HAROLDS HOOFD STUK HAROLDS HOOFD STUK
SCHRAALHANS
EN DE WAARD
In het zeventiende Hoofd Stuk schreeuwt Harold Schellinx op
de wijs van Donald Trump dat STEIM níét is opgedoekt en dat
W139 natuurlijk wél haar centen krijgt, net als alle andere
culturele helden in onze lage landen, jong en oud. Of hij doet
het niet. Dat is de Wet van Vijf, het Principia Discordia.
auteur Harold Schellinx soundblog beeld Xenia Gottenkieny
Precies zes edities van Gonzo (circus) eerder wijdde ik
mijn Hoofd Stuk aan de toekomst. Misschien, meende
ik, wordt het wat, we gaan immers de twintiger jaren
in! Ik dacht daarbij aan hoe in de vorige twintiger
jaren een handjevol ultra-ultramoderne artistieke vrij-
buiters onze kunsten en ons denken op de kop zette
en de weg wees naar manieren om muziek te maken
die een halve eeuw later pas vol tot bloei kwamen. Veel
speelde toen in krek dezelfde stad waar ik nu al maan-
den weinig meer kan dan uit het raam in het grijs van
een met steeds maar meer nog dwarrelend vallende
herfstbladeren bezaaide koer turen. De hele rest van
de wereld verkeert vooral virtueel in het plat van mijn
laptopscherm en wurmt zich van daar door een soort
wormgat mijn hoofd in. Die godvergeten cyberspace
begint daarvan een behoorlijk disproportioneel aan-
hangsel te worden, waarvan je zo één, twee, drie niet
meer afstand neemt. Dat jaar geleden keek ik daarom
voor de toekomst wel erg scheef terug op het verleden.
46
Ontmanteling,
versplintering,
discordantie
WERELDTOEVAL
Ik rekende buiten de waard. Want naast de heel prille
geest van ons postmodernisme (dat het zinnig on-
denkbare en het denkbaar onzinnige zelfs toen al, zij
het meest nog in aanzet, maakbaar maakte) doolde
in die modernistische dageraad ook het spook van
de Spaanse griep de wereld rond. Die lang vrijwel
vergeten pandemie deed voor die van vandaag niet
onder. Integendeel. Als de overgeleverde statistieken
betrouwbaar zijn dan moet onze corona nog heel wat
tandjes bijzetten om de Spaanse griep aan globale be-
smettings- en dodentallen naar de kroon te steken. Het
was destijds weliswaar nog net even vóór de twintiger
jaren, maar merkwaardig is het wel. Olie op het vuur
van complottheoretici! (Als er al geen vrijmetselende
illuminati achter die cyclus zitten dan moet het wel
een bijeffect zijn van de close encounter van de jonge
Albert Einstein met een pedofiele alien die hem op het
patentbureau in Bern de formula van het wereldtoeval
47
 INTERVIEW
influisterde)... Egon Schiele, Gustav Klimt, Guillaume
Apollinaire... Het zijn ons allemaal bekende kunste-
naars die in 1918 aan de Spaanse griep bezweken.
Maar eenmaal geleden was de ongemene verwoesting
en ellende die die pandemie teweegbracht snel weer
uit het collectieve geheugen verdwenen. De les die we
daaruit kunnen trekken is een ouwe: het is de les dat
aan onze samenleving lessen niet zijn besteed. Ook
destijds klonk er luide de roep dat we, als de ziekte
eenmaal bezworen was, alles anders zouden gaan
doen. Het uitzicht en de hoop die die enorme crisis
heel even op fundamentele, blijvende veranderingen
bood, op het slechten van kloven tussen haves en ha-
venots, in velerlei zin, werd echter algauw weer verge-
ten. Toen de economie weer aantrok en het in de bor-
delen, cafés en theaters weer business as usual werd,
sloegen we, met korte termijn denkende politici en op
winst en macht beluste zakenleiders aan het roer, toch
weer als lemmingen het bekende pad richting klippen
in, constant ruziënd, tierend en elkander beschim-
pend, als vanouds.
SCHRAALHANS
Je had een jaar geleden natuurlijk helderziend moe-
ten zijn om de gevolgen te voorzien van het virusje
dat toen in Wuhan nog net maar de kop opstak. Het
is daarom toch een vreemde kwinkslag van Vadertje
Tijd dat één aspect van de toekomst vol niet-kunst-
Kunst (of niet-Niet-Kunst) die ik toen schetste nog
geen maand later van stokpaardje van een handjevol
zonderlingen tot de nieuwe norm werd: een kunst
zonder publiek. Theaters, concertzalen, clubs, galerie-
ën en speelzaaltjes, van groot tot klein… Zelfs als ze
niet helemaal gesloten werden, waren of alwéér zijn,
in vrijwel alle gevallen was Schraalhans er het afgelo-
pen jaar keukenmeester. En dat gaat zeker nog op zijn
minst een deel van dit nieuwe jaar het geval zijn. Zo
snel geven die Hansen hun verworven positie naast de
waard niet op…
PARASITOÏDE
In flagrante tegenstelling tot een eeuw geleden was
er dit keer voor onze fysieke ruimte een immaterieel,
aseptisch en geurloos alternatief waar een deel van het
leven zijn gang kon gaan. Zo doceer ik hier in Parijs al
vrijwel het hele jaar lang uitsluitend via allerlei digita-
le platformen (Blackboard, Zoom, Teams, Skype) aan
honderden studenten van divers pluimage. Dat gaat
van het intuïtionisme van onze eigen Luitzen Brouwer,
via waarschijnlijkheidsrekening, statistische toetsen,
neurale netten en algebraïsche groepentheorie, tot aan
de historie van het postmoderne in de hedendaagse
muziek toe; en nog geen student ooit recht in de ogen
gezien. Er gaan ongetwijfeld nog planken vol dikke
48
boeken geschreven worden over hoe dat in zijn werk
ging en gaat, wat de impact was en is, en welke de
gevolgen. En – misschien het belangrijkst, hoewel je
er nog maar verrassend weinig over hoort – ook over
wat er gebeurde met de onvoorstelbare hoeveelheden
data die daarbij wereldwijd gegenereerd én opgesla-
gen worden. De paradoxale cyberspace, we weten het
allemaal: zegen en vloek van deze tijd. Vooral meer en
meer vloek, als je het mij vraagt. Een parasitoïde die
we ongebreideld lieten groeien en die niemand meer
in de hand lijkt te hebben.
Lessen zijn aan ons
niet besteed.
I’M AN ISLAND
Zelf bouwde ik in deze maanden van eenzame op- en
afsluiting binnen de grenzen van mijn Parijse bijna-ei-
land noest aan (primitieve, het zij gezegd) klankkun-
stinstallaties op een virtueel eilandje in Nintendo’s
Animal Crossing New Horizons-videospel. Ik maakte
er een huis op de heuvel aan de noordkust, vol mu-
ziekkamers met virtuele instrumenten, waaronder een
zijvleugeltje met pijporgels, in de ruime woonkamer
al wat een Brancaïaanse elektrische gitaarband maar
zou kunnen wensen en op de verdieping een ruimte
ter verklanking van de klassiek serieel-aleatoire stuk-
ken die ik soms in de late nacht al woelend droom.
Dat alles staat daar steeds nog geduldig op bespelers
te wachten. (Je kunt er een kijkje gaan nemen! Voor
de kenners: het droomadres is DA-1897-1446-0350.)
Ook sommige festivals kondigden ter eigen vervanging
virtuele evenementen in virtuele werelden aan. En
veel bands, orkesten en muzikanten kozen voor de
evident simpele weg om, als er dan geen publiek meer
het zaaltje, zaal of de hal in mag, de voorstelling via
internet als digitale audio- en/of videostream aan te
bieden. In de meeste gevallen – in tegenstelling tot het
thuiswerken en digitale colleges – meer als een soort
dienstverlening, als ‘klantenbinding’, dan als iets dat
ook financieel een redelijk alternatief is. Veel meer
dan een toevoeging aan de vele duizenden (een onder-
schatting ben ik bang) internet audio- en videostreams
die we dag en nacht (zouden kunnen) consumeren is
dat natuurlijk niet, en aan mij is zo'n ‘alternatief’ niet
besteed. Heel wat spannender zijn de pogingen waar-
bij het virtuele en de technologie integraal deel van de
voorstelling worden, zoals in het Memento Mori van
Nineties Productions, een collectief van jonge theater-
makers dat de afgelopen maanden de onpublieke uit-
daging in Nederland aanging door in een groot aantal
theaters in aanwezigheid van het minieme toegestane
aantal livetoeschouwers hun voorstelling voor het
afwezige onlinepubliek in real time als een technologi-
sche collage van muziek, tekst, zang en beweging keer
op keer te herconstrueren.
DISCORD
In het kader van onze unPublic-reeks zocht ik samen
met magister Rébus naar een manier om nog een extra
stap te zetten in de maanden dat het niet alleen onmo-
gelijk was om in het aanzicht van een publiek te spelen
(dat doet unPublic sowieso niet), maar het zelfs – in
principe dan – bij wet verboden was in een ruimte met
een aantal personen samen te komen om daar muziek
te maken. Ook wij grepen daarbij naar audiostreaming.
Dat sprak vanzelf, gezien onze jarenlange betrokken-
heid bij Erik Minkinnens ‘Le Placard’ (een internatio-
naal, ‘ondergronds’ internet koptelefoonmuziekfestival
dat in Parijs van start ging, in 1998, en waar – althans
officieel – nooit een eind aan kwam). We maakten
een vierluik met de freeware VoIP-applicatie Discord,
die onder andere veel in gamerscommunity’s wordt
gebruikt, maar die absoluut niet bedoeld (zeg maar:
niet geschikt) is om muziek te streamen. Door de ge-
hanteerde compressie-algoritmes wordt bij het vanaf
diverse plekken in de wereld samenspelen de software
een heel actieve, maar ook volstrekt onvoorspelbare
medespeler. Discord glitcht zowat alles wat elk van de
spelers vanaf haar of zijn plek zendt, zodat het gecom-
bineerde signaal in elk van de punten van de veelhoek
radicaal anders is, met daarbovenop ook nog eens de
INTERVIEW
voor ieder verschillende jitter (de onregelmatigheid
in de tijdbasis: je hoort aan jouw kant signalen ietsje
later dan dat ze aan de andere kant werden gespeeld
en gezonden, een effect waar je gebruik van kunt
maken om het internet als een ‘livelooping’ kastje te
gebruiken). Zo ontstaan er gelijktijdig verschillende
cyberprojecties van een en hetzelfde stuk, waarvan er
geen het ware is.
VERSPLINTERING
Het is een fascinerend rijke metafoor voor de was-
sende reeks van discordante werkelijkheden die het
gevolg zijn van de door overdoses aan onverifieerbare
data en informatie veroorzaakte versplintering van
onze wereld tot haar meervoud: werelden. Als je
iets maar vaak en luid genoeg herhaalt, dan riekt het
algauw naar werkelijkheid, ook wanneer het enkel een
poging tot magie is, tot bezwering.
Ondertussen zet met de versplintering ook de ont-
manteling door, en ik hou mijn hart toch een beetje
vast voor wat ons na corona allemaal te wachten staat.
Onze internationaal gerenommeerde niet-academi-
sche experimentele muziekinstelling STEIM, bijvoor-
beeld. Eerder al de stad uitgebonjourd, en nu opge-
doekt, met stille trom... Of de kunstenaars van W139.
Wel nog in de Warmoesstraat, maar geen centje meer lees
te makken... Het zijn de enigen niet, normaal dus dat meer over kunst zonder
ik mijn hart vasthoud. Gelukkig slaat het nog. Nog wel. publiek in Gonzo (circus) #155
Want alles gaat voorbij. Niks blijft ‘is’. Alles wordt ‘was’ meer over unPublic in Gonzo
(circus) #139
en verzinkt daar in een weefsel van taal. Werkelijkheid
en waarheid maken de weefmeesters. Zelf verdwijn ik www
natuurlijk ook. Als die paal boven water. bit.ly/unpublicdiscord
bit.ly/ancross
49