hayes Form 3G tipine dahil edilerek
MS 6. yüzyılatarihlendirilmiştir203. Ayrıca ''Stratonikeia Kazılarında Bulunan Kırmızı Astarlı
197
Gassner 1997, 141-142.
198
Hayes 1972, 339.
199
Hayes 1972, 339.
200
Hayes 1972, 330-336.
201
Hayes 1972, 330-336.
202
Hayes 1972, 330-338.
203
Öztaşkın 2013, 158-162, Kat.No:6-8, Lev.1.
28
Seramikler'' adlı makale kapsamında da 13 parça ağız kenar buluntusu incelenmiştir 204 .
Stratonikeia’da Hayes Form 3 formuna giren çalışmamız dahilinde toplam 53 parça tespit
edilmiştir.Ve bu tespit edilen parçalar Form 3C, Form 3D ve Form 3E' nin alt tipleri olduğu
belirlenmiştir. Değerlendirmeye dahil edilen parçaların tamamı ağız kenar parçasıdır ve bütün
veya kaideli bir parça bulunmamaktadır. Değerlendirme dahilindeki mevcut buluntuları MS 5.
yüzyılın ikinci yarısından MS 6. yüzyılın başlarına kadar tarihlenir.
Form 15C:Stratonikeia da ele aldığımız malzeme grubu içerinde Form 15 in alt grubu
olan Form 15C ye (Hayes Form 3C) 32 parça önerilmiştir. Hayes' in malzeme grubu ile
birebir örtüşmektedir. Kase Dışa doğru kalınlaştırılmış ve aşağı doğru sarkıtılmış dikey ağız
kenarlı, kavisli gövdeli geniş kaselerdir. Ağız kenarı dışta gövde bitiminden sonra aşağı doğru
sarkıtılmış üstte ise bazen incelerek bazen de hafif kalınlaşarak son bulur. Kenar dış kısmı
hafif içbükey profilli olup, bezemesiz veya rulet bezemelidir.J. W. Hayes, Form 3B ve C
tiplerinin, Atina Agorasında yaklaşık MS 460 – 475 yıllarına tarihlenen Agora
depozitlerindeele geçen buluntular arasında bu serinin standart tipler olduklarını, hatta
başlangıçlarının MS. 5.yüzyılın ortalarına kadar gidebileceğini belirtmiştir. J. W. Hayes,
ayrıca, Agora depozitleri ile aynı tarihten olanbir grup sarnıç buluntusu arasında yine bu tipe
ait örnekler olduğundan bahsettikten sonra Dinas Powis’ten gelen ve MS 460-490 yıllarına
tarihlenen örneğin de bu grubun geç bir temsilcisi olduğunu bildirir. Buna bağlı olarak da
Anadolu ve Anadolu dışındaki farklı merkezlerde ele geçen bu forma ait örnekler de MS. 5.
yüzyıl,5. yüzyılın ikinci yarısı veya son çeyreğine tarihlendirilmişlerdir205.
Form 15D:Stratonikeia da ele aldığımız malzeme grubu içerinde Form 15 in alt grubu
olan Form 15D ye (Hayes Form 3D) 8 parça önerilmiştir. Hayes' in malzeme grubu ile birebir
örtüşmektedir. Dış tarafı kalınlaştırılmış ve aşağı doğru sarkıtılmış dikey ağız kenarlı, kavisli
gövdesi ile geniş kaselerdir. Ağız kenarı üst kısımda içe düz eğimli ve aşağı sarkan kısım
yuvarlatılmıştır. Ağız kenarı dış yüzeyi hafif içbükey ve genelde üç sıra halinde derin baskı
rulet bezemesi bulunmaktadır. J. W. Hayes MS 5. yüzyılın geç tipi olarak tanımladığı bu
formun yaygın olmadığını belirtir206. MS 5. yüzyılın sonlarına tarihlendirebilir.
Form 15E : Stratonikeia da ele aldığımız malzeme grubu içerinde Form 15 in alt grubu
olan Form 15E ye (Hayes Form 3E) 13 parça önerilmiştir. Hayes' in malzeme grubu ile birebir
örtüşmektedir. Dış kalınlaştırılmış ve oldukça belirgin bir biçimde aşağı sarkıtılmış dikey ağız
204
Tekocak 2019, 101.
205
Adak-Adıbelli 2006, 103.
206
Adak-Adıbelli 2006, 103.
29
kenarlıdır, kavisli gövdeli, alçak halka kaideli geniş, derin kaselerdir. Ağız kenarı üst yüzü
hafif dışbükey olup içe doğru eğimlidir. Dışta ağız kenarı ile gövde birleşme yerinde oldukça
küçük bir çıkıntı göze çarpar. J. W. Hayes, bu tip için MS. 5. yüzyılın son çeyreğini
önermekle birlikte ağız kenarının altındaki küçük çıkıntıyı 6. yüzyıl parçalarının tipik özelliği
olarak belirtmektedir. Ayrıca bu tipin en iyi örneği diye göstermiş olduğu parçayı da MS 500
civarı ya da sonrasına vermektedir207.
4.2.4. Form 15 (Hayes Form 10) (Kat. No. 85-97) Tabak/Kase. Ağız kenarı kalın
yumru biçimde veya yassı uzun yayvan profillidir. Yana doğru düz ya da hafif bir kavisle
genişleyen gövde ve alçak kaidelidir. Ağız kenarının üst kısmı yuvarlak yada düz, alt kısmı
içbükey olup gövde kısmıyla birleşen yerinde küçük bir çıkıntı yer almaktadır208. Hayes Form
10 olarak belirlediği bu grubu üç alt tipe ayırmaktadır, bunlar Tip A, Tip B ve Tip C' dir.
Form 10A ve Form 10 B' yi MS geç 6. yüzyıl ile erken 7. yüzyıla, Form C' yi ise MS erken ve
orta 7. yüzyıla tarihlemiştir 209 .Stratonikeia kazılarında ele geçen seramiklerle ilgili önceki
yıllarda yapılan çalışma kapsamında bu form grubuna giren ve ithal olduğu belirtilen sadece
tek örnek (Kat. No. 9) tanıtılmıştır. Bu örnek Hayes Form 10 grubunun Tip A alt tipine dahil
edip MS 6. yüzyıl sonu – 7. yüzyıl başına tarihlendirmiştir210. Çalışmamız dahilinde toplamda
on dört parça tespit edilmiş bunların bir kısmı da ''Stratonikeia Kazılarında Bulunan Kırmızı
Astarlı Seramikler'' adlı makale kapsamında değerlendirilmiştir211. Hayes'in form gruplarına
göre çalıştığımız parçaların levha 12 de yer alan ve Kat. No. 85,Kat. No. 86, Kat. No. 87, Kat.
No. 88, Kat. No. 89 olan beştanesi Form 10A ' ya, yine levha 12 de yer alan Kat. No. 90 Kat.
No. 91 olan iki tanesini Form 10B' ye, levha 13 de yer alan Kat. No.92, Kat. No. 93, Kat. No.
94, Kat. No. 95, Kat. No. 96, Kat. No. 97 olan altı tanesini ise Form 10C' ye önerebiliriz.
Bu formların benzerlerini Korinth, Atina, Knossos, Saraçhane 212 de görebiliriz. bütün bu
veriler doğrultusunda Form 10A ve Form 10B yiMS geç 6. yüzyıl ile erken 7. yüzyıla, Form
10C' yi de MS erken ve orta 7. yüzyıla tarihleyebiliriz.Buluntular içerisinde tam veya tama
yakın eser bulunmamaktadır.
207
Hayes 1972, 337.
208
Hayes 1972, 343-346.
209
hayes 1972, 343-346.
210
Öztaşkın 2013, 161-162, 290, Kat.No:9, Lev.1.
211
Tekocak 2019, 105.
212
Hayes 1972, 343-346.
30
4.3. Geç Roma D - Kıbrıs Kırmızı Astarlı Seramikleri
4.3.1. Form 16 (Hayes Form 3.2) (Kat.No. 98-100) Kase. Ağız kenarında yumru
şeklinde dudak oluşturacak biçimde kalınlaştırılmış, gövde yüksek ve çok alçak halka
kaidelidir.Hayes bu formlar için önerdiği tarih MS 5 yüzyıl ve MS 6 yüzyılın ikinci
çeyreğidir 213 . Form 2' nin türevi niteliğindedir. Stratonikeia da incelediğimiz buluntular
içerisinde levha 14 de yer alan ve Kat. No.98, Kat. No.99, Kat. No.100 olan üç adet tespit
edilmiş olup ithal, tamamı ağız kenarı gövde parçasıdır. Buluntular içerisinde tam veya tama
yakın eser bulunmamaktadır.
4.4. Çandarlı Seramiği
4.4.1. Form 17(Hayes Form 3) (Kat.No. 101-103) Kase. Ağız kenarı inceltilmiş ve
alt kısmından aşağı doğru hafif sarkmıştır. Gövdeden yana doğru çıkıntı olan yarım küre
karınlı kaselerdir214. Hayes MS 2. yüzyıl ve 3. yüzyılı önermektedir. benzer örneklerine Atina
Agorası'nda rastlanır215. Genel olarak MS 3. yüzyılın ortalarında üretimin azaldığı düşünülse
de Bergama yöresinde MS 4.yüzyıla tarihlenen örneklerin olduğu dikkate alınırsa, Çandarlı
seramiğinin en azından Bergama bölgesinde 4. yüzyılın başına kadar kullanıldığı söylenebilir.
Bu forma verdiğimiz grupta sadece levha 14 de yer alan ve Kat. No.101,Kat. No.102, Kat.
No.103 olan üç parça mevcut olup tamamı ağız kenarı gövde parçasıdır. Buluntular içerisinde
tam veya tama yakın eser bulunmamaktadır.
213
Hayes 1972, 376.
214
Hayes 1972, 321.
215
Hayes 1972, 321.
31
5. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
2008 yılından itibaren Prof. Dr. Bilal SÖĞÜT tarafından kazılmakta olan Stratonikeia
Antik Kenti Kazılarının, 1991-2014 yılları arasındaki kırmızı astarlı seramik buluntuları tez
kapsamında değerlendirilmeye alınmıştır. Değerlendirilmeye alınan seramikler tiyatro, kuzey
şehir kapısı ve çeşme, kuzey cadde, tanrı ve İsa kilisesi ve meclis binası yapılarından ele
geçmiştir. Toplamda 103 parça seramik değerlendirilmiştir ve bu parçaların tamamı ithal
üretimlerdir. (Grafik 1).
Stratonikeia Kazılarında Bulunan Roma

Dönemi Kırmızı Astarlı Seramikleri
80
69
70
60
50
40
28
30
20
10 3 3
0
Afrika Foça Kıbrıs Çandarlı
Grafik 1: Stratonikeia Kazılarında Bulunan Roma Dönemi Kırmızı Astarlı Seramikleri
Seramikler önce Hayes' in sınıflandırdığı form gruplarına göre, Afrika Foça Kıbrıs ve
Çandarlı olmak üzere dört alt başlığa ayrılmıştır. Ayrlan bu parçaların fotoğraflanması ve
teknik çizimlerinin yapılması tez kurallarına uygun şekilde kullanılabilir olması için gerekli
çalışmalar yapılmıştır. Hamur ve astar rengi belirlenmesinde Munsell Soil Charts (1994) renk
katalogu kullanılmıştır.Afrika Kırmızı astarlı seramiklerinde yer alan 11 adet form grubu
(Grafik 2) Hayes' in sınıflandırdığı formlara göre, form 9, form 32, form 50, form 61, form
67, form 81, form 87, form 99, form 104, form 105 ve form 108 den oluşmaktadır ve
toplamda 28 tane ithal, ağız kenar parçası bulunmaktadır. Söz konusu gruba ait seramikler MS
2. yüzyıl- MS 7. yüzyıl tarihleri arasına tarihlenmektedir.
32
Afrika Kırmızı Astarlı Seramikleri
7
0
Form 1 Form 2 Form 3 Form 4 Form 5 Form 6 Form 7 Form 8 Form 9 Form 10 Form 11
Grafik 2: Afrika Kırmızı Astarlı Seramikleri Form Sınıflandırılması
Foça Kırmızı Astarlı seramiklerinde yer alan 5 adet form grubu (Grafik 3) yine Hayes'
in sınıflandırdığı gruplara göre form 2, form 3, form 5 ve form 10 dan oluşmaktadır ve
toplamda 69 tane ithal, ağız kenar parçası bulunmaktadır.Mevcut seramik parçaları MS 5.
yüzyıl- MS 7. yüzyıl tarihleri arasında sınırlandırılmıştır.
Foça Kırmızı Astarlı Seramikleri

60
53
50
40
30
20
10
5
2 1
0
Form 12 Form 13 Form 14 Form 15
33
Kıbrıs Kırmızı Astarlı Seramiklerinde yer alan 1 adet form grubu mevcut olup, 3 adet
ağız kenar parçasından oluşmaktadır. MS 5. yüzyıla tarihlendirilmiştir. Çandarlı seramiği de
aynı şekilde 1 grup ile temsil edilip 3 adet ağız kenar parçasından oluşmaktadır. MS 3. yüzyıla
tarihlenmektedir.
Tez kapsamına aldığımız malzemelerin tamamı Geç Roma Dönemi Kırmızı Astarlı
Seramiklerinden oluşmaktadır. Bu dönem aynı zamanda Stratonikeia da MS 5.-6. yüzyılda
mimari artış göstermiştir. Seramikleri Kuzey Şehir Kapısı ile Kuzey Cadde ve çevresinde ele
geçmiş olması burada ticari bir hareketliliğin olabileceğini düşündürmektedir. Aynı zamanda
ele geçen kırmızı astarlı seramiklerin yanında benzer formların yerel olarak
nitelendirilebilecek hamur ve astar özelliklerine sahip olması Stratonikeia da seramik üretimi
olduğunu göstermektedir.Günümüzde kaliteli işçilik ve ondan daha basit üretimlerin fiyat ve
talepleri farklı ise antik dönemde de bu şekilde olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla tezimizde
bahsettiğimiz bölgeler bu alanda söz sahibi olan yerlerdir. Bu bölgeler tüm coğrafya ile hem
etkileşim içerisinde kalmışlar hem de ekonomik açıdan gelir elde etmişlerdir.Daha önce
Stratonikeia da çalışılmış olan cam eserler 216 söz konusu alanlarda yoğunlaşmış ve yine
seramik örnekler gibi MS 5.-6. yüzyıla tarihlendirilmiştir. MS 2. yüzyılda kırmızı astarlı
seramiklere ait az sayıda örnek ele geçmiştir. Stratonikeia antik kenti kırmızı astarlı seramik
kullanımında daha çok kendine yakın bölgelerde bulunan Foça ve her bölgede yaygın bir
kullanımı olan Afrika kırmızı astarlı seramiklerini tercih etmiştir. devam eden kapsamlı
çalışmalar neticesinde ilerleyen süreçte daha ayrıntılı bilgilere ulaşılması beklenmektedir.
216
Söğüt 2018, 447.
34
KATALOG
35
Afrika Kırmızı Astarlı Seramikleri
Kat. No: 1
Levha/Çizim No: 1/1
Kazı Envanter No: Str. 995.T.266.K.04
Formu: Kase (Hayes Form 9)
Kazı Buluntu Yeri: Bouleuterion
Ölçüler: Y: 3,3 cm AÇ: 10 cm CK: 0,3 cm.
Hamur ve Astar: Hamur: 5 YR 4/6 (sarımsı kırmızı) Astar: 10 R 5/8 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz kil bünyesinde az miktarda küçük kireç
tanecikli ve gümüş mikalı. Astar ince, sabunumsu, yoğun gümüş mikalı. Astarda yer yer
dökülmeler mevcut.Kabın özellikle dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Karşılaştırma: Hayes, Fig. 4, A 1-2; Corinth, C 33-296/1089.
Tarih: MS 100-160
Kat. No: 2
Kazı Envanter No: Str.170.T.47.K.01
Kazı Buluntu Yeri: Kuzey Şehir Kapısı
Hamur ve Astar: Hamur: 2.5 YR 5/8 (kırmızı) Astar: 10 R 5/6 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı, gözeneksiz kil bünyesinde az miktarda küçük kireç
tanecikleri ve gümüş mika. Astar oldukça ince, hafif sabunumsu ve yoğun gümüş mikalı.
Kabın iç ve dış yüzeyinde özellikle içte çark izi belirgin. Astarda yer yer dökülmeler görülür.
İyi fırınlanmıştır.
Tarih: MS 100-160
36
Kat. No: 3
Hamur ve Astar: Hamur: 2.5 YR 5/8 (kırmızı) Astar: 2.5 YR 5/6 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli kil bünyesinde, az miktarda hava
boşluğu ve gümüş mika var. Astar oldukça ince, sabunumsu, yoğun gümüş mika katkılı.
Astarda yer yer dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi
fırınlanmıştır.
Tarih: MS 100-160
Kat.No: 4
Kazı Buluntu Yeri: Meclis Binası
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz, kil bünyesinde az miktarda küçük kireç
tanecikli ve yoğun gümüş mikalı. Astar oldukça ince sabunumsu, yoğun gümüş mikalı.
Astarda yer yer dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi
Tarih: MS 100-160
37
Kat.No: 5
Ölçüler: Y: 3 cm AÇ: 11cm CK: 0,4 cm.
tanecikli ve yoğun gümüş mikalı. Astar oldukça ince sabunumsu,yoğun gümüş mikalı.
Astarda yer yer dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi oldukça belirgin.İyi
Tarih: MS 100-160
Kat. No: 6
Hamur ve Astar: Hamur: 2.5 YR 6/8 (açık kırmızı) Astar: 2.5 YR 5/8 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Orta sıkılıkta az gözenekli, kil bünyesinde az miktarda
küçük kireç tanecikli ve kuartz taşlı. Astar ince hafif sabunumsu az miktarda altın mikalı.
Kabın iç ve dış yüzeyinde renk dalgası görülmekte. Özellikle dış yüzeyde çark izi belirgin. İyi
Tarih: MS 100-160
38
Kat. No: 7
Formu: Çanak (Hayes Form 32)
Kazı Buluntu Yeri: Kuzey Sütunlu Cadde
Ölçüler: Y: 1,5 cm AÇ: 15,4 cm CK: 0,3 cm.
Hamur ve Astar: Hamur: 10 R 6/8 (açık kırmızı) Astar: 10 R 5/8 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı ve gözeneksiz açık kırmızı renkli (10 R 6/8) hamuru
az miktarda gümüş mika katkılıdır. Dışta ve içte açık kırmızı renkli (10 R 5/8) astar; ince,
mat, hafif sabunumsu ve az miktarda gümüş mika katkılıdır. İçvedışyüzeyindeçark izi
belirgindir. Dışa dönük dudaklı, kenar uç kısmı yuvarlatılmış, dudak üst kısmında bir adet yiv
süsleme yer almaktadır. İyi fırınlanmıştır.
Karşılaştırma: Hayes, Fig. 9, 1,3-4, Athens Agora, P. 4208.
Tarih: MS 5. yüzyıl
Kat. No: 8
Formu: Geniş Kase (Hayes Form 50)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz hamurludur. Kil bünyesinde seyrek
oranda küçük kireç tanecikleri görülmektedir. Astar oldukça ince ve sabunumsudur. İyi
Karşılaştırma: Hayes Fig.12, B 46,60; Athens Agora P.15414; Olympia Form 59-61.
Tarih: MS 350-400
39
Kat.No: 9
Tanım: Sıkı gözeneksiz, kil bünyesinde az miktarda küçük kireç tanecikleri. Astar ince
sabunumsu. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Tarih: MS 350-400
Kat. No: 10
Kazı Buluntu Yeri:Sütunlu Cadde
Hamur ve Astar:Hamur: 2.5 YR 5/6 (kırmızı) Astar:10R 5/8 (kırmızı)
Tanım: Sıkı gözeneksiz kil bünyesinde az miktarda seyrek oranda küçük kireç tanecikli.Astar
orta kalınlıkta sabunumsu,az miktarda gümüş mikalı.Astarda yer yer dökülmeler mevcut.
Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi mevcut. İyi fırınlanmıştır.
Tarih: MS 350-400
40
Kat. No: 11
Kazı Envanter No: Str. 632.T.185. K.02
Kazı Buluntu Yeri: Sütunlu Cadde
Ölçüler:Y: 4,3 cm AÇ: 28 cm CK: 0,5 cm.
Hamur ve Astar:Hamur: 10 R 6/8 (açık kırmızı) Astar: 10 R 5/8 (kırmızı)
Tanım: sıkı gözeneksiz, kil bünyesinde az miktarda kireç tanecikleri ve gümüş mika görülür.
Astar ince, sabunumsu ve az miktarda gümüş mikalı. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi
belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Tarih: MS 350-400
Kat. No: 12
Formu: Derin, geniş tabak (Hayes Form 61)
Hamur ve Astar: Hamur:2.5 YR 7/6 (açık kırmızı) Astar:2.5 YR 6/6 (açık kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli kil bünyesinde az miktarda küçük krem
taşçık vardır. Astar ince,sabunumsu,astar yüzeyinde az miktarda kireç tanecikli.Kabın iç ve
dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Karşılaştırma: Hayes Fig.16, A 1-21; Athens Agora P 11149.
Tarih: MS 400-450
41
Kat. No: 13
Ölçüler: Y:1,2 cm AÇ:18 cm CK: 0,5 cm.
Hamur ve Astar: Hamur: 2.5 YR 7/8 (açık kırmızı) Astar: 2.5 YR 6/8 (açık kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası.Sıkı gözeneksiz az miktarda kireç tanecikli. Astar oldukça
ince,sabunumsu,yer yer dökülmeler mevcut ve kabın iç ve dışında çark izi belirgin. İyi
Karşılaştırma: Hayes Fig.19, 4,6,17; Athens Agora B 12294.
Tarih: MS 360-420
Kat. No: 14
Kazı Buluntu Yeri: Sondaj 14
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz kil bünyesinde az miktarda seyrek oranda
küçük kuartz taşlı. Astarı oldukça ince sabunumsu az miktarda gümüş mikalı.Kabın iç ve dış
yüzünde çark izleri belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Tarih: MS.360-420
42
Kat. No: 15
Ölçüler: Y: 1,6 cmAÇ: 24 cm CK: 0,6 cm.
Hamur ve Astar: Hamur: 10 R 5/8 (kırmızı) Astar: 10 R 6/8 (açık kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası.Sıkı gözeneksiz kil bünyesinde, çok az ince kireç tanecikli.
Astar ince sabunumsu, az miktarda ve seyrek oranda gümüş mikalı. Kabın iç ve dış yüzeyinde
çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Tarih: MS 360-420
Kat. No: 16
Kazı Buluntu Yeri: Bouleterion
Ölçüler: Y: 1 cm AÇ: 26 cm CK: 0,6 cm.
Hamur ve Astar: Hamur: 2.5 YR 7/8 (açık kırmızı) Astar:10R 6/8 (açık kırmızı)
Tanım: Sıkı az gözenekli kil bünyesinde az miktarda küçük kireç tanecikli ve krem renkli
taşçıklı.Astar ince,oldukça sabunumsu.Astarda az miktarda gümüş mika görülmekte. Kabın iç
ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Tarih: MS 360-420
43
Kat. No: 17
Hamur ve Astar:Hamur: 10 R 6/8 (açık kırmızı) Astar: 10 R 5/8 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz kil bünyesinde az miktarda seyrek oranda
küçük kuartz taşlı. Astarı oldukça ince sabunumsu az miktarda gümüş mikalı.Kabın iç ve dış
yüzünde çark izleri belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Tarih: MS 360-420
Kat.No: 18
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz, kil bünyesinde az miktarda krem renkli
taşçıklı. Astar ince, hafif sabunumsu , az miktarda gümüş mikalı. Astar da yer yer dökülmeler
mevcut. Kabın özellikle dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Karşılaştırma: Hayes Fig.22, 7.
Tarih: MS 5. yüzyılın ikinci yarısı
44
Kat. No: 19
Tanım: Sıkı az gözenekli kil bünyesinde az miktarda seyrek oranda küçük kireç tanecikli ve
krem renkli taşçıklı.Astar sabunumsu,parlak. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi
Karşılaştırma: Hayes Fig.24, A 2; Athens Agora P 27157.
Tarih: MS 5. yüzyılın üçüncü çeyreği
Kat. No: 20
Tanım: Sıkı az gözenekli, kil bünyesinde seyrek oranda küçük kireç tanecikli. Az miktar da
krem renkte taşçıklı. Astar oldukça ince, sabunumsu. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi
Karşılaştırma: Hayes Fig.28, 13; Athens Agora P 19527.
Tarih: MS 560-580
45
Kat. No: 21
Ölçüler: Y: 3,9 cm AÇ: 30 cm CK: 0,6 cm .
Hamur ve Astar: Hamur: 10 R 5/8 (kırmızı) Astar: 10 R 5/8 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz az miktarda ve seyrek oranda gümüş
mika ve küçük kireç tanecikleri görülür. Astar oldukça ince sabunumsu, az miktarda gümüş
mikalı. Astarda yer yer dökülmeler görülür. Kabın iç ve dış yüzeyinde, özellikle içte çark izi
Karşılaştırma: Hayes Fig.30, B 16.
Tarih: MS 570-600
Kat. No: 22
Formu: Geniş Tabak (Hayes Form 105)
Hamur ve Astar: Hamur: 2.5 YR 6/8 (açık kırmızı) Astar:10 R 5/8 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli kil bünyesinde az miktarda kireç
taneciği ve az miktarda küçük krem renkte taşçıklı. Astar ince, hafif sabunumsu, az miktarda
gümüş mikalı. Kabın dış yüzeyinde çark izleri oldukça belirgin. Kabın kenar kısmında renk
dalgalanması mevcut. İyi fırınlanmıştır.
Karşılaştırma: Hayes Fig.32, 8-9,15-16; Athens Agora P 7430.
Tarih: MS 580/600-660
46
Kat. No: 23
Hamur ve Astar:Hamur: 2.5 YR 6/8 (açık kırmızı) Astar: 2.5 YR 6/8 (açık kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı, az gözenekli, kil bünyesinde az miktarda kireç
tanecikli. Astar oldukça ince, sabunumsu, az miktarda gümüş mikalı astar da yer yer
dökülmeler mevcut. Kabın özellikle dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Tarih: MS 580/600-660
Kat. No: 24
Ölçüler: Y:2 cm AÇ: 24 cm CK:0,5 cm.
Tanım: Sıkı,gözeneksiz kil bünyesinde az miktarda küçük kireç tanecikli.Astar ince,oldukça
sabunumsu,az miktarda gümüş mikalı.Astar yüzeyinde renk dalgalanması görülmekte.Kabın
iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Tarih: MS 580/600-660
47
Kat.No: 25
Hamur ve Astar: Hamur: 5 YR 6/8 (kırmızımsı sarı) Astar: 10 R 5/6 (kırmızı)
Tanım: Sıkı az gözenekli, kil bünyesinde az miktarda küçük kireç taneciği ve küçük tuğla
parçacıklı. Astar ince sabunumsu, az miktarda gümüş mikalı( daldırma astar). Astarda yer yer
dökülmeler mevcut. Kabın özellikle dış yüzeyinde çark izi belirgindir. İyi fırınlanmıştır.
Tarih: MS 580/600-660
Kat. No: 26
Kazı Buluntu Yeri: Sondaj 4’ün kuzeyi
Tanım: Sıkı az gözenekli kil bünyesinde az miktarda seyrek oranda küçük kireç tanecikleri az
miktarda krem renkte taşçık. Astar ince sabunumsu az miktarda gümüş mikalı astarda yer yer
dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış yüzeyinde özellikle dışta çark izleri belirgin. İyi
Tarih: MS 580/600-660
48
Kat. No: 27
Kazı Buluntu Yeri: Sondaj 4’ün kuzeyi
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli kil bünyesinde yoğun miktarda kireç
tanecikli ve az miktarda kuartz taşlar, az miktarda gümüş mika. Astar ince, mat, kap iç ve dış
yüzeyinde küçük kireç tanecikleri görülür. Astarda yer yer dökülmeler mevcut olur. Kabın
özellikle iç yüzeyinde çark izleri belirgindir. İyi fırınlanmıştır.
Tarih: MS 580/600-660
Kat.No: 28
Tanım: Sıkı gözeneksiz, kil bünyesinde az miktarda küçük kireç tanecikli. Astar ince hafif
sabunumsu. Kabın özellikle iç yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Karşılaştırma: Hayes Fig 33, 1; Cyrenaica 64/105; Waage 47, fig.28.15, p.VIII şek. 805 xl.
49
Foça Kırmızı Astarlı Seramikleri
Kat.No: 29
Formu: Tabak/Kase (Hayes Form 2)
tanecikli. Astar ince, hafif sabunumsu, astarda yer yer dökülmeler mevcut. Kabın özellikle dış
yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Karşılaştırma: Hayes Fig.66 A 2; Athens Agora P 27057.
Tarih: MS 380-420
Kat. No: 30
Kazı Buluntu Yeri:Bouleuterion
Hamur ve Astar:Hamur:2.5 YR 6/8 (açık kırmızı) Astar:10 R 5/8 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli hamur vardır. Kil bünyesinde yoğun
miktarda küçük kireç tanecikleri görülmektedir.Ayrıca az miktarda ve seyrek oranda krem
taşçık bulunmaktadır.Astarı ince ve hafif sabunumsu.Astarda yer yer dökülmeler
mevcut.Kabın iç ve dış yüzeyine özellikle dışta çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Karşılaştırma: Hayes Fig.66 A 2; Athens Agora P 27057.
Tarih:MS 380-420
50
Kat. No: 31
Hamur ve Astar: Hamur: 2.5 YR 5/6 (kırmızı) Astar: 10R 5/6 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli kil bünyesinde yoğun miktarda küçük
kireç tanecikli.Astar ince,hafif sabunumsu(daldırma astar)Çok az miktarda gümüş mikalı.
Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi mevcut. İyi fırınlanmıştır.
Karşılaştırma: Hayes Fig.70,1; Athens Agora P 4169.
Tarih: MS 460-500
Kat. No: 32
Kazı Envanter No: Str. 585. T.167.K.02
Formu: Tabak/Kase (Hayes Form 3E)
Hamur ve Astar: Hamur: 2.5 YR 6/6 (açık kırmızı) Astar: 10 R 4/6 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz kil bünyesinde, az miktarda küçük kireç
tanecikleri ve gümüş mika. Astar oldukça ince hafif sabunumsu, az miktarda gümüş mikalı.
Kabın iç ve dış yüzeyinde ince seyrek küçük kireç tanecikleri, özellikle dış yüzeyde çark izi
Karşılaştırma: Hayes Fig.68,E,16; Athens Agora P 25032.
Tarih: MS 5. yüzyıl-MS 6. yüzyıl
51
Kat.No: 33
tanecikli. Astar ince hafif sabunumsu. Astarda yer yer dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış
Kat. No: 34
Formu: Tabak/Kase (Hayes Form 3C)
Kazı Buluntu Yeri: Bouleuterion doğusu
Hamur ve Astar: Hamur: 2.5 YR 6/8 (açık kırmızı) Astar:10R 6/6 (açık kırmızı)
Tanım: Sıkı gözeneksiz kil çok az miktarda küçük kireç tanecikli.Astar orta kalınlıkta mat,az
miktarda gümüş mikalı.Astarda yer yer dökülmeler mevcut.Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi
Karşılaştırma: Hayes Fig.68, 10; Athens Agora P 8650, P 2499, P 27027.
52
Kat. No: 35
Kazı Envanter No: Str. 186. T.50.K.01
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı, gözeneksiz kil bünyesinde az miktarda küçük kireç
tanecikli. Astar orta kalınlıkta hafif sabunumsu, az miktarda gümüş mikalı. Kabın kenar
kısmında renk dalgası vardır. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Kat. No: 36
Hamur ve Astar: Hamur: 5 YR 6/6 (kırmızımsı sarı) Astar: 5 YR 5/4 (kırmızımsı
kahverengi)
Tanım: Sıkı gözeneksiz kil az miktarda küçük kireç tanecikli. Astar oldukça ince,hafif
sabunumsu.Kabın iç ve dış yüzeyinde özellikle kenarda renk değişimi görülmekte.(daldırma
astar) Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi mevcut. İyi fırınlanmıştır.
53
Kat. No: 37
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Orta sıklıkta az gözenekli, seyrek oranda küçük kireç
tanecikli ve krem renkte taşçıklı. Astar oldukça ince, mat, az miktarda gümüş mikalı. Kabın
kenar kısmında ren dalgalanması mevcut olup kabın özellikle iç kısmında çark izleri belirgin.
İyi fırınlanmıştır.
Kat.No: 38
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz, kil bünyesinde az miktarda taşçıklı. Astar
ince hafif sabunumsu. Astarda yer yer dökülmeler mevcut. Kabın özellikle iç yüzeyinde çark
izleri belirgin. İyi fırınlanmıştır.
54
Kat. No: 39
Ölçüler: Y: 4,1 cm AÇ: 20.4 cm CK: 0,5 cm.
Hamur ve Astar: Hamur: 10 R 6/8 (açık kırmızı) Astar: 10 R 6/8 (açık kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz kil, az miktarda ve seyrek oranda gümüş
mika ve küçük kireç tanecikleri görülür. Astar ince, hafif sabunumsu, az miktarda seyrek
oranda gümüş mikalı kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Kat. No: 40
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı, gözeneksiz kilin bünyesinde az miktarda küçük ince
kireç taşları bulunur. Astar oldukça ince, mat. Kabın iç ve dış yüzeyinde özellikle dışta çark
izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
55
Kat. No: 41
Kazı Buluntu Yeri:Sütunlu Cadde
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli kil bünyesinde orta oranda küçük kireç
tanecikli. Astar ince, mat, az miktarda gümüş mikalı ve iç ve dış yüzeyde çark izleri
belirgin.Kenarda renk dalgalanması mevcut. İyi fırınlanmıştır.
Karşılaştırma: Hayes Fig.68, 14-16; Athens Agora P 25032, Corinth C-34-309/2452.
Kat. No: 42
Formu: Tabak/Kase (Hayes Form 3D)
Hamur ve Astar: Hamur:2.5 YR 6/8 (açık kırmızı) Astar: 10R 5/8 (kırmızı)
Tanım: Sıkı az gözenekli kil bünyesinde az miktarda küçük kireç tanecikli.Astra ince,hafif
sabunumsu,az miktarda gümüş mikalı. Astarda yer yer dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış
yüzeyinde çark izi mevcut. İyi fırınlanmıştır.
Karşılaştırma: Öztaşkın 2013, 158-162, Kat.No:6-8, Lev.1. Hayes Fig.68, 13; Athens Agora
P 27055.
56
Kat. No: 43
Tanım: Sıkı az gözenekli kil bünyesinde, az ve seyrek miktarda küçük kireç tanecikli. Astar
ince, hafif sabunumsu, az miktarda altın mikalı. Astarda yer yer dökülmeler mevcut. Kabın iç
ve dış yüzeyinde özellikle içte çark izleri belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Kat.No: 44
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz, kil bünyesinde az miktarda taşçıklı ve
gümüş mikalı. Astar ince sabunumsu. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin.İyi
57
Kat. No: 45
Hamur ve Astar: Hamur:5 YR 4/6 (sarımsı kırmızı) Astar:10R 4/8 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Hamuru orta sıklıkta ve az gözeneklidir.Kil bünyesinde
yoğun küçük kireç tanecikli ve seyrek miktarda krem renkli taşçıklarla birlikte gümüş mika
görülmektedir.Astarı ince ve hafif sabunumsudur.Yoğun gümüş mika mevcuttur.Astarda yer
yer dökülmeler mevcuttur.Kabın iç ve dış yüzeyinde yoğun olarak küçük kireç tanecikleri
görülmektedir.Bunun yanında iç ve dış yüzeyde çark izi belirgindir. İyi fırınlanmıştır.
Kat. No: 46
Hamur ve Astar: Hamur: 5 YR 6/6 (kırmızımsı sarı) Astar:2.5 YR 6/8 (açık kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz kil bünyesinde yoğun küçük kireç
tanecikli.Astar orta kalınlıkta hafif sabunumsu.Astarda yer yer dökülmeler mevcut ve kabın iç
ve dış yüzeyinde çark izleri belirgin. İyi fırınlanmıştır.
58
Kat. No: 47
Kazı Envanter No: Str.185. T.50.K.01
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli kil bünyesinde yoğun kireç tanecikli.
Astar ince mat. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
P 27055.
Kat. No: 48
Hamur ve Astar: Hamur:2.5 YR 6/(açık kırmızı) Astar:2.5 YR 5/8 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli kil bünyesinde kil bünyesinde az
miktarda gri taşçıklı.Astar oldukça ince ve sabunumsu,az miktarda gümüş mikalı.Kabın iç ve
dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
P 27055.
59
Kat. No: 49
Ölçüler: Y: 3,3 cm AÇ: 23 cm CK:0,4 cm.
Hamur ve Astar: Hamur: 7.5 YR 4/6 (koyu kahverengi) Astar: 10 R 5/8 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı, az gözenekli kil bünyesinde az miktarda küçük kireç
taşı. Astar ince sabunumsu, yoğun gümüş mikalı astarda yer yer dökülmeler mevcut. Kabın iç
ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Kat. No: 50
Kazı Buluntu Yeri:Şehir Kapısı
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli kil bünyesinde az miktarda seyrek
oranda küçük kireç tanecikli. Astar ince, mat, az ve seyrek oranda gümüş mikalı. Kabın kenar
kısmından yanlış pişirmeden dolayı renk değişimi mevcut. İyi fırınlanmıştır.
60
Kat.No: 51
tanecikli. Astar ince mat, az miktarda gümüş mikalı. Kabın kenar kısmında bir renk
dalgalanması görülmektedir. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Kat. No: 52
Hamur ve Astar: Hamur: 2.5 YR 6/8 (açık kırmızı) Astar:2.5 YR 6/8 (açık kırmızı)
Tanım: Sıkı az gözenekli kil bünyesinde az miktarda küçük kireç tanecikli.Astar orta
kalınlıkta,mattır.Astarda yer yer dökülmeler mevcuttur.Kabın kenar kısmında renk
dalgalanması görülmektedir.Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izleri oldukça belirgin.
61
Kat. No: 53
Tanım: Sıkı gözeneksiz, kil bünyesinde yoğun küçük kireç tanecikli. Astar ince, oldukça
sabunumsu yer yer dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgindir. İyi
P 27055.
Kat.No: 54
Hamur ve Astar: Hamur:2.5 YR 6/8 (açık kırmızı) Astar:2.5 YR 5/8 (kırmızı)
Tanım: Sıkı az gözenekli, kil bünyesinde yoğun küçük kireç tanecikli. Astar ince mat, az
miktarda gümüş mikalı, astar da yer yer dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark
izi oldukça belirgin. İyi fırınlanmıştır.
62
Kat. No: 55
Ölçüler:Y: 2 cm AÇ: 24,4 cm CK: 0,4 cm.
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz, kil bünyesinde yoğun miktarda küçük
kireç tanecikli ve az miktarda seyrek oranda gri renkte taşçık bulunmaktadır. Astar ince hafif
sabunumsu ve az miktarda gümüş mika görülmektedir. Astar da yer yer dökülmeler mevcut.
Kabın iç ve dış yüzeyinde özellikle içte çark izi oldukça belirgindir. İyi fırınlanmıştır.
Kat. No: 56
Hamur ve Astar: Hamur: 2.5 YR 5/4 (kırmızımsı kahverengi) Astar: 10 R 6/6 (açık
kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözenekli kil bünyesinde yoğun miktarda küçük kireç
tanecikli(hamurun iyi yoğrulmamasından kaynaklı hava boşlukları var)Astar ince, mat,
astarda yer yer dökülmeler mevcut. Kabın kenar kısmında renk değişimi var. Kabın iç ve dış
yüzeyinde özellikle iç yüzeyinde çark izleri belirgin. İyi fırınlanmıştır.
63
Kat. No: 57
Tanım: Sıkı az gözenekli kil bünyesinde yoğun miktarda küçük kireç tanecikli ve az miktarda
altın mikalı. Astar ince, hafif sabunumsu az miktarda seyrek oranda altın mikalı. Astarda
dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izleri belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Kat. No: 58
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli kil bünyesinde az miktarda küçük kireç
tanecikli ve gri taşcıklı. Astar ince mat az miktarda gümüş mikalı. Astarda yer yer dökülmeler
mevcut kabın iç ve dış yüzeyinde özellikle iç yüzeyde çark izleri belirgin. İyi fırınlanmıştır.
64
Kat.No: 59
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz, kil bünyesinde yoğun küçük kireç
tanecikli ve az miktarda gümüş mikalı. Astar ince hafif sabunumsu, az miktarda gümüş
mikalı. Astarda yer yer dökülmeler mevcut. Kabın kenar kısmında renk dalgası
görülmektedir. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgindir. İyi fırınlanmıştır.
Kat. No: 60
Astar orta kalınlıkta, mat. Astarda yer yer dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış yüzeyinde
yoğun kireç taneciği görülmekte. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi
65
Kat. No: 61
tanecikli. Astar oldukça ince ve mat,az miktarda gümüş mikalı.Kabın kenar kısmında renk
dalgası mevcut. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Kat.No: 62
Hamur ve Astar: Hamur: 5 YR 6/6 (kırmızımsı sarı) Astar: 2.5 YR 5/8 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli, kil bünyesinde az miktarda taşçıklı ve
küçük kireç tanecikli. Astar ince, hafif sabunumsu. Astar da yer yer dökülmeler mevcut.
Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
66
Kat. No: 63
tanecikleri görülmektedir. Astar ince, mat, az miktarda altın mikalı. Kabın kenarında renk
dalgası görülmekte olup iyi pişmiştir. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi
Kat. No: 64
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı olmayan az gözenekli kil bünyesinde az miktarda
seyrek oranda küçük kireç tanecikleri ve kuartz taşlar görülmekte. Astar ince, az miktarda ve
seyrek oranda gümüş mikalı. Kabın yüzeyinde kenar kısmında renk değişimi görülmekte.
Kabın iç ve dış yüzeyinde özellikle iç yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
67
Kat. No: 65
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli kil bünyesinde az miktarda ve seyrek
oranda küçük kireç tanecikli ve hava boşluklu.Astar oldukça ince,hafif sabunumsu,az
miktarda gümüş mikalı.Astarda yer yer dökülmeler mevcut(daldırma astar)Kabın kenar
kısmında renk dalgası görünmekte ve kabın özellikle iç yüzünde çark izi oldukça belirgin. İyi
Kat.No: 66
Tanım: Sıkı az gözenekli, kil bünyesinde yoğun küçük kireç tanecikli ve az miktarda gümüş
mikalı. Astar orta kalınlıkta, mat az miktarda gümüş mikalı. Astarda yer yer dökülmeler
mevcut. Kabın kenar kısmında renk dalgası görülür. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi
68
Kat. No: 67
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli kil bünyesinde yoğun miktarda küçük
kireç tanecikli.Astar oldukça ince,hafif sabunumsu.Astarda yer yer dökülmeler var.Kabın iç
ve dış yüzeyinde yoğun olarak küçük kireç tanecikleri görülmekte ve kabın iç ve dış
Kat. No: 68
Astra ince,hafif sabunumsu,az miktarda gümüş mikalı.Kabın dış yüzeyinde renk dalgası
mevcut.İç ve dış yüzeyde seyrek aralıklarla küçük kireç tanecikleri görülmekte olup,özellikle
iç yüzde çark izi oldukça belirgin. İyi fırınlanmıştır.
69
Kat.No: 69
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli, kil bünyesinde az miktarda gümüş mika
ve küçük kireç tanecikleri. Astar ince sabunumsu ve az miktarda gümüş mikalı. Astar da yer
yer dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır. İyi
Kat. No: 70
Tanım: sıkı az gözenekli, kil bünyesinde yoğun miktarda küçük (ince) kireç tanecikleri. Astar
oldukça ince sabunumsu ve kireç tanecikli. Kenarda daldırma astar. Kabın iç ve dış yüzeyinde
özellikle içte çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
P 27055.
70
Kat. No: 71
Ölçüler: Y: 3,6 cm AÇ: 28.2 cm CK: 0,4 cm.
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli kil bünyesinde yoğun küçük kireç
tanecikli. Astar ince, hafif sabunumsu yer yer dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış yüzeyinde
yoğun olarak küçük kireç tanecikleri görülmekte. Kabın kenar kısmında renk dalgalanması
mevcut. Özellikle iç kısım da çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Kat.No: 72
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli, kil bünyesinde az miktarda küçük kireç
tanecikleri. Astar ince, sabunumsu. Astar da yer yer dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış
yüzeyinde özellikle iç yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
P 27055.
71
Kat. No: 73
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli kil bünyesinde yoğun küçük kireç
tanecikli,az miktarda krem renkte taşçıklı. Astra ince,hafif sabunumsu,az miktarda gümüş
mikalı.Kabın dış yüzeyinde renk dalgası mevcut.İç ve dış yüzeyde seyrek aralıklarla küçük
kireç tanecikleri görülmekte olup,özellikle iç yüzde çark izi oldukça belirgin. İyi
P 27055.
Kat.No: 74
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli, kil bünyesinde az miktar da taşçık ve
gümüş mikalı. Astar ince, sabunumsu, küçük krem renkli taşçıklı. Astar da yer yer dökülmeler
mevcut. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
72
Kat. No: 75
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı olmayan gözenekli kil bünyesinde yoğun miktarda
küçük kireç tanecikleri, az miktarda krem renkte taşçık(hamurun iyi yoğrulmamasından
kaynaklı hava boşlukları var). Astar ince, mat, seyrek miktarda gümüş mikalı. Kabın iç ve dış
yüzeyinde seyrek oranda küçük kireç tanecikleri bulunmakla birlikte özellikle içte çark izleri
Kat.No: 76
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz kil bünyesinde küçük krem renkte
taşçıklı. Astar ince, sabunumsu, az miktarda küçük kireç tanecikli. Astar da yer yer
dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
73
Kat. No:77
Tanım: Sıkı gözeneksiz kil bünyesinde yoğun miktarda küçük kireç tanecikli az miktarda ve
seyrek oranda gümüş mikalı. Astar orta kalınlıkta mat, az miktarda gümüş mikaya sahip.
Astarda yer yer dökülmeler mevcut olup,kabın iç ve dış yüzeyinde çark izleri belirgin. İyi
Kat. No: 78
Hamur ve Astar: Hamur: 5 YR 6/6 (kırmızımsı sarı) Astar: 10 R 6/8 (açık kırmızı)
tanecikli,az miktarda ve seyrek oranda gümüş mikalı. Astar oldukça ince,hafif sabunumsu,az
miktarda gümüş mikalı. Kenarda renk dalgalanması mevcut. İç ve dış yüzeyinde özellikle
dışta çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
74
Kat.No: 79
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli, kil bünyesinde az miktarda taşçıklı ve
küçük kireç tanecikli. Astar ince, hafif sabunumsu. Astarda yer yer dökülmeler mevcut. Kabın
iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Kat. No: 80
Tanım: sıkı az gözenekli, kil bünyesinde az miktarda küçük kireç tanecikli ve küçük krem
renkte taşçıklı. Astar ince, mat, az ve seyrek şekilde gümüş mikalı. Kenarda yer yer
dökülmeler mevcut. Kenar çevresinde yanlış fırınlamadan kaynaklı renk değişimi mevcut.
Kabın iç ve dış yüzeyinde ince krem renkte taşçıklar görülür. İyi fırınlanmamıştır.
75
Kat.No: 81
tanecikli. Astar ince hafif sabunumsu. Astarda yer yer dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış
yüzeyinde çark izi belirgin.İyi fırınlanmıştır.
Kat. No: 82
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz, kil bünyesinde az miktarda ve seyrek
oranda küçük gri renkte taşçıklar görülmektedir.Astar az miktarda mikalı. Kabın iç ve dış
76
Kat. No: 83
Hamur ve Astar: Hamur: 7.5 YR 6/6 (kırmızımsı sarı) Astar: 2.5 YR 5/6 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli kil bünyesinde az miktarda gümüş
mikalı,az yoğrulmadan kaynaklı hava boşlukları görülmekte.Kil çekirdeği grimsi kahve.
Astarda oldukça ince,sabunumsu,yoğun gümüş mikalı. Astarda yer yer dökülmeler
mevcut.Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
P 27055.
Kat. No: 84
Ölçüler:Y: 5 cm AÇ: 37 cm CK: 0,5 cm.
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz kil bünyesinde az miktarda küçük kireç
tanesi mevcut.Astar oldukça ince,hafif sabunumsu,az miktarda gümüş mikalı.Astarda yer yer
dökülmeler mevcut.Kabın iç ve dış yüzeyinde az miktarda ve seyrek oranda küçük kireç
tanecikleri görülmekte ve çark izi oldukça belirgin. İyi fırınlanmıştır.
77
Kat. No: 85
Formu: Tabak/Kase (Hayes Form 10A)
Ölçüler: Y: 2,3 cmAÇ: 20 cm CK: 0,4 cm.
Astar ince mat. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Karşılaştırma: Hayes Fig. 71, 1-2; Athens Agora P 27071; Corinth C-56-30.
Tarih: MS 6. yüzyılın son çeyreği- MS 7. yüzyılın ilk yarısı
Kat. No: 86
Tanım: Sıkı gözeneksiz kil bünyesinde yoğun miktarda küçük kireç tanecikli. Astar ince mat
az miktarda altın mikalı. Astar da yer yer dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış yüzeyinde
özellikle dışta çark izi belirgin. Kabın kenarında renk dalgalanması görülmekte. İyi
78
Kat. No: 87
Tanım: sıkı az gözenekli, kil bünyesinde az miktarda küçük kireç tanecikleri mevcuttur.
Astar ince, mat ve az miktarda altın mikalı. Astarda yer yer dökülmeler mevcut. Kabın kenar
kısmında renk dalgası görülmekte. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izleri belirgin. İyi
Kat.No: 88
Kazı Envanter No: Str.1456.T.422.05
Tanım: Sıkı az gözenekli, kil bünyesinde yoğun miktarda küçük kireç tanecikli. Astar orta
kalınlıkta mat, az miktarda gümüş mikalı. Astarda yer yer dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış
79
Kat. No: 89
Tanım: Sıkı az gözenekli kil bünyesinde az miktarda küçük kireç tanecikli.Astar ince,mat,az
miktarda gümüş mikalı,kabın kenarında renk dalgası görülmekte.Kabın iç ve dış yüzeyinde
özellikle iç yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Kat. No: 90
Formu: Tabak/Kase (Hayes Form 10B)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli kil bünyesinde, az miktarda seyrek
oranda küçük kireç tanecikli ve gümüş mikalı. Astar ince mat, az miktarda gümüş mikalı.
Kabın kenar kısmında renk dalgası görülür. Kabın iç ve dış kısmında çark izi belirgin. İyi
Tarih: MS 6. yüzyılın son çeyreği
80
Kat. No: 91
Formu: Tabak/Kase (Hayes Form 10B)
Tanım: Orta sıklıkta ,az gözenekli kil bünyesinde yoğun küçük kireç tanecikli,az miktarda
krem renkli taşçıklı.Astar oldukça ince,mat,az miktarda gümüş mikalı,astarda dökülmeler
mevcut.Kabın iç ve dış yüzeyinde seyrek küçük kireç parçaları mevcut ve kabın iç ve dış
yüzeyinde çark izi belirgin özellikle içte. İyi fırınlanmıştır.
Tarih: MS 6. yüzyılın son çeyreği
Kat. No: 92
Tanım: Sıkı gözeneksiz, iyi pişmiş, ince tanecikli kalker ve kum tanecik katkılıdır. Astar mat,
ince, yüzeyde kireç tanecikleri görülür. İyi fırınlanmıştır.
Karşılaştırma: Hayes Fig. 71, 12-14.
Tarih: MS 7. yüzyılın ilk yarısı
81
Kat. No: 93
Tanım: Sıkı az gözenekli kil bünyesinde yoğun oranda küçük kireç tanecikli ve az oranda
küçük gri taşçıklı.Astar ince,hafif sabunumsu,az miktarda altın mikalı.Astarda yer yer
dökülmeler mevcut.Kabın iç ve dış yüzeyinde yoğun küçük kireç tanecikleri görülmekte.
Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Kat. No: 94
Kazı Envanter No:Str. 662.T.182.K.02
Tanım: sıkı az gözenekli, kil bünyesinde az miktarda beyaz ince taşçık ve orta sıklıkta kireç
tanecikleri görülür. Astar oldukça ince, mat, seyrek sıklıkta altın mika. Astar inceliğinden
kaynaklı çark izi içte ve dışta belirgin. Yüzeyde yer yer gözenekler, ince beyaz taşçıklar
görülmektedir. İyi fırınlanmıştır.
82
Kat. No: 95
Tanım: Sıkı gözeneksiz, ince tanecikli küçük kireç taşları ve kum taneciği. Astar mat, ince
yüzeyde kireç tanecikli. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Kat.No: 96
Hamur ve Astar: Hamur: 2.5 YR 5/8 (kırmızı) Astar: 2.5 YR 6/ 8 (açık kırmızı)
Tanım: Sıkı az gözenekli, kil bünyesinde az miktarda taşçıklı. Astar ince hafif sabunumsu.
Astar da yer yer dökülmeler mevcut. Kabın iç ve dış yüzeyinde özellikle dış yüzeyinde çark
izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
83
Kat.No: 97
Tanım: Sıkı gözeneksiz, kil bünyesinde az miktarda küçük kireç tanecikli. Astar ince hafif
sabunumsu. Kabın özellikle iç yüzeyinde çark izi belirgin. İyi fırınlanmıştır.
Kıbrıs Kırmızı Astarlı Seramikleri
Kat.No: 98
Tanım: Sıkı az gözenekli, kil bünyesinde yoğun miktarda gümüş mika ve az miktarda
taşçıklıdır. Astar ince, sabunumsu ve yoğun gümüş mikalıdır. Astarda yer yer dökülmeler
mevcuttur. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgindir. İyi fırınlanmıştır.
Karşılaştırma: Hayes Fig.80,3.2; Athens Agora P 13085.
84
Kat.No: 99
Hamur ve Astar: Hamur: 5 YR 4/6 (sarımsı kahverengi) Astar: 10 R 4/6 (kırmızı)
Tanım: Sıkı gözeneksiz, kil bünyesinde yoğun miktarda gümüş mika ve az miktarda taşçık
katkılıdır. Kil çekirdeği sarımsı kahve renktedir. Astar ince hafif sabunumsu az miktarda
gümüş mikalıdır. Astarda yer yer dökülmeler mevcuttur. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi
belirgindir. İyi fırınlanmıştır.
Kat. No: 100

Tanım: Sıkı az gözenekli kil bünyesinde az miktarda gümüş mika vardır.Kil çekirdeği koyu
grimsi renktedir. Astar ince,sabunumsu, yoğun gümüş mikalıdır. Astarda yer yer dökülmeler
mevcuttur. Kabın iç ve dış yüzeyinde özellikle iç yüzeyinde çark izleri belirgindir. İyi
85
Çandarlı Seramiği
Kat.No: 101
Ölçüler: Y: 5,2 cm AÇ: 12,8 cm CK: 0,5 cm.
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli, kil bünyesinde az miktarda gümüş
mikalı, taşçık katkılıdır. Astar ince sabunumsu ve yoğun gümüş mikalıdır. Astarda yer yer
dökülmeler mevcuttur. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgindir. İyi fırınlanmıştır.
Karşılaştırma: Hyaes Fig.64, Athens Agora P 18418.
Kat.No: 102
Kazı Buluntu Yeri: Müştemilat
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı gözeneksiz, kil bünyesinde az miktarda gümüş
mikalıdır. Astar ince sabunumsu, yoğun gümüş mikalıdır. Astarda yer yer dökülmeler
mevcuttur. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi belirgindir. İyi fırınlanmıştır.
86
Kat.No: 103
Hamur ve Astar: Hamur: 10 R 5/4 (sarımsı kahverengi) Astar: 10 R 4/6 (kırmızı)
Tanım: Ağız kenarı gövde parçası. Sıkı az gözenekli, kil bünyesinde az miktarda küçük kireç
taneciği ve az miktarda gümüş mika bulunmaktadır. Astar ince sabunumsu ve yoğun gümüş
mikalıdır. Astarda yer yer dökülmeler mevcuttur. Kabın iç ve dış yüzeyinde çark izi
belirgindir. İyi fırınlanmıştır.
87
LEVHALAR
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
HARİTALAR
Harita 1
Harita 2
102

Stratonikeia Kırmızı Astarlıları

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Stratonikeia Kırmızı Astarlıları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

ARKEOLOJİ ANA BİLİM DALI

KLASİK ARKEOLOJİ BİLİM DALI

STRATONİKEİA KAZILARINDA BULUNAN ROMA DÖNEMİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DOÇ. DR. MEHMET TEKOCAK

2.STRATONİKEİA ANTİK KENTİ ................................................................................................... 3

3.1.1.Hamur ve Astar .......................................................................................................... 9

3.1.2. Üretim Merkezi ve Teknikleri ................................................................................ 10

3.1.3. Bezeme .................................................................................................................... 11

3.2.Geç Roma C – Foça Kırmızı Astarlı Seramikleri ...................................................... 12

3.2.1. Hamur ve Astar ....................................................................................................... 13

3.2.2.Üretim Merkezi ve Teknikleri ................................................................................. 14

3.2.3. Bezeme .................................................................................................................... 15

3.3. Kıbrıs Kırmızı Astarlı Seramikleri ............................................................................ 16

3.3.1.Hamur ve Astar ........................................................................................................ 17

3.3.2. Üretim Merkezi ve Teknikleri ................................................................................ 18

3.3.3. Bezeme .................................................................................................................... 18

3.4. Çandarlı Seramiği........................................................................................................ 20

3.4.1. Hamur ve Astar ....................................................................................................... 20

3.4.2. Üretim Merkezi ve Teknikleri ................................................................................ 20

4.1.1. Form 1 ..................................................................................................................... 22

4.1.3. Form 3 ..................................................................................................................... 23

4.1.4. Form 4 ..................................................................................................................... 23

4.1.5. Form 5 ..................................................................................................................... 24

4.1.6. Form 6 ..................................................................................................................... 24

4.1.7. Form 7 ..................................................................................................................... 25

4.1.8. Form 8 ..................................................................................................................... 25

4.1.9. Form 9 ..................................................................................................................... 26

4.1.10. Form 10. ................................................................................................................ 26

4.1.11. Form 11 ................................................................................................................. 27

4.2. Geç Roma C - Foça Kırmızı Astarlı Seramikleri ...................................................... 27

4.2.1. Form 12 ................................................................................................................... 27

4.2.2. Form 13 ................................................................................................................... 28

4.2.3. Form 14 ................................................................................................................... 28

4.2.4. Form 15. .................................................................................................................. 30

4.3. Geç Roma D - Kıbrıs Kırmızı Astarlı Seramikleri ................................................... 31

4.3.1. Form 16 ................................................................................................................... 31

4.4. Çandarlı Seramiği........................................................................................................ 31

4.4.1. Form 17 ................................................................................................................... 31

5. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ................................................................................................. 32

Seramik sanatı, arkeolojik araştırmalarda içerisinde en önemli konulardan birisidir.

Tez konumuzu oluşturan bu başlık altında oluşturulan gruplardan da anlaşılacağı gibi

“Stratonikeia Kazılarında Bulunan Roma Dönemi Kırmızı Astarlı Seramikleri” başlığı

Adak-Adıbelli 2006 : I.Adak-Adıbelli, Tarsus Geç Roma Seramiği, Ankara

Ayaz 2014 : M. Ayaz, Asos Kuzey Stoası Kırmızı Astarlı Roma

Boysal 1987a : Y. Boysal, “Stratonikeia Kazısı 1986 Çalışmaları”, KST

Crowfoot 1957 : J.W. Crowfoot - G.M. Crowfoot - Kenyon. The Objescts

Dechellet 1904 : Dechellet Les Vases Ceramiquesomes de la Gaule

Doksanaltı 2006 : E.M. Doksanaltı, Knidos Kap Krio Kazı Alanı,

Erol 2011 : D. Erol, Smyrna Agorasında Ele Geçen Terra Sigillata ve

Hayes 1976 b : J. W. Hayes Roman Pottery in the Royal Ontaria

Hayes 1978 : J. W. Hayes “Pottery reports, Excavations at Carthage

Hayes 1980 : J.W. Hayes,Supletement to Late Roman Pottery, London,

Hayes 1992 : J.W. Hayes,” The Pottery; Excavations at Saraçhane in

Hayes 1997 : J.W. Hayes,Handbook of Mediterrenean Roman Pottery,

Hayes 2001 : J.W. Hayes, “ Les Sigilees Oriantales”, (ED. E. Geny),

Johansen 1971 : C. F. Johansen, “Les Terres Sigillées”, (Ed. A.P.

Jones 1950 : F.F. Jones, The Pottery; Excavations at Gözlü Kule

Kadıoğlu 2012 : M. Kadıoğlu, “Stratonikeia (1977-1999)”, içinde: (Ed. O.

Kaletsch 2001 : H. Kaletsch, “Stratonikeia”, DNP 11, 2001, 1047.

Meyer-Schlictmann 1998 : Carsten Meyer-Schlichtmann. Die Pergamenische Sigillita