გიდის ხელოვნება

სახელმძღვანელო შედგენილია სეუ-ში

დამტკიცებული სილაბუსის მიხედვით

თბილისი - 2019

0
 სარჩევი

1. ტურიზმი და ექსკურსიები .................................................................................................. 2-33

2. ექსკურსიების ისტორია ....................................................................................................... 34-50

3. ექსკურსიის არსი, როლი და მნიშვნელობა ...................................................................... 51-65

4. ექსკურსიის ფუნქციები და კლასიფიკაცია ...................................................................... 66-73

5. ექსკურსიამძღოლი, გიდი - მოთხოვნები პროფესიისადმი .......................................... 74-89

6. გიდის კომუნიკაცია .............................................................................................................. 90-104

7. ექსკურსიის ტექნოლოგიური რუკა ......................................................................... 105-111

8. ექსკურსიები რელიგიურ თემებზე ................................................................................. 112-145

9. ჩვენების მეთოდური ხერხები ......................................................................................... 146-150

10. თხრობის მეთოდური ხერხები ........................................................................................ 151-154

11. საექსკურსიო ტურის პროექტირება და ტურისტული დოკუმენტაცია ................... 155-163

12. ერთდღიანი ღვინის ტურები და ექსკურსიები ............................................................. 164-187

13. სასკოლო ექსკურსიების ჩატარების თავისებურებანი ................................................ 188-200

14. ტურისტებთან ურთიერთობა და კონფლიქტური სიტუაციების დარეგულირება 201-225

15. ჯგუფის გაძღოლა .............................................................................................................. 226-230

1
 თავი I. ტურიზმი და ექსკურსიები

პირველ თავში თქვენ გაეცნობით შემდეგ საკითხებს: ტურიზმის ინდუსტრიის ძირითადი

ტერმინების დეფინიცია; ტურიზმი და ეკონომიკა; ტურიზმის ინდუსტრიის შემადგენელი
ნაწილები: სასტუმრო ინდუსტრია და ტურიზმის ინფრასტრუქტურა; ტრანსპორტის როლი
ტურიზმში; პროგრამული ტურიზმი და ექსკურსიები; მოგზაურობების ორგანიზაცია;
მესამე ასაკის ტურისტების მომსახურება.

1.1. turizmis industriis ZiriTadi terminebis definicia

turizmi berZnuli warmomavlobis sityvaa da warmodgeba tornos-dan,

rac Zvel berZnulSi wris dasaxazavad gamosayenebel xelsawyos –
fargals aRniSnavs. misi Sesatyvisi laTinurSi aris sityva tornare – wre,
romlisganac warmoiSva franguli sityva turi(tour) –es rogorc
samogzauro marSrutis aRmniSvneli sityva damkvidrda Semdeg inglisur,
germanul da msoflios mraval enaSi. saqarTvelos kanonSi `turizmisa
da kurortebis Sesaxeb~ mocemulia turis Semdegi ganmarteba:

“turi – konkretuli vadiT, gansazRvruli mizniTa da marSrutiT

mogzauroba, romelic uzrunvelyofilia turistuli produqtiT”.

miaqcieT yuradReba, rom es mniSvnelovani termini Casmulia

CarCoSi! SemdegSi Tqven naxavT, rom yvela mniSvnelovani ganmarteba,
anmosazreba, romelsac gansakuTrebuli yuradReba unda miaqcioT, aseT
CarCoSi Casmuli SegxvdebaT.sasurvelia, rom es ganmartebebi icodeT
zustad da zepirad! arCeuli profesiis dauflebaSi am terminebs
mniSvnelovani adgili uWiravs. amave kanonSi ganmartebulia CvenTvis
umniSvnelovanesi terminiturizmi:

“turizmi – adamianis Tavisufali, nebayoflobiTi, droebiTi

gadaadgileba Tavisi sacxovrebeli adgilidan dasvenebis, gajansaRebis,
istoriisa da kulturis Zeglebis daTvalierebis da/an sxva mizniT”.

termini “turizmi” (tourism) pirvelad 1830 wels v. Jekmom gamoiyena.

turizmis ganmarteba gansxvavebulia sxvadasxva qveyanaSi, oficialur
gamocemebsa da leqsikonebSi. garda kanonSi dafiqsirebuli
ganmartebebisa, saWiroa, amasTanave vicodeT mecnierTa mier
SemoTavazebuli definiciebi, romlebic avseben Cvens warmodgenas
terminebTan dakavSirebiT. gTavazobT axalgazrda ekonomistTa
asociaciis or ganmartebas:

1. ადამიანის საქმიანობა, რომელიც გულისხმობს დასვენების, საქმიანი ან რაიმე სხვა

მიზნით მისი ჩვეული საცხოვრებელი ადგილისაგან განსხვავებულ გარემოში
გამგზავრებას, გადაბმულად არაუმეტეს ერთი წლის ვადით და მისი ვიზიტის

2
 მიზანს არ წარმოადგენს ამ ქვეყანაში თავისი ჩვეული საქმიანობის განხორციელება,
რომელიც ანაზღაურდება მოცემული ქვეყნის ფინანსური წყაროებიდან. ეს
განმარტება საშუალებას გვაძლევს განისაზღვროს ტურიზმი, როგორც ქვეყნებს
შორის, ასევე ქვეყნის შიგნით. „ტურიზმი“ ეხება ვიზიტორთა ნებისმიერ
საქმიანობას, რომელიც შეიცავს, როგორც „ტურისტებს“ (ღამისთევით ვიზიტორს)
ისე ერთი დღის ვიზიტორებსაც.
2. სხვადასხვა დარგის ერთობლიობა, ესენია: ტრანსპორტი, მომსახურება, საკვებით
უზრუნველყოფა, რეკრეაცია, გართობა. ტურიზმი ერთადერთი ფენომენია,
რომელიც ვიზიტორი თანმომხმარებლით განისაზღვრება.

vidre turizmis industriis Seswavlas SevudgebodeT, saWiroa

vicodeT turizmTan dakavSirebuli sxva mniSvnelovani terminebis
ganmartebebic:

mogzauroba – miznisgan damoukideblad adamianis gadaadgileba

sivrcesa da droSi. sxva sityvebiT rom vTqvaT,
mogzauroba - travel, trip, voyage -aris termini, romelsac
iyeneben adamianTa drosa da sivrceSi gadaadgilebis
aRsaniSnavad da romelSic samogzauro miznebi
dazustebuli ar aris.

mogzauri – fizikuri piri, romelic mogzaurobs miznis, gadaadgilebis

saSualebis da drois miuxedavad.

vizitori – piri, romelic nebayoflobiT mogzaurobs mudmivi

sacxovrebeli adgilis farglebs gareT, dasvenebis,
gajansaRebis, saqmiani an sxva mizniT sul mcire erTi
dRis ganmavlobaSi da ara umetes erTi wlis vadiT,
romlis mogzaurobac ar anazRaurdeba droebiTi
yofnis adgilis safinanso wyaroebidan. vizitoris
kategorias ganekuTvneba:

 turisti RamisTeviT;
 erTdRiani vizitori.

vizitori SeiZleba iyos:

 warmoSobiT, erovnebiT imave qveynidan, cxovrobs

sazRvargareT;
 ararezidenti (ucxoeli)

erTdRiani vizitori – vizitori, romelic mxolod erTi dRis

ganmavlobaSi miemgzavreba mudmivi sacxovrebeli
adgilis farglebs gareT.

3
turisti – fizikuri piri, romelic nebayoflobiT mogzaurobs mudmivi
sacxovrebeli adgilis farglebs gareT, dasvenebis,
gajansaRebis, saqmiani an sxva mizniT, aranakleb 24
saaTis da ara umetes erTi wlis vadiT da romlis
mogzaurobac ar anazRaurdeba droebiTi yofnis adgilis
safinanso wyaroebidan.

turistuli mogzauroba – turistebis mogzauroba 24 saaTze met xans

gansazRvruli marSrutiT da droiT.

turistuli resursi – bunebrivi, kulturuli, istoriuli, socialuri,

rekreaciuli da sxva saxis obieqtebi, romlebic
emsaxurebian turistebis moTxovnebis dakmayofilebas.

turistuli industria – turistuli resursebis, turistuli

momsaxurebis subieqtebis da obieqtebis erToblioba.

turistuli infrastruqtura – ganTavsebis saSualebebis, kvebis,

garTobis obieqtebis da sxva turistuli saqmianobis
ganmaxorcielebeli subieqtebis erToblioba.

turistuli produqti, turistuli momsaxurebis paketi – turistuli

momsaxurebis ZiriTad formaTa (ganTavseba, kveba,
transportireba, eqskursia da sxva) aranakleb ori
komponentisagan Semdgari paketi, romelic aucilebelia
turistis moTxovnebis dasakmayofileblad.

turistuli momsaxureba – saqmianoba, romelic uzrunvelyofs

turistuli mogzaurobis organizebas, transportirebas,
ganTavsebis, kvebაs, sainformacio an sxva saqmianobas,
romelic mimarTulia turistis moTxovnebis
dasakmayofileblad.

ZiriTadi turistuli momsaxureba – turistuli momsaxureba, romelic

moicavs ganTavsebiT, kvebiT da transportiT
momsaxurebas.

damatebiTi turistuli momsaxureba – turistuli momsaxureba,

romelic moicavs saeqskursio, kulturuli, sportuli,
garTobis, samkurnalo, sainformacio da turistuli
momsaxurebis sxva formebs.

turistuli saqmianobis subieqti – iuridiuli piri, individualuri

mewarme an fizikuri piri, romelic eweva turistul
momsaxurebas.

4
turoperatori – iuridiuli piri an individualuri mewarme, romelic
axorcielebs turistuli produqtis formirebasa da
realizacias.

turagenti– iuridiuli piri an individualuri mewarme, romelic

axorcielebs turistuli produqtis realizacias.

sapasuxismgeblo turizmi – turizmis iseTi forma, roca turisti

TviTon gegmavs mogzaurobas, ar iyenebs turistuli
kompaniis momsaxurebas da Sesabamisad mogzaurobasTan
dakavSirebul pasuxismgeblobasac sakuTar Tavze iRebs.

bunebrivi samkurnalo resursebi

 mineraluri wylebis sabadoebi (an maTi ubnebi),

romlebic gamoiyeneba adgilze samkurnalod an
Camosasxmelad;
 samkurnalo talaxi;
 bunebrivi airisa da orTqlis sabadoebi, romlebsac
gaaCniaT samkurnalo Tvisebebi;
 sxva sabadoebi (biSofiti, ozokerti, Tixebi, Termuli
wylebi, magnituri silis plaJebi da sxva, romlebic
gamoirCeva samkurnalo TvisebebiT);
 samkurnalo karstuli mRvimeebi;
 zRvis, tbisa da mdinaris sanapiro zoli da klimati,
romlebic gamoiyeneba samkurnalo-gamajansaRebeli
saqmianobisaTvis;
 tye, tye-parki, sakurorto parki da sxva mwvane zonebi,
romlebsac aqvT profilaqtikuri, samkurnalo da
sareabilitacio funqciebi.

turistuli RirsSesaniSnaoba – sxvadasxva tipis adgili da obieqti

(istoriuli Zegli, erovnuli parki, nakrZali,
plaJi, mdinare, tye, tba muzeumi, karstuli mRvime,
saTxilamuro trasa, mineraluri wyali da a.S),
romelic turistuli TvalsazrisiT mimzidveli
da gamosadegia.

turis lideri – fizikuri piri, romelic xelmZRvanelobs turs da

adgilze axorcielebs mis organizebas.

gidi(eqskursiamZღoli – gidis sinonimi) fizikuri piri, romelic

uzrunvelyofs eqskursiis dros turistis,
eqskursantis gacilebas da misTvis Sesabamisi
informaciis miwodebas.

5
eqskursia – RirsSesaniSnavi adgilebis daTvaliereba, gamgzavreba
SemecnebiTi, sportuli an dasvenebis mizniT.

erovneba, moqalaqeoba, sacxovrebeli qveyana – koncefciamogzauris

`sacxovrebeli qveyana~ gansxvavdeba
koncefciisgan `erovneba~ da `moqalაqeoba~.
mogzauri warmoSobiT, erovnebiT aris romelime
qveynidan da aqvs moqalaqeoba, romlisTvisac
gaaCnia saidenტifikacio dokumenti (pasporti).
mogzauri SeiZleba iyos erTze meti qveynis
moqalaqe da Sesabamisad hqondes ramdenime
pasporti. xSirad qveynis sasazRvro punqtSi
Semosul ararezidentebs aRricxaven erovnebis
mixedviT. aRsaniSnavia, rom migraciis
statistikisaTvis turizmis statistikis
sawarmoeblad moqalaqeobis faqtori ar
ganixileba, vinaidan mogzauris erovneba
aRniSnulia mis pasportSi. rekomendebulia,
mogzaurebis da vizitorebis aRricxva moxdes
sacxovrebeli qveynis mixedviT

adgilobrivi turizmi – romelime qveynis moqalaqeebis turistuli

mizniT mogzauroba maTi mudmivi sacxovrebeli
adgilis farglebs gareT, imave qveynis
sazRvrebSi.

Semoyvanis turizmi – saerTaSoriso turistebis organizebuli an

araorganizebuli, jgufuri an individualuri
mogzauroba romelime qveyanaSi, romelic
uzrunvelyofilia turistuli momsaxurebiT.

gayvanis turizmi – turistebis organizebuli an araorganizebuli,

jgufuri an individualuri mogzauroba maTi
sacxovrebeli qveynis farglebs gareT, romelic
uzrunvelyofilia turistuli momsaxurebiT.

Sida turizmi – moicavsadgilobriv da Semoyvanis turizms.

erovnuli turizmi – moicavs adgilobriv da gayvanis turizms.

saerTaSoriso turizmi – moicavs Semoyvanis da gayvanis turizms.

1.2. turizmi da ekonomika

turizmi aris msoflio ekonomikis erT-erTi yvelaze mowinave da

dinamiurad ganviTarebadi dargi. ekonomistebis mier zrdis maRali
6
tempebis gamo igi aRiarebulia gasuli saukunis fenomenad, xolo XXI
saukuneSi mas uwinaswarmetyveleben brwyinvale momavals. gaeros
msoflio turistuli organizaciis (mto) prognoziT 2020 wlisaTvis
msoflioSi mogzaurTa ricxvi 1.6 miliards miaRwevs.

amave dros, turizmi aris erT-erTi yvelaze momgebiani biznesi da

sadReisod msoflio ekonomikaSi mniSvnelovan rols asrulebs. axali
aTaswleulis dasawyisSi turizmi mraval qveyanaSi damkvidrda, rogorc
zogadad ekonomikisa da yvelaze metad, swrafad ganviTarebadi
ekonomikuri seqtoris ZiriTadi dargi, romelic yvelaze mniSvnelovnad
uzrunvelyofs qveyanaSi ucxouri valutis Semotanas, samuSao
adgilebis Seqmnas da Sesabamisad, qveynis ekonomikur ganviTarebas.

gazrdilia biznesmenTa interesi turizmis dargisadmi, rac

ganpirobebulia sxvadasxva faqtorebiT. pirvel rigSi,
biznesmenebisaTvis mimzidvelia is faqti, rom turizmis biznesis dawyeba
SesaZlebelia mcire investiciebiT da gansxvavebiT sxva dargebisagan,is
saWiroebs ufro nakleb kapitaldabandebაs. aRsaniSnavia is garemoebac,
rom turizmis biznesSi erTdroulad warmatebiT viTardebა mcire,
saSualo da msxvili sawarmoebi. garda amisa, turizmSi ufro swrafad
xdeba Cadebuli Tanxebis amoReba da ucxouri valutis dagroveba.

bunebrivia, rom turizmis biznesSi warmatebis misaRwevad saWiroa

dargis Taviseburebebis detaluri codna da kompetenturoba.
saerTaSoriso turistul biznesSi warmatebis mosapoveblad saWiroa
saerTaSoriso normebisa da wesebis codna, praqtikuli gamocdileba
turizmis menejmentsa da marketingSi, turistuli bazris koniuqturis
codna, turistebis moTxovnebisa da moTxovnilebebis safuZvelze
turistuli produqtis Seqmnisa da bazarze gatanis xelovnebis
daufleba, risTvisac saWiroa momxmareblis gemovnebis, midrekilebebis
gaTvaliswineba da momsaxurebis xarisxianad gaweva.

turizmiT dakavebuli mecnieri-futurologebi gvTavazoben

turizmis industriaSi momavlis modelebs, romlebic emyareba teqnikur
progress da misgan gamowveul cvlilebebs.

Tanamedrove turizmis industria, romelic XX saukunis

miwurulSi Camoyalibda, ganagrZobs SemoqmedebiT ganviTarebas XXI
saukuneSi da am mimarTebiT uaRresad aqtualuria vicodeT rogoria XXI
saukunis turisti? ra TaviseburebebiT gamoirCeva igi? rogoria
moTxovna-miwodebis faqtorebi turistul bazarze? ra axal Tvisebebs
iZens turizmi axal saukuneSi?

saerTaSoriso turizmi, rogorc praqtika adasturebs,

uzrunvelyofs yvelaze maRal saeqsporto Semosavlebs da qveynebis

7
umravlesobisaTvis igi warmoadgens sagadasaxado balansis
ganmsazRvrel mniSvnelovan faqtors.

samuSao adgilebis Seqmnis TvalsazrisiT, turizms

gansakuTrebuli upiratesoba gaaCnia. misi ganviTareba stimuls aZlevs
msxvili investiciebis Semodinebas qveyanaSi, infrastruqturaSi,
romelTa didi nawili xmardeba, rogorc adgilobrivi mosaxleobis,
aseve turistebis cxovrebis xarisxis gaumjobesebas. turizmis sferoSi
axali samuSao adgilebisa da sawarmoebis didi nawilis Seqmna
ganviTarebad qveynebSiekonomikuri SesaZleblobebis zrdis
dabalansebis saSualebas iZleva. igi asevexels uwyobs maRalmTian
regionebSi da soflad adgilobrivi mosaxleobis damagrebas,maTi
qalaqSi gadasaxlebis, arasasurveli migraciis acilebas.

kulturuli da piradi megobruli urTierTobebi, romlebic

warmoiqmnebა turistuli gacvlebis procesebis Sedegad, warmoadgenen
mniSvnelovan faqtors saerTaSoriso urTierTobebis gaumjobesebaSi da
xels uwyobs xalxTa Soris mSvidobis ganmtkicebas mTel msoflioSi.

turizmis industria qmnis samuSao adgilebs, zrdis Semosavlebs

da Semonatanebs ucxour valutaSi, astimulirebs kapitaldabandebebs,
qmnis mcire da msxvili sawarmoebis ganviTarebis SesaZleblobebs. igi
xels uwyobs adgilobrivi, regionuli, erovnuli da saerTaSoriso
ekonomikuri da politikuri kavSirebis ganviTarebas. saerTaSoriso
turizmi, anu adamianebis mოgzauroba ucxo qveynebSi, aris msoflio
vaWrobaSi arsebuli sami 'ZiriTadi mimarTulebidan erT-erTi mTavari
mimarTuleba.

Sida turizmi, anu moqalaqeTa erTi qveynis farglebSi mogzauroba,

saerTaSoriso turizmis moculobas ramdenimejer aRemateba, samagierod
adgilobrivi turistebis mier mogzaurobisas daxarjuli Tanxebi
saerTaSoriso turistebis danaxarjebs mxolod utoldeba.

turizmi warmoadgens kompleqsur sistemas da igi SeiZleba

ganvixiloT, rogorc moTxovnisa da miwodebis urTierTkavSiri.
moTxovna TavisTavSi moicavs Sida da saerTaSoriso turistul bazrebs.
miwodeba Sedgeba turistuli obieqtebis, turistuli infrastruqturis,
iq gaweuli momsaxurebis, satransporto saSualebebis,
RirsSesaniSnaobebisa da dasvenebis formebisa da agreTve sareklamo-
sainformacio saqmianobisagan. xSirad imave momsaxurebiT,
infrastruqturiTa da RirsSesaniSnaobebiT sargeblobs adgilobrivi
mosaxleobac.

turistad iwodeba adamiani, romelic mogzaurobis mizniT tovebs

Tavis sacxovrebel adgils da Rames sxvagan aTevs. xolo is piri, vinc
erTi dRis ganmavlobaSi ukan brundeba, eqskursantad iwodeba.zogierTi

8
mkvlevari mas erTdRian mogzaurad moixseniebs da aisaxeba turistul
statistikaSi. sami meoTxedi saerTaSoriso turistuli mogzaurobebisa
modis mezobel qveynebze, anu adamianebi arCeven samogzauro qveynebs
geografiuli siaxlovis mixedviT.

turistuli centrebi da regionebi turizmidan iReben ara marto

Semosavals, aramed xarjaven did Tanxebs turistuli industriis
harmoniuli ganviTarebisaTvis da turistuli produqtis win wawevisTvis
Siga da gare bazarze; es xarjebi gamarTlebulia imiT, rom isini
saSualebas iZlevian miiRon ufro meti Semosavali turizmidan.

cnobilia, rom ekonomika swavlobs deficituri resursebis da

mocemul resursebze adamianebis saWiroebebisa da moTxovnebis
wonasworobaSi moyvanis xerxebs. ZiriTad ekonomikur problemas
warmoadgens is, rom bunebrivi resursebi amowurvadia, xolo adamianebis
moTxovna maTze ganuxrelad izrdeba da xSirad moTxovna aWarbebs
arsebul resursebs.

turizmis ekonomika aris deficituri turistuli resursebis,

samuSao Zalis, kapitalis, miwis da sxva resursebis gamoyeneba
turistuli produqtis sawarmoeblad da Semdeg am produqtis
ganawileba sxvadasxva momxmarebels Soris.

turizmis ekonomika ganixileba or sxvadasxva doneze: mikrodoneze

ganixileba calkeuli kompanebi da momxmareblebi, xolo makro doneze
_ ekonomika, rogorc mTliani saxelmwifo sistema.

turistuli bazari warmoadgens garemos, sadac turistuli

produqtis potenciuri myidvelebi da gamyidvelebi ikribebian Tanxisa
da turistuli produqtis (momsaxurebis) gacvlis mizniT.

turistuli bazari Tavisi bunebiT warmoadgens monopolisturi

konkurenciis bazars, radgan masze warmodgenilia uamravi brendi da ara
unificirebuli produqtebi. monopolisturi bazari warmoadgens
srulyofili bazris sapirispiro tips, sadac bazarze mxolod erTi
gamyidvelia da Sesabamisad igi adgens produqtis fass.

turistuli bazris mravalferovneba (brendebi) gamowveulia imiT,

rom TiToeuli turistuli produqti miaxloebulia individis
moTxovnebTan.

iseve, rogorc nebismieri bazris, turistuli bazris mTavari

komponentebia moTxovna da miwodeba da is, Tu rogor urTierTqmedeben
isini bazarze fasebis meqanizmis meSveobiT.

9
 turistuli moTxovna aris turistuli produqtis da momsaxurebis
raodenoba, romlis SeZenis survili da SesaZleblobac aqvT myidvelebs
konkretul fasad drois gansazRvrul monakveTSi konkretul bazarze.

XX saukunis 70-iani wlebis Sua periodSi msoflios turistul

bazarze turistuli produqtis moTxovnaze SesamCnevi gardatexa moxda;
turistebSi STabeWdilebebisa da siamovnebis miRebis survilTan erTad
imata moTxovnam mkveTr STabeWdilebebze, moulodnel siurprizebze,
daxvewil gemovnebaze. turistulma moTxovnam ar dakarga masobrivi
xasiaTi, magram igi SedarebiT dabali tempebiT izrdeboda; turistebad
kvlavindeburad rCebodnen elitaruli sazogadoebisa da saSualo
klasis warmomadgenlebi, Tumca 80-ian wlebSi turizmSi CaerTo dabali
Semosavlebis mqone mosaxleobac. bazarze cvlilebebs gansazRvravda
ara imdenad moTxovnis done, aramed moTxovnis xasiaTi; moxda masobrivi
konveiruli turizmis transformacia masobriv diferencirebul
turizmSi. konveieruli turizmisTvis damaxasiaTebelia turistebis
moTxovnebisa da motivaciebis unificireba da turproduqtis
standartuli formebi. diferencirebuli turizmi ki konveieruli
turizmisagan gansxvavebiT ufro mravalferovania. XX saukunis 80-ian
wlebSi bazarze Seqmnili situacia Tavisi xasiaTiT amJamadac igive
rCeba.

sainteresoa, ra cvlilebebi xdeba dRes msoflio turizmis

sferoSi da ra tendenciebi ikveTeba. am kiTxvaze pasuxs nawilobriv
iZleva gaeros msoflio turistuli organizaciis weliwdeuli,
romelic tradiciisamebr yoveli wlis ivnisSi qveyndeba mto-s veb-
gverdze. 2011 wlis monacemebiT msoflios top-aTeuli Semdegnairad
gamoiyureba:

turistuli qveynebis warmateba izomeba aramxolod Casuli

turistebis raodenobiT, aramed maTgan miRebuli mogebiT da

10
SemosavlebiT. qvemoTmoyvanil cxrilSi mocemulia turizmidan
miRebuli Semosavlebi msoflios mowinave turistul qveynebSi:

sul ufro metad izrdeba turistuli bazrebisa da maTi segmentebis

ricxvi da Sesabamisad ufro meti turisti nawildeba aRniSnul
bazrebze. bazris segmenti aris potenciur turistTa sxvadasxva
kategoria, romelTa dajgufeba xdeba am SemTxvevaSi demografiuli
principis mixedviT: asaki, Semosavlebi, sacxovrebeli teritoria da rac
mTavaria, gansakuTrebuli turistuli interesebis mixedviT.msoflioSi
sadReisod saxezea specializebuli turizmis moculobis
zrda.specializebuli turizmi aris termini, romelic aRniSnavs
turistebis im kategorias, romlebic mogzauroben specifikuri miznebis,
piradi gamocdilebisa da interesebis dasakmayofileblad SerCeul
geografiul raionSi.am SemTxvevaSi, mTavari faqtoria adamianebis
profesiuli midrekilebebi da interesebi kulturisa da bunebis
Seswavlis mizniT.

turizms gaaCnia mWidro kavSirebi sxva momijnave dargebTan.am

mimarTebiT uaRresad mniSvnelovania turizmis makroekonomikuri
indikatorebis gansazRvra. mecnierebis azriT umniSvnelovanesia Semdegi
makroekonomikuri indikatorebi:

 turizmis sferoSi miRebuli Semosavali da misi xvedriTi wili

mSp-Si;

 saerTaSoriso turizmidan miRebuli savaluto Semosavlebi;

 samuSao adgilebi: a)pirdapiri dasaqmeba; b)iribi dasaqmeba;

g)generirebuli dasaqmeba d)dasaqmeba mSeneblobaSi;
11
  multiplikatoruli efeqti (turizmis sferoSi Seqmnil erT
adgilze modis sxva sferoebSi Seqmnili 2-3 adgili);

 wvlili saxelmwifo SemosavlebSi (Semosavlebi transportidan,

sastumrodan, aeroportidan, sabaJodan);

 turistuli nakadebis moculoba;

 materialur-teqnikuri bazis mdgomareoba da ganviTareba;

 dRe-RameSi tur-danaxarjebis saSualo moculoba;

 turistuli kompaniis saqmianoba;

 saerTaSoriso turizmis ganviTareba.

garda zemoT CamoTvlili makroekonomikuri maCveneblebisa,

turizmis sferoSi iyeneben: turizmis simWidrovis, sawolTa
simWidrovis, turizmis intensivobis, xarisxobrivi, socialuri,
momxmarebelTa kmayofilebis, gadazidvebis, ekosistemebisa da sxva
maCveneblebs.

1.3. turizmis industriis Semadgeneli nawilebi: sastumro industria

da turizmis infrastruqtura; transportis roli turizmSi;
mogzaurobebis organizacia.
turizmis industria rTuli, mravalmxrivi warmonaqmnia da
Sedgeba mravali komponentisagan. maT Soris umTavresia:
transporti, ganTavsebis saSualebebi, RirsSesaniSnaobebi da
mimzidvelobebi, garTobis saSualebebi, marketingi da saxelmwifo
regulireba. Tu maT pirobiTad seqtorebs vuwodebT, maSin wina
planze gamodis oTxi mTavari seqtori:

1. samogzauro seqtori: turoperatorebi da turistuli saagentoeb,i

aviakompaniebi, miwiszeda da sawylosno transporti;
2. turistuli produqtis Semadgeneli seqtorebi: ganTavseba da kveba,
RirsSesaniSnaobebi da mimzidvelobebi, atraqciebi;
3. adamianuri resursebis seqtori: kvalificiuri kadrebi da muSa-
mosamsaxureebi;
4. sajaro-sazogadoebrivi seqtori: saxelmwifo saagentoebi,
regionuli turistuli organizaciebi, profesiuli gaerTianebebi
da asociaciebi, saganmanaTleblo organizaciebi.

sastumro industria da turizmis infrastruqtura

sastumro meurneobis ganviTareba mWidrodaa dakavSirebuli

sazogadoebis istoriis ganviTarebasTan. pirveli sastumro
dawesebulebebi, iseve rogorc mogzauri xalxis momsaxurebis
12
profesia gaCnda Soreul warsulSi, 2000 wlis win, Zvel aRmosavlur
civilizaciaSi.

ufro gvian epoqaSi romaelebi aSenebdnen saxlebs specialurad

mogzaurTaTvis, romlebic emsaxurebodnen saxelmwifos. es Senobebi,
romlebic ganTavsebulebi iyo gzis gaswvriv, SeiZleba CavTvaloT
qarvaslebis winamorbedebad.

udidesi roli am sferoSi iTamaSa, aziasa da axlo

aRmosavleTSisavaWro qselebis ganviTarebam. am regionebis
teritoriaze gadioda umsxvilesi savaWro gzebi, romlebzec
moZraobdnen qaravnebi. mogzaurTaTvis Ramis gasaTevad gzis gaswvriv
keTdeboda specialuri ganTavsebis punqtebi - qarvaslebi, romlebic
rogorc wesi Seicavda xalxis, aqlemebis da cxenebis mosasvenebel
adgils. yvelaferi es iyo Semofargluli maRali kedliT, romelic
daculi iyo qaris, wvimis da aseve gaqurdvisagan.

Sua saukuneebSi sastumroebis ganviTarebaze mniSvnelovnad

imoqmeda religiurma tradiciebma. am periodSi mravali adamiani
midioda wminda adgilebze. gzad mogzaurebi Rames aTenebdnen
monastrebsa da saabatoebSi. eklesia avalebda monastrebs mieRoT
momlocvelebi, miecaT maTTvis sakvebi da mosasvenebeli adgili.
monastris ufaso momsaxureba abrkolebda kerZo qarvaslebis
ganviTarebas, Tumca qarvaslebis raodenoba izrdeboda, magram isini
sTavazobdnen mxolod binas kvebis gareSe.

mxolod gvian Sua saukuneebSi, daiwyo qarvaslebis ganviTarebis

winsvla. ase, magaliTad, inglisSi 1530 wels, mefe henrix VIII-m
gadaiyvana saeklesio sakuTreba saxelmwifo sakuTrebaSi. mogzaurebs
aRar hqondaT imedi ufaso miRebisa monastrebSi da iZulebulni
xdebodnen gaCerebuliyvnen kerZo qarvaslebSi.

XV saukuneSi qarvaslebi SeuerTdnen safosto sadgurebs. Cven

SegviZlia vuwodoT maT motelebis winamorbedebi.

sityva `oteli~ gaCnda XVIII saukuneSi safrangeTSi.

Tavdapirvelad `otales~ uwodebdnen mravalbinian Senobas, sadac
binebi qiravdeboda erTi TviT, erTi kviriT an erTi dRiT. male es
termini gavrcelda amerikaSi. mravalma qarvaslam Seicvala
saxelwodeba “otelad”, rac, mflobelebis azriT, aZlevda maT
evropul eSxs.

miRebulia, rom amerikis SeerTebuli Statebi iTvleba mravali

siaxlis damfuZneblad sastumro biznesis ganviTarebaSi. moTxovna
sastumroebze am qveyanaSi yovelTvis arsebobda da izrdeboda,
vinaidan emigrantebis mudmivi nakadi iTxovda droebiT ganTavsebas.
mudmivma moTxovnam am sferoSi ganaviTara sastumro meurneoba.
13
 1794 wels amerikis SeerTebul StatebSi gaixsna pirveli 70-
oTaxiani sastumro “city hotel”.

1829 wels bostonSi gaixsna pirveli klasis sastumro

“tremont”,romelSic, pirvelad sastumroebis istoriaSi, iyvnen
derefnis morigeebi, registratura, karebze gaCnda saketebi da ufaso
saponi stumrebisTvis.

am cvlilebebma bumi gamoiwvia qveyanaSi. XIX saukuneSi amuSavda

pirveli oteli centraluri gaTbobiT. XIX saukunis bolosTvis
arsebobda sastumroebis 2 tipi: erTi tipi iyo didi da Zvirfasi,
zogierTi maTgani iyo arqiteqturis Sedevri, farTo vestibiulebiT,
sacekvao darbazebiT. isini aRWurvilni iyvnen im droisaTvis yvela
SesaZlo atributiT, raTa daekmayofilebina yvela adamianis
survilebi: lifti, tualeti, eleqtrodeni da sxva. meore tipis
sastumroebi iyvnen patara da moZvelebuli. aq sTavazobdnen
momsaxurebas dabal fasebSi.

sastumroebis ganviTarebaSi udidesi wili Seitana Sveicarielma

cezar ricma. mis saxels axlac atarebs evropaSi cnobili da Zvirfasi
sastumroebis qseli `ric”. Tumca rici mTeli cxovreba iyo mxolod
mmarTveli da mas ar ekuTvnoda arc erTi sastumro. Sveicarieli rici
da amerikeli statleri iyvnen sastumro biznesis fanatikosebi. isini
yuradRebas aqcevdnen yvela wvrilman detals, rac ar unda
umniSvnelo yofiliyo. yvelaze cnobili da gamarTlebuli siaxle,
romelic Semoitana ricma sastumroebSi, iyo orkestri sastumros
restoranSi. orkestri ukravda Strausis musikas, romelic im
droisTvis Zalian iyo modaSi. klientura ufro didxans rCeboda
musikis mosasmenad, rac bunebrivad zrdida Semosavals sasmelebis
gayidvidan. rici didxans atarebda eqsperimentebs sastumros
restoranSi ganaTebasTan dakavaSrebiT, ris SedegadacA samkaulebi
ufro mkveTrad bzinavda.

statlerma sastumroebSi Semoitana nomrebSi sarkeebi,

sawolebis TavzenaTurebi, oTaxSi iyo telefoni da sakancelario
qaRaldi, manve daawesa uniforma sastumros personalisTvis.
statleri iyo im ideis avtori, rom nomrebi uzrunvelyofiliyo
saerTo sakanalizacio sistemiT, ramac Seitana SesamCnevi ekonomia
mSeneblobaSi. manve moigona lozungi `klienti yovelTvis marTalia”,
es dResac aris momsaxurebis ZiriTadi kanoni.

im droisaTvis modaSi Semovida, rom maRali sazogadoebis

warmomadgenlebi xSirad midiodnen savaxSmod sastumros restornebSi
qalebTan erTad.

XIX saukunis bolos da XX saukunis dasawyisSi evropis da

amerikis umsxviles qalaqebSi gaCnda brwyinvale (5 varskvlaviani
14
Tanamedrove terminologiiT) sastumroebi, romlebic iyo gaTvlili
axal milionerebze, romelTaTvis mogzauroba gaxda moduri Cveuleba.
aseTi sastumroebi gaCnda TbilisSic.

stumarTmoyvareobis industria avida axal safexurze.

sastumroebis mSenebloba, kadrebis momzadeba, Rirebulebis sakiTxebi,
am yvelafers axla ukve wyvetda sastumro gaerTianebis sindikatebi,
korporaciebi. maT Soris cnobili iyvnen londonis sastumroebis
mepatroneebis sindikati, da saerTaSoriso kavSiri sastumroebis
mepatroneebisa, romelic aerTianebda sxvadasxva qveynis 1700
sastumros. meore msoflio omis Semdeg farTod gavrcelda
saerTaSoriso sastumro qselebi. pirveli saerTaSoriso qseli iyo
hiltoni, romelic Seiqmna amerikuli avia kompaniis `pan amerikan”-is
mier, vinaidan laTinuri amerikis qveynebSi, sadac kompaniis
TviTmfrinavebi dafrinavdnen, ar iyo im donis sastumroebi, romelsac
SeCveuli iyvnen amerikeli biznesmenebi. gaCnda idea, rom aeSenebinaT
am qveynebSi erTnairi klasissastumroebi, magaliTad: buenos airesSi
mdebare sastumro `hiltoni~ar unda yofiliyo gansxvavebuli niu-
iorkissastumro `hiltonisgan~. amJamad msoflioSi arsebobs aTeuli
saerTaSoriso sastumro qseli.

saqarTvelo Tavisi geografiuli mdebareobiT uZvelesi droidan

daserili iyo savaWro gzebiT. vaWrobis ganviTareba xels uwyobda
sastumros tipis saxlebis mSeneblobas. am faqtze miuTiTebs uZvelesi
istoriuli wyaroebi. aRniSnul sastumroebs sxvadasxva dros
sxvadasxvanairad ixseniebdnen: iami, manZili, aspinZa, funduki,
qarvasla, sasvenia xani da samadlo. savaraudoa, rom sasvenia xani da
samadlo qarTuli warmoSobisaa, iami-monRolur-Turquli, funduki-
berZnuli, manZili- arabuli, qarvasla ki sparsuli.

X-XII saukuneSi saqarTvelo xelsayrel politikur garemocvaSi

moeqca. mas intensiuri savaWro-ekonomikuri da kulturuli
urTierTobebi hqonda msoflios mraval qveyanasTan. am droisaTvis
saqarTvelos teritoriaze umniSvnelovanesi savaWro gzebi gadioda.
erT-erTi aseTi gza iyo `gza indoeTSi”, romelic saTaves iRebda Savi
zRvidan axlandeli soxumis raionSi, kveTda mcire kavkasionis qeds
da avRaneTis gavliT miemarTeboda indoeTSi.

vinaidan saqarTveloSi vaWroba xorcieldeboda saxmeleTo-

saqaravno da sazRvao gziT, amitom saqaravno gzebze yoveli erTi
dRis savalze, Sendeboda sastumros tipis saxlebi. XII-XIII saukuneSi
genuisa da veneciis eqspansiebis dros, vaWrebi da mogzaurebi
Cerdebodnen specialur sastumro saxlebSi. nangrevebi, romlebic
Semonaxulia axal aTonSi, gagrasa da sxva qalaqebSi, cnobilia
genuilebisa da venecielebis koSk-sastumroebis saxelwodebiT.
saqarTveloSi, kerZod aWarasa da lazikaSi XIX saukunemde arsebobda
15
sasoflo sastumroebis mSeneblobis tradicia. XVII-XVIII saukunemde
sastumro saxlis aRmniSvnel terminad funduki ixmareboda.

qaravanTa Sesaferisi mimosvlisaTvis samefo xelisufleba

aSenebda gzebs. qarTvel mefeebs kargad esmodaT gzebis movla-
patronobis da usafrTxoebis saWiroeba da did xarjebsac iRebdnen
maT SesakeTeblad, xidebis da funduk-qarvaslebis asaSeneblad.

XVII-XVIII saukuneSi gvxvdeba arsebul sastumroebTan SedarebiT

ufro keTilmowyobili sastumroebi, romlebsac qarvaslebs uwodeben.
`qaravan sarai” sparsuli sityvaa da gzispira sastumros niSnavs.
qarvaslebi emsaxurebian mgzavrebs, vaWrebs, qaravnebs, romelTa
misaRebad maT hqondaT sastumro oTaxebi, sawyobebi, maRaziebi,
darbazebi, ezoebi qaravnebis dasayeneblad da sxva. qarvaslaSi
gaCerebuli vaWari ixdida baJs saqonlis fasis 1\4 %-is raodenobiT.

Cveneburi qarvaslebi Zalian gasxvavdeba TavianTi adaTebiTa da

wes-CveulebebiT. aq, garda imisa, rom yiddnen da yidulobdnen
warmodgenil saqonels, adgilobrivi da sxva qalaqebidan Camosuli
vaWrebi debdnen garigebebs im saqonelze, romelic saxeze ar iyo
warmodgenili. wydeboda sxvadasxva saqonelze fasebis awevisa da
daklebis sakiTxi, faqtiurad saxeze iyo Tanamedrove birJebis
Canasaxi. qarvaslebSi mravlad iyvnen mwerlebi, TbilisSi sxvadasxva
saqmeze Camosul pirTa saidumlo mrCevlebi, administraciuli,
sagamomZiebo da sasamarTlo organoebis gadawyvetilebaTa
Semfaseblebi. aq adamians SeeZlo mieRo informacia msoflioSi
mimdinare politikuri movlenebis Sesaxeb, aseve gaego komerciuli
ambebi.

qarvaslebSi yulevis gziTmodioda saqoneli rogorc evropidan

-londonidan, parizidan, hamburgidan, konstantinopolidan da sxva.
aseve aziis qveynebidan: sparseTidan, TurqeTidan, TviT indoeTis
qalaqebidanac ki naxiWevanze gavliT. amierkavkasiaSi Semotanili
ucxouri saqonlis 1\3 modioda Tbilisis qarvaslebSi da mere aqedan
nawildeboda sxvadasxva qalaqebSi. Tbilisis mosaxleoba ki
yidulobda amierkavkasiaSi realizebuli mTeli ucxouri saqonlis
1\5-s.
rogorc istoriuli wyaroebidan dasturdeba, am droisaTvis
saqarTveloSi adgilobrivi mosaxleobis garda Zalian bevri ucxoeli
iyo Camosuli. XVIII saukunis 50-ian wlebSi TbilisSi 13 didi qarvasla
iyo: batoniSvilebis, mirimanovis, bebuTovis, meliqiSvilebis,
sarajiSvilebis, zubalaSvilebis, vanqis taZris xojevanqis da Zalian
bevri patara qarvasla. batoniSvilebis qarvasla sionis taZris axlos
mdebareobda, igi aaSena rostom mefem. am qarvaslas hqonda 61 sastumro
oTaxi, 30 savaWro duqani, saqonlis sawyobebi, Rvinis sardafi, amave
SenobaSi iyo moTvsebuli 15 sxvadasxva saxelosno. hqonda didi
16
ezoqaravanebisaTvis. batoniSvilebis qarvaslis pirdapir
samsarTuliani arwrunis qarvasla mdebareobda (sionis quCaze) 33
sastumro oTaxiT. sawyobebiT, sardafebiT, 25 duqniT da sxva. es
qarvasla aSenda 1818 wels.
qarvaslebis aseTi momravleba am droisaTvis marto stumrebis
simravliT rodi iyo gamowveuli. es aixsneboda imiTac, rom ruseTTan
dadebuli traqtatis Semdeg saqarTvelos ekonomikuri eqspansiisaTvis
udidesi mniSvneloba hqonda vaWrobis ganviTarebas. vaWrobis
gafarToebis mizniT caristuli xelisufleba mimarTavda aTasgvar
xerxebs, maT Soris saqaravno vaWrobasa da TviT qarvaslebis gazrda-
gafarToebasac. es procesi xels uwyobda ruseTis mier amierkavkasiis
ekonomikur dapyrobas, TbilisSi rusi vaWrebis mozidvas, aqaur
bunebriv simdidreTa gacnobas da maT eqspluatacias. ruseTis
xelisuflebis mTavari mizani iyo amierkavkasiis bazarze ruseTis
fabrikebis da manufaqturebis produqciis realizaciisaTvis
xelsayreli pirobebis Seqmna. amierkavkasiis rkinigzis mTavari
magistralis foTi-Tbilisi (1872 w.), baTumi-Tbilisi-baqo (1889w.)
mSeneblobis damTavrebam gadatrialeba gamowvia amierkavkasiis
Sinagan vaWrobaSi. sarkinigzo xazis gayvanis Semdeg qarvaslebmac
dakarges TavianTi daniSnuleba.

XX saukunis dasawyisSi daiwyo specialurad sastumroebisaTvis

gankuTvnili Senobebis ageba, romlebic saqarTvelos qalaqebSi
Semdegi saxelwodebiT arsebobda: `grand oteli”, `orienti”,
`francia”, `zalcmani”, `londoni”, `versali”, `viqtoria”, `marseli ”
da sxva.

qalaq TbilisSi yvelaze Zvel da avejiT mowyobil sastumroebs

ekuTvnoda sastumro `palasi”, romelic aSenda 1833-35 wlebSi. 1952
wlis 25 Tebervals sastumro gadakeTda muzeumad, romelic
dReisaTvisac imave saxes inarCunebs.
sastumro `kavkazi” qalaqis uZvelesi da saukeTeso sastumro
iyo. igi 1858 wels gaixna. 1867 wels sastumros orsarTuliani Senoba
gadaakeTes da kidev erTi sarTuli daaSenes. man imJamindeli saxiT
moaRwia Cvenamde.
revoluciamdel periodSi erT-erTi yvelaze adrindeli
sastumro iyo dRevandeli sastumro `mariot-Tbilisi”. am Senobas
erqva `maJestiki”, rac didebuls niSnavs. Tavdapirveli proeqtiT
Senoba iyo oTxsarTuliani, romlis avtori arqiteqtori a.g.
ozeroviiyo. mSenebloba daiwyo 1911 wels. mSeneblobis procesSi,
arqiteqtor ter-miqelovis xelmZRvanelobiT, proeqti Seicvala misi
gaumjobesebis mizniT. mSenebloba damTavrda 1915 wels. sastumros
arqiteqturaSi gamoyenebulia renesansis elementebi.

17
 dRes saqarTveloSi Sendeba transnacionaluri kompaniebis da
saerTaSoriso klasis sastumroebi: Seratonis, mariotis, kempinskis,
holidei-innis, interkontinentalis da sxva cnobili brendebi. maTi
meSveobiT xdeba momsaxurebis standartebis importi da damkvidreba.

udidesi sastumro qselebi

qvemoT mocemulia msoflios udidesi sastumroebis cxrili:

სასტუმრო ქსელი ნომრები 72 ქვეყანა

1. Marriott International 1,07 მლნ 72 ქვეყანაში

2. Hilton Worldwide 738.ათასი 90 ქვეყანაში
3. InterContinental Hotels Group 727.ათასი 100 ქვეყანაში
4. Wyndham Hotel Group 672 ათასი 66 ქვეყანაში
5. Jin Jiang International 640 ათასი ჩინეთში

6. Choice Hotels International 504 ათასი 30 ქვეყანაში

7. Accor hotels 500 ათასი 92 ქვეყანაში
8. Best Western International Hotels 304 ათასი 100 ქვეყანაში
9. Homeinns Hotel Group 312 ათასი ჩინეთში
10 Carlson Rezidor Hotel Group 172 ათასი 115 ქვეყანაში

saukuTeso sastumroebi msoflioSi:

sastumroTa adgilmdebareoba nomerTa

dasaxeleba raodenoba

First World Hotel malaizia 6118

MGM Grand las vegasi 5690

Ambassador City tailandi 4631

Jomtlen
las vegasi 4408
luxor
las vegasi 4341
Mandalay Bay
las vegasi 4027
The Venetian
las vegasi 4008

18
 Excalibur las vegasi 3993

Bellagio las vegasi 3774

Circus Circus las vegasi 3565

Flamingo Las Vegas

imisaTvis, rom momxmarebelma icodes, ra donis sastumros

sTavazoben mas, arsebobs sastumros sertifikaciis sistema.
sertifikaciis Catarebis Semdeg sastumros eniWeba klasifikacia:
varskvlavi, gvirgvini, klasi, gasaRebi da a.S. amaTgan yvelaze
gavrcelebuli sistemaa varskvlavi (evropa, ruseTi, CineTi.). sistema
gvirgvini eniWeba inglisSi. asobiT klasifikaciis sistemaa
saberZneTSi. kategoriebis-italiasa da israelSi.

sastumroebis saxeebi SeiZleba warmovidginoT aseve Semdegi

saxiT:

 qalaqis centrSi: luqsi, pirveli klasi, saSualo klasi,

ekonomiuri, apartamentebi.
 sakurorto: luqsi, pirveli klasi, ekonomiuri, apartamentebi,
kondominiumebi, Taim-Serebi da konferenciebisTvis gankuTvnili.
 aeroportebTan: luqsi, saSualo klasi, ekonomiuri,
apartamentebi.
 kazino sastumroebi: luqsi, saSualo, ekonomiuri klasi.

aseve SeiZleba daiyos sastumroebi fasis mixedviTac.

ganvixiloT sastumros kategoriebi germaniis magaliTze:

germaniaSi sastumroebis klasifikacia aris nebayoflobiTi.

arsebobs sastumroebis klasifikaciis 5-varskvlaviani Skala.

1-varskvlaviani: turisti

2-varskvlaviani: standartuli

3-varskvlaviani: komfortuli

4-varskvlaviani: pirveli klasis

5-varskvlaviani: luqsi

19
 sxva qveynebTan SedarebiT germaniaSi sastumroebis klasifikaciis
sistema ufro masStaburia. sastumroebis klasifikaciaze
pasuxismgebelia sastumroebisa da restornebis asociacia.DEHOGA.

Mminimaluri kriteriumebi: (CamoTvlilia mxolod ZiriTadi

normebi)

1-varskvlaviani: turisti

 mcire moTxovnilebebis damakmayofilebeli oTaxebi

 erTadgiliani oTaxi 8kv.m., oradgiliani-12kv.m.
 stumarTa mimRebi ganyifileba
 mcire sauzme
 duSi/tualeti sarTulze
 tel./faqsi mimRebSi

2-varskvlaviani: standartuli

 saSualo moTxovnilebebis damakmayofilebeli oTaxebi

 erTadgiliani oTaxi 12kv.m., oradgiliani-16kv.m.
 sauzme (bufeti)
 oTaxebis 70% duSiTa da tualetebiT
 oTaxebis 70% feradi televizorebiT
 sasmelebis SemoTavazebis saSualeba

3-varskvlaviani: komfortuli

 saSualoze maRali moTxovnilebebis damakmayofilebeli

oTaxebi
 erTadgiliani oTaxi 14kv.m., oradgiliani – 18kv.m.
 yvela oTaxs aqvs abazana
 administracia 12-saaTiani samuSao grafikiT aris
datvirTuli, xolo 24 saaTis
ganmavlobaSiSesaZlebeliamasTan dakavSireba
 yvela oTaxze arsebobs sasmelebis SeTavazebis saSualeba
 yvela oTaxs aqvs televizori
 unaRdo angariSsworeba baraTebiT
 restorani
(sastumroebis klasifikaciis mxolod mniSvnelovani
kriteriumebia aq warmodgenili, Tumca ki arsebobs kidev sxva
kriteriumebic)

4-varskvlaviani: pirveli klasis

20
  maRali moTxovnilebebis damakmayofilebeli oTaxebi
 sauzme da sakvebis mitana oTaxSi momsaxurebiT
 erTadgiliani oTaxi 14kv.m., oradgiliani-18kv.m.
 minibari da 24 saaTiani saoTaxo momsaxureba
 sabanao xalaTi survilisimaber, kosmetikuri sarke
 taxti/savarZeli
 saWiroebis SemTxvevaSi stumarTa tansacmli
garecxva/dauToeba
 restorani, sastumros bari
5-varskvlaviani: luqsi

 umaRlesi moTxovnilebebis damakmayofilebeli oTaxebi

 erTadgiliani oTaxi 18kv.m., oradgiliani – 26kv.m.
 administracia 24-saaTiani samuSao grafikiT aris datvirTuli,
stumrebs emsaxureba konsierJi
 damatebiTi wylis niJara, kosmetikuri nivTebi
 seifi oTaxSi
 sakonferencio darbazi, restorani, sastumros bari

transportis roli turizmSi

turistuli industria transportiT iwyeba, radgan mogzaurobis

dawyebisa da damTavrebisaTvis aucilebelia turistis transportiT
gamgzavreba. turistuli mogzaurobisas gamoiyeneba sxvadasxva saxis
transporti: sahaero, saavtomobilo, sawylosno da sarkinigzo
transporti turizmis industriis mniSvnelovani Semadgeneli nawilia.

gidma kargad unda icodes transportis funqcionirebis detalebi.

dawvrilebiT transportis Sesaxeb unda waikiTxoT lili
koWlamazaSvilis, Temur yandaSvilisa da lela koWlamazaSvilis
wignSi: “turizmi da transportis industria”, romlis mixedviTac
dawerilia es paragrafi.

saavtomobilo transporti

turizmis sferoSi saavtomobilo transportis popularobas

ganapirobebs:

 daniSnulebis adgilamde swrafad da komfortulad

gadaadgilebis SesaZlebloba;
 ekonomiuroba transportis sxva saSualebebTan SedarebiT.
amitomac, avtomobili ufro xelmisawvdomia mogzaurebis farTo
wrisaTvis;
 avtomobili mosaxerxebelia ojaxebis turistuli
mogzaurobisaTvis. am SemTxvevaSi, ojaxebs ar sWirdebaT
21
 satransporto saSualebaze winaswari javSanis gakeTeba, SeuZliaT
bargi moaTavson Tavisuflad da imgzavron sakuTari survilis da
ara dadgenili grafikis mixedviT;
 sxva koleqtiuri satransporto saSualebebisagan gansxvavebiT,
mgzavrebs saSualeba aqvT sakuTari manqana marTon neba-survilis
mixedviT, gaaCeron iq, sadac undaT da daaTvalieron is, rac surT.

avtomobilis gaqiraveba – es biznesi msoflioSi farTodaa

gavrcelebuli, aprobirebuli praqtikaa paketis SeZena, sadac
kombinirebulia sahaero trasportiT gadaadgilebis da avtomobilis
arendis xarjebi (Fly-Drive Package). aRniSnuli paketis SeZena
mogzaurisaTvis ufro iafi da advilad dasajavSnia. Aam biznesiT
dakavebuli kompaniebi momxmareblebs agreTve sTavazoben avtomobilis
gaqiravebas navigaciis sistemiT, romlis saSualebiTac mogzauri
SeiZleba gaemgzavros misTvis ucnob adgilebSi da Tavisuflad aiRos
orientiri.kompaniebi momxmareblebs ukeTeben wamaxalisebel
SeTavazebebs, magaliTad: ganvlili manZilis mixedviT fasdakleba.
miRebuli praqtikaa Semdegi momsaxureba – transferi aeroportidan
sastumromde da ukan.

Fly-Drive paketi

TviTmfrinavi avtomobilis
T gaqiraveba
gadaadgileba

avtomobilebis gaqiravebis lideri kompaniebi:

 Hertz
 Avis
 Budget
 Enterprise
 Alamo
 National
22
saavtomobilo gzebi – turistul centrebsa da qalaqebSi yvela gza
aRWurvilia sagzao niSnebiT, romelic aadvilebs avtomagistralebze
moZraobas. xSiradturistebs, gansakuTrebiT individualurad
mogzaurebs uWirT ama Tu im RirsSesaniSnaobamde misvla. sagzao-
turistuli niSnebi saSualebas iZleva, turistma gansazRvros, sad aris
RirsSesaniSnaobamde misasvleli gza da ra manZiliTaa daSorebuli
misgan. sagzaoniSnebi da sagzao-turistuli niSnebi standartizebulia
erovnuli da saerTaSoriso mogzaurobis wesebiT, maTi zomis, formisa
da simbolikis mixedviT.

avtobusi – Tanamedrove turistuli avtobusi sakmaod komfortulia,

gaaCnia kargi aRWurviloba (mosaxerxebeli komfortuli savarZlebi,
didi panoramuli minebi, kondicirebis sistema, musika, televizori, mini-
bari da sxva). 3-4 saaTiani mgzavrobis Semdeg gaTvaliswinebulia 10-30-
wuTiani gaCerebebi.

Evropis garSemo mogzaurebisaTvis gadaadgilebis yvelaze moxerxebuli

saSualebaa fiqsirebuli marSrutebis gavla avtobusiT. magaliTad:
Eurolines – aris marSrutebis qseli, romelic evropis ulamazes qalaqebs
moicavs, esenia: amsterdami, barselona, bordo, briuseli, berlini,
bratislava, budapeSti, dublini, venecia, londoni, madrididasxva.

Avtobusi regularul reisebze–moZraobs daniSnulebisamebr da

mgzavrTa raodenobis miuxedavad, zustad icavs grafiks. aseTi
reisebisaTvis arsebobs Semdegi moTxovnebi: dadgenili marSrutis
ucvleloba, zusti grafiki, mgzavrebis Casvla-amosvla mkacrad
gansazRvrul adgilebSi.

Carteruli reisebi - sruldeba regularuli grafikis gareSe.

turistuli avtobusi gadaadgilebis da momsaxurebismixedviT SeiZleba

iyos:
 saqalaqTaSoriso;
 saerTaSoriso;
 avtobusi gidiT, romelic akeTebs qalaqis eqskursias;
 sxva.

sahaerotransporti

sahaero xomaldi – es aris TviTmfrinavi, romelic uzrunvelyofs

mgzavrebis gadayvanas da tvirTis gadazidvas. Arsebobs mgzavrTa
gadayvanis ori forma: regularuli da Carteruli reisebi. Aviakompania
Sedgeba sahaero xomaldebisagan (sakuTari arendiT arsebuli
TviTmfrinavebi) da mfrinavi Semadgenlobisagan – bortpersonali,
romelic emsaxureba mgzavrebs, rogorc frenis dros, aseve- miwaze.
Aviakompaniebis umetesoba muSaobs ganrigiT, anu TiToeuli gafrena da
23
dajdoma warmoebs mkacrad gansazRvruli drois monakveTSi. mgzavrTa
momsaxureba bortze, TviTmfrinavis salonSi, Sedis aviabileTis
RirebulebaSi.

salonis klasi- mravaladgiliani TviTmfrinavis saloni dayofilia or

an sam nawilad momsaxurebis klasis Sesabamisad. arsebobs biznes,
pirveli da ekonomklasi. TviTmfrinavebis salonis klasebis mTavari
ganmasxvavebeli niSania savarZlis komfortuloba, kvebis xarisxi da
ufasod gadasatani tvirTebis zoma. Ekonomklasis savarZlebi ufro
viwroa. biznesklasSi iseTi savarZlebia, romlebic iSleba sawolis
msgavsad da Soreuli frenisas qmnis damatebiT komforts. TiTqmis yvela
aeroportSi biznes da ekonomklasis mgzavrebis registracia cal-calke
warmoebs da xSirSemTxvevaSi maTTvis calkea mowyobili mosacdeli
darbazebi, sadac mgzavri komfortul garemoSi SeiZleba daelodos
reiss da ufasod Sesvas aperativi.

kveba – mokle reisebis dros, mgzavrebs sTavazoben gamagrilebel

wvenebs, wyals, Cais, yavas da a.S. Tu frenis xangrZlivoba aRemateba 2
saaTs, maSin yvela mgzavrisTvis gaTvaliswinebulia specialuri kveba.
Soreuli magistraluri da transkontinenturi reisebis dros mgzavrebs
yoveli 4 saaTis intervaliT miewodebaT cxeli saWmeli. aRsaniSnavia,
rom mgzavrobis xangrZlivobasTan dakavSirebiT icvleba TviTmfrinavSi
kvebis formebi, kerZod: B (Breakfast) – sauzme, L (Lunch) – meore sauzme, D
(Dinner) – sadili, S (Snack) – msubuqi kveba. Kveba biznes klasSi ufro uxvia
da xSirad kerZebs asarCevad sTavazoben. Biznes klasSi spirtiani
sasmelebis arCevani mravalferovania.

dabalfasiani aviakompaniebi (Low cost airlines)

turistebisaTvis Zalian mosaxerxebelia dabalfasiani aviakompaniebis

sahaero xomaldebiT gadaadgileba. ZiriTadad dabalfasiani
aviakompaniebis TviTmfrinavebi axlo manZilebze dafrinaven da iyeneben
meorexarisxovan da regionul aeroportebs. zemoaRniSnuli kompaniebis
TviTmfrinavebs bortze ar aqvT kvebiT da sasmelebiT ufaso
momsaxureba. dabalfasiani aviakompaniebi mgzavrobis tarifebs
ZiriTadad adgenen konkretul reisebze moTxovnis donisa da reisamde
darCenili drois mixedviT. SedarebiT maRali tarifebia maRali
moTxovnis da moaxloebul reisebze.

sawylosno transporti. kruizebi.

sakruizo gemebis mTavari mizani aris ara mxolod mgzavrebis
transportireba, aramed maTi momsaxureba dasvenebis, garTobis da
sxvadasxva turistuli atraqciebis daTvalierebis mizniT. sakruizo
gemebi xSirad Cerdebian sxvadasxva portSi, sadac mgzavrebs eZlevaT
xmeleTze gadmosvlis, irgvliv garemos daTvalierebis da maRaziebis

24
monaxulebis saSualeba. Tanamedrove sakruizo gemebs gaaCniaT Semdegi
aRWurviloba:

 restorani
 bari
 garTobis obieqti
 savarjiSo darbazi
 sportuli darbazi
 sacurao auzi
 kinoTeatri
 diskoTeka
 sxvadasxva saqonlis maRazia
 sxva

sakruizo turizmi, rogorc kombinirebuli paketi moicavs sahaero

transportiT gadaadgilebis, aeroportidan transferis da sakruizo
mogzaurobis erTobliobas.

sahaero avtomobili sakruizo

transporti T mogzauroba
momsaxureba

Fly-Cruise Package

kombinirebuli paketi

mogzaurobebis organizacia
organizebul turizms safuZveli Cauyara Tomas kukma 1841 wels
did britaneTSi, xolo misi ganviTarebis axali etapi daiwyo 1950 wels
horizon holideim, romelmac korsikaSi Carteruli reisiT pirveli
turistebi Caiyvana. Mogzaurobis istoriis etapebs TvalsaCinod
gadmoscems qvemoTmoyvanilisqema:

amdenad, didi britaneTi Tomas kukis wyalobiT programuli

turizmis samSoblo gaxda, xolo germania rekordsmeni qveyanaa, romelic
msoflioSi programuli turizmis safuZvelze yvelaze met turists
emsaxureba.

25
 miuxedavad germaniis gaerTianebisa, misi dasavleTi nawili mainc
ufro ganviTarebulad da turizmis TvalsazrisiT aqtiurad rCeba. 1994
wlis monacemebiT dasavleT germanelebma sxvadasxva miznebiT
imogzaures, maTgan (rogorc qvemoTmoyvanil cxrilSi Cans) programul
turizms mniSvnelovani adgili eWira:

samogzauro qveyana mogzauroba %-Si maT Soris programuli

turizmiT %-Si
qveynis SigniT 34,9 7,5
sazRvargareT 65,1 34,3
maTgan:
espaneTi 12,0 61,9
italia 9,0 23,0
avstria 7,5 17,9
safrangeTi 4,4 20,3
Soreuli mogzaur. 6,2 30,9
mimRebi, anu receptiuli turizmis msoflio standartma XX
saukunis meore naxevridan SeiZina programuli turizmis saxe, romelmac
Secvala adre arsebuli saSualo, yvelasaTvis misaRebi unificirebuli
turebi. programulma turizmma ki turistuli kompanebi daayena
programuli turopereitingis Seqmnis aucileblobis winaSe.
saerTaSoriso turizmSi konkurenciis gamZafrebis gamo
turistulma kompaniebma turistul bazarze daiwyes kompleqsuri
momsaxureba, romelsac safuZvlad garkveuli programa daedo. am
RonisZiebam gamoiwvia miwodebis mkveTri da swrafi zrda, gaafarTova
ara mxolod miwodebis bazari, aramed mniSvnelovanwilad imoqmeda
moTxovnis zrdaze da daxvewazec, ramac sabolood moaxdina turistuli
kompanebis diferenciacia da specializacia garkveuli programebis
mixedviT, Sesabamisad gaizarda momsaxurebis xarisxic.
amrigad, programuli turizmi – es aris turistebis
momsaxurebisadmi kompleqsuri midgoma, romelic mTlianad
iTvaliswinebs maT interesebs da Seesabameba mogzaurobis miznebs,
turistTa asaks, maT Semadgenlobas, socialur warmomavlobas da a.S.
momsaxurebis aseTi forma nakarnaxevia Tanamedrove turistul bazarze
sakuTari klientis mosapoveblad arsebuli umZafresi konkurenciiT,
romelic arsebobs rogorc mewarmeebs Soris, aseve regionul doneze.
imisaTvis, rom saqarTveloSi movizidoT turistebi, saWiroa arsebobdes
ara mxolod turistTa misaRebad Seqmnili saerTaSoriso donis
programebi, aramed bevrad ukeTesi, rogorc fasiT, ise SinaarsiT, vidre
mas Cveni mezoblebi sTavazoben.
programuli turizmis damkvidreba saqarTveloSi daiwyo
damoukideblobis mopovebasTan erTad. mas ukve sakuTari istoria da
gamocdileba aqvs. miuxedavad amisa, SegviZlia Tamamad vamtkicoT, rom
programuli turizmi, rogorc mTeli msofliosTvis, ise
saqarTvelosTvis axali movlenaa da misi ganviTarebisaTvis saWiroa: 1.
26
 ukve arsebuli msoflio da qarTuli gamocdilebis Seswavla da
analizi, anu rogor adgenen Tematur programebs msoflios gamocdili
turoperatorebi, agreTve saqarTveloSi ukve moRvawe kompaniebi, 2.
mopovebuli masalis Rrma analizis safuZvelzemiRweuli daskvnebis
gaTvaliswineba da sakuTari programebis Seqmna, sakuTari receptiuli
turopereitingis damkvidreba.
saerTaSoriso turizmSi ukve damkvidrda turistuli jgufebis
diferenciaciis tradicia turistTa asakis mixedviT, an jgufis
Semadgenlobis gaTvaliswinebiT(turistuli jgufebi, mSoblebi
SvilebiT, an maT gareSe, mxolod qalebi, an mxolod mamakacebi da a.S.);
am jgufebisaTvis calke iqmneba SeTavazebebi, garda amisa, saerTaSoriso
turistul bazarze programebis iseTi simravle da mravalferovnebaa,
rom nebismier adamians SeuZlia SearCios misTvis saintereso da
sasurveli programa.
germaneli mecnieris vilhelm pomplis mixedviT programul
turizms oTxi elementi gaaCnia, romelTa gaTvaliswineba aucilebelia
turoperatorisavis.
Sesabamisad programul turizms gaaCnia Semdegi formebi:
 arasruli paketi: roca damkveTi turis romelime nawilze uars
ambobs, magram aucileblad yidulobs satransporto da sastumro
momsaxurebas;
 standartuli paketi: (inclusive tour, IT) roca turs yvela ZiriTadi
elementi: transporti, sastumro, kveba, garToba axlavs;
 yovlismomcveli programa: (all inclusive tour, AIT) roca turis fasSi
Sedis yvela tipis momsaxureba da turists kurortze yofnisas ar
uxdeba damatebiTi xarjebis gaweva. kubas aqvs wesad AIT-Si
nebismieri sasmelisa da sigaretis Setana;
 individualuri paketi: roca turisti yidulobs turoperatoris
mier dadgenil individualur turs mag. TUI–is programas.

sqema: programuli turizmis oTxi elementi

programuli turizmi

organizaciuli ekonomikuri samarTlebrivi socialuri

elementi elementi elementi elementi

-dajavSvna -turis fasi -gadaxdis -rCevebi

-turis dro -fasi/xarisxi pirobebi -kompaniis imiji
-turis mizani -javSnis xarji -dajavSvnis wesi -Suamavlis imiji
-transferi -ukan dabruneba

27
- ganTavseba -damatebiTi -garantiebi -momsaxurebis
-kveba xarjebis gamwevis imiji
-Tanxleba simcire -samogzauro
-xangrZlivoba adgilis imiji
-programa -jgufis sidide
-dazRveva -homogenuroba
-kontaqti

TiToeul maTgans gaaCnia miRebisa da momsaxurebis Tavisi

specifika.mag. saqmiani, an sakongreso turizmiT dakavebuli
turoperatoris saqmianoba diametralurad gansxvavdeba sakurorto-
gamajansaRebeli, an rekreaciuli turizmiT dakavebuli turoperatoris
saqmianobisagan. GgansakuTrebulia axalgazrdobaze orientirebuli
turoperatoris saqmianoba, radgan man ukve icis, Tu ra moTxovnebi aqvs
mogzaurobis mimarT student axalgazrdobas, turebs
axalgazrdebisaTvis aqvs aqtiuri garTobis ufro meti elementebi, vidre
sxva socialur jgufebs. mesame asakis (igulisxmeba turistebi 65 wels
zeviT) saocrad cnobismoyvareni arian da mogzaurobas gegmaven aqtiuri
dasvenebis elementebis TanxlebiT, mag. dReSi 5-7 km seirnoba bunebis
wiaRSi. maT ainteresebT eqskursiebi da saintereso Sexvedrebi. rac ar
unda gasakviri iyos, ufro pasiurebi arian saSualo asakis (45-65 wlis)
turistebi, romlebic ZiriTadad ojaxTan erTad mogzauroben.
turistebis am jgufs moswons pasiuri dasveneba da myudro garemo.
turopereitinguli garemos Sesaqmnelad saWiroa funqcionirebis
wesebis codna da programuli turizmis principebiT xelmZRvaneloba,
romelic gulisxmobs saTanado infrastruqturis, Sesabamisi
materialuri bazis, sainformacio qselisa da turistTa nakadebis
arsebobas.
turopereitingSi arsebobs agreTve Tavisi tradiciebi. mimzidveli
turistuli produqtis (turis) Seqmna, romelic gajerebuli iqneba
mravalferovani programebiTa da momsaxurebiT, turoperatoris
moRvaweobis mTavari amocanaa. misi Sedgenisas unda gvaxsovdes, Tu ras
yidulobs turisti. masze sxvadasxva Sexeduleba aqvT myidvelsa da
gamyidvels. cudia, roca turistuli kompania fiqrobs, rom is yidis
sastumro momsaxurebas, sinamdvileSi ki turisti yidulobs axal
STabeWdilebebs da siaxleebTan gacnobas. saerTod turisti
yidulobsturistuli kompaniisgan yuradRebas, simyudroves,
pativiscemiT mopyrobas, sasiamovno garemoSi yofnas da Tu mas
samogzauro punqtebSi aseTi momsaxureba ar xvdeba, ra Tqma unda,
turistulma kompaniam Secdoma dauSva turis dagegmvisas. amitom
turistuli produqtis Seqmna unda daiwyos turistis moTxovnis
SeswavliT - ra unda mas, rogor xarisxs da momsaxurebas elodeba is.
yvela SemTxvevaSi unda gamovavlinoT is mimzidvelobebi, rasac turisti
elodeba mogzaurobisagan da maT safuZvelze Sedges turi, anu unda
vicodeT vin aris kompaniis momxmarebeli, ras elodeba igi turisagan.
28
turoperatori zedmiwevniT kargad unda icnobdes adgilobriv
resursebs, anu receptiuli turoperatorisaTvis mTavaria saqarTvelos
turistuli SesaZleblobebis detaluri codna, rom uzadod SearCios
turisaTvis yvelaze optimaluri varianti. Tanamedrove turizmi ufro
Sors wavida da TviTon qmnis xelovnurad damatebiT turistul
mimzidvelobebs.mag. awyobs Sous, festivals, aSenebs Tematur parkebs da
a.S. yvela turSi unda arsebobdes damatebiTi motivaciebi turistebis
mosazidavad.
turistebis momsaxurebis safuZvelia turistuli programa,
romlis formirebac xdeba momsaxurebis iseTi kompleqsidan, rogoricaa:
ganTavseba, kveba, transportireba, saeqskursio momsaxureba, garToba,
sportuli, sakurorto, sayofacxovrebo momsaxureba da a.S.
turistebis momsaxurebis safuZveli momsaxurebis programaa,
romelSic gaTvaliswinebul unda iqnas:
 obieqtis arseboba mimzidvel garemoSi, lamaz bunebaSi;
 kargi klimatur-bunebrivi pirobebi;
 dasvenebis adgilis kargi sanitarul-higienuri mdgomareoba, misi
sisufTave da movlis maRali done;
 komfortuli da myudro sastumro;
 janmrTeli da gemrieli sakvebi, kvebis kargi organizacia;
 maqsimaluri izolacia xmaurisgan;
 bunebrivi wyalsacavebis arseboba.
aseT daskvnamde mividnen turizmis specialistebi mravaljeradi
gamokvlevebis Catarebis Semdeg. misgan gamomdinare, Cvenc SegviZlia
davaskvnaT, rom programirebis safuZveli keTilmowyobili rekreaciuli
garemoa da rom kargi programa mdidari turistuli resursebis
SemTxvevaSi iqmneba.

turistuli programebis Tavisebureba maTi Tematurobaa, anu jer

ganisazRvreba turis Tematika da Semdeg SeirCeva momsaxurebis nakrebi,
romelic mogzaurobis miznebidan gamomdinareobs, xolo amis Semdeg ki
damatebiTi RonisZiebebi. amasTan, unda gvaxsovdes, rom programa Sedgeba
ori nawilisagan: ZiriTadi da damatebiTi momsaxureba. ZiriTad
momsaxurebad iwodeba sagzuris RirebulebaSi Sesuli momsaxureba,
xolo damatebiTi Tanmdevi da msgavsi RonisZiebebi, romlebsac turisti
damatebiT ukveTavs. mxolod saerTaSoriso turizmSi miRebuli
normebisa da gamocdilebis gamoyenebiT Seqmnil turebs aqvT unari
warmatebas miaRwion bazarze.

programirebisadmi midgomebi SeiZleba davyoT sam Semadgenel

nawilad: 1. xarisxi, 2. optimaluroba da 3. fsiqologiuri momzadeba.

xarisxi.momsaxurebis programa maRalxarixiani da turistisaTvis

mimzidveli. turistebis momsaxurebis programis cneba kompleqsuria da
moicavs Semdeg maxasiaTeblebs:

29
  calkeuli momsaxurebis samomxmareblo xarisxi;
 momsaxurebis Sesabamisoba mis funqciur daniSnulebasTan;
 samogzauro programis zogadi Tematuri Sesabamisoba
momxmarebelTa kategoriasTan;
 Sesabamisi momsaxurebis miwodebis garantia;
 momsaxurebis miwodebis gamarTuli teqnologiuri wesi.

optimaluroba.momsaxurebis programa optimaluri unda iyos, anu

igi unda iTvaliswinebdes klientebis moTxovnebs da Tematur
momsaxurebas (turizmis saxe), raSic igulisxmeba turis Sinaarsi,
momsaxurebis Semadgenloba, misi raodenoba da miwodebis wesi.
magaliTad, samTo turizmis programa iTvleba optimalurad im
SemTxvevaSi, Tu masSi ar Sedis raime eqskursia, xolo saTxilamuro
trasebiT, bugelebiTa da sabagiro gzebiT sargebloba
gaTvaliswinebulia, magram kulturuli turizmis SemTxvevaSi yvelaferi
piriqiTaa, aucileblad unda Sevides eqskursiebic da kulturuli
RonisZiebebic.

momsaxurebis optimaluroba gulisxmobs:

 yvela tipis momsaxurebis erT gansazRvrul klasTan Sesabamisoba;

 yvela momsaxurebis turis Tematikisadmi Sesabamisoba;
 turis mimarTulebis misadageba momxmarebelTa winaswar
gansazRvruli miznobrivi jgufebisadmi;
 momsaxurebis programis droulad SeTanxmeba;
 programis moqniloba, aucileblobis SemTxvevaSi misi advilad
Secvla msgavsi momsaxurebiT;
 momsaxurebis racionaluri Sinaarsi (momsaxurebis nakluloba
ukmayofilebas iwvevs, Warbi momsaxureba daRlilobas);
 momsaxurebaSi tendenciurobis ararseboba, miwodebuli
momsaxurebis Tavs moxveva.

fsiqologiuri momzadeba programis aRsaqmelad.aucilebelia

momzaddes iseTi programebi, romlebic,
SeZlebisdagvarad,gaiTvaliswinebs Tanamedrove adamianis moTxovnebs.

Tanamedrove programul turizms gaaCnia momsaxurebis iseTi

principebi, romlebic stumar-maspinZlis CarCoebSi jdeba da romlidanac
momdinareobs midgomebi programirebisa da momsaxurebis
organizaciisadmi.

ucxoeli specialistebis mixedviT programuli turizmis

SinaarsSi ganivTebulia Semdegi principebi:

30
 1. gaTavisufleba. momsaxurebis procesSi klienti
gaTavisuflebuli unda iyos yovelgvari arasasiamovno
momentebisagan (lodini transportsa da sastumroSi);
2. optimaluri momsaxureba. klientma unda igrZnos yvela
momsaxurebis erTi donisadmi Sesatyvisoba. yovelgvari aRrevebi
momsaxurebis doneSi ukmayofilebis mizezi xdeba;
3. aqtiuroba.momsaxurebis gawevisas iseTi iniciativis gamoCena,
romelsac turisti ar elodeba, mag. misalmebis koqteili
sastumroSi (sastumros xarjze), an bileTebi TeatrSi da a.S.
4. klientisadmi pativiscema. pativiscemiT mopyroba gulisxmobs
gagebiT movekidoT klientis pirad Tvisebebs, midrekilebebs,
gatacebebs;
5. individualuri midgoma. iseTi midgoma klientis
momsaxurebisadmi, roca momsaxureba Seesabameba klientis
gemovnebasa da moTxovnebs;
6. Tavisufleba tendenciebisagan. klienti unda grZnobdes, rom
momsaxureba, romelsac mas uweven TviTmizani ki ara, kompaniis
survilia, raTa daakmayofilos misi moTxovnebi;
7. momsaxurebis moculobis TvalsaCinoeba. klientma winaswar unda
icodes momsaxurebis CamonaTvali, romelsac mas turis
ganmavlobaSi gauweven;
8. momsaxurebisa da gayidvebis koreqtireba. klienti darwmunebuli
unda iyos, rom turis SeZeniT man swori arCevani gaakeTa;
9. ufaso informaciis arseboba. turis garSemo yovelgvari
informacia maT Soris, bukletebi, konsultaciebi unda iyos
ufaso da Zaladautanebeli.
yvela es principi gamomdinareobs Tanamedrove adamianis fsiqologiidan.
karg momsaxurebas SeuZlia adamianis kmayofileba gamoiwvios da
klientis moTxovnebi daakmayofilos.

turistuli programis xerxemals mogzaurobis mizani warmoadgens.

turisti ver CaTvlis mogzaurobis mizans miRweulad, Tu is miiRebs
uxarisxo mimsaxurebas. momsaxurebis xarisxi ganapirobebs klientis
kmayofilebas. Sesabamisad, turistuli kompaniis winaSe dgas amocana
daareguliros klientis molodini da miwodebuli informaciiT
sacnauri gaxados, Tu ras unda elodos turisti mogzaurobidan.mag.
turisti, romelmac iyida dasveneba prestiJul kurortze, ukmayofilo
darCa momsaxurebiT mxolod imis gamo, rom turSi ar Sedioda arcerTi
eqskursia, romlis safasuris gadaxda TviTon mouwia. amdenad, saxezea
kompaniis mier daSvebuli Secdoma klientis interesebis daudgenlad
turis gayidvisa. ar iqna gaTvaliswinebuli turistis molodini, ramac
cudad imoqmeda mis guneba-ganwyobaze da Sedegad ver miiRo sakurorto
mkurnalobidan mosalodneli Sedegi.

turizmis specialistebis mier gaziarebulia azri, rom

stumarTmoyvareoba, an stumarTmoyvruli damokidebuleba
31
klientebisadmi turistul kompaniaSi erT-erTi umniSvnelovanesi
faqtoria warmatebiT muSaobisaTvis. mis gareSe nebismieri turistuli
produqti usaxuria, es aris momsaxurebis xelovneba, roca turisti
grZnobs, rom misi momsaxureba turistul kompaniaSi uxariaT da is
srulyofil adamianad grZnobs Tavs kompaniis garemoSi. sakuTriv
stumarTmoyvareoba mravalmxrivia da is Sedgeba Semdegi
determinantebisagan:

 xarisxiani informacia dasvenebis Sesaxeb, rogorc adgilobriv,

ise saerTaSoriso bazrebze, yvelafer imaze, Tu ra elodeba
turists;
 sasiamovno garemos Seqmna klientebis misaRebad da am mizniT
specialuri RonisZiebebis gatareba (reklama, satelevizio
gadacemebi,);
 turistebisadmi guliTadi mopyroba da mudmivi zrunva maTTvis
yuradRebis gamosaCenad, anu turistuli kompaniismomsaxurebis
politika mimarTuli unda iyos principiT: `yvelaferi
klientisaTvis”;
 kompaniis yvela TanamSromlis yuradRebiani damikidebuleba
klientis SeniSvnebisadmi, misi Txovnisa da azrebis
maqsimalurad gaTvaliswineba;
 zrunva turistis orientaciis maqsimalurad gaiolebis mizniT,
maTTvis momsaxurebasTan dakavSirebuli nebismieri informaciis
miwodeba, miwodebuli informaciis sicxade da aRqmadoba.

yvela es faqtori organulad unda Sevides momsaxurebis

teqnologiaSi. turis organizebisas gaTvaliswinebul unda iqnas ara
mxolod momsaxure personalis damokidebuleba klientebisadmi, aramed
turistis mier momsaxurebis teqnologiebis fsiqologiurad aRqmis
aspeqtebi. es imas niSnavs, rom pirvel planze dgas turistis pirovneba,
misi interesebi da ganwyobileba da misadmi guliTadi damokidebuleba.
Tanamedrove pirobebSi, roca konkurencia turizmis dargSi
gamZafrebulia, es faqtori turistuli kompaniis mier aucileblad
gasaTvaliswinebelia.

saerTaSoriso turizmSi arsebuli praqtikis Tanaxmad miRebulia

turistebisadmi Sedegi saxis yuradRebis gamoCena:

 misalmebis suveniri – TiToeul turists, gansxvavebiT sastumro

momsaxurebisa, sadac aseT suvenirad baliSze kanfeti gvxvdeba,
turistuli kompaniis SemTxvevaSi miRebulia sagnobrivi
suvenirebis (Tanaxmad turis Sinaarsisa da formisa) Cuqeba; mag.
saqmiani turizmis SemTxvevaSi es SesaZloa iyos saqmiani
prospeqtebi, im produqciis nimuSebi, romelic turists
ainteresebs. kulturuli da eTnografiuli turizmisTvis

32
 damaxasiaTebelia mcirefasiani erovnuli Sinaarsis suvenirebi da
a.S.;
 turis damTavrebis Semdeg specialurad turistebisaTvis
damzadebuli diplomebis gadacema. miRebulia aseve
sertifikatebis, cnobebis, vimpelebisa da sapatio niSnebis
gadacema da a. S.
sakontrolo kiTxvebi:

1. ra aris turizmi?
2. ra aris turi?
3. vin aris turisti?
4. daaxasiaTeT turizmis ekonomika
5. ganmarteT turistuli bazari
6. daaxasiaTeT sastumros adrindeli formebi/qarvasla
7. daaxasiaTeT saavtomobilo transporti
8. daaxasiaTeT sahaero transporti
9. daaxasiaTeT sazRvao transporti
10. ganmarteT mogzaurobebis organizacia
11. daaxasiaTeT turistuli paketi
12. daaxasiaTeT programuli turizmis principebi
13. daaxasiaTeT didaqtikis mTavari principebi eqskursiaSi mixael
hemmeris mixedviT

davaleba:

gaanalizeTmsoflio turistuli organizaciis broSura “Tourism

Enriches”; (CamotvirTeT veb-gverdidan:
ww.wtd.unwto.org/sites/all/files/docpdf/wtdwebsiteeng06.pdf)

internet gverdebi da savarjiSoebi:

1.www.ipt-conf.ge/wp-content/uploads/2011/04/6-08.pdf (statia:turizmis
ganviTarebis dadebiTi da uaryofiTi mxareebi);

2. www.tetrebi.org/wp-content/uploads/2011/05/ტურიზმი.pdf (statia:
saqarTvelos ekonomikuri prioriteti – turizmi)

kiTxvebi da diskusia Temaze: `pirdapiri da iribi Semosavlebi

turizmSi” (diskusiisTvis gamoiyeneT damxmare literatura)

damxmare literatura:

ავთანდილ ოქროცვარიძე, მაგდა ვადაჭკორია, ლალი ოქროცვარიძე “turizmisa da

maspinZlobis menejmenti”; სახელმძღვანელო; თბილისი2011. (CamotvirTeT internet-
gverdidan: www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/.../avTandil%20oqrocvariZe.pdf;)

33
 თემა II. ექსკურსიების ისტორია

საექსკურსიო მომსახურება ტურიზმის ერთერთი მნიშვნელოვანი სეგმენტია. მასზე

მნიშვნელოვანწილადაა დამოკიდებული მოგზაურობის შესახებ ტურისტის კმაყოფილების
აღმოცენება. ექსკურსია სერვისის ერთერთი ფორმაა, რომელიც ზემოქმედებს ტურისტის
მიერ სამოგზაურო ქვეყნის შესახებ აზრის ფორმირებაზე. თუ რამდენად ზემოქმედებს
ექსკურსიის დროს მიღებული ინფორმაცია ამ აზრის ჩამოყალიბებაზე, ეს
დამოკიდებულია: 1.ექსკურსიის შინაარსზე; 2.ექსკურსიამძღოლის (გიდის) ოსტატობაზე
და 3.საკუთრივ ტურისტის ინტელექტუალურ შესაძლებლობებსა და
ინფორმირებულობაზე. ამდენად, საკითხი მეტად კომპლექსური და ამავე დროს სათუთია.
შესაძლებელია მასზე განსხვავებული აზრი არსებობდეს და შესაბამისად სხვადასხვა
ქვეყნები სხვადასხვა მიდგომებს იყენებენ პრობლემის გადასაწყვეტად.

ტურიზმისა და ექსკურსიების ისტორია უხსოვარი დროიდან იწყება. მრავალი

მეცნიერი ცდილობდა და დღემდე ცდილობს მოგზაურობების პერიოდიზაციას. მათ
სხვადასხვა მიდგომები აქვთ. მოგზაურობის ადრეულ ფორმებსა და ტიპებზე უმრავლესობა
მეცნიერებისა თანხმდება, რომ დასვენებისა და განათლების მიღების მიზნით მოგზაურობა
უკვე არსებობდა ანტიკურ ხანაში და მას იყენებდნენ ბერძნები და რომაელები, ხოლო უფრო
ადრე ეგვიპტის მდიდარი ფარაონები. ამ პერიოდის ტურები თავისი შინაარსით მსგავსია.
მოგზაურობის მოტივაცია იყო ფუფუნება და კომფორტი, გართობა, მოგზაურობით
შთაბეჭდილებების მიღება, გამოცდილების გაღრმავება და ჯანმრთელობის აღდგენა.
პრივილეგირებული მოსახლეობა პირველ რიგში მოგზაურობდა სიამოვნების მიღების
მიზნით. ისინი მოგზაურობდნენ უძველესი ეგვიპტური კულტურის, იქ შემონახული
არტეფაქტების, წარწერების, გამორჩეული ძეგლების მოსანახულებლად, მათ შორის,
"რამდენიმე ათასი წლის წინ აშენებული ნაგებობების", მაგალითად, საკკარას
საფეხურებიანი პირამიდის, სფინქსებისა და გიზას დიდი პირამიდების – სანახავად.
ბერძნებსაც ქონდათ მსგავსი ტრადიციები. ისინი მოგზაურობნენ დელფში, ორაკლში,
მონაწილეობას იღებდნენ დელფურ, ანუ ფიტიურ თამაშებში (მუსიკისა და სპორტულ
შეჯიბრებებში); ნაწილი კი მიდიოდა ოლიმპიურ თამაშებზე. ჰეროდოტე (ძვ. წ. 485-424 წწ.)
აღნიშნავდა, რომ ისტორიით და ეთნოგრაფიით დაინტერესებული მწერლები
მოგზაურობდნენ ეგვიპტეში, ჩრდილოეთ აფრიკაში, შავი ზღვის სანაპიროებზე,
შუამდინარეთსა და იტალიაში. ფაქტია, რომ კოლხეთი თავიდანვე იყო მოქცეული
ბერძენთა სამოგზაურო არეალში.

ანტიკურმა რომმა დიდი წვლილი შეიტანა ტურიზმისა და დასვენების ფორმების

განვითარებაში. განსაკუთრებული წვლილი მიუძღვით რომაელებსE მგზავრთა
გადაყვანისა და საგზაო ინფრასტრუქტურის მოწესრიგებაში. ახ. წ. 300 წლისათვის რომში
გზების ქსელმა 90,000 კმ. შეადგინა, ხოლო ქვეყნის შიდა სახმელეთო კავშირებმა და მცირე
გზებმა 200,000 კილომეტრი. კეთილშობილი რომაელები ცდილობდნენ ზაფხულში
სამხრეთის კურორტებზე დაესვენათ, საბერძნეთში პლაჟებზე, ან ეგვიპტეში. მაგრამ
ანტიკური პერიოდის რომაელები ისვენებდნენ არა მხოლოდ "ზღვის პლაჟებზე", არამედ -
მათ შემოიღეს ახალი ფორმა "ზაფხულის აბაზანებისა". სამკურნალო აბაზანები და
ფუფუნება იყო ის ადგილი, რომელიც მდიდარ რომაელებს ზაფხულის ცხელ თვეებში
იზიდავდა. ზედაპირულად ეს ჩანდა, როგორც ჯანსაღი მოტივირებული დასვენება,
სინამდვილეში კი შეიცავდა ბევრ გასართობ, სათამაშო და პროსტიტუციის ელემენტებს.

34
რომის იმპერიის დაცემის შედეგად შემცირდა და გავერანდა გზები. მოგზაურობა კი გახდა
რთული და სახიფათო.

შუა საუკუნეებში ჩამოყალიბდა ახალი ტურისტული ტიპის დასვენება, რომელშიც

განივთებული იყო კორპორატიული საზოგადოების ღირებულებები, მორგებული
სხვადასხვა ჯგუფების ინტერესებს, როგორიც იყვნენ ვაჭრები, სტუდენტები, ჯარისკაცები,
მომლოცველები, მათხოვრები, მაწანწალები და ყაჩაღები. მას შემდეგ, რაც მე -12 საუკუნეში
მოგზაურობა დაიწყო მეცნიერების დაუფლების მიზნით ტურიზმმა შეიძინა ახალი
მნიშვნელობა. სასწავლებლად წასვლამ ისეთ ცნობილ საგანმანათლებლო
დაწესებულებებში, როგორიცაა: საფრანგეთში (პარიზი, მონპელიე), ინგლისში
(ოქსფორდი) და იტალიაში (ბოლონია), ტურიზმს შემატა ახალი საგანათლებლო ელემენტი.
მსოფლიოს გამოცდილება ხელმისაწვდომი გახდა ინდივიდებისათვის, მათ პიროვნულად
შეეძლოთ ცხოვრების უნიკალური პრინციპის გაზიარება. წარმოიშვა ახალი ტიპის
მოგზაურობა: მოგზაურობის საშუალებით მიზნის მიღწევა. რაც შეეხება მგზავრობის
მოტივებს, აქ მნიშვნელოვანი იყო პროცესის შედეგების განვითარება - მოგზაურობა იძლევა
თვითრეალიზაციის შესაძლებლობას. "მოგზაურობის სუბიექტური გამოცდილება არის
დამახასიათებელი ადრეული პერიოდისათვის: მოგზაურობის მეშვეობით ტურისტი
განიცდის თავისუფლებას".

თანამედროვე ტურიზმის წინამორბედი ფორმები:

Grand Tour იყო ის ადრეული ფორმა და თანამედროვე ტურიზმის წინამორბედი,

რომელიც გავრცელებული იყო მე-16-18 საუკუნეებში, როგორც ახალგაზრდა
არისტოკრატთა სამოგზაურო გატაცება. მას ჰქონდა საკუთარი, ახალებური და
მიმზიდველი სამოქალაქო სტუქტურა: ის, პირველ რიგში, მიმართული იყო
საგანმანათლებლო მიზნებით მოგზაურობის გაფართოებისკენ, განათლების მიღება და
დასრულება იყო დახვეწილი სოციალური ეტიკეტით, მაგრამ ამასთანავე მას ქონდა
გაძლიერებული დასასვენებელი და გასართობი ფორმაც. პირველ რიგში, აქ ჩამოყალიბდა
განსხვავებული პარადიგმა “მოგზაურობა, როგორც ხელოვნება", მეორეს მხრივ
გაძლერებული იყო გართობის და ცხოვრებისგან სიამოვნების მიღების ელემენტი.
კლასიკური საგანმანათლებლო იყო ის ადრეული ფორმა და თანამედროვე ტურიზმის
წინამორბედი, რომელიც გავრცელებული იყო მე-16-18 საუკუნეებში, როგორც ახალგაზრდა
არისტოკრატთა სამოგზაურო გატაცება. მას ჰქონდა საკუთარი, ახალებური და
მიმზიდველი სამოქალაქო სტუქტურა: ის, პირველ რიგში, მიმართული იყო
საგანმანათლებლო მიზნებით მოგზაურობის გაფართოებისკენ, განათლების მიღება და
დასრულება იყო დახვეწილი სოციალური ეტიკეტით, მაგრამ ამასთანავე მას ქონდა
გაძლიერებული დასასვენებელი და გასართობი ფორმაც. პირველ რიგში, აქ ჩამოყალიბდა
განსხვავებული პარადიგმა “მოგზაურობა, როგორც ხელოვნება", მეორეს მხრივ
გაძლერებული იყო გართობის და ცხოვრებისგან სიამოვნების მიღების ელემენტი.
კლასიკური საგანმანათლებლო Grand Tour გრძელდებოდა სამი წლის განმავლობაში.
ამისთვის მოძებნილი იყო ყველა საჭირო კონტაქტი და საგანმანათლებლო პროგრამაც
ზედმიწევნით იყო დახვეწილი.

მე-18 საუკუნის პირველი ნახევრიდან არსებული ტერმინი – “შემეცნებითი

მოგზაურობები” ძირითადად გამოიყენებოდა სამეცნიერო-კვლევითი მიზნებით

35
განპირობებული მოგზაურობების აღსანიშნავად. ასეთი მოგზაურობები ტერიტორიულად
ეწყობოდა უცნობ და მეცნიერებისთვის საინტერესო შორეულ საკვლევ რაიონებში, ხოლო
შინაარსობრივად ის იქმნებოდა სწავლებისა და ემპირიული აკადემიური კვლევის
ზღვარზე. 60-იანი წლებიდან ტერმინის – საგანამათლებლო ტურიზმი, შეცვლა
შემეცნებითი ტურიზმით არ იყო დაკავშირებული კომპლექსურ კვლევასთან და
აკადემიურ სწავლებასთან. ტერმინების ცვლილებებს, ან ერთის მეორეთი შეცვლას და
პრაქტიკაში დამკვიდრებას ევროპელი მეცნიერები ხსნიან უფრო პრაგმატული მიზეზებით,
როცა ტერმინებს ირჩევენ, ამკვიდრებენ არა მეცნიერები, არამედ პრაქტიკოსი ბიზნესმენები
– ტუროპერატორები. მათთვის მნიშვნელოვანი იყო ფრაზის ზემოქმედების გავლენა
პოტენციურ ტურისტზე. თუ რომელი ტერმინის ტყვეობაში მოექცეოდა ის უფრო ადვილად
და სიამოვნებით შეიძენდა სამოგზაურო პაკეტს. XX საუკუნის 60-იანი წლების სნობიზმს
უფრო შემეცნება და ცოდნა იზიდავდა, ვიდრე საგანმანათლებლო ტურიზმი, რომელიც
წინასწარ მიიწერდა მოგზაურობის შედეგად მიღებული ცოდნის სიკეთეს.

თანამედროვე ტურიზმი წარმოიშვა XIX საუკუნესთან ერთად, როგორც

ტურისტული ღონისძიება შექმნილი სპეციალურად ბურჟუაზიის მაღალი ფენებისათვის.
შემდგომში მან მიიღო “ღირსეული კავალერის მოგზაურობის” სახელწოდება, რაც
კეთილშობილ ბურჟუას განათლების სრულყოფისთვის ესაჭიროებოდა. საგანმანათლებლო
ტურიზმის. შემდგომი განვითარების ახალი ეტაპი გვხვდება გოეთესთან, რომელმაც
დაგროვილი გამოცდილებიდან გარკვეული ნაწილი გაითვალისწინა და მოგზაურობის
დანიშნულებად უფრო გონიერების გაძლიერება ჩათვალა საჭიროდ, რათა უცხო ქვეყანაში
მოგზაურმა უკეთ შეიგრძნოს ამ ქვეყნის თავისებურებები, გონის საძირკველი და
ადამიანური ურთიერთობები. ძირითადი მოსაზრებები გოეთემ იტალიური მოგზაურობის
დღიურებში ჩამოაყალიბა. ამ მოსაზრებებიდან ყველაზე ცნობილის პერეფრაზირება
გვხვდება “Meister Wilhelm”- ში, სადაც ფიგურირებს ცნობილი ფრაზა: “მოაზროვნე
ადამიანის განათლება მოგზაურობამ განაპირობა”. ასეთი შეხედულებების კვალზე
აღმოცენდა საგანმანათლებლო მოგზაურობა ევროპაში.

თომას კუკი - მსოფლიოში პირველი პროფესიული ტურისტული სააგენტოს

დამაარსებელი.

მედავითნე თომას კუკი გახდა მსოფლიოში პირველი პროფესიონალი აგენტი და

ტურიზმის ახალი ფორმის მოგზაურობების სააგენტოს დამფუძნებელი. პირველი
მოგზაურობა მან მოაწყო სიფხიზლის საზოგადოების წევრებისათვის, რითაც უკვე დიდი
ხანია შევიდა ტურიზმის ქრესთომატიულ სახელმძღვანელოებში. 1841 წელს თ. კუკმა
დაიქირავა მატარებელი, რომ მოეწყო 570 ადამიანის - სიფხიზლის საზოგადოების წევრთა
ტრანსპორტირება ლეისტერიდან ლაფბოროში კონგრესზე.

ამ ღონისძიებას წინ უძღოდა ვრცელი მოსამზადებელი სამუშაოები. ორი კვირის

განმავლობაში მიმდინარეობდა მისი ორგანიზაცია: აუცილებელი იყო კულტურული
პროგრამის შეთანხმება და ლაფბოროში კვების ორგანიზება, სარეკლამო პლაკატების იაფად
და სწრაფად ბეჭდვა და გავრცელება, რამდენიმე ქალაქში სპეციალური მოსაწვევების
დაგზავნა. 1841 წლის 5 ივლისს 570 "სიფხიზლის მეგობარი" ცხრა ღია ვაგონით გაემგზავრა
ლაფბოროში. კონგრესს ქონდა ვრცელი პროგრამა. გარდა ოფიციალური ნაწილისა ასევე
დაგეგმილი იყო ზეიმი, ცეკვა ორკესტრის თანხლებით, ლანჩი ჩაით და ფუნთუშით.

36
შეხვედრის ორგანიზებითYყველა ძალიან კმაყოფილი დარჩა. მიუხედავად იმისა, რომ
ორგანიზაციას მოგზაურობის ორგანიზაციისთვის არ მიუღია არავითარი მოგება. მაგრამ
მთავარი ის იყო, რომ თ. კუკი მიხვდა, თუ რამდენად პოტენციურად მომგებიან ბიზნესთან
ქონდა საქმე. 1843 წელს მოეწყო თექვსმეტი ექსკურსია ნავით ტემზაზე. 1845 წლიდან მან
დაიწყო ტურების ორგანიზება ინგლისის მასშტაბით და შემდეგ ევროპის კონტინენტზე. მან
გამოსცა “მოგზაურთა ცნობარი” ლეისტერიდან ლაფბოროში მოგზაურობის შესახებ. მალე
შექმნა კუპონები, რომლითაც შეიძლებოდა სასტუმროს მომსახურების გადახდა. 1847 წელს
დაარსებული "თომას კუკის საზოგადოება" იწყებს აყვავებას და ეს ორგანიზაცია დღემდე
მოწინავე ტუროპერატორთა რიგებშია.

ამრიგად, შეიკრა წრე პერიოდიზაციისათვის, რომელიც შესაბამისად შემდეგ

პერიოდებს მოიცავს:

ექსკურსიის მოგზაურობის საქმიანობის საქმიანობის დამატებითი

ჩატარების მიზანი/სახე შინაარსი აღწერა ფუნქციები
დრო

ანტიკური გასართობი დიდებულებისა ახსნა, გაძღოლა, მწერლობა

ხანა და მოქალაქეების ორგანიზაცია
მონებითურთ მო-
გზაურობა

შუა მომლოცველობა მორწმუნეთა გიდობა მწერლობა, დღი-

საუკუნეები გაძღოლა ურების შედგენა

17/18 სასწავლო ტურე- განათლება, მენტორის მოვა- მხარეთმცოდნეო-

საუკუნეები ბი, გრანდ ტურე- მენტორობა, ლეობას ასრუ- ბა, ქალაქების
ბი კავალერისტე- რეპეტიტორობა ლებენ გაცნობა
ბისათვის ევრო- სტუდენტ-ები,
პაში ან მცოდნე
პირები

18/19 მთამსვლელობის მთის გამყოლი, ქვეყნისა და

საუკუნეები დაწყება. მწვერვა- თხილამურებით მთის მცოდნე
ლის დამპყრობი - გამყოლი ორგანი-
ჯენლემენი ზატორი

05.06.1841 პირველი ექსკურსიამძღოლი ყოვლისმცოდნე, მწერალი,

წელი საზოგადოებრივი და პროფესიონალი მოგზაურობის
მოგზაურობა – ორგანიზატორი აღმწერი
თომას კუკი

XIX საუკუნის პირველ ნახევარში რუსეთის ხელისუფლებამ დაიწყო დაპყრობილი

კავკასიის რეგიონის ტურისტული მიზნებით ათვისება. ტურიზმი აქტიურად ვითარდება
რეგიონში და მითუმეტეს საქართველოში. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო
რუსეთისათვის სამხრეთ კავკასიასთან დამაკავშირებელი გზების მშენებლობა. გზებს
37
შორის ძირითად როლს კავკასიის ოკუპაციაში ასრულებდა საქართველოს სამხედრო გზა.
ამ გზით გადიოდა ძირითადი ტვირთები და მთავარი ტურისტული მარშრუტები.
საქართველოს სამხედრო გზის მშენებლობისთვის მეფის რუსეთმა გამოყო მნიშვნელოვანი
რესურსები: გზის მშენებლობისათვის მხოლოდ Dდარიალის ხეობაში საჭირო 41 ათასი
რუბლი, ხოლო ხიდების მშენებლობისთვის იმავე ხეობაში - 30 ათასი რუბლი. ქანები,
რომლებიც აფერხებდნენ მოძრაობას ააფეთქეს. მას შემდეგ, რაც 1811 წლიდან გზა გადავიდა
სამხედრო უწყებიდან გზების სამმართველოს მართვაში, კიდევ უფრო გაუმჯობესდა
კომუნიკაციები. 1814 წლისთვის გზა იმდენად შეიცვალა, რომ მასზე მოძრაობა დაიწყეს
ეკიპაჟებმა. 1827 წელს მოსკოვსა და თბილისს შორის გაიხსნა ე.წ. "ექსპერსფოსტა", ხოლო
1834 წლიდან დაინერგა სადგურები. ცოტა მოგვიანებით გზაზე გამოჩნდა ურესორო
ეკიპაჟები, ე.წ. "პერეკლადნიე", რომელიც ფუნქციონირებდა თითქმის მე-19 საუკუნის
ბოლომდე.
1877 წელს თბილისში გაიხსნა "ნატურალისტთა საზოგადოება და კავკასიის
ალპური კლუბი". საზოგადოების საქმიანობა იყო ხანმოკლე. კლუბი მუშაობდა 1884
წლამდე, რომლის შემდეგ, იგი მიუერთეს რუსეთის გეოგრაფიული საზოგადოების
კავკასიის ფილიალს, რომელიც სისტემატურად სწავლობდა კავკასიონის ქედს,
პერიოდულად აფინანსებდა კვლევებს. XIX საუკუნის მეორე ნახევარში საქართველო ხდება
ტურისტების სამოგზაურო ობიექტი მთელი მსოფლიოს მასშტაბით. განსაკუთრებული
ინტერესით სარგებლობდა იგი დიდ ბრიტანელ, გერმანელ, ავსტრიელ და ფრანგ
ტურისტებს შორის. ახალი გზებისა და რკინიგზის გაყვანამ, სასტუმროების გახსნამ
ხელფეხი გაუხსნა ტურიზმს. თბილისის კლუბის მუშაობა იყო იმპულსი
ფართომასშტაბიანი სამთო კომპანიების საქმიანობისათვის რუსეთის სხვა რეგიონებში.
ტურისტული მოძრაობის ზრდა საქართველოში განაპირობა 1912 წელს თბილისში
ტურიზმის ხელშემწყობი მთავარი კომიტეტის შექმნამ. კომიტეტის თავმჯდომარე იყო
კავკასიაში რუსეთის მეფისნაცვლის თანაშემწე. მისი ოფისი შედგებოდა დირექტორისა და
საბჭოს წევრებისაგან, წევრები იყვნენ ცალკეული დეპარტამენტების ხელმძღვანელები.
ასეთი მაღალი წარმომადგენლობა დაეხმარა ოფისს ადვილად დაემყარებინა კონტაქტები
არა მარტო ყველა ალპურ საზოგადოებასთან, არამედ, ტურისტული ბიზნესით დაკავებულ
ორგანიზაციებთან სამხრეთ რუსეთში. გატარებულ იქნა ღონისძიებები ტურიზმის
ინფრასტრუქტურის განვითარების მიზნით. მოწესრიგდა საქართველოს სამხედრო გზა,
რომელიც იყო ამიერკავკასიის მთავარი მაგისტრალი და არეგულირებლდა ტურისტულ
ნაკადებს.
თბილისი, ვლადიკავკაზი, პიატიგორსკი, კისლოვოდსკი იყო ტურისტული
საქმიანობის აღიარებული ცენტრები კავკასიაში. აქ ამუშავდა ათეულობით
საგანმანათლებლო და სასწავლო დაწესებულება.
ტურიზმის ასეთმა სრულფასოვანმა ტრანსფორმაციამ გააკეთა თავისი საქმე. XIX
საუკუნის მეორე ნახევარში და XX საუკუნის 10-იან წლებში ხდება გარღვევა მოწინავე
საგანმანათლებლო აზრის განვითარებაში. საგანმანათლებლო დაწესებულებების
ინოვაციურმა პედაგოგიკამ ფართოდ გაუღო კარი ექსკურსიების მეშვეობით პრაქტიკაში
მხარეთმცოდნეობის სწავლებას. გამოიცა ათობით დასახელების ტურისტული ჟურნალი
და სხვა პუბლიკაციები ტურისტულ თემატიკაზე. მათ შორის მნიშვნელოვან როლს
ასრულებდა საექსკურსიო საქმიანობა. მან გაცილებით უკეთესი გახადა მოსწავლეთა
მომზადება და განათლება.

38
 დიდი ხნის განმავლობაში ამ სფეროში საგანმანათლებლო საქმიანობას ეწეოდნენ
ძირითადად ენთუზიასტები. თბილისის ალექსანდრეს პედაგოგიური სკოლა, რომელიც
დაარსდა 1866 წელს, იყო ერთ-ერთი პირველი, სადაც საექსკურსიო საქმიანობა
გაუთანაბრდა განათლებას, გახდა მისი ორგანული ნაწილი. მას ხელმძღვანელობდა Nნ. პ.
ზახაროვი, რომელიც თვლიდა ექსკურსიას ყველაზე ღირებულ მასალად მოსწავლეთათვის
ცოდნის გადაცემის საქმეში, არა მხოლოდ შესასწავლ დისციპლინებში, არამედ რეგიონულ
კვლევებსა და მხარეთმცოდნეობაში. სასკოლო ექსკურსიები წარმატებით ტარდებოდა
თითქმის ყველა სასწავლო დაწესებულებაში. სათავადაზნაურო გიმნაზიის ყოველწლიურ
ანგარიშებში აღნიშნულია ასეთი ექსკურსიის შედეგები და მოსწავლეთა შეფასებები,
რომლებიც მათ ექსკურსიის დროს დაიმსახურეს. ძნელი მისახვედრი არაა, თუ როდის თქვა
უარი საქართველოს საგანმანათლებლო სისტემამ თავისუფალი დროის პედაგოგიკაზე.
ამჟამად, მთლიანად დაკარგულია კავშირი სკოლის სასწავლო პროგრამებსა და
საექსკურსიო თემატიკას შორის. არავინ ცდილობს იმას, რომ ექსკურსია კვლავ ჩადგეს
სკოლისა და განათლების სამსახურში.
XX საუკუნეში, მაშინაც, როცა ევროპაში განხორციელდა საგანმანათლებლო
რეფორმა და სასწავლო პროგრამებში განსაკუთრებული ადგილი დაიკავა პრაქტიკულმა
სწავლებამ, საგამანათლებლო მოგზაურობები მაინც არ იყო ყველასთვის ხელმისაწვდომი
და იგი ელიტარული მოგზაურობების რიგს განეკუთვნებოდა. მაგრამ ისიც აშკარაა, რომ XX
საუკუნეში მიმდინარეობს სოციალური ნიველირების პროცესი, რაც იმას ნიშნავს, რომ
ევროპის ქვეყნები ცდილობენ მოსპონ სიღარიბე და გააძლერონ საზოგადოების საშუალო
ფენა. ამ პროცესთან ერთად 60-იან წლებში ევროპაში მოხდა ტუროპერატორების მიერ
საგანმანათლებლო ტურიზმის მეორე ტერმინით – კულტურული ტურიზმით ჩანაცვლება.

ექსკურსიებისა და მოგზაურობების მეშვეობით ხდება პიროვნების მიერ

კულტურასთან და მის ნამდვილობასთან ზიარება. რამდენადაც თავისებური და
უნიკალურია კულტურა, იმდენად უნიკალური და თავისებურია გზა ტურიზმის
საშუალებით მისი შემეცნებისა. ამ პროცესს შემცვლელი სხვა ანალოგი არ გააჩნია.
არაპირდაპირი აღქმისაგან განსხვავებით (მაგალითად, კომუნიკაციის ტექნიკური
საშუალებები) კულტურულ ტურიზმს პიროვნების უშუალო კონტაქტით კულტურულ
ღირებულებებთან შემეცნების შეუცვლელი ეფექტი გააჩნია. ადამიანები კულტურასთან
ზიარებისთვის სწორედ უშუალო კონტაქტს ანიჭებენ უპირატესობას. კულტურული
ღირებულებების გეოგრაფიულად დიდ სივრცეზე განფენილობის გამო შეუძლებელია
მათთან კონტაქტი ზიარება ტურიზმისა და მოგზაურობების გარეშე.

საბჭოთა სივრცეში, რომელიც გახდა მეფის რუსეთის კოლონიური პოლიტიკის

გამგრძელებელი, საექსკურსიო მომსახურება თხუთმეტივე რესპუბლიკაში იყო
აბსოლუტურად ერთნაირი და ხორციელდებოდა სახელმწიფოს მიერ ხელდასმული სამი
უწყების მეშვეობით: 1. სააქციო საზოგადოება „ინტურისტი“; 2. ახალგაზრდული
ტურიზმის ორგანიზაცია - „სპუტნიკი“ და 3. პროფკავშირებს დაქვემდებარებული
„ტურიზმისა და ექსკურსიების რესპუბლიკური საბჭო“. განსხვავებული იყო მათი
მიდგომები და მენეჯმენტი. შედარებით მოკრძალებული იყო „სპუტნიკის“
ინფრასტრუქტურა და საექსკურსიო მომსახურებაც აქ იყო მინიმიზირებული და მწირი
ინფორმაციის მიწოდებით და კომენტარებით შემოიფარგლებოდა. „ინტურისტი“
საკუთარი მოწესრიგებული ინფრასტრუქტურით, რომელიც საუკეთესო იყო მთელს
საბჭოთა კავშირში და მკვეთრად გამოხატული იდეოლოგიით გამოირჩეოდა. ამ მიზნების
39
მისაღწევად საჭირო იყო შემდეგი ამოცანების გადაწყვეტა: 1. საბჭოთა ცხოვრების წესის
(ზოგადად სოციალიზმის) უპირატესობის მტკიცება კაპიტალისტურზე; 2. გიდების მიერ
ყოველგვარი ინდივიდუალიზმის გამოჩენის შესაძლებლობების შეზღუდვა, რისთვისაც
მათ ურიგდებოდათ სხვადასხვა უწყებების მიერ უკვე შემოწმებული რეფერატები,
რომელთა დაზეპირებაც აუცილებელი იყო და მათ აკონტროლებდნენ აღნიშნული
მითითებების შესრულებაზე. 3. უცხო ენის კარგად ცოდნა და ექსკურსიის ჩატარების
უნარი. ყველაზე დიდი ორგანიზაცია იყო - პროფკავშირული ტურიზმი, რომლის
სახელწოდებაშიც ასახული იყო ექსკურსიები და მას, როგორც უკვე აღვნიშნეთ
„ტურიზმისა და ექსკურსიების რესპუბლიკური საბჭო“ ერქვა. ეს უწყება ემსახურებოდა
მილიონობით საბჭოთა და აგრეთვე უცხოელ ტურისტს. თუ ამ ორგანიზაციის საქმიანობას
„ინტურისტისადმი“ წაყენებული ამოცანების მიხედვით განვიხილავთ, მაშინ აღმოჩნდება,
რომ პირველი ამოცანა - „საბჭოთა ცხოვრების წესის (ზოგადად სოციალიზმის)
უპერატესობის მტკიცება კაპიტალისტურზე“, ასევე იყო მთავარი პროფკავშირებისთვისაც;
რაც შეეხება მეორე ამოცანას: „გიდების მიერ ყოველგვარი ინდივიდუალიზმის გამოჩენის
შესაძლებლობების შეზღუდვა“, საბედნეროდ, აქ უკეთესი მდგომარეობა იყო და
თითოეული ექსკურსიამძღოლი ვალდებული იყო საექსკურსიო ბიუროს მიერ
დამტკიცებული გეგმის მიხედვით შეედგინა ინდივიდუალური საექსკურსიო ტექსტი,
რომელიც იძლეოდა საკუთარი გემოვნების და ინტელექტის დემონსტრირების
საშუალებას. მესამე ამოცანა - „ენის კარგად ცოდნა და ექსკურსიის ჩატარების უნარი“, აქ
გაცილებით მაღალ დონეზე იყო და მიმდინარეობდა საშური შემოქმედებითი საქმიანობა
ექსკურსიის სრულყოფისათვის.

საჭიროა იმის აღნიშვნაც, რომ საბჭოთა საექსკურსიო ხელოვნების სათავეში იდგა

დიდი ირაკლი ანდრონიკოვი (ირაკლი ლუარსაბის-ძე ანდრონიკაშვილი) – რუსული
ლიტერატურის უბადლო მცოდნე, მ. ლერმონტოვის მკვლევარი, რომლის ოსტატობის
წყალობით და ძალისხმევით შეიქმნა პირველი თემატური ექსკურსიები ლენინგრადში:
პუშკინი პიტერში, ლერმონტოვი პეტერბურგში და სხვ. თემატიკის გამო ეს სანიმუშო
ექსკურსიები თავისუფალი იყო პირველი ამოცანის შესრულებისაგან და შესაბამისად,
ინტელექტს და გემოვნებას ქონდა გამომჟღავნების სრული თავისუფლება.

რაც შეეხება მესამე ამოცანას - „ენის კარგად ცოდნა და ექსკურსიის ჩატარების

უნარი“, ამ მიმართებით საბჭოთა მეთოდოლოგიას გააჩნდა რიგი უპირატესობებისა,
რომლის წყალობით მთელს ევროპაში დღეს წარმატებით საქმიანობენ გიდებად
მოსკოველი, პეტერბურგელი, ოდესელი, თუ თბილისელი გიდები.

ამდენად, დასკვნის გაკეთება შედარებით ადვილია კითხვაზე, თუ რა უნდა

მოგვეშორებინა წინა წლების გამოცდილებიდან, რომ შეგვექმნა საექსკურსიო მენეჯმენტის
თანამედროვე სკოლა. უნდა უპირობოდ უარი გვეთქვა ნომერ პირველ ამოცანაზე -
„საბჭოთა ცხოვრების წესის (ზოგადად სოციალიზმის) უპერატესობის მტკიცებაზე
კაპიტალისტურთან შედარებით“. დანარჩენი მეთოდოლოგია კი უნდა შეგვენარჩუნებინა.
რაც დამოუკიდებლობის წლებში არ მოხდა.

2. საექსკურსიო მენეჯმენტის მდგომარეობა დამოუკიდებლობის წლებში. მოთხოვნები

ექსკურსიისადმი და ქართული სინამდვილე.

40
 დამოუკიდებლობის მიღებისთანავე დღის წესრიგში დადგა
უმნიშვნელოვანესი საკითხი ექსკურსიების ორგანიზებაზე და მის შინაარსზე
პასუხისმგებლობის აღების შესახებ. ყოველგვარი რეგულაციებისა და
კანონქვემდებარე აქტების არსებობის გარეშე, სრულიად თავისუფალი
ბაზრის პირობებში, ეს ფუნქცია ყოველგვარი პასუხისმგებლობის გარეშე
თავის თავზე აიღეს ტურისტულმა ფირმების ერთმა ნაწილმა, ცალკეულმა
კერძო პირებმა, შემდეგ საკმაოდ მოგვიანებით ამ სეგმენტზე გამოჩნდნენ
ორგანიზაციები, რომლებმაც განიზრახეს გიდების მომზადებისა და
საერთაშორისო ორგანიზაციებთან თანამშრომლობის გზით მეტნაკლებად
პროფესიულ დონეზე ექსკურსიების მომზადების მოკლევადიანი კურსების
ორგანიზება. სამწუხაროდ, მათ მიერ მიღწეული შედეგის შეფასების
მონიტორინგი არ არსებობს. ასევე არ არსებობს შიდა და გარე აუდიტის, ან
ექსპერტთა შეფასების მეთოდოლოგია, მისი განხორციელების სურვილი და
მცდელობაც კი. ბოლო ეტაპი ამ მიმართულებით იყო პროფესიოულ
კოლეჯებში გიდის სპეციალობის შემოღება და სწავლების დაწყება. აქაც არის
სერიოზული პრობლემები. თუ როგორ შეძლებენ ზოგადსაგანმანათლებლო
სკოლის ბაზაზე მომზადებული ახალგაზრდები ამ პროფესიის დაუფლებას.
უპირველეს ყოვლისა ეს ეხება კულტურული მემკვიდრების ღირსებების
უცხოელ ტურისტამდე მიტანას, რისთვისაც აუცილებელია
ხელოვნებათმცოდნეობითი ანალიზის საფუძველზე ტურისტებისათვის
ძეგლის ღირსებების მიტანა და სხვა. აქაც უნდა ჩატარდეს მონიტორინგი და
კვლევა იმისა, თუ რამდენად დაეუფლნენ ახალგაზრდები პროფესიას და რა
შეხედულება აქვთ მათზე ტურისტებს.
 რა როლი უნდა შეასრულოს ამ საკითხში სახელმწიფომ? უნდა იდგეს ის
განზე? ან მიუშვას ყველა აქტორი თავის ნებაზე, შეაგულიანოს ისინი: აკეთეთ
რაც გინდათ! ილაპარაკეთ რაც გინდათ! თუ მომჩივანი არა გყავთ, ე.ი.
ყველაფერი წესრიგშია. უპრიანია ვიკითხოთ რა ხდება ამ მიმართებით სხვა
ქვეყნებში?
 ჩვენი ქვეყანა სრულიად სამართლიანად იბრძვის ევროპის სივრცეში
საკუთარი ადგილის მოსაპოვებლად. ამ მიმართულებით ჩვენი მიზანია
ევროპულ საკანმომდებლო სივრცესთან ინტეგრაცია და ჩვენი კანონების
ჰარმონიზაცია ევროპულთან. 2008 წლის მარტში ევროკავშირმა მიიღო გიდის
ევროპული სტანდარტი # 15565, რომელიც დეტალურად აღწერს პროფესიის
მიღების შესაძლებლობებს. ამ სტანდარტამდე ისინი მივიდნენ გარკვეული
კომპრომისების შედეგად, რადგან არც ევროპის ქვეყნებს ქონდათ ერთნაირი
კანონმდებლობა მითუმეტეს, ტურიზმში. მაგ. ევროკავშირმა აიძულა
საბერძნეთი შეეცვალა ფორმულირება ეროვნულ კანონში #710/77
საერთაშორისო ტურიზმში საქმიანობის შესახებ. მასში იყო ფრაზა:
"საბერძნეთში ექსკურსიამძღოლი შეიძლება გახდეს მხოლოდ ბერძენი
ეროვნების მოქალაქე" - ამჟამად იგი შეცვლილია. სამაგიეროდ ბერძნებს აქვთ

41
 ევროპაში ყველაზე სრულყოფოლი და დახვეწილი კანონი საერთაშორისო
ტურიზმში მომუშავე გიდებისათვის. პირები, რომლებმაც განიზრახეს
ადგილობრივ მოსახლეობასთან, ან უცხოელებთან მომუშავე
ექსკურსიამძღოლი გახდეს, უნდა დაამთავრონ გიდების სკოლა, ასეთი
სკოლები არსებობს უცხოელ ტურისტებთან მომუშავე გიდების
გაერთიანებასთან და ისინი მისი ეგიდით ფუნქციონირებენ. ახალი წესით
მისი დამთავრება და საბერძნეთში მუშაობა უკვე შეუძლიათ უცხოელებსაც,
რომლებმაც უნდა დააკმაყოფილონ შემდეგი მოთხოვნები:
1.უცხოელმა გიდებმა უნდა მოიპოვონ საბერძნეთში ექსკურსიამძროლად მუშაობის
უფლება,რომელიც შეიძლება მიიღოს უცხოელმა 1 წლამდე ვადით.
2.გიდი-ექსკურსიამძღოლები ვალდებულები არიან თან ახლდნენ ტურისტებს
ქვეყანაში, ან ქვეყნის გარეთ, მოგზაურობისას დაუშვებელია ტურისტების გიდის
თანხლების გარეშე მოგზაურობა.
3.მუზეუმების, თეატრების, არქეოლოგიური გათხრების დათვალიერებისას თანმხლებ
გიდ-ექსკურსიამძღოლს არა აქვს უფლება:
ა) ჩაატაროს ექსკურსია გათხრებზე და მუზეუმებში,
ბ) შეცვალოს ბერძენი ექსკურსიამძღოლი
გ)გამოიყენოს მიკროფონი (ხმის გამაძლიერებელი)
4. თუ ბერძენი გიდი-ექსკურსიამძღოლი არ ფლობს ტურისტების ენას, მაშინ უნდა
მოწვეული იქნას გიდი—თარჯიმანი, რომელიც მის საუბარს სრულად გადათარგმნის.
5. გიდი-ექსკურსიამძღოლი, რომელმაც საბერძნეთის კანონმდებლობა დაარღვია, ან
ვადა გაუვიდა მის უფლებამოსილებას ხელმძღვანელობასთან, კარგავს ექსკურსიის
ჩატარების უფლებას. მან ეს უფლება თავიდან უნდა მოიპოვოს.
6. გიდი –ექსკურსიამძღოლები არ ატარებენ ექსკურსიას მაშინაც, თუ ჯგუფს თან ახლავს
"დამუნჯებული" ბერძენი გიდი. თანახმად ბერძნული კანონებისა #710/77 და # 393/76
ბერძნული ბიურო და მისი გიდი შემდეგ ამ კანონების საფუძველზე დაისჯებიან.
7. პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლების არქონის შემთხვევაში ექსკურსიის
ჩატარების გამო შესაძლებელია დაწესდეს მასზე თავისუფლების აღკვეთა 3-თვემდე
ვადით, ან ფულადი ჯარიმა 20.000 ევროს ოდენობით. ჯარიმას გადაიხდის აგრეთვე
ტურისტული ბიურო, სადაც უფლების არ მქონე პირი მუშაობდა.
8. უცხოელ ტურისტებთან მომუშავე გიდ-ექსკურსიამძღოლს ეკრძალება ტურების
გაყიდვა, რაზეც აკრძალვა გათვალისწინებულია კანონმდებლობით. ნება დართული არ
არის აგრეთვე:
• ექსკურსიების, ან სამოგზაურო პროგრამების ნაწილის მოწყობა და ამ მიზნით
ქვეყნის ფარგლებში, ან გარეთ სატრანსპორტო საშუალებების დაგირავება და
ღონისძიებების გამართვა ხმელეთზე, წყალზე, ან ჰაერში. შუამავლობის, საცხოვრებელი
ფართის გაქირავების, დასვენების, მოვლის, სანსატრანსპორტო საშუალებების
გაქირავების მიზნით.
• შუამავლობა ყველა სახის სატრანსპორტო საშუალებებზე ბილეთების შეძენის
მიზნით;
• შუამავლობა კონგრესების ორგანიზების მიზნით;
• ბარგის მიღება და გაგზავნა;
• შუამავლობა სამოგზაურო პასპორტის მიღებაში;

42
• ყველა სხვა საქმიანობა, რომელიც პირდაპირ, ან ირიბად ტურიზმის, სასტუმროს,
რეკლამის, ბილეთების რეალიზაციასთან, ან საბერძნეთის ტურიზმის ეროვნული
ორგანიზაციის (EOT) საქმიანობით არის გათვალისწინებული.
9. ზემოაღნიშნული კანონმდებლობის დარღვევის შემთხვევაში საქმე სასამართლოში
უნდა იქნას განხილული სასწრაფო წესით.
10. ექსკურსიამძღოლის ისეთი ქმედებები, რომლებიც საბერძნეთის სახელმწიფოს
ინტერესებს, ან უსაფრთხოებას დაარღვევენ, კანონით უნდა აღიკვეთთოს.
11. მხოლოდ კუნძულ კორფუს ექსკურსიამძღოლებს ეკრძალებათ სპეციალური
კანონით- საბერძნეთის ტურიზმის ეროვნული ადმინისტაციის ბრძანება #5 14769
რეგისტრირებული 30.3.78 წელს გაყვნენ ავტობუსით ტურისტებს სასტარტი პუნქტიდან
5-კმ-ზე მეტ მანძილზე.
12. ექსკურსიამძღოლებს ეკრძალებათ მიიღონ საკომისიო, ფინანსური სამსახურის მიერ
დამოწმებული ქვითრის გარეშე
13. ყოველგვარი ექსპორტი უცხოური ვალუტისა უნდა იყოს შეთანხმებული
სპეციალური გადაწყვეტილებებით ეროვნული ვალუტის დაცვის მიზნით.
საბერძნეთის გაწევრიანებასთან ერთად ევროკავშირში და ამ უკანასკნელის
მოთხოვნით რიგი პირობები ზემოაღნიშნული კანონისა გაუქმდა, მაგ. მე-13 პუნქტი,
რომელშიც დარჩა მხოლოდ ისეთი მოთხოვნები, როგორიცაა გიდების სკოლების
მოთხოვნები, რომელიც ევროკავშირის ყველა წევრისათვის სავალდებულოდ დარჩა.
გამონაკლისი მიღებულ იქნა მხოლოდ საზღვარგარეთის უნივერსიტეტების
არქეოლოგიის პროფესორების მიმართ.
ადგილობრივი (ლოკალური) ბერძენი გიდი:
საბერძნეთში სრულიად განსხვავებულია მოთხოვნები ადგილობრივი (ლოკალური)
ექსკურსიამძღოლისა და იმ გიდის მიმართ, რომელიც ატარებს ექსკურსიებს მთელი
ქვეყნის მასშტაბით. ლოკალურმა ექსკურსიამძღოლმა უნდა დაამთავროს ერთწლიანი
კურსები, რომელსაც საბერძნეთის უცხოეთის ტურიზმის გაერთიანება აწყობს. ვინც
კორფუში ერთწლიან კურსებს დაამთავრებს, მას ეძლევა უფლება იონიის კუნძულზე და
ეპიროტის სანაპიროზე მეტეორას მონასტრის ჩათვლით ლიცენზიის საფუძველზე
ჩაატაროს ექსკურსიები. შემდგომში სწავლება გრძელდება კუნძულ როდოსზე, სადაც
ერთწლიანი სწავლების შემდეგ გაიცემა ლიცენზია დოდეკანესის ყველა კუნძულზე და
აგრეთვე კუნძულ კრეტაზე ექსკურსიის ჩასატარებლად.
ქვეყნის მასშტაბის ბერძენი გიდი-ექსკურსიამძღოლი:
ზემოაღნიშნულ სკოლებში სწავლების დამთავრების შემდეგ სწავლის გაგრძელება
შესაძლებელია ათენში სპეციალურ სასწავლებელში სადაც ორწლიანი სწავლების
შედეგად ქვეყნის მასშტაბის გიდი-ექსკურსიამძღოლის დიპლომის მიღებაა
შესაძლებელი. მეორე ასეთი სკოლა არსებობს თესალონიკში. ე.ი. საბერძნეთში არსებობს
ორი სახის სრულიად განსხვავებული ლოკალური და ქვეყნის მასშტაბის
ექსკურსიამძღოლის ლიცენზია. მხოლოდ ასეთი ლიცენზიის მქონე გიდები არიან
უფლებამოსილნი საბერძნეთში ქვეყნის მასშტაბით გაუძღვნენ ტურისტებს. ლოკალურ
ექსკურსიამძღოლებს სურვილის შემთხვევაში შეუძლიათ დაამთავრონ ორწლიანი
სკოლები ათენსა და თესალონიკში და მიიღონ ლიცენზია.
ორწლიან სკოლაში შემსვლელები გადიან ტესტირებას და აბარებენ მისაღებ გამოცდებს
იგივე პროცედურას გადიან ლოკალური ექსკურსიამძღოლები. განსხვავება ისაა, რომ
ლოკალური გიდები კორფუსა და კრეტაზე ექსკურსიებისაგან თავისუფლდებიან.
43
მისაღები გამოცდებისაგან თავისუფლდებიან არქეოლოგები, რომლებიც უგამოცდოთ
ირიცხებიან და ორწლიანი სწავლის შემდეგ იღებენ ლიცენზიას.
მისაღები გამოცდები და მიღების პირობები გიდ-ექსკურსიამძღოლთა ათენის სკოლაში:
ათენის გიდ-ექსკურსიამძღოლთა სკოლაში მოსახვედრად საჭიროა ურთულესი
მისაღები გამოცდების ჩაბარება. პირველი პირობაა აბიტურიენტთა ასაკი, ის არ უნდა
აღემატებოდეს 35 წელს. ევროკავშირის წევრობის გამო მიღებისათვის
გათვალისწინებულია ევროპული კავშირის ქვეყნების გამოცდილება.შემდეგი
მოთხოვნა ბერძნულის სრულყოფილად ცოდნა და ბერძნულ ენაზე:
ა) განსაზღვრულ თემაზე თხუზულების დაწერა;
ბ) თხუზულება საბერძნეთის გეოგრაფიაში
გ)თხუზულება საბერძნეთის ისტორიაში
გასაუბრება კომისიის წევრებთან, რომელშიც საბერძნეთის ტურიზმის ეროვნული
გაერთიანების წევრები და მისი გენერალური მდივანი შედიან.
აღნიშნულ გამოცდებამდე კანდიდატი აბარებს გამოცდებს უცხო ენაში, მიუხედავად
ეროვნებისა ათენში არსებულ რომელიმე უცხოეთის კულტურის ინსტიტუტში.
მაგალითად, გერმანელებისათვის გოეთეს ინსტიტუტში, ინგლისურენოვანთათვის
ბრიტანულ საბჭოში და ა.შ. ცოდნა უნდა შეესაბამებოდეს ტოეფელის გერმანულ ენის
დიდი დიპლომის დონეს, ეს გამოცდების პირველი საფეხურია. მეორე საფეხური
ბევრად რთული და საპასუხისმგებლოა, რადგან კანდიდატი სამ წესით გამოცდას
აბარებს და ერთ ზეპირ გამოცდას გასაუბრებას როგორც წესი ათენის სკოლაში მიღების
სურვილს ყოველწრიულად 500-ზე მეტი აბიტურიენტი გამოთქვამს, მაშინ, როცა
მისაღებია 50 სტუდენტი.
სასწავლო გეგმა
უნდა აღინიშნოს, რომ ადგილობრივი და ქვეყნის მასშტაბის
ექსკურსიამძღოლებისათვის სასწავლო გეგმა ერთნაირია. განსხვავება მდგომარეობს
მხოლოდ საგნის მოცულობაში. ლოკალური გიდები მხოლოდ რეგიონის მასშტაბის
საგნებს გადიან. ორწლიანი სწავლება შედგება, როგორც თეორიული, ისე პრაქტიკული
ნაწილისაგან.
ა) თეორიული ნაწილი:
 90 სთ კლასიკური არქეოლოგია და მშენებლობის ტოპოგრაფია;
 90 სთ ბიზანტიური და გვიან ბიზანტიური ხელოვნების ისტორია და
 შენობის ტოპოგრაფია;
 60 სთ წინა და ადრეისტორიული არქეოლოგია, შენობის
 ტოპოგრაფია;
 50 სთ ევროპული ხელოვნების ისტორია, X-XX საუკუნეები
 45 სთ ბიზანტიის ისტორია
 30 სთ ახალი საბერძნეთის ისტორია XIX-იდან დღემდე
 30 სთ ბერძნული რომაული და ახალბერძნული თეატრი;
 30 სთ საბერძნეთის მხართმცოდნეობა;
 30 სთ ბერძნული და ახალბერძნული სახელმწიფოები;
 25 სთ ახალბერძნული ლიტერატურა;
 25 სთ საბერძნეთის ტურისტული გეოგრაფია;
 25 სთ რეფერატების მომზადება საექსკურსიო თემებიდან;
44
  20 სთ საბერძნეთის ხალხური ხელოვნება;
 20 სთ ექსკურსიის მომზადებისა და ჩატარების მეთოდიკა და
 ხელოვნება;
 15 სთ საბერძნეთის ტურიზმის კანონმდებლობა;
ბ) პრაქტიკული ნაწილი:
 100 სთ ლექციები ათენის რეგიონის მუზეუმებში.
 70 დღიანი სასწავლო ექსკურსიები საბერძნეთში
როგორც სასწავლო გეგმიდან ჩანს სწავლება ძალიან მრავალმხრივია. პედაგოგებად
მოწვეულნი არიან საბერძნეთის სხვადასხვა უმაღლეს სასწავლებლების მეცნიერები,
რომლებიც ცნობილნი არიან თავიანთი პუბლიკაციებით, როგორც საბერძნეთში, ასევე
საზღვარგარეთ. სასწავლო პროცესში ჩართულები არიან გამოცდილი ან ყოფილი
ექსკურსიამძღოლები, რომლებსაც მეთოდური კურსი მიჰყავთ. ასეთი მოკლე
მიმოხილვაც კი საკმარისია იმ დასკვნის გამოსატანად, რომ ჩვენ არ მივდივართ სწორი
გზით. გაცილებით სწორი იქნებოდა უმაღლესი ჰუმანიტარული განათლების ბაზაზე
ენის მცოდნე პირების ხანგრძლივვადიან (მაგ. ერთწლიან) კურსებზე მომზადება.
დაუშვებელია დიპლომში, სერთიფიკატში, ან მოწმობაში მხოლოდ სიტყვა - გიდის
ჩაწერა. გიდი უნდა მიბმული იყოს გარკვეულ ლოკაციაზე, მუზეუმზე, კულტურული
მემკვიდრეობის ძეგლზე და ა.შ., რომელსაც პირი სწავლების დროს საფუძვლიანად
შეისწავლის და კომისიური წესით ჩააბარებს საფინალო გამოცდაზე და მხოლოდ ამის
შემდეგ მის დიპლომშიც სათანადოდ აისახება.
3. საექსკურსიო მენეჯმენტის თანამედროვე გამოწვევები და საფრთხეები

3.1. ელექტრონული ექსკურსიები. ტურიზმის ინდუსტრიის განვითარებაზე

მნიშვნელოვნად ზემოქმედებს ტექნიკური პროგრესი. ტურიზმი ღრუბელივით ისრუტავს
სიახლეებს და საზოგადოებაც მოითხოვს ტურისტული სერვისისგან მომსახურების
თანამედროვე ფორმებს. ელექტრონული ტექნიკის არნახული წარმატებების შედეგად
დაინერგა ტურიზმში მომსახურების ახალი ფორმა – ელექტრონული ექსკურსიები.
დასავლეთში უკვე დიდი წარმატებით ატარებენ ელექტრონულ ექსკურსიებს მუზეუმებსა
და ისტორიულ ქალაქებში. საყოველთაოდ გავრცელებულია საქალაქო ელექტრონული
ექსკურსიის შემდეგი ფორმები:

1. აუდიო საქალაქო ექსკურსიები;

2. აუდიო-ვიზუალური საქალაქო ექსკურსიები;

3. ვირტუალური საქალაქო ექსკურსიები ინტერნეტის გამოყენებით.

ჩვენთან არ დანერგილა არცერთი ეს სიახლე. სამაგიეროდ ჩვენ უკვე დიდი

რაოდენობით ვიღებთ ტურისტებს, რომლებიც შეიარაღებულნი არიან სმარტფონებში
ჩაწერილი აპლიკაციებით. ეს აპლიკაციები შემუშავებულია იმ ტურისტული ფირმების
მიერ, რომლებიც საქართველოში აგზავნიან ტურისტებს წინაწარ შედგენილი მარშრუტით.
ამ მარშრუტზე არსებული ღირსშესანიშნაობების შესახებ ინფორმაციას ამზადებს უცხო
ქვეყნის ტუროპერატორი. სწორედ ეს არის გამოწვევაც და საფრთხეც. ვინ იცის რამდენად
კომპეტენტურია უცხო ქვეყნის ტუროპერატორი? რამდენად სანდოა მის მიერ
მომზადებული ინფორმაცია? ხომ არ ხდება ფაქტების შეგნებულად ან უნებლიედ

45
დამახინჯება? რა უნდა იღონოს სახელმწიფომ ფაქტის დასადგენად და
გაანალიზებისათვის?

გარდა აღნიშნული სირთულისა არის მეორე, არანაკლებ მნიშვნელოვანი გარემოება,

როცა მეზობელი სახელმწიფოებიდან ტურისტული ჯგუფები შემოდიან საკუთარი
გიდებით, რომელთა კომპეტენცია და მიზნები დაუდგენელია. ზემოთ უკვე განვიხილეთ
საბერძნეთის მაგალითი. თუმცა, ძნელად სარწმუნოა საქართველომ შეძლოს გიდების
მომზადება საბერძნეთის სტანდარტით, ან უცხოელი გიდებისთვის გარკვეული
შეზღუდვების დაწესება!

3.2. ექსკურსიები და სავაჭრო ბიზნესი. ნებისმიერი ექსკურსია დაკავშირებულია

სუვენირების შეძენასთან, სავაჭრო ობიექტების დათვალიერებასთან, უფრო ზუსტად, მათ
სიახლოვესთან ყოფნასთან, როგორც წესი, საექსკურსიო მეთოდიკით გათვალისწინებულია
ტურისტებისთვის ამ მიზნებით გარკვეული დროის დათმობა. ძნელია იპოვო მსოფლიოში
მუზეუმი, რომელიც არ ვაჭრობს სუვენირებით და არ სთავაზობს ტურისტებს სარესტორნო
მომსახურებას. როგორც წესი, ყველა ეს ობიექტი განთავსებულია მუზეუმის გასასვლელში.
ტურისტი მუზეუმიდან გამოდის მხოლოდ მათი გავლის შემდეგ. მაგრამ ეს არის
ცივილებული მიდგომა ვაჭრობისადმი. არის საპირისპირო მაგალითებიც. მაგ.,
აღმოსავლეთის ტურისტულ ქვეყნებში: თურქეთი, ეგვიპტე, ისრაელი და სხვ.
ჩამოყალიბებულია ტრადიციებზე დაფუძნებული ცნობილი კორუფციული სქემა,
რომელიც ითვალისწინებს საქალაქო ექსკურსიების განმავლობაში არაერთი სავაჭრო
ობიექტის, სპეციალიზირებული მაღაზიების (ტექსტილი; ტყავის ნაწარმი; იუველრული –
თურქეთში; სუვენირები; პაპირუსი; აღმოსავლური ხელოვნება – ეგვიპტეში; სანთლები;
ქრიატიანული რელიგიისთვის დამახასიათებელი ნაწარმი; მკვდარი ზღვის პროდუქტების
ვაჭრობით დაკავებული ობიექტების ჩართვა ექსკურსიები – ისრაელში) დათვალიერებას.
ადგილობრივი გიდები და ტურიზმის მესვეურები აშკარად სარგებლობენ ტურისტების
გაუთვითცნობერებლობით და სთავაზობენ ნივთებს, რომელიც, როგორც ძალიან მალე
ირკვევა გაცილებით ძვირად იქნა გაყიდული მათი ხელშეწყობით, ვიდრე ქალაქის სხვა
მაღაზიებში, სადაც ტურისტები დამოუკიდებლად, მაგრამ მოგვიანებით ხვდებიან.
საბედნიეროდ, ეს ცუდი მაგალითი ჯერ საქართველოში მთლიანად არ გადმოუღიათ,
თუმცა ტაქსის მძღოლები (საქართველო იმ გამონაკლისი ქვეყნების რიგშია, სადაც ტაქსის
მძღოლების უმრავლესობა აღებული თანხის შესახებ ქვითარს არ იძლევა და არც
მრიცხველი მუშაობს, რომ სტუმარმა გადაამოწმოს კილომეტრაჟი და მასთან
დაკავშირებული გადასახდელი თანხა. ასეთივე მდგომარეობაა ბაზრებზე და ბაზრობებზე).
რაც შეეხება საქართველოს მოსახლეობის გაყვანას საზღვარგარეთ, ჩვენმა
ტუროპერატორებმა, რომლებიც აწყობენ უცხოეთში ასეთ მოგზაურობებს უნდა
აუცილებლად გააფრთხილონ ტურისტები, ან უმჯობესია ასეთი ტრადიციის შესახებ
ინფორმაცია გაავრცელონ ელექტრონული მედიის, ან ისეთი ბეჭდური პროდუქციის,
როგორიცაა ბუკლეტები, ლიფლეტები, ფლაიერები და სხვა მსგავსი საინფორმაციო
მასალების საშუალებით.

ამრიგად, სახეზეა საქართველოში საექსკურსიო მენეჯმენტის საყოველთაო

ხარვეზები. რაც იმას არ ნიშნავს, რომ დარგში არ არიან კომპეტენტური ტურისტული
ფირმები და საუკეთესო გიდი-პროფესიონალები. საჭიროა, რომ სახელმწიფო არ იყოს
ტურფირმების კეთილი ნების იმედზე, არამედ შემოიღოს რეგულაციები, რომლებიც

46
უზრუნველყოფს გიდის მომზადების სახელმწიფო სტანდარტის შემუშავებასა და
დანერგვას, პასუხისმგებლობას ექსკურსიის შინაარსზე, ამასთანავე დააკისრებს უცხო
ქვეყნების სუბიექტებს პასუხისმგებლობას ტექნიკური პროგრესის შესაბამისად,
აპლიკაციების შედგენასა და გავრცელებაზე, ხოლო უცხო ქვეყნის გიდებს განუსაზღვრავს
სამოქმედო არეალს.

4. ტურისტული მომსახურების სამართლებრივი რეგულირება, როგორც გამოსავალი.

ძნელია მოიძებნოს სხვა რომელიმე ქვეყანა ჩვენს კონტინენტზე, რომელსაც ასეთი

მწირი დარგობრივი კანონმდებლობა აქვს ტურიზმის სფეროში, როგორც საქართველოს.
ამისთვის მრავალი ობიექტური და სუბიექტური მიზეზი არსებობს. ჯერ ერთი,
დამოუკიდებლობის მიღების შემდეგ აუცილებელი გახდა საკუთარი კანონებისა და
კანონქვემდებარე აქტების მიღება. ერთადერთი რაც მოხერხდა იყო საქართველოს კანონი
ტურიზმისა და კურორტების შესახებ. ამ კანონმა განიცადა ძირეული ცვლილებები და
არაერთი შესწორება. მაგრამ ტურისტულ მომსახურებას არეგულირებს არა ზოგადი კანონი,
არამედ ის ასობით კანონქვემდებარე აქტები, რომლებიც ადგენენ თამაშის წესებს და
რომელთა არქონა დღემდე აფერხებს ტურიზმის განვითარებას საქართველოში. 1990
წლიდან იწყება ევროკავშირის რეკომენდაციებისა და საერთოევროპული წესების
დამკვიდრება ტურიზმის სფეროში.

ევროკავშირის ტურისტული სამართალი ძირითადად მიმართულია მომხმარებლის

დაცვისაკენ. ევროკავშირის ტერიტორიაზე არ ფუნქციონირებს ერთიანი კანონმდებლობა
ტურიზმის სფეროში, სამაგიეროდ, ეროვნული კანონები არ შეიცავენ საერთო ევროპული
რეკომენდაციების და ხელშეკრულებების საწინააღმდეგო ჩანაწერებს. ასევე არ აქვს
შექმნილი ევროკავშირს სპეციალური ორგანო, რომელიც პასუხისმგებელი იქნებოდა
ევროპული კანონმდებლობის დაცვაზე, ვინაიდან ევროპული დირექტივები არ
ითვალისწინებს მათ განუხრელად შესრულებას და მას აქვს სარეკომენდაციო ხასიათი.
ევროკავშირის საკანონდებლო სისტემის სტრუქტურა ტურიზმის სფეროში შეიცავს ოთხ
ძირითად ელემენტს:

xelSekrulebebi direqtivebi

reglamenti gadawyvetilebebi

47
 განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო ევროკავშირის ქვეყნებისათვის 1990 წელს
მიღებული დირექტივა პაკეტური ტურების რეგულირების შესახებ. აგრეთვე 2004 წელს
მიღებული დირექტივა მგზავრების ტურისტული მიზნებით გადაზიდვის შესახებ.
ევროპის ქვეყნები გამუდმებით მუშაობენ საკანონმდებლო ბაზის ჰარმონიზაციაზე.
სამწუხაროდ, არც ეს იქნა გაზიარებული საქართველოში. არაფერი გაკეთებულა
ევროპის საკანონმდებლო სივრცესთან დაახლოებისა და ჰარმონიზაციისათვის. ამ
მიმართებით პრობლემა იყო დამოუკიდებლობის პირველ წლებში საქართველოში
გამეფებული კორუფცია, რის გამოც მსოფლიო ბანკი და საერთაშორისო სავალუტო ფონდი
ეწინააღმდეგებოდნენ სახელმწიფოს მიერ ტურისტული საწარმოების ლიცენზირებას და
სერტიფიცირებას. ნეოლიბერალების მოსვლამ ხელუფლებაში და მათმა მთავარმა
ლოზუნგმა – “ბაზარი დაარეგულირებს”, აზრი დაუკარგა სერტიფიცირებას. არავინ
ფიქრობდა და დღემდე არავინ ფიქრობს, თუ რა დიდი ზიანის მოტანა შეუძლია
ქვეყნისათვის საერთაშორისო ტურისტულ ბაზარზე გატანილ სტანდარტთან შეუთავსებელ
პროდუქტს. მათ შორის უნდა დავასახელოთ ჩვენი საკვლევი თემა – საექსკურსიო
მომსახურება. ტურისტული მომსახურების სერტიფიცირება მიღებულია ევროკავშირის
ყველა ქვეყანაში. რა სარგებლობის მოტანა შეუძლია მომსახურების სერტიფიცირებას?
უპირველეს ყოვლისა ეს არის:
• ტურიზმის ინდუსტრიის ერთიან ტურისტულ ბაზარზე ტურისტული
ორგანიზაციების საქმიანობისთვის თანაბარი პირობების შექმნა;
• დაეხმაროს ტურისტებს ტურისტული მომსახურების მისაღებად გააკეთონ
კომპეტენტური არჩევანი;
• დაიცვას მომხმარებელი ტურისტული მომსახურების
არაკეთილსინდისიერი შემსრულებლებისაგან;
• დაეხმაროს ტურისტებს მიიღოს სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისთვის
უსაფრთხო პროდუქტები და მომსახურება, დაიცვას გარემო და ტურისტის ქონება;
• იგი ადასტურებს მომსახურების ხარისხს, რომლის გარანტიც არის
ტურისტული ორგანიზაცია.
აღნიშნული ხუთპუნქტიანი ჩამონათვალი კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ
სერტიფიცირება მოწოდებულია ერთდროულად დაიცვას: ტურისტული ბაზარი,
მომხმარებელიც და ტურისტული ორგანიზაციაც.
ამ კონტექსტში უნდა დაზუსტდეს საექსკურსიო მომსახურების ჩარჩო და
მოქმედების არეალი. რომელიც არის - ტურისტული მომსახურების ერთერთი ფორმა და
მოწოდებულია იმისთვის, რომ მან დააკმაყოფილოს ტურისტების/ექსკურსანტების
შემეცნებითი ინტერესები, მათ შორის ტურისტული პროგრამების განხორციელება,
ჯგუფური, ან ინდივიდუალური ექსკურსიების ორგანიზება და ჩატარება. სამეცნიერო
ლიტერატურაში აღიარებულია, რომ საექსკურსიო მომსახურება განეკუთვნება
საექსკურსიო ორგანიზაციების, ან ინდივიდუალური მეწარმეების საქმიანობას,
ტურისტების/ექსკურსანტების შემეცნებითი, სულიერი, ინფორმაციული და ესთეტიკური
მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად.
საექსკურსიო საქმიანობა (საექსკურსიო მომსახურება) მოიცავს გიდების, გიდი-
თარჯიმნების, ექსკურსიამძღოლების, მთის გამყოლებისა და ტურიზმის ინსტრუქტორების
საქმიანობას. შესაბამისად ამ მიმართებით სამეწარმეო საქმიანობის სუბიექტებად
გვევლინებიან: გიდები, გიდი-თარჯიმნები, ექსკურსიამძღოლები, მთის გამყოლები და
ტურიზმის ინსტრუქტორები. შესაძლებელია ზოგადი მოთხოვნები ექსკურსიებისადმი და
48
საექსკურსიო მომსახურებისადმი ჩამოყალიბდეს შემდეგი კრიტერიუმების
გათვალისწინებით:
• საექსკურსიო მომსახურებას ეწევიან როგორც ინდივიდუალური მეწარმეები,
ისე იურიდიული პირები;
• საექსკურსიო მომსახურებისთვის ძირითადი მოთხოვნებია: სრულყოფილი
ინფორმაციის მომზადება, ანუ შესაბამისობა ფუნქციურ დანიშნულებასთან; სამუშაოს
დროულად და სიზუსტით შესრულება; უსაფრთხოების ნორმების დაცვა; მომსახურების
ხარისხის უზრუნვეყოფა;
• შესაბამისობა ფუნქციურ დანიშნულებასთან ნიშნავს – საექსკურსიო
პროგრამის თანხვედრას საექსკურსიო თემასთან, რაც გულისხმობს ექსკურსანტებისთვის
მიწოდებული მასალის მისაწვდომობას და სრულყოფილებას;
• საექსკურსიო მომსახურების მიწოდება უნდა მოხდეს ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული პუნქტების სრული დაცვით, დროულად და სიზუსტით;
• საექსკურსიო მომსახურება უნდა შეესაბამებოდეს უსაფრთხოების
მოთხოვნებს. უსაფრთხოების მოთხოვნები უნდა იყოს დადგენილი სტანდარტით;
• გიდები, გიდი-თარჯიმნები და ჯგუფგამყოლები მაღალ პროფესიულ
დონეზე უნდა ატარებდნენ ექსკურსიებს სამეცნიერო-მეთოდური და მატერიალურ-
ტექნიკური ბაზის გამოყენებით;
• გიდები სრულყოფილად უნდა ფლობდნენ საექსკურსიო მეთოდიკას,
იყენებდესთანამედროვე საექსკურსიო ხერხებს, ზრუნავდნენ კვალიფიკაციის ამაღლებაზე
და ექსკურსიის სრულყოფაზე;
• ექსკურსიისადმი ძირითადი მოთხოვნები გულისხმობს: ექსკურსიის
შემეცნებით ღირებულებებს, შინაარსის მეცნიერულ დონეს, ექსკურსანტებისადმი
დიფერენცირებულ მიდგომას;
• საექსკურსიო ტექსტი უნდა აკმაყოფილებდეს შემდეგ კრიტერიუმებს:
გასაგებად და ადვილად აღქმად თხრობას, ზუსტ და გასაგებ ფორმულირებებს, მდიდარი
ფაქტიური მასალის ფლობას, ლიტერატურულ ენაზე მეტყველებას;
• მასალის გადმოსაცემად საექსკურსიო მარშრუტი უნდა შედგეს ლოგიკური
თანმიმდევრობით. ტექსტი უნდა უზრუნველყოფდეს ობიექტის სრულყოფილად ჩვენებას,
ყოველგვარი ზედმეტი პაუზებისა და ჩვენების უწყვეტობის პრინციპის დაცვით;
• სასურველია ყველა ექსკურსიას ქონდეს სათადარიგო მარშრუტი, რომ ფორს-
მაჟორის შემთხვევაში ადვილად შეიცვალოს საექსკურსიო მარშრუტი;
• გიდებს, გიდ-თარჯიმნებს და გამყოლებს უნდა გააჩნდეთ განსაკუთრებული
უნარ-ჩვევები, კერძოდ,
• საკვალიფიკაციო მოთხოვნები უნდა იყოს პროფესიული მომზადების
შესაბამისი;
• უცხო ენების სათანადოდ ცოდნა;
• საექსკურსიო მასალის ცოდნა და გადაცემის უნარი;
• მომსახურე პერსონალმა განუხრელად უნდა დაიცვას პროფესიული ეთიკა;
• პროფესიული დონის განსაზღვრა უნდა მოხდეს ატესტაციის შედეგად;
• უნდა იყოს განსაზღვრული მომსახურე პერსონალის სტანდარტი და
მოთხოვნები პროფესიისადმი;
• საექსკურსიო მომსახურების ხარისხის შეფასება უნდა ხდებოდეს შესაბამისი
პროფესიული ორგანიზაციის მიერ;
49
 • შესრულებული სამუშაოს ხარისხის შეფასება უნდა ხდებოდეს შესაბამისი
საექსპერტო და სოციოლოგიური მეთოდების გამოყენებით;
• საექსპერტო მეთოდი გულიხმობს საქმიანობის შეფასებას ექსპერტების მიერ
ხარისხობრივი და რაოდენობრივი ანალიზის ჩატარებისა და გამოკითხვის საფუძველზე;
• სოციოლოგიური მეთოდი გულიხმობს საქმიანობის შეფასებას
სოციოლოგიური გამოკითხვების საფუძველზე (ანკეტირება, გამოკითხვა, ტურისტების
გამოხმაურება, ინტერნეტით გავრცელებული შეფასებები);
მაგრამ დღემდე საქართველოში არ არის დადგენილი მომსახურე პერსონალის
უფლება-მოვალეობანი. არავინ იცის სად იწყება მათი უფლება და რა შედის მათ
მოვალეობებში. ყოფილი საბჭოთა კავშირის სივრცეში ეს პრობლემა წარმატებით გადაჭრეს
რიგმა ქვეყნებმა. ერთერთ წარმატებულ ნიმუშს წარმოადგენს ყაზახეთის კანონი
“ტურისტული საქმიანობის შესახებ ყაზახეთის რესპუბლიკაში”, რომელშიც დეტალურადაა
გადმოცემული ტურისტული მომსახურების ნიუანსები და მონაწილე სუბიექტთა უფლება-
მოვალეობანი.
ევროკავშირმა ჯერ კიდევ 2008 წლის მარტში მიიღო საერთოევროპული სტანდარტი
– “ტურისტული მომსახურება - მოთხოვნები პროფესიული ტურისტული გიდების
ტრეინინგებისა და გადამზადების საკვალიფიკაციო პროგრამების
უზრუნველყოფისათვის” [EUROPEAN STANDARD EN 15565 - Tourism services -
Requirements for the provision of professional tourist guide training and qualification programmes].
მაგრამ არც ეს კანონი მოქმედებს საქართველოში. უფრო მეტიც კანონი არც
გადაუთარგმნიათ, ან მის შესახებ არ გაკეთებულა რაიმე პროფესიული კომენტარი.
ამრიგად, ექსკურსია, როგორც ტურისტული მომსახურების ფორმა არსებობს
უძველესი დროიდან და თავდაპირველად ის გახდა თვით ტურიზმის მოტივატორი.
სხვადასხვა დროსა და ეპოქაში ექსკურსია იცვლებოდა და იღებდა განსხვავებულ ფორმებს
და შინაარს, მაგრამ ყოველთვის ზუსტად გამოხატავდა იგი საზოგადოების ინტერესს და
დამოკიდებულებას თავისუფალი დროის მიმართ. თავისუფალი დრო კი საზოგადოების
განვითარებასთან ერთად სულ უფრო მეტად ღირებული ხდება. XXI საუკუნეში
ელექტრონული ტექნიკის არნახული წარმატებების შედეგად დაინერგა ტურიზმში
მომსახურების ახალი ფორმა – ელექტრონული ექსკურსიები. ეს არის გამოწვევა
თანამედროვე საქართველოსთვის და მან საკანონმდებლო რეგულაციების შემოღების გზით
უნდა გადაჭრას ეს პრობლემა. ზოგადად კი საჭიროა, რომ სახელმწიფომ უფრო მეტი
ყურადღება მიაქციოს ექსკურსიას, როგორც ტურისტული მომსახურების ფორმას და
რეგულაციების გააქტიურებით დაეხმაროს ექსკურსიის ორგანიზატორებს, რომ მხოლოდ
ერთეული ადამიანების და ტურისტული ფირმების გადასაწყვეტი არ იყოს ექსკურსიის
ფორმა და განსაკუთრებით კი მისი შინაარსი.

საკონტროლო კითხვები:

1. ექსკურსიები და მოგზაურობები ანტიკურ ხანაში

2. ექსკურსიები და მოგზაურობები შუა საუკუნეებში
3. დაახასიათეთ თანამედროვე ტურიზმის წინამორბედი ფორმები
4. როგორია ტურისტული მომსახურების სამართლებრივი რეგულირება
5. როგორ ამზადებენ გიდებს საბერძნეთში?
6. როგორ ვითარდება ექსკურსიები დამოუკიდებელ საქართველოში
7. რა კავშირი არსებობს ექსკურსიებსა და სავაჭრო ბიზნესს შორის
8. რა იცით ელექტრონული ექსკურსიების შესახებ?

50
 თავი III. ექსკურსია, მისი არსი, როლი და მნიშვნელობა

am TavSi ganxilulia sakiTxebi: eqskursiis Teoria – eqskursiis arsi

da mniSvneloba turizmSi, eqskursiis saxeebi; eqskursiis
damaxasiaTebeli niSnebi; eqskursiis funqciebi;

eqskursiebi mniSvnelovani mimarTulebaa turistul saqmianobaSi.

turistulma kompaniam, romelic muSaobs adgilobrivi, an ucxoeli
turistebis miRebaze, Tavidanve unda miiRos gadawyvetileba maTTvis
saeqskursio momsaxurebis gawevis formis Sesaxeb. es forma SeiZleba
iyos an gidis mowveva garedan, an sakuTari ZalebiT, kompaniis
eqskursiamZRolebis meSveobiT eqskursiebis momzadeba da Catareba. orive
SemTxvevaSi kompaniis menejerma unda icodes eqskursiis arsi,
daniSnuleba, misi momzadebisa da Catarebis teqnologia.

nebismieri turistuli organizacia eweva sxvadasxva formis da

saxis turistul momsaxurebas. sayovelTaod cnobilia, rom sastumroebi,
turistuli bazebi, kempingebi, turistuli klubebi awyoben laSqrobebs,
sportul Sejibrebebs da a.S., risTvisac TiToeuli maTgani iyenebs
turistebTan muSaobis sakuTar formebs. xolo es formebi Tavis mxriv
gamomdinareobs Sesabamisi momsaxurebis Sinaarsidan. am ukanasknelSi
gaerTianebulia profesionalebis winaswar dagegmili da
mizanmimarTuli moqmedebebi. ufro zustad rom vTqvaT, moqmedebebi
dasaxuli miznis misaRwevad.

adamianis praqtikul saqmianobaSi mizani ganixileba rogorc

motivi, romelic marTavs da aregulirebs calkeuli adamianis, adamianTa
jgufis, an masis moqmedebas. mizani `gamsWvalavs" adamianis praqtikul
saqmianobas, igi xSirad iqceva Sinagani kanonis normad, romelsac
pirovneba, an adamianTa jgufi Tavis nebas umorCilebs da romlis
gaTvaliswinebiTac is Tavis samoqmedo programas axorcielebs. is mizani
iqceva realur Zalad, romelic efuZneba praqtikaSi misi ganxorcielebis
garkveul pirobebs.

saeqskursio momsaxurebis mizania, turistTa moTxovnebis

gaTvaliswinebiT, gaacnos maT Sesabamisi RirsSesaniSnaoba, an
RirsSesaniSnaobaTa jgufi. amasTanave unda daicvas turistebisadmi
diferencirebuli midgomis principi da ergonomiuloba.

3.1. eqskursia da misi arsi

ucxo sityvaTa leqsikonSi mocemulia Semdegi ganmarteba:

`eqskursia aris mogzauroba, gaseirneba, daTvaliereba romelime
dawesebulebisa zogadsaganmaTleblo, samecniero, sportuli an
gasarTobi mizniT".

enciklopediur leqsikonSi mocemulia aRniSnuli terminis Semdegi

ganmarteba `eqskursia aris koleqtiuri daTvaliereba istoriuli
51
Zeglebis, muzeumebis, sawarmoebis da sxva RirsSesaniSnaobebis
zogadsaganmaTleblo da aRmzrdelobiTi mizniT".

ucxo enaTa Semoklebul leqsikonSi mocemulia Semdegi

formulireba: `eqskursia aris koleqtiuri daTvaliereba, muzeumebis,
RirsSesaniSnavi adgilebis, gamofenebis da a.S. mogzauroba, gaseirneba
zogadsaganmaTeblo, samecniero, sportuli an gasarTobi mizniT.
adamianTa jgufebi koleqtiurad axorcieleben aseT mogzaurobas,
gaseirnebas".

saeqskursio saqmis mamamTavari gerdti, ase gansazRvravs

eqskursias:

"eqskursia aris forma sazogadoebriv-saganmanaTleblo

saqmianobisa, romlis drosac adamianTa jgufi (eqskursantebi)
gaTviTcnobierebis mizniT, pirovnebis (gidi) xelmZRvanelobiT,midis, ra
adgilze dasaTvaliereblad, swavlobs sagans, an movlenas, misi
bunebrivi mocemulobis pirobebSi."

es gansxvavebebi ganpirobebulia im amocanebis cvalebadobiT,

romlebsac esa Tu is sazogadoeba uyenebda eqskursias.

eqskursiis umTavresi elementebia: Cveneba da Txroba. magram

obieqtebis yvelanairi daTvaliereba ar SeiZleba iyos eqskursia.
eqskursia ewodeba kvalificirebuli xelmZRvanelis – gidis mier
winaswar mofiqrebuli gegmis mixedviT, garkveuli TanmimdevrobiT da
SinaarsiT, saeqskursio obieqtebis iseT daTvalierebas, romlis dros,
igi axdens romelime Temis axsnas. amrigad, eqskursias ganasxvavebs
Semdegi eqvsi niSani:

1. xangrZlivoba droSi: erTi akademiuri saaTidan, erTi dRis CaTvliT.

ordRiani eqskursia ar arsebobs (ordRian RonisZiebebs mogzauroba
ewodeba). eqskursia aris RonisZieba RamisTevis gareSe;

2. saeqskursio jgufis arseboba (6-30kaci);

3. kvalificirebuli eqskursiamZRolis – gidis arseboba;

4. saeqskursio obieqtis arseboba, romelsac winaswar gansazRvruli

Temis mixedviT aTvaliereben;

5. obieqtebis daTvaliereba moZraobaSi da gaCerebebze, maTTan uSualod

kontaqtis safuZvelze.

6. daTvaliereba winaswar Sedgenili gegmis mixedviT, anu roca

eqskursiaSi saCvenebeli Temebi da obieqtebi winaswaraa dagegmili.

zemoTCamoTvlili romelime niSnis gareSe eqskursia ar SeiZleba

CaiTvalos srulyofilad.

52
 3.3. eqskursia, rogorc Semecnebis procesi

eqskursia aris garesamyaros, iq arsebuli sagnebisa da movlenebis

Semecnebis procesi. am SemTxvevaSi Semecneba iwyeba uSualod
dasakvirvebeli obieqtis, an movlenis grZnobebiT aRqmiT, igulisxmeba
grZnobis organoebis (mxedveloba, smena, ynosva, Sexeba, gemo). Semecneba
Sedgeba ori safexurisgan, romlebic warmoadgenen eqskursiis
safuZvels: Semecneba grZnobebis meSveobiT (SegrZneba, aRqma, Sexeduleba)
da logikuri Semecneba (azrovneba).

SegrZnebis meSveobiT adamiani aRiqvams sagnebs da movlenebs.

eqskursiaze STabeWdilebebis dagroveba xdeba mxedvelobis, smenis,
Sexebis, sunis, gemos meSveobiT. SegrZnebebi aZlevs saSualebas adamians
asaxos cnobierebaSi sagnebisa da movlenebis iseTi Tvisebebi,
rogoricaa: maTi forma, zoma, temperatura, suni, siCqare, simkvrive,
simZime da a.S. adamianisTvis SegrZnebebi gvevlineba aRqmisa da
warmodgenis wyarod.

eqskursiaSi mniSvnelovan rols asrulebs aRqma, romelic aris

Sedegi saeqskursio obieqtis grZnobaTa organoebze zemoqmedebisa. ase
magaliTad, istoriisa da kulturis Zeglebi, movlenebi da faqtebi, rac
eqskursiis obieqts warmoadgens, an eqskursiaze dakvirvebisa da
Seswavlis sagania, grZnobaTa organoebze zemoqmedebis Sedegad
aRiqmebian. saeqskursio obieqtebis warmosaxvac maTi saSualebebiT xdeba.

SegrZnebebis Sedegad aRiqvamen turistebi obieqtis iseT umTavres

Tvisebebs, rogoricaa: feri, konfiguracia, zoma, ganTavsebis adgili,
obieqtTan msgavseba da gansxvaveba, garegnoba da a.S. swored SemecnebaSi
asaxuli am TvisebaTa jami saSualebas iZleva warmovsaxoT mTeli
obieqti.

warmosaxva xdeba imis safuZveli, rom turistma Seqmnas Tavisi

Sexeduleba obieqtze. Sexeduleba SegrZnebasa da aRqmasTan SedarebiT
ufro met ganzogadebas moiTxovs. Sexeduleba ar aris damokidebuli
mxolod imaze, rasac turisti uyurebs, igi yalibdeba sxvadasxva dros
gancdili da nanaxi SegrZnebebis Sedegad dagrovili
gamocdilebebisagan

3.4. eqskursia, rogorc pedagogiuri procesi

nebismieri eqskursia Seicavs swavlebis elements, amitom SeiZleba

igi garkveulwilad ganvixiloT, rogorc pedagogiuri procesi. ra Tqma
unda, eqskursia ar aris leqcia, gakveTili, an seminari, miuxedavad amisa,
rogorc yovelgvar pedagogiur procesSi, eqskursiaSic monawileobs
ori mxare: is vinc codnas gadascems (aswavlis) - gidi da is vinc codnas
iRebs (swavlobs) - eqskursanti. Tanaxmad saeqskursio meTodikisa, gidi
gadascems eqskursiis monawileebs winaswar gansazRvruli gegmebis
Sesabamisad garkveul codnas, romlis miRebiTac eqskursantebi arian
53
dainteresebuli. am ori mxaris urTierTmoqmedeba warmoadgens swored
pedagogiur process.

pedagogiuri procesi eqskursiaSi ar amoiwureba mxolod codnis

gadacemiT, aramed masSi Sedis agreTve aRmzrdelobiTi elementic,
radgan nebismier eqskursiaSi SesaZlebelia vipovoT aRmzrdelobiTi
xasiaTis elementebi. pedagogikis codna da misi moTxovnebis
gaTvaliswineba eqskursiaSi, gansakuTrebiT saskolo eqskursiaSi, xels
uwyobs eqskursiis xarisxis amaRlebas, mis srulyofas.

pedagogiuri procesis efeqturoba damokidebulia orive mxaris

aqtivobaze. kargad, gaazrebulad Seqmnil eqskursias SeuZlia biZgi
misces azrovnebis gaaqtiurebas, gare samyaros ukeT gacnobas.

saskolo eqskursiebSi xSirad gvxvdeba eqskursantebis mier

damoukideblad azrovnebis (muSaobis) elementi. gidi iZleva ra ZiriTad
ganmartebas obieqtis Sesaxeb, marto tovebs moswavleebs obieqtTan, raTa
maT damoukideblad gaiazron misi Rirsebebi, gaanalizon igi. es
erTgvari pedagogiuri procesis pirveli nawilia. meore nawili
warmoadgens eqskursantebisaTvis damoukidebeli dakvirvebisa da
analizis gakeTebis xelovnebasTan ziarebas. eqskursia Cvenebis xerxebis,
TvalsaCinoebis, Txrobis aqtiuri formebis meSveobiT xels uwyobs
eqskursantebis aqtivizacias.

aseTi seriozuli amocanebis gadawyveta moiTxovs gidisagan

profesionalizms, eqskursantisagan ki garkveul gamocdilebas, radgan
eqskursiaze pirvelad myofi turisti ver axerxebs yvelafris
adeqvaturad aRqmas, igi uyurebs obieqts, magram ver xedavs mas.

eqskursiis Sefasebis erT-erT kriteriums masSi monawileTa

aqtivoba warmoadgens. bevri ram aris damokidebuli gidis
organizatorul Tvisebebze. organizatoruli saqmianoba iwyeba gidis
mier jgufis gacnobidan da mTavrdeba maTTan damSvidobebiT.

gidis Sesavali sityva eqskursantebs aZlevs orientacias, Tu

rogoria eqskursiis Tanmimdevroba, ra Temebs ganixilaven eqskursiis
marSrutis dros, rogor uwyoben xels obieqtebi Temis gaSlas, rodis
aRwevs igi kulminacias da rogoria eqskursiis finali.

meTodurad gamarTuli eqskursia unda emsgavsebodes speqtakls,

romelSic aqtiurad monawileobs pedagogiuri procesi. rogorc
pedagogis, ise gidis saqmianoba aerTianebs sam etaps:

1. jgufisa da gidis momzadeba eqskursiisaTvis;

2. sakuTriv eqskursiis Catareba;

54
 3. eqskursiis Semdgomi muSaoba, rac saeqskursio masalis
ganmtkicebas Seexeba.

eqskursia aris gare samyaros Semecnebis procesi. es Semecneba

iwyeba uSualod mxedvelobiTi aRqmidan, roca adamiani pirvelad
dainaxavs obieqts, Semdeg mas ukavSirebs garkveul movlenas, faqts da
a.S. eqskursanti gonebis meSveobiT aRadgens warsulis an momavlis
suraTebs, adarebs sxva Zeglebs, akeTebs daskvnebs, e.i. azrovnebs
abstrahirebulad, anu erTi romelime STabeWdileba gadadis meore
STabeWdilebaSi. yvelaferi es moiTxovs gonebriv da nervul
daZabulobas. es daZabuloba bevrad metia, vidre bunebaSi gaseirneba an
dasveneba.

gidiunda iRvwodes, rom eqskursanti ara mxolod gaecnos obieqts,

aramed aRiqvas igi sworad da darCes masze obieqturi STabeWdileba.
eqskursants ar unda gauCdes eWvi, ratom aCveneben am obieqts da ara
sxvas, an darCes sxva azri aRniSnuli obieqtis mniSvnelobaze. am
procesSi udidesi mniSvneloba aqvs emociur momentebs. es xerxi
adamianis emociebze zemoqmedebisa farTod gamoiyeneba eqskursiaSi. gidi
mimarTavs xerxebs imoqmedos eqskursantTa grZnobebze da gamoiwvios
maTSi Txrobis meSveobiT sixarulis, aRfrTovanebis, aRSfoTebis da a.S.
grZnobebi.

3.2. eqskursiis funqciebi

3.2.1. eqskursiis propagandistuli funqcia

umTavresi funqcia, romelic eqskursias ekisreba aris qveynis

awmyosa da warsulis, misi kulturis, istoriis da RirsSesaniSnaobebis
propaganda, risTvisac igi iyenebs propagandistul teqnologiebs,
romelsac safuZvlad udevs mecnierulobis, samarTlianobis,
Tanamedroveobis, misawvdomobisa da damajereblobis principebi.
aRniSnuli principebis SemoqmedebiTi gamoyeneba mniSvnelovanwilad
gansazRvravs eqskursiis efeqturobas.

mecnierulobis principi mdgomareobs eqskursiis Sinaarsis

Tanamedrove mecnierebis miRwevebis gaTvaliswinebiT gadmocemaSi. ufro
zustad rom vTqvaT, eqskursia unda Catardes mecnieruli monacemebis
Sesabamisad da ara yurmokruli ambebis gadmocemiT. yvela faqti,
movlena, Teoriuli mosazrebebi da debulebebi unda gadmoices
mecnieruli monacemebis Sesabamisad. Sefasebebi, romlebic
gamomdinareoben aRniSnuli faqtebidan da movlenebidan, aseve unda
eyrdnobodes dargobrivi mecnierebebis miRwevebs. miuxedavad imisa, rom
eqskursia leqcia ar aris da masSi ar aris adgili movlenebisa da
faqtebis detaluri analizisaTvis, mainc gidis Txroba unda ijdes
mecnierulobis CarCoSi da mas mieces obieqturi Sefaseba.

55
 Tanamedroveobis principi gamomdinareobs saeqskursio masalis
dRevandelobasTan ucilobeli kavSiridan. TiToeuli eqskursia tardeba
konkretul droSi da konkretul adgilas, amitom igi unda asaxavdes
dRevandelobas, arsebuli situacias da mdgomareobas.yovelgvari
tyuili arsebuli mdgomareobis Selamazebisa, did zians ayenebs rogorc
eqskursias, aseve xels uwyobs gidisadmi undoblobis gaCenas.

misawvdomobis principi. eqskursiis warmateba mniSvnelovanwilad

damokidebulia imaze, Tu ramdenad gasagebad iqna
gadmocemulisaeqskursio masala, Tavisi SianaarsiT ramdenad iyo igi
gaTvlili mocemul auditoriaze. igulisxmeba turistebis
zogadsaganmanaTleblo done, cxovrebiseuli gamocdileba da
auditoriis mzadyofna masalis SesaTviseblad.

darwmunebis principi mniSvnelovania imiT, rom mis ostaturad

gamoyenebazea damokidebuli, irwmunes Tu ara turistebma gidis naTqvami.
daeWveba faqtiurad niSnavs miwodebuli informaciisadmi undoblobas.
darwmunebis gaZliereba SesaZlebelia faqtebis da magaliTebis
SerCeviT, risTvisac eqskursiamZRolebi iyeneben TvalsaCino Sedarebebs,
obieqtebis marjved SerCevis princips, darwmunebis mizniT axdenen
cnobili gamonaTqvamis, an citatis droulad moSveliebas, fotomasalis,
rukebis, sqemebis, dokumentebis demonstrirebas.

3.2.2. sainformacio funqcia

miuxedavad Temisa, nebismieri eqskursia Seicavs informaciul

xasiaTs, radganac eqskursiis meSveobiT xdeba informaciis gadacema.
informacia, romelic eqskursiis meSveobiT gadaicema, mravalferovania
da Seexeba mecnierebis sxvadasxva sferos da dargebs. ufro xSiria
eqskursiaSi arqeologiuri miRwevebis, sportsmenTa warmatebebis, qveynis
sameurneo da samecniero miRwevebis Sesaxeb saubari. magram eqskursiaSi
Zalian mcire adgili unda daeTmos saubars Cvenebis gareSe, ufro
zustad unda vyvebodeT mxolod imaze, rasac vaCvenebT. amitom
saeqskursio obieqtis gareSe ar unda arsebobdes saeqskursio Tema. ra
Tqma unda, eqskursia unda Seicavdes axal masalas, siaxleebs, magram es
imas ar niSnavs, rom eqskursiamZRolma eqskursiaSi Seitanos diliT
wakiTxuli, televiziiT gagebuli, an radioSi mosmenili masala.
eskursiaSi unda Sevides winaswar dagegmili da gadamowmebuli
informacia.

3.2.3. Tavisufali drois dagegmvis funqcia

eqskursia ganekuTvneba im tipis saqmianobas, romelsac safuZvlad

TviTganaTleba udevs. mudmivad izrdeba eqskursiis roli adamianTa im
kategoriaSi, romelsac ganaTlebis miRebis, axali kulturisa da ucnobi
qveynis gacnobis survili gaaCnia. axali kulturebi da qveynebi
56
kulturuli turizmis umTavresi motivaciaa. kulturuli turizmi ki
emyareba SemecnebiT eqskursiebs.

eqskursiebis garkveuli nawili warmoadgens SabaT-kviris (Week-

End) RonisZiebebs, rac TavisTavad Tavisufali drois gamoyenebis
funqciaa. codnis sistematuri xasiaTi, romelsac eqskursiis Sedegad
iReben turistebi, aris motivacia SabaT-kviris kulturulad gatarebisa.

uaRresad mniSvnelovania am mimarTebiT saeqskursio ciklebi,

romlebic iZleva saSualebas erTi kompaniis meSveobiT eqskursanti
daeswros erTi Temis sxvadasxva eqskursias. praqtikaSi
miRebuliaagreTve saabonento sistemis arseboba, romelic gamoiyeneba
turistuli kompaniebis mier garkveuli kategoriis mosaxleobisTvis
erTi Tematikis eqskursiebis winaswar dagegmil drois monakveTSi
Casatareblad.

3.2.4. kulturuli Tvalsawieris gafarToebis funqcia

es funqcia eqskursiis TviTmizani ar aris, magram umravles

SemTxvevaSi eqskursia am rols warmatebiT asrulebs. dmanisis, armazis,
vanis, an Zalisis arqeologiuri gaTxrebis daTvaliereba
warmoudgenlad efeqturad amaRlebs adamianis Sexedulebebs
saqarTvelos warsulze, Sesabamisad mis Tvalsawiers. am mizans
emsaxureba istoriuli, qalaqmcodneobiTi, literaturuli da kidev
mravali sxva saxis eqskursiebi.

teqnikur progresTan erTad SesaZlebelia eqskursiebSi

TvalsaCinoebis axali formebis danergva, kinofilmebisa da multimedia
proeqtoris saxiT, sawarmoo da xelovnebaTmcodneobiT eqskursiebSi
gamoCenil adamianebTan Sexvedrebis organizeba da a. S.

3.2.5. adamianTa interesebis formirebis funqcia

eqskursiebis meSveobiT adamianebi ara mxolod iZenen garkveul

codnas, aramed xdeba maTi interesebis fokusireba erT romelime
problemaze, dargze, mecnierebaze. romelime didi mwerlisadmi
miZRvnili literaturuli eqskursia xSirad gamxdara turistisaTvis am
mwerlis SemoqmedebiT dainteresebis mizezi. aseve SeiZleba iTqvas im
problemebze, romlebsac eqskursiis msvlelobisas Seexeba gidi da igi
xdeba moswavlisaTvis profesiis arCevis mizezi, mozrdilTaTvis
aRniSnuli TemiT maTi Semdgomi dainteresebis safuZveli.

yovel SemTxvevaSi, Tu eqskursiis Semdeg turistma miakiTxa

biblioTekas da waikiTxa axali literatura eqskursiaze mosmenili
Temis Sesaxeb, es ukve aris misi interesis formirebis funqcia. Tumca
unda aRiniSnos, rom aseTi SemecnebiTi eqskursiebi Cvens sinamdvileSi

57
Zalian cotaa da turistuli kompaniebis mizania maTi ara mxolod
ricxobrivad gazrda, aramed zrunva eqskursiebis Sinaarsze, maT
SemecnebiT Rirebulebaze.

saeqskursio meTodi

meTodi berZnuli sityvaa da gzas, kvlevisa da gadmocemis xerxs

niSnavs. es termini ixmareba ramdenime mniSvnelobiT:

1. meTodi - midgoma sinamdvilisadmi, bunebasa da sazogadoebaSi

mimdinare movlenebisadmi;

2. meTodi - Teoriuli kvlevis an praqtikuli miRwevis xerxi da

saSualeba;

3. meTodi - (filosofiuri mniSvnelobiT) Semecnebis saSualeba,

Sesaswavli sagnis gonebaSi warmosaxvis xerxi;

4. meTodi garkveulwilad aris mowesrigebuli saqmianoba.

logikis saxelmZRvaneloebSi meTodi ganixileba, rogorc masalis

subieqturi wesebis da kvlevis saSualebebis, konkretuli obieqtebis
Seswavlisa da miRebuli azrebis mowesrigebis erToblioba. meTodis
saSualebiT miiRweva ukeTesi xarisxis Sedegebi. adamianebi
TavianTsaqmianobaSi mraval da nairferovan meTodebs iyeneben. meTodebs
ZiriTadad sam kategoriad yofen:

1) dialeqtikuri meTodi, romelic nebismieri SemecnebiTi procesis

safuZvelia, miuxedavad kvlevis sferosa da xasiaTisa.
ZiriTadaddialeqtikiT aixsneba bunebaSi mimdinare procesebis
ganviTareba.
2) zogadi meTodebi, romelsac mecnierebis umravlesoba iyenebs:
analizi da sinTezi, induqcia da deduqcia, ganzogadoeba da
abstrahireba da a.S. maT aerTianebs formaluri logika
cnobilidan ucnobisaken gadasasvlelad.
3) kerZo meTodebi, romlebic mxolod konkretul
mecnierebaSigamoiyeneba da yvela konkretul mecnierebas Tavisi
konkretuli meTodi aqvs. aseTia saeqskursio meTodi.

moTxovnebi saeqskursio meTodisadmi aris Semdegi:

 gamoavlinos Sinagani kavSirebi calkeul movlenebsa da sagnebs

Soris;
 gansazRvros saeqskursio obieqtebSi da movlenebSi arsebiTi da
umTavresi da mis garSemo moaxdinos mTeli masalis koncentrireba.
 daakavSiros Sesaswavli masala adre SeswavlilTan, arsebul
codnasTan da gamocdilebasTan.

saeqskursio meTods gaaCnia ori principi:

58
 1. obieqtebis Seswavla adgilze, maTi mdebareobis Sesabamisad
(logikuri principi) da 2. maTi Cveneba moZraobaSi (motoruli principi).

amrigad, saeqskursio meTodi aris codnis gadacemis meTodi,

romlis safuZvelsac warmoadgens: TvalsaCinoeba, Cveneba da Txroba,
motoruloba, anu eqskursantebis gadaadgileba winaswar dagegmili
marSrutiT obieqtebis mdebareobis mixedviT maTi Seswavlis mizniT.
zemoaRniSnulidan gamomdinare SesaZlebelia davaskvnaT Semdegi:

• nebismier eqskursias safuZvlad udevs auditoriisaTvis codnis

gadacemis saeqskursio meTodi;
• Cveneba da Txroba - eqskursiis ZiriTadi elementebia:
• moZraoba (motoruloba) - aris eqskursiis erT-erTi niSani. sul
eqskursias eqvsi niSani gaaCnia.
• eqskursiis Catarebis meTodika aris meToduri xerxebis
erToblioba, romlis meSveobiT izrdeba eqskursiis efeqturoba.

meTodologia aris swavleba meTodis Sesaxeb, samecniero

SemecnebiTi moRvaweobis saSualebebis Sesaxeb. meTodologia ori
formiT gamoisaxeba: 1.normatiuli meTodologia (meToduri
rekomendaciebis gacema da normebis dadgena) da 2.gaweuli saqmianobis
aRwera (diskripciulimeTodologia)

3.5. eqskursia, rogorc sami komponentis urTierTmoqmedeba

nebismieri eqskursia ra Temazec ar unda iyos is, an ra formiTac

unda Catardes, warmoadgens sami komponentis urTierTmoqmedebis –
gidis, obieqtis da eqskursantis Sedegs.

aRniSnul urTierTmoqmedebaSi ZiriTadi aris Semadgenel

komponentTa aqtiuroba.swored am amocanis Sesrulebas
emsaxurebaeqskursiis ZiriTadi elementebi – Cveneba da Txroba. Cveneba
aerTianebs eqkursiaSi samive komponentis urTierTmoqmedebas.aq upriania
davsvaT kiTxva, Tu ra pirobebi zemoqmedeben aRniSnuli sami komponentis
aqtiurobaze.

aseT pirobad pirvel rigSi unda davasaxeloT Cveneba,

romlissrulyofazec unda imuSaos meTodikam. meTodika ki saWiroa
Cvenebisa da Txrobis xerxebis dasaxvewad. aseve SeuZlebelia mivaRwioT
aqtivizaciaskargad Sesrulebuli individualuri teqstisa da
daxvewili teqnologiuri rukis gareSe.

sam komponents Soris kavSiri SesaZlebelia sqematurad

gamovsaxoT samkuTxedis saxiT:

59
 a g

sadac a = eqskursantebs;

b = gids;

g = saeqskursio obieqts.

praqtikaSi gvxvdeba am sami komponentis urTierTmoqmedebis

gansxvavebuli formebi. gansxvavebulia TiToeuli komponentis ara
mxolod roli, aramed aqtiuroba, rac gavlenas axdens eqskursiis
efeqturobaze.

sami komponentis praqtikuli urTierTmoqmedeba aris Cvenebis

safuZveli, ufro zustad saeqskursio analizSi Cveneba aris gidis,
eqskursantis da obieqtis urTierTmoqmedebis Sedegi.

TavisTavad dakvirveba, Seswavla da kvleva ar SeiZleba daviyvanoT

mxolod gidis, eqskursantis da obieqtis urTierTmoqmedebamde, radgan
obieqts eqskursantebi aRiqvamen mxedvelobiT, smeniT, SexebiT da
suniT.ganvixiloT xuTi sqemis saSualebiT gidis, eqskursantis da
obieqtis urTierTmoqmedebis ZiriTadi formebi. am sqemebSi saxezea
Tavidan saeqkursio situaciis gamoCena, Semdeg ise gaZliereba, rom
eqskursantebis mier miRebuli STabeWdileba xdeba ufro Rrma da
qmediTi.

ganvixiloT variantebi, sadac sami komponentis gaaqtiurebis

xarisxi TandaTan maRldeba da Sesabamisad Zlierdeba saeqskursio
situacia, icvleba urTierTdamokidebuleba komponentebs Soris. sqema #
1

obieqtTan
dakavSirebuli
istoriuli da gidi
eqskursanti
sxva cnobebi

gidis winaSe dgas amocana gadaxedos sakuTar codnas Tanaxmad

eqskursantebis kategoriisa. yuradReba misaqcevia rogorc
eqskursantebis codnis doneze, aseve saCvenebeli ZeglebisTvis
saeqskursio analizis siRrmeze. pirvel sqemaze gadmocemulia
situacia, roca sami komponentidan aqtiuria mxolod pirveli – gidi.
Zegli gauanalizebelia, eqskursanti – pasiuria.

obieqti
codna gidi
60
 eqskursanti

sqema # 2

meore stadiaze eqskursiis winaSe dasmuli amocana ufro

rTuldeba. am stadiaze gidi Tavis codnas eqskursantebs obieqtis
pasiuri CvenebiT gadascems.

obieqti
codna gidi

eqskursanti

meTodika

sqema # 3

# 3-e sqemaze gidi ufro aaqtiurebs Cvenebas. Cndeba eqskursantTa

gaaqtiurebis pirveli niSnebi. is cdilobs meTodikis gamoyenebas.

sqema # 4

obieqti
codna gidi
eqskursanti

meTodika

meTodi

am stadiaze Cndeba Cvenebisa da Txrobis xerxebis gamoyenebis

SesaZlebloba. iqmneba saeqskursio situacia. izrdeba gidis roli.

sqema # 5

obieqti

gidi

eqskursanti

meTodi meTodika meTodologia

61
 am SemTxvevaSi Cveneba da Txroba xdeba ufro srulyofili.
aqtiuria eqskursanti. igi ara mxolod aRiqvams obieqts, aramed
imaxsovrebs mas, aanalizebs miRebul informacias. aq samive komponenti
aRwevs maqsimalur aqtivizacias. aqtiurad muSaobs saeqskursio
meTodi, meTodika da meTodologia.

ganvixiloT cal-calke samive komponenti:

gidi. xuTive sqemaze gadmocemulia eqskursiis ganviTarebis

sxvadasxva stadiebi. magram imisaTvis, rom Tvali gavadevnoT eqskursiis
ganviTarebis process, unda gavaanalizoT Tu rogor xdeba samive
komponentis gaaqtiureba. magaliTad, pirvel sqemaze gidi gamoiyureba
rogorc leqtori, romelic gadmoscems saeqskursio Temas, magram yveba
obieqtis moSveliebis gareSe.

meore sqemazec gidi isev leqtoris rolSia, magram igi iyenebs

saeqskursio meTods Txrobas amagrebs argumentebiT, ramdenadme
Zlierdeba TvalsaCinoebis roli.

mesame sqemaze gidi isev leqtoris rolSia, magram mis metyvelebaSi

ukve Cndeba Txrobis pirveli xerxebi. zogjer sityvieri argumentebis
nacvlad Cndeba mxedvelobiTi demonstraciis niSnebi, riTac auditorias
miewodeba ori saxis –sityvieri da mxedvelobiTi mtkicebulebani. am
SemTxvevaSi gidi pirvelad gvevlineba obieqtis demonstratoris rolSi.

meoTxe sqemaze gidi ukve aRar aris leqtori. misi metyveleba da

mxedvelobiTi mtkicebulebani winwamoweuli debulebebis mimarT
(Cveneba) erTmaneTSi cvlian adre dakavebul adgilebs. ZiriTadad
mamoZravebel Zalas, meqanizms, romelic uzrunvelyofs gidis mier
SemoTavazebuli masalis aRqmas, warmoadgens obieqtis Cvenebis meToduri
xerxebi. maT am stadiaze ukve iyenebs gidi, romelic leqcias eqskursiad
aqcevs.

mexuTe sqemaze gidi sruliad gansxvavebulia leqtorisagan, mas

gaaCnia gidis yvela Tviseba, saeqskursio Temis Sesabamisad
auditoriamde dahyavs sakuTari codna, risTvisac maqsimalurad iyenebs
Cvenebis xerxebs, rogorc TvalsaCinoebas. Txroba mTlianad emorCileba
Cvenebas da meorexarrisxovan rols asrulebs. igi mxolod saCvenebeli
obieqtebis komentirebiT Semoifargleba.

gids, rogorc misi monaTesave profesiis adamianebs: leqtorebs,

propagandistebs, informatorebs SesaZlebelia hqondeT erTgvarovani
damokidebuleba auditoriisadmi: informatoris pozicia, komentatoris
pozicia, aRqmisa da Semecnebis procesis xelmZRvanelis pozicia.
TiToeuli eqskursiaaris zemoTaRniSnuli poziciebis erToblioba da
maTi gamoyeneba, Tanaxmad gansaxilveli masalisa, dasaxuli amocanebis
da codnis Sesabamisaddamokidebulia gidis profesionalizmze.

62
 obieqti. eqskursiis efeqturoba garkveulwilad damokidebulia
obieqtze. igi unda SeirCes gansakuTrebuli ganxilvisa da analizis
Semdeg. uaRresad mniSvnelovania obieqtebis Tanmimdevrulad
Cveneba,Cvenebis meTodikis SemuSaveba da gidis unar-Cvevebi, rac mis
profesionalizmze miuTiTebs.

gidis erT-erTi ZiriTadi amocanaa Txrobisa da meToduri xerxebis

meSveobiT `aalaparakos" obieqti.
am amocanis Sesasruleblad eqskursiamZRolebma unda
warmoadginon obieqtis buneba da xasiaTi, mniSvneloba da daniSnuleba.
Tanamedrove obieqtis Cvenebis Taviseburebani isaa, rom mis Sesaxeb
informacias eqskursanti flobs da isic iseve monawileobs Tanamedrove
cxovrebaSi da Sesabamisad movlenis Tvalmxilveli da monawilea.
Tanamedroveobis Cveneba ar unda gadaizardos leqciaSi, es unda iyos
argumentirebuli, damajerebeli da cocxali emociuri Txroba.

yvela SemTxvevaSi obieqti ar unda iqces im Ruzad, romelzec

turistebs aCereben da igi ar unda iyos mxolod mizezi romelime Temis
gamocnobisaTvis. magaliTad, vakis parkis Cvenebisas gidi iwyebs
sityvebiT: `Tqvens winaSea dedaqalaqis udidesi parki, romelic nimuSia
Tbilisis mwvane samoslisa. dedaqalaqis gamwvaneba"……da iwyebs Txrobas
Tbilisis gamwvanebis sakiTxebze. ra Tqma unda Tbilisis mcenareuli
safari da gamwvanebis sakiTxebs vakis parkSi aucileblad unda SeexoT,
magram ar unda dagvaviwydes, rom saCvenebeli obieqtia Tavad parki,
romlis magaliTzec unda SevZloTYgamwvanebaze Txroba.

gidis amocanaa eqskursantis mexsierebaSi CaibeWdos obieqti,

gaaqtiuros misi yuradReba. magaliTad, foTis navsadguris Cvenebisas
TavisufladSesaZlebelia turistebs mivmarToT sityvebiT: `aqedan
SesaniSnavad Cans navsadguris akvatoria, aba gavadevnoT Tvali da
davakvirdeT ra gemebi dganan navsadgurSi? ra teqnikas xedavT aq? rogor
moZraobs teqnika?~. aseTi xerxi xels uwyobs obieqtis gaaqtiurebas.
obieqtze mizanmimarTuli dakvirveba, romelic efuZneba
eqskursantebisaTvis amocanis dasmis meTodur xerxs, xels uwyobs
obieqtis gaaqtiurebas. amasTan erTad, eqskursantebis mier gamovlenili
detalebi da maxasiaTeblebi gamoiyeneba gidis mier, rogorc
mxedvelobiTi mtkicebuleba.

am SemTxvevaSi obieqtis aqtivizaciis miRweva SesaZlebeli xdeba

gidis profesionalizmis wyalobiT. sakmarisi ar aris mimarTuleba
mivceT turists dasakvirveblad, saWiroa turisti daakvirdes obieqts
ise, rom SeZlos misi srulyofilad aRqma.
eqskursanti mTlianad damokidebulia eqskursiamZRolze. Tavisi
TxrobiT obieqtisa da masTan dakavSirebuli movlenebis Sesaxeb gidi
zemoqmedebs eqskursantebze, exmareba maT dainaxon obieqti ise, rogorc
TviT gidi xedavs.
63
 gidi xelmZRvanelobs obieqtze dakvirvebas, risTvisac iyenebs
gansxvavebul meTodur xerxebs: amocanis dasmis, lokalizaciis,
gamomsaxvelobiTi analogiebis, masalebisa da STabeWdilebebis
dagrovebis da a.S. xerxs.
gidi iyenebs analizs, sinTezisa da abstrahirebis meTods,
gamoyofs obieqtis gansakuTrebul nawils da aqcevs mas dakvirvebis
obieqtad. eqskursantebs gadaecema gidisagan codna pedagogiuri,
aRmzrdelobiTi da saganmanaTleblo elementebis gaTvaliswinebiT. es
elementebi Tan axlavs nebismier eqskursias.
gidis aqtiuroba uaRresad mniSvnelovania eqskursiaSi. mxolod
mas SeuZlia gaaqtiuros eqskursanti da `aalaparakos" obieqti.
eqskursantis gaaqtiurebaSi mniSvnelovan rols asrulebs gidis mier
misi pirovnebis gaTvaliswineba. is faqti, rom turisti cxovrobs
Tanamedrove cxovrebiT, flobs garkveul informacias da gaaCnia codna,
ra Tqma unda eqskursiamZRolma winaswar unda gaiTvaliswinos. sakuTari
codniT Tavi ar unda gadaametos da iyos darwmunebuli imaSi, rom mis
mier miwodebuli masala SesaZloa ukve nacnobi iyos turistisaTis.
mniSvnelovania is faqti, rom gamomdinare eqskursantis codnidan,
romelsac is ukve flobs, avagoT Cveni Txroba da mivawodoT is axali
informacia,romelic Seavsebs mis Sexedulebas saganze, obieqtze, masTan
dakavSirebul movlenaze.am mizniT gidi iyenebs dakvirvebis, Seswavlisa
da kvlevis meTodur xerxebs:
dakvirveba – aris eqskursantis aqtiurobis pirveli safexuri, romelic
moyveba xolme obieqtisaTvis iseT mzeras, roca eqskursanti amCnevs da
aRiqvams mis calkeul detalebs da nawilebs. eqskursants unda gaaCndes
dakvirvebis unari, rom man SeZlos dainaxos da AaRiqvas es detalebi.
Seswavla – aris eqskursantis aqtiurobis meore ufro maRali safexuri.
Seswavla dakvirvebis iseTi formaa,roca damkvirvebels surs miiRos
ufro detaluri informacia obieqtis, misi daniSnulebis, struqturisa
da mniSvnelobis Sesaxeb. zogjer termins `Seswavla" raime obieqtis
safuZvliani gacnobis mizniTac xmaroben.
kvleva – aris eqskursantis aqtivobis mesame, yvelaze maRali safexuri.
am SemTxvevaSi eqskursanti winaswar dadgenili sqemiT miznobrivad
Seiswavlis obieqtis calkeul Tvisebebs, raTa miiRos pasuxi misTvis
saintereso sakiTxze, movlenaze, faqtze.
esqkursantebisaqtivizacia mniSvnelovani problemaa da obieqtisa da
gidis aqtivobasTan erTad eqskursiis efeqturobis safuZvelia.

davaleba: moipoveT internetiT nebismieri eqskursiis marSruti da

saCvenebeli obieqtebi da SeecadeT Tqven TviTon daweroT eqskursiis
Sesavali da daskvna.

64
sakontrolo kiTxvebi:

1. daaxasiaTeთ eqskursiis arsi da mniSvneloba turizmSi

2. CamoayalibeT Tqveni Sexeduleბa eqskursiis saxeebze
3. daaxasiaTeT eqskursiis damaxasiaTebeli niSnebi
4. naTlad CamoayalibeT eqskursiis funqciebi
5. ra aris საeqskursiო meTodi?

65
 Tavi IV. gidis mier eqskursiis momzadeba

meoTxe TavSi ganxilulia Semdegi sakiTxebi: axali eqskursiis

momzadebis etapebi; saCvenebeli obieqtebis SerCeva; saCvenebeli obieqtis
baraTi; masalebis moZieba saeqskursio obieqtebis Sesaxeb; saeqskursio
teqstis momzadeba.

Tanaxmad arsebuli praqtikisa, eqskursias amzadeben turistul

kompaniaSi. axali eqskursiis damuSavebas esaWiroeba saeqskursio
biuroSi momuSave gidi-eqskursiamZRolebi. sasurvelia, rom axali
eqskursiis dasamuSaveblad Sedges gidebis jgufi 4-6 kacis
SemadgenlobiT. eqskursiis momzadebisaTvis dro SeiZleba 6-Tvidan erT
wlamde periods moicavdes. eqskursiis mosamzadebel jgufs unda hyavdes
xelmZRvaneli, romelic Tanabrad anawilebs mosamzadebel samuSaoebs
jgufis TiToeul wevrze, maTi midrekilebebisa da SesaZleblobebis
gaTvaliswinebiT.
axali eqskursiis mosamzadeblad saWiroa Semdegi etapebis
sisruleSi moyvana:
1) masalebis, romlebSic Sedis arsebuli literaturis: wignebis,
perioduli literaturis (Jurnal-gazeTebi) da saarqivo masalebis
moZieba/damuSaveba;
2) eqskursiaSi CasarTveli muzeumebis masalebis gacnoba da Seswavla;
3) saeqskursio obieqtebis SerCeva (es yvelaze xangrZlivi etapia).
eqskursiis momzadebisas saWiroa, Tavdapirvelad moiZios, rac
SeiZleba meti SesaZlo obieqti, raTa eqskursiis marSrutis
dadgenisas gakeTdes Tavisufali arCevani;
4) saeqskursio baraTis Sedgena TiToeul obieqtze, romlic Seicavs
Semdegi Sinaarsis masalebs:
a) obieqtis daxasiaTeba, misi Rirsebebi, avtori da sruli istoria;
b) rekomendaciebi, Tu romel eqskursiaSi SeiZleba obieqtis
CarTva;
g) obieqtis daTvalierebis zusti vadebi (rodis ixsneba, rodis
ixureba, Rirebuleba, daTvaliereba, sakontaqto piri);
5) saeqskursio marSrutis Sedgena: eqskursiamcodneobaSi arsebobs
ramdenime xerxi marSrutis Sesadgenad:
a) qronologiuri, romelic gulisxmobs obieqtebis SerCevis wess
maTi siZvelis mixedviT;
b) geografiuli, romlis drosac obieqtebi SeirCeva siaxlovis
principiT;
6) obieqtis Semovla - saWiroa maTi mniSvnelobis dadgenis mizniT da
imis gansazRvravad, Tu rogor unda CaerTos zogierTi maTgani
eqskursiaSi;
7) eqskursiis saboloo miznis gansazRvra.gamomdinare saCvenebeli
obieqtebis Sinaarsidan, aucileblad unda dadgindes eqskursiis
Tema da mizani;

66
8) saeqskursio teqstis momzadeba. pirvelad dgeba didi saeqskursio
teqsti, romelic Seicavs eqskursiis Temis detalur gadmocemas.
aseT teqsts biuros teqsti ewodeba;
9) TvalsaCinoebis – "eqskursiamZRolis CanTis" dakompleqteba. es
aris fotomasala an TvalsaCinoeba, romelsac eqskursiis
msvlelobisas vaCvenebT turistebs;
10) eqskursiis Catarebis meToduri xerxebis gansazRvra TiToeuli
obieqtis mixedviT, Tu ra Cvenebis, an Txrobis xerxs gamoiyenebs
eqskursiamZRoli;
11) eqskursiis teqnologiuri rukis Sedgena;
12) eqskursiis individualuri teqstis Sedgena teqnologiuri rukis
mixedviT, romelic gacilebiT ufro mcirea, vidre biuros teqsti;
13) teqstisa da teqnologiuri rukis licenzireba (licenziis
ararsebobis SemTxvevaSi SeTanxmeba mrCevelTa sabWosTan);
14) sacdeli eqskursiis Catareba.
axali Temis mosamzadeblad saWiroa Sedges literaturis nusxa,
romelSic Seva wignebi, statiebi, periodul literaturaSi
gamoqveynebuli masalebi.

4.1. saCvenebeli obieqtebis SerCeva

obieqtebis saCveneblad SerCeva mniSvnelovani procesia da igi

moiTxovs gansakuTrebul yuradRebas. SemoqmedebiTma jgufma saCvenebeli
obietebis SesarCevad unda gansazRvros kriteriumebi. pirveli kiTxva,
romelic unda daisvas savaraudo obieqtis mimarT, aseTi unda iyos:
“visTvis SeiZleba saintereso iyos es obieqti?” ra Tqma unda arsebobs
obieqtebis nusxa, romelic gansjas ar eqvemdebareba. upirveles yovlisa
esaa iuneskos nusxaSi Setanili msoflio memkvidreobis Zeglebi,
saqarTvelos prezidentis brZanebulebiT, an sxva kanonqvemdebare
aqtebiT gansazRvruli Zeglebi, romlebic erovnuli mniSvnelobis
memkvidreobad aris miCneuli. romeli Zegli unda Sevides saeqskursio
marSrutSi da romeli ara, es Zneli gadasawyvetia.
arsebobs saeqskursio obieqtebis Sefasebis germanuli sistema: igi
ekuTvnis msoflios erT-erT uZveles da turistuli gzamkvlevebis
saukeTeso gamomcemels – bedekers (Baedeker). misma damaarsebelma karl
bedekerma 1828 gamosca pirveli gzamkvlevi – mogzauroba rainze –
maincidan kiolnamde. Jak ofenbaxis operetis “parizis cxovrebis” ("La
Vie Parisienne")libretos Targmanis inglisur gamocemas wamZRvarebuli
aqvs Semdegi sityvebi: "Kings and governments may err but never Mr.
Baedeker"(`mefeni da mTavrobebi SeiZleba Secdnen, magram b-ni bedekeri ki
ara~), rac karl bedekeris gamocemaTa mecnierulobaze da sizusteze
miuTiTebs.
bedekeris gamocemam germaniaSi daamkvidra RirsSesaniSnaobaTa
Sefaseba varskvlavebiT, romlis Tanaxmad atraqciebi 1, 2 da 3
varskvlaviT fasdebian. umaRlesi sami varskvlavi aqvT miniWebuli
67
iuneskos nusxaSi Sesul germanul Zeglebs, ori varskvlavi mniSvnelovan
erovnul Zeglebs, landSaftebs, qalaqebs. danarCeni RirsSesaniSnaobebi,
romlebic saerTaSoriso turistul marSrutebSia Sesuli, erTi
varskvlaviT fasdeba.
Cven ar vamtkicebT, rom es saukeTeso magaliTia da saqarTveloSic
unda iqnas gaziarebuli, magram, saWiroa Cvens qveyanaSic arsebobdes
erovnuli nusxa im RirsSesaniSnaobebisa, romlebic SeTavazebuli iqneba
ucxoeli turistebisaTvis, rom amiT maTTvis gaTvaliswinebuli
programa diletantebis gadawyvetilebebisa da SemTxveviTobebisagan
davicvaT.

TiToeul saeqskursio obieqtTan dakavSirebiT turistul

kompaniaSi unda arsebobdes e.w. saeqskursio obieqtis baraTi, romelsac
gidebi avseben da sistematurad anaxleben. qvemoTmoyvanili baraTi unda
Seivsos konkretul obieqtebze. ecadeT davaleba ise gadainawiloT, rom
maqsimalurad moicvaT is obieqtebi, romlebic saswavlo eqskursiisTvis
dagWirdebaT.

saeqskursio obieqtis baraTi

obieqtis foto
1. obieqtis saxeoba `Zegli, brZolis adgili, obeliski, qandakeba da
a.S.`
2. obieqtis zusti saxelwodeba `pirveladi da Tanamedrove,
zedwodeba, romliTac is cnobilia xalxSi~

3. istoriuli movlena, faqti, romelic dakavSirebulia obieqtTan

`movlenis TariRi~;
4. obieqtis adgilmdebareoba, misi safosto misamarTi da rekvizitebi,
daSoreba uaxlesi dasaxlebuli punqtidan, an sxva cnobili
obieqtidan
5. obieqtis detaluri aRwera ~avtori, TariRi, ra masalisganaa
damzadebuli, memorialuri warweris teqsti` obieqtis daxasiaTeba
6. monacemebi obieqtis Sesaxeb: bibliografia, literatura, sadac
obieqtia aRwerili, saarqivo masalebi, zepiri gadmocemebi
7. obieqtis mdgomareoba `rogor aris igi Senaxuli~ - bolo
restavraciis, an remontis TariRi;
8. Zeglis dacva da usafrTxoeba;
9. rekomendaciebi, Tu romel eqskursiaSi SeiZleba misi gamoyeneba;
10. Sevsebis TariRi da Semdgenlis saxeli da gvari.

4.2. informaciis mopoveba da ganawileba (Temis Sesaswavlad

saWiroa internetis gamoyeneba)

rodesac viwyebT saeqskursio teqstisaTvis masalebis mopovebas,

Tavdapirvelad vadgenT masalebis tipologias. mosapovebeli masalebi
68
SesaZlebelia iyos, rogorc saarqivo, samuzeumo, perioduli
literaturidan, wignebidan, ise internet-wyarodan. am SemTxvevaSi
saCvenebeli obieqtebi pirobiTad SeiZleba cnobil da naklebad cnobil
obieqtebad davyoT.

cnobil da popularul obieqtebze Sesabamisad bevri informacia

arsebobs da problemas informaciis daxarisxeba warmoadgens. aq dRis
wesrigSi dgeba mTavari da meorexarisxovani masalebis gadarCevis
sakiTxi. es urTulesi proceduraa, radgan Semsrulebeli sakuTar Tavze
iRebs pasuxismgeblobas mianiWos konkretul informacias vargisianobis
xarisxi. informaciis moculoba gonivrulad zomieri unda iyos.
masalebi ar unda Seicavdes dublirebul informacias. amasTanave,
masala unda iyos gadamowmebuli da sando.

meore SemTxvevaSi, roca naklebad cnobil saeqskursio obieqtze

xdeba informaciis Segroveba, problemas informaciis simwire
warmoadgens. aris SemTxvevebi, roca obieqti sainteresoa, turistuli
TvalsazrisiTmniSvnelovania, magram informacia mis Sesaxeb TiTqmis ar
arsebobs. saWiroa, TiToeul gids gaaCndes gamocdileba informaciis
moZiebaSi. mas aucileblad unda hqondes saZiebo sistemebSi muSaobis
unar-Cvevebi. gids unda SeeZlos sxvadasxva wyarodan saWiro masalis
moZieba. modiT, SevecadoT erTad SeviswavloT ramdenime wyaro da maTi
monacemebi.

rogor moviZioT saWiro wigni da perioduli literatura?

saqarTveloSi yvelaze didi biblioTeka gaxlavT ilia WavWavaZis
saxelobis saqarTvelos parlamentis erovnuli biblioTeka. SevideT mis
veb-gverdze: www.nplg.gov.geda vnaxavT, rom saqarTvelos parlamentis
ilia WavWavaZis saxelobis erovnuli biblioTeka aris saqarTvelos
ZiriTadi samecniero biblioTeka, romelic gansakuTrebuli
saxelmwifoebrivi mniSvnelobis gamo eqvemdebareba saqarTvelos
parlaments. igi warmoadgens saqarTvelos mTavar saxelmwifo
wignsacavs, qarTuli nabeWdi erTeulis depozitariums, kulturul-
saganmanaTleblo, erovnuli bibliografiis, sainformacio da
sabiblioTeko-meTodur centrs. biblioTeka daarsebulia 1846 wels, mas
hyavs 45 450 mkiTxveli, romelsac emsaxureba 476 TanamSromeli.
biblioTekis fondebSi inaxeba 3,641.456 erTeuli wigni, 233.383 wliuri
kompleqti Jurnali; 55.124 wliuri kompleqti gazeTi, 96.610 erTeuli
noti, 23.992 cali gramfirfita. es STambeWdavi cifrebi sakmarisia
imisaTvis, rom irwmunoT misi masStabi. maS, rogor vipovoT am
biblioTekaSi daculi masalebidan CvenTvis saWiro informacia?

saqarTvelos erovnuli biblioTekis wignebis fondSi sasurvel

Tematikaze wignis sapovnelad Cven unda gagvaCndes winaswar dasaxuli
mizani. magaliTisTvis avirCioT SesaniSnavi qarTuli Zegli – gonios
cixe da mas mivuZRvnaT am paragrafis yvela saZiebo sakiTxi. gidis
pirveli nabiji am SemTxvevaSi aris erovnul biblioTekaSi daculi
69
wignebis moZieba. gTavazobT erTad gaviaroT saZiebo gza erovnuli
biblioTekis veb-gverdze, risTvisac upirveles yovlisa, biblioTekis

saitis misamarTis -www.nplg.gov.ge internetSi SeyvaniT kompiuteris

ekranze gamoviyvanT biblioTekis veb-gverdis mTavar gverds. aRniSnuli
gverdis zeda marjvena kuTxeSi aris saZiebo fanjara (fanjris advilad
sapovnelad ixile isari), romelSic qarTuli SriftiT vwerT CvenTvis
saintereso saZiebo sityvas - gonios cixe. ai ra miviReT ekranze:

Ziebam mogvca 1530 Sedegi. pirveli monacemi exeba nabeWd wignebs. vnaxoT
ramdeni wignia biblioTekaSi gonios cixeze:

aRmoCnda, rom gonios cixesTan dakavSirebiT 20 wignia daculi erovnul

biblioTekaSi. naxeT, rogoraa isini aRwerili: pirvelad gadmocemulia wignis

70
saxelwodeba, gamocemis weli da gverdebi, sadac gonios cixis Sesaxebaa
informacia daculi, Semdeg mocemulia wignis Sinaarsis mokle anotacia.
amdenad, advilad akeTebT Seucdomel daskvnas – gWirdebaT, Tu ara es wigni.

gidis Semdegi aqtivoba iqneba saqarTvelos kulturuli memkvidreobis

dacvis erovnuli saagentos saiti, romelic xuroTmoZRvrebis Zeglebzea
orientirebuli: http://www.heritagesites.ge/. am veb-gverdze saZiebo fanjaraSi isev
gonios cixes vwerT da viRebT or mniSvnelovan Sedegs:

orive informacia friad mniSvnelovania gidisTvis. maTi

daxmarebiT gidi ara marto Seiswavlis gonios muzeums, aramed axdens
sakuTari saeqskursio masalis koreqtirebas imis gaTvaliswinebiT, Tu
ra informacias awvdian turists muzeumSi da ra gansxvavebuli
informaciis miwodeba SeuZlia mas aRniSnul obieqtze. eqskursiis
(saeqskursio turis) gamarTulad Catarebis erT-erTi pirobaa – ar
moxdes informaciis gauTavebeli dublireba sxvadasxva daniSnulebis
gidebis mier. Tu gidebi mogzaurobis dros icvlebian (an samuzeumo da
saqalaqo eqskursiebis gidebis SemTxvevaSi) da sxvadasxva marSrutze
erTi da igive masalas awvdian turists, aman SeiZleba turistebis
ukmayofileba gamoiwvios. amitom gidma, romelic saqarTvelos masStabiT
atarebs eqskursias da mis turSi gonios cixec Sedis, unda icodes ra
informacias awvdis turists muzeumis gidi da rogor gaagrZelos da
gaamdidros misi monaTxrobi TviTon.

specializirebuli saitebis codna aucilebelia da maTi gamoyeneba

gids unda SeeZlos Tematuri principiT. magaliTad, Tu gvainteresebs
moqmedi eklesia, maSin upriania,vnaxoT sapatriarqos veb-gverdi
http://www.patriarchate.ge/, romelsac gaaCnia CamonaTvali eklesia-
monastrebis aRwerilobebisa.

71
 garda amisa, gidisTvis mniSvnelovania icnobdes saits:
http://saunje.ge/ aq bevri mniSvlnelovani informaciaa qarTul Zeglebze da
maT Soris gonioze:

aRniSnul veb-gverdze gids saSualeba aqvs moipovos suraTebi

gonios cixis Sesaxeb, aseve gaecnos rubrikas foto-galereaSi. garda
amisa, saZiebo sistema www.google-sac aqvs suraTebis Ziebis sistema,
romlis daxmarebiT gidma SeiZleba moipovos misTvis sasurveli
suraTebi sasurveli obieqtis Sesaxeb.

4.3. saeqskursio teqstis momzadeba

turistul kompanias, an saeqskursio biuros unda gaaCndes biuros

teqsti, xolo gids – individualuri. Tumca arc erTi normatiuli aqti
ar aregulirebs saeqskursio teqstisadmi wasayenebel moTxovnebs.
sabWoTa periodSi arsebobda saeqkursio teqstisadmi ori gansxvavebuli
midgoma:

1. saeqskursio biuroebs unda hqondaT e.w. biuros teqsti, romelic iyo

masalebis nakrebi, xolo gidebs gaaCndaT individualuri teqsti,
romelic saeqskursio marSrutis TanxvedriT iwereboda.

2. `inturistis” midgoma iyo gansxvavebuli. am koncefciis Tanaxmad,

yvela gids erTi teqstiT unda elaparaka, teqsti ki moskovSi
mtkicdeboda!

ra SeiZleba ewodos aseT midgomas? gids ver andobdnen teqstis

Sinaarsze muSaobas, is mxolod sxvisi dawerilis dazepirebuli teqstiT
72
atarebda eqskursias, rac sruliad gamoricxavs gidis individualobas.
garda imisa, rom es iyo centralizebuli saxelmwifos maxinji
gamovlineba, igi aCvevda adamians, am SemTxvevaSi gids, sxvisi azris
uyoymanod gaziarebas, yovelgvari kritikisa da gansjis gareSe sxvisi
azrebiT muSaobas.

istoriuli gamocdileba gvaswavlis, rom warsulidan mxolod

saukeTeso unda aviRoT da ganvaviTaroT, xolo mankieri gamocdileba
uarvyoT. amJamad turistuli kompaniebi yalibdebian, rogorc
organizaciebi da maTTan erTad yalibdeba wesebi da moTxovnebi
eqskursiebisadmi. amitom upriania, rom SemuSavebul iqnas saeqskursio
teqstis momzadebis iseTi meTodika, romelic uzrunvelyofs eqskursiis
maRal doneze Catarebas. zemoTqmulidan SesaZlebelia davaskvnaT
Semdegi:

 turistul kompaniaSi unda arsebobdes saeqskursio teqsti,

gajerebuli masalebiT, romelic aucilebeli da sakmarisia
eqskursiis mosamzadeblad da Casatareblad;
 TiToeul saeqskursio marSrutze gids unda gaaCndes sakuTari
individualuri teqsti im konkretul enaze, romelzec atarebs
eqskursias;
 SesaZlebelia saeqskursio teqstis gunduri principiT Sedgena da
sasurvelia eqspertis, an eqspertTa mier misi recenzireba.

gidi unda iyos inteleqtualuri pirovneba, romelsac Seswevs

saeqskursio teqstis damoukideblad Sedgenis unari. saeqskursio
teqsti unda misdevdes eqskursiis teqnologiur rukas da
moculobiT unda Seesabamebodes teqnologiuri rukis mesame da
meoTxe grafebs: `saeqskursio obieqti” da `Cvenebis dro”.
saeqskursio teqsti unda SemuSavdes im enaze, romelzec
ganzraxulia eqskursiis Catareba. teqsti unda iyos sametyvelo
eniT dawerili, yovelgvari rTuli Tanwyobili, an qvewyobili
winadadebis gareSe. dauSvebelia grZeli, mravalfardovani
sityvebiT gajerebuli, an orazrovani winadadebebiT metyveleba.

sakontrolo kiTxvebi:

1. daaxasiaTeT axali eqskursiis mosamzadebeli etapebi

2. rogor unda SevarCioT saeqskursio obieqti?
3. SeadgineT TqvenTvis nacnobi saeqskursio obieqtis baraTi
4. rogor unda moviZioT saeqskursio obieqtze internetiT masalebi?
5. rogor warmomidgenia individualuri teqsti?
davaleba: dawereT esse: `saeqskursio obieqtebi mSobliur mxareSi”
(zemoaRniSnuli saeqskursio obieqtis baraTis mixedviT detalurad
aRwereT da daaxasiaTeT sakuTari soflis, dabis, qalaqis, an sxva
dasaxlebuli punqtis RirsSesaniSnaobebi)

73
Tavi V. eqskursiamZRoli/gidi – moTxovnebi profesiisadmi

mexuTe TavSi ganxilulia Semdegi Temebi: gidis pirovneba, moTxovnebi

profesiisadmi, gidis unarebi, `Sinagani biblioTeka”, sagnobrivi
kompetenciebi; gidis garegnoba, Cacmuloba, kontaqti turistebTan.
kulturuli memkvidreobis dacva

5.1 gidis pirovneba, moTxovnebi profesiisadmi, gidis unarebi

gidi _ istoria da terminis definicia

“visac ar SeuZlia Rimili, ar unda wamoiwyos biznesi”.

(Cinuri andaza)

gidoba aris saqmianoba, romliTac amJamad umetesad qalebi arian

dakavebulebi. Tumca es yovelTvis ase ar yofila, antikur xanaSi gidebi
ZiriTadad mamakacebi iyvnen. maT Semomtareblebi ewodebodaT da hqondaT
cudi reputacia. amis mizezi iyo is, rom istoriul TqmulebebSi maT
saxels aRmaSfoTebeli ambebi ukavSirdeboda. maTi saeWvo reputacia
naTlad Cans am gamonaTqvamSi: `zevso, damicavi me Seni
eqskursiamZRolisgan olimpiaSi, da Sen aTena, Seni gidisgan aTenSi~.
romSi gidi aucilebeli iyo, radgan iq arc qalaqis ruka da arc quCebis
dasaxeleba ar iyo miRebuli. amitom mogzaurebs gidis momsaxurebis
gareSe ar SeeZloT orientireba. wminda adgilebSi mRvdlebi awyobdnen
turebs, romlebic mravalferovnebiT Tanamedrove turistul atraqciebs
ar Camouvardebodnen. nilosis `wminda~ niangebi, stumrebis
siamovnebisTvis mRvdlis niSanze axlos dacuravdnen. maT brZanebaze
moTvinierebuli niangebi aRebdnen pirs da turistebs uflebas rTavdnen
naWriT gaeprialebinaT kbilebi. gidebs antikur xanaSi specialuri
ganaTleba ar hqondaT.

es damokidebuleba Seicvala gvianfeodalur xanaSi. maSin gidebi

iyvnen mogzauri aristokratebi, romlebsac gamyolad muSaobis
akademiuri ganaTleba hqondaT. adgilobriv eqskursiamZRolebTan,
romlebic axalgazrda kacebs RirsSesaniSnaobebs acnobdnen, da mTis
gidebTan erTad, romlebic alpebze amsvlelebs emsaxurebodnen,
arsebobdnen kidev saqmiani adamianebi, romlebic qalaqSi Camosul
mogzaurebs sastumroebSi xvdebodnen, raTa SeeTavazebinaT gidis
momsaxureba. mogzaurebs hqondaT SesaZleboba Sesabamisi anazRaurebis
Semdeg, aerCiaT an is momsaxureba, rac maT surdaT (mag. qalaqis turi),
an momsaxurebis mTeli kompleqti. es ukanaskneli gulisxmobda,
magaliTad, eqskursias rogorc qalaqis midamoebSi, ise SemogarenSi.
gidis momsaxureba gaxda aucilebeli, roca regionebis sistematuri
Seswavla daiwyes. zustad es iyo ganaTlebuli axalgazrda
aristokratebis mogzaurobis mizani. gansakuTrebiT saSiS adgilebSi
saWiro iyo skautis tipis gidi, magaliTad, glexi, romelic polonel

74
princs da misi mxleblebis mogzaurobas uZRveboda: “roca Cven mTebze
gadavdiodiT, xan fexiT da xan cxeniT, SemogvierTda Sveicarieli glexi,
didi, Zlieri kaci. is Zalian moewona princs. glexi wauZRva mas moyinul
da Tovlian gzaze da polonel senatorebze ukeT emsaxureboda. princs
aseve did siamovnebas aniWebda is, rom glexi mas am mTebis Sesaxeb
istoriebs uyveboda.” ara mxolod mTebis, aramed tyeebis gadakveTisasac
iyenebdnen gidis momsaxurebas.

Tanamedrove turizmSi gidis roli kidev ufro gaizarda.

evrokomisiis da standartizaciis evropuli komitetis gankargulebiT
gidis da eqskursiamZRolis saqmianoba savaldebulod ganisazRvra.

gidi (ing. Tourist Guide) ganimarteba ase: pirovneba, romelic

turistebs uZRveba maT mier arCeul enaze da acnobs maT teritoriis
kulturul da bunebriv memkvidreobas”.

lideri (ing. Tour Manager) gansazRvrulia, rogorc persona,

romelic turoperatorebis dakveTiT xelmZRvanelobs da akontrolebs
mogzaurobis mimdinareobas da uzrunvelyofs programis
ganxorcielebas ise, rogorc aRwerilia turoperatorebis mier da
gansazRvrulia samogzauro xelSekrulebiT.”

gidis yoveldRiur praqtikaSi misi saqmianobis gamoyofa

memejmentidan iSviaTad xdeba. erTdRian, an naxevardRian turebze gidi
ara mxolod qalaqs aTvalierebinebs turistebs, aramed akontrolebs
turis programis dacvas. magaliTad, is zrunavs turistebis
transportirebasa da kvebaze. am SemTxvevaSi gidi aris igive lideri,
anu turmenejeri. profesiul dasaxelebaTa da definiciaTa
problematika gamowveulia iqidan, rom gidis profesia evrokavSirSi
mxolod avstriaSi, italiaSi, saberZneTSi, espaneTSi, portugaliaSi,
safrangeTSi, belgiaSi da luqsemburgSia reglamentirebuli. am
qveynebSi upiratesoba eniWebaT iseT gidebs, romlebsac damTavrebuli
aqvT Sesabamisi saswavlebeli da aqvT amis damadastureblad diplomi.
es qveynebi moiTxoven profesiuli mowmobis, licenziis an nebarTvis
qonas, roca maT teritoriaze evrokavSiris sxva saxelmwifoebidan
Camodian gidebi turistTa jgufebisTvis eqskursiis Casatareblad.
samarTleblivad, evrokavSiris wevr qveyanas ar aqvs ufleba gids sxva
wevri qveynidan mosTxovos adgilobrivi saswavleblis dasruleba.

am problemis mosagvareblad evrokavSiri midis im gziT, rom

momavalSi rom yvelas hqondes samuSao movaleobis Sesrulebis ufleba,
Tu aqvs Sesabamisi kvalifikacia. magram sakiTxavi is aris, ra unda
CaiTvalos saTanado profesiul codnad. unda iyos es umaRlesi
saswavleblis diplomi istoriaSi, geografiasa an xelovnebaSi? Tu erT
Tviani saswavlo kursi? Tu sakmarisia sam kviriani seminari? gaaZvirebs
es mogzaurobasTan dakavSirebul danaxarjebs? es kiTxvebi xSirad ismis
da maTze kamaToben evrokavSiris Sesabamis uwyebebSi.
75
 momavalSi, teqnikis ganviTarebasTan erTad, gidis saqmianoba
Seicvleba. maT Caanacvleben virtualuri kolegebi. Global-Positioning-System
(GPS)-is daxmarebiT SesaZlebelia mogzauris mdebareobis gansazRvra
sami metris sizustiT. cifruli molaparake aparatebis gamoyenebiT
SesaZlebelia nebismier obieqtze miiRo swrafad zusti informacia.
yvelaze mniSvnelovan, maRali teqnologiis virtualur gids ewodeba
vera (Vera), es aris kompiuteri, romelsac gaaCnia didi moculobis
monacemTa sacavi.

Tanamedrove gidis profili SeiZleba Semdegnairad CamovayaliboT:

is aris akademiurad ganaTlebuli, aqvs detaluri codna im garemos
Sesaxeb, romelSic moRvaweobs, aris socialurad kompetenturi da
srulyofilad flobs ucxo enas. gidi aris toleranti da Tavisuflad
urTierTobs sxvadasxva eTnikur, religiur da rasobriv jgufebTan.

sivrce – gaSifvra da aRqma

landSafti aris dedamiwis zedapiris samganzomilebiani nawili.

is ucxo sityvaTa leqsikonSi asea ganmartebuli: raime adgilis (soflis,
mindvris, tyis da sxva) saerTo xedi, aseTi adgilis amsaxveli naxati,
suraTi, peizaJi. es sivrcobrivi warmonaqmni SeiZleba iyos bunebrivi
landSafti, kulturuli landSafti, an qalaqis landSafti.
dRevandelobaSi TviT globalizaciaa landSafti, sadac Tanabrad
moqmedeben ekologiuri da ekonomikuri procesebi. dRes landSaftis
nebismier formaze adamiani zemoqmedebs Tavisi saqmianobiT, TviT
antarqtidaSic ki. landSafti SeiZleba CaiTvalos, rogorc `adamianis
mier Seqmnili sistema”.
garkveuli TvalsazrisiT landSafts qmnis sazogadoebis arqivi,
romelic ireklavs mis kulturas da cxovrebiseul gamocdilebas. es
aris teqsti, romelic iwereba da ikiTxeba individebis da jgufebis mier.
Tu ra mniSvneloba aqvs sivrces mkiTxvelisTvis, damokidebulia im
kognitur suraTebze, romelic iqmneba sivrcis warmodgeniT, gaxsenebis
an pirdapiri SexvedriT. sivrcis aRqma xdeba individualuri, socialuri
da kulturuli filtris meSveobiT.
arasruli informacia amaxinjebs kognitur suraTebs. ra
gvaxsendeba raime adgilze, mogvwons Tu ar mogvwons, ras vTvliT
mniSvnelovnad da ra mniSvnelobas vawerT Cvens garemos, es yvelaferi
damokidebulia Cvens pirovnulobaze. kognitur warmodgenebs mxolod
orientaciis da navigaciis funqcia ar aqvs, isini did zegavlenas axdenen
Cvens qcevaze. kognituri suraTebi imdenad detaluri da
mravlismomcvelia, rom maTi meSveobiT pirovneba Zalian bevr
informacias iRebs garemoze.
am TvalsazrisiT gidi ormagad ufro moTxovnadia. upirveles
yovlisa maT unda SeeZloT sivrcis wakiTxva, informaciis Segroveba da
informaciis sxva wyaroebis aRmoCena da meores mxriv isini exmarebian
turistebs sivrcis gaSifvrasa da wakiTxvaSi. gidebi uxsnian sivrcis
76
kodebs. landSaftebs, sivrceebs da adgilebs Tavisi kodebi aqvT, gidis
amocanaa gaSifvros isini da gadasces turistebs.

gidoba – mizani
“samuSao, romelic siamovnebas gvaniWebs, naxevrad Sesrulebulia”
(franguli andaza)

turisti gidisgan elodeba informacias da garTobas. informaciis

moTxovnis dasakmayofileblad aucilebelia gidi sagnobrivad
kompetenturi iyos. mas unda SeeZlos teritoriebis gaSifvra. gidis
didaqtikuri kompetencia iTvaliswinebs, rom informacia sasiamovnod
iyos gadmocemuli.

gidis meore mizani aris orientireba. yvela turistis survilia

ucxo qalaqSi (garemoSi) advilad SeZlos orientireba. Tu is amas
SeZlebs, eqskursiamZRolis gareSec moaxerxebs qalaqis raRac nawilis
daTvalierebas. magram cudi is aris, rom am SemTxvevaSi turisti xSirad
xvdeba ukve nacnob adgilebSi, radgan danarCen qalaqs ar icnobs da
amitom gadaadgileba uWirs.

turistis pirveli Sexvedra ucnob qalaqTan gadamwyveti momentia,

radgan am dros yalibdeba misi warmodgena qalaqis Sesaxeb. pirvelive
wuTebSi turisti ukve grZnobs, Tu ramdenad saintereso da mosawonia
misTvis es qalaqi. pirveli STabeWdilebis Secvla sakmaod rTulia.
warmodgenis SeqmnaSi did rols TamaSobs masobrivi informaciis
saSualebebi. globalizaciis procesSi masmediam SeZlo Cveni
samomxmareblo qcevis Secvla. misi saSualebiT wina planze wamovida
vizualuri moxmareba. axali vizualuri STabeWdilebebis moxmarebas
turistuli institutebi gidis momsaxurebas ukavSireben. eqskursia xels
uwyobs qalaqis dadebiTi imijis Seqmnas. is qalaqis an regionis
marketingis Semadgeneli nawilia. magram es ar niSnavs imas, rom gidma
informacia unda gaalamazos an uaryofiTi cnobebi ar miawodos
turistebs. warsulis bneli mxareebic iseve mimzidveli SeiZleba iyos
turistebisTvis, rogorc sagmiro da pozitiuri. kritikuli turistis
maxvili Tvali aucileblad SeamCnevs manipulaciis da Selamazebis
faqts. ratom ar unda aviciloT Tavidan misi kritika? kritikuli kamaTi
Tanamedroveobis da warsulis Sesaxeb ufro mimzidvelia
turistebisTvis, vidre uaryofiTi informaciis gamotoveba an
Selamazeba. amitom gidi aseT SemTxvevas Zalian saTuTad unda moepyras.

eqskursiis warmatebisTvis erTmaneTs unda SevuTavsoT obieqtis

Sesaxeb informacia, istoria, dasveneba da saxaliso istoria, Tundac
anekdotebi. qalaqisadmi turistis keTilganwyobis mopovebiT viRebT
ormag efeqts. Tu is gidis mier Catarebuli eqskursiiT kmayofilia, didi
Sansia, rom kidev Camovides. meore mxriv, is aucileblad gaacnobs Tavis
STabeWdilebebs da daainteresebs nacnobebs da megobrebs, romlebic,

77
savaraudod, am gidis potenciuri momxmareblebi gaxdebian. kmayofili
turisti SeiZleba CavTvaloT multiplikatorad.

didia eqskursiis roli ama Tu im qalaqis an regionis ekonomikaSi.

multiplikatoris efeqti gulisxmobs imas, rom turizmis ganviTareba
xels uwyobs sxva dargebis ganviTarebasac. Tu turisti
keTilganwyobilia qalaqisadmi da gidis momsaxurebiTac kmayofilia,
didi Sansia, rom kidev ufro meti xniT darCes qalaqSi. es ki Zalian
mniSvnelovania qalaqis ekonomikisTvis. am dros iyideba adgilobrivi
produqtebi da momsaxureba, rac damatebiT Semosavals aZlevs qalaqis
mosaxleobas.

informaciis miReba, garToba da orientireba turistis, xolo

simpaTia da multiplikacia turoperatorebis da gidis mizania.

sagnobrivi kompetencia

sagnobrivi kompetencia gidobis kognituri safuZvelia. yovel gids

gaaCnia e.w. `Sinagani biblioTeka”, romelic asaxavs im codnas, rac mas
gaaCnia. gidi dReniadag unda zrunavdes `Sinagani biblioTekis”
Sinaarsze. mis gasamdidreblad saWiroa mondomeba da dro. am mimarTebiT
umniSvnelovanesi kiTxvaa: ra unda icodes gidma?

`Sinagani biblioTekis” saZirkvels warmoadgens zogadi ganaTleba,

romlis gamomuSaveba skolaSi xdeba. Tumca is faqti, rom pirovnebam
daamTavra skola, ar gulisxmobs imas, rom is kvalificiuri gidia.
bevrad ufro mniSvnelovania, am codnis intensiuri gaRrmaveba. `Sinagan
biblioTekaSi” baziss warmoadgens ara mxolod zogadi ganaTleba,
aramed cxovrebiseuli gamocdilebac.

swored zogad ganaTlebaze da cxovrebiseul gamocdilebaze

dayrdnobiT agebs gidi „specialur ganyofilebebs“ Tavis `Sinagan
biblioTekaSi”. ganyofilebebi sxvadasxva moculobisaa. is
damokidebulia regionze, qalaqze da obieqtze, romlebic misi
moRvaweobis sferoSi Sedian. sxvadasxva gidisTvis gansxvavebulia sami
udidesi ganyofilebac: bunebrivi garemo, kulturuli garemo da
yoveldRiuroba. am ganyofilebebSi Senaxulia yvela ZiriTadi faqti
mosanaxulebeli obieqtebis Sesaxeb.

bunebrivi garemo, kulturuli garemo da yoveldRiuroba

bunebrivi garemos qveS igulisxmeba is Temebi, romlis daxmarebiTac

gids SeuZlia regionis an qalaqis bunebrivi pirobebis aRwera:

 klimati: regionis klimati, temperatura, atmosferuli naleqebi,

mdebareoba zRvis donidan, ZiriTadi simaRleeebi, haeris
temperatura, ekologiuri mdgomareoba, haeris gamWvirvaloba.

78
  geologia: niadagis agebuleba, qanebi, mineralebi, endogenuri
procesebi.
 reliefi: egzogenuri (wyali, qari, myinvari) da endogenuri
procesebis Sedegebi, sanapiros formireba, niadagis gamoyenebis
SesaZleblobebi, qalaqis mdebareoba, reliefi.
 hidroresursebi: mdinareebi, tbebi, zRvebi, myinvarebi, wylis
xarisxi.
 mcenareuloba: potenciuri bunebrivi mcenareuloba, arsebuli
mcenareuloba, mcenareuli safaris gavlena garemoze.
 cxovelTa samyaro: regionisTvis damaxasiaTebeli Sinauri da
gareuli cxovelebi, gadamfreni frinvelebi.
 ekologia: erovnuli parkebi, nakrZalebi, botanikuri da
zoologiuri parkebi, bunebis muzeumebi, bunebis Zeglebi,
ekologiuri katastrofebi (wyaldidoba, gvalva, xanZari, grigali,
mwerebis Semoseva da a.S.).

kulturul garemoSi igulisxmeba is Temebi, romlebic

dakavSirebulia adamianebTan da maT saqmianobasTan:

 istoria: qalaqis daarsebis TariRi, istoriuli movlenebi (omebi,

xanZrebi, epidemiebi), qalaqis daarsebis mizezebi, gaSenebis
TariRebi da arqiteqtorebi, qalaqis gafarToveba, ganaxleba,
nagebobebis stili da gansakuTrebuloba (magaliTad, saSeni
masalebi).
 mosaxleoba: mosaxleobis raodenoba da Semadgenloba,
mosaxleobis struqturis ganviTareba (migracia), asakobrivi da
sxva demografiuli monacemebi (Sobadoba, sikvdilianoba).
 arqiteqtura/xelovneba: moednebi, TavdacviTi nagebobebi (galavani,
koSkebi, WiSkari), sasaxleebi, cixe-simagreebi, rezidenciebi,
taZrebi, eklesiebi, monastrebi, sinagogebi, meCeTebi, sasaflaoebi,
Zeglebi, industriuli Zeglebi, istoriuli da xelovnebis
muzeumebi, dizaini, xelovnebis nimuSebi, nacionaluri xelovneba.
 ekonomika:ekonomikis seqtoris umniSvnelovanesi monacemebi
(sawarmoebis da dasaqmebulTa raodenoba), umuSevrobis done,
soflis meurneoba, sarwyavi sistemebi, industriuli sawarmoebi
(mniSvneloba da ganviTareba), teqnologiuri centrebi da
muzeumebi, eleqtrosadgurebi, sawarmoTa mmarTvelebi, istoriuli
profesiebi, bazrebi, savaWro centrebi, bazrobebi, bankebi,
kvleviTi institutebi, cnobili pirovnebebi ekonomikasa da
mecnierebaSi.
 transporti: istoriuli satranporto gzebi, navsadgurebi, arxebi,
sanaosno mdinareebi, aeroportebi, rkinigzis sadgurebi, xidebi,
gvirabebi, magistralebi da avtobanebi, sabagiro gzebi, turistuli
da savelosipedo bilikebi.

79
  politikuri Zalebi: politikuri dawesebulebebi da Senobebi,
Sexvedris adgilebi, sakanonmdeblo, sasamarTlo da
aRmasrulebeli xelisufleba, religiuri mmarTveloba,
demonstraciebi, partiebi, saarCevno dapirispireba, globaluri
sakiTxebi (mag. nagavis gadamuSaveba), socialur-politikuri
sakiTxebi (usaxlkaroba), janmrTelobis politika
(saavadmyofoebi), energiis gamoyenebis politika
(eleqtrosadgurebi, qaris energia), gamoCenili istoriuli da
Tanamedrove politikosebi, qalaqisa da qveynis politikuri
mmarTveloba.
 socialuri jgufebi: korporaciebi, gildia, sazogadoeba,
religiuri gaerTianebebi, politikuri da ekonomikuri elita,
samxedroebi da maTi roli qveynis/qalaqis warsulSi.
 ena: kuTxeebi da kuTxuri dialeqti, kilo, tipiuri andazebi da
gamoTqmebi (maTi warmoSoba da mniSvneloba), anekdotebi.
 literatura: cnobili avtorebi, maTi Semoqmedeba da biografiuli
monacemebi, komikosebi, mocekvaveebi da msaxiobebi, Teatrebi, Ria
scenebi, wignisa da gazeTis gamomcemlobebi, biblioTekebi da
wignis gamorCeuli maRaziebi.
 musika: gamoCenili musikosebi, maTi Semoqmedeba da biografiuli
monacemebi, premierebi, opera, baleti, festivalebi, koncertebi,
rok jgufebi da tradiciuri simRerebi.
 kino: gamoCenili msaxiobebi, filmebi, kino festivalebi, radio da
satelevizio arxebi.
 sporti: regionisTvis damaxasiaTebeli sportis saxeobebi,
stadionebi, arenebi, gamoCenili sportsmenebi, gansakuTrebuli
Sejibrebebi (evropis da msoflio Cempionatebi, olimpiuri
TamaSebi)

biblioTekis mesame nawils warmoadgens yoveldRiuroba, romelic

yvelaze metad ainteresebT turistebs. mas ganekuTvneba is Temebi,
romlebic dakavSirebulia xalxis ZiriTad moTxovnilebebTan:

 sakvebi: regionisTvis damaxasiaTebeli kerZebi da receptebi,

sasmeli, sacxobebi, ludsaxarSi sawarmoebi, Rvinis marnebi,
nacionaluri restornebi.
 samosi: nacionaluri samosi, uniformebi, cxovrebis donis
gamomxatveli samosi, Tanamedrove samosi.
 sacxovrebeli saxlebi: sxvadasxva jgufebisTvis damaxasiaTebeli
sacxovrebeli saxlebi: glexebis, muSebis, Cveulebrivi
moqalaqeebis, raindebis, Tavadebisa da aristokratebis.
dRevandeli sacxovrebeli situacia, samSeneblo teqnologiebi
(mSeneblobis stili, aguri, masalebi), gamoCenili pirovnebebis
saxlebi.

80
  samuSao: gansxvavebuli profesiebi (mag. mevenaxe, metalurgi,
mezRvauri da a.S.), istoriuli profesiebi da xelobebi,
Semosavlebi, dazRveva.
 janmrTeloba: daavadebebi, epidemiebi, sasmelad vargisi wylis
xelmisawvdomoba, saavadmyofoebi, klinikebi, sicocxlis saSualo
xangrZlivoba, uzrunvelyofili sibere.
 Tavisufali dro: dasasvenebeli da gasarTobi parkebi,
diskoTekebi, Ramis cxovreba, dResaswaulebi, regionisTvis
damaxasiaTebeli karnavalebi da RonisZiebebi), religiuri
RonisZiebebi da procesiebi.

Sinagan biblioTekas axasiaTebs is Tviseba, rom is droTa

ganmavlobaSi Zveldeba. amitom codnas sWirdeba perioduli ganaxleba.
gidebi amas aRweven sxvadasxva literaturis kiTxviT, seminarebze da
leqciebze daswrebiT, specializebul saganmanaTleblo
dawesebulebebSi codnis gaRrmavebiT. mniSvnelovania gids saxlSi
hqondes mdidari biblioTeka, yvela saWiro wigni misTvis advilad
misawvdomi unda iyos, maSin igi uproblemod gaiRrmavebs `Sinagan
biblioTekas”.

rukebi

`Sinagani biblioTekis” erT-erTi umniSvnelovanesi komponentia

`rukebis ganyofileba’’. gidisTvis aucilebelia ara mxolod sagnobrivi
codnis qona, aramed mas aseve kargad unda SeeZlos sivrceSi
gadaadgileba. amisTvis mas sWirdeba kargi sivrciTi warmodgenis Seqmna
qalaqze an regionze. rukis gamoyenebiT bevrad ufro martivia
orientireba garemoSi.

geografiuli ruka aris dedamiwis zedapiris an misi nawilis

Semcirebuli da ganzogadebuli gamosaxuleba sibrtyeze.
samganzomilebiani obieqtebi mocemulia organzomilebian naxazzSi.
rukis Sinaarsi gamartivebulia da raime Temis mixedviT aris Sedgenili.
Sinaarsis mixedviT gamoiyofa rukis ori didi jgufi: topografiuli da
Tematuri.

topografiul rukaze aisaxeba teritoriis reliefi, mdinareebi,

xevebi, reliefis simaRleebi da teritoriis sxva Taviseburebebi.
Tematuri rukebi ki asaxaven im sivrciT Temebs, romlebic ar arian
topografiuli xasiaTis. Tematuri rukebia, magaliTad, geologiuri,
klimaturi, niadagis, religiuri, politikuri, ekonomikuri da sxva saxis
rukebi. isini gidisTvis Zalian mniSvnelovania, radgan mas SeuZlia
nebismier Temas mouZebnos Sesabamisi ruka.

topografiul rukebs Tan erTvis masStabi, romelic Sefardebaa

erTi da igive obieqtis realurad da qaRaldze gamosaxul sidideebs
Soris, e.i. gviCvenebs ramdenjer aris Semcirebuli an gadidebuli
81
obieqti misi qaRaldze gamosaxvisas. magaliTad, 1 : 100 000 masStabi
niSnavs, rom rukaze mocemuli manZili sinamdvileSi 100 aTasjer ufro
didia, anu rukaze mocemul erT santimetrs Seesameba realurad 1 km.
masStabi sami saxisaa: ricxviTi, saxeldebuli da xazovani. 1 : 100 000
ricxviTi, 1 sm – 1000 m saxeldebuli, xolo - 1 0 1 2 3 xazovani masStabia.
sididis mixedviT masStabi samgvaria: msxvili masStabi (1:100-1:10000),
saSualo masStabi (1:10000-1:1000000) da wvrili masStabi (1:1000000 da
zeviT).

qalaqis quCebis rukebs ZiriTadad 1 : 20 000 masStabi aqvT. is

saSualebas iZleva kargad gaverkveT qalaqis quCebis qselSi da advilad
davgegmoT eqskursiebi. arsebobs aseve iseTi rukebic, romelic qalaqis
erT nawils gviCvenebs. magaliTad, qalaqis centris ruka (masStabiT 1:10
000). topografiul rukebs masStabiT 1 : 10000 da meti (magaliTad 1: 5000)
vuwodebT gegmas. isini amomwurav informacias gvaZleven sivrceze. maT
SeuZliaT zusti warmodgena Segviqmnan qalaqis calkeul nawilebze.
masze gamosaxulia garkveuli aRniSvnebic.

kargi ruka advilad unda ikiTxebodes. mas unda moyvebodes

gamoyenebis instruqcia, magram misi wakiTvis gareSec unda SeiZlebodes
rukis ganmarteba.

sxvadasxva rukebis gamoyenebiT gidi avrcobs da asworebs sakuTar

Sinagan sivrcul xedvas. es individualuria, radgan yvela adamiani
sivrceSi gadaadgilebisas sxvadasxva obieqts aqcevs yuradRebas da
imaxsovrebs. magaliTad: gza saxlidan samsaxuramde raRac drois Semdeg
adamians sisxlSi da xorcSi ujdeba, mas TvaldaxuWulsac SeuZlia am
gzis gavla da Tu misi qaRaldze gadmotana dasWirda, martivad daxazavs
samsaxuris gzis gegmas. Tu am gzas is manqaniT gadis, maSin yoveli
SuqniSani da mosaxvevi naTlad iqneba aRbeWdili mis Sinagan sivrcul
warmodgenaSi, magram mas ar gaaxsendeba avtobusebis gaCerebebi,
romlebic araviTar SemTxvevaSi ar gamorCebaT maT, vinc sazogadoebrivi
transportiT mgzavroben. xolo samsaxurisken mimavali gzis
mopirdapire gzis aRwera mas Zalian gauWirdeba, radgan iSviaTad an
arasdros ar gadis. asevea gidi, romelic qalaqSi eqskursias atarebs.
is adgilebi, romelsac yoveldRiurad gadis, gonebaSi naTlad aqvs
CabeWdili. garemoSi detalebze dakvirveba individualuria da
interesebis Sesabamisad xdeba. magaliTad, erTsa da imave quCaze gids
sxva warmodgena aqvs da nagvis manqanis mZRols sxva. magram roca gids
nacnobi biliks nacvlad ucnobze uwevs gadaadgileba, mis Sinagan
sivrcul warmodgenaSi laqebi Cndeba. imisTvis, rom advilad
gadaadgildes ucnob garemoSi, mas sWirdeba ruka. swored misi
gamoyenebiT aris SesaZlebeli ukve kargad gacveTili bilikebis axliT
Secvla.

masalis damuSaveba

82
 adamiani yoveldRiurad uamrav informacias iRebs, magram imisTvis,
rom man SeZlos misi gamoyeneba, aucilebelia didi moculobis masalis
ise damuSaveba, rom misi saWiroebis SemTxvevaSi, advilad aRidginos
mexsierebaSi. masalis damuSavebas gidi axerxebs individualuri
saswavlo qcevebis da meTodebis gamoyenebiT. am TavSi mocemulia is
meTodebi, romelTa praqtikuloba da efeqturoba
araerTxelaarisdamtkicebuli.

safosto baraTebi

A6 sididis baraTebze dawereT faqtebi, citatebi da a.S. yvela

baraTi daasaTaureT, magaliTad: meria-arqiteqtura, Teatri-anekdoti da
a.S. amoiwereT mxolod umniSvnelovanesi informacia. Tu mxolod erTi
baraTi ar gyofniT, danomreT baraTebi (magaliTad: meria-arqiteqtura
1.). gaxazeT mniSvnelovani sakiTxebi markeriT. gamoiyeneT sxvadasxva
feri informaciis dalagebisas. magaliTad, aiReT wiTeli feris baraTi
meriisTvis, mwvane sadgurisTvis da TeTri baraTebi qalaqis
eklesiebisTvis. SegiZliaT calkeuli Temebi ferebis mixedviT
daaxarisxoT: arqiteqtura-wiTeli, anekdotebi-yviTeli, biografiebi-
lurji. gamoiyeneT Tqveni kreatiuloba SeuzRudavad.

baraTebis Seqmna:

 gamoiyeneT A6 zomis baraTebi.

 gamoiyeneT sxvadasxva feris baraTebi.
 yvela baraTs gaukeTeT saTauri.
 yvela TemisTvis an qveTemisTvis aiReT axali baraTi.
 erTi Temis bevr baraTze ganawilebis SemTxvevaSi danomreT isini.
 dawereT ise, rom advilad ikiTxebodes.
 sakvanZo sityvebi gaaferadeT.

am meTodis gamoyenebiT SeZlebT wignis an statiis informaciis

daxarisxebas. Tu am Temaze sxva cnobebsac moipovebT, SegiZliaT ukve
Seqmnil baraTebSi CaamatoT. Tu raRac informacia moZvelda, an aRar
aris mniSvnelovani, SegiZliaT is nawili martivad amoSaloT baraTidan.
baraTebze SegiZliaT daakraT rukebi an grafikebi. es gagiadvilebT maT
gamoyenebas.

Mind Mapping

Mind Mapping aris kreatiuli samuSao meTodi, CaniSvnebis

gasakeTeblad.is gamoiyeneba dagegmvis, problemebis gadawyvetisTvis,
ideebis Camosayalibeblad (Brainstorming), informaciis Sesajameblad da
kavSirebis dadgenisTvis. am meTodis gamoyenebisas xdeba tvinis rogorc
marjvena, ise marcxena naxevris varjiSi. tvinis marjvena naxevari
pasuxismgebelia suraTebis, ferebis, msgavsebis, riTmis da erTdrouli
informaciis gadamuSavebaze. adamianebi, romelTaTvis tvinis marjvena
83
naxevaria wamyvani, ZiriTadad xelovanebi, gamomgoneblebi, meddebi an
Jurnalistebi arian. tvinis marcxena naxevars exeba ena, logika, analizi,
daskvnebi da angariSi. adamianebi, romelTaTvis tvins marcxena mxarea
dominanti, ZiriTadad akademikosebi, mecnierebi, inJinrebi, iuristebi da
ekonomistebi arian. rodesac procesSi CarTulia tvinis orive naxevari,
damaxsovreba ufro efeqturad xdeba. amitomac iTvleba, rom Mind Mapping
gonebas xvews. es aris mexsierebis baraTi, romelic badisebri.
qselisebri naxaziT uzrunvelyofs optimalur warmodgenas. mis
gasakeTeblad saWiroa ramdenime wess mieqces yuradReba:

 aiReT dauxazavi A4 formatis furceli.

 mTavari Temis saxeli dawereT furclis SuaSi (mag. istoriuli
muzeumi).
 mTavari Temis dasaxelebidan gaavleT Stoebi da dawereT masTan
dakavSirebuli sityvebi (mag.: antikuri xana, Suasaukuneebi,
feodaluri xana).
 Semdeg maT daukavSireT sxvadasxva sityvebi wvrili StoebiT (mag.:
Suasaukuneebs daukavSireT Tavadaznauroba, raindebi, vaWrebi da
a.S.)
 mTavar TemasTan dakavSirebuli sityvebis ganlagebis ierarqia
Seesabameba princips: zogadidan konkretulisken.
 Tu Mind Mapping Zalian gadaitvirTeba daasruleT.
 gaaformeT Mind Mapping sxvadasxva feriT, simboloebiT da
suraTebiT.
 Stoebis Tanmimdevrobis aRsaniSnavad SegiZliaT isini danomroT.
 Mind Mapping Seqmnisas iyaviT rac SeiZleba kreatiulebi. rac ufro
metad feradi da dasuraTebulia is, miT met informacias
daixsomebT.

5.2 saeqskursio praqtika: yvelaze xSirad daSvebuli Secdomebi

gavarCioT warumatebeli eqskursia: 5 Secdoma eqskursiaSi

vis ar unaxavs aseTi scena an ar miuRia masSi monawileoba?

daRlili turistebi morCilad Camodian avtobusidan da miyvebian
eqskursiamZRols, romelic nervebmoSlili cdilobs miyves eqskursiis
gegmas, ismenen gidis mier cudad momzadebul teqsts, svamen kiTxvebs
zrdilobis gamo, iReben fotoebs, agroveben broSurebs da Semdeg isev
gadaadgildebian Semdeg obieqtamde. maTi mexsiereba ukve Zalian
gadatvirTulia da goneba informaciis nakads axSobs, jgufs Zinavs da
Zalian pasiurobs programis ganmavlobaSi.

eqskursiebi yovelTvis ase cudad ar mimdinareobs, magram arsebobs

ramdenime Secdoma, romelic aucileblad unda airidos Tavidan
axalbeda gidma:

84
 1. Zalian didi moculobis informacia

eqskursiadamogzaurobaZiriTadadZvirijdeba.
esaqezebsorganizatorebs, programadatvirTonracSeiZlebametiobieqtiT,
raTadanaxarjiCaanacvlonSemosavliT.

2. gaugebari MmarSruti da obieqtebi

saubrebi, obieqtis monaxuleba da gidis prezentacia xSirad isea

erTmaneTs miyolebuli, rom ar aris dakavSirebuli didaqtikur an
sagnobriv kompetenciasTan. sxva sityvebiT rom vTqvaT, aklia erTianoba
da Tematuri rukebi, romlebic turistebs saWiro orientacias aZleven.
gaxsovdeT: marSrutSi yvela obieqts unda hqondes logikuri adgili.

3. lojistikis batonoba adamianur moTxovnilebebze

`suli gacilebiT nela moZraobs, vidre adamianis sxeuli da

amitom adgilze ufro gvian midis“, ambobs Cinuri andaza. xSirad
mogzaurobis lojistika turistebs aRar utovebs sakmaris dros
sakuTari moTxovnilebebis dakmayofilebisTvis. gaxsovdeT: ar daiwyoT
Txroba, sanam sanam yvela turisti ar mova obieqtamde da sakuTari
TvaliT ar daaTvalierebs mas.

4. turistebis samomxmareblo qceva

„arasdros waikiTxo iseTi wigni, romelzec SekiTxva ar

gagiCndeba“, ase JRers pedagogiuri gamoTqma, romelic eqskursiebsac
SeuZlia davukavSiroT. xSirad eqskursisas „mSoblis da Svilis“
situacias wavawydebiT xolme, anu organizatorebi wyveten, ra aris
„kargi“ jgufisTvis an es ukanasknelni SemoTavazebas iReben
indiferentulad. gaxsovdeT: turistebs mieciT kiTxvis dasmis
saSualeba, CaTvaleT maTi azri angariSgasawevad.

5. arasakmarisi sivrce refleqsiisa da transferisTvis

turisti saWiroebis dros axal informacias da gamocdilebas

iRebs, rom es yvelaferi gadaamuSaos da sakuTar samuSao situaciaSi
gadaitanos. Zalian xSirad eqskursiis gegma ar iTvaliswinebs amas.
gaxsovdeT: hkiTxeT turists, ras ganicdis igi obieqtis daTvalierebis
Semdeg, SeZlo ki man obieqtis aRqma?

magiuri xuTkuTxedi

pentagrama evropul kulturaSi saukuneebia rac uaryofiTi

zegavlenisgan Tavdasacavad gamoiyeneba. SesaZlebelia is cudad
dagegmili eqskursiis Tavidan asaridebladac gamoviyenoT.
85
eqskursiis dizainis pentagrama:

miznebi

lojistika eqskursantebi

Sinaarsi didaqtika

pentagramis xazebi elementebis urTierTkavSirs gamoxatavs da

cdilobs am kavSiris optimizacias. optimizaciis es procesi eqskursiis
dagegmviT ar mTavrdeba, man Tanmimdevrulad unda waiyvanos eqskursia.
pentagramis es xuTi elementi mudmivad icvlebian, isini ar unda
ganvixiloT Seucvlelad an mkacrad dadgenilad.

miznebi

eqskursiis miznebi Zirfesvianad gansxvavdebian klasikuri

saganmanaTleblo RonisZiebis miznebisgan:

 isini afarToeben realobis winandel aRqmas da cvlian mas.

 iZlevian realobaze sakuTari warmodgenis axleburad
interpretaciis saSualebas.
 maTi meSveobiT SesaZlebelia politikur, socialur da
kulturul konteqstSi axali meTodebis, gegmisa da
instrumentebis gamoyeneba.
 isini iZlevian adamianebis qcevisa da organizaciis alternatiuli
formebze dakvirvebis saSualebas.

eqskursiis mizani scdeba mxolod informaciis gadacemas, is

iTvaliswinebs turistebis pirovnebebsac.

Sinaarsi

eqskursiis gamowveva mdgomareobs ara mxolod calkeuli

obieqtebis daTvalierebaSi, aramed is xels uwyobs sistemur codnas, e.i.

86
is iZleva garkveuli Temebis kvlevis saSualebas. es gulisxmobs
mudmivad makro, mezo da mikro garemoSi win da ukan moZraobas.

samwuxarod, sakmaod rTulia am garemoebis gancalkeveba da

dayofa, radgan lojistikis moTxovnileba warmoSobs garemoebsa da
sagnobriv TemebSi areulobas. imisTvis, rom monawileebma da
organizatorebma eqskursiis Sinaarsze swori warmodgena Seiqmnan,
sasurvelia Tematuri rukis Sedgena, romelic gamosaxuli iqneba,
rogorc Mind-Map, romlis centrSic wreSi mocemulia mTavari Tema da
masTan dakavSirebulia sxvadasxva faqtebi, adgilebi da mosaubreebi.

didaqtika

didaqtikas eqskursiis dros 5 funqcia aqvs:

 orientacia: gzamkvlevebisa da signalebis gamoyeneba, romlebic

eqskursantebs daexmareba sworad orientirebaSi.
 fokusireba: is exmareba eqskursantebs didi moculobis
informaciidan gadaarCion ra aris maTTvis mniSvnelovani da ra
umniSvnelo.
 aqtivacia: misi mizania turistebi pasiuri msmenelebis magivrad
aqtiur mkvlevarebad aqcios.
 refleqsia: miRebuli informaciis da gamocdilebis Sefaseba da
damuSaveba.
 transferi: eqskursantebs uwyobs xels nanaxi da gamocdili
sakuTar samuSao realobaSi gadaitanon.

qvemoT mocemulia ramdenime meTodi, romlebic didaqtikuri

amocanebis gansaxorcieleblad gvexmareba:

 saubrebi buxarTan: es meTodi gulisxmobs mocemul TemaSi

gaTvicnobierebul turistebTan 2-3 saaTiani informaciuli
saubrebis mowyoba. jgufis danarCen wevrebs maspinZlebis roli
aqvT. buxris roli SeiZleba Seasrulos wyarom, tbam da sxva
obieqtebma. ar SeiZleba aseTi saubrebi sakvebis (sasmelebi da
msubuqi saWmeli) miRebis gareSe.

imisTvis, rom am saubrebma fuWi ybedobis saxe ar miiRon,

aucilebelia gidis, rogorc treneris mxardaWera, romelic wauZRveba
saubars. jgufis erTi an ori wevri SeiZleba saubrebis moderatorebad
davniSnoT. saubris dasrulebis Semdeg Sedegebs afasebs da aanalizebs
turistTa jgufi:

 mkvlevarTa jgufebi: eqskursiis dros SesaZlebelia turistTa

ramdenime kacian jgufebs Soris Temis danawileba. maT miecemaT
davaleba, eqskursiis dros pasuxi gascen maT TemasTan
dakavSirebul kiTxvebs da Semdeg gaacnon jgufis danarCen wevrebs.

87
 es meTodi imiT aris kargi, rom is ufro Rrma codnas aZlevs
turistebs da maT aqtiurad rTavs eqskursiis procesSi.
 kontrastis meTodi: eqskursiis ganmavlobaSi erTmaneTisgan
radikalurad gansxvavebuli ramdenime obieqtis monaxuleba
turistebs diferencirebis SesaZleblobas aZlevs da ubiZgebs maT
kamaTisken.
 refleqsia: xSirad turistebi imdenad arian dakavebulebi garemos
SecnobiT, rom dro aRar rCebaT diskusiisTvis. es ar aris kargi,
radgan maT unda SeZlon miRebuli informaciis gadamuSaveba, raTa
axali aiTvison.

eqskursantebi

eqskursiis procesSi yvelaze mniSvnelovania, ra Tqma unda

adamiani. maTze bevri ram axdens zegavlenas. magaliTad, transporti:
ramdenad droulad da Seuferxeblad gadaadgildebian a-dan b
punqtamde.

adamianebs aqvT sxvadasxva saxis moTxovnilebebi, samwuxarod isini

xandaxan yuradRebis gareSe rCebian eqskursiis dros. mag., suvenirebis
yidva, garToba, ganmartovebiT wynarad jdoma, fotoebis gadaReba, sufTa
haerze gadaadgileba an Zili.

lojistika

eqskursiis lojistikisSeuferxebeli da mSvidi mimdinareoba

organizatorebis mTavari survilia. qvemoT mocemulia ramdenime
praqtikuli rCeva:

 sarezervo drois dagegmva: eqskursiis raime etapma SeiZleba ufro

meti dro moiTxovos, vidre gansazRvruli iyo, magaliTad
avtobusma daigvianos, restoranSi SekveTis motana gaWianurdes da
a.S. saWiroa gaTvaliswinebuli gvqondes sarezervo dro, raTa
nervebis moSla Tavidan aviciloT.
 ndobiT aRWurvil adgilobriv mosaxleobasTan dakavSireba: am
adamianebs aqvT saWiro kontaqtebi, ician transportis ganrigi,
kargad icnoben teritorias, adgilobriv restornebs da
sastumroebs. am gziT turistebs SeuZliaT pirvelwyarosgan miiRon
informacia.
 gegma b: eqskursiis yvela situaciisTvis aucilebelia gegma b-is
SemuSaveba. alternatiuli gegmis qonis SemTxvevaSi, Tu eqskursiis
raime nawili Cavarda an programas gadavuxvieT, saWiro aRar aris
problemis aRmofxvraze fiqri da nerviuloba, sakmarisia
saTadarigo gegmis amoqmedeba.

88
  cxeli xazi: rogor unda moiqceT, roca gzaSi ucbad raime wamali
dagWirdebaT, an TviTmfrinavis bileTi gaqvT dasajavSni an sxva
raime problema gaqvT? didi bednierebaa, roca am dros SegiZliaT
darekoT vinmesTan da is moagvarebs Tqvens problemebs.
 scenari: es aris komunikaciisa da dagegmvis saukeTeso iaraRi.
umjobesia eqskursiis gegmaSi ara mxolod droebis, adgilebis,
Temebis da mosaubre pirebis qronologiurad Camowera, aseve
nebismieri obieqtisTvis miznebis gansazRvra.

sakontrolo kiTxvebi:

1. daaxasiaTeT rogor Seicvala gidis movaleobebi winandelTan

SedarebiT
2. moyeviT ratom aris informacia da orientirebuloba gidobis
mizani
3. CamoayalibeT gidis kompetenciebi
4. ra aris “Sinagani biblioTeka”?
5. daaxasiaTeT turistuli ruka
6. CamoTvaleT gidi mier yvelaze xSirad daSvebuli Secdomebi
7. ras uwodeben “magiur xuTkuTxeds”?

89
Tavi VI gidis qceva da garegnoba da komunikacia

adamianebi yoveldRiurad uamrav informacias gascemen da iReben.

es xorcieldeba rogorc verbaluri, ise araverbaluri (sxeulis enis)
komunikaciis gamoyenebiT. `mimika, Jestebi da sxeulis moZroba ufro
metad gadmoscems adamianis saTqmels, vidre sityvebi.”

umartivesi komunikaciuri modeli Sedgeba sami elementisgan:

gamgzavni, mimRebi da gzavnili. gamgzavni am SemTxvevaSi aris gidi, xolo
mimRebi turisti. gzavnili SeiZleba Sedgebodes rogorc sityvebisgan,
aseve sxeulis moZraobisgan. komunikaciis sirTuleebs vxvdebiT maSin,
roca gamgzavni uSvebs signals, magram mimRebi mas ver igebs. signalis
gagzavnisas barieri SeiZleba iyos gidis xma. magaliTad, usiamovno
JReradoba an monotonuri saubari. aseve mzeriTi kontaqtis ar arsebobas
turisti aRiqvams rogorc komunikaciis darRvevad. amitom gidi unda
ecados, iseTive yuradReba miaqcios verbalur komunikacias, rogoric
araverbalurs.

verbaluri komunikacia

gidi srulyofilad unda flobdes mSobliur enas. mas unda

esmodes sxvadasxva profesiuli termini, raTa turistebis gansxvavebul
jgufebs Sesabamisad miudges. misi sasaubro ena unda gansxvavdebodes
maSinac, roca is bavSvebTan an raime profesiis warmomadgenlebtan
saubrobs.

Tu gidi ucxo enaze uZRveba eqskursias, mas es ena srulyofilad

unda esmodes da Tavisuflad unda saubrobdes. gidma aucileblad unda
icodes inglisuri da damatebiT kidev erTi ucxo ena. codnis
gasamtkiceblad is xSirad unda ewvios enis kursebs da skolebs. aseve
codnis gasaRrmaveblad kargi saSualebaa specializebuli leqsikonebi,
romelic gids daexmareba kargad moemzados im sakiTxSi, romelic mas
sWirdeba.

sxeulis ena

komunikaciaSi Zalian didi yuradReba eqceva sxeulis enas.

moxsenebis mosmenisas msmenelze mxolod 7%-ian gavlenas axdens
Sinaarsi, warmdgenis xma 38%, xolo udidesi wili aRqmaSi sxeulis
moZraobas, mzeras, mimikas da Jestebs aqvs - 55%. es ucnauri daskvna am
ukanasknelis mniSvnelobaze migviTiTebs.

swored aseTive roli aqvs informaciis gacemaSi gidis sxeulis

enas. ar SezRudoT Tqveni moZraobebi, mimika da Jestebi, aqtiurad
gamoiyeneT isini informaciis gacemisas. amiT turistebis yuradRebas
metad miipyrobT.

90
 sxeulis enis elementebia: poza/moZraoba, Jestebi, mzeriTi
kontaqti, mimika, garegnoba da xma.

poza

poza aris araverbaluri komunikaciis erT-erTi umniSvnelovanesi

elementi. Cvens qcevas SeuZlia rogorc pozitiuri, ise negatiuri
signalebis gacema.

dgomisas SeecadeT ar iyoT daZabuli, fexebi gaSaleT mxrebis

siganeze da SeecadeT datvirTva gaanawiloT Tanabrad orive fexze. ase
Tqveni Tavdajerebuloba ufro ganmtkicdeba. im SemTxvevaSi, Tu gidi
qalia da mas mokle kaba acvia, es poza arc ise lamazad gamoiyureba.
jobs fexebi Seatyupos da ecados wona Tanabrad gadaanawilos orive
fexze. Tavi mimarTuli unda iyos pirdapir, xolo xelebi daZabvis gareSe
unda moZraobdnen.dauSvebelia xelebis waReba zurgs ukan an
gadajvaredineba.

eqskursiis Catarebisas gids gamudmebiT uwevs moZraoba obieqtidan

obieqtamde. daniSnulebis adgilTan misvlisas gidi Tavdapirvelad unda
damSviddes, suli moiTqvas, daikavos sawyisi pozicia da mxolod amis
mere SeuZlia saubris dawyeba. is unda cdilobdes usargeblo,
arafrismTqmeli moZraobebis Tavidan acilebas, radgan isini turistebs
yuradRebas uduneben. SesaZlebelia adgilis Secvlac eqskursiis
gaZRolisas, roca situacia amas moiTxovs. es iseTi SemTxvevaa, roca
saCvenebeli obieqtebi erTmaneTis sapirispiro mxares arian
ganlagebuli. gidi dgas obieqtisgan zurgSeqceviT da pirdapir uyurebs
jgufs, amiT turistebs saSualeba aqvT kargad dainaxon saCvenebeli
obieqti. amis Semdeg gids SeuZlia Semouaros jgufs da axla meore
obieqtis pirdapir dadges. aucilebelia obieqti yovelTvis gidis zurgs
ukan, xolo jgufi pirdapir iyos. Tumca SesaZlebelia samkuTxedis
gakeTebac: jgufi-obieqti-gidi. gidma arasdros ar unda Seaqcios jgufs
zurgi.

Jestebi

yvela adamians aqvs sakuTari Jestikulacia- zogs meti, zogs

naklebi. ar CaaxSoT Tqveni Jestebi, piriqiT Tamamad gamoiyeneT isini,
radgan es monaTxrobis Sinaars usvams xazs. Jestebi yvelasTvis naTeli,
martivad aRsaqmeli unda iyos. aucilebelia uazro, arafris momcemi
Jestebis Tavidan acileba, rogoricaa Tmaze xelis gadasma, xelebis
sresa, bibiloebis da cxviris Sexeba, xelebis jibeebSi Cawyoba da sxva.
es turistebis yuradRebas wagarTmevT da mxolod Tqvens nevrozze
miuTiTebs. sakuTari gauazrebeli Jestebis ukeT Sesaswavlad kargi
meTodia videogadaReba da Semdeg misi garCeva.

mzeriTi kontaqti

91
 mzeriTi kontaqti aris Zalian mniSvnelovani elementi
komunikaciaSi. gamaRizianebelia is, rom rodesac vinmes elaparakebiT da
is Tqven ar giyurebT. eqskursiis Catareba daiwyeT mzeriTi kontaqtiT.
mzeraSeaCereT TiToeul turistze regularulad. mzeriTi kontaqti
msmenelis yuradRebis dones zrdis, is ukeT aRiqvams mosmenils. Tu
Tavidan ar gamogdiT mzeriTi kontaqtis SenarCuneba jgufis yvela
wevrze, ecadeT mzera SeaCeroT jgufis marcxena da marjvena mxares
mdgom simpaTiur pirovnebebze, ase gadanawildeba mzera mTel jgufze.
roca ufro metad Tavdajerebuli gaxdebiT, xSirad SexedeT jgufis im
wevrebsac, romlebic naklebad gesimpaTiurebaT.

mzis saTvaleebi xels uSlis mxedvelobiT kontaqts, miT umetes

mkveTrad daburuli minebi. amitom umjobesia ar ataroT isini, Tu
janmrTeloba amas ar moiTxovs.

mimika

mimika gamoxatavs Tqvens ganwyobas. es aris adamianis Sinagani

samyaros sarke. bunebrivi mimikebi imdenad erTnairia, rom is mTel
msoflioSi erTnairad aRiqmeba. adamianis gamometyvelebaze advilad
amoikiTxeba, is bednieria, kmayofilia, mowyenilia, gabrazebulia Tu
gaocebulia. gamometyvelebis da mimikis kontroli ise, rom ganwyoba da
emociebi ar SegemCnes, Zalian rTulia. adamians, romelsac uemocio
gamometyveleba aqvs, `pokeris saxes” (Pokerface) uwodeben. mas ise aqvs
gamjdari niRabi, rom masTan saubrisas, verc ki xvdebiT moswonxarT Tu
ara. aseT adamianebTan urTierToba Zalian rTulia. adamianTa umetesoba
ufro gaucnobiereblad iyenebs mimikebs, vidre gacnobierebulad.

gids SeuZlia mimikis mixedviT mixvdes, moswyindaT turistebs Tu

siamovnebT misi mosmena. man es signali aucileblad unda daiWiros da
reagireba moaxdinos. gidi unda cdilobdes siTbos gamomxatveli
mimikebis gamoyenebas, rogoricaa magaliTad Rimili.turisti xedavs, rom
Tqveni samuSao siamovnebas ganiWebT da TviTonac pozitiurad imuxteba.

civ amindSi saxis kunTebi iyineba, xSirad unda itarebdeT saxis

masaJebs kunTebis gasaTbobaT. xSirad ivarjiSeT sarkesTan.

garegnoba

Cacmis stiliT da maneriT adamiani mraval signals gascems.

CacmulobiT pirovnebis realur an sasurvel socialur mdgomareobasa
da rolze gveqmneba STabeWdileba.

gidi dRis programis da jgufis Sesabamisad icmevs. Tu

eqskursantebs warmoadgenen skolis moswavleebi, maSin is ar iyenebs
halstuxs da bolomde Sekrul sayelos, xolo Tu bankirebTan uxdeba
urTierToba, Cacmuloba, ra Tqma unda, akademiuri unda iyos. samosi

92
gansxvavdeba weliwadis drois da amindis mixedviT. magaliTad, wvimisas
umjobesia gids ecvas sawvimari da sqeli fexsacmelebi.

aucilebelia tansacmeli movlili iyos. yuradReba gansakuTrebiT

unda mieqces gidis fexsacmels, cudi sanaxavia, roca is gacveTili
fexsacmliT dadis. bunebaSi Catarebuli eqskursiebi gamZle fexsacmels
moiTxovs. gidi magaliTis mimcemi unda iyos turistebisTvis, amitom
dauSvebelia bunebaSi sandlebiT da Ria fexsacmliT siaruli. im
SemTxvevaSi, Tu mas aseTi fexsacmeli mogvianebiT sWirdeba, manqanaSi
unda Seinaxos.

eqskursiebisTvis gamoyaviT iseTi tansacmeli, romelic TqvenTvis

warmatebasTan asocirdeba (mag., romelic gecvaT maSin, roca gamocda
warmatebiT CaabareT), es Tqven Tavdajerebulebaze kargad imoqmedebs da
pozitiur ganwyobas SegiqmniT.

3.4. kulturuli memkvidreoba da misi dacva – praqtikuli nawili.

კულტუტული მემკვიდრეობის საფუძვლების შესასწავლად მიზანშეწონილია

ICOMOS საქართველოს მიერ 2014 წელს გამოცემული დამხმარე სახელმძღვანელოთი:
„კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლებისა და ისტორიული ქალაქების დაცვა“. იხილეთ
წიგნის ელექტრონული ვერსია.

გიდის კომუნიკაცია და მისი ეტაპები

კომუნიკაცია ადამიანებს შორის ურთიერთობის პროცესია და მისი მიზანი ინფორმაციის
გადაცემაა. კომუნიკაციის პროცესი წრიული ხასიათისაა. ერთი ადამიანი გადასცემს
გარკვეულ ინფორმაციას მეორეს, ეს უკანასკნელი იძლევა პასუხს, ხოლო ინფორმაციის
გადამცემი პასუხის მიხედვით აგებს თავის მომდევნო კომუნიკაციას.
ამდენად, კომუნიკაცია მარტო იმაზე კი არ არის დამოკიდებული, რა ინფორმაცია გადასცა
ერთმა მხარემ, არამედ იმაზეც, თუ როგორ გაიგო და შეაფასა ეს გზავნილი მეორე მხარემ.
კომუნიკაცია უნდა გავიგოთ როგორც რთული პროცესი, რომელიც რამდენიმე ეტაპისაგან
შედგება, ესენია: კოდირება, გადაცემა, არხი, მიღება, დეკოდირება და უკუკავშირი.
კოდირება – ინფორმაციის გადაცემა ადრესატისთვის პირდაპირ არ ხდება. იგი
თავდაპირველად სიმბოლოების სახით კოდირდება და მხოლოდ შემდგომ გადაეცემა
მეორე ადამიანს. ეს შესაძლოა მოხდეს ვერბალური გამოხატულებების ან არავერბალური
კომუნიკაციის დახმარებით.
გადაცემა – თუ კოდირების დროს ინფორმაციის გადამცემი იღებს გადაწყვეტილებას,
როგორ გადასცეს ინფორმაცია, ამ ეტაპზე ქმედებას ახორციელებს.
არხი – სტიმულები (კოდირებული ინფორმაცია) გადაეცემა სხვადასხვა არხის დახმარებით.
ამ ეტაპზე მნიშვნელოვანია, გამგზავნელმა არ მოახდინოს არხის მინიმალიზირება.
სასურველია, ინფორმაციის არხი რამდენიმე იყოს და ადრესატი წარმოადგენდეს
პირველად წყაროს. მაგალითად, თუ მასწავლებელი მშობელს ინფორმაციას მხოლოდ
შუამავლის ან წერილობითი შეტყობინების დახმარებით გადასცემს, ამ შემთხვევაში ის
ინფორმაციის მინიმალიზირებას ახდენს, ვინაიდან ზღუდავს ადრესატისთვის
ინფორმაციის სრულად გაგებას.

93
მიმღები – ეს ეტაპი ინფორმაციის გადაცემის ანალოგიურია. ამ ეტაპზე ხდება სტიმულის –
ვერბალური, არავერბალური თუ წერილობითი კომუნიკაციის დახმარებით გადმოცემული
ინფორმაციის – მიღება და ტვინის სპეციალური უბნისთვის გადაცემა.
დეკოდირება – ამ ეტაპზე ხდება სტიმულების (კოდირებული ინფორმაციის) დეკოდირება.
ეს ეტაპი კოდირების მსგავსია, ვინაიდან ხდება ადრესატის გამოცდილების გამოყენება.
მაგალითად, რამდენად ცნობილია/უცნობია მისთვის ინფორმაცია, არსებობს თუ არა
ფსიქოლოგიური ბარიერები. საუკეთესო შემთხვევაში
ადრესატის მიერ ინფორმაციის დეკოდირება გამგზავნელის მიერ ინფორმაციის
კოდირების იდენტურია.
თავდაპირველად, ინფორმაცია, რომელსაც ჩვენ გადავცემთ, მხოლოდ
სტიმულია,ინფორმაციის სახეს იგი იღებს მხოლოდ მაშინ, როდესაც ადრესატის მიერ
დეკოდირდება. შესაბამისად, ჩვენ მიერ მიწოდებულმა სტიმულმა შესაძლოა სხვადასხვა
სახე მიიღოს და სხვადასხვაგვარად იყოს გაანალიზებული.
უკუკავშირი – ინფორმაციის გადამუშავების, გაანალიზების შემდგომ ადრესატი რეაგირებს
ინფორმაციაზე, რაც გამოიხატება უკუკავშირში. უკუკავშირის დახმარებით გამგზავნელი
იგებს, როგორ აღიქვა, გაიგო და გააანალიზა ადრესატმა
მიწოდებული ინფორმაცია. თუ გამგზავნელმა დაინახა, რომ ადრესატმა ვერ გაიგო ან
არასწორად გაიგო მიწოდებული ინფორმაცია, იგი ამარტივებს, უფრო ნათლად აყალიბებს
მას და ხელახლა აგზავნის. უკუკავშირი შესაძლოა მოხდეს ვერბალური ან არავერბალური
გზით.
2. კომუნიკაციის სახეები
კომუნიკაცია შესაძლოა დამყარდეს ვერბალური, არავერბალური და წერილობითი გზით.
როგორ დავამყაროთ ეფექტური ვერბალური კომუნიკაცია?
ვერბალური კომუნიკაციის სამ კომპონენტს გამოყოფენ:
1. შინაარსობრივს – რა თქვა?
ვერბალური კომუნიკაციით გადაცემული სიტყვიერი გზავნილი, ანუ გადაცემული
შინაარსი უნდა იყოს:
 ნათელი, კონკრეტული და არაორაზროვანი;
 ეთიკური;
 გრამატიკულად კარგად ორგანიზებული;
 არ შეიცავდეს დიალექტს, ბარბარიზმსა და ჟარგონს;
 თავისუფალი უცხო სიტყვებისგან (რომელთა მნიშვნელობა ზოგჯერ
მასწავლებელსაც კარგად არ ესმის).
2. ვოკალურს – როგორ თქვა? (ხმის ტონი და ტემბრი)
ვერბალური კომუნიკაციისას მნიშვნელოვანია არა მარტო ის, თუ რას ვამბობთ,არამედ
ისიც, თუ როგორ ვამბობთ. სწორედ ხმა აცოცხლებს სიტყვებს და მას სხვადსხვა ეფექტს
ანიჭებს. ვერბალური კომუნიკაციისას ვოკალური კომპონენტის სწორად შერჩევისთვის
მიზანშეწონილია მასწავლებელმა შემდეგი რჩევები გაითვალისწინოს:
 ხმა უნდა იყოს იმდენად ძლიერი, რომ ის ყველა სტუდენტს ესმოდეს;
 არ უნდა ილაპარაკოს ძალიან სწრაფად;
 ტონი უნდა იყოს მტკიცე და დამარწმუნებელი;
 მასწავლებელმა თავი უნდა აარიდოს მაღალი ტონალობით საუბარს;
 უნდა მოერიდოს მონოტონურ საუბარს და მრავალფეროვნება შეიტანოს
94
  ხმაში.
3. მეტავერბალურს – რა იგულისხმა? – (ქვეტექსტი – რა დაფარული შინაარსი დევს
ნათქვამში).
მეტავერბალური კომპონენტი მოიცავს ვერბალური კომუნიკაციის იმ ნაწილს,რომელიც
ცხადად არ არის ასახული არც გამოყენებულ სიტყვებში და არც ხმის მახასიათებლებში.
არსებითად ეს არის ინფორმაცია, რომელიც ნაგულისხმევია
მოსაუბრის მიერ. მეტავერბალურ ინფორმაციას ხშირად „წინადადებებს შორის” მოცემულ
ინფორმაციას უწოდებენ, ვინაიდან ის მსმენელისაგან მოითხოვს იმის გაგებას, რაც ცხადად
არ არის მოწოდებული. მეტავერბალური კომპონენტის გამოყენებისთვის საჭიროა, რომ
მოსაუბრესაც და მსმენელსაც ერთნაირად ესმოდეთ,
რა იგულისხმება ცხადად მოწოდებული შინაარსის მიღმა. ხშირად კომუნიკაცია
მახინჯდება სწორედ იმიტომ, რომ მსმენელს არასწორად ესმის, თუ რა იგულისხმება
კონკრეტული შინაარსის მიღმა, ან მოსაუბრე ვერ აცნობიერებს, რომ მის მიერ მოწოდებული
შინაარსი შეიძლება არასასურველ, არასწორ მეტავერბალურ ინფორმაციასაც შეიცავდეს.
როგორ დავამყაროთ ეფექტური არავერბალური კომუნიკაცია?
ინფორმაციის გადაცემა სიტყვების გარეშე არავერბალური კომუნიკაციაა. როგორც
მკლევარები აღნიშნავენ, კომუნიკაციის პროცესში ინფორმაციის 80% არავერბალური გზით
გადაიცემა, ამიტომ გასაგებია, თუ რატომ ანიჭებენ განათლების სპეციალისტები
არავერბალური კომუნიკაციის ეფექტურად გამოყენებას ასეთ დიდ მნიშვნელობას.
არავერბალურ კომუნიკაციას მასწავლებელი სტუდენტებთან ამყარებს სხვადასხვა გზით,
კერძოდ:
 სახის ენით – (გამომეტყველება, თვალის კონტაქტი) – სახეს და თვალებს,
სხეულის სხვა ნაწილებთან შედარებით, ყველაზე მეტად შეუძლია ჩვენი
ემოციებისა და გრძნობების გამოხატვა.
 სხეულის ენით – მასწავლებლებისთვის ხშირად დამახასიათებელია
მკერდზე გადაჯვარედინებული ხელებით დგომა ან უკან დაწყობილი
ხელებით სიარული. პირველი ინტერპრეტირებულია როგორც რეაქცია
საფრთხეზე, ხოლო მეორე – ძალაუფლების გამოხატულებად არის
მიჩნეული. ჯდომისას გადაჯვარედინებული, ზემოთ აწეული ხელები
შფოთვაზე, უარყოფით დამოკიდებულებასა და დაძაბულობაზე მიუთითებს.
 საკლასო ოთახის სივრცის გამოყენებით – საკლასო ოთახის სივრცის სწორად
გამოყენებას ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს ეფექტური კომუნიკაციის
დამყარებისათვის. მაგალითად, იმ სტუდენტის მიმართულებით მოძრაობა,
რომელიც ლაპარაკობს, შეიძლება გაგებულ იქნას, როგორც მის მიმართ
ინტერესის გამოხატულება და, პირიქით, მისი საპირისპირო მიმართულებით
მოძრაობა შეიძლება გაგებულ იქნას, როგორც მის მიმართ ინტერესის
ნაკლებობა. როდესაც მასწავლებელი ძირითადად „თავისი ადგილიდან“ –
მასწავლებლის მაგიდის მიმდებარე ტერიოტორიიდან – არ გადის, ეს
შეიძლება გაგებულ იქნას, როგორც სტუდენტებისგან დისტანციის დაცვის
სურვილი.
 ექსკურსანტებთან დისტანციის შერჩევით – კომუნიკაციის პროცესში
მეტადმნიშვნელოვანია მოსაუბრეების მიერ მანძილის სწორად შერჩევა.
95
 ადამიანები ურთიერთობას განსხვავებულ მანძილზე ამყარებენ იმის
მიხედვით, თუ რა ტიპის ურთიერთობა აკავშირებთ. ჩვეულებრივ, საუბარია
ოთხ დისტანციაზე: ახლო (ინტიმური) ზონა, პიროვნული, სოციალური და
საჯარო. ახლო ზონა (0-50 სმ.) ჩვეულებრივ ინტიმური პარტნიორების
საუბრისას გამოიყენება. მეგობრები საუბრისას პიროვნულ მანძილს იყენებენ
(50 სმ-დან 1მ.30 სმ-მდე); სოციალური დისტანცია (1.30 მ-დან 3.50 მ.-მდე)
ძირითადად საქმიან ურთიერთობებში გამოიყენება. საჯარო დისტანციას
(3.30 მ-დან 8 მ. და მეტი) ძირითადად საჯარო გამოსვლებისთვის იყენებენ.
მასწავლებლებმა სტუდენტებთან ურთიერთობისას პირადი სივრცის
მნიშვნელოვნება უნდა გაითვალისწინონ. ზოგადად, სტუდენტებთან
ურთიერთობისას მასწავლებლები პერსონალურ და სოციალურ მანძილს
იყენებენ: ინდივიდუალურად სტუდენტთან ურთიერთობისას იყენებენ
პიროვნულ მანძილს, ხოლო მთელ კლასთან მუშაობისას – სოციალურ
მანძილს.
სასწავლო დროის სწორად გამოყენებით – მასწავლებლების მიერ ხშირად გამოიყენება
სიჩუმისა და პაუზის სახით დროის მანიპულაცია. ამან შეიძლება ხაზი გაუსვას საკითხის
მნიშვნელოვნებას. ზოგიერთი მასწავლებელი მცირე პაუზას იყენებს მანამ, სანამ
მნიშვნელოვან მოსაზრებას ან დასკვნას გამოთქვამს. შესაბამისად, მასწავლებლის მიერ
გამოყენებულმა პაუზამ შეიძლება სტუდენტებს მიანიშნოს, რომ რაღაც მნიშვნელოვანი
უნდა ითქვას. ასევე, სიჩუმეს ხშირად განსაზღვრული ემოციის სადემონსტრაციოდ
ვიყენებთ, რაც შეიძლება იყოს გაბრაზება, აღშფოთება, ინტერესის ნაკლებობა და სხვა.
დროის სწორი განაწილება მეტად მნიშვნელოვანია კითხვების დასმისას – ზოგჯერ
მასწავლებელი სწორად ვერ საზღვრავს იმ დროს, რომელიც სტუდენტებს მის მიერ დასმულ
კითხვაზე საპასუხოდ სჭირდებათ; ამიტომ, თუ მის მიერ დასმულ კითხვას პასუხი
დაუყოვნებლივ არ მოჰყვა, ის თავად პასუხობს საკუთარ კითხვებს. აუცილებელია, ასეთ
შემთხვევაში მასწავლებელმა სწორად განსაზღვროს საპასუხოდ საჭირო დრო,რათა ხელი
შეუწყოს საკლასო ინტერქციის გაზრდას.
როგორ დავამყაროთ ეფექტური წერილობითი კომუნიკაცია?
წერილობითი კომუნიკაციიის დროს ადრესატთან ურთიერთობა მყარდება წერილობითი
ფორმით.
წერილობითი კომუნიკაციისას სიტყვებით გამოხატული ინფორმაციის არავერბალური
საშუალებებით (მაგალითად, ღიმილით ან ინტონაციით) შერბილების ან გაძლიერების
შესაძლებლობა არ გვაქვს. ამდენად, წერილობითი კომუნიკაციის დროს გადაცემულ
შინაარსს კიდევ უფრო დიდი მნიშვნელობა ენიჭება,ვიდრე ვერბალური კომუნიკაციისას,
რადგან:
 წერილობითი კომუნიკაციას, ვერბალურისაგან განსხვავებით, ვერ
ვაძლიერებთ
 არავერბალური კომუნიკაციით;
 წერილობითი კომუნიკაცია დროში უფრო გაწელილია და წერილობით
შეტყობინებაზე პასუხს მყისეულად ვერ იღებს ადრესატი;
 წერილობითი კომუნიკაციისას ინფორმაციის მიმღებს არ აქვს საშუალება ინ-

96
  ფორმაციის მიღებისთანავე დააზუსტოს, რას გულისხმობს ინფორმაციის
გადამცემი.

სწორედ ამიტომ წერილობითი კომუნიკაციის დროს განსაკუთრებული ყურადღება უნდა

მიექცეს გამოხატვის სიცხადეს, არ უნდა გამოვიყენოთ ბუნდოვანი გამოთქმები და
ორაზროვანი სიტყვები.

წერილობითი კომუნიკაციისას უნდა გავითვალისწინოთ შემდეგი წესები:

 გონებაში წინასწარ ჩამოაყალიბეთ, რისი დაწერა გსურთ;
 გააცნობიერეთ, ვინ არის ადრესატი და დააკონკრეტეთ კომუნიკაციის
მიზანი;
 ეცადეთ თქვენი წერილობითი უკუკავშირი იყოს ლაკონიური, მაგრამ მიზნის
მისაღწევად სრული ინფორმაციის მომცველი;
 რაც შეიძლება დროულად დაუბრუნეთ წერილობითი უკუკავშირი
ადრესატს;
 გამოიყენეთ მარტივი, გასაგები სიტყვები და მოკლე წინადადებები.

გიდმა ტურისტის მიერ აღქმული ინფორმაციის შესაფასებლად სასურველია ხშირად

გამოიყენოს განმავითარებელი კომენტარები. გიდის მიერ სწორად ფორმულირებულმა
კომენტარებმა ტურისტს დამატებითი ფიქრისა და სწორად აღქმისკენ უნდა უბიძგოს, რაც
ტურისტის მიერ შეცდომის გაცნობიერებას, დამოუკიდებელი მუშაობის, კვლევისა და
აღქმის უნარ-ჩვევის განვითარებას შეუწყობს ხელს. გიდმა თავი უნდა შეიკავოს ისეთი
კომენტარებისაგან, რომლებიც ზოგადი ხასიათისაა, სადაც შეცდომა
მხოლოდ დასახელებულია და არ არის მიცემული რჩევები, თუ როგორ შეიძლება
დაიძლიოს ხარვეზები.
3. აქტიური მოსმენის ტექნიკები
აქტიური მოსმენა
რა განსხვავებაა სიტყვებს შორის – „მესმის“ და „ვუსმენ“? როდესაც ბგერები და სიტყვები
ჩვენს სმენით აპარატში შემოიჭრება – გვესმის. „მესმის“ რაიმე სირთულესთან არ არის
დაკავშირებული, ხოლო „ვუსმენ“ მოითხოვს გარკვეულ ძალისხმევას. მოსმენა, თავის
მხრივ, არის პასიური და აქტიური. შეიძლება პასიურად ვუსმენდე გიდს და არავითარ
ძალისხმევას არ მივმართავდე, რომ მოსმე-
ნილი უკეთ გავიგო. აქტიური მოსმენა გულისხმობს გაგების პროცესსაც, როცა არა
მხოლოდ უსმენ ნათქვამს, არამედ იმასაც ცდილობ, რომ უფრო ღრმად ჩასწვდე
საუბრის დედააზრს.არსებობს ორი კატეგორიის პასიური მსმენელი: ცუდი მსმენელები და
მოჩვენებითად კარგი მსმენელები.

ცუდი მსმენელია /ექსკურსანტია/:

 ავტორიტარული მსმენელი, რომლისათვის დამახასიათებელია მბრძანებლო
ბა და დიქტატი. ის ხშირად იყენებს ფრაზებს: „ნელა ილაპარაკეთ!“, „მოკლედ
ბრძანეთ“, „ინანებთ თუ ასე მოიქცევით“ და სხვ.

97
  მოსაუბრე, რომელიც გაურბის მწვავე საკითხებს, საუბარი გადააქვს სხვა
თემაზე, იყენებს რჩევებს, რეკომენდაციებს და მზამზარეულ „რეცეპტებს“.
საკითხის შერბილებისთვის მიმართავს ხუმრობას. მისი ფრაზებია: „ამოიგდე
ეს თავიდან“,„დრო ყველაფრის მკურნალია“.
 ე.წ. „ინტელექტუალი“ მსმენელი, რომლისთვისაც დამახასიათებელია არა ის,
გაიგოს მოსაუბრის პრობლემა რეალობაში, არამედ იწყებს ბრძენკაცობას,
მეცნიერების ავტორიტეტის მოშველიებას. მისი ფრაზა შეიძლება იყოს:
“ამაზე ბრძენს უთქვამს...“

მოჩვენებითად კარგი მსმენელია /ექსკურსანტია/:

 ე.წ. „შემფასებელი“ მსმენელი, რომელსაც სჩვევია კატეგორიულობა და
რომელიც ახარისხებს მოვლენებს „დადებითად“ და „უარყოფითად“. ის
მუდმივად განსჯის და განიკითხავს. მისი ხშირი ფრაზაა: „ეს კარგია, ეს კი
სისულელეა. მისთვის მთავარია არა რეალური მდგომარეობის გაგება,
არამედ საკუთარი პოზიციის გამოხატვა და მოსაუბრისთვის მისი თავს
მოხვევა. ამისთვის იგი იყენებს ჭკუის სწავლებას, მითითებას, საკუთარი
პოზიციის მართებულობის მტკიცებას, კრიტიკას, გაკიცხვას, მორალის
კითხვას, შექებას.
 ე.წ. „ინტერპრეტატორი“, რომელიც საუბრის პირველივე წუთებიდან იწყებს
ანალიზს, მიზეზების ძებნას, ინტერპრეტაციას, ვარაუდების დაშვებას. ასეთი
მსმენელი ხშირად ვერ სწვდება მოვლენების არსს, რადგან შეიძლება
საკუთარი ვარაუდების ტყვეობაში აღმოჩნდეს. ასეთ მსმენელს უჭირს
თანამოსაუბრის სუბიექტურ რეალობაში შესვლა.
 ე.წ. „გულშემატკივარი“ – თანაგრძნობის გამოხატვაზე ორიენტირებული
მსმენელი. იგი იმთავითვე ეთანხმება მოსაუბრეს, სწრაფად აქებს ან
ცდილობს მოსაუბრის დამშვიდებას.
 ე.წ. დიაგნოსტიკოსი“, ასეთი ტიპის მსმენელი ხშირად აწყვეტინებს
მოსაუბრეს ლაპარაკს და უსვამს დამაზუსტებელ კითხვებს. კონკრეტულად
სად და როდის მოხდა ეს? სად გაქვს ამის დამამტკიცებელი საბუთი? მისთვის
დამახასიათებელია ჭკუის სწავლება, ლოგიკური არგუმენტაცია, კითხვების
დასმის სიჭარბე.

აქტიური მოსმენის ტექნიკა გულისხმობს თანამოსაუბრის პრობლემისა და

მდგომარეობის სწორ გაგებას, თანაგრძნობას და იმავდროულად დახმარებას ორი
თვალსაზრისით: 1. თანამოსაუბრე უკეთ გაერკვეს და გააცნობიეროს თავისი მდგომარეობა
და 2. კონფლიქტური სიტუაციის დროს დაპირისპირებულმა მხარეებმა კონსტრუქციულად
მიიტანონ ერთმანეთთან სათქმელი, ჩაერთონ სასარგებლო დიალოგში და შეამცირონ
კონფლიქტი.

გამოყოფენ აქტიური მოსმენის ოთხ ფაზას:

 აღქმა – ინტერპრეტაციას აძლევენ;
98
  შეფასება – ადამიანებს ტენდენცია აქვთ, შეაფასონ რაც მოისმინეს და გაიგეს;
 კრიტიკული რეაქცია დაგვეხმარება თავიდან ავიცილოთ გაუგებრობა;
 რეაქცია – ვერბალური და არავერბალური რეაქციები აადვილებენ აქტიურ
მოსმენას.
აქტიური მოსმენის ტექნიკის ელემენტებია:

მოსმენის განწყობა და შესაბამისი „სხეულის ენა“

აქტიური მოსმენის დროს აუცილებელია განწყობა, რომ ისე გაუგო თანამოსაუბ-
რეს, როგორც ის გრძობს საკუთარ პრობლემას, ე.ი. მნიშვნელოვანია თანამოსაუბ-
რის სუბიექტურ რეალობაში წვდომა. სასურველია, მსმენელის „სხეულის ენამ“ გამოხატოს
შესაბამისი განწყობა. მისი გამომეტყველება, ჟესტი და მიმიკა უნდა გამოხატავდეს იმას,
რომ იაზრებს მთხრობელის მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას.

არარეფლექსიური მოსმენა
ეს არის მოსმენის ისეთი ხერხი, როცა მოსმენა ხორციელდება ანალიზისა და
რეფლექსიის გარეშე, რათა სტიმული მისცე თანამოსაუბრეს ბოლომდე გამოთქ-
ვას სათქმელი. ეს არის ყურადღებიანი დუმილის პროცესი. მხოლოდ და მხოლოდ
პაუზების დროს გამოითქმება მოკლე სიტყვები: „დიახ“, „მესმის,„აჰა“,„ოჰო“...
როდის არის სასარგებლო არარეფლექსიური მოსმენის გამოყენება?
 როცა მოსაუბრე აქტიურად გამოთქვამს თავის სათქმელს;
 როცა თანამოსაუბრეს უჭირს თვითგამოხატვა და საჭიროა სტიმულირება,
რათა ეს სირთულეები თვითონ გადალახოს.
 არარეფლექსიური მოსმენის ხერხის გამოყენება უსარგებლოა:
 როცა თანამოსაუბრეს არა აქვს საუბრის სურვილი;
 როცა მსმენელის მიერ გამოთქმული მოკლე სიტყვები აღქმულია ან როგორც
 დათანხმება, ან საუბრის შეწყვეტისკენ მოწოდება, ან მსმენელის უარყოფითი
 დამოკიდებულება მისი პოზიციისადმი.

გარკვევა და დაზუსტება
გარკვევისა და დაზუსტების მიზანია, რომ მხოლოდ მსმენელმა კი არ მიიღოს
დაზუსტებული ინფორმაცია, არამედ თანამოსაუბრეც უკეთ გაერკვეს საკუთარ
სათქმელში. ეს კი ხორციელდება კითხვების დასმით. კითხვის დასმის სტილი უნდა იყოს
არადირექტიული. მაგალითად, „ხომ არ მოყვებოდი“ და არა „აბა მოყევი...“ (კითხვათა
ტიპებსა და კითხვის დასმის ტექნიკას ქვემოთ ცალკე შევეხებით).

რეფრაზირება
მსმენელი ნათქვამის დედააზრს აბრუნებს უკან, რაც საშუალებას აძლევს თა-
ნამოსაუბრეს, უფრო ცნობიერად გამოკვეთოს თავისი პრობლემა, სიტუაცია თუ
მდგომარეობა.
რეფრაზირების წესებია:
 რეფრაზირებით არ უნდა გავაწყვეტინოთ თანამოსაუბრეს ლაპარაკი. ის ხორ-
ციელდება პაუზის დროს, რაც სტიმულის მიმცემია მოსაუბრისთვის;

99
  რეფრაზირების დროს აისახება ნათქვამის დედააზრი და არა თანმხლები
ემოცია;
 რეფრაზირება უმეტესად მაშინ გვჭირდება, როცა თანამოსაუბრის ნათქვამი
ნათელია, მაგრამ გვსურს მისი სტიმულირება, რათა მეტი ინფორმაცია
მოგვაწოდოს და უფრო მკაფიოდ გამოხატოს თავისი აზრი.
 რეფრაზირება ეხმარება თვითონ თანამოსაუბრეს დაინახოს, სწორად უგებენ
თუ არა მას.

შეჯამება
ამ დროს უფრო სრული სახით ხორციელდება მსმენელსა და თანამოსაუბრეს
შორის უკუკავშირი. თუ თანამოსაუბრეს არ ეთანხმებით, უმჯობესია, ჯერ უკუკავშირის
სახით მიაწოდოთ შეჯამებული აზრი და მხოლოდ შემდეგ გამოთქვათ კონტრარგუმენტები.
შეჯამება ხელს უწყობს თანამოსაუბრეს მკაფიოდ ჩამოაყალიბოს საკუთარი აზ-
რები და განავითაროს ისინი.

გრძნობათა არეკვლა
ემოციური მხარდაჭერა კომუნიკაციის მეტად მნიშვნელოვანი ხერხია. მოსაუბ-
რეს უკუკავშირისას ვუგზავნით შეტყობინებას მისი გრძნობების შესახებ; ვაგრძნო-
ბინეთ, რომ მას გავუგეთ. ემოციური არეკვლის გამომხატველი ფრაზებია: „მე მგო
ნი, აღელვებული ხარ...“, „ხომ არ გრძნობ, რომ...“
აქტიური მოსმენის ყველა ხერხს აერთიანებს ერთი ნიშან-თვისება – უკუკავში-
რი მსმენელსა და მოსაუბრეს შორის. აქტიური მოსმენის ტექნიკაში რეალიზებულია
არადირექტიული, ანუ ჰუმანისტურ-ფსიქოლოგიური მიდგომის ძირითადი პრინციპები.
აქტიური მოსმენის ტექნიკების ცოდნა და გამოყენება დაეხმარება პედაგოგებს
არა მხოლოდ სტუდენტებთან, არამედ კოლეგებთან უფრო ნაყოფიერი და ეფექტუ-
რი კომუნიკაციის დამყარებაში.
4. უკუკავშირი
უკუკავშირი, როგორც კონტროლის საშუალება კომუნიკაციის პროცესის ერთ-
ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი კომპონენეტია. ის საშუალებას გვაძლევს გავიგოთ,
რამდენად იდენტურები არიან გამგზავნელის მიერ მიწოდებული და ადრესატის
მიერ აღქმული/გაანალიზებული ინფორმაციები. უკუკავშირი ორივე მიმართულე-
ბით უნდა წარმოადგენდეს რეფლექსიის სტიმულს და არ უნდა იყოს მხოლოდ
უკუკავშირის მიმღების ინფორმაციის წყარო. ირენე კლეინმა (Klein, Irene: Gruppenleiten
ohne Angst: ein Handbuch fuer Gruppenleiter, Muenchen 2005) ჩამოაყალიბა პრაქტიკული
კითხვები, რომლებიც საკუთარ თავს უნდა დაუსვას კომუნიკაციის პროცესში მონაწილე
ორივე მხარემ – როგორც უკუკავშირის გამცემმა, ასევე მიმღებმა.
მაგალითისთვის მოგვყავს რამდენიმე შეკითხვა, რომლებიც კომუნიკაციის
პროცესში უკუკავშირის გამცემმა უნდა დაუსვას საკუთარ თავს:
 რატომ აღვიქვამ შენს პასუხს ასე?
 რას აღვიძებს ის ჩემში?
 რით არის ეს გამოწვეული?
 როგორ აღვიქვამ საკუთარ თავს ამ სფეროში?

100
  ჩემი ცხოვრების რომელ ღირებულებებს და ძირითად წესებს შეიძლება
ეხებოდეს ეს?
ხოლო უკუკავშირის მიმღებმა საკუთარ თავს უნდა ჰკითხოს:
 რას მეუბნება შენი შეტყობინება/ინფორმაცია?
 აღვიძებს თუ არა შენგან წამოსული ინფორმაცია ჩემში უკურეაქციის
სურვილს?
 გააზრებული მაქვს თუ არა ჩემი წილი?
 როგორ ვაფასებ საკუთარ თავს ამ სფეროში და როგორ გაფასებ შენ?
უკუკავშირი შესაძლებელია განხორციელდეს როგორც „ოთხ თვალს შორის“,ასევე ჯგუფში.
მაგრამ უკუკავშირის სასწავლო ეფექტი და სარგებელი გაცილებით უფრო დიდია
ჯგუფური შეხვედრების დროს. მისი ეფექტურად გამოყენება აუმჯობესებს არა მარტო
ექსკურსანტთა შედეგებს, არამედ ეხმარება გიდს პრაქტიკის გაუმჯობესებაში და ასევე
ჯგუფში ქმნის ურთიერთნდობისა და ურთიერთმფარველობის ატმოსფეროს.

უკუკავშირის მეთოდის ინტეგრირება საექსკურსიო პროცესში

უკუკავშირის კონცეფციის დანერგვა და მისი შემდგომი განვითარება უკავშირდება
ამერიკელი სოციალური ფსიქოლოგის კურტ ლევინისა და მისი კოლეგების სახელს.
კონსტრუქტივისტულ დიდაქტიკაში ფართოდ გამოიყენება ეს მეთოდი, რომლის მი
ზანია ხელი შეუწყოს როგორც თითოეული პიროვნების, ასევე მთლიანად ჯგუფის
განვითარებას. თვითდაკვირვებით მონაწილეები სწავლობენ უკეთ მართონ საკუთა
რი ქცევა. მეთოდის მიზანია ასევე ადამიანებს შორის ურთიერთობებში ღიაობისა და
ნდობის განვითარება, როგორც წინაპირობა ჯანსაღი ურთიერთობებისა და ნაყოფიერი
თანამშრომლობისთვის. ამგვარი კომუნიკაციით ურთიერთობები ხდება უფრო ღია და
პატიოსანი. ეფექტური კომუნიკაციის ხელისშემშლელი ფაქტორები ადვილადმჟღავნდება
და იქმნება მისი ერთობლივად დაძლევის შესაძლებლობა. უთანხმოებები დასაწყისშივე
გამომზეურდება და მოგვარდება მანამ, სანამ იგი აგრესიასა და წინააღმდეგობის გაწევამდე
მიგვიყვანს. მეთოდის გამოყენება ასევე ამცირებს უნდობლობის ხარისხს და მცდარად
ინტერპრეტირებულ აღქმას. მის სასარგებლოდ უნდა ითქვას ისიც, რომ იგი საკმაოდ
ადვილადგანსახორციელებელი ინსტრუმენტია.4.5
პრაქტიკული რეკომენდაციები უკუკავშირის მეთოდის გამოყენებისას
უკუკავშირი ექსკურსიაში უმთავრესად სკოლის ექსკურსიებში გამოიყენება. უკუკავშირი
წარმატებული რომ იყოს - სწორად მივიდეს მიმღებამდე, მის მიერ კარგად იყოს მიღებული
და ქონდეს პოზიტიური გავლენა, აუცილებელია შესაბამისი წესების დაცვა და რამდენიმე
წინაპირობის გათვალისწინება.
გთავაზობთ რამდენიმე მნიშვნელოვან წინაპირობას, რომელთა გათვალისწინებაც
აუცილებელია ჯგუფში უკუკავშირის კულტურის დასამყარებლად:
1. შევქმნათ სასურველი ჯგუფური ატმოსფერო, რაც გიდის პროფესიონალიზმზეა
დამოკიდებული. ჯგუფის პირველივე შეხვედრისას ისე უნდა დავგეგმოთ სტუდენტთა
გაცნობის ფაზა, რომ “ყინული გავალღოთ“,დამყარდეს თბილი და ნდობაზე დამყარებული
ურთიერთობა ტურისტებსა და გიდს შორის, რითაც სასურველი ჯგუფური ატმოსფერო
წარმოიშობა. უკუკავშირის გამცემსა და მიმღებს შორის ურთიერთემპათია და პოზიტიური
განწყობა წარმატებული ჯგუფური მუშაობის უმნიშვნელოვანესი წინაპირობაა.
2. გავაცნობიერებინოთ ტურისტებს უკუკავშირის დადებითი ეფექტები და მისი

101
მრავალფუნქციურობა – ექსკურსიამძღოლმა დასაწყისშივე უნდა განუმარტოს ტურისტებს
ექსკურსიის მიზანი, მისი დადებითი ეფექტები და განიხილოს ის წესები, რომლებიც
აუცილებლად უნდა იყოს დაცული როგორც უკუკავშირის გამცემის, ასევე მიმღების მიერ.
შესაძლებელია, მასწავლებელმა უკუკავშირის რამდენიმე სავარჯიშო შესთავაზოს
მსმენელებს იმის გასარკვევად, რამდენად გააცნობიერეს მათ უკუკავშირის მიზანი და აქვთ
თუ არა მისი ეფექტურად გამოყენების უნარი.
იმისაგან დამოუკიდებლად, თუ სად გამოიყენება ეს მეთოდი, იგი თითოეულ პიროვნებასა
თუ ჯგუფს სთავაზობს შესაძლებლობებს:
 გაეცნოს სხვათა თვალთახედვებსა და პერსპექტივებს;
 გაიფართოვოს საკუთარი თვალთახედვა და გამოცდილება;
 უკეთ შეიცნოს საგანი/თემა, სხვადასხვა პერსპექტივიდან დააკვირდეს და
ინდივიდუალური კრიტერიუმებით შეაფასოს.

3. დაანახვეთ ტურისტებს, რომ უკუკავშირი არ არის ცალმხრივი პროცესი, იგი მიმართულია

როგორც გიდიდან ტურისისკენ, ასევე ექსკურსანტიდან გიდისკენ და ტურისტიდან
ტურისტისკენ. ტურისტებმა უნდა გააცნობიერონ, რომ უკუკავშირის დროს მიმღებისა და
გამცემის ცალმხრივი როლები არ არსებობს. ექსკურსიამძღოლი თავად უნდა იყოს როგორც
სანიმუშო უკუკავშირის გამცემი, ასევე მიმღები.
4. შექმენით უკუკავშირისათვის ე.წ. „უსაფრთხო სივრცე“. იმისათვის, რომ მეთოდით
მუშაობა იყოს ეფექტიანი, აუცილებელია ჯგუფში შეიქმნას ურთიერთნდობის ატმოსფერო.
ასეთი უსაფრთხო სივრცე შესაძლებელია უზრუნველვყოთ:
 ნებაყოფლობითობაზე შეთანხმებით;
 გაცემული უკუკავშირის კონფიდენციალობის დაცვით;
 შეთანხმებით, რომ უკუკავშირის შედეგები გავლენას არ მოახდენს საერთო
შედეგებზე.
5. დაუთმეთ დრო უკუკავშირს და აქციეთ იგი გაკვეთილის თანმხლებ მეთოდად.
უკუკავშირის მეთოდით მუშაობის გამოცდილებამ გიდს დაანახა,რომ უკუკავშირის
კულტურის დამკვიდრებას სჭირდება დრო. მაგრამ ისევე,როგორც ზრდასრულთა
განათლებაში, საექსკურსიო პროცესშიც უკუკავშირში ინვესტირებული დრო არ შეიძლება
ჩაითვალოს დაკარგულად, პირიქით, ეს არის სასწავლო პროცესის დროის რაციონალურად
გამოყენების საუკეთესო პრაქტიკა. უკუკავშირის ჩართვა საექსკურსო პროცესში არის
საუკეთესო საშუალება იმის დასადგენად, რამდენად მართლდება ჩვენი მოლოდინები,
ვითვალისწინებთ თუ არა ტურისტთა შესაძლებლობებსა და ინტერესებს, მივაღწიეთ თუ
არა სასურველ შედეგს.
6. შექმენით პროექტჯგუფები – დასავლური პრაქტიკული გამოცდილება წარმოაჩენს
პროექტჯგუფების მნიშვნელობას უკუკავშირის მეთოდის განვითარებისთვის. ამ
ჯგუფების მთავარი ამოცანებია უკუკავშირის ინსტრუმენტებისა და მეთოდების ერთად
განვითარება, მეთოდის გამოყენებისას მიღებული გამოცდილების ერთმანეთში გაცვლა,
ანალიზი, პრობლემების ერთად დამუშავება, შედეგების შეფასება და მომდევნო ნაბიჯებზე
მსჯელობა. შემდეგ ჯგუფი გამოცდილებას უზიარებს სხვა ჯგუფებს. ასეთი მიდგომით
უკუკავშირის მეთოდით მუშაობა სულ
უფრო იხვეწება და ეფექტიანი ხდება.

102
7. განივითარეთ უკუკავშირისთვის საჭირო ქცევა – უკუკავშირი უფრო მეტია, ვიდრე
ტექნიკა. გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ უკუკავშირის სარგებელი და პოზიტიური გავლენა
არ არის დამოკიდებული მხოლოდ მეთოდურ სრულყოფაზე,არამედ უკუკავშირის
პროცესში მონაწილე როგორც მასწავლებლის, ასევე ტურისტების ქცევაზე.
ეფექტიან უკუკავშირამდე მიგვიყვანს: ურთიერთემპათია და ურთიერთნდობა გიდსა და
ექსკურსანტებს შორის;
ინტერესი და პასუხისმგებლობა როგორც საკუთარი, ასევე საერთო საქმიანობისა და
წარმატებისადმი.
8. უკუკავშირის პროცესში ჩართულ პირებთან ერათად შეაფასეთ შედეგი – მნიშვნელოვანია,
რომ უკუკავშირის შედეგების გაანალიზებისა და შეფასების პროცესში ჩართული იყოს
ყველა პირი. ასეთი მიდგომა ზრდის სტუდენტთა ჩართულობასა და მათში
პასუხისმგებლობის გრძნობას. მხოლოდ ამგვარად მიღებული შედეგები შეიძლება იქცეს
გაკვეთილის განვითარების საწინდრად და შექმნას ჯგუფში ნდობასა და
თანამშრომლობაზე დაფუძნებული გარემო.
დოპლერი და ლაუტერბურგი (Doppler, Klaus; lauterburg Christoph: Change Management.Den
Unternehmenswandel gestalten. Frankfurt/Main, New York 2005)

გვთავაზობენ ეფექტური უკუკავშირის ოთხ თანმიმდევრულ ფაზას:

1. ჯგუფის სხვა წევრებისადმი მიმართული პოზიტიური უკუკავშირი;
2. კრიტიკული უკუკავშირი;
3. სურვილები და სტიმულები შემდგომი თანამშრომლობისთვის;
4. უკუკავშირის მიმღების რეზიუმე და კომენტარი.
გთავაზობთ რამდენიმე რჩევას უკუკავშირის გამცემისთვის:
აღწერე და არ შეაფასო – უკუკავშირის გამცემი მხოლოდ აღწერს თავის პირად აღქმას,
გრძნობებსა და დაკვირვებებს, აძლევს რეკომენდაციებს, თუ როგორ შეიძლება, მისი
აზრით, პრობლემის მოგვარება. ამასთან, იგი არ საყვედურობს,არ იწყებს მორალიზებას.
თავდაპირველად მიაწოდე პოზიტიური უკუკავშირი, შემდეგ კრიტიკა – ასეთი მიდგომა
მიმღებს კეთილად განაწყობს, იზრდება ნდობა და კრიტიკის მიმღებლობა.

გაეცი კონკრეტული უკუკავშირი – უკუკავშირი უნდა იყოს კონკრეტული, ნათლად

ფორმულირებული და გასაგები. ამის მისაღწევად საუკეთესო საშუალებაა, როდესაც
უკუკავშირის გამცემს მოყავს პრაქტიკული მაგალითები საერთო სამუშაო
გამოცდილებიდან. ზოგადი და აბსტრაქტული უკუკავშირი არაფრის მომცემია.
ილაპარაკე მხოლოდ საკუთარი პოზიციიდან – უკუკავშირის გაცემისას აუცილებელია
ვისაუბროთ პირველ პირში, მაგალითად, „მე ვფიქრობ, რომ...“ და არა „ფიქრობენ...“.
დაიცავი კონფიდენციალობა – ყველაფერი, რაც უკუკავშირის დროს გამოითქმება, უნდა
იყოს კონფიდენციალური და არავითარ შემთხვევაში ჯგუფიდან გარეთ არ უნდა გავიდეს.
ურჩიე და არ აიძულო – არ იყო დირექტიული, შენი ტონი იყოს თანამშრომლობითი.
სხვების თვალით შეხედე პრობლემას – უკუკავშირის გამცემმა უნდა იფიქროს არა მხოლოდ
საკუთარ, არამედ, პირველ რიგში, უკუკავშირის მიმღების მოთხოვნილებებზე.
გაწონასწორებული უკუკავშირი ითვალისწინებს ყველა მონაწილის მოთხოვნილებას.
გაეცი შედეგიანი უკუკავშირი – აზრიანმა უკუკავშირმა გავლენა უნდა მოახდინოს
უკუკავშირის მიმღებზე.

103
მიაწოდე უკუკავშირი, რაც შეიძლება მალე – უკუკავშირი მით უფრო ეფექტიანია, რაც უფრო
მყისიერად გაიცემა იგი, მაგრამ გასათვალისწინებელია, რამდენად მზად არის იმ მომენტში
მიმღები ამისათვის.
წესები უკუკავშირის მიმღებისთვის:
იყავი აქტიური მსმენელი – ყურადღებით მოუსმინე უკუკავშირის გამცემს, თუ რაიმე
გაურკვეველია, დაუსვი კითხვები.
არ დაიწყო დაცვა და დაპირისპირება – არ დაიწყო საკუთარი პოზიციის არგუმენტირება და
დაცვა ისე, რომ ამან კონფლიქტამდე მიგიყვანოს.
იფიქრე იმაზე, უკუკავშირის დროს რომელი რჩევაა შენთვის სასარგებლო.
• დაუბრუნე უკუკავშირი უკუკავშირის გამცემს – მოგვიანებით შესაძლებელია ეს მოხდეს
არაფორმალური საუბრის დროს, არ დაგავიწყდეს უკუკავშირის გამცემს გაუზიარო, რა
მოგცა შენ მის მიერ მოწოდებულმა რჩევებმა, რომელი იყო განსაკუთრებით სასარგებლო,
რაში არ დაეთანხმე. ასეთი მიდგომით უკუკავშირი შეიძენს წრიულ ხასიათს.

საკონტროლო კითხვები:
1. დაახასიათეთ კომუნიკაციის ეტაპები
2. დაახასიათეთ კომუნიკაციის სახეები
3. როგორ დავამყაროთ ეფექტური არავერბალური კომუნიკაცია?
4. რა არის აქტიური მოსმენის ტექნიკები
5. დაახასიათეთ არარეფლექსიური მოსმენა
6. რვა წინაპირობა ჯგუფში უკუკავშირის კულტურის დასამყარებლად
7. დაახასიათეთ ეფექტური უკუკავშირის ოთხ თანმიმდევრულ ფაზა

104
 Tavi VII. eqskursiis teqnologiuri ruka

meSvide TavSi ganxilulia Semdegi sakiTxebi: eqskursiis teqnologiuri

ruka; saeqskursio meTodika: Cvenebis xerxebi eqskursiaSi; Txrobis
xerxebis gamoyeneba eqskursiaSi.

7.1 eqskursiis Catarebis meTodika – eqskursiis teqnologiuri ruka

teqnologiuri ruka aris kompaniis oficialuri dokumenti,

romelic gansazRvravs, Tu rogor unda Catardes konkretuli eqskursia,
rogor unda moxdes saCvenebeli obieqtis sanimuSo Cveneba, ra teqnika da
meTodika unda gamoiyenos amisTvis eqskursiamZRolma. teqnologiur
rukaSi mocemulia saeqskursio meTodikis moTxovnebi saCvenebeli
obieqtebis Taviseburebebisa da maT Sesaxeb gadmosacemi zepiri masalis
Sinaarsis gaTvaliswinebiT. garda amisa, teqnologiuri ruka xels
uwyobs eqskursiamZRolis organizebulobas, ar aZlevs mas eqskursiidan
gadaxris saSualebas, radgan mudmivad axsenebs ra ilaparakos, ramden
xans da ra pirobebSi; masSi aseve mkafiodaa asaxuli eqskursiis
organizaciuli sakiTxebi, gaTvaliswinebulia eqskursantTa sxvadasxva
jgufis interesebi; igi erT mTlianobaSi moaqcevs Txrobasa da Cvenebas.
turistul kompaniaSi TiToeul eqskursiasTan dakavSirebiT unda
arsebobdes calke teqnologiuri ruka. ufro metic, igi unda arsebobdes
diferencirebuli saxiT, romelime turistuli jgufisaTvis. misi
Sedgena ar aris rTuli, radgan aseT variantSi gansxvavebuli iqneba
eqskursiis mxolod calkeuli monakveTi da ara mTlianad eqskursiis
Sinaarsi. teqnologiuri ruka unda iTvaliwinebdes eqskursantTa asaks,
profesias da sxva interesebs.winamdebare Tavs Tan erTvis Cven mier
Sedgenili mimoxilviTi eqskursiis `Tbilisi – saqarTvelos dedaqalaqi”
nimuSi. oTxsaaTiani eqskursia milionian dedaqalaqSi, sadac
mravalferovani saCvenebeli obieqtebia, uaRresad rTuli Sesadgenia. Tu
Tqven SegiZliaT TbilisSi srulyofili eqskursiis Catareba, maSin Tqven
flobT saqalaqo eqskursiis Catarebis teqnikas.SeecadeT, jer SeadginoT
teqnologiuri ruka erT romelime obieqtze, Semdeg ki mTeli marSruti
SeitaneT teqnologiur rukaSi.
teqnologiuri rukis gaformeba unda moxdes Semdegi monacemebis
gaTvaliswinebiT:
 teqnologiuri rukis titulze unda aisaxos Semdegi monacemebi:
turistuli kompaniis dasaxeleba, saeqskursio Temis dasaxeleba,
eqskursiis saxe, marSrutis sigrZe, eqskursiis xangrZlivoba,
Semadgenloba, Semdgenlis gvari da saxeli;
 Semdgom gverdze unda aisaxos: eqskursiis mizani da amocanebi,
marSrutis sqema, romelzec gaCerebebi iqneba aRniSnuli;
teqnologiuri ruka sami nawilisgan Sedgeba: Sesavali, eqskursiis
ZiriTadi nawili da daskvna. Sesavali da daskvna calke grafebad ar
gamoiyofa. SesavalSi, romelic ori nawilisgan Sedgeba,
eqskursiamZRoli asaxelebs Temis yvelaze mniSvnelovan obieqtebs, maTi
105
daTvalierebis Tanmimdevrobas, waradgens sakuTar Tavs da mZRols,
xolo daskvnaSi ZiriTadi yuradReba gamaxvilebulia, Tu ra naxes
turistebma mTavari da ra perspeqtivebi gaaCnia im RirsSesaniSnaobas,
romelsac mieZRvna saeqskursio Tema, risi naxva SeuZliaT damatebiT
eqskursantebs.
teqnologiuri rukis efeqturoba damokidebulia misi Svidive
grafis sworad Sevsebaze. misi sidide 6-12 gverdiT SeiZleba
ganisazRvros, rac damokidebulia saeqskursio obieqtebis raodenobasa
da mniSvnelobaze, Temebisa da qveTemebis raodenobaze, marSrutis
xangrZlivobaze.
grafaSi `eqskursiis marSruti” unda aRiniSnos eqskursiis
dasawyisi adgili, Semdeg I qveTemis damTavrebis adgili, Semdeg II
qveTemis da a.S.
grafaSi `gaCereba” aRniSnuli unda iqnas eqskursiis adgilebi,
sadac satransporto eqskursiis dros avtobusi gaCerdeba da obieqtis
dasaTvaliereblad turistebi gadmogvyavs avtobusidan, an avtobusidan
gadmousvlelad vaCvenebT RirsSesaniSnaobas, an kidev qveiTi
eqskursiebis dros migvyavs eqskursantebi obieqtis dasaTvaliereblad.
Canaweri unda iyos garkveuli, ar SeiZleba daukonkretebeli Canawerebis
gakeTeba, mag. `gaCereba mdinare mtkvris sanapiroze”. Canaweri unda
dakonkretdes adgilis miTiTebiT: baraTaSvilis ZeglTan, an anCisxatTan.
grafaSi `saCvenebeli obieqti” saWiroa, CamoiTvalos eqskursiis am
monakveTze saCvenebeli yvela saeqskursio obieqti. es exeba im obieqtebs,
romlebsac aCveneben rogorc gaCerebebze, ise avtobusis msvlelobisas,
agreTve ZiriTad da meorexarisxovan saCvenebel obieqtebs.
gansxvavebulia obieqtebi saqalaqo da qalaqgare eqskursiebSi,
vinaidan qalaqgare eqskursiebSi es SeiZleba iyos mTeli sofeli, an
dasaxlebuli punqti, xolo saqalaqo eqskursiaSi ki quCa, moedani, an
nageboba.
grafaSi `dro”unda aRiniSnoseqskursiis erTi monakveTis
msvlelobis dro. aseTi dro aris jami Semdegi komponentebisa:
eqskursiamZRolis Txroba + Tavisufali dro + dro obieqtidan
obieqtze gadasaadgileblad.
grafaSi `Tema, qveTema” saWiroa CamoiTvalos eqskursiis am
monakveTze gansaxilveli Temebi da is sakiTxebi, romlebic
dasaxelebulia meore grafaSi, xolo maTi moculoba ki gansazRvrulia
mesame grafaSi. pirvel rigSi unda dasaxeldes Tema, Semdeg qveTema da
is sakiTxebi, romelTa ganxilvac aucilebelia Temis gansavrcobad.
magaliTad, Cven mier Sesaswavl eqskursiaSi `Tbilisi – saqarTvelos
dedaqalaqi” Zveli Tbilisis Cvenebisas metexis platodan naCvenebi unda
iqnas sololakis qedze sacxovrebeli saxlebis terasebad ganaSenianeba
da aixsnas baniani saxlis mniSvneloba qalaqis iersaxis CamoyalibebaSi.
es grafa Zalian mniSvnelovania da Semdgenels ar unda gamorCes arc
erTi gansaxilveli sakiTxi.

106
 grafaSi `organizaciuli miTiTebani” unda aRiniSnos monacemebi
eqskursiis erT monakveTze eqskursantebis gadaadgilebis mimdinareobis
Sesaxeb. aq igulisxmeba isic, Tu sad imyofebian turistebi avtobusSi,
Tu mis gareT, rogor da sad dganan isini, sad unda imyofebodes
eqskursiamZRoli, rogor unda Sesruldes rituali, Tu aseTi ram
eqskursiaSi gaTvaliswinebulia. ekologiur eqskursiebSi miTiTebebi
Seexeba parkis teritoriaze turistTa qcevis wesebs, qalaqgare
eqskursiebSi sanitarul-teqnikur gaCerebebs da a.S. magaliTad, Cvens
eqskursiaSi, metexze yofnisas, miTiTebulia, rom turistebi dganan
moedanze saxiT Zveli Tbilisisken, xolo eqskursiamZRoli dgas ise, rom
xeli ar SeuSalos turistebs Zveli Tbilisis panoramis aRqmaSi. yovel
eqskursiaSi eqskursiamZRoli acnobs turistebs qcevis wesebsa da im
aucilebel moTxovnebs, rac saWiroa usafrTxoebis uzrunvelsayofad.
grafaSi `meToduri miTiTebani” unda aRiniSnos eqskursiis erT
monakveTze gamosayenebeli meToduri xerxebis gamoyenebis Sesaxeb. aseTi
xerxebi nebismier eqskursiaSi mravladaa, amitom Semdgenlebma zustad
unda miuTiTon, Tu ra xerxi gamoiyenon eqskursiaSi da ra saSualeba
arsebobs Temis gavrcobisaTvis. zogjer es SeiZleba iyos
eqskursantebisaTvis nacnobi mwerlis an poetis citata, frTosani sityva
da gamonaTqvami, zogjer es iqneba Sedarebis, analizis,
gamomsaxvelobiTi rekonstruqciis, an lokalizaciis xerxi. es
ukanaskneli gvWirdeba adgilis ukeT damaxsovrebis mizniT. magaliTad,
metexis platoze eqskursiamZRoli iyenebs ra am xerxs, turistebs
acnobs, rom Samqoris omis win Tamar mefe aq maSin mdgar RvTismSoblis
eklesiaSi (dRevandeli metexis taZari demetreTavdadebulis drosaa
agebuli) fexSiSveli movida da loculobda mTeli Rame, vidre diliT
macnem qarTvelTa gamarjveba Seatyobina.

107
 Tbilisi - "saqarTvelos dedaqalaqi"

eqskursiis teqnologiuri ruka

xangrZlivoba 4 saaTi
organizaciuli meToduri
marSruti gaCereba saCvenebeli obieqti dro Tema:qveTema
miTiTebani miTiTebani
1 2 3 4 5 6 7
Sesavlis Semdeg
Sesavali: 1. .eqskursiis marSrutis
unda davsvaT
jgufis xangrZlivobis, manZilis, ZiriTadi Sesavali sityva
kiTxva:
DSekrebis #1 _ 3 wT RirSesaniSnavi sanaxaobebis warmoiTqmeba avtobusSi
damatebiT Tu ra
adgili gacnoba 2. sakuTari Tavis da jgufis Sekrebis Semdeg
ainteresebT
mZRolis wardgena
turistebs.
mTebi: mTawminda, Txroba unda iyos
Tabori, sololaki, logikuri:
maxaTa. istoria unda
mTavari Zeglebi: turistebi gadmogvyavs daukavSirdes
nariyala, metexis 1.Tbilisis geografia, klimati. avtobusidan da fexiT RirSesaniSnaobebs.
RvTismSoblis 2.istoria daarsebidan dRemde. migvyavs metexis (legenda
#2 taZari, wm. abos 40 3.qalaqis ganaSenianebis istoria da platoze. jgufs logikurad unda
Zveli Tbilisi metexis saxelobis taZari, wT. dagegmareba, gansakuTrebiT V da vayenebT saxiT Zveli gadaebas XII
plato ormoc mowameTa, 30+10 XII saukunis Tbilisi 4.Tbilisis Tbilisisken, gidi dgeba saukunis
mamadaviTi, meCeTi, mravalerovnuloba da moqalaqeTa jgufis win da boloSi, ganaSenianebas.)
saCino,surpgevorqi, tolerantoba ise, rom xels ar uSlis gamoviyenoT
sinagoga, abanoebi, panoramis aRqmas. Sedarebis,
qandakebebi: lokalizaciis da
qarTlis deda da rekonstuqciis
vaxtang gorgasali xerxebi

108
 gorgaslis
#3 300 300 aragvelis
quCa, Tbilisis abanoebi, balneologiuri omis aRwerisas
aragveli abanoTubani, 300 obeliskTan gaCereba
orTaWalhesi, kurorti, aRa-mahmad xanis Semoseva, unda iqnas
#4 aragvelis obeliski, 5+5 avtobusidan gadmosvlis
mtkvris erekles gmiroba krwanisis gamoyenebuli
sanapiroze petre bagrationis wT. gareSe. sanapiroze foto
marjvena brZolaSi. qarTveli meomrebi da rekonstruqciis
foto Zegli pauzisaTvis vaCerebT 5
sanapiro, mxedarTmTavrebi: petre bagrationi xerxi
pauzisaTvis wuTiT.
metexis xidi
kldisubnis wm.
orpiris quCa, giorgis eklesia,
turistebi agvyavs fexiT
beTlemis quCa, #5 aTeSga, zemo Zveli Tbilisis samlocveloebi,
30 kibe quCis saSualebiT
gomis quCa, beTlemis beTlemi, kibe quCa, zoroastrizmi, Tbilisi –
wT. da vaCerebT yvela
asaTianis quCa, quCa qvemo beTlemi, mogzaurTa TvaliT: Jan Sardeni
obieqtTan.
Sardenis quCa noraSeni, jvris
mama, sinagoga

bambis rigi, Zveli Tbilisis ganaSenianeba, viyenebT

sionis, qarvasla, sionis dagegmareba, ubnebi, sacxovrebeli turistebi migvyavs literaturul
#6 32
SavTelis, taZari, sapatriarqo, saxlebi da qarvaslebi, vaWroba fexiT da vCerdebiT citatebs da
meidani wT.
baraTaSvilis anCisxati, konka daxelosnoba Zvel TbilisSi, mxolod obieqtebTan mogonebebs Zveli
quCa, `konka" amqrebis instituti, sasaxleebi. Tbilisis Sesaxeb

taZris mSeneblobis istoria, turistebi gadmogvyavs

baraTaSvilis Txrobisas
arqiteqtura, interieri (axali avtobusidan eklesiis
xidi, aRmarTi, viyenebT
#7 wm. aRTqmis Weduroba, xarebis eklesia) wina moedanze, qalaqis
avlabris wm. samebis taZari, 30 Sedarebis
samebis da eqsterieri, misi roli panorama, dasavleTis
moedani, griboedovis Zegli wT. meTods, agreTve
taZarTan sasuliero arqiteqturaSi, Senoba fasadi, interieri,
gonaSvilis ganaSenianebis
da garemo. sakaTedro taZris samxreT. da aRmosavleT
quCa gegmas.
kompleqsis sxva nagebobebi. fasadebi

109
 baraTaSvilis
aRmarTi,
sanapiro, aleqsandre aRmaSeneblis gamziris
turistebi gadmogvyavs
`dinamos~ griboedovis Zegli, rekonstruqcia, XIX saukunis
avtobusidan, isini
stadioni, #8 TBC qorwinebis saxli, 15 Tbilisis arqiteqtura,sabanko
aTvaliereben darbazs,
aRmaSeneblis banki TBC bankis Senoba, wT. reforma postkomunistur
agzavnian safosto
gamziri, marjaniSvilis saqarTveloSi. TBC banki, rogorc
baraTebs.
marjaniSvilis Teatri warmatebuli organizacia
moedani da
quCa
galaktionis
`dinamos~ stadioni,
xidi, sanapiro,
cirki, zooparki,
`dinamos~
sportis sasaxle,
stadioni,
saxelmwifo arqivi, turistebi gadmogvyavs
Tamaris xidi,
samedicino avtobusidan da migvyavs
gmirTa mecniereba da sporti
instituti, ucnobi jariskacis parkis
moedani, saqarTveloSi, medicinis
# 8 vakis TarxniSvilis 35 saflavamde. ganaSenianebaze
kostavas quCa, ganviTareba TbilisSi, "xruSovkebi
parki Zegli, ipodromi, wT. vaTvalierebT kus tbisa vuyvebiT parkis
gamsaxurdiasa TbilisSi". mwvane samoseli - vakis
aRmosavleTmcodneo da eTnografiuli kibeebidan.
da vaJa- parki. eTnografiuli muzeumi
bis instituti, muzeumis mimdebare
fSavelas
sportis akademia, teritorias.
gamziri,
`lokomotivis~
TamaraSvilis
stadioni, vakis
quCa, WavWavaZis
parki, kus tba.
prospeqti
WavWavaZis g. tabiZis Zegli, winaswar unda
gamziri, samedicino akademia, movifiqroT
umaRlesi ganaTlebis mfgomareoba jgufs vayenebT
meliqiSvilis ilias universiteti, daskvniTi
da reformebi saqarTveloSi. mTawmindis platoze
quCa, kostavas Tsu, sastumro nawili, kargi
dedaqalaqis centraluri saxiT Tbilisis
quCa, #9 `saqarTvelo", iqneba Tu igi
45 magistralebis arqiteqtura, panoramisken da vakeTebT
rusTavelis mTawmindi filarmonia, opera, iqneba mxatvruli
wT. rusTavelis prospeqtis daskvnas qalaqis awmyosa
gamziri, s plato rusTavelis Teatri, nawarmoebidan
arqiteqtura. qalaqis panorama da momavlis
Tavisuflebis suraTebis galerea, aRebuli, an
mTawmindidan. daskvna: Tbilisis perspeqtivis
moedani, sastumro `marioti", cnobili
awmyo da momavali gaTvaliswinebiT.
leoniZis quCa, I gimnazia, qaSveTi, adamianis
kojris quCa, moswavle- gamonaTqvami,

110
mTawmindis axalgazrdobis romelic afasebs
plato sasaxle, Tbilisis rols
saxelmwifo muzeumi da silamazes.

111
 თავი VIII. ექსკურსიები რელიგიურ თემებზე
8.1. რელიგიური ტურიზმის განმარტება: ტურისტების მოგზაურობა რელიგიური მიზნებით,
როცა ადამიანი არის დაკავებული მოგზაურობით საცხოვრებელი ქვეყნის გარეთ, ვადით არა
უმეტეს ექვსი თვის განმავლობაში და ეწვევა სიწმინდეებს და რელიგიურ ცენტრებს. რელიგიური
ტურიზმის ქვეშ იგულისხმება ისეთი საქმიანობა, რომელიც უკავშირდება მომსახურების და
კმაყოფილება სიწმინდეების და რელიგიური ცენტრების დათვალიერებას არსებულ გარემოში.

რელიგიური ტურიზმი იყოფა ორ ძირითად ტიპად:

- მომლოცველთა ტურიზმი;

- რელიგიური სანახაობები და შემეცნებითი ტურიზმი.

მომლოცველობა, ანუ პილიგრიმული ტურიზმი, დგას სულიერი პილიგრიმული ტურიზმის

სათავეში.

8.2. მომლოცველები და მომლოცველთა ტურიზმი

მომლოცველთა ტურიზმი - ეს არის მოგზაურობა, ერთი კონფესიის მომლოცველების ერთად

მოგზაურობა სიწმინდეთა გაცნობის მიზნებით. მომლოცველების სურვილია - თაყვანი სცენ
წმიდა ადგილებს. მომლოცველობის მიზეზებია:
- ფსიქიკური და ფიზიკური განკურნების სურვილი;
- ახლობლებისთვის ლოცვის აღვლენა;
- მადლის ძიება;
- ღვთისმსახურების შესრულება;
- ცოდვების მონანიება;
- ღვთის მადლის მიღება ლოცვით;
- რწმენისადმი ერთგულების გამოხატვა;
- რწმენის სახელით სიკეთის კეთება;
- ცხოვრების მნიშვნელობაში (აზრში) ჩაწვდომა.

მომლოცველობა გულისხმობს ადამიანის გარკვეულ ურთიერთობებს არსებულ

სინამდვილესთან. იდეა მომლოცველებისა ასევე მოიცავს განსაკუთრებული სირთულეების
გადალახვას. მომლოცველი მზად უნდა იყოს დადებული აღთქმის და ვალდებულებების
ნებისმიერ შემთხვევაში თავისუფლად შესრულებისათვის. ეს არის იმის სიმბოლო, რომ
ადამიანი მზად არის მსხვერპლი გაიღოს გარდამავალი მატერიალური სიკეთეების სახელით
მარადიული სულიერი მიზნებისათის. ინდუიზმი, კათოლიციზმი და მართლმადიდებლობა და

112
შეიმუშავეებენ პილიგრიმობისა და მომლოცველობის განსხვავებულ მარშრუტებს. ხალხი
იწოდება მომლოცველებად, როდესაც ისინი ჩვეული გარემოდან სპეციალურ რიტუალურ
ადგილებში ხვდებიან .

რუსეთში ამ დღესასწაულს ეწოდა "ბზობა". მომლოცველობის ტრადიცია ფესვებს ანტიკურ

ხანაში იღებს. ინდოეთში , ადამიანები უძველესი დროიდან მიდიოდნენ სიწმინდეების
სანახავად, რათა მიეღოთ სავსე ენერგია კონკრეტული ღვთაებისაგან. ძველ საბერძნეთში,
მომლოცველთა მთელი არმია მოდიოდა დელფში, რათა ენახათ წინასწარმეტყველი Pythia,
რომელიც ცხოვრობდა ტაძარში. შუა საუკუნეებში მომლოცველობა ძალიან იყო გავრცელებული.
მომლოცველთა მოგზაურობა პალესტინაში დაიწყო III საუკუნეში, როდესაც იმპერატორმა
კონსტანტინემ აღმართა ტაძრები იერუსალიმში, მაგ. როგორიცაა უფლის წმიდა საფლავი. XV
საუკუნეში ევროპელმა მომლოცველებმა შეიმუშავეს სპეციალური მარშრუტები, მდინარე
"რონიდან", მდინარე იორდანემდე. თუმცა, მომლოცველთა პირველივე გზამკვლევები, ანუ
"itenirar-ები" დაიწერა ბერძნულ ენაზე ბიზანტიაში VIII საუკუნეში. ყველაზე პოპულარულია
მომლოცველთა სარგებლობდა itenirary "მოკლე მოთხრობა საპატრიარქო ქალაქებისა და
ქვეყნების შესახებ ანტიოქიიდან იერუსალიმამდე, ისევე როგორც სირიამდე, Phoenicia და
პალესტინის სიწმინდეებამდე", იოანე Phocas მიერ დაწერილი ბიზანტიაში, XII საუკუნეში.
ჯვაროსნულმა ლაშქრობებმა დაამკვიდრეს ტრადიცია წმინდა მიწაზე მომლოცველობის
შესახებ. WTO-ს მიხედვით, ყოველწლიურად მომლოცველთა რაოდენობა 200 მილიონ
ადამიანზე მეტია.

8.3. მომლოცველობის სახეები და თავისებურებები მეცნიერები, როგორც წესი, გამოიყოფენ

რამდენიმე სახის მომლოცველებს, რაც კლასიფიცირდება სხვადასხვა მახასიათებლებით:
1) მონაწილეთა რაოდენობისა და ოჯახის მიხედვით - ინდივიდუალური, ოჯახური და
ჯგუფური მომლოცველები;

2) ხანგრძლივობის მიხედვით - ხანგრძლივი და მოკლე მომლოცველობები (ადრე რუსეთის

მართლმადიდებელი კანონებით მომლოცველებად ითვლებოდნენ მოგზაურები, რომლებიც 10
დღისა და მეტი ხნის განმავლობაში მოგზაურობდნენ);

3) სეზონის მიხედვით - მთელი წლის განმავლობაში მომლოცველები , ასევე შემოიფარგლება

რელიგიური დღესასწაულები;

4) მოსალოცი ობიექებტის მიხედვით - გამოჩენილი რელიგიური ღვთისმსახურების ადგილების

(ეკლესიები, მონასტრები, ტაძრები), ასევე ბუნებრივი ღვთისმსახურების ადგილების (მთები,
ტბები, გამოქვაბულები , წყლები, ტყეები );

113
5) ობიექტების მდებარეობის მიხედვით: ქვეყნის შიდა მომლოცველები - (ეროვნული
საზღვრების ფარგლებში) და უცხოური მომლოცველობის ტურები;
6) სავალდებულო - ნებაყოფლობით საფუძველზე მოგზაურები. მაგ. სავალდებულო
მომლოცველობითი ტურები (მაგალითად, ჰაჯი ისლამში, რაც სავალდებულოა ყველა
მორწმუნისათვის.)
მომლოცველები, ჩვეულებრივ, გაცილებით ნაკლებ პრეტენზიულები არიან მოთხოვნების მხრივ
და პირობების მიმართ. ისინი არ თხოულობენ მომსახურების მაღალ ხარისხს, ძვირფას საკვებსა
და საცხოვრებელს. ისინი ხშირად მზად არიან ღამე გაათიონ მონასტრების კელიებში, ან მის
ტერიტორიაზე კარავში, ბანაკებში (მაგალითად, ჰაჯის დროს,) მათ შეუძლიათ გაატარონ ღამე
ტაძრების იატაკზე ან თუნდაც ქუჩაში. საკვების არჩევანი როგორც წესი, არის მცირე და ისიც
საკმაოდ მოკრძალებული. ქრისტიანულ ქვეყნებში მარხვა გულისხმობს, როგორც ინდოეთში
ვეგეტარიანულ საკვებს.

სულიერი და პილიგრიმული ტურიზმის განვითარებისათვის არსებობს ვიწრო სოციალური და

ფსიქოლოგიური ბაზა და გეოგრაფიული არეალი:

მომლოცველები ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკიდან, ევროპიდან და რუსეთიდან

მოგზაურობენ სხვადასხვა ცენტრებში, განსაკუტრებით მათთვის მნიშვნელოვანია სულიერი
პრაქტიკა აღმოსავლეთში. ისინი სიამოვნებით მოგზაურობენ განსაკუთრებით ინდოეთში,
ტიბეტში , ჩინეთსა, ნეპალსა და იაპონიაში. პილიგრიმული ტურიზმი მჭიდროდაა
დაკავშირებული სამკურნალო ტურიზმთან. მაგალითად, ბევრი სულიერი ცენტრი ინდოეთში
დაკავებულია აიურვედას მკურნალობით. ინდოეთში, Ayur Veda არის კომპლექსური მეცნიერება
მკურნალობის, გაახალგაზრდავების და დაავადებათა პროფილაქტიკის მიზნით, რომელიც
წარმოიქმნება როგორც შედეგი ადამიანსა და სამყაროს შორის დარღვეული ენერგიების
ჰარმონიის შედეგად. ყველა სახის პრაქტიკოსები და მათი სახელმძღვანელო მითითებები, რაც
შეეხება სიკეთესა და ბოროტებას, ხშირად სცილდება რელიგიას, ან პირდაპირ (ხილულ)
რელიგიურ ფონს. ხაზგასმულია მათი, ადამიანთა სხვადასხვა კონფესიათა, ეროვნების, სქესის,
ასაკისა და პროფესიის თავისებურებები. იმ მიზნით, რომ ეს პრაქტიკა - დაეხმაროს ხალხს
პრობლემების მოსაგვარებლად, ისევე როგორც მათი სულიერი და მორალური მდგომარეობის
გაუმჯობესებას სჭირდება მათი შიდა სულიერი ბუნების სრულყოფილი ცოდნა. აღსანიშნავია,
ასევე სიახლოვე სულიერ მომლოცველობასთან მოგზაურობასა და სხვა სახის ტურიზმთან.
მაგალითად, ყოველწლიურად უამრავი ტურისტი ჩამოდის ჩინეთში ციგუნის პრაქტიკულად
შესასწავლად. ციგუნი ეხმარება ადამიანს - სუნთქვითი ვარჯიშებით მოიპოვოს დიდი
გამძლეობა, ენერგია, ცი-ს მეშვეობით. ასე რომ, ეს მოგზაურობა შეიცავს რელიგიურ, სპორტულ
და სამკურნალო ტურიზმს. მომლოცველობითი ტურიზმის მთავარი რეგიონებია:

114
- დსთ-ს მართლმადიდებელი რესპუბლიკები: ბელარუსი, მოლდოვა, რუსეთი, საქართველო,
უკრაინა;

- ევროპის დომინანტური კათოლიკური ეკლესიები და პროტესტანტიზმი (მათ შორის მისი

მრავალრიცხოვანი განშტოებები);

- ჩრდილოეთი ამერიკა, სადაც ქრისტიანობას დომინანტური პოზიცია უკავია;

- ლათინურ ამერიკაში სჭარბობს ქრისტიანობა და მკვიდრი ტრადიციული მოსახლეობის
ხალხური რწმენები;

- ჩრდილოეთ აფრიკაში სჭარბობს ისლამი;

- აღმოსავლეთ და დასავლეთ აფრიკაში ნაწილობრივ დომინირებს ისლამი, ქრისტიანული

ცენტრები და ტრადიციული ხალხური რწმენები;
- დასავლეთ აზიაში დომინირებს ისლამი და არსებობს ქრისტიანობისა და იუდაიზმი
ანკლავები;

- სამხრეთ აზიაში გავრცელების ინდუისტი, ბუდიზმი, სიქიზმი, Jainism და ისლამი;

- სამხრეთ აღმოსავლეთ აზიაში სჭარბობს ბუდიზმი, ისლამი და ინდუიზმი ანკლავების;
- აღმოსავლეთ აზიის დომინირება ბუდიზმი, კონფუციუზმი და შინტოიზმი;
- ცენტრალური აზია ( ტიბეტი ), რომელიც დომინირებს ისლამი და ლამაიზმის რელიგია;
- ცენტრალური აზიის სჭარბობს ბუდიზმი და ისლამი.
8.4. საექსკურსიო-შემეცნებითი მიმართულების რელიგიური ტურიზმი
რელიგიური ტურიზმის სანახაობა და შემეცნებითი ორიენტაცია გულისხმობს ტურისტების
მიერ რელიგიური ცენტრების დათვალიერებას, სადაც ტურისტებს შეუძლიათ არსებული
რელიგიური ძეგლების (იხ. რელიგიური საიტები), მუზეუმების, რიტუალების დასწრება-
დათვალიერება, მათ შეუძლიათ მონაწილეობა მიიღონ რელიგიურ პროცესიებში, მედიტაციასა
და სხვა რელიგიური მოვლენებში. ტურიზმის ამ სახეობასთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული
სამეცნიერო ტურიზმის რელიგიური ორიენტაცია. მეცნიერები ეწვევიან რელიგიურ ცენტრებს,
მდიდარი რელიგიური ტრადიციებით განთქმულ ქვეყნებსა და რეგიონებში. ასეთი ვიზიტები
ცოტაა, მაგრამ მათი გეოგრაფია თანდათან ფართოვდება. იქ იზრდება ტურისტული ვიზიტები.
მეცნიერები დაინტერესებულნი არიან რელიგიური მემკვიდრეობის, ხელნაწერების, სხვადასხვა
სარიტუალო დანიშნულების ნივთების და არქიტექტურული ფორმების ერთობლივ
შესწავლაში და სხვა. დასავლეთსა და რუსეთს აქვს ინტერესი აღმოსავლეთის ქვეყნებში -
ჩინეთი, ინდოეთი , იაპონია. იზრდება მოგზაურობები იმ ადგილებში, სადაც უკვე გადაშენდა
უძველესი რელიგიები - ეგვიპტე , შუამდინარეთი, საბერძნეთი, იტალია და ცენტრალური
ამერიკა.
115
8.5. რელიგიური ტურიზმის ინდუსტრია

რელიგიური ტური მთელი ტურისტული ინდუსტრიის განუყოფელი ნაწილია. აქ შეიძლება

გამოვყოთ შემდეგი ოთხი სეგმენტი:

• განთავსების კომპანიები განთავსების ობიექტების (სასტუმროები, კემპინგები, საერთო

საცხოვრებლები, სამონასტრო უჯრედები, კელიები) - სპეციალიზებული კომპლექსები;
• კვება - კომპლექსური სპეციალიზებული კვება;

• სატრანსპორტო კომპანიები;

• რელიგიური სანახაობრივი ობიექტები:

- რელიგიური შენობები (მონასტრები, სალოცავები, ტაძრები, რელიგიური კომპლექსები,

სამლოცველოები და ა.შ.);

- ბუნებრივი საკულტო ობიექტები (წმინდა წყლები, ხეები, მდინარეები, ტბები და ა.შ.);

- საკულტო ობიექტების მცირე ფორმები (საგზაო ჯვრები, სამსხვერპლოები , ტაძრები, და ა.შ.).

რელიგიური ტურიზმში იზოლირებულად გამოარჩევენ საკულტო და რელიგიურ ცენტრებს.

საკულტო ცენტრი - ადგილი, რომელსაც დიდი მნიშვნელობა ენიჭება კონკრეტული
დასახელების მოსახლეობაში, რომელიც მასპინძლობს რელიგიურ და სხვა ღონისძიებებს, დიდი
რაოდენობით მომლოცველებს. ასეთ ადგილებში, როგორც წესი, არის ეკლესია, ან
სასწაულმოქმედი ხატი, ან იგი დაკავშირებულია ცნობილი წმინდანის მოღვაწეობასთან, მის
სულიერ მასწავლებელთან, ასკეტიზმთან, ან ისტორიულ-რელიგიურ მოვლენებთან.
რელიგიური ცენტრი - ეს უფრო ფართო კონცეფციაა, ვიდრე საკულტო ცენტრი. რელიგიური
ცენტრი, გარდა თაყვანისცემის ობიექტისა, მათ შორის სასწავლო დაწესებულებებისა, ან / და
ადმინისტრაციული ორგანოების რელიგიურ ორგანიზაციებსაც მოიცავს. მაგალითად, წმ.
დანიელის უძველესი მონასტერი მოსკოვში, არის მომლოცველთა რელიგიური ცენტრი. აქ გარდა
ობიექტების თაყვანისცემისა, არის პატრიარქის რეზიდენცია და წმიდა სინოდი. შეუძლებელია
ყველა რელიგიითვის საერთო მკაფიო განმარტებების და კონცეფციების გაკეთება. მაგალითად,
ისლამის რელიგიური ცენტრის კონცეფცია თითქმის შეუსაბამოა ქრისტიანულისთვის,
მიუხედავად იმისა, რომ ნებისმიერი წმინდა ობიექტი შეიძლება რელიგიური ცენტრიც იყოს.
კულტურული და რელიგიური ცენტრის განსაზღვრას სჭირდება რელიგიური ცხოვრების
მხოლოდ შესაფერისი განზოგადებული გაგება.

რელიგიური ტურიზმი ქრისტიანობაში

116
ქრისტიანობა - უდიდესი რელიგიაა მსოფლიოში, მიმდევრების რაოდენობის მიხედვით.
დაახლოებით 2 მილიარდი ადამიანი (თითქმის ყოველი მესამე ადამიანი მსოფლიოში არის
ქრისტიანი). ქრისტიანობა მოიცავს ორ ძირითად სფეროს: მართლმადიდებელ ეკლესიას
(აღმოსავლეთის ეკლესია), და კათოლიკურ ეკლესიას (დასავლეთის ეკლესია). ბევრი მეცნიერი
გამოყოფს ქრისტიანულ დენომინაციებს, როგორც ასევე ცალკე მიმართულებას მონოფიტიზმს,
ნესტორიანობას და პროტესტანტიზმს, ისევე როგორც მრავალ რელიგიურ მოძრაობებს, და
დენომინაციებს. ფაქტობრივად, პროტესტანტიზმი მხოლოდ დასავლეთის ეკლესიის
მიმართულებაა, ანუ გამოყოფილია კათოლიციზმიდან. მონოფიზიტობა და ნესტორიანელობა
არის ერესი და იგი დაგმო , როგორც აღმოსავლეთის, ისე დასავლეთის ეკლესიამ. ქრისტიან
მომლოცველთა სპეციფიკას დიდწილად განსაზღვრავს მორწმუნეთა რელიგიური ცნობიერება.

მომლოცველობის მთავარი მოტივი შეიცავს შემდეგ მახასიათებლებს:

- სალოცავად წასვლა და სასწაულმოქმედ ხატებთან და უხრწნელ ნაწილებთან მიახლოების
სურვილი;
- საქვეყნოდ აღიარებულ საკულტო ან რელიგიურ ცენტრში, ან ცნობილ საეკლესიო მოღვაწესთან
აღსარების ჩაბარება;

- საქველმოქმედო სამუშაოების შესრულება;

- შემოწირულების მიზნით;

- მადლის ძებნის მიზნით;

- განკურნების მიზნით;

- აღთქმის ასრულების მიზნით.

მომლოცველობის თვისებები შეიძლება განსხვავდებოდეს ქრისტიანობის სხვადასხვა

მიმართულებში, სექტებსა და დენომინაციებში. ამ მოგზაურობების ბუნება, მათი ინტენსივობა
ასევე დამოკიდებული ქვეყნის პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ვითარებაზე, ქვეყნის
მატერიალური კეთილდღეობის დონეზე, მოქალაქეების სოციალურ და პროფესიულ სტატუსზე.
გეოგრაფიული მდებარეობა და კლიმატური პირობები პირდაპირ ან არაპირდაპირ გავლენას
ახდენს კონკრეტულ მოგზაურობაზე, რელიგიური ტურისტულ ადგილებში ვიზიტებზე.

წარმოშობის მიხედვით ქრისტიანობა მეორე მსოფლიო რელიგიაა ბუდიზმის შემდეგ, იგი

მდიდარია კულტურული და სულიერი მემკვიდრეობით. ბევრ ქვეყანაში არსებობს მრავალი
ქრისტიანული სალოცავი და ძეგლები, კულტურული ფასეულობები წარმოდგენილია ყველაზე
დიდი ქალაქების მუზეუმებში.

ქრისტიანული მოძღვრების საფუძვლები

ქრისტიანობა განუყოფლად უკავშირდება იესო ქრისტეს ცხოვრებასა და მოღვაწეობას. 30 წლის

ასაკში, იესო ქრისტე მოინათლა იოანე ნათლისმცემლის მიერ მდინარე იორდანეში. სამი წლის
განმავლობაში იგი ქადაგებდა პალესტინაში, მისი სწავლებები გადმოცემულია მთაზე
ქადაგებისას. იერუსალიმში იესო ქრისტეს უღალატა ერთერთმა მოციქულმა, იუდამ, რის გამოც
ჯვარს აცვეს და იგი სამი დღის შემდეგ მკვდრეთით აღსდგა. ქრისტიანობა ეფუძნება ორ
ძირითად პრინციპს: ცოდვილობის იდეას და ცოდვის მიტევებას. ქრისტიანობის წარმოშობაში
მნიშვნელოვანი ადგილი ეკუთვნის ჯვრის თაყვანისცემას. ჩ.წ. III საუკუნიდან ქრისტიანობა
117
თანდათან იყოფა აღმოსავლეთის და დასავლეთის ქრისტიანობად. აღმოსავლური
ქრისტიანობის ჩამოყალიბება მოხდა ბიზანტიაში. 1054 წელს მოხდა საბოლოო განხეთქილება
(დიდი განხეთქილება), რის გამოც ეკლესიები გაიყვნენ. ქრისტიანობის წმინდა წერილი არის
ბიბლია, რომელიც შედგება ძველი და ახალი აღთქმისაგან. ახალი აღთქმა შეიცავს 27 წიგნს: ოთხ
სახარებას, მოციქულთა საქმეებს, მოციქულთა შვიდ ეპისტოლეს, პავლე მოციქულის 14 წერილი,
იოანეს გამოცხადება.
ქრისტიანთა უდიდესი უმრავლესობა აღიარებს ორ მნიშვნელოვან დოგმას : წმინდა სამებას და
იესო ქრისტეს ორ ბუნებას - ღვთაებრივს და ადამიანურს.
ქრისტიანობას გააჩნია შვიდი საიდუმლო:

1. ნათლისღება
2. მირონცხება
3. ზიარება
4. სინანული, ანუ აღსარება
5. ზეთისცხება
6. მღვდლობა
7. ქორწინება

საიდუმლოების შესრულების დროს მორწმუნეზე გადმოდის ღვთაებრივი მადლი. ყველა შვიდი

საიდუმლო აღიარებულია როგორც მართლმადიდებელი, ისე კათოლიკური ეკლესიის მიერ,
თუმცა საიდუმლოთა შორის არის განსხვავებები. პროტესტანტიზმში საიდუმლო ითვლება
უბრალოდ რიტუალად, ამტომ პროტესტანტთა უმრავლესობამ შეინარჩუნა მხოლოდ ნათლობა
და ზიარება. ისეთმა ქრისტიანულმა დენომინაციებმა, როგორიცაა კვაკერები, უარი თქვას არა
მხოლოდ საიდუმლოზე, არამედ ყველა სხვა ქრისტიანულ რიტუალებზე.
ღვთისმსახურების პრაქტიკა ქრისტიანთა შორის ძალიან განსხვავებულია. დაწყებული საზეიმო
ლიტურგიიდან მართლმადიდებლობაში და მესსადან კათოლიციზმში, მარტივ ლიტურგიკულ
პრაქტიკამდე პროტესტანტიზმში.

სხვადასხვა ქრისტიანული დენომინაციების ეკლესიების ორგანიზაციაში ასევე არსებობს

მნიშვნელოვანი განსხვავებები - მკაცრი ცენტრალიზაციიდან (კათოლიკური ეკლესია,
პროტესტანტთა დენომინაცია და მეშვიდე დღის ადვენტისტები), პრაქტიკულად ეკლესიის
სრულ დამოუკიდებლობამდე: (კონგრეგაციული ეკლესია, ქრისტეს ეკლესია, და ა.შ.).
საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია

ქრისტეს მოძღვრებას ქართველი ხალხი ეზიარა I საუკუნეში შემდგარი წილისყრით, რომლითაც

გაირკვა, თუ რომელი მოციქული სად და რომელ ქვეყანაში იქადაგებდქრისტეს სჯულს.
საქართველო წილად ხვდა ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელს. ამიტომ ითვლება საქართველო
ღვთისმშობლის წილხვდომილ ქვეყნად და ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელი საქართველოს
მფარველად. მაცხოვრის ნებით ღვთისმშობელი იერუსალიმს დარჩა, საქართველოში კი
გაემგზავრა წმ. ანდრია პირველწოდებული, რომელსაც ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელმა თავისი
ხელთუქმნელი ხატი გამოატანა. წმიდა მოციქული ანდრია მოდიოდა იმ ქვეყანაში, რომელიც
ინახავდა ძველი აღთქმის დიდ საუნჯეს _ წინასწარმეტყველ ელიას ხალენს, რომელიც აქ
ნაბუქოდონოსორის მიერ დევნილმა ებრაელებმა ჩამოიტანეს, და ქრისტიანობის უდიდეს
სიწმინდეს _ უფლისა და მაცხოვრის ჩვენის იესო ქრისტეს უკერავ კვართს, რომელიც მაცხოვრის

118
ჯვარცმის მოწმე ებრაელმა ელიოზმა ჩამოიტანა ქართლის დედაქალაქ მცხეთაში, ქალაქში, სადაც
თვითონ ცხოვრობდა.

მოციქულმა ანდრიამ იქადაგა აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოს სხვადასხვა

კუთხეში. დაბა აწყვერში (ქართლის სამეფო), ქადაგებისა და ხალხის მოქცევის შემდეგ მან აქ
დატოვა ღვთისმშობლის ხატი, რომელიც შემდეგში საუკუნეების განმავლობაში ესვენა აწყვერის
(აწყურის) საკათედრო ტაძარში.

დასავლეთ საქართველოში მოციქულ ანდრიასთან ერთად ქრისტეს მოძღვრებას ქადაგებდა

მოციქული სვიმონ კანანელი, რომელიც აქვე სოფ. კომანშია დაკრძალული. ქართულმა მიწამ
მიიბარა კიდევ ერთი მოციქული წმ. მატათა; იგი სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოში ქადაგებდა
და დაკრძალულია გონიოში. უძველესი ქრისტიანული წყაროები მიუთითებენ ასევე
მოციქულების ბართლომესა და თადეოზის ყოფნას აღმოსავლეთ საქართველოში.

სახელმწიფო სარწმუნოებად კი ქრისტიანობა ქართლში (იბერიაში) გამოცხადდა IV ს-ში.

ქართველი ერის ისტორიაში ეს უდიდესი მნიშვნელობის მოვლენა დაკავშირებულია
მოციქულთასწორის, ქართველთა განმანათლებლის, წმიდა ნინოს, წმ. მეფე მირიანის და წმ.
დედოფალ ნანას სახელებთან.

წარმოშობით კაბადოკიელი, წმიდა გიორგის ახლო ნათესავი, წმიდა ნინო იერუსალიმიდან

მოვიდა ქართლში, რათა ღვთისმშობლის ნება აღესრულებინა და (რაც მათ გამოცხადებით ეუწყა)
წმიდა მოციქულთა შემდეგ, კიდევ ერთხელ ექადაგა და განემტკიცებინა ქრისტიანობა ამ
მხარეში. წმიდა ნინოს მადლითა და სიტყვის ძალით ქრისტიანობა მიიღო ჯერ ქართლის
დედოფალმა ნანამ, ხოლო შემდეგ მეფე მირიანმა.

მეფე მირიანის თხოვნით იმპერატორმა კონსტანტინე დიდმა მეფის, მისი ოჯახის და ერის
ნათლისღებისათვის ქართლში გამოგზავნა სასულიერო პირები, ეპისკოპოს იოანეს
მეთაურობით. სასულიერო პირთა მოსვლამდე ქართლის დედაქალაქ მცხეთაში. იქ, სადაც
დამარხული იყო კვართი უფლისა, დაიწყო ეკლესიის მშენებლობა. ეს ადგილი არის და
ყოველთვის იქნება ქართველი ერის სულიერი ცხოვრების ცენტრი. აქ დგას თორმეტი
მოციქულის სახელზე აგებული საკათედრო საპატრიარქო ტაძარი სვეტიცხოველი.

ქართლის სამეფოს ოფიციალური გაქრისტიანების შემდეგ იმპერატორმა წმ. კონსტანტინემ და წმ.

ელენემ საქართველოში გამოგზავნეს წმ. ელენეს მიერ მოპოვებული ცხოველსმყოფელი ჯვრის
ნაწილი და ფიცარი, რომელზეც ჯვარცმისას იდგა უფალი, აგრეთვე სამსჭვალნი (2) და
მაცხოვრის ხატი.

საქართველოს ეკლესია ქართლის სამეფოში სასულიერო პირების მოსვლასა და ერის

ნათლისღებას ათარიღებს 326 წლით. ამ დათარიღებას მხარს უჭერს V საუკუნის ისტორიკოსის
სოზომონე სალამანელის `საეკლესიო ისტორია~, სადაც აღნიშნულია, რომ ქართველთა
ოფიციალური გაქრისტიანება მოხდა ნიკეის I მსოფლიო საეკლესიო კრების (325 წ.) დამთავრების
შემდეგ.

რაც შეეხება დასავლეთ საქართველოს, აქაც ქრისტიანობის საყოველთაო გავრცელება და

ეკლესიის არსებობა IV საუკუნის I ნახევარში ეჭვგარეშეა, რასაც ადასტურებს ბიჭვინთის
ეპისკოპოსის სტრატოფილეს მონაწილეობა ნიკეის I მსოფლიო საეკლესიო კრების მუშაობაში.

119
ამ დროიდან მოყოლებული საქართველო და მისი წმიდა ეკლესია მტკიცედ დაადგა
ქრისტიანულ გზას და ყოველთვის შეურყვნელად იცავდა მართლმადიდებელ სწავლებას. VI
საუკუნის ბიზანტიელი ისტორიკოსი პროკოფი კესარიელი აღნიშნავს, რომ იბერები
"ქრისტიანები არიან და ამ სარწმუნოების წესებს ყველა იმათზე უკეთ იცავენ, რომელთაც ჩვენ
ვიცნობთ."

ქრისტიანობის სხაელმწიფო რელიგიად გამოცხადების დროიდან (და მანამდეც), ქართველ

ხალხს საუკუნეების განმავლობაში უხდებოდა თითქმის გამუდმებული ბრძოლა უცხოელი
დამპყრობლების წინააღმდეგ. სპარსელების და არაბების, თურქ-სელჩუკების და ხორაზმელების,
მონღოლების და თურქ-ოსმალების შემოსევათა მთავარ მიზანს ქვეყნის მოსპობასთან ერთად
ქრისტიანული სარწმუნოების აღმოფხვრა შეადგენდა. ქართველმა ხალხმა უმძიმეს ბრძოლებში
შესძლო სახელმწიფოებრიობის შენარჩუნებაც და მართლმადიდებლობის დაცვაც. საუკუნეთა
მანძილზე სამშობლოს დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლა გაიგივებული იყო
მართლმადიდებლობის დაცვასთან. ქრისტეს სარწმუნოებისათვის მოწამეობრივად აღესრულა
უამრავი სასულიერო თუ საერო პირი.

მსოფლიო ისტორიამ არ იცის ქრისტიანობიათვის თავგანწირვის ისეთი მაგალითი,

როდესაც ერთდროულად 100 000 ადამიანმა დაიდგა წამებულის გვირგვინი. საქართველოს
დედაქალაქის, თბილისის მოსახლეობის უმრავლესობამ უარი თქვა შეესრულებინა ხორეზმ-
შაჰის ჯალალ ად-დინის ბრძანება _ ხიდზე პირაღმა დადებული მაცხოვრის და ღვთისმშობლის
ხატები გაეთელათ და ზედ დაეფურთხებინათ. პასუხად 100 000 ქართველი ქრისტიანის _ ქალისა
და კაცის, ბავშვისა და მოხუცის მოკვეთილი თავი. ეს მოხდა 1226 წელს. 1386 წელს თემურ-
ლენგის ურდოებმა ამოწყვიტეს ქვაბთახევის დედათა მონასტრის მონოზვნები. 1616 წელს ირანის
შაჰის აბაზ I შემოსევის დროს მოწამეობრივად აღესრულა დავით გარეჯის მონასტრის 6 000
ბერი.

საქართველოს ეკლესიის მიერ წმიდანად შერაცხულთა შორის ქვეყნის არა ერთი და ორი საერო
მმრთველია, რომლებმაც პატრიოტიზმის, გმირობისა და ქრისტიანობისთვის თავდადების
მაგალითი მოგვცეს. არაბ დამპყრობთა მიერ წამებული არგვეთის მთავრები დავით და
კონსტანტინე მხეიძეები (VIIIს), მაფე არჩილი (VIIIს), მონღოლთა მიერ სიკვდილით დასჯილი
მეფე დიმიტრი II (XIIIს), სპარსელთა მიერ მოკლული მეფე ლუარსაბ II (XVIIს) და სპარსელთა
მიერვე ნაწამები დედოფალი ქეთევანი (XVIIს)- აი არასრული სია ამ წმიდანებისა.

ქრისტიანობის სახელმწიფი რელიგიად გამოცხადების დროიდან საქართველოს ეკლესია,

მიუხედავად ქვეყნის ტრაგიკული ისტორიისა დიდ აღმშენებლობით და საგანმანათლებლო
საქმიანობას ეწეოდა. საქართველოს ტერიტორია დაფარულია უამრავი ეკლესიითა და
მონასტრით. მარტო წმ. გიორგის სახელზე, რომელიც ყოველთვის განსაკუთრებული
პატივისცემით სარგებლობდა საქართველოში და ქართველთა მფარველად ითვლება, ასობით
ტაძარია აგებული.

ბევრი ეკლესია და მონასტერი იქცა განათლებისა და კულტურის ცენტრად. XII ს-ის დასაწყისში
საქართველოს გამაერთიანებელმა დიდმა მეფემ წმ. დავით აღმაშენებელმა დაარსა გელათის
მონასტერი (ქ. ქუთაისთან ახლოს) და აქვე აკადემია, რომელიც მთელს მართლმადიდებლურ
სამყაროში აღიარებული იყო ღვთისმეტყველების და საერთოდ განათლებისა და მეცნიერების
კერად. ამავე პერიოდში მოქმედებდა განათლების მეორე ცნობილი ცენტრი_იყალთოს აკადემია.
წმ. მეფე დავით აღმაშენებლის არის დაკავშირებული ასევე 1103 წელს რუის-ურბნისის
120
საეკლესიო კრების მოწვევა, რომელმაც განიხილა ქვეყნისა დაეკლესიის ცხოვრების
უმნიშვნელოვანესი საკითხები. დაწყებული V საუკუნიდან, როდესაც შეიქმნა I ქართული
ჰაგიოგრაფიული ნაწარმოები (წმ. ნინოს ცხოვრება, წმიდა დედოფალი შუშანიკის წამება),
ქართველმა ხალხმა შექმნა უნიკალური ქრისტიანული ლიტერატურა. განსაკუთრებით
აღსანიშნავია ქართველთა მიერ შექმნილი ქრისტიანული ხელოვნება. საუკუნეების მანძილზე
ეროვნულ ტრადიციებზე დაყრდნობით საქართველოში განვითარდა თავისთავადი საერო და
სატაძრო არქიტექტურა, რომლის მრავალი ნიმუში მსოფლიო ხელოვნების საუკეთესო
ძეგლებადაა აღიარებული. სატაძრო არქიტექტურასთან ერთად ბრწყინვალე განვითარებას
მიაღწია მონუმენტურმა მხატვრობამ _ ფრესკამ, მოზაიკამ. ბიზანტიური მხატვრობის საერთო
ევოლუციაში ორიგინალურმა ქართულმა ფრესკულმა ხელოვნებამ ღირსეული ადგილი
დაემკვიდრა.

ქართველები ეკლესია_მონასტრებს აგებდნენ არა მარტო საქართველოში, არამედ ქვეყნის

გარეთაც პალესტინაში, სირიაში, კვიპროსზე, საბერძნეთში, ბულგარეთში. ამ მხრივ
განსაკუთრებით აღსანიშნავია ჯვრის მონასტერი იერუსალიმში (ამჟამად იერუსალიმის
ბერძნული საპატრიარქოს იურისდიქციაში), წმ. იაკობისა იერუსალიმშივე (ამჟამად
იერუსალიმის სომხური ეკლესიის იურისდიქციაში), ივერონი ათონის მთაზე (ამ მონასტერთან
არის დაკავშირებული ივერიის ღვთისმშობლის სახელგანთქმული, საკვირველმოქმედი ხატი),
პეტრიწონის (ახლანდელი ბაჩკოვოს) მონასტერი ბულგარეთში. სხვადასხვა დროს
საქართველოში და მის ფარგლებს გარეთ მოღვაწეობდნენ მთელი საქრისტიანოსათვის ცნობილი
ქართველი ღვთისმეტყველები, ფილოსოფოსები, მწერლები და მთარგმნელები პეტრე იბერი,
ეფრემ მცირე, ექვთიმე და გიორგი მთაწმინდელები (ათონელები), იოანე პეტრიწი და სხვ.

განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა საქართველოსთვის ისევე, როგორც მთელი

ქრისტიანული სამყაროსათვის ურთიერთობას წმ. მიწასთან დაკერძოდ იერუსალიმთან. ამ
წმიდა ქალაქთან დაკავშირებული არაერთი სახელწოდება, ტოპონიმი თუ ონომასტიკა გვხვდება
საქართველოში და განსაკუთრებით ქართლის უძველეს დედაქალაქ მცხეთაში. ქრისტიანობის
პირველ საუკუნეებიდანვე ქართველი მეფე-მთავრები აშენებდნენ იერუსალიმში ეკლესია-
მონასტრებს, ზრუნავდნენ დანგრეულის აღდგენაზე, სწირავდნენ უზარმაზარ ქონებას.

საქართველოსთან და მის მეფე გიორგი V არის დაკავშირებული XIV საუკუნეში მუსლიმთა

ხელში მყოფი იერუსალიმის ქრისტიანული მოსახლეობის უფლებების აღდგენა. მონღოლთა
უღლისაგან ქართველთა განმათავისუფლებელი და საქართველოს მთლიანობის აღმდგენი მეფე
გიორგი V დიდი ავტორიტეტით სარგებლობდა არა მარტო საქართველოში, არამედ მუსლიმურ
სამყაროში. გიორგი V თხოვნით ეგვიპტის სულთანმა გააუქმა ქრისტიანების დასამცირებლად
შემოღებული წესი _ ცხენზე ორივე ფეხის ერთ მხარეზე გადადებით მჯდომარის ქალაქში
შესვლა. ამიერიდან მათ უფლება მიეცათ ჩვეულებრივ მჯდარიყვნენ ცხენზე და იერუსალიმში
გაშლილი დროშებით შესულიყვნენ. გიორგისვე თხოვნით ქრისტიანებს დაუბრუნდათ
მამლუქების ხელში მყოფი მაცხოვრის აღდგომის ტაძარი, ხოლო ქართველებს ქრისტიანთათვის
ყველაზე მნიშვნელოვანი ამ ტაძრის კლიტენი. რადენიმე წლით ადრე მეფე დავით VIII დროს
ქართველებს დაუბრუნდათ მამლუქების ხელში ჩავარდნილი და მეჩეთად ქცეული ჯვრის
მონასტერი. იერუსალიმის ჯვრის ქართულ სავანესთან არის დაკავშირებული დიდი ქართველის
პოეტის შოთა რუსთაველის (XII ს.) და ქრისტესთვის წამებული ორი ქართველი წმინდანის ლუკა
იერუსალიმელის (აბაშიძის) და ნიკოლოზ დვალის სახელები.

121
IV საუკუნის ოციანი წლებიდან ქართლის ეკლესია ანტიოქიის სამოციქულო კათედრის
იურისდიქციაში შედიოდა. V საუკუნის 60-70-_იან წლებში მეფე ვახტანგ გორგასლის დროს და
მისი თხოვნით, ბიზანტიის იმპერატორისა და კონსტანტინეპოლის პატრიარქის
შუამდგომლობით, ანტიოქიის საპატრიარქომ ქართლის ეკლესიას თვითმართველობა
(ავტოკეფალია) მიანიჭა, ხოლო მცხეთის ეპისკოპოსი აღყვანილ იქნა კათალიკოსის პატივში.
დასავლეთ საქართველოს (აფხაზეთის) ეკლესია კონსტანტინეპოლის პატრიარქს
ექვემდებარებოდა. IX საუკუნეში აქაც საკათალიკოსო მმართველობა იქნა შემოღებული. XI
საუკუნის დასაწყისში საქართველოს ერთიანი მონარქიის შექმნის პროცესში მცხეთის (ქართლის)
კათოლიკოსი აღყვანილ იქნა პატრიარქის ხარისხში. ამ დროიდან მოყოლებული საქართველოს
ეკლესიის უმაღლესი იერარქი ატარებდა მცხეთისა და სრულიად საქართველოს კათოლიკოს
პატრიარქის ტიტულს. დასავლეთ საქართველოს (აფხაზეთის ან ბიჭვინთის)კათოლიკოსი
ყოველთვის აღიარებდა მცხეთელი პატრიარქის პრიმატს.

1811 წელს რუსეთის საიმპერატორო კარმა უკანონოდ გააუქმა საქართველოს ეკლესიის

ავტოკეფალია, მოსპო საპატრიარქო მმართველობა და საქართველოს ეკლესია საეგზარქოსოს
უფლებით დაუქვემდებარა რუსეთის ეკლესიის სინოდს. 1917 წლის მარტში საქართველოს
სამღვდელოებამ აღადგინა ეკლესიის ავვტოკეფალია და კვლავ შემოიღო საპატრიარქო
მმართველობა. ავტოკეფალიის აღდგენის შემდეგ პირველ კათოლიკოს-პატრიარქათ არჩეულ
იქნა ცნობილი საეკლესიო მოღვაწე ეპისკოპოსი კირიონი.

1989 წელს V საუკუნიდან არსებული საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია და ოდითგანვე

არსებული საპატრიარქო პატივი საქართველოს კათოლიკოსისა დაადასტურა მსოფლიო
საპატრიარქომ.
1977 წლიდან დღემდე სრულიად საქართველოს კათოლიკოს პატრიარქი და მცხეთა-თბილისის
მთავარეპისკოპოსია უწმინდესი და უნეტარესი ილია II.

დღევანდელი მონაცემებით საქართველოში 3.500.000 მართლმადიდებელი ცხოვრობს

მართლმადიდებელი ეკლესიები. რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია

რუსეთი X საუკუნეში გაქრისტიანდა, ამავე პერიოდში ქრისტიანობა მიიღეს ბულგარელებმა და

სერბებმა. 988 წელს მოინათლა რუსეთის მთავარი ვლადიმერი. მას შემდეგ ქრისტიანობა
გაძლიერდა რუსეთში. XVI საუკუნისშუა წლებში მოსკოვში გაიმართა Стоглавый собор -
ასთავიანი დადგენილება (მის დადგენილებებში შედის 100 თავი). 1589 წელს რუსეთში შეიქმნა
საპატრიარქო.

XVII საუკუნის შუა წლებში პატრიარქმა ნიკონმა გაატარა ეკლესიის რეფორმა, რომლის მთავარი
ელემენტები იყო:

1) ერთიანი კულტის თაყვანისცემის დადგენა, რისთვისაც ნიმუშად აიღეს ბერძნული

ლიტურგიკული ჩინი და საეკლესიო წიგნები შესწორებული მიერ საბერძნეთის მოდელზე;
2) არსებული წესი: ერთდროულად კითხვისა და გალობისა შეიცვალა ერთხმიანობით;
3) ჯვრის გარდასახვისთვის ნიშნად დადგინდა ნაცვლად ორი თითისა სამი თითით;
4) ჯვრით სვლის პროცესია მზის სვლის მიმართულებიდან შეცვალა მზისკენ ნაბიჯებით სვლამ.
ნიკონის რეფორმების წინააღმდეგ გამოვიდა სამღვდელოების ნაწილი, რომელსაც მღვდელი
აბაკუმი ხელმძღვანელობდა და მათი მხარდამჭერი მრევლი. 1666 - 1667 წლებში გამართულ
კრებაზე ნიკონის ოპონენტები გადაეცა ანათემას. ასე წარმოიშვნენ Старообрядц-ები, ანუ ძველი
122
წესის მორწმუნენი. მათი დოგმატური განსხვავებები ეხება ძირითადად საზეიმო ნაწილს:
1) აღიარებენ ორი თითით ჯვრისწერას;

2) აღიარებენ მხოლოდ მიწამდე მთხვევას;

3) აქვთ რვაკუთხა ჯვარი;

4) "იესო"-ს წერენ მეორე "ი" გარეშე;

5) ზიარების დროს იყენებენ შვიდ პროსფორას ნაცვლად ხუთისა.

პეტრე I-ის დროს ეკლესიის კონტროლი გადავიდა სახელმწიფოს ხელში, საპატრიარქო გაუქმდა,
იგი ჩაიბარა მართლმადიდებელი ეკლესიის საქმეთა წმინდა სინოდმა, რომელსაც
ხელმძღვანელობდა მეფის მიერ დანიშნული გენერალური პროკურორი.
საპატრიარქო აღდგა მხოლოდ 1917 წელს, 1918 წელს მიიღეს დეკრეტი-დადგენილება
სახელმწიფოსა და ეკლესიის გამიჯვნის შესახებ. ბოლშევიკებმა დაიწყეს ბრძოლა რელიგიის
წინააღმდეგ, რომელსაც "ხალხის ოპიუმს" უწოდებდნენ. დაიწყო მონასტრებისა და ტაძრების
განადგურება და დახურვა. 1930-იან წლებში რუსეთის სასულიერო პირები სტალინური
ტერორის ქვეშ მოექცნენ. 1941 წელს რუსეთში არსებობდა მხოლოდ 100-მდე მოქმედი
მართლმადიდებლური ეკლესია. 1990-იანი წლების დასაწყისში რუსეთში დაიწყო ხალხის
მობრუნება რელიგიისკენ. "სინდისისა რწმენის შესახებ" კანონის თანახმად რუსეთის
მართლმადიდებელმა ეკლესიამ მიიღო იურიდიული პირის სტატუსი. რუსეთში ქრისტიანობის
მიღების ათასი წლის აღსანიშნავად რუსულმა ეკლესიამ ანდრეი რუბლიოვი, მაქსიმ გრეკი,
დიმიტრი დონსკოი, ბერი ამბროსი ოპტინელი წმინადანებად შერაცხა.
მართლმადიდებელი ეკლესიის სტრუქტურა

ეკლესიის ყველაზე დაბალი ადმინისტრაციული ერთეული არის მრევლი. (მღვდლები და

სასულიერო პირები) და საეკლესიო საზოგადოება (მრევლი). საეკლესიო თემები ერთიანდებიან
ეპარქიაში.

ახლა რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიაში 14 ათასი საეკლესიო თემია (50% რუსეთში) , 94

ეპარქიაში (48 რუსულ ენაზე), 310 მონასტერი. რუსეთის მართლმადიდებლურ ეკლესიას
ხელმძღვანელებს მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის პატრიარქი კირილე. პატრიარქი ირჩევა
ადგილობრივი საბჭოს მიერ სიცოცხლის ბოლომდე. პატრიარქთან მოქმედებს წმინდა სინოდი.
რუსეთის მართლმადიდებლურ ეკლესიას აქვს საკუთარი სასულიერო იერარქია. მაღალი რანგის
სასულიერო პირია - ეპისკოპოსი, არქიეპისკოპოსი და მიტროპოლიტი . ეკლესიის საფუძველია
ბერმონაზვნობა.რუსეთის მართლმადიდებლურ ეკლესიაში არსებობს ოთხი ხარისხი, როგორც
მამაკაცების, ისე ქალების ბერმონაზვნობისა:
1) მორჩილი (ბერობის კანდიდატი, იგი ცხოვრობს და მუშაობს მონასტერში მისი სულიერი
დამრიგებლის ხელმძღვანელობით);

2) რიასფორით აღკვეცილი (პირი აღიარა სამონასტრო თემმა);

3) მცირე სქიმა;

4) დიდი სქიმა.

123
მონასტრები ექვემდებარება ეპარქიის ეპისკოპოსს, არიან მონასტრები, რომლებიც ექვემდებარება
მხოლოდ მოსკოვის საპატრიარქოს, ოთხი ლავრა სერგიევ-ტროიცკის, ალექსანდრე ნეველის,
კიევო - პეჩერსკის ლავრა და პოჩაევსკის მიძინების ლავრა), მონასტრები - პატარა სკიტი, დიდი
მონასტრის შემოგარენში, სადაც ბერები დასახლდნენ რომლებმაც დიდი სქიმა მიიღეს.რუსეთის
მართლმადიდებლურ ეკლესია აღნიშნავს აღდგომას და თორმეტ დიდ საუფლო დღესასწაულს,
მათ შორის ცხრა არის მუდმივი თარიღით, ანუ უძრავი, ხოლო სამი - მოძრავი.

მართლმადიდებლური საეკლესიო ორგანიზაციები

მართლმადიდებლობას კათოლიციზმისგან განსხვავებით, არ გააჩნია ერთიანი საეკლესიო

ორგანიზაცია. დიდი მართლმადიდებელი ეკლესიები სრულიად დამოუკიდებელნი
(ავტოკეფალური )არიან. ამჟამად მსოფლიოში არსებობს 15 ავტოკეფალური ეკლესია.
მართლმადიდებელთა საერთო რაოდენობა 182 მილიონი ადამიანია. მათ შორის: 30 მილიონი
უკრაინაში; რუმინეთში - 20 მილიონი; 9.5 - მილიონი საბერძნეთში; აშშ-ში 7 მილიონი; სერბეთსა
და ჩერნოგორიაში - 7,000,000; ბულგარეთში-6.000.000; ბელორუსში -5.000.000; საქართველოში -
3.500.000; მოლდოვაში- 3.000.000; დიდი ბრიტანეთში - 400 ათასი; საფრანგეთში 260 ათასი;
შვეიცარიაში 70 ათასი; 36 ათასი იტალიაში. მსოფლიოში არსებობს 3 მილიონზე მეტი ადამიანი
სტაროობრიადელი.

ქართული რელიგიური ცენტრები საზღვარგარეთ

ათონის ივერთა მონასტერი, ძველი ქართული მწერლობისა და კულტურის უმნიშვნელოვანესი

კერა ( საბერძნეთი) ქალკედონის ნახევარკუნძულის აღმოსავლეთ შვერილი, აირონ-ოროსის
ვიწრო, გრძელი და მთაგორიანი ნახევარკუნძულის აღმოსავლეთ ნაწილი, ათონის მთის ქვედა
კალთა, ეგეოსის ზღვის პირი. დაარსდა 980- 983 წლებში.

პირველი ქრისტიანი მოწესენი ათონზე VIII -IX საუკუნეებიდან ჩანან. 870 წელს იოანე კოლოვუმ
დააარსა პირველ სავანე, ხოლო მომდევნო ხანაში სამონასტრო მშენებლობა ისე შესამჩნევლად
გაიშალა ერთიმეორის მიყოლებით იმდენი მნიშვნელოვანი სავანე აღმოცენდა, რომ მალე ათონის
მთას მთაწმინდა ეწოდა. 965 წელს ათონის მთას ეწვია გამოჩენილი ქართველი მოღვაწე იოანე,
რომელსაც ახლდნენ ვაჟიშვილი ექვთიმე და მოწამენი. ათონის ივერთა მონასტერს
თავიდაპირველად იოანე ხელმძღვენელობდა. მან ენერგიულად იწყო ზრუნვა ქართული სავანის
გამტკიცება-გაძლიერებაზე. შეიძინა მამულები, უზრუნველყო მონასტერი შემოსავლით. იოვანეს
გარდაცვალების შემდეგ 14 წლის განმავლობაში ქართველთა მონასტერს ექვთიმე ათონელი
ხელმძღვანელობდა. იგი ჯერ კიდევ მამის სიცოცხლეში იოანეს ავადმყოფობის გამო უძღვებოდა
ქართული სავანის მთელ საქმიანობას. მისი წყალობით იქცა ათონის სავანე არამხოლოდ
დასავლეთში მყოფ ქართველთა ძირითად საეკლესიო-სამონასტრო ცენტრად არამედ ქართული
კულტურის მძლავრ კერად. ექვთიმე ათონელის საქმიანობამ საყოველთაო აღიარება ჰპოვა.
მადლიერი თანამემამულენი კმაყოფილებით აღნიშნავდნენ ,, განანათლა და შეამკო ნათესავი და
ენაი ჩვენი’’ - გიორგი ათონელი. ,,განავრცელა და განანათლა ქართველთა ენაი’’ _სვიმონ დვალი.

ათონის ქართველთა მონასტერი არა მხოლოდ იოანესა და ექვთიმეს სიცოცოხლეში

გამოირჩეოდა, არამედ მომდევნო პერიოდშიც კარგა ხანს წარმოადგენდა ქართული კულტურის
მძლავრ კერას. იქ გრძელდებოდა მწიგნობრულ-ლიტერატურული საქმიანობა, რომელშიც
მონაწილეობდა ქართველ მოღვაწეთა მრავალრიცხოვანი ჯგუფი. ეს მუშაობა კიდევ უფრო
ნაყოფიერი გახდა, როდესაც იქ დამკვიდრდა გამოჩენილი ქართველი მოღვაწე გიორგი ათონელი,
რომელმაც განაგრძო, განავითარა და გააღრმავა ექვთიმეს მიერ წამოწყებული საქმიანობა. იგი
1044-1056 წლებში ივირონის წინამძღვრად იყო. ის მრავალმხრივ პრაქტიკულ მოღვაწეობას
ეწეოდა და ენერგიულად ხელმძღვანელობდა ქართული სავანის ბინადართა საეკლესიო-

124
სამონასტრო ცხოვრებას საქართველოს სამეფო დახმარებითა და ხელშეწყობით მან ათონის
ქართველთა მონასტერი გაამდიდრა, განამტკიცა და გააძლიერა, აღმშენებლობითი სამუშაოც
ჩაატარა და მამულებიც შემოიმატა-შემოიმტკიცა.

მწიგნობრულ-ლიტერატურული საქმიანობა ათონის ქართველთა მონასტერში გრძელდებოდა

გიორგი ათონელის მომდევნო წინამძღვრების თეოდორესა და განსაკუთრებით გიორგი
ოლთისარის დროსაც.

ათონის ქართველთა მონასატერში მდგომარეობა გართულდა და იქაურ ქართველთა

შემოქმედებითი მუშაობა შესუსტდა. ეს ბუნებრივი შედეგი იყო იმ დევნა-შევიწროებისა,
რომელსაც ჩვენი წინაპრები განიცდიდნენ ათონზე ჯერ კიდევ XI საუკუნიდან.

1259 წელს ათონის ნახევარკუნძული, კერძოდ იქაური მონასტრები დაარბიეს ჯვაროსნებმა.

მტერს ვერც ივირონი გადაურჩა. იმავე საუკუნის 80-იან წლებში ათონი ერთხელ კიდევ დაარბიეს
მომხდურებმა, რომელთაც ბერებს კათოლიკობის შეწყნარება და რომის პაპის უზენაესობის
აღიარება მოსთხოვეს. ათონელები არ დაეთანხმნენ მოძალადეთა წინადადებას, რის გამოც
სასტაკად დაისაჯნენ.

XIV საუკუნის დამდეგს ათონი რამდენჯერმე იქცა მტრის სათარეშო არენად. არაბმა პირატებმა
უმოწყალოდ გაძარცვეს ქართული სავანე და მთავარი ტაძრის დანგრევაც კი განიზრახეს, მაგრამ
მარმარილოს სვეტები ადგილიდან ვერ დაძრეს, გუმბათიანი ნაგებობის ჩამოქცევა ვერ
მოახერხეს.

XVI საუკუნის დამდეგისათვის ქართველთა დახმარებამ და შეწირულობამ რამდენადმე შეცვალა

ათონელთა მდგომარეობა. გაჩაღდა აღმშენებლობითი საქმიანობა და დანგრეულ ნაგებობათა
აღდგენა-განახლება.

XVII საუკუნიდან ათონელებს კვლავ ეხმარებოდნენ თანამემამულენი, ივერთა მონასტერში

გრძელდებოდა აღდგენით-აღმშენებლობითი სამუშაოები.

XVIII საუკუნეებში ათონს ეწვია არაერთი მოღვაწე, რამდენჯერმე იყო გამოჩენილი მწერალი და
მოგზაური ტიმოთე გაბაშვილი. მან შეისწავლა ათონის სიძველენი, გამოიკითხა ზეპირი
ტრადიციული ცნობები, გამოიყენა წერილობითი წყაროები, განსაკუთრებული ყურადღება
დაუთმო ქართულ მონასტერს ვრცლად აღწერა დიდი ტაძარი. ხუროთმოძღვრებისა და
ფერწერის ნიმუშები დაათვალიერა და შეაფასა ისტორიკოსის თვალით.

XVIII საუკუნეში საქართველოში შექმნილი პოლიტიკური ვითარებისა და ეკონომიკური

მდგომარეობის გამო ქართველებმა ათონისადმი დახმარება შესამჩნევად შეამცირეს, მაგრამ
რასაკვირველია სულ არ დავიწყებიათ ძველი სავანე. ძღვენით, ყმა-მამულისდ შეწირვით, ძველი
მამულების დამტკიცებითა და ადრინდელი უფლებების აღდგენით მას დაეხმარნენ თეიმურაზ
II, სოლომონ I, ერეკლე II.

XIX საუკუნის დამდეგიდან, ქართველთა მდგომარეობა ათონზე მას შემდეგ, რაც ივერთა
მონასტერმა დაკარგა მფარველ-შემწენი. ქართველ მეფეთა სახით, ხოლო ქართულმა ეკლესიამ
დამოუკიდებლობა. ბერძნებმა ათონელი ქართველები უფრო მეტად შეავიწროეს. ამიერიდან
რუსეთი უნდა დახმარებოდა გაჭირვებაში ჩავარდნილ ქართველობას, მაგრამ დასავლეთის
ამბებმა, მძაფრმა პოლიტიკურმა სიტუაციამ, სამამულო ომმა მისი ყურედღება ჩამოაშორა ათონს.
ამით ისარგებლეს ბერძნებმა და მტკიცედ დამკვიდრდნენ ივერთა მონასტერში

125
1849 წელს ათონზე იყო ისტორიკოსი პლატონ იოსელიანი. მან აღწერა იმდროინდელი
მოღვაწეობა, შეისწავლა ქართული სიძველენი, ნაყოფიერად იმუშავა წიგნსაცავში. მისმა მისვლამ
ივერთა მონასტერში გამოაცოცხლა იქაური მოღვაწენი.

ახალი სავანის წინამძღვარი ბ. ბარკალაია, შემდეგაც აქტიურად მოქმედებდა, მიმართავდა რუს

ხელისუფალთ და გამოჩენილ ქართველთა მოღვაწეობას და დახმარებას სთხოვდა, ბეჭდავდა
წერილებს, რომლებშიც წარმოაჩენდა ქართველთა დამსახურებებს ივერთა სავანის დაარსებაში,
განვითარებაში, ამხელდა ბერძენ სამღვდელო პირთა მიმტაცებლობასა და ძალმომრეობას,
ითხოვდა ქართველთა უფლებების აღდგენას, თანამემამულეებს მოუწოდებდა ენერგიული
მოქმედებისა და ქართული მონასტრის დახსნისაკენ.

მიუხედავად ამისა, ქართველთა მდგომარეობა ათონზე კიდევ უფრო გაუარესდა. ბერძენთა

მოძალება და ქართველთა შევიწროება ყოვალგვარ ზღვარს გასცილდა. 1883 წელს ბერძნებმა
მონასტერში დახატული ქართველი მეფისა და დედოფლების სახელები გადაშალეს და ბერძნის
დააწერეს თითქოს მათი მეფეები ყოფილიყოს. 1972 წელს საბერძნეთის მთავრობამ გააუქმა
ათონის ათასწლოვანი ავტონომია და იგი თავის ინტერესებს დაუმორჩილა. რამდენიმე წლის
შემდეგ საბერძნეთში სახელმწიფოებრივ-პოლიტიკური ვითარების შეცვლის შედეგად ათონი
კვლავ ავტონომიურ სამონასტრო რესპუბლიკად იქცა.

მონასტრის ხუროთმოძღვრულ კომპლექსში მრავალი სხვადასხვა დანიშნულების ნაგებობა

შედიოდა, მ. შ. "დიდი ეკლესია" - გუმბათოვანი ტაძარი, რომელიც საუკუნეთა მანძილზე
მრავალჯერ გადაკეთდა და დღესაც არსებობს. მონასტერი მალე არა მარტო ბიზანტიაში მყოფ
ქართველთა მთავარი საეკლესიო-სამონასტრო ცენტრი, არამედ საერთოდ ქართული სულიერი
კულტურული მძლავრი კერა გახდა. აქ აღმოცენდა და ჩამოყალიბდა ლიტერატურის სკოლა,
რომელსაც სათავეში ედგნენ ექვთიმე მთაწმიდელი და მისი ტრადიციების გამაღრმავებელი
გიორგი მთაწმიდელი. მათი ხელმძღვანელობით X-XI საუკუნეებში ათონზე გაჩაღდა
კულტურულ-შემოქმედებითი საქმიანობა. დაიწერა ორიგინალური თხზულებები, ქართულად
ითარგმნა ბიზანტიური ლიტერატურის მნიშვნელოვანი ძეგლები, გამრავლდა ხელნაწერები.

მონასტერმა დიდად შეუწყო ხელი ქართულ-ბიზანტიურ კულტურის ურთიერთობის

გაძლიერებასა და ქართული ლიტერატურის ნიმუშთა მსოფლიო სარბიელზე გატანას. აქ
ქართულიდან ბერძნულად ითარგმნა "სიბრძნე ბალავარისი". მომდევნო საუკუნეებში
მონასტერში მწიგნობრულ-საგანმანათლებლო მუშაობა შენელდა და ბოლოს სულ შეწყდა. ეს
ბუნებრივი შედეგი იყო იმ დევნა-შევიწროებისა, რომელსაც იქ მოღვაწე ქართველები
განიცდიდნენ ჯერ კიდევ XI საუკუნიდან. XIII საუკუნიდან ბერძნებმა თანდათანობით ხელთ
იგდეს სავანე, ხოლო XIX საუკუნეში მთლიანად დაეპატრონენ მას, თუმცა ქართველი ბერები იქ
შემდეგაც აგრძელებდნენ მოღვაწეობას. 1900 წელს მონასტერში 51 ქართველი იყო.

ნაწყვეტი კირიონ II-ის შრომიდან - "ივერიის კულტურული როლი რუსეთის ისტორიაში"

რომის იმპერატორის, მარკუს ავრელიუსის გამონათქვამისამებრ, თუმცა ათონი სამყაროს

უმცირესი მარცვალია, ამ წმიდა მარცვალს ყველა დროისა და ერების ქრისტიანებისათვის
უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა. ჩვენი თანამემამულენი იმდროინდელ საბერმონაზვნო
ცენტრებში პირველ მოწესეთა შორის იყვნენ და ნათლით მოსილ ათონზე უსათუოდ უძველესი
დროიდან მოსახლეობდნენ. ძნელია გაეცეს კითხვას პასუხი, როდიდან გაჩნდნენ ათონზე
პირველი ქართველი მოსახლეები და, კერძოდ, რომელ ადგილას დამკვიდრდნენ, ვინაიდან,
ათონის ნახევარკუნძულის არაერთგზის გაჩანაგების გამო, აქ მონაზვნობის დასაბამის შესახებ
საერთოდ ძალზე მცირე ცნობებია შემორჩენილი. აქაური ნავსაყუდლის კლიმის ძველი
სახელწოდების საფუძველზე, რომელსაც შემდგომში კლიმენტის სახელი ეწოდა, შესაძლოა
ვარაუდი იმისა, რომ ივერიელი ბერები ათონში ივირონის სავანის დაფუძნებამდე რამდენიმე
საუკუნით ადრე მოწესეობდნენ. ივირონის მონასტერს ზემოდან მთიანი მაღლობი რომ
126
დაჰყურებს, ათონელთა შორის გაბრიელის მთის სახელწოდებითაა ცნობილი, ხოლო ძველად მას
ათოს უწოდებდნენ. ამ მთების ჯაჭვში უმაღლესი წერტილები გამოიყოფა: დიდი ათონი, პატარა
ათონი ანუ ანტიათონი და ათო. ბოლო მთა, რომელზეც ამჟამად იოანე ნათლისმცემლის ივერიის
სავანეა, შორეულ წარსულში, ჯერ კიდევ არაბთა მიერ ათონზე ყველა ქალაქის განადგურებამდე
(680 წ.), ქ. კლეონეს მიეკუთვნებოდა. აქ ნავსაყუდარზე აღმართული იყო შუქურა, რომელიც
ნავსადგურის შესასვლელს ანათებდა. მითითებულ ათონის მთაზე, როგორც პორფირე
უსამღვდელოესი ირწმუნება, იმპერატორ ნიკიფორეს 1078 წლის სიგელზე დაყრდნობით,
ივერიელნი თავდაპირველად 787 წლის შემდგომ20 _ კონსტანტინესა და ირინეს ზეობისას _
დასახლებულან და თავიანთთვის მომცრო, საცხოვრებლად განკუთვნილი მონასტერი აუგიათ.
ათონური ბერ-მონაზვნობის ასეთ ადრეულ ხანაში ქართული სავანის არსებობას ეპისკოპოსი
პორფირე შემდეგ ათონურ წერილობით ძეგლებზე დაყრდნობით ამტკიცებს: თეოფილე
ხატმებრძოლის (829) მეფობის პირველ წელს ერთმა მართლმორწმუნე, სათნო, ქველმა და
მდიდარმა ქართველმა ქვრივმა, ერთადერთი ვაჟიშვილის დედამ, რომელიც მცირე აზიის ქალაქ
ნიკეის მიდამოებში ცხოვრობდა, იმპერატორის მეომართაგან ხატების თაყვანისმცემლობის გამო
დევნისა და შეურაცხყოფის შიშით, ღამით, ზღვასთან მალულად ღვთისმშობლის ხატი მიაბრძანა
და ზღვის ტალღებს გაატანა; მის დაცვას ლოცვებით შესთხოვდა თვით დედა ღვთისას. ქვრივმა
შვილი მაკედონიაში გააგზავნა, მაგრამ ღვთისმოშიში ქვრივის შვილი ამ პროვინციის ქალაქ
სალუნიდან გულის კარნახითა და შინაგანი ხმის მოწოდებით ათონს გაემართა (დაახ. 830წ.) და
აქ ივერიის წმიდა სავანეში ბერად შედგა, მკაცრ და სპეტაკ ცხოვრებას ეწეოდა და ხანდაზმულ
ასაკს მიღწეულმა მრავალი მონაზვნური ღვაწლის შემდგომ 890 წელს სული უფალს მიაბარა.
ათონელმა ივერიელებმა მისგან შეიტყვეს დედამისი ღვთისმშობლის წმიდა ხატს როგორ
მოუფრთხილდა. ამ წმიდა ბერის სახელი ერთმა ზეცამ თუ იცის. 830 წლის ოქტომბრის თვეში
მთელი ათონი არაბთა შემოსევის შემაშფოთებელი ცნობების გამო ერთიანად დაცარიელდა და
იქ მოსახლე ქართველებიც თავიანთი სიწმიდეებით გადასახლდნენ კონსტანტინოპოლის იოანე
ნათლისმცემლის ქართულ მონასტერში, რომელიც ჩვენს თანამემამულეთა მიერაა დაარსებული
(დაახ. 789 წ.). VII მსოფლიო საეკლესიო კრებამ წმიდა ხატებისადმი თაყვანისცემა აღადგინა. 870
წლიდან ბერებმა ათონზე დასახლება ისევ დაიწყეს და ქართველები თავიანთ სავანეებს
დაუბრუნდნენ. ათოს ქართული სავანის წინამძღვარმა იოანემ 943 წელს ათონის ყელზე
ათონელთა და ერისიელთა შორის მიწის გამიჯვნის ხელშეკრულებას ხელი მოაწერა. 958 წელს
იმპერატორმა კონსტანტინე პორფიროგენეტმა ათონის მონასტერს კასანდრას ნახევარკუნძულზე
თავისი მამულები ალიკე და ტახაე დაუმტკიცა. 965 წელს ათონზე წმ. ათანასეს სავანის ახლოს
ქართველი სახელმწიფო მოღვაწე იოანე ივერი, ანუ ივირი დასახლდა. მას მალე შეუერთდა მისი
შვილი ექვთიმე, ცნობილი სარდალი და სტრატეგი თორნიკე და ბევრი სხვა, რომლებიც ბერულ
ცხოვრებას შეუდგნენ. ყველანი იქ 979 წლამდე ცხოვრობდნენ. თორნიკე ბარდა სკლიაროსის
დამარცხების შემდეგ წმიდა მთაზე უხვი ნადავლით დაბრუნდა, მაგრამ იმის გამო, რომ ათანასეს
მონასტერში და მის შორიახლოს ქართველებმა სივიწროვე იგრძნეს, მათმა სულიერმა
წინამძღოლმა იოანე ივირმა გადაწყვიტა ქართული ძმობისთვის განსაკუთრებული,
ავტონომიური უფლებებით აღჭურვილი მონასტერი აეგო, რომელიც წმ. მთის
მმართველებისგანაც კი დამო- უკიდებელი იქნებოდა და ბერძენი გვირგვინოსნები უშუალო
მფარველობას გაუწევდნენ. ამ სანუკვარი ოცნების აღსრულებაში მას, როგორც არასდროს, ხელს
თანადროული მდგომარეობა უწყობდა. იმპერატორი ბასილი ათონელი ქართველებისადმი მათი
მოძმის, თორნიკეს მიერ გაწეული სამსახურის გამო მეტად მადლიერი გახლდათ და მზად იყო,
მათი ღვთისმოსაური სურვილი შეესრულებინა. ხოლო თორნიკეს მიერ ბარდა სკლიაროსის
სასტიკად დამარცხების შემდეგ მოპოვებული უზარმაზარი საომარი დავლით შეიძლებოდა
აგებულიყო განსაკუთრებული ქართული სავანე ყოველგვარი სამეურნეო ნაგებობითურთ.
შორსმჭვრეტელმა იოანე ივირმაც ამ ხელსაყრელი პოლიტიკური მდგომარეობით ისარგებლა.
ამგვარად, ათონზე ქართველ ბერ-მონაზონთა ცხოვრებაში დადგა დიადი ჟამი, რომელსაც ჩვენი
სამამულო ეკლესიისათვის უზარმაზარი სასულიერო-საგანმანათლებლო მნიშვნელობა ჰქონდა.
ამ დროს ათოს ძველ ქართულ მონასტერს, რომელიც ქართველი მეუდაბნოეებით იყო გავსებული
და მათი განთავსებისთვის ზრუნვა იყო საჭირო, პავლე ივერიელი წინამძღვრობდა. მომავალი

127
სავანისთვის ადგილი რომ შეარჩია, იოანე ივირმა 980 წელს იმპერატორ ბასილის გამოსთხოვა
ლეონტის მონასტერი სოლუნში, იოანე კოლონასი _ ერისოში და კლიმენტის ნანგრევები _
ათონში ორი ქართული _ კონსტანტინოპოლის ივერიელთა და ტრაპიზონის წმ. ფოკას
მონასტრების სანაცვლოდ. ეს მონასტრები იოანეს იმპერატორისაგან მამულებითურთ ებოძა და
მათგან მიღებულ შემოსავალს ათოს მონასტერსა და ახალი დიდი ქართული სავანის
აღორძინებას ახმარდა. 980 წელს იოანე ივირმა ზღვის თვალწარმტაც სანაპიროზე, კლიმენტის
სავანის ნანგრევების ადგილზე თავისი მონასტრის მშენებლობა დაიწყო, რომელიც დიდხანს
კლიმენტის მონასტრად მოიხსენიებოდა კიდეც. ათონზე ქართული მონასტრის მოწყობის ამ
უდიდეს საქმეში იოანე ივირს მატერიალური და მორალური საშუალებებით უდიდეს
დახმარებას უწევდა (როგორც ამის შესახებ ბიზანტიელი ისტორიკოსი კედრიანე მიუთითებს)
არა მარტო თორნიკე, არამედ, ქართველი სახელმწიფო მოხელე ვარაზ-ვაჩეც. 985 წელს მთელ
ქართველ მეუდაბნოეთა და მათი კეთილისმყოფელის წმ. ათანასეს სასიხარულოდ ივერიის
მონასტერი დასრულდა. და იოანე ივერის მეგობარმა ათანასე ათონელმა, როგორც ივერიის
წმიდა მთის არქივის საბუთებიდან ირკვევა, ამავე წლის დეკემბრის თვეში მას საჩუქრად უბოძა
იმპერატორ ბასილის წყალობის სიგელი (ხრისოვული), რომელიც უფლებას აძლევდა საზღვაო
ხომალდიც ჰყოლოდა. ივერიის წმიდა მთის მონასტრის დიდება მალე ათონის საზღვრებს
გასცდა და სულიერი ცხოვრების სრულყოფის ყველა მსურველს იზიდავდა. მის
სტუმართმოყვარე მოწესეთა კარი ყველა ერის წარმომადგენელთათვის ღია იყო და ყველას
ქრისტესმიერი ძმური სიყვარულით იღებდნენ. აქ მყოფთა რიცხვმა მალე 300-ს მიაღწია.
იმპერატორ ბასილის ნებართვით, იქვე 1024 წელს ჩავიდა გამოჩენილი ქართველი სახელმწიფო
მოღვაწე და ბიზანტიის მთავარსარდალი თორნიკე კონდოლეონი და კარეში ქართველი
მეუდაბნოე გიორგი ხარზანისაგან 210 ოქროდ თავისთვის პითარას სახელწოდების მცირე
მონასტერი შეიძინა, რომელიც აგებული იყო ვინმე დიმიტრი ლამარის მიერ იოანე ივირის
ხელშეწყობით. თორნიკე კონდოლეონი ბერულ წესს შეუდგა და სიცოცხლის ბოლომდე აქ
იღვწოდა. ივერიის სავანის დაარსების დღიდან ნათლისმცემლის უძველესი მონასტერი მისი
გავლენის სფეროში შედის. XI საუკუნის პირველ ნახევარში ათოს მონასტერს იმპერატორმა
მიხეილ პაფლაგონმა მრავალი მამული და მეტოქი* დაუბრუნა თავისი პრივილეგიებითურთ
(1041 წ.) , რომლებიც წარსულში ათოს ქართულ მონასტერს ეკუთვნოდა, მაგრამ წინამძღვარ
გიორგი პირველის დაუდევრობის გამო ხაზინის მიერ იყო ჩამორთმეული: მაგალითად,
ლეონდარის გარეუბანი, ერისოს გარეუბანი, ნათლისმცემლის სავანე, დობროვის გარეუბანი,
მელინციანის გარეუბანი და სტილარიის მოუვლელი სანახები. იმპერატორმა ნიკიფორემ (1078-
1081 წწ) ივერიის მონასტრის ბერების თხოვნით 1078/9 სექტემბრის წყალობის სიგელით ბრძანა,
მონასტრისთვის ხაზინიდან ისევ ეძლიათ 8 ლიტრა და 16 ოქრო**, რომელთაგან 4 წართმეული
ჰქონდათ მისთვის. მამულები ყველა ბეგარისაგან გაათავისუფლა და დაამტკიცა მათი
თვითმმართველობა, ხოლო ყველა მათ საქმეზე სამართლის განჩინება სოლუნის მმართველს თუ
მთავარს უბრძანა. ალექსი კომნენის მეფობის ჟამს (1081-1118 წწ) ათონის წმ. მთის ყველა
მონასტერი მარხვაში სახსნილოს მიღების ცოდვათა გამო თანდათან დაცარიელდა. ეს
მდგომარეობა თითქმის ასი წელი გრძელდებოდა (1081-1177). ზეციური მფარველობით მხოლოდ
ივერიის მონასტერი არ დაცლილა. მისმა სპეტაკმა და ღვთისმოსავმა მოწესეებმა ათონის ღირსება
დაიცვეს. XII საუკუნეში ქართველმა მეფეებმა და მათმა დიდებულებმა იერისოს ახლოს, ათონის
ივერიის მონასტრის მომსახურების მიზნით, დაახლოებით 600 სულისაგან შემდგარი 42
ქართული ოჯახი დაასახლეს საქონლის სამწყემსად, მიწის სამუშაოებისა და მეღვინეობის
ასაღორძინებლად, როგორც ათონის ყელზე, ისე სხვა ადგილებშიც. დრომ ისინი ბერძნებში
გათქვიფა და ენა დაივიწყეს. 1285 წელს ივერიის მონასტერი და სავანე ჯვაროსნებმა ააოხრეს,
ბერების ნაწილი მოაშთვეს, ხოლო ნაწილი გარეკეს. ამ დროიდან ივერიისა და ნათლისმცემლის
მონასტრები დაიცალა და ისევ XV საუკუნის დასასრულიდან და XVI-ის დასაწყისიდან
აღორძინდა, როცა საქართველოს მეფეებმა და მთავრებმა მონასტრები და მათი სავანეები
აღადგინეს. ხსენებული მონასტრის ჩვენამდე მოღწეულმა 1074 წლის პერგამენტზე
შესრულებულმა ხელნაწერებმა («მოსახსენებლები») მნიშვნელოვანი ცნობა შემოგვინახეს
ბულგარელებთან წმ. გიორგი მთაწმიდელის (გ.1065 წ.) სამოციქულო მოღვაწეობის შესახებ:

128
«აღნიშვნის ღირსია, _ ამბობს წმ. გიორგი მთაწმიდელის ჰაგიოგრაფი, მისივე მოწაფე და
შესაბამისად აღწერილ მოვლენათა თანამედროვე, _ დიდი მოციქულებრივი ძალისხმევა ამ
წმიდა, ღვთის სანატრელმა მამამ კერპის (წარმართულის) დამხობითა და მისი მსახურების
აღმოფხვრით რომ აღასრულა ჩვენს დროში. წმ. მთის (ათონის) მამულებს შორის არის
რომელიღაც დასახლებული ადგილი, ივერიის მონასტრის კუთვნილება, - ლივედია, მეტად
შიშველი, კლდოვანი, ძნელად სავალი, ვიწრო და ვფიქრობ, არც ერთ წმიდა მამათაგანს აქამდე აქ
ფეხი არ დაუდგამს. აქ ბორგალები ცხოვრობენ, რომლებიც სკლავებად იწოდებიან, უგუნურნი,
მხეცებისმაგვარნი, თავხედები, ქვემძრომნი და ბოროტი სულები. ამ დასახლებულ ადგილას,
როგორც ვახსენეთ, შორეული წარსულიდან აქამომდე ქალის მარმარილოს ქანდაკება იდგა.
როგორც ითქვა, ეს უგუნური ადამიანები მას მუდმივად ემსახურებოდნენ (თაყვანს სცემდნენ)
სიტყვებით: «მზესა და წვიმას და ყოველივე სიკეთეს მისგან ვიღებთ. მას ხელეწიფება
სიკვდილით დასჯა და სიცოცხლის მინიჭება.» ამ ქანდაკების თაყვანისმცემელთა ასეთი უზომო
უკეთურობა რომ იხილა, სული მათ მიმართ სიკეთის მიგების სურვილით აღენთო და, როცა
ერთხელ საუფლო ქალაქისკენ მიემართებოდა, გზად ზემოთ ნახსენებ ადგილს ესტუმრა. ეს
შეცდენილი ადამიანები მოვიდნენ და ამცნეს წმიდა მამას (მამა გიორგის): «მოგზაურობის
კეთილად დამთავრება და შენი მოვალეობების წარმატებით აღსრულება თუ გსურს, თაყვანი ეც
ჩვენს ქალღმერთს, რათა მან მეფის წინაშე ხელი მოგიმართოს». პასუხად წმიდა მამამ მიუგო:
«კეთილი, კეთილი, წამოდით და მანახეთ იგი. ასეთი რჩევისთვის თქვენი მადლიერი ვარ». ეს
ბერი თავიანთ ყრუ და უსულო ქალღმერთთან მიიყვანეს. მან ქანდაკება რომ იხილა, უთხრა მათ:
«ჯერჯერობით გადავდოთ, ხვალ მოვალ და გავესაუბრები მას». მეორე დღეს, დილაუთენია,
თავის მხლებელს უბრძანა, მჭედლისაგან რკინის ჩაქუჩი ეთხოვა. ბერ მნესა და ორ სხვასთან
ერთად როგორც კი ქანდაკებას მიუახლოვდა, შუბლზე პატიოსანი ჯვარი გამოისახა და იოანეს
სახარების სიტყვების წარმოთქმა იწყო: «პირველითგან იყო სიტყვა...» და ა. შ. შეცდენილი
ადამიანები კი უჩიჩინებდნენ: «აი, ნახავ, განგგმირავს», მაგრამ წმიდა ბერს (გიორგი
მთაწმიდელს) გაეღიმა და, ვითარცა ქრისტეს მახვილით აღჭურვილი უშიშარი მეომარი,
ქანდაკებას უეცრად დაესხა თავს, აღმართა ჩაქუჩი, ჩაარტყა და ნამსხვრევებად აქცია. წმ. ბერის
ნამოქმედარის დანახვა ახლაცაა შესაძლებელი და იგი ამ წმიდა ღმერთის კაცის ურყევ
თავდადებაზე მეტყველებს; ამგვარად, წმ. გიორგი მთაწმიდელმა დაამხო წარმართთა ღვთაება
და მოსპო კერპთაყვანისმცემლობა, ბულგარელებს შორის ქრისტიანობა განამტკიცა და გიორგი
აგიოლოგის მოწმობით მათი მოციქული გახდა.

სინის მთა (სინას ან სინაის მთა) არაბეთის ნახევარკუნძულზე მდებარეობს და ქართველთა

უშორესი სამოღვაწეო ადგილი იყო. ბიბლიის მიხედვით ღმერთი სინის მთაზე გამოეცხადა
მოსეს, რომელსაც ისრაელის ხალხი ეგვიპტიდან აღთქმული მიწებისაკენ მიჰყავდა და ათი
მცნება გადასცა.

ქრისტიანები ამ მთაზე მე-3 საუკუნეში დამკვიდრდნენ, ქართველები კი იქ მე-6 საუკუნეში

მივიდნენ, თუმცა ქართული კოლონია მოგვიანებით, მე-9 საუკუნეში ჩამოყალიბდა.
ქართველებმა სინის მთის მონასტრის ტერიტორიაზე საკუთარი ტაძრები ააგეს და დაუცხრომელ
მოღვაწეობას შეუდგნენ. ერთ-ერთი ქართული ტაძრის აგება დავით აღმაშენებლის სახელს
უკავშირდება, რომელსაც დიდი წვლილი მიუძღვის როგორც საქართველოში, ისე მის ფარგლებს
გარეთ არსებული ქართული სავანეების აღმშენებლობაში. სინის მთაზე ტაძრების მშენებლობას
საქართველოსთვის არა მარტო სარწმუნოებრივი, არამედ დიდი პოლიტიკური და კულტურული
მნიშვნელობაც ჰქონდა. სინის მთაზე მოღვაწე ქართველი ბერები მჭიდროდ იყვნენ
დაკავშირებული სამშობლოსთან. სინის მონასტერს ჰქონდა მეტოქი თბილისში და მამულები
ქართლში.

სინის მონასტერში ქართველ მამებს საკუთარი უმდიდრესი და მრავალფეროვანი წიგნთსაცავი

ჰქონდათ თავისი კატალოგით, ანუ წიგნებისა და ხელნაწერების ნუსხით. წიგნთსაცავში
საგანგებო ოთახი იყო გამოყოფილი სამკითხველო დარბაზისათვის. იქ მსურველს შეეძლო
ესარგებლა წიგნებით, მაგრამ მათი გატანა აკრძალული იყო. სინის მთის ქართული წიგნთსაცავი
129
მხოლოდ ადგილზე შექმნილი და გადაწერილი წიგნებით არ მდიდრდებოდა, მას გამუდმებით
ემატებოდა წიგნები პალესტინის ქართული კერებიდან: იერუსალიმის ჯვრის მონასტრიდან,
გეთსიმანიიდან, გოლგოთიდან, პალავრიდან, საბაწმიდიდან და ა.შ. სინის მთის ქართულ
ხელნაწერთა დიდი ნაწილი დღესაც ადგილზეა, ნაწილი კი ინახება თბილისში, პეტერბურგში,
პრაღაში, ნიუ-იორკში, პარიზში და სხვა კერძო კოლექციებში.

სინის მთაზე მოღვაწეობდნენ არა მარტო კალიგრაფიისა თუ ხელნაწერთა დამზადების მცოდნე

ქართველი მამები, არამედ ისტორიკოს-თეოლოგებიც. უდიდესი ღვაწლი მიუძღვის
ჰიმნოგრაფიის ერთ-ერთ თვალსაჩინო წარმომადგენელს იოანე მინჩხს. მოგვიანებით საბაწმიდის
ლავრიდან სინის მთაზე გადავიდა და იქ სასულიერო-ლიტერატურული მოღვაწეობა განაგრძო
იოანე ზოსიმემ. სინის მთაზე იღწვოდნენ მიქაელ ფანასკერტელი, იოანე კუმურდოელი, იოანე
სინელი და სხვა მრავალი.

სინის მთის ქართველ მამებს კავშირი ჰქონდათ არაბულ-ქრისტიანულ სამყაროსთან. იქაურ

ხელნაწერებში შემონახულია არაბული დამწერლობის კვალი. როგორც ჩანს, არაბულ სამყაროში
მოხვედრილმა ქართველებმა შეისწავლეს არაბული ენა. ჩვენამდე მოღწეულია არაბული ანბანი
ქართველთათვის, თითოეული არაბული ასო განმარტებულია, ახსნილია ქართული
შესატყვისით.

ქართული კულტურის ამ უდიდესი და ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კერის, სინის მთის,

ქართველ მამათა მემკვიდრეობა მრავალ მიზეზთა გამო სათანადოდ შესწავლილი არ არის.

აგიაპანტი, ქართული მონასტერი ბიზანტიაში, ქ. კონსტანტინოპოლში (ახლანდელი სტამბოლი).

ქართველები "ყოველთა მონასტერს" უწოდებდნენ. XI საუკუნის II მეოთხედში ბიზანტიის
ხელისუფლებამ ქართველ ეპისკოპოსს ზაქარიაბანელს უბოძა. 1030 ამ მონასტერშია გადაწერილი
ექვთიმე ათონელის მიერ თარგმნილი მაქსიმე აღმსარებლისა და გრიგოლ ნაზიანზელის
თხზულებანი.

პეტრიწონის მონასტერი, ასევე ბაჩკოვოს მონასტერი (ბულგ. Бачковски манастир) ბულგარეთში

ქართული ქრისტიანული ხუროთმოძღვრების მნიშვნელოვანი მონუმენტია და ერთ-ერთი
უდიდესი და უძველესი მართლმადიდებლური მონასტერი აღმოსავლეთ ევროპაში. მდებარეობს
მდ. ჩეპელარეს მარჯვენა სანაპიროზე, სოფიიდან 89 კმ-ში და ამჟამად ბულგარეთის
მართლმადიდებლური ეკლესიის წმინდა სინოდის პირდაპირ დაქვემდებარებაშია.

მონასტრის არქიტექტურა გამოირჩევა საერთო რწმენით დაკავშირებული ბიზანტიური,

ქართული და ბულგარული კულტურის უნიკალური კომბინაციით.

მონასტერი 1083 წელს დააფუძნა უფლისწულმა გრიგოლ ბაკურიანის ძემ, რომელიც ცნობილი
ქართველი სახელმწიფო მოღვაწე და სამხედრო მეთაური იყო ბიზანტიის კარზე. მანვე შეუდგინა
მონასტერს ტიპიკონი ქართულ და ბერძნულ ენებზე.

კომპლექსში შედიოდა ღვთისმშობლის (მთავარი ტაძარი), იოანე ნათლისმცემლისა და წმინდა

გიორგის ეკლესიები, აგრეთვე საძვალე (საძვალეში დაკრძალული არიან ძმები აბაზ და გრიგოლ
ბაკურიანის ძენი). პეტრიწონის მონასტრის ირგვლივ მდებარე მიწები და დასახლებები მის
საკუთრებას შეადგენდნენ, რაც ხელს უწყობდა მონასტრის ეკონომიკურად გაძლიერებას და
დაწინაურებას. ის იყო შუა საუკუნეების კულტურულ საგანმანათლებლო კერა – პეტრიწონის
სემინარია. იქაურ მწიგნობრულ საქმიანობას, ტრადციული აზრით თითქმის ოცი წლის
მანძილზე ხელმძღვანელობდა იოანე პეტრიწი, რომლის ლიტერატურულ-ფილოსოფიურმა
სკოლამ კიდევ უფრო დაუახლოვა ქართული მწერლობა ბიზანტიურს. დოგმატური
ფილოსოფიის წიგნების თარგმნითა და კომენტარებით დიდად შეუწყო ხელი ქართული

130
ფილოსოფიური აზროვნების განვითარებას 1204 წელს მონასტერი ჯვაროსნებმა დაარბიეს და
გაძარცვეს.

ბულგარეთის მეორე იმპერიის პერიოდში მონასტერს მფარველობდა მეფე ივანე ალექსანდრე,

რაც სამლოცველოს ერთ-ერთი არკის კედლის ფრესკაზეა გამოსახული. მე-11 საუკუნიდან
მონასტერში სკოლა იყო განთავსებული.

მიუხედავად იმისა, რომ მონასტერი თურქების ბულგარეთში მრავალგზის შემოსევას გადაურჩა,

ის საბოლოოდ მაინც გაძარცვულ და განადგურებულ იქნა, თუმცა XV საუკუნეში ისევ
აღადგინეს. უცნობი ავტორის რეფექტორიის კედლებზე შესრულებული მიურალები
განსაკუთრებული მხატვრული ღირებულებისაა, რომელიც 1601 წელს აღდგა, ხოლო
ღვთისმშობლის ეკლესია, დღემდე შემორჩენილი, 1604 წელს დასრულდა.

მიუხედავად ამისა, სამონასტრო ცხოვრება შემდგომ საუკუნეებშიც გრძელდებოდა. რუსეთ-

თურქეთის ომის (1877-1878) დროს რუსეთის არმიის ნაწილმა კაპიტან ჯორჯაძის მეთაურობით
თურქთაგან დარბევას გადაარჩინა.

შემონახულია 1311 წლის ქართულწარწერიანი ღვთისმშობლის ხატი. მთავარი ეკლესიის

გუმბათის ჯვარს ქართული წარწერა აქვს.

მონასტერი როდოპის მთებში

უძველესი თრაკიის მიწა-წყალზე, თანამედროვე ბულგარეთის სამხრეთში, როდოპის მთების

ჩრდილოეთ კალთაზე აღმართულია ყოვლადწმიდა ღმრთისმშობლის მიძინების ქართული
სავანე, რომლის თაობაზეც გიორგი ჯორჯაძე გასულ საუკუნეში ამცნობდა ქართველ
მკითხველებს.

პეტრიწონის, იგივე ბაჩკოვის სავანე სიდიდით მეორე ადგილზეა ბულგარეთში რილის

მონასტრის შემდეგ. იგი მდებარეობს მდინარე ჩეპელარსკას მერჯვენა მხარეს, ზღვის დონიდან
400 მეტრზე. მისგან 30 კილომეტრით არის დაშორებული ქალაქი პლოვდივი, წარსულში
ფილიპოპოლი; „ბულგარეთის იერუსალიმად“ წოდებული ასენოვგრადი კი მონასტრიდან
ათიოდე კილომეტრშია. მაღალი გალავნით გარშემოვლებული და მთლიანად მწვანეში
ჩაფლული სავანე გარედან ნამდვილ ციხე-სიმაგრეს ჰგავს. მის წინ მრავალწლოვანი ჭადრები და
კაკლის ხეები აზიდულან. როდოპის ჭაღარა მწვერვალები, დაბურული წიწვიანი ტყეები და
ჩეპელარსკას მჩქეფარე ტალღები აი უკვე ცხრა საუკუნეა ამკობენ მონასტრის შემოგარენს.

ამ მიდამოებში ჰავა რბილია და შედარებით თბილი, ნამდვილი სიცივე შუა დეკემრიდან

თებერვლის დასაწყისამდე იცის; მაგრამ ამ პერიოდშიც ხშირია მზიანი დღეები. თოვლი დიდი
ხნით არ ჩერდება. მხოლოდ რამდენიმე დღეა იანვარში, როდესაც ტემპერატურა - 7-10
გრადუსამდე ეცემა. ყველაზე ცხელი პერიოდი ივლისსა და აგვისტოს პირველ ნახევარშია.
ძალზე იშვიათია, რომ ზაფხულში ტემპერატურა 30 გრადუსამდე ავიდეს. ეგეოსის ზღვიდან
მონაბერი თბილი და საამო ქარები ამ რაიონში ქმნიან სასიკეთო პირობებს ყოველგვარი ხე-
მცენარეების - ბალის, ლეღვის, ხურმის, ატმის მოსაყვანად. გაზაფხულიდან შემოდგომამდე
ხარობს ნაირგვარი ხილი და ბოსტნეული.

ტბილი, ანკარა, ყინულივით ცივი მთის წყაროებით, გვალვებშიც რომ არ შრებიან, სურნელოვანი
ყვავილებით მოჩითული ლამაზი მდელოებით, ფოთლოვანი და წიწვოვანი ტყეებით შეუმოსია
უფალს ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის სავანე, რომელიც გაუშენებიათ „შორს სოფელთაგან და
მსოფლიოთა, ამას შუენიერსა უდაბნოსა, რომელი აღასავსე არს ყოვლითა კეთილითა, ესე-იგი
არს მრავლითა და ტკბილითა წყლითა და წყაროებითა და მათ შინა მრავლითა და გულის-

131
სათქუმელითა თევზითა და თითო-სახითა ნაყოფითა, ხილითა და ვენახებითა და მხლითა და
გუარად-გუარადითა და სხვითა ყოვლითავე, რომელიცა უხმს მონაზონთა“.

პიროვნება, ვისაც ასე საგულდაგულოდ შეურჩევია ადგილ-მამულები, აღუშენებია და

დაუმკვიდრებია ამ თვალწარმტაც მიდამოში სავანე, გახლდათ ბიზანტიაში მოღვაწე ქართველი
მხედართმთავარი და სახელმწიფო მოღვაწე გრიგოლ ბაკურიანის-ძე, რომელმაც XI საუკუნის
მიწურულს - 1083 წელს, ბულგარეთის მიწა-წყალზე დააარსა ქართული მონასტერი, სადაც
ქართველი ბერ-მონაზონნი მშობლიურ ენაზე აღუველენენ უფალს ლოცვასა და ქება-დიდებას.

ღალია, ძველი ქართული მონასტერი კუნძულ კვიპროსზე. კვიპროსზე მრავლად იყვნენ

ქართველი მოღვაწენი. მათ კოლონია ჰქონდათ ნიქოზიაში, რამდენიმე მონასტერი — ალამინის
რაიონში. ერთ-ერთი სავალე იყო ჟალია (ღალია), რომელიც მემატიანის ცნობით, აღაშენა და
შეამკო ყოვლითა წესითა თამარ მეფემ (XII-XIII საუკუნეები). ჟალიაში ქართული მწიგნობრული
კერის არსებობა დადასტურებულია სანქტ-პეტერბურგში დაცულ ძველ ქართულ ხელნაწერის
ანდერძში (H-№ 18). მოგვიანებით ქართველ მოგზაურებმა ტიმოთე გაბაშვილმა (1758) და იონა
გედევანიშვილმა (1784) კვიპროსზე ქართველთა ნაკვალევი ვეღარ ნახეს, მდოლოდ ბოლო ხანს
ქართული სიძველეთა ნაშთი აღმოჩნდა კვიპროსის ბერძენთა სავანეში — კიკოს მონასტერში.

ღალიის მონასტერი მდებარეობს კვიპროსის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში, პაფოსის

პროვინციის პატარა ისტორიული ქალაქის პოლის ქრისოქოსის მახლობლად ტყეში,
სანაპიროდან დაახლოებით ხუთ კილომეტრის დაშორებით.

მონასტრის ნანგრევები 1981 წელს აღმოაჩინა ამერიკაში ემიგრირებულმა ქართველმა მეცნიერმა

ვახტანგ ჯობაძემ რომელიც მე-12 საუკუნის ქართულ ცნობებს ეყრდნობოდა. სისტემატიური
არქეოლოგიური გათხრები მხოლოდ 2006 წელს დაიწყო მას შემდეგ რაც საქართველოს და
კვიპროსის წარმომადგენლებმა მიაღწიეს შეთანხმებას ერთობლივი კვლევა-ძიების ჩატარების
თაობაზე.

გათხრებმა გამოავლინა ქალწულ მარიამის ეკლესია, რომელიც არაუგვიანეს 1000 წლით

თარითღება. უფრო გვიანდელი, წმ. გიორგის ტაძარი, მე-12 საუკუნეს უნდა განეკუთვნებოდეს.
მონასტერი საფუძვლიანად შეაკეთებინა თამარ მეფემ. მას შემდეგ იგი კიდევ ერთხელ
განახლებულა მე-13-14 საუკუნეების მიჯნაზე. საქართველოსა და კვიპროსზე გართულებულმა
პოლიტიკურმა სიტუაციამ აიძულა ქართველი ბერები მონასტერი მიეტოვებინათ. მე-16
საუკუნეში კი ღალია გაიძარცვა და ნანგრევებად იქცა.

აღმოჩენილია მე-13-14 საუკუნეების ქართული ფრესკები და წარწერები, საყოფაცხოვრებო და

რელიგიური დანიშნულების სხვადასხვა ნივთი.

ჯვრის მონასტერი იერუსალიმში, შუა საუკუნეების ქართული რელიგიური და კულტურულ-

საგანმანათლებლო ცენტრი საზღვარგარეთ, პალესტინაში (ახლანდელი ისრაელი). დააარსა
ქართველმა მოღვაწემ გიორგი-პროხორე შავშელმა საქართველოს სამეფო კარის მხარდაჭერითა
და დახმარებით XI საუკუნის 30-50-იან წლებში. მდებარეობდა იერუსალიმოს სამხრეთ-
დასავლეთით (ახლა ქალაქის გაზრდის გამო მის ფარგლებში მოექცა).

გადმოცემით მონასტრის ადგილას მოჭრილი ხისგან გააკეთეს ჯვარი, რომელზეც თითქოს

ქრისტე აცვეს. ჯვრის მონასტერი პალესტინის ქართულ სავანეთა აღიარებული ცენტრი გახდა.
1071 იერუსალიმის აღებისას, მონასტერი დაარბიეს და ნაწილობრივ დაანგრიეს თურქ-
სელჩუკებმა. XII საუკუნის დამდეგს მეფე დავით IV აღმაშენებლის მხარდაჭერით აღადგინეს,
განაახლეს და მოხატეს. ეგვიპტის სულთნის სალადინის (სალაჰ ალ-დინი) მიერ იერუსალიმის
დაპყრობის (1187) შემდეგ მონასტერი კვლავ მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდა. თამარის მეფობის
ხანაში (1184-1213) არაერთხელ გაუწიეს დახმარება, ხოლო 1192 წელს საგანგებო ელჩობა
132
მიავლინეს მისი მატერიალური და უფლებრივი მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად.
საქართველოს სამხედრო-პოლიტიკური და ეკონომიკური პოტენცია მნიშვნელოვნად
განაპირობებდა ჯვრის მონასტრის პრივილეგიების შენარჩუნებასა და მის შემდგომ
დაწინაურებას.

1272 წელს მონასტერი ჩამოერთვათ ქართველებს და მეჩეთად გადაკეთდა. 1305 მეფე დავით VIII-
ის მცდელობით იგი ქართველებს დაუბრუნდა. მონასტერი არადგინეს და განაახლეს. 1400 წელს
ჯვრის მონასტერი კვლავ დაარბიეს. XV საუკუნეში მონასტერს მატერიალური დახმარება
გაუწიეს ზაზა ფანასკერტელ-ციციშვილმა და მზეჭაბუკ ათაბაგმა. მონასტერში აღმშენებლობითი
საქმიანობა გააჩაღა სერაპიონ კუმურდოელმა, 1516-იდან, მას შემდეგ, რაც პალესტინა ოსმალებმა
დაიკავეს, მონასტერს ნაწილობრივ შეეკვეცა უფლებები.

XVII საუკუნეში ქართველთა ყურადღება ჯვრის მონასტრისადმი გაიზარდა. 40-იან წლებში აქ

დიდი აღდგენითი სამუშაოები ჩაატარა ნიკოლოზ ჩოლოყაშვილმა (ნიკიფორეირბახი).
სამეგრელოს მთავარის ლევან II დადიანის მატერიალური დახმარებით შეაკეთა მთავარი ტაძარი,
მოახატვინა კედლები, გუმბათი და სხვა. 1684 წელს დავალიანებული მონასტერი დაიხსნა
ქართლის მეფე გიორგი XI-მ. XVII საუკუნის დასასრულს ჯვრის მონასტერი სხვა ქართულ
სავანეებთან ერთად იერუსალიმის საპატრიარქოს დაექვემდებარა. 1855 აქ ბერძნული
სასულიერო სემინარია გაიხსნა (მოქმედებდა 1908-მდე). ბერძნული სამღვდელოება ჩქმალავდა
ჯვრის მონასტრის ქართულ კულტურასთან კავშირსა და ქართველთა მოღვაწეობის ფაქტებს,
ფრესკები საგანგებოდ შეათეთრეს. 1948-1958 წლებში მონასტრის ტერიტორიაზე ისრაელის
ჯარის ნაწილი იდგა. 1960 წელს ჯვრის მონასტერში იმყოფებოდა საქართველოს სსრ
მეცნიერებათა აკადემიის ექსპედიცია (ი. აბაშიძე, ა. შანიძე, გ. წერეთელი).

ჯვრის მონასტერში დაარსებისთანავე გაიშალა ლიტერატურულ-საგანმანათლებლო მუშაობა,

რომელიც ჯერ კიდევ გიორგი-პროხორემ წამოიწყო. აქ მოღვაწეობდნენ მწიგნობრები და
კალიგრაფები: მიქაელ დვალი, იოანე დვალი, შავი იოანე, გაბრიელ საყვარელი (XI ს.), მიქაელ
გვირგვინის ძე (XII ს.). ტრადიციის გადმოცემით, აქ ყოფილა არსენ იყალთოელი, ნიკოლოზ I
გულაბერისძე, ერთხანს თითქოს აქ მოღვაწეობდა შოთა რუსთაველიც (2006 წლამდე მთავარ
ტაძარში სვეტზე შემონახული იყო მისი ფრესკული პორტრეტი, XII-XIII საუკუნეების მიჯნა).
ჯვრის მონასტერში შეიქმნა უცნობ ავტორთა ჰაგიოგრაფიული თხზულებანი "პროხორეს
ცხოვრება", "ლუკას წამება" (XIV ს.), "ნიკოლოზ დვალის მარტვილობა" და სხვა. შედგა
კრებულები, გამრავლდა ხელნაწერები. ჯვრის მონასტერიფართოდ არის აღწერილი და
სესწავლილი (ტ. გაბაშვილი, გ. ავალიშვილი, ნ. ჩუბინაშვილი, პ. უსპენსკი, რ. ჟანენი, კ. კეკელიძე,
გ. ფერაძე, ბ. თარხნიშვილი, კ. სალია, ე. მეტრეველი და სხვა). აქაურ ქართულ ხელნაწერთა
უმდიდრესი კოლექციის ნაწილი 1888 აღწერა ა. ცაგარელმა, 1902 წელს ნ. მარმა, 1924-1926
წლებში რ. ბლეიკმა. ჩვენამდე მოღწეული ხელნაწერების ძირითადი ნაწილი ახლა იერუსალიმის
საპატრიარქო ბიბლიოთეკაშია დაცული, ხოლო ზოგიერთი სინის მთაზე, თბილისში, ქუთაისში,
სანქტ-პეტერბურგში, ვენაში, პარიზში, ლონდონში, ვაშინგტონში და სხვაგან.

ჯვრის მონასტერი მაღალი ზღუდით შემოვლებული ხუროთმოძღვრული კომპლექსია. ზღუდის

შიგნით სამ- და ოთხსართულიანი სხვადასხვა დანიშნულების ნაგებობებია. მთავარი ტაძრის
გუმბათი ეყრდნობა ოთხ სვეტზე ამოყვანილ თარებს.

საბაწმიდის ლავრა, ქართული მწიგნობრობის უძველესი და უმნიშვნელოვანესი კერა

პალესტინაში, იერუსალიმის სამხრეთ-აღმოსავლეთით, დაახლოებით 13-15 კმ-ზე. სავანე დაარსა
ცნობილმა საეკლესიო მოღვაწემ საბა განწმედილმა (439-532) V საუკუნის 80-იან წლებში, იქ
შეიქმნა ქრისტიანული მწერლობის მრავალი მნიშვნელოვანი ძეგლი ბერძნულ, ქართულ,
სირიულ, სომხურ, არაბულ ენებზე. საბაწმიდის ლავრაში ქართველი ბერები ადრევე
დასახლდნენ. VIII-X საუკუნეებში არაბთა მომძლავრების გამო სამშობლოდან გადახვეწილმა
ქართველმა ბერებმა საბაწმიდის ლავრაში გაცხოველებული კულტურულ-საგანმანათებლო
133
საქმიანობა გააჩაღეს. VIII-IX საუკუნეებში იქ გატარდა ქართული სალიტერატურო ენის
რეფორმა, შემუშავდა ბიბლიური წიგნების ე.წ. საბაწმიდური რედაქცია (დაახლოებით IX
ს.),განვითარდა ორიგინალური ჰიმნოგრაფია (ბასილი საბაწმიდელი, იოანე-ზოსიმე),
თარგმნითი ლიტერატურა. გახშირდა ხელნაწერთა დამზადება, დაოსტატდნენ კალიგრაფები
(მაკარი ლეთეთელი, გიორგი თბილელი, იოანე-ზოსიმე). იქ დამზადებულ ხელნაწერთაგან
მნიშვნელოვანია 864 წლის ე. წ. სინის მრავალთავი - უძველესი ქართული თარიღიანი
ხელნაწერი; ჭილ-ეტრატის იადგარი (IX საუკუნე) და სხვა. საბაწმინდის ლავრის ცხოველი
ურთიერთობა ჰქონდა საქართველოსთან. იქ შექმნილი ლიტერატურული პროდუქცია ქართველ
მწიგნობართა და პილიგრიმთა საშუალებით გავრცელდა როგორც პალესრინაში, ისე
საქართველოშიც და საგრძნობი გავლენა მოახდინა ქართული მწერლობის შემდგომ
განვითარებაზე. საბაწმიდის ლავრიდან სამხრეთ საქართველოში გადმოინერგა ტიპიკონი
(საუკუნე), რომლის ახალი რედაქცია (XII საუკუნე) მთელ საქართველოში გავრცელდა.

XI საუკუნიდან არაბთა მოძალებისა და სავანის ხშირი დარბევის გამო ქართველმა მოღვაწეებმა

სხვა მონასტრებს მიაშურეს და ხელნაწერებიც ახალ სადგომებში გადაიტანეს. ამიტომაც
საბაწმიდის ლავრის ქართულ ხელნაწერთა უმრავლესობა სინის მთაზეა დაცული; ორიოდე
მათგანი ინახება თბილისსა და პეტერბურგში.

შავი მთა

ქართველთა სამონასტრო კოლონია შავ მთაზე, სვიმონ საკვირველმოქმედის მონასტერში

ანტიოქიის მახლობლად, განსაკუთრებით მე-11 საუკუნეში განვითარდა. ყოველივე ამას ხელს
უწყობდა ის გარემოება, რომ 969-1084 წლებში აქ კვლავ ქრისტიანთა ბატონობა დამყარდა.

როგორც გიორგი მთაწმინდელის ბიოგრაფიიდან ვგებულობთ, მე-11 საუკუნის ნახევარში აქ

ყოფილა სამოცამდე ქართველი მოღვაწე, რომლებიც ბერძნებს აუთვალწუნებიათ და მათი
მონასტრიდან გაძევება განუზრახავთ. სვიმეონის მონასტერში ქართველებს ჰქონიათ თავისი
ეკლესიაც , რომელსაც ისინი თორნედ უწოდებდნენ, ხოლო ბერძენნი მოდად. ქართველებს
მჭიდრო კავშირი ჰქონიათ ადგილობრივ ბერძნულ-რუსულ-არაბულ ლიტერატურულ
წრეებთან. მაგალითად, ეფრემ მცირეს მეგობრული განწყობილება ჰქონია ცნობილ ნიკონ
შაკმთელთან და ა.შ. ქართველების განკარგულებაში ყოფილა თეოდორე პატრიარქის მიერ
სვიმონწმინდას დაარსებული წიგნსაცავი, რომელშიაც 420 წიგნი ყოფილა. ამასთანავე მათ
აქტიური კავშირი ჰქონიათ პალესტინისა და განსაკუთრებით ათონის ქართველ მოღვაწეებთან.
მაგალითად, გიორგი მთაწმინდელს მისი მოძღვარი, გიორგი შეყენებული, აქედან გზავნის
ათონზე სალიტერატურო მოღვაწეობისათვის. ათონისა და შავი მთის მწერალნი ადევნებდნენ
თვალყურს ერთმანეთის სალიტერატურო მოღვაწეობას, უგზავნიდნენ ერთმანეთს თავიანთ
ნაწარმოებებს და ცდილობდნენ რაც უკვე ნათარგმნი იყო, ერთგვარი ეთიკისათვის, ახლიდან
აღარ გადაეთარგმნათ. აქ, შავ მთაზე, შემუშავდა განსაკუთრებული ლიტერატურულ-
გრამატიკული სკოლა, რომლის იდეოლოგად ითვლებოდნენ ეფრემ მცირე და ბერი იოანე
ფარნაკელი.

მე-13 საუკუნეში შავ მთაზე კიდევ არსებობდა ქართული მონასტერი, მაგრამ მას შემდეგ, რაც
სირია თურქებმა დაიპყრეს და ანტიოქია პატარა მაჰმადიან ქალაქად იქცა, ხოლო ტაძარ-
მონასტერი დანგრეულ-გავერანებული იქცა, ქართველებიც იძულებულნი შეიქმნენ იქაურობა
სამუდამოდ მიეტოვებინათ.

ქართული რელიგიური ცენტრები ტაო-კლარჯეთში

მომლოცველობა ტაო-კლარჯეთში საქართველოს მოსახლეობისათვის უაღრესად პოპულარული

გახდა დამოუკიდებლობის მიღებისა და თურქეთის რესპუბლიკასთან საზღვრების გახსნისა და
ფორმალობების გაიოლების შემდეგ. დღეს ტურები ტაო-კლარჯეთში ერთერთი პოპულარული
134
მიმართულებაა. ამ თავში წარმოდგენილია ტურისტებისთვის ყველაზე პოპულარული რვა
კომპლექსი, მათგან ხუთი კლარჯეთში, ხოლო სამი ტაოში მდებარეობს. ინფარმაციის წყაროდ
გამოყენებულია http://www.dzeglebi.ge თქვენ შეგიძლიათ გამოიყენოთ აგრეთვე შემდეგი
წყაროები:

1. დ. ხოშტარია - „კლარჯეთის ეკლესიები და მონასტრები“, გამომცემლობა „არტანუჯი“, თბ.

2005წ.

2. გიორგი ჩუბინაშვილი – "ქართული ხელოვნების ისტორია". 1936წ.

3. П. Закараия – "Зодчество Тао-Кларджети", 1990г.

4. В.Беридзе – "Архитектура Тао-Кларджети", 1981г.

კლარჯეთის ძეგლები. ციხე-ქალაქი არტანუჯი

არტანუჯის ციხე მდებარეობს თურქეთში, ართვინის პროვინციაში, ისტორიულ მხარე

კლარჯეთში, არტანუჯის (Ardanuç) რაიონში. არტანუჯი კლარჯეთის უძველესი ქალაქია.
როგორც დასახლებული პუნქტი, ის უკვე ქრისტიანობამდელ ხანაში არსებობდა. კლავდიოს
პტოლემაიოსი (ახ.წ. II საუკუნის შუახანი) იხსენიებს იბერიის ქალაქ არტანისას (Aრტანისსა), რაც
ძველი არტანუჯი უნდა იყოს. V საუკუნის ბოლოს თუხარისიდან აქ გადმოვიდა ადგილობრივ
ერისთავთა რეზიდენცია. ჯუანშერის ცნობით, ვახტანგ გორგასალმა „იხილა კლდე შუა
კლარჯეთსა, რომელსა სოფელსა ერქუა არტანუჯი და მოუწოდა არტავაზს, ძუძუმტესა მისსა, და
დაადგინა იგი ერისთავად; და უბრძანა, რათა ააგოს ციხე არტანუჯისა... ხოლო არტავაზ აღაშენა
ციხე არტანუჯისა“. VIII საუკუნეში ციხე, როგორც ჩანს მიტოვებული იყო. 810-იან წლებში ის
აღადგინა აშოტ I კურაპალატმა. სუბატ დავითის ძის მიხედვით, „აშოტ კურაპალატმან პოვა
კლარჯეთის ტყეთა შინა კლდე ერთი, რომელ პირველ ვახტანგ გორგასალს ციხედ აღეშენა,
სახელით არტანუჯი; და აოხრებულ იყო ბაღდადელისა მით ყრუობითგან. იგი განაახლა აშოტ
და აღაშენა ეგრეთვე ციხედ, და წინა-კერძო მისსა ქუეშეთ აღაშენა ქალაქი. და აღაშენა ციხესა მას
შინა ეკლესია წმიდათა მოციქულთა პეტრესი და პავლესი, და შექმნა მას შინა საფლავი თვისი,
და დაემკვიდრა ციხესა მას შინა ცხორებად“. ციხის აღდგენას აშოტ კურაპალატის მიერ
ადასტურებს გიორგი მერჩულეც. ამის შემდეგ არტანუჯი იქცა აშოტის მემკვიდრეთა სატახტო
ქალაქად და სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს პოლიტიკურ ცენტრად. ამ გარემოებისა და
მოხერხებული გეოგრაფიული მდებარეობის გამო ქალაქი სწრაფად დაწინურდა. კონსტანტინე
პორფიროგენეტის აღწერით, ის მსხვილი სავაჭრო ცენტრი ჩანდა.

IX საუკუნის ბოლოდან არტანუჯი დაუმკვიდრდა აშოტ I-ის უფროსი ძის ადარნასეს

შთამომავლებს, რომლებიც „არტანუჯელებად“ მოიხსენიებიან. პირველი, ვინც ეს წოდება მიიღო,
იყო ადარნასეს ძე სუმბატ მამფალი (+889წ.). მის შემდეგ არტანუჯს ფლობდნენ მისი ძე, ბაგრატ
მამფალი (889-909წწ.) და ბაგრატ მამფალის ძეგურგენი (909-923წწ.). გურგენს გარდაცვალებისას
ძე არ ჰყოლია (მისი ძე, ისიც სახელად გურგენი, მამის სიკვდილის შემდეგ დაიბადა) და
არტანუჯი მისი ძმის - აშოტის (კონსტანტინე პორფიროგენეტის მიერ კისკასად წოდებულის)
ხელში გადავიდა. ამავე დროს კლარჯეთის მთავარი ციხე-ქალაქის დაუფლებას ესწრაფვოდა
მისი სიძე (ქალიშვილის ქმარი) - ენერგიული და დაუნდობელი გურგენ ერისთვთ-ერისთავი.
მისი შიშით აშოტმა, რომელიც, ეტყობა, მებრძოლი სულით არ გამოირჩეოდა, არტანუჯი ერთხან
ბიზანტიის იმპერატორსაც კი გადასცა და ციხეში ბერძენი მხედართმთავრის კონსტანტი
პატრიკიოსის სამასკაციანი გარნიზონი შეუშვა. ამას ბაგრატიონთა მხრიდან მძაფრი პროტესტი
135
მოჰყვა და იმპერატორმა გართულებების თავიდან ასარიდებლად რაზმი ციხიდან გაიყვანა.
არტანუჯი ისევ აშოტ კისკასს დაუბრუნეს, მაგრამ გურგენმა მალევე წაართვა ის სიმამრს და
თავად დაისაკუთრა. 941 წელს გურენი უძეოდ გარდაიცვალა და არტანუჯი დარჩა მის ცოლს,
რომელიც ამასთანავე აშოტ კისკასის ასული და კანონიერი მემკვიდრე იყო. მაგრამ
ბაგრატიონებმა დაუშვებლად მიიჩნიეს ქალის მიერ ციხის ფლობა, ძალით ჩამოართვეს მას
არტანუჯი და აშოტ კისკასისბიძაშვილს, სუმბატ ერისთავთ-ერისთავს (+998წ.) გადასცეს.
სუმბატისაგან ციხე მემკვიდრეობით მიიღო მისმა ძემ ბაგრატმა, რომელმაც მამის
გარდაცვალების მერე სულ ორმოცი დღე იცოცხლა, და შემდეგ - ბაგრატის ძემ სუმბატმა. 1010
წელს მეფე ბაგრატ III-მ სუმბატ არტანუჯელი ძმასთან ერთად ფანასკერტში დარბაზობაზე
მიიწვია და ციხეში გამოამწყვდია. სუმბატის მემკვიდრე კონსტანტინოპოლში გაიქცა,
დარჩენილმა კლარჯმა ბაგრტიონებმა პატიმრობაში გალიეს სული. არტანუჯი მეფის საკუთრება
გახდა.

ამის შემდეგ არტანუჯმა ნაწილობრივ დაკარგა უწინდელი პოლიტიკრუი როლი, თუმცა დარჩა
მნიშვნელოვან ქალაქად. ის ხშირად იხსენიება XI საუკუნის მოვლენების ამსახველ ქართულ
მატიანეებში. 1080 წელს, დავით აღმაშენებლის ისტორიკოსის ცნობით, ქალაქი გადაწვეს თურქ-
სელჯუკებმა. XIII საუკუნიდან არტანუჯი ათაბაგთა გამგებლობაში იყო. 1553 წელს ათაბაგ
ქაიხოსრო II-ს არტანუჯი ერზრუმის მმართველმა ისქანდერ ფაშამ წაართვა.
შუა საუკუნეების ბოლომდე ქალაქის მოსახლეობა, როგორც ჩანს, დიდწილად ქარული იყო.
XVII-XVIII საუკუნეებში არტანუჯელი ქართველები ძირითადად გამაჰმადიანდნენ, ნაწილმა
კათოლიკობა მიიღო. ამავე ხანებიდან იწყება აქ კათოლიკე სომხების ჩამოსახლება. XIX საუკუნის
შუა ხანებში ისინი, სომხურენოვანი რიტის კათოლიკე ქართველებთან ერთად (სტატისტიკა მათ
არ ანსხვავებდა), არტანუჯში უკვე აშკარა უმრავლესობას შეადგენდნენ.
XVIII საუკუნეში ვახუშტი ბატონიშვილი წერდა: „არს არტანუჯი ქალაქი მცირე და ციხე მაგარი“.
1878 წელს, სან-სტეფანის ზავით, რუსეთმა შეიერთა ოსმალეთის ტერიტორიის დიდი ნაწილი,
მათ შორის ტაო-კლარჯეთი.

1918-21 წლებში, ტაო-კლარჯეთი საქართველოს საზღვრებში რჩებოდა. 1921 წელს, საბჭოთა

ანექსიის შემდეგ, ყარსის ხელშეკრულების საფუძველზე, სსრკ-მ თურქეთს გადასცა ყოფილი
ბათუმის ოლქის სამხრეთ ნაწილი ართვინისა და არდაგანის ოლქები. არტანუჯი თურქეთში
მოექცა.
არტანუჯი ახლა ართვინის ოლქს ექვემდებარება, აერთიანებს 50 სოფელს, 50 ათასამდე
მოსახლით. დაბა არტანუჯში 6 ათასამდე კაცი ცხოვრობს.

„არტანუჯი და ართვინი განლაგებულნი არიან ისეთ ციცაბო ფერდობებზე, რომ გიკვირს, ნუთუ
ასეთ ადგილას შეიძლებოდა ქალაქების განვითარება“, - წერდა 1879 წელს დიმიტრი ბაქრაძე,
რომელმაც არტანუჯის ციხე მოინახულა

იშხანი

იშხნის მონასტერი მდებარეობს თურქეთში, ართვინის პროვინციაში, იუსუფელის (Yusufeli)

რაიონში, ისტორიულ მხარე ამიერ ტაოში, ოლთისის წყლის ხეობაში, სოფელ იშხანში (Işhan).
იშხანი ყოველთვის საეპისკოპოსო იყო, ვახუშტის თქმით: „აქ იჯდა... მწყემსი ისპირისა,
თორთომის, ბაიბურდისა, ვიდრე ტრაპიზონის მთამდე“.

136
იშხანის კედლებზე პირვანდელი სამშენებლო წარწერა არ არის. ტაძარზე ცნობებს გვაწვდის
გიორგი მერჩული თავის ხელნაწერში „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება“: „და მი-რაი-ვიდა იშხანს,
ფრიად უხაროდა პოვნაი დიდებულისა მის ადგილისაი, რამეთუ იყო მას შინა ნუგეშინის
საცემელი სულიერ და ხორციელ...“. ამ ცნობებიდან ქართულ ისტორიულ ლიტერატურაში
ცნობილია, რომ VII საუკუნის 40–იან წლებამდე იშხანში ეპისკოპოს–ქალკედონიკის ნერსეს მიერ
იყო აშენებული ტაძარი. შემდგომში (642 წელს) ნერსე სასომხეთის კათალიკოსად იკურთხა,
სახელით ნერსესი, სადაც ასეთივე ტიპის ტაძარი ააგო – ზვარტნოცი ვაგარშაფატში. ცნობილია,
რომ ტაოს იმ ნაწილში, სადაც იშხანი მდებარეობს, ძირძველ ქართველებთან ერთად სომხებიც
ცხოვრობდნენ. გეგმაში იშხნის ტაძარი იყო ტეტრაკონქი შემოსავლელით. სავარაუდოდ ტაძარი
არაბებმა მურვანის შემოსევის დროს დაანგრიეს. იშხანი IX საუკუნის I ნახევარში გრიგოლ
ხანძთელის დედის დისწულის და მისივე მოწაფის, საბას (საბანი) მიერ აშენდა. საბამ ტაძარი
ააგო ძველი ეკლესიის ნანგრევებზე, რომლიდანაც გადარჩენილი საკურთხევლის
ნახევრადწრიული აბსიდი სვეტებზე დაყრდნობილი თაღების მწკრივით ნერსეს პატივსაცემად
და სახსოვრად საბას მთლიანად მოუქცევია ახალ შენობაში. საბა გახდა იშხანის პირველი
ქართველი ეპისკოპოსი, ამ ტაძრის ეპისკოპოსებს იშხნელებს ეძახდნენ. საეპისკოპოსო კათედრამ
იშხანში XVII საუკუნის მეორე ნახევრამდე იარსება.

იშხანის ტაძარმა, მიუხედავათ გადაკეთებებისა და ნგრევისა, მრავალი წარწერა შეინარჩუნა.

ზოგიერთი მათგანი საკმაოდ ვრცელია და დიდი ისტორიული მნიშვნელობა აქვთ.
მრავალრიცხოვანი წარწერები შემორჩა აგრეთვე ფრესკების ფრაგმენტებზე. ამ წარწერებიდან
ერთერთი განლაგებულია ჩრდილოეთის ეგვტერის სამხრეთ კედელზე. წარწერა გვაუწყებს,
რომ ტაოს მეფე ადარნასემ 917 წელს იშხანის ეპისკოპოსად დანიშნა ბასილი, რომელიც
გარდაიცვალი ცხრამეტი წლის შემდეგ, უფრო ზუსტად კი 936 წლის 26 დეკემბერს. ე.
თაყაიშვილმა დაადგინა, რომ წარწერა გაკეთებული იყო 945 ან 955 წელს. მეორე წარწერა, ისიც
საკმაოდ ვრცელი, მოთავსებულია სამხრეთის კარის ტიმპანზე. მასში მოყვანილია ცნობები
თვითონ ტაძარზე და მის რესტავრაციაზე. წარწერაში არ არის თარიღი, მაგრამ ნახსენებია
ისტორიული პირები. ექვთიმე თაყაიშვილის ისტორიული ანალიზის მიხედვით ნახსენები
წარწერაში გიორგი არის მეფე გიორგი I (1014–1027 წწ). ამის მიხედვით დღეს არ არსებული
პორტიკი მიშენებული იყო ეპისკოპოს ანტონ იშხნელის მიერ 1014 – 1027 წლებს
შორის. დასავლეთის მკლავის შუა სარკმელზე არის კიდევ ერთი საინტერესო წარწერა,
რომელშიც მოყვანილია კონკრეტული ისტორიული ფაქტები. წარწერის მიხედვით 1032 წელს,
ბაგრატ კურაპალატის მართველობის დროს ეპისკოპოს ანტონ იშხნელის ხელმძღვანელობით
ხუროთმოძღვარმა ივანე მორჩაისძემ აღადგინა ტაძარი. სამწუხაროდ წარწერაში არ არის
დაზუსტებული რა გაკეთდა ტაძრის აღდგენის და განახლებისათვის. იშხნის თაღის შიგნითა
კედლები, როგორც ჩანს, მოხატული იყო X საუკუნის II ნახევარში. ამ ფრესკების მიხედვით,
შემდგომ ოშკისა და ხახულის ტაძრები მოიხატა. სამწუხაროდ ეს ფრესკები განადგურებულია.
როგორც ფრესკის ფრაგმენტული წარწერიდან ჩანს, იშხნის ტაძრის მომხატველი უნდა იყოს
ბაგრატ ერისთავთ-ერისთავი (966 წ) და მისი ძმა, დავით მაგისტროსი, შემდგომში დავით დიდი,
ტაოს კურაპალატი. მათ იშხნის ტაძარი მოხატეს X საუკუნის II ნახევარში, არა უგვიანეს 966
წლისა.

ერთ-ერთი წარწერა გვამცნობს, რომ მეფე დიმიტრი I იშხნის ტაძრისათვის დაუბრუნებია

სოფელი ლოზნი, რომელიც ადრე ტაძრისათვის შეუწირავს დიმიტრის პაპას, მეფე გიორგი II და
მის მამას, მეფე დავით აღმაშენებელს. ამ შემოწირულობების გამო იშხნის მთავარეპისკოპოს
ეგნატეს განუჩენია მეფე დიმიტრისათვის აღაპი და ტაძარში დაუკიდია სამი კანდელი -
137
დიმიტრი მეფის, მისი დის, თამარ დედოფლის (შირვან-შაჰის, აღსართანის მეუღლის) და
დიმიტრის შვილების - მეფე დავითისა (1154-1155) და მეფე გიორგი III-სათვის (1155-1184). ეს
წარწერა არის შესრულებული არაუგვიანეს 1155 წლისა. აგრეთვე იშხანის ტაძრის კედლებზე
არის შემორჩენილი წარწერები, რომლებიც მომლოცველებმა გააკეთეს. ყველა ეს წარწერა არის
შერულებილი მხედრულით, მაგრამ სხვადასხვა დროს.
იმ მრავალრიცხოვანი ნაგებობებიდან, რომლებიც სავარაუდოდ იშხანის გარშემო იყო,
შემორჩენილია მხოლოდ მცირე ზომის დარბაზული ეკლესია. სამწუხაროდ ამ ეკლესიის შესახებ
გვაქვს მხოლოდ ე. თაყაიშვილის 1917 წლის აღწერა და რამოდენიმე ფოტოგრაფია, რომელიც
ერამაკოვმა 1874 წელს გადიღო, ვინაიდან ადგილობრივმა მცხოვრებლებმა მოაძრეს
მოპირკეთების ქვები და აღმოსავლეთის და დასავლეთის ფასადების დეკორი. ე. თაყაიშვილის
მიერ გაშიფრული წარწერის მიხედვით ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესია აღაშენა მეფე
გურგენმა, რომელის მეფობდა 994–1008 წლებში. იგი იყო ბაგრატ II და ბაგრატ III მამა.

იშხნის მონასტერში ილარიონ იშხნელის დაკვეთით გადაიწერა სახარება, შემდგომში ე.წ.

მესტიის სახარება. აქვე 973 წელს შესრულდა ჭედური, მოოქროვილი ვერცხლის ჯვარი,
რომელიც ახლა ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმში ინახება.

იშხნის საეპისკოპოსო კათედრა მოღვაწეობას განაგრძობდა თურქთა მიერ სამცხე-საათაბაგოს

დაპყრობის შემდეგაც და საბოლოოდ მხოლოდ XVII საუკუნეში გაუქმდა.

ხანძთა

ხანძთის კომპლექსი მდებარეობს თურქეთში, ართვინის პროვინციაში, ართვინის რაიონში,

ისტორიულ კლარჯეთში, ართვინის აღმოსავლეთით 40 კმ–ში, ისტორიულ სოფელ ხანძთაში
(პორტა)(Porta). ეკლესიის აშენების შესახებ ისტორიულ წყაროებსა და თვით ფრესკებზე დაცულ
წარწერებში ცნობები არ მოიპოვება. ხალხში დარჩენილი ზეპირთქმულებები სხალთის აგებას
თამარ მეფის სახელს უკავშირებს.

სხალთის ხეობა, შუა საუკუნეებში საკმაოდ დაწინაურებული რეგიონი იყო. აქ გადიოდა აჭარიდან
არტაანისკენ მიმავალი უმოკლესი გზა. კუთხის კულტურული აღმავლობა საქართველოს
პოლიტიკურ–ეკონომიკური ძლიერებისა და აჭარაში აბუსერისძეთა მმართველობის პერიოდს
უკავშირდება. აბუსერისძეები განსაკუთრებული სიქველითა და ღვთისმსახურებით გამოირჩეოდნენ.
ცნობილია, რომ მათ მიერ არის აგებული აჭარაში ვერნების, ხიხანის და თხილვანას ეკლესიები. XII-
XIII საუკუნეების მიჯნის მოღვაწისა და მწერლის აბუსერისძე ტბელის მემკვიდრეობა კი ქართული
ლიტერატურის მნიშვნელოვანი შენაძენია. სხალთის ტაძრის აგება და ფრესკებით შემკობა
აბუსერისძეთა სახელს უნდა უკავშირდებოდეს.

ძეგლს 1939 წელს ჩაუტარდა გაზომვა-გამოკვლევა და 1944 წელს დამატებითი მასალების

შეგროვების და ანალიზის საფუძველზე დადგინდა, რომ სხალთის ტაძარი ხანძთის მონასტრის და
მისი დამაარსებლის, წმ. გრიგოლ ხანძთელის შესახებ მოგვითხრობს გიორგი მერჩულის
აგიოგრაფიული თხზულება და მისი ერთადერთი ხელნაწერი (XI ს), რომელიც იერუსალიმის
საპატრიარქო წიგნთსაცავის ქართულ ხელნაწერთა ფონდშია დაცული. პირველად მას 1845 წელს ნ.
ჩუბინაშვილმა მიაკვლია, ხოლო 1902 წელს იერუსალიმში ქართული ხელნაწერების გამოსავლენად
მივლინებულმა ნ. მარმა გადმოიღო და 1911 წელს გამოაქვეყნა. ნიკო მარმა გადაწყვიტა ხანძთელის
დაარსებული კლარჯეთის სავანეებიც მოეძია და მასალა ხელნაწერთან ერთად გამოეცა. ამ მიზნით
მან 1902 წელს ექსპედიციაც მოაწყო. კვლევის საწყის პერიოდში არ არსებობდა საერთო აზრი ხანძთის
იდენტიფიკაციის შესახებ. დღეს ეს საკითხი ცალსახად გადაჭრილია და ყველა მეცნიერი თნხმდება
იმ აზრზე რომ ხანძთა მდებარეობს სოფელ პორტაში.

138
ხანძთის მონასტერი 782 წლის ახლო ხანებში დაარსა გრიგოლ ხანძთელმა, როცა მან ეს ადგილი
ღმერთის კარნახით იხილა, აქ მარტოდმყოფი ბერი ხუედიოსი ცხოვრობდა. ბერმა გრიგოლს სთხოვა,
მის გარდაცვალებამდე დაეცადა და მხოლოდ შემდეგ წამოეწყო აქ სამონასტრო მშენებლობა.
გრიგოლი ასეც მოქცეულა, ორი წელი მან ოპიზაში დაჰყო, შემდეგ კი ოპიზელი ბერების მიერ
მიცემული იარაღებით და დახმარებით შეუდგა უკვე საკუთარი მონასტრის მშენებლობას. მერჩულეს
თანახმად მათ საეკლესიოდ ადგილი დაავაკეს და პირველი ძელის, ხის ეკლესია ააშენეს. შემდეგ
ძმათა სენაკები და ბოლოს – გრიგოლის საყუდელი და სატრაპეზო. მალევე, 820-იან წლებში, აშოტ
კურაპალატის სიცოცხლეშივე, ეს ეკლესია შეცვალეს პირველი ქვის ეკლესიით, რომელიც
ადგილობრივი დიდებულის გაბრიელ დაფანჩულის მატერიალური და მორალური შეწევნით აიგო.
სამაგიეროდ ხანძთა დაფანჩულთა საგვარეულო საძვალე უნდა გამხდარიყო, ხოლო დაფანჩულთა
ოჯახის ხსენება ლოცვის დროს სამუდამო ვალდებულებად იქცა.
ლ. მენაბდის გამოთქმით, ის ”მთელი მხარის სამონასტრო კოლონიზაციის საყრდენი ბაზა იყო”.
გრიგოლთან ერთად, ხანძთის მონასტრის პირველ ბერებს შორის იყვნენ საბა, შემდგომში (826
წლიდან) იშხნის ეპისკოპოსი, თეოდორე, რომელმაც 840 წლის ახლოს დაარსა მონასტერი ნეძვში, და
ქრისტეფორე, რომელმაც იმავე ხანებში დაარსა კვირიკეწმინდის მონასტერი. ხანძთაში
აღიზარდნენ კათალიკოსი არსენ I (820-877) და ცნობილი ეპისკოპოსი ეფრემ მაწყვერელი (815/20-
880/85). ოსმალეთის იმპერიის მიერ კლარჯეთის დაპრყრობის შემდეგ ხანძთა დაიცალა და თანდათან
დავიწყებას მიეცა.

გრიგოლ ხანძთელი 860 წელს გარდაიცვალა 102 წლის ასაკში. მისი სიკვდილის შემდეგ კლარჯეთში,,
ახალი მონასტრები, როგორც ჩანს , აღარ დაარსებულა. ხანძთის რიგით მესამე ეკლესიის მშენებლობა
910-იან წლებში დაიწყო. მისი ქტიტორი იყო აშოტ ერისთავთ-ერისთავი, კუხად წოდებული. იგი 918
წელს გარდაიცვალა ისე, რომ დაწყებული საქმის დამთავება ვერ მოასწრო. შენობა დაასრულა გურგენ
ერისთავთ-ერისთავმა. ხანძთის მესამე ეკლესიის მშენებლობა ცოცხლად აქვს აღწერილი გიორგი
მერჩულეს, რომელიც საგანგებოდ აღნიშნავს აქაური კლდეების ”სიფიცხლეს” ”ფრიადითა შრომითა
და ქვითკირითა მყარითა მრავალთა ჟამთა დაავაკეს და ესრეთ შეჰრაცხეს შემზადებაჲ ადგილისაჲ
მის”. გიორგი მერჩულეს დასახელებული ჰყავს ხანძთის ახალი ეკლესიის ხუროთმოძღვარი -
”სიბრძნით სრულიად მაშჱნებელი” ამონა. ეს ფაქტი განსაკუთრებით საინტერესოა, მითუმეტეს რომ
თხზულებაში, რომელშიც მრავალი მშენებლობის ამბავია მოთხრობილი არცერთი სხვა
არქიტექტორი არ იხსენიება. ხანძთის ეკლესიის არქიტექტურა მოწმობს, რომ ამონა მართლაც
გამორჩეულად დახელოვნებული ოსტატი იყო და, როგორც ჩანს, თავისი პროფესიული
განსწავლულობით ღრმა კვალი დატოვა თანამედროვეთა ცნობიერებაში. ეკლესია აღმართულია
სუბსტრაქციით შექმნილი ტერასის აღმოსავლეთ ნაწილში და შორიდანვე ჩანს.

ცნობილია ექვსი წარწერიანი ფილა ხანძთიდან (ამათგან ოთხი დაკარგულია. ორი ახლა
საქართველოს სახელმწიფო მუზეუბში ინახება). ისინი წარმოადგენენ ოთხი ან, შესაძლოა, სამი
წარწერის ძლიერ დაზიანებულ ფრაგმენტებს, რომელთა რეკონსტრუქცია კვლავაც
საჭიროებს ანალიზს; თავისი შინაარსით უნიკალურია წარწერა, რომელსაც ნ. შოშიაშვილი
პალეოგრაფიული ნიშნებით X საუკუნით ათარიღებს და ”ნასყიდობის აქტს” უწოდებს. წარწერა
ძლიერ დაზიანებულია და მისი სრულად აღდგენა მხოლოდ პირობითად თუ შეიძლება. პირობითია
ნ. შოშიაშვილი მიერ სხვა ორი ფრაგმენტის შეერთებით მიღებული წარწერის წაკითხვაც, რომლის
მიხედვითაც გამოდის, რომ დავით კურაპალატს ხანძთაში სტოა (პორტიკი) აუშენებია. შესაბამისად,
გამომცემელმა ეს წარწერა 979-1001 წლებით დაათარიღა. აქედან გამომდინარე თავად ტაძარი ამ
დროისათვის უკვე აშენებული უნდა ყოფილიყო. სამრეკლოების მშენებლობა საქართველოში XIII
საუკუნიდან იწყება, ხანძთის სამრეკლო ერთ-ერთი ადრეულია და საკმაოდ კარგად შემორჩენილიც.
სამრეკლოს კედლებზე შემორჩა ორი, ერთი და იგივე ხელით შესრულებული, წარწერა, რომლებშიც
იხსენიებიან სამრეკლოს მაშენებელი მარკოზი, ხანძთის მონასტრის დეკანოზი ანტონი და
კალატოზები აბესალომ კლდელი (ჩანს უფროსი კალატოზი), ქმირი, ყაზანი და მსახურა. წარწერა

139
ხანძთის სწორი იდენტიფიკაციის ერთ-ერთი საბუთიც გახდა, ვინაიდან სინას მთაზე დაცული ერთ-
ერთი ხელნაწერის თანახმად ხანძთის სამრეკლოს მაშენებლად მარკოზი მოიხსენიება.

მონასტერი XVI საუკუნემდე განაგრძობდა სიცოცხლეს და შესაბამისად განახლებას. მთავარი

ეკლესია - მთავარმოწამის გიორგის სახელზე აგებული გუმბათიანი ტაძარია, ძირითად ფორმებში ის
დღემდე შემოინახა, თუმცა ძლიერ დაზიანებულია. ტაძარი ერთ-ერთი ყველაზე სრულად
დაფიქსირებული ქართული ძეგლია თურქეთის ტერიტორიაზე. არსებობს XIX ს-ის ბოლოს
შესრულებული ა. პავლინოვისეული ანაზომები, ვ. ჯობაძის ჩანახაზები, ასევე დეტალური ანაზომები
შესრულებული დ. ხოშტარიას ექსპედიციების დროს არქიტექტორ ნ. და გ. ბაგრატიონების მიერ
გასული საუკუნის 90-იან წლებში; და ბოლოს, უკვე ნგრევის წინ შესრულებული ახალი ანაზომები
თანამედროვე, ლაზერული ტექნოლოგიების გამოყენებით. ამ მხრივ ტაძრის სრული რეკონსტრუქცია
და მისი ფაქტიურად პირვანდელი სახით აღდგენა სრულად შესაძლებელია.

როგორც ცნობილი, ხანძთის მონასტერი იყო ქართული განათლებისა და მწიგნობრობის

უმნიშვნელოვანესი ცენტრი VIII-X საუკუნეებში. ხანძთაში მოღვაწე პირთაგან წმ. გრიგოლ
ხანძთელის გარდა აღსანიშნავია: არსენ დიდი, ქართლის კათალიკოსი, მაკარი ლეთეთელი, გიორგი
მერჩულე, რომელმაც სწორედ აქ, ხანძთაში დაწერა 950 წელს `ცხოვრება გრიგოლ ხანძთელისა~,
ხანძთის წინამძღვარი თევდორე და მისი ძმა იოანე, საბა იშხნელი, თევდორე ნეძველი და
ქრისტეფორე კვირიკეწმინდელი, ეფრემ მაწყვერელი, არსენ საბაწმინდელი, ილარიონ
იერუსალიმელი და მრავალი სხვა. ხანძთაში შეიქმნა ბევრი უნიკალური ხელნაწერი
სახელგანთქმული ხანძთის ოთხთავის ჩათვლით.

ოთხთა ეკლესია

ოთხთა კომპლექსი მდებარეობს თურქეთში, ართვინის პროვინციაში, ართვინის რაიონში,

ისტორიულ პარხალში, დაბა იუსუფულის (Yusufeli) დასავლეთით 14 კმ–ში მდებარე,
ისტორიულ სოფელ ოთხთადან (Dortklise) (დორთქილისე) 5 კმ-ში.

ოთხთა ჭოროხის აუზში, ოთხთას წყლის ხეობაში მდებარე X საუკუნის ძეგლია. იგი პარხალთან
ერთად გვიანი ხანის ბაზილიკების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნიმუშია, რომელიც
პროპორციებით ძალიან განსხვავდება ძველი ქართული ბაზილიკებისგან.
1917 წელს, როდესაც ოთხთა ექვთიმე თაყაიშვილმა მოინახულა, სოფლის მოსახლეობას
წარმოადგენდნენ გამაჰმადიანებური ქართველები, რომლებიც მშობლიურ ენაზე
ლაპარაკობდნენ. სოფლის თურქული სახელწოდება – დორთ-ქილისა - ქართული
სახელწოდების თარგმანია. სამწუხაროდ სამშენებლო წარწერები არ არის. ერთადერთ კარგად
შემონახულ წარწერაში, რომელიც ასომთავრულით არის ამოკვეთილი ნახსენებია მეფე დავით
კურაპალატი.

მაგრამ მონასტერი ოთხთა ეკლესია ნახსენებია გიორგი მთაწმინდელის (XI ს.) თხზულებაში
"ცხოვრება ნეტარისა მამისა ჩუენისა იოანესი და ეფთჳმესი და უწყებაჲ ღირსისა მის
მოქალაქობისა მათისაჲ". ვინაიდან ივერიის მონასტერი ათონზე დაარსებული 980-983 წლებში,
იოანე კი რამოდენიმე წლით ადრე იმყოფებოდა ოთხთა ეკლესიაში, უკვე არსებულ მონასტერში,
მაშასადამე მონასტერი იყო აშენებული არაუგვიანეს X საუკუნის 70-იანი წლებისა. ეს მტკიცდება
კიდევ იმ გარემოებით, რომ ოთხთა ეკლესია ძალიან უახლოვდება თავისი არქიტექტურული
გადაწყვეტით პარხალს, რომელიც X საუკუნის 60-70 წლებს ეკუთვნის.
ექვთიმე თაყაიშვილის აზრით ეკლესია იყო აშენებული IX საუკუნეში და მხოლოდ მოგვიანებით
იყო შემკული ფასადები. სამწუხაროდ ეს აზრი არგუმენტირებული არ არის.
როდესაც 1967 წელს ეკლესია მოინახულეს ფრანგმა მკვლევარებმა ტიერებმა, იგი შედარებით
კარგ მდგომარეობაში დახვდათ. ამას ხელი შეუწყო ადგილობრივ მოსახლეობაში

140
გავრცელებულმა ლეგენდამ, რომ ვინც ეკლესიის შენობას სხვა მიზნებისათვის გამოიყენებს,
მალე მოკვდება. სამწუხაროდ დღეს ბაზილიკა მეტად მძიმე მდგომარეობაშია,. იგი მცენარეებს
დაუფარავს, საკურთხეველი საკმაოდ ღრმად არის მიწაში ჩაფლული და წლების განმავლობაში
წყალს დიდი რაოდენობით მიწა შეუტანია ბაზილიკაში.
საკურთხეველთან მიწა გადათხრილია. თურქეთში არსებობს გადმოცემები, რომ ქართულ
ტაძრებში დიდი სიმდიდრეა ჩამარხული, ამიტომ აქაურები დღესაც ცდილობენ განძის მიგნებას.

დოლისყანა

დოლისყანის ეკლესია მდებარეობს თურქეთში, ართვინის პროვინციაში, ამავე რაიონში,

ისტორიულ მხარე კლარჯეთში, არტანუჯისწყლისა და იმერხევის შესართავთან, სოფელ
ჰამამლის (Hamamli)სამხრეთ ნაწილში.

გიორგი მერჩულეს მიხედვით, დოლისყანის მონასტერი გაშენებულა კლარჯეთის სხვა

მონასტრებზე გვიან, 830-840-იანი წლების შემდეგ. მეორე მხრივ, ის უკვე არსებობდა „გრიგოლ
ხანძთელის ცხორების“ დაწერის დროისათვის, 951 წლისთვის. ამრიგად, მონასტერი აქ
დაარსებული უნდა იყოს დაახლოებით 850-950 წლებს შორის, თუმცა პუნქტი დოლისყანის
სახელწოდებით მანამდეც არსებობდა. სუმბატ დავითის ძის ცნობით, აქ იდგა აშოტ I
კურაპალატის ლაშქარი 826 წლის იანვარში, როცა აშოტი მოულოდნელად მოკლეს მტრებმა.
XIX საუკუნეში დოლისყანის ეკლესია თურქებმა ჯამედ აქციეს. თავიდან ჯამეს მთელი შენობა
ეკავა, როგორც მოწმობს სამხრეთის მკლავში იატაკის დონეზე გამოღებული მიჰრაბი. 1960-იანი
წლების ბოლოს ეკლესიაში ზემოთნახსენები ხის კონსტრუქცია ჩადგეს და ჯამეს იატაკი მაღლა,
პატრონიკეს დონეზე ასწიეს; ახალი იატაკის ზემოთ მხატვრობა მთლიანად შეათეთრეს;
პატრონიკე ძირითადი სივრცისაგან კედლით გამოყვეს და ჯამეს თავისებურ ვესტიბიულად
აქციეს. პატრონიკეს ჩანგრევის შემდეგ საჭირო გახდა ახალი შესასვლელის მოწყობა. კარი გაინგრა
ჩრდილოეთის მკლავში, სარკმლის ქვემოთ და ნაწილობრივ შეიწირა ის.
1970-80-იან წლებში შენობა შედარებით კარგად იყო მოვლილი სოფლის იმდროინდელი იმამის
ილქერ დემირის წყალობით. მისი ინიციატივით შეკეთდა სახურავი და დანგრეული სამხრეთ-
დასავლეთ სათავსისაგან დარჩენილი აღმოსავლეთ კუთხე, რამაც იხსნა ეკლესია შემდგომი
ნგრევისაგან. 1999 წელს ჯამე ეკლესიიდან გაიტანეს.

ყველა სამონასტრო ნაგებობა, გარდა ეკლესიისა, მთლიანად იყო განადგურებული უკვე XIX
საუკუნის ბოლოს.

ტაოს რელიგიური ცენტრები. ბანა

ბანას ტაძარი მდებარეობს თურქეთში, ერზერუმის პროვინციაში, შენკაიას

(Şenkaya) რაიონში, ისტორიულ მხარე ამიერ ტაოში, სოფელ ფენეკის (Penek)
დასავლეთით 2 კმ–ში.
ვახუშტი ბატონიშვილის ცნობით, რომელიც პროვინცია ფანასკერტის
აღწერისას აღნიშნავს
„...მოერთვის ჭოროხს მდინარე ბანა-ფანასკერტისა, გამომდინარე ყალნუ მთისა
და მომდინარე აღმოსავლეთიდამ დასავლეთად. ...ამ წყალზედ, მთაში არს
ბანა, აწ უწოდებენ ფანაქს. ეკლესია გუმბათიანი, დიდი, მშვენივრად ნაგები,
კეთილ მშვენიერ ადგილს აღაშენა მეფემან ადარნასემან და დაფლულნი
არიან მეფენი. იჯდა ეპიზკოპოზი მწყემსი ფანასკერტისა და სრულიად ტაოსი,
ოლთისისა და ნარემაკისა და აწ არც ცარიელ“. ამ ნაწყვეტში
მთავარი არის ის, რომ მის მიხედვით ბანა იყო აშენებული მეფე
141
ადარნასეს მიერ. ამ ცნობის წყაროთ ითვლება სუმბატ დავითის ძეს
ქრონიკა, სადაც წერია: „ადარნასე დავით კურაპალატისა, დასუეს ქართველთა
მეფედ... და ამან ადარნასე, ძემან დავით მოკლულისამან, აღაშენა ბანა
ხელითა კვირიკე ბანელისათა, რომელი იგი იქნა პირველ ეპიზკოპოს მანელ.“
ამ ცნობს მიხედვით ბანას ტაძარი მეცხრე საუკუნეის ბოლოს და მეათე
საუკუნის დასაწყისში აშენდა, ვინაიდან ადარნასეს გამეფების წლად ე.
თაყაიშვილეს მიხედვით 989 წელი ითვლება, ხოლო ი. ჯავახიშვილის – 888
წელი; მისი სიკვდილის წელი კი ორივე მკვლევარის მიხედვით არის
923წ. თუმცა გიორგი ჩუბინაშვილმა ჯერ კიდევ 1936 წელს ტაძარის
სტილისტიკური ანალიზის მიხედვით დაასკვნა, რომ ტაძარი მეშვიდე
საუკუნეზე გვიანდელი ვერ იქნებოდა, რადგან მას ტეტრაკონქის ფორმა აქვს,
რომელიც მეშვიდე საუკუნის შემდეგ აღარ გვხვდება, „ადარნასე ალბათ ტაძრის
ხელმეორედ მაშენებელი იყო“ -ვარაუდობს გ.ჩუბინაშვილი. მისი აზრით,
ბანას თაძარი აშენებულია VII საუკუნეში, ხოლო რესტავრაცია IX-X
საუკუნეთა მიჯნაზე მომხდარა. ბანა არ ყოფილა მხოლოდ საეკლესიო-
სარწმუნოებრივი ცენტრი, ის მნიშვნელოვანი სახელმწიფოებრივი ცენტრიც იყო
და ზოგჯერ მეფეთა სამყოფსაც წარმოადგენდა. მაგალითად სუმბატ დავითის-
ძე ბაგრატ მეოთხეზე წერს: „მოიწია ბაგრატ ტაოს და შემოვიდა
თვისსა მამულსა ბანას“. როგორც ისტორიული წყაროები გვაუწყებენ, ბანაში
ბაგრატ IV-ის (1027-1072) მეფედ კურთხევაც ყოფილა და მან აქ დაიწერა
ჯვარი ბიზანტიის იმპერატორის რომან არგირის დაზე ელენეზე.
დავით აღმაშენებელის ისტორიკოსის ცნობით, გიორგი მეორე, „წარმოვიდა
მამულსა თვისსა ტაოს და მოვიდა ბანას.“ ვახუშტის ცნობით იქ „დაფლულ
არიან მეფენი, “ კერძოდ, ვახტანგ IV (1443-1446) და მისი მეუღლე
ფანასკერტელის ასული სითიხათუნი. ბანა ტაოს
დედაქალაქი იყო და მას, როგორც უდიდეს პოლიტიკურ ცენტრს, მტერი
არასოდეხ მოკლებია. ბანას ტაძარი მტერს ადრევე ჩაუგდია ხელში. ჯერ
კიდევ გიორგი III ცდილობდა მის განთავისუფლებას. მემატიანეს ცნობით,
გიორგიმ „უბრძანა ტაოელთა, კლარჯთა და შავშთა მორბევაი ოლთისისა და
ბანისა.“ ბანაში ქართველთა ლაშქრის მოსვლას XII საუკუნის სამოციან წლენბში
ქონდა ადგილი, მაგრამ ამით ბანას განთავისუფლება ვერ მოხერხდა. ლაშა
გიორგის დროინდელი მემატიანეს ცნობით ბანას განთავისუფლება მხოლოდ
თამარის დროს მომხდარა.
ტაძარი აგებულია ბორცვზე. ბანა მრგვალად აღიქმება, თუმცა რეალურად მრავალწახნაგა
იყო . სამსართულიანი და რთული კომპოზიციის ტაძარი ეკლესიისგან და მრგვალი
გალერეისგან (შემოსავლელისაგან) შედგება. პირველი სართული 28 წახნაგა იყო და იგი
მოგვიანებით გადაუკეთებიათ. სავარაუდოდ, XVI საუკუნეში, თურქების შემოსევის დროს.
ძველად კი გარედან შემოსაზღვრული ყოფილა გალავნით. თავის გეგმით და მასზე აგებული
სივრცითი შენობით ბანა წარმოადგენს კოლოსალური ზომის ტეტრაკონქს, რომელშიაც
შემაერთებელი რგოლები, გადასვლა აფსიდიდან აფსიდამდე განვითარებულია
მრავალსართულიან პატრონიკეებად, ხოლო ყოველი აფსიდის ქვევითა ნაწილში ამოყვანილია
კამარები, რაც მოითხოვს სპეციალურ მრგვალი კორიდორის მსგავსად აშენებულ
შემოსავლელს. ოთხი გუმბათქვეშა ბურჯი გამოიყოფა ამ კომპოზიციაში, რომელსაც
საფუძვლად უდევს ბურჯის დაყრდნობა კედლების გარეგან შემოხაზულობაზე (აბრისზე).
142
გეგმიანი კომპოზიციის ეს დასაბამი მოტივი თავის განვითარებას და გარეგან დასაყრდენს იღებს
შემოსასვლელში. ტაძრის შინაგან სივრცეს განსაზღვრავდა ცენტრალური კვადრატი გუმბათიანი
გადახურვით ყელზე, რომლის დიამეტრი დაახლოებით 8 მეტრი იყო და ჯვრის ოთხი
თანასწორი სიგანის მქონე მკლავი, რომლის სიმაღლე 2,5 ჯერ მეტია, ვიდრე მკლავის სიგანე.
ეს ქმნის გრანდიოზულობის შთაბეჭდილებას, ამასთან უნდა წარმოვიდგინოთ განათების
გრადაცია: ზედა ნაწილი მაქსიმალურად იყო განათებული გუმბათში ამოჭრილი და აფსიდების
ზედა ნაწილების ფანჯრებით – აფსიდებში სამ–სამი ფანჯარაა თითოში; ხოლო ქვედა ნაწილი
ნაკლებადაა განათებული ორმაგი კედლიდან, ფანჯრებით შესასვლელიში და კამარებით
აფსიდებში. რაც შეეხება სამ სართულად გუმბათქვეშა კვადრატის კუთხეებში გამართულ
პატრონიკეებს, მანდ სინათლე, როგორც ეტყობა, შედიოდა ტაძრის შიგნიდან, ესე იგი ესენი
არ არღვევდენ ცენტრალური ნაწილის სიწყნარეს.

ხახული

ხახულის მონასტერი მდებარეობს თურქეთში, ერზერუმის პროვინციაში,

თორთუმის რაიონში, ისტორიულ მხარე თორთომში, სოფელ ხახულთან (ბაყბაში)
(Bağbaşı), მდინარე თორთუმის წყლის მარხცხენა შენაკადზე, ხახულის წყლის
ხეობაში.
ხახულის მონასტერი ძველი საქართველოს განათლების ერთ-ერთი კერა იყო,
საიდანაც გამოდიოდნენ გამოჩენილი საეკლეისო მოღვაწენი, ღვთისმეტყველნი,
მქადაგებელნი, მთარგმნელნი, კალიგრაფები და სხვა. სახელგანთქმულ
მთარგმნელს, გიორგი მთაწმინდელს პირველდაწყებითი განათლება სწორედ ამ
მონასტერში მიუღია და აქვე აღკვეცილა ბერად. ჩვენამდე მოაღწია ხახულის
მონასტერში გადაწერილმა ხელნაწერებმაც. ხახულის ცნობილი ღვთისმშობლის
ხატი - კარედი კი საქართველოს ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმში ინახება.
ხახულის მთავარი ტაძარი დიდი მასშტაბის ცენტრალურ-გუმბათოვანი ნაგებობაა.
ეკლესიის შუა ნაწილში იგრძნობა, რომ კომპოზიცია ჯვრის გაგმაზე არის
აგებული. ჯვრის მკლავებიდან აღმოსავლეთისას ნახევრად წრიული მოხაზულობა
აქვს, დანარჩენს კი სწორკუთხა. საკურთხეველი შედგება ღრმა ბემისა და
აფსიდისაგან. გვერდითი მკლავები ერთი ზომისაა, და დანარჩენზე მოკლე.
სიგრძით გამოირჩევა დასავლეთის მკლავი – ის აღმოსავლეთის მკლავზე ორჯერ
გრძელია, გვერდითებზე კი – სამჯერ. ცილინდრული გუმბათი ეყრდნობა ოთხ
ბურჯს. დასავლეთის ბურჯები – ცალკე მდგომი პილონებია, ხოლო
აღმოსავლეთიდან გამოყენებულია საკურთხევლის კუთხეები. ჯვრის ოთხივე
მკლავს ერთნაირი სიგანე აქვს, გვერდითა ნავები მხოლოდ დასავლეთის მკლავს
აქვს – ვიწრო და შედარებით დაბალი. თითოეული უერთდება ცენტრალურ ნავს
სამ-სამი თაღით, რომლებიც კოლონებს ეყრდნობა. წინა კოლონები მრავალწახნაგაა,
თითქმის ცილინდრული, დასვლეთისა კი ცილინდრული. ჯვრის მკლავები
კამარებითაა გადახურული.

ტაძრის ინტერიერი საკმაოდ კარგადაა განათებული. სარკმელების რაოდენობა ბევრი არ არის,

მაგრამ ისინი განიერია. საკურთხეველი სამნაწილიანია. ღია ცენტრალურ ნაწილში ღრმა
ბემა დაბოლოებულია აფსიდით. ბემის კედლებში თითო-თითო პატარა ნიშია, აფსიდაში
კი ცხრა. ამ ნიშებიდან რვა მაღალია, სარკმლის ქვედა კი დაბალი. ეს ნიშები

143
განკუთვნილი იყო ღვთისმსახურებისათვის, შუა კი მონასტრის წინამძღვრისათვის.
საკურთხევლის გვერდითი ნაწილები წარმოადგენენ აფსიდალურ სათავსებს.

ოშკი

ოშკის ტაძარი მდებარეობს თურქეთში, ერზერუმის პროვინციაში, უზუნდერეს

(Uzundere) რაიონში, ისტორიულ მხარე იმიერ ტაოში, მდინარე თორთომის
(თორთუმისწყალი) ხეობაში, ისტორიულ სოფელ ოშკში (ჩამლიიამაჯ)
(Çamlıyamac). მიუხედავად ოშკის მნიშვნელობისა მთელი გვიანი შუა საუკუნეები,
ტაძარი უცნობი იყო ქართული სინამდვილისთვის, სამხრეთ საქართველოს
თურქეთის მიერ დაპყრობის გამო. ქართულ ისტორიულ წყაროებში თითქმის
არ არის ცნობები ოშკის მონასტრის მშენებლობაზე. ნაწილობრივ ამ ხარვეზს
ავსებენ ტაძრის კედლებზე მოთავსებული ასომთავრული წარწერები. ექვთიმე
თაყაიშვილის ცნობით ამ წარწერების უმეტესობა იყო შესრულებული წითელი
საღებავით ტაძრის გარე კედლებზე, ფრესკებზე, ხოლო ქვაზე გამოჭრილი წარწერა
კი მხოლოდ სამია. პირველი დიდი, წარწერა მოთავსებულია სამხრეთ მკლავის
კარის ტიმპანზე და შესრულებულია წითელი საღებავით.
ოშკის ტაძრის გეგმა წარმოადგენს დიდი ზომის და რთული კონფიგურაციის
ტეტრაქონქს. მისი სიგრძე აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ 38,5 მეტრია
(დასავლეთ ეკვდერის გამოკლებით); სიგანე შუა ნაწილში დაახლოებით 36 მ,
ხოლო სიმაღლე დაახლოებით 40 მ. ჯვრის ფორმა კარგად გამოკვეთილია როგორც
შიგნიდან, ასევე გარედანაც. შიგნით ჯვრის სამი მკლავი აფსიდალურია, ხოლო
მეოთხე დასავლეთისა – სწორკუთხა. ჯვრის ოთხივე მკლავი გარშემორტყმულია
სხვადასხვა სათავსებით. ოშკის სამი მკლავი შიგნით თითქმის ერთნაირადაა
გადაწყვეტილი. თითოეული მკლავი შედგება აფსიდისა და მის გვერდებზე
თითო სადგომისაგან. იგივე კომპოზიცია მეორდება მეორე სართულზეც. მათ
სხვადასხვა დამხმარე დანიშნულება ჰქონდათ. ყველა სადგომი ნათდება თითო
სარკმლით, გარდა საკურთხევლის აფსიდისა, სადაც სამი სარკმელია. დასავლეთის
მკლავი სწორკუთხა ფორმისაა და თითქმის სამჯერ გრძელია, ვიდრე დანარჩენი
სამი. ის წარმოადგენს ერთ სწორკუთხა სადგომს, რომელიც გადახურულია თაღებზე
დაყრდნობილი ცილინდრული კამარით. ამ მკლავის გვერდები განსხვავებულადაა
გადაწყვეტილი. ჩრდილოეთის მთელ სიგრძეზე ორსართულიანი დახურული
სათავსები მდებარეობს, ხოლო სამხრეთის მხარეზე სვეტებით ორ რიგად გაყოფილი
გალერეა. დასავლეთის მკლავის პატრონიკე კარებით უერთებოდა პატრონიკეებს,
რომლებიც განლაგებული იყო ჩრდილოეთის მკლავზე. ეს უკანასკნელი ნახევრად
დახურული გრძელი პატრონიკეები სამი ნახევრადმრგვალი ღიობით უერთდებოდა
ტაძრის დასავლეთის მკლავის სივრცეს.
ოშკის ტაძრის გეგმა წარმოადგენს დიდი ზომის და რთული კონფიგურაციის ტეტრაქონქს.
მისი სიგრძე აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ 38,5 მეტრია (დასავლეთ ეკვდერის
გამოკლებით); სიგანე შუა ნაწილში დაახლოებით 36 მ, ხოლო სიმაღლე დაახლოებით 40 მ.
ჯვრის ფორმა კარგად გამოკვეთილია როგორც შიგნიდან, ასევე გარედანაც. შიგნით ჯვრის სამი
მკლავი აფსიდალურია, ხოლო მეოთხე დასავლეთისა – სწორკუთხა. ჯვრის ოთხივე მკლავი
გარშემორტყმულია სხვადასხვა სათავსებით. ოშკის სამი მკლავი შიგნით თითქმის ერთნაირადაა
გადაწყვეტილი. თითოეული მკლავი შედგება აფსიდისა და მის გვერდებზე თითო
სადგომისაგან. იგივე კომპოზიცია მეორდება მეორე სართულზეც. მათ სხვადასხვა დამხმარე

144
დანიშნულება ჰქონდათ. ყველა სადგომი ნათდება თითო სარკმლით, გარდა საკურთხევლის
აფსიდისა, სადაც სამი სარკმელია. დასავლეთის მკლავი სწორკუთხა ფორმისაა და თითქმის
სამჯერ გრძელია, ვიდრე დანარჩენი სამი. ის წარმოადგენს ერთ სწორკუთხა სადგომს, რომელიც
გადახურულია თაღებზე დაყრდნობილი ცილინდრული კამარით. ამ მკლავის გვერდები
განსხვავებულადაა გადაწყვეტილი. ჩრდილოეთის მთელ სიგრძეზე ორსართულიანი
დახურული სათავსები მდებარეობს, ხოლო სამხრეთის მხარეზე სვეტებით ორ რიგად
გაყოფილი გალერეა. დასავლეთის მკლავის პატრონიკე კარებით უერთებოდა პატრონიკეებს,
რომლებიც განლაგებული იყო ჩრდილოეთის მკლავზე. ეს უკანასკნელი ნახევრად დახურული
გრძელი პატრონიკეები სამი ნახევრადმრგვალი ღიობით უერთდებოდა ტაძრის დასავლეთის
მკლავის სივრცეს.

რელიგიური ტური წმიდა მიწაზე (პრაქტიკული ნაწილი)

წინამდებარე თავის მოსამზადებლად სტუდენტებმა უნდა შეასრულონ შემდეგი დავალებები:

1. უნდა მოიპოვოთ ინფორმაცია საქართველოს ტუროპერატორების მიერ წმიდა

მიწაზე შეთავაზებული ტურების შესახებ;
2. თითოეული ტური უნდა მოიცავდეს შემდეგ პარამეტრებს: სახელწოდება;
დესტინაციების ჩამონათვალი; დღეებისა და ღამისთევის რაოდენობა;
სეზონურობა; ტურის დეტალური დახასიათება(ყოველდღიური
ღონისძიებების ჩათვლით); განთავსებისა და სატრანსპორტო საშუალებების
მოკლე დახასიათება; ტურის ხარჯთაღრიცხვა;
3. პრაქტიკულ მოცადინეობაზე მოხდება მოპოვებული მასალების შედარება და
საუკეთესო ტურის გამოვლენა;
4. აღნიშნული მეცადინეობის ფარგლებში სასურველია სტუდენტებმა
მოამზადონ ერთდღიანი საექსკურსიო ტური. ნიმუშად გთავაზობთ ტურს „ვია
დოლოროზა“

საკონტროლო კითხვები:

1. მოიყვანეთ რელიგიურიტურიზმის განმარტება

2. დაახასიათეთ მომლოცველთატურიზმი
3. ჩამოთვალეთ მომლოცველობის სახეებიდათავისებურებები
4. ჩამოთვალეთ მომლოცველობითიტურიზმის მთავარირეგიონები:
5. განმარტეთ რელიგიურიტურიზმისინდუსტრია
6. ჩამოთვალეთ რელიგიურიტურიზმის ობიექტები
7. დაახასიათეთ რელიგიური ტურიზმში არსებული ოთხი სექტორი
8. დახაზეთ სქემა: რელიგიური ტურიზმის ტიპები და კატეგორიები
9. რაში მდგომარეობს ტერიტორიის ბრენდინგის ძირითადი იდეა

145
 Tavi IX. Cvenebis meToduri xerxebi
Cveneba aris eqskursiis ZiriTadi elementi, romlis saSualebiTac
xdeba saeqskursio obieqtze mizanmimarTuli dakvirveba. amavdroulad igi
aris TvalsaCinoebis principis realizaciis procesi da ZiriTadi saSualeba
eqskursantebisaTvis obieqtebis gacnobisa. Cveneba aseve unda ganvixiloT,
rogorc eqskursiamZRolis qmedeba, an qmedebebis jami, romelic
mimarTuliaobieqtis arsis gadmosacemad.
Cveneba eqskursiaSi mravalmxrivi procesia, romlis drosac xdeba
obieqtidan mxedvelobiT informaciis miReba, risTvisac eqskursiamZRols
sWirdeba mizanmimarTuli qmedebebis ganxorcieleba.

demonstracia aris sazogadoebrivi Cveneba, romelic gaTvlilia

obieqtis jgufisTvis saxalxod Cvenebaze, eqskursantTa jgufisTvis obieqtis
gansaxilvelad gamotanaze.

obieqtis Cveneba aris eqskursiamZRolis mier Catarebuli

mizanmimarTuli moqmedeba, misi xelmZRvanelobiT obieqtze dakvirveba.
vaCvenoT obieqti eqskursants, niSnavs, movaxdinoT obieqtis
demonstrireba, gavxadoT igi misawvdomi turistisaTvis, misken mivmarToT
eqskursantTa yuradReba.
Cvenebis Taviseburebaa obieqtis axali Tvisebis, unaris aRmoCena.
yovelSemTxvevaSi iseTi Tvisebis danaxva, romelic zedapirze ar devs da
yvelasTvis sacnauri ar aris.
TvalsaCinoebis efeqturoba damokidebulia Cvenebis teqnikaze, Tu
ramdenad sworad aris organizebuli eqskursantTa dakvirveba obieqtze.
bevri adamiani swavlobs eqskursiaze obieqtze dakvirvebas da analizs.
swored amaSi mdgomareobs Cvenebis amocanac. is, vinc eqskursias qmnis,
iTvaliswinebs kidec, anda unda iTvaliswinebdes ra obieqti unda aCvenos,
ra aris Cvenebis mizani da rogor amomwuravad upasuxebs saeqskursio Temas.
yureba da daTvaliereba obieqtis Cvenebis sawindaria. Tuki
yureba/Wvreta da daTvaliereba xdeba eqskursiamZRolis gareSe, is bevrad
pasiuri iqneba, vidre gamocdili adamianis miTiTebis Sedegad.

daTvaliereba Cvenebisagan gansxvavebiT unda ganvixiloT, rogorc

zedapiruli, sasxvaTaSoriso gacnoba Zeglisa. TiToeul adamians sxvisi
daxmarebis gareSe SeuZlia daaTvalieros Senobis fasadi, an garegnuli ieri.
gansxvaveba Cvenebasa da daTvalierebas Soris mdgomareobs imaSi, rom
daTvalierebisas turisti aRiqvams mxolod garegnul formebs, Cvenebisas ki
eqskursiamZRolis daxmarebiT akeTebs analizs.

yureba daTvaliereba Cveneba

pasiuri aRqma yuradRebiani mzera obieqtis Cveneba

obieqtis mimarT, vinmes kvalificiuri
daxmarebis gareSe specialistis
xelmZRvanelobiT,
garkveuli meTodikis 146
safuZvelze
 Cvenebis dros aris sami elementis jami:
 eqskursantebis mier RirsSesaniSnaobebis damoukidebeli dakvirveba;
 eqskursantebis mier eqsponatebis gacnoba `eqskursiamZRolis CanTis"
meSveobiT;
 eqskursiamZRolis mier eqskursantebisaTvis Cvenebis meToduri
xerxebis gamoyenebiT obieqtebis gacnoba.

Cvenebis variantebi da amocanebi:

1. Cveneba im obieqtebis, romlebsac turistebi aTvaliereben;

2. Cveneba im obieqtebis, romlebic ukve aRar arsebobs (SemorCenilia
fotoze, an naxatze);
3. Cveneba istoriuli movlenebis, romelic mocemul adgilas moxda,
movlenis gamomsaxvelobiTi rekonstruqciis mizniT;
4. cnobili istoriuli pirovnebis (mwerali, mxatvari, politikosi,
mxedarmTavari), romelic dakavSirebulia saCvenebel obieqtTan;
5. obieqtis im saxiT Cveneba, romel periodsac eqskursia exeba.

Cvenebis pirobebi:

saeqskursio obieqtebis efeqturi Cveneba moiTxovs garkveul pirobebs:

a) sworad SerCeuli Cvenebis adgili;

b) Cvenebis dro, romelic winaswar unda SeirCes;
g) eqskursantebis yuradRebas ar unda ipyrobdes obieqtebisgan
gansxvavebuli Temebi;
d) eqskursantebis moZraobis gamoyeneba, rogorc meToduri xerxisa
obieqtis saCveneblad;
e) eqskursiamZRolisaTvis aucilebeli unar-Cvevebi;
v) eqskursantebis mzadyofna obieqtebze dasakvirveblad.
xuroTmoZRvruli Zeglebis dasaTvaliereblad saWiroa
gansakuTrebuli pirobebi. magaliTad, miRebulia mniSvnelovani nagebobis,
xelovnebis nimuSis Cveneba ara pirdapir, centraluri fasadidan, aramed
gverdidan, ise, rom Candes misi sami ganzomileba: sigrZe, sigane, simaRle.
garda amisa, gasaTvaliwinebelia ganaTebac. Tu Zeglis aRqmas xels uSlis
mzis sinaTle, maSin unda dawesdes Cvenebis saaTebi, Tu rodis unda moxdes
misi Cveneba, rodis aris saukeTeso periodi amisTvis.
mniSvnelovania agreTve Cvenebis dros Tanmimdevrobis dacva. qvemoT
mocemulia sanimuSo sqema Tanmimdevruli Cvenebisa:

147
1. eqskursiamZRoli gansazRvravs, Tu ra obieqti gansazRvreba
unda aCvenos eqskursantebs
2. eqskursiamZRoli uxsnis turistebs, Tu ras daxasiaTeba
warmoadgens saCvenebeli obieqti
3. eqskursiamZRoli saubrobs obieqtis miznis gansazRvra
daniSnulebaze
4. eqskursiamZRoli ganixilavs obieqtis garkveul saeqskursio analizi
nawilebs
5. eqskursiamZRoli yveba Zeglis avtoris Sesaxeb cnoba
6. eqskursiamZRoli yveba ZeglTan dakavSirebuli faqtis Sefaseba
movlenebisa da faqtebis Sesaxeb

Cvenebis safexurebi

pirveli safexuri eqskursantebis mier obieqtis obieqtis garegnuli

pirvelad aRqma, rac moyveba saxis aTviseba
gidis sityvebs: `Tqvens
winaSea..."
meore safexuri movlenebisa da faqtebis obieqtis Taviseburebebis
gadmocemis Semdeg ufro aRqma
detaluri daTvaliereba
mesame safexuri obieqtze dakvirveba analizis calkeuli detalebis
meSveobiT aRqma
meoTxe safexuri eqskursantebis mier obieqtis xdeba obieqtis
damoukidebeli daTvaliereba damaxsovreba
mexuTe safexuri eqskursiamZRolis mier keTdeba qveTemis
nanaxis ganzogadeba daskvnebi
meeqvse safexuri eqskursantebi toveben rwmundebian gakeTebuli
obieqts. sabolood daskvnis sisworeSi
afiqsireben mas

Cvenebis safexurebis saSualebiT xdeba STabeWdilebebis gaRrmaveba,

obieqtis Sesaxeb eqskursantis daskvnebamde misvla.magram ar SeiZleba
nebismier eqskursiaSi Cvenebis ise organizeba, rom davicvaT zemoT
aRniSnuli safexurebi. Tu obieqti eqskursantebidan Sors, magaliTad
horizontze Cans, maSin cxadia, Cveneba ver iqneba srulyofili.
yvelaze srulyofili Cveneba gamodis saqalaqo eqskursiebis dros,
roca obieqti aris arqiteqturis mniSvnelovani Zegli da misi aRqma
SesaZlebelia, rogorc Soridan, ise siaxloves. maSineqskursiamZRols
uCndeba Sansi gamoiyenos meToduri xerxebi da eqskursiis msvlelobisas
gaakeTos arqiteqturuli analizi.
Cvenebis efeqturoba damokidebulia ara mxolod eqskursiamZRolis
codnaze, aramed mis unar-Cvevebze, Tu rogor flobs Cvenebis teqnikas da
rogor exmareba eqskursantebs Senobis aRqmaSi.

148
 praqtikaSi sayovelTaod cnobilia Cvenebis 9 xerxi: winaswari
daTvaliereba; obieqtis demonstracia; analizi eqskursiaSi; lokalizaciis
xerxi; gamomsaxvelobiTi rekonstruqciis xerxi; Sedareba; TvalsaCinoebis
Cveneba; panoramuli Cveneba; Cveneba moZraobaSi.

1) winaswari daTvaliereba aris Cvenebis iseTi xerxi, romlis saSualebiT

xdeba eqskursantebis orientacia mocemul sivrceSi da maTTvis
gamomsaxvelobiTi STabeWdilebebis obieqtisagan ganzogadeba. es xerxi
saWiroa imisaTvis, rom gamovricxoT Cvenebidan obieqtebis is nawili,
romelic eqskursiis TemaSi ar Sedis. magaliTad, xelovnebis muzeumSi
romelime cnobili nimuSis Cvenebisas, man unda aRweros nimuSi da Semdeg
unda gadavides detalur xelovnebamcodneobiT analizze, an kidev,
literaturul eqskursiaSi (mTawmindis panTeoni), Tbilisis panoramis
Cvenebisas eqskursiamZRoli amaxvilebs yuradRebas mxolod im obieqtze,
romlebic dakavSirebulia qarTul kulturasTan. es xerxi aseve
gamoiyeneba mcxeTis jvris taZrisa da mcxeTis panoramis Cvenebisas.
2) obieqtis demonstraciaaris Cvenebis xerxi, romlis meSveobiTac xdeba
obieqtis garegnuli saxis an misi zogierTi detalis daxasiaTeba.
eqskursiis miznebis da amocanebis Sesabamisad obieqtis demonstraciis
xerxi exmareba eqskursiamZRols gaaerTianos saeqskursio masala da
daakavSiros isini erTiani qveTemiT. am xerxis saSualebiT xdeba
eqskursiis mxedvelobiTi STabeWdilebebis dagroveba, rac aucilebelia
Txrobis Temis gaxsnisaTvis. magaliTad, arqiteqturul eqskursiaSi,
romelic eZRvneba arqiteqturul stilebs, eqskursiamZRoli iyenebs
TiToeuli maTganisaTvis damaxasiaTebel detalebs. Tbilisis operisa da
baletis Teatri da qalaqis sakrebulos Senoba orive mavritanuli
stiliTaa nagebi. maT aqvT saerTo detalebi, ori feris qvis monacvleoba,
mdidrulad morTuli portalebi da a.S.
3) analizi eqskursiaSi. saeqskursio analizi aris Cvenebis xerxi, romlis
meSveobiTac xdeba saeqskursio obieqtis detaluri dakvirveba da
Seswavla, misi arsis da Tvisebebis gadmocema. praqtikaSi cnobilia
xelovnebaTmcodneobiTi, istoriuli da sabunebismetyvelo analizi.
xelovnebaTmcodneobiTi analizi gvexmareba obieqtis mxatvruli donis
daxasiaTebaSi, misi xerxebi damokidebulia xelovnebis ama Tu im
saxeobaze, magaliTad arqiteqturuli, literaturuli, musikaluri da a.S.
istoriuli analizi gvexmareba, davadginoT istoriis garkveuli
monakveTis, an epoqis damaxasiaTebeli Tvisebebi an saeqskursio obieqtis
kavSiri istoriasTan. sabunebismetyvelo mecnierebaSi miRebuli codnis
safuZvelze sabunebismetyvelo analizi gvexmareba davadginoT obieqtTan
dakavSirebuli kanonzomierebani.
4) Llokalizaciis xerxi aris Cvenebis xerxi, romlis saSualebiTac xdeba
movlenis an obieqtis lokalizeba, anu konkretul adgilTan dakavSireba.
lokalizaciis xerxis meSveobiT eqskursiamZRoli akavSirebs yvelasaTvis
cnobil momxdar faqts konkretul saCvenebel obieqtTan. amisaTvis
SeiZleba gamoiyenos Jesti da sityva `aq~, `am adgilas~, `aqedan~, `am
149
 mimarTulebiT~ da a.S. SesaZlebelia, es xerxi win uZRodes obieqtis
daxasiaTebas an mis Sesaxeb Txrobas.
5) gamomsaxvelobiTi rekonstruqciis xerxigamoiyeneba STabeWdilebis
moxdenis mizniT adre momxdari faqtis, movlenis, an obieqtis pirvandeli
saxis aRsadgenad. eqskursiamZRolma iseTi gamomsaxvelobiTi formebiT
unda aRweros obieqti, movlena, faqti, rom eqskursantebs Tvalwin
warmoudges misi pirvandeli saxe, an sakuTari arsiT gaxdnen movlenis
faqtis Tanamonawileni, magaliTad: didgoris da krwanisis brZola,
Tavisuflebis movlenaze qarvaslis Senoba, Zveli Tbilisis quCebis
aRwera da a.S. am xerxis gamoyenebisas sasurvelia eqskursiamZRolma
mimarTos TvalsaCinoebis, e.w. eqskursiamZRolis CanTis Cvenebas.
6) Sedarebaaris sayovelTaod gavrcelebuli xerxi, romlis drosac xdeba
msgavsi an srulad gansxvavebuli obieqtis movlenebis faqtebis Sedareba.
Sesadarebeli obieqtebi unda iyvnen srulad msgavsni, an gansxvavebulni.
srulad gansxvavebulTan saqme gvaqvs kontrastTan, raTa davanaxoT
sapirispiro Tvisebebi, xolo erTnairi movlenis Cvenebisas vamtkicebT,
rom am movlenas, faqtis obieqtis CvenebaSic gaaCnia analogi. msoflioSi
sayovelTaod gavrcelebulia arqiteqturuli stili - konstruqtivizmi,
romelic TbilisSi iRebs damaxasiaTebel formebs - rusTavelis
prospeqtze `saqinformis~ yofili "zaria vostokas" redaqciis Senoba.
7) TvalsaCinoebis Cveneba – TiToeul eqskursiamZRols aqvs TvalsaCinoebis
nakrebi, romelsac eqskursiamZRolis CanTas uwodeben. es SeiZleba iyos
dokumentebi, fotomasala, proeqtebi, maketebi, da a.S., romelTa gamoyeneba
gvexmareba epoqis, movlenis daxasiaTebaSi.
8) panoramuli Cvenebagamoiyeneba didi moculobis sivrcis saCveneblad da
es xerxi eqskursiamZRolma efeqturad unda gamoiyenos turistebze
gansakuTrebuli STabeWdilebebis mosaxdenad.
9) Cveneba moZraobaSigamoirCeva mizandasaxuli, Tanmimdevruli, winaswar
gamiznuli TvisebebiT, vinaidan transportis moZraobisas turistebs
Zalian cota dro rCebaT obieqtis aRsaqmelad. saWiroa obieqtis romelime
damaxasiaTebeli Tvisebis win wamoweva, raTa obieqti advilad gasarCevi
gaxdes sxvebisgan, magaliTad:Senoba SpiliT an wiTeli feris, Tu ki mis
gverdiT sxva formisaa, samSeneblo masalis mag.SuSis Cveneba unda
Seesabamebodes moZraobis temps.

150
Tavi X. Txrobis xerxebi da eqskursiamZRolis metyveleba:
Txroba, iseve, rogorc Cveneba, eqskursiis ZiriTadi elementia. misi
saSualebiT gadmoicema obieqtTan dakavSirebuli movlenebi da faqtebi.igi
xels uwyobs eqskursants monayolisagan miRebuli asociaciis meSveobiT
ufro srulad daakvirdes im cvlilebebs, romlebic mimdinareobs
saeqskursio obieqtSi. Txroba SesaZlebelia srulyofili iyos mxolod
saTanado metyvelebis kulturis SemTxvevaSi.
eqskursiaTmcodneobaSi sayovelTaod iyeneben Txrobis Semdeg xerxebs:
1. aRwera; 2. daxasiaTeba; 3. axsna-ganmarteba; 4. komentari; 5. cnoba; 6 saubari;
7. literaturuli montaJi; 8. citata an citireba; 9. logikuri xidi, anu
logikuri gadasvla.

1. aRweraTxrobis iseTi xerxia, romlis meSveobiTac Tanmimdevrulad

gadmoicema obieqtebis Taviseburebani, maTi garegnuli daxasiaTeba.
eqskursiis Temidan da miznebidan gamomdinare iyeneben aRweris
sxvadasxva formebs, magaliTad, ilia WavWavaZis samuSao oTaxis aRwera
saguramoSi, yofili qarvaslis aRwera Tavisuflebis moedanze,
berikaobis aRwera Zveli Tbilisis daxasiaTebisas da a. S.
2. daxasiaTebaTxrobis iseTi xerxia, romlis meSveobiTac xdeba obieqtis
Cvenebisas, misi yvelaze arsebiTi mxareebis Cveneba, aseve obieqtTan
dakavSirebuli sxva obieqtTa jgufebis, procesebis, movlenebis,
faqtebis arsebiTi mxareebis gamovlena. magaliTad, literaturul
eqskursiebSi ama Tu im periodisaTvis damaxasiaTebeli literaturuli
gmirebis daxasiaTeba, maTi socialuri bunebis gamovlena (kldiaSvilis
Semodgomis aznaurebi).
3. axsna-ganmarteba Txrobis iseTi xerxia, romlis meSveobiTac gadmoicema
obieqtis Sinagani kavSirebi. maTi mizez-Sedegobrivi
urTierTobebimovlenasTan, faqti. yvelaze xSirad axsna-ganmartebis
xerxi gamoiyeneba bunebaTmcodneobiT, arqiteqturul,
xelovnebaTmcodneobiT eqskursiebSi, gansakuTrebiT, saskolo
eqskursiebSi, magaliTad dmanisis homo-ereqtusis an saTafliaSi
dinozavris nakvalevis Cvenebisas saWiroa axsna-ganmarteba, Tu rogor
SemorCa milionobiT wlebis win arsebuli naSTebi dRevandlamde
(dmaniseli homo-ereqtusi 1700000 wliTaa daTariRebuli, dinozavris
nakvalevi ki 6 000 000 wlis winandelia). orive Semoinaxa vulkanis lavam,
risi axsna-ganmarteba aucilebelia eqskursiaSi.
4. komentari, anu komentirebaaris Txrobis iseTi xerxi, romlis meSveobiT
obieqtis demonstracia xdeba moZraobis an ganviTarebis procesSi.
5. cnobaaris Txrobis iseTi xerxi, romlis meSveobiT xdeba obieqtisa da
masTan dakavSirebuli movlenebis Sesaxeb faqtobrivi masalis
SekumSuli gadmocema. eqskursiebSi obieqtis Sesaxeb cnobebi miewodebaT
im SemTxvevaSi, Tu es obieqti ar aris CarTuli marSrutSi, magram
dakavSirebulia TemasTan, magaliTad,LqalaqgareT eqskursiaSi, roca
obieqti dakavSirebulia raime saintereso movlenasTan, an faqtorTan da
igi raRac mizeziT ar Sedis marSrutSi, eqskursiis Sinaarsis

151
 srulyofis mizniT, turistebs unda miewodos mokle cnobebi aseTi
obieqtis Sesaxeb.
6. saubariaris Txrobis iseTi xerxi, romlis meSveobiTac xdeba movlenis
monawileebTan Sexvedra. saubari iSviaTi xerxia da Sesabamisad
eqskursiebSi iSviaTad gamoiyeneba. masSi SeiZleba CavrToT turistebi
da obieqtTan dakavSirebuli is pirebi, romlebic eqskursiis dros
SeiZleba SemTxveviT Segvxvdnen, magaliTad, roca Zvel TbilisSi
turistebi aTvaliereben tipiur Tbilisur ezos, SesaZlebelia maTi
interesi gamoiwvios aivanze an ezoSi gamosulma zogierTma mcxovrebma
(ramdeni cxovroben erT ojaxSi, riTi ikvebebian, rogori sanitariul-
higienuri pirobebi aqvT da a.S).
7. literaturuli montaJiaris Txrobis iseTi xerxi, romlis meSveobiTac
mxatvruli xerxebi xdeba saeqskursio Temis gadmocema, nawarmoebis
citatebis meSveobiT xdeba qalaqis, soflis peizaJis daxasiaTeba da a.
S. literaturuli montaJi winaswar gulmodgined unda damuSavdes
eqskursiamZRolis mier. man unda amoiweros es citatebi mxatvruli
nawarmoebidan da gaakeTos montaJi. magaliTad, sveticxovlis Cvenebisas
konstantine gamsaxurdias `didostatis marjvena," simon Ciqovanis,
murman lebaniZis, muxran maWavarianis da sxvaTa nawarmoebidan
amoRebuli unda iqnas sveticxovelTan dakavSirebuli frazebi da erT
Temad iqces. ra Tqma unda literaturuli montaJi ufro xSirad
gamoiyeneba literaturul eqskursiebSi bunebis peizaJebis aRwerisas.
8. citireba, an citataTxrobis iseTi xerxia, romlis meSveobiTac
eqskursia xdeba ufro sarwmuno da damajarebeli. citata unda
ekuTvnodes gamoCenil adamians, avtoritets, romlis sityvebi obieqtis,
movlenisa da faqtis Sesaxeb angariSgasawevia. kargia, roca
eqskursiismZRolma citata icis zepirad, magram aucilebeli ar aris,
SeiZleba misi amowera da turistebisaTvis wakiTxva, magaliTad, diumas
gamonaTqvamebi qarTveli xalxis Sesaxeb wignidan `kavkasia", puSkinis,
lev tolstois, Caikovskis, jon stainbekis da sxvaTa citatebis moyvana.
9. logikuri xidi, an logikuri gadasvlaaris Txrobis iseTi xerxi,
romlis meSveobiT xdeba ori gansxvavebuli an msgavsi obieqtis (wina da
Semdgomi) erTmaneTTan dakavSireba. amisaTvis saWiroa movZebnoT is
saerTo, romelic obieqtebs akavSirebT. es xerxi gamoiyeneba
televiziaSic sainformacio gadacemebis dros, magaliTad, eqskursiaSi
`Tbilisi - saqarTvelos dedaqalaqi", zedized saCvenebelia
universiteti, Cais saxli, Rvinis saxli da a.S..………………………………

5.4. prezentaciis unari, metyvelebis kultura da mikrofonis gamoyeneba

gidis profesionalizmi damokidebulia metyvelebis kulturaze. mas

unda SeeZlos sworad metyveleba, rogorc mSobliur, ise ucxo enaze. mas
unda SeeZlos TiToeuli bgeris sworad warmoTqma.igi unda flobdes enis,
sunTqvis da amasTanave smeniTi maxsovrobis teqnikas. misi miRweva
SesaZlebelia enis gasatexis saSualebiT. aucilebelia, yvela bgera iTqvas
152
bolomde, gamarTulad, cota gazviadebulad, rom sametyvelo aparati
formaSi movides da momavalSi ar Segveqmnas am saxis problema. TiToeul
bgeras gaaCnia Tavisi warmoTqmis teqnika. didi mniSvneloba aqvs enis
mdebareobas, sunTqvas, bageebis ganlagebas. gidi mudmivad unda muSaobdes
rogorc Tavis Tavze, aseve mikrofonis meSveobiT saubris meTodis
gaumjobesebaze.

avtobusiT mgzavrobis dros gidi turistebs ukavSirdeba mikrofonis

gamoyenebiT, amitom Zalian mniSvnelovania, man icodes misi sworad gamoyeneba.
qvemoTmocemulia ramdenime rCeva gidisTvis:

 mikrofoni, rogorc wesi, gidis da mZRolis adgilebs Soris aris

damagrebuli. gidma is marcxena xelSi unda daiWiros. aucileblad
Sesamowmebelia kabelissigrZe, romganisazRvrosdgomispozicia.
saubrisas yuradReba unda mieqces imas, rom xelma ar dafaros
mikrofonis Tavi.
 roca ar gWirdebaT mikrofoni, dadeT misTvis gankuTvnil adgilze,
araviTar SemTxvevaSi ar CaidoT kalTaSi, radgan is gaaZlierebs im xmas,
romelsac Tqveni muceli gamoscems.
 mikrofoni daiWireT mudmivad piridan daaxloebiT 2-15 sm-is manZilze.
im SemTxvevaSi, Tu avtobusi moZraobs, marcxena xelis cera TiTi nikapis
qveS gaiCereT, amiT adgilze daafiqsirebT mikrofons.
isicgaiTvaliswineT, rom Tavis moZraobisdrosicvlebabgera, amitom
TavTan erTadmikrofoniciseundagadaaadgiloT, rommasdapirs Soris
manZiliigivedarCes.
 xmis siZliere mikrofonze saubris dawyebamde gaasworeT, SeekiTxeT
turistebs, esmis Tu ara yvela maTgans. mikrofoni CarTeT mxolod maSin,
roca jgufTan saubrobT, radgan maTTvis ar aris saintereso Tqveni da
mZRolis saubari.
 Mudmivad isaubreT xmis erTi tembriT. yuradReba miaqcieT Tqvens
artikulacias. isunTqeT cxviriT da ara piriT. moerideT CarTul
mikrofonTan daxvelebas.
 Tu xalxmraval, xmaurian adgilebSi giwevT eqskursiis Catareba,
umjobesia yursasmenebis gamoyeneba.

es aris is ZiriTadi rCevebi, romelTa gaTvaliswinebac efeqturi

eqskursiis Catarebis winapirobaa.

sakontrolo kiTxvebi:

1. daxazeT eqskursiis teqnologiuri ruka

2. CamoTvaleT Cvenebis meToduri xerxebi

3. CamoTvaleT Txrobis meToduri xerxebi

153
 4. daaxasiaTeT Cvenebis variantebi

5. daaxasiaTeT Cvenebis safexurebi

davaleba: dawereT esse: Cacmis kultura da profesia (gidis magaliTze)

internet gverdebi da savarjiSoebi:

1.http://www.rustavisambebi.ge/index.php?option=com_content&view=section&layout=blo
g&id=9&Itemid=78&limitstart=30

2.www. ka.wikipedia.org/wiki/ პორტალი:კულტურა

3.www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0002/000065/Disertacia.pdf(pedagogisaTvis)

kiTxvebi da diskusia Temaze: rogori unda iyos gidis metyveleba?

damxmareliteratura:

1. julieta ZaZua, savarjiSoebi metyvelebis kulturis sakiTxebSi

(CamotvirTeT veb-gverdidan:
www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0001/.../julieta%20ZaZua.pdf)
2. msoflio kultura (CamotvirTeT veb-gverdidan:
www.ncac.ge/.../msoflio_kultura_sapilote_masala__moscavlistvis_20)
3. neil slezmeri, kultura (wigni qarTul enaze, CamotvirTeT veb-
gverdidan: www.socpoli.files.wordpress.com)

154
 თემა XI. საექსკურსიო nehbc lfutuvdf lf [tkitrhekt,bc utuvf

dblht vbdbqt,lts uflfo.dtnbkt,fc nehbc jhufybpfwbbc itcf[t,7

nehbcnekvf abhvfv eylf xffnfhjc vfhrtnbyuekb rdktdf7 hbcsdbcfw
fewbkt,tkbf ufvjdfdkbtjs vjv[vfht,tksf vjs[jdybkt,fyb7
ntyltywbt,b lf ghbjhbntnt,b8 rdktdbc itltut,b vjudwtvty
nehbcnekb gfrtnbc ajhvbht,bc cfiefkt,fc8 xdty udtwjlbyt,f hf
fbynthtct,c nehbcnc lf hjujh eylf lfdfrvf.jabkjs vbcb
bynthtct,b8 rdktdbc itltut,b lfudt[vfht,f nehbc lfutuvdfib lf
vjvcf[eht,bc vbvojlt,kt,sfy cf[tkitrhekt,j rfvgfybbc xfnfht,fib8
fhct,ekb ghfmnbrbc sfyf[vfl vjcfvpflt,tkb cfveifjt,b bo.t,f
nehbc ofhvjt,fib xfidt,fvlt jhb okbs flht8 ofhvjt,bc gbhdtk
tnfgpt itcf'kt,tkbf nehbc rjhtmnbht,f gbhdtkb nehbcnt,bc vbqt,bc
itltut,bc lf vfhihenbc fghj,fwbbc itcf,fvbcfl8

htwtgnbekb nehjgthfnjhbc cfvjmvtlj utuvf

nehbc ofhvjt,fib xfcfidt,fl

qjybc'bt,f otkb dflf rjyrhtnekb cfveifj

nehbc bfydfh- nehbc ghjuhfvbc itlutyf7 'bhbsflb

lfutuvdf jmnjv,t qjybc'bt,t,bc ufsdfkbcobyt,f8
6
lf hb
otkb
vjkfgfhfrt,
yjtv,th-
t,b vjkfgfhfrt,t,b cfcnevhjt,sfy7
ltrtv,t
fdnjcfofhvjt,sfy7 cftmcrehcbj
hb
abhvt,sfy7 fy ublt,sfy ghjuhfvbc
vb[tldbs

cf[tkitrhe 66 bfydfh- [tkitrhekt,t,bc ufajhvt,f7

kt,t,j otkb st,thd8 byajhvfwbbc cbcntvt,bc cf,jkjj
rjvgfybf it]tht,f

ufcfqt,f ctpjybc lfo.t,f lf gbhdtkb

fghbk-
nehbcnt,bc vbqt,f
vfbcb

155
 bybwbfnbehb nehjgthfnjhbc cfvjmvtlj utuvf
nehbc vjcfvpflt,kfl lf ofhvjt,fib xfcfidt,fl

qjybc'bt,f otkb dflf rjyrhtnekb cfveifj

cfvtwybthj- 6 bdkbc- vfhrtnbyuekb rdktdt,bc xfnfht,f7

rdktdbsbs otkb fudbcnj trjyjvbrehb afmnjht,bc itcofdkf7
veifj,f
jhok ctmntv,t
nehbc
bfyb h-
lfutuvdbc vbvqt,b mdt.ybc lflutyf
wbrkb ltrtv,t
vbpybs
lfy hb

lfutuvdf bfydfhb vfhrtnbyubc 66 cnflbf5

lf
66 fknthyfnbdt,b vbvqt,b mdt.ybc
vjkfgfhfrt,
otkb itcfhxtdfl lf fhxtdfybc ufrtst,f7
t,b st,thdfk
b-vfhnb ctpjybc7 dflt,bc7 [fyuh'kbdj,bc7
cfcnevhjt,bc lflutyf

cfhtrkfvj ,hjiehbcf lf ,erktnbc

fghbkb-
rjyrehcb7 vjkfgfhfrt,t,b fdbfrjvgf-
vfbcb
ybt,sfy7 cfcnevhjt,sfy7 fdnjcfofh-
vjt,sfy7 cftmcrehcbj abhvt,sfy

veifj,f bdybcb rjynhfmnt,bc ufajhvt,f fdbfrjvgf-

,erktnbcf ybt,sfy7 cfcnevhjt,sfy7 fdnjcfofh-
lf vjt,sfy7 cftmcrehcbj abhvt,sfy
gthcjyfkbc
cfhtrkfvj ,hjiehbc7 ,erktnbc
vjcfvpflt,
cfcbuyfkj tuptvgkfhbc ufvjidt,f8
kfl
fv vbpybs bkecnhfwbt,bc ithxtdf7
ibyffhcbcf lf lbpfbybc lfveifdt,f

,erktnbc ufvpflt,f lf,tzlfl7

afcbc ufycfpqdhf7
bdkbcb- ,erktnbc lf,tzldf
fudbcnj
jmnjv,8

156
 nehbc 666 bfydfhb- yf,tzlb ghjlemwbbc ,fpfhpt ufnfyf
,fpfhpt otkb st,thd8 gbhdtkb uf.bldt,b7 gbhdtkb
ufnfyf htrkfvf vfcj,hbdb byajhvfwbbc
cfiefkt,t,bs

gbhdtkb ]ueat,bc ufupfdyf

vfbcb cfpqdfhufhts

ehsbthsj,t,b gfhnybjht,sfy-vjvcf[eht,bc vbvojlt,kt,sfy

ajhvlt,f rjynhfmnbc cfae'dtkpt7 fye [tkitrhekt,t,bc ufajhvt,bc
upbs8 .jdtk ctpjyc oby ecoht,c cfresfhb cf[tkitrhekt,kj
rfvgfybf7 hjvkbc lhjcfw [lt,f [tkitrhekt,t,bc ufajhvt,f8 rfvgfybbc
chek.jabkfl xfnfht,bc vbpybs obyfcofh [lt,f cf[tkitrhekt,kj
utuvbc itlutyf87 hjvtkbw vjbwfdc itvltu sbsjtekb rjyrhtnekb
itvs[dtdbcfsdbc itvltu ve[kt,c5

- gfhnybjhbc cf[tkojlt,f9
- [tkitrhekt,bc 'bhbsflb cfufyb9

- [tkitrhekt,bc vjmvtlt,bc dflf9

- [tkitrhekt,bc ufajhvt,bc dflf9

- ufycfresht,ekb vjyfwtvt,b8

tc utuvf cfiefkt,fc b'ktdf nehbcnekvf abhvfv lfflubyjc

htfkehb cehfsb nehbc epheydtkcf.jafl8 hjwf abhvfc c[dflfc[df
ajhvbcf lf ibyffhcbc nehb uffxybf7 bub itcf,fvbcfl flutyc
abajtekb vfsufybcfsdbc fewbkt,tk ce,utuvt,c8 vfsb it]tht,bc
itvltu itcf'kt,tkbf abhvfc mjyltc cf[tkitrhekt,j rfvgfybbc
it]tht,ekb yfthsb8

vjfkgfhfrt,t,b vjvcf[eht,bc vbvojlt,kt,sfy

[tkitrhekt,t,bc ufajhvt,fc oby ecoht,c vjkfgfhfrt,t,b

vjvcf[eht,bc vbvojlt,kt,sfy8 vybidytkjdfybf vjkfgfhfrt,t,bc bct
ofhvfhsdf7 hjv vbdbqjs cfcehdtkb itltub - t8b8 xdtysdbc cfzbhj
nehbcnekb ghjlemnb ~vjvcf[eht,f`7 bv lhjc7 bv hfjltyj,bs lf bv
afcib7 hjvtkbw abhvfc fo.j,c8

abhvf cfueklfuekjl eylf vjtvpfljc [tkitrhekt,bc

ufcfajhvt,kfl7 hbcsdbcfw eylf uffyfkbpjc5
157
!8 vjkfgfhfrt,t,bc cfufyb - hf uzbhlt,fs smdty gfhnybjhbcfufy0 hf
vjwekj,bs0 hf gthbjlib0 lfvfnt,bs rbltd hf itb'kt,f vbcufy
lfuzbhlts0 hf afct,bf ,fpfhpt lf vfcsfy0 itb'kt,f se fhf
vjs[jdybc lbathtywbfwbf0 lf f8i8

vfufkbsfl7 smdty itvju.fds vstkb okbc ufyvfdkj,fib #_

rfwbfyb ]ueat,b .jdtk rdbhfib $ lqbs8 hbcsdbcfw uzbhlt,fs
gfhnybjhb cfcnevhj7 fdnjcfofhvj7 cgjhnek-ufcfhsj,b ghjuhfvf7
afct,b7 hjvtkcfw smdty vjbs[jds gfhnybjhbcfufy eylf b.jc cf,bsevj
qbht,ekt,fpt cek vwbht !_+-bs yfrkt,b8

@8 itcf'kj uflfo.dtnbkt,t,bc htfkbpfwbbc upt,b - eylf ptlvbotdybs

rfhufl dbwjlts abhvbc hjvtkb sfyfvihjvtkb hfc frtst,c
[tkitrhekt,fcsfy lfrfdibht,bs0 hf dflt,b0 hjlbc vsfdhlt,f thsb
cnflbf0 hjlbc bo.t,f vtjht0 dby flutyc [tkitrhekt,bc ghjtmnc
lf ]ueat,bc itvjcdkbc uhfabrc0 hjujh o.lt,f lfvfnt,bsb
vjvcf[eht,bc cfrbs[t,b0 hf gbhj,t,b itlbc [tkitrhekt,fib0
hjvtkbf fvjcfqt,b0

#8 smdtyb gfhnybjhbc gjhnhtnb vjkfgfhfrt,t,blfy ufvjvlbyfht -

hfvltyfl ufyc[dfdlt,f gfhnybjhbc vbpfyb smdtyb vbpyt,bcfufy0 hf
gfhfvtnht,c tae'yt,f ~dflt,b7 vjvcf[eht,bc ljyt7 vjvcf[eht,bc
yfrht,b` smdtyb gfhnybjhbc cnhfntubf0 lf f8i8

ufvjb.tyts fqybiyekb cfvb htrjvtylfwbf lf

itcf,fvbcflvjkfgfhfrt,t,bc lfo.t,fvlt itflubyts vfsb ofhvfhsdbc
utuvf8 tc lfut[vfht,fs fqvjfxbyjs cecnb v[fhtt,b smdtyc gjpbwbfib
lf bgjdjs lfvfnt,bsb uflfo.dtnbkt,t,b8 vjkfgfhfrt,t,bc ofhvjt,bc
utuvf vjuwtvs smdty cfiefkt,fc uffrtsjs cfdfhfelj ghjuyjpt,b lf
vjtvpfljs fknthyfnbekb obyflflt,t,bcf lf uflfo.dtnbkt,t,bc
vbcfqt,fl8

yt,bcvbthb vjkfgfhfrt,bcfc vybidytkjdfybf fhf v[jkjl

cnhfntubekb vblujvf7 fhfvtl acbmjkjubehb ufyo.j,fw8 smdty erdt
vjfvpflts cnhfntubekb utuvf gfhnybjhsfy [tkitrhekt,bc lfcflt,f7
vfuhfv vpfl [fhs smdty acbmjkjubehfl0 [lt,f7 hjwf vjkfgfhfrt,t,b
xb[ib itlbc acbmjkjubehfl vjevpflt,kj,bc ufvj8 cgtwbfkbcnt,vf
vjfvpfltc ) otcb vjkfgfhfrt,t,bc ofhvjt,bcfsdbc5

!8 fnbnelt,b ~`
vjkfgfhfrt,bcfc ufvjfdlbyts smdtyb gfhnybjhbc fnbnelt,b ~vbcb
bynthtct,b7 vbpyt,b7 afctekj,t,b` lf ufvjb.tyts bcbyb smdtyc
rjynhfhuevtynt,ib7 kjubrehfl xfcdbs bcbyb gfhnybjhbc
158
vc]tkj,t,ib8 vfufkbsfl7 gfhnybjhbcsdbc smdtyb [tkitrhekt,bc
cfhut,kbfyj,bc ufibadhf9

@8 smdtyb vblujvf
vjkfgfhfrt,bcfc ofvjzhbk yt,bcvbth obyffqvltuj,bcfc7 fphsf
c[dflfc[dfj,bcfc7 ]th ufvjfdkbyts7 fy lfflubyts gfhnybjhbc
ufyphf[dt,b7 vjkjlbyb lf ibibc cfae'dtkb7 itvltu ofhelubyts vfc
smdtyb bynthtct,b7 tzdt,b lf uflfo.dtnbc smdtytekb dfhbfynt,b7
hjvtkbw eylf bsdfkbcobyt,ltc jhbdt v[fhbc bynthtct,c8 vbfojlts
vfc smdtyb ufhfynbt,b8

#8 njkthfynj,f ~gfnbdbcwtvf c[dbcb it[tlekt,t,bcflvb `

fh vbcwts itafct,t,b c[dbc vjmvtlt,t,c7 fhfvtl ufvj[fnts v[jkjl
smdtyb uh'yj,t,b fv vjmvtlt,t,bc vbvfhs8

$8 ujyt,fvf[dbkj,f
ufyc[dfdt,ekb it[tlekt,f7 ufyc[dfdt,ekb gjpbwbf - .jdtksdbc eylf
fqbmdfs7 hjujhw f[fkb fcgtmnb lf smdtsdbc ewyj,b fphb8 c[dbc
gjpbwbfc seylfw vwlfhc gfnbdb twbs7 vfibyfsdt ye euekdt,tk.jas
vfc7 fhfvtl vbeltmbs hjujhw f[fk vblujvfc7 vfuhfv ufvjfdkbyts hf
vbcb fknthyfnbdt,b7 eylf itcsfdfpjs vfsufy cfertstcjc fhxtdf8

%8 htahtynekj,f
uf[cjdlts7 hjv flfvbfyt,b bmwtdbfy ufhitvjv.jat,sfy bvbc vb[tldbs7
se hfc tkbfy bcbyb vbcufy8 acbmjkjubfib fvfc gbuvfkbjybc tatmnb
tojlt,f8 smdtysdbc vybidytkjdfybf b.js htahtynekb ~fhct,bsb`
gfhnybjhbc sdfkib7 hfsf vjf[lbyjs vfcpt ufhrdtekb ufdktyf7 fy
b.js vbcsdbc fyufhbiufcfotdb8 htahtynekj,f - fhbc cfmjytkb7
hjvtkcfw xdty udf'ktdty gfnbdbcwtvbc7 cfbvtljj,bc7 rfhub rfwj,bc
cfvfubthjl8

^8 bynthyekj,f ~dfklt,ekt,t,bc cfresfh sfdpt fqt,f`

cfresfhb ofhevfnt,kj,bc ufhxtdbcfc ye lff,hfkt,s .dtkfathc
c[dfc7 fy j,btmneh vbptpt,c7 ittwflts fbqjs smdtyc sfdpt
gthcjyfkehb gfce[bcvut,kj,f8 eyfhb fbqjs hfbvt ,hfkb smdtyc
sfdpt7 fy gfce[bcvut,kj,f vjv[lfhbc ufvj7 fy vjb[fljs ,jlbib tc
fhbc cbvobabc vfxdtyt,tkb7 hfw evhfdktc itvs[dtdfib ufyfbfhfqt,c
gfhnybjhc lf fb'ekt,c lflutc smdtyc v[fhtpt8

*8 vtuj,hekb gjpbwbf7 fye vjobaekb gbhjdyt,bc gjpbwbf8

159
uf[cjdlts7 hjv se smdty vjkfgfhfrt,fc it'kt,s 3sfyf,fhb4
gfhnybjhbc gjpbwbblfy7 bct hjv sfdc fh uflffvtnt,s gfhnybjhc7
eahj fldbkfl vbfqotds cfcehdtk itltuc8 hfw itcf,fvbcfl
ufvjdkbylt,f lby]7 o.yfh ;tcnt,ib7 [vbc njyib7 cf[bc
ufvjvtm.dtkt,fib lf f8i8 vjkfgfhfrt,bcfc eylf ufvjfdkbyjs
gfhnybhbc gfnbdbcwtvf7 vbcflvb lfhoveyt,ekj,f7 pjvbtht,f lf
lfbynthtct,f8 .dtkf tc sdbct,f cfzbhjf ofhvfnt,bc vbcfqotdfl8

(8 tsbrehj,f
fh itkf[js c[dbcb qbhct,f8 fh bwhejs lf bvjmvtlts gfnbjcyfl8
sfdb ffhblts .dtkfathc7 hfw fhftsbrehbf8 twflts it[tljs smdtyc
sfdc c[dbcb gjpbwbblfy8 tc vjuwtvs cfiefkt,fc rjhtmwbf ufeobjs
smdtyc mwtdfc lf itfafcjs bub tsbrbcf lf tcstnbrbc gjpbwbblfy8

)8 itvjmvtlt,bsb uflfo.dtnbkt,bc vbqt,f

sfdb fhblts infvgt,c7 if,kjyc7 t't,ts fhfcnfylfhnekb
uflfo.dtnbkt,t,b7 b.fdbs jhbubyfkeht,b7 nbgbeh cbnefwt,ib
ufvjb.tyts obyfofh lfveifdt,ekb fhfif,kjyehb uflfi.dtnbkt,t,b8

yt,bcvbthb [tkitrhekt,f fhbc behblbekb afmnb lf ljrevtynb7

fvbnjv vfs sfy cltdc behblbekb itltut,b8 ufbsdfkbcobyts hf
itltub itb'kt,f vj.dtc smdtyc vbth [tkvjothbk [tkitrhekt,fc7
hbcsdbcfw xflts vfcib .dtkf itcf'kj ajhc-vf;jhekb dfhbfynt,b8
vbfmwbts ufycfresht,ekb .ehflqt,f ve[kt,c7 hjvkt,bw
bsdfkbcobyt,ty abyfyceh dfklt,ekt,t,c8
rjyrhtnekb rbs[dt,b5

!8 hjujh tvpflt,f nehbcnekb abhvf cf[tkitrhekt,kj

rjvgfybbcfsdbc0

@8 lffcf[tkts [tkitrhekt,bc ofhvjt,bcsdbc vbqt,ekb )

acbmjkjubehb vblujvbc otcb
#8 hf fhbc [tkitrhekt,f lf hjujh [lt,f vbcb ufajhvt,f0

$8 nehjgthfnjhbcf lf vjvcf[eht,bc vbvojlt,kt,c ijhbc

[tkitrhekt,bc sfdbct,eht,fyb0

ghfmnbrekb lfdfkt,t,b5

160
!8 itflubyts smdtyb nehbc vb[tldbs vjvcf[eht,bc hjvtkbvt
vbvojlt,tksfy [tkitrhekt,bc ghjtmnb ~cfcnevhj7 fdbfrjvgfybf7
nhfycgjhnb lf f8i8`

@8 hf vbufxybfs vsfdfh vjvtynt,fl [tkitrhekt,bc ofhvjt,bcfc

acbmjkjubehb vblujvbc sdfkcfphbcbs

[tkitrhekt,bc ufajhvt,f vjvcf[eht,bc vbvojlt,kt,sfy8

[tkitrhekt,bc ufajhvt,f nehjgthfnjht,c ijhbc8

bvbc itvltu hfw lflubylt,f vfhihenb7 ]ueat,bc vbqt,bc

uhfabrb lf sfhbqt,b7 eylf vj[ltc [tkitrhekt,t,bc ufajhvt,f
cfcnevhjt,sfy7 fdbfrjvgfybt,sfy lf vjvcf[eht,bc c[df
vbvojlt,kt,sfy8

[tkitrhekt,f ~rjynhfmnb` fewbkt,tkbf v[fhttt,bc

vjdfktj,t,bc lf gfce[bcvut,kj,t,bc lfhtuekbht,bcfsdbc8 rth'jl7 bv
cbnefwbbcsdbc7 hjwf cfcnevhjib lfhxtybkbf ufe.blfdb flubkt,b7
sdbsvahbyfdib fhfhtfkbpt,ekb xfcfc[ljvb flubkt,b7 vfiby7 hjwf
xfhnthekb htbct,bc ufemvt,f [lt,f7 hbcsdbcfw eylf fhct,j,ltc
cfymwbt,bc cbcntvf9

cojhfl jhufybpt,ekb cf[tkitrhekt,kj cfveifj cfiefkt,fc

f'ktdc nehjgthfnjhc fh vjtmwtc vjvcf[eht,bc vbvojlt,tksf
ufdktybc n.dtj,fib8 vc[dbkb nehjgthfnjht,b7 hjujhw otcb
fajhvt,ty uh'tkdflbfy [tkitrhekt,t,c cfcnevhjt,sfy yjvht,bc
ufycfpqdhek hfjltyj,fpt7 fy epheydtk.jaty cfcnevhjc chek
lfndbhsdfc87 hfw f'ktdc vfc cfiefkt,fc vjbs[jdjc lf,fkb afct,b8
vfuhfv fctsb sfyfvihjvkj,f lbl hbcrsfyff lfrfdibht,ekb8 tc fhbc
jhvfub hbcrb7 hjujhw nehjgthfnjhbcfsdbc7 bct cfcnevhjc
vtgfnhjybcfsdbc8 nehjgthfnjhbcfsdbc bv itvs[dtdfib7 se neht,b
vskbfyfl fh ufb.blf7 cfcnevhjcfsdbc7 se [tkitrhekt,bc lflt,bc
itvltu vj[lf byakfwbf8

cfiefkj pjvbc7 cgtwbfkbpbht,ekb nehjgthfnjht,b7 hjvkt,bw

.blbfy ufycfresht,ek7 lfvjerblt,tk7 byrkepbdeh neht,c7

161
 nehbcnekb ljrevtynfwbf

nehjgthfnjhbc vbth itmvybkb nehbcnekb ghjlemnb - nehb7

uekbc[vj,c vbc vtsjleh epheydtk.jafcfw8 vtsjlehb
epheydtk.jaf vlujvfhtj,c cgtwbfkehb ntmyjkjubehb
ljrevtynfwbbc vjvpflt,fib7 hjvkbc vbpfybf7 hjujhw nehbc pjuflb
fqothf7 fctdt vbcb vbvlbyfhtj,bc ghjwtcbc lf vjvcf[eht,bc
lfodhbkt,bsb fqothf8 tc cfzbhjf abhvbc vjmybkb lf pecnb
veifj,bcfsdbc7 fuhtsdt nehbc ibyffhcbc velvbdb rjynhjkbcfsdbc7
vbcb itchekt,bc [fhbc[bc lfcflutyfl lf chek.jabcfsdbc8
ntmyjkjubehb ljrevtynfwbbc itvflutykj,f lf ibyffhcb
ufycfpqdhekb eylf b.jc rfyjyvlt,kj,bs8 nehb lf vbcb
ljrevtynfwbf eylf ittcf,fvt,jltc mdt.fyfib lflutybk cnfylfhnt,c7
hjvkt,bw sfdbc v[hbd eylf itbwfdlyty vjv[vfht,kbc eakt,t,bc
lfwdbc tktvtynt,c8 tc ljrevtynfwbf eylf itvjovltc cthnbabrfwbbc
xfnfht,bc ghjwtcbc lhjc8 ntmyjkjubehb ljrevtynfwbf eylf
lfrjvgktmnltc gfgrt,ib neht,bc lf vfsb vbvfhsekt,t,bc vb[tldbs8
hfc eylf itbwfdltc nehbc ntmyjkjubehb ljrevtynfwbf5
- nehbcnekb vjupfehj,bc7 vfhihenbc ntmyjkjubeh herfc9

- nehbcnekb cfofhvjc lfndbhsdbc uhfabrb nehbcnekb ]ueat,bc

vbth9

- nehbcnekb cfupehbc cfbyajhvfwbj aehwtkc9

- cfvjupfehj cfupeht,bc nbgbehb ,kfyrt,b9

- lf]fdidybc aehwtkb9

- rkbtynt,sfy lflt,ekb [tkitrhekt,t,bc ,kfyrt,b9

- [tkitrhekt,t,b gfhnybjht,sfy - vjvcf[eht,bc vbvojlt,kt,sfy9
- nehbc [fh]sfqhbw[df9

- vfhihenbc fqothf9

- nehbc vj'hfj,bc ~uflfflubkt,bc` uhfabrb9

- vfhihenbc herf-cmtvf9

- cfupfj byajhvfwbbc ntmcnb ~fdnj,ecbc neht,bcfsdbc`9

162
- nehbc ntmyjkjubehb sfdbct,eht,t,bc fqothf ~ufyfw[flbc ufrtst,bc
cfvf[cjdhj7 itrdtst,b nhfycgjhnpt7 ,bktst,b lf tmcrehcbt,b7
cfcnevhjc ]fdidyt,b lf f8i8`9

- nehbcnsf cfvf[cjdhjt,bc ntmcnt,b5 ufycfresht,bs bybwbfnbehb

nehbpvbc lhjc9
- cfwyj,fhj vfcfkt,b vfhihenbc vb[tldbs9

- cfhtrkfvj ghjcgtmnt,bcf lf ,erktnt,bc dfhbfynt,b9

- rfnfkjut,b lf ghfbc-kbcnt,b8

163
თემა 12. ერთდღიანი ღვინის ტურები და ექსკურსიები

me-12e TavSi Sesaswavli Temebi:saqarTvelos turistuli kompaniebis Rvinis

turebi; Rvinis turebis saeqskursio programa; gidis momzadeba Rvinis
turisTvis eqskursiis Casatareblad; Rvinis degustacia

turizmis Teoritikosebi gvarwmuneben, rom 2020 wlisaTvis turizmis

mamoZravebel Zalad vixilavT Tematur turizms. turizmis am mimarTulebas
miekuTvneba turistuli programebi, ganxorcielebuli Rvinis mwarmoebel
qveynebSi. amis magaliTia cnobili turi ,,franguli Rvinis gzebiT”.
samwuxarod, es turproduqti saTanadod ar aris warmodgenili
saqarTveloSi, rasac aqvs Tavisi subieqturi da obieqturi mizezebi. am
mimarTulebis gansaviTareblad saWiroa, gaviziaroT gamocdilebaim
qveynebisa, romlebic didi xania CarTulia am sferoSi. aseT qveynebs
ganekuTvneba: safrangeTi, italia, espaneTi, germania, portugalia, kviprosi,
saberZneTi da avstria. es movlena SegviZlia avxsnaT Semdegi garemoebiT.
gamokvlevebisSedegad dadginda, rom evropas ukavia mowinave roli Casuli
turistebis ricxviT. aq aris didi raodenobis kulturul-istoriuli
RirSesaniSnaobebi. amas garda, aRsaniSnavia momsaxurebis maRali done. meore
mxriv,evropa istoriulad mdebareobs iseT geografiul zonaSi, sadac
klimaturi da ekologiuri pirobebi xels uwyobs Rvinis warmoebis
ganviTarebas da produqtis importis maRal kulturas. mocemul
teritoriaze turistebs izidavs ara marto istoriuli Zeglebi, aramed
evropuli samzareuloc, Rvinis degustaciis dResaswaulebi, mosavlis
aRebaSi daxmareba da Rvinis damzadebis procesSi monawileoba. ase, rom am
regionebSi turizms sakmao wvlili miuZRvis saxelmwifo biujetis SevsebaSi.

uZvelesi droidan Rvino iTvleboda RmerTebisgan boZebul saCuqrad.

xmelTaSua zRvis auzSi arsebuli qveynebis miTologiebSi aRwerilia, rogor
iyenebdnen Zveli eqimebi ,,RmerTebis saCuqars” farmakologiaSi, mas iyenebdnen
avadmyofobis Semdgom periodSi Zalis aRsadgenad. Tanamedrove medicinac
cnobs Rvinis samkurnalo Tvisebebs, ra Tqma unda, zomierebis farglebSi.

qveyanaSi arsebuli legendebi dakavSirebuli RvinosTan, istoriuli

faqtebi, adgilmdebareobis kargad codna saSualebas mogvcems SevimuSaoT
Tematuri turistuli marSrutis aspeqtebi.

magaliTad, legendis mixedviT Rvinis warmoeba daiwyo evropis

teritoriaze, kunZul kviprosze. jer kidev solomon mefem ,,mReraTa mReraSi”
saxeli gauTqva kviprosul yurZens, xolo straboni werda, rom kviprosuli
Rvino saukeTesoa msoflioSi. arsebobs legenda, rom zRvis qafidan
gamosulma afroditem, kviprosis miwaze dargo pirveli vazi da amboben, rom
pirveli siyvarulis grZnoba vazis momvlel mezvresTan ganicada. legendis
mixedviT, Tezevsma minotavris damarcxebis Semdeg ganTavisuflebuli
ariadna gamoarida minosis samefos da dasaxlda kviprosis miwaze q. atamusSi.
mis ojaxs dauwyia vazis gaSeneba da maT dawures pirveli Rvino. kviprosis
vazis jiSis saxeli _ stafilosi ojaxis ufrosi vaJis saxelia, xolo
164
oenopioni _ meore vaJis saxels. kviprosSi warmoebuli ZiriTadi Rvino maT
saxels atarebs. maT aweren kviprosis Rvinis teqnologiis saTaveebs,
imdroindeli Rvinis saxelebi KEOdaETKOdResac arseboben da warmoadgenen
ZiriTad saeqsporto masalas. garda am markis Rvinoebisa, msoflioSi
kargadaa cnobili iseTi brendebi, rogoricaa: Sardone, savinioni blanki,
semilioni, rislingi, grenaSi, kariniani nauri da sxva.

yoveli wlis seqtemberSi kviprosSi imarTeba Rvinis festivali,

romelic 10 dRis ganmavlobaSi grZeldeba. RonisZiebas marTavs q. limasolis
municipaliteti, turistebisaTvis SemuSavebuli sami ZiriTadi Tematuri
marSrutiT, aseve aris turi q. paTosSi. 2001 wlidan funqcionirebs Rvinis
muzeumi q. erimSi, sadac imarTeba grandiozuli dResaswauli degustaciiT
da nair-nairi Rvinis xarisxis gamofena-gayidviT.

safrangeTi, italia, espaneTi, portugalia, saberZneTi, kviprosi,

avstria msoflioSi aRiarebuli arian rogorc Rvinis udidesi mwarmoebeli
da maRali kulturis mqone qveynebi.

ram ganapiroba evropaSi Rvinis maRali kulturis Seqmna?

vazis kultivacia daiwyes qristeSobamde ramdenime aTasi wlis win.

dRemde mravali legenda arsebobs Rvinis warmoebis pirvelad arealTan
dakavSirebiT. zogierTi legendis Tanaxmad, Rvinis warmoeba dauwyiaT
kunZul kviprosze, xolo istorikosTa didi nawili Rvinis pirvel regionad
miiCnevs md. nilossa da sparseTis yures Soris mdebare teritorias, romlis
kulturasac aTariReben Cv.w.aR.mde 4000 – 3000 ww. aqedan moxda Semdgom Rvinis
warmoebis teqnologiis gavrceleba xmelTaSuazRvispira regionsa da
evropaSi. yurZnis transportirebaSi pirvelad berZnebi, romaelebi da
finikielebi CaerTvnen. yurZeni xmelTaSuazRvis qveynis xalxebisTvis
uZvelesi droidan nayofierebisa da sicocxlis simbolod iTvleboda.

dRes safrangeTi, Ggermania, ungreTi, italia da sxva evropuli qveynebi

amayoben TavianTi Rvinis istoriiT.

Rvinis turebis ganviTareba evropaSi ramdenime faqtormaganapiroba,

kerZod: kulturul-istoriuli RirsSesaniSnaobebis didma raodenobam,
momsaxurebis maRalma donem, turistTa didma nakadma, am qveynebis
mdebareobam meRvineobis da mevenaxeobis ganviTarebisTvis xelsayrel
klimatur arealSi, turizmis ganviTarebis xelSewyobis mizniT, evropis
saxelmwifoebis mier gatarebulma politikam (magaliTad, mxardaWera Rvinis
festivalebis da dResaswaulebis mosawyobad).

ევროპის ღვინის მწარმოებელ ქვეყნებში წარმოებული ღვინის მოცულობა 2018 წელს

(მლნ. ჰექტროლიტრი)

165
Rvinis moxmarebeli qveynebis aTeuli:

qveyana aTasi litri

luqsemburgi 59.22

safrangeTi 57.17

italia 52.92

portugalia 46.74

xorvatia 43.20

Sveicaria 42.37

espaneTi 34.57

argentina 32.57

saqarTvelo 31.88

ungreTi 31.56

italia

samxreT italiasa da siciliaSi pirvelad berZnebma mohkides xeli

mevenaxeobis ganviTarebas, rac ganapiroba maTma aRfrTovanebam italiis
rbili klimatiT, romelic saukeTeso pirobaa mevenaxeobis ganviTarebisTvis.
166
rac Seexeba centralur italias, aq etruskebi iyvnen gatacebuli
mevenaxeobiT da Rvinis warmoebiT, rasac mohyva Rvinis warmoebis
teqnologiis gaumjobeseba romaelebis mier.

romis mosaxleobis zrdasTan erTad izrdeboda moTxovnileba Rvinoze.

romaelebi Rvinos yoveli Wamis win miirTmevdenen, gansakuTrebiT ki
afasebdnen TeTr da tkbil Rvinos, romelsac urevdnen Tafls. maTve
aRmoaCines, rom Rvino miT ufro Zvirfasia, rac ufro meti xnisaa da
aucileblad unda inaxebodes xis kasrebSi.

romis dacemasTan erTad Semcirda moTxovna Rvinoze, romelic kvlav

moTxovnadi mxolod renesansis periodidan gaxda.

XIX-XX ss. italiur Rvinos mkacrad akritikebdnen misi dabali

xarisxis gamo, magram saxelmwifos daxmarebiT dRes italiuri Rvino
msoflios erT-erT saukeTeso Rvinod miiCneva.

italiaSi gamoiyofa Rvinis warmoebis oci regioni. kerZod esenia:

abruco, aostas xeoba, Aapulia, basilikata, kalabria, kampania (neapoli),
Eemilia-romana, Ffriuli-venecia jiulia, latiumi, Lliguria (genua),
lombardia (milani), markesi, molize, piedmonti, sardinia, sicilia,
trentino-alto adije, toskana (piza da florencia), umbria, veneto (venecia).

italiis Rvinis turebi

italiis Rvinis turi aris erT-erTi saukeTeso gza qveynis

mniSvnelobisa da istoriis amosacnobad _ idiliuri venaxebi da cixeebi
toskaniasa da piedmontSi, lombardiuli samzareulo, venetos vilebi,
momxiblavi soflebi. qveynis yvelaze cnobil meRvineobis regionebSi
italiis marnebis turi aris fufunebis da dasvenebis saukeTeso saSualeba.
arsebobs rogorc jgufuri aseve kerZo turebi. aseve aRsaniSnavia Rvinis
moyvarulebisTvis gansakuTrebuli turi Taflobis TveSi.

Rvinis turebi toskanaSi _ turi iwyeba da mTavrdeba florenciaSi,

romlis ganmavlobaSic turistebs emsaxureba piradi mZRoli. turi moicavs
Rvinis degustacias kiantiSi, klasikoSi, maremaSi da amasTanave fexiT
gaseirnebas florenciasa da sienaSi. turis mniSvnelovan obieqts
warmoadgens pitilianos monaxuleba - „italiis patara ierusalimi”.

Taflobis Tvis turi Rvinis moyvarulebisTvis _ es aris

gansakuTrebuli fufunebis da prestiJuli turi maTTvis visac surT
dauviwyari dReebis gatareba italiaSi. sauzme toskanaSi, saWmelebis
momzadeba amalfis napirze, Rvinis dagemovneba piedmontis cnobil marnebSi
da piradi mZRolis momsaxureba mersedesis markis avtomobiliT.

vip turi xelovnebisa da Rvinis moyvarulTaTvis _ es aris erT-erTi

saukeTeso turi toskanaSi. monaxuleba pizisa da florenciis kuturis
obieqtebis (muzeumebis da galereebis), stumroba italiel meRvineebTan,
sadili cnobil restornebSi da RamisTeva amave regionis xuTvarskvlavian
167
istoriul vilebSi. am turebis dajavSna SesaZlebelia rogorc sakontaqto
saSualebebiT (interneti, telefoni), romelTa misamarTebi ganTavsebulia
“Tiurist Planners”-ze, aseve turistuli saagentoebis saSualebiT.

italiis Rvinis turebSi Sedis sami saxis meniu:

 Menu Vino (mxolod venaxebis monaxuleba da Rvinis dagemovneba);

 Menu Cucina (saWmelebis damzadeba);
 Menu Gourmet (venaxebis monaxuleba, Rvinis dagemovneba da Rvinoze
misayolebeli sakvebi - yveli, zeTisxili).

italia aseve cnobilia Rvinis festivalebiT, romlebic ZiriTadad

imarTeba mosavlis aRebis sezonze. gamoirCeva Rvinis festivalebi
piedmontSi - 14 seqtembridan 23 seqtembramde; aseve turinTan axlomdebare
patara qalaq niCelinoSi - 19-23 seqtembramde -”Festa del vino e dell’uva“.

espaneTi

espaneTs didi tradicia aqvs Rvinis warmoebaSi. Tumca daaxloebiT 25

wlis win msoflioSi arsebobda informaciuli vakuumi espanuri Rvinis
Sesaxeb, radgan faqtiurad ar xdeboda Rvinis eqsporti garda erTi
gamonaklisisa – RvinoSherry, romelic aRmoaCines britanelma vaWrebma da
moaxdines misi eqsporti britaneTSi.

espaneTis Rvinoebi ZiriTadad Zveldeboda muxis WurWelSi. maTSi

alkoholis Semcveloba iyo maRali da daZvelebis procesi didxans
grZeldeboda, rac Rvinos ukargavda aromats. dabali xarisxis gamo Zalian
Zneli gaxda espanuri Rvinis aTviseba ucxoeli momxmareblisaTvis, magram
warmatebulma marketingma xeli Seuwyo Rvinis ganviTarebas da isini
dResdReobiT jansaR konkurencias uweven saerTaSoriso bazarze
damkvidrebul Rvinis eqsportior qveynebs.

espaneTis Rvinis turebi

Rvinis turebi espaneTSi dauviwyari siamovnebaa. Rvinis sardafi turebi

organizebas uweven sxvadasxva vip Rvinis turs, romelic moicavs dRiur
eqskursiebs espaneTis Rvinis qalaqebSi, Rvinis degustaciis vikendebs,
mogzaurobebs Rvinis profesionalebisTvis, moyvarulTa da
axladdaqorwinebulTaTvis.

espaneTis yvelaze eqskluziuri Rvinis turebi gvxvdeba: ribera del

dueroSi, la rioJaSi, penedesSi, priorotaSi da sxva naklebad cnobil
regionebSi rogoricaa somontano da tkacoli. DZvirad Rirebul
sastumroebs, saukeTeso kvebas da unikalur eqskursiebs gvTavazoben es
Rvinis turebi.

168
ribera del duerosa, la rioJas klasikuri turebi - SesaniSnavia Rvinis
moyvarulTaTvis, romelTac ainteresebT Rvinis da vazis warmomavloba. es
turi moicavs venaxSi gaseirnebas, vip Rvinis degustaciebs saukeTeso
regionebSi, lanCs myudro da istoriul vilebSi, saukeTeso sastumroebSi.

Rvinis turi andaluziaSi - orientirebulia Rvinoze da sadilze,

moicavs eqskursiebs andaluziis istoriul adgilebSi, gaseirnebas cnobili
"Cartujano”-s cxenebiT. turistebs emsaxurebaT aseve mersedesis markis
avtomobili, romelic waiyvans maT qalaq el puerto del santa mariaSi.

Rvinis degustaciis vikendebi barselonaSi - es aris ZviradRirebuli

vikendi barselonaSi, vip eqskursia Rvinis regionebSi, individualuri
samzareulos masterklasebi. am turSi aseve Sedis gastronomiuli da
butikis turebi.

turebi xelovanTa da Rvinis moyvarulTaTvis madridSi- es turi

moicavs msiflioSi cnobili muzeumis prados daTvalierebas, gaseirnebas
madridis Zvel da istoriul adgilebSi, Rvinis degustacias da lanCiT
gamaspinZlebas.

safrangeTi

safrangeTi warmoadgens msoflioSi erT-erTi udidesi vazis

kulturis mqone qveyanas, romlis Rvinis istoria jer kidev Cvens
welTaRricxvamde me-6 saukunidan iwyeba. bolo saukuneebis manZilze
safrangeTi aris yvelaze gavleniani qveyana Rvinis samyaroSi.

msoflioSi Rvinis warmoebiT saxelganTqmulia safrangeTis Semdegi

regionebi: burgundia, Sampani da bordo. qveynis yvelaze cnobil meRvineobis
regionebSi franguli vazis qveynis yvelaze cnobil meRvineobis regionebSi
jiSebia: kaberne, sovinioni, Sardone, sovinion blani da mravali sxva.

franguli Rvino mniSvnelovan rols asrulebs ekonomikis ganviTarebaSi.

Rvinis industria aris Zalian mravalferovani. iwarmoeba rogorc
iaffasiani, aseve ZviradRirebuli “fufunebis” Rvinoebi.

Rvinis turebi safrangeTSi

Rvinis turebi gamiznulia: Rvinis moyvarulTaTvis, wyvilebisa da aseve

jgufebisaTvis.

Rvinis turebi safrangeTSi moicavs 2 ZiriTad mimarTulebas:

damoukidebeli - sadac turistebs aZleven informaciis srul pakets da

isini damoukideblad, TavianTi Tavis megzurebi arian. es servisi moicavs:

 saWiro aRWurvilobiT uzrunvelyofas;

 srul marSruts da dRis dagegmvas;
 venaxebis daTvalierebasa da Rvinis degustacias;

169
  restornebis momsaxurebas da dajavSvnas;
 informacias Rvinis mosanaxulebeli adgilebis Sesaxeb;
 rCevebs Rvinis degustaciis teqnologiebis Sesaxeb;
 24 saaTiani telefoniT momsaxurebas safrangeTis teritoriaze.

arsebobs turebi gidis TanxlebiT, sadac turistebs megzurobas uweven

profesionalebi da eqspertebi. es turi moicavs Semdeg momsaxurebas:

 turistebis daxvedras aeroportsa Tu sxva sadgurebSi;

 transfers;
 venaxebSi gaseirnebasa da Rvinis degustacias;
 ZviradRirebul sastumroebSi ganTavsebas;
 yvelanairi informaciiT uzrunvelyofas Rvinis turebTan mimarTebaSi;
 Rvinis degustaciis teqnologiis swavlebas.
safrangeTis cnobili Rvinis turebia:

Sampanuris turebi - sadac mTels vikends turistebi atareben

Sampaniuris degustaciasa da Sampanuris saxlebis monaxulebaSi.

Rvinis turebi da opera - Rvinis degustaciis, venaxebis, vilebis da

RirsSesaniSnavi adgilebis daTvalierebis Semdeg klasikuri musikisa da
operis speqtaklebze daswreba.

aseve cnobili franguli Rvinis turebia: parizSi, bordosa da

burgundiaSi.

qarTuli Rvinis warmoebas zurgs aTaswleulebi umagrebs. metic,

samecniero wreebSi sul ufro da ufro trialebs versia imis Sesaxeb, rom
Rvinis samSoblo swored saqarTveloa da mecnierTa garkveuli nawili
msoflioSi Rvinis aRmniSvnel saerTaSoriso sityvas ,,VINO” qarTul
etimologias ukavSirebs. saqarTvelo kulturuli vazis formaTa warmoqmnis
erT-erT ZiriTad keradaa aRiarebuli, rac mravali samamulo da ucxoeli
mkvlevaris arqeologiuri, istoriuli, eTnografiuli, lingvisturi Tu sxva
wyaroebiT kidev erTxel dasturdeba. kerZod, gaTxrebisas aRmoCenilia
kulturuli vazis sxvadasxva jiSis yurZnis wipwebi, romlebic Cvens eramde
6-5 aTasi wlis win TariRdeba. saqarTvelos teritoriaze aRmoCenilia
ZvelisZveli marani, rTuli mowyobilobiT, Rvinis Sesanaxad gamoyenebuli
uzarmazari Tixis qvevri, oqros, vercxlis, brinjaos fialebi.
gansakuTrebiT aRsaniSnavia alaznis velis samarovnebi (Zv.w.aR. I
aTaswleuli). gaTxrebis Sedegad aRmoCenilia mcxeTis raionis maxloblad
(bagineTSi) sxvadasxa keramikuli WurWeli, romelic TariRdeba Zv.w.aR. IV-III
aTaswleuliT. borjomSi napovnia 11, varZiaSi ki 100-mde qvevri, romelTa
Soris erT-erTi iyo ormagkedliani Termosis msgavsi.

did interess iwvevs aRmosavleT saqarTveloSi arqeologiuri wipwebis

aRmoCena. qarTlis erT-erT ubanSi arqeologiuri gaTxrebis dros aRmoaCines
170
yurZnis wipwebi, romelic (Cv.w.aR. 7-6 aTaswleuli) aseve eneoliTuri
periodiTaa daTariRebuli. daaxloebiT igive asakisaa anakliis dixa-
guZubaSi aRmoCenili wipwebi. amrigad, irkveva, rom eneoliTur periodSi, anu
Cveni droidan daaxloebiT 5000 wlis winaT, aRmosavleT da dasavleT
saqarTveloSi icnobdnen vazis kulturas. aseve napovnia kulturuli vazis
uSualo winapari, gareuli vazi _ krikina (usurvazi), romelic dRes
saerTaSoriso wiTel wignSia Setanili. es faqti saqarTvelos teritoriaze
mevenaxeoba-meRvineobis arsebobaze migviTiTebs.

kidev erTi dasturi vazis kultis saqarTveloSi arsebobis Sesaxeb

aris is, rom ganmanaTlebelma wminda ninom saqarTvelo vazis jvriT moaqcia,
rac imas cxadyofs, rom vazi wminda mcenared iTvleboda. cxadi xdeba, rom
amis Semdeg kidev ufro mkafiod gamoixata qarTvelebis yuradReba da
pativiscema Rvinisa da vazis mimarT. kerZod qarTuli eklesiis karebi xSirad
vazis ficrebisagan keTdeboda, gavrcelebuli iyo vazis CuqurTmis
gamoyeneba taZar-monastrebis mSeneblobis dros. Cans, rom qarTveli xalxi
im Soreul warsulSi vazs ,,wminda” mcenared Tvlida da amitomac sruliad
bunebrivia, rom am mcenaris movla-gaSenebisaTvis mas gansakuTrebuli
yuradReba mieqcia.

swored aseTi yuradRebisa da mzrunvelobis Sedegad qarTvelma

tomebma Soreul warsulSi gamoiyvanes sxvadasxva, maRalxarisxiani da
uxvmosavliani jiSebi. SeimuSaves vazis movla-gaSenebaze garkveuli
tradicia da xarisxiani Rvinoebis dayenebis originaluri wesebi.

mevenaxeoba-meRvineobis Semosavlianoba odiTganve rom didi iyo, amas

mowmobs ara erTi da ori cnoba Rvinis eqsportis Sesaxeb ukve gviandel
feodalur xanaSi: iranis Sah-sefi (1627-1641 ww.) saqarTvelos kaTolikoss
specialuri kompanianiT atyobinebda, rom ,,samyaros TavSesafris sasaxleSi”
miRebulia ramdenime sapalne ,,edemas Rvino”, riTac Tqven amtkicebT Cvendami
,,gulwrfel da uryev erTgulebas”. sxva cnobebis mixedviT, saqarTvelodan
Rvino gahqondaT, rogorc somxeTsa da midiaSi, ise iranSic (ispahanSi Sahis
sasaxle qarTuli RvinoebiT maragdeboda).

Sardenisa da sxva ucxoeli mwerlebis cnobebze dayrdnobiT cnobilia,

rom ,,Tu aseTi viTareba yofila Sah-abasisgan ganadgurebulsa da
gaRatakebul saqarTveloSi, advili warmosadgenia, Tu ra mniSvneloba
eqneboda Rvinis eqsports saqarTveloSi im dros, rodesac igi
politikuradac Zlieri iyo da kulturuladac. es faqti Zveli saqarTvelos
mezobelma da metoqe saxelmwifoebmac icodnen da swored amitomaa, rom
Temur-lengma XIV saukunis damlevs da Semdeg Sah-abasma XVII saukunis
damdegs saqarTvelos ekonomikurad dasustebisaTvis TavianT laSqars
saqarTveloSi venaxis gakafva-amoZirkva ubrZana.

mkvlevarTa gansakuTrebul interess iwvevda is garemoeba, Tu rogori

bunebisa da Sinaarsis Rvinos ayenebdnen im dros, roca qarTuli Rvino
imdroindeli transportiT _ urmiT, cxeniTa da aqlemiT sparseTamde da
171
milamde mogzaurobas kargad itanda. es faqti saSualebas gvaZlevs
vivaraudoT, rom saeqsporto Rvino saTanadod movlili unda yofiliyo,
amasTanave aucileblad sakmaod alkoholiani, winaaRmdeg SemTxvevaSi, Sor
gzaze misi xarisxi daecemoda da igi Tavis Tvisebebs dakargavda.

sxvadasxva qveynis mogzaurebi werdnen, rom ,,dabejiTebiT SeiZleba

iTqvas, rom arsad ar svamen ise bevrs da karg Rvinos, rogorc
saqarTveloSi”. xolo im Rvinis Sesaxeb, rac mefe vaxtang V-is sasaxleSi
igemes, Sardeni aRtacebuli aRniSnavda _ ,,amaze ukeTesi Rvinis warmodgenac
ki Znelia”.

dabolos _ qarTveli kacis gonivruli da dauzareli Sromis Sedegia

am mcire teritoriaze mravalferovani aborigenuli jiSebis SerCeva-
gamoyvana (500 dasaxelebaze meti), romlebic ZiriTadad lokalizebulia
calkeul endemur izolorebul istoriul-geografiul jgufebSi.
aTaswleulebis manZilze mevenaxeoba-meRvineoba saqarTvelos kulturuli
miwaTmoqmedebis wamyvan dargad, eris materialuri da sulieri cxovrebis
wyarod iTvleboda.

Rvinis turebis istoria da ganviTarebis tendenciebi

is azri, rom mevenaxeobis istoriis mkvlevarebs vazis pirvandel

samSoblod amierkavkasia da gansakuTrebiT saqarTvelo hqondaT miCneuli,
kidev ufro ganamtkica ukanaskneli sami aTeuli wlis manZilze
saqarTveloSi dagrovilma didma arqeologiurma masalebma. marTlac,
qarTlsa da dixa-guZubaSi (anaklia) eneoliTur periodSi aRmoCenilia
yurZnis wipwebi. garda amisa, saqarTvelis sxvadasxva kuTxeSi napovni imave
periodis sasmisebi da saRvine WurWlebi kidev erTxel cxadyofs im faqts,
rom saqarTvelo warmoadgens vazisa da Rvinis pirvel samSoblos.

aRsaniSnavia, rom kulturul mcenareTa warmoSobisa da sadaurobis

Sesaxeb metad sayuradRebo cnobebs iZleva cnobili mecnieri a. vavilovi,
romelmac sabWoTa eqspediciasTan erTad moiara 60-mde qveyana. mis mier
mocemuli masalebidan irkveva, rom ,,vazis kultura Tavis dasabams iRebs
erTaderTi centridan e.w. mcire aziuri keridan”. am striqonebis avtori
winaaziur keraSi umTavresad gulisxmobs amierkavkasias, gansakuTrebiT ki
saqarTvelos. amave azrs iziareben sxva aRiarebuli istorikosebi, romelTa
azriT, ,,kavkasiaSi vazi ar yofila sxva qveynebidan Setanili, aramed
izrdeboda bunebriv pirobebSi uxsovari droidan”. swored kavkasiidan
gavrcelda jer italiaSi da Semdeg samxreT safrangeTSi da agreTve
CrdiloeT afrikasa da espaneTSi.

Zveli saqarTvelos ekonomikaSi, metadre soflis meurneobaSi,

mevenaxeoba-meRvineobas gansakuTrebuli mniSvneloba hqonda. am dargis
gamorCeuloba qarTveli eris yofa-cxovrebasa da qonebrivi keTildReobaSi
im sagulisxmo garemoebidanac Cans, rom miwa-wyali or mTavar geografiul
172
da botanikur-agronomiul nawilad - mTad da baradiyo gayofili. rogorc
davrwmundiT, es swored mevenaxeobis gavrcelebis TvalsazrisiT iyo
damyarebuli: sadamdec mevenaxeoba SesaZlebeli iyo, iqamde qveyana barad
iTvleboda, saidanac vazis moyvana ukve SeuZlebeli iyo, im adgilidan
moyolebuli ukve mTad iyo miCneuli.

amas garda, Zveli saqarTvelos sagareo vaWrobaSic mevenaxeoba-

meRvineobas friad mniSvnelovani adgili ekava: qarTuli Rvino uZvelesi
droidanve saeqsporto sagans Seadgenda. es garemoeba saqarTvelos
mezoblebma da mtrebmac kargad icodnen da, rogorc I TavSi aRvniSneT,
saqarTvelosTan brZolis dros, qarTveli eris Tavganwiruli
winaaRmdegobisa da qedmouxrelobiTi suliskveTebis dasaZlevad, maT
araerTxel swored am sameurneo dargis ganadgurebisaTvis miuyviaT xeli
(Temur-lengi, Sah-abasi).

yurZnis momsxmel xes Tanamedrove qarTulSic da Zveladac vazi

ewodeba. magram qarTuli samwerloblo enis iseT uZveles ZeglSi, rogoric
`dabadebis~ Targmania, vazis aRsaniSnavad venaxi aris naxmari. qarTuli
venaxi Seesatyviseba berZnuls ,,he ampelos”,laTinur ,,vinea” –s da somxur
,,aigi”-s. samive yurZnis xes, vazs niSnavs.

veluri vazi erTi uZvelesi merqniani mcenareTagania dedamiwaze. misi

arseboba paleontologiur botanikas mravali faqtiT aqvs dadasturebuli.
ukve Sua mesameulis xanaSi, wablisferi qvanaxSiris warmoSobis dros,
germaniaSi alpebamde, ungreTsa, safrangeTsa, inglissa, islandiasa da
iaponiaSi veluri vazi yofila. brinjaos xanis SenobaTa naSTSi aris
aRmoCenili parmasTan mdebare kastionSi da varexes tbaSi veluri vazis
xunwkalebic. aqedan SegviZlia davaskvnaT, rom veluri vazi krikina ukve
drovan naSenobaTa mcxovreblebs uWamiaT. mis gavrcelebas farTo arealze
frinvelebma Seuwyves xeli, romelTac naWami yurZnis xunwkalebi
gadafrenisas axal-axal manZilze gadahqondaT.

Tanamedrove msoflioSi gavrcelebuli veluri vazis namdvili

veluroba xSirad Zneli gamosarkvevia, radgan bevrgan aseT SemTxvevebSi
veluris magier droTa ganmavlobaSi gavelurebuli vazia xolme.

yvelaze uxvad veluri vazi amierkavkasiaSi, Savi zRvis sanapiroze,

mTel saqarTveloSi, moipoveba. Tbil da rbil havaSi veluri vazi imdenad
msxvil da maRal xviara xeebad izrdeba, rom merqnis sisqe 1-1.5 futs udris
xolme da umaRlesi xeebis kenweromde adis.

saqarTvelos garda, amierkavkasiaSi veluri yurZeni somxeTSic aris,

TaliSSi moipoveba, sparseTis gilanSic aris da iqedan moyolebuli Crdilo-
aRmosavleTis mimarTulebiT TurqeTamde aRwevs. avRaneTsa da himalais
Crdilo-dasavleTis nawilSi velurad gavrcelebuli vazi marTlac
veluria, Tu gavelurebuli, jer kidev gamosarkvevia.

173
 saqarTvelos samxreT-dasavleTiT arsebuli veluri vazi mcire aziis
anatoliaSic moipoveba, palestinaSic gvxvdeba, magram arabeTsa da egvipteSi
misi kvali ar Cans, imis miuxedavad, rom Zvel egvipteSi yurZnis kulturis
arsebobis damamtkicebeli naSTebi IV dinastiis samarxebSia aRmoCenili.

saqarTvelos Crdilo-dasavleTiT arsebuli gareuli vazi yirimis

mTebis orive ferdobze velurad izrdeba da msxvilmerqnian xeebad xvdeba
adamians. albaT veluria vazi dnepris marjvena sanapiroze, agreTve -
dnestris marcxena sanapiroze, - Sua besarabiaSi, - prutisa da donis
sanapiroebze. karpatebis samxreT sanapiroze vazi maRal xviara xeebad
gvevlineba. balkaneTis naxevarkunZulze dobrujaSi, konstantinopolis
maxloblad buiukderes tyeSi,Trakiis maRnarebSi, kunZul Tazosze,
dalmaciassa da albaneTSic moipoveba veluri vazi.

samxreT,Sua da aRmosavleT safrangeTSi veluri vazi bevrganaa napovni.

germaniaSi gareuli vazi badenSi arsebobs, agreTve rainis marjvena
sanapiroze ristatsa da manhaims Sua, xolo marcxena sanapiroze strasburgsa
da Spaineres Sua.

dasasruls, veluri vazi espaneTsa da portugaliaSic aris sxva da

sxva adgilas, magaliTad: almerias sanaxebSi, axal-kastiliaSi, bilbaoSi.

imis miuxedavad, rom egvipteSi veluri vazi ar moipoveba, da amis gamo

mevenaxeoba ucxoeTidan gadmonergil dargad unda iqnes miCneuli, mainc
Zveli egvipturi samarxebis Seswavlam cxadyo, rom ukve IV dinastiidan
moyolebuli, yurZeni egvipteSic yofila. bunebrivi pirobebis gamo egvipteSi
mevenaxeoba yvelgan ar iyo SesaZlebeli, magram ebraelebsac ki, `dabadebaSi~
daculi cnobebis mixedviT, egviptidan gamosvlis Semdgom, iq uxvad arsebuli
yurZeni xSirad agondebodaT. egviptelebi venaxis garSemo xexilis baRs
aSenebdnen, aq vazi xeivnis msgavsad izrdeboda. es dasturdeba erT-erTi
egvipturi mxatvrobiT, romelSic sqematurad swored aseTi xexilis baRis
suraTia warmodgenili. egviptelTa Zvel samarxebSi yurZnis marcvlebic ki
aris aRmoCenili, aRsaniSnavia rom yvela marcvali Savi yurZnis marcvlebs
ganekuTvneba, egviptelTa samarxebSi daculia micvalebulTaTvis miZRvnili
Rvinis siac, irkveva, rom IV dinastiis dros egvipteSi cnobili yofila:
TeTri Rvino, arp hut _ zemo egviptis, arp meh _ samxreTis, arp ras, arp hem _
codvilTa Rvino. vazis gavrcelebis simciris gamo, Zvel egviptelebs Rvino
TavianTvisac ar hyofnidaT da sxva qveynebidanac uxdebodaT misi Semotana.
magram maTma Sromismoyvareobam, iseve rogorc sameurneo niWma imdeni SeZlo,
rom egvipteSi damzadebuli Rvino didi popularobiT sargeblobda
saberZneTsa da italiaSic, esenia: sebenuri Rvino _ nilosis SesarTavis
midamoebidan; saucxoo TeTri mareotuli _ aleqsandriis maxloblad
mdebare tbis teritoriidan; tenias Rvino _ TeTri da surnelovani.

ebraelebis gadmocemiT, mevenaxeobis dasawyisi pirvelad

amierkavkasiaSi, araratis sanaxebSi Casaxula. egviptidan palestinaSi
gadasaxlebis dros, ebraelebs qanaanSi kargad ganviTarebuli mevenaxeoba
174
daxvedriaT. vazi nayofiTa da RviniT yoveli ebraelis arsebobisaTvis
imdenad aucilebel kuTvnilebad qceula, rom puris Wamis, metadre
maspinZlobis dros Rvinoc yovelTvis iyo.palestinis mometebuli nawili
mevenaxeobisaTvis gamosadegi iyo, magram saukeTesod misi samxreTi nawili
iudas tomis Temis teritoria iTvleboda. savenaxe adgils wmendnen, zRudes
avlebdnen, SuaSi sadarajo godols aSenebdnen, vazis dargvisTanave
sawnexelsac akeTebdnen.

ebraelTa saRmrTo sjulis Tanaxmad, venaxSi Sesvla da yurZnis Wama

yvelas SeeZlo. saxlSi waReba ikrZaleboda, venaxi erTxel unda
dakrefiliyo, darCenili yurZeni qvriv-oblebsa da RaribebisaTvis iyo
gankuTvnili. yurZeni sawnaxelSi iwureboda fexiT an sawnexi mowyobilobiT.
Rvinos inaxavdnen qvevrebSi an rumbebSi. Rvinos wyalgaurevlad svamdnen.
icodnen Zmris miRebis teqnologiac. Zvel palestinaSi gavrcelebul vaz-
yurZnis jiSebze TiTqmis araviTari cnobebi ar aris SemorCenili, mxolod
`dabadebaSia~aRniSnuli aq gavrcelebuli saukeTeso jiSebi, maT Soris
soreqa-yurZnis wiTeli jiSi.

homerosis xanis saberZneTSi Rvino berZenTa Soris sayovelTaod

gavrcelebuli yofila da maTi qalaqebi da qveynebi mravalyurZnianad
(polistafilon) iwodeboda. saberZneTis geografiul saxelebSic bevria
meRvineobasTan dakavSirebuli, magaliTad: eginaSi _ ionone, akarnaniaSi _
oiniadia, attikaSi da megaraSi _ oinoe, mesiniaSic Rvinis kunZulad
wodebuli oinusai iyo. es garemoeba berZenTa sameurneo yofacxovrebasa da
ekonomikaSi mevenaxeoba-meRvineobis gansakuTrebul mniSvnelobas sruli
ueWvelobiT amtkicebs. yvela zemoaRniSnulis miuxedavad, v. hehni fiqrobda,
rom mevenaxeoba-meRvineoba Zvel saberZneTSi sasoflo meurneobis
adgilobrivi ki ara, aramed ucxoeTidan SeTvisebuli dargi iyo. mevenaxeobis
uZveles centrad mas Trakia miaCnda, romelic finikielTa aRebmicemobis
centrs warmoadgenda. saaxalSeno da savaWro meRvineobis mTavar dasayrdens
kunZuli kreta warmoadgenda, aqedan naqsossa da qiosze gavliT daarsebul
axalSenebSi vazis kulturac vrceldeboda.

ganTqmul uZveles berZnul Rvinod maroneuli (Maronea) aris

aRiarebuli, romelsac homerosic ixsenebs da Trakiis zRvis sanapiros
yurZnis jiSis Rvino yofila. marinouli Savi, surnelovani Rvinoa, romelic
daZvelebisas sqeldeboda. homerossave aqvs dasaxelebuli pramniuli, is
smirnis sanaxebSi, RvTaebaTa dedis taZris midamoebSi xarobda. am yurZnis
jiSis TiTqmis orasi wlis Rvinoebi yofila Senaxuli, romelTac xnierebis
gamo mware Taflis gemo hqonia. romaeli bunebismetyvelis sityviT, Zvel
Rvinoebs Cveulebriv aseTi Tviseba aqvT da simwaris gamo maTi uwylod sma
ar SeiZleba. aseTi daZvelebuli Rvinoebis mcire raodenobiT gadareva sxva
RvinoebSi aumjobesebs sxva Rvinoebis aromats da xarisxs. aperitivis rols
asrulebda e.w. tmoluri Rvino, agreTve apameuri. samkurnalo Rvinoebad
iTvleboda: oineate, leokadiumi, ambrokiote, saukeTeso sasmel Rvinod
iTvleboda pepareTiumi, miuxedavad imisa, rom mxolod eqvsi wlis Rvino iyo

175
da axalgazrdad iTvleboda. zemoTdasaxelebulTa garda saberZneTSi kidev
bevri sxva Rvino yofila, magram maT dasamzadeblad gamoyenebuli yurZnis
jiSebis saxelebi Semonaxuli ar aris.

aRsaniSnavia, rom romaelTa uZvelesi sarwmunoebrivi wesiT, TviT

romulis dawesebulad aris miCneuli, rom RmerTebisadmi msxvelpSewirvis
dros aucileblad rZe unda yofiliyo naxmari, Rvino ki akrZaluli iyo.
romael mecniers plinuss yuradReba miuqcevia am wesisTvis da daaskva, rom
es kanoni man Rvinis iSviaTobis gamo daawesao. amgvarad irkveva, rom sanam
xalxi Rvinis dayenebas iswavlida da mis sayovelTao xmarebas SeeCveoda,
misi winaprebisaTvis Rvino didxans jer ucnobi, xolo Semdeg ki iSviaTi
sasmeli yofila. mecnier katon ufross (Zv.w.aR. 233-149ww.), romelic Tavisi
qveynis meurneobis kargi mcodne iyo, dasaxelebuli aqvs mxolod 8 jiSis
saRvine yurZeni: amineuri, evgenie, helvole, murgentuli, apiciuri, lukanuri,
miscele da duracine. 4 jiSi maTi moyvanis sadaurobas migviniSnebs,
danarCeni ki fers da garegnul Tvisebebs.

romis respublikis dasasruls qveynis soflis meurneobaSi yvelaze

momgebianad mevenaxeoba-meRvineoba iTvleboda. is vaWroba-Semosavlianobis
TvalsazrisiT yvela sxva dargze ufro xelsayreli iyo. aqedan cxadi xdeba,
rom romis saxelmwifo Tavisi sazRvao portebiT ucxoeTSi Rvinis mTavari
gamtani iyo, e.i Rvino sagareo vaWrobis mTavar sagans warmoadgenda.

TandaTan mevenaxeoba-meRvineoba italiidan ufro CrdiloeTis

qveynebSic, umTavresad galiaSi gavrcelda. safrangeTis niadagi soflis
meurneobis am dargisaTvis saukeTeso aRmoCnda ise, rom iqauri Rvinoebi TviT
romaelebsac ki moswondaT da aRniSnuli Rvinoebis Setana italiaSic ki
dauwyiaT. Semdgomi mZafri konkurenciis warmoqmnis Tavidan asacileblad,
romis xelisuflebam zavis dadebis dros, ciceronis cnobiT, alpebis imier
tomebs vazisa da zeTisxilis gaSeneba aukrZala. Zalze momgebiani dargis
kolosalurma ganviTarebam Seamcira memindvreobisa da mebaReobis
produqcia, xorblis deficitma domiciane keisari aiZula gamoeca brZaneba,
- italiis gareT myofi venaxebis naxevarze meti amoeZirkvaT.

maT Tavdapirvelad somxeTsa da albaneTSic TavianTi mevenaxeoba

hqondaT, romelic vazis dayenebis wesiTac mniSvnelovnad gansxvavdeboda,
radgan albaneTSi (azerbaijani) maRlivi mevenaxeoba iyo gabatonebuli,
somxeTSi ki, bunebrivi pirobebis wyalobiT, umTavresad garTxmuli vazi iyo.
magram gamahmadianebuli TurqTa tomebis albaneTSi da somxeTSi Casaxlebam
da gabatonebam, am ori qveynis winandeli viTareba Zalian Secvala, ramac
imoqmeda mevenaxeoba-meRvineobis Semdgom ganviTarebaze. albanuri mwerlobis
TiTqmis sruliad mospobam, aramcTu iqauri mevenaxeobis, TviT enis
agebulebisa da leqsikuri saganZuris Seswavlis SesaZleblobac mogvispo.
Tumca somxebma IV saukunis damdegs mospobili TavianTi damoukideblobis
aRdgena IX saukuneSi SeZles da XI saukunemde SeinarCunes, magram manamde
mahmadian arab, sparsel da TurqTa somxeTSi Casaxlebas verc isini
gadaurCnen. XIII saukuneSi monRolTa Semoseva-gabatonebam, saqarTvelos
176
politikurad dasustebam somxeTis bedi kvlav ukuRma daatriala. somexTa
ayram da gamoTavisuflebul adgilebSi TurqTa Casaxlebam mevenaxeoba-
meRvineobaze Zlier uaryofiTi gavlena moaxdina. marTlmorwmune mahmadians
rjuli Rvinis smas ukrZalavda, amis gamo meRvineobis meurneoba zogan
Zalian Semcirda, zogan mTlianad moispo.dRes somxeTsa da azerbaijSi
gavrcelebulia sufris da saCamiCe (qiSmiSi) yurZnis jiSebi.

romaeli agronomi kolumela vazis gaSenebis aseT SorsmWvretel azrs

gviziarebs: ,,brZeni miwaTmoqmedi mxolod saukeTesod miCneuli vazis jiSs,
sxva jiSebTan Seurevlad ar dargavs, radgan arasdros ar aris xolme, rom
dari da avdari, agreTve hava imdenad rbili da zomieri iyos, rom yurZnis
romelime jiSi ar daziandes: Tu gvalviani weliwadia, notiobis moyvaruli
jiSi daiCagreba, Tu avdriania, mSral havas miCveuli jiSi ver gaixarebs da
sxvac amgvarad”. aseTi pasuxi miiRo p. yandarulovma qarTveli
mevenaxeebisganac. gonivruladaa miCneuli, rom mTavari jiSis gverdiT sxva
jiSisa da Tvisebis vazebic daergo im rwmeniT, rom zemoaRniSnuli
gansacdelis dros mTeli venaxi ar daziandeboda da mosalodnel srul
ekonomikur zarals Tavidan aicilebda.

zemoaRniSnuli garemoebis garda, saqarTvelos mevenaxeobaSi vazis

jiSis saxesxvaobaTa simravle sxva garemoebiTac aixsneba. yurZens sxvadasxva
sameurneo daniSnuleba hqonda, amitomac vazis gaSenebisas mevenaxes
yovelTvis erTidaigive ki ara, aramed ramdenime gansxvavebuli mizani hqonda
dasaxuli.

dRes saqarTveloSi gavrcelebulia 76 _ saRvine, 5 _ satkbile, 1 _

saWaWe, 45 _ saWmeli (sufris), 4 _ saCamiCe, 1 _ samurabe jiSsaxesxvaoba.
sameurneo da gamZleobis TvalsazrisiT ki - 15 _ adreuli, 8 _ sagviano, 19
_ uxvmosavliani da 20 gamZle jiSsaxesxvaoba arsebobs.

saqarTveloSi mevenaxeobis dargis Seswavla mTel rig problemebTanaa

dakavSirebuli. maT Soris ZiriTadia preistoriuli da arqeologiuri
naSTebis mwiri monacemebi da Zveli wyaroebisa da agronomiuri mwerlobis
uqonloba, egviptelebis, ebraelebis, berZnebisa da metadre romaelebisagan
gansxvavebiT.

im debulebis dasamtkiceblad, rom saqarTveloSi meRvineoba iseT

adgilebSic iyo, sadac mevenaxeoba simaRlisa da sicivis gamo srulebiT
SeuZlebeli iyo, sakmarisia moviyvanoT vaxuStis sityvebi ,,moiReben baridan
tkbilsa, STaasxamen aqa da lomisas, da dadgebis Rvino keTili, TeTri da
tkbili”. es sityvebi Tqmulia mTiuleTis uvenaxo zolze.

yurZnis dakrefis dro, ra Tqma unda, jiSsa da amindTan iyo

dakavSirebuli. amitom adreuli jiSebi cxel zafxulSi Cveulebrivsa da
gvian jiSebze uwinares unda yofiliyo mosTvlil-dawuruli. amis mixedviT
rTvelis sami xana arsebobda.

177
 kaxeTSi: rTveli yvelgan seqtembris pirvel naxevarSi iwyeboda,
adreul jiSTaTvis da 5-8 oqtombramde gastanda xolme. saerTod yurZnis
gvian mokrefas rCeobdnen, radgan, mevenaxeTa rwmeniT, ase ufro ukeTesi
Rvino dgeboda.

qarTlSi: aragvis piris xeobasa da suramis sanaxebSi yurZnis mokrefas

Cveulebriv enkenisTveSi (seqtemberi) iwyebdnen xolme, sxva adgilebSi ki
oqtombris dasawyisSi, an cota ufro gvian icodnen.

imereTSi: adreuli jiSebis damwifeba 20 agvistodan iwyeba, amitom

samaWre jiSebis krefa agvistos bolos xdeba, xolo sxva saRvine jiSebi
seqtembris Sua ricxvebSi ikrifeba. sagviano jiSebis rTveli oqtombris
bolos da noembris Suamde grZeldeboda. imereTSi gavrcelebulia
ZiriTadad dabali vazi, romlisganac mxolod maWari dgeba, romelsac
umalve svamen. meore jgufis yurZnisagan miRebuli Rvino erT welze mets ar
Zlebs, amitom misgan saxmar (saxarjo) marags akeTeben. mesame jgufis Rvino
_ maRlari venaxisagan damzadebuli, xangrZlivad inaxeba, amitom gasayidad
aris gankuTvnili.

guria-samegrelo: rTveli agvistos bolos iwyeba da zogjer dekembris

bolomde grZeldeba. aqaurebis rwmeniT, rac ufro didxansaa yurZeni venaxze,
misgan damzadebuli Rvino ufro surnelovani da magaria. aq xSirad yurZens
Tebervlis damdegamde toveben.

Cveulebriv, yurZnis dakrefa da dawurva Zvel saqarTveloSi rom

oqtomberSi yofila, amas Tvis ori Zveli saxelic cxadyofs: sTvelis
(rTvelis) Tve da Rvinobis Tve.

amJamad saqarTveloSi vazis 500-mde aborigenuli jiSia cnobili.

maTgan, kanoniT dadgenil vazis jiSebis standartul asortimentSi, romelic
62 dasaxelebas moicavs, Setanilia 29 saRvine da 9 sufris yurZnis jiSi.
morfologiur-biologiur niSan-TvisebaTa mixedviT da gavrcelebis arealis
Sesabamisad es jiSebi ganekuTvnebian Savi zRvis auzis ekologiur-
geografiuli jgufis (Proles Pontica Negr) saqarTvelos qvejgufs (Subproles
Georgica Negr).qarTul yurZnis jiSebSi Sedis iseTi unikaluri jiSebi,
rogoricaa wiTeli ,,saferavi” da TeTri ,,rqawiTeli”. garda amisa
standartul asortimentSi Setanilia vazis introducirebuli jiSebi
(saRvine da sufris) da filoqseragamZle saZire hibridebi. standartuli
jiSebi dadgenilia saqarTvelos kanoniT ,,vazisa da Rvinis Sesaxeb”.

mevenaxeoba-meRvineobis mkveTrad gansxvavebul TaviseburebaTa

safuZvelze qveynis teritoria dayofilia orad, aRmosavleT da dasavleT
saqarTvelod, romelzec gamoyofilia mevenaxeoba-meRvineobis xuTi zona:

1. kaxeTi _qvezonebi: Sida kaxeTi, gare kaxeTi - umniSvnelovanesi

mevenaxeobis zona saqarTveloSi.
2. qarTli _ qvezonebi: qvemo qarTli, Sida qarTli, mesxeTi.
3. imereTi _ qvemo imereTi, Sua imereTi, zemo imereTi.
178
4. raWa-leCxumi _ qvemo raWa, leCxumi.
5. Savi zRvis sanapiro _ guria, aWara, samegrelo, afxazeTi.
aRsaniSnavia, rom kaxeTi qarTuli Rvinis meurneobis ZiriTadi regionia.
aq modis qarTuli saRvine yurZnis naxevarze meti da gadamuSavdeba mTliani
yurZnis mosavlis 90%.yvela mniSvnelovani Rvinis qarxana aq aris
ganlagebuli (Teliani veli, Telavis Rvinis marnebi, badagoni, GWS). firmebis
Tavmoyra regionSi da infrastruqturis ganviTareba, regionis konkurentuli
ganviTarebis erT-erTi winapirobaa.

Rvinis turebis ganviTareba saqarTveloSi/ gidis roli Rvinis

turizmSi

zemoT ganxiluli masalidan gamomdinare, SegviZlia davaskvnaT, rom

evropas gaaCnia amouwuravi resursebi Rvinis turebis gasamarTavad:
eqskursiebi yurZnis meurneobis mqone regionebSi, arqeologiuri da
istoriuli masalebis gacnoba, meRvineobaze damyarebuli kulturuli
tradiciebi, daswreba mosavlis aRebasTan dakavSirebul dResaswaulebze,
aseT regionebSi ganTavsebul sasaxleebSi dabinaveba, monawileoba
degustaciebSi da, ra Tqma unda, organizebuli produqciis gamofena-gayidva.

rogorc zemoT iyo aRniSnuli, mkveTrad gansxvavebul TaviseburebaTa

safuZvelze saqarTvelos teritoria dayofilia mevenaxeoba-meRvineobis xuT
zonad, esenia: kaxeTi, qarTli, imereTi, raWa-leCxumi da Savi zRvis sanapiro
zoli. garda am meRvineobis zonebisa saqarTveloSi bevria meRvineobis
mikrozonebi, sadac adgilobrivi klimati vazis jiSs unikalur gemos da
Tvisebebs aZlevs. am zonaSi dakrefili yurZnisagan damzadebul Rvinos
adgilmdebareobis saxeli hqvia da saqarTvelos kanonmdeblobis Sesabamisad
yvelaze mkacr xarisxis kontrols eqvemdebareba. am mikrozonebSi mosulma
brendebma ukve didi xania moipoves saerTaSoriso aRiareba da, rogorc wesi,
yvelaze xSirad es brendebi arian gayalbebis obieqtebi. aseTi mikrozonebia
xvanWkara raWaSi, qinZmarauli, axaSeni, winandali kaxeTSi, Cxaveri - guriaSi.

Tanamedrove monacemebis mixedviT msoflioSi venaxebis mier

dakavebulma farTobma miaRwia 8 milion heqtars, xolo yurZnis msoflio
warmoeba 63 milion tonas udris. amasTan, 4 ZiriTad mwarmoebel qveyanaze
(italia, safrangeTi, espaneTi, a.S.S.) modis produqciis 42%. Rvinis warmoebam
miaRwia 27 megalitrs. wamyvani 4 qveynis produqciis wili am maCveneblebidan
57,7%-ia.

vidre qarTuli Rvinis mwarmoebeli firmebis konkurentuli strategiis

ganxilvaze gadavidodeT, saWiroa, mokled ganvixiloT is bazrebi, sadac
myari niSebis dakaveba qarTuli Rvinis industrias moutans mniSvnelovan
poziciebs am dargSi. aseve saWiroa, ganvixiloT msoflio Rvinis bazarze
mosalodneli tendenciebi da cvlilebebi.

axal saukunes mohyva cvlilebebis talRa Rvinis bazarze, romlebic

sul ufro met siZneles uqmnis Rvinis mwarmoeblebs. im qveynebSi, romlebic

179
iyvnen tradiciuli Rvinis mwarmoeblebi da Rvinis moxmarebis maRali
doniTac gamoirCeodnen, sul ufro da ufro mcirdeba Rvinis moxmarebis
maCvenebeli; xolo ,,Rvinis axal mwarmoebel qveynebSi”, gansakuTrebiT
avstraliasa da axal zelandiaSi, yurZnis nargavebis gafarToebam kidev
ufro gaamZafra konkurencia.

im qveynebSic, sadac Rvinis moxmareba klebulobs, aRiniSneba gemovnebis

Secvla Cveulebrivi (arapremialuri) Rvinidan maRali xarisxis Rvinoebisken.
aRsaniSnavia, rom boTlis Rvinis moxmareba ukanasknel aTwleulSi, zogierT
qveyanaSi TiTqmis orjer gaizarda. es aris Rvinis mwarmoebeli axali
qveynebis wilis zrdis erT-erTi mizezi, ramdenadac isini Tavidanve iyvnen
koncentrirebuli maRali xarisxis Rvinoebze.

dRevandeli dRisaTvis Rvinis axali mwarmoeblebidan lideris pozicia

ukavia avstralias, romelic, Tu ar CavTvliT Sidaevropul vaWrobas, Rvinis
yvelaze didi eqsportioria. aseve mniSvnelovnad gazardes Rvinis eqsporti
Cilem da axalma zelandiam. amasTan, aSS aris umaRlesi xarisxis
(premialuri da superpremialuri) Rvinoebis eqsportiori, kaliforniis
Rvinis klasteris xarjze.

Rvinis bazris msoflio modeli (World Wine Model), romelic dRes

gamoiyeneba Rvinis bazris msoflio tendenciebis raodenobrivi
SefasebisaTvis, ganixilavs msoflio Rvinis globalur bazars 47 regionad
- amaTgan 38 damoukidebeli qveyanaa, xolo 9 ki regionuli jgufi qveynebisa,
romlebzec modis Rvinis moxmarebis SedarebiT umniSvnelo maCvenebeli.
Rvinis bazris msoflio modelis meSveobiT Sefasebul iqna msoflio Rvinis
bazarze mosalodneli tendenciebi. avstralia, axali zelandia da Cile
ganagrZoben TavanTi warmoebis wilis zrdas ZiriTadad maTTvis kargad
aprobirebul bazrebze, romlebic moicaven aSS-s, kanadas, did britaneTsa
da axal zelandias. uaxloes wlebSi SeerTebuli Statebis wilis zrda
Rvinis globalur bazarze mosalodneli ar aris. mosalodnelia Rvinis
industriis mZinare goliaTis _ argentinis, romelic sididiT mexuTe
mwarmoebelia, gaaqtiureba Rvinis bazarze. safrangeTisa da italiis,
msoflio udidesi Rvinis mwarmoeblebisa da eqsportiorebis wili msoflio
eqsportSi savaraudod ganagrZobs klebas, Tumca isini procesis Senelebas
axerxeben proteqcionistuli barierebis meSveobiT. aRmosavleT evropis
qveynebis, kerZod rumineTisa da bulgareTis wilis gazrda evrokavSiris
importSi mosalodneli ar aris. umaRlesi xarisxis Rvinoebze fasi,
savaraudod, yvelgan daecema moTxovnis dacemasTan erTad.

aRsaniSnavia, rom Rvinis bazari ukanasknel wlebSi sul ufro

globaluri xdeba, rasac msoflio bazarze produqciis erTgvarovnebisaken
midrekilebis zrda mohyveba. Tumca, Rvinis momxmareblebi, Tavis mxriv,
mravalferovani produqciis Ziebas daiwyeben, bazris produqciiT Warbad
gajerebasTan erTad. isini daiwyeben yurZnis jiSebis,diskriminacias,
warmoebis qveynebsa da regionebs Soris. gamoiyeneben internetis resursebs,
aseve Rvinis kritikosebis mosazrebebs maTTvis sasurveli brendis
180
mosaZebnad. momxmarebelTa preferenciebis mravalferovneba iqneba garanti
imisa, rom mcire da saSualo Rvinis mwarmoeblebi ganagrZoben arsebobas.
amasTan momxmareblebi aqtiurad gamoiyeneben internets, raTa amoarCion
SedarebiT mcire Rvinis sawarmoebi mTeli msoflios masStabiT da ipovon am
produqciis distributorebi sakuTar qveyanaSi, rac qarTul firmebs aZlevs
Sanss, daimkvidron stabiluri niSa am bazarze.

2007 wlis maisSi saqarTveloSi Camosuli turistebis marketinguli

kvleviT, romelic Caatara BCG Research-ma saqarTvelos turizmis
departamentis dakveTiT, dadginda, rom: saqarTveloSi Camosul turistTa
mxolod 5,6% aris dainteresebuli Rvinis turizmiT. es simcire
SesaZlebelia Sesabamisi infrastruqturis ararsebobiT iyos gamowveuli.
Tumca, Cvenda saamayod, isic unda aRiniSnos, rom turistebis mTavari
SenaZeni qveyanaSi yofnisas Rvinoa. am mxriv turisti qalebi mamakacebs ar
Camouvardebian _ Rvino SeiZina stumrad myofi qalebis 36,4%-ma da mamakacebis
37,7%-ma. magram arc is unda davmaloT, rom saqarTvelodan 33,6%-s
aramaterialuri STabeWdilebebis garda, materialuri (suveniri) araferi
wauRia. amave gamokiTxvam cxadyo, rom saqarTveloSi Camosvlis Sesaxeb
gadawyvetilebis miRebis procesSi yvelaze did rols ori ,,subieqturi”
faqtori TamaSobs: axloblebis rCeva da qveyanaSi ukve yofnis gamocdileba.
turistuli saagentos mier vizitis organizeba naklebad aris aprobirebuli.
,,obieqturi faqtorebidan~ gamosarCevia samsaxurebrivi aucilebloba.

saqarTveloSi stumrad myofi turistebi pirobiTad or samizne jgufad

daiyvnen: saqmiani da arasaqmiani (dasvenebis da monaxulebis mizniT) vizitiT
Camosulebad. Sedegad, gamovlinda, rom:

1. axloblebis rCeva arasaqmiani vizitiT Camosuli yoveli meore

respodentisTvis gaxda saqarTveloSi Camosvlis mastimulirebeli;
2. saqmiani vizitiT Camosuli respodentis 32,1%-is arCevani qveyanaSi
adre namyofobam ganapiroba, rac imas niSnavs, rom yoveli mesame
saqmiani vizitiT myofi respodenti saqarTveloSi, sul mcire, meored
Camovida.

zemoTaRniSnulidan gamomdinare, naTlad Cans, rom turistebis

umravlesoba saqarTvelodan STabeWdilebebiT datvirTuli midis da maT
xelmeore vizitsac es ganapirobebs. statistika gviCvenebs, rom turistTa
71% darwmunebulia, rom isev Camova, 26%-s ki amis imedi aqvs. gamokiTxulebis
keTilganwyobis dasturia isic, rom isini aseTive enTuziazmiT axloblebsac
urCeven saqarTveloSi Camosvlas. sainteresoa, Tu ra axdens aseT Zlier
STabeWdilebas turistze? turistebs is xiblavs, rac CvenTvis sruliad
SeumCnevelia Cveni mentalitetidan gamomdinare: qarTuli
stumarTmoyvareoba, buneba da qarTuli kultura, romelic respodentebis
mier dasaxelebulma calkeulma komponentma Seadgina: istoria, arqiteqtura,
folklori da a.S. aRsaniSnavia, rom mxolod bunebrivi resursebiT da
stumarTmoyvareobiT iolad ver gavalT. aucilebelia, saerTaSoriso

181
mdgradi turizmis uzarmazari industriis yvela dargSi gvyavdnen
profesionalebi, raTa gavyidoT turistuli produqti da ara saqarTvelos
kulturuli memkvidreoba, tradiciebi, SeviZinoT megobrebi, romlebic
SemdgomSi saqarTvelos Tayvanismcemlebi iqnebian da ara ubralod
momxmareblebi, romlebic saqarTvelodan wasulni, STabeWdilebebTan erTad
ukmayofilebas gamoTqvamen fasebisa da servisis gamo.

rogorc aRiniSna, saqarTveloSi turistebi Camodian axloblebis

rCeviT, an saqmiani vizitiT. magram realurad saqarTvelos Sesaxeb
msoflioSi Zalian cotam Tu icis. meti turistis mosazidad ki saWiroa:
qveynis swori reklamireba da promouSeni, Semdeg ki ukeTesi turistuli
infrastruqturis Seqmna. Zalian xSirad turistTa is kategoria, romelic
saqarTveloSi rekreacia-gajansaRebis mizniT Camodis, arsebuli situaciiT
gamowveuli ukmayofileba uqarwyldebaT Cvens samSobloSi nanaxi kulturiT,
Tvalwarmtaci bunebiT, qarTvelTa stumarTmoyvareobiTa da Seudarebeli
folkloris wyalobiT.

imisaTvis, rom saqarTveloSi Rvinis turizmi ganviTardes, qarTulma

Rvinis mwarmoeblebma saWiroa moipovon myari poziciebi saerTaSoriso
bazarze da konkurencia gauwion dargis aRiarebul liderebs. upirveles
yovlisa, saWiroa TviTon qveynis Sida samewarmeo garemos gamosworeba,
romelic unda iqces saerTaSoriso bazarze Setevis ganxorcielebis saimedo
placdarmad. amgvari safuZvlis gareSe verc erTi kompania ver miaRwevs
warmatebas, raoden srulyofili strategia hqondes SemuSavebuli
saerTaSoriso bazarze gasvlisas. aRsaniSnavia, rom TviTon globalizaciis
procesi sul ufro da ufro aZlierebs qveyanaSi bazrebis mniSvnelobas.
amitom rogorc saxelmwifosTvis, iseve dargSi moqmedi yoveli kompaniisTvis
upirvelesi strategiuli amocanaa, uzrunvelyos qveynis SigniT dargis
ayvavebisaTvis saWiro pirobebi. xolo meoradi amocanaa is, Tu rogor unda
gavidnen firmebi saerTaSoriso bazarze. amasTan, mniSvnelovania,
Camoyalibdes Tanamedrove samecniero-kvleviTi bazebi, romlebic
uzrunvelyofen dargs mniSvnelovani siaxleebiT.

gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces kadrebis profesiuli

ganaTlebis sakiTxs, romelic unda iyos viwrod specializebuli da
Sesabamisi swavlebis kursis gavlis Semdeg garantirebuli iyos Rvinis
warmoebis seqtorSi dasaqmeba. amisaTvis saWiroa msoflio donis
saswavleblebi, romlebic uzrunvelyofs maRalkvalificiuri Rvinis
teqnologebis momzadebas. miuxedavad imisa, rom saqarTveloSi arsebobs am
profilis specialobebi agrarul universitetSi, swavlebis done
mniSvnelovnad CamorCeba msoflio standartebs. amasTan saWiroa Seiqmnas
Rvinisa da vazis specializebuli instituti, romelic moamzadebs
maRalkvalificiur kadrebs Rvinis seqtorisaTvis. aseve saWiroa, daixvewos
kadrebis ayvanis procesi. Tu warmatebul studentebs garantirebuli eqnebaT
qveynis mwarmoebel kompaniebSi dasaqmeba, gaizrdeba am tipis saswavlebliT
niWieri axalgazrdobis daintereseba da mTlianad seqtorSi perspeqtiuli

182
kadrebis koncentracia, romelic saerTaSoriso bazarze warmatebis
aucilebeli pirobaa. amgvari investiciebis gareSe qarTuli kompaniebis
warmateba ararealuria, ramdenadac Tanamedrove konkurentunarianobis
Teoria mWidrodaa dakavSirebuli investiciebisa da inovaciebis TeoriasTan.
saWiroa Tanmdevi dargebis gaZliereba, rom qarTuli Rvinis klasterma
daikavos msoflioSi wamyvani poziciebi. yuradReba gadatanili unda iqnes
ara mxolod Rvinis qarxnebze, aramed mTlianad Rvinis warmoebasTan
dakavSirebul farTo procesebze. am mxriv, aRsaniSnavia RirebulebaTa
jaWvis analizis gamoyeneba, rom warmoebis calkeuli stadiidan miRebuli
iqnes maqsimaluri Rirebuleba. pirvel etapze saWiroa efeqturi RonisZiebis
ganxorcieleba kerZo mevenaxeebisaTvis, romlebic meRvineebis ZiriTadi
momwodeblebi arian: Sesabamisi treiningebisa da konsultaciebis Catareba,
aseve maTi aRWurva Tanamedrove aparaturiTa da teqnologiiT, aseve vazis
sasuqiTa da qimikatebiT momarageba. Semdgom etapze ukve SeiZleba iseTi
Tanmdevi dargebis ganviTarebaze fiqri, rogoricaa: Rvinis mwarmoebeli
teqnikis warmoeba, sasuqebis mwarmoebeli teqnologiis farTo danergva.
pirvel etapze sasargebloa kooperacia ucxour kompaniebTan, romlebic
mocemul dargSi moRvaweoben.

miuxedavad imisa, rom Rvino yovelTvis warmoadgenda qarTveli kacis

siamayis obieqts da saqarTvelo yovelTvis gamoirCeoda erT sul mosaxleze
Rvinis moxmarebis maRali maCvenebliT, qveyanaSi moTxovnis pirobebi ar aris
iseTi idealuri, rogorc erTi SexedviT Cans. upirveles yovlisa, unda
aRvniSnoT gemovnebis sxvaoba qarTvel da dasavlel momxmarebels Soris.
qarTveli kaci qarxnul Rvinos yovelTvis meorexarisxovnad aRiqvamda
saojaxo pirobebSi damzadebul RvinosTan SedarebiT. garda amisa, qarTveli
momxmarebeli did mniSvnelobas aniWebs Rvinis siwmindes da naklebad mis
aromats, negatiurad ganixilavs RvinoSi damxmare Rvinoproduqtebis Serevas,
rasac didad afaseben dasavleTSi. didi mniSvneloba aqvs ekonomikuri
saSualebis dones. saqarTveloSi umravlesobas ar aqvs saSualeba iyidos
boTlis Rvino, Sesabamisad saqarTveloSi warmoebuli 50 milioni boTli
Rvinidan 40 milioni eqsportze gadis, aqedan gamomdinare, ar arsebobs am
produqciis saTanado reklama, CvenSi arsebuli kompaniebi ver naxuloben
saTanado mogebas boTlis Rvinis gayidviT. erT-erTi qmediTi RonisZieba
mTavrobis mxridan iqneba kustaruli meTodiT damzadebuli RviniT vaWroba
restornebSi. es RonisZieba iqneba momxmarebelTa gemovnebis mizanmimarTuli
biZgi saerTaSoriso samomxmareblo teqnologiebTan dasaaxloeblad.

qarTuli Rvinis saerTaSoriso eqspansia unda ganxorcieldes qarTuli

yurZnis jiSebis farTo ,,promouSenis” paralelurad. yuradReba unda
gamaxvildes qarTuli Rvinis warmoebis unikalur da ZvelTaZvel
tradiciebze, xazi gaesvas saqarTvelos rogor vazis samSoblos, faqts.
amasTan, efeqti didi iqneba, Tu qarTuli Rvinis miwodeba ganxorcieldeba
qarTuli kulturis miwodebis paralelurad. qarTuli Rvino unda aRZravdes
ZvelisZveli qarTuli kulturis asociacias rigiTi evropelis TvalSi.
praqtikulad sufraze dadebuli yoveli qarTuli boTli unda qmnides
183
unikalur mikro-eTnosur garemos, TiTqos meinaxeebs Tanaziars xdis Zvel
da wminda saidumloebasTan.

saqarTvelos didi potenciali gaaCnia imisa, rom TviTon ganaviTaros

turizmi; saqarTveloSi turizmis ganviTarebas mto-s generaluri mdivnis
franCesko franjialis sityvebma ,,saqarTvelo ganwirulia turizmisaTvis”
Cven imedi Cagvisaxa, rom mova dro da saqarTveloSi aramarto Rvinis
turizmis, aramed mTlianad turizmis aRorZinebis xana dadgeba.

saqarTvelos Rvinis turebi

saqarTveloSi turistebs ar eZlevaT saSualeba miiRon sruli

informacia turebTan dakavSirebiT. turistul saagentoebs ar gaaCniaT
sruli sainformacio momsaxurebis paketi, kerZod ar aris gamarTuli veb
saitebi, rac gamoixateba informaciis simwiriT an saerTod misi ararsebobiT,
xolo arsebuli informaciis miReba SesaZlebelia mxolod inglisur enaze.
saqarTveloSi ar arsebobs “Tourist-Planner”-ebi, romlebic turistebs
turebis arCevis saSualebas miscems. ar xdeba reklamireba turistuli
produqtebis da turebis saerTaSoriso bazrebze, rac dakavSirebulia did
xarjebTan da am etapze turoperatorebs am Tanxebis gaReba ar uRirT. aseve
mcirea saxelwifos mxardaWera am mimarTulebiT. problemur sakiTxs
ganekuTvneba dabalfasiani ganTavsebis sastumroebi, romlebic nawilobriv
aferxebs turistuli industriis zrdas TbilisSi. momsaxurebis xarisxi
sxvadasxva obieqtebSi dabalia, aRniSnuls emateba enobrivi barieri da
komunikaciis sirTulec, vizitorebs problemas uqmnis quCebSi laTinuri
abrebis ararseboba. am mizezebis gamo maTi damoukideblad gadaadgileba
praqtikulad SeuZlebelia. aseve mcirea sainformacio centrebis raodenoba.
vizitorebs uWirT ruqebis, broSurebis turistuli marSrutebis Sesaxeb
informaciis moZieba. xolo rac Seexeba arsebul Rvinis turebs, turistebs
eZlevaT arCevanis gakeTebis saSualeba.

Cven mier moZiebuli masalebidan mxolod turistul saagento

interturs hqonda veb saitze ganTavsebuli Rvinis turi.

inter turis Rvinis turi

xangrZlivoba 7 dRe

fasi – 700 aSS $-dan

1–li dRe - daxvedra aeroportSi, transferi da sastumroSi miyvana.

me-2 dRe- viziti kaxeTis regionSi. didi qarTveli mwerlis da sazogado
moRvawis al. WavWavaZis rezidenciis da me-19 saukunis Rvinis marnis
daTvaliereba (winandali); TelavSi _ erekle II saxl-muzeumis da
iyalTos akademiis daTvaliereba. daswreba kaxelebis tradiciul
rTvelSi da kaxuri samzareulos gasinjva. RamisTeva kaxeTSi.
me-3 dRe- Telavis Rvinis marnebis daTvaliereba da Rvinis dagemovneba. viziti
alaverdis monasterSi, badagonis Rvinis qarxanaSi, gremis monasterSi,

184
 yvarelis Rvinis qarxanaSi, nekresis monasterSi da kldeSi amokveTil
Rvinis maranSi. kaxuris samzareulos gasinjva da RamisTeva TelavSi.
me-4 dRe - gurjaanis Rvinis qarxnebis daTvaliereba da Rvinis dagemovneba.

daviT garejis samonastro kompleqsis monaxuleba da dabruneba TbilisSi.

me-5 dRe - viziti dasavleT saqarTveloSi, ufliscixe – uZvelesi kldeSi

nakveTi qalaqi, viziti quTaisSi _ daTvaliereba istoriul-
arqiteqturuli kompleqsis gelaTis, saTaflias mRvimis da koniakis
qarxnis - “varcixe”.saRamos tradiciuli adgilobrivi samzareulos
gasinjva. RamisTeva quTaisSi

me-6 dRe- viziti raWaSi – nikorwmindis eklesiis daTvaliereba, Rvino

“xvanWkaris” dagemovneba. TbilisSi dabruneba, saRamos vaxSami
tradiciul qarTul restoranSi

me-7 dRe- transferi aeroportSi.

Teliani velis Rvinis turi

saqarTveloSi Rvinis turebs gvTavazoben aseve Rvinis qarxnebi, kerZod

aRsaniSnavia kompania “Teliani velis” mier warmodgenili Rvinis turi.

TelavSi mdebareobs Rvinis qarxana, romelmac 2005 wlis 10 seqtemberidan

daiwyo funqcionireba qarTuli meRvineobisa da saerTaSoriso Rvinis
turizmis specifikis gaTvaliswinebiT. is aRWurvilia muxis kasrebiT,
Tanamedrove italiuri Camosasxmeli da samacivre danadgarebiT, ase rom,
nebismier stumars saSualeba eZleva, Tvali adevnos Rvinis damzadebas.

aqve aris kasrebis mwarmoebeli kompania, laboratoria. Rvinis turebis

moyvarulTa mosazidad kompaniam qarxnis mimdebare teritoriaze aaSena
mcire zomis ”gest hauzis” tipis sastumro. romelic gaTvlilia swored
ucxoeli turistebis miRebasa da maTTvis Rvinis turebis mowyobaze.

”Teliani gest hauzi”-s stumrebi Rvinis warmoebis yvela etapis

Tanamonawileebi xdebian.

rac Seexeba Tavad sastumros: sastumro itevs 16 stumars, sul 8 nomeria,

maTgan _ 2 luqsi. sastumros aqvs erTjeradi kveba. interieri ki marTlac
originaluradaa mofiqrebuli: nomrebi im ferebSia SeRebili, romel
Rvinosac ”Teliani veli” awarmoebs. nomrebs saxelebic Sesabamisi hqviaT.
SegiZliaT airCioT _ ”xvanWkaraSi” gaaTioT Rame, Tu ”TelSi”. sastumroSi
moxvedris msurvelma winaswar unda dajavSnos nomeri. fasebi 80-dan 170
laramdea.

”Teliani gest hauzis” Rvinis turi gulisxmobs: venaxebis, sawarmos

daTvalierebas, Rvinis Camosxmis procesze daswrebas, dagemovnebasa da
qarTuli Rvinis istoriis mosmenas. turi aseve gvTavazobs rTvelSi
185
monawileobas 15 seqtembridan oqtombris bolomde. sawarmoSi aris Rvinis
maRaziac.

evropis lideri qveynebis Rvinis warmoeba (italia, safrangeTi, espaneTi)

xasiaTdeba msgavsi ganviTarebiT da erTnairi midgomebiT. es exeba am
qveynebis Rvinis turebs. saqarTveloSi arsebuli Rvinis turebi,
konkretulad ki turistuli saagentos ”en turisa” da ss ”Teliani velis”
Rvinis turis magaliTebi mTlianad gansxvavebulia.

rogorc ukve aRvniSneT, saqarTvelos aqvs didi potenciali Rvinis

turizmis ganviTarebisa, Tumca arsebobs mravali xelSemSleli faqtori,
rogoricaa: informaciis simcire Rvinis turebTan dakavSirebiT,
momsaxurebis dabali done, cudi infrastruqtura da mravali sxva. am
problemebis gadaWra erToblivi ZalebiT xels Seuwyobs aramxolod am
dargis, aramed mTlianad turizmis industriisa da qveynis ekonomikur
winsvlas.

gidis roli Rvinis turizmSi ar scildeba zogadad gidisadmi wayenebul

moTxovnebs, romlebic moiTxovs Rvinis warmoebis, vazis gaSenebis,
mevenaxeobisa da RvinosTan dakavSirebuli faqtebis, istoriis,
sayofacxovrebo kulturis codnas. gidma kargad unda icodes RvinosTan
dakavSirebuli sayofacxovrebo kultura, maT Soris sadRegrZeloebi, maTi
mniSvneloba da Taviseburebebi, gids unda SeeZlos Rvinis damzadebis
teqnologiis gadmocema, rogorc sawarmoSi, ise glexis ojaxis pirobebSi.
mas unda SeeZlos komentireba RvinosTan dakavSirebuli ritualebisa da wes-
Cveulebebis. gidma unda icodes CurCxelis, TaTaris, badagis damzadebis
teqnologia da SeeZlos misi popularulad gadacema turistebisaTvis.

ღვინის დაგემოვნება.

პრაქტიკული ნაწილი: ღვინის დაგემოვნება უნდა შევისწავლოთ ბაკურ სულაკაურის

გამომცემლობის მიერ 2014 წელს გამოცემული წიგნიდან «პრაქტიკული კურსი. ღვინის
დაგემოვნება». წიგნის ავტორი ჟურნალის Observer ღვინის განყოფილების კორესპონდენტი და
სარეკომენდაციო საიტის www.thewinegang.com ხუთი წევრიდან ერთ-ერთი, დეივიდ უილიამსია. ის
ასევე ჟურნალის The World of Fine Wine რედაქტორის თანაშემწეც გახლავთ და ისიც უნდა
აღინიშნოს, რომ ღვინის შესახებ უკვე თხუთმეტი წელია წერს. «A little course in... Wine Tasting»
ბრიტანულმა გამომცემლობამ Dorling Kindersley Limited გასულ წელს გამოსცა. ქართული გამოცემა
მისგან იმით განსხვავდება, რომ მას დაემატა ნაწილი ქართული ღვინის შესახებ, რომლის ავტორი
არის ღვინის კლუბის პრეზიდენტი და ღვინის კრიტიკოსი, მალხაზ ხარბედია. იგი ასევე ამ წიგნის
მთავარი რედაქტორია.

sakontrolo kiTxvebi:

1. meRvineobis istoria msofliosa da saqarTveloSi

2. evropis meRvineobis centrebi
3. CamoTvaleT Rvinis mwarmoebeli qveynebis top-aTeuli
4. CamoTvaleT Rvinis momxmarebeli qveynebis top-aTeuli
186
 5. daaxasiaTeT italiis Rvinis turebi
6. daaxasiaTeT safrangeTis Rvinis turebi
7. daaxasiaTeT espaneTis Rvinis turebi
8. Rvinis turebi saqarTveloSi
9. Teliani velis Rvinis turebi

davaleba: dawereT ori esse: “erTdRiani Rvinis turis sanimuSo programa”.

internet gverdebi da savarjiSoebi:

1. www.naturetravel.ge/g/?page_id=447
2. http://winetours.ge/
3. http://geovector.ge/shida-turebi/gvinis-turebi/
4. http://vinoge.com/Rvinis-turizmi

kiTxvebidadiskusiaTemaze: ra unda icodes gidma Rvinis turis,

aneqskursiisCatarebisas.

damxmare literatura:

1. malxaz xarbedia, “qarTuli Rvinis gzamkvlevi”, Tbilisi 2012

2. eleqtronuli wigni: Wine Tourism Around the World. 2000 [CamotvirTe veb-
gverdidan: http://www.megaupload.com/?c=premium&l=1]

187
 Tavi 13. სასკოლო ექსკურსიების ჩატარების თავისებურებანი
1. eqskursiebis mniSvneloba saswavlo procesSi
diskusia skolaSi saganmanaTleblo procesis organizaciis formebis problemis
garSemo ar cxreba da pedagogiuri mecnierebisaTvis mudmivad aqtualuria. es
SemTxveviTi ar aris, radgan pedagogiur mecnierebaSi iseTi terminis zusti
ganmarteba, rogoricaa "saswavlo procesis organizaciis forma" ar aris
dadgenili, rac iZleva interpretaciis saSualebas. skolaSi swavlebis konkretuli
formebia: gakveTili, praqtikuli mecadineoba, seminari, saswavlo eqskursia,
samuzeumo gakveTili, individualuri da jgufuri konsultaciebi, swavlebis
klasgareSe formebi, saSinao davaleba. Tanamedrove skolaSi farTod gamoiyeneba
swavlebis organizebis sxvadasxva organizaciuli forma. maTi klasifikacia
SesaZlebelia gansxvavebuli kriteriumebiT: magaliTad, swavlis procesSi monawile
moswavleTa raodenobis mixedviT ansxvaveben jgufur da individualur swavlebis
formebs. swavlebis adgilis mixedviT ki, saskolo da klasgareSe formebs. pirveli
maTgani ZiriTadad Semoifargleba skolis gakveTilebiT, laboratoriuli da
praqtikuli mecadineobebiT, xolo meore - saSinao davalebebiT, eqskursiebiT da
a.S. Tu am principiT vixelmZRvanelebT, maSin gamodis, rom eqskursia aris swavlebis
erTerTi forma. tradiciulad, eqskursia miekuTvneba saswavlo procesis damxmare
formas da is saswavlo masalis, gakveTilis srulyofilad SeTvisebis mizniT
gamoiyeneba. am SemTxvevaSi, eqskursia miCneul unda iqnas swavlebis iseT formad,
roca moswavleebi codnas iZenen Sesaswavl obieqtze uSualo dakvirvebis gziT,
(buneba, mcenareebi, istoriuli Zeglebi da sxv.) da maTi pirdapiri SeswavliT.
sabunebismetyvelo eqskursiebi moswavleebs sTavazobs realuri obieqtebis da
movlenebis Seswavlas bunebriv garemoSi. bunebis srulyofilad aRqma da Seswavla
SeuZlebelia pirdapiri kontaqtis gareSe. amitom, swavlebas bunebaSi da
eqskursiebs bunebaSi mniSvnelovani adgili uWiravs skolis cxovrebaSi.
Sesabamisad, maswavleblis momzadeba eqskursiis Casatareblad saswavlo procesis
organuli nawilia. eqskursia unda gamomdinareobdes gakveTilis Temidan da
organulad unda erwymodes mas. eqskursia - igive gakveTilia skolis kedlebs gareT,
is aris saswavlo kursis nawili da ara SemTxveviTi, an epizoduri movlena. amitom,
skolis damokidebuleba eqskursiisadmi unda iyos igive, rac gakveTilebisadmi.
eqskursiis grafiki SeTanxmebuli da gaTvaliswinebuli unda iyos saswavlo gegmaSi.
2. skolis eqskursiebis organizacia sazRvargareT da qarTuli sinamdvile
umravles qveynebSi skolis eqskursiebs aregulirebs qveynis masStabis samTavrobo
dadgenilebebi, Tumca, federaluri mowyobis qveynebSi adgilobrivi Statebi, miwebi
da msxvili qalaqebi SeimuSaveben aseT kanonqvemdebare aqtebs. amis SesaniSnavi
magaliaTia qalaq niu iorkis mmarTvelobis ganaTlebis departamentis 2011 wlis
18 agvistos damtkicebuli specialuri regulacia # A-670, romelSic zedmiwevniT
zustadaa gawerili aqtivobebi eqskursiis / mogzaurobis dasagegmad:
1. yvela saskolo eqskursia winaswar unda damtkicdes direqtoris mier. gasvlebi,
romelTa organizeba xdeba specialuri programebis farglebSi (mag., klubebi) aseve,
iTvleba saskolo mogzaurobad, amitom, winaswar unda iyos damtkicebuli igive
direqtoris mier.
2. saerTaSoriso mogzaurobebi winaswar unda iqnas damtkicebuli inspeqtoris mier.
mogzaurobis damtkicebamde, man unda Seamowmos arsebobs Tu ara samogzauro
qveynis Sesaxeb raime gafrTxileba an rCeva qveynis/qveynebisaTvis, sadac moswavleebi
miemgzavrebian. (ixileT www.cdc.gov; www.travel.state.gov.) Tu aseTi arsebobs
inspeqtori valdebulia gaiTvaliswinos rCevebi da gafrTxilebebi, mogzaurobis
Sesaxeb gadawyvetilebis miRebamde.
3. mogzaurobis gegma unda momzaddes da igi unda Seinaxos skolam sakuTar arqivSi.
gegmaSi unda iqnas miTiTebuli yvela saxis informacia: moswavleebis, RamisTevis
adgilebis, xelmZRvanelebis da gamgzavrebisa da dabrunebis detalebis Sesaxeb,
aseve satransporto da gadamzidavi saSualebebisa da dazRvevis Sesaxeb.
4. skolis direqtori/an mis mier daniSnuli piri valdebulia uzrunvelyos yvela
moswavlisa da saerTaSoriso mogzaurobaSi monawileTa da wevrebis saTanado

188
dokumentacia (magaliTad, pasporti) mgzavrobisaTvis, qveynis / an qveynebis nusxa,
romelsac ewvivian SeerTebul StatebSi dabrunebamde.
5. skolis direqtori/an mis mier daniSnuli piri valdebulia uzrunvelyos, rom
sul cota erT TanamSromels mainc qondes telefoni skolasTan uwyveti
kavSirisaTvis saerTaSoriso mogzaurobis ganmavlobaSi.
6. specialuri saganmanaTleblo programis (mag. inkluziuri) moswavleebi unda iqnan
uzrunvelyofili saTanado transportiT da Sesaferisi sacxovrebeli pirobebiT.
7. samogzauro gegma unda moicavdes fors-maJorul situaciebis SemTxvevaSi
mogzaurobis dagegmvas. zrdasrulma zedamxedvelebma pirveladi samedicino
daxmarebis saSualebebiT unda imogzauron sagangebo situaciebisaTvis telefonis
nomrebi momsaxurebis sferoSi.
8. mogzaurobis dagegmvisas TanamSromlebma unda daazuston aqvs Tu ara mTavrobas
gaTvaliswinebuli SeRavaTebi, an specialuri ganakveTebi xelmisawvdom
sacxovrebelze, satransporto saSualebebze da sxva. saswavlo dawesebulebebi
Tavisufldeba sagadasaxado
mosakreblebisagan. xelmZRvanelma Tan unda iqonios gaTavisuflebis
damadasturebeli sabuTi.
9. mogzaurobis dawyebamde gegmaSi Sesuli sacurao adgilebis CarTvis
SemTxvevaSi jgufi unda iyos uzrunvelyofili morige maSveliT, an es movaleoba
unda Seasrulos specialuri momzadebis mqone personalma. banaoba ar aris
nebadarTuli morige maSvelis gareSe.
10. sadResaswaulo dReebSi mowyobili mogzaurobisTvis skolebi valdebulni
arian ganaxorcielon mgzavrobis xarjebi specialurad am mizniT Seqmnili
fondidan. [1]
germaniis federaciuli respublikis ganaTlebis, mecnierebis,
axalgazrdobisa da kulturis saministros administraciuli debuleba -
„saxelmZRvanelo skolis eqskursiebisTvis“ miRebulia 2005 wlis 4 noembers, bolo
cvlileba masSi Setanilia 2007 wlis 2 oqtombers (9211-51 406/30). es aris erTerTi
yvelaze srulyofili dokumenti, romelic SeiZleba samagaliTo iyos im
qveynebisTvis, romlebsac jer kidev ar gaaCniaT am sferoSi mowesrigebuli
kanonmdebloba. debuleba Sedgeba 16 muxlisagan: 1. zogadi informacia; 2. saskolo
eqskursiis xangrZlivoba; 3. saskolo eqskursiebis dagegmva da Catareba;
4.xelmZRvaneloba da zedamxedveloba; 5. monawileoba; 6. moswavleebis CarTuloba
saskolo eqskursiebis dagegmvasa da momzadebaSi; 7. mSobelTa CarTuloba;
8.saskolo eqskursiebis damtkiceba; 9. xelSekrulebebi; 10. satransporto
saSualebebis gamoyeneba; 11. curva da banaoba; 12. RonisZiebebi sportuli
datvirTviT; 13. pirveli daxmareba, ubeduri SemTxvevebi; 14. dazRvevevebi avariisa
da ubeduri SemTxvevebisaTvis; 15. pasuxismgebloba; 16. debulebis ZalaSi Sesvla.
[2]
mxolod es mokle CamonaTvalic ki sakmarisia imis mtkicebulebad, Tu rogori
gulisyuriT da zedmiwevniT gamarTulad aqvT Seswavlili da Sedgenili
saxelmwifos uflebamosili organos (am SemTxvevaSi germaniis federaciuli
respublikis ganaTlebis, mecnierebis, axalgazrdobisa da kulturis saministros)
debuleba - „saxelmZRvanelo skolis eqskursiebisTvis“, romelic savaldebuloa
qveynis yvela tipis skolebisaTvis.
SesaZlebelia sainteresoc ki iyos is garemoeba, rom es statia daiwera
saqarTvelos mier damoukideblobis mopovebidan 25 wlis Semdeg da qveyanas jer
kidev ar gaaCnia saskolo eqskursiis momwesrigebeli kanonqvemdebare aqti. rogorc
saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministrom Cems mier dasmul SekiTxvaze,
Tu ra sakanondeblo aqtebi aregulireben skolis eqskursiebs, ganmarta, rom
„saqarTvelos zogadi administraciuli kodeqsis me-10, 28-e, 37-e, me-40 muxlebis
Sesabamisad gacnobebT, rom skola, rogorc sajaro samarTlis iuridiuli piri,
saswavlo procesis ganmavlobaSi, garkveuli periodulobiT, organizebas Tavad
uwevs saskolo eqskursiebs. aRniSnuli saganmanaTleblo aqtivoba xorcieldeba
Sesabamisi Sida saskolo regulaciebis safuZvelze. aseve, skola Tavad SeimuSavebs
moswavleTa eqskursiebSi monawileobis Sesaxeb mSobelTa Tanxmobis formebs da
sxva Sesabamis dokumentacias“. [werili nomriT: MES 1 17 01273542, gacemuli18/10/2017,
189
inaxeba CemTan]. vfiqrob, msoflios umravles qveyanaSi skola gaxlavT swored
sajaro samarTlis iuridiuli piri, magram es ar uSlis xels CvenTvis misabaZ
qveynebs imaSi, rom saxelmwifos doneze gansazRvron regulaciebi. amiT skolis
damoukidebloba ki ar knindeba, aramed aseTi regulaciebiT zrunaven saswavlo
procesis mowesrigebaze da qveynis masStabiT daregulirebaze. minda davadasturo
Cemi pativiscema ganaTlebisa da mecnierebis saministros mimarT, romelic
yuradRebiT moekida Cems SekiTxvas da kanoniT gansazRvrul vadaSi momwera
realuri mdgomareobis amsaxveli pasuxi, magram am pasuxma kidev ufro damarwmuna
imaSi, rom Cvens qveyanasac unda gaaCndes aSS-is, evrokavSiris qveynebis msgavsi
regulaciebi, romlebic iZlevian uaRresad saWiro da safuZvlian direqtivebs.
qvemoT moyvanilia mxolod nawili germanuli debulebebisa, romlebic miviCnie
sanimuSod da samagaliTod:
• saswavlo miznebiT organizebuli saklaso eqskursiebi da
mogzaurobebi ganixileba, rogorc mniSvnelovani nawili saskolo ganaTlebisa da
swavlebis procesisa, [aqac da qvemoT xazi Cemia n.k.] miuxedavad moswavleTa
genderuli kuTvnilebisa da fizikuri mdgomareobisa, is unda pasuxobdes yvela
moswavlis mzadyofnas Tanaarsebobaze da urTierTgagebaze. gansakuTrebiT
mniSvnelovania moswavleTa mzadyofna daxmarebisaTvis, pasuxismgeblobis grZnoba
da tolerantoba. eqkursiam unda gamoumuSaos moswavles warmoqmnili konfliqtebis
gadaWris unari, xeli Seuwyos moswavleTa socialur Tanaarsebobas. skolis gareT
swavlis adgilebis daTvalierebam saSualebas misces maT hqondeT sakuTari xedva
saeqskursio obieqtebze.
• germaniis federaciul respublikaSi saskolo eqskursiis xangrZlivoba
unda ganisazRvros maqsimum erTi saswavlo dRis odenobiT. xolo saskolo
mogzaurobebi dawyebiTi klasebisaTvis klasebi unda iyos maqsimum sami
kalendaruli dRe, maRali klasebisaTvis ki mogzauriba SesaZlebelia
ganxorcieldes maqsimum 5 kalendaruli dRis ganmavlobaSi.
• gansakuTrebiT mniSvnelovania saganmanaTleblo an saorganizacio
mizezebis gamo sportze fokusirebuli mogzaurobebi. maTi organizeba
SesaZlebelia mSoblebTan SeTanxmebiT, rogorc erTdRiani, aseve xangrZlivi
mgzavrobiT.
• saskolo eqskursiebis didi nawili ra Tqma unda tardeba germaniaSi.
garda gamarTlebuli gamonaklisi SemTxvevebisa. sazRvargareT gasvla
SesaZlebelia maSin, Tu klasi miemgzavreba partniorobis programis farglebSi,
mezobel regionebs Soris TanamSromlobiT gaTvaliswinebul RonisZiebebSi,
specialur sportul SejibrebebSi monawileobis misaRebad, an, magaliTad
saTxilamuro saswavlo kursis gavlis mizniT. Tumca, aqac dadgenilia maqsimumi -
10 kalendaruli dRe.
• skolebi skolamdeli eqskursiebis Catarebis principebs TviTon adgenen
(saskolo eqskursiebis koncefcia). § 40, muxli 6-iT dadgenili wesebis mixedviT.
• yvela saskolo eqskursiis Catarebisas ganuxrelad unda dacul iqnas
es principebi.
• skolam eqskursiebi unda dagegmos da ganaxorcielos ekonomikuri da
mdgradi ganviTarebis principebis gaTvaliswinebiT.
• SesaZlebelia finansuri mxardaWerac saxelmwifos mxridan amis
aucileblobis dasabuTebis SemTxvevaSi.
• eqskursiebisTvis RamisTevis adgilebis arCevisas upiratesoba unda
mieniWoT axalgazrdul turbazebs. (germanulenovan qveynebSi arsebobs e.w.
Jugendherberge - axalgazrduli turbaza, romelic aRWurvilia saswavlo oTxebiT
da specialuri inventariT gakveTilebisa da seminarebis Casatareblad. rac
gansakuTrebiT mniSvnelovania, am dawesebulebebSi fasebi 2-3 jer iafia, vidre
sastumroebSi. n.k.); upriani iqneba Tu Cveni qveyanac izrunebs axalgazrduli
banakebisa da turbazebis arsebobaze.
• gadamzidvelis SerCevisas gaTvaliswinebul unda iqnas usafrTxoebis
moTxovnebTan Sesabamisoba.

190
 • kviraobiT, an religiuri dResaswaulebis dReebSi mogzaurobisas,
moswavleebs unda mieceT SesaZlebloba monawileoba miiRon religiur
dResaswaulebSi.
• saskolo mogzaurobis marTva da masze zedamxedveloba unda daekisros
skolis maswavlebels. pasuxismgebel TanamSromels, an direqtors SeuZlia
Secvalos maswavlebeli im SemTxvevaSi, Tu mas ar SeuZlia eqskursiaze
moswavleebis Tanxleba. sameTvalyureo sabWos amocanebiT dakisrebuli piri
valdebulia werilobiT acnobos Tanxmoba.
• avariebis Tavidan asacileblad kargi Sedegi moaqvs aqtiur, uwyvet
zedamxedvelobas. safrTxe izrdeba, roca eqskursiebi atareben sportuli
RonisZiebis xasiaTs. rogoricaa, magaliTad, veloturebi, sacurao Sejibrebebi,
zamTris sportuli RonisZiebebi, laSqrobebi. aseT SemTxvevebSi zedamxedveloba
gaZlierebul unda iqnas da rac mTavaria, didi mniSvneloba eniWeba zedamxedvelTa
kvalifikacias.
• pedagogebi da sxva Tanmxlebi personali imave saxlebSi unda iyvnen
ganTavsebulni, sadac moswavleebi rCebian RamisTeviT.
• mSobelTa monawileoba, rogorc wesi, winaswar, mogzaurobamde
ramdenime dRiT adre ewyoba mSobelTa Sexvedra, romelzec ganixilaven dagegmili
saskolo RonisZiebis gegmas da mosalodnel xarjebs. klasis mSobelTa Sexvedraze
wydeba yvela saWirboroto sakiTxi.
• mSobelTa Tanxmoba mravaldRian eqskursiaze moswavlis monawileobis
Sesaxeb unda moxdes xelSekrulebis gaformebamde da eqskursiaze gadawyvetilebis
miRebamde. savaraudo xarjebis Sesaxeb Tanxmobas werilobiT adastureben Sesabamisi
gancxadebiT.
• mniSvnelovan sakiTxs warmoadgens kontraqtebis gaformeba
satransporto kompaniebTan da sacxovrebel dawesebulebebTan.
• avariebisa da ubeduri SemTxvebisas eqskursiaze monawileebma unda
miiRon pirveladi samedicino daxmareba. amasTanave pedagogebma da rac SeiZleba
bevrma moswavlem unda gaiaros specialuri Teoriuli da praqtikuli momzadeba.
• dazRveva ubeduri SemTxvevisa da avariis SemTxvevaSi: eqskursiaze
myofi TiToeuli piri dazRveul unda iqnas sadazRvevo kompaniis mier da maT Tan
unda iqonion sadazRvevo polisi.
• sazRvargareT mogzaurobisas aseve uzrunvelyofil unda iqnas
janmrTelobis dazRveva Sesabamisi pirobebiT. [3]
es mokle amonaridi naTlad adasturebs, rom pasuxismgebloba saskolo
eqskursiis organizebaze eniWeba skolas, romelic moqmedebs zemdgomi organos, am
SemTxvevaSi germaniis federaciuli respublikis ganaTlebis, mecnierebis,
axalgazrdobisa da kulturis saministros debulebis Sesabamisad! am wesis
Sesabamisad saskolo eqskursiebis organizebisas bevrad mcirdeba riski da
eqskursiis organizatoris mxridan TviTneburi interpretaciis ganxorcielebis
SesaZlebloba.
postsabWoTa sivrceSic daiwyo saskolo eqskursiebis mowesrigeba da
samarTlebrivi regulireba. magaliTisTvis moviyvan belorusis respublikis
ganaTlebis saministros 2007 wlis 17 ivlisis dadgenilebas: „instruqcia saswavlo
saganmanaTleblo dawesebulebebis mier saswavlo turistul laSqrobebsa da
eqskursiebSi monawileobis Sesaxeb“. instruqcia Sedgeba 19 muxlisagan da moicavs
RonisZiebis miznebs, amocanebs, miTiTebebs maTi momzadebisa da Catarebis Sesaxeb,
rekomendaciebs, Sesasruleblad savaldebulo miTiTebebs da danarTs ganaTlebis
dawesebulebebis mier turizmis sferoSi saswavlo laSqrobebsa da eqskursiebSi
monawileobis organizebis Taobaze. instruqciaSi sxva mniSvnelovan debulebebTan
erTad aRniSnulia, Semdegi:
• saskolo laSqrobebisa da eqskursiebis mizania saganmanaTleblo
dawesebulebebSi saganmanaTleblo da socialur-saganmanaTleblo muSaobis
sistemis gaumjobeseba;
• bunebrivi, socialur-kulturuli obieqtebis, istoriuli da
kulturuli faseulobebis Seswavla;

191
 • moswavleTa sulieri moTxovnilebebis dakmayofileba, samoqalaqo
patriotul, istoriul da regionul kvlevebSi moswavleTa CarTuloba;
• ekologiuri kulturis amaRleba;
• saganmanaTleblo dawesebulebis tradiciebis Camoyalibeba da
SenarCuneba;
• zrunva moswavleTa janmrTelobaze, maTi usafrTxoebis dacva, maTSi
cxovrebiseuli gamocdilebis formireba, romelic mimarTulia cudi Cvevebisa da
damokidebulebebis prevenciasa da aRmofxvraze.
sanam saqarTveloSi ar arsebobs msgavsi miTiTebebi da rekomendaciebi
saWirod mimaCnia qarTvel mkiTxvels gavacno danarTi instruqciisa: ganaTlebis
dawesebulebebis mier turizmis sferoSi saswavlo laSqrobebsa da eqskursiebSi
monawileobis organizebis Taobaze. am mokle, erTgverdian, aucileblad Sesavseb
dokumentSi, romelsac skolaSi adgenen, kompaqturadaa gadmocemuli eqskursiis
Sesaxeb yvela saWiro monacemi. [4]

laSqrobis, eqskursiis
marSrutis sqema
danarTi instruqciisa:
ganaTlebis
dawesebulebebis mier
turizmis sferoSi
saswavlo laSqrobebsa da
eqskursiebSi monawileobis
organizebis Taobaze
________________________________________
(saganmanaTleblo dawesebulebis dasaxeleba)

marSrutis # ___________
laSqroba, eqskursia

gacemulia turistul
jgufze_____________________
piris ___________ SemadgenlobiT,
Casatarebeli «___» __________________ _____ w-
dan.
«___» ____________________ _____ w-mde.
aqtiuri laSqrobis manZili ______________________________________________
_____km (turizmis saxe: qveiTi, sawyalosno, velo, da a.S.)
sazogadoebrivad turistuli laSqroba, eqskursia marSrutze:
sasargeblo Sroma, ______________________________________________
saeqskursio obieqtebis (ZiriTadi punqtebi)
daTvaliereba ______________________________________________
______________________________________________

laSqrobis, eqskursiis xelmZRvaneli:

____________ _________________________
(xelmowera) (gvari, saxeli)
laSqrobis, eqskursiis
xelmZRvaneli __________ laSqrobis, eqskursiis momwyobi organizaciis
________________ xelmZRvaneli piris xelmowera ________
(xelmowera) (gvari,
saxeli) b.a.
«___» ____________ _____
w.

192
 laSqrobis, eqskursiis laSqrobis, eqskursiis gegma
monawileni
gvari, saswavleblis TariRi monawileTa km gadaadgilebis cnoba
№
saxeli saxelwodeba sia saSualeba marSrutis
Sesaxeb

3. skolis eqskursiebis eqskursiis momzadebisa da Catarebis meTodika

vin da rogor unda Caataros skolis eqskursia? es aris kiTxva, romelzec
erTmniSvnelovani pasuxi ar arsebobs. Tanaxmad xalxuri gamoTqmisa, romlis
mixedviT puri mepurem unda gamoacxos, naTelia, rom eqskursia eqskursiamZRolma,
anu gidma unda Caataros. miuxedavad imisa, rom gidi flobs (unda flobdes)
eqskursiis momzadebisa da Catarebis meTodikas, man ar icis (SesaZlebelia kargad
ar icodes) skolis moTxovna eqskursiisadmi. mxolod skolis pedagogma icis
zedmiwevniT zustad, Tu ra informacia sWirdeba moswavles. amitomac aris skolis
eqskursia swavlebis procesis nawili. amasTanave, samarTlianoba moiTxovs
SevniSnoT, rom arc pedagogma ar icis rogor unda moamzados da Caataros
eqskursia, igi ar flobs (ar uswavlia) eqskuriis meTodika, kerZod misi umTavresi
nawili - eqskursiis teqnologiuri rukis Sedgena da mis mixedviT eqskursiis
Catareba. Cvenebis (9) da Txrobis (9) xerxi, romlis gareSe eqskursia Raribi da
uinteresoa, is kargavs gidis xelovnebisTvis damaxasiaTebel momxibvlelobas.
SesaZlebelia skolis eqskursia ganvixiloT rogorc biznesi, vinaidan aseTi
momsaxureba aris mewarmeobis forma. samwuxarod, saqstats ar gaaCnia skolis
eqskursiebis zusti statistika, Tumca internetis saSualebiT moviZie dokumenti,
romlis saxelwodebaa: „erTis mxriv, saqarTvelosa da meores mxriv, evrokavSirs
da evropis atomuri energiis gaerTianebas da maT wevr saxelmwifoebs Soris
asocirebis Sesaxeb SeTanxmebisa da saqarTvelosa da evrokavSirs Soris asocirebis
dRis wesrigis ganxorcielebis 2015 wlis erovnuli samoqmedo gegmis Sesrulebis
angariSi“.
angariSSi aRniSnulia, rom 2015 wels, moewyo 1166 saswavlo eqskursia, maT
Soris 147 profesiul saganmanaTleblo dawesebulebebSi. eqskursiebi moewyo
ganaTlebisa da mecnierebis saministros egidiT, saxelmwifo biujetisa da
donorebis daxmarebiT. [5]
rogorc zemoaRniSnulidan Cans, Tu vinme mogvcems davalebas Cven SegviZlia
davTvaloT eqskursiebis raodenobac saswavlo dawesebulebebis profilis
mixedviT. eqskursias gaaCnia gansxvavebuli formebi da maT Soris skolis eqkursiebs
aqvT erTi yvelasgan gansxvavebuli forma - eqskursia-gakveTili, romlis drosac
xdeba moswavlis Sefaseba da romelic mTlianad unda dagegmos da Caataros
pedagogma.
eqskursia-gakveTili
eqskursia aris saganmanaTleblo muSaobis forma, romlis funqciaa saswavlo
procesis ganxorcieleba da swavleba ara saklaso oTaxebSi, aramed bunebaSi,
muzeumSi;
qalaqis quCebSi, parkebSi, warmoebaSi da a.S. eqskursia-gakveTilis
mosamzadeblad maswavlebelma unda:
• gansazRvros misi Sinaarsi, mizani, amocanebi, ise, rom gasagebi gaxados
is moswavleebisaTvis;
• SearCios is konkurentuli obieqtebi, romlebsac moswavleebi
eqskursiaze gaecnobian;
• moifiqros saeqskursio obieqtebis Cvenebis da Txrobis meTodebis
meTodebi, romelTa meSveobiT studentebi aqtiurad CaerTvebian eqskursiaSi.
obieqtis SerCevisas mniSvnelovania maswavleblis mier maTi sworad Sefaseba
Semdegi kriteriumebiT:
1. obieqtis SemecnebiTi Rirebuleba.
2. mimzidveloba (obieqtis garegnuli formebi da misi harmoniuli Serwyma
garemosTan).
3. dacvis mdgomareoba (obieqtis mzadyofna CvenebisaTvis).

193
 4. mdebareoba (manZili obieqtamde, moxerxebuli satransporto
xelmisawvdomoba).
eqskursia SeiZleba Catardes maswavleblis an gidis mier, magram RonisZiebis
organizatorad da xelmZRvanelad rCeba maswavlebeli. im SemTxvevaSi, Tu
eqskursias Tavad maswavlebeli atarebs, maSin misi momzadebisTvis mas dasWirdeba:
1. eqskursia-gakveTilis Temis sainteresod formulireba.
2. SearCios literatura da internet-resursebi masalis momzadebisaTvis.
3. damoukideblad gaecnos saeqskursio obieqtebs (winaswar Seiswavlos
saeqskursio adgili, rom eqskursiisas gauadvildes moZraoba marSrutze, samuzeumo
darbazebSi, Tu turi iqneba muzeumSi).
4. Seadginos eqskursiis marSruti.
5. moamzados eqskursiis teqsti.
6. Seqmnas e.w. "gidis portfeli", kompleqti romelSic iqneba Semdegi
informacia:
• obieqtis dasaxeleba;
• mniSvnelovani istoriuli movlena, romelsac obieqti ukavSirdeba,
movlenis TariRi;
• obieqtis mokle aRwera (avtori, mSeneblobis TariRi,
• aRdgena-restavracia da a.S.);
• Zeglis dacva (organizacia, romelic Zeglis dacvazea pasuxismgebeili);
• obieqtTan dakavSirebuli saintereso faqtebi.
7. eqskursiis teqnologiuri rukis Sedgena.
8. jgufis gareSe sacdeli eqskursiis Catareba.
eqskursiis Catarebis meTodika damokidebulia saeqskursio Temaze,
didaqtikur miznebze, moswavleTa asakze, maT ganviTarebaze. saeqskursio meTodikis
safuZvelia Cveneba da Txroba. aseve, eqskursia-gakveTili unda Seicavdes
moswavleTa damoukidebel muSaobas Semdegi gegmiT: dakvirveba, sqemebis SemuSaveba,
Canaxatebis Seqmna, vizualur-sailustracio masalebis Segroveba (fotogadaRebebi)
da a.S. eqskursiis mTavari principia Cvenebidan Txrobisaken, sadac obieqti wamyvan
adgils ikavebs. CvenebasTan SedarebiT Txroba meoradia. is SesaZlebelia win
uswrebdes obieqtis Cvenebas, an sinqronulad erTdroulad mimdinareobdes, an
afiqsirebdes miRebul vizualur STabeWdilebas. damajerebeli Txroba miiRweva
mtkicebulebebis daxmarebiT. pedagogis Txrobas yovelTvis unda hqondes mkafio
kompoziciuri gegma. eqskursiis msvlelobisas, SesaZlebelia sxva xerxebis
gamoyenebac, kerZod:
• moswavleTa Sexvedrebi movlenebis monawileebTan;
• xmovani Canawerebis mosmena;
• moswavleTa monawileoba ritualebSi (mag. wuTieri dumili,
gvirgvinebiT Zeglis Semkoba da sxv.).
eqskursia-gakveTili unda damTavrdes daskvniTi saubriT, romlis drosac
maswavlebeli moswavleebTan erTad ajamebs nanaxs da mosmenils. pedagogi gamoyofs
yvelaze mniSvnelovan momentebs, iZleva Sefasebebs, afasebs moswavleTa codnas;
aseve, iZleva rCevebs damatebiTi sakiTxavi literaturis Sesaxeb, rac saSualebas
miscems maT gaecnon ucnob, saintereso masalebs; saxavs axal SemoqmedebiT
amocanebs: eses dawera, momzadeba, albomebis Sedgena, specialuri kedlis gazeTis,
stendis, prezentaciis momzadeba da a.S.
mniSvnelovania agreTve or gansxvavebul saswavlo disciplinaSi
integrirebuli eqskursia-gakveTilis Catareba. Teofane daviTaias saxelobis qalaq
foTis pirveli sajaro skolis qarTuli enisa da litraturis maswavlebelma dodo
berZenma da maTematikis maswavlebelma medea ruruam Caatares qarTulsa da
maTematikaSi integrirebuli gakveTili araformalur garemoSi, eqskursiis
formatSi. avtorebma, siaxlis TvalsazrisiT, swavlebis procesSi ori
gansxvavebuli principi Seitanes - gakveTili saklaso oTaxs gareT da sxvadasxva
sagnis gaerTianeba/integrireba erT gakveTilze. am SemTxvevas maT miuZRvnes statia,
romelSic detaluradaa aRwerili gakveTilis Catarebis procesi da Sedegebi,
moswavleTa motivacia da procesSi CarTuloba da is konkretuli, faqtobrivi

194
codna da damokidebulebebi, rac moswavleebma SeiZines eqskursia-gakveTilis axali
formatiT. [6]
saero gimnazia Savnabadas biologiis ufrosma maswavlebelma laura
jimSeleiSvilma Tavisi gamocdileba konkretuli magaliTis: tyis ekosistemis
kvlevis Sesaxeb ganazogada. misi eqskursia iTvaliswinebda garemoze dakvirvebis
unaris ganviTarebas, geografiaSi, biologiaSi SeZenili codnis praqtikulad
gamoyenebas, informaciis (masalis) Segroveba, jgufuri muSaobis unarebis
ganviTareba, garemosadmi pozitiuri damokidebulebis ganviTarebas; cxovrebis
jansaRi wesis damkvidrebas. man dayo RonisZieba sam nawilad: saswavlo
eqskursiamde; saswavlo eqskursiis dros da eqskursiis Semdeg.
„moswavleebi tyeSi gasvlamde rukaze Seiswavlian adgils da adgenen
reliefs, ecnobian sakvlevi garemos mcenareebis dominant saxeobebs, cxovelTa
samyaros. maswavlebeli maT Seaxsenebs herbariumis gakeTebis wess da avalebs
Sesabamisi masalebis wamoRebas (ramdenime erTjeradi Wiqa, muyaos kolofebi,
bloknotebi, rveuli an furclebi, fanqari da saSleli). vinaidan eqskursia
gulisxmobs xangrZliv siaruls, saWiroa, moswavleebma winaswar gansazRvron
aucilebeli nivTebis nusxa. maswavlebeli maT amcnobs, rom eqskursiaze miiReben
davalebas, romelic eqskursiis Semdeg eqnebaT Casabarebeli. es moswavleebs meti
mobilizebulobisken mouwodebs.
saswavlo eqskursiis dros moswavleebs eZlevaT davaleba, romelic moiTxovs
tyis ekosistemis ramdenime xiluli parametris (magaliTad, tyis Semadgeneli
saxeobebis cvlileba mis ganapira da Sida nawilSi) gamokvlevas da kanonzomierebis
dadgenas (merqniani, buCqovani da balaxovani safari). Tu saxeobebis dadgena
adgilze SeuZlebelia, grovdeba masala herbariumisTvis da samuSao skolaSi
sruldeba. Tu gzispira tyea, moswavleTa naxevari, dayofili jgufebad, atarebs
eqsperiments tyis gare da Sida nawilebSi foTlebze mtvrianobis gansasazRvrad.
danarCeni jgufebi ikvleven, aris Tu ara sxvaoba qveda, Sua da zeda iarusis
mcenareTa dabinZurebis xarisxSi. moswavleebi iReben foTlebs ganapira da Sida
xeebidan, aseve sxvadasxva iarusidan da maT sxvadasxva wylian WurWelSi cal-calke
Carecxaven. wylis simRvrive gvaCvenebs dabinZurebis xarisxs. Semdeg moswavleebs
individualuri davaleba eZlevaT: daakvirdnen bunebis komponentebs da ivaraudon,
ra Seicvleba tyeSi, Tu erT-erTi komponenti ganadgurda, an dabinZurebis xarisxma
moimata. maswavlebeli maT sakmaris dros aZlevs, raTa yvelam moaswros samuSaos
Sesruleba. maswavlebelma yuradReba unda miaqcios, rom moswavleebma erTmaneTs
xeli ar SeuSalon. maswavlebeli uxsnis moswavleebs, rom maTi naweri
Sesafaseblad gadaecema mewyviles.
eqskursiis bolos, avtobusSi, nawers warudgenen gverdiT mjdom
Tanaklasels da saWiroebis SemTxvevaSi upasuxeben maT mier dasmul dasazustebel
SekiTxvebs. eqskursiis Semdeg skolaSi dabrunebuli moswavleebi maswavleblis
daxmarebiT axarisxeben masalas herbariumisTvis da samuSaos dasrulebis Semdeg
ikvleven saxeobebs, adgenen maTi gavrcelebis areals, samSoblos. weren kvlevis
mokle Semajamebel angariSs da afaseben Tanaklaselebis davalebebs. saswavlo-
SemecnebiTi vizitis dasrulebis Semdeg maswavlebeli moswavleebTan erTad
ganixilavs mis Sedegebs – ra naxes an moismines, ramdenad gasagebi da saintereso
iyo informacia; SesaZlebelia, daigegmos Semdgomi vizitebic. [7]
unda aRiniSnos, rom skolis eqskursiebs Soris erTerTi yvelaze
gavrcelebulia sabunebismetyvelo eqskursiebi. isini SeiZleba daiyos Semdeg
jgufebad:
• gacnoba organuli samyaros mravalferovnebasTan, dakvirveba bunebis
movlenebze weliwadis sxvadasxva dros;
• reliefze orientireba, dedamiwis zedapiris formebis gacnoba, toponimika,
SerCeuli adgilis sasargeblo wiaRiseulis gacnoba;
• ekologiuri eqskursiebi cocxali organizmebis garemosTan Seguebis
Sesaswavlad, habitatis, sxvadasxva tipis bunebrivi Tanaarsebobis Sesaswavlad,
garemos dacvis problemebis Sewavla;
• eqskursiebi adgilobriv muzeumebSi, gamofenebSi, sawarmoebSi.

195
• TiToeul klasisTvis winaswar ganisazRvreba saeqskursio Temebi asakis
maxasiaTeblebisa da moswavleTa mzadyofnis donis gaTvaliswinebiT.
mesame pozitiuri magaliTi qarTuli sinamdvilidan aris winandlis
saganmanaTleblo centris mier momzadebuli saeqskursio saswavlo gegma, romelic
Seqmnilia pedagogTa dasaxmareblad, raTa maT ukeT SeZlon eqskursiis
saganmanaTleblo datvirTvis gaazreba, misi sworad dagegmva da Catareba.
saeqskursio gegma specialuradaa morgebuli al. WavWavaZis winandlis saxl-
muzeumSi vizits, Tumca misi gamoyeneba sxva RirSesaniSnaobebis monaxulebisas.
mocemuli marSrutebi moicavs kaxeTis regionis ZiriTad Zeglebs da Sedgenilia
ise, rom nebismieri marSrutis SerCevisas erT-erT punqtad yvela SemTxvevaSi aris
winandali.
saeqskursio saswavlo gegmis Sinaarsobrivi da vizualuri nawili
aucileblad unda ganTavsdes winandlis saxl-muzeumis veb-gverdze. Aaseve, misi
gamocema SesaZlebelia broSuris saxiTac. saeqskursio marSrutebi da ruka
SesaZlebelia daibeWdos posterze da darigdes saswavlo dawesebulebebSi
saeqskursio sezonis dawyebis win. centris ganmartebiT: saeqskursio saswavlo gegma
Sedgenilia saqarTvelos mravali skolis eqskursiis gamocdilebis
gaTvaliswinebiT da Tavis miznebis gansazRvraSi eyrdnoba erovnul saswavlo
gegmas. saswavlo gegma moicavs sam ZiriTad nawils a) eqskursiis dagegmva, b)
saeqskursio marSrutebsa da g) saeqskursio aqtivobebs. saeqskursio aqtivobebi
specialurad imdenad zogadia, rom maTi gamoyeneba ramdenime mimarTulebiT
SeiZleba. Aaseve, absoluturad dasaSvebia, am aqtivobebis nebismieri saxiT
kombinireba da TiToeul eqskursiaze ramdenimes gamoyeneba. Tumca, aq unda
gvaxsovdes isic, rom jobia erTi aqtivoba gavakeToT ise, rom moswavleebs sakmarisi
dro hqondeT dafiqrebisa da samuSaos SesrulebisaTvis. unda gvaxsovdes isic, rom
moswavleebs eqskursiaze unda davutovoT dro, erTmaneTTan urTierTobisTvis,
garemos damoukideblad SecnobisTvis da sxva.
saeqskursio saswavlo gegmis gamosayeneblad sasurvelia eqskursiis dagegmva
moxdes maswavleblebisa da moswavleebis aqtiuri TanamSromlobiT. am SemTxvevaSi.
yvela aqtivobas, romelic aq aris aRwerili sWirdeba winaswar, eqskursiamde
momzadeba. maswavlebelma unda auxsnas moswavleebs Tu sad iqneba eqskursia da ra
aqtivobebis Sesrulebaa dagegmili. aseve maswavlebels dasWirdeba moswavleebis
gafrTxileba im masalebis Sesaxeb, romlebic maT SesaZloa eqskursiaze, eqskursiis
win an Semdeg dasWirdeT.
saeqskursio aqtivobebi xSirad ramdenime sagnis saswavlo gegmis
integrirebas axdens (mag. qarTulis da istoria-geografiis an bunebismetyvelebis).
amis gamo, SesaZloa maqsimaluri efeqti am aqtivobebis dagegmvisas sxvadasxva sagnis
maswavleblis SeTanxmebulma muSaobam gamoiRos.
3. Tematuri eqskursia: ilia WavWavaZis memorialuri adgilebi.
mimdinare wels saqarTveloSi sazeimod aRiniSneba udidesi
qarTveli mwerlisa da sazogado moRvawis, ilia WavWavaZis 180 wlis
iubile. samwuxarod, jer kidev ver moxerxda saqarTveloSi aseTi
didi pirovnebisadmi miZRvnili Tematuri eqskursiis momzadeba.
TbilisSi mcxovrebi zrdasruli mosaxleobisa da
ufrosklaselTaTvis erTdRiani eqskursiis momzadeba erTdroulad
saeqskursio saqmiT dakavebul profesionalTa Rirsebis saqme da
movaleobaa. dedaqalaqis 240 skolis moswavleebs unda mieceT
SesaZlebloba naxon, Seimecnon da gaiTavison genialuri qarTveli
mwerlis cxovrebisa da Semoqmedebis etapebi. miTumetes, rom
eqskursiisaTvis aucilebeli sarekomendacio obieqtebis da
adgilebis raodenoba da mravalferovneba, romlebic
dakavSirebulia ilia WavWavaZis cxovrebasa da SemoqmedebasTan,
sruliad akmayofilebs Tematuri eqskursiisadmi wayenebul
moTxovnebs, razec winamdebare CamonaTvalic adasturebs:
4.
196
#N/ obieqtis dasaxeleba obieqtTan dakavSirebuli movlenebi da faqtebi
N

1. Tbilisis klsikuri ilia WavWavaZe Tbilisis saTavadaznauro

gimnazia [rusTavelis gimnaziaSi swavlobda 1851-1856 wlebSi. am dros
gamz., 10] gimnaziis direqtori iyo karl leontis Ze
Cermaki.

1851 wels, raevski-hakes samwlian pansionatis

damTavrebis Semdeg, ilia WavWavaZe pirdapir
Tbilisis gimnaziis meoTxe klasSi miiRes.

male dediT obol ilias mamac gardaecvala da

am sulier gancdebs Tan daerTo ukiduresi
materialuri gaWirveba. am dros saswavlo
sagnebSi man arasaxarbielo niSnebi miiRo da
gimnaziis me-4 klasSi datoves. samagierod, 1853
wels iliam mdgomareoba sagrZnoblad
gamoaswora.

am gimnaziaSi sxvadasxva dros swavlobdnen

nikoloz baraTaSvili, grigol orbeliani, petre
meliqiSvili, ivane javaxiSvili, aleqsandre
yazbegi.

arsebobs cnoba, rom ilias swavlis dros

Tbilisis gimnaziis scenaze imarTeboda
mowafeTa speqtaklebi, xolo ilias da i.
poltarackis daarsebuli hqondaT Tavisi
samowafeo wre. gimnazieli ilia Turme saocari
mokrZalebiT da TavazianobiT gamoirCeoda.

2. samebis eklesia ilia WavWavaZisa da misi sayvareli meuRlis,

ganaTlebis quCaze olRa guramiSvilis Tavdaviwyebuli siyvarulis
[grigol abaSiZis quCa, ambavi imJamindeli sazogadoebisTvis kargad iyo
6] cnobili. ivane poltarackis mogonebiT:
"ukiduresad gadareuli iyo Cveni ilia umcrosi
dis olRas mSvenebiT, magram maSin Zlier
xelmokle Tavadi WavWavaZe da masTan mwerali da
liberali, sasurvel siZed ver CaiTvleboda da
Tavis trfials malavda da amis gamo or
axalgazrda mijnurTa Sua Cumi miwer-mowera iyo.
me mowame var imaTi idealuri siyvarulis da
romantiulis gatacebisa... Tayvaneba da
erTguleba Tavis genialuri qmrisa olRas
sikvdilamde ar Seucvlia". jvriswera
saidumlod moxda 1863 wlis 10 aprils
TbilisSi, samebis eklesiaSi. wm. samebis eklesia
saqarTvelos erovnuli muzeumis ukan grigol
abaSiZis quCaze mdebareobas. pirvelad eklesia
am adgilas 1790 wels petre aRniaSvilma aago,
xolo 1832 wels misma SviliSvilma mRvdelma
svimon (Sio) aRniaSvilma nagebobas dasavleTiT
karibWe miaSena, 1850 wels ki misive nebiT masze
samreklo daidga. ,,Cawerili jvris” tipis
aguriT nagebi taZris gumbaTi absidis
Sverilebsa da or burjs eyrdnoba. absidi
sworkuTxedSia Caxazuli da fasadze ar
197
 gamoiyofa. Sesasvleli dasavleTidanaa.
sworkuTxa xis kari mcenareuli da geometriuli
ornamentiTaa Semkuli.

3. erovnuli biblioTekis Tbilisis saTavadaznauro-saadgilmamulo banki

Senoba [lado daarsda 1874 wels ilia WavWavaZis TaosnobiT.
gudiaSvilis quCa, 7] Senoba, romelSic banki mdebareobda amJamad
saqarTvelos parlamentis biblioTekis I
korpusia moTavsebuli. ilias sityvebiT: „am
bankis saqmes yvelaferi Sevwire….”1875 wlis
Tebervlidan bankma funqcionireba daiwyo da mas
30 wlis ganmavlobaSi, 1905 wlis 23 ivnisamde
ilia WavWavaZe edga saTaveSi. rogorc maSindeli
saqarTvelos sazogadoebrivi da kulturuli
cxovrebis yvela sxva sferos, ise sabanko
sistemis ganviTarebis erovnul saqmeSic
fasdaudebelia wminda ilia marTlis wvlili.
dRes am SenobaSi saqarTvelos parlamentis
erovnuli biblioTekaa ganTavsebuli, romelic
aseve ilia WavWavaZis saxels atarebs. 1931 wels
yofili saTavadaznauro saadgilmamulo bankis
Senoba erovnul biblioTekas 1912 wels bankis
Senobis asagebad gamarTuli konkursis pirobaSi
miTiTebuli iyo, rom nageboba “qarTuli
stilis” unda yofiliyo. am moTxovnis
gaTvaliswinebiT pirveli premia mieniWa –
arqiteqtor anatoli kalginisa da mxatvar
henrix hrinevskis proeqts.

4. sastumro „vetceli“ 1897-1900 wlebSi fridrix vetcelma, TbilisSi,

sakuTar miwis nakveTze sastumro aaSena.
[daviT aRmaSeneblis sastumro TbilisSi moRvawe germanelma
gamz., 103] arqiteqtorma, leopold bilfeldma (1838-1921)
daaproeqta. misive daproeqtebulia fridrix
vetcelis ramdenime sacxovrebeli saxli
TbilisSi. sastumro “vetceli“, XX s-is
dasawyisidan TbilisSi, mdinare mtkvris
marcxena napiris saukeTeso sastumro gaxda.
samsarTuliani mansardiani Senoba mdidrulad
aris gaformebuli barokuli arqiteqturis
elementebiT. sastumro umaRles doneze yofila
aRWurvili - gaTbobiT, eleqtrogayvanilobiT,
liftiT, sabiliardoTi, 2 restorniT. sastumro
imiTac iyo gamorCeuli, rom mis marcxena
fligelSi iyo Teatri, afiSebi dRemdea
Semonaxuli. sastumros hqonda sazafxulo baRi,
restorani, romelSic operis orkestri marTavda
koncertebs. es iyo ilia WavWavaZis sayvareli
dasasvenebeli adgili. didi mwerali sastumros
restorans xSirad stumrobda.

5. ilia WavWavaZis saxl- am saxlSi mweralma sicocxlis bolo wlebi -

muzeumi 1902-1907 gaatara. erTsarTuliani saxli quCis
[g. CubinaSvilis, 22] siRrmeSi dgas. myudro binaSi dRemdea
SenarCunebuli ilias droindeli saxlis

198
 atmosfero, misi samuSao kabineti, aveji, piradi
nivTebi da sxva.

6. gazeT “iveriis” muzeumi am saxlSi 1987 wels gaixsna ilias

literaturul- dabadebidan 150 wlisTavTan dakavSirebiT. Tavis
memorialuri muzeumi droze ki saxli ilia WavWavaZis das ekuTvnoda
[ivane javaxiSvilis q. da misi meuRlis general aleqsandre
7] saginaSvilis mier aSenda 1880-ian wlebSi. ilia
WavWavaZe am saxlSi 1889-1901 wlebSi cxovrobda,
aqve iyo moTavsebuli mis mierve daarsebuli
gazeTis - "iveria" redaqcia da stamba. XIX s-Si
es cnobili saxli iyo, sadac yovel xuTSabaTs
rCeuli sazogadoeba ikribeboda da
literaturuli saRamoebi imarTeboda. Senoba
XIX-is Tbilisuri sacxovrebeli saxlis tipiuri
nimuSia. misi fasadi evropuli arqiteqturuli
dekoriTaa gaformebuli. TiTqmis ucvleladaa
Semonaxuli interieri; aRsaniSnavia sasadilo
oTaxi, ilias samuSao kabineti, aveji.muzeumis
koleqciebSi inaxeba mwerlis arqivi,
xelnawerebi da biblioTeka, ilias mier
gamocemul Jurnal-gazeTebi.

7. mTawmindis panTeoni ilia WavWavaZe – saqarTvelos ugvirgvino mefe,

romelmac waruSleli kvali datova qveynis
sulieri da kulturuli cxovrebis yvela
sferoSi, mis saflavze dgas Zegli –
damwuxrebuli qalis brinjaos figura-mwuxare
saqarTvelos simbolo. Zegli parizSi daamzada
axalgazrda qarTvelma moqandakem, iakob
nikolaZem.

8. wiwamuris memoriali Tbilisidan saguramosken mimaval gzaze,

wiwamuris tyis piras aRmarTulia TeTri sveti,
obeliski, romelic gvauwyebs, rom 1907 wlis 30
agvistos, mtrebma saqarTvelos moukles didi
winamZRoli, eris sulieri mama - ilia WavWavaZe.
wiwamurTan momxdari mkvleloba udidesi
tragediaa, radgan ilias mkvlelebi qarTvelebi
iyvnen. es Wriloba dResac Ria da mouSuSebelia.

9. ilia WavWavaZis saxl- ilia WavWavaZis saguramos saxelmwifo muzeumi

muzeumi saguramoSi moicavs mwerlis sacxovrebel saxls damxmare
nagebobebiT da WavWavaZiseul mamuls baR-
venaxiT. muzeumis stacionarul eqspoziciaSi
warmodgenilia mwerlis memorialuri nivTebi, me-
19 s-is qarTuli kulturis warmomadgenelTa
fotoportretebi da epoqis yofis amsaxveli
foto masalebi, mwerlis xelnawerebi, misive
gamocemuli periodikis nimuSebi (”iveria”,
”saqarTvelos moambe” da sxv.), me-19 s-is qarTuli
da ucxoeTis saxviTi xelovnebis nimuSebi; lado
gudiaSvilis, uCa jafariZis, iakob nikolaZis
namuSevrebi; XVIII-XIX s.s. germanuli warmoebis
dekoratiuli da sayofacxovrebo WurWeli, aveji
da sxva.

199
 saeqskursio obieqtebis es raodenoba da mravalferovneba iZleva saSualebas
zemoaRniSnuli obieqtebis daTvalierebiT maqsimalurad srulyofilad
warmovaCinoT ilia WavWavaZis Rvawli da Semoqmedeba. amisaTvis saWiroa saeqskursio
masalebis moZieba, obieqtebis TanmimdevrobiT Cvenebis gansazRvra, saeqskursio
drois dadgena, eqskursiaze gasaSuqebeli Temebis da qveTemebis SerCeva, saeqskursio
teqstis Sedgena da meToduri da organizaciuli sakiTxebis dadgena. mxolod am
samuSaoebis aseTi TanmimdevrobiT Sesrulebis Semdeg SeiZleba iTqvas, rom
Tematuri eqskursiis Sesaqmnelad gaweul iqna meTodurad gamarTuli saqmianoba.
mxolod sakiTxebis CamonaTvalic ki sakmarisia imisTvis, rom vamtkicoT - axali
eqskursiis Seqmna moiTxovs koleqtiur (minimum 4-5 gidis/maswavleblis) da
xangrZliv (minimum 6-8 Tve) Sromas. savaraudod aseTi SromisTvis mzad ar arian
turistuli firmebi, rogorc Cans, arc skolebi. sxva SemTxvevaSi Znelia aixsnas is
garemoeba, rom qveyanas yavda eris mama, romelmac titanuri Sroma gaswia sakuTari
qveynis bednierebisaTvis, xolo madlieri STamomavloba ar eZebs gzebs da
saSualebebs misi popularizaciisaTvis. saeqskursio teqsti Tavisi daniSnulebiT
gavs filmis scenars, xolo gidi/maswavlebeli scenaze, Tu filmSi arCeuli rolis
Semsrulebels. es metad rTuli saqmea, romelic ver itans siyalbes, diletantizms,
saqmis ugulod Sesrulebas. rogorc Cans CvenTan jer ar gamoCnda aseTi gundi da
arc saxelmwifo dawesebuleba (mxedvelobaSi maqvs ori saxelmwifo dawesebuleba:
ganaTlebisa da mecnierebis saministro da turizmis erovnuli administracia)
jerovnad ar arian amiT dainteresebuli. kerZo seqtoris mier iniciativis, Tu
motivaciis gasaZliereblad saTanadod ar iyeneben wamaxalisebel formebs:
konkursis gamocxadebis, an jildos dawesebis saxiT.
amrigad, skolis eqskursia, romelsac saqarTveloSi didi xnis tradicia
gaaCnia, amJamad atarebs usistemo xasiaTs da igi mTlianad damokidebulia
konkretuli skolis administraciaze, mis gemovnebasa da Sinaganawesze.
saqarTveloSi ar arsebobs erTiani regulacia, an kanonqvemdebare aqti, an
Tundac sarekomendacio dokumenti, romelic skolis eqskursiis momzadebasa da
Catarebaze miTiTebebs, rCevebs, an rekomendaciebs gascems. mxolod erTeul
SemTxvevebSi xdeba skolis eqskursiebis miaxloeba raime standartTan (lagodexis
erovnuli parki, winandlis saganmanaTleblo centri) da erTeuli mkvlevarebi, an
praqtikosi maswavleblebi Tu gascemen raime rekomendaciebs (laura jimSeleiSvili,
medea rurua, dodo berZeni) skolaSi eqskursiis SemoqmedebiTad gamoyenebis Sesaxeb.
daskvnis saxiT unda aRiniSnos, rom skolis eqskursia unda iyos ganaTlebisa
da mecnierebis saministros yuradRebis centrSi, radgan mas unda ainteresebdes:
swavlebasTan dakavSirebuli eqskursiis Sinaarsi, saorganizacio sakiTxebi da
eqskursiaze moswavleTa usafrTxoebis dacva. es ukanaskneli ukavSirdeba adamianis
sicocxles da misi dacvis garantiebs. dauSvebelia saskolo reformis gatareba am
sakiTxebze jerovani yuradRebis mipyrobis gareSe.

200
 Tavi me-14. ტურისტებთან ურთიერთობა და კონფლიქტური სიტუაციების
დარეგულირება

daregulireba

me-14e TavSi ganxilulia Semdegi sakiTxebi: Tanamedrove saeqskursio

didaqtikis damaxasiaTebeli niSnebi; moTxovnebi gidisadmi; eqskursantebze
orientirebuloba da integracia; moTxovnebi gidisadmi; drois menejmentis
codna da gamoyeneba

14.1. eqskursiis pedagogika da didaqtika

eqskursiebis Sesaxeb jer kidev umeteswilad aRiarebuli da

gavrcelebuli Sexedulebis sawinaaRmdegod, romlis mixedviT gidi,
eqskursiamZRoli Tavisi daniSnulebiT monologizirebulia da mibmulia
saCvenebeli adgilis mniSvnelobis axsnasTan, Tanamedrove saeqskursio
didaqtika afarToebs mis mniSvnelobas da garda saCvenebeli obieqtisa,
uyenebs mas axal moTxovnebs eqskursiis gaZRolisa da eqskursantebis mimarT
damokidebulebasTan dakavSirebiT. Tumca saCvenebeli obieqtisa da adgilis
codnas mniSvnelovani pozicia uWiravs swavlebis Tanamedrove etapzec.

TviTSemoqmedeba swavlebis mTlianoba:

“Learning by doing” e.w. moqmedebiT,
saqmianobiT, inteleqtiT
marTvadi, aRmoCenebiT swavleba
swavleba gonebiTa da grZnobiT
pirveladi gamocdileba
miRebuli `TaviT, guliT da
xelebiT” (pestaloci)

eqskursiebi
eqskursantebze swavlebis
orientireba da integracia privilegirebuli da
kompetenciebis dagegmva, kooperaciuli formebi
gamomdinare eqskursantTa
gunduri muSaobisTvis
kategoriebidan. interesebisa
upiratesobis miniWeba
da kiTxvebis integracia

nax. didaqtikis mTavari principebi eqskursiaSi mixael hemmeris mixedviT

14.2. TviTSemoqmedeba

Tu eqskursia fenomenalurad Sesrulebulia an Tu is hipoTezas

amowmebs, orive SemTxvevaSi TviTSemoqmedebisa da aRmoCenebiT swavlis
meTodebs didi mniSvneloba eniWeba. moqmedeba ar niSnavs mxolod da mxolod
aqtivobas, es aris gonebis mier marTvadi saqmianoba.

201
 magaliTad, turistTa jgufi Semdgi saxiT ikvlevs winaswar
Camoyalibebul da gansazRvrul sakiTxebs: nakadulis wylis siRrmes, dinebis
siCqares da sxva monacemebs. wylis sinjebis, Sesabamisi makroskopuli
indikatorebisa da elementaruli qimiuri analizebis meSveobiT jgufs
pirveli warmodgena eqmneba mocemul sakiTxebze.

TviTSemoqmedeba xels uwyobs informaciis gaZlierebulad

damaxsovrebas da gadamuSavebas.

14.3. swavlebis mTlianoba: swavleba gonebiTa da grZnobiT

pestalocis swavleba `TaviT, guliT da xelebiT” swavlebis

mTlianobis proncipia da is saeqskurio didaqtikis meore umniSvnelovanesi
sayrdeni boZia.

tyis kvlevis dros eqskursantebisTvis sakmarisi ar aris tyis

ekosistemis, xeebis ganadgurebis mizezebis da sxva sakiTxebis Sesaxeb
codnis miReba, aseve mniSvnelovania tyis SegrZneba, gancda: foTlebis
Srialis mosmena, tyis sunis SegrZneba, xis qerqis Sexeba an tyis sxvadasxva
niadagze fexSvela siaruli.

tvinis rac ufro meti aRqmis velia CarTuli Semecnebis procesSi, miT
metia informaciis damaxsovrebis saSualeba, yuradReba da swavlebis
motivacia. swavleba gonebiTa da grZnobiT, iseve rogorc TviTSemoqmedeba,
informaciis efeqturad miRebis, damaxsovrebisa da gadamuSavebis saSualebaa.

14.4. eqskursantebze orientirebuloba da integracia

eqskursantebze orientirebuloba ufro metia, vidre eqskursiis dros

turistuli firmis mier turistebis interesebisa da survilebis
gaTvaliswineba. is gulisxmobs eqskursantebis eqskursiis yvela nawilSi,
pirvel rigSi dagegmvis procesSi CarTvas.

eqskursiis mizania axali codna da gamocdileba misces eqskursants,

mniSvnelovania miRebuli informacia man advilad SeiTvisos, gadaamuSaos da
daimaxsovros. adamiani garemodan informacias iRebs SegrZnebebis
gamoyenebiT, qvemoT mocemulia damaxsovrebis efeqturoba. am monacemebis
gaTvaliswinebiT unda daigegmos eqskursia.

adamiani imaxsovrebs (saSualod)

202
 90 %
TviTSegrZneba
80 %
70 % sakuTari
nanaxi da naTqvami
mosmenili

30 %
20 % nanaxi
10 % mosmenili
wakiTxuli

14.5. sagnobrivi didaqtikisa da pedagogiuri sakiTxebi

sagnobrivi didaqtikis perspeqtiva dafuZnebulia eqskursiis dros

personalur da sivrcriT realobasTan originalur Sexvedrebze. eqskursia
zogierT sferoSi ara marto Teoriul codnas, aramed faqtebTan realurad
Sexebis saSualebas iZleva. magaliTad, geografiaSi praqtikuli muSaobis
uamravi xerxi arsebobs: orientireba (rukis daxmarebiT), dakvirveba, daTvla
da gazomva sivrciTi monacemebis, qanebis Seswavla, niadagis sinjebis aReba
da a.S. saskolo eqskursiebi Teoriuli codnis praqtikaSi gadmotanis
saSualebas gvaZlevs.

14.6. moTxovnebi gidisadmi

mniSvneloba ar aqvs eqskursia saskolo Tu arasaskolo xasiaTisaa, is

mainc saswavlo procesia. gids, eqskursiamZRols moeTxoveba didaqtikur-
meToduri kvalifikacia:

 swavlebis miznis gansazRvris Semdeg gidma sworad unda SearCios

saCvenebeli adgili.
 man unda gamoiyenos sagnobrivi codna mocemuli da is daukavSiros
arCeul adgils.
 didaqtikuri analizis gamoyenebiT man unda SearCios is informacia,
rasac miawvdis turistebs da Semdeg es arCevani daasabuTos.
 man unda moifiqros, Tu rogor CarTos eqskursiis dagegmvis procesSi
eqskursantebi.
 man unda gansazRvros is meTodebi da xerxebi, romelsac gamoiyenebs
eqskursiis dros.
 man unda ganixilos informaciis yvela SesaZlo saSualeba, romelic
eqskuriis dros dasWirdeba. aseve unda gadawyvitos, ra formiT
miawodebs am informacias eqskursantebs (suraTi an diagrama, plakati
an dafa da a.S.)
203
  bolos man unda moifiqros miwodebuli informaciis Sefasebis
formebi.
informaciis damuSavebis formebi:

informireba informaciis konversacia Cveneba

dakvirveba Canaxatebi gamofena

Zieba baraTebi baraTebis damzadeba

kiTxva CaniSvna moxseneba

daTvla foto kolaJis gakeTeba

gamokiTxva xmis Cawera reportaJis gakeTeba

gasinjva Segroveba situaciuri TamaSi

didaqtikur-meTodur gadawyvetilebebs Temebisa da miznebis

Tanmimdevrobis dasadgenad, rogorc wesi, bevri dro miaqvs. eqskursiis
TiToeuli fazas gidisgan maRali organizatoruli moTxovnebi aqvs:

204
 saeqskursio Temis arCeva da sivrcis materialuri
Tematuri da sagnobrivi damuSaveba. uzrunvelyofa.

eqskursiis TariRis SerCeva.

eqskurisiamde

skolis direqciasTan,
mSoblebTan da
kolegebTan SeTanxmeba.
samuSao meTodebis arCeva: jgufuri muSaoba,
proeqtebi, situaciuri TamaSebi), saWiro
pirebTan dakavSireba, marSrutis SerCeva. ganTavsebis, xarjebis,
kvebis da satransporto
sakiTxebis garkveva.
saWiro masalebis moZieba, yvela SesaZlo
garemoebis gansazRvra. eqskursiis gegmis
Sedgena, jgufis dayofa.

dakvirveba, aRwera, CaniSvna, gamokiTxva,

proeqtis gakeTeba, xmis Cawera, fotoebis
gadaReba da sxva saSualebebis gamoyeneba,
romlebic xels uwyobs informaciis
Segrovebas.
eqskursia

kvlevis drois
gansazRvra
Sedegebis demonstracia, Sedareba, gavrcoba,
wardgena jgufisTvis.

Sedegebis mniSvnelobis formulireba.

205
 Sedegebis warmodgena, Cveneba, gadatana
baraTebze, cxrilebze da a.S.

xarjebis angariSworeba.
eqskursiis Semdeg

problemis mogvareba.

moxsenebakolegebisTvis.
pasuxgaucemeli kiTxvebis moZieba.

gamoyenebuli masalis
gamofenebis, fotoCvenebis, sainformacio mowesrigeba.
aqciebis mowyoba. momavali samuSaos dagegmva.

miRebuli informaciis gadamuSaveba.

14.7. saCvenebel obieqtze muSaoba

saCvenebel obieqtze muSaobisas pirvel adgilze dgas orientireba da

dakvirveba. orientireba sxvadasxva saSualebis daxmarebiT (ruka, kompasi,
GPS da a.S.) da dakvireba garemos sworad aRqmis saSualebas iZleva.

saCvenebel obieqtze muSaobis modeli

informireba

damaxsovreba aRwera
Sefaseba

momzadeba orientireba dakvirveba

aRwera damaxsovreba

informireba

umniSvnelovanesi wesi, romelic aucileblad aris

gasaTvaliswinebeli: erTi saCvenebeli obieqti - erTi Tema! saCvenebel
obieqtze muSaobisTvis mzadebisas Semdegi aspeqtebia gasaTvaliswinebeli:

206
  ras SeuZliaT Tavad daakvirdnen da aRiqvan eqskursantebma saCvenebel
obieqtze?
 romel impulsebze stimulireben eqskursantebi dakvirvebis dros?
 rogor unda daimaxsovron maT dakvirvebis Sedegebi?
 ra niSniT unda dajgufdes, daiyos miRebuli informacia?
 ramdenad SesaZlebelia daskvnis gamotana?

miuxedavad rTuli samuSaosi, eqskursia, rogorc wesi, erTnairad

momgebiania rogorc eqskursantebisTvis, ise eqskursiamZRolisTvis.
turistebi didaqtikuri meTodebis da xerxebis gamoyenebiT saWiro codnas
da gamocdilebas iZenen.

14.8. diferencirebuli midgoma turistebisadmi

eqskursiis msvlelobisas turistebisadmi diferencirebuli midgoma

unda daiyos or gansxvavebul jgufad: 1. midgoma, romelic winaswar iqneba
gaTvaliswinebuli firmisa da gidis erToblivi ZalisxmeviT da Sesabamisad
aisaxeba teqnologiur rukaSi; 2. improvizebuli midgoma, romelsac gidi
adgilze gadawyvets jgufis Semadgenlobidan gamomdinare.

roca eqskursia iZleva turistebis konkretuli jgufebisaTvis im

gansakuTrebuli obieqtebis SeTavazebis uflebas, romelic mxolod maTTvis
iqneba saintereso, SesaZlebelia eqskursiis Semdgenlebma dauSvan maTTvis
eqskursiis eqskluziuri varianti. magaliTad, germaneli turistebisaTvis
saintereso iqneboda germanuli eklesiisa da sasaflaos monaxuleba
germanelebiT adre dasaxlebul ubanSi. qarTul-germanuli, qarTul-somxuri,
qarTul-rusuli da sxva urTierTobebi SesaZlebelia iyos saeqskursio Tema,
Tundac ramdenime wuTiT salaparako mxolod aRniSnuli eTnikuri
jgufebisaTvis.

meore varianti diferencirebuli midgomisa aris gidis ostatobaze

damokidebuli improvizacia, Tu rogori ostatobiT miitans igi saTqmels
turistamde, raTa masala misTvis gasagebi da saintereso iyos da
gaiTvaliswinebs auditoriis Taviseburebebs. diferencirebuli
midgomisaTvis mTavaria, rom turistebiskonkretuli jgufisaTvis
saeqskursio masala iyos misawvdomi, sasiamovno da gasagebi. eqskursia unda
daiweros ramdenime asakobrivi jgufisaTvis. skolis moswavleebisaTvis
saeqskursio masala SeZlebisdagvarad unda miesadagebodes skolis
programas.

14.9. drois menejmentis codna da gamoyeneba

turistebTan Tanxlebisas gids sWirdeba drois gansxvavebuli

menejmentis gamoyeneba. eqskursiis msvlelobisas gidis profesiisaTvis
upirvelesi aris daicvas teqnologiur rukaSi, kerZod, mis meoTxe grafaSi
mocemuli dro. am SemTxvevaSi gids didi Tavisufleba ar gaaCnia da igi
damokidebulia ukve aprobirebul da dadgenil drois grafikze. es forma

207
ukve iqna ganxiluli meeqvse TavSi. magram gids uxdeba agreTve turistTa
Tanxleba mTeli turis ganmavlobaSi, xolo turis Sinaarsis mixedviT mas
Sexeba aqvs sxvadasxva situaciebTan, romelic ganpirobebulia turis
profiliT. ase magaliTad, saTavgadasavlo da eqstremalur turizmSi drois
menejmenti sxva formas iRebs, vidre kulturuli turis, an Rvinis turizmis
SemTxvevaSi. Tumca SesaZlebelia im saerTo maxasiaTeblebis dadgena,
romelic zogadia yvela formis turebisaTvis da romelic daexmareba gids,
icodes drois menejmentis arsi da mniSvneloba. qvemoT gadmocemulia 9
determinanti, romelic gasaTvaliswinebelia turis, an eqskursiis
dagegmvisas.

turistuli firmebi turis aRwerisas sxvadasxva xerxebs iyeneben.

yvelaze gamocdili da profesionalizmis TvalsazrisiT dawinaurebuli
kompaniebi saaTobriv da wuTobriv detalizacias mimarTaven. am SemTxvevaSi,
eqskursiis teqnologiuri rukis msgavsad gidma unda imoqmedos gawerili
programis farglebSi. magram zogierTi turi mxolod dRiuri gegmiT
Semoifargleba da ar aris mocemuli detalizacia, Tu rogor ganawildeba
dro calkeul obieqtebze da RonisZiebebze. aq gids TiTqos meti
Tavisufleba eZleva da man sakuTari SexedulebiT unda gankargos dro.
Sesabamisad gidma unda icodes ris safuZvelze daadginos saeqskursio dro.

(1) upirvelesad es aris ergonomiulobis principi.ra aris

ergonomiuloba?ergonomikis saerTaSoriso asociaciis (IEA)
ganmartebiT, ergonomika aris mecniereba, romelic adamianisa da sxva
sistemis elementebis urTierTmoqmedebas Seiswavlis. igi agreTve
Seiswavlis adamianis keTildReobisTvis mimarTul Teoriasa da
principebs, monacemebsa da meTodebs, raTa ergonomikis meSveobiT
miRweul iqnas adamianis SesaZleblobebis optimizacia da
mwarmoeblobis unari. eqskursiis SemTxvevaSi es aris adamianis
SesaZleblobebis gaTvaliswineba, rom mas SeeZlos fizikurad aitanos
eqskursiiT gaTvaliswinebuli datvirTva da sulieri kmayofileba
miiRos nanaxisa da gancdilisagan.

(2) dasabuTebuloba – gulisxmobs, rom turSi, an eqskursiaSi Semavali

nebismieri momsaxureba ganpirobebuli iyos turistis moTxovnilebebze
dafuZnebuli samogzauro miznebiT;
(3) saimedooba –turis, an eqskursiis realuri Sinaarsi unda Seesabamebodes
reklamasa da produqtze gavrcelebul sxva informacias;
(4) efeqtianoba – turistis mxridan minimaluri danaxarjebiT maqsimaluri
efeqtis miRweva. turisti efeqtianad CaTvlis im turs, an eqskursias,
romelic srulad daakmayofilebs mis molodins;
(5) mTlianoba - turis, an eqskursiis srulyofileba, rac gamoixatebamis
unarSi srulad daakmayofilos turistis moTxovnebi;
(6) sicxade –tursa da eqskursiaSi Semavali RonisZiebebi gasagebi unda
iyos, rogorc turistebisTvis, ise momsaxure personalisTvis;

208
(7) ubraloeba – eqspluataciisas turiT, an eqskursiiT advilad
sargebloba;
(8) sargeblianoba –turis, an eqskursiis unari, erTdroulad
daakmayofilos turistis erTi, an ramdenime mizani (mag. dasveneba,
Semecneba, garToba);
(9) moqniloba –turis, an eqskursiis unari Seeguos turis cvlilebas (roca
turisti ver amCnevs programis, an momsaxure personalis cvlilebas).

turis, an eqskursiis Sedgenisas maqsimalurad unda iqnas

gaTvaliswinebuli turistebis survilebi da moTxovnebi, agreTve maTi
warmomavloba da Sromisunarianoba. im qveynebis turistebs, sadac SuadRisas
xangrZlivad isveneben da mcire xniT iZineben kidec, Zalian uWirT
eqskursiaze yofna mTeli dRis ganmavlobaSi. Sesabamisad miwodeba, anu Cvens
mier SeTavazebuli RonisZieba unda iTvaliswinebdes maTTvis damaxasiaTebel
Cvevas.

turi, an eqskursia unda pasuxobdes daniSnulebas. ar SeiZleba

saTavgadasavlo turizmis SemTxvevaSi didi raodenobiT avtobusiT
eqskursiebis CarTva, an ekologiuri turizmis SemTxvevaSi muzeumebisa da
arqeologiuri gaTxrebis SeTavazeba.

1. .

14.10. konfliqtis Tavidan acileba da krizisis gadalaxva

konfliqti jgufTan
jgufTan konfliqtis dros mxedvelobaSia misaRebi is, rom jgufi
individebis, wyvilebisa da sxvadasxva zomis wreebisgan Sedgeba. wreebis
SemTxvevaSi gasaTvaliswinebelia is faqti, rom rogorc wesi yovelTvis erTi
pirovneba dominirebs, liderobs. is warmarTavs wreSi Semavali adamianebis
qcevas. imis gamo, rom turistTa jgufebi erTmaneTisgan gansxvavdeba, isini
sxvadasxvanairad reagireben konfliqtebzec. amis gamo programa da
informaciac Sesabamisad gansxvavebulad aRiqmeba da muSavdeba maT mier.

klientebTan nebismieri saxis konfliqtisas, gidma Tavis Tavs kiTxva unda

dausvas: `mxolod axla, am momentSi miSlian xels turistebi eqskursiis
CatarebaSi, Tu maTi qceva zogadad mimarTulia konfliqtisaken?”
konfliqtis mogvarebisTvis Zalian mniSvnelovania am kiTxvas gaeces pasuxi.

1. gidis moxsenebis (mosayoli teqstis) gaSla

mizezebi:

 moxseneba (teqsti) uinteresoa xelSemSleli turistisTvis;

 turisti xels uSlis gids, sakuTari siamovnebis mizniT;
 xelSemSlelma turistma ver daikmayofila moTxovnilebebi
(molodini).

209
 im SemTxvevaSi, roca saqme gvaqvs mesame SemTxvevasTan, situaciis Secvla
SesaZlebelia, Tu gidi ufro met yuradRebas miaqcevs turistebis
moTxovnilebaTa dakmayofilebas. xolo pirvel da meore SemTxvevaSi gidi
unda ecados diplomatiuri gzebiT ukmayofilo klientebTan miaRwios
SeTanxmebas. am SemTxvevaSi SesaZlebelia Semdegi argumentebis gamoyeneba:

`rogorc SevamCnie, Cemi moxseneba/teqsti yvelasaTvis saintereso ar aris.

marTalia aq arian iseTi stumrebic, romlebic yuradRebiT mismenen, magram
me mainc maqvs SemoTavazebana klebad dainteresebuli turistebisTvis. me
Sevamcireb moxsenebas, visaubreb mxolod umniSvnelovanes sakiTxebze, Tu
naklebad dainteresebuli turistebic yuradRebiT momismenen da mSvidad
moiqcevian~.

bolos gidiyvela dainteresebuli turistis saxeliT madlobas

gadauxdis xelSemSlel turistebs, romlebic ukve damSvidebulni arian da
normalurad iqcevian.

2. `yvelafris mcodne”

`yvelafrismcodne” adamiani siamovnebiT aZlevs SeniSvnebs sxvebs. misi

aseTi qceva gidma SeiZleba Tavis sasargeblod gamoiyenos. ar aqvs
mniSvneloba, es SeniSvnebi gamomdinareobs srulyofili sagnobrivi
codnidan, Tu zogadad moTxovnilebebis dakmayofilebis survilidan.
profesionalma gidma mas madloba unda gadauxados Sinaarsiani
komentarebisTvis. amiT gids SeuZla `yvelafrismcodnis” moTxovnilebebi
daakmayofilos da Tan turistebs damatebiTi informacia miawodos.

im SemTxvevaSi, Tu `yvelafrismcodnes” komentarebi jgufis sxva

wevrebisTvis momabezrebeli da gamaRizianebelia, gidma mas SeniSvnebisTvis
madloba unda gadauxados da amavdroulad sTxovos, zustad, detalurad
gamoTqvas Tavisi mosazreba, ramdenadac es SeiZleba iyos sayovelTao
interesi. rogorc wesi, am SemTxvevaSi is uars ityvis komentarze da
Seamcirebs SeniSvnebs.

3. ybedi

Zalian rTulia ybedis mudmivi saubrebis SezRudva. rogorc wesi, is xels

uSlis jgufs da eqskursiis msvlelobas. is kargad grZnobs Tavs maSin, roca
sakuTari saubris xma esmis. xSir SemTxvevaSi es dausruleblad grZeldeba.

moTminebis da megobruli damokidebulebis SemTxvevaSi, gidisTvis aseTi

adamiani SeiZleba gamosadegic iyos, radgan xSir SemTxvevaSi isini, vinc
bevrs laparakoben, megobrulebi da kargi damxmareebi arian. es ki gidisTvis
Zalian mniSvnelovania. mas unda mieces saSualeba daikmayofilos Tavisi
moTxovnilebebi da amis Semdeg is jgufs xels aRar SeuSlis.

4. qoleriki

210
qoleriki Tanamedrove adamiania, romelsac TanagrZnoba da gulisxmiereba
sWirdeba. misTvis damaxasiaTebelia SedarebiT mtkice, xangrZlivi da Rrma
grZnobebi. qoleriki midrekilia uaryofiTi gancdebisaken. igi gamoirCeva
mometebuli aRgznebadobiT, gauwonasworebeli qceviT, agresiulia,
feTqebadi da saqmeSi Zalian energiuli. mwvave situaciis, romelSic
qolerikia CarTuli, mogvareba faqtobrivad SeuZlebelia, radgan is
yovelTvis ecdeba konfliqtis ganaxlebas. `afeTqebis” Semdeg, roca
qoleriki daicleba emociebisgan, gidi unda ecados mSvidi saubriT misi
moTxovnilebebis dakmayofilebas. is madlobeli iqneba imis gamo, rom
miuxedavad misi gamaRizianebeli qcevisa, mainc gagebiT moekidnen.

5. mudmivad arapunqtualuri

imisTvisac ki, vinc sul agvianebs, sakuTari arapunqtualoba Zalian

gamaRizianebelia, maS ra gasakviria, rom sxvebisTvis kidev metad.
profesionalma gidma unda ecados jgufis wevrebis moTxovnilebebis
dakmayofilebas safrTxe ar Seeqmnas. amisTvis:

 eqskursiisa da mravaldRiani turebis dros gidi unda SeuTanxmdes

sastumros personals, jgufis arapunqtualuri wevri diliT droulad
gaaRviZon. Tavis dazRvevis mizniT, sjobs, jgufTan Sexvedris dromde
naxevari saaTiT adre davibaroT;
 im SemTxvevaSi, Tu arapunqtualur turists sastumros personali
droulad aRviZebs da Tqvenc SexvedrisTvis gaTvaliswinebul dromde
naxevari saaTiT adre ibarebT, magram Tu is mainc mudmivad igvianebs,
gidma turistul xelSekrulebaSi gawerili movaleobebi unda
Seaxsenos turists. dauSvebelia, jgufi mudmivad elodebodes
arapunqtualur turists. jgufis yvela wevrs aqvs xelSekrulebaSi
gaTvaliswinebuli movaleobebi. momavalSi, Tu is kidev daigvianebs,
sxvebi aRar daelodebian da mas mouwevs sakuTari xarjebiT mihyves
jgufs, radgan man gadawyvita jgufs CamoSordes da amiT sxvebi ar
unda dazaraldnen.

6. TviTkritika

nebismier konfliqtur situacias profesionali gidi TviTkritikulad unda

miudges. man TavisTavs unda dausvas SekiTxva: sworad viqcevi, Tu
CamoTvlilTagan romelime Secdomas vuSveb:

 xom ar aris Cemi moTxovnilebebi gadametebuli?

 daudevrad xom ar viqcevi?
 konfliqtis monawileebis moTxovnilebebs saTanado yuradRebas
vaqcev?

samedicino kompetenciebi, pirveladi samedicino daxmareba

samedicino afTiaqi

211
 16_18 Kkacis jgufuri mogzaurobisas unda gvqondes samedicino
afTiaqi cxrili 5.

medikamentis raodenoba gamoyeneba da dozebi

dasaxeleba

steriluri binti 8-10 c gadasaxvevad

elastiuri binti 1-2 c gadasaxvevad

rezinis momWeri 1 c sisxldenis Sesawyvetad

samedicino bamba 200 g sisxldenis Sesawyvetad

leikoplastiri 10-20 c dasakrobad

Termometri 1 c sicxis gasazomad

makrateli 1 c

iodis nayeni 1 boTli Wrilobis dasamuSaveblad

briliantis mwvane 1 boTli

boris mJava 50 g Tvalis savlebi

niSaduris spirti 1 boTli sasunTqeblad

enteroli 20 tableti faRaraTis sawinaaRmdego

no-Spa 20 tableti spazmebis sawinaaRmdego

antibiotiki

erTjeradi Sprici 10 c

qafuris zeTi 1 boTli

analgini ampulaSi 10c

kofeini ampulebSi 10c

turistul bilikebze SeiZleba Segvxvdes siZneleebi da saSiSroebebi.

zogierTi maTgani dakavSirebulia realur winaRobebTan (uReltexilebis,
Waobebis da sxvaTa gavla), meoreni SeiZleba dakavSirebulni iyvnen amindis
cvlilebasTan da atareben epizodur an sazonur xasiaTs, mesame, da yvelaze
mravalricxovani ki gamowveulia turistebis araswori moqmedebebiT.

saSiSroebebi, travmebi da daavadebebi, ganpirobebuli turistebis

araswori moqmedebebiT

212
 Termuli damwvrobebi.koconTan, savele gazqurebTan arafrTxili moqceva,
cxeli saWmliT savse WurWlis gadayiraveba da mduRare wyliT dawva
mogzaurobebSi travmebis Zalze gavrcelebuli mizezebia.

Termuli damwvrobis profilaqtika.damwvrobasTan dakavSirebuli travmebis

Tavidan asacileblad unda vixelmZRvaneloT Semdegi wesebiT:

 koconis morigeebs unda ecvaT fexsacmeli, TaTmanebi da grZeli

Sarvali;
 koconze vedros dasakidi gvarli (trosi) unda iyos saimedo;
 mza, cxeli saWmeli unda daidgas mxolod iseT adgilebSi, sadac mas
aravin Seexeba;
 zamTarSi WurWeli cxeli saWmliT TovlSi ar unda CavdgaT, radgan am
ukanasknelis dnobisas is SeiZleba gadayiravdes;
 unda veridoT naperwklebian SeSas;
 ar unda davuSvaT TamaSoba da garToba cecxlTan.

pirveli daxmareba Termuli damwvrobisas. aliT damwvrobisas, upirveles

yovlisa, unda CavaqroT dazaralebulze cecxlmodebuli tansacmeli
(gavaxvioT is mWidro qsovilSi, an CavuSvaT wyalSi, an Tovli mivayaroT) da
mere swrafad gavxadoT es tansacmeli. mduRare wyliT an cxeli saWmliT
damwvrobisas swrafad unda gavxadoT cxeli siTxiT gaJRenTili tansacmeli.

mcire sidamwvris dros rekomendebulia daSavebuli adgilis gawmenda

wyalbadis zeJangSi dasvelebuli tamponiT, Semdeg ki unda SevuxvioT
kaliumis permanganatis xsnarSi an sasmel sodaSi dasvelebuli steriluri
bintiT. pirveli da meore xarisxis lokaluri damwvrobis Semdgomi
mkurnaloba mdgomareobs kanis damwvari monakveTebis damuSavebaSi
sintomicinis emulsiiT an viSnevskis malamoTi, turistebis dasaxlebul
adgilebSi gamosvlisas ki mivmarToT eqims. sxeulis mniSvnelovani
zedapiris damwvrobisas, an qsovilebis Rrma dazianebisas (III, IV xarisxis
damwvroba), dazaralebuli swrafad unda gadaviyvanoT uaxloes samedicino
dawesebulebaSi. Tu damwvroba Seexo kanis monakveTs saxsrebTan axlos, maSin
transportirebis win kidurze adeben saltes xelT arsebuli masalidan;
garda amisa rekomendebulia, dazaralebulma miiRos, an ukeTesia, gaukeTdes
inieqcia tkivilgamayuCeblis da sagule saSualebebis. wamlebis
uqonlobisas, eqimis Carevamde dazaralebuls SeiZleba mivceT magari,
tkbili Cai.

damwvrobis dros, pirveli eqimamdeli daxmarebis aRmoCenisas ar unda

gakeTdes iseTi ram, rac xels SeuSlis Semdgom mkurnalobas. magaliTad, ar
SeiZleba damwvar kanze mikruli tansacmlis monakveTebis mocileba, kanze
gaCenili buStebis darRveva, damwvari zedapiris damoukideblad SezeTva
zeTiT an cximebiT; ar unda gamoviyenoT iseTi `xalxuri saSualebebi”,
rogoricaa ablabuda, an Sardi. aman SeiZleba gamoiwvios damwvrobis
daWuWyianeba, an gaaZlieros qsovilis dazianeba.

213
 Wrilobebi mWreli an mCxvletavi iaraRiT.mouxerxebeli an
aradisciplinirebuli turistis xelSi nebismieri mWreli, an mCxvletavi
iaraRi xdeba potenciurad saSiSi da SeiZleba gaxdes mizezi Wrilobis
arsebobis. Cveulebriv, es xdeba SeSis damzadebis dros, xelidan culis an
danis davardnisas, an ubralod celqobisas.

basri iaraRiT Wrilobebis profilaqtika. turistebma unda daicvan Semdegi

wesebi:

 marSrutze culi, xerxi, danebi unda waviRoT mxolod SaliTebSi;

 Sesvenebaze basri iaraRi movaTavsoT erT SeTanxmebul adgilze;
 RamiT basri iaraRi movaTavsoT karavis qveS;
 culiT da xerxiT vimuSaoT TaTmanebiT;
 dauSvebelia yvelanairi garToba dakavSirebuli danis an culis xeebze
darWobasTan.
pirveli daxmareba Wrilobebis dros. mcire Wrilobis dros Wrilobidan
unda movaciloT WuWyi wyalbadis zeJangiT dasvelebuli tamponiT. Wrilobis
irgvliv kani davamuSaoT iodis nayeniT, an briliantis mwvaniT, Wrilobas
davadoT aseptikuri naxvevi. gakawrul adgilebs SeiZleba davaweboT
baqteriociduli plastiri. wamlebis uqonlobisas, kani unda movbanoT
benziniT, wyliT da sapniT. venuri an kapilaruli sisxldenisas, roca
sisxli faravs Wrilobas, adeben damwol naxvevs individualuri paketis
gamoyenebiT; amasTan dazianebuli kiduri unda avwioT maRla.

arteriuli (pulsirebadi) sisxldena SeiZleba SevaCeroT Wrilobis zeviT

sisxlZarRvze xelis daWeriT. Znelad SesaCerebeli sisxldenisas unda
gamoviyenoT CaliCi (Jguti). CaliCis dadebis siswore ganisazRvreba
sisxldenis SeCerebiT da pulsis dakargviT periferiisken; CaliCis nacvlad
SeiZleba gamoviyenoT agreTve Rvedi, Toki, pirsaxoci, magram maT qveS
aucileblad unda amovudoT ramdenjerme dakecili xelsaxoci, marla da
a.S.. CaliCi unda imyofebodes kidurze araumetes 1_1,5 sT; am drois gavlis
Semdeg is unda SevasustoT da Tu sisxldena ar SeCerda, ramdenime wuTis
Semdeg CaliCi kvlav davWimoT. rekomendebulia, dazaralebulisTvis
tkivilgamayuCeblis inieqcia da misi mdgomareobis Sesabamisad uaxloes
samedicino dawesebulebaSi gadayvana.

Cirqovani Wrilobebis mkurnaloba, pirvel rigSi, iTvaliswinebs

Wrilobis gaTavisuflebas Cirqisgan; amas xels uwyobs sufris marilis
magari xsnaris (1 Cais kovzi marili 0,5 Wiqa wyalze) naxvevi. rac ufro
Zlieraa daCirqebuli Wriloba, miT ufro xSirad unda gakeTdes Sexvevebi,
magram ara umetes 2-3_jer dReSi. mas Semdeg, rac Wriloba gaiwmindeba
Cirqisgan da misi zedapiri gaxdeba vardisferi, unda gadavideT malamoTi
Sexvevebze da vcvaloT is, ara umetes, erTxel dReSi.

cecxlsasroli iaraRiT miyenebuli Wriloba

214
 Tu mgzavrobisas turists Tan miaqvs sanadiro Tofi (samonadireo
turizmis), masTan arafrTxil mopyrobasa da nadirobisas usafrTxoebis
wesebis ignorirebas SeiZleba mohyves mZime travmebi WrilobebiT da
damwvrobiT.

cecxlsasroli iaraRidan miyenebuli travmebis profilaqtika.

marSrutze gasvlamde wesad unda miviRoT, rom:

 Tofs exeba mxolod misi patroni;

 mogzaurobisas dauSvebelia iaraRTan TamaSi, misi lulis xalxisken
miSvera;
 dauSvebelia Tofis gamoyeneba aradaniSnulebisamebr, magaliTad
sayrdenad, an berketad;
 dasaxlebul punqtebSi Tofi unda iyos daclili (ganmuxtuli) da
SefuTuli;
 Caxmaxis SemarTva SeiZleba mxolod gasrolis win;
 ar SeiZleba srola xmaurze sibneleSi, an gaurkveveli miznis arsebobis
dros.
nadirobis dro da cecxlis mimarTuleba ise unda iyos SerCeuli, rom
jgufis sxva monawileebidan aravis SeeZlos SemTxveviT moxvedra srolis
areSi.

pirveli daxmareba cecxlsasroli Wrilobebis dros. dazaralebuls unda

SeuCerdes sisxldena (ix. zemoT) da Wrilobaze daedos steriluri naxvevi.
SesaZleblobis SemTxvevaSi daWrils ukeTeben Sokis sawinaaRmdego
saSualebebs, romlebic aris savele afTiaqSi da gadahyavT eqimTan.
damoukideblad safantis mocileba an mkurnaloba sxva saSualebebiT ar
SeiZleba.

kvebis produqtebiT mowamvla da nawlavuri daavadebebi

uxarisxo produqtebis moxmarebam SeiZleba gamoiwvios sakvebiT mowamlva,

an kuWis mwvave gaRizianeba. daavadebis simptomebia: SeteviTi tkivilebi
muclis areSi, faRaraTi, gulisreva, temperaturis momateba. radgan saWmeli
mzaddeba yvela turistisTvis, mowamvlam SeiZleba daazaralos jgufis didi
nawili yvelaze moulodnel momentSi. (mxedvelobaSi unda viqonioT, rom
sakvebiT mowamvlis faruli periodi ramdenime saaTs grZeldeba).

kuWis daavadebebi SeiZleba gamoiwvios agreTve kvebis reJimis darRvevam,

maT ricxvSi sakvebis didi dagvianebiT miRebam, mSralma kvebam, AZalian
cxelma, an cximianma saWmelma, cudma wyalma. gansakuTrebiT xSirad
avaddebian axalbeda turistebi, romelTac ar SeuZliaT wyurvilTan brZola,
iklaven wyurvils gaWuWyianebuli nakadulidan, Waobidan an gubidan da amiT
organizmSi SeaqvT saSiSi mikrobebi, an qimiuri nivTierebebi.

kvebis produqtebiT mowamvlis profilaqtika.aseTi mowamlvis Tavidan

asacileblad saWiroa martivi higienuri wesebis dacva. salaSqro pirobebSi
ar SeiZleba moxarSuli Zexvis, saxlSi damzadebuli Seumowmebeli xorcis
215
da rZis produqtebis moxmareba, amoburculi saxuravis mqone (bombaJian)
qilebSi arsebuli konservebis gamoyeneba. sasmeli wyali mxolod sufTa
wyaroebidan unda iqnas aRebuli da aduRdes. ar SeiZleba gaxsnili
dakonservebuli produqtebis meorejer moxmareba, gansakuTrebiT maTi,
romlebic imyofebian liTonis gaxsnil qilebSi. ar SeiZleba mZaRe sunis,
aradamaxasiaTebeli feris da saxis produqtebis Wama.

pirveli daxmareba kvebis produqtebiT mowamlvisas.pirvel rigSi unda

gaiwmindos kuWi ramdenime Wiqa Tbili, sodiani wylis miRebiT. sanam ar
daiwyeba gulisreva, kuWis recxva unda gavimeoroT ramdenjerme, Semdeg
mivceT dazaralebuls sasaqmebeli, Ria vardisferi kaliumpermanganatis 0,5
Wiqa xsnari. saWiroa dietis mkacri dacva, magari cxeli Cais
miReba.avadmyofis mdgomareobidan gamomdinare, is unda gadayvanil iqnas
eqimTan. tkivilebis SemTxvevaSi rekomendebulia sagule da
tkivilgamayuCebeli saSualebebis micema.

kuWis wvis (gulZmarvis), tkivilebis da faRaraTobisas pirveli daxmareba.

mkurnaloba iTvaliswinebs kvebis reJimis dacvas. gulZmarvisas unda
gamoiricxos an SeizRudos mJave produqtebi, Savi puris orcxobila, kiseli,
kompoti, tkbileuloba, agreTve Semwvari frinveli da saneleblebi, maT
ricxvSi marilic. unda miviRoT rZe, brinjis, wiwiburas, mananas fafebi.
gulZmarvas amcirebs agreTve soda, an dafquli naxSiri (karboleni). mucelSi
tkivilis dros kargia cxeli saTburi, preparatebidan ki – 1 tableti
besaloli 2_3-jer dReSi, anestezini 1 tableti.

kuWis aSlilobisas avadmyofma unda miiRos faRaraTobis sawinaaRmdego,

Semkvreli saSualebebi

qirurgiuli daavadebani

kuW-nawlavis mwvave daavadebebi ar unda SegveSalos muclis Rrus mwvave

qirurgiul daavadebebSi (apendiciti, gauvaloba, wyluli da sxva). mwvave
apendicitis yvelaze damaxasiaTebeli gamovlenaa muclis zeda areSi susti
tkivilebi, gulis reva, iSviaTad 1-2_jer Rebineba. ramdenime saaTis Semdeg,
(zogjer ki maSinve) tkivilebi gadaadgildeba muclis marjvena naxevarSi,
dabla; SeteviTi tkivilebi da faRaraTi apendicitisTvis damaxasiaTebeli
ar aris. eqimis daxmarebamde unda gamoviyenoT sicive muclis marjvena
mxareze (Tovli, civi wyali). mwvave qirurgiul daavadebebze varaudis dros
aucilebelia absoluturi SimSili, ar SeiZleba avadmyofs mivceT
sasaqmebeli saSualebebi, ar SeiZleba sma. avadmyofi saswrafod unda
gaigzavnos saavadmyofoSi.

koJrebi da kanis dazianeba

aRWurvilobisadmi, gansakuTrebiT ki fexsacmlisa da tansacmlisadmi

sanitarul-higienuri moTxovnebis daucveloba SeiZleba gaxdes laSqrobaSi
koJrebis, kanis gayvlefis, gacrecis mizezi. ufro xSirad amiT zaraldebian

216
is turistebi, romelnic atareben Zalian viwro Sarvals, viwro fexsacmels
maRal quslebze (modis motrfialeni), an uquslo fexsacmels, an sxva,
laSqrobisTvis mouxerxebel tansacmels. aseT pirobebSi advilad
warmoiqmneba mtkivneuli gacrecvebi; es SeiZleba SeemTxvas maTac, vinc ar
icavs laSqrobaSi sxeulis sisufTaves, cudad awyobs zurgCanTas, daudevrad
icvams windebs, an icvams daukemsav windebs, SiSvel fexze icvams fexsacmels.

koJrebis, gayvlefis profilaqtika. yvelaze mTavaria mogzaurobis

pirobebis Sesabamisad, sworad SevarCioT aRWurviloba, movirgoT da
SevamowmoT is marSrutze gasvlamde. mogzaurobis dros unda movaxdinoT
swrafi reagireba amindsa da sxva pirobebze da Sesabamisad vcvaloT
tansacmeli da moZraobis tempi. ar unda davuSvaT sxeulis xangrZlivi
gadaxureba, moZraoba svel tansacmelSi. fexsacmelSi, an tansacmelSi mcire
uxerxulobis SeniSvnisTanave, unda SevecadoT gamovricxoT misi gamomwvevi
mizezi. amisTvis mizanSewonilia tansacmlis, fexsacmlis windebis gamocvla.
zogjer SeiZleba gamoviyenoT elasturi bintiT kidurebis Sexveva. navSi
niCbis mosmisas aucilebelia xelTaTmanebis tareba, zurgCanTasa da zurgs
Soris rbili sagnis dadeba da a.S. profilaqtikis saukeTeso saSualebas
warmoadgens regularuli higienuri procedurebi da sxeulis sisufTavis
dacva.

pirveli daxmareba koJrebis, gayvlefis, gacrecvis dros. Tu gayvlefa

droulad SevniSneT, sakmarisia, aviciloT misi gamomwvevi mizezi da wavisvaT
kanze damarbilebeli, antiseptikuri malamo. kanis gawiTlebis SemTxvevaSi
is unda gavipoxoT iodis nayeniT, briliantis mwvaneTi, an spirtiT, Semdegi
datvirTvis dros SemovixvioT bamba. Tu epidermisis ganSrevebisa da mis qveS
siTxis dagrovebis gamo warmoiqmna mtkivneuli buStebi, SeiZleba buStebis
Cxvleta steriluri nemsiT da malamoTi Sexveva.

daJeJiloba, RrZoba, motexiloba, tvinis Seryeva

mravali travmis mizezi dakavSirebulia turistis araswor qcevasTan, mis

udisciplinobasTan. mogzaurobaSi yvelaze didi saSiSroeba aris turistis
udisciplinoba.

travmatizmis profilaqtika. udisciplinobiT gamowveuli travmebi

moicavs sakiTxTa wres, dakavSirebuls mogzaurobis momzadebasa da
CatarebasTan. amaSi igulisxmeba SekavSirebuli koleqtivi, megobrebisadmi
pasuxismgebloba, sakuTari Tavis mimarT momTxovneloba da usafrTxoebis
nebismieri wesis darRvevisadmi Seurigebloba. marSrutze profilaqtikis
RonisZiebebs ekuTvnis: jgufis udisciplino wevris dasja (magaliTad
ararigiTi morigeoba), ukidures SemTxvevaSi disciplinis damrRvevi SeiZleba
moixsnas marSrutidan.

pirveli daxmareba daJeJilobis dros. daJeJiloba xasiaTdeba rbili

qsovilebis dazianebiT da Siga sisxlCaqcevebiT. daJeJilobisas
rekomendebulia dazianebul adgilas kanze iodis nayenis wasma da mcire
217
droiT civi kompresis dadeba, Semdeg ki Sexveva. travmis meore dRes ukve
siTbo unda gamoviyenoT. TavSi, mkerdSi, mucelSi dartymisas aucilebelia
dazaralebulis sruli simSvidis uzrunvelyofa, unda mivceT Sokis
sawinaaRmdego saSualebebi da gadaviyvanoT samedicino dawesebulebaSi.

pirveli daxmareba RrZobis dros. saWiroa artaSanis dadeba da

tkivilgamayuCeblis micema. saxsrebis damoukideblad gasworeba ar aris
rekomendebuli, radgan muxlis, idayvis da saxsrebis RrZoba xSirad
SeTanwyobilia Zvlebis wanazardebis motexilobasTan. aucilebelia
dazaralebulis transportireba samedicino dawesebulebaSi.

pirveli daxmareba motexilobis dros mdgomareobs xelT arsebuli

masalidan artaSnis dadebaSi, raTa davafiqsiroT gadatexis adgili.
avadmyofs aZleven tkivilgamayuCebel da gadahyavT samedicino
dawesebulebaSi. utyeo adgilas artaSnis dasadebad SeiZleba veraferi
(joxic ki) ver moiZebnos. maSin dazianebuli xeli unda mivamagroT bintiT
sxeuls, fexi ki janmrTel fexs. Ria motexilobis dros artaSanis
dadebasTan erTad Wrilobis garSemo kani unda davamuSaoT iodis nayeniT,
SevuxvioT bintiT da SeZlebisgvarad gavukeToT tkivilgamayuCebeli
saSualeba.

gansakuTrebiT saSiSia xerxemlis, Tavis qalis, menjis dazianeba. am dros

aucilebelia eqimis saswrafo Careva, magram dazaralebulis transportireba
samkurnalo dawesbulebaSi SeiZleba mxolod sruli simSvidis pirobebSi
(specialur sakaceze, xis farze da a.S.).

pirveli daxmareba tvinis Seryevisas. tvinis Seryevis damaxasiaTebeli

niSnebia: gonebis dakargva (moklevadianic) da Rebineba, Semdeg ki Zlieri
Tavis tkivili. daxmarebis aRmoCena mdgomareobs dazaralebulisTvis sruli
simSvidis SeqmnaSi, avadmyofs Tavs wamouweven da adeben civ kompress Tavze.
unda SeizRudos siTxis miReba, kargia tkbili Cai; unda mieces
tkivilgamayuCebeli saSualeba da gadayvanil iqnas saavadmyofoSi.

gulis wasvla, gulsisxlZarRvovani ukmarisoba

naklebnavarjiSevi turistebis didma fizikurma datvirTvam SeiZleba

gamoiwvios gul-sisxlZarRvTa sistemis ukmarisoba, rac gamoixateba mkveTr
sisusteSi, gaxSirebul guliscemaSi, gulis areSi tkivilSi. adamians
ulurjdeba tuCebi, cxviri, TiTis wverebi, uxSirdeba pulsi. igi grZnobs
haeris ukmarisobas.

gulis wasvlis mizezi SeiZleba iyos organizmis gadaxureba salaSqro

reJimis darRvevis gamo da sakvebis miRebamde didi intervali; gulis wasvla
SeiZleba gamoiwvios agreTve SiSma, sisxlis dakargvam, Zlierma tkivilma, an
motexilobam.

218
 gulsisxlZarRvovani ukmarisobis profilaqtikisTvis aucilebelia
turistis kargi fizikuri momzadeba laSqrobisaTvis, turistis mier Tavisi
janmrTelobis Semowmeba specialistebTan da maTi rekomendaciebis dacva,
kargi aklimatizacia, muSaobis da dasvenebis reJimis dacva marSrutze.

pirveli daxmareba sisxlZarRvovani ukmarisobis dros. dazaralebuli

unda moviyvanoT naxevrad mjdomare mdgomareobaSi, uzrunvelvyoT misi
fizikuri da sulieri simSvide, gavaTavisufloT uxerxuli tansacmlisagan,
mivceT sagule, spazmismomxsneli saSualebebi. turisti unda gavaTboT da
frTxilad gadaviyvanoT samedicino dawesebulebaSi mjdomare an mwolare
mdgomareobaSi, magram aweuli TaviT.

pirveli daxmareba gulis wasvlisas. gulwasul mdgomareobaSi (mkveTri

gafiTreba, civi ofli Sublze, Tvalis dabneleba, yurebSi xmauri, gonebis
dakargva) dazaralebuli ise unda davawvinoT, rom Tavi fexebze dabla
hqondes, tansacmeli unda SevuxsnaT, mkerdsa da saxeze mivasxuroT civi
wyali, vasunTqoT bamba niSaduris spirtiT. gonze mosvlis Semdeg
dazaralebuls mivceT magari Cai, yava, gulis saSualebebi.

gidisa da mZRolis TanamSromloba eqskursiis msvlelobisas

instruqcia gidisTvis da mZRolisTvis.

gzidan gadaxveva

gzidan gadaxveva programiT gaTvaliswinebuli ar aris, misi

aucileblobis SemTxvevaSi saagentos unda SevatyobinoT. mZRolis samuSao
saaTebis gaxangrZliveba ar SeiZleba. gzidan gadaxvevisas aucilebelia
mZRolis Tanxmobac.

turistebis gadaTvla

mgzavrobis dawyebisas gidma yovelTvis unda gadaiTvalos jgufis

wevrebi. es turistTa usafrTxoebisTvisaa aucilebeli da stumarTa
raodenobis kontrolis kargi saSualebaa.

alkoholi

samuSao saaTebSi gidsa da avtobusis mZRols ekrZalebaT alkoholis

miReba. dasvenebis dReebSic mZRolma mxolod imdeni unda dalios, ramdenic
Semdeg muSaobaSi xels ar SeuSlis. mZRolisTvis samuSao dro grZeldeba
iqamde, sanam eqskursiis damTavrebisas ukanaskneli turisti ar datovebs
avtobuss.

sastumroSi\restoranSi misvla

gidi turistebs sTxovs avtobusSi darCenas, sanam restoranSi an

sastumroSi yvela detals ar moagvarebs. yvela formalobis Sesaxeb jgufs
mikrofonis gamoyenebiT unda Seatyobinos. esenia:

219
  rodis da sad gavCerdebiT saWmelad?
 sad aris ganTavsebuli lifti?
 sad aris ganlagebuli restornis an sastumros tualetebi?
 rodis unda Caalagon bargi avtobusSi?
 rodis aris gasvlis dro?
 vin romel oTaxSia ganTavsebuli?
 sad aris auzi, sauna, bari?
 rogoria saRamos/Ramis programa da sad gaimarTeba esa Tu is
RonisZieba?

avtobusis mZRolis miTiTebebi turistebisTvis

mZRolma turistebs iseTi miTiTebebi ar unda misces, rac gidis

kompetenciaSi Sedis. es ar exeba im SemTxvevas, roca gidi saTanado TxovniT
mimarTavs mas daxmarebisTvis.

gidis miTiTebebi turistebisTvis

gidma turistebs iseTi miTiTebebi ar unda misces, rac mZRolis

kompetenciaSi Sedis. es ar exeba im SemTxvevas, roca mZRoli saTanado
TxovniT mimarTavs mas daxmarebisTvis.

avtobusiT mgzavroba diliT

avtobusi Sexvedris adgilze gasvlisTvis gansazRvrul dromde 20

wuTiT adre unda gamocxaddes, raTa sabargulSi Seinaxos turistebis bargi.

avtobusiT mgzavroba saRamos

sanam gidi sastumros mimRebSi yvela aucilebel detals arkvevs,

mZRoli avtobusidan iRebs turistebis bargs da alagebs an avtobusis
gverdiT an sastumros SesasvlelTan. im SemTxvevaSi, Tu stumrebi sakuTari
surviliT mis daxmarebas moindomeben, mZRolma es sasiamovno winadadeba
madlierad unda miiRos.

dazianebuli avtobusi

im SemTxvevaSi, Tu avtobusi dazianebulia, gidma an mZRolma saswrafod

unda Seatyobinos saagentos.

saxifaTo nivTebi

nivTebi, romlebmac SeiZleba safrTxe Seuqmnas turistebs, avtobuss an

sxva nivTebs, mZRolma avtobusSi ar unda aitanos.

bargis dazianeba

im SemTxvevaSi, Tu bargi mgzavrobisas daziandeba, gidma turistul

saagentos aucileblad unda moaxsenos amis Taobaze.

220
mZRolis samuSao movaleobebi

 avtobusis marTva;
 orientacia (rukis kiTxva da a.S.);
 sagzao niSnebze yuradRebis miqceva;
 avtobusis movla:
o saferfleebis yoveldRiuri dacla;
o nagvis urnebis yoveldRiuri dacla;
o avtobusis dasufTaveba;
o fanjrebis gawmenda;
o avtobusis teqnikuri uzrunvelyofa;
o turistebis bargis Calageba da amolageba.

magnitofoni

roca turistebi avtobusSi sxedan, magnitofonis CarTva-arCarTvis

sakiTxi mxolod gidma unda gadawyvitos. musikis xmis siZliere unda
daregulirdes cariel avtobusSi, sanam stumrebi daikaveben adgilebs.

turistebis gamorCeva

gidma da mZRolma arc erTi turisti ar unda gamoarCion. isini jgufis

yvela wevrs erTnairad unda moeqcnen.

macivari

mineraluri wylis, limonaTisa da koka-kolas gverdiT macivarSi

ludi, Rvino da sxva alkoholuri sasmelebic SeiZleba iyos. im SemTxvevaSi,
Tu es mocemul qveyanaSi daSvebulia. magaliTad, norvegiaSi, SvedeTSi da
fineTSi es akrZalulia, gidebs da mZRolebs samuSao dReebSi alkoholis
yidvis ufleba ar aqvT.

zemoTCamoTvlili sasmelebis garda, macivarSi SeiZleba turistebis

medikamentebis Senaxvac, romlebic sigriles saWiroeben. sxva arc erTi nivTi
Tu produqti ar unda movaTavsoT avtobusis macivarSi.

avtobusis ventilacia

 mgzavrobis dros mZRolis fanjara daketili unda iyos, Tu avtobusSi

turistebi arian, mniSvneloba ar aqvs, Tu ra siCqariT moZraobs
avtobusi;
 yuradReba unda mieqces imas, rom ventilaciis CarTvisas civi haeri ar
uberavdes gidis skams winidan an uknidan;
 fanjris gaReba SeiZleba mxolod im SemTxvevaSi, Tu yvela turisti
Tanaxma iqneba.

gaiTvaliswineT: sjobs avtobusSi ise gaofliandeT, rogorc saunaSi, vidre

gacivdeT.
221
mikrofoni

mikrofons iyenebs mxolod gidi da ara mZRoli an turisti.

gamonaklisi: eqskursiis dasrulebisas mZRols SeuZlia turistebs
mikrofoniT madloba gadauxados.

musika
musikaluri programa mZRolma gids unda SeuTanxmos. umjobesia musika
Seesabamebodes im regions, sadac eqskursia tardeba.

erToblivi muSaoba:

 gids ar unda hqondes mZRolis daxmarebis pretenzia;

 Tu mZRols Tan aqvs sakuTari kaseta/diski, mas sruli ufleba aqvs
misces an ara gids misi gamoyenebis ufleba;
 Tu mZRoli gadawyvets sakuTari kasetis an diskis gamoyenebas, es ise
unda moxdes, rom turistebma ver SeniSnon;
 gidzea damokidebuli CarTavs Tu ara SemoTavazebul kasetas/disks;
 turistebis kasetebis an diskebis gamoyeneba ar SeiZleba.

radio

im SemTxvevaSi, roca turistebi avtobusSi sxedan, radios CarTva ar

aris mizanSewonili. gamonaklisi SesaZlebelia, Tu es jgufis yvela wevris
survili iqneba.

eqskursiis dasrulebisas

eqskuriis dasrulebis Semdeg gids evaleba Semdegi formalobebi:

 Semosavlebis da danaxarjebis daangariSeba;

 yvela qviTris Cabareba;
 angariSis Cabareba;
 yvela dokumentis da nivTis Cabareba, rac saagentom gids misca
eqskursiis dros gamosayeneblad;
 samuSao samosis Cabareba;
 sainformacio masalis Cabareba (broSurebi, flaerebi da a.S.).

orientireba

swori orientireba mTlianad ekisreba mZRols. im SemTxvevaSi, Tu man

programiT gaTvaliswinebuli marSruti ar icis, droulad unda moiZios
informacia yvela im obieqtze, romlebic CarTulebi arian eqskursiaSi.
dauSvebelia is, rom man informacia miiRos turistebisgan.

erToblivi muSaoba:

 mZRols ar unda hqondes gidis daxmarebis pretenzia da imedi

eqskursiis dawyebamde an ganmavlobaSi;
222
  im SemTxvevaSi, Tu gids saTanado codna aqvs, sruli ufleba aqvs
daexmaros an ar daexmaros mZRols;
 mZRolzea damokidebuli SemoTavazebuli daxmareba miiRos an ar
miiRos.

punqtualoba

 gidi da mZRoli valdebulebi arian saagentos mier maTTvis

gankuTvnili dro zustad daicvan;
 gidma da mZRolma araviTar SemTxvevaSi ar unda alodinon turistebs;
 gidi valdebulia yovelTvis pirveli gamocxaddes Sexvedris adgilze;
 im SemTxvevaSi, Tu gidi an mZRoli raime mizeziT agvianebs, jgufs
droulad unda miewodos informacia amis Sesaxeb. Tu es SeuZlebelia,
Sexvedrisas aucileblad unda avuxsnaT turistebs dagvianebis mizezi.

moweva
avtobusSi moweva ar SeiZleba. es exeba mTlianad eqskuriisTvis
gankuTvnil dros, sanam jgufis bolo wevri ar datovebs mas. turistul
avtobusSi ar unda iyos Tambaqos suni. mZRoli unda eweodes avtobusis
gareT, gaCerebebze. igive wesi vrceldeba gidzec.

roca turisti azianebs rames

avtobusis dazianebis SemTxvevaSi gidi atyobinebs turistul

saagentos da avtobusis mflobels.

bargis an raime nivTis dazianebis SemTxvevaSi, gidi an Tavad adgens an

damnaSaves adgeninebs dokuments, sadac weria, ra dazianda da vin aris
dazaralebuli. dokumentis erT asls inaxavs damnaSave da meores ki gidi.

benzinis Casxma
eqskursia ar unda Sewydes Tundac sawvavis Casasxmelad. turisti ar
unda icdides benzingasamarT sadgurze. benzinis Casxma unda moxdes maSin,
roca turistebi avtobusSi ar arian: eqskursiis dawyebamde (yvelaze
saukeTeso varianti), an roca turistebi muzeumSi imyofebian, an qveiTad
moZraoben gansazRvrul marSrutze.

erToblivi muSaoba

gidi da mZRoli erTi gundia individualuri samuSao movaleobebiT.

 erTmaneTis daxmareba mxolod maT survilzea damokidebuli;

 arc gids da arc mZRols ar unda hqondes erTmaneTisgan daxmarebis
pretenzia;
 ar SeiZleba romelime maTganma meores pirdapir mosTxovos daxmareba,
SeiZleba mxolod sTxovos;
223
  erToblivi muSaoba da daxmareba dafuZnebulia maT neba-survilze.

cxovelebi

ZaRlebis, katebis, frinvelebisa da sxva cxovelebis avtobusiT

gadayvana dauSvebelia.

urTierTobis formebi
 gidi da mZRoli erTmaneTs Tavazianad da yuradRebiT unda moepyran;
 gidi da mZRoli mxolod maSin CaiTvlebian profesionalebad, Tu
turistebs, damsaqmeblebs da sxva adamianebs Tavazianad da yuradRebiT
epyrobian.

dakargva
dakarguli da dazianebuli nivTebis Sesaxeb saagentos werilobiTi
formiT unda ecnobos. gidma unda Seinaxos dokumentis erTi asli.

naTesavebi
gidma da mZRolma ar unda waiyvanon naTesavebi da axloblebi
eqskursiaze. isic dauSvebelia, rom romelime maTganma axloblisgan
eqskursiis fuli aiRos.

Zvirfasi nivTebi
 gidma jgufi unda gaafrTxilos, rom Zvirfasi nivTebi RamiT ar
datovon avtobusSi. im SemTxvevaSi, Tu turistebi, gafrTxilebis
miuxedavad, mainc datoveben avtobusSi Zvirfaseulobas, gids
pasuxismgebloba exsneba.
 gids SeuZlia pasuxismgebloba aiRos turistebis Zvirfasi nivTebis
Senaxvaze.

sakontrolo kiTxvebi:

1. daaxasiaTeT didaqtikis mTavari principebi eqskursiaSi mixael

hemmeris mixedviT
2. ras niSnavs eqskursantebze orientirebuloba
3. CamoayalibeT moTxovnebi gidisadmi
4. daxazeT saCvenebel obieqtze muSaobis modeli
5. ras niSnavs diferencirebuli midgoma turistebisadmi?
6. ra aris drois menejmenti eqskursiaSi?
7. CamoTvaleT turistTa ZiriTadi moTxovnilebebi
8. daaxasiaTeT gidis Cacmuloba
9. rogoria unda iyos gidis TviTkritika da konfliqtis gadaWris
xerxebi?
10. raSi mdgomareobs Termuli damwvrobis profilaqtika da pirveli
daxmareba?
11. rogor xdeba basri iaraRiT miyenebuli Wrilobebis profilaqtika
da pirveli daxmareba?

224
 12. ra iciT cecxlsasroli iaraRiT miyenebuli Wrilobebis
profilaqtikis da pirveli daxmarebis aRmoCenis Sesaxeb?
13. ra iwvevs kvebis produqtebiT mowamlvas?
14. rogir xdeba kvebis produqtebiT mowamlvis profilaqtika da
pirveli daxmarebis aRmoCena?
15. romeli qirurgiuli daavadebebi gvxvdeba yvelaze xSirad
laSqrobaSi?
16. CamoTvaleT apendicitis simptomebi da pirveli daxmarebis
saSualebebi.
17. rogor gavuwioT pirveli daxmareba dazaralebul turists
daJeJilobis, RrZobis, motexilobis dros?
18. tvinis Seryevis romeli simptomebi da pirveli daxmarebis
RonisZiebebi iciT?
19. CamoTvaleT gulis Sewuxebis simptomebi da pirveli daxmarebis
aRmoCenis RonisZiebebi.
20. daaxasiaTeT gidisa da mZRolis TanamSromloba.

davaleba: warmoadgineT esse: `konfliqtis gadaWris xerxebi eqskursiis

marSrutis Secvlis SemTxvevaSi”

internet gverdebi da savarjiSoebi:

1.www.monadire.ge/forum/index.php?showtopic=412;

kiTxvebi da diskusia Temaze: ganvixiloT pirveladi samedicino daxmarebis

SemTxvevebi saTavgadasavlo turizmSi

damxmareliteratura:

1. gzamkvlevi pirveladi samedicino daxmarebis organizaciebisaTvis

(CamotvirTeT internet-gverdidan: http://www.genesis.ge/publications2.htm)
2. levan kobalaZe, “saqarTvelos turizmisa da infrastruqturis
moklevadiani da grZelvadiani ganviTareba” (CamotvirTeT internet-
gverdidan: www.gvg.ge/attachments_p2/38.pdf)

225
 თავი მე-15. jgufis gaZRola
eqskursiis warmateba damokidebulia gidis xelovnebaze, gauZRves
jgufs, rogorc lideri, iyos saintereso maTTvis, icodes ra surs jgufs,
risTvisac saWiroa swori pozicionireba.

pozicionireba gidsa da turistTa jgufs Soris

gidis swori pozicionirebisaTvis saWiroa man zedmiwevniT kargad
icodes turistTa moTxovnilebebi:

turistTa moTxovnilebebi

1. ZiriTadi moTxovnilebebi
 kveba;
 usafrTxoeba (Casacmeli, TavSesafari, sacxovrebeli garemo);
 siyvaruli.

2. usafrTxoebis moTxovnileba
ZiriTadimoTxovnilebebisdakmayofilebisSemdeg,
adamianicdilobseskmayofilebadidxansSeinarCunos.

3. gaumjobesebis moTxovnileba
masSemdeg,
racadamianiZiriTaddausafrTxoebismoTxovnilebebsdaikmayofilebs,
cdilobs, gaiumjobesosmdgomareoba. amisTvisismimarTavsmravalxerxs.

4. Zalauflebis moTxovnileba
 aRiareba (yuradReba da misdami interesi);
 zegavlena (Zalaufleba).

5. codnis moTxovnileba
 ra aris es?
 rogor muSaobs?
 ratom aris es ase?
 vin var me?

6. simyudrovis moTxovnileba
 dasveneba;
 gantvirTva;
 sizarmace;
 moduneba.

7. ganviTarebis moTxovnileba
 samarTlianoba;
 pasuxismgebloba.
226
 8. ganadgurebis moTxovnileba
 sisastike;
 SiSi;
 ucodinroba;
 sakuTari Tavis siZulvili;
 adamianTa siZulvili.
miTiTeba: adamianebi yvelaze mwvaved reagireben maSin, roca maT ZiriTad
moTxovnilebebs safrTxe emuqreba.

momxmareblis molodini

winaswar dajavSnili momsaxureba moicavs:

 transporti;
 ganTavseba;
 kveba;
 profesionali gidis momsaxureba;
 inkluziuri programa;
 eqskluziuri programis SeTavazeba.

SekveTili, dajavSnili momsaxureba xSirad ar Seesabameba momxmarebelTa

molodins, risi mizezic SeiZleba iyos:
1. gaurkveveli an gazviadebuli reklama;
2. turistuli saagentos personalis mier momxmareblisTvis arasruli
informaciis miwodeba;
3. momxmareblis mxridan dajavSnis sabuTebis nawilobriv gacnoba, an misi
ignorireba;
4. roca momxmarebels nawilobriv an saerTod ar esmis dajavSnis
sabuTebis arsi;
5. momxmareblis molodini gadaWarbebulia.

zrdilobiani mopyroba da dialogi turistTan. gidis ZiriTadi codna

da unarebi:
1. adamianis Secnobis unari;
2. aRqmis unari;
3. organizeba;
4. administrireba;
5. geografia;
6. ucxo enebi;
7. turistuli xelSekrulebis samarTlebrivi normebis codna.
damatebiTi codna da unarebi saWiroa Semdegi sferoebSi:

 kulturuli turebi;
 enis Semswavleli turebi;
 dieturi/kulinariuli turebi;
227
  sportuli turebi;
 axalgazrduli turebi;
 saTavgadasavlo turebi;
 fototurebi;
 eqspediciebi;
 Tematuri turebi;
 animaciuri turebi (sporti, kultura, musika, bavSvebi, garToba).

gidis Cacmuloba

gidis amocnoba SesaZlebeli unda iyos misi Cacmulobis mixedviTac. mas

yovelTvis msgavsi samosi unda ecvas. im SemTxvevaSi, Tu mas saagento ar
avaldebulebs uniformis Cacmas, gidma mainc didi yuradReba unda miaqcios
samoss. turistebis survilia, gidis Cacmuloba advilad SesamCnevi iyos.

gidma Tavidan unda aaridos samoss, romelic:

 Zalian eqstravagantulia;
 Zalian sportulia;
 Zalian moduria;
 WuWyiania.

samosisarCevisasgidmaTavisTavsaseTikiTxvaundadausvas:
`viqnebiamtansacmelSiZalianeqstravagantuli,
TugamoviwvevturistebSikeTilganwyobasadandobas?”

zogjeruniformagidsTavisuflebasuzRudavs,
SesabamisadmisiganwyobacuaryofiTadicvlebadaeseqskursiismsvlelobazecai
saxeba.

gidissamosisSemadgenelinawilebia: turistulifirmisemblemadabaraTi,
romelicmimagrebuliatansacmelze, sadacgarkveviTweriagidissaxelidagvari.

mzeriTi kontaqti

1. gidma turistebTan unda iqonios mzeriTi kontaqti, magram ar unda

miaCerdes jgufis wevrebs, radgan es aRiqmeba, rogorc agresia,
provocireba.
2. Tvali moavleT yvela turists, es iwvevs damatebiT interess maTi
mxridan.
3. turistTan saubrisas gidma mzera unda SeaCeros:
 turistis saxeze (TvalebSi miCerebis gareSe);
 sxeulis zeda nawilze;
 turistis sxeulze mTlianobaSi.

228
 4. mzera, mimika da Jestikulacia uamrav signals gascemen, zog
SemTxvevaSi informacia maTi meSveobiT ufro martivad vrceldeba,
vidre sityvebis gamoyenebiT.
5. Tavidan aicileT turistebTan saubrisas TvalebSi `Rrmad Caxedva”,
radgan es SeiZleba Semdegi saxis signalad iqnas aRqmuli:
 agresia (brazi, siZulvili da a.S);
 Seteva, Tavdasxma;
 simpaTia;
 alersisadmi moTxovnileba;
 seqsis moTxovnileba;
 xvewna, mudara.

Rimili

1. megobruli Rimili turistebze sasiamovno zegavlenas axdens da

konfliqturi situaciis ganmuxtvaSi gansakuTrebulad exmareba gids;
2. namdvili megobuli Rimili mxolod pozitiuri Sinagani mdgomareobis
adamianisgan aris mosalodneli;
3. Rimili (iseve, rogorc zogadad mimika) adamianis Sinagani mdgomareobis
sarkea.
4. bunebrivi RimilisTvis:
 SeiqmeniT pozitiuri ganwyoba sakuTari Tavis da garemosadmi. am
SemTxvevaSi dagexmarebaT autosugestia;
 Tu adamians sakuTari Rimili ar axarebs, maSin is yalbi da
xelovnuria, romelic saSinlad gamoiyureba da uaryofiTad
aRiqmeba sxvebis mier.
jgufi

2. gidi yvela turists erTnairad unda moeqces. arc erTi momxmarebeli

ar unda gamoarCios an ugulebelyos;
3. turistis mimarT antipaTias, gulgrilobasa da keTilganwyobas Soris
unda airCes urTierTobis Sualeduri forma, romelic ufro metad
simpaTiisa da megobruli distanciisken ixreba. mniSvnelovania is, rom
es forma jgufis yvela wevrze unda gavrceldes;
4. saeqskursio jgufis marTvisas avtoritetulobasa da
antiavtoritetulobas Soris Sualeduri forma unda airCes;
5. gidma turistebTan arasdros unda isaubros uaryofiTad sxva
klientebze, sxva turistebze `Woraoba” SesaZlebelia, magram am TemaSi
CaRrmaveba ar aris mizanSewonili;
6. im SemTxvevaSi, roca gids ar SeuZlia turistis SekiTxvaze pasuxis
gacema, man unda gamoiyenos fraza: `axla, am momentSi zustad ar vici”
da unda Seecados am Temaze informaciis swrafi moZiebas.

turistebisTvis araswori, damaxinjebuli informaciis miwodeba (imisTvis, rom

gidma dafaros Tavisi ucodinroba raime sakiTxze) Tavidan unda iqnas acilebuli.
229
is, rom SeuZlebelia gidma yvelaferi icodes, turistebisTvis ar aris gasakviri.
raime sakiTxis arcodna da Secdomebis aRiareba turistebSi dadebiTad aRiqmeba

230