Το ένζυμο είναι καταλύτης.

Όπως όλοι οι καταλύτες, έτσι και τα ένζυμα λει-

τουργούν αυξομειώνοντας την ενέργεια ενεργοποίησης μιας αντίδρασης.
Τα περισσότερα ένζυμα επιταχύνουν την αντίδραση εκατομμύρια φορές σε
σχέση με την ταχύτητά της χωρίς αυτά. Ωστόσο, τα ένζυμα διαφέρουν από
τους υπόλοιπους καταλύτες ως προς την εξειδίκευση, καθώς είναι πολύ πιο
περιοριστικά εξειδικευμένα από αυτούς · κάθε ένζυμο μπορεί να καταλύσει
μια συγκεκριμένη μόνο αντίδραση.

Από την ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

ΤΟ ΕΝΖΥΜΟ-ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΩΝ ΣΥΝΤΡΟΦΩΝ ΔΙΕΘΝΙΣΤΩΝ διευθύνεται από συντακτική επιτροπή.

Τα ενυπόγραφα άρθρα δεν εκφράζουν αναγκαστικά την θέση της σύνταξης.

Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας: http://engymo.wordpress.com. Προσκαλούμε τους αναγνώστες

μας που επιθυμούν να κάνουν σχόλια/παρατηρήσεις ή έχουν την διάθεση να συμβάλλουν σε αυτή
την προσπάθεια είτε μεταφράζοντας κείμενα ή βοηθώντας στην διακίνηση του περιοδικού να επι-
κοινωνήσουν μαζί μας στην ηλεκτρονική διεύθυνση intercomrades@yahoo.com

ΣΗΜΕIΑ ΔΙAΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟY

Βιβλιοπωλεία
Ελεύθερο ς Τύπος Βαλτετσίου 53, Εξάρχεια
Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο Θεμιστοκλέους 37, Εξάρχεια
Εκδόσεις των Συναδέλφων Ερεσσού 35, Εξάρχεια
Ναυτίλο ς Χαριλάου Τρικούπη 28, κέντρο Αθήνας
Αλφειό ς Χαριλάου Τρικούπη 22, κέντρο Αθήνας
ΚΨΜ Ζωοδόχου Πηγής 55-57, Αθήνα
Εκτό ς των τειχών Γραβιάς 10-12, Αθήνα

Περίπτερα-άλλοι χώροι
Πλατεία Κάνιγγο ς Ακαδημίας 73, Αθήνα
Κέντρο Τύπου έναντι βιβλιοπωλείου Ελεύθερος Τύπος
Περίπτερο πλατείας Εξαρχείων Στουρνάρη & Σπ.Τρικούπη
Ψιλικατζίδικο οδού Μπόταση, έναντι βιβλιοπωλείου Solaris, Εξάρχεια
Ψιλικατζίδικο οδού Μεσολογγίου, Εξάρχεια
Λοκομοτίβα Μπόταση 7, Εξάρχεια
Αυτόνομο Στέκι Ζωοδόχου Πηγής 95, Εξάρχεια

(Για ζητήματα διακίνησης ή για την αποστολή του περιοδικού ταχυδρομικώς στην επαρχία απευθυν-
θείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση intercomrades@yahoo.com)

Σχεδιαστική επιμέλεια: Xρήστος Κωτσίνης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Καλωσόρισμα 4-7
Πολεμικά παιχνίδια: Η Ουκρανία στο επίκεντρο της ιμπεριαλιστικής διαμά-
χης 8 - 21
Παρελθόν και μέλλον της Ισπανικής Επανάστασης. To μεγαλείο αλλά και η
ανεπάρκεια του αναρχισμού. Πώς η εργατική τάξη αναλαμβάνει (ή δεν ανα-
λαμβάνει) την διοίκηση της κοινωνίας, χθες και σήμερα 22 - 63
Η θεωρητικοποίηση των ιστορικών εμπειριών 64 - 77
Αντισιωνισμός, αντισημιτισμός και αναθεωρητισμός 78 - 91
Τουρκία: Η θεραπεία για την κρατική τρομοκρατία δεν είναι η δημοκρατία 92 - 117
Μαντέλα: Ένας ήρωας του καπιταλισμού 118 - 129
Π. Κροπότκιν, Η Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση, 1789-1793, Εισαγωγή της ελ-
ληνικής έκδοσης 130 - 161
Ο Λένιν για την τρομοκρατία 162 - 167
Μια σύντομη παρουσίαση των θέσεων της Διεθνιστικής Κομμουνιστικής Τά-
σης 170 - 171
Γλωσσάρι 172 - 173

Kαλωσόρισμα
Αφού απευθύνουμε ολόψυχα τις ευχαριστίες μας στις φίλες και τους φίλους που στή-
ριξαν το πρώτο μας τεύχος, παρουσιάζουμε σήμερα με μεγάλη χαρά τον δεύτερο καρπό
της προσπάθειάς μας: το καινούργιο, διπλό τεύχος του «Ενζύμου», εμπλουτισμένο με
περισσότερη, υπερδιπλάσια ύλη, νέο, πιο εύχρηστο σχήμα και αισθητικά αναβαθμισμένο
με ριζικά νέα μορφή.
Η ανάδυση της βαθύτατης, γενικευμένης και πολύπλευρης κρίσης της σύγχρονης αστι-
κής κοινωνίας, της οποίας σημαντική πλευρά αποτελεί η εξελισσόμενη οικονομική κρίση,
υπό την ιδεολογική σκέπη του νεοφιλελευθερισμού και την ανθρωπολογική κυριαρχία
του μεταμοντερνισμού, στην οποία δεσπόζει ο άνθρωπος-ιδιώτης, θέτει σοβαρά ζητήμα-
τα θεωρίας και πράξης για την διαμόρφωση της σημερινής επαναστατικής στρατηγικής,
τη στιγμή μάλιστα που καταδεικνύεται η ένδεια των θεσμών και των κάλπικων ιδεολογι-
ών που συνέθεταν το μεταπολεμικό εργατικό κίνημα, και η οποία κρυβόταν πίσω από το
λούστρο του προνοιακού κράτους και της μαζικής κατανάλωσης των δυτικών κοινωνιών.
Το ζητούμενο για τους ανθρώπους που, σε πείσμα των καιρών, επιμένουν να οραματίζο-
νται την ριζική κοινωνική απελευθέρωση είναι να διατηρήσουν το ηθικό τους, να προσα-
νατολιστούν μέσα σε αυτές τις συνθήκες και να αναζητήσουν νέες ατραπούς οργάνωσης
και δράσης, αξιοποιώντας τα διδάγματα και τα πρότυπα ζωής των μεγάλων επαναστατι-
κών κινημάτων, απαλλαγμένοι από τα πολιτικά ράκη του παρελθόντος που προσέφεραν
αφειδώς όλες οι ιδεολογίες του κάλπικου σοσιαλισμού μαζί με τις νοσηρές νοοτροπίες
που τις συνοδεύουν, και αντιστεκόμενοι στις πολλαπλές τοξικές επιδράσεις της περιρ-
ρέουσας ατμόσφαιρας μιας κοινωνίας σε σήψη. Απαραίτητος όρος γι’ αυτό είναι αυτοί οι
άνθρωποι να βρίσκονται, να προβληματίζονται, να συζητούν, να αλληλοϋποστηρίζονται
και να δρουν από κοινού με πνεύμα συντροφικότητας, αλληλοσεβασμού και ισοτιμίας.
Επιτρέψτε μας όμως για μια ακόμη φορά να αυτοσυστηθούμε. Ο λόγος ύπαρξης αυ-
τού του περιοδικού είναι να συμβάλλει με το μέγιστο των δυνάμεών του σε αυτήν την
4 5
ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΜΑ
προοπτική, την τόσο αναγκαία μέσα στους σημερινούς χαλεπούς καιρούς, προκειμένου
να δημιουργηθούν οι βάσεις για ένα διεθνές επαναστατικό κίνημα του μέλλοντος και να
συναντηθούν με χιλιάδες σύγχρονους προλετάριους που θα εξεγείρονται προβάλλοντας
το πρόταγμα μιας κοινωνίας χωρίς τάξεις.
Η ομάδα μας απηχεί, στο μέτρο της ταπεινότητάς της, μια συγκεκριμένη τάση του
επαναστατικού ταξικού κινήματος που αναδείχθηκε σε μια ορισμένη εποχή. Πρόκειται
για την αριστερή πτέρυγα της γενιάς της Οκτωβριανής Επανάστασης που αγωνίστη-
κε αταλάντευτα για την προοπτική του παγκόσμιου κομμουνισμού απορρίπτοντας κάθε
δήθεν «ρεαλιστικό συμβιβασμό», αρνούμενη να υπαναχωρήσει από τις θέσεις της για
την ολοκληρωτική κατάργηση του καπιταλισμού, την ολοσχερή καταστροφή του αστικού
κρατικού μηχανισμού και την εξουσία του επαναστατημένου προλεταριάτου για την τε-
λική κατάργηση του κράτους ως μηχανισμού οργανωμένης βίας, της μισθωτής εργασίας,
της εμπορευματικής παραγωγής και του χρήματος. Πρόκειται για το ρεύμα που αρνήθηκε
να αποδεχθεί τον κρατικό καπιταλισμό και την γραφειοκρατική τυραννία ως «αναγκαίο
δρόμο» για τον σοσιαλισμό και δεν αποδέχθηκε, εντός της ίδιας λογικής, την συμμαχία
με την σοσιαλδημοκρατική πτέρυγα του καπιταλισμού εν ονόματι της «ενότητας του
εργατικού κινήματος» και στην συνέχεια τα «αντιφασιστικά μέτωπα» για την υπεράσπι-
ση της καπιταλιστικής δημοκρατίας ως δήθεν αναγκαία προϋπόθεση για την κοινωνική
χειραφέτηση της εργατικής τάξης. Πρόκειται για το ρεύμα που -ύστερα από την τριπλή
αντεπανάσταση της σοσιαλδημοκρατίας, του σταλινισμού και του φασισμού- βρέθηκε
αποδεκατισμένο να μάχεται αναπτύσσοντας επαναστατική δράση και προσπαθώντας να
κατανοήσει εις βάθος τους λόγους της αποτυχίας του ευρωπαϊκού επαναστατικού κύμα-
τος, από την Ρωσία μέχρι την Ευρώπη. Πρόκειται, τέλος, για το ρεύμα που κατά την διάρ-
κεια του β΄ παγκοσμίου ιμπεριαλιστικού μακελειού αρνήθηκε με αδιαλλαξία να υποταχθεί
στον μύθο του «αντιφασιστικού πολέμου» και στην ταξική συνεργασία των «κινημάτων
εθνικής αντίστασης» κρατώντας ψηλά την σημαία του προλεταριακού διεθνισμού. Το
ρεύμα αυτό, παρ’ όλο που είναι δεσμευμένο από μια σειρά αυστηρών ιδεολογικών αρχών,
παρουσιάζει μεγάλη εσωτερική ποικιλία και χαρακτηρίζεται από ενδογενείς αντιθέσεις,
οι οποίες απηχούν με την σειρά τους πολλές από τις σπουδαιότερες επαναστατικές
εμπειρίες του εργατικού κινήματος κατά την περίοδο της ακμής του.
Διαφυλάσσουμε με σεβασμό αυτήν την παράδοση, χωρίς να γινόμαστε «φύλακες μου-
σείων». Δεν προσπαθούμε να νεκραναστήσουμε τις μεγάλες επαναστατικές περιόδους.
Προσπαθούμε να διατηρήσουμε ζωντανή αυτή την παράδοση ως πηγή έμπνευσης και δι-
δαγμάτων για τις μελλούμενες επαναστάσεις σε συνδυασμό με πολύτιμα συμπεράσματα
που μπορεί να μας παράσχει η ιστορία άλλων επαναστατικών τάσεων του ανατρεπτικού
και διεθνιστικού εργατικού κινήματος. Η σημερινή εποχή και οι δραματικές απειλές που
αυτή προαναγγέλλει για το ίδιο το ανθρώπινο είδος στο όχι πολύ μακρινό μέλλον δεν
είναι το αποτέλεσμα μιας γραμμικής ιστορικής πορείας, αλλά το προϊόν των ταξικών
συσχετισμών που διαμορφώθηκαν στην πορεία της αστικής κοινωνίας κατά τους δύο τε-
λευταίους αιώνες. Γνωρίζουμε, ταυτόχρονα, ότι οι καινοτόμοι ριζοσπάστες διανοητές και
οι αγωνιστές των μεγάλων επαναστάσεων δεν μας έχουν αφήσει ρετσέτες αλλά μονάχα
προτάσεις για το μέλλον. Κάθε γενιά επαναστατών επιλύει μόνη της τα προβλήματα
της εποχής, ασφαλώς όχι ξεκινώντας από την αρχή. Τι θα κάνουμε λοιπόν σήμερα που
όλοι αυτοί οι γενάρχες της επαναστατικής κοσμοθεωρίας μάς έχουν αφήσει μόνους μας;
Πώς θα καταπιαστούμε με τα μεγάλα ζητήματα, παλιά και νέα, που ανακύπτουν πιεστικά
σήμερα; Τι είδους κοινωνία «θέλουμε να φτιάξουμε»; Ποια είναι η κατάσταση του «κοινω-
νικού υποκειμένου» στο οποίο απευθυνόμαστε και στρέφουμε τις ελπίδες μας; Πώς θα
αναπτύξουμε την οργάνωση και την δράση μας;
 ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΜΑ

Σε αυτά τα καυτά προβλήματα, που δεν αποτελούν εξεζητημένες θεωρητικές αναζητή- γκρότηση της ομάδας μας. Το πρώτο είναι μια πρόσφατη τοποθέτηση για τα γενόμενα
σεις αλλά στοιχειώνουν την ίδια την καθημερινή μας σκέψη και δράση, εμείς δεν έχουμε στην Ουκρανία από μια διεθνιστική ταξική σκοπιά. Η ανάδειξη της Ουκρανίας σε πεδίο
να δώσουμε ούτε προκατασκευασμένες, ούτε πλήρεις αλλά ούτε και οριστικές απαντή- ανταγωνισμού μεταξύ των δυνάμεων του σύγχρονου πολυπολικού ιμπεριαλισμού θέτει
σεις, και δεν είναι αυτή η φιλοδοξία αυτού του περιοδικού. Έχουμε όμως να προτείνου- για ‘μας ως φλέγον ζήτημα την ενότητα της εργατικής τάξης ανεξαρτήτως εθνικής κατα-
με τρόπους και ιδέες, να προμηθεύσουμε κάποιες «σκαλωσιές» για την ανέγερση του γωγής. Τοποθετηθήκαμε εξαρχής εναντίον όλων των αστικών μερίδων, ιμπεριαλιστικών
οικοδομήματος μιας σύγχρονης κομμουνιστικής θεωρίας και πράξης, σε συνεργασία με δυνάμεων και εθνικισμών στην Ουκρανία, που δρουν είτε με το πρόσχημα της «δημοκρα-
πολλούς άλλους συντρόφους που ταλανίζονται από τις ίδιες ανάγκες και είναι δεσμευ- τίας» και του «δυτικού εκσυγχρονισμού» είτε με το μανδύα του «αντιφασισμού» προκει-
μένοι στις ίδιες αρχές. μένου να χρησιμοποιήσουν την εργατική τάξη και τους λαούς της χώρας ως ενεργούμενα
Στο τεύχος αυτό παρουσιάζουμε μια σειρά άρθρων για διάφορα ζητήματα. Σε αυτά των συμφερόντων των ανταγωνιζόμενων αστικών μπλοκ. Το δεύτερο κείμενο αφορά το
ξεχωρίζουν καταρχάς, τόσο για την έκταση όσο και για την σπουδαιότητά τους, δύο με- θάνατο του Μαντέλα, ενός προεξάρχοντος αγωνιστή του μαύρου αντιιμπεριαλιστικού
γάλα άρθρα. Το πρώτο είναι μια εισαγωγή στο μνημειώδες έργο του αναρχοκομμουνιστή τριτοκοσμισμού, ο οποίος αναδείχθηκε σε ηγέτη της χώρας ο οποίος επισφράγισε την
διανοητή Πέτρου Κροπότκιν για την Γαλλική Επανάσταση, το οποίο θα κυκλοφορήσει κατάργηση του απαρτχάιντ και την ανάδειξη μιας μαύρης αστικής τάξης στην εξουσία, η
σύντομα από τις εκδόσεις «Ελεύθερος Τύπος». Ευχαριστούμε από καρδιάς τον σ. Νίκο Β. οποία εξασφάλισε την απρόσκοπτη λειτουργία του κεφαλαίου στην χώρα και την διατή-
Αλεξίου γι’ αυτή του την συνεισφορά. Ο Κροπότκιν αναλύει συστηματικά την εξέλιξη της ρηση εκατομμυρίων μαύρων εργατών στην κατάσταση της ζωντανής ύλης προς εκμετάλ-
«επανάστασης των επαναστάσεων», την κορυφαία απόπειρα των εξεγερμένων πληβεια- λευση. Το τρίτο άρθρο αφορά τον αντισιωνισμό, τον αντισημιτισμό και το Ολοκαύτωμα
κών μαζών να αποτινάξουν την καταπίεση και την εκμετάλλευση που υφίσταντο, η οποία και επιχειρεί να διατυπώσει μια ταξική τοποθέτηση, ξεκαθαρίζοντας τα ιδεολογήματα
αποτέλεσε την μεγάλη ριζοσπαστική εισαγωγή των επαναστάσεων της νεώτερης και της που είναι ευρέως διαδεδομένα σχετικά με την ιστορική πορεία του εβραϊκού λαού στην
σύγχρονης εποχής, από το 1848 έως την Παρισινή Κομμούνα του 1871 και από την Οκτω- Ευρώπη, στην Διασπορά και τις αντιδραστικές προκαταλήψεις που διαμορφώθηκαν από
βριανή Επανάσταση του 1917 έως την Ισπανική Επανάσταση του 1936, καταδεικνύοντας τις άρχουσες τάξεις που τους χρησιμοποίησαν ως «αποδιοπομπαίους τράγους», την ανά-
την δυναμική και τα όρια της δράσης του επαναστατημένου λαού απέναντι στις ποικίλες πτυξη και την γιγάντωση του εβραϊκού εθνικισμού ύστερα από το Ολοκαύτωμα και τον
δυνάμεις που απεργάζονται, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, την αποκατάσταση του εκ- ρόλο του κράτους του Ισραήλ.
μεταλλευτικού συστήματος υπό νέο μανδύα, αυτή την φορά τον μανδύα της ελευθερίας. Θα θέλαμε τέλος να επισημάνουμε ότι όλα τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν ασφαλώς
Το δεύτερο μεγάλο κείμενο είναι μια εκτενής ανάλυση της εμπειρίας της Ισπανικής τους συγγραφείς τους, αλλά όχι υποχρεωτικά και τις θέσεις της σύνταξης.
Επανάστασης του 1936, της μεγάλης αναρχικής επανάστασης της σύγχρονης εποχής,
από τον Λόρεν Γκόλντερ. Ο συγγραφέας καταπιάνεται εδώ με την απόπειρα των εργατών Η Συντακτική Ομάδα
και των χωρικών της Ισπανίας να δημιουργήσουν μια νέα κοινωνία κατά την διάρκεια της
επανάστασης και του εμφυλίου πολέμου, καταδεικνύει τις μεγάλες δυνατότητες αλλά
και τα προβλήματα που συνάντησαν στον δρόμο τους, επισημαίνει τις αντιφάσεις και
τους περιορισμούς των ίδιων των αναρχοσυνδικαλιστών, και, αφορμώμενος από την πο-
λύτιμη ισπανική εμπειρία, θέτει επί τάπητος το ζήτημα της διαμόρφωσης ενός σύγχρο-
νου απελευθερωτικού προτάγματος.
Το κείμενο του Γκόλντνερ πλαισιώνεται από ένα μικρότερο άρθρο του Καταλανού ιστο-
ρικού της ισπανικής επανάστασης Αγκουστίν Γκιγιαμόν, το οποίο ασχολείται με την μέθο-
δο άντλησης διδαγμάτων από την ιστορία του επαναστατικού κινήματος προχωρώντας
στο βάθος των γεγονότων, την δημιουργική δραστηριότητα, τους πόθους και τα οράματα
των ίδιων των κοινωνικών υποκειμένων, μη περιοριζόμενοι σε θριαμβολογίες και στα επι-
φαινόμενά τους όπως οι μεγάλες προσωπικότητες.
Με αφορμή την συμπλήρωση σχεδόν ενός έτους από τα γεγονότα στην Τουρκία με επί-
κεντρο την ιστορική πλατεία Ταξίμ δημοσιεύουμε έναν αναλυτικό κείμενο γραμμένο από
Τούρκους συντρόφους διεθνιστές, το οποίο μας έστειλε ο σύντροφος Ρενέ, τον οποίον
ευχαριστούμε θερμά. Το κείμενο αυτό δεν αποτελεί μια ξερή περιγραφή των γεγονότων,
αλλά επικεντρώνει κυρίως στο ιδεολόγημα της δημοκρατίας, που ήταν κυρίαρχο σε αυ-
τές τις κινητοποιήσεις, ως πανάκεια για την επίλυση του κοινωνικού προβλήματος, το
οποίο προέβαλε ως ιδεολογικό όριο για την παραπέρα ριζοσπαστικοποίηση του κινήμα-
τος, γεγονός το οποίο αποτελεί τον κοινό παρονομαστή σε σειρά μεγάλων κινητοποιήσε-
ων των τελευταίων ετών.
Δημοσιεύουμε τρία άρθρα των συντρόφων μας από την οργάνωση Διεθνιστική Κομ-
μουνιστική Τάση, με την οποία έχουμε αναπτύξει ιδιαίτερους δεσμούς ήδη από την συ-
6 7
 FABIO DAMEN
Μπροστά στις ξέφρενες δυνάμεις του καπιταλι-
σμού δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση:
«Η τρέλα θα σταματήσει και οι αιματηροί δαί-
μονες της κολάσεως θα χαθούν μονάχα όταν οι
εργάτες… ξυπνήσουν τελικά από τον λήθαργό
τους, τείνουν αδελφικά το χέρι ο ένας στον άλλον
και πνίξουν την διαπεραστική κραυγή των καπι-
ταλιστικών υαινών με την παλιά δυνατή ιαχή του
κόσμου της εργασίας:
Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε!».
Η Ρόζα Λούξεμπουργκ έγραφε1 πριν από σχεδόν
εκατό χρόνια εν μέσω της θύελλας του ιμπερια-
λιστικού Παγκοσμίου Πολέμου. Λόγια που ειδικά
σήμερα εξακολουθούν να είναι επίκαιρα.
1 Rosa Luxemburg, The Junius Pamplet (8° κεφ.), 1915, http://www.marxists.org.
8 9
ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ: H OYKΡANIA ΣΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΑΜΑΧΗΣ
ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ:
Η ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΣΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ
ΤΗΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΑΜΑΧΗΣ
ΟΙ ΑΝΤIΣΤΟΙΧΕΣ ΕΓΧΩΡΙΕΣ ΚΑΙ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΠΟΥ ΣΥ-
γκρούονται για την διαχείριση του φυσικού αερίου της Σιβηρίας και για την ανωτερότητα
της Ευρώπης ως διεθνές γεωπολιτικό κέντρο έχουν δημιουργήσει μια ανησυχητική κατά-
σταση κρίσης που μπορεί ανά πάσα στιγμή να κλιμακωθεί. Η Ουκρανία είναι ένα από τα
πεδία των μαχών. Το ουκρανικό και το ευρωπαϊκό προλεταριάτο θα είναι τα πιθανότερα
θύματα.
Πίσω από τα πολιτικώς συγκεχυμένα γεγονότα της Ευρωμεϊντάν αυτό που είναι φανε-
ρό είναι ότι αυτός που κυριαρχεί στην ουκρανική κρίση είναι ο ιμπεριαλισμός. Οι κύριοι
δρώντες είναι οι ευλόγως αναμενόμενοι: η Ρωσία, η οποία παίζει εντός έδρας, και οι ΗΠΑ,
οι οποίες βρίσκονται συνεχώς εν κινήσει. Αυτοί που τους πλαισιώνουν είναι η Γερμανία,
η οποία μπαίνει στο παιχνίδι χάριν της ιδίας και όχι εν ονόματι της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
και η Κίνα, η οποία παρ’ όλο που βρίσκεται μακριά από απόψεως γεωγραφικής απόστα-
σης και ευκαιριών για δράση, παρακολουθεί με ενδιαφέρουν τις κινήσεις που λαμβάνουν
χώρα στο θέατρο της Κεντρικής Ασίας. Στο επίκεντρο της διαμάχης βρίσκονται δύο αλ-
ληλένδετα ζητήματα: η γεωπολιτική και η ενέργεια.
Ο πρώτος δρων είναι ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός. Μετά το δημοψήφισμα στην Κρι-
μαία με το ερώτημα της προσάρτησης στην Ρωσία ο πρόεδρος Ομπάμα ζήτησε την
αποπομπή της Ρωσίας από την G8, απείλησε σε τρεις ξεχωριστές περιπτώσεις ότι θα
προχωρήσει στην επιβολή οικονομικών κυρώσεων και ότι θα απευθυνθεί στο ΝΑΤΟ, εάν
ο Πούτιν εξακολουθεί να πλήττει την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας. Από γεωπο-
λιτικής απόψεως ο στόχος των ΗΠΑ, από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, είναι η ολοκλήρω-
ση της καταστροφής της «Αυτοκρατορίας του Κακού». Όχι μονάχα η Μόσχα έπρεπε να
 FABIO DAMEN
καταστραφεί ως υπερδύναμη αλλά και το παλιό της ιμπεριαλιστικό σύστημα, το οποίο
αποτελείτο από έναν αριθμό από χώρες-δορυφόρους, έπρεπε να διαλυθεί και αυτές οι
χώρες να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπό την πολιτική και οικονομική αιγίδα των
Ηνωμένων Πολιτειών. Σε πιο πρόσφατους καιρούς το πρόγραμμα του Λευκού Οίκου ήταν
να απομονώσει πλήρως τον άλλοτε Νο. 1 εχθρό του, να ακολουθήσει μια τακτική καμέ-
νης γης πάνω στα ερείπια της πάλαι ποτέ αυτοκρατορίας προκειμένου να την εμποδίσει
να ανασυσταθεί σε κυρίαρχη δύναμη στην περιοχή χάρη στις εξαγωγές της σε πρώτες
ύλες όπως το πετρέλαιο, η ενέργεια και ειδικά το φυσικό αέριο. Είτε υποστηρίζοντας
την «Πορτοκαλί Επανάσταση» στα μέσα της τελευταίας δεκαετίας είτε στα πρόσφα-
τα γεγονότα της Ευρωμεϊντάν στο Κίεβο η πίεση του αμερικανικού ιμπεριαλισμού ήταν
πλέον αισθητή. Πολιτικές δυνάμεις όπως το κόμμα «Πατρίδα» της Γιούλια Τιμοσένκο,
το ανοικτά φασιστικό «Σβόμποντα» με τις παραστρατιωτικές του ομάδες όπως η C 14
και ο «Δεξιός Τομέας» έχουν λάβει κάτι πολύ περισσότερο από παρότρυνση και πολι-
τική υποστήριξη. Ο αποτυχημένος υποψήφιος πρόεδρος στις τελευταίες εκλογές για
την προεδρία των ΗΠΑ Τζον Μακ Καίην έχει αναλάβει εκτεταμένες επαφές με αυτές
τις δυνάμεις εκ μέρους αμερικανικών συμφερόντων, προφανώς με την υποστήριξη του
προέδρου Ομπάμα. Στην αρχή, λόγω της «Πορτοκαλί Επανάστασης» του 2006, χρησιμο-
ποιήθηκε ένα εκτεταμένο δίκτυο Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) που βρίσκονταν
υπό αμερικανικό έλεγχο, ιδρύματα που συνδέονται με την αμερικανική κυβέρνηση και
σημαντικοί παράγοντες του αμερικανικού χρηματοπιστωτικού συστήματος. Μεταξύ των
γνωστότερων καθώς και των πιο αποτελεσματικών εντός της ουκρανικής κοινωνίας είναι
το Ίδρυμα για μια Ανοικτή Κοινωνία (Open Society Foundation) του πανταχού παρόντος
μεγιστάνα Τζορτζ Σόρος, ο οποίος από την «Πορτοκαλί Επανάσταση» και έκτοτε έχει δη-
μιουργήσει στην χώρα μια μικρή αυτοκρατορία και έχει δημιουργήσει σημαντικές οικονο-
μικές επαφές με πολιτικούς της. Μονάχα το 2012 η οργάνωσή του επένδυσε πάνω από 10
εκατομμύρια δολάρια σε διάφορες δραστηριότητες. Μία άλλη σημαντική ΜΚΟ που παί-
ζει μεγάλο ρόλο είναι το Δημοκρατικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων (Democratic Institute
for International Affairs) και το Διεθνές Κέντρο Δημοσιογραφίας (International Center for
Journalism), που χρηματοδοτείται, μεταξύ άλλων, και από τον Μπιλ Γκέιτς. Επιπλέον, η
κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών διατηρεί άριστες σχέσεις με μερικούς ολιγάρχες
που ήταν αντίθετοι με την κυβέρνηση Γιανούκοβιτς και οι οποίοι ελπίζουν σε μεγαλύτερα
ανοίγματα στην αμερικανική αγορά. Μεταξύ αυτών είναι και ο «βασιλιάς του χάλυβα» Βί-
κτορ Πίντσκουκ, τον οποίο επανειλημμένως έχουν τιμήσει ο Μπιλ και η Χίλαρυ Κλίντον
τόσο σε δημόσιες (Συνέδριο Χάλυβα, Γιάλτα, Σεπτέμβριος 2013) όσο και ιδιωτικές συνα-
ντήσεις. Ταυτόχρονα, το προσωπικό της Αμερικανικής Πρεσβείας στο Κίεβο έχει έρθει
σε επαφή με άλλους σημαίνοντες ολιγάρχες της τάξεως του Πέτερ Ποροσένκο, «βασιλιά
της σοκολάτας» και ορκισμένου εχθρού του Γιανούκοβιτς και της Μόσχας, καθώς επίσης
και τον δισεκατομμυριούχο Κονσταντίν Ζιβάγκο. Στα μέσα Δεκεμβρίου του 2013, όταν η
πλατεία ήταν γεμάτη με τους αντιπάλους της κυβέρνησης, οι γερουσιαστές Μακ Καίην
και Μέρφυ πήγαν εκεί για να εξαπολύσουν φιλιππικούς ενώπιον των διαδηλωτών που
τάσσονταν κατά του Γιανούκοβιτς και της Μόσχας. Την ίδια στιγμή, η Βικτόρια Νούλαντ,
ειδικός σε ζητήματα Σοβιετικής Ένωσης και Ρωσίας, διορίστηκε από τον Ομπάμα Υπεύ-
θυνη Ευρωπαϊκών και Ευρασιατικών Υποθέσεων, και έπεισε τον πανίσχυρο ολιγάρχη Αχ-
μέτοφ, ο οποίος μέχρι τότε υποστήριζε τον Γιανούκοβιτς, να αλλάξει στρατόπεδο. Η
όλη δοσοληψία στηρίχθηκε στην προοπτική ότι σε περίπτωση μιας «επανάστασης» που
θα πραγματοποιείτο από τους ολιγάρχες που συνδέονται με το παλαιό καθεστώς θα
υπάρξει κάποιου είδους μποϋκοτάζ κατά των οικονομικών τους συμφερόντων σε αντίθε-
ση με την βοήθεια αυτών που είναι γνωστοί για την υποστήριξή τους σε μια θεαματική
10
ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ: H OYKΡANIA ΣΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΑΜΑΧΗΣ
«δημοκρατική αλλαγή» και ευθυγραμμιστούν με την νέα κατάσταση. Στο άλλο μέτωπο,
στο μέτωπο των πολιτικών οργανώσεων που βρισκόντουσαν στην Ευρωμεϊντάν, δρούσε
ο πάντα παρών Μακ Καίην. Ενώ η Νούλαντ συνεργαζόταν με τον ολιγάρχη Αχμέτοφ, ο
ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής δειπνούσε με τον ιδρυτή του φασιστικού κόμματος «Σβό-
μποντα», Όλεγκ Τιαγκνιμπόκ. Εν τέλει, από εκείνη την στιγμή έως την επαίσχυντη φυγή
στην Μόσχα του ανίκανου και επαμφοτερίζοντος Γιανούκοβιτς οι ιδιωτικοί τηλεοπτικοί
σταθμοί που ανήκουν στον Αχμέτοφ άρχισαν να προβάλλουν προγράμματα, έρευνες και
ειδήσεις που ήταν ευνοϊκές προς τους αναζωογονημένους φιλοδυτικούς διαδηλωτές της
Ευρωμεϊντάν.
Η ανικανότητα του Γιανούκοβιτς οφείλεται στην σχεδόν πλήρη υποταγή του στους ολι-
γάρχες που έκαναν ό,τι ήθελαν κατά την διάρκεια της θητείας του δίχως ο ίδιος να έχει
ούτε το θάρρος ούτε το σθένος να δράσει αυτόνομα και να υπερασπιστεί το κύρος του.
Η επαμφοτερίζουσα στάση του οφείλεται σε αυτό το γεγονός, ότι από την μια μεριά
ευθυγραμμιζόταν με τις γεωπολιτικές ανάγκες της Μόσχας, κάτι το οποίο τον οδήγησε
στην άρνησή του να υπογράψει την συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση, την οποία επιθυ-
μούσαν τα φιλοδυτικά στοιχεία και αποτέλεσε την αφορμή των κινητοποιήσεων της Ευ-
ρωμεϊντάν, ενώ από την άλλη δεν εγκατέλειψε ποτέ την εθνική παράδοση της γραφειο-
κρατικής πολιτικής απάτης και διαφθοράς. Πατούσε πάντοτε σε δύο βάρκες, από την μια
μεριά παίρνοντας εντολές από την Μόσχα και από την άλλη εναποθέτοντας τα προσωπι-
κά του συμφέροντα στον Αμερικανό σύμβουλο Τζον Ποντέστα, προσωπικό σύμβουλο του
Ομπάμα και κορυφαίο πολιτικό σύμβουλο του Πωλ Μάναφορτ, συνεργάτη του Ρικ Ντέιβις,
ο οποίος υπήρξε επικεφαλής της προεκλογικής εκστρατείας του γερουσιαστή Μακ Καί-
ην. Επιπλέον, ύστερα από την φυγή του Γιανούκοβιτς στην Μόσχα ο πρώην αρχηγός της
CIA Τζον Μπρένταν παρέμεινε στο ουκρανικό έδαφος με αποστολή να συμβουλεύσει και
να παράσχει προστασία στην νέα μεταβατική κυβέρνηση και να ολοκληρώσει το έργο της
προετοιμασίας των νέων ουκρανικών γενικών εκλογών της 25ης Μαΐου.
Η άλλη πλευρά αυτής της στρατηγικής έχει ως στόχο της να αποκόψει τον ομφάλιο
λώρο που συνδέει πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και ορισμένες χώρες της
Δύσης, όπως η Ιταλία και η Γερμανία, με την Ρωσία διαμέσου της παροχής ρωσικής ενέρ-
γειας μέσω Ουκρανίας ή τουλάχιστον να καταστήσει τις σχέσεις τους δυσκολότερες. Σε
πρακτικό επίπεδο οι ΗΠΑ επιδιώκουν την απαλλαγή της Ευρώπης από την ρωσική ενερ-
γειακή ηγεμονία ως απαραίτητο όρο για μια επανάκτηση της Ανατολικής Ευρώπης και
την αναχαίτιση της γερμανικής εμπορικής κυριαρχίας στην εν λόγω περιοχή. Το σχέδιο
αυτό, αν επιτευχθεί πλήρως και όχι χωρίς τεχνικά και πολιτικά προβλήματα, προβλέπει
την αντικατάσταση της Ρωσίας με την κατασκευή του αγωγού Ναμπούκο –ο οποίος θα
φθάνει έως την Νότιο Ευρώπη και θα καλύπτει με σειρά διακλαδώσεων ένα μεγάλο
μέρος της Γηραιάς Ηπείρου- και αποσκοπεί στην ανατροπή του ενεργειακού μονοπωλί-
ου του νέου «τσάρου». Μια άλλη ιδέα είναι η αντικατάσταση του ρωσικού εφοδιασμού
με την παροχή φυσικού αερίου απευθείας από τις ΗΠΑ, αλλά δεν φαίνεται να διαθέτει
μεγάλη δυνατότητα να πραγματοποιηθεί για μια σειρά σοβαρών πολιτικών, οικονομικών
και περιβαλλοντικών λόγων. Στην πραγματικότητα η κατασκευή του αγωγού Ναμπούκο,
ο οποίος θα έπρεπε να είναι έτοιμος στα τέλη του 2015, δεν έχει καλά-καλά αρχίσει. Η
πολυδιαφημισμένη ανακάλυψη τεράστιων κοιτασμάτων σχιστολιθικού φυσικού αερίου σε
διάφορες αμερικανικές πολιτείες -που δεν θα κάλυπταν μονάχα τις εγχώριες ενεργεια-
κές ανάγκες των Ηνωμένων Πολιτειών οδηγώντας τες σε πλήρη αυτάρκεια, αλλά θα μπο-
ρούσαν επίσης να αντικαταστήσουν την παροχή ρωσικής ενέργειας στην Ευρώπη- δεν
έχει αρχίσει ακόμη να αξιοποιείται. Τα κοιτάσματα και οι τεχνικές εξόρυξης υπάρχουν,
αλλά το κόστος είναι υψηλό, όπως επίσης είναι εξαιρετικά πολυδάπανη η απαιτούμενη
11
 FABIO DAMEN
διαδικασία υγροποίησης και επαναεριοποίησης. Επιπλέον, ακόμη κι αν όλα πάνε καλά,
θα χρειαστούν τουλάχιστον πέντε χρόνια προτού το αμερικανικό φυσικό αέριο να εί-
ναι σε θέση να διασχίσει τον ωκεανό και να φθάσει στα λιμάνια του Ρότερνταμ και του
Λονδίνου, που είναι τα μόνα που προς το παρόν είναι σε θέση να υλοποιήσουν το πρώτο
μέρος αυτού του φιλόδοξου σχεδίου. Ύστερα από όλα αυτά γίνεται κατανοητό το γιατί η
Ουκρανία διαθέτει μια στρατηγική γεωπολιτική θέση, η οποία την καθιστά, υπό αυτές τις
περιστάσεις, ένα πιόνι μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης που έχει ζωτική σημασία
για την αντιτιθέμενη στρατηγική της Ρωσίας και των Ηνωμένων Πολιτειών.
Για την Ρωσία αυτό ισχύει αντιστρόφως. Οι ιμπεριαλιστές φιλοδοξίες του Πούτιν απο-
βλέπουν σαφώς στην επανάκτηση, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, των περισσοτέρων
από τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, με προσφορότερο μέσο τον ενεργειακό τους
εκβιασμό. Αυτό ισχύει ειδικά για την Ουκρανία, αφού από το έδαφός της διέρχονται όλοι
οι αγωγοί που εφοδιάζουν το Κίεβο, την Ρουμανία, την Βουλγαρία, την Μολδαβία και με-
ρικές χώρες της Δύσης. Το γεγονός αυτό συγκρούεται αναπόφευκτα με την αμερικανική
στρατηγική, η οποία επιδιώκει να θέσει υπό τον έλεγχό της αυτές της χώρες διαμέσου
του ΝΑΤΟ. Αυτός ο ενεργειακός εκβιασμός, ο οποίος συνοδεύεται από κάποια διαθέσιμα
κεφάλαια που προέρχονται από τον ευρύτερο τομέα, σημαίνει ότι ο γίγαντας Gazprom
θα μπορούσε να γίνει ο μεγαλύτερος ενεργειακός πάροχος προς τις χώρες-πρώην δορυ-
φόρους της Σοβιετικής Ένωσης, αποκτώντας έτσι την δυνατότητα να δημιουργήσει υπο-
δομές όχι μόνο στην Ουκρανία αλλά επίσης στην Μολδαβία όπου η Gazprom διαθέτει ήδη
το 51% της εταιρείας πετρελαίου της χώρας. Το 2013 η ποσότητα εξαγωγής φυσικού αε-
ρίου έφθασε τα 200 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως, από την οποία το 86% πήγε
στην Ευρώπη, και ύστερα από την αποτυχία του «σχεδίου Ναμπούκο» οι προσδοκίες της
Μόσχας έχουν πολλαπλασιαστεί. Με την προσάρτηση της Κριμαίας ο ρωσικός ενεργει-
ακός γίγαντας έχει στα χέρια του σημαντικές ποσότητες υπεράκτιων αποθεμάτων που
βρίσκονται στα ύδατα ανοιχτά της χερσονήσου και προηγουμένως έδιναν ένα σημαντικό
ενεργειακό πλεονέκτημα στην κυβέρνηση του Κιέβου. Η αιφνιδιαστική κίνηση του Πούτιν
είχε ως αποτέλεσμα μια διπλή επιτυχία: από την μια την απόκτηση των κοιτασμάτων
φυσικού αερίου της Κριμαίας και από την άλλη την αποτροπή της συνεχούς ανάμειξης
της Exxon και της Shell, οι οποίες διαμέσου της δημιουργίας μιας διεθνούς κοινοπραξίας,
ήταν σε θέση να ασκούν επιτόπιο έλεγχο και να εκτοπίσουν την ρωσική Lukoil. Ύστερα
από την προσάρτηση της Κριμαίας αυτές οι δυτικές πετρελαϊκές εταιρείες έχουν υψώ-
σει λευκή σημαία και έχουν εγκαταλείψει τα σχέδιά τους. Η κίνηση αυτή ήταν μια απά-
ντηση στην παραχώρηση του σχιστολιθικού φυσικού αερίου στην Chevron στην Δυτική
Ουκρανία και στην Shell στα ανατολικά της χώρας.
Εντός αυτού του πλαισίου θα πρέπει επίσης να κατανοήσουμε τα όσα λαμβάνουν χώρα
στην Τρανσνιστρία, την φιλορωσική περιοχή στα νότια σύνορα της Ουκρανίας, και στην
Γκαγκαουζία. Στην καρδιά της νότιας Μολδαβίας εγείρεται το αίτημα της εκχώρησης της
περιοχής στην Ρωσία σε μια προσπάθεια άντλησης οικονομικού οφέλους υπό την μορ-
φή αντιμισθιών για το δικαίωμα διέλευσης των αγωγών φυσικού αερίου ή απλώς επειδή
δημιουργείται αίσθημα μεγαλύτερης ασφάλειας υπό την σκέπην της «μητέρας Ρωσίας»
παρά από τις υποσχέσεις για μεγαλύτερη ευρωπαϊκή χρηματοδότηση που συνοδεύονται
με αξιώσεις για «κοινωνικές θυσίες» και περικοπές των ήδη πενιχρών δημοσίων δαπα-
νών. Ευνόητο είναι ότι η Μόσχα υποστηρίζει διακριτικά αυτές τις αποσχιστικές κινήσεις
με διττό στόχο τόσο την εξασθένιση των αντιπάλων της όσο και την δημιουργία στρατη-
γικών βάσεων υποστήριξης και στα δυτικά της Ουκρανίας όπως και στα ανατολικά της.
Ο Πούτιν, έχοντας πλήρη γνώση του αμερικανικού κινδύνου, τον οποίο ήδη υποπτευόταν
για αρκετό καιρό, αποφάσισε να προβεί εκ των προτέρων στην λήψη αντιμέτρων. Εάν
12
ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ: H OYKΡANIA ΣΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΑΜΑΧΗΣ
ο ρόλος της Ουκρανίας, για οποιονδήποτε λόγο, υποβαθμιστεί ως ζώνη διέλευσης του
σιβηρικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη ή εάν το ρωσικό μονοπώλιο υπονομευθεί
για τεχνικούς λόγους όπως «αντίστροφη ροή» ή δυνατότητα ανακύκλωσης ανατολικού
φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν προς την Δύση με την χρησιμοποίηση των παλιών
αγωγών που επί του παρόντος έχουν περιπέσει σε αχρηστία αλλά μπορούν να ανακαι-
νιστούν, η Μόσχα πρέπει να έχει στην διάθεσή της εναλλακτικές λύσεις. Η πρώτη ήταν
να τεθεί σε λειτουργία ο αγωγός North Stream (ο οποίος κατασκευάστηκε το 2011), δια
του οποίου αποφεύγεται το ουκρανικό έδαφος και όλοι οι κίνδυνοι που αυτό ενέχει. Ο
αγωγός αυτός εφοδιάζει απευθείας την Γερμανία διαμέσου μιας υποθαλάσσιας διαδρο-
μής στην Βαλτική, και από εκεί και την υπόλοιπη Ευρώπη. Η δεύτερη είναι, όπως είπαμε
και προηγουμένως, η υποστήριξη, περισσότερο ή λιγότερο ανοικτά, όλων των αυτονομι-
στικών αιτημάτων των φιλορωσικών περιοχών. Η τρίτη είναι η Ρωσία να εργαστεί κατά
της φιλοδυτικής κυβέρνησης, η οποία ενεργεί με την υποκίνηση των ΗΠΑ, με λίγο-πολύ
συγκαλυμμένους στρατιωτικούς όρους, υποστηρίζοντας τον ρωσόφωνο ουκρανικό πλη-
θυσμό, όπως την ίδρυση της Αυτόνομης Δημοκρατίας του Ντονέτσκ, που αποτέλεσε την
βάση για το δημοψήφισμα της 11ης Μαΐου. Όλα, ασφαλώς, βρίσκονται ακόμη στον αέρα,
αλλά υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις για την περαιτέρω επιτάχυνση της κρίσης στην
Ουκρανία.
Ο τρίτος δρων στην υπόθεση η οποία περιστρέφεται γύρω από το ιμπεριαλιστικό ζήτη-
μα στην Ουκρανία είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση. Καθώς φαίνεται, η Ευρωπαϊκή Ένωση ακο-
λουθεί κατά πόδας τις αδιάλλακτες θέσεις των ΗΠΑ, υποστηρίζοντας την κριτική που
αυτές που ασκούν στην Ρωσία και υποστηρίζοντας την εναντίον της επιβολή κυρώσεων
ενεργώντας ως ατόφιο τμήμα του δυτικού μπλοκ. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες βλέπουν
με ανησυχία τον μονοπωλιακό έλεγχο των ενεργειακών τους αναγκών από την Ρωσία
και εξαιτίας αυτού επιθυμούν να διευρύνουν τις πηγές εφοδιασμού τους ώστε να είναι
ασφαλέστερες, αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι προς το παρόν, για μερικές από αυτές, η
σχέση τους με την Ρωσία παραμένει μοναδική και αναντικατάστατη. Αυτή είναι η περί-
πτωση της Γερμανίας και της Ιταλίας. Η Γερμανία παίρνει το 40% του φυσικού της αερίου
και το 35% του πετρελαίου που χρειάζεται από την Ρωσία μέσω Ουκρανίας. Επιπλέον,
η γερμανική οικονομία διαθέτει επενδύσεις στην χώρα του Πούτιν που ανέρχονται στα
22 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο, τις οποίες δεν μπορεί εύκολα να εγκαταλείψει. Δεν
αποτελεί σύμπτωση το ότι η Μέρκελ, παρ’ όλο που συμμετέχει στις χώρες που καταγ-
γέλλουν την αλαζονεία του Πούτιν, επιμένει να μην εγκαταλείπει την οδό των διαπραγ-
ματεύσεων και να μην επιθυμεί να έρθει σε πλήρη ρήξη με την Ρωσία. Την άποψη αυτή
(κυρώσεις αλλά όχι διακοπή των σχέσεων) επανέλαβε στις συνομιλίες που είχε στην
Ουάσιγκτον με τον Ομπάμα στα τέλη Απριλίου. Η λογική της Μέρκελ είναι πολύ απλή και
πραγματιστική. Οι ενεργειακοί πόροι έρχονται από την Ρωσία στην Γερμανία, αλλά από
το 2011 δεν περνάνε πια από την Ουκρανία αλλά από το North Stream αποφεύγοντας τον
κίνδυνο διακοπής λειτουργίας ή μποϊκοτάζ. Δεύτερον, ο αγωγός κατασκευάσθηκε από
μια ρωσογερμανική κοινοπραξία, πράγμα που εγγυάται ότι η Γερμανία είναι εξίσου υπεύ-
θυνη για την συνέχιση της ροής και της διερχόμενης ποσότητας. Αυτό της επιτρέπει να
ενεργήσει σε περίπτωση ανάγκης ως κόμβος ανακύκλωσης αερίου («αντίστροφη ροή»)
χάριν ορισμένων ανατολικοευρωπαϊκών χωρών και ως συν-προμηθευτής για τις βόρειες
χώρες όπως Δανία, Σουηδία, Βέλγιο και Ολλανδία έναντι του νορβηγικού φυσικού αερίου.
2 Ostpolitik
(Οστπολιτίκ): Η νέα γερμανική εξωτερική πολιτική προς Ανατολάς, την οποία εγκαινίασε
το 1970 ο Γερμανός καγκελάριος Βίλλυ Μπραντ, η οποία προβλέπει την επαναπροσέγγιση με τις
χώρες της χώρες του τότε Ανατολικού Μπλοκ. (Σ.τ.Μ.)
13
 FABIO DAMEN
Τρίτον, η Γερμανία πρέπει να συνεχίσει την Ostpolitik 2 όχι μονάχα με την Ρωσία αλλά
επίσης και με τις άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Ο γερμανικός ιμπεριαλισμός
δεν έχει πέσει στην παγίδα των Αμερικανών, την οποία θέτουν υπό την μορφή του ηθικού
εκβιασμού ως προς την τήρηση «νομιμοφροσύνης» προς την Ατλαντική Ένωση (ΝΑΤΟ)
κατά του ρωσικού επεκτατισμού στην Κριμαία, με αποτέλεσμα την επιδείνωση της κρί-
σης στην Ουκρανία και στις γειτονικές χώρες. Η Μέρκελ έχει παίξει σε πολλά ταμπλώ.
Προσέθεσε την φωνή της στην καταδίκη της ρωσικής συμπεριφοράς δείχνοντας έτσι
ότι υπερασπίζεται τα δυτικά συμφέροντα. Ταυτόχρονα, εξακολουθεί το έργο της οικο-
νομικής διείσδυσης προς ανατολάς ερχόμενη σε ανταγωνισμό με τις ίδιες τις Ηνωμένες
Πολιτείες. Δεν είναι τυχαίο ότι κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων της Ευρωμεϊντάν
δεν συντάχθηκε με την φασιστική δεξιά συμμαχία που υποστήριζαν οι ΗΠΑ, αλλά επέλε-
ξε τον δικό της υποψήφιο στο πρόσωπο του Βιτάλι Κλίτσκο και του δεξιού δημοκρατικού
κόμματός του «Ουντάρ» («Γροθιά»). Δεν αντιτάχθηκε στις μη ρεαλιστικές αμερικανικές
κινήσεις. Υποστήριξε τις κυρώσεις, οι οποίες προς το παρόν είναι περιορισμένες, αλλά
δίχως να κλείνει την πόρτα σε λύσεις που μπορούν να προέλθουν από τις διαπραγματεύ-
σεις, δηλ. χωρίς να διακόπτει τις πολιτικές και οικονομικές της σχέσεις με την Ρωσία.
Αμέσως μετά τα γεγονότα της Οδησσού ο Πούτιν εκμεταλλεύθηκε αυτή την ευκαιρία που
παρουσιάστηκε ακριβώς εν μέσω των αμερικανικών προτάσεων που αποσκοπούσαν στην
επιβολή αυστηρότερων κυρώσεων κατά της Μόσχας με ανακοίνωσή τους στις 7 Μαΐου.
Σε αυτήν καλούσαν την Ρωσία να συναινέσει στις προεδρικές εκλογές της 25ης Μαΐου,
να αποσύρει τα στρατεύματά της από τα σύνορα με την Ουκρανία και, το σημαντικότερο,
να πιέσει τους φιλορώσους να αναβάλλουν το δημοψήφισμα για την απόσχιση από την
Ουκρανία και πιθανόν την υποβολή αιτήματος προσχώρησης στην Ρωσική Ομοσπονδία.
Το δημοψήφισμα αυτό, το οποίο παρ’ όλα αυτά προκηρύχθηκε (για την 11η Μαΐου), όπως
είχαν προγραμματίσει τόσο οι αυτονομιστές όσο και η Μόσχα, είχε μια συμμετοχή επιπέ-
δου δημοψηφίσματος και επέφερε μια περαιτέρω ένταση των σχέσεων τόσο εντός της
Ουκρανίας όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Σε μικρότερη κλίμακα και με εμφανείς διαφορές η ίδια στάση ισχύει και για την Ιταλία.
Η ιταλική οικονομία εξαρτάται από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο από την Ρωσία κατά
35%, ενώ το υπόλοιπο προέρχεται από την Τυνησία και την Λιβύη. Η τελευταία, ωστό-
σο, είναι επισφαλής δεδομένης της εύθραυστης πολιτικής κατάστασης που επικρατεί
στην χώρα μετά την πτώση του Καντάφι, ενώ δεν διαφαίνονται άμεσες εναλλακτικές
λύσεις. Επιπλέον, η Eni, ο ιταλικός ενεργειακός γίγαντας, συμμετέχει στο σχέδιο του
South Stream μαζί με την Gazprom και επομένως είναι διπλά συνδεδεμένη με την τύχη
της ενέργειας που διαχειρίζεται ο Πούτιν. Είτε το σχέδιο του South Stream καταλήξει σε
αποτυχία είτε απαιτεί αναβάθμιση με την συμμετοχή του αγωγού TAP, η Eni είναι υπο-
χρεωμένη να παραμείνει στο ενεργειακό παιχνίδι της Κεντρικής Ασίας, το οποίο –αρέσει
δεν αρέσει- εξακολουθεί να βρίσκεται στα χέρια της Ρωσίας.
Με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ ο δυτικός ιμπεριαλισμός θριαμβολογούσε διακηρύσσο-
ντας ότι η πτώση της «Αυτοκρατορίας του Κακού» θα εγκαινιάσει μια εποχή ειρήνης, ευη-
μερίας και προόδου για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Αυτό το γελοίο και υποκριτικό παρα-
μύθι, το οποίο πλάσαρε έντεχνα η κυρίαρχη ιδεολογία του νικηφόρου ιμπεριαλισμού, σε
συνδυασμό με την βαθιά παραπληροφόρηση των προλεταριακών μαζών σε ολόκληρο τον
κόσμο, υπέκρυψε επιμελώς τις αντιφάσεις που θα προκαλούσε ο καπιταλισμός. Σε λιγό-
τερο από μια δεκαετία προκάλεσε την πιο σοβαρή οικονομική κρίση ύστερα από σχεδόν
έναν αιώνα. Αποκρύπτει επίσης το γεγονός ότι η κρίση αυτή θα οδηγήσει στις ίδιες ιμπε-
ριαλιστικές εντάσεις με τους ίδιους δρώντες, οι οποίοι απλώς έχουν αλλάξει αμφίεση
και θέατρο επιχειρήσεων, αφήνοντας άθικτα τα θεμέλια της καπιταλιστικής οικονομίας,
14
ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ: H OYKΡANIA ΣΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΑΜΑΧΗΣ
η οποία αποτελεί και την πρωταρχική αιτία όλων των κρίσεων. Η κρίση, οι εντάσεις, οι
απειλές χρήσης βίας, η επίθεση κατά του βιοτικού επιπέδου και η αύξηση της ανεργί-
ας του παγκοσμίου προλεταριάτου αποτελούν το πλαίσιο εντός του οποίου λαμβάνουν
χώρα τα γεγονότα στην Ουκρανία.
Ο τελευταίος δρων σε αυτήν την εκρηκτική ιμπεριαλιστική υπόθεση είναι η Κίνα. Από
την αρχή της κρίσης στην Ουκρανία έως τα τραγικά γεγονότα της Οδησσού η Κίνα δι-
ατηρούσε συνεχώς ένα χαμηλό προφίλ. Δεν συντάχθηκε ποτέ με τις αμερικανικές επι-
κρίσεις κατά της Μόσχας, ουδέποτε συμφώνησε ότι είναι αναγκαία η επιβολή κυρώσεων
κατά της Ρωσίας και ουσιαστικά παρέμεινε σιωπηλή παρακολουθώντας τις εξελίξεις,
περιοριζόμενη να εκφράζει την ελπίδα ότι η κρίση θα πρέπει να λυθεί με διαπραγμα-
τεύσεις. Φαινομενικώς η στάση της υποδηλώνει ότι δεν ενδιαφέρεται για την παρούσα
διαμάχη προτιμώντας έτσι να παραμένει θεατής της σημερινής κρίσης θεωρώντας την
ως ένα ζήτημα που αφορά την Ρωσία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στην πραγματικότητα
όμως δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα. Η στάση της Κίνας είναι και θα παραμείνει
προς όφελος της Ρωσίας για μια σειρά από λόγους, οι οποίοι κυμαίνονται από την πο-
λιτική έως την ενεργειακή της ασφάλεια. Επί χρόνια οι διάφορες αμερικανικές κυβερ-
νήσεις, συμπεριλαμβανομένης και της σημερινής κυβέρνησης Ομπάμα, έχουν πουλήσει
όπλα στην Ιαπωνία και την Νότιο Κορέα. Σκοπός τους δεν ήταν μονάχα να δημιουργήσουν
ένα μέσο αποτροπής έναντι της Κίνας, αλλά, το σπουδαιότερο, να δημιουργήσουν μια
υψηλώς στρατιωτικοποιημένη ζώνη στα δυτικά σύνορα του Νο.1 αντιπάλου τους στην
Ασία. 3 Το γεγονός αυτό εξανάγκασε το Πεκίνο να διαθέσει νέα πολεμικά κονδύλια για
την στρατιωτική του άμυνα, τα οποία το 2013 έφθασαν το ποσό των 95 δισεκατομμυρίων
δολαρίων και τα οποία αναμένεται σταδιακώς να αυξηθούν εξαιτίας της εντατικοποίησης
της πολιορκίας εναντίον του. Η δίψα της Κίνας για ενέργεια οφείλεται στην ραγδαία
οικονομική της ανάπτυξη, παρ’ όλο που αυτή επιβραδύνεται από την σημερινή κρίση, και
αναγκάζει το Πεκίνο να αναζητεί μανιωδώς νέες πηγές ενέργειας. Στην αρχή η ανάγκη
για φυσικό αέριο ικανοποιήθηκε από το Τουρκμενιστάν (το οποίο είναι τέταρτο στην κα-
τοχή των μεγαλυτέρων αποθεμάτων στον κόσμο) και το Καζακστάν. Στην συνέχεια στρά-
φηκε στην αξιοποίηση των δικών της κοιτασμάτων σχιστολιθικού φυσικού αερίου χάρη
στις νέες τεχνικές φράκινγκ 4 (fracking) που χρησιμοποιούνται στην Βόρειο Αμερική, με
την κάλυψη δυτικών εταιρειών όπως η Shell και η Exon Mobil, αλλά αυτό ενείχε έναν
αριθμό κινδύνων καθώς επίσης και μια σειρά ανεπιθύμητων παρεμβάσεων που το Πεκίνο
θα ήθελε ευχαρίστως να αποφύγει. Έτσι, ο δρόμος είναι ανοικτός για την σύναψη συμ-
φωνιών με την Ρωσία για την σταθερή, άφθονη και αξιόπιστη παροχή ενέργειας για τις
επόμενες δεκαετίες. Σε μια πρόσφατη συνάντηση της Επιτροπής Συνεργασίας μεταξύ
Κίνας και Ρωσίας οι αντιπρόσωποι των δύο χωρών Αρκάντι Ντβόκορβιτς και Βανγκ Κισάν
υπέγραψαν μια ιστορική συμφωνία η οποία προβλέπει την παροχή ρωσικού φυσικού αε-
ρίου προς την Κίνα από την Σιβηρία διαμέσου της επέκτασης του αγωγού Σιβηρία-Ειρη-
νικός Ωκεανός στο κινεζικό λιμάνι του Κοζμίρο. Η επισημοποίηση της συμφωνίας μεταξύ
Gazprom και της κινεζικής CNPC (Κινεζική Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου) περιλαμβάνει
επίσης την εξαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου από τον σταθμό LNG στο Βλαδιβο-
3 Βλ. σχετικό άρθρο «Imperialist rivalry in the Pacific» στην διεύθυνση http://www.leftcom.org/en/
articles/2013-04-09/imperialist-rivalry-in-the-pacific. (Σ.τ.Μ.)
4 Fracking: Ονομασία των τεχνικών οριζόντιας διάτρησης και υδραυλικής ρηγμάτωσης, οι οποίες
δίνουν την δυνατότητα αποδέσμευσης πετρελαίου και αερίου από βραχώδεις σχηματισμούς, αλλά
προκαλούν τεράστια περιβαλλοντική ζημιά, καθώς μολύνονται τεράστιες ποσότητες υδάτων και
προκαλείται υψηλή ατμοσφαιρική ρύπανση. (Σ.τ.Μ.)
15
 FABIO DAMEN
στόκ, ο οποίος βαίνει προς αποπεράτωση, και, πράγμα όχι ήσσονος σημασίας, την υπέρ-
βαση ενός αριθμού εμποδίων τα οποία έχουν επιβραδύνει την υλοποίηση της συμφωνίας,
όπως το κόστος του φυσικού αεριού και η κινεζική χρηματοδότηση της ολοκλήρωσης
των τεχνικών έργων. Η συμφωνία που επισημοποιήθηκε στις 21 Μαΐου προβλέπει την
παροχή ρωσικού φυσικού αερίου αξίας 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων προς την Κίνα για
τριάντα έτη. Το γεγονός αυτό δεν μπορεί παρά να ωθεί την Κίνα, αν όχι να υποστηρίξει
ανοικτά την Ρωσία στο «μεγάλο παιχνίδι» της Ουκρανίας κατά την Ηνωμένων Πολιτειών,
τουλάχιστον στην υιοθέτηση μιας στάσης η οποία δεν παρεμποδίζει τα ρωσικά σχέδια.
Εν κατακλείδι, γινόμαστε μάρτυρες των συνηθισμένων ιμπεριαλιστικών παιχνιδιών.
Πρόκειται για παιχνίδια εξουσίας και οικονομικών συμφερόντων που η κρίση τα καθιστά
ολοένα και πιο βίαια οδηγώντας στην στρατιωτική επιθετικότητα και την κοινωνική βαρ-
βαρότητα που, αναπόφευκτα, τις υφίστανται οι λαοί, οι προλεταριακές μάζες, είτε αυτές
εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα. Στην Ουκρανία, όπως και σε οποιοδήποτε σενάριο κρίσης
στο οποίο το τέλος δεν τίθεται από ένα επαναστατικό γεγονός, η κυρίαρχη ιδεολογία
εξακολουθεί να είναι αυτή του ιμπεριαλισμού που κατέχει δεσπόζουσα θέση. Ο δυτικός
ιμπεριαλισμός με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες κινητοποιεί τις μάζες κάτω από
την εθνικιστική και φασιστική σημαία της εθνικής ακεραιότητας κατά των «τρομοκρα-
τών» που χρηματοδοτούνται από το Κρεμλίνο. Η Ρωσία κινητοποιεί τις «δικές της» φι-
λορωσικές και ρωσόφωνες μάζες χρησιμοποιώντας ως δούρειο ίππο τις γλωσσικές μει-
ονότητες και ανασύροντας την βολική δημαγωγία του αντιφασισμού. Όμως, σε αυτό το
παιχνίδι οι μόνοι στόχοι που υπάρχουν είναι αστικοί, καπιταλιστικοί και ιμπεριαλιστικοί,
και δεν έχουν καμία σχέση με τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, τα οποία διοχετεύ-
ονται εντέχνως είτε προς τον εθνικισμό, ή προς τον αντιφασισμό και την υπεράσπιση
της δημοκρατίας, ανάλογα με τα εκάστοτε κομματικά συμφέροντα. Το παράδειγμα του
δημοψηφίσματος της 11ης Μαΐου που γέννησε την Δημοκρατία του Ντονέτσκ, αποτελεί
σαφή απόδειξη αυτού του γεγονότος. Από την μία πλευρά έχουμε την κυβέρνηση του Κι-
έβου, η οποία κατήγγειλε το δημοψήφισμα ως «εγκληματικό» και αποκαλεί τρομοκράτες
όλους όσοι απειλούν την εθνική ενότητα, δικαιολογώντας έτσι κάθε μορφή καταστολής
εναντίον των αυτονομιστών. Από την άλλη πλευρά έχουμε τους υποστηρικτές του δημο-
ψηφίσματος, οι οποίοι πέτυχαν μια σαρωτική νίκη - με ποσοστό συμμετοχής που ανήλθε
στο 70% - κερδίζοντας πάνω από το 95% των ψήφων. Αυτοί ισχυρίζονται ότι η Αυτόνομη
Δημοκρατία του Ντονέτσκ θα πρέπει να αναγνωριστεί εν ονόματι της αυτοδιάθεσης των
λαών ως πολιτική πράξη εναντίον της νέας φασιστικής κυβέρνησης του προέδρου Τουρ-
τσίνοφ. Οι πρώτοι έκαναν την εμφάνισή τους ως «επαναστάτες» της «δημοκρατικής (;)
δεξιάς» που μάχονταν κατά του ολοκληρωτισμού και της διαφθοράς της κυβέρνησης
Γιανούκοβιτς, αλλά στην πραγματικότητα ως άμεση απόρροια του δυτικού, ιδίως του αμε-
ρικανικού, ιμπεριαλισμού. Οι δεύτεροι ύψωσαν το αντιφασιστικό λάβαρο ή ενίοτε την
κόκκινη σημαία του «αυτοκρατορικού κομμουνισμού» σταλινικής ιστορικής προέλευσης,
που χειραγωγούνται και υποτάσσονται στα πολιτικά, οικονομικά και στρατηγικά συμφέ-
ροντα της Μόσχας.
Κρίσεις, εντάσεις, συγκρούσεις και βίαιες επιθέσεις στο ήδη χαμηλό επίπεδο διαβίω-
σης και απασχόλησης του προλεταριάτου συνθέτουν το πλαίσιο της πολύπλοκης υπόθε-
σης της Ουκρανίας. Επίλυση του ζητήματος όχι μόνο δεν πρόκειται να επέλθει, αλλά η
όλη κατάσταση είναι πιθανόν να οδηγήσει σε κλιμάκωση των συνεπειών μιας ολοένα και
πιο επισφαλούς ιμπεριαλιστικής ισορροπίας που βρίσκεται στα πρόθυρα της συλλογικής
κατάρρευσης. Όπως συμβαίνει πάντα, για μια ακόμη φορά το εγχώριο προλεταριάτο θα
αποτελέσει το κύριο θύμα αυτής της οικονομικής, πολιτικής και θεσμικής κρίσης, αν δεν
καταφέρει να επιλέξει τον δύσκολο δρόμο που θα το οδηγήσει σε σύγκρουση με τον κα-
16
ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ: H OYKΡANIA ΣΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΑΜΑΧΗΣ
πιταλισμό και με όλες εκείνες τις πολιτικές δυνάμεις οι οποίες, για διάφορους λόγους,
αποτελούν το ιδεολογικό του περίβλημα, τον διαφυλάσσουν και επιτρέπουν στις κατα-
στροφικές αντιφάσεις του να επιβιώνουν.
Οι ισχνές κομμουνιστικές και επαναστατικές πρωτοπορίες, όπου υπάρχουν ή όσο μι-
κρό κι αν είναι το επίπεδό δραστηριότητάς τους, δεν θα πρέπει να διαπράξουν το λάθος
να συρθούν και να παγιδευτούν στον φαύλο κύκλο στον οποίον έχουν εμπλακεί οι αντί-
παλες μεταξύ τους αστικές μερίδες και οι αντιμαχόμενες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Δεν
υπάρχει καμία δημοκρατία να προασπίσουμε, καμία αυτοδιάθεση των λαών να επικαλε-
στούμε, κανένας εθνικισμός να υπερασπιστούμε. Όλα αυτά δεν αποτελούν τίποτα άλλο
από απλές αστικές λύσεις που πρέπει να καταπολεμηθούν κατά μέτωπο, το ίδιο σθεναρά
με την φασιστική τους παραλλαγή, που συνήθως εξαπολύει το κεφάλαιο όταν τα πράγ-
ματα γίνονται δύσκολα για αυτό. Φασισμός και δημοκρατία, πλουραλισμός και ολοκλη-
ρωτισμός, εθνικισμός και φεντεραλισμός ευρωπαϊκού ή σλαβορωσικού τύπου δεν είναι
τίποτα περισσότερο από διαφορετικές εκδοχές ενός μηχανισμού διαφύλαξης του καπι-
ταλισμού και των σφετεριστικών ιμπεριαλιστικών του εκδηλώσεων. Το προλεταριάτο θα
πρέπει να αποστασιοποιηθεί από όλα αυτά, αν φιλοδοξεί να πάψει να είναι το σύνηθες
ενεργούμενο που δρα προς το συμφέρον του ταξικού του αντιπάλου, τόσο εντός της χώ-
ρας όσο και διεθνώς. Η παγίδα που στήνεται πάντοτε σε τέτοιες καταστάσεις είναι ότι
ο αγώνας ενάντια στον φασισμό και τον ιμπεριαλισμό πρέπει να διεξαχθεί υπό τον ιερό
λάβαρο του «ενιαίου μετώπου». Στην συγκεκριμένη περίπτωση, υπό την μορφή της «Αρι-
στεράς» του κεφαλαίου, η οποία με την υποστήριξη των παλιών σταλινικών σχηματι-
σμών διακηρύσσει την αναγκαιότητα ενός κοινού μετώπου κατά του ίδιου παλιού εχθρού
δηλ. του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού και των εθνικιστικών και φασιστικών συμμάχων
του, προκειμένου να στηρίξει την άλλη πλευρά του νομίσματος, η οποία είναι εξίσου εθνι-
κιστική και ιμπεριαλιστική, εκπροσωπούμενη από το φιλορωσικό μέτωπο, που θεωρείται
πάση θυσία ειρηνικό, δημοκρατικό και προοδευτικό. Το πραγματικό ζήτημα είναι ότι οι
παραστρατιωτικές συμμορίες οργανώσεων όπως ο Δεξιός Τομέας και το Σβόμποντα, που
βρίσκονται στην υπηρεσία του ουκρανικού εθνικισμού και είναι προσδεμένες στον αμερι-
κάνικο ιμπεριαλισμό, πρέπει να καταπολεμηθούν εξίσου με τις φιλορωσικές αποσχιστι-
κές πολιτοφυλακές της ανατολικής Ουκρανίας, που κατευθύνονται από τον ιμπεριαλισμό
της Μόσχας. Για τις ουκρανικές προλεταριακές μάζες που βρίσκονται πιασμένες στην
μέγγενη της οικονομικής κρίσης, που τους οδηγεί σε μια κατάσταση πείνας και φτώχειας
αντίστοιχης με εκείνη που επικρατούσε στο τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η
επιλογή δεν πρέπει να είναι ανάμεσα στην παραμονή τους με τον «βασιλιά της σοκολά-
τας» Ποροσένκο ή στην ελπίδα για την επάνοδο του Γιανούκοβιτς, με άλλα λόγια είτε να
ακούσουν τις σειρήνες για επικείμενη βοήθεια εκ μέρους της ΕΕ και των ΗΠΑ ή να προ-
στρέξουν στην καθησυχαστική προστασία της «μητέρας Ρωσίας». Η επιλογή δεν πρέπει
να είναι ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς τύπους διεφθαρμένων ολιγαρχιών όσον αφορά
το εσωτερικό μέτωπο, ακριβώς όπως δεν υπάρχει καμία διάκριση μεταξύ της ιμπεριαλι-
στικής αρπακτικότητας του Ομπάμα και του Πούτιν στην διεθνή σκηνή. Αυτό που πρέπει
να κάνουν είναι να αρχίσουν να μάχονται κατά των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής,
των οικονομικών τους συνεπειών και των πολιτικών σχηματισμών που τις υποστηρίζουν.
Και το σημαντικότερο από όλα είναι ότι θα πρέπει να τους ανησυχεί οτιδήποτε το οποίο,
εν ονόματι της τακτικής, εκμεταλλεύεται τον θυμό και την απελπισία τους για να τους
εντάξει στο ένα ή το άλλο αστικό στρατόπεδο. Το ενιαίο μέτωπο, όμως, είναι ακριβώς το
αντίθετο: περιορίζει την οργή των μαζών μέσα σε έναν εμφύλιο πόλεμο χωρίς να υπάρχει
έτσι ο παραμικρός κίνδυνος να πάρει την μορφή της ταξικής πάλης κατά του κεφαλαίου.
Προσδιορίζει τον αντίπαλό του ως ένα από τα συστατικά του ίδιου του εμφυλίου πολέμου
17
 FABIO DAMEN ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ: H OYKΡANIA ΣΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΑΜΑΧΗΣ

και σε μία μόνο από τις ιμπεριαλιστικές πλευρές που ερίζουν από έξω. Διασφαλίζει ότι
το σύστημα στο σύνολό του παραμένει αμετάβλητο, αλλάζοντας μόνο τους διαχειριστές
της εγχώριας καπιταλιστικής πολιτικής στο όνομα του αντιφασισμού, της δημοκρατίας,
του εθνικισμού πέρα από οτιδήποτε άλλο. Ωστόσο, υπερασπιζόμενο αλλότρια συμφέρο-
ντα, αφήνει άθικτο το σύστημα της οικονομικής εκμετάλλευσης με συνέπειες την κρίση,
μεγαλύτερη εξαθλίωση και πολέμους.
Η πολιτική τακτική του ενιαίου μετώπου ήταν ανέκαθεν, είναι και θα είναι, η ταφόπλα-
κα για την αναβίωση της ταξικής πάλης και, ως εκ τούτου, αποτελεί ένα από τα καλύτερα
εργαλεία για την διατήρηση του σύγχρονου παρακμιακού καπιταλισμού, αυτού του βίαιου
κομιστή της οικονομικής και κοινωνικής βαρβαρότητας, ακριβώς όπως μας δείχνει και η
περίπτωση της Ουκρανίας.

Fabio Damen, 21/5/2014

Πηγή άρθρου: http://www.leftcom.org/

Η μετάφραση έγινε από την ομάδα μας από τα αγγλικά
Τίτλος άρθρου: “Ukraine’s Crisis – Local Players and Imperialist Games”
Τίτλος πρωτότυπου άρθρου: “La crisi ucraina, le forze in campo e i giochi degli imperialismi”

Στο blog μας http://engymo.wordpress.com/, στην ετικέτα «Ουκρανία», ο αναγνώστης

μπορεί να βρει μια σειρά δημοσιεύσεων σχετικά με το θέμα.

Πολεμικά παιχνίδια-Η Ουκρανία στο επίκεντρο της ιμπεριαλιστικής διαμάχης, 27/3/2014

Ουκρανία: Απέναντι στον ιμπεριαλισμό προτάσσουμε τον προλεταριακό διεθνισμό,
19/3/2014, Απειλή πολέμου στην Ουκρανία, 15/3/2014, Ουκρανία-Ένα εθνικιστικό αδιέξο-
δο, 6/2/2014, Ουκρανία: Η επίθεση της Ρωσίας εναντίον των ανταγωνιστριών της μεγά-
λων δυνάμεων, 26/1/2014
18 19
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ
ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ.
ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η
ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ.
ΠΩΣ Η ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΤΑΞΗ ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΙ
Ή ΔΕΝ ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΙ
ΤΗΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ,
ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
ΛOΡΕΝ ΓΚOΛΝΤΝΕΡ
ΓΙΑΤI ΑΣΧΟΛΟYΜΑΣΤΕ ΤΗΝ ΣHΜΕΡΟΝ ΗΜEΡΑΝ ΜΕ ΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΚH ΕΠΑΝAΣΤΑΣΗ;
«O αναρχισμός και ο επαναστατικός συνδικαλισμός στερούνται γενικώς μιας ευρείας
αντίληψης των προβλημάτων πολιτικού προσανατολισμού, χωρίς την οποία ακόμη και
το πιο ισχυρό και το πιο ηρωικό επαναστατικό κύμα είναι καταδικασμένο σε αποτυχία»
Χέλμουτ Ρέντιγκερ, AIT, «Κριτικό δοκίμιο για την ισπανική επανάσταση» (1940) 1
ΕΠI ΠΟΛΛA ΧΡOΝΙΑ ΔΙΑΤΗΡΟYΣΑ ΤΗΝ ΚΛΑΣΣΙΚH ΑΡΙΣΤΕΡH ΑΝΤΙΣΤΑΛΙΝΙ-
κή άποψη, σύμφωνα με την οποία ύστερα από τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν τον Μάιο
του 1937 στην Βαρκελώνη –την συντριβή του αριστερού κεντριστικού POUM 2 και την
1 Helmut Rüdiger, Ensayo crítico sobre la revolución española. O Χέλμουτ Ρέντιγκερ ήταν Γερμανός
αναρχοσυνδικαλιστής ο οποίος εσυνδέετο με την AIT (Διεθνής Σύνδεσμος Εργατών – Asociación
Internacional de Trabajadores) και έδρασε στην Ισπανία από το 1933 έως το 1939.
2 Partido Obrero de Unificación Marxista (Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενοποίησης), το οποίο οι
22
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
περαιτέρω περιθωριοποίηση των αναρχικών από τους σταλινικούς και από δυνάμεις που
βρίσκονταν υπό την επιρροή των σταλινικών- η επανάσταση που ξεκίνησε τον Ιούλιο του
1936 είχε ουσιαστικά τελειώσει. Οι πηγές μου ήταν κλασσικά έργα όπως το «Φόρος
τιμής στην Καταλωνία» του Όργουελ και η «Ισπανική Επανάσταση» του Μπόλοτεν. Από
πολιτικής δε απόψεως αυτή η χρονολόγηση είναι σωστή. Ωστόσο, το δίτομο έργο του
Ρόμπερτ Αλεξάντερ «Οι αναρχικοί στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο» και η μελέτη του
Βάλτερ Μπέρνεκερ για τις εργοστασιακές και αγροτικές κολεκτίβες 3 καταδεικνύουν ότι
οι Ισπανοί αναρχικοί -οι οποίοι στην μεγάλη τους πλειοψηφία ήταν ένοπλοι εργάτες στην
Καταλωνία, κυριαρχούσαν σε σημαντικές αγροτικές κολεκτίβες στην Αραγονία και έπαι-
ζαν επίσης σημαντικό ρόλο στις ζώνες των Δημοκρατικών στο Λεβάντε, στην Εξτρεμα-
δούρα και στην Ανδαλουσία- παρέμειναν μια υπολογίσιμη κοινωνική και στρατιωτική δύ-
ναμη έως την λήξη του Εμφυλίου Πολέμου, τον Μάρτιο του 1939, παρ’ όλο που ηττήθηκαν
σε πολιτικό πεδίο τον Μάιο του 1937. Η εξόντωση της κατεξοχήν αναρχικής κοινωνικής
επανάστασης, που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 1936 -εξόντωση που πραγματοποι-
ήθηκε από τους σταλινικούς, τους σοσιαλιστές, τους αριστερούς ρεπουμπλικάνους και
τους Καταλανούς εθνικιστές και τελικώς ολοκληρώθηκε από τους φασίστες- αποτελού-
σε έργο εν εξελίξει έως την τελική νίκη του Φράνκο.
Η Ισπανική Επανάσταση ήταν, υπό το φως αυτής της ιστορικής οπτικής, η πλουσιότερη
και βαθύτερη κοινωνική επανάσταση του 20ού αιώνα. Ξαφνιάστηκα όταν διαπίστωσα ότι
ο Λέοντας Τρότσκι, μείζων φυσιογνωμία της Ρωσικής Επανάστασης και διόλου φίλος του
αναρχισμού, έγραφε το 1937:
«Από την πρώτη μέρα της επανάστασης, χάριν του ειδικού βάρους του στην οικονομία
αυτής της χώρας, του πολιτικού και του πολιτιστικού του επιπέδου, το (ισπανικό) προ-
λεταριάτο δεν βρίσκεται κάτωθεν αλλά άνωθεν του επιπέδου στο οποίο ευρίσκετο το
ρωσικό προλεταριάτο κατά την έναρξη του 1917» 4. Εις πείσμα όλων των παραγόντων
(διεθνών, πολιτικών και στρατιωτικών) που συντελούσαν στον αφανισμό της, η ισπανική
εργατική τάξη και μερίδες της αγροτιάς στις ζώνες των Δημοκρατικών έφθασαν στην
πλησιέστερη προσέγγιση μιας αυτοδιοικούμενης κοινωνίας που επιτεύχθηκε ποτέ στην
ιστορία, η οποία εξέλαβε διαφορετικές μορφές σε διάστημα πλέον των δυόμιση ετών. Η
Καταλωνία το 1936 ήταν κατά πολύ περισσότερο βιομηχανική από ότι η Ρωσία το 1917 και
οι αγρότες της Καταλωνίας, της Αραγονίας και του Λεβάντε που το 1936 έφτιαξαν κολε-
κτίβες ως επί τον πλείστον υποστήριξαν ολόψυχα την επανάσταση εν αντιθέσει με την
απρόθυμη υποστήριξη που παρείχαν οι Ρώσοι αγρότες στους Μπολσεβίκους βλέποντάς
τους ως το μικρότερο κακό σε σχέση με τους Λευκούς 5.
σταλινικοί και οι συνοδοιπόροι τους κατήγγελλαν ως «τροτσκιστικό», ενώ ο Τρότσκι και η μικρή
ομάδα των υποστηρικτών του στην Ισπανία κατήγγελλαν ως «προδοτικό».
3 Walther Bernecker, Colectividades y Revolución Social. El anarquismo en la guerra civil Española,
1936-1939.
4 Απόσπασμα από τα κείμενα του Τρότσκι για την Ισπανία, βλ. I. Iglesias, León Trotski y España
(1930-1939), 1970. Ο Γκραντίσο Μούνις (Grandizo Munis), ο οποίος κατά την διάρκεια του Εμφυλίου
Πολέμου υπήρξε μέλος της πολύ μικρής τροτσκιστικής ομάδας των Μπολσεβίκων-Λενινιστών, γρά-
φοντας για το ίδιο ζήτημα το 1948, όταν ήδη απεμακρύνετο από τον τροτσκισμό, ομοίως αναφέρει:
«Υπό έναν ορισμένο βαθμό τα ισπανικά όργανα εξουσίας ήταν πιο δηλωτικά απ’ ότι τα αντίστοιχα
όργανα στην Ρωσική Επανάσταση… ο αριθμός των οργάνων εργατικής εξουσίας ήταν αναλογικά
υψηλότερος στην Ισπανία από ότι στην Ρωσία κατά την διάρκεια των πρώτων μηνών της δυαδικής
εξουσίας» (Munis, Jalones de Derrota: Promesas de Victoria (1948), σ. 291-292.
5 Λευκοί: Γενική ονομασία των εγχώριων αντεπαναστατικών και αντικομμουνιστικών στρατευμάτων
23
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
Η εμπειρία αυτή και η σημασία που αυτή εμπεριέχει δεν έχουν αφομοιωθεί πλήρως από
την σύγχρονη επαναστατική Αριστερά. Ρεύματα που αυτοχαρακτηρίζονται ως αναρχικά
και αναρχοσυνδικαλιστικά 6 έχουν εμφανιστεί τις τελευταίες δεκαετίες σε διάφορα μέρη
της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών, αν και ούτε καν μπορούν να συγκριθούν με
τον αριθμό και την εμβρίθεια των «ιστορικών» Ισπανών αναρχικών και αναρχοσυνδικα-
λιστών από το 1868 έως το 1939, ούτε, πάνω απ’ όλα, με τις ρίζες που αυτοί διέθεταν
στην εργατική τάξη και στις λαϊκές μάζες. Για πολλούς από αυτούς η «Ισπανία» είναι μια
ιστορική αναφορά (η οποία έχει συχνότερα συμβολική σημασία παρά αποτελεί αντικεί-
μενο σοβαρής μελέτης και πηγή άντλησης διδαγμάτων) με τον ίδιο τρόπο με τον οποίον
πολλοί μαρξιστές αναφέρονται στην «Ρωσία». Η Ισπανία αποτέλεσε την υπέρτατη ιστο-
ρική δοκιμασία για τον αναρχισμό, ο οποίος απέτυχε, κατά τον ίδιο τρόπο με τον οποίον η
Ρωσία, μέχρι σήμερα, αποτελεί την υπέρτατη δοκιμασία τουλάχιστον για τον λενινισμό,
αν όχι για τον ίδιο τον μαρξισμό.
Όμως, το κύριο μέλημά μου δεν είναι να ασχοληθώ κριτικά με τον σύγχρονο αναρχι-
σμό, 7 παρά μόνο παρεμπιπτόντως λόγω των λαθών του αναρχισμού στην Ισπανία. Τα
αληθινά διδάγματα της Ισπανικής Επανάστασης της περιόδου 1936-1939 για το παρόν
είναι τουλάχιστον δύο. Πρώτον, η συγκεκριμένη ανάληψη της διοίκησης μιας αρτισύστα-
της σύγχρονης βιομηχανικής περιοχής, της Καταλωνίας, από εργατικές εργοστασιακές
κολεκτίβες, οι οποίες επεχείρησαν μέσα σε πολύ δύσκολες συνθήκες και μέσα σε μία
κατάσταση κατά την οποία δεχόντουσαν επίθεση από όλες τις μεριές, να προχωρήσουν
από ένα αρχικώς αυθόρμητο και τοπικό επίπεδο σε έναν περιφερειακό και πανεθνικό
συντονισμό σε συνδυασμό με την ταυτόχρονη ανάληψη της διαχείρισης της γεωργίας
από αγροτικές κολεκτίβες με παρόμοιες προσπάθειες συντονισμού πέραν της τοπικής
που έδρασαν μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στην
Ρωσία (1917-1922/23). (Σ.τ.Μ.)
6 Για τον αναρχοσυνδικαλισμό βλ. Γλωσσάρι στο τέλος του περιοδικού. (Σ.τ.Μ.)
7 Ας πάρουμε ως πρόσφατο και γενικώς πολύ καλό παράδειγμα το βιβλίο Black Flame. The
Revolutionary Class Politics of Anarchism and Syndicalism, του Μίτσελ Σμίτ (Michael Schmitt) και
του Λυσιέν βαν ντερ Βαλτ (Lucien van der Walt) (τόμος 1, 2009). Οι συγγραφείς αποτυγχάνουν εντε-
λώς να ασχοληθούν εις βάθος με την Ισπανία και προτιμούν να «αποκεντρώσουν» τον αναρχισμό
προκειμένου να ασχοληθούν με τα αναρχικά κινήματα σε άλλες χώρες, πρωτίστως στην Λατινική
Αμερική. Ωστόσο, η Ισπανία είναι η μόνη χώρα στην οποία ο αναρχισμός πραγματοποίησε μια επα-
νάσταση και ήρθε αντιμέτωπος με το ζήτημα της κρατικής εξουσίας για μια περίοδο πλέον των
δυόμιση ετών. Όπως ο αναγνώστης θα διαπιστώσει, το παρόν κείμενο κάθε άλλο παρά διάκειται
δυσμενώς προς το ισπανικό αναρχικό κίνημα. Όμως, το να γράφει κανείς ένα βιβλίο 345 σελίδων,
στο οποίο γίνεται μνεία για την Ισπανία μόλις σε λίγες σελίδες εδώ κι εκεί και στο οποίο η ενα-
σχόληση με τα λάθη της αναφέρεται ως «ισπανική μοναδικότητα» συνιστά, κατά την επιεικέστερη
έκφραση, απώλεια του κυρίως θέματος, κάτι που θα ισοδυναμούσε με μια ιστορία των μαρξιστικών
κινημάτων που θα ανήγαγε την Ρωσική Επανάσταση σε «ρωσική μοναδικότητα». Το έλλειμμα του
βιβλίου του Σμιτ και του Βαν ντε Βαλτ υπογραμμίζεται από μία από τις καλύτερες μελέτες, μεταξύ
άλλων, της θεωρίας, της πράξης και της ιστορίας του αναρχισμού, που γράφτηκε από τον εξόριστο
στο Μεξικό αναρχοσυνδικαλιστή αγωνιστή B. Cano Ruiz, Que es el anarquismo?, Πόλη του Μεξικού,
1985. «Είναι προφανές ότι σε καμία άλλη χώρα του κόσμου ο αναρχισμός δεν διέθετε τις ρίζες
και την επιρροή που είχε στην Ισπανία… Στην Ισπανία ο αναρχισμός ήταν ένα μαζικό κίνημα που
προσλάμβανε ποικίλες εκδηλώσεις, από ένα εργατικό κίνημα, το οποίο ενσαρκωνόταν στην CNT
(Εθνική Συνομοσπονδία Εργασίας), η οποία έφθασε τα δύο εκατομμύρια μέλη…τα ορθολογιστικά
σχολεία (του Φρανσίσκο Φερέρ)… τα ελευθεριακά ateneos, την Ελευθεριακή Νεολαία, τις Ελεύθε-
ρες Γυναίκες (Mujeres Libres)… την FAI (Federación Anarquista Ibérica), η οποία εσυνδέετο στενά
με την CNT…». (σ. 322)
24
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
κλίμακας. Δεύτερον, και στενά συνδεδεμένο με το πρώτο, είναι η πολιτική διάσταση του
«στρατιωτικού ζητήματος», της υπεράσπισης και επέκτασης της επανάστασης απένα-
ντι στην εγχώρια και διεθνή αντεπανάσταση. Η επανάσταση χάθηκε τόσο εξαιτίας της
βαθμιαίας καταστροφής των εργατικών και αγροτικών κολεκτίβων όσο και εξαιτίας της
αντικατάστασης των ένοπλων πολιτοφυλακών και των αστεακών περιπόλων από τις πα-
ραδοσιακές δυνάμεις του στρατού και της αστυνομίας. Μερικοί αναρχικοί ηγέτες ενε-
πλάκησαν και στις δύο διαδικασίες και οι κατ’ εξοχήν «πραγματιστικοί» λόγοι αυτού του
γεγονότος είναι ένα από τα σημεία στα οποία επικεντρώνεται η μελέτη μου. Επιπλέον,
οι αριστεροί στρατιωτικοί θεωρητικοί, όπως ο «αναρχομαρξιστής» Αμπραάμ Γκιγιέν 8,
έχουν καταδείξει ότι το πολιτικό ζήτημα ήταν κατά πολύ σημαντικότερο από την δύναμη
πυρός και έχουν παραθέσει αριθμητικά στοιχεία για τον καθορισμό της έκβασης των
διαφόρων μαχών του Εμφυλίου Πολέμου.
Τέλος, δεν γράφω για τον ισπανικό αναρχισμό για λόγους ιστορικής ηθοπλασίας ή
αρχαιοφιλίας, αλλά για να θέσω το ζήτημα, το οποίο είχε θέσει ήδη ο Αμπάδ ντε Σαντι-
γιάν 9 10 και το οποίο γενικώς αγνοήθηκε από την σύγχρονη ριζοσπαστική Αριστερά και
αφορά το ζήτημα του πώς προετοιμαζόμαστε σήμερα, προγραμματικά και πρακτικά, για
την ανάληψη της διοίκησης μιας κοινωνίας η οποία προέρχεται από μια σύγχρονη καπι-
ταλιστική οικονομία, όπου, σε αντίθεση με την Ισπανία του 1936, ύψιστη προτεραιότητα
θα πρέπει είναι ο τερματισμός της λειτουργίας τομέων που είναι κοινωνικά ανωφελείς
και επιβλαβείς.
Ι. Θέσεις
1. Η ιστορία των απαρχών και της εξέλιξης της Ισπανικής Επανάστασης της περιόδου
1936-39 και ειδικά της αναρχικής της πλειονότητας είναι τόσο σύνθετη όσο η ιστορία
της Ρωσικής Επανάστασης, αν όχι μάλιστα και περισσότερο από αυτήν. Η πρώτη είναι
κατά πολύ λιγότερο γνωστή παγκοσμίως από την δεύτερη, επειδή η Ρωσική Επανάστα-
ση είχε μια κατά πολύ μεγαλύτερη διεθνή προβολή 11 και επειδή η ήττα του αναρχισμού
στην Ισπανία ολοκλήρωσε μια επί δεκαετίες διαδικασία επισκίασης αυτού του ρεύματος
από τον σημαντικά πιο εκτεταμένο γενικό αντίκτυπο που άσκησε ο σοβιετικός και άλλοι
«σοσιαλισμοί».
Η Ισπανία, ύστερα από την τελική απώλεια των τελευταίων αποικιών της από τις Ηνω-
μένες Πολιτείες το 1898, ήταν, ακόμη και το 1936, μια κατά βάση αγροτική χώρα με θύ-
λακες βιομηχανικής ανάπτυξης κυρίως στην Καταλωνία, τις βασκικές επαρχίες και τα
8 El
error de las ‘izquierdas’: Estrategia de la Guerra Revolucionaria (1980). O Guillén ως νέος πολέμη-
σε σε μία από τις αναρχικές φάλαγγες στον Εμφύλιο Πόλεμο και στην συνέχεια πέρασε ένα μεγά-
λο μέρος της υπόλοιπης ζωής του στην Λατινική Αμερική, όπου έγινε θεωρητικός του αντάρτικου
πόλης.
9 «Ακόμη και στις επαναστατικές γραμμές μας εργαστήκαμε πολύ πιο εντατικά και με μεγαλύτερη
τάση να προετοιμάσουμε την εξέγερση παρά να προετοιμάσουμε αυτό που θα οικοδομήσουμε στην
συνέχεια», Diego Abad de Santillan, CNT, Porque perdimos la Guerra («Γιατί χάσαμε τον πόλεμο»),
1940.
10 Αμπάδ ντε Σαντιγιάν (Diego Abad de Santillián, 1897-1983): Ισπανός αναρχικός, συγγραφέας και
οικονομολόγος και κοινωνικός αγωνιστής, ο οποίος έπαιξε προεξάρχοντα ρόλο στο ισπανικό και
αργεντίνικο αναρχικό κίνημα. (Σ.τ.Μ.)
11 Το 1935 η Ισπανία αντιπροσώπευε μόνο το 1,4% των διεθνών εισαγωγών και το 1% των διεθνών
εξαγωγών.
25
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
ορυχεία στις Αστούριες. Παρ’ όλα αυτά, η Ισπανία γνώρισε την πρώτη της γενική απερ-
γία το 1855 και η εργατική τάξη αποτελούσε ενεργό δύναμη κατά την διάρκεια της εφή-
μερης Πρώτης Δημοκρατίας12 (1873-74).13 Η Ισπανία, εν ολίγοις, είχε επηρεαστεί από τις
εξελίξεις στην Δυτική Ευρώπη αμεσότερα και ενωρίτερα απ’ ό,τι η Ρωσία. Στην Ισπανία
υπήρχε σοσιαλιστικό κόμμα από το 1879, το οποίο διέθετε εργατική βάση στις Αστούριες
και στην Μαδρίτη, αλλά η χώρα εισήλθε στον 20ό αιώνα, και μάλιστα στην επαναστατική
κρίση της δεκαετίας του 1930, με ένα κατά πολύ μεγαλύτερο αναρχικό και αναρχοσυν-
δικαλιστικό κίνημα, το οποίο χρονολογείται από το 1868, ειδικά στην Καταλωνία και την
Ανδαλουσία.
2. Η κατανόηση αυτής της «ανωμαλίας» της ύπαρξης δηλαδή ενός μαζικού αναρχικού
κινήματος στην ισπανική βιομηχανία και γεωργία το 1936, όταν ο αναρχισμός είχε σε
μεγάλο βαθμό παραγκωνιστεί από τον σοσιαλισμό και ύστερα από τον κομμουνισμό 14
στο μεγαλύτερο μέρος της Δυτικής Ευρώπης (ξεκινώντας από την κοντινή Γαλλία και
Ιταλία)- αποτελεί βασικό, αν όχι το βασικότερο, ζήτημα για την κατανόηση των ιδιαιτέρων
χαρακτηριστικών της Ισπανικής Επανάστασης.15 Ο Τζέραλντ Μπρέναν 16 στο κλασσικό
του έργο τονίζει την ιστορική αποκέντρωση της Ισπανίας όπου πολλαπλές περιοχές βρί-
σκονται σε σταθερή φυγόκεντρη αντίθεση με τον τεχνικό συγκεντρωτισμό της Μαδρίτης
ως μείζων παράγοντα στον οποίον οφείλεται η συνεχής προσφυγή στον αντικρατικό
αναρχισμό, πάνω απ’ όλα εκεί που απουσίαζαν ή ήταν λίγοι οι ευκατάστατοι μικροκτη-
ματίες αγρότες. Ο σοσιαλισμός, υπό την μορφή του PSOE 17, ήταν ένα κοινό εγχώριο
αντίγραφο των κατά πολύ ωριμότερων βορειοευρωπαϊκών κομμάτων της Δεύτερης Δι-
εθνούς 18, τουτέστιν του γαλλικού και του γερμανικού. Αν το ιστορικό σχίσμα διεθνώς
μεταξύ αναρχικού και μαρξικού σοσιαλισμού, που έλαβε χώρα το 1872, προήλθε από την
μαρξική εμμονή στην πολιτική δράση και στον συνδικαλισμό, η απουσία σταθερής αστι-
κής δημοκρατίας στην Ισπανία δεν παρείχε τις συνθήκες για να ριζώσει μια τέτοια ρε-
12
Πρώτη Δημοκρατία: Περίοδος της ανακήρυξης της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας στην Ισπανία,
η οποία διήρκεσε από τις 11 Φεβρουαρίου1873 έως τις 29 Δεκεμβρίου του 1874 και ανετράπη από το
πραξικόπημα του στρατηγού Μαρτίνεθ-Κάμπος. (Σ.τ.Μ.)
13 Η Πρώτη Δημοκρατία είχε ήδη διαμορφώσει τον «τοπικιστικό» προσανατολισμό των αναρχικών.
Ο Bernecker γράφει: «Η τοπικιστική παράδοση στην Ανδαλουσία, της οποίας μέγιστη έκφραση
αποτέλεσε η «καντονική» εξέγερση του 1873, απέτρεψε επίσης και κατά την περίοδο 1936-1937 την
διασύνδεση επιτροπών και οργάνων τοπικής εξουσίας που λειτουργούσαν χωρίς αμοιβαίο συντο-
νισμό. Οι Ανδαλουσιανοί αναρχικοί αρνούνταν πεισματικά να μπουν σε ‘νομιμοποιημένα’ δημοτικά
συμβούλια και να εγκαταλείψουν την ισχυρή θέση που κατείχαν στις αυθορμήτως δημιουργημένες
επιτροπές». (σ. 384).
14 Όπου ο συγγραφέας αναφέρεται στον «κομμουνισμό» εννοεί τον σταλινισμό. (Σ.τ.Μ.)
15 Έχω κάνει ήδη μνεία αυτού του γεγονότος στο βιβλιαράκι μου Ubu Saved From Drowning, σ. 93-
124, http://bthp23.com/Portugal-Spain.pdf. Υπογραμμίζω επίσης τα κοινά στοιχεία μεταξύ Ρωσίας
και Ισπανίας, τις μοναδικές χώρες στην Ευρώπη όπου οι εργάτες πήραν την εξουσία και την διατή-
ρησαν για μερικά χρόνια.
16 Gerald Brenan, The Spanish Labyrinth (το βιβλίο έχει εκδοθεί πολλές φορές από το 1943 έως το
1974). Αλλού, σε ένα αφήγημά του (Personal Record, 1920-1972, σ. 277, 1974), ο Μπρέναν λέει ότι
ο αναρχισμός «είναι ίσως εφικτός μονάχα στην Ισπανία, επειδή οπουδήποτε αλλού στην Ευρώπη
έχουν καταστραφεί οι σπόροι της κοινωνικής ζωής».
17 Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ισπανίας (PSOE).
18 Για την Δεύτερη Διεθνή βλ. Γλωσσάρι στο τέλος του περιοδικού. (Σ.τ.Μ.)
26
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
φορμιστική 19 δραστηριότητα. Ο ισπανικός αναρχισμός κατά τις πρώτες δεκαετίες της
ύπαρξής του συμμετείχε σε δραστηριότητες που οργανώνονταν στην παρανομία, όπως
οι αναρίθμητες τοπικές αγροτικές εξεγέρσεις στην Ανδαλουσία, οι οποίες καταστέλλο-
νταν επειδή έμεναν απομονωμένες, ή σε αιφνιδιαστικές απεργίες κατά των βιομηχανικών
επιχειρήσεων όπου οι εργατικές οργανώσεις διέθεταν μικρή νόμιμη εμπειρία και ελάχι-
στα χρήματα στο απεργιακό τους ταμείο, αν είχαν.
3. Ταυτόχρονα, ο αναρχισμός και ο αναρχοσυνδικαλισμός στην Ισπανία εντυπωσίαζαν
αρκετά με τον πλούτο τους. Ο όρος «αναρχισμός» αναφέρεται στο μπακουνινικό 20 το-
πικό στασιαστικό πνεύμα των προηγουμένων δεκαετιών και κατόπιν στην απεγνωσμένη
ατομική τρομοκρατία των αρχών και των μέσων της δεκαετίας του 1890, ενώ ο «αναρ-
χοσυνδικαλισμός» αναφέρεται στην μεταγενέστερη εστίαση στην μαζική οργάνωση,
αφότου αυτές οι προγενέστερες μορφές πάλης αποδείχθηκαν ατελέσφορες. Το κίνημα
απέδιδε μεγάλη σημασία στην εκπαίδευση και διέθετε πάμπολλες εφημερίδες, είχε «ορ-
θολογιστικά» σχολεία 21 και πολιτιστικά κέντρα (τα επονομαζόμενα ateneos), εξέδιδε πο-
λυάριθμα βιβλία και φυλλάδια, στα οποία συμπεριλαμβάνονταν και μεταφράσεις έργων
του Μπακούκιν, του Μαλατέστα, του Κροπότκιν και του Ρεκλύ 22. Ο Μπρέναν αναφέρει
αγρότες που περνούσαν από αγροτικές οδούς καβάλα στο γάιδαρο διαβάζοντας αναρχι-
κή φιλολογία και ο Ντίαθ ντελ Μοράλ 23 στο κλασσικό του έργο περιγράφει αγράμματους
χωρικούς να απομνημονεύουν τα αγαπημένα τους άρθρα για να τα εκφωνήσουν ενώπιον
εκστατικών ακροατηρίων σε απομακρυσμένα χωριά. Την διετία 1918-1920 η απλή έλευση
της είδησης της Ρωσικής Επανάστασης προκάλεσε εξεγέρσεις σε μερικά από αυτά τα
μέρη στην Ανδαλουσία, στον νότο.
4. Η μελέτη της αναρχικής ιδεολογίας καταδεικνύει κοινά χαρακτηριστικά, τα οποία
διατηρήθηκαν έως την επανάσταση και τον εμφύλιο πόλεμο. Ο αναρχισμός γίνεται αντι-
ληπτός ως μια ορθολογιστική θεωρία, ως μια ακραία εκδοχή της ριζοσπαστικής σκέψης
του Διαφωτισμού. Εν μέρει λόγω της ρήξης της με τον «αυταρχικό» μαρξισμό η αναρχική
θεωρία δεν παρουσιάζει κάποια εμπλοκή με την εξέλιξη της φιλοσοφίας στην Γερμανία
19 Γιατον ρεφορμισμό βλ. Γλωσσάρι στο τέλος του περιοδικού. (Σ.τ.Μ.)
20 Μπακουνινικό: αντίληψη που εμφορείται από τις ιδέες του Ρώσου αναρχικού Μιχαήλ Μπακούνιν.
(Σ.τ.Μ.)
21 Νεωτεριστικά σχολεία, τα οποία βασίζονταν στις θεωρίες του αναρχικού παιδαγωγού Φρανθίσκο
Φερέρ. (Σ.τ.Μ.)
22 Ελιζέ Ρεκλύ (Élisée Reclus, 1830-1905): Εξέχων Γάλλος γεωγράφος, συγγραφέας και αναρχικός.
Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους γεωγράφους της εποχής του, διακρίθηκε για το έργο του
«Νέα Παγκόσμια Γεωγραφία» (19 τόμοι) και το 1892 βραβεύθηκε με το χρυσό μετάλλιο από την
Γεωγραφική Εταιρεία των Παρισίων. Το έργο του «Ο άνθρωπος και η γη» αποτελεί μια επιτομή των
ιδεών του όσον αφορά την γεωγραφία, την ανθρωπολογία, την κοινωνιολογία την πολιτική και την
φιλοσοφία και την οικολογία. Υπήρξε επίσης ένας από τους σημαντικότερους αναρχικούς στο-
χαστές. Συμμετείχε στην Παρισινή Κομμούνα, φυλακίστηκε και εξορίσθηκε. Ήταν θεωρητικός του
«αναρχικού κομμουνισμού» -από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν αυτόν τον όρο- και επεχείρησε
να θέσει τον αναρχισμό σε επιστημονική βάση, συνδέοντας την επαναστατική αλλαγή με την γνώση
και την επιστημονική πρόοδο στο πλαίσιο μιας ολιστικής αντίληψης για την σχέση ανθρώπου και
φύσης. Για μια εκτενή παρουσίαση βλ. Νεττλάου Μαξ, Ελιζέ Ρεκλύ: Ένας αναρχικός και Λόγιος, μτφ.
Γιάννης Καραπαπάς, Τροπή, Αγρίνιο, 2005 και μια σύντομη εισαγωγή, Ελιζέ Ρεκλύ: Ένας παραμελη-
μένος πρωτοπόρος της αναρχίας, περιοδικό «Ευτοπία», Τεύχος 21, Οκτώβριος 2012. (Σ.τ.Μ.)
23 Historia de las agitaciónes campesinas andaluzas (1929), και διάφορες κατοπινές ανατυπώσεις.
27
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
μετά την εποχή του Διαφωτισμού, από τον Χέγκελ στον Μαρξ διαμέσου του Φόιερμπαχ 24.
Ο μαρξισμός, καθώς υποστήριζε την ανάγκη ύπαρξης μιας μεταβατικής «δικτατορίας
του προλεταριάτου», ήταν για τους αναρχικούς μια «κρατικιστική» κοσμοαντίληψη 25 και
ήταν πράγματι συγκεντρωτικός. Ο αναρχισμός, αντιθέτως, ήταν κατά του συγκεντρω-
τισμού και υπέρ του φεντεραλισμού 26. Ήταν επίσης καθ’ ολοκληρίαν αθεϊστικός, αλλά
εστερείτο μιας κατανόησης της θρησκείας 27, της «καρδιάς ενός άκαρδου κόσμου» 28,
όπως την βρίσκει κανείς στον Μαρξ. Δεν διέθετε καμία αντίληψη περί ιστορικής εξέλιξης
ή μια στρατηγική που να απορρέει από αυτήν την εξέλιξη 29. Η δυνατότητα δημιουργίας
μιας κοινωνίας ισότητας είναι πάντοτε παρούσα, από την στιγμή που θα απομακρυνθούν
ο γαιοκτήμονας, ο παπάς, ο αστυνομικός και ο συμβολαιογράφος, ανεξαρτήτως της «ανά-
πτυξης των παραγωγικών δυνάμεων», την οποία επικαλούνται οι μαρξιστές. Ως εκ τού-
24 Ειδάλλως, όταν ανεφέρετο ο Χέγκελ, εθεωρείτο ότι ο Μαρξ ως «διάδοχός» του ήταν κι αυτός
θαυμαστής του κράτους.
25 Ο Μαρξ και ο Ένγκελς λυπούνταν για το ότι η κρατικιστική παρέκκλιση της λασαλικής σοσι-
αλδημοκρατίας στην Γερμανία εθεωρείτο «μαρξιστική» από τους αναρχικούς, παρ’ όλο που είχαν
ασκήσει κριτική στο πρώιμο SPD με τόση δριμύτητα όση και οι αναρχικοί τόσο στην «Κριτική του
Προγράμματος της Γκότα» (1875) όσο και στην ιδιωτική τους αλληλογραφία.
26 Για τον φεντεραλισμό βλ. Γλωσσάρι στο τέλος του περιοδικού. (Σ.τ.Μ.)
27 «Η ανθρωπότητα έχει από μακρού χρόνου ένα όνειρο, το οποίο πρέπει πρώτα να είναι μέσα στην
συνείδησή της για να μπορέσει να το έχει και στην πραγματικότητα».
28 «Το θεμέλιο της άθρησκης κριτικής είναι: Ο άνθρωπος δημιουργεί τη θρησκεία, η θρησκεία δεν
δημιουργεί τον άνθρωπο. Και μάλιστα, η θρησκεία είναι η αυτοσυνείδηση και η αυτοπεποίθηση
του ανθρώπου ο οποίος είτε δεν έχει ακόμη κατακτήσει τον εαυτό του είτε τον έχει χάσει εκ νέου.
Ο άνθρωπος όμως δεν είναι ένα αφηρημένο ον που βρίσκεται έξω από τον κόσμο. Ο άνθρωπος
είναι ο κόσμος του ανθρώπου, το κράτος, η κοινωνία. Αυτό το κράτος, αυτή η κοινωνία παράγουν
τη θρησκεία, μια ανεστραμμένη κοσμική συνείδηση, διότι αποτελούν έναν ανεστραμμένο κόσμο. Η
θρησκεία είναι η γενική θεωρία αυτού του κόσμου, η εγκυκλοπαιδική επιτομή του, η εκλαϊκευμένη
λογική του, το πνευματοκρατικό του point d’ honneur, ο ενθουσιασμός του, ο ηθικός καθαγιασμός
του, το εορταστικό συμπλήρωμά του, ο γενικός λόγος της παρηγοριάς και της δικαιολόγησής του.
Είναι η φαντασιακή πραγματοποίηση του ανθρώπινου όντος επειδή το ανθρώπινο ον δεν διαθέτει
καμία αληθινή πραγματικότητα. Ο αγώνας ενάντια στη θρησκεία είναι λοιπόν έμμεσα αγώνας ενά-
ντια στον κόσμο εκείνου του οποίου το πνευματικό άρωμα είναι η θρησκεία.
Η θρησκευτική αθλιότητα είναι ταυτόχρονα η έκφραση της πραγματικής αθλιότητας και η διαμαρ-
τυρία ενάντια στην πραγματική αθλιότητα. Η θρησκεία είναι ο στεναγμός του καταπιεσμένου δημι-
ουργήματος, το θυμικό ενός άκαρδου κόσμου, όπως είναι το πνεύμα μη πνευματικών καταστάσεων.
Είναι το όπιο του λαού.
Η άρση της θρησκείας ως της ψευδαισθησιακής ευτυχίας του λαού είναι η απαίτηση της πραγματι-
κής ευτυχίας του. Η απαίτηση να εγκαταλειφθούν οι ψευδαισθήσεις μιας κατάστασης είναι η απαί-
τηση να εγκαταλειφθεί μια κατάσταση η οποία χρειάζεται τις ψευδαισθήσεις. Η κριτική της θρησκεί-
ας είναι λοιπόν εν σπέρματι η κριτική της κοιλάδας των δακρύων, το ιερό επιφαινόμενο της οποίας
[κριτικής] είναι η θρησκεία». Karl Marx, Κείμενα από τη δεκαετία του 1840: μια ανθολογία, «Για την
κριτική της εγελιανής φιλοσοφίας του δικαίου», σ. 147-148, μτφ. Θανάσης Γκιούρας, εκδόσεις ΚΨΜ,
Αθήνα, 2014. Για το πλήρες έργο στα ελληνικά βλ. Karl Marx, Κριτική της εγελιανής φιλοσοφίας του
κράτους και του δικαίου, μτφ. Μπάμπης Λυκούδης, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1978. (Σ.τ.Μ.)
29 Η αντίληψη του Μαρξ για την κοινωνική αλλαγή στηρίζεται στην ανάλυση των κοινωνικών όρων
(αντικειμενικών και υποκειμενικών), οι οποίοι αποτελούν προϊόν της ιστορικής εξέλιξης. Ως εκ τού-
του, η ανθρώπινη ελευθερία δεν μπορεί να τεθεί απλώς ως αίτημα της βούλησης, αλλά ως συ-
γκεκριμένη δυνατότητα που απορρέει από τις εκάστοτε κοινωνικές συνθήκες, βάση των οποίων
αποτελεί ο συγκεκριμένος τρόπος με τον οποίο μια κοινωνία παράγει την υλική της ύπαρξη, δηλαδή
εξασφαλίζει την δυνατότητα να ζήσει. (Σ.τ.Μ.)
28
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
του ο αναρχισμός δεν δίνει μεγάλη σημασία στην πραγματοποίηση μιας συγκεκριμένης
ανάλυσης της συγκεκριμένης πραγματικότητας 30 ή στην κριτική της πολιτικής οικονομί-
ας όπως την ανέπτυξε ο Μαρξ στα Grundrisse 31 και στο «Κεφάλαιο». Όπως το αναφέρει
χαρακτηριστικά ο Γκυ Ντεμπόρ, «ο αναρχισμός έχει ένα ιδεώδες για να πραγματοποιή-
σει». 32 Ο Μαρξ, αντιθέτως, λέει στο «Μανιφέστο» 33 ότι ο κομμουνισμός «δεν είναι ένα
ιδανικό που ξεπήδησε από το κεφάλι κάποιου παγκόσμιου αναμορφωτή» και εντοπίζει
την εμμένεια 34 της νέας κοινωνίας στο «πραγματικό κίνημα που εκτυλίσσεται μπροστά
30 Όπως αναφέρει μια αναλυτική μελέτη για την αναρχική κοσμοθεώρηση: «οι αναλύσεις του κοι-
νωνικού ζητήματος που μελετάμε εδώ είναι φτωχές. Πουθενά δεν είναι τόσο καταφανής η έλξη
του αναρχισμού από τη γενική και ηθικολόγο συλλογιστική. Εδώ ξεκινάει κανείς από μεταφυσικές
αρχές, όπως η φυσική αρμονία και η δικαιοσύνη –που τόσο ευνοϊκά διακείμενος ήταν ο Προυντόν και
που τόσο κατηγορηματικά κριτίκαρε ο Μαρξ στην «Αθλιότητα της φιλοσοφίας»- ή από κοινωνικές
τάξεις και υπεριστορικές οντότητες, ενώ πουθενά δεν βρίσκει κανείς συγκεκριμένες μελέτες της
κατάστασης στην Ισπανία, στην ποικιλία και την εξέλιξή της» (Jose Alvarez Junco, La ideología
política del anarquismo español (1868-1910), σ. 190 (1974) (Ο συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρα-
σμα ότι και οι σημερινοί «μαρξιστές» δεν είναι καλύτεροι).
31 Grundrisse (Grundrisse der Kritik der Politischen Ökonomie, «Βασικές γραμμές της κριτικής της
πολιτικής οικονομίας»). Ένα από τα σημαντικότερα έργα του Μαρξ, το οποίο είναι γραμμένο υπό την
μορφή εκτενών σημειώσεων, οι οποίες καλύπτουν ένα μακροσκελές και ανολοκλήρωτο χειρόγρα-
φο, το οποίο γράφτηκε την περίοδο 1858-58 και εκδόθηκε μόλις το 1939. Το έργο έχει μεγάλη σημα-
σία για την κατανόηση της σκέψης και της μεθοδολογίας του Μαρξ σε θεμελιώδη ζητήματα κριτικής
της πολιτικής οικονομίας (αξία, εργασία, παραγωγή, ανταλλαγή, διανομή) και κοινωνικής θεωρίας
(προκαπιταλιστικές μορφές κοινωνικές οργάνωσης, προϋποθέσεις της κομμουνιστικής επανάστα-
σης). Ελληνική έκδοση Καρλ Μαρξ, Βασικές γραμμές της κριτικής της πολιτικής οικονομίας (τρεις
τόμοι), μτφ. Διονύσης Διβάρης, εκδόσεις Στοχαστής, Αθήνα, 1989. (Σ.τ.Μ.)
32 «Το γεγονός ότι θεωρεί το σκοπό της προλεταριακής επανάστασης σαν άμεσα παρόντα, συνιστά
ταυτόχρονα το μεγαλείο και την αδυναμία του πραγματικού αναρχικού αγώνα (γιατί στις ατομικι-
στικές του παραλλαγές, οι βλέψεις του αναρχισμού παραμένουν γελοίες). Απ’ την ιστορική σκέψη
των σύγχρονων ταξικών αγώνων, ο κολλεκτιβιστικός αναρχισμός κρατάει μόνο το συμπέρασμα, και
η απόλυτη ανάγκη του αυτού του συμπεράσματος, εκφράζεται επίσης μέσα στη συνειδητή του περι-
φρόνηση της μεθόδου. Έτσι η κριτική του του πολιτικού αγώνα παρέμεινε αφηρημένη, ενώ η εκλογή
του του οικονομικού αγώνα επιβεβαιώνεται μόνο σε συνάρτηση με την ψευδαίσθηση μιας οριστικής
λύσης που θα βρεθεί μονομιάς σ’ αυτό το πεδίο, τη μέρα της γενικής απεργίας ή της εξέγερσης. Οι
αναρχικοί έχουν να πραγματώσουν ένα ιδεώδες. Ο αναρχισμός είναι η άρνηση του Κράτους και των
τάξεων, δηλαδή, των ίδιων των κοινωνικών συνθηκών της διαχωρισμένης ιδεολογίας, που παραμέ-
νει ακόμα ιδεολογική. Η ιδεολογία της απόλυτης ελευθερίας εξισώνει τα πάντα και αποκλείει κάθε
ιδέα περί ιστορικού κακού. Αυτή η άποψη της συγχώνευσης όλων των επιμέρους απαιτήσεων, έκανε
τον αναρχισμό άξιο να εκπροσωπεί την άρνηση των υφιστάμενων για το σύνολο της ζωής συνθηκών
κι όχι την άρνηση που περιορίζεται σε μια επιμέρους κριτική εξειδίκευση. Όμως αυτή η συγχώνευ-
ση, θεωρημένη απόλυτα, σύμφωνα με την ατομική ιδιοτροπία, πριν απ’ την ουσιαστική πραγμάτωσή
της, καταδίκασε επίσης τον αναρχισμό σε μια έλλειψη συνοχής που τόσο εύκολα διαπιστώνεται.
Ο αναρχισμός δεν μπορεί παρά να επαναλαμβάνει και να ρισκάρει εκ νέου σε κάθε αγώνα το ίδιο
απλοϊκό γενικό συμπέρασμα, γιατί αυτό το αναρχικό συμπέρασμα ήταν, ανέκαθεν, ταυτισμένο με
τη συνολική κατάληξη του κινήματος». Γκυ Ντεμπόρ, Η κοινωνία του θεάματος, σ. 72-73, μτφ. Πάνος
Τσαγανέας-Νίκος Β. Αλεξίου, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα 1986.
33 «Μανιφέστο»: Εννοεί το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο». Βλ. νέα ελληνική μετάφραση, Karl Marx-
Friedrich Engels, «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» (1848) στο Karl Marx, Κείμενα από τη
δεκαετία του 1840: μια ανθολογία, μτφ. Θανάσης Γκιούρας, εκδόσεις ΚΨΜ, Αθήνα, 2014.
34 Εμμενής: ενυπάρχων, έμφυτος. Ο κομμουνισμός, σύμφωνα με την θεωρία του Μαρξ, αναδεικνύε-
ται και εκτυλίσσεται ως δυνατότητα μέσα στις ίδιες τις συνθήκες ύπαρξης μιας κοινωνίας και δεν
29
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
στα μάτια μας» 35. Λέξεις όπως η «ιδέα» 36, το «ιδεώδες μας» ή η «δικαιοσύνη» είχαν δια-
ποτίσει την αναρχική ιδεολογία καθ’ όλο το διάστημα του Εμφυλίου Πολέμου. Αυτό απη-
χεί τις θεωρίες του Διαφωτισμού του 18ου αιώνα περί Ανθρώπου, αποκομμένου από κάθε
ιστορική εξέλιξη ή ιδιαιτερότητα. Ο Ντίαθ ντελ Μοράλ αναφέρει ότι οι ανδαλουσιανοί
αγρότες ρωτούσαν τον τοπικό γαιοκτήμονα πότε θα ξημερώσει η ημέρα της ισότητας για
όλους. Ο αναρχισμός στην Ισπανία ασπάζετο σε μεγάλο βαθμό την ιδεολογία της «ιδιαί-
τερης πατρίδας» (patria chica), την απόδοση υπερβολικής σημασίας στο τοπικό στοιχείο,
η οποία διαπότιζε –και ακόμη διαποτίζει- μέγα μέρος του ισπανικού τρόπου ζωής. 37 Ήταν
εύκολο το βήμα από την απόρριψη του συγκεντρωτισμού της Μαδρίτης στην απόρριψη
του συγκεντρωτισμού του Μαρξ. Οι αναρχικοί κληρονόμησαν τον φεντεραλισμό του Πι υ
Μαργάι 38, ο οποίος διετέλεσε επί μικρό χρονικό διάστημα επικεφαλής του κράτους κατά
την Πρώτη Δημοκρατία και ήταν μαθητής του Προυντόν.
Πολλοί αναρχικοί περιφρονούσαν τις σοσιαλιστικές απεργίες για την απλή βελτίωση
της οικονομικής κατάστασης 39, το «σχολείο αγώνα» της εργατικής τάξης κατά την άπο-
ψη του Μαρξ. Το όραμά τους για την νέα κοινωνία ήταν αυστηρών ηθών. Στα αναρχικά
κοινωνικά κέντρα απαγορεύονταν ο καπνός, το αλκοόλ και η χαρτοπαιξία. Όπου μπο-
ρούσαν οι αναρχικοί έκλειναν τα μπορντέλα και κήρυτταν τον ελεύθερο έρωτα και την
ελεύθερη ένωση εκτός γάμου. Σε μερικές περιπτώσεις έκλειναν τα καφενεία ως κέντρα
ελαφρότητας και οκνηρίας. Οι αναρχικές «Ελεύθερες Μητέρες» 40 (Mujeres Libres), που
αποτελεί αίτημα που μπορεί να τεθεί εκτός ιστορίας και κοινωνίας ως αφηρημένο αίτημα του λόγου
ή της ηθικής. (Σ.τ.Μ.)
35 «Ο κομμουνισμός δεν είναι για μας μια κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί, ένα
ιδεώδες που σ’ αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα. Ονομάζουμε κομμουνισμό την
πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση πραγμάτων. Οι όροι αυτής της κίνησης
προκύπτουν από τις προϋποθέσεις που τώρα υπάρχουν. Επιπλέον, η μάζα των εργατών που είναι
μόνον εργάτες –μαζική εργατική δύναμη αποκομμένη από το κεφάλαιο ή από κάθε είδος ικανοποίη-
σης έστω και περιορισμένης– προϋποθέτει την παγκόσμια αγορά όπως επίσης την προϋποθέτει και
η απώλεια, η όχι πρόσκαιρη, αυτής της εργασίας, σα σίγουρης πηγής ζωής, απώλεια που προκύπτει
από το συναγωνισμό. Το προλεταριάτο μπορεί έτσι να υπάρξει μονάχα παγκόσμια – ιστορικά, όπως
κι ο κομμουνισμός, η δραστηριότητα του προλεταριάτου, μπορεί να έχει μονάχα μια «παγκόσμια-
ιστορική» ύπαρξη. Πρόκειται για μια παγκόσμια-ιστορική ύπαρξη ατόμων, δηλαδή ύπαρξη ατόμων
που συνδέεται άμεσα με την παγκόσμια ιστορία». Καρλ Μαρξ-Φρ. Έγκελς, Η Γερμανική Ιδεολογία, σ.
81-82, τόμος πρώτος, μτφ. Κώστας Φιλίνης, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 1994.
36 Anselmo Lorenzo, ο μεγάλος γέροντας της ισπανικού αναρχισμού του 19ου αιώνα, στα απομνη-
μονεύματά του με τίτλο El Proletariado Militante (ανατύπωση, 1974, σ. 97) γράφει για την «απέραντη
ευτυχία, τις μεγάλες προσδοκίες και την οιονεί μυστικιστική λατρεία της ιδέας που μας εμψύχωνε».
37 Όπως αναφέρει ο Μπρέναν (Personal Memoir, σ. 303): «Η συνήθης κατάσταση είχε ως εξής: κάθε
χωριό μισούσε το γειτονικό του χωριό, αλλά έτρεφε φιλικά αισθήματα για το παραδιπλανό χωριό».
38 Πι υ Μαργάι (Francesc Pi i Margall, 1824-1901): Φιλελεύθερος Καταλανός πολιτικός. Διετέλεσε
πρόεδρος της βραχύβιας Πρώτης Ισπανικής Δημοκρατίας το 1873. Κατά την διάρκεια της εξορίας
του στο Παρίσι μετέφρασε διάφορα έργα του Προυντόν. Στο πλαίσιο των θετικιστικών του αντι-
λήψεων για την ιστορία και την κοινωνία υπήρξε ένθερμος υποστηρικτικής του φεντεραλισμού.
(Σ.τ.Μ.)
39 Στο Τέταρτο Συνέδριο της Πρώτης Διεθνούς (Σεπτέμβριος 1869) οι ελευθεριακοί κολεκτιβιστές
είχαν αντιταχθεί στις απεργίες (βλ. Jean Maitron, Le movement anarchiste en France, τόμος Ι, σ.
50, 1975). Ο Μπρέναν γράφει παρακάτω (Personal Memoir, σ. 277): «Οι αναρχικοί είναι οι μόνοι
επαναστάτες που δεν υπόσχονται άνοδο του βιοτικού επιπέδου. Προσφέρουν ένα ηθικό κέρδος: τον
αυτοσεβασμό και την ελευθερία».
40 Ελεύθερες Μητέρες (Mujeres Libres): Γυναικεία ισπανική αναρχική οργάνωση. Σκοπός της ήταν
30
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
ιδρύθηκαν το 1934, αγωνίζονταν για πλήρη ισότητα μεταξύ των δύο φύλων, αλλά επέκρι-
ναν τον «φεμινισμό» ως ιδεολογία των μεσοαστών γυναικών. Ο Μπρέναν, που έζησε επί
χρόνια στην αγροτική Ανδαλουσία και γνώρισε πολλούς αναρχικούς, μπορεί να υπερέβα-
λε όταν τους χαρακτήριζε «σύγχρονους λουθηρανούς» που αντιδρούν στην πολυτέλεια
του ισπανικού καθολικισμού, αλλά είχε αντιληφθεί την από μέρους τους απερίφραστη
απόρριψη της κατάπτωσης της αισθησιακής κουλτούρας που τους περιέβαλε. Είχαν μια
αφελή πίστη στην επιστήμη και την τεχνολογία, την οποία πολλοί άνθρωποι σήμερα θα
θεωρούσαν υπερβολική. Ορισμένοι από αυτούς ήταν γυμνιστές, χορτοφάγοι ή ωμοφάγοι
και μελετούσαν εσπεράντο ως την παγκόσμια γλώσσα του μέλλοντος.
5. Αναμφιβόλως, πολλές από τις διχογνωμίες που είχαν διασπάσει το μαρξιστικό κί-
νημα, όπως η διάσταση μεταξύ μεταρρύθμισης και επανάστασης, εμφανίστηκαν με δια-
φορετική αμφίεση μέσα στο αναρχικό κίνημα. Ύστερα από μια περίοδο κάμψης κατά την
διάρκεια της δεκαετίας του 1880, ο αναρχισμός αναβίωσε και το 1888 πραγματοποιήθηκε
σχίσμα μεταξύ του «εργατιστικού» και του «εξεγερσιακού» ρεύματος. Μακρά διαίρεση
υπήρχε μεταξύ του «κολεκτιβιστικού αναρχισμού», που είχε επηρεαστεί από τον Μπα-
κούνιν, και του «αναρχικού κομμουνισμού», που είχε εμπνευστεί από τον Κροπότκιν. 41 Μια
νέα άνοδος των μαζικών αγώνων κατά την «Τραγική Εβδομάδα» 42 του 1909 στην Βαρ-
κελώνη οδήγησε στην ίδρυση της αναρχοσυνδικαλιστικής CNT (Εθνική Συνομοσπονδία
Εργασίας) το 1910, η οποία επικέντρωσε την προσοχή της, όπως τα περισσότερα συνδι-
καλιστικά κινήματα στην Ευρώπη της εποχής (Ιταλία, Γαλλία, Βρετανία, οι IWW 43 στην
Αμερική), στην στρατηγική της γενικής απεργίας ως την απαρχή για την δημιουργία μιας
νέας κοινωνίας 44. Η επιρροή της CNT κορυφώθηκε αρχικά (πριν από το 1936) το 1919 με
το κύμα των γενικών απεργιών μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και δημιούργησε το
ενιαίο συνδικάτο (sindicato único) για να αντεπεξέλθει στον ανταγωνισμό μεταξύ ειδικευ-
μένων και ανειδίκευτων εργατών, όπως έκαναν πάνω-κάτω και οι IWW.
Η ήττα της γενικής απεργίας (La Canadiense) στις αρχές του 1919 εγκαινίασε μια πε-
ρίοδο ύφεσης και στα χρόνια της πτώσης του κινήματος που ακολούθησαν κυριάρχησε
η διεξαγωγή «διμέτωπου αγώνα» για την γυναικεία απελευθέρωση και την κοινωνική επανάσταση
και απευθυνόταν στις γυναίκες της εργατικής τάξης. Η οργάνωση έφθασε τα 30.000 μέλη. (Σ.τ.Μ.)
41 Για αυτές τις διαιρέσεις βλ. Murray Bookchin, The Spanish Anarchists: The Heroic Years, 1868-
1936, σ. 29-31 κ.α.
42 Τραγική Εβδομάδα (καταλανικά Setmana Tràgica). Γενική ονομασία των γεγονότων που έλαβαν
χώρα από τις 25 Ιουλίου έως τις 2 Αυγούστου 1909 στην Βαρκελώνη και περιλαμβάνουν σειρά αι-
ματηρών συγκρούσεων μεταξύ του ισπανικού στρατού και των εξεγερμένων εργατών της πόλης με
αφορμή την απόφαση του πρωθυπουργού Μάουρα να στείλει εφεδρείες στο Μαρόκο προκειμένου
να εντείνει την στρατιωτική αποικιοκρατική δράση της Ισπανίας. (Σ.τ.Μ.)
43 IWW (Industrial Workers of the World, Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου, γνωστοί και ως «γουό-
μπλις»). Διεθνιστική και επαναστατική εργατική συνδικαλιστική οργάνωση στις ΗΠΑ, η οποία ιδρύ-
θηκε το 1905. Σκοπός της ήταν η συνένωση ολόκληρης της εργατικής τάξης -ανεξαρτήτως χρώμα-
τος, εθνικότητας, επαγγέλματος και ειδικότητας- σε ένα και μοναδικό συνδικάτο όχι μόνο για την
βελτίωση του βιοτικού επιπέδου αλλά κυρίως για την ενοποίηση της εργατικής τάξης ως κοινωνική
δύναμη ανατροπής του καπιταλισμού και κατάργησης της μισθωτής εργασίας. Η οργάνωση εντάσ-
σεται στο ρεύμα του αναρχοσυνδικαλισμού. (Σ.τ.Μ.)
44 Βλ. την κριτική της Ρόζας Λούξεμπουργκ στην αναρχοσυνδικαλιστική στρατηγική της γενικής
απεργίας στην αρχή της μπροσούρας της «Η Γενική Απεργία». Από το 1904 έως το 1911 υπήρξε ένα
μεταφραστικό κύμα των έργων των εκπροσώπων του επαναστατικού συνδικαλισμού όπως ο Πουζέ
και ο Γκριφιούλ.
31
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
ο «γκανγκστερισμός» (pistolerismo) με την πραγματοποίηση εκατοντάδων δολοφονιών
αντεκδίκησης μεταξύ εργοδοτών και εξεχόντων συνδικαλιστών αγωνιστών, περίοδος η
οποία τερματίστηκε με την δικτατορία του Πρίμο ντε Ριβέρα 45 (1923-1930), κατά την
διάρκεια της οποίας η CNT μπήκε στην παρανομία και πολλά μέλη της εξορίστηκαν.
Ως απάντηση σε αυτήν την δύσκολη κατάσταση καθώς επίσης και στην προσπάθεια να
διατηρηθεί υπό έλεγχο η ρεφορμιστική πτέρυγα του κινήματος ιδρύθηκε η FAI (Ιβηρική
Αναρχική Ομοσπονδία) το 1927 από ριζοσπαστικά στοιχεία, τα οποία μερικές φορές απο-
καλούνταν «αναρχομπολσεβίκοι». Από το 1917 έως την διετία 1921-22 οι Ρώσοι μπολσε-
βίκοι, από την μεριά τους, προσπάθησαν να αναπτύξουν σχέσεις με αναρχοσυνδικαλι-
στές στην Δυτική Ευρώπη, αλλά οι εμπειρίες που είχαν αποκομίσει οι τελευταίοι από την
Σοβιετική Ένωση, την καταστολή της Κροστάνδης και διαφόρων Ρώσων ελευθεριακών 46,
οι οποίες επιβεβαίωναν εκ νέου τις υποψίες τους περί μαρξιστικού «κρατισμού» και συ-
γκεντρωτισμού, τους απομάκρυναν οριστικά από τους πρώτους.
Οι «απολίτικες» και οι «αντιπολιτικές» διακηρύξεις των αναρχικών επίσης διαψεύστη-
καν από την εκλογική συμμετοχή της αναρχικής εργατικής βάσης, όταν η CNT-FAI ήρε
την τακτική της εκλογικής αποχής στις εκλογές του 1931 δίδοντας την δυνατότητα στις
δημοκρατικές δυνάμεις να κερδίσουν. Απογοητευμένοι από την αντεργατική και αντια-
γροτική πολιτική της Δημοκρατίας, οι αναρχικοί απείχαν από τις εκλογές του 1933, ύστε-
ρα από τις οποίες ακολούθησε η δεξιά κυβέρνηση της «μαύρης διετίας» (bienio negro).
Εξαιτίας αυτού η CNT-FAI ήρε ξανά την τακτική της εκλογικής αποχής στις εκλογές
του Φεβρουαρίου του 1936 –ακόμη και ο Ντουρούτι τάχθηκε υπέρ της υπερψήφισης του
Λαϊκού Μετώπου- και οι αναρχικοί έδωσαν την δυνατότητα στα κόμματα της Αριστεράς
να νικήσουν, παρ’ όλο που ισχυρίστηκαν ότι ψήφισαν μονάχα με την ελπίδα της απελευ-
θέρωσης των 9.000 περίπου πολιτικών κρατουμένων. 47 Μετά την νίκη της Αριστεράς
οι φυλακισμένοι απελευθερώθηκαν από μαζικές εισβολές λαού μέσα στις φυλακές, τις
οποίες οι δημοκρατικές αρχές δεν τόλμησαν να εμποδίσουν.
6. Η σκηνή είχε στηθεί για την κρίση της Δεύτερης Δημοκρατίας (1931-1939), η οποία
κορυφώθηκε με την επανάσταση και τον εμφύλιο πόλεμο μετά το 1936. Η Ισπανία δεν
είχε λάβει μέρος στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το ζήτημα της συμμετοχής στον πό-
λεμο είχε διχάσει τα μεγάλα σοσιαλιστικά κόμματα της Γαλλίας, της Ιταλίας και της
Γερμανίας προκαλώντας την ίδρυση, μετά το 1917, μαζικών Κομμουνιστικών Κομμάτων.
Η στάση έναντι του πολέμου αποτελούσε επίσης μια σοβαρή δοκιμασία για το αναρχικό
και αναρχοσυνδικαλιστικό κίνημα, όπου σημαντικές οργανώσεις και εξέχουσες προσωπι-
κότητες (ο Ερβέ 48 στην Γαλλία, ο Κροπότκιν στην Ρωσία) συντάχθηκαν με τον εκάστοτε
εθνικισμό ανάλογα με την χώρα τους. Απεναντίας, το Ισπανικό Κομμουνιστικό Κόμμα
45 Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα (Don Miguel Primo de Rivera y Orbaneja, 1870-1930): Ισπανός συντηρη-
τικός αριστοκράτης, αξιωματικός του στρατού και δικτάτορας της Ισπανίας από το 1923 έως το
1930. (Σ.τ.Μ.)
46 Ο «ελευθεριακός» (libertaire) είναι όρος ταυτόσημος με το «αναρχικός». (Σ.τ.Μ.)
47 Κατά ειρωνικό τρόπο οι κατ’ εκτίμηση 1.300.000 ψήφοι της CNT φαίνεται ότι κατευθύνθηκαν
κυρίως προς το, ασήμαντο τότε, Κομμουνιστικό Κόμμα, βοηθώντας το έτσι να αυξήσει τους αντι-
προσώπους του από έναν σε 14 στο κοινοβούλιο (Κόρτες).
48 Γκυστάβ Ερβέ (Gustave Hervé, 1871-1944). Γάλλος πολιτικός, φλογερός αντιμιλιταριστής σοσι-
αλιστής και ειρηνιστής. Το 1912 μετεστράφη σε φανατικό εθνικιστή, ύστερα από διετή φυλάκιση
λόγω της αντιμιλιταριστικής του δραστηριότητας. (Σ.τ.Μ.)
32
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
(PCE) 49, μην έχοντας κάποια «σοσιαλπατριωτική» 50 πλειοψηφία να καταγγείλει, ήταν
μια θνησιγενής σέκτα αποτελούμενη από μερικές χιλιάδες μέλη που είχαν αποχωρήσει
από την νεολαία του PSOE, στην συνέχεια αναγκάστηκαν να μπουν στην παρανομία κατά
την περίοδο της δικτατορίας του Πρίμο ντε Ριβέρα και με την επιστροφή τους στην νομι-
μότητα, από το 1931 έως το 1934, εφήρμοσαν την άγονη «σοσιαλφασιστική» 51 πολιτική
της Τρίτης Περιόδου 52 εναντίον του PSOE και των αναρχικών, κι έτσι το 1936 το Κομμου-
νιστικό Κόμμα Ισπανίας δεν ήταν μεγαλύτερο ή πιο ριζωμένο στην εργατική τάξη από ότι
ήταν κατά την ίδρυσή του. 53 Η CNT, παρά την διαγραφή τριάντα μετριοπαθών (treintistas)
συνδικαλιστών ηγετών υπερτερούσε του PSOE, και ασφαλώς κατά πολύ του PCE, τόσο
ως προς τον αριθμό των μελών αλλά και όσον αφορά το ρίζωμα στην καταλανική εργατι-
κή τάξη και στην ανδαλουσιανή αγροτιά.
7. Το πραξικόπημα του στρατηγού Φράνκο τον Ιούλιο του 1936 επεδίωκε να θέσει τέλος
στο κοινωνικό χάος της Δεύτερης Δημοκρατίας, το οποίο εκδηλώθηκε υπό την μορφή
απεργιών, καταλήψεων γης από αγρότες, οδομαχιών μεταξύ αριστερών και δεξιών και
κοινοβουλευτικής ανικανότητας. Ας θυμηθεί κανείς το ευρύτερο ευρωπαϊκό πλαίσιο των
δεξιών στρατιωτικών κυβερνήσεων σε ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη, το πρώτο φα-
σιστικό κράτος, που ιδρύθηκε από τον Μουσολίνι το 1922, την κατάληψη της εξουσίας
στην Γερμανία από τον Χίτλερ το 1933 και τον βομβαρδισμό των εργατικών συνοικιών της
Βιέννης από τον Αυστριακό δικτάτορα Ντόλφους το 1934. Ειδικά τα δύο τελευταία γε-
γονότα ενεθάρρυναν την ισπανική Δεξιά και Άκρα Δεξιά, ενώ στον χώρο της Αριστεράς
ενίσχυσαν την αποφασιστικότητα του PSOE, του PCE και της CNT-FAI. Κατά την διετία
1934-35 η «αντιφασιστική» στροφή της σταλινικής Τρίτης Διεθνούς 54, με την σύναψη
συμμαχιών με σοσιαλδημοκράτες (τους οποίους μόλις χθες αποκαλούσε «σοσιαλφασί-
στες») και με «προοδευτικά αστικά στοιχεία», οδήγησε στην εκλογική νίκη του Λαϊκού
Μετώπου στην Ισπανία τον Φεβρουάριο του 1936 και τον Μάιο του ιδίου έτους στην Γαλ-
λία, η οποία στην τελευταία συνοδεύθηκε από μαζικές καταλήψεις εργοστασίων κατά το
49 PCE: Κομμουνιστικό Κόμμα Ισπανίας. Το κομμουνιστικό κόμμα στην Καταλωνία ήταν το PSUC
(Ενιαίο Σοσιαλιστικό Κόμμα Καταλωνίας).
50 «Σοσιαλπατριώτες» ονομάστηκαν από τους διεθνιστές η πλειοψηφία των σοσιαλιστών της Δεύ-
τερης Διεθνούς, που υποστήριξαν την χώρα τους στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. (Σ.τ.Μ.)
51 Για τον «σοσιαλφασισμό» βλ. Γλωσσάρι στο τέλος του περιοδικού. (Σ.τ.Μ.)
52 Τρίτη Περίοδος: Πολιτική αποτίμηση που καθιερώθηκε από το Έκτο Συνέδριο της Τρίτης Διε-
θνούς, το καλοκαίρι του 1928, σύμφωνα με την οποία ο καπιταλισμός έχει μπει στην περίοδο της
οριστικής του παρακμής, η οποία χαρακτηρίζεται από την οικονομική κατάρρευση και την ριζοσπα-
στικοποίηση της εργατικής τάξης, θέτοντας την σοσιαλιστική επανάσταση στην ημερήσια διάταξη
στις αναπτυγμένες χώρες της Δύσης. (Σ.τ.Μ.)
53 Το PCE είχε 400 μέλη όταν επέστρεψε στην νομιμότητα το 1931, 5.000 τον Μάιο του 1935 και
50.000 τον Ιούνιο του 1936. Στο ίδιο διάστημα οι αναρχικοί αύξησαν τις δυνάμεις τους από μισό σε
ένα εκατομμύριο. Βλ. Rafael Cruz, El Partido Comunista de España en la II República, 1987.
54 Η πρόκειται για την στροφή της πολιτικής της Τρίτης Διεθνούς μετά την υιοθέτηση της γραμμής
της Τρίτης Περιόδου και της θεωρίας του «σοσιαλφασισμού» (βλ. παραπάνω), σύμφωνα με την
οποία οι κομμουνιστές πρέπει να συμμαχήσουν με τους σοσιαλδημοκράτες και τα φιλελεύθερα
αστικά κόμματα εναντίον του φασισμού και του πολέμου, τα οποία προηγουμένως, κατά την δι-
άρκεια της ανόδου του φασισμού, αποκαλούσαν συλλήβδην σοσιαλφασιστικά, συγκροτώντας από
κοινού ένα «λαϊκό μέτωπο» για την υπεράσπιση της κοινοβουλευτικής αστικής δημοκρατίας. Η πο-
λιτική αυτή εγκαινιάστηκε στην Γαλλία στα μέσα της δεκαετίας του 1930, η οποία είχε ως αποτέλε-
σμα την θριαμβευτική νίκη του «Λαϊκού Μετώπου», την ανάσχεση του κινήματος καταλήψεως των
εργοστασίων και την αφομοίωση της εργατικής τάξης, ενώ είχε τραγικές συνέπειες στην Ισπανία.
(Σ.τ.Μ.)
33
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
δίμηνο Μαΐου-Ιουνίου.
8. Το πραξικόπημα του Φράνκο ηττήθηκε από αυθόρμητες οδομαχίες που διήρκεσαν 3
με 4 ημέρες, πάνω απ’ όλα στην Βαρκελώνη καθώς και στην Μαδρίτη, και από διάφορες
μορφές λαϊκής αντίστασης στο 60% περίπου της ισπανικής επικράτειας. Στην Βαρκε-
λώνη η CNT και η FAI, στηριζόμενες στην ένοπλη εργατική τάξη, ήταν οι απόλυτοι κύριοι
της κατάστασης. Παντού όπου το πραξικόπημα επικράτησε, σε ορισμένες περιπτώσεις
χωρίς να συναντήσει αντίσταση, όπως συνέβη σε προπύργια της Αριστεράς σαν την
Σαραγόσα –την πιο αναρχική πόλη της Ισπανίας- και την Σεβίλλη (χωρίς να γίνει λόγος
και για μεγάλα τμήματα της αναρχικής ανδαλουσιανής επαρχίας) ακολούθησαν αμέσως
μαζικές εκτελέσεις (20.000 στην Σεβίλλη).55
9. Εδώ φθάνουμε στην καρδιά αυτού του κειμένου. Οι Ισπανοί αναρχικοί είχαν κάνει
την επανάσταση πέρα από κάθε προσδοκία τους και δεν ήξεραν τι να κάνουν μ’ αυτήν.
Την νύχτα της νίκης στην Βαρκελώνη κορυφαίοι ηγέτες της CNT-FAI, συμπεριλαμβανο-
μένων του Γκαρθία Ολιβέρ 56 και του Μπουαναβεντούρα Ντουρούτι, κάλεσαν τον Λουίς
Κομπάνυς 57, έναν Καταλανό εθνικιστική και πρόεδρο της Χενεραλιτάτ, της καταλανικής
περιφερειακής κυβέρνησης. Ο στρατός είχε διαλυθεί ή είχε αυτομολήσει στις γραμμές
του Φράνκο, ενώ η αστυνομία είχε επίσης κατά μέγα μέρος διαλυθεί και είχε αντικατα-
σταθεί από ένοπλες αναρχικές περιπόλους και το αστικό κράτος στην Καταλωνία εκείνη
την στιγμή περιορίζετο σε μερικά κτήρια. Ο Κομπάνυς είπε στους ηγέτες της CNT-FAI ότι
η εξουσία ήταν δικιά τους και εάν το επιθυμούσαν εκείνος θα παραιτείτο και θα γινόταν
ένας απλός στρατιώτης του δικού τους στρατού. Οι ηγέτες της CNT-FAI αποφάσισαν να
αφήσουν άθικτα τα θεμέλια του αστικού κράτους και τον, εκείνη την στιγμή, ανίσχυρο
πρόεδρό του, τον Κομπάνυς, και να συγκροτήσουν την Επιτροπή Αντιφασιστικών Πολι-
55 Το φασιστικό πραξικόπημα απέτυχε στην Καταλωνία, στο Λεβάντε, στην Νέα Καστίλη, στην
Χώρα των Βάσκων, στο Σανταντέρ, στις Αστούριες και στην μισή Εξτρεμαδούρα. Οι πραξικοπημα-
τίες απέκτησαν τον έλεγχο του μεγαλύτερου μέρους της Ανδαλουσίας, της νοτίου Εξτρεμαδούρα,
της Μαγιόρκα, στην Παλαιάς Καστίλης, του Ναβάρε και της Αραγωνίας. Οι αναρχικοί πρωταγωνι-
στούσαν στην Καταλωνία, στο Λεβάντε, στο Σανταντέρ και στο μεγαλύτερο μέρος των Αστουριών.
56 Γκαρθία Ολιβέρ (Juan García Oliver, 1901-1980): Ισπανός αναρχοσυνδικαλιστής και εξέχουσα φυ-
σιογνωμία του ισπανικού αναρχισμού, ηγέτης της Ιβηρικής Αναρχικής Ομοσπονδίας (FAI). Κατά την
διάρκεια του ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου διετέλεσε Υπουργός Δικαιοσύνης στην κυβέρνηση του
Λάργο Καμπαγιέρο. (Σ.τ.Μ.)
57 Λουίς Κομπάνυς (Lluís Companys i Jover, 1882- 1940): Καταλανός εθνικιστής πολιτικός. Το 1931
ίδρυσε το καταλανικό Δημοκρατικό Αριστερό κόμμα (Esquerra Republicana de Catalunya) μαζί με
τους Macià και Tarradellas. Διατέλεσε πρόεδρος της καταλανικής Χενεραλιτάτ από το 1936 και
κατά την διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου (Σ.τ.Μ.)
58 Όπως αναφέρει ο Bernecker: «Είναι δύσκολο να υπερεκτιμηθεί η σημασία αυτής της απόφασης.
Τούτη εξέφραζε ένα ισχυρό «αναθεωρητικό» ρεύμα στο εσωτερικό της CNT, το οποίο καθόριζε επί
μήνες την πορεία του πολέμου και της επανάστασης στην Καταλωνία και, ταυτόχρονα, υπογράμμιζε
την έλλειψη στρατηγικής αντίληψης των αναρχοσυνδικαλιστών… Ως προς τις ηθικές αναστολές
για την ανάληψη της εξουσίας, μια άλλη άποψη παρακίνησε τους αναρχικούς και συνδικαλιστές
ηγέτες να επιτρέψουν στην κυβέρνηση να επιβιώσει: έως εκείνη την στιγμή η ριζοσπαστική άρνηση
του υφιστάμενης κρατικής εξουσίας είχε ως συνέπεια την παντελή προετοιμασία για την παρέμβα-
ση με σκοπό την αναδιαμόρφωση και την βελτίωσή της, δηλαδή οι επαναστάτες δεν διέθεταν καμία
πρακτική γνώση χειρισμού των κυβερνητικών υποθέσεων και της δημοσίας διοίκησης. Έτσι προτί-
μησαν να αφήσουν την κυβέρνηση, και κατά συνέπεια και την επίσημη ευθύνη στους ρεπουμπλικά-
νους και τους φιλελεύθερους, ενώ ταυτόχρονα τους ήλεγχαν διαμέσου ενός νέου «’επαναστατικού’
34
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
τοφυλακών, η οποία κατ’ ουσίαν έγινε η πραγματική εξουσία τους επόμενους μήνες. 58
Οι αναρχικοί, όπως το διατύπωσαν με τα δικά τους λόγια, έπρεπε είτε να εγκαθιδρύ-
σουν μια «ολοκληρωτική δικτατορία» ή να αφήσουν άθικτα τα κόμματα που υποστήριζαν
το Λαϊκό Μέτωπο. Επέλεξαν το δεύτερο και διαμέσου της πόρτας του μικρού και ανίσχυ-
ρου οικοδομήματος βρέθηκαν τους επόμενους μήνες υπό την διεύθυνση του Κομπάνυς
όλες οι δυνάμεις της αντεπανάστασης. Αυτό που θα καθόριζε από εκεί και πέρα την
κατάσταση ήταν η προκατάληψη που είναι διάχυτη σε ολόκληρη την ιστορία του αναρχι-
σμού απέναντι στην κατάληψη της εξουσίας ως μια «αυταρχική» και «συγκεντρωτική»
μαρξιστική αντίληψη. Σε αυτό μάλιστα διόλου δεν βοήθησε το ότι ο «μαρξισμός» εκείνης
της περιόδου στην Ισπανία ήταν το πλαδαρό ρεφορμιστικό PSOE (παρά την αριστερή
του φράξια), το αριστερό κεντριστικό POUM 59 και το μικρό PCE, που διόλου δεν είχε
αναρρώσει από την επί δεκαπενταετία περιθωριοποίησή του και δεν είχε μετατραπεί
ακόμα σε μαζικό κόμμα της φοβισμένης μεσαίας τάξης χάρη στα σοβιετικά χρήματα,
όπλα και τους «συμβούλους» της NKVD. 60 61 62
ΙΙ. Οι αναρχοσυνδικαλιστές μετά την επανάσταση: πολιτικές, οικονομικές και στρατι-
ωτικές εκτιμήσεις
Θα ξεκινήσω αυτό το κεφάλαιο με ένα νοητικό πείραμα. Τι θα γινόταν αν η CNT-FAI
αντί να αφήσει άθικτο το καταλανικό κράτος υπό τον Κομπάνυς αποφάσιζε να «τα παίξει
όλα για όλα» (‘ir por el todo’ είναι η ισπανική έκφραση, πράγμα το οποίο υποστήριζε ένας
σημαντικός αριθμός αναρχοσυνδικαλιστών όπως ο Χουάν Γκαρθία Ολιβέρ) και αντικα-
θιστούσαν πλήρως το κάτισχνο αστικό κράτος με την εξουσία της εργατικής τάξης, η
οποία θα μπορούσε να ομοιάζει με το σύστημα των άμεσα ανακλητών εκπροσώπων στα
«σοβιέτ» (πανεργατικοί θεσμοί) ως απόλυτη «αρχή», αφού ο εργατικός έλεγχος στην
βιομηχανία και οι αγροτικές κολεκτίβες είχαν ήδη εγκαθιδρυθεί ευρύτατα;
Αυτή είναι οπωσδήποτε μια ιστορική υπόθεση. Γνωρίζουμε ακριβώς τι πραγματικά συ-
νέβη και το να ανατρέξουμε λεπτομερώς στην ήττα της επανάστασης από τις δυνάμεις
οργάνου εξουσίας» (ό.π., σ. 386-387).
59 Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενοποίησης. Ιδρύθηκε το 1935 με την συγχώνευση του Εργατοα-
γροτικού Μπλοκ και της Κομμουνιστικής Αριστεράς. Το POUM αντιμετώπιζε δυσχέρειες καθώς
από την μία μεριά οι κομμουνιστές το κατηγορούσαν ως «τροτσκιστικό» ενώ οι τροτσκιστές από
την άλλη το κατηγορούσαν ως «προδοτικό». Για το POUM βλ. Felix Morrow, Revolution and Counter-
Revolution in Spain, σ. 43-44 (1938). [Φέλιξ Μόρροου, Επανάσταση και αντεπανάσταση στην Ισπανία,
μτφ. Π. Πετροπούλου, εκδόσεις «Ατραπός», Νοέμβριος 1977. Το βιβλίο ανατυπώθηκε τον Μάρτιο του
2001 από την Ομάδα Συντρόφων της Κοινωνικής Αριστεράς (Σ.τ.Μ.)].
60 Για την επίδραση της μετατροπής του PCE σε όργανο της ΕΣΣΔ στην μετέπειτα εξέλιξη του κόμ-
ματος βλ. κυρίως το κλασσικό έργο του Burnett Bolloten, The Spanish Revolution.
61 Για να είμαστε δίκαιοι δεν θα πρέπει να παραλείψουμε τους 50 ορθόδοξους τροτσκιστές της
Ομάδας Μπολσεβίκων-Λενινιστών, στο οποίους περιλαμβάνεται και ο νεαρός Γκραντίσο Μούνις,
ο οποίος το 1948 εξέδωσε ένα από τα καλύτερα βιβλία για την ισπανική επανάσταση: Grandizo
Munis, Promesas de Victoria, Jalones de Derrota: Critica y teoría de la revolución española, 1930-1939,
(1948,1977).
62 NKVD: Το Λαϊκό Κομισαριάτο Εσωτερικών Υποθέσεων ή NKVD ήταν η διαβόητη μυστική αστυ-
νομία της Ε.Σ.Σ.Δ την εποχή του Στάλιν. Κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφύλιου η NKVD ίδρυσε
πολυάριθμες μυστικές φυλακές στη Μαδρίτη που χρησιμοποιήθηκαν για συλλήψεις, βασανιστήρια
και εκτελέσεις αντιφρονούντων. Από τα τέλη του 1938 οι διώξεις στρέφονταν κατά αναρχικών και
τροτσκιστών. (Σ.τ.Μ.)
63 Για μια ακόμη φορά η ονομασία του Κομμουνιστικού Κόμματος στην Καταλωνία.
35
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
του Λαϊκού Μετώπου, υπό την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος και του PSUC 63 απο-
τελεί λιγότερο το θέμα στο οποίο θέλουμε να εστιάσουμε απ’ ότι τα σκοτεινά σημεία
από την πλευρά των αναρχικών τα οποία την διευκόλυναν. Ο ρόλος του Κομμουνιστικού
Κόμματος στην εκ των ένδον αντεπανάσταση είναι σχετικά ευρέως γνωστός 64 , ενώ εί-
ναι λιγότερο γνωστό το πώς οι αναρχικοί εξαπατήθηκαν και ξεγελάστηκαν. Δεν ήταν
άλλος από τον Ντουρούτι αυτός που σε μια συνέντευξή του σε έναν καναδικό ραδιοφω-
νικό σταθμό, τον Αύγουστο του 1936, σχολιάζοντας τις προοπτικές της Ισπανίας εκτός
Καταλωνίας και στην υπόλοιπη Ευρώπη δήλωνε: «Είμαστε μόνοι». Ο Γκραντίσο Μούνις 65 ,
από την άλλη, χωρίς να αναφέρει την αντιπαράθεση στο εσωτερικό της CNT και της FAI,
λέει ότι:
«τα όργανα εξουσίας της εργατικής τάξης θα έπρεπε να είχαν ενοποιηθεί σε εθνι-
κή κλίμακα και να ανακηρύξουν τυπικά την διάλυση της κυβέρνησης… Η κατάσταση…
εχαρακτηρίζετο από έναν ημιτελή ‘κατακερματισμό’ της πολιτικής εξουσίας στα χέρια
των εργατών και των αγροτών. Χρησιμοποιώ την λέξη ‘κατακερματισμός’, επειδή η λέξη
‘δυισμός’ είναι ανεπαρκής για να δώσει μια πλήρη εικόνα της πραγματικής κατανομής
της εξουσίας. Ο ‘δυισμός’ υποδηλώνει δύο ανταγωνιστικές και αντιμαχόμενες εξουσίες
που έχουν την ικανότητα και την βούληση να αγωνιστούν. Το αστικό κράτος βρέθηκε σε
αυτήν την θέση μόλις τρεις μήνες μετά τις ημέρες του Ιουλίου… Εν τω μεταξύ, η μεμο-
νωμένη εξουσία των τοπικών κυβερνητικών επιτροπών που ασκούσαν την διακυβέρνηση
ήταν η μόνη εξουσία στην οποία ο λαός υπάκουε και ήταν περιορισμένη αποκλειστικά
λόγω έλλειψης συγκεντρωτισμού και λόγω της συντηρητικής παρέμβασης των εργατι-
κών γραφειοκρατιών… Αυτό το μεγάλο πείραμα της Ισπανικής Επανάστασης προσέφερε
στον κόσμο το παράδοξο φαινόμενο κατά το οποίο αναρχικοί και αναρχοσυνδικαλιστές
να δρουν ως κύριος φορέας της μαρξιστικής αντίληψης και ουσιαστικώς να αρνούνται
την αναρχική αντίληψη». 66
Το συνηθισμένο σύνθημα του Λαϊκού Μετώπου ήταν «πρώτα να κερδίσουμε τον πόλεμο
και μετά να κάνουμε την επανάσταση», επιχείρημα το οποίο εξακολουθούν να προβάλ-
λουν και σήμερα οι απολογητές του και οι ιδεολογικοί του επίγονοι προτείνοντας παρό-
μοιες στρατηγικές. 67 Όμως, τρεις αντιρρήσεις σε μια τέτοια φόρμουλα μού έρχονται
ευθύς αμέσως στον νου ενθυμούμενος την παρατήρηση της Ρόζας Λούξεμπουργκ: «αυ-
τός που θέτει διαφορετικούς σκοπούς θέτει επίσης και διαφορετικά μέσα». Πρώτον, η
64 Και πάλι ο αναγνώστης παραπέμπεται στα βιβλία του Όργουελ και του Μπολότεν.
65 Ο Γκραντίσο Μούνις (Grandizo Munis, 1912 – 1989) ήταν επαναστάτης, ο οποίος κατά την διάρκεια
του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου αγωνίστηκε από τις γραμμές του τροτσκισμού και αντιτάχθηκε
στην δημοκρατική κυβέρνηση «λαϊκού μετώπου». Η μικρή τροτσκιστική οργάνωση που δρούσε εκεί-
νη την περίοδο (Seccion Bolshevik-Leninista) προσπαθούσε να επηρεάσει τις γραμμές του POUM
και συνεργάστηκε στενά με τους αναρχικούς της «Φάλαγγας Ντουρούτι» και έλαβε ενεργά μέρος
στην εξέγερση του Μάη του 1937 στην Βαρκελώνη, η οποία κατεστάλη από την δημοκρατική κυβέρ-
νηση, στην οποία είχαν δεσπόζουσα θέση οι σταλινικοί. Ο Μούνις συνελήφθη για την επαναστατική
του δράση, φυλακίστηκε, καταδικάστηκε σε θάνατο και κατάφερε να δραπετεύσει λίγο πριν από την
πτώση της Βαρκελώνης. Για ένα εκτενές άρθρο αναφορικά με την ζωή και το έργο του βλ. Γκραντίσο
Μούνις (1912 – 1989): Οι θέσεις και η διαδρομή ενός επαναστάτη, περιοδικό «Το Ένζυμο», τεύχος 1,
Οκτώβριος 2013.
66 Munis, ό.π., σ. 294-295.
67 Ο Abad de Santillan (ό.π., σ. 129) έχει μια απάντηση σε τέτοιου είδους επιχειρήματα: «Γνωρίζαμε
ότι δεν ήταν δυνατόν να θριαμβεύσουμε στην επανάσταση εάν πρώτα δεν θριαμβεύαμε στον πόλεμο
και θυσιάσαμε τα πάντα για τον πόλεμο. Θυσιάσαμε την ίδια την επανάσταση δίχως να αντιλαμβα-
νόμαστε ότι αυτή η θυσία συνεπάγεται και την θυσία των στόχων του πολέμου» (η έμφαση δική μου).
36
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
αποτυχία της Δημοκρατίας να προσφέρει ανεξαρτησία ή έστω αυτονομία στο Ισπανικό
Μαρόκο (την περιοχή του Ριφ στον βορρά), η οποία θα είχε την δυνατότητα να αποκόψει
την οπισθοφυλακή του Φράνκο, την βάση επιχειρήσεών του και τους Μαροκινούς λεγε-
ωνάριους, οι οποίοι αποτελούσαν σημαντική πηγή των καλύτερων στρατευμάτων του.
Δεύτερον, η αποτυχία της Δημοκρατίας να διεξάγει ανταρτοπόλεμο στα μετόπισθεν του
Φράνκο, απευθυνόμενη στους τόσους εργάτες και αγρότες που δεν ήταν κατά κανέναν
τρόπο φιλοφασίστες, αλλά οι οποίοι τον Ιούλιο του 1936 συνέβη να βρεθούν στο έδαφος
στο οποίο εξεδηλώθη το πραξικόπημα. 68 Το ζήτημα του Μαρόκου καταδεικνύει με άμεσο
τρόπο τα όρια των στρατιωτικών δυνατοτήτων μιας αστικής δημοκρατίας η οποία δεν
ήταν διατεθειμένη να παραδώσει το προτεκτοράτο του Μαρόκου για να σωθεί η ίδια, ει-
δικά όταν κάνοντάς το θα αποξενωνόταν από την Γαλλία, η οποία ήλεγχε το μεγαλύτερο
μέρος του Μαρόκου 69, από την οποία οι δημοκρατικοί ηγέτες προσδοκούσαν ματαίως να
τους παράσχει υλική βοήθεια. Ο Χουάν Γκαρθία Ολιβέρ πρότεινε το 1938 την διεξαγωγή
ανταρτοπόλεμου στα μετόπισθεν του Φράνκο, αλλά τίποτα τέτοιο δεν έγινε. Τρίτον, η
τακτική της πρόσκλησης του λαού στα όπλα, όπως την θεωρητικοποίησε αργότερα ο
Γκιγιέν, η οποία είχε σώσει την Μαδρίτη από τις δυνάμεις του Φράνκο (συμπεριλαμβανο-
μένου γερμανικού και ιταλικού προσωπικού και εξοπλισμού) τον Νοέμβριο του 1936, κάτι
που εθεωρήθη όχι λιγότερο από ένα στρατιωτικό θαύμα. Το ναυτικό επίσης ήταν αρχικώς
σχεδόν εξολοκλήρου στα χέρια των αναρχικών, αλλά το καλοκαίρι του 1937 πέρασε υπό
τον έλεγχο του Κομμουνιστικού Κόμματος. Η Δημοκρατία ουδέποτε χρησιμοποίησε το
ναυτικό καθ’ όλη την διάρκεια του πολέμου, παρά την δυνατότητα που της έδιδε ο έλεγ-
χος των Στενών του Γιβραλτάρ, της εισόδου της Μεσογείου.
Η διεθνής κατάσταση, στην οποία κυριαρχούσε η προέλαση του φασισμού, δεν ήταν
ευνοϊκή για επανάσταση. Οι αστικές δημοκρατίες, Βρετανία και Γαλλία, κήρυξαν μια πο-
λιτική «μη επέμβασης» και επέβαλαν τον αποκλεισμό των ισπανικών λιμανιών· πολιτική η
οποία ήταν παρωδία, ειδικά αφότου η ναζιστική Γερμανία και η φασιστική Ιταλία άρχισαν
να υποστηρίζουν ενεργά τον Φράνκο με αεροπλάνα, οπλισμό και προσωπικό. Το 1935 η
Σοβιετική Ένωση υπό τον Στάλιν σύναψε συμμαχία αμοιβαίας ασφάλειας με την Γαλλία
ύστερα από την κατάληψη της εξουσίας από τον Χίτλερ, γεγονός που ενίσχυσε το ενδια-
φέρον του Στάλιν για την διατήρηση του ευρωπαϊκού status quo, το οποίο απειλείτο από
την επανάσταση στα σύνορα της Γαλλίας. Καθώς οι σοβιετικές αποστολές όπλων ήταν
ήδη ανεπαρκείς (η συνήθης μεταφορική λέξη που εχρησιμοποιείτο για αυτές ήταν «στα-
γονόμετρο», επειδή τα εφόδια που περιείχαν ήταν αρκετά για να μπορεί το στρατόπεδο
των Δημοκρατικών να παρατείνει τον πόλεμο αλλά όχι αρκετά για να τον κερδίσει), είναι
αδύνατον να φανταστεί κανείς ότι θα υπήρχε παροχή σοβιετικής βοήθειας σε μια γνήσια
επανάσταση της οποίας θα ηγούνταν οι αναρχικοί. Από την άλλη μεριά, θα μπορούσε
68 Διάφορες
ομάδες εξορίστων στην Γαλλία μπορούσαν στο κάτω-κάτω να διεξάγουν ανταρτοπόλε-
μο στην Ισπανία του Φράνκο τουλάχιστον έως τις αρχές της δεκαετίας του 1950.
69 Πράγματι ο Χουάν Γκαρθία Ολιβέρ της CNT-FAI προέβη σε βολιδοσκοπήσεις των Μαροκινών εθνι-
κιστών το φθινόπωρο του 1936 προσφέροντάς τους ανεξαρτησία. Εκείνοι δεν επιθυμούσαν εκείνον
τον καιρό ανεξαρτησία φοβούμενοι την απορρόφησή τους είτε από την ναζιστική Γερμανία ή από
την Ιταλία του Μουσολίνι. Ζητούσαν αυτονομία καταλανικού τύπου. Ο σοσιαλιστής Λάργο Καμπα-
γιέρο έθεσε τέλος σε αυτές τις προσπάθειες υπό την πίεση του σοσιαλιστή Λεόν Μπλούμ, τότε
πρόεδρο της Γαλλίας. Όπως αναφέρει ένας σχολιαστής, λόγω του αναβρασμού και των εξεγέρσεων
εκείνη την εποχή σε ολόκληρη την Βόρειο Αφρική, «μια σπρωξιά και θα κατέρρεε ολόκληρη η γαλλι-
κή αυτοκρατορία στην Αφρική». Βλ. το βιβλίο του Abel Paz, La cuestión de Marruecos y la Republica
Española, 2000.
37
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
κανείς να αντιτείνει ότι η γαλλική εργατική τάξη είχε ήδη πραγματοποιήσει ένα μεγάλο
κύμα απεργιών, οι οποίες συνοδεύονταν από καταλήψεις εργοστασίων, κατά το δίμηνο
Μαΐου-Ιουνίου 1936, λίγες εβδομάδες πριν από τον πόλεμο. Την περαιτέρω κλιμάκωση
αυτού του απεργιακού κύματος την σταμάτησε το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, αντα-
ποκρινόμενο στην ανησυχία της Σοβιετικής Ένωσης να μην αποδυναμωθεί ο νέος της
σύμμαχος. Όμως γεγονός παραμένει ότι κατά την διάρκεια των 2,5 ετών πολέμου που
ακολούθησαν, ούτε η γαλλική ούτε καμία άλλη εργατική τάξη εντός των «δημοκρατιών»
(κατ’ αρχάς στην Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες) δεν ανέλαβε καμία σοβαρή δράση
για να εξαναγκάσει την κυβέρνησή της να βοηθήσει την Ισπανία ή έστω να άρει την πο-
λιτική της «μη επέμβασης» 70, βάσει της οποίας οι αποστολές τροφίμων και όπλων που
προορίζονταν για την Ισπανία μπλοκάρονταν στα γαλλικά σύνορα.
Πριν από τον Ιούλιο του 1936 η Δημοκρατία είχε προκαλέσει την δυσαρέσκεια μερίδων
της αγροτιάς και των ακτημόνων αγρεργατών εξαιτίας της ανούσιας πολιτικής της στο
ζήτημα της αγροτικής μεταρρύθμισης. Τον Σεπτέμβριο του 1932 ψηφίστηκε ένας αγρο-
τικός νόμος βάσει του οποίου ιδρύθηκε το Ινστιτούτο Αγροτικής Μεταρρύθμισης (IRA),
το οποίο έως τον Ιούλιο του 1936 είχε προχωρήσει στην διανομή πολύ μικρών εκτάσεων
γης.71 Η εξάπλωση των καταλήψεων γης τους τελευταίους μήνες πριν από τον πραξι-
κόπημα και μετέπειτα η δημιουργία αγροτικών κομμουνών στις απαλλοτριωμένες γαίες
αντιστοιχούσαν στην προηγούμενη κυριαρχία διαφορετικών μορφών κατοχής της γης:
μικρή ιδιοκτησία και σταθεροί όροι μίσθωσης της γης στην Γαλικία και στις βασκικές
επαρχίες, επίμορτος αγροληψία72 στο μεγαλύτερο μέρος της Καταλωνίας, μικτό σύστη-
μα στην Αραγονία, μικρή και μεσαία ιδιοκτησία και επίμορτος αγροληψία στο Λεβάντε,
ημιφεουδαλική μεγάλη γαιοκτησία σε ευρύτατη κλίμακα, με εκατομμύρια ακτημόνων
αγρεργατών, στα δυτικά και στα νότια της Μαδρίτης, στην Εξτρεμαδούρα και στην Αν-
δαλουσία. Η CNT ήταν ισχυρότερη στην Αραγονία, στο Λεβάντε, στην Ανδαλουσία και
στην Γαλικία.
ΙΙΙ. Πολιτική, στρατιωτική και οικονομική κατάσταση
Το Συνέδριο της CNT τον Μάιο του 1936 συνήλθε αναμένοντας ανά πάσα στιγμή το
ξέσπασμα της μαζικής δράσης. Οι μετριοπαθείς treintistas έγιναν εκ νέου δεκτοί στην
οργάνωση. Το συνέδριο σκιαγράφησε το περίγραμμα ενός αναρχικού στρατού και κατήρ-
τισε ένα αγροτικό πρόγραμμα. Ο Ντιέγο Αμπάδ ντε Σαντιγιάν και ο Χοάν Πεϊρό 73, δύο
αναρχικοί οικονομολόγοι, επεχείρησαν να θέσουν επί του συγκεκριμένου το ζήτημα της
προετοιμασίας για την επαναστατική ανάληψη της διεύθυνση της κοινωνίας. Όμως:
70 Είναι αλήθεια ότι μια τεράστια προπαγανδιστική εκστρατεία από όλους τους εμπλεκόμενους,
εκτός των αναρχικών, απέκρυψε επιτυχώς την κοινωνική επανάσταση που έλαβε χώρα τον Ιούλιο
του 1936, μετατρέποντας την διεθνή αίσθηση του πολέμου ως έναν «πόλεμο μεταξύ δημοκρατίας
και φασισμού». Ο διεθνής αναρχισμός ήταν αρκετά αδύναμος για να αντεπεξέλθει σε αυτόν τον
καταιγισμό προπαγάνδας προβάλλοντας την αλήθεια.
71 Έως τον Ιούλιο του 1936 μονάχα 110.000 αγρότες είχαν λάβει γη.
72 Συμφωνία μίσθωσης αγροκτήματος με πληρωμή ενοικίου σε είδος (ποσοστό επί των καρπών) και
όχι σε χρήμα. (Σ.τ.Μ.)
73 Χοάν Πεϊρό (Joan Peiró i Belis, 1887-1942): Καταλανός αναρχικός ακτιβιστής, συγγραφέας, εκ-
δότης της αναρχικής εφημερίδας Solidaridad Obrera, δύο φορές Γενικός Γραμματέας της Εθνικής
Συνομοσπονδίας Εργασίας (CNT) και Υπουργός Βιομηχανίας της ισπανικής κυβέρνησης κατά τη
διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου. (Σ.τ.Μ.)
38
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
«δεν μπορεί κανείς να εκλάβει το [ειδυλλιακό πρόγραμμα]… σαν μια κατευθυντήρια
αρχή για την αντιμετώπιση όλων των ζητημάτων που τίθενται κάθε φορά. Κατά την πο-
ρεία του πολέμου η λέξη ‘κομμούνα’ εξαφανίστηκε σχεδόν εντελώς και… αντικαταστάθη-
κε από την λέξη ‘κολεκτίβα’, αλλά η διοικητική οργάνωση των μονάδων αυτοδιαχείρισης
διαφέρει σημαντικά από το πρότυπο που εκπονήθηκε στην Σαραγόσα. Η έλλειψη αίσθη-
σης της πραγματικότητας που φανερώθηκε τον Μάιο του 1936 φαίνεται πως συνδέεται…
πάνω απ’ όλα με την έλλειψη μιας καλά μελετημένης θεωρίας και ενός συστηματικού
σχεδίου επί τη βάσει μακροκοινωνιολογικών και μακροοικονομικών θεωριών που θα ήταν
ίσως κατάλληλες για να εφαρμοστούν σε ένα απομονωμένο χωριό» 74.
Στις 17 Ιουλίου ο Φράνκο έφυγε από τα Κανάρια Νησιά για το Ισπανικό Μαρόκο και από
εκεί εξαπέλυσε το πραξικόπημά του στις 19 του ιδίου μηνός, μετακινώντας (με γερμα-
νική βοήθεια) σε καίρια σημεία χιλιάδες Μαροκινούς λεγεωνάριους. Η κυβέρνηση της
Μαδρίτης, καθώς βρέθηκε αντιμέτωπη με αυτήν την κατάσταση, και με τους εργάτες
σε διάφορες μεγάλες πόλεις να ζητούν όπλα, στις 20 Ιουλίου με την πλάτη στον τοίχο
συμφώνησε απρόθυμα να εξοπλίσει τους εργάτες, τους οποίους φοβόταν περισσότερο
από τον Φράνκο. Η απόπειρα πραξικοπήματος απέτυχε στην Καταλωνία, την Μαδρίτη,
το Λεβάντε, την Νέα Καστίλη, την Χώρα των Βάσκων, το Σανταντέρ, τις Αστούριες και
την μισή Εξτρεμαδούρα. Οι πραξικοπηματίες έθεσαν υπό τον έλεγχό τους το μεγαλύτερο
μέρος της Ανδαλουσίας, την νότια Εξτρεμαδούρα, την Μαγιόρκα, την Παλαιά Καστίλη, το
Ναβάρε και την Αραγονία. Οι αναρχικοί έπαιξαν προεξάρχοντα ρόλο στην Καταλωνία, το
Λεβάντε, το Σανταντέρ και στο μεγαλύτερο μέρος των Αστουριών.
Στις 24 Ιουλίου οργανώθηκε η πρώτη πολιτοφυλακή στο Πασέο ντε Γκράθια, στην Βαρ-
κελώνη, η οποία εκτιμάται ότι αποτελείτο μεταξύ 2.000 και 5.000 ανδρών. Τις επόμενες
μέρες 150.000 άνδρες προσήλθαν να καταταγούν ως εθελοντές. Η φάλαγγα Ντουρούτι
έφυγε αμέσως με σκοπό να απελευθερώσει την Σαραγόσα μέσα στις επόμενες δέκα
ημέρες.
Το ζωτικότερο στρατιωτικό ζήτημα που ετέθη κατά τον πρώτο χρόνο του πολέμου,
ωστόσο, ήταν η μετατροπή των πολιτοφυλακών σε επαγγελματικό στρατό. Τούτο έθετε
κατά τρόπο απερίφραστο την πολιτική διάσταση του πολέμου. Οι πιο ένθερμοι υποστηρι-
κτές της επαγγελματοποίησης ήταν οι κομμουνιστές 75, οι οποίοι αμέσως καταπιάστηκαν
με την δημιουργία του 5ου Συντάγματός τους. Από το φθινόπωρο του 1936 η CNT-FAI,
ύστερα από διάφορες ήττες στο μέτωπο της Αραγονίας και αφού απέτυχε να απελευ-
θερώσει την Σαραγόσα, με μισή καρδιά συμφώνησε κι αυτή με αυτήν την άποψη. Για
να καταλάβουμε το βάθος αυτής της διαμάχης είναι αναγκαίο να λάβουμε υπόψη μας
την βαθιά κοινωνική και πολιτιστική επανάσταση που σάρωσε την Βαρκελώνη μέσα σε
λίγες εβδομάδες μετά τον Ιούλιο του 1936. Όχι μόνο τα περισσότερα εργοστάσια ήταν
κατειλημμένα και απαλλοτριωμένα, με τους ιδιοκτήτες τους είτε να έχουν εκτελεστεί
είτε να έχουν διαφύγει, και οι ένοπλες πολιτοφυλακές της CNT είχαν αντικαταστήσει
τον στρατό και την αστυνομία, ενώ κάηκαν εκκλησίες, αλλά και σε πολιτιστικό επίπεδο
καταργήθηκε κάθε είδους ιεραρχία στην καθημερινή ζωή. Ακόμη και οι αστοί μεταμφιέ-
ζονταν σε εργάτες, το «εσείς» αντικαταστάθηκε παντού με το «εσύ», το «κύριε» από το
«σύντροφε» και όλη η δουλικότητα, η χαμέρπεια και η οσφυοκαμψία του παλαιού καθε-
στώτος αντικαταστάθηκε μονομιάς από ευθείς σερβιτόρους, καταστηματάρχες και στιλ-
74 Bernecker, σ. 89.
75Για άλλη μια φορά ο συγγραφέας όταν αναφέρεται στους «κομμουνιστές» εννοεί τους σταλινι-
κούς. (Σ.τ.Μ.)
39
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
βωτές υποδημάτων που κοιτούσαν τους πελάτες στα μάτια. «Όλοι μέσα σ’ ένα λεπτό
έγιναν φίλοι με όλους» έγραφε ο Μπόρκεναου 76, ο οποίος έφθασε εκεί τον Αύγουστο.
Από τον Σεπτέμβριο σημειώνει ότι «πέφτει ο επαναστατικός πυρετός». Επισκέπτες που
είχαν ζήσει εκείνες τις εβδομάδες και επέστρεψαν ύστερα από μερικούς μήνες παρατη-
ρούσαν ήδη μια συντηρητική αλλαγή και λίγους μήνες μετά, από τις αρχές του 1937, μια
περαιτέρω σταθεροποίηση. 77
Από τον Ιούλιο του 1936 και έπειτα, όταν η CNT-FAI πήρε την μοιραία απόφαση να
διατηρήσει άθικτη την καταλανική Χενεραλιτάτ υπό τον Κομπάνυς, όλα τα κόμματα του
Λαϊκού Μετώπου στην Καταλωνία -ειδικά το PSUC (κομμουνιστές), αλλά επίσης και το
PSOE (σοσιαλιστές) και η Esquerra Catalan (Καταλανοί Ρεπουμπλικάνοι, το κόμμα του
Κομπάνυς)- άρχισαν να κινούνται εναντίον της, στην αρχή αργά και κρυφά και στην συ-
νέχεια πιο αποφασιστικά. Πολύ προτού η CNT αποφασίσει να προσχωρήσει στην εθνική
κυβέρνηση της Μαδρίτης, συμμετείχε ήδη σε περιφερειακούς και δημοτικούς κρατικούς
θεσμούς. Η απόφασή της να παραλάβει τέσσερα υπουργικά χαρτοφυλάκια τον Νοέμβριο
του 1936 ήταν απλώς η κορύφωση αυτής της διαδικασίας.
Ουσιαστικά, από την στιγμή της αναχώρησης των πρώτων πολιτοφυλακών για την Σα-
ραγόσα, στις 25 Ιουλίου η κεντρική κυβέρνηση της Μαδρίτης αποφάσισε την δημιουργία
μιας κρατικής επιτροπής η οποία θα παρεμβαίνει στην βιομηχανία για να «ελέγχει» τις
βιομηχανικές επιχειρήσεις και, αν κριθεί απαραίτητο, να τις «διευθύνει».
Στην Βαρκελώνη οι εργάτες κατέλαβαν τα περισσότερα μεγάλα εργοστάσια, όλες τις
σημαντικές υπηρεσίες και τις συγκοινωνίες, τα ξενοδοχεία και τις μεγάλες αποθήκες.
Δεν άγγιξαν τις τράπεζες λόγω της παραδοσιακής περιφρόνησης των αναρχικών προς
το χρήμα, αλλά τις άφησαν κατά το μάλλον ή ήττον (και μοιραία) στα χέρια της σοσια-
λιστικής UGT 78, η οποία σύντομα θα περνούσε υπό τον έλεγχο των κομμουνιστών του
PSUC. Στο λιμάνι της Βαρκελώνης οι λιμενεργάτες εκδίωξαν τους μισητούς μεσάζοντες,
οι οποίοι ήλεγχαν την πρόσβαση στις θέσεις εργασίας. Σε πολλούς χώρους όπου ανέλα-
βαν την διοίκηση οι συνελεύσεις, οι τεχνικοί, και μερικές φορές ακόμη κι τα αφεντικά,
εάν το επιθυμούσαν, εντάσσονταν σε αυτές. Τα 745 αρτοποιεία της Βαρκελώνης συγχω-
νεύθηκαν σε ένα ενιαίο κοινωνικοποιημένο σύστημα. Όλα αυτά ήταν αποτέλεσμα ενός
αυθόρμητου λαϊκού κύματος, έξω από οποιαδήποτε οργάνωση. «Λόγω της περιφρόνησής
76 Μπόρκεναου (Franz Borkenau, 1900-1957): Αυστριακός κοινωνιολόγος, πολιτικός στοχαστής,
ιστορικός και δημοσιογράφος. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας και ενεργό μέλος
της Κομιτέρν μέχρι το 1929, χρονιά κατά την οποία παραιτήθηκε εξαιτίας του ολοκληρωτικού χα-
ρακτήρα με τον οποίο λειτουργούσε το κομμουνιστικό καθεστώς. Τον Σεπτέμβριο του 1936 ο Μπόρ-
κεναου πραγματοποίησε ένα ταξίδι δύο μηνών στην Ισπανία, όπου παρακολούθησε τις επιπτώσεις
του ισπανικού εμφυλίου πολέμου στη Μαδρίτη, τη Βαρκελώνη και τη Βαλένθια. Τον Ιανουάριο του
1937 έκανε μια δεύτερη επίσκεψη στην Ισπανία, κατά την οποία συνελήφθη και βασανίστηκε από
την ισπανική αστυνομία. Η εμπειρία του αυτή ενέπνευσε το πιο γνωστό βιβλίο του: The Spanish
Cockpit : an Eye-Witness Account of the Political and Social Conflicts of the Spanish Civil War. (Σ.τ.Μ.)
77 Αποσπάσματα από τον βιβλίο του Borkenau, The Spanish Cocpit, σ. 80,83, έκδοση 1937. Όταν
γύρισε στην Βαρκελώνη, τον Ιανουάριο του 1937, διαπίστωσε ότι «το πολύχρωμο στυλ αλά Ρομπέν
των Δασών των ανδρών της πολιτοφυλακής είχε τελείως εξαφανιστεί… [υπήρχε] μια σαφής προ-
σπάθεια καθιέρωσης της ομοιομορφίας… οι περισσότεροι δεν φορούσαν κανένα πολιτικό έμβλημα..
οι μικροαστοί είχαν εντυπωσιαστεί βαθιά από την γενική ατμόσφαιρα (σ. 175).
78 Γενική Ένωση Εργασίας, συνδικαλιστική συνομοσπονδία που ανήκε ιστορικά στο PSOE με ισχυ-
ρά ερείσματα στους Αστουριανούς ανθρακωρύχους και στην Μαδρίτη. Από το 1937 ετέθη υπό τον
έλεγχο του PCE και του PSUC.
40
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
τους προς την πολιτική διάσταση της εξουσίας οι αναρχικοί δίνουν μικρή προσοχή στην
θεσμοθέτηση των λειτουργιών της…». 79 Από την άλλη μεριά, το Κομμουνιστικό Κόμμα
πίεζε εξαρχής για την καθιέρωση συγκεντρωτικού συστήματος και ενιαίας διοίκησης.
Ο αναρχικός οικονομολόγος Ντιέγο Αμπάδ ντε Σαντιγιάν, που ήταν τώρα αντιμέτωπος,
λίγες εβδομάδες μετά το συνέδριο της CNT στην Σαραγόσα, με μια πραγματική επανά-
σταση, στήριξε το οργανωτικό του σχέδιο στην ατομική πρωτοβουλία. Οι κομμούνες,
κατά την άποψή του, θα έπρεπε να ομοσπονδοποιηθούν. «Αυτό που ήταν πραγματικά
καινούργιο στο σχέδιο του Αμπάδ ντε Σαντιγιάν ήταν η πρόταση δημιουργίας ενός Ομο-
σπονδιακού Οικονομικού Συμβουλίου το οποίο θα είναι επιφορτισμένο με τις οικονομικές
και διοικητικές λειτουργίες του συντονισμού. Βασικός του σκοπός ήταν η υπέρβαση ως
αναχρονιστικής της οικονομικής αντίληψης που βασιζόταν σε τοπικές κομμουναλιστικές
αρχές και να επιτύχει τον υψηλότερο βαθμό συντονισμού όλων των παραγωγικών συ-
ντελεστών. Πίστευε ότι η αναρχική αντίληψη για την οικονομία δεν μπορούσε να εφαρ-
μοστεί αμέσως στην πράξη και οραματίστηκε μια περίοδο οικονομικής μετάβασης κατά
την οποία όλα τα κοινωνικά κινήματα θα έχουν δικαίωμα να πειραματιστούν ελεύθερα.
Δεν οραματίστηκε όμως μια μεταβατική περίοδο σε πολιτικό επίπεδο και υποστήριζε την
άμεση κατάργηση του κράτους» 80.
Στις 31 Ιουλίου η καταλανική κυβέρνηση εξέδωσε ένα διάταγμα με το οποίο αναγνώριζε
τα δικαιώματα των εργοστασιακών επιτροπών που δημιουργήθηκαν αυθόρμητα και δια-
σφάλιζε τους μισθούς των εργατών. Ακολούθησε ένα άλλο διάταγμα, στις 2 Αυγούστου,
για την επιβολή κρατικού ελέγχου σε όλες τις βιομηχανίες που εγκατέλειψαν οι ιδιοκτή-
τες τους. Οι αναρχοσυνδικαλιστές θεωρούσαν την οικονομική πολιτική της κεντρικής δη-
μοκρατικής κυβέρνησης της Μαδρίτης συντηρητική και επιζήμια για την επανάσταση.81
Η καταλανική κυβέρνηση, από την άλλη, λόγω της εκεί συντριπτικής υπεροχής της CNT,
ήταν υποχρεωμένη να εγκρίνει μια κατά πολύ πιο ριζοσπαστική νομοθεσία.
Στις 7 Αυγούστου δημιουργήθηκε μια κολεκτίβα 800 επιχειρήσεων, οι οποίες θα υπάγο-
νταν στην πολεμική βιομηχανία (η οποία δεν υπήρχε τότε στην Καταλωνία). Ύστερα από
μερικούς μήνες ακόμα και αστοί πολιτικοί όπως ο Κομπάνυς τόνιζαν τον εξαίρετο ρόλο
των βιομηχανικών εργατών στην εκ του μηδενός δημιουργία της πολεμικής βιομηχανίας.
Οι κομμουνιστές, από την άλλη, πίεζαν προκειμένου να αναλάβει τον έλεγχο η Μαδρίτη
οδηγώντας έτσι στην πραγματοποίηση πολιτικών διορισμών και στον πολλαπλασιασμό
των γραφειοκρατών. Τους πρώτους μήνες στην βιομηχανία εν γένει το νέο αίσθημα ευθύ-
νης των εργατών οδήγησε συχνά στην αύξηση της παραγωγικότητας. 82
Ωστόσο, το αρχικό σφάλμα των αναρχικών ήταν η παράβλεψη μιας γενικής θεώρησης
της οικονομίας και η επί μακρόν ανοχή του τυφλού «ατομικού πρωτοβουλιακού εγωι-
σμού». Αποτέλεσμα αυτής της τάσης, καθώς και πολλών άλλων «εξωγενών» παραγό-
ντων, ήταν, περίπου στα τέλη του 1937, η καθιέρωσης της προγραμματισμένης και κε-
79 Bernecker, σ. 286.
80 ό.π.,σ. 293.
81 Το βιβλίο του Diego Abad de Santillan, Porque Perdimos la Guerra (1940, 1975) αναφέρει με πάσα
λεπτομέρεια πώς η Μαδρίτη επανειλημμένως αγνοούσε τις εκκλήσεις των αναρχικών για παροχή
υλικής βοήθειας και ξένου νομίσματος για να την αποκτήσει, πράγμα που επέδρασε ευθέως στην
έκβαση συγκεκριμένων μαχών, όπως η πτώση του Ιρούν.
82 Ξένοι στρατιωτικοί ειδήμονες ανέφεραν ότι οι Καταλανοί εργάτες και τεχνικοί κατάφεραν μέσα
σε δύο μήνες να δημιουργήσουν την πολεμική βιομηχανία που η Γαλλία κατάφερε να δημιουργήσει
σε δύο χρόνια κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Βλ. Abad de Santillan, ό.π., σ.
134.
41
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ

ντρικά σχεδιασμένης διεύθυνσης υπό την μορφή εθνικών επιχειρήσεων.

Εν μέσω αυτών των ραγδαίων εξελίξεων που λάμβαναν χώρα σχεδόν από μέρα σε μέρα
είναι αδύνατο να γίνει διαχωρισμός του πολιτικού, του στρατιωτικού και του οικονομικού
τομέα καταπνίγοντας το αρχικό κλίμα ευφορίας που επικρατούσε τον Ιούλιο. Σαφώς
οι πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις επηρέασαν την στρατιωτική στρατηγική, όπως
έχουμε ήδη δει όσον αφορά το ζήτημα του Μαρόκου, το ζήτημα της διεξαγωγής ανταρτο-
πολέμου στα μετόπισθεν του Φράνκο και της «επαγγελματοποίησης» των πολιτοφυλα-
κών. Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1936, ο Λάργο Καμπαγιέρο 83, ο σοσιαλιστής πολιτικός
που αποκαλείτο και «Ισπανός Λένιν», έγινε πρωθυπουργός και υπουργός άμυνας της κυ-
βέρνησης των Δημοκρατικών και εστράφη στην δημιουργία μιας κεντρικής στρατιωτικής
διοίκησης. Εντός αυτού του πλαισίου το Κομμουνιστικό Κόμμα επέκτεινε την επιρροή του
στο υπουργείο πολέμου. Ο σταλινικός στρατιωτικός διοικητής, ο αποκαλούμενος Ελ Κα-
μπεσίνο («Ο Χωρικός»)84, μετά την ρήξη του με το Κομμουνιστικό Κόμμα, δήλωσε ύστερα
από χρόνια ότι οι Ρώσοι είχαν εξοπλίσει το 5ο Σύνταγμα, το οποίο ο ίδιος διοικούσε και
το οποίο δρούσε στην πραγματικότητα ως μια ανεξάρτητη δύναμη και προσήλκυσε αξι-
ωματικούς φίλα προσκείμενους στην Δημοκρατία λόγω της αποτελεσματικότητάς του.
Στις 6 Σεπτεμβρίου, οι αναρχικοί των Αστουριών αποδέχθηκαν την στρατιωτικοποίη-
ση, όπως έκανε και ο Ρικάρδο Σανθ 85, ο διάδοχος του Ντουρούτι. Η στρατιωτικοποίηση
σήμαινε την επάνοδο της στρατιωτικής ιεραρχίας, των βαθμών, των στολών και των
χαιρετισμών, καθώς και το τέλος των δημοκρατικών συνελεύσεων διαμέσου των οποίων
γινόταν η εκλογή διοικητών και λαμβάνονταν αποφάσεις πάνω σε ζητήματα στρατηγι-
κής. Η στρατιωτικοποίηση ξεκίνησε στις 29 Σεπτεμβρίου και η πρώτη σοβιετική βοήθεια
έφθασε στις αρχές Οκτωβρίου, ενδυναμώνοντας περαιτέρω τo PCE και το PSUC, που
αναπτύσσονταν με γοργούς ρυθμούς χάρη στην στρατολόγηση φοβισμένων τμημάτων
της μεσαίας τάξης και αγροτών που είχαν δική τους γη που φοβούνταν για την ιδιοκτησία
τους. Τον Σεπτέμβριο του 1936 οι δυνάμεις του Φράνκο, λες και ήθελαν να τραβήξουν την
προσοχή, κατέλαβαν το Ιρούν και το Σαν Σεμπαστιάν στα βόρεια της χώρας.
Τον Σεπτέμβριο του 1936 επίσης η CNT, το PSUC και το POUM προσχώρησαν στην
καταλανική Χενεραλιτάτ, και η CNT αποδέχθηκε την εκούσια διάλυση της Κεντρικής
Επιτροπής Πολιτοφυλακών, η οποία αποτελούσε στην πραγματικότητα την κυβέρνηση
της Καταλωνίας από την αρχή της επανάστασης. Λίγο αργότερα, η CNT ζήτησε την
κοινωνικοποίηση των τραπεζών, της εκκλησιαστικής περιουσίας, της μεγάλης αγροτικής
ιδιοκτησίας, των μεγάλων εμπορικών εταιρειών και των συγκοινωνιών, την καθιέρωση
εργατικού ελέγχου στην βιομηχανία και το ιδιωτικό εμπόριο και την διαχείριση των μέ-
σων παραγωγής και των συναλλαγών από τα συνδικάτα.

83 Λάργο Καμπαγιέρο (Francisco Largo Caballero, 1869-1946): Σοσιαλιστής και αρχηγός της Γενικής
Ένωσης Εργατών (UGT). Διατέλεσε πρωθυπουργός της Ισπανίας εν μέσω του Ισπανικού εμφυλίου
πολέμου από τον Σεπτέμβριο του 1936 έως το Μάιο του 1937. Εκτός από πρωθυπουργός, διατέλεσε
Υπουργός Εργασίας (1931-1933) και Υπουργός Άμυνας (1936-1937). Το 1939 αποσύρθηκε από την
πολιτική και πήγε στο Παρίσι. Το 1940 συνελήφθη από τους Γερμανούς και στάλθηκε σε στρατόπε-
δο συγκέντρωσης στο Νταχάου όπου και πέθανε το 1946, λίγο μετά το τέλος του πολέμου. (Σ.τ.Μ.)
84 Πρόκειται μάλλον για τον Βαλεντίν Γκονζάλεθ (Valentín González González, 1904-1983). (Σ.τ.Μ.)
85 Ρικάρδο Σανθ (Ricardo Sanz García, 1898-1986): Ισπανός αναρχοσυνδικαλιστής, ιδρυτικό μέ-

λος της αναρχικής ομάδας «Los Solidarios» μαζί με τους Joan García Oliver, Francisco Ascaso και
Buenaventura Durruti. Το όνομά του έγινε γνωστό επειδή υπήρξε διάδοχος του Ντουρούτι. Είναι
συγγραφέας πολλών βιβλίων για τον αναρχισμό και την ισπανική επανάσταση του 1936. (Σ.τ.Μ.)
86 Γιοάν Φάμπρεγας (Joan Porqueras i Fàbregas, 1893-1966): Ισπανός οικονομολόγος και πολιτικός.

Μέλος της Εθνικής Συνομοσπονδίας Εργασίας (CNT), διετέλεσε υπουργός Οικονομίας της Κυβέρ-

42
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
Από τις 25 Σεπτεμβρίου έως τις 17 Δεκεμβρίου ο Γιοάν Φάμπρεγας 86, επίσης οικο-
νομολόγος της CNT και τεχνοκράτης, αποδέχθηκε την θέση του υπουργού Οικονομίας
[«consejero de la Economia»] της Καταλωνίας και κατά την διάρκεια της θητείας του εξέ-
δωσε 25 διατάγματα και 86 σχετικές εγκυκλίους που αφορούσαν την ρύθμιση της οικονο-
μίας. Κατά την άποψή του ο συντονισμός της παραγωγής θα μπορούσε να επιτευχθεί δι-
αμέσου βιομηχανικών συμβουλίων που θα συγκροτούνταν από τα συνδικάτα, και τα οποία
με την σειρά τους θα υπόκειντο σε ένα ανώτερο σύστημα συντονισμού, το Συμβούλιο
Οικονομίας [Consejo de Economia], το οποίο αφενός θα «προσανατόλιζε» την οικονομία
και αφετέρου θα την «ρύθμιζε» διαμέσου διαφόρων τεχνικών σωμάτων. Όταν ανέλαβε
ο Φάμπρεγας η καταλανική οικονομία βρισκόταν σε κατάσταση «αποδιοργάνωσης και
χάους». Στις 2 Οκτωβρίου έκανε έκκληση στους Καταλανούς εργάτες να σταματήσουν
τις καταλήψεις έως ότου υπάρξουν ενιαίες κατευθυντήριες γραμμές για τον οικονομικό
μετασχηματισμό, ωστόσο η έκκλησή του δεν εισακούστηκε. Σύντομα ξέσπασε ένταση
στο Συμβούλιο Οικονομίας μεταξύ, από την μια μεριά, των αριστερών Δημοκρατικών (του
PSUC και της UGT) και από την άλλη του POUM, της CNT και της FAI όσον αφορά το
ζήτημα των κολεκτιβοποιήσεων. Η κυβέρνηση των Δημοκρατικών, απηχώντας την αυξα-
νόμενη επιρροή των συντηρητικών δυνάμεων, στις 7 Οκτωβρίου εξέδωσε διάταγμα προς
τους ιδιοκτήτες γης και λογάριαζε να πάρει τον έλεγχο των κολεκτίβων και να ανακόψει
την περαιτέρω διάδοσή τους. Έως την άνοιξη του 1937 αστυνομικές και στρατιωτικές
μονάδες που ελέγχονταν από το Κομμουνιστικό Κόμμα είχαν δρομολογήσει επιθέσεις
σε κολεκτίβες. Ήδη από τον Οκτώβριο του 1936, στην περιφέρεια [comarca] Μονθόν της
Αραγονίας η CNT και η ανερχόμενη κρυπτοκομμουνιστική UGT είχαν έρθει σε αψιμαχία
κατά την διάρκεια της οποίας σκοτώθηκαν τριάντα άτομα.
Στην συνέχεια, στις 23 Οκτωβρίου, η καταλανική CNT και UGT υπέγραψαν ένα πρό-
γραμμα δράσης το οποίο δεν έκανε καμία αναφορά περί κοινωνικοποίησης. Δια της υπο-
γραφής της η CNT ήλπιζε (μάταια) να αποκτήσει όπλα προκειμένου να εξοπλίσει τις
άοπλες πολιτοφυλακές της στο μέτωπο της Αραγονίας, να σταματήσει την σταλινική
εκστρατεία συκοφάντησης εναντίον της και τέλος να κατευνάσει την μικροαστική τάξη
καθώς και τις μεσαίες τάξεις των αγροτών που εγκατέλειπαν την CNT υπέρ της μετριο-
παθέστερης UGT.
Την επόμενη μέρα ο ηγέτης της CNT Χουάν Γκαρθία Ολιβέρ, ο οποίος ήταν επικεφαλής
των στρατιωτικών υποθέσεων της Κεντρικής Επιτροπής Πολιτοφυλακών [Comité Central
de Milicias], άσκησε πιέσεις για την δημιουργία μιας σχολής εκπαίδευσης αξιωματικών.
Από την άλλη μεριά, ο Αμπάδ ντε Σαντιγιάν ήταν σφοδρός πολέμιος της στρατιωτικο-
ποίησης. 87 Ο Καμίλο Μπερνέρι 88, ένας εξέχων Ιταλός αναρχικός μαχητής στην Ισπανία,
ήταν επίσης πολέμιός της. Η στρατιωτικοποίηση σήμαινε όχι μόνο (όπως αναφέρθηκε
προηγουμένως) στολές, βαθμούς και χαιρετισμούς αλλά επιπλέον τον διορισμό πολιτι-
κών κομισαρίων.
Το καταλανικό διάταγμα περί κολεκτιβοποιήσεων είχε θεωρηθεί από τους αναρχοσυν-
δικαλιστές της CNT ως τρόπος για να τους ελέγξουν. Προς το παρόν στο Συμβούλιο
Οικονομίας υπήρχαν αναρχικοί, μέλη του POUM, σοσιαλιστές και αριστεροί δημοκράτες.
Η UGT και η CNT είχαν από τρεις αντιπροσώπους η καθεμία, ενώ το PSUC, το POUM και
νησης της καταλανικής Χενεραλιτάτ. (Σ.τ.Μ.)
87 Βλ. Alexander, ό.π., σ. 267.
88 Καμίλο Μπερνέρι (Camillo Berneri, επίσης γνωστός ως Camillo da Lodi, 1897-1937): Εξέχων Ιταλός
αναρχικός μαχητής, καθηγητής φιλοσοφίας και θεωρητικός. Συμμετείχε ως εθελοντής στον ισπανι-
κό εμφύλιο και δολοφονήθηκε από τους σταλινικούς στη Βαρκελώνη στις 5 Μαΐου του 1937. (Σ.τ.Μ.)
44
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
η FAI είχαν από δύο και οι υπόλοιπες οργανώσεις από έναν. Το πρόγραμμά του προσαρ-
μοζόταν ανάλογα με την εξέλιξη των γεγονότων. Για την CNT και την FAI η συμμετοχή
τους στο Συμβούλιο ήταν ένα περαιτέρω βήμα απομάκρυνσης από την «απολίτικη» στά-
ση τους.
Το Συμβούλιο ανακοίνωσε την ίδρυση της Τράπεζας Βιομηχανικής και Εμπορικής Πί-
στεως [Caixa de Credit Industrial e Comercial (CCIC)], η οποία θα παρείχε πιστώσεις προς
τις κολεκτίβες. Η CCIC προήρχετο από την εμπειρία των πρώτων κολεκτιβοποιήσεων. Σε
αυτούς τους πρώτους μήνες είχε γίνει ήδη έκδηλος ο «εγωισμός με επίκεντρο την επιχεί-
ρηση» 89 (“egoismo de empresa”). Επιπρόσθετοι λόγοι για τους οποίους δημιουργήθηκε η
CCIC ήταν για να παρακαμφθεί η κρυπτοκομμουνιστική πλειοψηφία της UGT στους κόλ-
πους των τραπεζοϋπαλλήλων καθώς και η εξάρτηση των περισσότερων τραπεζών από
τα κεντρικά τους γραφεία στην Μαδρίτη. Με καθυστέρηση ενός έτους στην δημιουργία
της η CCIC άνοιξε επίσημα μόλις στις 10 Νοεμβρίου 1937, ημερομηνία κατά την οποία η
επιρροή των αναρχικών βρισκόταν σε σοβαρή ύφεση παρά τα υψηλά της νούμερα. Τα
πράγματα περιπλέκονταν ακόμα περισσότερο από την σταθερή πτώση της καταλανικής
βιομηχανικής παραγωγής από τον Ιούλιο του 1936 και έπειτα.
Με αυτές τις σκέψεις η CNT είχε αντιληφθεί το αρχικό της σφάλμα και ήθελε να απο-
τρέψει τους εργάτες να σκέφτονται τον εαυτό τους ως νέο ιδιοκτήτη του δικού τους
εργοστασίου αντί να στέκονται αλληλέγγυοι προς τους άλλους κλάδους της οικονομίας.
Στις 31 Οκτωβρίου 1936 ο Φάμπρεγας εξέδωσε συμπληρωματικές εγκυκλίους του δια-
τάγματος της 24ης Οκτωβρίου με στόχο τον περιορισμό της αυθόρμητης δράσης των
εργατών και τον έλεγχο της παραγωγής στο μέτρο του δυνατού. Για την καθιέρωση του
εργατικού ελέγχου σε μια επιχείρηση απαιτούνταν από εδώ και στο εξής πολλά έγγραφα
και κατά τον τρόπο αυτό το κράτος αποκτούσε μεγαλύτερο έλεγχο.
Κατά την διάρκεια όλων αυτών των προσπαθειών συντονισμού της καταλανικής οι-
κονομίας ήταν παρούσα και η παλιά αναρχική ιδέα περί μιας «ασκητικής» νέας τάξης
πραγμάτων. Έχουμε ήδη αναφερθεί στην περιφρόνηση των αναρχικών προς το χρήμα
και σε αυτό οφείλετο και η από μέρους τους έλλειψη ενδιαφέροντος για την κολεκτιβο-
ποίηση των τραπεζών. Από την άλλη πλευρά, η Φεδερίκα Μοντσένι 90, εξέχουσα φυσιο-
γνωμία της CNT, δήλωσε ότι το παλιό όνειρο της άμεσης κατάργησης του χρήματος δεν
ήταν παρά μια «παιδιάστικη επαναστατικότητα». Η CNT αντικατέστησε απλώς την λέξη
«μισθός» [salario] με την λέξη «επίδομα» [asignación], δίχως αυτή η διαφοροποίηση να
σημαίνει τίποτε το ουσιαστικό στην πραγματικότητα.
Στον αγροτικό αναρχισμό της Ανδαλουσίας η αρχή του «ας πάρει ο καθένας ό,τι χρει-
άζεται» από το συλλογικό απόθεμα υποχώρησε μπροστά στην καθιέρωση ενός διαφο-
ροποιημένου οικογενειακού μισθού που εβασίζετο σε συγκεκριμένες ανάγκες. Οι κάρτες
συσσιτίου συμπληρώνονταν από το «χαρτζιλίκι» για προσωπικές «αδυναμίες» (κρασί,
τσιγάρα) και ταξίδια εκτός χωριού. Στις καταλανικές κολεκτίβες το χρήμα σπανίως απα-
γορεύτηκε. Σε πολλές «αναρχοκομμουνιστικές» κολεκτίβες ο ατομικισμός επεβλήθη εκ
νέου, ενώ η αποχώρηση μικρού αριθμού μικροϊδιοκτητών οδήγησε σε ορισμένες περι-
πτώσεις στην διάλυση της κολεκτίβας. Τα καταναλωτικά κουπόνια [libretas de consumo]
έγιναν κοινή πρακτική. Οι πολεμιστές του μετώπου [milicianos] έστελναν τις οικονομίες
89 Πρόκειται για την εμμονή των εργατών να ενδιαφέρονται κυρίως για την κατάσταση του δικού
τους χώρου εργασίας. (Σ.τ.Μ.)
90 Φεδερίκα Μοντσένι (Federica Montseny i Mañé, 1905-1994): Ισπανίδα αναρχική και συγγραφέας.
Διετέλεσε Υπουργός Υγείας κατά την διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου στην κυβέρνηση
του Λάργο Καμπαγιέρο. (Σ.τ.Μ.)
45
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
τους στην κολεκτίβα τους και όχι στην οικογένειά τους. Η συνολική αποτίμηση της λει-
τουργίας των αγροτικών κολεκτίβων καθίσταται δύσκολη εξαιτίας της έλλειψης λογιστι-
κών στοιχείων.
Η επίθεση του Φράνκο κατά της Μαδρίτης ήταν προ των πυλών. Στις αρχές Νοεμβρίου,
ύστερα από μια έντονα φορτισμένη εσωτερική συζήτηση, ο Χουάν Γκαρθία Ολιβέρ και
τρία άλλα μέλη της CNT αποδέχθηκαν υπουργικά χαρτοφυλάκια στο υπουργικό συμ-
βούλιο του Λάργο Καμπαγιέρο, στην κεντρική κυβέρνηση της Μαδρίτης. Στην συνέχεια
ακολούθησε, όπως αναφέρθηκε, η συμμετοχή αναρχικών στις δημοτικές και περιφερεια-
κές αρχές. Ο Γκαρθία Ολιβέρ έγινε Υπουργός Δικαιοσύνης 91, ο μετριοπαθής αναρχοσυν-
δικαλιστής (treintista) και οικονομολόγος Χουάν Πεϊρό έγινε Υπουργός Βιομηχανίας, ο
Χουάν Λοπέθ Σάντσεθ, ένας άλλος μετριοπαθής αναρχοσυνδικαλιστής, έγινε Υπουργός
Εμπορίου και η Φεδερίκα Μοντσένι Υπουργός Υγείας.
Οι τέσσερις υπουργοί της CNT εξεπλάγησαν κατά την πρώτη συνεδρίαση του υπουρ-
γικού συμβουλίου όταν διαπίστωσαν κινήσεις κεφαλαίων από την πολιορκημένη Μαδρίτη
προς την Βαλένθια. Θεώρησαν μάλιστα ότι προσκλήθηκαν στην κυβέρνηση ακριβώς για
να δώσουν κάλυψη σε αυτήν την φανερή υποχώρηση με την οποία ήταν αντίθετοι. Ο
Φράνκο ανεμένετο να παρακολουθήσει την θεία λειτουργία στην Μαδρίτη μέσα σε μια
εβδομάδα, αλλά η λειτουργία αναβλήθηκε για δυόμισι χρόνια. Κατά την διάρκεια της
μάχης που ακολούθησε, ωστόσο, η κυβέρνηση του Λάργο Καμπαγιέρο μετέφερε τα κε-
φάλαιά της στην Βαλένθια.
Η Μάχη της Μαδρίτης ξεκίνησε στις 6 Νοεμβρίου. Οι βομβαρδισμοί από τις δυνάμεις
του Φράνκο αντί να τρομοκρατήσουν τον πληθυσμό τον έβγαλαν κυριολεκτικά στους
δρόμους κάνοντάς τον να πάρει τα όπλα· τακτική η οποία αργότερα θεωρητικοποιήθηκε
από τον Γκιγιέν («ο λαός στα όπλα»). Οι Διεθνείς Ταξιαρχίες κατέφτασαν στις 10 Νο-
εμβρίου και έπαιξαν σημαντικό ρόλο, όπως και οι αναρχικοί της Φάλαγγας Ντουρούτι.
Ωστόσο, στις 19 Νοεμβρίου ο Ντουρούτι σκοτώθηκε, πιθανώς από έναν φασίστα ελεύθε-
ρο σκοπευτή. Αυτός, περισσότερο από κάθε άλλον, ήταν «το» σύμβολο της ελευθεριακής
επανάστασης στην Ισπανία. Λίγες μέρες αργότερα, ένα εκατομμύριο άνθρωποι διαδή-
λωσαν στην μνήμη του στην Βαρκελώνη. Η Μάχη της Μαδρίτης συνεχίστηκε μέχρι και
τον Ιανουάριο του 1937 και η πόλη δεν θα καταληφθεί παρά τον Μάρτιο του 1939 από τα
στρατεύματα του Φράνκο.
Η κρατικιστική θεσμοθέτηση της επανάστασης προχώρησε με γοργούς ρυθμούς. Τον
Δεκέμβριο του 1936, η καταλανική Χενεραλιτάτ αναδιοργανώθηκε και η CNT ανέλαβε το
Υπουργείο Αμύνης. Την ίδια περίοδο επίσης κορυφώθηκε η παροχή σοβιετικής βοήθει-
ας, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας κατευθυνόταν στους πολιτικούς και στρατιωτικούς
υποστηρικτές της Σοβιετικής Ένωσης. Ο σοβιετικός πρέσβης Μαρσέλ Ρόζεμπεργκ είχε
καθημερινές συναντήσεις με τον Λάργο Καμπαγιέρο, συχνά για ώρες. Στις αρχές του
1937 η κυβέρνηση αποφάσισε την αποκατάσταση των παλιών δημοτικών συμβουλίων, τα
οποία είχαν αντικατασταθεί από επαναστατικές επιτροπές. Μια ολομέλεια επέκρινε τις
ελλείψεις των κολεκτίβων προσάπτοντάς τους κακή οργάνωση, ελλείψεις στην τεχνική
διαχείριση, εξωφρενικές οικονομικές ιδέες και μικρή εμπειρία. Έγιναν νέες προσπάθειες
για την ενότητα μεταξύ της CNT και της UGT. Έως τα μέσα του Ιανουαρίου οι αναρ-
χοσυνδικαλιστές ζητούσαν μια κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία και στις 30 Ιανουαρίου
1937 ψηφίστηκε ένας νόμος με στόχο την συγκέντρωση όλων των κολεκτιβοποιημένων
91 Οι στρεψοδικίες του Γκαρθία Ολιβέρ όσον αφορά την προσχώρηση στην κεντρική κυβέρνηση
αναφέρονται στην αυτοβιογραφία του, την οποία έγραψε στην εξορία, με τίτλο El Eco de los Pasos,
σ. 291-293, 1978.
46
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
επιχειρήσεων υπό κοινή διεύθυνση. Ένα ακόμη πλήγμα ήταν η πτώση της Μάλαγα στις 8
Φεβρουαρίου, της οποίας ο αναρχικός διοικητής καταδικάστηκε σε θάνατο υπό την πίεση
του Κομμουνιστικού Κόμματος. Αργότερα του δόθηκε χάρη, όταν, ύστερα από σχετική
έρευνα, αποκαλύφθηκε ότι το ΚΚ είχε εξίσου ευθύνες για την πανωλεθρία.
Αυτή η αυξανόμενη ένταση μεταξύ του PCE-PSUC και των δυνάμεων που βρισκόντου-
σαν στα αριστερά τους, το POUM και την CNT–FAI, κορυφώθηκε στην Βαρκελώνη τον
Μάιο του 1937 92. Επί μήνες τα σταλινικά μέσα ενημέρωσης κατέκλυζαν την Δημοκρατική
Ισπανία και τον κόσμο με καταγγελίες εναντίον του «τροτσκιστικο-φασιστικού» POUM.
Με τους αναρχικούς, από την άλλη, οι σταλινικοί αναγκάστηκαν να παραμείνουν περισ-
σότερο προσεκτικοί, εκτιμώντας ορθά ότι θα μπορούσαν κάλλιστα να χάσουν μια άμεση
στρατιωτική αντιπαράθεση μαζί τους. Οι εορτασμοί για την Πρωτομαγιά ματαιώθηκαν
υπό τον φόβο ότι μπορεί να ξεσπάσουν μάχες μεταξύ CNT και UGT. Το τηλεφωνικό κέ-
ντρο στο κέντρο της Βαρκελώνης είχε καταληφθεί από την CNT από τον Ιούλιο του 1936.
Ο αρχηγός της κομμουνιστικής αστυνομίας της Βαρκελώνης έφτασε εκεί με πρόθεση να
ανακαταλάβει το κτήριο. Η κατάσταση κλιμακώθηκε όταν η CNT, το POUM, οι Φίλοι του
Ντουρούτι 93 94 και η Αναρχική Νεολαία άρχισαν να φτιάχνουν οδοφράγματα απέναντι
στα οδοφράγματα του PSUC και της UGT. Πρόθεση των σταλινικών ήταν επίσης η ανα-
τροπή του πρωθυπουργού Λάργο Καμπαγιέρο, ο οποίος διατηρούσε ακόμη στο ακέραιο
το κύρος του στην ισπανική εργατική τάξη. Ο Λάργο Καμπαγιέρο, έχοντας κουραστεί
από την πίεση του PCE-PSUC και από την σοβιετική πίεση που ασκείτο στην κυβέρνησή
του, εξέδωσε ένα διάταγμα στις 21 Απριλίου, σύμφωνα με το οποίο οι αποφάσεις όλων
των επιτροπών τελούσαν υπό την προσωπική του έγκριση, και για λίγους μήνες ακόμη,
έως την ενορχηστρωμένη αποπομπή του, πλησίασε πιο κοντά στην CNT. Το POUM και η
Νεολαία του κινήθηκαν ταχύτατα προς τα αριστερά και συνεργάζονταν με τους Φίλους
του Ντουρούτι. Η αντιπαράθεση συνεχίστηκε στις 4 Μαΐου, και από την Βαλένθια ο Χουάν
Γκαρθία Ολιβέρ και η Φεδερίκα Μοντσένι απηύθυναν έκκληση από τον ραδιοφωνικό σταθ-
μό προς τους συντρόφους τους να καταθέσουν τα όπλα και να επιστρέψουν στην εργα-
92 Για μια λεπτομερή περιγραφή των γεγονότων που οδήγησαν στην αποφασιστική αναμέτρηση και
σε πραγματικές οδομαχίες στην Βαρκελώνη από τις 3 έως τις 7 Μαΐου παραπέμπω για άλλη μια
φορά τον αναγνώστη στην περιγραφές του Όργουελ και του Μπολότεν.
93 Ένα ριζοσπαστικό αριστερό αναρχικό ρεύμα που καλούσε σε μια «νέα επανάσταση» κατά του
ξεπουλήματος των ηγετών της CNT στην κυβέρνηση της Βαρκελώνης και της Μαδρίτης.
94 Οι «Φίλοι του Ντουρούτι» (Agrupación de los Amigos de Durruti) ήταν μια μεγάλη αναρχική οργά-
νωση, η οποία ιδρύθηκε στην Ισπανία στις 15 Μαρτίου του 1937, από τον Χάιμε Μπαλιούς, τον Φέλιξ
Μαρτίνεθ και τον Παμπλο Ρουίθ, σε αντίθεση με την προσχώρηση της αναρχοσυνδικαλιστικής CNT
στην δημοκρατική κυβέρνηση. Τα μέλη της οργάνωσης ήταν μαχητές της «Φάλαγγας Ντουρού-
τι», οι οποίοι αντιτάχθηκαν στην «στρατιωτικοποίηση» που προωθούσε η δημοκρατική κυβέρνηση
προκειμένου να διαλύσει τις ένοπλες οργανώσεις που πολεμούσαν στο μέτωπο και να επιβάλλει
το μονοπώλιο του ανασυγκροτημένου αστικού στρατού. Οι μαχητές αυτοί διατήρησαν τα όπλα και
πήγαν στην Βαρκελώνη για να πολεμήσουν για την επανάσταση. Εκεί ενώθηκαν με άλλους αναρχι-
κούς που διαφωνούσαν κι εκείνοι με την συμμετοχή της CNT στην καταλανική και την ισπανική δη-
μοκρατική κυβέρνηση. Οι «Φίλοι του Ντουρούτι» διέσωσαν την τιμή του αναρχισμού παραμένοντας
συνεπείς στις αρχές τους και προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια νέα επαναστατική πρωτοπορία
ενάντια στην συνεργασία των αναρχικών με τις δημοκρατικές και σταλινικές οργανώσεις, στον
κυβερνητισμό και στην ανασυγκρότηση του κράτους. Για μια πλήρη ιστορία αυτής της οργάνωσης
δες το βιβλίο του συγγραφέα αυτού του άρθρου, Agustín Guillamón, La Agrupación de los Amigos
de Durruti 1937 – 1939, www.hommodolars.org. Σε αγγλική μετάφραση: The Friends of Durruti Group:
1937-1939, http://libcom.org/. (Σ.τ.Μ.)
47
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
σία τους. Η καθημερινή εφημερίδα της CNT Solidaridad Obrera («Εργατική Αλληλεγγύη»)
επανέλαβε την έκκλησή τους. Αναρχικές φάλαγγες στο μέτωπο, οι οποίες ήταν έτοιμες
να βαδίσουν προς την Βαρκελώνη και την Μαδρίτη σταμάτησαν 95. Ο Ιταλός αναρχικός
Καμίλο Μπερνέρι δολοφονήθηκε από τους σταλινικούς στις 5 Μαΐου 96. Βρετανικά αντι-
τορπιλικά εμφανίστηκαν ακριβώς έξω από τον κόλπο και φημολογείτο ότι ετοιμάζονταν
να επέμβουν. Οι μάχες εξαπλώθηκαν στα προάστια της Βαρκελώνης και σε άλλες πό-
λεις που βρίσκονταν κατά μήκος της ακτής. Οι συγκρούσεις κατεστάλησαν από 4.000
Δημοκρατικούς των Guardias de Asalto, των επίλεκτων δυνάμεων της αστυνομίας, που
κατέφθασαν από την Βαλένθια. Το πρωί της 7ης Μαΐου η CNT προέβη σε άλλη μια ραδι-
οφωνική έκκληση για «ομαλότητα». Από τις 8 Μαΐου επεκράτησε τελικά η ησυχία στην
πόλη με απολογισμό εκατοντάδες νεκρούς και χιλιάδες τραυματίες. Το χάσμα μεταξύ
των αναρχικών που βρίσκονταν στους δρόμους και των υπουργών της CNT στην Βαλέν-
θια είχε καταστεί αγεφύρωτο.
Από πολιτικής απόψεως η επανάσταση που ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1936 είχε οριστι-
κά ηττηθεί. Παρέμεναν ως καθήκοντα της κυβέρνησης η διάλυση των βιομηχανικών και
αγροτικών κολεκτίβων και η αντιμετώπιση των συνταγμάτων της CNT-FAI που βρισκό-
ντουσαν στο μέτωπο και εξακολουθούσαν να διατηρούν την σημασία τους, όσο επαγγελ-
ματικά κι αν είχαν καταστεί.97
Οι τέσσερις υπουργοί της CNT-FAI αποχώρησαν από την κυβέρνηση των Δημοκρατικών
ύστερα από τα γεγονότα της Βαρκελώνης και λίγο αργότερα παραιτήθηκε ο Λάργο Κα-
μπαγιέρο. Οι αναρχικοί δεν έτρεφαν αυταπάτες για τα λάθη που έκαναν, όπως αναφέρουν
στον απολογισμό της δραστηριότητάς τους. Τα σχέδια του πρώην υπουργού Εμπορίου
Χουάν Λοπέθ είχαν μπλοκαριστεί λόγω της αντίθεσής του προς τον Λάργο Καμπαγιέρο
και όλους τους υπερασπιστές της καθεστηκυίας τάξεως. Όπως αναφέρει ο απολογισμός
δράσης: «θα πρέπει να αναγνωρίσουμε το μάταιον της κυβερνητικής συμμετοχής μας
στον τομέα της οικονομίας». Η CNT έκανε ένα νέο άνοιγμα ενότητας προς την UGT αλλά
χωρίς αποτέλεσμα. Στις 25 Μαΐου 1937 η κυβέρνηση εξέδωσε διάταγμα που απαιτούσε
την καταγραφή των κολεκτιβοποιημένων επιχειρήσεων σε ένα εμπορικό μητρώο. Με τον
τρόπο αυτό οι κολεκτιβοποιημένες επιχειρήσεις γίνονταν «νομικά πρόσωπα», όπως και
οι παλιές επιχειρήσεις που τις είχαν αντικαταστήσει. «Η νομιμοποίηση της κολεκτιβο-
ποίησης οδήγησε, μέσω του ελέγχου του κράτους, στην καταστροφή της επανάστασης.
Τα τελευταία βήματα αυτής της πολιτικής, τα οποία προώθησαν με επιτυχία οι κομμουνι-
στές και τα οποία υποστηρίχθηκαν ενεργά και έγιναν αντικείμενο παθητικής ανοχής από
τους αναρχικούς, ήταν εντελώς ορατά μετά την κρίση του Μαΐου του 1937…» 98 Στις 18
Ιουνίου η κυβέρνηση απαίτησε την καταχώρηση όλων των ραδιοφωνικών σταθμών και δύο
μήνες μετά απαγόρευσε κάθε κριτική κατά της Σοβιετικής Ένωσης.
95 Ένας σταλινικός διοικητής απείλησε να βομβαρδίσει την αναρχική Φάλαγγα Ascaso εάν αυτή
βάδιζε προς την Μαδρίτη. Πολλές από αυτές τις λεπτομέρειες είναι παρμένες από το βιβλίου του
Hugh Thomas, The Spanish Civil War, σ. 545-550, 1965. [Το βιβλίο έχει κυκλοφορήσει προ πολλών
ετών στα ελληνικά: Χιού Τόμας, Ιστορία του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου, (δίτομο) μτφ. Α. Γεωργού-
λη-Τ. Μενδράκος, εκδόσεις Αφοί Τολίδη, Δεκέμβριος 1971. (Σ.τ.Μ.)]
96 Για την εγκληματική δράση του σταλινισμού στην Ισπανία βλ. Μ. Ολλιβιέ-Κ. Λαντάου, Η GPU
στην Ισπανία – Η σταλινική αντεπανάσταση στον Ισπανικό εμφύλιο, μτφ. Σοφία Ιωαννίδη, εκδόσεις
Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα. (Σ.τ.Μ.)
97 Ακόμα και μετά τις μέρες του Μαΐου του 1937 –μια ήττα μέσα στον θρίαμβο- εξακολουθούσαν
ακόμη να ανθίστανται μερικά στοιχεία δυαδικής εξουσίας και συχνά βάσεις για την ανάκτηση του
χαμένου εδάφους». G. Munis, ό.π., σ. 292.
98 Bernecker, σ. 339.
48
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
Στα τέλη Ιουνίου η CNT είχε επίσης αποπεμφθεί από την Χενεραλιτάτ και απαγορεύθη-
κε προσωρινά η κυκλοφορία της καθημερινής της εφημερίδας Solidaridad Obrera. Τον Αύ-
γουστο ο σταλινικός στρατηγός Λίστερ 99 άρχισε να επιτίθεται στις αγροτικές κολεκτί-
βες της Αραγονίας και το POUM εκδιώχθηκε από το καταλανικό Συμβούλιο Οικονομίας.
Η σταλινική επίθεση εναντίον όλων των θεσμών της Δημοκρατίας συνεχίστηκε με
αμείωτη ένταση. Το φθινόπωρο του 1937 μιλώντας στο Συνέδριο της UGT ο Καταλανός
σταλινικός Ρουίθ Πονσέτι, μέλος του PSUC, πρότεινε την κατάργηση των συνδικαλιστι-
κών εκπροσώπων σε όλες τις επιχειρήσεις και επέκρινε την «υπερβολική εφαρμογή της
δημοκρατίας στην συγκρότηση των επιχειρησιακών συμβουλίων». Τα γεγονότα πίεζαν
τους ελευθεριακούς προς την ίδια κατεύθυνση. Τον Σεπτέμβριο του 1937 το Συνέδριο
της CNT, της FAI και της Ελευθεριακής Νεολαίας ζητούσε την άμεση εθνικοποίηση όλων
των πολεμικών βιομηχανιών, του εξωτερικού εμπορίου, των ορυχείων και των τραπεζών,
καθώς και το πέρασμα των δημοσίων υπηρεσιών της υγείας και της κοινωνικής πρόνοιας
στα χέρια των δήμων, ενώ παραδέχονταν την αναγκαιότητα διατήρησης ιδιωτικών επιχει-
ρήσεων στην ελαφρά βιομηχανία, το λιανικό εμπόριο και την μικρή αγροτική ιδιοκτησία,
γεγονός που αποτελούσε ρητή απόκλιση από το πρόγραμμα της Σαραγόσα και την «κα-
θαρή» αναρχική γραμμή. Όπως και στα γεγονότα του Μαΐου στην Βαρκελώνη το συνέδριο
κατέδειξε το επερχόμενο διαζύγιο μεταξύ της βάσης και των ηγετών της CNT, ως απο-
τέλεσμα μιας σαφούς διαδικασίας «ολιγαρχοποίησης» [oligarquization] στο εσωτερικό
της οργάνωσης» 100. Η ολομέλεια δήλωσε ότι «η CNT έχει κατανοήσει ότι δεν μπορεί να
υπάρξει μια ευημερούσα οικονομία με συλλογική μορφή χωρίς τον κεντρικό έλεγχο και
τον συντονισμό των διοικητικών της πτυχών.»
Στις 20 Νοεμβρίου 1937 η Χενεραλιτάτ εξέδωσε το «διάταγμα περί ειδικών παρεμβά-
σεων», το οποίο έδινε στην κυβέρνηση το δικαίωμα να παρακάμπτει τους επιθεωρητές
των εργοστασίων, που ήταν εκλεγμένοι από τους εργάτες. Ως απάντηση σε αυτό το μέ-
τρο και σε άλλες εξελίξεις οι αναρχικοί επιτέθηκαν κυρίως στον «πολλαπλασιασμό του
στρατού των παρασίτων» και στην έλλειψη διαφάνειας των αμέτρητων επιτροπών. Την
1η Δεκεμβρίου ο Ρουίθ Πονσέτι δήλωσε στο Συμβούλιο Οικονομίας ότι οι διευθυντές που
ορίστηκαν από τους εργαζόμενους δεν έχουν την απαραίτητη τεχνική εκπαίδευση και
επομένως είναι ανίκανοι να αναλάβουν διευθυντικές θέσεις.
Τον Ιανουάριο του 1938 πραγματοποιήθηκε μία ακόμα ολομέλεια της CNT. «Σε αυτή την
ολομέλεια ήταν ολοφάνερη η τάση για συγκέντρωση και συγκεντροποίηση των δυνάμεων
στα χέρια της ηγεσίας της οργάνωσης» 101 λόγω της προετοιμασίας της από προπαρα-
σκευαστικές συνελεύσεις και της προειλημμένης ημερήσιας διάταξης. Με πρωτοφανή
τρόπο η εθνική επιτροπή της οργάνωσης παρενέβη ευθέως σε όλες τις συζητήσεις. «Με
την καθιέρωση των επιθεωρητών εργασίας, των συνδικαλιστικών επιτροπών ελέγχου,
των διοικητικών και τεχνικών συμβουλίων, ανθρώπων που ήταν υπεύθυνοι για την διανομή
της εργασίας (σε πολλές περιπτώσεις με την δικαιοδοσία να απολύουν εργάτες) και δι-
ευθυντών με πλήρεις εξουσίες… η CNT μετατράπηκε σε μια γραφειοκρατική-συγκεντρω-
τική οργάνωση που εγκατέλειψε τις αρχές της αυτονομίας και της λήψης αποφάσεων
από τα όργανα της βάσης χάριν της ολοκληρωτικής ιεραρχικής αναδιάρθρωσης και του
οικονομικού σχεδιασμού. Η διαδικασία συγκεντροποίησης που επεβλήθη από τον πόλεμο
σε κάθε περιοχή δεν σταματά στις πύλες της ίδιας της συνδικαλιστικής οργάνωσης».
99 Πρόκειται για τον διαβόητο σταλινικό πολιτικό και στρατιωτικό Ενρίκε Λίστερ (Enrique Líster
Forján, 1907-1994). (Σ.τ.Μ.)
100 ό.π., σ. 298.
101 ό.π., σ. 300-301.
49
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
Ο Άγγλος αναρχικός Βέρνον Ρίτσαρντς παρατηρεί ότι αυτές οι αποφάσεις σήμαναν το
τέλος της «CNT ως επαναστατικής οργάνωσης που ελέγχεται από τα μέλη της». Η παρα-
τήρηση αυτή συμπίπτει με την άποψη του Μπέρνεκερ, σύμφωνα με την οποία:
«Η εγκατάλειψη... του αρχικού αναρχικού οικονομικού προγράμματος θα πρέπει να
αποδοθεί αφενός στην ερμηνευτική αδυναμία του και σε μια απλουστευμένη αντίληψη
για την λειτουργία της οικονομίας, η οποία δεν έγινε κατανοητή ούτε καν στο παραμικρό,
και αφετέρου, λόγω του πολέμου, στον αναπόφευκτο οικονομικό συγκεντρωτισμό και
εν γένει τον σχεδιασμό που υποστήριξαν από την αρχή οι κομμουνιστές... διαδικασία
η οποία οδήγησε από την ‘ελευθεριακή’ συγκρότηση της οικονομίας στον διευθυντικό
παρεμβατισμό του κράτους, από την προγραμματική δήλωση του Σεπτεμβρίου του 1936
στην Διευρυμένη Οικονομική Ολομέλεια του 1938, και κατέδειξε την υιοθέτηση ‘αυταρχι-
κών’ συστημάτων οργάνωσης στην βιομηχανία και στην εσωτερική λειτουργία της CNT».
Η διαδικασία αυτή βρήκε αντίθετους τους Φίλους του Ντουρούτι. Οι Φίλοι του Ντου-
ρούτι είχαν μια αδιάλλακτη θέση, η οποία βρισκόταν πλησίον της θέσης που είχε η τρο-
τσκιστική πτέρυγα του POUM. Καλούσαν σε αγώνα όχι μόνο εναντίον των κομμουνιστών
του PCE και του PSUC, εναντίον των αστικών κομμάτων, του κράτους, της κυβέρνησης
κτλ., αλλά και εναντίον της μετριοπαθούς γραμμής των επιτροπών της CNT και της FAI.
Καλούσαν σε μια νέα επανάσταση. 102
IV. Αγροτικές κολεκτίβες
Σχεδόν ένας χρόνος πέρασε προτού η CNT δημιουργήσει μια αγροτική οργάνωση για
ολόκληρη της επικράτεια της Δημοκρατικής Ισπανίας, την Εθνική Ομοσπονδία Αγροτών
[Federación Nacional de Campesinos]. Οι αρχές της οργάνωσης, από το καλοκαίρι του
1937, ήταν σε ανοιχτή αντίθεση με ορισμένες βασικές αναρχικές θέσεις. Οι υποχρεωτι-
κές αποφάσεις που λαμβάνονται σε εθνικό επίπεδο δεν ήταν συμβατές με τις αποφάσεις
που προέρχονται «από τα κάτω». Όπως αναφέρει ο Μπέρνεκερ «ύστερα από μια αρχι-
κή περίοδο θυσιών, αλληλεγγύης, αλληλοβοήθειας και αρωγής που χορηγούνταν δίχως
αντάλλαγμα, οι ενώσεις -όπως συνέβη και στην βιομηχανία- έπρεπε να αγωνιστούν ενα-
ντίον του «νέου καπιταλισμού» πολλών πλούσιων κολεκτίβων οι οποίες δεν ήθελαν να
βοηθήσουν άλλες ελλειμματικές κολεκτίβες ...» 103
α) Καταλωνία
Στην Καταλωνία στην αρχή υπήρχαν μόνο άτυπα κριτήρια ένταξης στις αγροτικές κο-
λεκτίβες. Η CNT επανειλημμένως δήλωνε ότι οι μικροί ιδιοκτήτες δεν έπρεπε να φοβού-
νται για την ιδιοκτησία τους. Το ενοίκιο, το ηλεκτρικό ρεύμα, το νερό, τα φάρμακα, τα
άσυλα για ηλικιωμένους και αναπήρους ήταν δωρεάν. Όμως, ήδη από τον Αύγουστο του
1936, η κυβέρνηση της Καταλωνίας θέσπισε την υποχρεωτική συμμετοχή των ανεξάρτη-
των αγροτών στην ένωση των αγροτών της Καταλωνίας· μέτρο το οποίο αποσκοπούσε
στην δημιουργία ενός αντίβαρου έναντι της επιρροής της CNT στις βιομηχανικές κολε-
κτίβες. Οι αγρότες που μίσθωναν γη προσελκύονταν από το PSUC (το Κομμουνιστικό
Κόμμα στην Καταλωνία) λόγω της προπαγάνδας του που απευθυνόταν σε αγρότες μι-
κροκτηματίες. Μέχρι τον Ιανουάριο του 1937 η κυβέρνηση της Καταλωνίας προσπαθούσε
να σαμποτάρει τις αγροτικές κολεκτίβες. Μια περιφερειακή ολομέλεια των αγροτών της
102 ό.π.
103 ό.π., σ. 131-133.
50
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
CNT, ωστόσο, έθεσε τις κολεκτίβες υπό τον έλεγχο της CNT, της UGT και της αγροτικής
ένωσης καλλιεργητών. Αναγνώρισε την χρήση του χρήματος για το εγγύς μέλλον. Στην
Καταλωνία υπήρχαν ίσως και 200 αγροτικές κολεκτίβες, αλλά δεν ήταν τόσο σημαντικές
όσο ήταν εκεί τα ιδιωτικά αγροκτήματα. Τον Ιούλιο του 1937 η Χενεραλιτάτ απαλλοτρίω-
σε χωρίς αποζημίωση αγροτικές γαίες που ανήκαν σε πρόσωπα που στήριξαν το φασιστι-
κό πραξικόπημα. Τον Αύγουστο του 1937, μετά τα γεγονότα του Μαΐου του ιδίου έτους, η
κυβέρνηση της Καταλωνίας εξέδωσε ένα διάταγμα που προέβλεπε την αναγνώριση των
αγροτικών κολεκτίβων διευρύνοντας τον έλεγχο του κράτους πάνω τους.
β) Αραγονία
Μεγάλο μέρος της Αραγονίας είχε στην αρχή πέσει στα χέρια του πραξικοπήματος του
Φράνκο. Ιδρύθηκαν πολλές κολεκτίβες εκεί ως φάλαγγες της πολιτοφυλακής ανακτώ-
ντας εδάφη που χάθηκαν στο δρόμο για την απελευθέρωση της Σαραγόσα. Η φάλαγγα
Ντουρούτι εξάπλωσε την κολεκτιβοποίηση με την ίδρυση περίπου 450 κολεκτίβων συνο-
λικά. 104
Στα μέσα Φεβρουαρίου του 1937 ιδρύθηκε η Ομοσπονδία Κολεκτίβων της Αραγονίας
[Federación de Colectividades de Aragón] για «τον συντονισμό των οικονομικών δυνα-
τοτήτων της περιοχής». Η ομοσπονδία κατήρτισε ένα τυποποιημένο δελτίο οικογενεια-
κής κάρτας συσσιτίου και έκανε σχέδια για την δημιουργία πειραματικών αγροκτημάτων,
παιδικών σταθμών και γεωργικών σχολών. Οι νομαρχιακές ομοσπονδίες συστάθηκαν για
να ασχοληθούν με το ραδιόφωνο, το ταχυδρομείο, τον τηλέγραφο, τα τηλέφωνα και τα
μεταφορικά μέσα. Μοιράστηκαν όπλα στα μέλη των κολεκτίβων. Μια άλλη ομοσπονδία
δημιούργησε κεντρικές αποθήκες. Ο ηλεκτρισμός διαδόθηκε στα χωριά και χτίστηκαν
νοσοκομεία. Τον Απρίλιο του 1937 μια κολεκτίβα καθιέρωσε την εθελοντική προσχώρη-
ση στους κόλπους της, όπως έγινε στο Λεβάντε. Οι κολεκτίβες θεσμοθέτησαν την υπο-
χρεωτική εργασία για τα άτομα ηλικίας από 18 έως 60 ετών, εξαιρουμένων των εγκύων
και των γυναικών που έχουν αναλάβει την φροντίδα των παιδιών, των ασθενών και των
ηλικιωμένων. Δημιουργήθηκαν νυκτερινά σχολεία εκμάθησης γραφής και ανάγνωσης. Οι
γενικές συνελεύσεις εξέλεγαν μια εκτελεστική επιτροπή, τα μέλη της οποίας ήταν άμεσα
ανακλητά. Οι εκλογές γίνονταν βάσει της αρχής «μία ψήφος για κάθε μέλος» ασχέτως
της αρχικής μεγάλης ή μικρής συνεισφοράς εκάστου ατόμου σε γη, εργαλεία ή ζώα προς
την κολεκτίβα.
Στην πραγματικότητα, η CNT-FAI ουδέποτε είχε κάνει λόγο για «αγροτικές κολεκτίβες»
πριν από τον πόλεμο. Στην Αραγονία η CNT δοκίμασε καινούργιους τρόπους ανταλλα-
γής των αγαθών δίχως την μεσολάβηση χρήματος. Αυτές οι μορφές ανταλλαγής συχνά
ποικίλαν από χωριό σε χωριό και συχνά διέφεραν εντελώς μεταξύ τους. Ο Μπόρκεναου
τόνισε την ηθική διάσταση των αναρχικών κολεκτίβων και την κατάργηση του χρήματος
104 Τοέργο του Julian Casanova, Anarquismo y revolución en la sociedad rural aragonesa, 1936-1938
(1985) προσφέρει μια πιο διαφοροποιημένη άποψη για τις κολεκτίβες της Αραγονίας. Από αυτήν
την άποψη, στην Αραγονία συνολικά το αντίστοιχο βάρος της CNT και της UGT ήταν ίσο (σ. 31). Ο
συγγραφέας συμφωνεί με τον Bernecker (σ. 315) ότι τον Μάιο του 1936 το συνέδριο της Σαραγόσα
ψήφισε την απόφασή της για το αγροτικό ζήτημα «χωρίς να διευκρινίζει τις πιο στοιχειώδεις οικο-
νομικές έννοιες. Όταν αργότερα οι αναρχικοί απέκτησαν τον έλεγχο της κατάστασης δεν εφήρμο-
σαν ένα μοντέλο κολεκτιβοποίησης που να επιλύει τα προβλήματα της παραγωγής και της ανταλ-
λαγής» (σ. 318). «Αυτοί που υποστήριζαν την ‘αιώνια επιδίωξη της ισότητας’ αγνοούν πολυάριθμα
παραδείγματα.. περιθωριοποίησης κοινωνικών ομάδων (γυναίκες, ανεξάρτητους αγρότες) και έχουν
άγνοια των πραγματικών συνθηκών.
51
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
στο εσωτερικό τους.
Τον Αύγουστο του 1937 ο σταλινικός στρατηγός Ενρίκε Λίστερ, ενεργώντας εντός του
πλαισίου της έκκλησης του Κομμουνιστικού Κόμματος προς τους μικροϊδιοκτήτες γης,
επετέθη εναντίον των περισσοτέρων κολεκτίβων της Αραγονίας. Η κομμουνιστική προ-
παγάνδα παρουσίαζε τις κολεκτίβες ως προϊόν βίαιου καταναγκασμού (!) και ως αντιπα-
ραγωγική μορφή αγροτικής οργάνωσης. Εκατοντάδες αναρχικοί συνελήφθηκαν, μέλη της
CNT αποκλείστηκαν από την συμμετοχή τους στις τοπικές συνελεύσεις, πολλές κολε-
κτίβες καταστράφηκαν και η γη τους ιδιωτικοποιήθηκε εκ νέου. Σιταποθήκες ανοίχθηκαν
και λεηλατήθηκαν και η σοδειά τους κατασχέθηκε υπέρ του στρατού. Αργότερα, ωστόσο,
οι κολεκτίβες ανασυστάθηκαν. Το Κομμουνιστικό Κόμμα αργότερα υπαναχώρησε από την
εκστρατεία του κατά της κολεκτιβοποίησης, αλλά η εκστρατεία αυτή είχε φοβίσει πολλά
μέλη των κολεκτίβων τα οποία σταμάτησαν να εργάζονται στο εσωτερικό τους και επέ-
στρεψαν στην καλλιέργεια των μικρών ιδιωτικών τους αγροτεμαχίων προ του κινδύνου
να μην προλάβουν να μαζέψουν την σοδειά του φθινοπώρου.
γ) Λεβάντε
Από τις 18 έως τις 20 Σεπτεμβρίου 1936 η Περιφερειακή Συνομοσπονδία των Αγροτών
του Λεβάντε (FRCL) συνεδρίασε στην Βαλένθια. Εκείνη την στιγμή το 13,2% της γης στο
Λεβάντε είχε κατασχεθεί και το 1/3 ήταν οργανωμένο σε κολεκτίβες. Σε ορισμένες από
αυτές υπήρξε ολική κολεκτιβοποίηση και κατάργηση του χρήματος105. Από το 1938 όλες
οι κολεκτίβες είχαν δικά τους σχολεία. Η FRCL βρισκόταν στην κορυφή της πυραμίδας
των αγροτικών οργανώσεων, αρχής γενομένης από τις τοπικές ενώσεις και τις κολεκτί-
βες, στην συνέχεια τις ομοσπονδίες σε επίπεδο νομού και τέλος τις ομοσπονδίες σε επί-
πεδο επαρχίας. Η FRCL είχε στην διάθεσή της έναν αρκετά μεγάλο αριθμό λογιστών για
να συντονίζουν τις προσπάθειες σε υψηλότερο επίπεδο. Το συνέδριο αποφάσισε επίσης
οι κολεκτίβες να μην ανακατεύονται με τα μικρά ιδιωτικά αγροτεμάχια, αν οι ιδιοκτήτες
τους δεν ανακατεύονται στις κολεκτίβες. Ωστόσο, στις 7 Οκτωβρίου εκδόθηκε ένα διά-
ταγμα προς τους ιδιοκτήτες γης, το οποίο αποσκοπούσε να θέσει τις κολεκτίβες υπό τον
έλεγχο του κράτους και να ανακόψει την περαιτέρω εξάπλωσή τους. Έως την άνοιξη του
1937 η αστυνομία και ο στρατός εξαπέλυαν επιθέσεις εναντίον των κολεκτίβων. Παρ’ όλα
αυτά, το 1938 υπήρχαν 500-900 κολεκτίβες στο Λεβάντε, στις οποίες συμμετείχε το 40%
του πληθυσμού.
Ανεξάρτητα από τις λεβαντίνικες κολεκτίβες, τον Οκτώβριο του 1936 η CNT και η UGT
δημιούργησαν τον CLUEA, έναν συνεταιρισμό σε επίπεδο περιφέρειας για τις εξαγωγές
πορτοκαλιών, τα οποία αποτελούσαν μια σημαντική τοπική καλλιέργεια. Ο CLUEA ιδρύ-
θηκε με στόχο την κατάργηση των μεσαζόντων και την αύξηση της ροής ξένου συναλλάγ-
ματος για την Δημοκρατική Ισπανία. Ωστόσο, αντιμετωπίστηκε με εχθρότητα από την
κεντρική κυβέρνηση. Ο Μπόρκεναου αναφέρει επίσης μια διαμάχη μεταξύ της CNT και
του PCE, με το τελευταίο να υπερασπίζεται τους πλούσιους αγρότες.106
δ) Αλλού
Επίσης, τον Ιούλιο του 1937 σημειώθηκαν ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ αναρχικών και
κομμουνιστών στην αγροτική Καστίλη. Ήταν μία ξεκάθαρη περίπτωση, μεταξύ πολλών
άλλων, όπου προφανώς η «οικονομική» πολιτική ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την στρα-
105 Robert Alexander, ό.π., σ. 394-402.
106 ό.π.,
σ. 198.
107 Ελληνική έκδοση: Daniel Querin, Ο αναρχισμός – Από τη θεωρία στη πράξη, μτφ. Μπάμπης Λυ-
52
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
τιωτική στρατηγική. Ο Ντανιέλ Γκερέν στο βιβλίο του «Ο αναρχισμός» 107 υποστηρίζει ότι
η αμφιθυμία της κυβέρνησης στην Βαλένθια πάνω στο ζήτημα των κολεκτίβων συνέβαλε
στην ήττα της Δημοκρατίας, καθώς οι φτωχοί αγρότες δεν έβλεπαν κανέναν λόγο να
αγωνιστούν υπέρ αυτής.
ε) Πανεθνικός συντονισμός
Τον Ιούνιο του 1937, όταν η φορά των γεγονότων είχε στραφεί εναντίον της CNT μετά
τον Μάιο του 1937, οι αγροτικές ομάδες της CNT δημιούργησαν μια πανεθνική οργάνωση
και διοργάνωσαν μια Πανεθνική Ολομέλεια των Περιφερειακών Αγροτικών Οργανώσεων.
Ο νόμος για την προσωρινή νομιμοποίηση των αγροτικών κολεκτίβων ψηφίστηκε τον ίδιο
μήνα με σκοπό να εξασφαλιστεί η συγκομιδή της επόμενης χρονιάς, προτού εγκλωβι-
στούν οι αγρότες κάτω από την ασφυκτική κυβερνητική πίεση. Από το 1936 έως το 1937
το Ινστιτούτο για την Αγροτική Μεταρρύθμιση χορήγησε 50 εκατομμύρια πεσέτες στις
κολεκτίβες που θα αποδέχονταν την κρατική παρέμβαση με σκοπό την μείωση της επιρ-
ροής της CNT. Πολλοί άνθρωποι που η γη τους είχε απαλλοτριωθεί το καλοκαίρι του
1936 προσπαθούσαν να την πάρουν πίσω. Σύμφωνα με τον Μπέρνεκερ τον Αύγουστο του
1938 υπήρχαν 2.213 νομιμοποιημένες κολεκτίβες, αλλά ο Ρόμπερτ Αλεξάντερ τοποθε-
τεί τον αριθμό πολύ υψηλότερα 108. Συνολικά 3 εκατομμύρια άνθρωποι σε έναν αγροτικό
πληθυσμό 17 εκατομμυρίων συμμετείχαν στην κολεκτιβοποιημένη αγροτική οικονομία.
Ο Μαλεφάκης 109 εκτιμά ότι τα 2/3 του συνόλου των καλλιεργούμενων εκτάσεων είχαν
περάσει στις κολεκτίβες. Ωστόσο, δεν υπήρχαν κολεκτίβες στις επαρχίες της Βασκίας,
της Σανταντέρ και των Αστουριών. Σύμφωνα με τον Μπόλοτεν ένα μεγάλο μέρος του
αγροτικού πληθυσμού αντιστάθηκε στην κολεκτιβοποίηση. Επίσης, οι διάφορες κολεκτί-
βες είχαν διαφορετικούς κανόνες. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές ίδρυσαν σχολεία, έκτισαν
πολλές βιβλιοθήκες και κοινωνικά κέντρα [ateneos], μερικά νοσοκομεία και οίκους ευγηρί-
ας, θεσμοθέτησαν επίσημη ηλικία συνταξιοδότησης και έκλεισαν οίκους ανοχής.
Τον Ιούλιο του 1937 η FAI διοργάνωσε Πανιβηρική Χερσονησιωτική Ολομέλεια στην
Βαλένθια. Αυτή σήμανε το τέλος του «κλασσικού» ισπανικού αναρχισμού. Η ολομέλεια
ψήφισε υπέρ της κατάργησης της χαλαρής οργανωτικής συγκρότησης, που στηριζόταν
στις «ομάδες συγγένειας» 110, τις οποίες αντικατέστησε με «τοπικές οργανώσεις».
V. Περισσότερα για τις πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις
Αναφερθήκαμε σε κάποιο βαθμό στις στρατιωτικές εξελίξεις που λάμβαναν χώρα πα-
ράλληλα με τα πολιτικά και οικονομικά γεγονότα που περιγράψαμε παραπάνω, προκει-
μένου να υπογραμμίσουμε την σταθερή συμμετοχή των αναρχικών στους θεσμούς του
Λαϊκού Μετώπου. Τώρα θα προσπαθήσουμε να ολοκληρώσουμε αυτήν την εικόνα από
στρατιωτικής απόψεως μετά την αποφασιστική πολιτική καμπή του Μαΐου του 1937.
Τον Δεκέμβριο του 1937 οι δυνάμεις των Δημοκρατικών επιτέθηκαν και κατέλαβαν το
κούδης, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος. (Σ.τ.Μ.)
108 ό.π., σ. 325.
109 Edward Malefakis, Agrarian Revolution and Peasant Revolution in Spain (1970).
110 Μορφή οργάνωσης που υιοθέτησε ο αναρχισμός στην Ισπανία με βάση μικρές, αυτόνομες ομό-
σπονδες ομάδες δράσης. Περισσότερα βλ. «Μια σημείωση πάνω στα Grupos de Afinidad», στο
Murray Bookchin, Άκου μαρξιστή, μτφ. Όμιλος Βανδάλων Θεσσαλονίκης, εκδόσεις Διεθνής Βιβλιο-
θήκη, σ. 66-69. (Σ.τ.Μ.)
53
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
Τερουέλ. Ήταν, δυστυχώς, η πιο κρύα πόλη της Ισπανίας, η οποία κατελήφθη στην καρ-
διά του χειμώνα, με δεκάδες χιλιάδες θύματα και στις δύο πλευρές, πολλά εξαιτίας της
έλλειψης τροφής και ρουχισμού σε θερμοκρασίες υπό του μηδενός. Οι φασίστες ανακα-
τέλαβαν την πόλη τον Φεβρουάριο του 1938. Το γεγονός αυτό ήταν, για άλλη μια φορά,
μια καθαρή περίπτωση μιας στρατιωτικής στρατηγικής που ήταν άρρηκτα δεμένη με την
πολιτική. Ο πρώην κομμουνιστής στρατιωτικός διοικητής με το παρωνύμιο «Ο Χωρικός»
έγραψε πολλά χρόνια αργότερα ότι τα αναρχικά στρατεύματα είχαν σκόπιμα θυσιαστεί
με σκοπό να δυσφημιστούν και προκειμένου να αποπεμφθεί ο Ινταλέθιο Πριέτο από την
θέση του Υπουργού Αμύνης 111. Επίσης, τον Φεβρουάριο του 1938 όλες οι κολεκτίβες της
Αραγονίας κατελήφθησαν από τα στρατεύματα του Φράνκο, τα οποία ολοκλήρωσαν το
έργο της διάλυσής τους, που ξεκίνησε από τον στρατηγό Ενρίκε Λίστερ τον προηγούμενο
Αύγουστο. Στις 18 Μαρτίου του 1938, ως απόρροια της κατάρρευσης του μετώπου στην
Αραγονία, η CNT και η UGT υπέγραψαν ένα κοινό πρόγραμμα. Το γεγονός αυτό χαρακτη-
ρίστηκε εκείνον τον καιρό με την φράση «ο Μπακούνιν και ο Μαρξ σφιχταγκαλιασμένοι».
Το πρόγραμμα χαιρετίστηκε ευρέως από το PCE και το PSUC ως ένα σημαντικό βήμα
προς τα εμπρός υπέρ της συνδικαλιστικής ενότητας. Έκανε έκκληση για εθνικοποιήσεις
(σε αντίθεση με τις προηγούμενες κολεκτιβοποιήσεις) και υπογράμμιζε τον σεβασμό του
προς τους αγρότες που δεν ανήκαν σε κολεκτίβες και επιθυμούσαν να διατηρήσουν την
ιδιοκτησία τους. Ο πραγματικός στόχος του PCE-PSUC, ωστόσο, ήταν να αποκλείσει τα
συνδικάτα από την κυβέρνηση, δεδομένου ότι η CNT ήταν ακόμα το μεγαλύτερο συνδικά-
το. Οι επιπλέον παραχωρήσεις της CNT σηματοδοτούσαν το τέλος του ομοσπονδιακού
συστήματος των «ελεύθερων δήμων» και την δημιουργία περισσότερο συγκεντρωτικών
θεσμών. Το σύμφωνο ήταν «η μεγάλη εγκατάλειψη των παλαιών αρχών και ιδεωδών ως
προς την ιδεολογική εξέλιξη του ισπανικού αναρχοσυνδικαλισμού». 112 Αμέσως μετά την
υπογραφή του η CNT και η UGT προσχώρησαν στο υπουργικό συμβούλιο του Χουάν Νε-
γκρίν. 113 Όμως, εξαιτίας των στρατιωτικών γεγονότων που βρίσκονταν σε εξέλιξη, η υλο-
ποίηση του αναρχικού-σοσιαλιστικού προγράμματος πέρασε σε δεύτερη μοίρα. Η CNT,
το αναρχικό συνδικάτο με περισσότερα από ένα εκατομμύριο μέλη, κατέληξε να διατρα-
νώνει τον παραδοσιακό εθνικό πατριωτισμό.
Στις 5 Απριλίου 1938 τα στρατεύματα του Φράνκο κατευθύνθηκαν προς την Μεσόγειο
κόβοντας στην μέση την Δημοκρατική Ισπανία. Η CNT στις 30 Απριλίου, με μια απέλπιδα
κίνηση επίδειξης δύναμης, προσπάθησε κατά κάποιον τρόπο να επιβάλλει την υιοθέτηση
της αγροτικής της πολιτικής εντός των «13 σημείων» της πολιτικής για τον πόλεμο που
111 O Indalecio Prieto ήταν ο πρώτος σημαντικός ηγέτης της δεξιάς πτέρυγας του PSOE και μακρο-
χρόνιος αντίπαλος του Λάργο Καμπαγιέρο. Δεν ήταν διόλου συμπαθής στους αναρχικούς, αλλά
επίσης δεν θεωρείτο επαρκώς ευπειθής από τους σταλινικούς. Η εκμετάλλευση της πολεμικής ήτ-
τας και των στρατιωτικών αποτυχιών, οι οποίες ορισμένες φορές προκαλούνταν επίτηδες με σκοπό
την δυσφήμηση των εκάστοτε υπευθύνων, αποτελούσε ένα τυπικό στρατήγημα του PCE-PSUC για
την αντικατάσταση ανεπιθύμητων προσώπων, σοσιαλιστών ή αναρχικών, με πιο ευεπηρέαστους
ανθρώπους. Μια διοικητής του POUM, η Mika Etchebehere, στο βιβλίο της Ma guerre d’ Espagne
a moi, περιγράφει παρόμοια επεισόδια, όπως όταν ένα τάγμα του POUM αφέθηκε σε απελπιστική
θέση, χωρίς βοήθεια, κατά την διάρκεια της άμυνας της Μαδρίτης.
112 Bernecker, σ. 311. Ο Borkenau, ό.π., σ 210, γράφει ότι η «μόνη διαφορά με την Ρωσία είναι ότι η
άρχουσα γραφειοκρατία ανήκε στα τρία από τα τέσσερα κόμματα και όχι σε ένα…».
113 Ο Νεγκρίν ανέλαβε τον έλεγχο τον Μάιο του 1937, μετά τα «γεγονότα» αυτού του μήνα. Ήταν
επίσης ένας σοσιαλιστής της δεξιάς πτέρυγας του κόμματος, τον οποίο υποστήριζε το ΚΚ λόγω
ελλείψεως άλλου υποψηφίου αποδεκτού στους άλλους, αλλά στο τέλος αποδείχθηκε ότι ήταν μια
ανεξάρτητη προσωπικότητα.
54
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
είχε εκπονήσει η κυβέρνηση Νεγκρίν (προφανώς κατά το πρότυπο των «14 Σημείων» του
Γούντροου Ουίλσον 114 ). Στην πραγματικότητα, παρά το γεγονός ότι είχε πάνω από ένα
εκατομμύριο μέλη, η CNT είχε αποκλεισθεί από όλα τα σημαντικά κέντρα εξουσίας. 115
Είχε αναγκαστεί να παραιτηθεί από όλες τις απαιτήσεις της περί «κοινοτικοποίησης»
ή «κοινωνικοποίηση» της γης. Τόσο το CPE όσο και το POUM τάσσονταν αποκλειστικά
υπέρ της εθνικοποίηση. Η συμφωνία αντανακλά τις κομμουνιστικές εκκλήσεις προς τους
μικρούς και μεσαίους ιδιοκτήτες γης, οι οποίοι αποτελούσαν το 31% του συνόλου των
μελών του CPE τον Φεβρουάριο του 1937. Παρ’ όλα αυτά τον Μάιο του 1938 ο αναρχικός
τύπος ισχυριζόταν ακόμη ότι 2.000 επιχειρήσεις είχαν υιοθετήσει τους όρους του διατάγ-
ματος περί κολεκτιβοποίησης.
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Τόμας: «πριν από την άνοιξη [του 1938] οι αναρχικοί
ηγέτες είχαν δικαιολογήσει την συγκατάβασή τους σε τόσες πολλές ταπεινώσεις που
είχαν υποστεί από το Κομμουνιστικό Κόμμα, επειδή πίστευαν ότι θα μπορέσουν να έρ-
θουν σε συμφωνία μαζί του μετά τον πόλεμο, αλλά οι καταστροφές στην Αραγονία είχαν
δείξει ξεκάθαρα ότι ο πόλεμος μπορεί να χαθεί. Η κρίση εντός του κινήματος, επομένως,
η οποία το ταλάνιζε ολόκληρο το καλοκαίρι, έγινε ακόμη πιο αισθητή, επειδή τα μέλη της
CNT εξακολουθούσαν να κατέχουν θέσεις στην κυβέρνηση, από το Υπουργικό Συμβούλιο
έως τα κατώτερα όργανα». 116
Στην πραγματικότητα, μερικοί Δημοκρατικοί πολιτικοί έβλεπαν ευνοϊκά την παράταση
του χαμένου πολέμου πιστεύοντας ότι ο επερχόμενος Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος
θα υποχρεώσει τους Συμμάχους να παρέμβουν στον πλευρό της Δημοκρατίας. Ο Στάλιν,
εν τω μεταξύ, έχανε το ενδιαφέρον του για την Ισπανία καθώς προετοίμαζε ανοίγματα
προς την Γερμανία, τα οποία κατέληξαν στην υπογραφή του Συμφώνου Στάλιν-Χίτλερ τον
Αύγουστο του 1939.
Τον Μάιο του 1938 οι 5.000 από τις 7.000 προαγωγές στον στρατό δόθηκαν σε μέλη
του Κομμουνιστικού Κόμματος. Τον Ιούλιο του 1938 η τελευταία μεγάλη επίθεση των
Δημοκρατικών ξεκίνησε όταν τα στρατεύματά τους πέρασαν τον ποταμό Έμπρο στην
Αραγονία. Το 60% των στρατευμάτων που βρίσκονταν στο μέτωπο αποτελείτο από υπο-
στηρικτές της CNT. Εφόσον η όλη επίθεση πραγματοποιείτο ουσιαστικά από διοικητές
του Κομμουνιστικού Κόμματος, οι αναρχικές μονάδες έμεναν στο μέτωπο για μεγάλες
περιόδους χωρίς ανάπαυση, την στιγμή που οι μονάδες του ΚΚ αναπαύονταν. Εν τω μετα-
ξύ πίσω από τις γραμμές βρισκόντουσαν καλά εξοπλισμένες και καλοταϊσμένες δυνάμεις
των Guardias de Asalto και της αστυνομίας, οι οποίες δεν είχαν σταλεί στο μέτωπο έως
την τελική φάση της επίθεσης του Φράνκο στην Καταλωνία. Στις 15 Νοεμβρίου 1938, τα
στρατεύματα των Δημοκρατικών, έχοντας αποδεχθεί την ήττα, αποσύρονταν πίσω από
114 Στα δεκατρία σημεία περιλαμβάνονταν η απόλυτη ανεξαρτησία της Ισπανίας, η απομάκρυνση
όλων των ξέων στρατιωτικών δυνάμεων, καθιέρωση του καθολικού δικαιώματος ψήφου, η μη πραγ-
ματοποίηση αντιποίνων, σεβασμός των ελευθεριών των περιφερειών, ενθάρρυνση της καπιταλιστι-
κής ιδιοκτησίας αλλά όχι και της δημιουργίας μεγάλων τραστ, αγροτική μεταρρύθμιση, διασφάλιση
των δικαιωμάτων των εργαζομένων, «πολιτιστική, σωματική και ηθική ανάπτυξη της φυλής», καμία
ανάμειξη του στρατού στην πολιτική, αποκήρυξη του πολέμου, συνεργασία με την Κοινωνία των
Εθνών, παροχή αμνηστίας σε όλους τους αντιπάλους. Η επιτροπή συνεργασίας μεταξύ της CNT και
της UGT ενέκρινε το πρόγραμμα, αλλά η FAI το αποδοκίμασε ως επιστροφή στην κατάσταση προ
του Ιουλίου του 1936. Βλ. Thomas, ό.π., σ. 674-675.
115 Bernecker, σ. 140.
116 Thomas, σ. 675. Ο Segundo Blanco της CNT έγινε υπουργός Παιδείας και Υγείας τον Μάρτιο του
1938.
55
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
τον ποταμό Έμπρο. Αυτή ήταν η αρχή του τέλους.
Οι τελευταίοι μήνες του πολέμου έως την τελική νίκη του Φράνκο στις 31 Μαΐου 1939
χαρακτηρίζονται από τις προσπάθειες των Δημοκρατικών να προτείνουν ένα σύμφω-
νο ειρήνης, τις οποίες ο Φράνκο απέρριψε με περιφρόνηση. Στους μήνες αυτούς έλα-
βε χώρα και ένα περίεργο επεισόδιο, το πραξικόπημα Κασάδο κατά Νεγκρίν, το οποίο
υποστηρίχθηκε στρατιωτικά από τον Θιπριάνο Μέρα 117, τον αναρχικό διοικητή της 4ης
Ομάδας Στρατιών.
Ο συνταγματάρχης Σεχισμούνδο Κασάδο ήταν διοικητής της Στρατιάς του Κέντρου
στην Μαδρίτη. Υπήρξε μια μάλλον αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, αλλά αντιτάχθηκε στο
ψευδεπίγραφο σχέδιο του Νεγκρίν να αντισταθεί δήθεν μέχρι τέλους, την στιγμή μάλι-
στα που πολλά μέλη του υπουργικού του συμβουλίου είχαν ήδη βγάλει διαβατήριο και
ετοιμαζόντουσαν να φύγουν για την Γαλλία. Ο Κασάδο υποστήριζε την συνθηκολόγηση
και διαφώνησε με τον Νεγκρίν επικαλούμενος την απελπιστική κατάσταση που επικρα-
τούσε στην Μαδρίτη και σε ό,τι απέμεινε από τον στρατό των Δημοκρατικών. Η πραγματι-
κή του μήνις στρεφόταν εναντίον των κομμουνιστών, οι οποίοι υποστήριζαν κι αυτοί τον
πόλεμο μέχρις εσχάτων, τους οποίους ο Κασάδο είχε δει επανειλημμένως να αναμειγνύ-
ονται σε στρατιωτικά ζητήματα για δικό τους όφελος. Στις 28 Φεβρουαρίου η Βρετανία
και η Γαλλία αναγνώρισαν τον Φράνκο. Ο Κασάδο συντάχθηκε με ανωτάτους μη κομμουνι-
στές στρατιωτικούς ηγέτες που τάσσονταν υπέρ της συνθηκολόγησης, υποστηρίζοντας
ότι ο ίδιος μπορούσε να αποσπάσει από τον Φράνκο μια καλύτερη συμφωνία ειρήνης από
ό,τι ο Νεγκρίν. Ο διοικητής της CNT Θιπριάνο Μέρα μετακίνησε τα στρατεύματά του στο
επιτελείο του Κασάδο στην Μαδρίτη στις 4 Μαρτίου και το ίδιο βράδυ μεταδόθηκε από το
ραδιόφωνο μια διακήρυξη η οποία υποστήριζε ξανά και ξανά την διενέργεια διαπραγμα-
τεύσεων για την σύναψη ειρήνης. Την επόμενη μέρα οι κομμουνιστές διοικητές μετέβη-
σαν στην Μαδρίτη και έως τις 7 Μαρτίου το μεγαλύτερο μέρος της πόλης βρισκόταν υπό
τον έλεγχό τους, ενώ στις 8 Μαρτίου πραγματοποιήθηκαν σφοδρές μάχες. Τα στρατεύ-
ματα του Μέρα κατέλαβαν τις θέσεις του ΚΚ στις 9 του μηνός. Το υπουργικό συμβούλιο
του Κασάδο, σε μια απέλπιδα προσπάθεια, συνέταξε τους όρους για την σύναψη ειρήνης
με σκοπό την εκκίνηση διαπραγματεύσεων με τον Φράνκο. Στους όρους αυτούς περιλαμ-
βάνονταν η μη πραγματοποίηση αντιποίνων, η επίδειξη σεβασμού για τους άνδρες των
εμπόλεμων δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένων και των αξιωματικών, και προθεσμία είκοσι
πέντε ημερών για να φύγουν από την Ισπανία όλοι όσοι το επιθυμούν. Οι δύο πλευρές
διαπραγματεύονταν μια εκεχειρία, επιστρέφοντας στις θέσεις που είχαν στις 2 Μαρ-
τίου. Ο αριθμός των νεκρών του στρατού των Δημοκρατικών που είχαν σκοτωθεί στις
συγκρούσεις υπολογίζεται σε 5.000. Σύμφωνα με την γνώμη πολλών αναρχικών ήταν
κάτι που έπρεπε ήδη να είχε γίνει τον Μάιο του 1937. Ο Κασάδο τώρα έχοντας επιφορτι-
σθεί την ευθύνη να διαπραγματευθεί την συνθηκολόγηση με τον Φράνκο προσπαθούσε να
κερδίσει χρόνο για να δώσει την δυνατότητα σε πολύ κόσμο να εγκαταλείψει την χώρα.
«Ο Φράνκο εξέφρασε την ευχαρίστησή του για το ότι τον απάλλαξε από τον μπελά να
συντρίψει τους κομμουνιστές». 118
Ο Κασάδο δεν κατόρθωσε να αποσπάσει περισσότερες παραχωρήσεις από ό,τι ο Νε-
γκρίν και κατάφερε μονάχα να κερδίσει χρόνο προκειμένου η δημοκρατική ελίτ, αλλά
όχι και ο απλός κόσμος. να μπορέσει να φύγει από την Ισπανία. Στις 31 Μαρτίου 1939 ο
εμφύλιος πόλεμος τελείωσε.
117 Θιπριάνο Μέρα (Cipriano Mera Sanz, 1897-1975): Ισπανός αναρχικός, στέλεχος της CNT, ο οποίος
διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο ως στρατιωτικός διοικητής στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. (Σ.τ.Μ)
118 ό.π., σ. 751. Για μια πλήρη περιγραφή του πραξικοπήματος Κασάδο βλ. Thomas, σ. 734–755.
56
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
VI. Πώς η εργατική τάξη μπορεί να αναλάβει σήμερα την διοίκηση της κοινωνίας;
«Δημιουργήθηκε σιγά-σιγά μια εξαίσια ενότητα μεταξύ ανθρώπων που προέρχονταν
από όλες τις τάξεις και απ’ όλα τα κόμματα, οι οποίοι κατάλαβαν, όπως και εμείς, ότι η
επανάσταση είναι κάτι διαφορετικό από τον αγώνα στους δρόμους και ότι σε μια πραγ-
ματική επανάσταση αυτοί που διαθέτουν το πνεύμα και την βούληση να συνεισφέρουν
την σωματική, πνευματική, διοικητική ή τεχνική τους βοήθειά στον κοινό σκοπό δεν
έχουν τίποτα να χάσουν».
Ντιέγο Αμπάδ ντε Σαντιγιάν, Porque Perdimos la Guerra (1940)
[«Γιατί χάσαμε τον πόλεμο»]
Ο κύριος σκοπός μας εδώ είναι να διερευνήσουμε τις συνέπειες της επί δεκαετίες
«απολίτικης» και «αντιπολιτικής» στάσης του ισπανικού αναρχικού κινήματος. Είδαμε
τις συνέπειες της απόφασής του στην αρχή να επιτρέψει στο αστικό κράτος να παρα-
μείνει όρθιο 119 και στην συνέχεια να προσχωρήσει σε αυτό. Δεν μπορούμε να ξέρουμε τι
θα γινόταν εάν, αντιθέτως, είχε προβεί στην καταστροφή του.
Είναι φανερό ότι η ισπανική επανάσταση υπέφερε ακόμη περισσότερο από την διεθνή
απομόνωσή της από ότι η Ρωσική Επανάσταση. Την περίοδο 1917-1921 όχι μόνο υπήρχαν
μαζικά ριζοσπαστικά κινήματα σε τριάντα χώρες, αλλά και οι κυριότερες καπιταλιστι-
κές δυνάμεις ήταν αποδυναμωμένες και ηθικά απαξιωμένες ύστερα από τέσσερα χρόνια
άσκοπης αλληλοσφαγής. Χωρίς τις αντεπαναστατικές υπηρεσίες που προσέφερε η σο-
σιαλδημοκρατία σε χώρες-κλειδιά, και κυρίως στην Γερμανία, οι καπιταλιστές θα είχαν
χάσει.
Σήμερα δεν μπορούμε να προβλέψουμε την συγκεκριμένη κατάσταση μέσα στην οποία
η εργατική τάξη θα αναλάβει την εξουσία διαμέσου μιας επανάστασης από ό,τι θα μπο-
ρούσαν να είχαν προβλέψει οι ισπανοί αναρχικοί όταν διεξήγαγαν το συνέδριό τους τον
Μάιο του 1936, στο οποίο είναι αλήθεια έβλεπαν τα πράγματα με κάπως ειδυλλιακό τρό-
πο. Χάρη, όμως, στην πολύ μεγαλύτερη διασύνδεση που δημιουργείται λόγω της πα-
γκοσμιοποίησης μπορούμε να υποθέσουμε με ασφάλεια ότι μια τέτοια εξέλιξη δεν θα
περιοριστεί σε μία μόνο χώρα, τουλάχιστον όχι για πολύ. Παρ ‘όλα αυτά, μπορούμε να
συμφωνήσουμε ότι προς το παρόν (2013) η διεθνής ριζοσπαστική Aριστερά δεν δίνει
σχεδόν καθόλου μεγαλύτερη προσοχή στην έκκληση του Αμπάδ ντε Σαντιγιάν να σκε-
φτούμε πιο συγκεκριμένα για το τι πρέπει να κάνουμε αμέσως μετά την ανάληψη της
διοίκησης της κοινωνίας ύστερα από μια επανάσταση από ό,τι οι σύντροφοί της πριν από
περισσότερα από 75 χρόνια.
Όπως οι αναρχικοί και οι αναρχοσυνδικαλιστές εκείνης της εποχής, εξ όσων έως τώρα
γνωρίζω, έτσι και σήμερα, δεν υπάρχει σημαντικό μαχητικό ρεύμα, μαρξιστικό ή αναρχο-
συνδικαλιστικό, που να έχει ασχοληθεί στα σοβαρά με το ζήτημα του πώς συγκεκριμένα
θα πραγματοποιηθεί η μετάβαση σε μια άλλη κοινωνία ύστερα από την ανατροπή του
καπιταλισμού. Υπάρχει πάντοτε η επόμενη συνεδρίαση, η επόμενη δράση στον δρόμο,
η επόμενη απεργία, η επόμενη σύγκρουση, η επόμενη απεργία πείνας στις φυλακές, το
επόμενο περιστατικό αστυνομικής βίας, και αυτά όντως είναι εύλογα ζητήματα για να
ασχοληθεί κανείς. Όμως, μια τέτοια τυπική σύλληψη του ακτιβισμού στην πραγματικό-
119 Αναφερόμενος στο παράδειγμα του δικαστικού σώματος ο Abad de Santillan σημειώνει ότι η CNT
έκανε την πρόταση να καταργηθούν οι δικηγόροι. Γιατί, ρωτά, ξανάνοιξε το Δικαστικό Μέγαρο; Οι
παλιοί δικαστές έκαναν ξανά την εμφάνισή τους και «θέσαμε στην υπηρεσία της αντεπανάστασης
ένα όργανο το οποίο είχαμε επανεκτιμήσει», ό.π., σ. 80-81.
57
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ
τητα αναπαράγει με διαφορετικό τρόπο την παλιά φραστική διατύπωση του διαβόητου
ρεφορμιστή Έντουαρντ Μπερστάιν 120 στην πολεμική του με την Ρόζα Λούξεμπουργκ ότι
«το κίνημα είναι το παν, ο στόχος δεν είναι τίποτα». Το πρόβλημα είναι να τοποθετηθεί
ο «στόχος» στο πλαίσιο της καθημερινής ζωής του κινήματος, αλλά αυτό απαιτεί μια
επανεξέταση των προτεραιοτήτων.
Έχουν υπάρξει πολύ καλές δικαιολογίες για την αποφυγή της περιγραφής ενός μακρο-
πρόθεσμου οράματος, αρχής γενομένης από την κριτική του Μαρξ στις εμπεριστατω-
μένες περιγραφές της νέας κοινωνίας που είχαν διατυπώσει οι ουτοπικοί σοσιαλιστές,
όπως ο Όουεν, ο Φουριέ ή ο Σαιν Σιμόν. Έχουμε ήδη αναφερθεί στην σχέση μεταξύ αυτού
του είδους αφηρημένης ουτοπικής σκέψης των αρχών του δέκατου ένατου αιώνα και του
κλασσικού αναρχισμού στην τέταρτη θέση του πρώτου μέρους αυτού του κειμένου. Στην
αντίληψη του Χέγκελ και του Μαρξ περί μιας εξελισσόμενης αυτενεργούμενης ολότητας
η απάντηση εμπεριέχεται στην ίδια την ερώτηση, και το «Μανιφέστο» μάς συνιστά –
πράγμα που και πάλι αναφέρθηκε προηγουμένως- να είμαστε επιφυλακτικοί απέναντι
σε κάθε «ιδέα που ξεπηδάει από το κεφάλι ενός παγκόσμιου μεταρρυθμιστή» αντιπαρα-
θέτοντας σε αυτήν το «πραγματικό κίνημα που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας».
Αυτή η επιμονή στην «εμμένεια» [immanence] των λύσεων έναντι κάθε τεχνητού προτύ-
που που επιβάλλεται έξωθεν στην παγκόσμια ιστορική διαδικασία είναι ολόσωστη.
Η μέθοδός μας είναι επομένως διαφορετική. 121 Ξεκινάμε ακριβώς από την αναλυτική
καταγραφή της παγκόσμιας υλικής παραγωγής και πάνω απ’ όλα από την υλική αναπα-
ραγωγή όσων ασχολούνται με αυτήν. Σε αυτήν περιλαμβάνονται ζητήματα που άπτονται
της αναπαραγωγής της φύσης, όπως η κλιματική αλλαγή, η λύση στην οποία, όπως η δια-
νομή των παγκόσμιων πόρων, αναγκαστικά και προφανώς βρίσκεται πέραν οποιωνδήποτε
«τοπικιστικών» λύσεων 122, όπως αυτές που συχνά στάθηκαν εμπόδιο στις βιομηχανικές
και αγροτικές κολεκτίβες στην Ισπανία. Αυτή είναι η συγκεκριμένη ολιστική μέθοδος του
Χέγκελ και του Μαρξ, η οποία «ενεργεί επί του εαυτού της» στην αναπαραγωγή του κό-
σμου και εκκινεί από την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης. Στρέφουμε την προσοχή
μας στους συγκεκριμένους αγώνες της «εργατικής δύναμης που βρίσκεται σε αντίφαση
με τον εαυτό της», δηλαδή με το κεφάλαιο, από τους μεταλλωρύχους του Μαρικάνα της
Νοτίου Αφρικής έως τα 120.000 «περιστατικά» (απεργίες, ταραχές, συγκρούσεις για την
απαλλοτρίωση γης) που σημειώνονται κάθε χρόνο στην Κίνα, τους αγώνες κατά της ιδι-
ωτικοποίησης του φυσικού αερίου και του νερού στην Βολιβία, τις απεργίες και τις ταρα-
χές στην Ελλάδα κατά της λιτότητας που επιβάλλει η Ευρωπαϊκή Ένωση, τις μαχητικές
120
Έντουαρντ Μπερστάιν (Eduard Bernstein, 1850-1932): Γερμανός σοσιαλδημοκράτης, στενός συ-
νεργάτης του Μαρξ και του Ένγκελς, θεωρητικός της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας, ιδρυτής του
αναθεωρητισμού του μαρξισμού και του μεταρρυθμιστικού (ρεφορμιστικού) σοσιαλισμού. Ο Μπερ-
στάιν άσκησε κριτική στο έργο του Μαρξ και αμφισβήτησε κυρίως την ορθότητα της πρόβλεψης του
για την αναπόφευκτη και επικείμενη παρακμή του καπιταλισμού και υποστήριξε ειρηνική κοινοβου-
λευτική μετάβαση στον σοσιαλισμό. Βλ. Έντουαρντ Μπερστάιν, Οι προϋποθέσεις για το σοσιαλισμό
και τα καθήκοντα της σοσιαλδημοκρατίας, μτφ. Ζωιτοπούλου-Μαυροκεφαλίδου Κατερίνα, εκδόσεις
Παπαζήση, Αθήνα, Δεκέμβριος 1996.
121 Βλ. ‘The Historical Moment that Produced Us’, Insurgent Notes, No. 1 (2010). Βλ. επίσης το τε-
λευταίο κεφάλαιο του άρθρου αυτού, το οποίο περιλαμβάνει δεκαέξι προτεινόμενα σημεία για την
παγκόσμια ανασυγκρότηση, τα οποία, ωστόσο, δεν αποτελούν κάτι το τελειωτικό αλλά είναι απλώς
προτάσεις.
122 Λόγου χάριν οι εργάτες πετρελαίου στον Περσικό Κόλπο δεν θα αποφασίζουν από μόνοι τους
την μεταφορά πετρελαίου, ενώ θα διαθέτουν τον μεγαλύτερο δυνατόν έλεγχο επί των συνθηκών
εργασίας τους στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας συνεργασίας.
58
ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ
απόπειρες των Αιγυπτίων εργατών να βρουν τον δρόμο της ανεξαρτησίας τους τόσο από
τον στρατό όσο και από τους ισλαμιστές, τις κινητοποιήσεις των δημοσίων υπαλλήλων
στο Ουισκόνσιν, το Οχάιο και την Ιντιάνα κατά των επιθέσεων που δέχονται οι μισθοί και
τα επιδόματά τους. Οι περισσότερες από αυτές τις εκρήξεις, που συχνά είναι αρκετά
εντυπωσιακές, αποτελούν ενέργειες της τάξης «αυτής καθαυτήν» 123, όσο μαχητικές κι
αν είναι, που βρίσκεται καθ’ οδόν για να γίνει τάξη «για τον εαυτό της» 124, δηλαδή τάξη
που είναι έτοιμη να θέσει μια εναλλακτική κοινωνική κατάσταση πραγμάτων βάσει της
αυτοαναγνώρισής της και να γίνει πρωταγωνίστρια των εξελίξεων ευθύς μόλις αποκτή-
σει επίγνωση των καθηκόντων της, παρουσιάζοντας τον εαυτό της ως την διαφαινόμε-
νη εναλλακτική λύση. Στους αγώνες αυτούς αναζητούμε τις ενδείξεις της μελλοντικής
συγκρότησης μιας «τάξης για τον εαυτό της», όπως για παράδειγμα στην αυξανόμενη
αναγνώριση από μεριάς των εργαζομένων στα μέσα μεταφοράς της ειδικής δύναμης που
διαθέτουν, αφού μπορούν να διακόψουν την λειτουργία «νευραλγικών σημείων» του συ-
στήματος, γεγονός που αποτελεί μια αχίλλειο πτέρνα της «παγκοσμιοποίησης».
Η Ισπανία του 1936 ήταν μια κοινωνία στην οποία η μεγάλη πλειοψηφία των εργατών
και των αγροτών έδινε μεγάλη σημασία στην αξία της εργασίας της και η δημοκρατική
αυτοδιαχείριση των υφιστάμενων μέσων παραγωγής αποτελούσε το εύλογο επόμενο
προγραμματικό βήμα, όπως συνέβη και στις εργατικές εκρήξεις κατά τις δεκαετίες του
1960 και του 1970 (Μάιος-Ιούνιος στην Γαλλία, «άγριες απεργίες»125 στην Βρετανία από
το 1955 έως το 1972, αμερικανικές «άγριες απεργίες» στην αυτοκινητοβιομηχανία, τους
φορτηγατζήδες, τις τηλεπικοινωνίες, τα ταχυδρομεία την δεκαετία του 1970, μολονότι
απολάμβαναν ένα κατά πολύ διαφορετικό επίπεδο διαβίωσης.
Τούτο προφανώς εξακολουθεί να παραμένει και σήμερα ζήτημα πρωταρχικής σημασί-
ας, αλλά η καλπάζουσα οικονομική παρακμή και ο πολλαπλασιασμός κοινωνικά άχρηστων
και επιζήμιων δραστηριοτήτων (γεγονός που είχε αρχίσει να διαφαίνεται ήδη από την
δεκαετία του 1970) έχουν φθάσει σε τέτοιο επίπεδο όπου πολλοί εργάτες θα ψήφιζαν να
καταργηθούν οι δουλειές τους παρά να τις θέσουν υπό εργατικό έλεγχο, μέσα σε μια γε-
νικότερη στρατηγική για την αποδέσμευση του συνόλου της εργατικής δύναμης και της
δραστικής μείωσης της εργάσιμης ημέρας. Αυτό είναι ένα καίριο σημείο, το οποίο ένα
αναπτυσσόμενο επαναστατικό κίνημα πρέπει να διαδώσει σήμερα σε ευρύτερα στρώ-
ματα της κοινωνίας. Όσοι εργάζονται στην κρατική γραφειοκρατία, στην γραφειοκρατία
των εταιρειών, στον χρηματοπιστωτικό-ασφαλιστικό-κτηματομεσιτικό τομέα, ως ταμίες,
ως εισπράκτορες διοδίων, για να αναφέρουμε μερικά πρώτα παραδείγματα, είναι, στην
συντριπτική τους πλειοψηφία, μισθωτοί προλετάριοι σαν κι αυτούς που παράγουν υλικά
εμπορεύματα, όπως αυτοκίνητα, ψωμί, χάλυβα ή σπίτια αλλά επίσης και πυρηνικά υπο-
βρύχια ή όπλα μαζικής καταστροφής (π.χ. μη επανδρωμένα βομβαρδιστικά αεροσκάφη).
Ενώ είναι εύλογο ότι μια κοινωνία μετά την κατάργηση της εμπορευματικής παραγωγής
δεν θα παράγει πλέον τα τελευταία, το σημαντικό σημείο είναι ότι για την μισθωτή ερ-
γατική δύναμη συνολικά δεν υπάρχει «πραγματικές» αξίες χρήσης ξεχωριστά από τις
μορφές παραγωγής που κατά καιρούς επιβάλει το κεφάλαιο και όλα θα κριθούν και θα
μετασχηματισθούν από την ουσιαστική δυνατότητα παραγωγής αξιών χρήσης που θα
ικανοποιούν τις παγκόσμιες ανάγκες και έχουν ως επίκεντρό τους την αναπαραγωγή της
123 Η
εργατική τάξη ως αντικείμενο εκμετάλλευσης. (Σ.τ.Μ.)
124 Η
εργατική τάξη ως τάξη που αγωνίζεται για την απελευθέρωσή της. (Σ.τ.Μ.)
125 «Άγρια απεργία» ονομάζεται γενικώς η απεργία που γίνεται με πρωτοβουλία των ίδιων των ερ-
γατών χωρίς να προσφεύγουν στην έγκριση της ηγεσίας του συνδικάτου και συχνά εναντίον της.
(Σ.τ.Μ.)
59
 ΛΟΡΕΝ ΓΚΟΛΝΤΝΕΡ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ

έσχατης αξίας χρήσης, της εργατικής δύναμης. Τα εκατομμύρια αυτοκίνητα και φορτηγά
που παράγονται ετησίως εμφανίζονται σήμερα εμπειρικά ως «αξίες χρήσης», αλλά θα
πρέπει να αναλογισθούμε την πραγματική τους αξία σε σχέση με τις υπάρχουσες δυνα-
τότητες μαζικής μεταφοράς, τόσο εντός των πόλεων όσο και μεταξύ αυτών, να προσδιο-
ρίσουμε την αληθινή τους «αξία χρήσης» εντός της ολότητας. Η αλήθεια, όπως έδειξε ο
Χέγκελ πριν από διακόσια χρόνια, βρίσκεται στο όλον και το επαναστατικό κίνημα πρέπει
ν’ αρχίσει διαδίδοντας τις παραπάνω πραγματικότητες σε ευρύτερα στρώματα εκτός
από το να ασχολείται με την διαδήλωση της επόμενης εβδομάδας.
Η δυνητική παραγωγικότητα των εργατικών μαζών, όταν αυτές θα αρχίσουν να δημι-
ουργούν έναν καινούργιο κόσμο, είναι αφάνταστη. Για να επιστρέψουμε όμως για λίγο
στην Ισπανία, το 1936 στην Καταλωνία δεν υπήρχε καν πολεμική βιομηχανία. Ύστερα από
την ήττα του πραξικοπήματος του Φράνκο τον Ιούλιο, 800 εργοστάσια στην Βαρκελώνη
μετετράπησαν σε βιομηχανικές κολεκτίβες και οργανώθηκαν σε ενιαίο σύνολο για να
δημιουργήσουν μια πολεμική βιομηχανία κάτω από τις πιεστικές ανάγκες του πολέμου.
Σύμφωνα με ξένους στρατιωτικούς παρατηρητές οι Καταλανοί εργάτες μέσα σε δύο μή-
νες επέτυχαν την υπαγωγή των εργοστασίων στην πολεμική παραγωγή σε μεγαλύτερο
βαθμό από αυτόν που πέτυχε η Γαλλία τα πρώτα δύο χρόνια του Πρώτου Παγκοσμίου
Πολέμου.
Ελπίζουμε η επανάστασή μας να μην επιβαρυνθεί με τις ίδιες επείγουσες ανάγκες του
εμφυλίου πολέμου (παρ’ όλο που αυτό δεν μπορεί να αποκλεισθεί). Το ζήτημα είναι η τρο-
μερή ενέργεια που βρίσκεται σήμερα εγκλωβισμένη μέσα στις καπιταλιστικές κοινωνικές
σχέσεις να μπορέσει, υπό τις κατάλληλες συνθήκες, να μετασχηματίσει ολοκληρωτικά
αυτές που γίνονται αντιληπτές ως «αξίες χρήσης», όταν οι απλοί εργαζόμενοι άνθρωποι
δουν «την πλαζ που κρύβεται κάτω από το πεζοδρόμιο», όπως έλεγε κι ένα σύνθημα του
Μάη του 1968 στην Γαλλία.
Σήμερα μια επαναστατική οργάνωση πρέπει, τέλος, να εφαρμόσει στον ίδιο της τον
εαυτό αυτή την αίσθηση της ολότητας για την οποία είχαν μιλήσει ο Χέγκελ και ο Μαρξ.
Αυτό σημαίνει πρώτα απ’ όλα μια έντιμη αποτίμηση της πραγματικής της κατάστασης
μέσα στην ευρύτερη παγκόσμια ανάπτυξη της μετατροπής της εργατικής τάξης σε «τάξη
για τον εαυτό της». Πρέπει να αναγνωρίσει το προβάδισμα του «πραγματικού κινήματος»
και να θεωρήσει ως κύριο στόχο της την κατάργησή της ως ξεχωριστή ομάδα όταν αυτή
θα έχει εκπληρώσει τα καθήκοντα της. Πρέπει να προσπαθήσει να δημιουργήσει στο
εσωτερικό της σχέσεις οι οποίες όσο το δυνατόν περισσότερο θα προσεγγίζουν τις σχέ-
σεις που θα διέπουν τους ανθρώπους μεταξύ τους σε μια απελευθερωμένη ανθρωπότη-
τα, πράγμα που σημαίνει να ασχοληθεί όσο το δυνατόν περισσότερο, εκτός και πέρα από
την εκπλήρωση των απαραίτητων καθηκόντων της καθημερινής αγωνιστικής δράσης, με
την ανάλυση των παγκοσμίων παραγωγικών δυνάμεων και πάνω απ’ όλα της εργατικής
δύναμης και να παρακολουθήσει την πορεία ωρίμανσης των αγώνων. Πρέπει να θέσει σε
προτεραιότητα την «εσωτερική εκπαίδευση» ξεκινώντας από την ιστορία και την θεωρία
του επαναστατικού κινήματος. Πρέπει να προσπαθήσει να περιλάβει οτιδήποτε αξιόλογο
υπάρχει στην σύγχρονη κουλτούρα, την σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία και να απευ- Τίτλος πρωτοτύπου: Loren Goldner, The Spanish Revolution, Past and Future:
θυνθεί σε εκείνα τα πολιτιστικά και τεχνικά στρώματα που έχουν την ανάγκη να συνδέ- Grandeur and Poverty of Anarchism; How the Working Class Takes Over (or Doesn’t),
σουν την τύχη τους με την κομμουνιστική επανάσταση. Πρέπει να εξοικειωθεί με την Then and Now (2013)
στρατιωτική στρατηγική και τις διάφορες παραδόσεις της: του Ένγκελς, του Τρότσκι, Η μετάφραση έγινε από την ομάδα μας από τα αγγλικά
του Μάχνο ή του Θιπριάνο Μέρα (πρώην οικοδόμου). Πρέπει να πραγματοποιήσει, με δυο Πηγή: ιστοσελίδα Break their Haughty Power
λόγια, την προπαρασκευή για την ανάληψη της παραγωγής και της αναπαραγωγής. Όσο http://home.earthlink.net/~lrgoldner/
καλύτερα το κίνημα είναι προετοιμασμένο τόσο πιο ομαλή και λιγότερο βίαιη θα είναι Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε επίσης στο περιοδικό Insurgent Notes, No. 9, Οκτώβριος
αυτή η ανάληψη της διοίκησης της κοινωνίας. 2013 και στην ιστοσελίδα http://insurgentnotes.com/
60 61
 ΑΓΚΟΥΣΤΙΝ ΓΚΙΓΙΑΜΟΝ
Η ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ
ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ
ΑΓΚΟΥΣΤΙΝ ΓΚΙΓΙΑΜΟΝ
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΑΚΟΜΗ ΠΕΔΙΟ ΜΑΧΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΠΟΛΛΩΝ ΠΟΥ
υπάρχουν στον ταξικό πόλεμο. Δεν πρόκειται απλώς για ένα ζήτημα ανάκτησης της μνή-
μης των ταξικών αγώνων του παρελθόντος αλλά και μια μάχη για την ιστορία από επανα-
στατική σκοπιά, δηλαδή από την σκοπιά της υπεράσπισης των ιστορικών συμφερόντων
του προλεταριάτου, η οποία δεν μπορεί να είναι άλλη από την θεωρητικοποίηση των
ιστορικών εμπειριών του διεθνούς εργατικού κινήματος. Ούτε η οικονομία, ούτε η λογοτε-
χνία, ούτε ο κινηματογράφος, ούτε η πολιτική, ούτε η ιστορία, ούτε οποιοσδήποτε άλλος
τομέας του πολιτισμού δεν είναι ουδέτερος, ούτε άλλωστε μπορεί ποτέ να είναι, σε μια
κοινωνία διαιρεμένη σε τάξεις, επειδή καθένας από αυτούς αποτελεί ένα πεδίο μέσα στο
οποίο διεξάγεται μια ανελέητη μάχη.
Ομιλούμε για την κατανόηση και την υπεράσπιση των ιστορικών συμφερόντων του
προλεταριάτου, τόσο εδώ όσο και στο Πεκίνο, στην Νέα Υόρκη, στην Σενεγάλη, σε όλα
γενικώς τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου. Ομιλούμε για τα ιστορικά συμφέροντα του
προλεταριάτου στο παρόν, το παρελθόν και το μέλλον, έως την εξαφάνισή του ως τάξη.
Ομιλούμε για την δικιά μας ιστορία, την προλεταριακή, που είναι μια ιστορία πραγματική
και υλιστική, η οποία βρίσκεται αντιμέτωπη με την δικιά τους ιστορία, την αστική, που
είναι παραποιημένη κα ιδεαλιστική.
Δεν πρόκειται μονάχα για την ανάκτηση της μνήμης των ηττημένων του Εμφυλίου Πο-
λέμου, ούτε για την απότιση φόρου τιμής στα θύματα του φρανκισμού, ούτε για την
τοποθέτηση αναμνηστικών πλακών, την ανέγερση μνημείων ή για την δημιουργία χώρων
μνήμης και περισυλλογής, ούτε καν για την αποκάλυψη των διαστρεβλώσεων της Δεξιάς
(του είδους της νεοφρανκικής ιστοριογραφίας ενός Ρίο Μόα ή της καταλανικής εθνικιστι-
64
Η ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ
κής ιστοριογραφίας ενός Μικέλ Μιρ) ή των διαφόρων κατασκευασμάτων της Αριστεράς
περί επανεγκαθίδρυσης της δημοκρατίας (του είδους της φιλελεύθερης ιστοριογραφίας
ενός Άνχελ Βίνιας ή της νεοσταλινικής ενός Φεράν Γκαγιέγο). Ούτε πρόκειται για την
κατασκευή προλεταριακών υπερανθρώπων ή ειδώλων, ούτε για την συνέχιση της αυλικής
ιστορίας των βασιλέων και των ευγενών, λησμονώντας της αγροτικές εξεγέρσεις, ούτε,
κατά το σημερινό πρότυπο των σκιτσογραφημένων διηγημάτων, πρόκειται για μια αφή-
γηση περί καλών και ηρωικών εργατικών ηγετών που παλεύουν εναντίον κακών προδο-
τών γραφειοκρατών, εν μέσω νωθρών και άμορφων μαζών. Το σημαντικότερο δε γεγονός
αυτού του είδους της διαπραγμάτευσης είναι ότι τελικά καταλήγει στο συμπέρασμα είτε
να δικαιολογεί τις δολοφονίες που πραγματοποιήθηκαν από τους φρανκιστές κατά τον
πόλεμο εξόντωσης στον οποίον επιδόθηκαν είτε στον καθαγιασμό και στην εξύμνηση
«της δοξασμένης, ηρωικής και φοβερής» ήττας των αντιφασιστών, πλέκοντας πάντοτε
το εγκώμιο της καταστολής των επαναστατών, αν και η πιο αποτελεσματική και συνήθης
πρακτική είναι η υποτίμηση ή ακόμη και η άρνηση της ύπαρξής τους.
Το ζήτημα δεν είναι η λατρεία μύθων του παρελθόντος, είτε αυτοί ονομάζονται Νιν 1 ή
Ντουρούτι, ή η ανέγερση βωμών επάνω στους οποίους θα θυσιαστούν νέοι ήρωες, ενός
Μπαλιούς 2 ή ενός Αγίου τάδε. Είναι σημαντικότερο να καταδείξουμε τα λάθη που διέ-
πραξαν ή να αποκαλύψουμε τις ανεπάρκειές τους, οι οποίες ήταν και οι ανεπάρκειες
του επαναστατικού κινήματος της εποχής τους. Ο μύθος του Νιν ή του Ντουρούτι δεν
μας χρησιμεύει σε τίποτα. Μας είναι χρήσιμες όμως οι ανεπάρκειες και τα λάθη τους,
διότι αυτά έχουν κάτι να μας διδάξουν. Οι μύθοι του παρελθόντος είναι οι αλυσίδες του
1 Αντρές Νιν (Andres Nin Pérez, 1892 – 1937): Κομμουνιστής ηγέτης, γεννημένος στην Κατα-
λωνία, ο οποίος υπήρξε μία από τις σημαντικότερες μορφές της αριστεράς στον Ισπανικό
Εμφύλιο Πόλεμο. Αναμείχθηκε ενεργά στο εργατικό κίνημα από την πρώτη δεκαετία του ει-
κοστού αιώνα και πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας (PCE).
Εργάστηκε στην Κομμουνιστική Διεθνή και στην Κόκκινη Διεθνή των Εργατικών Ενώσεων
(Προφιντέρν) στην Σοβιετική Ένωση και κατά την εκεί παραμονή του εντάχθηκε στην αριστε-
ρή φράξια του σοβιετικού κομμουνιστικού κόμματος που αντιμαχόταν την σταλινική ηγεσία.
Συνεργάστηκε με τον Τρότσκι αλλά ήρθε τελικά σε ρήξη μαζί του λόγω έντονων πολιτικών
διαφωνιών με αποκορύφωμα την συμμετοχή του Νιν στην δημοκρατική κυβέρνηση. Το 1935
ίδρυσε το Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενότητας (POUM). Κατά την διάρκεια του Ισπανικού
Εμφυλίου Πολέμου, ύστερα από την εθνικιστική καταλανική εξέγερση του 1934, η δημοκρα-
τική κυβέρνηση της Ισπανίας αναγνώρισε στην Καταλωνία την ανεξαρτησία της το 1936 της
προκειμένου να εξασφαλίσει την υποστήριξή της στον αγώνα κατά του Φράνκο. Στην αυτό-
νομη καταλανική κυβέρνηση (Χενεραλιτάτ) ο Νιν διορίστηκε Υπουργός Δικαιοσύνης. Όταν η
Σοβιετική Ένωση άρχισε να αναμειγνύεται ενεργά στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο και η θέση
του ΚΚ Ισπανίας αναβαθμίστηκε στο εσωτερικό της δημοκρατικής κυβέρνησης, στην οποία
είχαν προσχωρήσει και οι αναρχοσυνδικαλιστές της CNT, ξεκίνησε μια εκστρατεία εναντίον
των επαναστατών που τηρούσαν συνεπή ταξική θέση έναντι του δημοκρατικού αστικού μπλοκ
όσο και κατά των αντισταλινικών κομμουνιστών. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η παραίτηση του
Νιν από το Υπουργείο Δικαιοσύνης τον Δεκέμβριο του 1936 και η τελική κήρυξη του POUM
εκτός νόμου τον Μάιο του 1937. Οι περισσότεροι ηγέτες του POUM, ανάμεσά τους και ο Νιν,
συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν. Ο Νιν στάλθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Μα-
δρίτη και εκεί εκτελέστηκε ύστερα από φρικτά βασανιστήρια (γδάρθηκε ζωντανός) από τους
πράκτορες της NKVD (αρχικά της διαβόητης μυστικής αστυνομίας του Στάλιν) που δρούσαν
στην Ισπανία ως σύμβουλοι και πάτρωνες της δημοκρατικής κυβέρνησης με κοινό στόχο την
συντριβή των επαναστατών από την ισπανική δημοκρατική αντίδραση. (Σ.τ.Μ.)
2 Ένας εκ των ιδρυτικών και ηγετικών στελεχών των «Φίλων του Ντουρούτι», βλ. σχετική υπο-
σημείωση παρακάτω. (Σ.τ.Μ.)
65
 ΑΓΚΟΥΣΤΙΝ ΓΚΙΓΙΑΜΟΝ
παρόντος. Η αποκάλυψη των λαθών τους μάς επιτρέπει να προχωρήσουμε πέρα από εκεί
που εκείνοι απέτυχαν.
Η συγγραφή της ιστορίας ή ο στοχασμός πάνω σ’ αυτήν είναι πράγματα τόσο σημαντι-
κά και τόσο απλά όσο και η άντληση των διδαγμάτων του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου,
τα οποία αφορούσαν την επαναστατική εναλλακτική λύση του προλεταριάτου το 1936.
Για να το θέσουμε διαφορετικά, πρόκειται για την θεωρητικοποίηση των ιστορικών εμπει-
ριών του προλεταριάτου. Γιατί; Διότι το προλεταριάτο μπορεί να διδαχθεί μονάχα από
την ίδια του την εμπειρία, από τους αγώνες του, αφού δεν υπάρχει καλύτερο σχολείο από
το εργαστήριο της ιστορίας. Ο μαρξισμός δεν είναι τίποτε άλλο από αυτό: η θεωρητικο-
ποίηση των ιστορικών εμπειριών του προλεταριάτου και της ύπαρξής του ως τάξης που
αποτελεί αντικείμενο εκμετάλλευσης μέσα στον καπιταλισμό, παρότι πολύ πιθανόν να
υπάρχουν κι αυτοί που πιστεύουν ότι ο μαρξισμός είναι οι ιερές γραφές ενός μεγαλοφυ-
ούς ατόμου που έζησε τον δέκατο ένατο αιώνα και όχι η μέθοδος ανάλυσής του.
Ποια διδάγματα μπορούμε να βγάλουμε από τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο;
Πρώτον, το καπιταλιστικό κράτος, είτε με την φασιστική είτε με την δημοκρατική του
μορφή, πρέπει να καταστραφεί. Το προλεταριάτο δεν μπορεί να συνάψει συμφωνία με
την δημοκρατική αστική τάξη για να νικήσει την φασιστική αστική τάξη, διότι μια τέ-
τοια συμφωνία προϋποθέτει ήδη την ήττα της επαναστατικής εναλλακτικής λύσης και
την αποποίηση του επαναστατικού προγράμματος του προλεταριάτου (και των μορφών
πάλης που προσιδιάζουν σ’ αυτό) προς χάριν της υιοθέτησης ενός προγράμματος αντι-
φασιστικής ενότητας με την δημοκρατική αστική τάξη εν ονόματι της νίκης στον πόλεμο
κατά του φασισμού.
Δεύτερον, το επαναστατικό πρόγραμμα του προλεταριάτου συνίσταται στην διεθνοποί-
ηση της επανάστασης, στην κοινωνικοποίηση της οικονομίας, στην δημιουργία στέρεων
βάσεων για την κατάργηση της αξίας 3 και της μισθωτής εργασίας σε παγκόσμια κλίμακα,
στον έλεγχο της διεξαγωγής του πολέμου και στην διεύθυνση των πολιτοφυλακών από
το ίδιο το προλεταριάτο, στην συμβουλιακή οργάνωση της κοινωνίας και στην δικτατο-
ρία του προλεταριάτου επί των αστικών και μικροαστικών κοινωνικών στρωμάτων, και
στην συντριβή της ένοπλης απάντησης της αντεπανάστασης, μιας αντεπανάστασης που
πρέπει να θεωρείται βεβαία. Η κύρια θεωρητική κατάκτηση των «Φίλων του Ντουρούτι» 4
3 Σε ολόκληρο το κείμενο η αξία έχει πάντοτε την έννοια της ανταλλακτικής αξίας, δηλαδή
της αξίας που έχει ένα εμπόρευμα ως αντικείμενο ανταλλαγής, αγοραπωλησίας, και όχι ως
αξία χρήσης, δηλαδή ως προϊόν που ικανοποιεί μια οποιαδήποτε ανάγκη. (Σ.τ.Μ.)
4 Οι «Φίλοι του Ντουρούτι» (Agrupación de los Amigos de Durruti) ήταν μια μεγάλη αναρχική
οργάνωση, η οποία ιδρύθηκε στην Ισπανία στις 15 Μαρτίου του 1937, από τον Χάιμε Μπαλιούς,
τον Φέλιξ Μαρτίνεθ και τον Παμπλο Ρουίθ, σε αντίθεση με την προσχώρηση της αναρχοσυν-
δικαλιστικής CNT στην δημοκρατική κυβέρνηση. Τα μέλη της οργάνωσης ήταν μαχητές της
«Φάλαγγας Ντουρούτι», οι οποίοι αντιτάχθηκαν στην «στρατιωτικοποίηση» που προωθούσε
η δημοκρατική κυβέρνηση προκειμένου να διαλύσει τις ένοπλες οργανώσεις που πολεμού-
σαν στο μέτωπο και να επιβάλλει το μονοπώλιο του ανασυγκροτημένου αστικού στρατού.
Οι μαχητές αυτοί διατήρησαν τα όπλα και πήγαν στην Βαρκελώνη για να πολεμήσουν για
την επανάσταση. Εκεί ενώθηκαν με άλλους αναρχικούς που διαφωνούσαν κι εκείνοι με την
συμμετοχή της CNT στην καταλανική και την ισπανική δημοκρατική κυβέρνηση. Οι «Φίλοι του
Ντουρούτι» διέσωσαν την τιμή του αναρχισμού παραμένοντας συνεπείς στις αρχές τους και
προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια νέα επαναστατική πρωτοπορία ενάντια στην συνεργασία
66
Η ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ
είναι η διαπίστωση του ολοκληρωτικού χαρακτήρα της προλεταριακής επανάστασης. Η
προλεταριακή επανάσταση είναι ολοκληρωτική, δηλαδή καθολική, επειδή πραγματοποιεί-
ται σε όλους τους τομείς: στον κοινωνικό, τον οικονομικό, τον πολιτικό και τον πολιτιστι-
κό τομέα, και μάλιστα σε όλες τις χώρες, υπερβαίνοντας όλα τα εθνικά σύνορα, και επι-
πλέον είναι αυταρχική, επειδή βρίσκεται αντιμέτωπη στρατιωτικά με τον ταξικό εχθρό.
Τρίτον, η απουσία ενός κόμματος ικανού να υπερασπιστεί το ιστορικό πρόγραμμα του
προλεταριάτου ήταν καθοριστική, διότι επέτρεψε σε όλες τις εργατικές οργανώσεις να
αναλάβουν το αστικό πρόγραμμα της αντιφασιστικής ενότητας (την ιερή ενότητα της ερ-
γατικής τάξης με την δημοκρατική αστική τάξη) με μοναδικό σκοπό την νίκη του πολέμου
κατά του φασισμού. Οι επαναστατικές πρωτοπορίες που εμφανίστηκαν το έκαναν πολύ
αργά και αναποτελεσματικά και συνετρίβησαν στην προσπάθειά τους να παρουσιάσουν
μια επαναστατική εναλλακτική λύση που να είναι ικανή να έρθει σε ρήξη με το αστικό
δίλημμα μεταξύ φασισμού και αντιφασισμού, την οποία κατάφεραν μονάχα να σκιαγρα-
φήσουν.
Έτσι λοιπόν η κριτική του Φερέιρο στον Ντεβέσα 5 είναι πολύ ενδιαφέρουσα ως προς
ορισμένες βασικές της πτυχές (απολυτοποίηση του ρόλου της ηγεσίας), αλλά σε ορισμέ-
νες περιπτώσεις στρέφεται σε πεδία που δεν μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε παρά
ιδεαλιστικά. Αφετέρου δε, ομολογούμε ότι υπάρχουν εκφράσεις που δεν τις κατανοούμε.
Δεν αντιλαμβανόμαστε τι εννοεί όταν λέει ότι η εξουσία «είναι μια κοινωνική έκφραση
της κυρίαρχης υποκειμενικότητας συνολικά και η εξέλιξή της διαμέσου της ψυχοκοινωνι-
κής αλληλεπίδρασης, διαμέσου της πράξης». Ποιος το καταλαβαίνει αυτό; Είναι σαν να
έχει γραφτεί στα σανσκριτικά. Και αν λέει αυτό που νομίζουμε ότι λέει, τότε πρόκειται
για μια ταυτολογία.
Ούτε καταλαβαίνουμε τι εννοεί με την έκφραση «η ιστορική συγκρότηση της προλε-
ταριακής υποκειμενικότητας». Τι εννοεί όταν λέει ότι «το πρόβλημά μας» δεν είναι «η
εξημέρωση της μνήμης» (Ντεβέσα), αλλά η εξημέρωση του πνεύματός μας». Δεν κατα-
λαβαίνω καλά αυτήν την εμμονή με την εξημέρωση, είτε αυτή επηρεάζει την μνήμη ή το
πνεύμα. Αυτό που μας ενδιαφέρει (από την σκοπιά της υλιστικής και ιστορικής κοσμοθε-
ωρίας) είναι ο ίδιος ο ταξικός πόλεμος, ο οποίος μπορεί να διεξαχθεί σε διάφορα πεδία
της μάχης, μεταξύ των οποίων πρέπει να διαλέξουμε, ανάμεσα σε πολλά άλλα, χωρίς
να αρνηθούμε κανένα, διότι πρόκειται για την ιστορία του εργατικού και επαναστατικού
κινήματος. Δεν μπορώ να καταλάβω αυτό το ζήτημα περί εξημέρωσης, το οποίο ακούγε-
ται σαν να αφορά πράγματα που έγιναν στην νεολιθική εποχή: η εξημέρωση του σκύλου,
του αλόγου, της αγελάδας, του γαϊδάρου κτλ. Οι εξημερώσεις ιδεαλιστικού τύπου, είτε
της μνήμης είτε του πνεύματος, είναι εντελώς ακατανόητες και ξένες (με την άδεια του
των αναρχικών με τις δημοκρατικές και σταλινικές οργανώσεις, στον κυβερνητισμό και στην
ανασυγκρότηση του κράτους. Για μια πλήρη ιστορία αυτής της οργάνωσης δες το βιβλίο του
συγγραφέα αυτού του άρθρου:
Agustín Guillamon, La Agrupación de los Amigos de Durruti 1937 – 1939, www.hommodolars.
org. Σε αγγλική μετάφραση: The Friends of Durruti Group: 1937-1939, http://libcom.org/.(Σ.τ.Μ.)
5 Βλ. το άρθρο του Αντρές Ντεβέσα, Ισπανία 1936: Ο εξορκισμός του φαντάσματος της επα-
νάστασης (Andrés Devesa “España, 1936. El fantasma de la Revolución conjurado”). http://
fcuatrocincouno.blogspot.com/2006_05_01_archive.html. Για την κριτική του Ρόι Φερέιρο στον
Ντεβέσα, με τίτλο Κριτικές σημειώσεις στο κείμενο «Ισπανία 1936: Ο εξορκισμός του φα-
ντάσματος της επανάστασης» του Αντρές Ντεβέσα (Roi Ferreriro, “Apuntes críticos al texto
“España, 1936. El fantasma de la Revolución conjurado” de Andrés Devesa” βλ. στο τμήμα κρι-
τικής κειμένων και βιβλίων στην ιστοσελίδα: http://cai.xtreemhost.com/cica/indice.htm
67
 ΑΓΚΟΥΣΤΙΝ ΓΚΙΓΙΑΜΟΝ
Ντίτσγκεν 6) σε έναν άθεο υλιστή, όπως δηλώνει ο συγγραφέας αυτού εδώ του κειμένου.
Ο Ρόι λοξοδρομεί σε ένα σημαντικό ζήτημα, το οποίο θέτει μεν με σαφήνεια, αλλά δεν
καταφέρνει να το επιλύσει. Το ζήτημα αυτό είναι η συνείδηση της εργατικής τάξης και η
συγκρότησή της σε κόμμα. Ο Φερέιρο λέει, με την ιδιαίτερη νεωτεριστική και ελιτίστικη
γλώσσα του, ότι «η επαναστατική συνείδηση που αναπτύσσεται σε αυτόν τον αγώνα για
ένα αυθεντικό επαναστατικό κίνημα (…) εκκινεί από μία μειοψηφία (…). Έτσι ανακύπτει η
ανάγκη και το πρόβλημα σχετικά με το πώς θα συγκροτηθεί αυτή η μειοψηφία σε μια δύ-
ναμη ικανή να υπερβεί την αυτοαλλοτρίωση των μαζών και ως εκ τούτου και του προβλή-
ματος σχετικά με το πώς θα τις οργανώσει. Κατά συνέπεια, ανάμεσα στην αναγνώριση
του προβλήματος και της επίλυσής του μεσολαβεί μια ολόκληρη περίοδος ανάπτυξης της
συνείδησης, τόσο από πλευράς αναγνώρισης της υφιστάμενης πραγματικότητας όσο και
από πλευράς δημιουργικής προβολής των υποκειμενικών αναγκών, κατά την οποία εκδη-
λώνονται μορφές δράσης που συνάδουν με τους συνειδητούς τους σκοπούς. Εδώ ακρι-
βώς ανακύπτει ένα ζήτημα-κλειδί: η ανάπτυξη αυτή δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί κατά
την διάρκεια της κλιμάκωσης της επανάστασης δίχως να καταστεί εύκολος στόχος για
τις αντεπαναστατικές δυνάμεις. Δεν υπάρχει λοιπόν χρόνος για μια τέτοια ωρίμανση (ας
δούμε την περίπτωση των ‘Φίλων του Ντουρούτι’, για να δώσουμε ένα παράδειγμα), ακόμη
και εάν υποθέσουμε ότι η εξέλιξη της υποκειμενικότητας έχει προχωρήσει πολύ ώστε
να πραγματοποιηθεί αυτό το βήμα». Δεν χωρεί αμφιβολία ότι αυτή η μειοψηφία περί της
οποίας ομιλεί ο Φερέιρο είναι αυτή που η μαρξιστική θεωρία ονομάζει «οργάνωση των
επαναστατών» ή «κόμμα». Επίσης, δίχως αμφιβολία, ο Φερέιρο έχει δίκιο στην κριτική
που ασκεί στον Ντεβέσα αλλά όχι και στα συμπεράσματα τα οποία βγάζει.
Στην πραγματικότητα η συνείδηση της εργατικής τάξης είναι προϊόν της πάλης των
τάξεων, η οποία καθορίζεται από τον ανταγωνισμό υλικών συμφερόντων, και η ανάπτυξη
αυτής της συνείδησης είναι παράλληλη με την πάλη των τάξεων. Το κόμμα (ή καλύτερα
τα διάφορα κόμματα, οι διάφορες ομάδες ή πρωτοπορίες του κόμματος του προλεταριά-
του) δεν μπορεί να ξεπροβάλλει σε μια αντεπαναστατική περίοδο. Η εργατική τάξη είναι
επαναστατική ή δεν είναι τίποτα. 7
Το κόμμα είναι το διαλεκτικό αποτέλεσμα της ανάπτυξης της συνείδησης της εργα-
τικής τάξης και, κατά συνέπεια, ένας ενεργός παράγοντας αυτής της διαδικασίας. Το
κόμμα αναδεικνύεται ως αναγκαιότητα κατά την διαδικασία ανάπτυξης της συνείδησης
της τάξης. Παρ’ όλο που το κόμμα και η τάξη βρίσκονται σε οργανική σχέση και σε σχέση
αλληλοσυμπλήρωσης μεταξύ τους, δεν ταυτίζονται ούτε πρέπει να συγχέονται. Το κόμμα
αποτελεί την πιο υψηλή έκφραση της συνείδησης της τάξης του προλεταριάτου, τόσο
από απόψεως ιστορικής όσο και πολιτικής. Το κόμμα του προλεταριάτου είναι μοναχά
ένα τμήμα της τάξης, και συγκεκριμένα εκείνο το τμήμα που αναλύει την κατάσταση με
την μεγαλύτερη ενάργεια. Για να το πούμε απλούστερα: το κόμμα δεν είναι κάτι διαφορε-
τικό από την αναγκαία οργάνωση των επαναστατών, και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο μέσα
σε μια επαναστατική κατάσταση εμφανίζονται διάφορες οργανώσεις, τάσεις ή ομάδες
συγγένειας προς το προλεταριάτο, οι οποίες αποτελούν εν συνόλω το κόμμα του προ-
6 Γιόζεφ Ντίτσγκεν (Joseph Ditzgen, 1828 – 1888): Γερμανός υλιστής φιλόσοφος, ο οποίος, υπό
την επίδραση του Φόυερμπαχ, διατύπωσε μια υλιστική και διαλεκτική φιλοσοφική θεωρία συ-
ναφή με τις αντίστοιχες αντιλήψεις που ανέπτυξαν αργότερα ο Μαρξ και ο Ένγκελς αλλά ανε-
ξάρτητα και ενωρίτερα από αυτούς. Ο Ντίτσγκεν άσκησε ιδιαίτερη επίδραση σε ορισμένους
θεωρητικούς της άκρας αριστεράς του μεσοπολέμου όσον αφορά την θεωρία που ανέπτυξε
για το ζήτημα της γνώσης και την συμπερίληψη της συνείδησης στην ύλη. (Σ.τ.Μ.)
7 Αναφορά στην γνωστή ρήση του Ένγκελς. (Σ.τ.Μ.)
68
Η ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ
λεταριάτου στον αγώνα κατά του κόμματος του κεφαλαίου και του κράτους (το οποίο
αποτελείται επίσης από διάφορες ομάδες και οργανώσεις).
Η θεμελιώδης διαφορά μεταξύ των υλιστικών και των ιδεαλιστικών επιλογών έγκειται
στην διαφορετική αντίληψη του κόμματος και των λειτουργιών του. Για τους υλιστές το
κόμμα είναι μεν παράγων αλλά ταυτοχρόνως και προϊόν της ιστορίας (Μαρξ). Για τους
ιδεαλιστές το κόμμα είναι ένας παράγοντας για την αλλαγή της κοινωνίας και της ιστο-
ρίας, το οποίο είναι κατ’ ουσίαν ξένο προς την άμεση κοινωνική και ιστορική κατάσταση·
το κόμμα είναι πάνω απ’ όλα η βούληση των αγωνιστών του (Τρότσκι). Από το γεγονός
αυτό απορρέει αφενός η αιτιοκρατία 8 των υλιστών και αφετέρου η βουλησιοκρατία 9 των
ιδεαλιστών.
Στην «Γερμανική Ιδεολογία» 10 ο κομμουνισμός ορίζεται ως «το κίνημα που υπερβαίνει
την υπάρχουσα κατάσταση πραγμάτων», ενώ η επαναστατική συνείδηση προσδιορίζεται
ως απορρέουσα από την ίδια την ύπαρξη μιας επαναστατικής τάξης, ως ιστορική συνεί-
δηση της εκμετάλλευσης του προλεταριάτου μέσα στον καπιταλισμό. Στην συνέχεια,
στις «Θέσεις για τον Φόυερμπαχ» αναφέρεται ρητά ότι «ο παιδαγωγός πρέπει και ο ίδιος
να διαπαιδαγωγηθεί» 11. Στα δύο αυτά έργα ο Μαρξ απορρίπτει όλους τους «σωτήρες»
του προλεταριάτου, όλους αυτούς που πιστεύουν ότι η κομμουνιστική και επαναστατική
συνείδηση τροφοδοτείται στους ταπεινούς εργάτες έξωθεν της εργατικής τάξης από
διανοουμένους ή ήρωες που της είναι αναγκαίοι. Στην καλύτερη περίπτωση οι ήρωες
αποτελούν καρπό της αδυναμίας ή της ήττας της εργατικής τάξης. Η εξύψωση ή η αγιο-
ποίηση των προλεταρίων ηρώων οδηγεί μονάχα στην ενδυνάμωση και στην παγίωση των
σφαλμάτων και των αδυναμιών του εργατικού κινήματος, ενώ το σημαντικό και το επιτα-
κτικό ζήτημα είναι να μελετηθούν αυτά τα λάθη και αυτές οι αδυναμίες, να διορθωθούν
και να εξαλειφθούν.
Απορρίπτουμε λοιπόν τον μεσσιανισμό του κόμματος και αρνούμαστε ότι αυτό έχει
το καθήκον της διεύθυνσης, το οποίο πάντοτε καταλήγει στην υποκατάσταση της τάξης
από το κόμμα. Υπογραμμίζουμε τον κατεξοχήν παιδαγωγικό, παραδειγματικό, ιστορικό,
ανώνυμο 12 και καθολικό χαρακτήρα του κόμματος που αναδύεται από τους κόλπους του
προλεταριάτου, το οποίο πρέπει, μεταξύ των άλλων καθηκόντων, να αναλάβει την θεω-
ρητικοποίηση των επαναστατικών εμπειριών της πάλης των τάξεων, τόσο των παρελθου-
σών όσο και των τρεχόντων.
8 Για την αιτιοκρατία βλ. Γλωσσάρι στο τέλος του περιοδικού. (Σ.τ.Μ.)
9 Για την βουλησιαρχία βλ. Γλωσσάρι στο τέλος του περιοδικού. (Σ.τ.Μ.)
10 Αναφορά στο έργο του Μαρξ και του Ένγκελς. (Σ.τ.Μ.)
11 Πρόκειταιγια το έργο του Καρλ Μαρξ «Θέσεις για τον Φόυερμπαχ, και συγκεκριμένα για την
3η Θέση, η οποία αναφέρει τα εξής: «Η υλιστική διδασκαλία σχετικά με την αλλαγή των συν-
θηκών και την αγωγή λησμονεί ότι οι συνθήκες μεταβάλλονται από τους ανθρώπους και ότι
ο παιδαγωγός πρέπει και ο ίδιος να διαπαιδαγωγηθεί. Η διδασκαλία αυτή πρέπει, επομένως,
να χωρίζει την κοινωνία σε δύο μέρη, εκ των οποίων μάλιστα το ένα βρίσκεται υπεράνω της
κοινωνίας. Η σύμπτωση της μεταβολής των συνθηκών και της ανθρώπινης δραστηριότητας ή
της αυτο-αλλαγής μπορεί να γίνει αντιληπτή και να κατανοηθεί ορθολογικά μονάχα ως επανα-
στατική πράξη» (Karl Marx, Theses On Feuerbach [η μετάφραση είναι δική μας] Marx-Engels,
‘Selected Works’, τόμος 1, σ. 13-15, www.marxists.org). (Σ.τ.Μ.)
12 Αναφορά στην αντίληψη περί επαναστατικής ανωνυμίας, σύμφωνα με την οποία η παντο-
ειδής συμμετοχή των επαναστατών στην υπόθεση της κοινωνικής απελευθέρωσης αποτελεί
μια εθελούσια, ενσυνείδητη και ανυστερόβουλη πράξη η οποία τελείται εντός ενός ιστορικού
κοινωνικού κινήματος και μιας επαναστατικής συλλογικότητας και αντιστρατεύεται την εξι-
δανίκευση και την μετατροπή τους σε υπερανθρώπους, μεσσίες ή σωτήρες. (Σ.τ.Μ.)
69
 ΑΓΚΟΥΣΤΙΝ ΓΚΙΓΙΑΜΟΝ
Η δύναμη αυτής της συνείδησης εντός του προλεταριάτου εμποδίζεται διαρκώς από
το βάρος των ιδεολογιών της άρχουσας τάξης, η οποία σε οποιοδήποτε τομέα του πολι-
τισμού, συμπεριλαμβανομένης και της ιστορίας, διαθέτει όλα τα μέσα που της παρέχουν
το κράτος, τα πανεπιστημιακά και τα ερευνητικά ιδρύματα, ο τύπος και τα μέσα μαζικής
επικοινωνίας, οι εκδοτικοί οίκοι, οι οργανικοί διανοούμενοι του συστήματος 13, τα δίκτυα
έκδοσης και διανομής, η εκδοτική βιομηχανία κτλ., κτλ, για να επιβάλλει, στο επίπεδο
της ιστοριογραφίας, την επίσημη ιστορική εκδοχή σαν μοναδική και «αυθεντική» ιστο-
ρία. Διατείνεται πως ό,τι η ιστοριογραφία αγνοεί ούτε υπάρχει ούτε υπήρξε ποτέ. Αν η
ακαδημαϊκή ιστοριογραφία αρνείται την ύπαρξη μιας επαναστατικής κατάστασης στην
Ισπανία του 1936, θα έρθει κάποια στιγμή κατά την οποία, απούσης της γενιάς που έζησε
τον εμφύλιο πόλεμο, ο ισχυρισμός αυτός θα μετατραπεί σε αδιαμφισβήτητο δόγμα, με
συνειδητό σκοπό να εξαφανίσει ένα σημαντικό επεισόδιο της επαναστατικής ιστορίας
του προλεταριάτου. Το ίδιο συμβαίνει και σε κάθε άλλο ιδεολογικό και πολιτιστικό πεδίο.
Στην Ισπανία υπάρχουν δύο αστικές ιστοριογραφίες, οι οποίες αντιμάχονται η μία την
άλλη, αλλά ταυτίζονται ως προς τις βασικές τους αντιλήψεις, δηλαδή στην υπεράσπιση
του αστικού κράτους και της καπιταλιστικής κοινωνίας. Πρόκειται για την νεοφρανκική
και την νεοσταλινική-φιλελεύθερη ιστοριογραφία. Μεταξύ αυτών υπάρχουν διάφορες
υποκατηγορίες, όπως η εθνικιστική καταλανική και η ρεπουμπλικανική ιστοριογραφία,
αλλά και αυτές διατηρούν επίσης τον οφειλόμενο σεβασμό προς το αστικό κράτος και
την καπιταλιστική κοινωνία. Τόσο οι σταλινικοί και οι φιλελεύθεροι όσο και οι νεοφραν-
κιστές υπερασπίζονται την δημοκρατία, παρ’ όλο που οι τελευταίοι δικαιολογούν την
αναγκαιότητα ή την ιστορική αξία του φρανκισμού. Όλοι τους, σε περίπτωση κατά την
οποία βρεθούν σε κίνδυνο οι δημοκρατικοί και εν γένει οι κρατικοί θεσμοί, θα υποστή-
ριζαν την προσφυγή στον ολοκληρωτισμό και στην καταστολή του προλεταριάτου, και
παραμένουν ενωμένοι μέσα στην ίδια ιστοριογραφική σχολή που έμβλημά της είναι «η
δημοκρατική ιδεολογία στην υπεράσπιση του καπιταλισμού».
Ασφαλώς, υπάρχουν μεταξύ τους επιμέρους διαφορές. Οι φιλελεύθεροι-σταλινικοί,
οι ρεπουμπλικάνοι και οι σοσιαλδημοκράτες θα πρότειναν επιλεκτικά ή προσωρινά κα-
τασταλτικά μέτρα, ενώ οι άλλοι, οι νεοφρανκιστές και οι φασίστες θα συνηγορούσαν
υπέρ της εφαρμογής μέτρων γενικευμένης και πάγιας καταστολής. Όμως, αμφότερες οι
φράξιες του καπιταλισμού, τόσο η δεξιά όσο και η αριστερά, ταυτίζονται θεμελιωδώς ως
προς την δημοκρατική και αντεπαναστατική υποστήριξη του καπιταλιστικού συστήματος
διαμέσου της άγριας καταστολής του εργατικού επαναστατικού κινήματος. Επιπλέον εί-
ναι πολύ πιθανή, όχι στο πολύ μακρινό μέλλον -λόγω της ανεργίας και της οικονομικής
ύφεσης και ως απάντηση στην σημερινή βαθιά οικονομική, πολιτική και κοινωνική κρίση-
μια αλλαγή του καθεστώτος, μια αλλαγή ρεπουμπλικανικού τύπου στην οποία θα λάβουν
μέρος όλοι οι υπερασπιστές του καπιταλισμού όταν θα έχουν ξεπεραστεί οι παλιές δια-
φορές μεταξύ φρανκιστών και αντιφρανκιστών, λόγω της χρονικής απομάκρυνσης από
την εποχή του εμφυλίου πολέμου και της φρανκικής δικτατορίας, με κοινό στόχο την
καταστολή των επαναστατών. Μια τέτοια παρέκκλιση των αγώνων του προλεταριάτου
13
Ο όρος «οργανικοί διανοούμενοι» διατυπώθηκε από τον Αντόνιο Γκράμσι, τους οποίους
προσδιορίζει ως την «ιδεολογική και πνευματική πρωτοπορία της εργατικής τάξης» που είναι
επιφορτισμένοι με την πολιτική, πολιτιστική και πνευματική καθοδήγηση του προλεταριάτου.
Εν γένει οι διανοούμενοι δεν είναι μόνο πνευματικοί παραγωγοί και συζητητές αλλά διαδρα-
ματίζουν οργανωτικό και ενίοτε διευθυντικό ρόλο στην διαμόρφωση της κουλτούρας, ενώ οι
συστημικοί διανοούμενοι παράγουν την ιδεολογική ηγεμονία της άρχουσας τάξης μέσω των
«ιδεολογικών μηχανισμών» (εκπαίδευση, τύπος κτλ.). (Σ.τ.Μ.)
70
Η ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ
σε αγώνα αντιμοναρχικό (1931), αντιφασιστικό (1936) ή αντιφρανκικό (1976) αποτελεί ένα
σύνηθες μέσο που συνήθως στέφεται με μια αρχική επιτυχία, τουλάχιστον σε ιδεολογικό
επίπεδο. Η αριστερά και η δεξιά του κεφαλαίου πάντοτε συμπλήρωναν η μία την άλλη,
σαν σφύρα και άκμων, στην καταστολή του προλεταριάτου.
Η συγκρότηση του προλεταριάτου σε κόμμα είναι μια ιστορική διαδικασία αγώνων,
εντός των οποίων το προλεταριάτο μπορεί να εμφανισθεί ως μια επικουρική δύναμη
προς την επαναστατική αστική ή προοδευτική αστική τάξη στον αγώνα κατά των φεου-
δαλικών κοινωνικο-πολιτικών δυνάμεων, αλλά μπορεί επίσης και να αναδειχθεί ως δύ-
ναμη καταστροφής του αστικού κράτους δημιουργώντας τα δικά της όργανα εργατικής
εξουσίας: σοβιέτ στην Ρωσία (1905 και 1917), συμβούλια στην Γερμανία (1919 – 1920),
επιτροπές που αποτέλεσαν φορείς δυαδικής εξουσίας στην Ισπανία (1936 – 1937).
Η εξαφάνιση του προλεταριάτου μέσα σε μια κοινωνία χωρίς τάξεις δεν είναι παρά
μονάχα ένα αποτέλεσμα της συγκρότησής της σε κυρίαρχη τάξη. Όπως όμως υπάρχει η
αισιόδοξη υπόθεση, η οποία δεν είναι αναπόφευκτη, υπάρχει και η απαισιόδοξη υπόθεση
μιας καταστροφικής έκβασης: της βαρβαρότητας.
Η ιστορία της συγκρότησης της τάξης σε κόμμα είναι η ιστορία των κομμάτων, ομάδων
ή πρωτοποριών του προλεταριάτου. Για τον Φερέιρο η επανάσταση το 1936 απέτυχε
γιατί δεν υπήρχε κόμμα, πράγμα το οποίο είναι ανακριβές, διότι το ίδιο το κόμμα δεν
είναι ένα στοιχείο απροσδιόριστο. Η επανάσταση του 1936 στην Ισπανία απέτυχε επειδή
η διαπάλη ανάμεσα στο προλεταριάτο και την ισπανική αστική τάξη δεν ήταν αρκετά
έντονη και ενσυνείδητη κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1920 και του 1930 για να
προκαλέσει την ανάδυση ενός κόμματος της προλεταριακής επανάστασης και για να
καταστήσει δυνατή την συμβουλιακή οργάνωση της κοινωνίας. Οι ισχνές επαναστατικές
μειοψηφίες που εμφανίστηκαν αναδείχθηκαν πολύ αργά και αναποτελεσματικά, οι επι-
τροπές δεν κατόρθωσαν να συντονιστούν και να προβάλλουν ως μια έγκυρη επαναστατι-
κή εναλλακτική λύση. Αφετέρου, αυτή η αδυναμία του προλεταριάτου οφείλετο στο ότι η
παγκόσμια επαναστατική διαδικασία που ξεκίνησε το 1905 είχε ηττηθεί διεθνώς ήδη από
την δεκαετία του 1920.
Ο Φερέιρο μάς λέει ότι «το ζήτημα δεν είναι να γνωρίζει κανείς την ιστορία αλλά να
κάνει ιστορία» και επαναλαμβάνει ξανά και ξανά ότι δεν πρέπει να διαχωρίζεται η θεωρία
από την πράξη. Όταν, όμως, ο Φερέιρο λέει ότι το ζήτημα δεν είναι να γνωρίζει κανείς
ιστορία αλλά να την κάνει, διαχωρίζει ο ίδιος την θεωρία από την πράξη. Ποιοι άλλοι κά-
νουν ιστορία για τις σημερινές γενεές από αυτούς που την γράφουν; Ο Φερέιρο φυσικά
ομιλεί για την ενεργό πρωταγωνιστική συμμετοχή στην ιστορία, που διαχωρίζει την πρά-
ξη από την θεωρία. Ο Φερέιρο όμως δεν αντιλαμβάνεται ότι η κατανόηση, η εκλαΐκευση
και η εμβάθυνση της γνώσης της επαναστατικής ιστορίας, η αναίρεση των πλανών και
των διαστρεβλώσεων της αστικής ιστοριογραφίας, η αποκάλυψη της αυθεντικής ιστορί-
ας της ταξικής πάλης, που είναι γραμμένη από την σκοπιά του επαναστατικού προλετα-
ριάτου, είναι ήδη αυτή η ίδια μια μάχη για την ιστορία· μια μάχη που αποτελεί μέρος της
πάλης των τάξεων, όπως κάθε άγρια απεργία14 ή όπως η συγγραφή του «Κομμουνιστικού
Μανιφέστου», η κατάληψη των εργοστασίων, μια επαναστατική εξέγερση ή η συγγραφή
του «Κεφαλαίου». Για να ιδιοποιηθεί το παρελθόν του το προλεταριάτο χρειάζεται να
αντιπαλέψει τις σταλινικές, εθνικιστικές καταλανικές, φιλελεύθερες και νεοφρανκικές
απόψεις. Η μάχη του προλεταριάτου για την γνώση της ίδια του της ιστορίας είναι μια
14«Άγρια απεργία» ονομάζεται γενικώς η απεργία που γίνεται με πρωτοβουλία των ίδιων των
εργατών χωρίς να προσφεύγουν στην έγκριση της ηγεσίας του συνδικάτου και συχνά εναντίον
της. (Σ.τ.Μ.)
71
 ΑΓΚΟΥΣΤΙΝ ΓΚΙΓΙΑΜΟΝ
μάχη, μεταξύ πολλών άλλων, του σημερινού ταξικού πολέμου. Δεν είναι μια μάχη καθαρά
θεωρητική, ούτε μια μάχη αφηρημένη ή ήσσονος σημασίας, διότι αποτελεί μέρος της
ίδιας της συνείδησης της εργατικής τάξης και ορίζεται ως θεωρητικοποίηση των ιστορι-
κών εμπειριών του προλεταριάτου.
Το προλεταριάτο για να νικήσει χρειάζεται να έχει κάθε φορά μια μεγαλύτερη, ανώ-
τερη και διεισδυτικότερη συνείδηση της πραγματικότητας και της εξέλιξής της. Μονάχα
μια κριτική συνείδηση, η οποία διαμορφώνεται με την ενδελεχή μελέτη των εμπειριών
των αγώνων του παρελθόντος, μπορεί να προωθήσει το προλεταριάτο προς την πραγμα-
τοποίηση των σκοπών του. Η ανάμνηση του θανάτου των αγωνιστών ή των σφαγών του
προλεταριάτου δεν μπορεί να είναι ποτέ για τους επαναστάτες μια θρησκευτική πράξη ή
μια απλή πράξη απότισης φόρου τιμής ή ζήτημα προσωπικής μνήμης. Το σημαντικό είναι
να αντλήσουμε τα διδάγματα των αιματηρών ηττών του προλεταριάτου, επειδή οι ήττες
αυτές αποτελούν τα ορόσημα της νίκης.
Το προλεταριάτο ρίχνεται στην ταξική πάλη από την ίδια του την φύση ως η τάξη των
μισθωτών και των θυμάτων της εκμετάλλευσης χωρίς να χρειάζεται να του μάθει κανείς
τίποτα. Αγωνίζεται, γιατί πρέπει να ζήσει.
Όταν το προλεταριάτο συγκροτείται σε κόμμα που αντιμάχεται το κόμμα του κεφαλαί-
ου είναι απαραίτητο να έχει αφομοιώσει τις εμπειρίες της ταξικής πάλης προκειμένου
να αποκτήσει συνείδηση ​​από αυτές, να στηριχτεί στις ιστορικές του κατακτήσεις, τόσο
σε πρακτικό όσο και σε θεωρητικό επίπεδο, και να αποφύγει τα αναπόφευκτα λάθη, να
διορθώσει κριτικά τα σφάλματα που διαπράχθηκαν, να ενισχύσει τις πολιτικές του θέ-
σεις διαμέσου της συνειδητοποίησης των ανεπαρκειών και των ελλείψεών του και να συ-
μπληρώσει το πρόγραμμά του. Τέλος, είναι απαραίτητο να επιλύσει τα προβλήματα του
παρόντος που έχουν παραμείνει άλυτα· πρέπει να αντλήσει τα διδάγματα που μας δίδει
η ίδια η ιστορία. Και αυτή η εκπαιδευτική διαδικασία μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο
διαμέσου της πράξης της ταξικής πάλης στην οποία συμμετέχουν οι ομάδες συγγένειας
ή τα πολιτικά κόμματα.
Ο οικονομικός και ο πολιτικός αγώνας δεν χωρίζονται μεταξύ τους με σινικά τείχη.
Κάθε οικονομικός αγώνας είναι ταυτόχρονα, μέσα στην σημερινή καπιταλιστική κοινω-
νία, και ένας αγώνας πολιτικός, και ταυτόχρονα ένας αγώνας για την συγκρότηση της
ταξικής ταυτότητας. Η κριτική της πολιτικής οικονομίας όπως και η κριτική της επίσημης
ιστορίας, η κριτική ανάλυση του παρόντος, το σαμποτάζ ή η άγρια απεργία αποτελούν
μάχες του ιδίου ταξικού πολέμου. Σε όλες αυτές τις μάχες και σε καθεμία ξεχωριστά
αναπτύσσεται η ταξική συνείδηση και η διαδικασία του μετασχηματισμού της τάξης σε
κόμμα ανταγωνιστικό προς το κόμμα του κεφαλαίου.
Κατά συνέπεια, η ανάλυση του Ντεβέσα αποτελεί μια καλή κριτική της επίσημης ιστο-
ρίας και του τρόπου με τον οποίο αναχαιτίστηκε η επαναστατική διαδικασία στην Ισπανία
το 1936, κυρίως μέσω του διλήμματος «ή δημοκρατία ή φασισμός». Οι κριτικές του Φερέ-
ιρο για τον Ντεβέσα είναι χρήσιμες και απαραίτητες ιδίως όσον αφορά την «υπεραπλου-
στευτική» εστίαση του Ντεβέσα στο ζήτημα της «ηγεσίας» όπου αποδίδει εσφαλμένα
την επαναστατική αποτυχία στην «προδοσία» εκ μέρους των ηγετών. Στην ανάλυση του
Φερέιρο, ωστόσο, δεν γίνεται αντιληπτό ότι ο αγώνας για την επαναστατική ιστορία δεν
είναι απλώς ένα σχολαστικό, θεωρητικό και αφηρημένο ζήτημα, αλλά αποτελεί μία ακόμα
μάχη του ταξικού πολέμου ανάμεσα στην αστική τάξη και το προλεταριάτο.
Η ύπαρξη προηγείται της συνείδησης. Δίχως την θεωρητικοποίηση των ιστορικών εμπει-
ριών του προλεταριάτου δεν υπάρχει ούτε επαναστατική θεωρία ούτε θεωρητική πρόο-
δος. Μεταξύ θεωρίας και πράξης μεσολαβεί κάποιο χρονικό διάστημα -το οποίο, όταν
πρόκειται για μια αντεπαναστατική περίοδο, μπορεί να διαρκέσει και ολόκληρες δεκαε-
72
Η ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ
τίες- αλλά αυτό δεν σημαίνει τον απόλυτο και ανυπέρβλητο διαχωρισμό μεταξύ θεωρίας
και πράξης. Ο επαναστατικός μαρξισμός είναι μια μέθοδος ανάλυσης της κοινωνικής και
ιστορικής πραγματικότητας που μετατρέπει τα όπλα της κριτικής σε κριτική των όπλων.
Οι επαναστατικές θεωρίες δοκιμάζονται και μπορούν να επαληθευτούν στο εργαστήριο
της ιστορίας. Το κόμμα του προλεταριάτου δεν είναι μοναχά ένα πρόγραμμα· είναι και η
υπεράσπισή του από τα άτομα εκείνα που δρουν με κίνητρο την επαναστατική αναγκαι-
ότητα και το επαναστατικό πάθος και βρίσκονται οργανωμένα σε πρωτοπορίες ή ομάδες
που υποστηρίζουν διαφορετικές τακτικές.
Ενδεχομένως ο Ντεβέσα και ο Φερέιρο θα μπορούσαν να αποδεχτούν ότι η ιστορία του
εργατικού κινήματος στην Ισπανία σήμερα είναι μια μάχη κατά της επίσημης ιστορίας του
φιλελεύθερου-σταλινικού μανδαρινάτου ή της εμπορικής ζήτησης των νεοφρανκιστών.
Αυτή η μάχη για την ιστορία θα τελειώσει μόνο όταν θα έχουν εξαφανιστεί οι τάξεις,
μετά την νίκη του προλεταριάτου, το οποίο στην συνέχεια θα γίνει ένα με την ανθρω-
πότητα. Αυτό που ξεκίνησε ως μια μάχη για την ιστορία του προλεταριάτου μπορεί να
ολοκληρωθεί μονάχα ως ιστορία της μάχης για τον κομμουνισμό και την κατάργηση όλων
των τάξεων, γεγονός το οποίο προϋποθέτει την κατάργηση της μισθωτής εργασίας, του
νόμου της αξίας, των εθνικών συνόρων και όλων των κρατών μαζί με τους στρατούς και
τις αστυνομίες τους. Όλα αυτά τα είχε ήδη γράψει ο Μαρξ στην «Γερμανική Ιδεολογία»:
«η τάξη που κυριαρχεί από πλευράς υλικής δύναμης στην κοινωνία είναι ταυτόχρονα κυ-
ρίαρχη και από πλευράς πνευματικής δύναμης». Τουτέστιν, όποιοι διαθέτουν την οικονο-
μική δύναμη υπαγορεύουν την ιστορία τους, η οποία, κατά συνέπεια, είναι παραποιημένη
και εξιδανικευμένη, και αποτελεί πάντα την επίσημη και την επικρατούσα ιστορία. Αυτή
η επίσημη αστική ιστορία θεωρείται ότι είναι, και η ίδια εξάλλου ισχυρίζεται ότι είναι, η
μόνη έγκυρη ιστορία, και έτσι παρουσιάζει μια ελιτίστικη επαγγελματική απαξίωση και
άγνοια όσον αφορά την ιστορία του προλεταριάτου. Πάνω απ’ όλα αυτό που την χαρα-
κτηρίζει είναι η επαγγελματική της άγνοια, εκτός ελαχίστων και σπάνιων εξαιρέσεων.
Όπως γράφτηκε πριν από δέκα χρόνια στην διακήρυξη «Στην μάχη για την Ιστορία»: 15
«Με την άγνοια, την παράλειψη ή την υποτίμηση των ποικίλων αποχρώσεων των προ-
λεταριακών και επαναστατικών τάσεων που αναδείχθηκαν και έδρασαν κατά περίοδο
της Δημοκρατίας και του εμφυλίου πολέμου, η επίσημη ιστορία αντιστρέφει τα πάντα,
σύμφωνα με το καθήκον που επιβλήθηκε από τους κύριους εντολείς της να ξαναγρα-
φτούν τα πάντα και να ολοκληρωθεί έτσι η απαλλοτρίωση της ιστορικής μνήμης ως μια
ακόμη πράξη της διαδικασίας απαλλοτρίωσης της εργατικής τάξης. Στο κάτω-κάτω η
ιστοριογραφία είναι εκείνη που γράφει ιστορία. Εάν, παράλληλα με την εξαφάνιση της
γενιάς που έζησε τον πόλεμο, τα βιβλία και τα εγχειρίδια της επίσημης ιστορίας αγνοούν
την ύπαρξη ενός μεγαλειώδους αναρχικού και επαναστατικού κινήματος, σε δέκα χρόνια
θα αποτολμήσουν να αποφανθούν ότι δεν υπήρξε καν ένα τέτοιο κίνημα. Οι μανδαρίνοι
πιστεύουν ακράδαντα ότι κάτι για το οποίο δεν έχουν γράψει δεν υπήρξε ποτέ. Εάν η
ιστορία αμφισβητεί το παρόν, εκείνοι το αρνούνται.
Υπάρχει μια κατάφωρη αναντιστοιχία ανάμεσα στην ίδια την λειτουργία της ανάκτη-
σης της ιστορικής μνήμης και στο επάγγελμα των υπαλλήλων της επίσημης ιστορίας, οι
οποίοι πρέπει να ξεχάσουν και να διαγράψουν την ύπαρξη κατά το παρελθόν, και επομέ-
νως την πιθανή ύπαρξή του στο μέλλον, ενός τρομερού μαζικού επαναστατικού εργατικού
15Combate de la Historia Manifiesto: Διακήρυξη που συνυπέγραψαν τον Ιούλιο του 1999 στην
Βαρκελώνη δεκάδες ιστορικοί, συλλογικότητες και περιοδικά για το ζήτημα της ιστορίας
από προλεταριακή σκοπιά ως πεδίο της πάλης των τάξεων ενάντια στην «επίσημη» ιστορία.
(Σ.τ.Μ.)
73
 ΑΓΚΟΥΣΤΙΝ ΓΚΙΓΙΑΜΟΝ Η ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ

κινήματος. Αυτή η αντίφαση ανάμεσα στην λειτουργία και το επάγγελμα επιλύεται μέσω
της άγνοιας του τι γνωρίζει κανείς ή του τι θα έπρεπε να γνωρίζει. Το γεγονός δε αυτό
τους καθιστά ξεροκέφαλους. Ακριβώς για τον λόγο αυτό η επίσημη ιστορία χαρακτηρί-
ζεται από απόλυτη αδυναμία ακρίβειας, αντικειμενικότητας και καθολικότητας· είναι κατ’
ανάγκην αποσπασματική και δεν μπορεί παρά να υιοθετεί την οπτική της αστικής τάξης·
ευνοεί κατ’ ανάγκην τον αποκλεισμό, και αποκλείει το παρελθόν, το μέλλον και το παρόν
της εργατικής τάξης. Η επίσημη κοινωνιολογία προσπαθεί να μας πείσει ότι δεν υπάρχει
πια ούτε εργατική τάξη ούτε ταξική πάλη. Η επίσημη ιστορία προσπαθεί να μας πείσει
ότι δεν υπήρξε ποτέ. Ένα συνεχές, αυτάρεσκο και άκριτο παρόν ευτελίζει το παρελθόν
και καταστρέφει την ιστορική συνείδηση.
«Οι ιστορικοί της αστικής τάξης πρέπει να ξαναγράψουν το παρελθόν όπως το έκανε
επανειλημμένα ο Μεγάλος Αδερφός. Πρέπει να αποκρύψουν ότι ο εμφύλιος πόλεμος
ήταν ταξικός πόλεμος. Όποιος ελέγχει το παρόν ελέγχει και το παρελθόν, και όποιος
ελέγχει το παρελθόν αποφασίζει για το μέλλον. Η επίσημη ιστορία είναι η ιστορία της
αστικής τάξης, και σημερινή της αποστολή είναι να εξιδανικεύσει τον εθνικισμό, την φι-
λελεύθερη δημοκρατία και την οικονομία της αγοράς, προκειμένου να μας πείσει ότι είναι
όλα αυτά είναι αιώνια, αμετάβλητα και αξεπέραστα».
Εν τω μεταξύ, η μάχη για την ιστορία σήμερα διαδραματίζεται διαμέσου της θεωρητικο-
ποίησης των ιστορικών εμπειριών του διεθνούς προλεταριάτου, που πραγματοποιήθηκε
στην εποχή τους από την Ρόζα Λούξεμπουργκ, τον Χέρμαν Γκόρτερ, τον Άντον Πάνεκουκ,
τον Μπορντίγκα, και τους συντάκτες του Bilan16 -μεταξύ άλλων τον Ζοζέπ Ρεμπούλ17
και τον Μούνις18. Κανένας από αυτούς δεν ήταν ιστορικός. Όλοι τους ήταν επαναστά-
τες αγωνιστές, οι οποίοι ήταν πρόθυμοι να μελετήσουν και να θεωρητικοποιήσουν τις
ιστορικές εμπειρίες του επαναστατικού προλεταριάτου, διότι γι’ αυτούς η μάχη για την
επαναστατική ιστορία ήταν μια ουσιαστική μάχη του ταξικού πολέμου. Διότι το ζήτημα
γι’ αυτούς δεν ήταν απλώς και μόνον να γράψουν ορθολογικά την ιστορία ώστε αυτή να
βασίζεται στην πραγματικότητα της ταξικής πάλης και των συγκεκριμένων ανθρωπίνων
εμπειριών, αλλά επίσης, και κυρίως, να συλλάβουν, να βελτιώσουν, να υπερασπιστούν και
να θεμελιώσουν την επαναστατική θεωρία.

16 Bilan («Απολογισμός») ήταν η ονομασία της επιθεώρησης που εξέδιδε η εξόριστη ιταλική
κομμουνιστική επαναστατική αριστερά την περίοδο του μεσοπολέμου και του β΄ παγκοσμίου
πολέμου, που αμέσως μετά την επικράτηση του φασισμού βρέθηκε σε διάφορες χώρες και
κυρίως στην Γαλλία. (Σ.τ.Μ.)
17 Ο Zοζέπ Ρεμπούλ (Josep Rebull Cabré, 1906 – 1999) ήταν πολιτικός αγωνιστής, μέλος του

POUM και αντίπαλος την συμμετοχής του κόμματος στην δημοκρατική κυβέρνηση της Κατα-
λωνίας κατά την διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου. Για μια εκτενή βιογραφία του βλ.
Agustín Guillamón, A biographical sketch of Josep Rebull, http://libcom.org/. (Σ.τ.Μ.)
18 Ο Γκραντίσο Μούνις (Grandizo Munis, 1912 – 1989) ήταν επαναστάτης, ο οποίος κατά την

διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου αγωνίστηκε από τις γραμμές του τροτσκισμού και
αντιτάχθηκε στην δημοκρατική κυβέρνηση «λαϊκού μετώπου». Η μικρή τροτσκιστική οργάνω-
ση που δρούσε εκείνη την περίοδο (Seccion Bolshevik-Leninista) προσπαθούσε να επηρεάσει
την βάση του POUM, συνεργάστηκε στενά με τους αναρχικούς της «Φάλαγγας Ντουρούτι»
και έλαβε ενεργά μέρος στην εξέγερση του Μάη του 1937 στην Βαρκελώνη, η οποία κατεστά-
λη από την δημοκρατική κυβέρνηση, στην οποία κατείχαν δεσπόζουσα θέση οι σταλινικοί. Ο
Μούνις συνελήφθη για την επαναστατική του δράση, φυλακίστηκε, καταδικάστηκε σε θάνατο Πηγή: www.kaosenlared.net/noticia/teorizacion-experiencias-historicas
και κατάφερε να δραπετεύσει λίγο πριν από την πτώση της Βαρκελώνης. Για ένα εκτενές Τίτλος πρωτοτύπου: “La teorización de las experiencias históricas”
άρθρο αναφορικά με την ζωή και το έργο του βλ. Γκραντίσο Μούνις (1912 – 1989): Οι θέσεις Balance, Τεύχος 34, 6 Φεβρουαρίου 2010
και η διαδρομή ενός επαναστάτη, περιοδικό «Το Ένζυμο», τεύχος 1, Οκτώβριος 2013. (Σ.τ.Μ.) Η μετάφραση έγινε από την ομάδα μας από τα ισπανικά.
74 75
 DAVIDE RIZZO
ΑΝΤΙΣΙΩΝΙΣΜOΣ,
ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜOΣ ΚΑΙ
ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΣΜOΣ
ΤΗΝ ΔΕΥΤΕΡΑ 16 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ [2009] Η ΣΕΙΡΑ «ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ» ΤΟΥ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΥ ΡΑΔΙ-
οτηλεοπτικού καναλιού Channel 4 παρουσίασε μία ενημερωτική εκπομπή με τίτλο «Εντός
του Βρετανικού Ισραηλινού Λόμπι». Η εκπομπή αποκάλυψε εκτός από το ότι εκατομμύρια
λίρες διοχετεύονται στα δύο μεγάλα πολιτικά κόμματα του σιωνιστικού λόμπι (όπως θα
έπρεπε να ονομάζονται πιο σωστά), επίσης ότι υπάρχουν ειδησεογραφικοί φορείς που
φέρονται να λειτουργούν στην Βρετανία ως παράρτημα του Ισραηλινού Υπουργείου Άμυ-
νας (βλ. επίσης την αναφορά που γίνεται παρακάτω στην Αμερικανο-Ισραηλινή Επιτροπή
Δημοσίων Υποθέσεων1 η οποία στήνει ένα blog μόνιμου χαρακτήρα κατά του BBC). Δεν
προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τα πολιτικά κόμματα ήταν βαθιά χωμένα σε αυτό το
παιχνίδι, όμως ο βαθμός της επιτυχίας του λόμπι φάνηκε στην άρνηση του BBC να πα-
ρουσιάσει την ανθρωπιστική έκκληση της Επιτροπής Έκτακτης Ανάγκης για τα παιδιά
της Γάζας, κάτω από την πίεση των Σιωνιστών. Δεδομένου μάλιστα του ότι το BBC είχε
παρουσιάσει στο παρελθόν παρόμοια έκκληση της Επιτροπής αντιμετώπισης έκτακτων
καταστροφικών καταστάσεων (DEC) 2 για τους Παλαιστινίους στο Λίβανο -κατά τη διάρ-
κεια της σφαγής στην Σάμπρα και Σατίλα 3- καταδεικνύεται το πόσα βήματα μακριά έχουν
1 American-Israel
Public Affairs Committee (AIPAC) (Σημ. της μετάφρασης στα ελληνικά)
2 Disasters
Emergency Committee (Σημ. της μετάφρασης στα ελληνικά)
3 Στις 16 Σεπτεμβρίου 1982 οι φαλαγγίτες του Λιβάνου σε συνεργασία με τον Ισραηλινό στρατό
δολοφόνησαν 2.400 αμάχους Παλαιστίνιους στα στρατόπεδα Σάμπρα και Σατίλα στα νότια της
Βηρυτού. (Σημ. της μετάφρασης στα ελληνικά)
78
ΑΝΤΙΣΙΩΝΙΣΜΟΣ, ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΣΜΟΣ
κάνει τα εκατομμύρια λίρες του σιωνιστικού λόμπι στην προώθηση των σκοπών τους.
Ιδεολογικός στόχος της σιωνιστικής εκστρατείας είναι να παίξει το χαρτί του «αντι-
σημιτισμού». Στην περίπτωση που κάποιοι Εβραίοι και Ισραηλινοί αποτολμήσουν να εκ-
φράσουν την αντίθεσή τους προς τον Σιωνισμό, τους βάζουν την ετικέτα της «αυτο-απέ-
χθειας των Εβραίων». Αυτό επιβεβαιώνει τον ολοκληρωτικό χαρακτήρα του σιωνιστικού
εθνικισμού. Εμείς τον καταδικάζουμε, όπως άλλωστε και κάθε εθνικισμό. (Η ειρήνευση
στην Μέση Ανατολή δεν θα επέλθει διαμέσου της λύσης του «ενός» ή των «δύο κρα-
τών», αλλά διαμέσου μιας ανθρώπινης κοινότητας «χωρίς κράτος»). 4 Άλλη μια ένδειξη
της απελπισίας που διακατέχει το σιωνιστικό λόμπι ήταν η καταδίκη της έκθεσης του
Νοτιοαφρικανού δικαστή Γκόλντστοουν 5 όσον αφορά τα εγκλήματα πολέμου στην Γάζα
το περασμένο έτος. Ο Γκόλντστοουν κατήγγειλε τόσο την Χαμάς όσο και το Ισραήλ, αλλά
του αποδόθηκε η κατηγορία της «αυτο-απέχθειας των Εβραίων» επειδή δήλωσε ότι το
Ισραήλ έπρεπε να λογοδοτήσει για πιο πολλές υποθέσεις (το οποίο ήταν ένας μάλλον
ήπιος τρόπος για να πει ότι χιλιάδες αθώοι σφαγιάστηκαν). Η μετάφραση που ακολουθεί
προέρχεται από ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε από τους Ιταλούς συντρόφους μας στο
περιοδικό «Prometeo». Αποδεικνύει ότι η σιωνιστική ατζέντα είναι διεθνούς εμβέλειας.
Η μεγάλη δημοσιότητα της αποτυχίας του Durban II, επίσημης ονομασίας της «Παγκό-
σμιας Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών κατά του Ρατσισμού» που πραγματοποιήθηκε τον
Απρίλιο του 2009 στην Γενεύη, η επίσκεψη του Πάπα στο Ισραήλ και η σφαγή στην Γάζα
έχουν φέρει πάλι στο διεθνές προσκήνιο την αντιπαράθεση «αντισιωνισμός εναντίον
αντισημιτισμού».6 Αυτό δίνει στους διαφόρους εκπροσώπους της κυρίαρχης ιδεολογί-
ας πολλά περιθώρια να συνεχίσουν την αργή αλλά αμείλικτη ενσωμάτωση της πρώτης
έννοιας στην δεύτερη. Πάντα θα υπάρχει μια «υπόθεση Γουίλιαμσον» 7, μια δήλωση από
κάποιον Φορισόν 8, ή κάποιο άλλο πρόσχημα για να δοθεί ένα χτύπημα κατά του αντισι-
ωνισμού.
Στην Ιταλία επίσης η επίδειξη δύναμης είναι εντυπωσιακή και λαμβάνει χώρα από τα
υψηλότερα κρατικά κλιμάκια μέχρι τον ιταλικό τύπο. Όσο πιο επιθετική γίνεται η εξω-
τερική πολιτική της ισραηλινής κυβέρνησης, τόσο περισσότερο οι επικριτές αυτής της
4 Βλ. μερικά πρόσφατα άρθρα μας στα ιταλικά όσον αφορά την ισραηλινο-παλαιστινιακή διαμάχη:
α) http://www.leftcom.org/it/articles/2007-06-01/quali-lotte-contro-l-imperialismo
β) http://www.leftcom.org/it/articles/2006-12-01/la-seconda-invasione-del-libano
γ) http://www.leftcom.org/it/articles/2006-06-01/le-origini-economiche-e-ideologiche-del-terrorismo-
islamico
δ) http://www.leftcom.org/it/articles/2005-06-01/terrorismo-e-democrazia-l-ultima-frontiera-dell-
imperialismo
ε) http://www.leftcom.org/it/articles/2004-06-01/terrorismo-e-non-violenza-contro-la-violenza-
rivoluzionaria Βλ. μερικά πρόσφατα άρθρα μας στα ιταλικά όσον αφορά την ισραηλινο-παλαιστινι-
ακή διαμάχη:
5 http://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Goldstone
6 Για τον αντισιωνισμό και τον αντισημιτισμό βλ. Γλωσσάρι στο τέλος του περιοδικού. (Σ.τ.Μ.)
7 Richard Williamson: Ανισόρροπος Άγγλος επίσκοπος της καθολικής εκκλησίας, ο οποίος, εκτός
από αρνητής του Ολοκαυτώματος, θεωρεί ότι «Τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών» είναι αυθεντι-
κά και πιστεύει ότι οι γυναίκες δεν θα πρέπει να εισάγονται στα πανεπιστήμια. Αφορίστηκε για την
«ύψιστη» αμαρτία ότι χειροτονήθηκε από λάθος αρχιεπίσκοπο, έγινε πάλι αποδεκτός τον Ιανουάριο
του 2009, και έκτοτε παραμένει στο σώμα των κληρικών παρά το γεγονός ότι οι απόψεις του είναι
πλήρως γνωστές από την Εκκλησία. (Σ.τ.Μ.)
8 Robert Faurisson: Γάλλος αρνητής του Ολοκαυτώματος, πρώην καθηγητής φιλολογίας στο Πανε-
πιστήμιο Λυών II (Σ.τ.Μ.)
79
 DAVIDE RIZZO
πολιτικής χαρακτηρίζονται ως «αντισημίτες».
«Είναι απαραίτητο να καταπολεμηθεί αποτελεσματικά κάθε σημάδι ρατσισμού, βίας ή
εκφοβισμού εναντίον εκείνων που είναι διαφορετικοί, και πάνω απ’ όλα κάθε αναβίωση του
αντισημιτισμού, ακόμα και όταν αυτός εμφανίζεται με τον μανδύα του αντισιωνισμού»,
βροντοφώναξε ο Πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας Ναπολιτάνο εν όσω προήδρευε
συνεδρίασης για το θέμα των πιο «δημοκρατικών» στρατοπέδων συγκέντρωσης μετα-
ναστών που ιδρύθηκαν το 1998 με νόμο που φέρει το όνομά του. Και στην περίπτωση
που όσα είπε δεν είχαν καταστεί αρκετά σαφή, ένας ανώτερος κρατικός αξιωματούχος
φρόντισε να προσθέσει ότι:
«Αντισιωνισμός σημαίνει την απόρριψη, εκτός των κυβερνήσεων που εναλλάσσονται
στην ηγεσία του Ισραήλ, της αρχικής σύλληψης της ιδέας της δημιουργίας του εβραϊκού
κράτους, των κινήτρων της ίδρυσής του κατά το παρελθόν καθώς και της διασφάλισής
του σήμερα 9».
Με τον τρόπο αυτό ανήγαγε τα κίνητρα της δημιουργίας του εβραϊκού κράτους κατά
το παρελθόν και την διασφάλισή του σήμερα στον απόηχο των δημοκρατικών αξιών της
Δύσης. Ήταν οι ίδιες αξίες που παρακίνησαν τον Τζορτζ Μπους τον πρεσβύτερο, όταν
πρότεινε και πέτυχε την ακύρωση του ψηφίσματος 3379 (έτους 1975) των Ηνωμένων
Εθνών, το οποίο ταύτιζε τον σιωνισμό με τον ρατσισμό:
«Ο σιωνισμός δεν είναι μια πολιτική. Είναι η ιδέα που οδήγησε στην δημιουργία μιας
εστίας για τον εβραϊκό λαό, στην δημιουργία του κράτους του Ισραήλ. Ταυτίζοντας τον
σιωνισμό με την επαχθή αμαρτία του ρατσισμού αντιστρέφουμε την ιστορία και ξεχνάμε
το φοβερό δράμα που υπέστησαν οι Εβραίοι στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο».10
Κλιμακώνοντας τον ιδεολογικό καταιγισμό σε βαθμό παραλογισμού, η εφημερίδα
Corriere della Sera δημοσίευσε, την ίδια περίοδο, μια έρευνα που δείχνει ότι το 44 % των
Ιταλών σήμερα διακατέχεται από αισθήματα προκατάληψης ή εχθρότητας προς τους
Εβραίους (θα είχε ενδιαφέρον να συζητηθούν οι μέθοδοι εξαγωγής των συμπερασμάτων
τους). Στο τεράστιο αυτό ποσοστό των «πρώιμων ναζί», οι πιο φανατικοί αντισημίτες
διεκδικούν το 12%, το οποίο κατανέμεται εξίσου μεταξύ ακροδεξιών και ακροαριστερών:
το 23% αυτών των τελευταίων δήλωσε ότι είναι «καθαρά αντισημίτες».11
Μπροστά σε τέτοιες άθλιες και απροκάλυπτες πράξεις πλάνης καθήκον των επανα-
στατών είναι να επαναπροσδιορίσουν επακριβώς τα όρια των όρων που συζητούνται.
Μια σειρά από λέξεις όπως «αντισημιτισμός», «Ολοκαύτωμα» και «αναθεωρητισμός»
έχουν διαστρεβλωθεί τόσο σοβαρά με αποτέλεσμα να χάσουν το αρχικό τους νόημα και
να αποκτήσουν καινούργιο στο πλαίσιο λειτουργίας της «Βιομηχανίας του Ολοκαυτώμα-
τος», σύμφωνα με τον τίτλο του βιβλίου του Φιλκελστάιν. Το βιβλίο αντιπροσωπεύει ένα
απομονωμένο παράδειγμα ξεκάθαρης ανάλυσης του τεράστιου μηχανισμού προπαγάν-
δας που εκμεταλλεύεται τον πόνο που υπέστησαν οι Εβραίοι στον Δεύτερο Παγκόσμιο
Πόλεμο:
«Το Ολοκαύτωμα έχει αποδειχθεί ένα αναγκαίο όπλο χάρη στο οποίο μια από τις μεγα-
λύτερες στρατιωτικές δυνάμεις στον κόσμο με ένα τρομακτικό ρεκόρ στην καταστρατή-
γηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει καταφέρει να αποκτήσει την ιδιότητα του θύμα-
τος». 12
9 corriere.it
10 presidency.ucsb.edu
11 corriere.it
12 Norman
G Finkelstein, The Holocaust Industry.
80
ΑΝΤΙΣΙΩΝΙΣΜΟΣ, ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΣΜΟΣ
Ένα από τα πιο πειστικά επιχειρήματα του συγγραφέα -που βασίζεται επίσης στη δική
του ιστορία ως γιος επιζώντων σε στρατόπεδα εξόντωσης- είναι η παρατήρηση ότι η
εμπειρία των Εβραίων του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ουσιαστικά αγνοήθηκε από
την παγκόσμια κοινή γνώμη για περίπου είκοσι χρόνια. Στην πραγματικότητα, όσο δεν
ήταν επωφελές σε πολιτικό επίπεδο, όχι μόνο δεν είχαμε άνθηση ταινιών, βιβλίων και
μουσείων για το Ολοκαύτωμα, αλλά ακόμα και η αναφορά σε αυτό είχε κριθεί άσκοπη
στις Ηνωμένες Πολιτείες, δεδομένου ότι θα μπορούσε να προσβάλει την Γερμανική Ομο-
σπονδιακή Δημοκρατία, έναν πολύτιμο σύμμαχο στην ενδο-ιμπεριαλιστική σύγκρουση με
την Σοβιετική Ένωση. Ένα παράδειγμα αυτού αποτελεί το γεγονός ότι το 1955 το γαλλικό
ντοκιμαντέρ του Αλέν Ρενέ «Nuit et Brouillard» οδήγησε σε βίαιες αντιπαραθέσεις στην
μεν Γερμανία εξαιτίας της αμηχανίας για το πρόσφατο παρελθόν, στην δε Γαλλία λόγω
των προφανών αναλογιών μεταξύ της πολιτικής της ναζιστικής κυβέρνησης και της γαλ-
λικής κυβέρνησης κατά τη διάρκεια του πολέμου της Αλγερίας, και στην ΕΣΣΔ εξαιτίας
των πιθανών νύξεων στα σοβιετικά γκουλάγκ. Τα τείχη έπεσαν το 1967 με τον Πόλεμο
των Έξι Ημερών 13:
«Μετά την εντυπωσιακή επίδειξη των ισραηλινών δυνάμεων οι Ηνωμένες Πολιτείες
αποφάσισαν να τις συμπεριλάβουν στο στρατηγικό τους δυναμικό. [ ... ] Όταν το Ισραήλ
αυτο-ανακηρύχθηκε εντολοδόχος της αμερικανικής δύναμης στη Μέση Ανατολή στρατιω-
τική και οικονομική υποστήριξη άρχισε να κατευθύνεται προς αυτό». 14
Από τότε και στο εξής έχουμε την σταδιακή δημιουργία ενός τεράστιου μηχανισμού
που χρησιμοποιείται για να τροφοδοτεί μια παραπλανητική θεώρηση του Ολοκαυτώμα-
τος, που τώρα γράφεται με κεφαλαίο γράμμα και έχει επιτύχει την μετα-ιστορική εκδή-
λωση του μίσους αιώνων από πλευράς των Εθνικών 15 κατά των Εβραίων, υπό την συνεχή
απειλή της επανεμφάνισης του αντισημιτισμού σε παγκόσμια κλίμακα, αρχής γενομέ-
νης από τη Μέση Ανατολή. Παραδείγματος χάριν, αρκεί να λάβουμε υπόψη ότι σήμερα
η βασική ομάδα πίεσης στην Νο 1 κυβέρνηση στον κόσμο είναι το σιωνιστικό λόμπι της
Αμερικανο-Ισραηλινής Επιτροπής Δημοσίων Υποθέσεων και το ότι η πλειονότητα της ει-
δησεογραφίας στην Δύση που αφορά τον αραβικό κόσμο «φιλτράρεται» από το MEMRI 16,
το οποίο ιδρύθηκε από τον Γίγκαλ Κάρμον που είχε εργαστεί επί 22 χρόνια στις ισραηλι-
13 ΟΠόλεμος των Έξι Ημερών, γνωστός και ως Αραβοϊσραηλινός Πόλεμος του 1967, ξέσπασε μεταξύ
του Ισραήλ και των Αράβων γειτόνων του (Αίγυπτος-Ιορδανία-Συρία). Το Ιράκ, η Σαουδική Αραβία, το
Κουβέιτ και η Αλγερία συνεισέφεραν με άντρες και οπλισμό στις Αραβικές δυνάμεις. Όλα ξεκίνησαν
όταν τον Μάιο του 1967 η Αίγυπτος εκδίωξε τις δυνάμεις του ΟΗΕ από τη χερσόνησο του Σινά, οι
οποίες παρέμεναν εκεί από το 1957 (ως συνέπεια της εισβολής του Ισραήλ στο Σινά το 1956) για να
παρέχουν μια ειρηνευτική νεκρή ζώνη. Μετά τις απειλές του Ισραήλ εναντίον της συμμάχου της Συ-
ρίας, η Αίγυπτος συγκέντρωσε 1000 τεθωρακισμένα και 100.000 στρατιώτες στα σύνορα, έκλεισε
τα στενά του Τίραν σε όλα τα πλοία που έφεραν ισραηλινή σημαία ή μετέφεραν υλικά στρατηγικής
σημασίας και έκανε πρόσκληση για ενωμένη Αραβική απάντηση εναντίον του Ισραήλ. Στις 5 Ιουνίου
1967 το Ισραήλ εξαπέλυσε αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον των αεροπορικών δυνάμεων της Αιγύ-
πτου, φοβούμενο, όπως υποστήριξε, άμεση εισβολή από την Αίγυπτο. Η υπεροχή στον αέρα υπήρξε
το καθοριστικό ισραηλινό όπλο. Σε απάντηση η Ιορδανία επιτέθηκε στο Ισραήλ, αλλά η ισραηλινή
απάντηση ήταν άμεση. Στο τέλος του πολέμου το Ισραήλ είχε κερδίσει τον έλεγχο της ανατολικής
Ιερουσαλήμ, της Λωρίδας της Γάζας, της Δυτικής Όχθης και της Χερσονήσου του Σινά. (Σημ. της
μετάφρασης στα ελληνικά)
14 Norman G. Finkelstein, The Holocaust Industry.
15 Εθνικοί (στο κείμενο της Καινής Διαθήκης αποκαλούνται «Έθνη») ονομάζονται όλοι οι υπόλοιποι
λαοί που δεν είναι Εβραίοι. (Σημ. της μετάφρασης στα ελληνικά)
16 Media Research Institution of Middle East (Σημ. της μετάφρασης στα ελληνικά)
81
 DAVIDE RIZZO
νές μυστικές υπηρεσίες και αποτελεί σύμβουλο της κυβέρνησης του Τελ Αβίβ σε θέματα
αντι-τρομοκρατίας.
Προφανώς και προς αποφυγή της ολίσθησης σε μια αφελή και ιδεαλιστική θεωρία
συνωμοσίας τύπου «Πρωτοκόλλων των Σοφών της Σιών» θα πρέπει να καταστεί σαφές
ότι η κατασκευή ενός τόσο ισχυρού ιδεολογικού πλαισίου δεν μπορεί να αποδοθεί στην
απλή βούληση ενός ισχυρού σιωνιστικού λόμπι, αλλά πρέπει να κατανοηθεί μέσα από
τους αντικειμενικούς συσχετισμούς οικονομικής δύναμης που αποτελούν τις υλικές προ-
ϋποθέσεις του. Η απόδοση του επιπόλαιου χαρακτηρισμού «αντισημιτική» σε κάθε προ-
σπάθεια κατανόησης των κινήτρων εξόντωσης των Εβραίων με λογικό τρόπο εντάσσεται
σε αυτή την παγκόσμια στρατηγική. Η πρόσληψη του ναζισμού έξω από το ιστορικό του
πλαίσιο αποτελεί μέρος αυτής της στρατηγικής.
Ανιστόρητος ναζισμός και αιώνιος αντισημιτισμός
Ο κεντρικός άξονας που χρησιμοποιείται με στόχο να αποκόψει τον ναζισμό από το
ιστορικό του πλαίσιο και το ταξικό του περιεχόμενο είναι η αδιαμφισβήτητη ιδιαιτερό-
τητά του, ιδίως η γεωγραφική. Πόσο εντυπωσιακές είναι οι σφαγές άμαχου πληθυσμού
στην καρδιά της τόσο «πολιτισμένης» Ευρώπης! Παρά το γεγονός ότι οι Αμερικανοί,
οι Βέλγοι, οι Ιταλοί, οι Γάλλοι και οι Βρετανοί έχουν βάψει τα χέρια τους με τα ίδια
αιματηρά εγκλήματα, «τουλάχιστον» αυτά έγιναν με θύματα αυτόχθονες Αμερικανούς,
Κογκολέζους, Αιθίοπες, Αλγερινούς και Ινδούς, δηλαδή λαούς που βρίσκονταν μακριά και
ως εκ τούτου διαφορετικούς από εμάς. Επιπλέον, παρά την ταξική φύση του ναζισμού,
ο διωγμός των Εβραίων αφορούσε όλες τις τάξεις και αυτό είναι κάτι που τρομοκρατεί
βαθιά την ευαίσθητη μεσαία τάξη της Αμερικής και της Ευρώπης. Αυτοί που απελαύνο-
νταν δεν ήταν μόνο εργάτες, αγρότες και φτωχοί αλλά ακόμα και ευυπόληπτοι δικηγό-
ροι, επιχειρηματίες, «τίμια μέλη της κοινωνίας των πολιτών». Αυτό ήταν αρκετό για να
δημιουργήσει ένα κλίμα συλλογικής υστερίας μέσα στα επόμενα χρόνια, γεγονός που
καθιστά δυνατή την δημιουργία ενός γόνιμου μύθου, που αποσκοπούσε περισσότερο στο
να δικαιολογήσει το παρόν από ό,τι να εξηγήσει το παρελθόν.
Πίσω από αυτή την διαδικασία βρίσκουμε μια ενδιαφέρουσα ιδεαλιστική άποψη, μια
πίστη στα εγγενή χαρακτηριστικά των λαών, που την φέρνει αντιμέτωπη με την ιστορία
και η οποία ενσαρκώθηκε πολύ καλά από τον Γκολντχάγκεν στο βιβλίο του Hitler’s Willing
Executioners. Ο συγγραφέας ασχολείται με το ζήτημα της στάσης του «τυπικού Γερμα-
νού» (εξ’ αρχής μια εξαιρετικά ασαφής έννοια) την ναζιστική περίοδο,
«απορρίπτοντας ορισμένους εύκολους αλλά συχνά ανακριβείς ή παραπλανητικούς χα-
ρακτηρισμούς όπως ‘Ναζί’ ή ‘Ες Ες’ για να αναζητήσει αυτό που πραγματικά ήταν: ‘Γερ-
μανοί’. Ο πιο σωστός γενικός ορισμός, μάλλον ο μόνος σωστός, για τους Γερμανούς που
συνέβαλαν στη διαιώνιση του Ολοκαυτώματος είναι: ‘Γερμανοί’. Ήταν Γερμανοί που έδρα-
σαν στο όνομα της Γερμανίας και του πιο δημοφιλούς ηγέτη της, του Αδόλφου Χίτλερ». 17
Ενδεχομένως συνειδητοποιώντας την ολίσθηση σε έναν τραγελαφικό «αντίστροφο
αντισημιτισμό» ο Γκολντχάγκεν επιχειρεί να εξηγήσει την σκέψη του με περισσότερη
σαφήνεια, αλλά ουσιαστικά επιδεινώνει την θέση του:
«... Βέβαια, μερικές φορές είναι σωστό να κάνουμε αναφορά σε θεσμικά και επαγγελμα-
τικά προσόντα και ρόλους, όπως ακριβώς και σε πιο γενικούς όρους όπως «εκτελεστικά
17 Daniel Jonah Goldhagen, Hitler’s Willing Executioners.
82
ΑΝΤΙΣΙΩΝΙΣΜΟΣ, ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΣΜΟΣ
όργανα» ή «δολοφόνοι», αλλά σε κάθε περίπτωση ξεκινώντας από την προϋπόθεση ότι τα
πρόσωπα αυτά ήταν πάνω από όλα Γερμανοί, και σε δεύτερη μοίρα Ες Ες, αστυνομικοί ή
φύλακες στρατοπέδου».18
Όλοι λοιπόν μπαίνουν στο ίδιο καλάθι και πάντα στη λογική του «έθνους»: από τους
εργάτες ως τους πλούσιους βιομήχανους, συμπεριλαμβανομένης όλης της εσωτερικής
αντιπολίτευσης. Προφανώς, ούτε λέξη για το ότι στην Γερμανία, λίγα χρόνια πριν αναλά-
βει την εξουσία ο Χίτλερ, υπήρξε ένα από τα ισχυρότερα κομμουνιστικά κόμματα της Ευ-
ρώπης, καθοδηγούμενο στην ίδρυσή του από ανθρώπους του διαμετρήματος της Ρόζας
Λούξεμπουργκ και του Καρλ Λίμπκνεχτ. Ούτε λέξη επίσης για τους αντι-σοσιαλιστικούς
νόμους του Μπίσμαρκ 19, για την επανάσταση του 1918, για την Ένωση των Σπαρτακι-
στών, ή για όλους εκείνους τους επαναστάτες κομμουνιστές που αποδεκατίστηκαν από
την συνδυασμένη δράση της σοσιαλδημοκρατίας αρχικά και των Ναζί αργότερα. Το βι-
βλίο συνεχίζει, εξηγώντας πώς, όταν κάποιος ασχολείται με «Γερμανούς» (ως εκ τούτου
ας μας επιτραπεί να σκεφτούμε τους Μαρξ και Ένγκελς, αλλά όχι τον αυστριακό Χίτλερ)
θα πρέπει να εγκαταλείψει κάθε αναλυτική κατηγορία που ισχύει για την υπόλοιπη αν-
θρωπότητα. Αναφερόμενος στην αδυναμία της αποσύνδεσης της «γερμανικής κουλτού-
ρας» από τον αντισημιτισμό ο συγγραφέας δηλώνει:
«Εάν, αντί να αφήσουμε τον εαυτό μας να καθοδηγηθεί από την διάχυτη παραδοχή ότι
οι Γερμανοί ήταν σαν και εμάς, ξεκινήσουμε την ανάλυσή μας από την αντίθετη θέση, και
πολύ περισσότερο ορθολογική, δηλαδή ότι κατά την ναζιστική περίοδο οι Γερμανοί υιο-
θετούσαν την ευρέως διαδεδομένη αντισημιτική άποψη, θα οδηγηθούμε αναπόδραστα σε
αυτή την πεποίθηση». 20
Το βιβλίο του Γκολντχάγκεν θα μπορούσε να συγκαταλεγεί στις ιδιόρρυθμες αερολογί-
ες των μελετών τύπου Λομπρόζο 21 αν δεν ενσωμάτωνε τον χαρακτηριστικό τρόπο σκέ-
ψης όσων υπηρέτησαν τη Βιομηχανία του Ολοκαυτώματος ή της κυρίαρχης κουλτούρας
η οποία παγιώθηκε μετά τον πόλεμο υπό τη βολική αιγίδα του αντιφασισμού. Η συνταγή
είναι απλή: «απονεύρωση» των τυχόν αντικαπιταλιστικών αξιών του αντιναζισμού και
απάλυνσή του σε μια πειθήνια παραλλαγή του εθνικισμού. Στην Ιταλία, ο Τολιάτι όταν
απευθυνόταν στους «συντρόφους Μελανοχίτωνες 22 » προωθούσε, στην ουσία, ένα τυ-
φλό «κυνήγι Γερμανών» απαξιώνοντας τις στοιχειώδεις αρχές του επαναστατικού ντε-
φετισμού.
18 Στο ίδιο.
19 Ο Otto von Bismarck (1815-1898) έγινε ο πρώτος Καγκελάριος όταν ιδρύθηκε η Γερμανική Αυτο-
κρατορία το 1871. Το 1878 είχε θεσπίσει μια σειρά αντι-σοσιαλιστικών νόμων. Οι σοσιαλιστικές
οργανώσεις και συγκεντρώσεις απαγορεύονταν, καθώς και η κυκλοφορία σοσιαλιστικών κειμένων.
Οι ηγέτες των σοσιαλιστών συνελήφθησαν και δικάστηκαν. Αλλά παρά αυτές τις προσπάθειες, το
σοσιαλιστικό κίνημα εξακολούθησε να κερδίζει υποστήριξη. (Σημ. της μετάφρασης στα ελληνικά)
20 Daniel Jonah Goldhagen, Hitler’s Willing Executioners.
21 Ο Cesare Lombroso (1835-1909) ήταν Ιταλός ιατρός, ανθρωπολόγος, πανεπιστημιακός καθηγητής
και εγκληματολόγος. Έγινε παγκοσμίως γνωστός για τις μελέτες και τις θεωρίες του πάνω στο
πεδίο της χαρακτηρολογίας ή της σχέσης ανάμεσα στα πνευματικά και στα σωματικά χαρακτηρι-
στικά. Η θεωρία του έγινε αργότερα γνωστή ως «εγκληματολογική ανθρωπολογία». Ο Λομπρόζο
πίστευε ότι η τάση προς το έγκλημα είναι γενετικό χαρακτηριστικό και ο δυνάμει εγκληματίας είναι
δυνατόν να αναγνωριστεί από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του προσώπου και του κρανίου του.
(Σημ. της μετάφρασης στα ελληνικά)
22 Οι «Μελανοχίτωνες» ήταν παραστρατιωτική οργάνωση που είχε ιδρύσει ο Μουσολίνι. Ομάδες
της δρούσαν τρομοκρατικά σε όλη την Ιταλία. (Σημ. της μετάφρασης στα ελληνικά)
83
 DAVIDE RIZZO
Οι καταβολές του Σιωνισμού
Η ίδια πλάνη επιδιώκει να αποκόψει τον Σιωνισμό από το αιματηρό πολιτικό εσωτερι-
κό του περιεχόμενο και να τον παραδώσει στον «κόσμο των ιδεών», όπως είδαμε στην
δήλωση του Μπους που αναφέρθηκε παραπάνω. Στην πραγματικότητα, το κίνημα που
δημιουργήθηκε από τον Τέοντορ Χερτσλ 23 δείχνει, ακόμη και αναλύοντάς το κάπως επι-
φανειακά, την ιστορικο-πολιτιστική του καθυστέρηση, μιας και συγκροτήθηκε ως ένα
είδος μιας «αιώνιας αποικιοκρατίας» καθαρά εθνικιστικού και θρησκευτικού χαρακτήρα,
στοιχεία που συνδέονται με την παρακμιακή φάση του καπιταλισμού:
«Ο Σιωνισμός πάσχει σε τελική ανάλυση από το μικρόβιο του ρατσισμού. Από τη στιγμή
που δεν αξιώνει την ιδιαιτερότητα αλλά την ουσιαστική υπεροχή της εβραϊκής κατάστα-
σης -η οποία διατρανώνει την ανισότητα των εθνών- υιοθετεί κατ’ ουσίαν τις αντισημιτικές
θέσεις αντιστρέφοντας τις αξίες του αντι-εβραϊκού ρατσισμού. Απηχώντας τους διώκτες
παρουσιάζει την παρουσία των Εβραίων σε μια μη εβραϊκή κοινωνία ως «προβληματική»
ορίζοντάς τους έμμεσα ως στοιχείο διαταραχής της κοινωνικής αρμονίας». 24
Ο συμπληρωματικός χαρακτήρας του Σιωνισμού και του αντισημιτισμού είναι επίσης
εμφανής στην σκόπιμη σύγχυση ανάμεσα στα θρησκευτικά και φυλετικά χαρακτηριστι-
κά. Μία από τις προτεραιότητες ενός κινήματος που θα επιδίωκε να καταπολεμήσει τις
φυλετικές ρίζες του αντισημιτικού μίσους θα ήταν να υπογραμμίσει τον θρησκευτικό χα-
ρακτήρα της εβραϊκής κοινότητας. Θα αρκούσε να επισημάνει ότι ο καθένας δύναται
να ασπαστεί τον Ιουδαϊσμό. Αλλά κάτι τέτοιο θα προκαλούσε τυχόν απώλεια μεγάλου
μέρους της γοητείας της ιδέας του «εκλεκτού λαού». Η σιωνιστική ιδεολογία κάνει ακρι-
βώς το αντίθετο και θέτει ως στόχο της να προσδώσει αξία σε ένα υποτιθέμενο φυλετικό
στοιχείο που πρέπει να εδραιωθεί σε ένα εθνικό και εδαφικό στοιχείο (την Μητέρα-Πα-
τρίδα) παράλληλα με τις βλέψεις που εξαπλώθηκαν ραγδαία σε όλη την Ευρώπη μεταξύ
του 19ου και του 20ου αιώνα. Αυτές είναι οι καταβολές του σχεδίου για τη δημιουργία
ενός Εβραϊκού Έθνους, ενός θρησκευτικού κράτους με έντονα ιμπεριαλιστικό και αποι-
κιακό χαρακτήρα. Οι δύο θεμελιώδεις νόμοι του κράτους του Ισραήλ (ο «Νόμος της Επι-
στροφής» και ο «Νόμος για την Ιθαγένεια»), η επίσημη αναγνώριση της ημέρας-αργίας
του Σαββάτου (Σαμπάθ), η απαγόρευση τέλεσης πολιτικών γάμων και το καθεστώς του
απαρτχάιντ όσον αφορά τον αραβικό πληθυσμό, επιβεβαιώνουν την σφραγίδα της θρη-
σκείας και των διακρίσεων:
«Έτσι, οι θεμελιώδεις νόμοι του Ισραήλ αναμφίβολα καθαγιάζουν την διάκριση ενός εθνι-
κού χαρακτήρα, κάτι που δικαιολογεί την άρνηση επιστροφής στους πρόσφυγες και καθι-
ερώνει ένα είδος καθεστώτος προνομιακής μεταχείρισης υπέρ των Εβραίων Ισραηλινών.
Η κατάφωρη αδικία αυτής της νομοθεσίας καταδεικνύεται στο ότι οι Άραβες πρόσφυγες
και ένας μεγάλος αριθμός των Αράβων που ζουν στο Ισραήλ δεν μπορούν να αποκτήσουν
ιθαγένεια ενώ αντίθετα χορηγείται στους Εβραίους όλου του κόσμου στο όνομα της αρε-
τής ενός μυθικού δικαιώματος ‘επιστροφής’». 25
23
Ο Theodor Herzl (1860-1904) ήταν Ούγγρος δημοσιογράφος και συγγραφέας. Θεωρείται ο πα-
τέρας του σύγχρονου πολιτικού Σιωνισμού και στην πραγματικότητα ο ιδρυτής του κράτους του
Ισραήλ. (Σημ. της μετάφρασης στα ελληνικά)
24 Nathan Weinstock, Zionism:False Messiah. Παρά το γεγονός ότι μετά τη συγγραφή του και λόγω
της πίεσης που του ασκήθηκε χαρακτηρίζοντάς τον ότι «αυτο-απεχθάνεται τους Εβραίους» ο
Weinstock αναγκάστηκε να επιστρέψει στο Σιωνιστικό στρατόπεδο.
25 Στο ίδιο.
84
ΑΝΤΙΣΙΩΝΙΣΜΟΣ, ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΣΜΟΣ
Υπό την έννοια αυτή καθίσταται σαφές με ποιο τρόπο ο κοινός εχθρός τόσο του αντι-
σημιτισμού όσο και του Σιωνισμού είναι, πάνω απ’ όλα, το φάντασμα της αφομοίωσης
των Εβραίων σε μια εκκοσμικευμένη κοινωνία. Υπό το φως αυτής της γειτνίασης των
απόψεων δεν προκαλεί έκπληξη η στενή συνεργασία Σιωνιστών και Ναζί πριν και κατά τη
διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Είναι πασίγνωστο, παρόλο που συχνά ξε-
χνιέται, ότι οι σιωνιστές ηγέτες της Εθνικής Στρατιωτικής Οργάνωσης 26 το 1941 έκαναν
στους Ναζί πρόταση συμμαχίας κατά των Βρετανών. Στο κείμενο της πρότασης κάποιος
μπορεί να διαβάσει μια τέλεια σύνθεση των κοινών καταβολών Σιωνισμού και Ναζισμού:
«Η Εθνική Στρατιωτική Οργάνωση, η οποία γνωρίζει την καλή θέληση της γερμανικής
κυβέρνησης του Ράιχ και των αρχών της όσον αφορά τη σιωνιστική δραστηριότητα στο
εσωτερικό της Γερμανίας και τα σιωνιστικά σχέδια μετανάστευσης, είναι της γνώμης ότι:
1) Θα μπορούσαν να υπάρξουν κοινά συμφέροντα ανάμεσα στην εγκαθίδρυση μιας νέας
τάξης πραγμάτων στην Ευρώπη σύμφωνα με τη γερμανική άποψη και των πραγματικών
εθνικών επιδιώξεων του εβραϊκού λαού όπως εκφράζονται από την Εθνική Στρατιωτική
Οργάνωση.
2) Θα ήταν δυνατή η συνεργασία μεταξύ της νέας Γερμανίας και ενός ανανεωμένου
λαϊκού εθνικού Εβραϊκού κράτους (Hebraium).
3) Η ίδρυση του ιστορικού εβραϊκού κράτους σε εθνική και ολοκληρωτική βάση υπό την
δέσμευση μιας συνθήκης με το γερμανικό Ράιχ θα ήταν προς το συμφέρον της διατήρησης
και ενίσχυσης τη ς μελλοντικής θέσης εξουσίας της Γερμανίας στην Εγγύς Ανατολή».27
Αν κάποιος θελήσει να αντιτείνει ότι η Εθνική Στρατιωτική Οργάνωση δεν αποτελούσε
παρά μια μειονότητα ας σημειωθεί ότι ένα από τα ηγετικά της μέλη ήταν ο Γιτζάκ Σαμίρ,
μελλοντικός Υπουργός Εξωτερικών και Πρωθυπουργός του Ισραήλ, και ότι αυτή η ομάδα
διαλύθηκε όταν συγχωνεύτηκε με τις ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις το 1948. Σε γενικές
γραμμές, οι εβραϊκοί εθνικιστικοί κύκλοι έδειξαν γενική ικανοποίηση από την πολιτική
της ναζιστικής Γερμανίας,
«δεδομένου ότι η δύναμη του εβραϊκού πληθυσμού στην Παλαιστίνη θα ενισχυόταν έτσι
ώστε στο εγγύς μέλλον οι Εβραίοι θα μπορούσαν να αποκτήσουν αριθμητική υπεροχή
έναντι των Αράβων στην Παλαιστίνη». 28
Στην πραγματικότητα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρωταρχικός σκοπός των Σιωνιστών
ήταν η δημιουργία μιας εβραϊκής οντότητας -πολιτικής και θρησκευτικής- στην Παλαι-
στίνη και δεν ήταν σε καμία περίπτωση η διάσωση των Εβραίων της Ευρώπης. Ο ίδιος
ο Δαβίδ Μπεν Γκουριόν, ο πρώτος ηγέτης του ισραηλινού κράτους, το 1938 δήλωσε με
αποφασιστικότητα ότι:
«Αν γνώριζα ότι υπήρχε η δυνατότητα είτε να σωθούν όλα τα παιδιά που βρίσκονται
στη Γερμανία μεταφέροντάς τα στην Αγγλία είτε μόνο τα μισά μεταφέροντάς τα στη Γη
26 Irgun Zvai Leumi, επίσης γνωστή ως Lehi ή Stern Gang.
27 Θεμελιώδη χαρακτηριστικά της πρότασης της Εθνικής Στρατιωτικής Οργάνωσης στην Παλαιστί-
νη (Irgun Zvai Leumi) όσον αφορά την Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος στην Ευρώπη και τη συμμετοχή
της Εθνικής Στρατιωτικής Οργάνωσης στον πόλεμο στο πλευρό της Γερμανίας, marxists.de
28 Feivel Polkes, ένας πράκτορας της Hagana (μετέπειτα στρατιωτικός βραχίονας του Σιωνιστικού-
Εβραϊκού Πρακτορείου Εργασίας), σε μια συνομιλία του Άιχμαν με τον Χέρμπερτ Χάγκεν των Ες
Ες, όπως εξιστορείται σε έκθεση των Ες Ες που καταγράφηκε στα τέλη του Δευτέρου Παγκοσμίου
Πολέμου και αναφέρεται στο Order of the Death’s Head του Heinz Hohne, το οποίο αναφέρεται με
τη σειρά του στο Zionism in the Age of the Dictators του Lenni Brenner, marxists.de brenner/ch08.htm
85
 DAVIDE RIZZO
του Ισραήλ, τότε θα επέλεγα την δεύτερη εναλλακτική λύση. Γιατί αυτό που θα πρέπει να
σταθμίσει κάποιος δεν είναι μόνο οι ζωές αυτών των παιδιών αλλά και η ιστορία του λαού
του Ισραήλ». 29
Στο όνομα αυτής της θείας αποστολής (οι παραλληλισμοί με την ισλαμική τζιχάντ είναι
εντυπωσιακοί) διάφορες παραστρατιωτικές ομάδες εγκαινίασαν την σιωνιστική τρομο-
κρατία -που αποτέλεσε προθάλαμο του ισραηλινού κράτους τρομοκρατίας των επόμενων
ετών- με στόχους διεθνή και βρετανικά ιδρύματα καθώς και παλαιστινιακά χωριά. Μετα-
ξύ των πιο γνωστών δράσεων που πραγματοποιήθηκαν από άτομα που στην συνέχεια θα
γίνονταν υπέρμαχοι της καταπολέμησης της τρομοκρατίας μπορούμε να καταγράψουμε
την δολοφονία του Λόρδου Μόυν (εκπροσώπου της βρετανικής κυβέρνησης) και του Κόμη
Φόλκε Μπερναντότε (μεσολαβητή του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών). Επίσης μπορού-
με να αναφέρουμε τις βομβιστικές επιθέσεις που έγιναν στην Βρετανική Πρεσβεία στη
Ρώμη και στο ξενοδοχείο King David Hotel στην Ιερουσαλήμ καθώς και τη σφαγή αμάχων
στο χωριό Deir Yassin. Πίσω από αυτές τις ενέργειες ήταν η Irgun, η Hagana και η ήδη
αναφερθείσα Stern Gang (δημιουργήθηκε ως μια πτέρυγα της Irgun). Όλες αυτές οι ομά-
δες συνέδραμαν στις Αμυντικές Δυνάμεις του Ισραήλ και παρείχαν στο ισραηλινό κράτος
πολιτικά πρόσωπα που βρέθηκαν στα υψηλότερα κλιμάκια της ιεραρχίας δηλαδή πρό-
σωπα όπως ο Μεναχέμ Μπέγκιν (μαχητής της Irgun) ο Γιτζάκ Σαμίρ (μαχητής της Stern
Gang) και στη συνέχεια οι Νταβίντ Μπεν Γκουριόν, Μοσέ Νταγιάν, Γιτζάκ Ράμπιν, Σιμόν
Πέρες και Αριέλ Σαρόν (όλοι μαχητές της Hagana). Επιπλέον ο τρόπος που έδρασε ο
ισραηλινός στρατός ακολούθησε πιστά αυτόν των τρομοκρατικών συμμοριών. Ακόμη και
ο Γιτζάκ Ράμπιν, παρόλο που του δόθηκε το Νόμπελ Ειρήνης, είχε συντάξει λεπτομερείς
οδηγίες που δίνονταν στους στρατιώτες του όσον αφορά το πώς να αντιμετωπίζουν
πολύ νεαρούς Παλαιστινίους που πετάνε πέτρες. Η οδηγία ήταν: «σπάστε τους τα χέ-
ρια». Ποιος ο λόγος να εγκαταλείπονται πρακτικές που είναι αποτελεσματικές;
Οι οικονομικές καταβολές της εβραϊκής ιδιαιτερότητας
Προς διάψευση της βιβλικής και πολεμοχαρούς φρασεολογίας του Σιωνισμού είναι
χρήσιμο να επισημάνουμε ότι οι Εβραίοι ως θρησκευτική ομάδα ανέκαθεν χαρακτηρίζο-
νταν από έντονη εθνική ανομοιογένεια και έχουν διατηρήσει μια συγκεκριμένη ταυτότητα
στο πέρασμα των αιώνων μόνο για οικονομικούς λόγους. Ο «εκλεκτός λαός», κατά συ-
νέπεια, απαρτίζεται από διαφορετικές εθνότητες: Χετταίους, Χαναναίους, Φιλισταίους,
Αιγύπτιους, Φοίνικες, Έλληνες και Άραβες. Με το πέρασμα των αιώνων, αυτή η έλλειψη
ομοιογένειας έχει αυξηθεί σημαντικά λόγω των μικτών γάμων και των προσηλυτισμών.
Για έναν λόγο παραπάνω σήμερα μπορεί να λεχθεί ότι: «Προς το παρόν δεν υπάρχει
καμία απολύτως φυλετική ομοιογένεια μεταξύ των Εβραίων της Υεμένης, για παράδειγ-
μα, και των Εβραίων του Νταγκεστάν. Οι πρώτοι είναι ανατολικού τύπου ενώ οι δεύτεροι
ανήκουν στην φυλή των Μογγόλων. Υπάρχουν μαύροι Εβραίοι στην Ινδία, Αιθίοπες Εβραίοι
(Falasha), “Τρωγλοδύτες” Εβραίοι στην Αφρική [στο τυνησιακό νησί Τζέρμπα]». 30
Για παράδειγμα, ακόμα και η λεγόμενη «εβραϊκή μύτη» είναι απλά ένα χαρακτηριστικό
διαδεδομένο στον πληθυσμό της Μικράς Ασίας. Η έννοια της «εβραϊκής φυλής» είναι
απλά ένας μύθος που τροφοδοτείται τόσο από αντισημίτες όσο και από Σιωνιστές. Θα
29 Yoav Gelber, Zionist Policy and the Fate of European Jewry (1939-42), Yad Vashem Studies, vol. XII,
σ.199, που αναφέρεται στο Zionism in the Age of the Dictators του Lenni Brenner, marxists.de
30 Abram Leon, The Jewish Question, marxists.de
86
ΑΝΤΙΣΙΩΝΙΣΜΟΣ, ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΣΜΟΣ
μπορούσε να συγκριθεί με έναν υποθετικό προσδιορισμό μιας «φυλής Καθολικών» με
βάση τα μαύρα και σγουρά μαλλιά. Κάθε φορά στην ιστορία όπου δεν λειτουργούσαν οι
οικονομικοί λόγοι διαφοροποίησής τους οι Εβραίοι αφομοιώθηκαν στην κοινωνία στην
οποία ζούσαν.
«Δεν είναι η προσήλωση των Εβραίων στην πίστη τους που εξηγεί τη διατήρησή τους
ως μια ξεχωριστή κοινωνική ομάδα. Αντιθέτως είναι η διατήρησή τους ως ξεχωριστή κοι-
νωνική ομάδα που εξηγεί την προσήλωσή τους στην πίστη τους». 31
Ο Αβραάμ Λεόν συνοψίζει πολύ σωστά αυτόν τον μηχανισμό στην έννοια της «λαϊκής
τάξης»: οι Εβραίοι αντιπροσώπευαν ιστορικά μια κοινωνική ομάδα με μια συγκεκριμένη
οικονομική λειτουργία, αντιπροσώπευαν μια τάξη. Η λειτουργία αυτή έγινε πιο εκλεπτυ-
σμένη κατά την διάρκεια της ιστορίας, ξεκινώντας από την προ-καπιταλιστική οικονομία
και στην συνέχεια, ακολουθώντας την εξέλιξη του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής
στην μεσαιωνική, εμπορική και βιομηχανική του φάση μέχρι το παρόν στάδιο της παρακ-
μής. Υπό αυτή την έννοια, ο Σιωνισμός δεν είναι τίποτε άλλο από μια ιστορική αντίδραση
στη διαδικασία της αφομοίωσης:
«Στην πραγματικότητα, η σιωνιστική ιδεολογία, όπως και όλες οι ιδεολογίες, δεν απο-
τελεί παρά την διαστρεβλωμένη αντανάκλαση των συμφερόντων μιας τάξης. Είναι η ιδεο-
λογία της εβραϊκής μικροαστικής τάξης που συνθλίβεται ανάμεσα στα ερείπια της φεου-
δαρχίας και στον παρηκμασμένο καπιταλισμό». 32
Ο καπιταλισμός δημιουργεί την βάση για την επίλυση του «Εβραϊκού Ζητήματος» κατα-
στρέφοντας τις υλικές προϋποθέσεις που ευνοούν τις διακρίσεις. Αλλά μόνο σε μια κομ-
μουνιστική κοινωνία μπορεί να ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία της αφομοίωσης. Αντί-
θετα η παρακμιακή φάση του καπιταλισμού φέρνει στο έπακρο οποιοδήποτε φυλετικό,
εθνικό ή θρησκευτικό πρόσχημα για την υποστήριξη της ιμπεριαλιστικής πολιτικής των
διαφόρων κρατών. Αυτό είναι ό,τι ακριβώς συνέβη στην Γερμανία την δεκαετία του 1930.
Μια ανάλυση τέτοιου τύπου αρκεί για να εξαλείψει κάθε μακρινή πιθανότητα σχέσης
ανάμεσα στον μαρξισμό και τον αντισημιτισμό, παρά τις δημοσκοπήσεις της Corriere
della Sera.
Ιστορικός αναθεωρητισμός 33
Στο πλαίσιο του χάσματος που χωρίζει το ιστορικό γεγονός από το προπαγανδιστι-
κό κατασκεύασμα είναι κατανοητό γιατί θα πρέπει να υπάρχει μια προοπτική ιστορικής
έρευνας η οποία τείνει να περιορίσει τον μύθο που κατασκευάστηκε από την ρητορική
του Ολοκαυτώματος. Ο βαθμός στον οποίο ένα τέτοιο ενδεχόμενο γεννάει φόβο απο-
δεικνύεται από την τιμωρητική νομοθεσία ορισμένων κρατών (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία
και Γερμανία) κατά της «αμφισβήτησης του Ολοκαυτώματος». Μέτρα που τιμωρούν την
«αμαρτία του αναθεωρητισμού» έχουν επίσης εισαχθεί σε Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία,
Σουηδία, Λιθουανία, Πολωνία, Τσεχική Δημοκρατία, Σλοβακία, Ρουμανία, Πορτογαλία και
Ισπανία. Τα καπιταλιστικά κράτη υπερασπίζονται τον εαυτό τους όπως μπορούν. Στην
Σοβιετική Ένωση ήταν απαγορευμένο να αμφισβητηθεί η ευθύνη των Ναζί (το οποίο απο-
τελεί ψέμα) για τη σφαγή των 25.000 Πολωνών αξιωματούχων στο δάσος του Κατίν (που
στοιχειοθετείται από τις μαρτυρίες πολλών «αυτοπτών μαρτύρων» και «επιστημονική»
31 Στο
ίδιο, marxists.de
32 Στο
ίδιο, marxists.de
33 Για τον αναθεωρητισμό βλ. Γλωσσάρι στο τέλος του περιοδικού. (Σ.τ.Μ.)
87
 DAVIDE RIZZO
τεκμηρίωση) και στην Τουρκία η αναφορά στη γενοκτονία των Αρμενίων τιμωρείται με
φυλάκιση.
Όλα αυτά αποδεικνύουν το πώς η λέξη «αναθεωρητισμός» έχει επίσης υποστεί μετα-
μόρφωση από την απλή έννοια της λέξης σε μια προληπτική καταδίκη όσον αφορά τις
προθέσεις των αναθεωρητών.
Εάν, όπως ήταν αναμενόμενο, ένα μέρος της έρευνας στον τομέα αυτό έχει διεξαχθεί
από συμπαθούντες των Ναζιστών οι οποίοι αναζητούν επιχειρήματα για να υπερασπι-
στούν το καθεστώς του Χίτλερ, υπάρχει επίσης ένας σημαντικός κύκλος «αναθεωρη-
τών που προέρχονται από τον χώρο της αριστεράς» που δεν έχουν καμία σχέση με τον
αντισημιτισμό και οι οποίοι, έχοντας ως κίνητρο να συμβάλλουν στην απομυθοποίηση,
είναι πεπεισμένοι ότι κάτι τέτοιο θα προωθήσει τους επαναστατικούς σκοπούς. Παρά
το γεγονός αυτό, ωστόσο, ακόμη και αν κάθε μαρξιστής εμφορείται από την πρόθεση να
ξεσκεπάσει τις ιδεολογικές κατασκευές και να προσεγγίσει το πρόβλημα επιστημονικά,
τελικά αποτυγχάνει να πετύχει τον στόχο του και καταλήγει να παράγει ένα έργο που
είναι άλλωστε αναποτελεσματικό.
Οι έρευνες των αναθεωρητών που προέρχονται από τον χώρο της αριστεράς επικε-
ντρώνονται σε δύο ζητήματα: τον αριθμό των θυμάτων και τον τρόπο που σκοτώθηκαν. Εί-
ναι πολύ εύκολο να καταδειχθεί γιατί και για τα δύο αυτά μέτωπα οι ενέργειες των αναθε-
ωρητών είναι χάσιμο χρόνου. Η ρητορική του Ολοκαυτώματος, επειδή δεν είναι πλέον σε
θέση να επιμένει τόσο στις προθέσεις των Ναζί (οι δολοφονίες των Συμμάχων διαμέσου
βομβιστικών επιθέσεων δεν μπορούν να θεωρηθούν «λιγότερο σκόπιμες») τονίζει είτε
το ποσοτικό ζήτημα είτε τον τρόπο των εκτελέσεων από τους Ναζί. Έτσι, χρησιμοποιεί
τα νούμερα -έξι εκατομμύρια νεκροί- ως μέσο προπαγάνδας. Αυτό γίνεται σαφές, τόσο
από την επιστημονική μέθοδο με την οποία καθορίστηκαν αυτοί οι αριθμοί (απόσπαση
ομολογιών στις δίκες της Νυρεμβέργης 34 με τρόπο που θυμίζει τις δίκες της Μόσχας επί
Στάλιν), καθώς και από την επιπολαιότητα με την οποία σταδιακά ρετουσαρίστηκαν. Για
παράδειγμα, στα γαλλικά έγγραφα που αναφέρθηκαν παραπάνω γινόταν λόγος για περί-
που δέκα εκατομμύρια νεκρούς, μετά το νούμερο έγινε έξι εκατομμύρια, το οποίο και έχει
παραμείνει στην συλλογική μνήμη ακόμη και αν το 1990 ο αρχικός αριθμός των τεσσάρων
εκατομμυρίων του Άουσβιτς-Μπίρκεναου μειώθηκε στο ενάμισι εκατομμύριο διαμιάς, με
μια μονοκοντυλιά. Ο Ραούλ Χίλμπεργκ στο βιβλίο Η Εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης
μιλάει για 5,1 εκατομμύρια νεκρούς-ένα εκατομμύριο στο Άουσβιτς.
Αντιμέτωποι με αυτό το απεχθές παιχνίδι των αριθμών, στο οποίο άπειρα εκατομμύρια
ανθρώπων «σκοτώθηκαν ή νεκραναστήθηκαν» σαν να ήταν ένα τίποτα, μια συνεκτική
μαρξιστική θέση θα πρέπει να καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια να τονίσει την μα-
ταιότητα της ενασχόλησης με το ζήτημα του αριθμού των νεκρών. Η αριθμητική πλευρά
δεν θα πρέπει επουδενί να αποτελέσει ένα αποφασιστικό στοιχείο είτε για την καταδίκη
των Ναζί, είτε για την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ ή για την σημερινή πολιτική του.
Ο αναθεωρητισμός μπαίνοντας στην αρένα των αριθμών τοποθετείται στο ίδιο επίπεδο
με την επίσημη ιστοριογραφία, επικεντρώνοντας σε ένα περιφερειακό στοιχείο, άσχετα
αν αυτό αφορά εκατομμύρια νεκρούς.
34Η δίκη των Γερμανών εθνικοσοσιαλιστών εγκληματιών πολέμου που διενεργήθηκε από το επί
τούτω συγκροτημένο Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο συνεδρίασε στο δικαστικό μέγαρο της Νυ-
ρεμβέργης από τις 20 Νοεμβρίου 1945 μέχρι την 1η Οκτωβρίου 1946 με κατηγορούμενους 24 μέλη
του Εθνικοσιαλιστικού Γερμανικού Κόμματος και οκτώ ναζιστικές οργανώσεις. (Σημ. της μετάφρα-
σης στα ελληνικά)
88
ΑΝΤΙΣΙΩΝΙΣΜΟΣ, ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΣΜΟΣ
Το ίδιο ισχύει και για το ζήτημα του τρόπου με τον οποίο πραγματοποιήθηκαν οι εκτε-
λέσεις. Ένα μεγάλο μέρος της ενέργειας των ιστορικών αναθεωρητών δαπανάται για να
αντικρούσουν την υπόθεση της εξόντωσης σε θαλάμους αερίων. Ακόμα όμως και σε αυτή
την περίπτωση, γιατί πέφτουν στην παγίδα; Τι αλλάζει από πλευράς ταξικής ανάλυσης
αν οι Ναζί σκότωσαν τους Εβραίους στο εκτελεστικό απόσπασμα ή αν το έκαναν με με-
θόδους «αμερικανικού τύπου» χρησιμοποιώντας κουβέρτες μολυσμένες με ευλογιά ή με
εμπρηστικές βόμβες που οδήγησαν στην ισοπέδωση της Δρέσδης; Ακόμη και αν η δαπάνη
ενέργειας των αναθεωρητών θεωρηθεί μεθοδολογικά παραδεκτή, το παραπάνω ζήτημα
δεν θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για τους κομμουνιστές, οι οποίοι καλύτερα να
ασχοληθούν με το ταξικό περιεχόμενο του ναζισμού αντί να ακολουθήσουν τους θεματο-
φύλακες της ιστορίας στο αγαπημένο τους πεδίο.
Μια υλιστική κριτική δεν θα πρέπει να αφιερώσει πολύ χρόνο στις φαινομενικές πτυ-
χές των γεγονότων αλλά θα πρέπει να τις θέσει στο πλαίσιο των ταξικών σχέσεων, τόσο
στο παρελθόν όσο και στο παρόν.
Η εμμονική έρευνα της δίωξης των Εβραίων στην βάση μιας ανιστόρητης ιδιαιτερότη-
τας και η συνεχής, επετειακού χαρακτήρα, ενθύμησή του από τα μέσα μαζικής ενημέρω-
σης αυτό που κάνουν είναι ουσιαστικά να αποπροσανατολίζουν από την πραγματικότητα
που βρίθει από όλο και πιο βίαιες επιθέσεις κατά των εργαζομένων, αρχής γενομένης από
τους ξένους εργάτες.
Υπάρχει μια τάση να «δαιμονοποιείται» η πολιτική των εθνικοσοσιαλιστών όσον αφορά
τους Εβραίους προκειμένου να αποφευχθεί μια σύγκριση με την σημερινή πολιτική, όχι
μόνο του Ισραήλ, αλλά και των «δυτικών» χωρών. Ο παραλληλισμός μεταξύ ναζιστικών
στρατοπέδων και κέντρων κράτησης μεταναστών είναι πάρα πολύ άβολος για να συγκα-
τατεθεί κανείς, ακόμα κι αν αφορά τις προοπτικές του μέλλοντος. Όμως γιατί θα πρέπει
οι διακρίσεις βάσει της θρησκείας από τους Ναζί (που αυθαίρετα χαρακτηρίζονται ρα-
τσιστικές) να είναι χειρότερες από τις σημερινές βάσει της εθνικότητας; Και στις δύο
περιπτώσεις πρόκειται για ένα ζήτημα εκτροπής ενός αυθόρμητου μαζικού αντικαπιτα-
λιστικού αισθήματος προς έναν λανθασμένο στόχο. Υπό αυτή την έννοια, η αστική τάξη,
είτε δημοκρατική είτε σιωνιστική, συμμερίζεται την ίδια στρατηγική.
Για όλους αυτούς τους λόγους είναι σημαντικό να διακηρύξουμε δυνατά τόσο το αγεφύ-
ρωτο χάσμα που μας χωρίζει από τον αντισημιτισμό όσο και τον αντισιωνισμό μας. Πρό-
θυμα εγκαταλείπουμε το ιδεολογικό αυτό όπλο στον ταξικό μας εχθρό. Είμαστε σίγουροι
ότι θα το κάνει σκόνη ακριβώς μόλις παραστεί η ανάγκη. Επιπλέον, δεν έχει σημασία
πόσο προσπαθούν να το κάνουν να ξεχαστεί, ο Ναζισμός αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι
της ιστορίας της Δυτικής αστικής τάξης.
Davide Rizzo
Πηγή: Revolutionary Perspectives, Σειρά 3, No. 52, Χειμώνας 2009
Τίτλος πρωτοτύπου: Anti-Zionism, Anti-Semitism and Revisionism
Η μετάφραση έγινε από την ομάδα μας από τα αγγλικά
Στο blog μας http://engymo.wordpress.com ο αναγνώστης μπορεί να βρει άλλο ένα άρθρο
που δημοσιεύσαμε στις 18/12/2013 πάνω στο ίδιο θέμα με τίτλο "Άουσβιτς, το μέγα άλλο-
θι" του Αμαντέο Μπορντίγκα.
89
 DÜNYA DEVRIMI
ΤΟΥΡΚIΑ:
Η ΘΕΡΑΠΕIΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚH
ΤΡΟΜΟΚΡΑΤIΑ ΔΕΝ ΕIΝΑΙ
Η ΔΗΜΟΚΡΑΤIΑ
Λάβαμε ένα άρθρο σχετικά με τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Τουρκία το καλο-
καίρι και το δημοσιεύουμε. Πρόκειται για μια εμπεριστατωμένη ανάλυση από Τούρκους
συντρόφους που έλαβαν ενεργά μέρος στα γεγονότα και αναλύουν την κατάσταση από
μια σαφή κομμουνιστική επαναστατική σκοπιά. Ευχαριστούμε τον σύντροφο που μας
το έστειλε.
Το 2011 σημαδεύτηκε από ένα τεράστιο κύμα κοινωνικών εξεγέρσεων που εξαπλώθηκε
από την Τυνησία και την Αίγυπτο σε άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής – συμπεριλαμ-
βανομένου του Ισραήλ – και προς την Ευρώπη, ιδίως στην Ελλάδα και την Ισπανία, αλλά
και στις ΗΠΑ με το κίνημα Occupy. Το καθένα από αυτά τα κινήματα είχε τα ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά του ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες, αλλά όλα διακατέχονταν από
ισχυρές αυταπάτες για τη “δημοκρατία” ως απάντηση στα κοινωνικά δεινά. Όμως, το
σημαντικότερο στοιχείο στα κινήματα αυτά ήταν κάτι που εξέφρασαν σε ένα δεύτερο
επίπεδο: την απάντηση μιας νέας γενιάς προλετάριων στην όξυνση της παγκόσμιας κρί-
σης του καπιταλιστικού συστήματος. Και μαζί με όλες τις αυταπάτες τους καθώς και τη
δυσκολία κατανόησης της καταγωγής και της φύσης τους, ανήκουν στην εργατική τάξη
και τη διστακτική, επώδυνη προσπάθειά της να ξανασυνειδητοποιήσει τις πραγματικές
της μεθόδους και σκοπούς.
Οι εξεγέρσεις στην Τουρκία και τη Βραζιλία το 2013 είναι η απόδειξη ότι η δυναμική
που δημιουργήθηκε από αυτά τα κινήματα δεν έχει εξαντληθεί. Παρά το γεγονός ότι τα
ΜΜΕ απορούν για το γεγονός ότι όλες αυτές οι εξεγέρσεις έχουν ξεσπάσει σε χώρες οι
οποίες ήταν στη φάση της “ανάπτυξης” τα τελευταία χρόνια, αυτές έδωσαν διέξοδο στην
92
ΤΟΥΡΚIΑ: Η ΘΕΡΑΠΕIΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚH ΤΡΟΜΟΚΡΑΤIΑ ΔΕΝ ΕIΝΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤIΑ
ίδια “αγανάκτηση” μεγάλου μέρους του πληθυσμού ενάντια στον τρόπο που λειτουργεί το
σύστημα: αυξανόμενη κοινωνική ανισότητα, απληστία και διαφθορά της άρχουσας τάξης,
βιαιότητα της κρατικής καταστολής, κατάρρευση των υποδομών, καταστροφή του περι-
βάλλοντος. Και πάνω απ’ όλα, αδυναμία του συστήματος να προσφέρει στη νέα γενιά
κάποιο μέλλον.
Η ιδιαίτερη σημασία της εξέγερσης στην Τουρκία είναι η γειτνίασή της με το φονι-
κό πόλεμο στη Συρία. Ο πόλεμος στη Συρία προήλθε από τις λαϊκές διαδηλώσεις κατά
του καθεστώτος στη χώρα, αλλά η αδυναμία του προλεταριάτου και η ύπαρξη μεγάλων
εθνοτικών και θρησκευτικών διαιρέσεων στο εσωτερικό του πληθυσμού, επέτρεψαν στο
καθεστώς να απαντήσει με την πιο ωμή βία. Οι ρωγμές στο εσωτερικό της αστικής τάξης
διευρύνθηκαν και η λαϊκή εξέγερση κατέληξε – όπως στη Λιβύη το 2011 – σε εμφύλιο
πόλεμο που έχει μετατραπεί σε πόλεμο μεταξύ αντίπαλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Η
Συρία σήμερα έχει γίνει ένα θέατρο της βαρβαρότητας, μια ανατριχιαστική υπενθύμιση
της “εναλλακτικής” που έχει ο καπιταλισμός για το σύνολο της ανθρωπότητας. Η Τουρκία
από την άλλη πλευρά, όπως η Βραζιλία και άλλες κοινωνικές εξεγέρσεις, δείχνει προς
έναν άλλο δρόμο που ανοίγεται στην ανθρωπότητα: το δρόμο που οδηγεί στην άρνηση
του καπιταλισμού, την προλεταριακή επανάσταση και την οικοδόμηση μιας νέας κοινωνί-
ας που θα βασίζεται στην αλληλεγγύη και τις ανθρώπινες ανάγκες.
Το άρθρο που ακολουθεί γράφτηκε από τους συντρόφους της ομάδας μας στην Τουρ-
κία – μια νέα ομάδα, τόσο στην ιστορία της ICC όσο και στην ηλικία των μελών της. Ως
επαναστάτες αλλά και ως μέρος της γενιάς που ηγήθηκε της εξέγερσης, οι σύντροφοι
συμμετείχαν ενεργά στο κίνημα στους δρόμους και αυτή είναι μια πρώτη έκθεση των
γεγονότων “από τα μέσα” και μια πρώτη προσπάθεια να αναλύσουμε τη σημασία του
κινήματος.
Σχετικά με το κίνημα των “Chapullers” 1: Η θεραπεία για την κρατική τρομοκρατία δεν
είναι η δημοκρατία.
“Κάναμε γενική απεργία από τα δάκρυα για ένα φίλο σήμερα. Πήραμε το νεκρό χαμο-
γελαστό του σώμα από ένα δέντρο. Να βλέπατε πόσο σφιχτά το είχε αγκαλιάσει, πώς
το προστάτευε, πώς κρατούσε τα κλαδιά του... 2 ”
Το κίνημα που γεννήθηκε ενάντια την κοπή των δέντρων ως τμήμα των σχεδίων ανά-
πλασης του Πάρκου Gezi στην Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης και απέκτησε πρωτόγνωρη
μαζικότητα για την ιστορία της Τουρκίας, είναι ακόμη σε εξέλιξη. Η ανάλυσή του είναι
ζωτικής σημασίας για την ταξική πάλη. Για το λόγο αυτό, είναι απαραίτητο να βασιστούμε
σε μια ταξική ανάλυση, ορίζοντας και κατανοώντας πολιτικά το κίνημα. Επίσης, πρέπει
να κάνουμε τον απολογισμό των γεγονότων μέχρι στιγμής. Κατά την ανάλυση του κινήμα-
τος και τον απολογισμό του, παρά την οργή που νιώθουμε για την κρατική τρομοκρατία
1 Νεολογισμός που προήλθε όταν οι διαδηλωτές υιοθέτησαν την τουρκική έκφραση “çapulcu»,
που χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τον Ερντογάν για να τους χαρακτηρίσει. Ο όρος σημαίνει
κάτι σαν “ξεβράκωτοι” ή “όχλος”.
2 Οι στίχοι προέρχονται από ένα ποίημα που ονομάζεται “Γάλα” στα τούρκικα, γραμμένο από
το διαδηλωτή Ozan Durmaz στη μνήμη των Abdullah Comert, Ethem Sarısülük και Mehmet
Ayvalıtaş. Η πλήρης έκδοση μπορεί να βρεθεί στα τούρκικα, στη διεύθυνση: http://www.
tuhaftemaslar.com/sut/
93
 DÜNYA DEVRIMI
που δέχεται, και τη δολοφονία τριών διαδηλωτών 3, δεν έχουμε την πολυτέλεια να χά-
σουμε την προσοχή και την ψυχραιμία μας. Αν μείνουμε μόνο στην ατμόσφαιρα που έχει
δημιουργήσει το κίνημα και κάνουμε βιαστικές αναλύσεις κινδυνεύουμε να υποπέσουμε
σε σοβαρά λάθη σε σχέση με τις θέσεις της ταξικής πάλης.
Χωρίς αμφιβολία, δεδομένου ότι το κίνημα είναι σε εξέλιξη, αυτό που κάνουμε είναι
στην ουσία μια πρώτη αξιολόγηση. Εκτός αυτού, έχουμε να επισημάνουμε ότι συνεχίζου-
με μεταξύ μας τις συζητήσεις σχετικά με την εξέγερση.
Το ιστορικό background του κινήματος
Η κυβέρνηση, υπό το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) 4, είχε απαγορεύσει οι
3 Τελικά οι νεκροί διαδηλωτές έφτασαν συνολικά τουλάχιστον τους οχτώ ενώ ένας αστυνο-
μικός σκοτώθηκε πέφτοντας στο κενό από γέφυρα κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων στα
Άδανα. Εκτός από τους τρεις νεκρούς των πρώτων ημερών που αναφέρονται παρακάτω στο
κείμενο, ο 19χρονος Ali İsmail Korkmaz υπέκυψε στα τραύματά του στις 10 Ιουλίου, μετά από
38 μέρες που βρισκόταν σε κώμα εξαιτίας επίθεσης παρακρατικών εναντίον του στο Εσκισε-
χίρ. Προηγουμένως δεν του είχε επιτραπεί άμεση νοσηλεία την πρώτη μέρα τραυματισμού, αν
δεν εξεταζόταν από την αστυνομία. Σε γεγονότα που σχετίζονται με την εξέγερση, υπήρξαν
άλλες δυο δολοφονίες διαδηλωτών. Στις 28 Ιουνίου, στην επαρχία Diyarbakir της ανατολικής
Τουρκίας, στρατιώτες άνοιξαν πυρ εναντίον διαδήλωσης μερικών εκατοντάδων Κούρδων που
εναντιώνονταν στην κατασκευή νέου στρατιωτικού φυλακίου. Το αποτέλεσμα ήταν να χάσει
τη ζωή του ο 18χρονος Κούρδος Medeni Yildirim, γεγονός που ακολούθησαν διαδηλώσεις σε
πολλές πόλεις. Στις 10 Σεπτεμβρίου στην Αντιόχεια, σε διαδήλωση αλληλεγγύης στον αγώνα
ενάντια στην κατασκευή δρόμου μέσα στο δάσος του Πανεπιστημίου METU της Άγκυρας,
δολοφονήθηκε από την αστυνομία ο 22χρονος Ahmet Atakan, με τις αρχές να ισχυρίζονται
ότι ο θάνατός του προήλθε από πτώση. Μετά από 9 μήνες σε κώμα, στις 11 Μαρτίου 2014,
πέθανε τελικά ο 15χρονος Berkin Elvan, ο οποίος είχε δεχτεί θανατηφόρο χτύπημα από κάνι-
στρο δακρυγόνου κατά τη διάρκεια της εξέγερσης, στις 16 Ιουνίου, στη γειτονιά Okmeydani
της Istanbul. Την κηδεία του ακολούθησαν μαζικές πορείες σε δεκάδες πόλεις και σφοδρές
συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής, στις οποίες αναφέρεται ο θανάσιμος τραυματισμός
ενός ακόμα νέου διαδηλωτή. Εικόνες και στένσιλ του Berkin υπάρχουν σε πολλά σημεία της
πόλης, σε πολιτικά ενεργές γειτονιές όπως το Besiktas και το Kadikoy, το όνομά του γράφτηκε
σε πανό, τοίχους και καταλήψεις μαζί με αυτό του Α. Γρηγορόπουλου, ενώ ο Ερντογάν σχολία-
σε ψυχρά ότι ο Berkin ανήκε σε τρομοκρατική ομάδα, αφού φορούσε μαντίλι. (Σ.τ.Μ.)
4 Το κυβερνόν κόμμα AKP του Ερντογάν ιδρύθηκε το 2001 με κορμό τμήματα των κομμάτων
της Αρετής (FP) των Γκιουλ και Ερμπακάν και της Μητέρας Πατρίδας (ANAP) του Οζάλ και
κέρδισε για πρώτη φορά την εξουσία το 2002. Ο ίδιος ο Ερντογάν είναι πρωθυπουργός από
το 2003, με ποσοστό σχεδόν 50% στις τελευταίες εκλογές του 2011. Οι πολιτικές του AKP
είναι ένα κράμα νεοφιλελεύθερου εθνικισμού, με επαναφορά Ισλαμικών και συντηρητικών νό-
μων, επισφαλειοποίηση των συνθηκών ζωής ιδιαίτερα της νεολαίας, διώξεις και φυλακίσεις
εκατοντάδων πολιτικών αντιπάλων – κυρίως φοιτητών και συνέχιση της μεγάλης κοινωνικής
ανισότητας στην Τουρκία παρά τους υψηλούς δείκτες ανάπτυξης των τελευταίων ετών. Ο
νεοσυντηρητισμός στο πολιτιστικό πεδίο συνδυάζεται με επιθετικές νεοφιλελεύθερες οικο-
νομικές πολιτικές, με τις ιδιωτικοποιήσεις να έχουν εκτοξευτεί στα 6δις δολάρια το χρόνο,
από 400εκ. πριν το 2003. Χαρακτηριστικό του πολιτικού χάρτη είναι ότι στις εκλογές του 2011
η κεμαλική αντιπολίτευση κέρδισε μόνο τις παραθαλάσσιες επαρχίες στα δυτικά ενώ σε όλες
σχεδόν τις υπόλοιπες περιοχές της ενδοχώρας, μαζί και με την Ιστανμπούλ και την Άγκυρα,
το AKP ήταν πρώτο. Τα υπόλοιπα κόμματα που έλαβαν έδρες στο κοινοβούλιο ήταν το κεμα-
λικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) του Κιλιτσντάρογλου – 26%, το Εθνικιστικό Κόμμα
94
ΤΟΥΡΚIΑ: Η ΘΕΡΑΠΕIΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚH ΤΡΟΜΟΚΡΑΤIΑ ΔΕΝ ΕIΝΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤIΑ
διαδηλώσεις να γίνονται στην πλατεία Ταξίμ, χρησιμοποιώντας ως δικαιολογία τα έργα
αστικής ανάπλασης που είχαν ξεκινήσει στο χώρο αυτό. Μια άλλη έντονη διαμάχη που
έγινε για τα έργα ήταν για την κατεδάφιση του Εργατικού Κινηματογράφου 5, επίσης
στην περιοχή της Ταξίμ. Κατά τη διάρκεια αυτών των γεγονότων, η αστυνομία είχε γίνει
στόχος αντιδράσεων από δημοφιλή πρόσωπα της τέχνης εξαιτίας των επιθέσεών της
στους διαδηλωτές που προσπάθησαν να εμποδίσουν την κατεδάφιση του σινεμά. Η μετα-
τροπή του Πάρκου Gezi σε εμπορικό κέντρο, η ανοικοδόμηση των ιστορικών Στρατώνων
Gunner 6 που κατεδαφίστηκαν πριν από δεκαετίες και η κοπή των δέντρων ήταν επίσης
στην ημερήσια διάταξη τον τελευταίο καιρό. Αντιτιθέμενοι σε όλα αυτά, κάποιοι σύλ-
λογοι γειτονιάς, ΜΚΟ, συνδικάτα και αριστερά κόμματα δημιούργησαν την Πλατφόρμα
Αλληλεγγύης Ταξίμ με σύνθημα “η Ταξίμ είναι δική μας”. Η επιθυμία να γίνονται οι διαδη-
λώσεις της Πρωτομαγιάς στην Ταξίμ ήταν επίσης λόγος για να ξεκινήσει μια συζήτηση
με επίκεντρο την πλατεία.
Στο πλαίσιο αυτό, οι αξιωματούχοι του αστικού κράτους δήλωσαν ότι η Ταξίμ δεν ήταν
κατάλληλη για τις διαδηλώσεις της Πρωτομαγιάς και ότι δεν θα επιτρέψουν στους δια-
δηλωτές να πορευτούν εκεί, υποστηρίζοντας ότι τα έργα ανασκαφών στην περιοχή θα
έθεταν σε κίνδυνο την ασφάλεια των ανθρώπων. Η διαδήλωση της Πρωτομαγιάς στην Τα-
ξίμ εμποδίστηκε από την κρατική τρομοκρατία και τις επιθέσεις των ΜΑΤ. Το ζήτημα του
“χώρου διαδηλώσεων” που χρησιμοποιείται από την επίσημη αριστερά ως μέσο για να
βρει λύση στο πολιτικό της αδιέξοδο, ξανακυριάρχησε στην ημερήσια διάταξη άλλη μια
φορά μετά το 2007. Η επιμονή στο να γίνονται οι διαδηλώσεις της Πρωτομαγιάς στην Τα-
ξίμ αντί οποιασδήποτε άλλης περιοχής έχει λάβει ιδιαίτερα συμβολικό χαρακτήρα, λόγω
των ιστορικών γεγονότων της Πρωτομαγιάς στην πλατεία το 1977 7, όταν 34 άνθρωποι
δολοφονήθηκαν. Επιπλέον, οι νέες ρυθμίσεις που εισήγαγε το ΑΚΡ στη νομοθεσία ενα-
ντίον των αμβλώσεων 8 και η απαγόρευση της πώλησης αλκοόλ από τις 10 το βράδυ ως
του Μπαχτσελί (MHP) – 13% και το κούρδικο Κόμμα για την Ειρήνη και τη Δημοκρατία (BDP)
ως ανεξάρτητοι υποψήφιοι – 6.5% (Σ.τ.Μ)
5 Πρόκειται για τον κινηματογράφο Emek Theater, τον ιστορικότερο κινηματογράφο της Ισταν-
μπούλ. Κατασκευάστηκε το 1924, ήταν γνωστός για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και αισθητική
του μορφή και φιλοξένησε για 30 χρόνια το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της πόλης. (Σ.τ.Μ.)
6 Οι στρατώνες Gunner της πλατείας Ταξίμ κατασκευάστηκαν το 1806, κατά τη διάρκεια της
εξουσίας του Σουλτάνου Σελίμ του 3ου. Το 1921 μετατράπηκαν σε ποδοσφαιρικό στάδιο που
χρησιμοποιήθηκε από τις ομάδες της πόλης Γαλατά, Μπεσίκτας και Φενέρμπαχτσε. Τελικά
κατεδαφίστηκαν το 1940 στα πλαίσια ανάπλασης της πλατείας Ταξίμ. (Σ.τ.Μ)
7 Ο εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς απαγορευόταν στην Τουρκία μέχρι το 1975. Το
1977, δεύτερη χρονιά συγκεντρώσεων για την Πρωτομαγιά υπό την κυβέρνηση Ντεμιρέλ, εκα-
τοντάδες χιλιάδες διαδήλωσαν στην Ταξίμ, ώσπου ακούστηκαν πυροβολισμοί από την ταρά-
τσα ξενοδοχείου της πλατείας. Το αποτέλεσμα ήταν 34 νεκροί από το ποδοπάτημα λόγω του
πανικού και τις σφαίρες των παρακρατικών και της αστυνομίας και εκατοντάδες τραυματίες.
Από τότε οι διαδηλώσεις την Πρωτομαγιά απαγορεύτηκαν και πάλι στην Ταξίμ. Οι προσπά-
θειες που έγιναν τα τελευταία χρόνια, κυρίως στην 30ή (2007) και 35η (2012) επέτειο για
συγκεντρώσεις στο σημείο, αντιμετωπίστηκαν από την τουρκική αστυνομία κατά κύριο λόγο
με απαγορεύσεις και συλλήψεις. (Σ.τ.Μ.)
8 Η άμβλωση κατά τις πρώτες 10 εβδομάδες επιτρεπόταν στην Τουρκία από το 1983, με τη
συγκατάθεση του πατέρα. Η κυβέρνηση Ερντογάν ανακοίνωσε ότι θα ψηφίσει νόμο για την
απαγόρευση των αμβλώσεων, με τον ίδιο να δηλώνει ότι “οι αμβλώσεις και οι γεννήσεις με
καισαρική τομή αποτελούν μέρος μυστικών συνωμοσιών με στόχο να σταματήσει η οικονομική
ανάπτυξη της Τουρκίας” και ότι “κάθε τουρκική οικογένεια πρέπει να έχει τουλάχιστον τρία
95
 DÜNYA DEVRIMI
τις 6 το πρωί, συνέχισαν να προκαλούν αντιδράσεις. Επίσης, το έργο της σημερινής
κυβέρνησης σχετικά με τον πολιτισμό και την ιστορία ακολούθησε παρόμοια πορεία, με
την κατεδάφιση του “τερατώδους αγάλματος” στο Kars 9, τη χρήση της Αγίας Σοφίας
για υπηρεσίες και παρόμοιες πολιτικές που επιβάλλονται στην κοινή γνώμη. Ειδικά στην
Ιστανμπούλ, τα κατασκευαστικά σχέδια είναι μέρος των πολιτικών αστικής ανάπλασης,
κατεδαφίσεων κτιρίων καθώς και της πρόθεσης να ονομαστεί η Τρίτη Γέφυρα που θα κα-
τασκευαστεί στο Βόσπορο ως Yavuz Sultan Selim, από το όνομα ενός Οθωμανού Σουλτά-
νου γνωστού για τις σφαγές Αλεβιτών στην Τουρκία, πράγμα το οποίο προκάλεσε μεγά-
λη οργή 10. Ακόμα, το αντιπολεμικό κλίμα εναντίον των πολιτικών του Ερντογάν και της
κυβέρνησής του στη Συρία είχε πάρει διαστάσεις, ιδίως μετά τις βομβιστικές επιθέσεις
στη Reyhanli 11 και την κατάρρευση της επιχειρηματολογίας του AKP που κατηγορούσε
τη συριακή κυβέρνηση για το γεγονός αυτό. Επίσης, η “δυσαναλογία”, όπως λέγεται στην
Τουρκία, της κρατικής τρομοκρατίας και της αστυνομικής βίας είχαν αρχίσει να προκα-
λούν τεράστια αγανάκτηση. Τέλος, η νεολαία, που χαρακτηριζόταν πριν τις διαδηλώσεις
ως η γενιά των 90s που είναι απολίτικη και δε θέλει να εμπλακεί σε τίποτα, είχε αρχίσει
να αισθάνεται ότι δεν έχει μέλλον, αποτελώντας το κομμάτι της τουρκικής κοινωνίας που
πλήττεται περισσότερο από τις επιπτώσεις της διεθνούς οικονομικής κρίσης.
Η ανάδυση του κινήματος
Στις 28 Μαΐου, μια ομάδα περίπου 50 οικολόγων άρχισε να διαδηλώνει για να εμποδίσει
στις μπουλντόζες να μπούνε στο Πάρκο Gezi και να κόψουν τα δέντρα. Η απάντηση της
αστυνομίας στους διαδηλωτές ήταν βίαιη από την αρχή. Ειδικά αφότου η αστυνομία έκα-
ψε τις σκηνές των διαδηλωτών το πρωί της 30ης Μαΐου, μια πιο μαζική αντίδραση άρχισε
να αναπτύσσεται. Από τις 31 Μαΐου, οι διαδηλώσεις που οργανώθηκαν μέσω κοινωνικών
παιδιά”. Στις 30/5 διαδηλώσεις γυναικείων οργανώσεων έλαβαν χώρα στην Ιστανμπούλ, με
πανό που έγραφαν “δικό μου το σώμα, δικιά μου και η επιλογή”, και “δε θα υποκύψουμε στον
φονταμενταλισμό”. (Σ.τ.Μ.)
9 Άγαλμα ύψους 30 μέτρων στα βορειοανατολικά σύνορα της Τουρκίας, έξω από την πόλη
Καρς. Παρουσιάζει δυο μορφές σε ένα σώμα που είναι κομμένο στα δυο και συμβολίζει τη
φιλία των λαών της Τουρκίας και της Αρμενίας. (Σ.τ.Μ.)
10 Οι Αλεβίτες αποτελούν μεγάλη θρησκευτική μειονότητα της τάξης του 15-20% στην Τουρ-
κία. Η θρησκεία, που παρουσιάζει κάποιες ομοιότητες με το Σιϊτικό Ισλάμ, χαρακτηρίζεται
από μια πιο μετριοπαθή θρησκευτική στάση, σεβασμό στις άλλες θρησκείες και τη θέση της
γυναίκας και υποστηρίζει γενικά ένα κοσμικό καθεστώς πολιτικών δικαιωμάτων. Οι σφαγές
αναφέρονται στα χρόνια 1512-1520, όταν ο Σουλτάνος Σελίμ ο 1ος σκότωσε περίπου 40.000
Αλεβίτες μπαμπάδες. Πιο πρόσφατα, το 1978, εθνικιστές δεξιοί και Γκρίζοι Λύκοι σφαγίασαν
πάνω από 100 Αλεβίτες και άλλους αριστερούς στο Καραμανμαράς της Νότιας Τουρκίας, για
να κλείσει τελικά ένας κύκλος πολιτικών συγκρούσεων στην Τουρκία του ’70 με το πραξικόπη-
μα του Εβρέν το 1980. (Σ.τ.Μ.)
11 Στις 11 Μαϊου 2013, στη Reyhanli της νοτιοανατολικής Τουρκίας, στα σύνορα με τη Συρία,
52 άνθρωποι σκοτώθηκαν από βόμβες σε παγιδευμένα αυτοκίνητα μπροστά στο δημαρχείο και
το ταχυδρομείο της πόλης. Η συριακή κυβέρνηση του Άσαντ αρνήθηκε οποιαδήποτε εμπλο-
κή, ενώ ανάμεσα στους υπόπτους βρέθηκε τμήμα της Αλ-Κάιντα και στελέχη των τουρκικών
μυστικών υπηρεσιών. Ο Ερντογάν έστειλε μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις στα σύνορα, όπου
συνέρρεαν Σύριοι πρόσφυγες λόγω του πολέμου, σε μια κορύφωση της τεταμένης σχέσης με
το καθεστώς Άσαντ. (Σ.τ.Μ.)
96
ΤΟΥΡΚIΑ: Η ΘΕΡΑΠΕIΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚH ΤΡΟΜΟΚΡΑΤIΑ ΔΕΝ ΕIΝΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤIΑ
δικτύων κατά της αστυνομικής τρομοκρατίας έλαβαν ένα γενικότερο αντικυβερνητικό
χαρακτήρα υπερβαίνοντας το ζήτημα των δέντρων. Είχαν επεκταθεί σε σχεδόν όλες τις
μεγάλες πόλεις της χώρας και ήταν όλο και πιο μαζικές. Με τις διαδηλώσεις σε πολλές
πόλεις να περιλαμβάνουν μεγάλης κλίμακας συγκρούσεις με τις δυνάμεις του κράτους,
το σύνθημα “Ταξίμ παντού, αντίσταση παντού” απέκτησε πραγματική σημασία για πρώτη
φορά. Όταν ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε ότι “αν η αντιπολίτευση μπορεί να μαζέψει
100.000 διαδηλωτές, εμείς μπορούμε 1.000.000” την 1η Ιουνίου, ένα πλήθος δύο εκα-
τομμυρίων κατέλαβε την πλατεία Ταξίμ, αναγκάζοντας την αστυνομία να υποχωρήσει.
Εκτός από την κρατική τρομοκρατία, η αλαζονική στάση του πρωθυπουργού Ερντογάν
και η λογοκρισία των ΜΜΕ προκάλεσαν επίσης την αγανάκτηση του κόσμου. Τις επόμενες
ημέρες, οι διαδηλώσεις επεκτάθηκαν σε 78 από τις 81 τουρκικές επαρχίες και οργανώθη-
καν επίσης συγκεντρώσεις αλληλεγγύης σε κάθε γωνιά του κόσμου. Επιπλέον, σύντομα
γεννήθηκε στη Βραζιλία το κίνημα κατά της αύξησης των τιμών των εισιτηρίων, το οποίο
έλαβε κι αυτό αντικυβερνητικό χαρακτήρα και εξέφρασσε την έμπνευση που κέρδισε από
τις διαδηλώσεις στην Τουρκία με το σύνθημα “Η αγάπη τέλειωσε, η Τουρκία είναι εδώ”.
Το κίνημα στην Τουρκία δεν έμεινε περιορισμένο στις πλατείες και τις διαδηλώσεις, με
χιλιάδες ή και δεκάδες χιλιάδες άλλους ανθρώπους να υποστηρίζουν τους διαδηλωτές
χτυπώντας κατσαρολικά. Το κίνημα που ξεκίνησε στην Ιστανμπούλ εξέφρασε την αντί-
δραση στη σφαγή που συνέβη στην Αντιόχεια με τις βομβιστικές επιθέσεις στη Reyhanli.
Στη Σμύρνη κυριάρχησε στις διαδηλώσεις μια εθνικιστική τάση. Στην Άγκυρα, λόγω του
ότι η πόλη αποτελεί διοικητικό κέντρο του Κράτους, το πλήθος δέχτηκε σκληρή αστυνο-
μική καταστολή και σημειώθηκαν μεγάλες συγκρούσεις. Η έκφραση “chapullers” που χρη-
σιμοποίησε ο Ερντογάν για να χαρακτηρίσει τους διαδηλωτές έγινε κοινά αποδεκτή από
τον κόσμο. Χωρίς αμφιβολία, μια από τις πιο όμορφες στιγμές των συγκρούσεων σε όλη
τη χώρα ήταν όταν κάποιοι οργανωμένοι οπαδοί που διαδήλωναν πήραν έναν εκσκαφέα
και για πολλή ώρα κυνηγούσαν τις αύρες της αστυνομίας (ΤΟΜΑ – ‘Οχημα Επέμβασης σε
Κοινωνικές Εκδηλώσεις) που τρομοκρατούσαν το πλήθος. Οι διαδηλωτές έδωσαν στον
εκσκαφέα που είχαν καταλάβει το όνομα POMA (Όχημα Επέμβασης σε Αστυνομικές Εκ-
δηλώσεις) 12.
12Οι μεγάλες συγκρούσεις των διαδηλωτών με την αστυνομία γύρω από την πλατεία, εξα-
σφάλιζαν στο εσωτερικό της μια μοναδική ανάπτυξη αυτο-οργανωμένης δραστηριότητας και
συλλογικής δημιουργίας. Από τις εκδηλώσεις για περιβαλλοντικά, εργασιακά και θέματα φύ-
λου, μέχρι την αυτο-οργανωμένη βιβλιοθήκη και τη μουσική, τα μαθήματα γυμναστικής, τη
συλλογική κουζίνα και την καθαριότητα ή ακόμα και τη μετατροπή τζαμιών σε ιατρικά κέντρα,
οι καθημερινές σχέσεις και ανάγκες στην Ταξίμ μεταμορφώθηκαν προσωρινά πίσω από τα
οδοφράγματα. Αλλά και το χτίσιμο των τελευταίων αποτέλεσε προϊόν πρωτοφανούς εξεγερ-
σιακής συνεργασίας και περιγράφηκε από τον Αλί Μπεκτάς: “Σε κάποιους δρόμους όπως στην
Gumussuyu, όπου οι συγκρούσεις ξεκίνησαν από την αρχή της εξέγερσης, υπήρχαν πάνω από
δέκα οδοφράγματα. Μερικά από αυτά έφταναν τα 3 μέτρα ύψος, και ήταν φτιαγμένα από κάθε
είδους απορρίματα, οικοδομικά υλικά, κατεστραμμένα λεωφορεία, μεταλλικές ράβδους και
τσιμεντόλιθους προς την πλευρά της αστυνομίας, σε ένα σουρεαλιστικό μεσαιωνικό στυλ.
Όπως και σε άλλες αστικές εξεγέρσεις, τα οδοφράγματα απομονώνανε την περιοχή από την
κρατική εξουσία και έτσι μπορούσε να δημιουργηθεί ένας χώρος νέων κοινωνικών σχέσεων, τις
οποίες δεν ήταν δυνατό να φανταστεί κάποιος πριν” (http://ainfos.ca/en/ainfos28133.html). Ένα
χαρακτηριστικό βίντεο μπορεί να βρεθεί στη διεύθυνση http://www.youtube.com/watch?v=uSp-
kjxtfgo, ενώ υπάρχουν σχεδιασμένοι και χάρτες των δραστηριοτήτων της “κομμούνας”, http://
postvirtual.wordpress.com/2013/06/27/historical-atlas-of-gezi-park/, αλλά και των κινήσεων των
διαδηλωτών και της αστυνομίας τις πρώτες μέρες των γεγονότων, http://farm3.staticflickr.
com/2830/8966417375_e5a1dffae4_o.jpg. (Σ.τ.Μ.)
97
 DÜNYA DEVRIMI
Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που επηρέασε την πορεία και τα συνθήματα του
κινήματος ήταν το γεγονός ότι η αστυνομική και κρατική τρομοκρατία στοίχισε τη ζωή
τριών διαδηλωτών. Την 1η Ιουνίου, ο Ethem Sarisuluk, ένας βιομηχανικός εργάτης, πυ-
ροβολήθηκε στο κεφάλι με πραγματικά πυρά από την αστυνομία στην Άγκυρα. Ο Ethem
πέθανε τις επόμενες μέρες στο νοσοκομείο που είχε μεταφερθεί. Στις 3 Ιουνίου, στη
γειτονιά της Πρωτομαγιάς στην Ιστανμπούλ, ένας νεαρός εργάτης, ο Mehmet Ayvalitas
σκοτώθηκε όταν ένα όχημα έπεσε επίτηδες πάνω στους διαδηλωτές. Και πάλι το βράδυ
της 3ης Ιουνίου, ένας φοιτητής, ο Abdullah Comert, δολοφονήθηκε από την αστυνομία
μετά από πυροβολισμό. Αυτοί οι τρεις διαδηλωτές που δολοφονήθηκαν από το κράτος,
αναγνωρίστηκαν από το κίνημα στο σύνολό του ως μάρτυρες του αγώνα. Οι 10.000 δι-
αδηλωτές που φώναζαν “Μητέρα, μην κλαις, τα παιδιά σου είναι εδώ” μπροστά από το
σπίτι της μητέρας του Ethem μετά την κηδεία του στην Άγκυρα, που τραγουδούσανε
“Το δολοφονικό κράτος θα πληρώσει” στην κηδεία του Mehmet στην Ιστανμπούλ και που
άφησαν γαρύφαλλα στο σημείο της δολοφονίας του Abdullah στην Αντιόχεια λέγοντας:
“Εμείς δεν θα ξεχάσουμε, δεν θα αφήσουμε κανέναν να ξεχάσει”, το απέδειξαν. Εκτός από
τις δολοφονίες των Ethem, Mehmet και Abdullah, πάνω από δέκα διαδηλωτές έχασαν
την όρασή τους εξαιτίας της ρίψης δακρυγόνων και πλαστικών σφαιρών κατευθείαν στα
πρόσωπά τους από την αστυνομία. Πολλές χιλιάδες άνθρωποι τραυματίστηκαν, δεκάδες
από τους οποίους εξακολουθούν να βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση και χιλιάδες συνε-
λήφθησαν. 13
Η απεργία της 5ης Ιουνίου
Αφού ο κόσμος πήρε την πλατεία Ταξίμ από την αστυνομία την 1η Ιουνίου, η προβλη-
ματική για την πορεία του κινήματος άρχισε να τίθεται στο εσωτερικό του. Το κύριο
ερώτημα, όπως εκφράστηκε στα social media, ήταν “Θα πάμε στη δουλειά αύριο, μετά
από όλα αυτά τα γεγονότα;” Επίσης, εκτός από εκείνους που έθεταν ρητά το ερώτημα,
ένα σημαντικό κομμάτι είχε αρχίσει να αισθάνεται την ανάγκη ισχυρότερης πίεσης στο
κράτος από τις διαδηλώσεις που συνεχίζονταν σε πόλεις όπως η Άγκυρα, η Αντιόχεια, η
Σμύρνη, τα Άδανα, η Μούγλα, η Μερσίν, το Εσκισεχίρ και το Ντερσίμ καθώς και ορισμένα
τμήματα της Ιστανμπούλ, αν και η παρουσία της αστυνομίας τις είχε περιορίσει στην
περιοχή της Ταξίμ. Αυτές οι δύο προβληματικές συναντήθηκαν στο αυθόρμητο κάλεσμα
για γενική απεργία που εμφανίστηκε και στις 2 Ιουνίου διαδόθηκε γρήγορα μέσα από τα
social media. Πρώτη συνέπεια του καλέσματος ήταν ότι οι εργαζόμενοι των Πανεπιστη-
μίων στην Άγκυρα και στην Ιστανμπούλ ανακοίνωσαν απεργία για τις 3 Ιουνίου. Επίσης,
στην Άγκυρα, όπου οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν με σφοδρότητα, το ιατρικό και νοση-
λευτικό προσωπικό σε ορισμένα νοσοκομεία δήλωσε ότι θα παρείχε θεραπεία μόνο στις
καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και σε διαδηλωτές. Την ίδια ημέρα, το Χρηματιστήριο
της Ιστανμπούλ παρουσίασε πτώση 10,47%, τη μεγαλύτερη τα τελευταία δέκα χρόνια,
13
Σύμφωνα με στοιχεία της τουρκικής αστυνομίας, στα γεγονότα συμμετείχαν 3,6 εκατομμύ-
ρια άτομα, ενώ πάρα πολύς ακόμη κόσμος πήρε μέρος “παθητικά” (κατσαρολικά στα μπαλκό-
νια, βοήθεια στους διαδηλωτές κλπ). Έλαβαν χώρα 5.532 δράσεις σε 80 επαρχίες, ενώ έγιναν
5.513 προσαγωγές (το 78% ήταν Αλεβίτες) και μετά από ανακρίσεις 189 άτομα κρατήθηκαν.
Οι τραυματίες ανήλθαν σε 4.329, πολλοί σε σοβαρή κατάσταση. (http://www.hurriyetdailynews.
com/78-percent-of-gezi-park-protest-detainees-were-alevis-report-.aspx?PageID=238&NID=58
496&NewsCatID=341) (Σ.τ.Μ.)
98
ΤΟΥΡΚIΑ: Η ΘΕΡΑΠΕIΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚH ΤΡΟΜΟΚΡΑΤIΑ ΔΕΝ ΕIΝΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤIΑ
και η Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ εξέδωσε ένα κείμενο με συγκεκριμένα αιτήματα.
Τα αιτήματα αυτά ήταν δημοκρατικά, να διατηρηθεί όπως ήταν το Πάρκο Gezi, να παραι-
τηθούν οι πολιτικοί και αστυνομικοί διοικητές [που ευθύνονται για την καταστολή], να
απαγορευτεί η χρήση των δακρυγόνων και παρόμοιων χημικών, να απελευθερωθούν οι
συλληφθέντες και να σταματήσουν οι περιορισμοί στην ελευθερία της έκφρασης.
Τελικά η αριστερή Συνομοσπονδία Εργαζομένων του Δημοσίου (KESK), υπό την πίεση
της βάσης της, προκήρυξε διήμερη απεργία στο δημόσιο στις 4 και 5 Ιουνίου, αντί για
την προγραμματισμένη μονοήμερη στις 5 Ιουνίου. Στις 4 Ιουνίου, η αριστερή Συνομο-
σπονδία Επαναστατικών Συνδικάτων (DISK)14, και οι συνδικαλιστικές ενώσεις μηχανι-
κών (TMMOB) και γιατρών (TTB) δήλωσαν ότι θα συμμετέχουν επίσης στην απεργία της
5ης Ιουνίου. Η απεργία πραγματοποιήθηκε με σημαντική συμμετοχή των εργαζομένων
στο δημόσιο τομέα. Μόνο στην Ιστανμπούλ, 150.000 εργαζόμενοι διαδήλωσαν στην πλα-
τεία Ταξίμ και περίπου 200.000 απέργησαν. Υπολογίζεται ότι μεταξύ 400.000 και 500.000
εργαζόμενοι συμμετείχαν στην απεργία σε όλη τη χώρα. Από την άλλη, η ατμόσφαιρα
της απεργίας ήταν υπό τον έλεγχο των συνδικάτων, και τα δημοκρατικά αιτήματα της
Πλατφόρμας Αλληλεγγύης Ταξίμ θόλωσαν το τοπίο, επισκιάζοντας άλλα εργατικά αι-
τήματα όπως τα “Όχι στο νόμο για την αξιολόγηση” και “Δικαίωμα στην απεργία και τις
συλλογικές διαπραγματεύσεις”. Σε αυτό το σημείο, θα ήταν χρήσιμο να αναφέρουμε τις
λεπτομέρειες ενός περιστατικού που συνέβη στην Άγκυρα στην απεργία της 5ης Ιουνίου
και δείχνει το πραγματικό πρόσωπο της KESK. Κατά τη διάρκεια της διαδήλωσης στην
πλατεία Kizilay στην Άγκυρα, η KESK είχε συμφωνήσει με την αστυνομία να μην επιτεθεί
στους διαδηλωτές όσο το ίδιο το συνδικάτο ήταν εκεί, και είχε πάρει άδεια για να διαδη-
λώσει μέχρι τις 6 το πρωί. Παρ’ όλα αυτά, γύρω στις 18.30 το απόγευμα, η KESK, φοβού-
μενη ότι θα χάσει τον έλεγχο λόγω της αλληλεπίδρασης των εργαζομένων με το πλήθος
των ανθρώπων που θα έρχονταν στην πλατεία μετά τη δουλειά, ξαφνικά αποχώρησε
χωρίς να ενημερώσει κανέναν. Αμέσως ακολούθησε μια βίαιη επίθεση της αστυνομίας.
Η KESK εξέθεσε τον κόσμο που είχε έρθει να διαδηλώσει τη μέρα της απεργίας στη βία
της αστυνομίας.
Η στάση της κυβέρνησης
Ενώ το κίνημα είχε αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό, ο Πρωθυπουργός Ταγίπ Ερντογάν
επισκέφθηκε τις χώρες της Βόρειας Αφρικής αφού έδωσε στην αστυνομία εντολή να
καταστείλει τις διαδηλώσεις μέχρι να επιστρέψει. Όταν ο Ερντογάν ήταν στο εξωτερικό,
ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Αμπντουλάχ Γκιούλ δήλωσε σχετικά με τις διαμαρτυρίες
ότι “Λάβαμε το μήνυμα” και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Μπουλέντ Αρίντς είπε ότι
οι οικολόγοι έχουν δίκιο και συμφώνησε να συναντηθεί με την Πλατφόρμα Αλληλεγγύ-
ης Ταξίμ, δίνοντας την εντύπωση μιας διαφορετικής προσέγγισης από την αυστηρή και
αλαζονική στάση του Ερντογάν. Οι βίαιες επιθέσεις της αστυνομίας εναντίον των δια-
δηλωτών συνεχίστηκαν σε πολλές πόλεις και κυρίως στην Άγκυρα, την ώρα που η Πλατ-
φόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ συναντήθηκε με τον Αρίντς και o βουλευτής του Κουρδικού
Κόμματος για την Ειρήνη και τη Δημοκρατία (BDP) και θεωρούμενος ως “σύμβολο” του
14
Οι συνομοσπονδίες KESK και DISK, εκπροσωπούν περίπου 300.000 εργαζομένους η καθε-
μία. Και οι δύο είχαν απαγορευτεί από το στρατιωτικό καθεστώς το 1980, το οποίο αναγνώ-
ρισε μόνο τη Γενική Συνομοσπονδία Τουρκίας (Turk-Is), η οποία σήμερα έχει 1.7 εκατομμύρια
μέλη. (Σ.τ.Μ)
99
 DÜNYA DEVRIMI
κινήματος Sırrı Süreyya Önder συναντήθηκε με τον Γκιουλ στην πρωτεύουσα. Σημαντικό
μέρος των διαδηλωτών δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στην ειλικρίνεια ανθρώπων όπως ο
Γκιουλ και ο Αρίντς και πίστευε ότι η κυβέρνηση εφαρμόζει την τακτική του “καλού και
κακού μπάτσου”.
Παρ’ όλα αυτά, πριν η διαδικασία των διαπραγματεύσεων αρχίσει να προκαλεί απώλει-
ες στη δυναμική του κινήματος, επέστρεψε στη χώρα ο Ερντογάν, ο οποίος είχε συνεχί-
σει να κάνει σκληρά σχόλια από τη Βόρεια Αφρική επικρίνοντας ακόμη και τον Πρόεδρο
Γκιουλ. Με την επιστροφή του Πρωθυπουργού, η στάση της κυβέρνησης έγινε αυστηρό-
τερη. Επιπλέον, μετά τη δήλωσή του Ερντογάν “Κρατάμε με δυσκολία το 50% του κόσμου
σπίτι του”, οι οπαδοί του AKP άρχισαν να οργανώνουν συγκεντρώσεις για την υποδοχή
του οι οποίες προσπάθησαν να παρουσιαστούν ως αυθόρμητες. Ωστόσο, το γεγονός ότι
στις συγκεντρώσεις υποδοχής συμμετείχαν μερικές χιλιάδες και οργανώθηκαν με εντε-
λώς ερασιτεχνικό τρόπο έδειξε ότι ο μισός πληθυσμός δεν είχε ιδιαίτερο πρόβλημα να
μείνει σπίτι του. Εκεί ο Ερντογάν ανακοίνωσε τη διοργάνωση δύο μεγάλων συγκεντρώσε-
ων στις 15 και 16 Ιουνίου στην Άγκυρα και την Ιστανμπούλ αντίστοιχα. Ωστόσο, παρά τους
εξωπραγματικούς ισχυρισμούς των κυβερνητικών αξιωματούχων, ο αριθμός του κόσμου
στη συγκέντρωση της Sincan στην Άγκυρα ήταν κάτω από 40.000 και στο Kazlicesme της
Ιστανμπούλ κάτω από 295.000 15.
Σε αυτό το σημείο, τέθηκε το ερώτημα κατά πόσον έχουν δημιουργηθεί ρωγμές μέσα
στην κυβέρνηση. Παρά το γεγονός ότι δεν μπορούμε πραγματικά να μιλήσουμε για ρωγ-
μές, λαμβάνοντας υπόψη ότι το ΑΚΡ είναι στην πραγματικότητα ένας συνασπισμός που
αποτελείται από διαφορετικές ομάδες συμφερόντων, φράξιες, θρησκευτικές τάσεις
και δόγματα, μπορούμε να πούμε ότι το συγκεκριμένο κοινωνικό κίνημα δημιούργησε
για πρώτη φορά την πιθανότητα για σχίσμα εντός του. Ο Ερντογάν έδινε τη μία εντολή
μετά την άλλη για τις αστυνομικές επιθέσεις ενάντια σε ένα κίνημα που θα μπορούσε να
υποχωρήσει, να ενσωματωθεί ή τουλάχιστον να εμποδιστεί απ’ το να ριζοσπαστικοποιη-
θεί, διακινδυνεύοντας έτσι να χάσει η Ιστανμπούλ τους σημαντικούς για την κυβέρνηση
Ολυμπιακούς Αγώνες του 2020, δίνοντας αφορμή για παγκόσμιες αντιδράσεις, συμπε-
ριλαμβανομένου και του Συριακού κράτους που προειδοποίησε τους πολίτες του να μην
πάνε στην Τουρκία γιατί είναι επικίνδυνη! Αυτή η στάση, η οποία φαίνεται παράλογη, δεν
μπορεί να εξηγηθεί μόνο με βάση το χαρακτήρα του Ερντογάν. Ο Ερντογάν κατάφερε
μέχρι τώρα να κρατήσει το ΑΚΡ ενωμένο με την αυταρχική συμπεριφορά του, με το να
μην κάνει ποτέ πίσω και αν υποχωρεί, να υποχωρεί επιθετικά και γενικά με το χαρακτήρα
του αήττητου που δημιουργεί αυτή τη στάση. Αν εμφανιζόταν τώρα να παίρνει πίσω τις
κατηγορίες που ξεστόμισε για το κίνημα και να ενδίδει στους διαδηλωτές, θα έχανε και
το αήττητο αυτό. Το αποτέλεσμα αυτής της αποτυχίας αργά ή γρήγορα θα οδηγούσε στην
ήττα του εσωκομματικά. Για το λόγο αυτό ο Ερντογάν δεν τολμά να υποχωρήσει: Όχι για-
τί είναι βέβαιο ότι θα νικήσει το κίνημα που αντιμάχεται, αλλά γιατί είναι βέβαιο ότι αν
υποχωρήσει, αργά ή γρήγορα θα χάσει.
Οι διαπραγματεύσεις, η καταστολή και η στάση εργασίας στις 17 Ιουνίου
Την εβδομάδα πριν από τις συγκεντρώσεις του AKP στις 15 και 16 Ιουνίου, ο Ερντογάν
15
Η άκομψη κυβερνητική προπαγάνδα για τον αριθμό των υποστηρικτών του Ερντογάν μέσω
πρόχειρα επεξεργασμένων εικόνων, έγινε αντικείμενο χλεύης στα κοινωνικά δίκτυα. Χαρακτη-
ριστικά, https://pbs.twimg.com/media/BMWNcNnCMAEE3rE.jpg (Σ.τ.Μ.)
100
ΤΟΥΡΚIΑ: Η ΘΕΡΑΠΕIΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚH ΤΡΟΜΟΚΡΑΤIΑ ΔΕΝ ΕIΝΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤIΑ
δήλωσε ότι προτίθεται να συζητήσει με μια αντιπροσωπεία διαδηλωτών, ενώ συνέχισε
να κάνει σκληρά σχόλια. Την ίδια στιγμή, οι επιθέσεις στην Ταξίμ ξαναξεκίνησαν, μαζί
με τις προσπάθειες της κυβέρνησης να σπείρει τη διαίρεση στο στρατόπεδο των δι-
αδηλωτών με τον ισχυρισμό ότι υπάρχουν “προβοκάτορες” ανάμεσά τους. Το γεγονός
ότι μεταξύ των ανθρώπων που συνάντησαν αρχικά τον Ερντογάν υπήρχαν διασημότητες
που δεν είχαν σχέση με το κίνημα, όπως ο Necati Sasmaz και η Hulya Avsar 16, καθώς
και άλλα πρόσωπα γνωστά για την φιλοκυβερνητική τους στάση, προκάλεσε σοβαρές
αντιδράσεις που τελικά ανάγκασαν τον Ερντογάν να συναντηθεί με εκπροσώπους της
Πλατφόρμας Αλληλεγγύης Ταξίμ. Αν και οι διαπραγματεύσεις ήταν αρκετά σκληρές, εν
τέλει η Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ και η πλειοψηφία των ομάδων που συμμετείχαν
σ’ αυτή προσπάθησαν να κάνουν τους διαδηλωτές να επιστρέψουν σπίτια τους και να
συνεχιστεί “συμβολικά” ο αγώνας για το Πάρκο Gezi, με μια τέντα εκεί. Ωστόσο, οι προ-
σπάθειες αυτές απορρίφθηκαν από τον κόσμο. Έτσι, ο Ερντογάν δήλωσε στις 15 Ιουνίου
στη συγκέντρωσή του στην Άγκυρα ότι, αν οι διαδηλωτές δεν φύγουν από το πάρκο τότε
η αστυνομία θα τους επιτεθεί και θα το εκκενώσει, έχοντας για δικαιολογία τη δική του
συγκέντρωση στην Ιστανμπούλ την επόμενη μέρα. Το ίδιο βράδυ, ο κόσμος στο Πάρκο
Gezi δέχθηκε ξανά επίθεση και διαλύθηκε, κάτω από φοβερή αστυνομική τρομοκρατία.
Αυτή τη φορά, κινητοποιήθηκαν και δυνάμεις του στρατού που υποστήριξαν ανοιχτά την
αστυνομία 17.
Ιδιαίτερα αφότου η πιθανότητα επίθεσης της αστυνομίας στο Πάρκο Gezi επανήλθε
στην ημερήσια διάταξη, η πίεση για γενική απεργία καθώς και οι αντιδράσεις για την
ανεπάρκεια της απεργίας της 5ης Ιουνίου και εναντίον των συνδικάτων, αναθερμάνθηκαν.
Τελικά αυτές οι αντιδράσεις ανάγκασαν την KESK να ανακοινώσει ότι θα κηρύξει ξανά
γενική απεργία αν υπάρξει επίθεση στο πάρκο. Μετά την εκκένωση στις 15 Ιουνίου, η
πίεση αυξήθηκε περισσότερο και τα συνδικάτα KESK, DISK, TMMOB, TTB και TDHB (οδο-
ντιατρικός σύλλογος) ανακοίνωσαν στάση εργασίας για τις 17 Ιουνίου. Ωστόσο, το BDP
εξυπηρέτησε με τον καλύτερο τρόπο την κυβέρνηση του ΑΚΡ με την οποία έχει ξεκινήσει
ειρηνευτικό διάλογο, αφού έβαλε τα μέλη του στην KESK να σπάσουν την απεργία. Έτσι,
η συμμετοχή στη στάση εργασίας της 17ης Ιουνίου ήταν πολύ μικρότερη σε σύγκριση με
την απεργία στις 15 Ιουνίου. Ένα άλλο σημαντικό γεγονός ήταν ότι αυτή τη φορά και στην
Ιστανμπούλ, μόλις οι εκπρόσωποι των συνδικάτων έφυγαν από την περιοχή, η αστυνομία
επιτέθηκε στους διαδηλωτές. Οι διαδηλώσεις στις οποίες συμμετείχαν εκατομμύρια άν-
θρωποι σε όλη τη χώρα συνεχίζονται ακόμα, και μαζί τους η αστυνομική βία και η κρατική
τρομοκρατία εναντίον των διαδηλωτών.
Η ταξική σύνθεση του κινήματος
Αναλύοντας το κίνημα για το Πάρκο Gezi, το πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι αναμφί-
βολα το πώς μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε, ποια είναι δηλαδή η ταξική του σύνθεση.
Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται ένα ετερογενές κοινωνικό κίνημα, που αποτελείται από δι-
αφορετικές κοινωνικές τάξεις. Συμμετέχουν σ’ αυτό άνθρωποι πολλών κατηγοριών που
είναι δυσαρεστημένοι από τις πρόσφατες πολιτικές της κυβέρνησης, από μικροαστούς,
όπως οι καταστηματάρχες, μέχρι λούμπεν άτομα και άγρια νεολαία από τις γειτονιές
16 Γνωστοί
Τούρκοι ηθοποιοί της showbiz. (Σ.τ.Μ.)
17
Κατά την εκκένωση της Ταξίμ, 8 στρατιωτικά οχήματα και στρατιώτες δημιούργησαν κλοιό
ακτίνας 3χλμ. γύρω από την πλατεία για να εμποδίσουν την πρόσβαση. (Σ.τ.Μ.)
101
 DÜNYA DEVRIMI
και από ανθρώπους από μη-εκμεταλλευτικά στρώματα που δεν υπόκεινται σε άμεσες
σχέσεις εκμετάλλευσης, όπως τεχνίτες και μικροπωλητές, μέχρι μάνατζερ με υψηλά
εισοδήματα. Επίσης, υπάρχουν ορισμένοι άνθρωποι της αστικής τάξης μεταξύ των υπο-
στηρικτών του κινήματος, όπως ο Cem Boyner 18 που εμφανίστηκε με ένα πανό που έλεγε
“δεν είμαι ούτε δεξιός ούτε αριστερός, είμαι chapuller”, ή ο Ali Koc, ιδιοκτήτης του ξε-
νοδοχείου Divan στην Ταξίμ, στο οποίο οι διαδηλωτές έβρισκαν άσυλο. Αν και ο ίδιος το
αρνήθηκε αργότερα, φέρεται να είχε δηλώσει: “Αν οι πόρτες του ξενοδοχείου κλείσουν,
αν επιτραπεί στην αστυνομία να μπει στο ξενοδοχείο ή η βοήθεια στους διαδηλωτές στα-
ματήσει, θα απολύσω όποιον δουλεύει εκεί” 19.
Παρ’ όλα αυτά, μπορούμε να κατανοήσουμε το χαρακτήρα του κινήματος μόνο αν το
εξετάσουμε μέσα στη γενικότερη παγκόσμια κατάσταση. Και από αυτή την οπτική, είναι
σαφές ότι το κίνημα στην Τουρκία έχει άμεση σχέση, όχι μόνο με τις εξεγέρσεις στη
Μέση Ανατολή το 2011 – οι σημαντικότερες εκ των οποίων (Τυνησία, Αίγυπτος, Ισραήλ)
είχαν ισχυρό αντίκτυπο στην εργατική τάξη – αλλά κυρίως με το κίνημα των Αγανακτι-
σμένων στην Ισπανία και το Occupy στις ΗΠΑ, όπου η εργατική τάξη αποτελεί μεγάλη
πλειοψηφία όχι μόνο του πληθυσμού στο σύνολο, αλλά και των συμμετεχόντων στα κι-
νήματα αυτά. Το ίδιο ισχύει για την εξέγερση που ξέσπασε τώρα στη Βραζιλία και εξίσου
για το κίνημα στην Τουρκία, όπου η τεράστια πλειοψηφία των συμμετεχόντων ανήκει
στην εργατική τάξη, και κυρίως την προλεταριακή νεολαία 20. Η παρουσία των γυναικών
στις διαδηλώσεις ήταν αισθητή αριθμητικά, αλλά και σημαντική στο συμβολικό επίπεδο.
Τόσο στις συγκρούσεις όσο στις τοπικές διαδηλώσεις με τα κατσαρολικά, οι γυναίκες
ήταν στην πρώτη γραμμή. Η κυριότερη κοινωνική ομάδα που συμμετείχε ήταν αυτή που
αποκαλούμε γενιά των 90s 21. Οι διαδηλωτές αυτής της γενιάς, ορισμένοι από τους οποί-
ους δεν έχουν καν μνήμες από την εποχή πριν την κυβέρνηση του AKP, χαρακτηρίστηκαν
ως απολίτικοι. Αυτοί οι νέοι, στους οποίους λεγόταν συνεχώς ότι δεν πρέπει να εμπλα-
κούν στα γεγονότα αλλά να κοιτάξουν πώς θα σώσουν τον εαυτό τους, έχουν καταλάβει
18 Τούρκος μεγαλοεπιχειρηματίας, ιδιοκτήτης αλυσίδας εμπορικών καταστημάτων.(Σ.τ.Μ.)
19
Από τα στοιχεία (ΣτΜ 11), αναφορικά με την οικονομική τους κατάσταση, το 39% των συλ-
ληφθέντων δήλωσε από 0 μέχρι 499 τουρκικές λίρες (190 ευρώ) ως μηνιαίο εισόδημα, το 15%
από 500-999 λίρες (366 ευρώ), το 31% 1000-1.999 λίρες (733 ευρώ), και το 20% από 2.000
λίρες και πάνω . Σε σχέση με την πολιτική σύνθεση, μόνο το 12% των ατόμων σχετίζονταν με
πολιτικά κόμματα, 6% από τους οποίους με ακροαριστερές οργανώσεις που χαρακτηρίζονται
από την Ασφάλεια “περιθωριακές” και 4% με “τρομοκρατικές ομάδες” και νόμιμες οργανώσεις
σχετικές με αυτές. Για μια συνοπτική παρουσίαση των αντιεξουσιαστικών ομάδων στην Τουρ-
κία, http://libcom.org/library/anarchism-turkey.(Σ.τ.Μ.)
20 Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, το 58% των διαδηλωτών στο Πάρκο Gezi ήταν μισθωτοί,
το 10% άνεργοι και το 24% ήταν φοιτητές. Συνολικά, το 92% ήταν εργαζόμενοι ή μελλοντικοί
εργαζόμενοι.
21 Από τους συλληφθέντες το 50% ήταν γυναίκες, το 15% ήταν απόφοιτοι δημοτικού/γυμνα-
σίου, το 24% λυκείου, το 36% φοιτητές και το 25% απόφοιτοι πανεπιστημίου. Οι ηλικίες τους
ήταν σε ποσοστό 56% μεταξύ 18-25 ετών, το 26% ήταν μεταξύ 26-30, το 17% μεταξύ 31-40,
ενώ το 1% ήταν πάνω από 40 ετών (ό.π.). Επίσης ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει και στην
έκφραση των LBGT ομάδων, οι οποίες είχαν ορατή παρουσία πραγματοποιώντας εκδηλώσεις
στην πλατεία. Τελικά, στο Istanbul Pride πορεύτηκε 100.000 κόσμου, με μεγάλη συμμετοχή
ανθρώπων απο το κίνημα του Gezi, ενώ στις 20 Νοεμβρίου η LBGT κοινότητα οργάνωσε πο-
ρείες στην Ιστανμπούλ και την Άγκυρα με πανό που έγραφαν “Είμαστε πούστηδες και είμα-
στε παντού”, “Η αλλαγή θα έρθει στα μούτρα του κράτους”, https://athens.indymedia.org/front.
php3?lang=el&article_id=1503318 . (Σ.τ.Μ.)
102
ΤΟΥΡΚIΑ: Η ΘΕΡΑΠΕIΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚH ΤΡΟΜΟΚΡΑΤIΑ ΔΕΝ ΕIΝΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤIΑ
ότι δεν υπάρχει γι’ αυτούς ξεχωριστά κάποιου είδους σωτηρία και έχουν κουραστεί να
ακούνε από την κυβέρνηση πώς πρέπει να συμπεριφέρονται και να ζουν. Οι μαθητές,
κυρίως λυκείου, συμμετείχαν στις διαδηλώσεις μαζικά. Νεαροί εργαζόμενοι και άνεργοι
αποτέλεσαν επίσης μεγάλο κομμάτι του κινήματος, μαζί και με άλλους εργαζόμενους και
ανέργους ανώτερης εκπαίδευσης. Σε κάποιους τομείς της οικονομίας όπου εργάζονται
κυρίως νέοι άνθρωποι με επισφαλείς σχέσεις εργασίας και όπου είναι δύσκολο να αγωνι-
στεί κάποιος σε κανονικές συνθήκες – ιδίως στον τομέα των υπηρεσιών – οι εργαζόμενοι
οργανώθηκαν με βάση τον κλάδο τους, ξεπερνώντας τον κάθε μεμονωμένο εργασιακό
χώρο, και συμμετείχαν στις διαδηλώσεις όλοι μαζί. Τέτοια παραδείγματα ήταν οι δια-
νομείς σε μαγαζιά με κεμπάπ, εργαζόμενοι σε μπαρ και τηλεφωνικά κέντρα, υπάλληλοι
γραφείων και εμπορικών κέντρων. Από την άλλη, αυτού του είδους η οργάνωση δεν αντι-
στάθμισε την τάση των εργαζομένων να διαδηλώσουν ατομικά, και αυτή ήταν μία από τις
σημαντικές αδυναμίες του κινήματος. Αλλά αυτό χαρακτηρίζει τα κινήματα και σε άλλες
χώρες, όπου η σπουδαιότητα της εξέγερσης στους δρόμους είναι μια πρακτική έκφραση
της ανάγκης να ξεπεραστεί η κοινωνική απομόνωση που έχουν δημιουργήσει οι υφιστά-
μενες συνθήκες της καπιταλιστικής παραγωγής και της κρίσης – ειδικότερα, η εξάπλωση
της ανεργίας και της επισφάλειας. Αλλά αυτές οι ίδιες συνθήκες, σε συνδυασμό με τη
μεγάλη ιδεολογική επίθεση της άρχουσας τάξης, έχουν επίσης καταστήσει δύσκολο για
την εργατική τάξη να δει τον εαυτό της ως τέτοια και έτσι ενισχύεται η άποψη των δια-
δηλωτών ότι είναι απλά ένα πλήθος από πολίτες, νόμιμα μέλη μιας “εθνικής” κοινότητας
και όχι μια τάξη. Συνεπώς, είναι αντιφατική η πορεία προς την ανασύνθεση του προλετα-
ριάτου ως τάξης, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα κινήματα είναι ένα βήμα προς αυτή
την κατεύθυνση.
Μια από τις βασικές αιτίες που ένα τόσο μεγάλο πλήθος προλετάριων απογοητευμέ-
νων από τις συνθήκες διαβίωσής τους διαδήλωσε με τέτοια αποφασιστικότητα, ήταν η
αγανάκτηση και το αίσθημα της αλληλεγγύης απέναντι στην αστυνομική βία και την κρα-
τική τρομοκρατία. Παρόλα αυτά, διάφορες αστικές πολιτικές τάσεις ενεργοποιήθηκαν,
προσπαθώντας να επηρεάσουν το κίνημα από μέσα για να το διατηρήσουν εντός των
ορίων της τάξης, να το εμποδίσουν να ριζοσπαστικοποιηθεί και για να κρατήσουν το προ-
λεταριάτο που είχε βγει στους δρόμους ενάντια στην κρατική καταστολή μακριά από την
ανάδειξη ταξικών αιτημάτων για τις δικές του συνθήκες ζωής. Έτσι, ενώ δεν μπορούμε
να μιλάμε για ένα ενιαίο αίτημα πάνω στο οποίο συμφώνησε συνολικά το κίνημα, αυτό
που κυριάρχησε σε μεγάλο βαθμό ήταν τα δημοκρατικά αιτήματα. Η τάση που καλού-
σε για “Περισσότερη Δημοκρατία”, η οποία σχηματίστηκε πάνω σε θέσεις ενάντια στο
AKP ή καλύτερα ενάντια στον Ερντογάν, στην ουσία δεν εξέφραζε τίποτε άλλο από την
αναδιοργάνωση του τουρκικού καπιταλισμού με ένα πιο δημοκρατικό τρόπο. Η επίδραση
των δημοκρατικών αιτημάτων στο κίνημα αποτελεί τη μεγαλύτερη ιδεολογική αδυναμία
του. Ο Πρωθυπουργός Ερντογάν στήριξε όλες τις ιδεολογικές επιθέσεις εναντίον του
κινήματος γύρω από τον άξονα της δημοκρατίας και των εκλογών. 22 Οι κυβερνητικές
αρχές, αν και με πολλά ψεύδη και μεθοδεύσεις, συχνά επαναλάμβαναν το επιχείρημα
ότι ακόμη και στις χώρες που θεωρούνται πιο δημοκρατικές, η αστυνομία χρησιμοποιεί
βία κατά των παράνομων διαδηλώσεων – το οποίο είναι αλήθεια. Επιπλέον, η τάση αυτή
22
Στηριζόμενος στην απάτη της δημοκρατίας και της αρχής της πλειοψηφίας, ο Ερντογάν
στις 12 Ιουνίου πρότεινε δημοψήφισμα για το Gezi, πιστεύοντας στη μεγάλη δύναμη της εκλο-
γικής του βάσης. Αντιστρέφοντας τα επιχειρήματα μεγάλου κομματιού των διαδηλωτών απεί-
λησε να δώσει ένα δημοκρατικό τέλος στην εξέγερση, πριν τελικά στείλει τις στρατιές των
μπάτσων να καθαρίσουν με πιο γνώριμο τρόπο. (Σ.τ.Μ.)
103
 DÜNYA DEVRIMI
του αγώνα για δημοκρατικά δικαιώματα έδεσε τα χέρια του πλήθους όταν αντιμετώπισε
τις αστυνομικές επιθέσεις και την κρατική βαρβαρότητα και συνέβαλλε στο να είναι η
αντίσταση ειρηνική.
Οργανωμένες τάσεις μέσα στο κίνημα
Όπως είπαμε, στον αγώνα για το Gezi συμμετείχαν πολλές διαφορετικές τάσεις από
την αρχή. Οπότε μπορούμε να εξετάσουμε συνοπτικά το χαρακτήρα, τη δύναμη και τον
αντίκτυπο των διάφορων τάσεων μέσα στο κίνημα, οι οποίες φυσικά αλληλοεπικαλύπτο-
νταν σε κάποια σημεία, όπως άλλωστε και οι τάσεις στο ανοργάνωτο πλήθος.
Πρώτα απ’ όλα, θα πρέπει να αναφέρουμε τη δημοκρατική τάση, η οποία σε μεγάλο
βαθμό κυριάρχησε μέσα στο κίνημα με τα συνθήματά της. Η τάση αυτή, που εκπροσω-
πείται κυρίως από την Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ και το βουλευτή του BDP Sırrı
Süreyya Önder, ενώνει συνδικαλιστικές ομοσπονδίες, αριστερά, σοσιαλδημοκρατικά και
εθνικιστικά πολιτικά κόμματα, ριζοσπαστικούς αριστερούς κύκλους και εκδόσεις, ΜΚΟ,
επαγγελματικές ενώσεις, συλλόγους γειτονιών, οικολόγους και άλλες τέτοιες οργανώ-
σεις και οργανισμούς. Τώρα στην Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ συμμετέχουν, εκτός
από οργανώσεις όπως η KESK, DISK και η Πλατφόρμα Συνδικαλιστικής Ενότητας, κόμμα-
τα όπως το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), το BDP, το Κόμμα των Εργατών (IP) 23
και σχεδόν όλα τα αριστερά κόμματα και ομάδες, εκδόσεις κλπ. Ωστόσο, η πιο ενεργή
συνιστώσα της δημοκρατικής τάσης η οποία φαίνεται να έχει τον έλεγχο της Πλατφόρ-
μας Αλληλεγγύης Ταξίμ είναι οι αριστερές συνδικαλιστικές ενώσεις, όπως η KESK και η
DISK. Φυσικά, αυτή η ενότητα που χτίστηκε στην κορυφή των αστικών κομμάτων και ορ-
γανώσεων έχει σοβαρές ρωγμές στη βάση. Η πραγματική βάση της δημοκρατικής τάσης
δεν αποτελείται από τις οργανώσεις που την απαρτίζουν, αλλά από τους υποστηρικτές
της κοινωνίας των πολιτών και της παθητικής αντίστασης και το φιλελεύθερο κομμάτι
του κινήματος. Εξαιτίας του γεγονότος ότι δημιουργήθηκε από εκπροσώπους όλων αυτών
των οργανώσεων, η Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ και μαζί η δημοκρατική τάση αντλεί
τη δύναμή της όχι από την οργανική σύνδεση με τους διαδηλωτές, αλλά από την αστική
νομιμότητα, τους πόρους και τη στήριξη των οργανώσεων. Συνεπώς, η τάση αυτή έχει μια
αδυναμία, διατρέχει τον κίνδυνο να αποκοπεί από τις μάζες λόγω της έλλειψης οργανικής
σχέσης με τους διαδηλωτές, ακόμα και με αυτούς που αποτελούν τη δική της βάση. Παρ’
όλα αυτά, είναι γεγονός ότι υπάρχει μια μεγάλη αυθόρμητη δυναμική μέσα στο πλήθος η
οποία εκφράζεται με το σύνθημα “Ταγίπ παραιτήσου!” και ενισχύει τη δημοκρατική τάση,
παρά το γεγονός ότι η Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ δεν έθεσε ποτέ τέτοιο ζήτημα.
Δεύτερον, θα πρέπει να αναφέρουμε την εθνικιστική τάση, η οποία είχε μεγάλη ορμή
όταν το κίνημα ξεκίνησε, αλλά της οποίας οι προσδοκίες δεν ικανοποιήθηκαν και έτσι
παρέμεινε μειοψηφική. Μέσα σε αυτή την τάση, το CHP θα πρέπει να εξεταστεί χωριστά
από το Κόμμα των Εργατών και την ‘Ενωση Τουρκικής Νεολαίας (TGB). Οι προσπάθειες
του CHP να κατευθύνει το κίνημα στο ξεκίνημά του παρέμειναν άκαρπες και αργότερα
η έκκληση του προέδρου Κιλιτσντάρογλου στους διαδηλωτές να διαλυθούν δεν έπει-
σε ούτε τη βάση του κόμματος να αποχωρήσει από την περιοχή. Στην πραγματικότητα,
υπήρχαν διαδηλωτές οι οποίοι εξέφρασαν την οργή τους ενάντια σε βουλευτές του CHP
στην Ιστανμπούλ. Όσον αφορά το ριζοσπαστικό εθνικισμό, όπως είναι το Κόμμα των Ερ-
23Μικρό ακροαριστερό-μαοϊκό κόμμα, με αναφορές στον Κεμαλισμό και τον πατριωτισμό. Η
νεολαία του κόμματος, η TGB, έχει μέλη στα περισσότερα πανεπιστήμια της χώρας. (Σ.τ.Μ.)
104
ΤΟΥΡΚIΑ: Η ΘΕΡΑΠΕIΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚH ΤΡΟΜΟΚΡΑΤIΑ ΔΕΝ ΕIΝΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤIΑ
γατών και η Ένωση Νεολαίας, οι προσπάθειές τους να μετατρέψουν το κίνημα σε “δια-
δηλώσεις για τη Δημοκρατία”, παρά το αποτέλεσμα που είχαν σε ορισμένες περιοχές,
δεν κατάφεραν πολλά. Μια ιδιαίτερη απόπειρα των εθνικιστών ήταν να διαχωρίσουν την
αστυνομία από την κυβέρνηση του ΑΚΡ με συνθήματα όπως “Υπάρχουν νέοι της ίδιας
ηλικίας και στις δύο πλευρές”, προσπαθώντας έτσι να εκφράσουν ένα λόγο συμπάθειας
προς αυτήν. Ωστόσο, η εκτεταμένη αστυνομική βαρβαρότητα εμπόδισε αυτή την άποψη
να γίνει αποδεκτή από μεγάλο μέρος του κόσμου. Το πιο γνωστό σύνθημα των εθνικι-
στών ήταν το “Είμαστε στρατιώτες του Μουσταφά Κεμάλ”, ενώ προσπάθησαν να προω-
θήσουν Κεμαλικούς ύμνους στις διαδηλώσεις. Οι εθνικιστές, των οποίων οι απόπειρες
αντιπαράθεσης με Κούρδους διαδηλωτές καθώς και η γενική γραμμή που προσπάθησαν
να επιβάλλουν στις διαδηλώσεις απορρίφθηκαν από το πλήθος, οφείλουν την περιορι-
σμένη επιρροή που έχουνε στο Κεμαλικό σύστημα εκπαίδευσης, από το οποίο βγήκε η
νέα πολιτικοποιημένη γενιά.
Η αστική αριστερά είναι μια άλλη τάση που αξίζει να αναφερθεί. Η βάση των αριστερών
κομμάτων που μπορούμε να περιγράψουμε ως τη νόμιμη αστική αριστερά ήταν σε μεγάλο
βαθμό αποκομμένη από το πλήθος. Σε γενικές γραμμές, ήταν ουρά της δημοκρατική τά-
σης. Το BDP, ενώ φαινόταν να στηρίζει τη δημοκρατική τάση, προσπάθησε να αποθαρρύ-
νει τους Κούρδους από το να συμμετέχουν στο κίνημα (αν και όχι με τόση επιτυχία στις
μεγάλες πόλεις), δίνοντας έτσι συγκαλυμμένη υποστήριξη στην κυβέρνηση με την οποία
έχει ξεκινήσει ειρηνευτικό διάλογο. Οι σταλινικές και τροτσκιστικές πολιτικές-εκδοτικές
ομάδες, ή αλλιώς η ριζοσπαστική αστική αριστερά, ήταν κι αυτές γενικά αποκομμένες
από τις μάζες. Η επιρροή τους ήταν κυρίως σε γειτονιές που παραδοσιακά είχαν δύναμη.
Ενώ αντιτάχτηκαν στη δημοκρατική τάση όταν προσπάθησε να διαλύσει το κίνημα, γε-
νικά την υποστήριξαν. Οι αναλύσεις της αστικής αριστεράς περιορίστηκαν κυρίως στη
χαρά για τη “λαϊκή εξέγερση”, ενώ προσπάθησαν να αυτοπαρουσιαστούν ως οι ηγέτες
του κινήματος. Ακόμη και τα καλέσματα για γενική απεργία, παραδοσιακή γραμμή της
αριστεράς, δεν έγιναν πραγματικά αισθητά ανάμεσα στους αριστερούς λόγω αυτής της
ατμόσφαιρας τυφλής ευτυχίας. Το πιο διαδεδομένο στους διαδηλωτές σύνθημά τους
ήταν το “Ώμο με ώμο ενάντια στο φασισμό”.
Η τάση που είχε το μεγαλύτερο αντίκτυπο και ήταν πιο συμπαθής στη βάση του κινήμα-
τος ήταν οι οπαδοί. Αν και οι αρχηγοί των συνδέσμων των ultras δεν δρούσαν ξεχωριστά
από τη δημοκρατική τάση, η επίδρασή τους στη βάση των οπαδών ήταν περιορισμένη. Οι
οπαδοί, που έχουν αποκτήσει εμπειρία αντίστοιχη με αυτή των αριστερών όταν πρέπει
να δράσουν από κοινού, να διαδηλώσουν, ή και να συγκρουστούν με την αστυνομία, ήταν
η μοναδική λιγότερο ή περισσότερο οργανωμένη τάση η οποία δεν ήταν αποκομμένη και
δρούσε μαζί με τη μεγάλη μάζα των διαδηλωτών. Οι οπαδοί φάνηκαν ιδιαίτερα στις συ-
γκρούσεις. Κατά κάποιον τρόπο, έγινε εμφανές ότι ήταν το κομμάτι του κινήματος με το
οποίο αισθάνονταν πιο κοντά οι διαδηλωτές που ήταν απολίτικοι μέχρι τη μέρα που ξεκί-
νησαν οι διαδηλώσεις. Στην Τουρκία, το σλόγκαν “Δεν είμαι ούτε δεξιός ούτε αριστερός,
αλλά οπαδός” είναι αρκετά δημοφιλές. Ένα αξέχαστο σύνθημά τους ήταν το “Ψεκάστε,
ψεκάστε, ψεκάστε τα δακρυγόνα σας! Βγάλτε τα κράνη σας, αφήστε τα γκλομπ, να δούμε
ποιοι είναι οι πραγματικοί άγριοι!” 24
24Οι χαρακτηριστικές φωτογραφίες αγκαλιασμένων οπαδών της Φενέρ, της Γαλατά και της
Μπεσίκτας έμειναν να υπενθυμίζουν τη φόρα της εξέγερσης που γκρέμισε για λίγο τους πα-
λιούς διαχωρισμούς, μαζί με ένα από τα πιο συγκινητικά πανό του συνδέσμου της Μπεσίκτας
Carsi, για τους νεκρούς των συγκρούσεων (http://haber.sol.org.tr/sites/default/files/fotograf/
bt0brpviyaatyt1.jpg – “Ο θάνατος είναι όμορφος, μητέρα, όταν πεθαίνεις για την ελευθερία”). Η
105
 DÜNYA DEVRIMI
Η προλεταριακή τάση και η σχέση του κινήματος με την τάξη
Εκτός από τις τάσεις που προαναφέρθηκαν, μπορούμε να μιλήσουμε και για προλε-
ταριακή τάση ή προλεταριακές τάσεις στο κίνημα. Λέμε τάση ή τάσεις, γιατί η προλε-
ταριακή τάση ήταν ανοργάνωτη και διάσπαρτη όταν αντιπαρατέθηκε στις τάσεις που
ορίσαμε παραπάνω. Η προλεταριακή τάση προώθησε συνθήματα 25 όπως “Δεν είμαστε
στρατιώτες κανενός”, “Είμαστε στρατιώτες του Mustafa Keser” και “Είμαστε στρατιώτες
του Turgut Uyar” 26, εναντίον του συνθήματος της εθνικιστικής τάσης “Είμαστε στρατιώ-
τες του Μουσταφά Κεμάλ”. Επανήλθαν συνθήματα από τον αγώνα στην Tekel 27, όπως το
“Αντιστεκόμαστε με το πείσμα του Κούρδου, τον ενθουσιασμό του Λαζού και την υπομονή
του Τούρκου”. Τα δέντρα στο Πάρκο Gezi πήραν τα ονόματα Κούρδων νεκρών από τη
σφαγή του Roboski 28 και Τούρκων και Αράβων, θυμάτων των βομβαρδισμών στο Reyhanli.
Επιπλέον, πολλοί υπερασπίστηκαν την αντίσταση στην κρατική τρομοκρατία ενάντια
εκδικητικότητα της κρατικής καταστολής έβαλε στο στόχαστρο τους οπαδούς που συμμετεί-
χαν ενεργά στα γεγονότα του καλοκαιριού. Αφού στις κερκίδες τις Μπεσίκτας δημιουργήθηκε
ο εθνικιστικός, φιλοκυβερνητικός σύνδεσμος “Αετοί 1453”, στις 27 Σεπτεμβρίου η αστυνο-
μία, με αφορμή επεισόδια στον αγώνα Μπεσίκτας-Γαλατά, προχώρησε σε συλλήψεις και προ-
φυλακίσεις δεκάδων οπαδών συνδέσμων των τριών μεγάλων ομάδων της Istanbul, ανάμεσα
στους οποίους και ο αρχηγός του Carsi, χωρίς κατηγορία. Επίσης, το φθινόπωρο η κυβέρνηση
προώθησε νέα κατασταλτική νομοθεσία, με την οποία αυξάνονται οι ποινές για συμμετοχές
σε επεισόδια και θεσπίζεται η απόκρυψη του προσώπου ως ιδιώνυμο. Για περισσότερα, στο
13ο τέυχος του περιοδικού Humba!, – “Αφιέρωμα: IstanbulUnited! Ο ρόλος των οπαδών στις
αντικυβερνητικές διαδηλώσεις της Τουρκίας. Αναλύσεις, προσωπικές εμπειρίες και μια συνέ-
ντευξη με τον Haluk, οπαδό της Φενερμπαχτσέ”. (Σ.τ.Μ.)
25 Πολλά συνθήματα σε τοίχους, μεταφρασμένα στα ελληνικά, μπορούν να βρεθούν στη διεύ-
θυνση http://koupepkia.blogspot.gr/2013/06/blog-post_5.html?spref=tw. Όλα για το κεφάλαιο,
αγάπη μου! (Σ.τ.Μ.)
26 Τα ονόματα είναι ενός τραγουδιστή και ποιητή αντίστοιχα. (Σ.τ.Μ.)
27 Η εταιρία TEKEL (“Τούρκικο Μονοπώλιο Καπνού και Αλκοόλ”), μία από μεγαλύτερες που
ανήκαν στο κράτος, άρχισε να ιδιωτικοποιείται σταδιακά από το Νοέμβριο του 2003 και πέ-
ρασε τελικά στα χέρια της Αγγλο-βρετανικής American Tobacco το 2008. Στο πλαίσιο αυτό,
οι εργαζόμενοι θα δέχονταν άρση της μονιμότητας με 10μηνες συμβάσεις και περικοπές δι-
καιωμάτων και μισθών. Ο απεργιακός αγώνας των εργατών της TEKEL ξεκίνησε στην Άγκυρα
το Δεκέμβρη του 2009 με κατάληψη του κέντρου, δέχτηκε μεγάλη υποστήριξη από πολλές
πόλεις της χώρας και συνεχίστηκε μέχρι τα τέλη του Μαίου 2010. Παρά τις μικρές υλικές νί-
κες, η απεργία ήταν μια από τις πιο μεγάλες και σημαντικές στην Τουρκία, αφού ανέδειξε την
εργατική αλληλεγγύη, συγκρούστηκε με τη συνδικαλιστική γραφειοκρατία της Turk-Is και το
κυβερνόν κόμμα και κυρίως συνέβαλε στο να ξεπεραστούν εν μέρει οι βαθιές θρησκευτικές και
εθνοτικές διαιρέσεις μέσα στην τούρκικη εργατική τάξη. Για πιο αναλυτική παρουσίαση της
απεργίας, στα ελληνικά σε δυο μέρη http://istanbulizein.wordpress.com/ καθώς και μια μικρή
αποτίμηση στο άρθρο του περιοδικού Insurgent Notes, εδώ http://insurgentnotes.com/2010/10/
lessons-from-tekel/ (Σ.τ.Μ.)
28 Η σφαγή του Roboski αναφέρεται στα γεγονότα που συνέβησαν στις 28 Δεκεμβρίου 2011
στην επαρχία Sirnak της Τουρκίας, κοντά στα σύνορα με το Ιράκ και τη Συρία. Μετά από
πληροφορίες για επιφυλακή που είχε λάβει η Τουρκία από μη-επανδρωμένο αμερικανικό αε-
ρόχημα (drone), δυο μαχητικά F-16 βομβάρδισαν μια ομάδα Κούρδων που προσπαθούσε να
περάσει από το Ιράκ στην Τουρκία λαθραία εμπορεύματα, θεωρώντας τους ως μαχητές του
PKK, πράγμα που δεν ίσχυε. Το αποτέλεσμα ήταν να σκοτωθούν 34 χωρικοί και να ξεσπάσουν
βίαιες διαδηλώσεις τις επόμενες μέρες σε πόλεις της Τουρκίας, αλλά και στην Κύπρο, το Ιράκ
και το Ιράν. (Σ.τ.Μ.)
106
ΤΟΥΡΚIΑ: Η ΘΕΡΑΠΕIΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚH ΤΡΟΜΟΚΡΑΤIΑ ΔΕΝ ΕIΝΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤIΑ
στην παθητική γραμμή αντίστασης της δημοκρατικής τάσης. Απέναντι σε όσους προ-
σπαθούσαν να δώσουν στην αστυνομία μια κάλυψη συμπάθειας, υπήρχε το σύνθημα “Αν
η αστυνομία είναι έντιμη, ας πάει να πουλήσει γλυκά”. Η νομιμότητα των αιτημάτων που
προέβαλε η Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ αμφισβητήθηκε. Η τάση προς το βανδαλισμό
που ήταν διαδεδομένη μεταξύ των διαδηλωτών δέχτηκε κριτική, όχι με το να χαρακτη-
ρίζεται ως προβοκάτσια όπως έκανε η δημοκρατική τάση, αλλά με το να υπενθυμίζεται
ότι δεν πρέπει να καταστρέφονται τα μέσα διαβίωσης των φτωχών, με την προσπάθεια
πειθούς. Σε γενικές γραμμές, ένα σημαντικό κομμάτι διαδηλωτών υπερασπίστηκε την
άποψη ότι το κίνημα θα πρέπει να αυτο-οργανωθεί για να μπορέσει να καθορίσει το μέλ-
λον του.
Το κομμάτι των διαδηλωτών που ήθελε το κίνημα να πορευτεί με την εργατική τάξη
απαρτιζόταν από ανθρώπους που γνώριζαν τη σημασία και τη δύναμη της τάξης, που
ήταν ενάντια στον εθνικισμό αν και δεν είχαν ξεκάθαρη πολιτική στάση. Ήταν αυτοί που
ξεκίνησαν τα καλέσματα για γενική απεργία. Αν και το γεγονός αυτό έδειξε επίγνωση για
τη σημασία συμμετοχής του εργαζόμενου κομματιού του προλεταριάτου, ενείχε επίσης
και δημοκρατικές αυταπάτες. Γιατί η εμπειρία της 5η Ιουνίου έδειξε ότι η πίεση στα συν-
δικάτα για γενική απεργία δεν ήταν αποτελεσματική στρατηγική. Από την άλλη πλευρά,
ένα από τα πιο σημαντικά οφέλη του κινήματος ήταν ότι αυτό το κομμάτι διαδηλωτών
έβγαλε χρήσιμα συμπεράσματα από την εμπειρία του. Στα καλέσματα που έγιναν μετά
την 5η Ιουνίου, η άποψη ότι οι μονοήμερες ή διήμερες απεργίες-πυροτεχνήματα είναι
ανεπαρκείς είχε γίνει αρκετά κοινή και η πίεση για γενική απεργία διαρκείας είχε εξα-
πλωθεί. Επιπλέον, ο αριθμός του κόσμου που δήλωνε ότι τα συνδικάτα όπως η KESK και
η DISK, που υποτίθεται ότι είναι “μαχητικά”, δε διέφεραν από την κυβέρνηση δεν ήταν κα-
θόλου αμελητέος. Τέλος, ενάντια στις “ακίνητες διαμαρτυρίες” που εμφανίστηκαν πρό-
σφατα και προωθούνται από τα ΜΜΕ και τη δημοκρατική τάση, και οι οποίες περιορίζουν
το κίνημα σε ένα ατομικιστικό και παθητικό πλαίσιο, υποστηρίχτηκε η θέση ότι αυτές οι
ενέργειες μπορεί να έχουν νόημα μόνο αν γίνονται σε εργασιακούς χώρους. 29
Ένα κομμάτι εργαζόμενων προλετάριων συμμετείχε επίσης στο κίνημα και συγκρότησε
το κύριο μέρος της προλεταριακής τάσης στο εσωτερικό του. Οι απεργοί της αεροπο-
29
Μορφή ειρηνικής αντίστασης που ξεκίνησε στην Ταξίμ ο χορογράφος Erdem Gunduz, μέ-
νοντας για πολλές ώρες ακίνητος με το βλέμμα στραμμένο στο πορτρέτο του Κεμάλ. Ο χο-
ρογράφος βραβεύτηκε για τη στάση του από τον οργανισμό M100, ενώ φωτογραφήθηκε στα
πλαίσια της βράβευσης με την επίσημη καλεσμένη και ομιλήτρια στο γκαλά, Άννα Διαμαντο-
πούλου. http://www.theinsider.gr/images/stories/MEDIA/Resized/BTbddyfCAAASZhO.jpg. Με τα
λόγια άλλων: “Πρόσφατα φαίνεται ότι έχει ξεκινήσει ένας μετασχηματισμός της ενέργειας.
Οι συγκεντρώσεις των “ανθρώπων που στέκονται” μετασχηματίζουν την προηγούμενη ηρωική
και παθιασμένη αντίσταση σε ειρηνιστικά και υποτακτικά happenings, τα οποία καλωσορίζει
το κράτος ως μια πιθανή αφετηρία ενός δια-ταξικού διαλόγου και ως μια ευκαιρία για τις
κατασταλτικές δυνάμεις (την αστυνομία και ολόκληρο τον ιδεολογικό μηχανισμό) να ανασυ-
νταχθούν και να επικεντρωθούν στην αντεπίθεσή τους εναντίον αγωνιστών (τώρα που τα
γουρούνια δεν είναι απασχολημένα με τον πετροπόλεμο και την αποφυγή των μολότωφ που
έπεφταν βροχή στα κεφάλια τους, μπόρεσε να οργανωθεί μια μαζική επιλεκτική κατασταλ-
τική επιχείρηση συλλήψεων και φυλακίσεων). “http://rioters.espivblogs.net/2013/06/29/gezi-
internacionalisticti/ (Σ.τ.Μ.)
107
 DÜNYA DEVRIMI
ρικής εταιρίας Turkish Airlines (THY) 30 στην Ιστανμπούλ προσπάθησαν να συνδεθούν με
τον αγώνα στο Gezi. Ιδιαίτερα στον τομέα της υφαντουργίας όπου είναι συνηθισμένες οι
πολύ δύσκολες συνθήκες εργασίας, έγιναν κάποιες τοπικές διαδηλώσεις. Μία από αυτές
πραγματοποιήθηκε στο Bagcilar–Gunesli στην Ιστανμπούλ, όπου οι εργάτες της υφα-
ντουργίας θέλησαν να εκφράσουν τα ταξικά τους αιτήματα και να δείξουν την αλληλεγ-
γύη τους στον αγώνα για το Gezi. Υποχρεωμένοι να ζουν σε συνθήκες σκληρής εκμετάλ-
λευσης, διαδήλωσαν με πανό που έγραφαν “Χαιρετίζουμε το Gezi από το Bagcilar!” και
“Τα Σάββατα πρέπει να είναι αργίες!”. Στο Alibeykoy της Ιστανμπούλ, χιλιάδες εργατών
διαδήλωσαν με πανό που έγραφαν “Γενική απεργία, γενική αντίσταση”. Εργαζόμενοι σε
εμπορικά κέντρα και υπάλληλοι γραφείου πορεύθηκαν στην Ταξίμ με πανό που έγραφαν
“Δε δουλεύουμε, όλοι στον αγώνα”. Επιπλέον, το κίνημα προσπάθησε να αγωνιστεί μαζί
με τους εργαζόμενους που είναι οργανωμένοι σε σωματεία. Αναμφίβολα, η KESK, η DISK
και οι άλλες οργανώσεις που συμμετείχαν στην απεργία αναγκάστηκαν να πάρουν αυτή
την απόφαση όχι μόνο λόγω των social media αλλά και εξαιτίας της πίεσης που ασκή-
θηκε από τη βάση τους, όσο μετριοπαθής και ακίνδυνη κι αν ήταν εν τέλει αυτή η από-
φαση. Τέλος, η Πλατφόρμα των Συνδικάτων της Γενικής Συνομοσπονδίας Turk-Is στην
Ιστανμπούλ, που συγκροτήθηκε από όλους τους επαγγελματικούς κλάδους της Turk-Is
στην πόλη, κάλεσε την Turk-Is και όλα τα άλλα συνδικάτα να κηρύξουν γενική απεργία
διαρκείας τη Δευτέρα, ενάντια στην κρατική τρομοκρατία μετά την επίθεση στο Πάρκο
Gezi και θα ήταν λάθος αν πιστεύαμε ότι για τα καλέσματα αυτά δεν ευθύνεται η μεγάλη
αγανάκτηση των εργαζομένων της βάσης για όλα όσα συνέβαιναν.
Παρ’ όλα αυτά, είναι δύσκολο να ισχυριστούμε ότι το κίνημα έχει αναγνωρίσει σε με-
γάλο βαθμό τα ταξικά του συμφέροντα και ότι προσπαθεί να συνδεθεί με το γενικότερο
αγώνα της εργατικής τάξης. Tο γεγονός ότι η προλεταριακή τάση μέσα στο κίνημα δεν
μπόρεσε να εκφραστεί αρκετά, ήταν κυρίως αποτέλεσμα της έμφασης που δίνεται στη
δημοκρατία ως απάντηση στις κυβερνητικές πολιτικές. Καθώς ο άξονας αυτός κυριάρ-
χησε στο κίνημα, η προλεταριακή τάση έπαιξε υποστηρικτικό ρόλο και ο δρόμος για την
διεύρυνσή της μπλοκαρίστηκε. Έτσι, η δημοκρατική τάση κατάφερε να διατηρήσει το κί-
νημα εντός του πλαισίου που έθεσε. Εκτός αυτού, παρά το γεγονός ότι η πλειοψηφία του
κινήματος είναι προλετάριοι, αυτοί αποτελούν μόνο ένα τμήμα της τάξης – όχι το σύνολό
της. Αυτό που έβγαλε το συγκεκριμένο κομμάτι στο δρόμο ήταν η κρατική τρομοκρατία, η
ίδια κρατική τρομοκρατία που καταπιέζει και την υπόλοιπη εργατική τάξη. Από την άλλη,
το γεγονός ότι τα αιτήματα και τα συνθήματα της δημοκρατικής τάσης κυριάρχησαν
ενώ η προλεταριακή τάση δεν έχει καταφέρει ακόμη να εκφράσει ταξικά αιτήματα που
να εστιάζουν στο βιοτικό επίπεδο και τις συνθήκες εργασίας, θέτει στο κίνημα σοβαρό
εμπόδιο δημιουργίας ισχυρών δεσμών με την πλειοψηφία των εργατών.
Οι μορφές συλλογικής συζήτησης του κινήματος
Η κοινή αδυναμία των διαδηλώσεων σε ολόκληρη την Τουρκία είναι η δυσκολία τους να
δημιουργήσουν μορφές συλλογικής συζήτησης και να αποκτήσουν τον έλεγχο του κινή-
30Η Turkish Airlines είναι μια από τις μεγαλύτερες αεροπορικές εταιρίες του κόσμου, κρατι-
κή πριν το 2004 και τώρα κατά 51% εισηγμένη στο χρηματιστήριο, που απασχολεί περίπου
16.000 εργαζόμενους. Στις 15 Μαίου 2013 έγινε απεργία από το συνδικάτο Hava-Is που έχει
14.000 μέλη, με αίτημα αυξήσεις στους μισθούς καθώς και επαναπρόσληψη 300 συναδέλφων
τους που είχαν απολυθεί ένα χρόνο νωρίτερα για συμμετοχή σε κινητοποιήσεις. (Σ.τ.Μ.)
108
ΤΟΥΡΚIΑ: Η ΘΕΡΑΠΕIΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚH ΤΡΟΜΟΚΡΑΤIΑ ΔΕΝ ΕIΝΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤIΑ
ματος μέσω αυτο-οργανωμένων δομών στη βάση αυτής της συζήτησης. Οι μαζικές συ-
νελεύσεις που έχουν εμφανιστεί σε παρόμοια κινήματα σε όλο τον κόσμο ήταν εμφανώς
απούσες τις πρώτες μέρες. Η περιορισμένη εμπειρία συλλογικοποίησης, συνάντησης,
μαζικών συνελεύσεων κλπ και η έλλειψη κουλτούρας διαλόγου στην Τουρκία αποτέλεσαν
αναμφίβολα αιτίες της αδυναμίας αυτής. Όμως, το κίνημα ένιωσε την αναγκαιότητα να
συζητήσει και οι μορφές οργάνωσης της συζήτησης αυτής άρχισαν να εμφανίζονται.
Η πρώτη έκφραση της ανάγκης για διάλογο ήταν η δημιουργία μιας ανοιχτής συνέλευ-
σης στο Πάρκο Gezi. Η ανοιχτή συνέλευση δεν είχε μεγάλη συμμετοχή ούτε διάρκεια,
όμως η εμπειρία της ήταν αρκετά επιδραστική. Κατά τη διάρκεια της απεργίας της 5ης
Ιουνίου, οι εργαζόμενοι στο Πανεπιστήμιο, μέλη του αριστερού σωματείου εργαζομέ-
νων στην εκπαίδευση Eğitim-Sen, πρότειναν τη δημιουργία μιας ανοιχτής συνέλευσης.
Ωστόσο, η ηγεσία της KESK όχι μονο απέρριψε την πρόταση και προώθησε μια “Πρωτο-
μαγιάτικου τύπου” αριστερή συνδικαλιστική επιτροπή, της οποίας οι ομιλίες ούτε που
ακούστηκαν, αλλά επίσης απομόνωσε τον κλάδο νο.5 της ένωσης Eğitim-Sen, στον οποίο
ανήκουν οι εργαζόμενοι στο Πανεπιστήμιο. Μετά από αυτό, ο κλάδος νο.5 της Eğitim-Sen
προσπάθησε να στήσει μόνος του μια ανοιχτή συνέλευση, χωρίς όμως να τα καταφέ-
ρει. Επίσης, παίρνοντας έμπνευση από την ανοιχτή συνέλευση, δημιουργήθηκαν λαϊκές
συνελεύσεις 31 στο Gazi, το Okmeydanı και το Sarıyer (γειτονιές της Ιστανμπούλ), στο
Güvenpark και το Keçiören της Άγκυρας, στην πλατεία Gündoğdu και το Çiğli του Ιζμίρ,
στη Μερσίν, την Αττάλεια, τη Σαμψούντα και την Τραπεζούντα. Παρά το γεγονός ότι σε
κάποιες από τις λαϊκές συνελεύσεις οι συμμετέχοντες συζήτησαν για τα προβλήματα
που τους προκαλεί το νέο σύστημα εκπαίδευσης “4+4+4” 32, για το βασικό μισθό και το
σύστημα υγείας και πρότειναν τη δημιουργία μιας αγωνιστικής δομής, ο έλεγχος των
συνελεύσεων αυτών από την αστική αριστερά αποτελεί σημαντικό περιορισμό.
Εκτός από την εμπειρία των ανοιχτών και των λαϊκών συνελεύσεων, ένα άλλο μόρφωμα
που αναδύθηκε τις επόμενες μέρες ήταν τα φόρουμ που οργανώθηκαν και πραγματοποιή-
θηκαν με μεγάλη συμμετοχή κόσμου. Τα φόρουμ αυτά στήθηκαν με σκοπό να συζητηθεί η
συνέχεια του κινήματος και είχαν προγραμματιστεί να γίνουν από την αρχή της εβδομά-
δας μέχρι και τις 15 Ιουνίου – μέρα της επίθεσης στο Πάρκο Gezi. Στην πραγματικότητα,
τα καλέσματα για αυτά τα φόρουμ έγιναν από την Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ, με
πρόθεση να πείσει τον κόσμο να “κρατήσει” την αντίσταση στο εσωτερικό μιας συμβολι-
κής σκηνής. Αυτός θα ήταν άλλος ένας τρόπος για να πειστεί ο κόσμος να σταματήσει
31 Η διεθνής πορεία των Occupy από τη στρατηγική “ήττα” των κεντρικών συγκρούσεων στις
συνελεύσεις γειτονιάς (ΗΠΑ, Ελλάδα, Ισπανία κλπ) ήταν παρούσα και στην Τουρκία, με πε-
ρίπου 40 λαϊκές συνελεύσεις στην Ιστανμπούλ και πολλές σε άλλες πόλεις. Στα ελληνικά,
κείμενο για τις συνελεύσεις από χρήστη του libcom.org υπάρχει στην παρακάτω διεύθυν-
ση, https://athens.indymedia.org/front.php3?lang=el&article_id=1483248 και χάρτης με τις γει-
τονιές που υπήρξε απόπειρα δημιουργίας τέτοιων δομών, http://media.roarmag.org/2013/06/
Assemblies-map.jpg . (Σ.τ.Μ.)
32 Το σχέδιο νόμου για την εκπαίδευση “4+4+4” ψηφίστηκε από το AKP το Μάρτιο του 2012
και προβλέπει αλλαγή των χρόνων εκπαίδευσης σε 4 χρόνια πρωτοβάθμιας βασικής, 4 χρόνια
δευτεροβάθμιας βασικής και 4 υποχρεωτικής μέσης εκπαίδευσης, κατά την οποία το παιδί θα
επιλέγει ανάμεσα σε γενικό ή θρησκευτικό σχολείο. Οι επικριτές του μοντέλου κατηγορούν
τον Ερντογάν ότι προωθεί και πάλι τα θρησκευτικά σχολεία εις βάρος της κοσμικής εκπαιδευ-
τικής μεταρρύθμισης του 1997. Αντιδράσεις επίσης προκάλεσε η απαγόρευση της συμβίωσης
αγοριών και κοριτσιών σε φοιτητικές εστίες, με τον πρωθυπουργό να δηλώνει: “Γυναίκες και
άνδρες δεν είναι δυνατόν να συγκατοικούν, να συμβιώνουν μέσα στους ίδιους κοιτώνες. Κάτι
τέτοιο αντιτίθεται στη δομή μας, η οποία είναι δημοκρατική και συντηρητική”. (Σ.τ.Μ.)
109
 DÜNYA DEVRIMI
τον αγώνα. Τα φόρουμ δεν ανέλαβαν ή αξίωσαν καμία ευθύνη για τη λήψη αποφάσεων.
Η λειτουργία τους οργανώθηκε έτσι ώστε η Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ να ελέγχει
τις διαθέσεις του κόσμου. Η μεθόδευση αυτή οδήγησε στο να υπάρξει αδράνεια πάνω σε
πρακτικά ζητήματα και ειδικά στην οργάνωση της αντίστασης σε περίπτωση αστυνομι-
κής εισβολής. Όμως, στις συζητήσεις αυτές υπήρξαν κάποιοι συμμετέχοντες που δήλω-
σαν ότι ο κόσμος θα πρέπει να πάρει τον έλεγχο του κινήματος μέσω της δημιουργίας
συνελεύσεων, μοιράστηκαν εμπειρίες από το κίνημα στη Βαρκελώνη και εξέφρασαν την
ανάγκη εξάπλωσης του κινήματος στις φτωχογειτονιές. Το σημαντικότερο, εκφράζοντας
την επιθυμία να συνεχιστούν οι διαδηλώσεις, ο κόσμος χάλασε το παιχνίδι της Πλατφόρ-
μας Αλληλεγγύης Ταξίμ που σκόπευε στη σταδιακή αποκλιμάκωση του κινήματος.
Από την άλλη, αν κοιτάξουμε το κίνημα σε όλη τη χώρα, η πιο σημαντική εμπειρία ήταν
αυτή στο Εσκισεχίρ. Μέσω της γενικής συνέλευσης στην Πλατεία Αντίστασης του Εσκι-
σεχίρ, δημιουργήθηκαν επιτροπές για να διαμορφώνουν και να συντονίζουν τις διαδηλώ-
σεις. Οι επιτροπές αυτές ήταν η “Επιτροπή Διαδήλωσης” για την επιλογή της διαδρομής
και των συνθημάτων κάθε διαδήλωσης. Η “Επιτροπή Πανεπιστημίου και Εκπαίδευσης” για
την οργάνωση συναντήσεων, ενημερώσεων και συζητήσεων στην πλατεία. Η “Επιτροπή
Πρότασης και Γνώμης” για την παραγωγή προτάσεων και ιδεών για την αντίσταση. Η
“Επιτροπή Καθαριότητας και Περιβάλλοντος” για να καθαρίζει και να συμμαζεύει τα μέρη
όπου στήνονται σκηνές. Η “Επιτροπή Τύπου” για τη λήψη video, τη δημοσίευση φωτο-
γραφιών και ειδήσεων στο ίντερνετ και την προώθηση των νέων στα ΜΜΕ. Η “Επιτροπή
Συντονισμού και Επικοινωνίας” για το συντονισμό μεταξύ των επιτροπών. Η “Επιτροπή
Ασφαλείας” για την προστασία της πλατείας από επιθέσεις από μέσα ή απ’ έξω. Τέλος,
η “Επιτροπή Επείγουσας Βοήθειας” που δημιουργήθηκε από φοιτητές της ιατρικής και
γιατρούς για την παροχή ιατρικής βοήθειας στους τραυματίες. Αυτό που είναι ακόμη πιο
σημαντικό όμως, είναι η απόφαση να πραγματοποιείται καθημερινά γενική συνέλευση για
να ελέγχεται και να συζητιέται η λειτουργία αυτών των επιτροπών. Με αυτές τις πρωτο-
βουλίες, ο κόσμος στο Εσκισεχίρ κατάφερε να πάρει τον έλεγχο του κινήματος, δημιουρ-
γώντας τις δικές του αυτο-οργανωμένες δομές. Παρόμοια, στην Αντιόχεια, η λαϊκή συ-
νέλευση πήρε κι αυτή αποφάσεις σχετικά με την πορεία του κινήματος, στις 17 Ιουνίου.
Τελικά, από τις 17 Ιουνίου και μετά, σε πολλά πάρκα σε γειτονιές της Ιστανμπούλ,
πολλοί άνθρωποι αντλώντας έμπνευση από τα φόρουμ στο Πάρκο Gezi, δημιούργησαν
μαζικές συνελεύσεις με την ονομασία “δημόσια φόρουμ”. Μεταξύ των γειτονιών που ορ-
γάνωσαν φόρουμ ήταν το Beşiktaş, το Elmadağ, το Harbiye, το Nişantaşı, το Kadıköy, το
Cihangir, το Ümraniye, το Okmeydanı, το Göztepe, το Rumelihisarüstü, το Etiler, το Akatlar,
το Maslak, το Bakırköy, το Fatih, το Bahçelievler, το Sarıyer, το Yeniköy, το Sarıgazi, το
Ataköy και το Alibeyköy. Τις επόμενες μέρες, άλλα φόρουμ πραγματοποιήθηκαν στην
Άγκυρα και σε πολλές άλλες πόλεις. Σαν αποτέλεσμα, για να μη χάσει τον έλεγχο των
πρωτοβουλιών αυτών, η Πλατφορμα Αλληλεγγύης Ταξίμ άρχισε να καλεί στα φόρουμ
η ίδια. Παρόλα αυτά πάντως, είναι πολύ πιθανό αυτά τα φόρουμ να παίξουν σημαντικό
ρόλο στο άμεσο μέλλον. Επιπλέον, εκφράζονται στα φόρουμ προτάσεις σχετικά με τη
δημιουργία επιτροπών σε εργασιακούς χώρους και γειτονιές. Τα καλέσματα για την απο-
φυγή ρατσιστικού, σεξιστικού και ομοφοβικού λόγου αλλά και για την επέτειο μνήμης
των σφαγών στο Roboski και το Reyhanli και των εργαζόμενων στην διαχείριση υδάτων
στη Μούγλα 33 που πέθαναν από εισπνοή μεθανίου, διαδόθηκαν ευρέως στο εσωτερικό
των φόρουμ.
33Στις 18 Ιουνίου, 7 εργάτες έχασαν τη ζωή τους στην επαρχία Μούγλα στα νοτιοδυτικά πα-
ράλια της Τουρκίας. Τα εργατικά ατυχήματα στην Τουρκία είναι συνεχή, κατατάσσοντάς την
110
ΤΟΥΡΚIΑ: Η ΘΕΡΑΠΕIΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚH ΤΡΟΜΟΚΡΑΤIΑ ΔΕΝ ΕIΝΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤIΑ
Ομοιότητες, διαφορές, και σχέση με άλλα κινήματα
Αν και σε πολλά επίπεδα η αντίσταση στο Πάρκο Gezi αποτελεί συνέχεια του κινήμα-
τος Occupy στις ΗΠΑ, των Αγανακτισμένων στην Ισπανία και των κινημάτων που ανέτρε-
ψαν τον Μουμπάρακ στην Αίγυπτο και τον Μπεν Άλι στην Τυνησία, έχει κάποια ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά. Όπως και στα υπόλοιπα κινήματα, έτσι και στην Τουρκία η δράση του
νεαρού προλεταριάτου είναι ζωτικής σημασίας. Στην Αίγυπτο, την Τυνησία και το Πάρκο
Gezi υπάρχει η κοινή θέληση ανατροπής ενός καθεστώτος που θεωρείται “δικτατορικό”.
Όμοια με την Αίγυπτο, οι διαδηλωτές σχημάτισαν κύκλους προστασίας από τις επιθέ-
σεις γύρω από τους Μουσουλμάνους που προσεύχονταν. Την ίδια στιγμή, οι πιο ενεργοί
από τους συμμετέχοντες στο κίνημα στην Τουρκία εκφράζουν έντονη αντίθεση στην πα-
ρέμβαση των κληρικών και των φονταμενταλιστών στην καθημερινότητά τους, όπως και
στην Αίγυπτο. Από την άλλη, ενώ η Τυνησία έζησε μαζικές απεργίες χιλιάδων εργατών
και η Αίγυπτος απεργίες στη Μαχάλα και αλλού, στην Τουρκία έγιναν μόνο λίγες στάσεις
εργασίας… Στα θετικά, ενώ στην Αίγυπτο το κίνημα στράφηκε στη βοήθεια του στρατού
όταν απέκτησε δύναμη, στην Τουρκία εκδηλώνονται αντιδράσεις ενάντια στην εικόνα του
ισχυρού αυτού κρατικού θεσμού.
Αντίθετα με το κίνημα στην Τυνησία όπου δημιουργήθηκαν τοπικές επιτροπές, και την
Ισπανία και τις ΗΠΑ όπου ο κόσμος οργανώθηκε μέσα από γενικές συνελεύσεις, στην
αρχή στην Τουρκία αυτή η δυναμική παρέμεινε πολύ περιορισμένη. Στην Ισπανία, μέσα
στην καπιταλιστική κρίση και τις επιπτώσεις της αυξημένης ανεργίας, το κίνημα των
Αγανακτισμένων κατάφερε να επηρεάσει τον προσανατολισμό των συνελεύσεων. Στην
Τουρκία, αντί για θέματα που αφορούν το βιοτικό επίπεδο και τις εργασιακές συνθήκες,
κυριάρχησαν στη συζήτηση τα πρακτικά ζητήματα του ίδιου του κινήματος. Τα κύρια
θέματα ήταν τα πρακτικά και τεχνικά προβλήματα στις συγκρούσεις με την αστυνομία.
Εκτός αυτού, αν και στην Ισπανία η προλεταριακή τάση ανέδειξε ταξικά αιτήματα ενά-
ντια στη δημοκρατική τάση του κινήματος, στην Τουρκία αυτή η διαδικασία έχει μείνει
πίσω. Η ομοιότητα με το κίνημα Occupy στις ΗΠΑ ήταν ότι πραγματοποιήθηκαν καταλή-
ψεις χώρων. Ωστόσο, στην Τουρκία οι καταλήψεις ήταν λιγότερες αναλογικά με τη συμ-
μετοχή σε σύγκριση με αυτές στις ΗΠΑ. Επίσης, τόσο στην Τουρκία όσο και στις ΗΠΑ,
υπάρχει μια τάση στο εσωτερικό των διαδηλωτών που κατανοεί τη σημασία συμμετοχής
του εργαζόμενου κομματιού του προλεταριάτου στον αγώνα. Το κίνημα στις ΗΠΑ δεν κα-
τάφερε να προσεγγίσει το εργαζόμενο προλεταριάτο, παρά τα άμεσα καλέσματα στους
λιμενεργάτες του Όκλαντ καθώς και τα καλέσματα στα social media για γενική απεργία
στη Δυτική Ακτή. Γενικά, παρά την αποτυχία του κινήματος στην Τουρκία να αποκτήσει
σοβαρούς δεσμούς με το σύνολο της εργατικής τάξης, τα καλέσματα για απεργία μέσω
των social media οδήγησαν σε περισσότερες στάσεις εργασίας απ’ ότι στην περίπτωση
των ΗΠΑ.
Ανεξάρτητα από όλες αυτές τις ιδιαιτερότητες, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι το
κίνημα των “Çapulers” αποτελεί τμήμα στην αλυσίδα των κοινωνικών κινημάτων παγκό-
σμια. Αν και δεν κατάφερε να κερδίσει την προσοχή από την αρχή, αυτή η δυναμική φά-
νηκε τις επόμενες μέρες. Αποδείχτηκε έτσι ότι, αν και τα κινήματα αυτά φαινομενικά δεν
έτυχαν προσοχής όταν έλαβαν χώρα, εντούτοις είχαν έντονη επίδραση στον κόσμο στην
Τουρκία. Και το συγκεκριμένο κίνημα, όπως και το υπόλοιπο διεθνές κύμα αγώνων, σχετί-
ζεται άμεσα με την κρίση του καπιταλισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Ένας από τους κύρι-
στις πρώτες θέσεις παγκόσμια σε θανάτους εργατών. Τα στοιχεία αναφέρουν 4 θανατηφόρα
περιστατικά τη μέρα και πάνω από 12.000 νεκρούς τα τελευταία 12 χρόνια. (Σ.τ.Μ.)
111
 DÜNYA DEVRIMI
ους λόγους που το AKP έχει διατηρηθεί στην εξουσία για 10 χρόνια είναι ότι προωθεί τη
διαδικασία της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης. Η αντίδραση ενάντια στην πίεση αυτή
ξεκίνησε ως αντίδραση στις πολιτικές του AKP. Μια καλή απόδειξη που αποκαλύπτει ότι
το κίνημα αποτελεί κομμάτι του διεθνούς κύματος αγώνων είναι η έμπνευση που έδω-
σε στους Βραζιλιάνους διαδηλωτές. Οι Τούρκοι διαδηλωτές χαιρέτησαν την αλληλεγ-
γύη από την άλλη πλευρά του κόσμου με συνθήματα όπως “Είμαστε μαζί, Βραζιλία και
Τουρκία” και “Βραζιλιάνοι, αντισταθείτε!” (στα Τούρκικα). Και αφού το κίνημα ενέπνευσε
διαδηλώσεις με ταξικά αιτήματα στη Βραζιλία, τον επόμενο καιρό μπορεί να επηρεάσει
θετικά την ανάδυση ταξικών ζητημάτων και στην Τουρκία.
Η εμπειρία που κέρδισε το κίνημα
Το κίνημα για το Πάρκο Gezi της Ταξίμ εκφράζει την οργή ενάντια στην κρατική τρο-
μοκρατία, την αστυνομική βία και τις καταπιεστικές και απαγορευτικές πολιτικές της
κυβέρνησης του ΑKP και του πρωθυπουργού Ταγίπ Ερντογάν. Κατά τη διάρκεια αυτών
των ημερών, κόσμος ο οποίος ίσως να μην είχε ξανασυμμετάσχει σε διαδηλώσεις ή έστω
πορευτεί με άλλους ανθρώπους που μοιράζονται κοινές ιδέες, και συμμετείχε σε έναν
αγώνα που χαρακτηρίστηκε απολίτικος, έχει πια πολιτικοποιηθεί. Τα πλήθη των ανθρώ-
πων βίωσαν την αλληλεγγύη, διαμόρφωσαν τις απόψεις τους, συζήτησαν στο Πάρκο
Gezi και σε άλλα κατειλημμένα πάρκα για τη ζωή που επιθυμούν. Το κίνημα έφερε κάτι
νέο, οργανώνοντας συλλογικές κουζίνες, κοινόχρηστες βιβλιοθήκες, κέντρα περίθαλψης
για τους τραυματίες με εθελοντές εργαζόμενους στην υγεία και χώρους κοινοβιακής
ζωής, όπου ο καθένας μπορούσε να έρθει και να μείνει. Αυτός ήταν ένας από τους σημα-
ντικότερους λόγους που διατηρήθηκε η υποστήριξη προς το κίνημα τις επόμενες μέρες.
Ο κόσμος επίσης έμαθε πώς να αντιστέκεται απέναντι στα δακρυγόνα της αστυνομίας.
Οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν τη δύναμη ενός μαζικού κινήματος μέσα από την επιθυ-
μία τους να αντισταθούν στην ισχύ του κράτους. Μπορούμε να πούμε ότι τα social media
χρησιμοποιήθηκαν αποτελεσματικά για την οργάνωση των συγκεντρώσεων και των δια-
δηλώσεων. Τα κοινωνικά δίκτυα βοήθησαν επίσης στην αποτροπή συλλήψεων διαδηλω-
τών και την παροχή στέγης σ’ αυτούς. Για να αντιμετωπιστεί το σβήσιμο του φωτισμού
των δρόμων κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων, γείτονες άναβαν τα φώτα στα σπίτια
τους. Υπήρχε δωρεάν παροχή φαρμακευτικού υλικού από τα φαρμακεία: όλα αυτά ήταν
σημαντικές λεπτομέρειες του κινήματος. Η νέα γενιά που συγκρούστηκε με την αστυνο-
μία απάντησε στις επιθέσεις με τη γλώσσα της μουσικής και του χιούμορ 34. Αυτό είχε
σαν αποτέλεσμα να κερδίσει τη συμπάθεια του υπόλοιπου κόσμου. Ενώ χαρακτηρίστη-
καν ως περιθωριακοί από τον επίσημο κρατικό λόγο, οι “chapulers” έχουν γίνει συμπαθείς
ακόμη και από ανθρώπους που δεν είχαν άμεση συμμετοχή στο κίνημα.
34 Η αισθητική, η έκφραση και το χιούμορ της νέας γενιάς στο Gezi κέρδισε το παγκόσμιο ενδι-
αφέρον. Πόστερς, εκδηλώσεις και εμπνευσμένα συνθήματα κυριάρχησαν στο περιβάλλον του
πάρκου, η λάμπα-σύμβολο του AKP φόρεσε αντιασφυξιογόνα μάσκα, για να γραφτεί ότι “και ο
Έντισον έχει μετανιώσει” και να αποκτήσει υπόσταση ο Charlie Chap(u)lin. http://infosdegezi.
blogspot.gr/2013/06/25-examples-of-best-street-humour-from.html, https://pbs.twimg.com/
media/BMGIkO0CEAI2KQk.jpg, https://pbs.twimg.com/media/BMGsX59CIAAhBGa.jpg.
(Σ.τ.Μ.)
112
ΤΟΥΡΚIΑ: Η ΘΕΡΑΠΕIΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚH ΤΡΟΜΟΚΡΑΤIΑ ΔΕΝ ΕIΝΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤIΑ
Οι εκτιμήσεις μας
Αν και, σε αντίθεση με παρόμοια κινήματα, εδώ δεν υπάρχουν μαζικές αυταπάτες ότι
το κίνημα είναι μια επανάσταση, οι πιο ενθουσιώδεις συμμετέχοντες χαρακτηρίζουν τις
διαδηλώσεις ως επαναστατική κατάσταση. Το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να θυμό-
μαστε όταν βρισκόμαστε μπροστά σε τέτοιες απόψεις είναι η θέση επαναστατών του
παρελθόντος, όπως ο Λένιν ή η Ιταλική κομμουνιστική αριστερά, ότι μια επαναστατική
κατάσταση μπορεί να είναι μόνο προϊόν ωρίμανσης των αντικειμενικών και υποκειμενι-
κών συνθηκών σε διεθνές επίπεδο. Και παρά τη μεγάλη παγκόσμια δυναμική των εξε-
γέρσεων του 2011 και του 2013, οι οποίες αποτελούν απάντηση στην όλο και βαθύτερη
διεθνή καπιταλιστική κρίση, αυτές δεν μπορούν να ειδωθούν ακόμα ως μια επαναστατική
κατάσταση. Εδώ είναι σημαντικό να θυμηθούμε τι έλεγε ο Λένιν: “Ποια είναι, μιλώντας
γενικά, τα γνωρίσματα μιας επαναστατικής κατάστασης; Ασφαλώς, δε θα πέσουμε έξω,
αν υποδείξουμε τρία βασικά γνωρίσματα, τα παρακάτω: 1) Η αδυναμία των κυρίαρχων τά-
ξεων να διατηρήσουν σε αναλλοίωτη μορφή την κυριαρχία τους: η μια είτε η άλλη κρίση
των “κορυφών”, η κρίση της πολιτικής της κυρίαρχης τάξης που δημιουργεί ρωγμή, απ’
όπου εισχωρεί η δυσαρέσκεια και ο αναβρασμός των καταπιεζόμενων τάξεων. Συνήθως,
για να ξεσπάσει η επανάσταση δεν είναι αρκετό “τα κάτω στρώματα να μη θέλουν”, μα
χρειάζεται ακόμη και “οι κορυφές να μην μπορούν” να ζήσουν όπως παλιά. 2) Επιδείνωση
μεγαλύτερη από τη συνηθισμένη της ανέχειας και της αθλιότητας των καταπιεζόμενων
τάξεων. 3) Σημαντικό ανέβασμα για τους παραπάνω λόγους της δραστηριότητας των μα-
ζών, που σε “ειρηνική” εποχή αφήνουν να τις ληστεύουν ήσυχα, ενώ σε καιρούς θύελλας
τραβιούνται τόσο από όλες τις συνθήκες της κρίσης, όσο και από τις ίδιες τις “κορυφές”
σε αυτοτελή ιστορική δράση” 35.
Τα κινήματα στη Μέση Ανατολή, την Ισπανία, την Τουρκία, τη Βραζιλία και αλλού δεν
περιλαμβάνουν κάποιο από τα τρία αυτά χαρακτηριστικά. Πράγματι, οι εξουσιαζόμενοι
δε θέλουν να εξουσιάζονται αλλά οι εξουσιαστές μπορούν να διατηρούν την εξουσία
τους σε ποιοτικό επίπεδο όπως πριν. Η φτώχεια και η μιζέρια των καταπιεσμένων τάξεων
δεν ξεπερνάνε το συνηθισμένο βαθμό. Ένα από τα σημαντικότερα ατού της κυβέρνησης
στην Τουρκία είναι η αναφορά στην “πολλά υποσχόμενη” ανάπτυξη της τουρκικής οικο-
νομίας τα τελευταία χρόνια 36.
Σημαντικότερο όλων είναι ίσως το γεγονός ότι κανένα από τα κινήματα αυτά δεν εί-
ναι ανεξάρτητο από τους αστούς δημοκράτες. Στο σημερινό αδιέξοδο του καπιταλισμού,
όπου η κοινωνική καταπίεση αυξάνεται, οι συνθήκες ζωής και εργασίας των εργαζομέ-
νων συνεχώς χειροτερεύουν, η κατάσταση πολέμου παγιώνεται, οι ζωτικοί χώροι κατα-
στρέφονται και το πρόβλημα της στέγασης είναι συνηθισμένο, η αστική δημοκρατία δεν
μπορεί να είναι τίποτα άλλο πέρα από αστική δικτατορία. Ανεξάρτητα από το αν στην
εξουσία βρίσκονται δεξιές ή αριστερές κυβερνήσεις, σήμερα που γίνεται όλο και δυσκο-
λότερο για τον κρατικό καπιταλισμό να εξασφαλίσει κεφάλαια και να κερδίσει ένα κομμά-
τι από την πίττα, όλες οι κυβερνήσεις θα εφαρμόσουν παρόμοιες πολιτικές εναντίον των
35 B.Ι.
Λένιν, “Η χρεοκοπία της Δεύτερης Διεθνούς”, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, σελ. 16.
36
Εδώ οι συγγραφείς θεωρούν ότι σε κάποιες χώρες όπου εκδηλώθηκαν μεγάλα κινήματα
τελευταία, όπως η Τουρκία και η Βραζιλία, οι αυξημένοι δείκτες ανάπτυξης των τελευταίων
χρόνων έχουν οδηγήσει σε μια σχετική καλυτέρευση της ζωής ορισμένων κομματιών της ερ-
γατικής τάξης. Σε σχέση με όλα τα κομμάτια των εργαζόμενων εκεί, αλλά κυρίως με τη μεγάλη
υποτίμηση της εργασίας στις περισσότερες χώρες λόγω της κρίσης και της αναδιάρθρωσης
η θέση αυτή αποτελεί σαφώς γενίκευση. (Σ.τ.Μ.)
113
 DÜNYA DEVRIMI ΤΟΥΡΚIΑ: Η ΘΕΡΑΠΕIΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚH ΤΡΟΜΟΚΡΑΤIΑ ΔΕΝ ΕIΝΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤIΑ

μαζών. Δημοκρατία είναι τα δακρυγόνα, δημοκρατία είναι τα αστυνομικά γκλομπ, δημο-

κρατία είναι οι αύρες και τα τεθωρακισμένα. Δημοκρατία είναι η τρομοκρατία των αστών
που δολοφόνησε τρεις νέους της τάξης μας χωρίς δισταγμό. Η δημοκρατική τάση που
κυριαρχεί στο εσωτερικό του κινήματος και ο πολιτικός χαρακτήρας των αιτημάτων της
αντιστοιχούν σε μια δημοκρατία που είναι το εργαλείο εδραίωσης της αστικής εξουσίας
και του ψεύδους της ανάπτυξης. Πίσω από το σύνθημα “Ταγίπ παραιτήσου” που ακουγό-
ταν στις διαδηλώσεις, κρύβεται η αυταπάτη ότι πολλά από τα δεινά που προκάλεσε η
κυβέρνηση θα διορθωθούν από την αστική εξουσία που θα πάρει τη θέση του Ερντογάν αν
παραιτηθεί. Βέβαια ξέρουμε ότι τίποτα απ’ αυτά δεν είναι πιθανό σήμερα.
Ακόμα χειρότερα, η δημοκρατική τάση στο εσωτερικό του κινήματος, όπως και συ-
γκεκριμένοι αστοί συγγραφείς και δημοσιογράφοι, περιγράφουν το κίνημα ως μια δημο-
κρατική αντίδραση για όλα όσα δεν πάνε καλά στη χώρα και θέλουν να το κατευθύνουν
στον κοινοβουλευτικό δρόμο. Πράγματι, βλέποντας την Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ,
θυμόμαστε το “Συνασπισμό της Ελιάς” στην Ιταλία, που πήρε την εξουσία αντιπολιτευό-
μενο τον Μπερλουσκόνι 37 . Αναμφίβολα, μια τέτοια εξέλιξη θα είναι το τραγικό τέλος του
κινήματος, θα σημάνει το θάνατό του για την εργατική τάξη. Τον επόμενο καιρό, αυτός ο
κίνδυνος μπορεί να αποδειχτεί για το κίνημα ακόμη πιο σημαντικός και από την κρατική
καταστολή.
Όμως, παρά τις αδυναμίες και τους κινδύνους που αντιμετωπίζει το κίνημα, αν ο κό-
σμος στην Τουρκία δεν είχε καταφέρει να γίνει ένας από τους κρίκους στην αλυσίδα των
κοινωνικών εξεγέρσεων που κλονίζουν τον καπιταλιστικό κόσμο, το αποτέλεσμα θα ήταν
μια ακόμα πιο αυξημένη αίσθηση ήττας. Το ξέσπασμα του μεγαλύτερου κοινωνικού κινή-
ματος που έχουμε δει στη χώρα από το 1908 38 είναι κατά συνέπεια γεγονός ιστορικής
σημασίας.
Το μέλλον του κινήματος εξαρτάται από το αν το προλεταριακό κομμάτι του, που απο-
τελεί πλειοψηφία, θα είναι σε θέση να εκφράσει ταξικά αιτήματα που πηγάζουν από τις
συνθήκες ζωής και εργασίας του και από το αν θα μπορέσει να πάρει τον έλεγχο του κινή-
ματος με μαζικές συνελεύσεις και να το εξαπλώσει σε όλη την τάξη και τους εργασιακούς
χώρους, αντί να προσπαθεί να πιέσει τα συνδικάτα γι’ αυτό.

Dünya Devrimi (Διεθνής Επανάσταση) – τμήμα της ICC στην Τουρκία

21.06.2013

Πηγή μετάφρασης: http://skya.espiv.net

37 Μεγάλος κεντροαριστερός συνασπισμός που δημιουργήθηκε το 1995 από το Ρ.Πρόντι και
κυβέρνησε την Ιταλία τις περιόδους 1996-2001 και 2006-2008. (Σ.τ.Μ)
38 Το κίνημα των Νεότουρκων, που έριξε το Σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ το 2ο. (Σ.τ.Μ)
114
Τίτλος πρωτοτύπου: «Turkey: The cure for state terror isn’t democracy»
Το κείμενο στα αγγλικά μπορεί να βρεθεί στην ιστοσελίδα της International Communist
Current (www.internationalism.org). Μια πρώτη εκδοχή δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο τoυ 2013
στη διεύθυνση https://athens.indymedia.org. Τη μετάφραση πραγματοποίησε ο Ρενέ.
115
 CP
ΜΑΝΤEΛΑ:
EΝΑΣ HΡΩΑΣ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟY
ΣHΜΕΡΑ ΣΤΟ ΓΙΟΧAΝΕΣΜΠΟΥΡΓΚ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΕIΤΑΙ Η ΜΕΓΑΛYΤΕΡΗ
συγκέντρωση ηγετών του παγκόσμιου καπιταλισμού για να τιμήσουν τον Νέλσον Μα-
ντέλα. Τον χώρο έχουν ήδη κατακλύσει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης για να κολακέψουν
εν χορώ τον ίδιο και τα επιτεύγματά του. Νυν και πρώην πολιτικοί ηγέτες έχουν σπεύσει
για να τον γεμίσουν με επαίνους και να τον επιδείξουν ως πρότυπο για τις επόμενες γε-
νεές. Η μπόχα της υποκρισίας βρίσκεται φυσικά παντού, αλλά αυτή την αποπνέει εντο-
νότερα ο βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον. Το 1985 ήταν ηγετικό μέλος της
Ομοσπονδίας Συντηρητικών Σπουδαστών, η οποία λάνσαρε αφίσες και μπλουζάκια προς
υποστήριξη του απαρτχάιντ με το σύνθημα «Κρεμάλα στον Μαντέλα». Ο ίδιος το 1989
γιόρτασε τα 26 χρόνια του Μαντέλα στη φυλακή ταξιδεύοντας στη Νότιο Αφρική ύστερα
από πρόσκληση της κυβέρνησης Μπότα 1 για να συζητήσει μαζί της το πώς θα μπορούσαν
1Ο Πίτερ Βίλεμ Μπότα ήταν πολιτικός της Νοτίου Αφρικής (Πρωθυπουργός: 1979-84 και Πρόεδρος:
1984-89). Υπήρξε οπαδός του Εθνικού Κόμματος και θερμός υποστηρικτής του απαρτχάιντ. (Σ.τ.Μ.)
118
ΜΑΝΤEΛΑ: EΝΑΣ HΡΩΑΣ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟY
να αρθούν οι κυρώσεις εις βάρος του απαρτχάιντ. 2 Σε συνέντευξή του σήμερα το πρωί
στο Ράδιο 4 του Γιοχάνεσμπουργκ δεν τον αποκάλεσε αυτή τη φορά «τρομοκράτη» αλλά
«Μαμπίμπα». 3 Είναι πράγματι να σου έρχεται εμετός. 4
Ο Μαντέλα υπήρξε ένας ξεχωριστός και, από πολλές απόψεις, αξιοθαύμαστος άνθρω-
πος, αν μη τι άλλο για τη γενναιότητά του, τη σταθερή προσήλωση στον αγώνα του τα 27
ολόκληρα χρόνια που ήταν φυλακισμένος και την οξεία πολιτική του διορατικότητα. Παρ’
όλα αυτά, αυτό που πραγματικά εξυμνούν σήμερα σ’ αυτόν οι ηγέτες του κόσμου είναι ο
ρόλος που έπαιξε στη διάσωση του νοτιοαφρικανικού καπιταλισμού από το αδιέξοδο του
απαρτχάιντ, εμποδίζοντας την χώρα να κατρακυλήσει στο λουτρό αίματος του εμφυλίου
πολέμου και συνεπώς για την υπηρεσία που πρόσφερε στον δυτικό ιμπεριαλισμό.
Ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα ταξικής εκμετάλλευσης και καταπίεσης που αποκα-
λύπτει την κτηνωδία του με τη γυμνή βία όταν οι μισθωτοί του δούλοι επιμένουν να του
προβάλλουν αντίσταση. Οι ηγέτες που αναδεικνύει, όπως αυτοί που τώρα εξυμνούν τον
Μαντέλα, είναι κατά γενικό κανόνα ευτελείς υποκριτές. Όμως το σύστημα έχει και την
ανάγκη ηρώων. Χρειάζεται ηγέτες που μπορούν τεχνητά να αποκρύψουν την πρωταρχική
καταπίεση των μισθωτών δούλων του με την άρση ορισμένων μη ουσιαστικών μορφών κα-
ταπίεσης, όπως η φυλετική και η σεξουαλική καταπίεση. Το σύστημα χρειάζεται ηγέτες
που μπορούν να αποκρύψουν την πρωταρχική καταπίεση που υφίσταται η εργατική τάξη,
που βασίζεται στη μισθωτή εργασία, με όμορφα ηχηρά λόγια όπως δημοκρατία, ελευθε-
ρία και ανθρώπινα δικαιώματα για όλους. Ηγέτες που μπορούν να το κάνουν αυτό, όπως
ήταν ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ και ο Νέλσον Μαντέλα, γίνονται οι ήρωές του. Στην πραγμα-
τικότητα, ο καπιταλισμός δεν ενδιαφέρεται διόλου για τη δημοκρατία, την ελευθερία και
τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτά είναι φτιασίδια με τα οποία στολίζεται από καιρού εις
καιρόν. Ας θυμηθούμε μονάχα πόσο πρόθυμα οι αμερικανοί, βρετανοί και ευρωπαίοι ηγέ-
τες υποστήριζαν το καθεστώς του απαρτχάιντ επί σαράντα χρόνια, όταν η δημοκρατία,
η ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα καταπατούνταν με τον πιο ανοιχτό κατάφω-
ρο τρόπο. Τα καθεστώτα της Δύσης παρείχαν στρατιωτικό εξοπλισμό και στρατιωτικές
πληροφορίες στο καθεστώς για να το βοηθήσουν να πατάξει τους εξωτερικούς και τους
εσωτερικούς του εχθρούς, όπως το Εθνικό Αφρικανικό Κογκρέσο 5 (ANC) και τον ίδιο τον
2 Για το απαρτχάιντ βλ. Γλωσσάρι στο τέλος του περιοδικού. (Σ.τ.Μ.)
3 Mabiba: το όνομα της φυλής στην οποία ανήκε ο Μαντέλα. Το όνομα της φυλής θεωρείται πιο
σημαντικό από το επώνυμο ενός προσώπου, καθώς αναφέρεται στον πρόγονο από τον οποίο κα-
τάγεται. Mabiba ήταν το όνομα του αρχηγού της φυλής Thembu, που ηγείτο στο Τράνκσεϊ, τον 18ο
αιώνα. Θεωρείται ιδιαίτερα ευγενής εκείνος που το φέρει. (Σ.τ.Μ.)
4 Μην θέλοντας να υστερήσει σε υποκρισία ο Μπλερ –πράγμα διόλου περίεργο- είπε στο Ράδιο 4
ότι ο Μαντέλα υπήρξε πάντοτε μεγαλόψυχος έναντι της «κυρίας Θάτσερ» (η οποία καταδίκαζε τον
Μαντέλα ως «τρομοκράτη» αλλά υποστήριζε τον χασάπη Πινοσέτ) όταν στην πραγματικότητα είχε
αρνηθεί να την συναντήσει. Ίσως, όμως, η υποκρισία αυτών που παρευρέθηκαν στην τελετή μπορεί
να συγκριθεί με την υποκρισία εκείνων που δεν παρέστησαν. Ο Μπένγιαμιν Νετανιάχου δεν παρευ-
ρέθηκε, επικαλούμενος το κόστος. Αυτό το λέει ο άνθρωπος που εγκατέστησε ένα κρεβάτι αξίας
180.000 δολαρίων στο πρωθυπουργικό αεροσκάφος του Ισραήλ για να το χρησιμοποιήσει κατά την
διάρκεια του ταξιδιού του στον Λονδίνο προκειμένου να παρευρεθεί στην κηδεία της Θάτσερ. Ούτε
λόγος να γίνεται για το γεγονός ότι το Ισραήλ ήταν ένας από τους σταθερότερους συμπαραστάτες
και υλικούς υποστηρικτές του καθεστώτος του απαρτχάιντ, έχοντας άλλωστε εγκαθιδρύσει ένα
δικό του απαρτχάιντ στα εδάφη του.
5 Εθνικό Αφρικανικό Κογκρέσο (African National Congress). Πολιτικό κόμμα της Νοτίου Αφρικής.
Ιδρύθηκε το 1912 ως πολιτική οργάνωση με στόχο την κατάργηση του απαρτχάιντ και την προώθη-
ση ίσων πολιτικών δικαιωμάτων για όλες τις φυλετικές ομάδες, αλλά και κοινωνικών και πολιτικών
119
 CP
Μαντέλα, και ήταν επίσης πρόθυμοι να αφήνουν τους εθνικιστές αφρικανούς ηγέτες,
που διακινδύνευαν την ζωή τους για τον αγώνα τους να σαπίζουν στη φυλακή. Σήμερα ο
Μαντέλα αναδεικνύεται σε μια κοσμική αγιότητα και εξαίρεται επειδή συγχώρεσε τους
εχθρούς του, μεταξύ των οποίων ασφαλώς συγκαταλέγονται και αυτοί οι παγκόσμιοι
ηγέτες που πλέκουν το εγκώμιό του. Επιδεικνύεται ως παράδειγμα του πώς οι αγώνες
για μεταρρυθμίσεις εντός του καπιταλισμού μπορούν να οδηγήσουν σε έναν καλύτερο
κόσμο. Έχουν περάσει 19 χρόνια από τότε που το ANC βρίσκεται στην εξουσία στη Νότιο
Αφρική και το μεγαλύτερο μέρος του μύθου του «Έθνους του Ουρανίου Τόξου» 6 για μια
καλύτερη ζωή για όλους, δικαιοσύνη και ισότητα έχει ξεφτίσει. Παρ’ όλα αυτά η ακτινο-
βολία του Μαντέλα και ο ηρωικός αγώνας για ελευθερία παρέχουν το κάλυμμα για το
καθεστώς του ANC, που επιβάλλει στην αφρικανική εργατική τάξη μια συνεχή καταπίεση
και εκμετάλλευση. Με τον θάνατο του Μαντέλα αυτή η ακτινοβολία θα ξεθωριάσει. Ο θά-
νατός του σηματοδοτεί το τέλος μιας φάσης της ιστορίας της Νοτίου Αφρικής.
Η ζωή του Μαντέλα
Η ζωή του Μαντέλα ήταν ξεχωριστή από κάθε άποψη. Γεννήθηκε το 1919 και υπήρξε τέ-
κνο ενός ελάσσονος αρχηγού Ξόσα, 7 ο οποίος δεν ήταν ανεξάρτητος αλλά διορισμένος
αλλαγών. Η αρχική σύνθεση της οργάνωσης ήταν κυρίως μικροαστική και απέρριπτε τη βίαιη διεκ-
δίκηση των στόχων της, ευνοώντας ειρηνικές μορφές πάλης. Το 1940 την ηγεσία της οργάνωσης
ανέλαβε ο Άλφρεντ Ζούμα, ο οποίος στράφηκε προς νεότερους και τολμηρούς αγωνιστές, όπως
ο Νέλσον Μαντέλα, ο Όλιβερ Τάμπου, ο Γουόλτερ Σίσουλου κ.ά. και ο χαρακτήρας της οργάνωσης
έγινε πιο μαχητικός, βρίσκοντας έκφραση στη δημιουργία της Νεολαίας του ANC (1944). Το 1949 η
οργάνωση υιοθέτησε ένα πρόγραμμα αγωνιστικής δράσης που προέβλεπε μαχητικές εκδηλώσεις
διαμαρτυρίας, το οποίο προσέλκυσε σταδιακά και προοδευτικούς λευκούς Νοτιοαφρικανούς. Το
1955 το ANC διατύπωσε τη Χάρτα Ελευθερίας, το βασικό προγραμματικό του ντοκουμέντο, όπου
διακήρυττε ότι η Νότιος Αφρική ανήκε σε όλους όσοι ζούσαν σε αυτήν, μαύρους και λευκούς. Οι
μαζικές εξεγέρσεις κορυφώθηκαν με τη διαδήλωση στην πόλη Σάρπβιλ, η οποία καταπνίγηκε στο
αίμα (1960). Η κυβέρνηση κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Το 1961 δημιουργήθηκε
το ένοπλο τμήμα του ANC, ενώ η κρατική καταστολή κορυφωνόταν. Κατά τη διάρκεια αυτής της τα-
ραγμένης δεκαετίας, συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη ο Νέλσον Μαντέλα κ.ά.
Τα επόμενα 30 χρόνια το ANC έδρασε στην παρανομία, με τους περισσότερους ηγέτες και πάρα
πολλά στελέχη του στις φυλακές. Η αιματηρή καταστολή της εξέγερσης των μαθητών και σπουδα-
στών στο Σοβέτο το 1976 προκάλεσε την αφύπνιση του κινήματος αντίστασης σε όλη τη χώρα. Ο
στρατός επενέβη πολλές φορές και η χώρα κηρύχτηκε επανειλημμένα σε κατάσταση έκτακτης ανά-
γκης, ωστόσο η κυβέρνηση αναγκάστηκε να προχωρήσει σε κάποια φιλελεύθερα μέτρα, που περι-
λάμβαναν τη νομιμοποίηση του ΑΝC και άλλων οργανώσεων, και την απελευθέρωση των αγωνιστών
(1990). Το ANC άρχισε να οργανώνεται σε πολιτική βάση, εξέλεξε πρόεδρό του τον Νέλσον Μαντέλα
(1991) και προετοιμαζόταν για τη διεκδίκηση της εξουσίας μέσω των εκλογών. Στις πρώτες ελεύθε-
ρες και δημοκρατικές εκλογές της χώρας το ANC απέσπασε την πλειοψηφία με ποσοστό 62,6% και
ο πρόεδρος Φρεντερίκ ντε Κλερκ παρέδωσε την αρχή στον Νέλσον Μαντέλα. (Σ.τ.Μ.)
6 Η Νότιος Αφρική αναφέρεται συχνά ως Έθνος Ουράνιο Τόξο -όρος που επινοήθηκε από τον αρ-
χιεπίσκοπο Ντέσμοντ Τούτου και χρησιμοποιήθηκε από τον τέως πρόεδρο Νέλσον Μαντέλα ως
μεταφορά για την περιγραφή της πολυπολιτισμικής απάντησης στον ρατσισμό της ιδεολογίας του
απαρτχάιντ. (Σ.τ.Μ.)
7 Οι Κόσα (Xhosa) ή Ξόσα (xosa) αρχικά ζούσαν στο Τρανσκέι, κοντά στις ακτές του Ινδικού Ωκεα-
νού, της Νοτίου Αφρικής, και είναι μία από τις πολλές φυλές των Νότιων Νγκούνι, των λαών που
μιλούν γλώσσες Μπαντού. Τον 18ο-19ο αιώνα είχαν συνεχείς συγκρούσεις με τους ευρωπαίους
120
ΜΑΝΤEΛΑ: EΝΑΣ HΡΩΑΣ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟY
και εξαρτημένος από το νοτιοαφρικανικό κράτος. Φοίτησε σε ένα σχολείο μεθοδιστών
ιεραποστόλων και παρέμεινε χριστιανός για όλη του τη ζωή. Σπούδασε νομικά, πρώ-
τα στο Πανεπιστήμιο Φορτ Χέαρ, από το οποίο αποφοίτησαν πολλοί ηγέτες εθνικών
αγώνων σε ολόκληρη τη νοτιοαφρικανική ήπειρο, και στη συνέχεια στο Πανεπιστήμιο
Βέτβατερσραντ στο Γιοχάνεσμπουργκ. Από της ιδρύσεώς του το ANC κυριαρχείτο από
δικηγόρους και δημοσιογράφους που είχαν σπουδάσει στη Δύση και γυρνούσαν την πλά-
τη τους στη φυλετική κοινωνία και ζητούσαν ίσα δικαιώματα μέσα σε μια καπιταλιστική
κοινωνία. Δεν είναι λοιπόν απορίας άξιον ότι ο Μαντέλα προσελκύστηκε από το ANC και
προσχώρησε σ’ αυτό το 1943. Η αξιοσύνη και το μαχητικό πνεύμα του Μαντέλα σύντομα
αναγνωρίστηκαν και ανερχόταν ραγδαία στην ιεραρχία της οργάνωσης. Ήταν, ωστόσο,
γενικά δυσαρεστημένος με την άνευρη ηγεσία του ANC και το 1944 ήταν εκ των πρωτα-
γωνιστών της ίδρυσης της νεολαίας της οργάνωσης διαμέσου της οποίας προσπαθούσε
να προωθήσει μια πιο ριζική αντίσταση. Το 1947 εξελέγη στην εκτελεστική επιτροπή του
ANC στο Τράνσβααλ. Η άνοδος στην εξουσία των εθνικιστών Αφρικάνερ 8 το 1948 απο-
τέλεσε την αφετηρία της νομοθετικής κατοχύρωσης του απαρτχάιντ καθιστώντας έτσι
ακόμη χειρότερη την κατάσταση της αφρικανικής πλειοψηφίας. Στις αρχές της δεκαε-
τίας του ’50, ενόσω ήταν ασκούμενος δικηγόρος, ο Μαντέλα μαζί με άλλους ηγέτες του
ANC προσπάθησε να αντιταχθεί στο σύστημα του απαρτχάιντ διαμέσου της παθητικής
διαμαρτυρίας τύπου Γκάντι. Παρ’ όλα αυτά οι ειρηνικές διαμαρτυρίες των αρχών της
δεκαετίας του ’50 δεν κατάφεραν τίποτα παρά κατεστάλησαν.
Το 1955 διατυπώθηκε το βασικό προγραμματικό ντοκουμέντο του ANC, η «Χάρτα Ελευ-
θερίας», το οποίο υιοθετήθηκε από την οργάνωση το επόμενο έτος. Το 1956 βρίσκει τον
Μαντέλα, μαζί με άλλους 155, υπόδικο με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας λόγω
βίαιης απόπειρας ανατροπής του κράτους. Η δίκη κράτησε 6 χρόνια και τελείωσε με την
απαλλαγή όλων των κατηγορουμένων, φέροντας το καθεστώς σε μεγάλη αμηχανία. Το
1960 πραγματοποιήθηκε η διαβόητη σφαγή του Σάρπβιλ.9 Η αστυνομία πυροβόλησε και
σκότωσε 69 άοπλους διαδηλωτές που διαμαρτύρονταν κατά του συστήματος των εσω-
τερικών διαβατηρίων, το οποίο υποχρέωνε όλους τους μαύρους να φέρουν μαζί τους μια
άδεια εισόδου προκειμένου να τους περιορίσει στις περιοχές που μπορούσαν να μείνουν
και να εργαστούν. Την σφαγή ακολούθησε η κήρυξη κατάστασης εκτάκτου ανάγκης και η
απαγόρευση του ANC. Τα γεγονότα αυτά έπεισαν τον Μαντέλα ότι η ειρηνική αντίσταση
στο καθεστώς ήταν μάταιη. Έτσι ταξίδεψε στο εξωτερικό για να οργανώσει την ένοπλη
αποίκους του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας. Ήταν ένας από τους διαρκέστερους αγώνες των
αφρικανικών λαών ενάντια στην ευρωπαϊκή εισβολή. (Σ.τ.Μ.)
8 Αν και το απαρτχάιντ θεσπίστηκε πολιτικά το 1948, οι φυλετικές διακρίσεις στη Νότιο Αφρική
υφίσταντο για τουλάχιστον τρεις αιώνες και προκλήθηκαν από το σύνθετο ιστορικό πλαίσιο. Οι
παλαιοί αποικιοκράτες έφτασαν στην περιοχή αυτή από τον 17ο αιώνα, «αποκήρυξαν» νωρίς το
ευρωπαϊκό παρελθόν πίσω τους, και διεκδίκησαν την «αφρικανικότητά» τους.
Αυτή τους η διαφοροποίηση αντιτάχθηκε έναντι στους Βρετανούς αποικιοκράτες, οι οποίοι κατέ-
φτασαν το 19ο αιώνα και διατηρούσαν στενούς δεσμούς με τη μητέρα πατρίδα. Το 1918 ιδρύεται
στο Γιοχάνεσμπουργκ η Αδελφότητα των Αφρικάνερ. Τελικά, καθοδηγήθηκε σε ένα εθνικιστικό κί-
νημα. Η νίκη του Εθνικού Κόμματος της Νοτίου Αφρικής το 1948 εξέφρασε τη νίκη των Αφρικάνερ
έναντι στην αγγλοσαξωνική πολιτιστική αλλοτρίωση. Το ζήτημα δεν ήταν πλέον η προάσπιση της
ταυτότητας των Αφρικάνερ. Ο κίνδυνος της κυριαρχίας των Άγγλων έχει πλέον αποφευχθεί και
έχει πραγματοποιηθεί η ενότητα όλων των Αφρικάνερ. Ωστόσο παραμένει η απειλή της δημογραφι-
κής ισχύος των Αφρικανών, κάτι που έγινε γνωστό ως «Μαύρη Απειλή». (Σ.τ.Μ.)
9 Η σφαγή του Sharpeville (69 νεκροί και εκατοντάδες τραυματίες) συνέβη στις 21 Μαρτίου 1960
και η ημέρα αυτή καθιερώθηκε ως αργία από τη δημοκρατική κυβέρνηση της Νοτίου Αφρικής (Σ.τ.Μ.)
121
 CP
αντιστασιακή πτέρυγα του ANC. Με την επιστροφή του στη Νότιο Αφρική συνελήφθη,
κατά τα φαινόμενα καθ’ υπόδειξιν της CIA προς την αστυνομία της Νοτίου Αφρικής,
και καταδικάστηκε με σχετικά ελάσσονες κατηγορίες, όπως η παράνομη έξοδος από τη
χώρα και η υποκίνηση των εργατών σε απεργία. Κατά το διάστημα της φυλάκισής του
κατηγορήθηκε εκ νέου για προδοσία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την περίφημη δίκη της
Ριβόνια την περίοδο 1963 – 64. Κατά τη διάρκεια της δίκης υπερασπίστηκε τον εαυτό
του αποδεχόμενος τις κατηγορίες και μετατρέποντας τη δίκη σε ένα κατηγορώ κατά των
αδικιών του απαρτχάιντ και των εγκλημάτων του καθεστώτος. Στην περίφημη απολογία
του εξέφρασε τη μεγάλη του αγάπη προς τα ιδανικό μιας δημοκρατικής και ελεύθερης
κοινωνίας, στην οποία όλοι θα είναι ίσοι, και διακήρυξε ότι αυτό είναι ένα ιδανικό για το
οποίο είναι έτοιμος να πεθάνει. Αντί να καταδικαστούν σε θάνατο, ο Μαντέλα και οι συ-
γκατηγορούμενοί του καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη, με αποτέλεσμα ο Μαντέλα να
παραμείνει τα επόμενα 27 χρόνια έγκλειστος στη διαβόητη φυλακή της νήσου Ρόμπεν
Άιλαντ του Κέιπ Τάουν.
Τη δεκαετία του ’70 και του ’80 η κοινωνική κατάσταση στη Νότιο Αφρική υπέστη ρα-
γδαία επιδείνωση. Οι διαμαρτυρίες εντάθηκαν αλλά και η καταστολή και η δολοφονία
διαδηλωτών σε ασύγκριτα μεγαλύτερη κλίμακα από τη σφαγή του Σάρπβιλ, χωρίς όμως
να επιφέρουν την εξομάλυνση της κατάστασης. Από οικονομικής απόψεως οι κυριότε-
ρες μερίδες της αστικής τάξης της Νοτίου Αφρικής θεωρούσαν σαφές ότι το σύστημα
εργασίας που βασιζόταν στη μετανάστευση αλλά και γενικότερα το απαρτχάιντ οδη-
γούσαν τη χώρα στην καταστροφή. Η αυξημένη ένταση κεφαλαίου 10 του καπιταλισμού
της Νοτίου Αφρικής σήμαινε ότι απαιτείτο η ύπαρξη μιας πάγιας ειδικευμένης εργατικής
τάξης. Η στρατηγική των καπιταλιστών ήταν η δημιουργία μιας αφρικανικής μεσαίας
τάξης, η οποία θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως σύμμαχος κατά της εργατικής τάξης.
Αυτό στόχευαν να το πραγματοποιήσουν μέσω μιας οργάνωσης που είχε την ονομασία
Urban Foundation και, ταυτόχρονα, με τη δημιουργία αφρικανικών εργατικών σωματείων,
τα οποία ήλπιζαν ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για να ελέγξουν την ταξική
πάλη. Ασφαλώς αυτή η στρατηγική σήμαινε την παροχή πολιτικών δικαιωμάτων στους
Αφρικανούς όπως επίσης και άλλων δικαιωμάτων που είχαν χορηγηθεί στους εργάτες
των μητροπολιτικών χωρών. Μια μονάχα δύναμη μπορούσε να εφαρμόσει ένα τέτοιο πρό-
γραμμα, και αυτή ήταν το ANC. Ένα από τα προβλήματα που προκαλούσε το ANC στην
κυβέρνηση ήταν η αποδοχή της «Χάρτας Ελευθερίας», η οποία προέβλεπε μια σειρά
μέτρων κρατικού καπιταλισμού, όπως η εθνικοποίηση της γης, των τραπεζών και των
ορυχείων. Το κεφάλαιο της Νοτίου Αφρικής θεωρούσε αυτά τα μέτρα καταστροφικά
κατά την περίοδο της παγκοσμιοποίησης. Επομένως, προτού νομιμοποιηθεί το ANC οι
στρατηγικοί τομείς του κεφαλαίου της χώρας, και ειδικά οι μεταλλευτικές εταιρείες,
διεξήγαγαν διαπραγματεύσεις με την ηγεσία του ANC κατά τη διάρκεια των οποίων εξα-
σφαλίστηκε ότι τα μέτρα της εθνικοποίησης που αναφέρονταν στη Χάρτα δεν επρόκειτο
να εφαρμοστούν. Το έδαφος τώρα είχε προετοιμαστεί για τη νομιμοποίηση του ANC και
την απελευθέρωση των ηγετών του, πράγμα που έγινε το 1990. Ο Μαντέλα βγήκε από τη
φυλακή τον Φεβρουάριο του 1990 και έτσι ξεκίνησε μια διαδικασία διαπραγματεύσεων η
οποία οδήγησε στις περίφημες εκλογές του 1994 και σε ένα δημοκρατικό σύνταγμα. Εις
10 Ένταση κεφαλαίου είναι ο όρος για το ποσό του χρησιμοποιούμενου κεφαλαίου στην παρα-
γωγική διαδικασία, σε σχέση με άλλους παράγοντες της παραγωγής, κυρίως της εργασίας.
«Μέθοδος παραγωγής έντασης κεφαλαίου» σημαίνει ότι ο συντελεστής παραγωγής κεφάλαιο
κυριαρχεί (χρησιμοποιείται περισσότερο) των άλλων συντελεστών στην παραγωγική διαδικα-
σία (επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας, γεωργία υψηλής εκμηχάνισης κ.ά.). (Σ.τ.Μ.)
122
ΜΑΝΤEΛΑ: EΝΑΣ HΡΩΑΣ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟY
αναγνώριση του ρόλου του στην αποφυγή ενός εμφυλίου πολέμου και ενός λουτρού αίμα-
τος ο Μαντέλα βραβεύτηκε με το Νόμπελ Ειρήνης το 1993. Το 1994 οι εκλογές οδήγησαν
στη νίκη του ANC και στην ανακήρυξη του Μαντέλα στον πρώτο δημοκρατικό εκλεγμένο
πρόεδρο της χώρας. Παρέμεινε πρόεδρος έως το 1999 και κατόπιν απεσύρθη.
Το ANC και η εργατική τάξη της Νοτίου Αφρικής
Το ANC εμφανιζόταν πάντα ως εθνικό αφρικανικό κίνημα, δηλαδή ως κίνημα που εκ-
προσωπεί τα συμφέροντα ολόκληρου του αφρικανικού πληθυσμού. Στην πραγματικότητα
ο πληθυσμός κάθε χώρας αποτελείται από τάξεις. Οι κύριες τάξεις είναι η αστική τάξη
και εργατική τάξη, εκ των οποίων η πρώτη ζει από την εκμετάλλευση της δεύτερης. Οι
τάξεις αυτές έχουν διαμετρικώς αντίθετα συμφέροντα. Είναι λοιπόν απλώς απάτη το
να διατείνεται κανείς ότι ένα πολιτικό κίνημα μπορεί να εκπροσωπεί τα συμφέροντα
ενός έθνους εν συνόλω. Στην πραγματικότητα, το ANC ήταν πάντα ένα κόμμα που εκ-
προσωπούσε την ανερχόμενη αφρικανική αστική τάξη και αυτό το απέδειξε από τότε
που ανήλθε στην εξουσία. 11 Η ερωτοτροπία του ANC με την αφρικανική εργατική τάξη
ήταν ένας κυνικός ελιγμός για να στρατολογήσει εργάτες για να τους χρησιμοποιήσει
ως απλούς στρατιώτες για να χτυπήσει το καθεστώς του απαρτχάιντ και τον εθνικισμό
των Αφρικάνερ. Από τότε που ανήλθε στην εξουσία, το 1994, το ANC ανέλαβε τη διαχεί-
ριση του καπιταλισμού της Νοτίου Αφρικής και πραγματοποίησε αυτό το καθήκον όπως
κάθε άλλη καπιταλιστική κυβέρνηση εκείνης της περιόδου. Οι περίφημες εθνικοποιήσεις
που υπόσχετο η «Χάρτα Ελευθερίας» έμειναν στα χαρτιά και ουδέποτε πραγματοποιή-
θηκαν. Όμως πραγματοποιήθηκαν ιδιωτικοποιήσεις και άνοιγμα της χώρας στο διεθνές
κεφάλαιο. Το βιοτικό επίπεδο των εργατών έχει υποβαθμιστεί ενώ η ανεργία αυξάνεται.
Όποτε οι εργάτες προσπάθησαν να προβάλλουν αντίσταση βρέθηκαν αντιμέτωποι με
σκληρή κρατική καταστολή. Η πιο επαίσχυντη περίπτωση είναι η σφαγή των απεργών
ανθρακωρύχων του Μαρικανά στις 16 Αυγούστου του 2012, όπου η αστυνομία του ANC
πυροβόλησε και σκότωσε 34 απεργούς ανθρακωρύχους σε μια επίδειξη απροκάλυπτης
και σκόπιμης ταξικής βίας. Ταυτόχρονα, η κρατική εξουσία χρησιμοποιείται για την προα-
γωγή της κομματικής ελίτ του ANC στα υψηλά κλιμάκια της αστικής τάξης διαμέσου του
περιβόητου προγράμματος Οικονομικής Ενδυνάμωσης των Μαύρων (BEE). 12
Δημιουργήθηκε έτσι μια χούφτα μαύρων εκατομμυριούχων χάρη στην τοποθέτησή τους
σε θέσεις εξουσίας σε διάφορες εξορυκτικές και άλλες βιομηχανικές επιχειρήσεις. Το
καθεστώς προσπαθεί να παρουσιάσει την εν λόγω διαδικασία ως αποζημίωση για τις
αμαρτίες του περασμένου αιώνα και ταυτόχρονα ως απόδειξη για τη βελτίωση της θέσης
του αφρικανικού λαού. Ωστόσο, ταυτόχρονα με την ανέλιξη αυτών των λίγων σε ανώτερα
κλιμάκια της καπιταλιστικής ιεραρχίας, δημιουργείται μία ολοένα αυξανόμενη κατώτερη
τάξη στις αστικές περιοχές που η επιβίωσή της εξαρτάται από τα επιδόματα κοινωνικής
πρόνοιας και διευρύνεται το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Η δημιουργία μιας μαύ-
ρης αστικής τάξης ήταν, φυσικά, πάντα στο πρόγραμμα του ANC, αλλά καλλιεργήθηκε
το ψέμα ότι αυτό θα ωφελούσε με κάποιο τρόπο την αφρικανική εργατική τάξη. Αυτό το
ψέμα ξεσκεπάστηκε με πολύ σκληρό τρόπο. Το ANC έχει δημιουργήσει μια κατάσταση
όπου από τη μια πλευρά, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του, το 9% του κεφαλαίου
11
Βλ. leftcom.org (μπροσούρα με τίτλο «Η νέα αναταραχή στη Νότια Αφρική» [“The New
Turmoil in South Africa”]).
12 Black Economic Empowerment (Σ.τ.Μ.)
123
 CP
των εταιρειών εξόρυξης βρίσκεται στα χέρια μαύρων καπιταλιστών, ενώ από την άλλη
πλευρά:
• Το 40% του ενεργού πληθυσμού είναι άνεργο. Αυτό αντιπροσωπεύει 6 εκατομμύρια εκ
των οποίων τα 2,8 εκατ. είναι ηλικίας μεταξύ 18 και 24 ετών.
• Η κατώτερη τάξη στις αστικές περιοχές -που επιβιώνει χάρη στα επιδόματα κοινω-
νικής πρόνοιας- έχει αυξηθεί. Από 2,5 εκατομμύρια που ήταν το 1999 αυξήθηκε σε 12,5
εκατομμύρια το 2012!
• Το 50 % του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας.
Η περίφημη ισότητα που ευαγγελιζόταν το ANC έχει δημιουργήσει στη Νότιο Αφρική
μια κοινωνική κατάσταση τέτοια που, μαζί με τη Βραζιλία, αποτελούν τις χώρες με τη
μεγαλύτερη ανισότητα πλούτου σε παγκόσμιο επίπεδο. (Σύμφωνα με την Oxfam13 ).
Ο Μαντέλα ήταν, φυσικά, γνώστης της καπιταλιστικής φύσης του πολιτικού προγράμ-
ματος του ANC, κάτι το οποίο είχε αναφέρει στη δίκη του το 1964, όπου περιέγραψε τη
Χάρτα Ελευθερίας ως εξής:
«Η Χάρτα αποτελεί μοιραίο πλήγμα στα οικονομικά μονοπώλια και στα μονοπώλια εξό-
ρυξης χρυσού που επί αιώνες έχουν λεηλατήσει τη χώρα και έχουν καταδικάσει το λαό
σε υποτέλεια. Η διάλυση και ο εκδημοκρατισμός αυτών των μονοπωλίων θα ανοίξει νέους
τομείς για την ανάπτυξη μιας ευημερούσας μη ευρωπαϊκής αστικής τάξης. Για πρώτη
φορά στην ιστορία αυτής της χώρας μια μη ευρωπαϊκή αστική τάξη θα έχει την ευκαιρία
να έχει στην ιδιοκτησία της διάφορες μονάδες και εργοστάσια. Μ’ αυτόν τον τρόπο το
εμπόριο και οι ιδιωτικές επιχειρήσεις θα «ανθίσουν» όσο ποτέ ως τώρα».
Το τι ακριβώς θα συνεπαγόταν αυτή η δήλωση φάνηκε στο Μαρικάνα 14.
Η εργατική τάξη και ο εθνικός αγώνας
Αποτελεί μαρξιστικό αξίωμα σήμερα το ότι η εργατική τάξη δεν πρέπει να υποτάξει τις
πολιτικές της δυνάμεις σε εκείνες της αστικής τάξης, συμπεριλαμβανομένων φυσικά και
των εθνικιστικών αστικών δυνάμεων τύπου ANC. Όσον αφορά τη Νότιο Αφρική έχουμε
επισημάνει επανειλημμένα τον κίνδυνο που ενέχει η υπαγωγή της ταξικής πάλης στις
απαιτήσεις ενός εθνικού αγώνα. Έχουμε τονίσει ότι μόλις πετύχει ο εθνικός αγώνας, η
εθνική αστική τάξη θα στρέψει τα πυρά της πάνω στην εργατική τάξη. Αυτό συνέβη με
εκδικητικό τρόπο στη Νότιο Αφρική και όχι μόνο στο Μαρικάνα. Ο καθένας μπορεί να
δει τη φρικτή κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι εργαζόμενοι της Νοτίου Αφρικής.
Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από ένα πρόσφατο κείμενο του συνδέσμου όσων ζουν σε
παράγκες «Abahlali Basemjondolo». 15 Έχει τίτλο «Η στεγαστική λίστα εναντίον της λί-
13 Η Oxfam είναι μια διεθνής συνομοσπονδία 17 οργανισμών που εργάζονται σε περίπου 90
χώρες σε όλο τον κόσμο με στόχο την εξεύρεση λύσεων για τη φτώχεια και την αδικία σε
παγκόσμιο επίπεδο. (Σ.τ.Μ.)
14 Βλ. leftcom.org. Το συγκεκριμένο άρθρο καθώς και εκείνο που αναφέρεται στην υποσημεί-
ωση 11 περιέχονται σε μια μπροσούρα με τίτλο «Η νέα αναταραχή στη Νότια Αφρική» (“The
New Turmoil in South Africa”).
15 Πρόκειται για τη μεγαλύτερη οργάνωση όσων ζουν σε παράγκες στη Νότιο Αφρική, γνωστή
για τις εκστρατείες της κατά των εξώσεων και γενικότερα υπέρ της βελτίωσης των συνθηκών
124
ΜΑΝΤEΛΑ: EΝΑΣ HΡΩΑΣ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟY
στας θανάτου»:
«Υποτίθεται ότι ζούμε σε μια δημοκρατική χώρα, σε μια χώρα όπου υπάρχει δικαιοσύ-
νη, όπου ο καθένας θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται ως ανθρώπινο ον. Ωστόσο, υπάρχει
τεράστια ανισότητα, οικονομική, χωροταξική και πολιτική. Παραμένουμε διαιρεμένοι σε
πλούσιους και φτωχούς. Ζούμε σε διαφορετικά μέρη που προορίζονται για διαφορετικές
κατηγορίες ανθρώπων. Έχουμε διαφορετικές ευκαιρίες, τρόπους ζωής και δικαιώματα.
Παραμένουμε διαιρεμένοι σε εκείνους που έχουν την ελευθερία να εκφραστούν και όσους
αντιμετωπίζουμε όλα τα είδη εκφοβισμού και καταστολής στην περίπτωση που διαπρά-
ξουμε το έγκλημα να πούμε την αλήθεια για τη ζωή μας.
Για τους φτωχούς η χώρα αυτή είναι μια δημοκρατική φυλακή. Μας επιτρέπεται να
ψηφίσουμε για το ποιοι θα είναι οι δεσμοφύλακές μας, αλλά πρέπει να είμαστε πάντα
φυλακισμένοι. Πρέπει να σιωπούμε όταν οι παράγκες μας καταστρέφονται και εμείς μέ-
νουμε στον δρόμο. Πρέπει να σιωπούμε όταν απομακρυνόμαστε δια της βίας και μας με-
ταφέρουν σε στρατόπεδα παραμονής που ταιριάζουν μόνο σε ζώα. Πρέπει να σιωπούμε
όταν μας λένε να επιστρέψουμε στη Lusikisiki 16 ή σε ανθρώπινες χωματερές πολύ έξω
από τις πόλεις. Πρέπει να σιωπούμε όταν απειλούμαστε, υφιστάμεθα κακοποίηση, όταν
μας πυροβολούν και μας σκοτώνουν. Οι πολιτικοί πιστεύουν ότι όταν αρνούμαστε να σι-
ωπήσουμε και αντιστεκόμαστε στην καταστολή μπορούν να μας φιμώσουν ρίχνοντάς
μας ένα κομμάτι κρέας. Μετά από όλα αυτά τα χρόνια νομίζουν ότι είμαστε σκυλιά. Δεν
είμαστε σκυλιά. Είμαστε άνθρωποι. Θα συνεχίσουμε να επαναστατούμε μέχρι να μας
αντιμετωπίσουν ως ανθρώπινα όντα». (30/10/13)
Άλλη μια δήλωση προέρχεται από έναν μηχανικό, τον Ntshimane Nolala. Δημοσιεύτηκε
στο BBC και εκφράζει την άποψη ότι οι μαύροι εργάτες εξαπατήθηκαν, υποστήριξαν το
ANC και τελικά όλες οι θυσίες που έγιναν στο όνομα του εθνικού αγώνα αποδείχθηκαν
μάταιες. Αυτά που λέει είναι πάνω-κάτω όλα όσα είχαμε γράψει στα προηγούμενα κείμε-
νά μας προαγγέλλοντας αυτό που θα συνέβαινε. Ο ίδιος δήλωσε στο BBC ότι:
«Το μόνο πράγμα που κέρδισαν οι μαύροι ήταν η δυνατότητα να ψηφίζουν μία φορά κάθε
τέσσερα χρόνια καθώς και η προαγωγή μιας χούφτας μαύρων [πολιτική ελίτ] σε υψηλές
θέσεις πλάι στον Μαντέλα και τους ομοίους του, κάτι το οποίο αποτελούσε τη μοναδική
τους φιλοδοξία.
Σήμερα δουλεύω ως μηχανικός, δεν έχω κάποια τυπικά προσόντα. Επισκευάζω ταξί,
αλλά όσα ξέρω τα έχω μάθει μόνος μου. Η συγκεκριμένη κυβέρνηση των μαύρων δεν νοιά-
ζεται για μένα, δεν έχει χρόνο για μένα.
Μπορεί να είμαστε ελεύθεροι να πάμε όπου θέλουμε χωρίς να φοβόμαστε αλλά δεν
είμαστε ακόμη ελεύθεροι με οικονομικούς όρους.
Σήμερα στη Νότιο Αφρική μια χούφτα μαύρων λεηλατεί τα υπολείμματα που έμειναν
από το «τσιμπούσι» όσων ελέγχουν την οικονομία. Οι ηγέτες μας πλουτίζουν ενώ η πλει-
οψηφία δεν έχει τίποτα. Αυτό είναι το κληροδότημα της ελευθερίας μας.
Εκείνοι που έχασαν τη ζωή τους αγωνιζόμενοι για αυτή την ελευθερία δυστυχώς πέθα-
ναν για το τίποτα κατά τη γνώμη μου». (6/12/13)
Μεγάλο μέρος της επιχειρηματολογίας που έγινε από σταλινικούς και τροτσκιστές
υπέρ της υποστήριξης του εθνικού αγώνα ξεκίνησε από την άποψη ότι το απαρτχάιντ
ήταν απαραίτητο για την ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Νότιο Αφρική και κατά συνέ-
πεια η κατάργησή του θα οδηγούσε και στην κατάρρευση του καπιταλισμού. Με τη σειρά
του αυτό θα οδηγούσε στην αποδυνάμωση του δυτικού καπιταλισμού, θα δημιουργούσε
διαβίωσης των φτωχών και τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας από τα κάτω. (Σ.τ.Μ.)
16 Μια μικρή πόλη στην ανατολική επαρχία Cape.
125
 CP ΜΑΝΤEΛΑ: EΝΑΣ HΡΩΑΣ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟY

μια κρίση στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες κτλ. Όλη αυτή η επιχειρηματολογία έτσι ώστε το μελλοντικό ξαναζωντάνεμα της ταξικής πάλης να μην αποσκοπεί μόνο στην
αποδείχθηκε σκέτη ανοησία. Αντίθετα, χάρη στην κατάργηση του απαρτχάιντ, ο καπιτα- καταστολή της διεθνούς καπιταλιστικής τάξης, αλλά να έχει ως πολιτικό του στόχο την
λισμός της Νοτίου Αφρικής ενδυναμώθηκε, ο δυτικός ιμπεριαλισμός ενισχύθηκε και τα ανατροπή αυτής της ταξικά διαιρεμένης κοινωνίας, την καταστροφή της άδικης σχέσης
ταξικά ζητήματα είναι περισσότερο συγκεχυμένα από ό,τι ήταν προηγουμένως. μεταξύ εργασίας και κεφαλαίου και του μηχανισμού της καπιταλιστικής παραγωγικότη-
Τα πολιτικά επιχειρήματα που υπερασπίζονται αυτές οι ομάδες υπέρ μιας επανάστα- τας. Το τραγικό επεισόδιο της Lonmin 17 και οι 34 σφαγιασθέντες εργάτες δεν αποτελεί
σης σε δύο στάδια ή υπέρ μιας διαρκούς επανάστασης το πρώτο στάδιο της οποίας εί- την τοπική ιστορία ενός βάναυσου γεγονότος στη μακρινή Νότιο Αφρική. Πρόκειται για
ναι ο κρατικός καπιταλισμός είναι εξίσου λανθασμένα. Κάθε πολιτική οργάνωση η οποία μία πράξη ενός δράματος που θα παίζεται παντού όπου η εργατική τάξη προσπαθεί να
αναλαμβάνει τα καθήκοντα της διαχείρισης του καπιταλισμού προς όφελος -υποτίθεται- ορθώσει το ανάστημά της».
των συμφερόντων της εργατικής τάξης, το πολύ που μπορεί να κάνει είναι να μοιράσει
το πλεόνασμα που παράγεται από το σύστημα με έναν πιο δίκαιο τρόπο. Το σύστημα CP
παραμένει καπιταλιστικό, οι εργαζόμενοι παραμένουν θύματα της εκμετάλλευσης, απο- 10 Δεκεμβρίου 2013
κομμένοι από τα μέσα παραγωγής και αλλοτριωμένοι. Εν τω μεταξύ, οι απαιτήσεις για
καπιταλιστική συσσώρευση παραμένουν. Το ίδιο το σύστημα επιβάλλεται αναπόφευκτα
στο πολιτικό εποικοδόμημα και οι διαχειριστές του συστήματος σχηματίζουν μια νέα
τάξη εκμεταλλευτών, όπως συνέβη στη Ρωσία τη δεκαετία του 1920.
Η Διεθνιστική Κομμουνιστική Τάση (ICT) έχει υποστηρίξει με συνέπεια ότι οι εργαζόμε-
νοι θα πρέπει να επιδιώκουν τα δικά τους ταξικά συμφέροντα -όταν προασπίζονται τους
μισθούς και τις συνθήκες διαβίωσής τους- ανεξάρτητα από τους αστούς εθνικιστές. Στη
Νότιο Αφρική κάτι τέτοιο θα είχε επιτρέψει να διαφανούν τα εμπλεκόμενα ταξικά ζητή-
ματα με σαφή τρόπο. Αντ’ αυτού τα ζητήματα αυτά επισκιάστηκαν εξαιτίας του προπε-
τάσματος καπνού που δημιούργησαν αρχικά ο φιλελευθερισμός και η ηθική καταδίκη του
ρατσισμού και τώρα οι κραυγές για την προδοσία εκ μέρους του ANC. Όλα αυτά έχουν
επιφέρει ως αποτέλεσμα μια μεγάλη σύγχυση. Σχέδια που προτείνονται όσον αφορά
την αλλαγή ηγεσίας στο ANC ή μια επιστροφή στον κρατικό καπιταλισμό της «Χάρτας
της Ελευθερίας» -όπως, π.χ. από τον πρώην ηγέτη της νεολαίας του ANC Malema και
της οργάνωσης που τον υποστηρίζει «Μαχητές Οικονομικής Ελευθερίας»- αποτελούν
τεράστιο χάσιμο χρόνου.
Η μόνη μάχη που μπορεί να ωφελήσει την εργατική τάξη σε βάθος χρόνου είναι η ανα-
τροπή του καπιταλιστικού συστήματος και η δημιουργία ενός ανώτερου κοινωνικού συ-
στήματος κοινωνικής παραγωγής, δηλ. του κομμουνισμού που δεν έχει καμία σχέση με
το σύστημα του κρατικού καπιταλισμού που εφαρμόστηκε στη Ρωσία. Προσπάθειες με-
ταρρύθμισης του υπάρχοντος συστήματος προς όφελος της εργατικής τάξης σπέρνουν
αυταπάτες στον αγώνα. Ο αγώνας των εργαζομένων παγκοσμίως πρέπει να στραφεί σε
μια επαναστατική κατεύθυνση. Αυτός ο αγώνας είναι παγκόσμιος και για την υλοποίησή
του η παγκόσμια εργατική τάξη χρειάζεται μια διεθνή πολιτική οργάνωση.
Όπως είχαμε γράψει όταν έγινε η σφαγή του Μαρικάνα:
«Η τραγωδία είναι ότι η δολοφονική βία του κεφαλαίου δεν έχει σύνορα. Τα ίδια πράγ-
ματα συμβαίνουν στην Κίνα, στη Βραζιλία και σε πολλές άλλες χώρες της λεγόμενης
περιφέρειας του καπιταλισμού, ενώ στη «δημοκρατική» Δύση δεν συμβαίνει κάτι παρό-
μοιο για τον απλούστατο λόγο ότι δεν διαφαίνεται κάποιο ξαναζωντάνεμα της εργατικής
τάξης. Ωστόσο, με την πρώτη σημαντική ένδειξη ανταπάντησης εκ μέρους της εργατικής
τάξης, ο πέλεκυς της καταστολής θα πέσει αμείλικτα ακόμη και στα δικά μας πολιτικά
γεωγραφικά πλάτη. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, ένα νομικό οπλοστάσιο έχει ήδη τεθεί σε
Πηγή άρθρου: www.leftcom.org
εφαρμογή. Επίσης έχουν ήδη διεξαχθεί ολοκληρωμένα επιτόπια πειράματα άσκησης (στη
Τίτλος πρωτοτύπου: ‘‘Mandela–A Hero for Capitalism’’
Γένοβα το 2001) ακόμη και αν αυτό δεν είχε γίνει τότε αντιληπτό.
Η μετάφραση έγινε από την ομάδα μας από τα αγγλικά
Δεν αρκεί πλέον «μόνο» να καταγγέλλουμε το σκάνδαλο στο Μαρικάνα και να θρηνούμε
τους νεκρούς της διεθνούς εργατικής τάξης. Ήρθε η ώρα να κάνουμε μια πραγματική προ- 17 ΗLonmin είναι η βρετανική μεταλλευτική εταιρεία η οποία κατέχει το ορυχείο λευκόχρυσου
σπάθεια με στόχο την οργάνωση ενός ταξικού κόμματος με επαναστατικό πρόγραμμα, στο Μαρικάνα. Στο διοικητικό της συμβούλιο έχει μέλη του ANC.
126 127
 ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, 1789-1793
ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
EΙΣΑΓΩΓH ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚHΣ EΚΔΟΣΗΣ
Η Ιστορία επαναλαμβάνεται πότε σαν φάρσα και πότε σαν τραγωδία.
Καρλ Μαρξ, Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη 1
1 που είχαμε κάνει κατά την διάρκεια της Διεθνούς Αναρχικής Συνάντησης στην Βενετία, μου είχε
ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΙΓΙΣΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ
όπως η σημερινή, η Γαλλική Επανάσταση είναι επίκαιρη όσο ποτέ. Ό,τι συνέβη πάνω
από 2 αιώνες πριν αναπαράγεται και πάλι σήμερα, αλλά με αντίθετη φορά. Στο μεσοδι-
άστημα, θρησκείες, ιδεολογίες και δοξασίες απώλεσαν βαθμιαία το περιεχόμενό τους
και σαρώθηκαν από την μία και μοναδική ιδεολογία: την κυριαρχία του χρήματος. «Οι
κληρονόμοι της νύχτας της 4ης 2 Αυγούστου 1789 έδωσαν βαρύτητα οικοσήμου στον τρα-
πεζικό λογαριασμό και στον δείκτη πωλήσεων, κάνοντας το μυστήριο [του χρήματος]
λογιστική.» 3 Ο Θεός πέθανε, ζήτω ο νέος Θεός: οι αγορές, μια αόρατη, απρόσιτη, σχεδόν
1 του Σοκ, μτφρ. Άγγελος Φιλιππάτος, εκδόσεις Λιβάνη.
Μτφρ. Φ. Φωτίου, εκδόσεις Θεμέλιο.
2 10 Σύμφωνα με τα στοιχεία, η πραγματική οικονομία αντιστοιχεί σήμερα μόνο στο 8% της παγκό-
Η ημερομηνία έναρξης της κατάργησης των προνομίων των ευγενών και εν μέρει των φεουδαρχι-
κών δικαιωμάτων.
3 Ραούλ Βανεγκέμ, Η Επανάσταση της Καθημερινής Ζωής, μτφρ. Σεραφείμ Βελέντζας, εκδόσεις
Άκμων.
130
Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, 1789-1793 Εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης
μεταφυσική 4 οντότητα, ο βηματοδότης των εμπορευματικών και χρηματικών ροών, που
προκαλεί φόβο και δέος.
Ο σύγχρονος «πειρατικός» δυτικός καπιταλισμός, μετά την ενοποίηση του κεφαλαίου
σε παγκόσμια κλίμακα, και αφού απαλλάχθηκε από το βάρος του ανατολικού κρατικού
κλάδου του, του πάλαι ποτέ ανύπαρκτου «υπαρκτού σοσιαλισμού», έχει εγκαινιάσει την
τρίτη προσπάθεια παγκοσμιοποίησης εκ των άνω,5 εξαπολύοντας μία κατά μέτωπον επί-
θεση εναντίον των λαών σε πλανητικό επίπεδο, στα πλαίσια μιάς νέας αποικιοκρατίας 6
μπροστά στην οποία ωχριά η αποικιοκρατία των προηγούμενων αιώνων, οδηγώντας μας
σε έναν νέο Μεσαίωνα.7
Με πρόσχημα την λεγόμενη «νέα» 8 οικονομική κρίση και χρησιμοποιώντας το δόγμα
του σοκ,9 ο σύγχρονος καπιταλισμός προχωράει στην κατεδάφιση του παραδοσιακού
αστικού καθεστώτος που εγκαθιδρύθηκε στον δυτικό κόσμο μετά την Γαλλική Επανάστα-
ση. Αντικαθιστά την πραγματική οικονομία με την εικονική10 προς μεγάλη ικανοποίηση
των διεθνών κερδοσκόπων. Αποδυναμώνει τα έθνη-κράτη υπονομεύοντας την κατασκευ-
ασμένη από τους ίδιους τους αστούς «εθνική συνείδηση» εν ονόματι της λεγόμενης πο-
λυπολιτισμικότητας, δηλαδή μέσω της εφαρμογής του δοκιμασμένου και επιτυχημένου
αμερικανικού μοντέλου ελέγχου ενός πολυφυλετικού πληθυσμού, ή τα κατατεμαχίζει.
Μετατρέπει τα κράτη σε ανώνυμες εταιρείες, ιδιωτικοποιώντας τα πάντα και καταστρέ-
φοντας την δημόσια εκπαίδευση, την δημόσια υγεία, τις δημόσιες μεταφορές κ.λπ. Με-
ταμορφώνει τους πολιτικούς σε επιχειρηματίες και τους επιχειρηματίες σε πολιτικούς.11
4 Στην πραγματικότητα, όμως, οι «αγορές» έχουν συγκεκριμένη υπόσταση και συγκεκριμένα ονόμα-
τα: Goldman Sachs, J. P. Morgan, Morgan-Stanley και Σία –οι ίδιες πάντα δυναστείες των διεθνών
τοκογλύφων, οι οποίες, το 1929, προκάλεσαν διά της μεθόδου του ψιθυρισμού την μεγάλη οικονομι-
κή κρίση, ενώ βρίσκονται και σήμερα πίσω από την «νέα» κρίση.
5 Η πρώτη ήταν η χιτλερική και η δεύτερη η σταλινική, οι οποίες όμως απέτυχαν οικτρά, σηματοδο-
τώντας το τέλος των δύο αυτών ολοκληρωτισμών.
6 Ο Νόαμ Τσόμσκι είχε ήδη προβλέψει και καταγγείλει προ δεκαετίας ότι οι νεοφιλελεύθεροι θα
έφερναν την αποικιοκρατία του Τρίτου Κόσμου στον Πρώτο Κόσμο.
7 Το 1983, όταν η χώρα μας ζούσε μέσα στην φενάκη της ευημερίας κι εμείς μεθούσαμε από την
επαναστατική ευφορία, ο αείμνηστος σύντροφος Μάρραιη Μπούκτσιν, σε μια μαραθώνια συζήτηση
πει: «Έρχεται ένας νέος Μεσαίωνας. Όπως οι καλόγεροι τον Μεσαίωνα, πρέπει να κρατήσουμε την
φλόγα ζωντανή». Δεν το ξέχασα…
8 Αλήθεια, για ποιά «νέα» κρίση μιλάμε; Αντίθετα με τους «μαρξιστές» φωστήρες που είχαν απο-
φανθεί τελεσίδικα ότι η προηγούμενη οικονομική κρίση τέλειωσε την δεκαετία του 1970, ο Ρόμπερτ
Κούπερσταϊν (Η Κρίση του Ακαθάριστου Εθνικού Θεάματος, μτφρ. Ν. Β. Αλεξίου, εκδόσεις Ελεύθε-
ρος Τύπος) τόνιζε από τότε ότι η κρίση δεν είχε τελειώσει, αλλά ότι είναι διαρκής, και μάλιστα ότι
δεν περιορίζεται στην οικονομική σφαίρα, αλλά ότι είναι επίσης μια κρίση κοινωνική, πολιτική και
ηθική. Εξάλλου, η «νέα» οικονομική κρίση είναι μια ευκαιρία για να εφαρμόσει τα νεοφιλελεύθερα
σχέδιά της η διεθνής ελίτ, σχέδια που έχουν εκπονηθεί πολλά χρόνια πριν πίσω από τις κλειστές
πόρτες των πολυεθνικών και των μεγάλων τραπεζών.
9 Είναι μια νεοφιλελεύθερη στρατηγική που συνδυάζει την θεωρία του Κλαούζεβιτς, την θεωρία των
εξαρτημένων αντανακλαστικών του Παβλώφ και την θεωρία του Χάους. Βλ. Ναόμι Κλάϊν, Το Δόγμα
σμιας οικονομίας.
11 «Κάποιος πρέπει να πάρει την θέση των κυβερνήσεων κι αυτός, κατά την γνώμη μου, είναι οι
επιχειρήσεις.» Ντέηβιντ Ροκφέλερ (περιοδικό Newsweek, 11/2/1999)
131
 ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
Δεν ενδιαφέρεται να επενδύσει σε εργοστάσια παραγωγής χρήσιμων για το κοινωνικό
σύνολο αγαθών, αλλά κατασκευάζει μετόχους. Αφανίζει την μεσαία τάξη –τον κάποτε
στυλοβάτη του και μοχλό εγκαθίδρυσης της κυριαρχίας του– καθώς πλέον του είναι
άχρηστη. Καταλύει την παραδοσιακή ταξική διαίρεση της κοινωνίας, ομογενοποιώντας
τους πληθυσμούς, καθώς δεν στρέφεται πλέον εναντίον μιάς τάξης, του προλεταριάτου,
αλλά εναντίον όλων των τάξεων συλλήβδην. Καταστρέφει τον κοινωνικό ιστό, εισάγο-
ντας την χομπσιανή αρχή του πολέμου όλων εναντίον όλων –ο homo homini lupus 12 είναι
ήδη εδώ… Συντρίβει τα συνδικάτα, τα οποία προηγουμένως έχει υπονομεύσει, αν δεν τα
έχει αφομοιώσει. Καταργεί το κράτος πρόνοιας13 και όλα τα κοινωνικά δικαιώματα των
εργαζομένων, καθώς και όλους τους νόμους που τους προστάτευαν, αφήνοντάς τους έρ-
μαιο στα νύχια των άπληστων εργοδοτών ή ρίχνοντάς τους μαζικά στην ανεργία, ώστε να
έχει διαθέσιμες νέες εφεδρικές στρατιές εργαζομένων για τις «ελεύθερες» οικονομικές
ζώνες που έχει επινοήσει ο νοσηρός νους των νεοφιλελεύθερων. «Κινεζοποιεί» τους μι-
σθούς και τις συντάξεις, διότι έχει πλέον στην διάθεσή του ένα υπερπλεονάζον εργατικό
δυναμικό, εφ’ όσον τώρα αντλεί τα κέρδη του κυρίως από τις χρηματιστηριακές κομπί-
νες και όχι από την απόσπαση υπεραξίας από τους εργαζόμενους, που αποτελούσε την
βάση της προηγούμενης μορφής του. Καταστρέφει τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις χάριν
των πολυεθνικών, αυξάνοντας ακόμη περισσότερο τον αριθμό των ανέργων. Επιβάλλει
πολιτικές διαρκούς λιτότητας εν ονόματι του «αντιπληθωρισμού» και της «νομισματικής
σταθερότητας». Εξοντώνει τα νοικοκυριά με την επιβολή υπέρογκων φόρων και χαρα-
τσιών που δεν έχουν τέλος. Καταργεί ουσιαστικά την ιερή αγελάδα14 του συστήματος,
την ιδιοκτησία. Συρρικνώνει δραστικά τα πολιτικά και ατομικά δικαιώματα, παραβιάζο-
ντας βάναυσα τους νόμους που ο ίδιος έχει φτιάξει. Υπερχρεώνει τα αδύναμα οικονομικά
κράτη για να τους αρπάξει τον εθνικό15 τους πλούτο και, για να επιδείξει τον «ανθρωπι-
σμό» του, τα προσδένει στο άρμα του ΔΝΤ (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο), αν δε πρόκει-
ται για υποανάπτυκτα κράτη, σε περίπτωση που δεν εξαγοράζονται οι πολιτικοί τους,
προχωράει σε ανοιχτή στρατιωτική επέμβαση εν ονόματι κάποιου πραγματικού ή φαντα-
στικού λόγου. Για να «προωθήσει την Δημοκρατία» –δυτικού τύπου, φυσικά– ανατρέπει
αυταρχικά καθεστώτα υποκινώντας έμμεσα πραξικοπήματα ή μη βίαιες «επαναστάσεις
της κοινωνίας των πολιτών». (Αυτή η πολιτική16 υιοθετήθηκε από τις ΗΠΑ, όταν, μετά την
12 Ο άνθρωπος για τον άνθρωπο λύκος. Η ρήση αυτή διατυπώθηκε από τον Ρωμαίο συγκλητικό,
σπουδαίο ρήτορα και συγγραφέα Μάρκο Τούλλιο Κικέρωνα (106-43 π. Χ.), αργότερα δε την ξανασυ-
ναντάμε στον Χομπς.
13 Ο αυτοκράτορας –το κράτος– εμφανίζεται γυμνός. Έχοντας αποβάλει το κοινωνικό του προσω-
πείο, αποκαλύπτει τώρα την πραγματική του υπόσταση, που συνίσταται στο τρίπτυχο: στρατός,
αστυνομία, εφορία.
14 Ο τραπεζίτης και πρώην υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Άντριου Μέλον δήλωσε κυνικά: «Σε μια
ύφεση, τα περιουσιακά στοιχεία επιστρέφουν στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους».
15 Στην πραγματικότητα, ο λεγόμενος «εθνικός πλούτος» είναι ένας μύθος, όπως αποδεικνύει το
σημερινό ελληνικό παράδειγμα. Οι «διαχειριστές» της εξουσίας, με πρόσχημα κάποια οικονομική
κρίση, τον ξεπουλάνε κατά το δοκούν, χωρίς να ζητήσουν την γνώμη του λαού της χώρας τους,
στον οποίο υποτίθεται ότι ανήκει εξ αδιαιρέτου ο πλούτος αυτός. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο
Μαρξ «το μοναδικό κομμάτι του λεγόμενου εθνικού πλούτου, που στους σύγχρονους λαούς ανήκει
πραγματικά στο σύνολο του λαού, είναι το δημόσιο χρέος τους». (Το Κεφάλαιο, τόμος Α΄, μτφρ.
Παναγιώτης Μαυρομάτης, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή.)
16 Το θεωρητικό υπόβαθρο αυτής της πολιτικής πρόσφερε ο επίτιμος καθηγητής πολιτικών
132
Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, 1789-1793 Εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης
αποκάλυψη των σκανδάλων της CIA την δεκαετία του 1970, το Κογκρέσο τής απαγόρευ-
σε να οργανώνει αιματηρά πραξικοπήματα, ο δε πρώτος στόχος της ήταν οι χώρες του
πρώην ανατολικού μπλοκ.) Γενικώς δε έχει αποδυθεί σε μια εκστρατεία καταλήστευσης
και μόλυνσης του πλανήτη εν ονόματι του αγίου κέρδους, μέσα σε ένα σύμπαν που κυ-
βερνά η τυραννία της διακύμανσης των χρηματιστηριακών τιμών. Μόνο ένα πράγμα τον
ενδιαφέρει: η άντληση άμεσου κέρδους από το κοινωνικό χάος που προκαλεί η ανεργία,
η αβεβαιότητα της επιβίωσης και η έμμονη ιδέα απόκτησης χρήματος πάση θυσία, που
απλώνεται σαν πανούκλα σε όλες τις βαθμίδες της κοινωνικής κλίμακας.
Εν ολίγοις, ο σύγχρονος καπιταλισμός γυρίζει τους δείκτες του ρολογιού της Ιστορίας
πίσω, οδηγώντας την σημερινή κοινωνία στο προ της Γαλλικής Επανάστασης καθεστώς,
μόνο που αυτήν την φορά: 1) το πεδίο δράσης του δεν είναι εθνικό, αλλά παγκόσμιο· 2)
ο νέος μονάρχης είναι ο πλανητάρχης· 3) οι νέοι φεουδάρχες είναι η διεθνής ελίτ με
τις πολυεθνικές και τις μεγάλες τράπεζές της· 4) τα κέντρα εξουσίας είναι διάχυτα και
αθέατα: δεν υπάρχουν πλέον Βαστίλλες και Βερσαλλίες, ούτε και Χειμερινά Ανάκτορα·
5) το κύριο όπλο του καθυπόταξης δεν είναι πλέον η αποκλειστική χρήση ωμής βίας (αν
και αυτή χρησιμοποιείται επικουρικά όποτε και σε όποιον βαθμό χρειαστεί), αλλά η εφαρ-
μογή συντονισμένης πλύσης εγκεφάλου από τα Μέσα Μαζικής Εκπόρνευσης, καθώς και
υπερσύγχρονων μεθόδων χειραγώγησης·17 και 6) το σύγχρονο «οργανωμένο» επαναστα-
επιστημών Τζιν Σαρπ, ο οποίος εκθέτει τις αρχές της θεωρίας του στο βιβλίο του Από την
Δικτατορία στην Δημοκρατία: Ένας Οδηγός Ανατροπής Αυταρχικών Καθεστώτων, όπου προ-
τείνει ως όπλο αντίστασης των καταπιεζόμενων την πολιτική ανυπακοή, καπηλευόμενος
και χρησιμοποιώντας ως άλλοθι τον Γκάντι και τον Θορώ. Επιπλέον, ο Σαρπ έχει ιδρύσει το
Ίδρυμα Αϊνστάϊν, τμήμα και αιχμή του δόρατος ενός συμπλέγματος ΜΚΟ (Μη Κυβερνητικών
Οργανώσεων) που δημιουργήθηκαν σε όλο τον κόσμο με χρηματοδότηση της αμερικανικής
κυβέρνησης. Το Ίδρυμα Αϊνστάϊν βρίσκεται παντού όπου διακυβεύονται τα συμφέροντα των
ΗΠΑ. Έτσι, με τις ευλογίες της CIA, θα δημιουργήσει ταξιαρχίες ιδιότυπων «ιεραποστόλων»
–νέων, μορφωμένων, με γνώση της σύγχρονης τεχνολογίας– που θα πηγαίνουν από χώρα σε
χώρα πρόθυμοι να «εκδημοκρατίσουν» τον κόσμο –αλά δυτικά, φυσικά– και με αμερικανική
χρηματοδότηση μέσω του προαναφερθέντος δικτύου των ΜΚΟ. Το Ίδρυμα Αϊνστάϊν θα είναι
παρόν στην Κίνα (2 εβδομάδες πριν τα γεγονότα στην πλατεία Τιέν-Αν-Μεν), στην Γεωργία,
στην Ουκρανία («Πορτοκαλί Επανάσταση»), στο Ιράν και στην Βενεζουέλα. Επιπλέον, θα επι-
χειρήσει να δημιουργήσει ομάδα διαφωνούντων στην παλαιστινιακή PLO, σε συνεργασία με
τον ισραηλινό στρατό. Επίσης, βρίσκεται πίσω από την «Αραβική Άνοιξη», την ανατροπή του
Μιλόσεβιτς, καθώς και την πρόσφατη ανατροπή του Γιανουκόβιτς στην Ουκρανία. Έτσι, ενώ
οι καταπιεζόμενοι δικαίως εξεγείρονται κατά των αυταρχικών κυβερνητών τους, εξυπηρετούν
χωρίς να το ξέρουν τα συμφέροντα της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ και του δυτικού κεφα-
λαίου. Πρόκειται για κάτι που θα χαρακτήριζα «αυτοδιευθυνόμενη αντεπανάσταση». (Πηγή:
περιοδικό Έψιλον της εφημερίδας Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, σελ. 29, 13/3/2011.)
17 α) Διαδίδει αρλουμποθεωρίες τύπου Φουκουγιάμα (για το τέλος της Ιστορίας και των ιδε-
ολογιών) ή Χάντινγκτον (για τον πόλεμο των πολιτισμών), για να αποπροσανατολίσει και να
εκφοβίσει την κοινή γνώμη· β) στέλνει ακατάπαυστα αντιφατικά και αντικρουόμενα μηνύματα,
προκειμένου να ενσπείρει σύγχυση· και γ) χρησιμοποιεί το δόγμα του σοκ. Ο στόχος του τώρα
είναι να κατακτήσει κι όχι να πείσει, να αποικιοποιήσει κι όχι να ελέγξει. Έτσι, επιδιώκει να
επεκτείνει την κυριαρχία του «όχι μόνο στις επιφανειακές όψεις του Είναι, αλλά, επίσης, και
στις βαθύτερές του πτυχές. Επιζητεί την συνενοχή, όχι μόνο φαινομενικά, αλλά και στα πιό
κρυφά βάθη του ανθρώπινου πνεύματος. Προσπαθεί να κινητοποιήσει κι αυτήν ακόμη την ονει-
ρική ζωή του ατόμου –όπως δείχνει η υπεραφθονία των τεχνικών και των μορφών “τέχνης”
που χρησιμοποιεί για την χειραγώγηση του ασυνειδήτου». (Μάρραιη Μπούκτσιν, «Επιθυμία και
Ανάγκη στο Επαναστατικό Κίνημα», περιοδικό Πεζοδρόμιο, τεύχος 8.)
133
 ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
τικό κίνημα, έχοντας αφομοιώσει τους ιεραρχικούς θεσμούς, την ηθική της εργασίας και
την γενική χαρακτηρολογία της ίδιας ακριβώς της κοινωνίας την οποία διατείνεται ότι
αντιμάχεται, και μην έχοντας σαφή προσδιορισμό των ανθρώπινων στόχων του, παραμέ-
νει καθηλωμένο στις πολιτικο-οικονομικές κατηγορίες του παρελθόντος, αδυνατώντας
έτσι να κατανοήσει και να αναλύσει την σύγχρονη πραγματικότητα, με αποτέλεσμα να
μην μπορεί να δράσει ανάλογα, παραμένοντας ουραγός των γεγονότων.
Έτσι, ο σύγχρονος καπιταλισμός οδεύει με γοργά και σταθερά βήματα προς την εγκαθί-
δρυση της παγκόσμιας18 δικτατορίας του χρηματιστικού κεφαλαίου, την οποία θα πλασά-
ρει εν ονόματι «της ειρήνης, της ασφάλειας και της ευημερίας» –ευημερία που δεν είναι
άλλη από εκείνη των οικονομικών δεικτών– μέσα σε μια παγκόσμια «αποκοινωνικοποιη-
μένη κοινωνία» προλεταριοποιημένων, ρομποτοποιημένων και πειθήνιων μη ανθρώπων.
«… Είναι η βαρβαρότητα.
Την βλέπω να ’ρχεται
μεταμεταμφιεσμένη,
κάτω από άνομες συμμαχίες
και προσυμφωνημένες υποδουλώσεις.
Δεν θα πρόκειται για φούρνους
του Χίτλερ ίσως,
αλλά για μεθοδευμένη
και οιονεί επιστημονική
καθυπόταξη του ανθρώπου.
Για τον πλήρη εξευτελισμό του.
Για την ατίμωσή του…» (Οδυσσέας Ελύτης)19
Flash back: «Στις 9 Νοεμβρίου 1792, οι Αβράκωτοι της οδού Μουφτάρ [στο Παρίσι]
έστειλαν στην Συντακτική Συνέλευση έναν λίβελλο με τίτλο: Μας γράφετε στα παλιά σας
τα παπούτσια; Δεν θα μας γράφετε για πολύ! Ιδού λόγια που οι τοκογλύφοι του πλανήτη,
περιχαρακωμένοι σήμερα στα καταφύγια και στα περιφραγμένα με συρματόπλεγμα γκέ-
το τους, δεν έχουν ακόμη ακούσει, και ούτε πρόκειται να ακούσουν, αν εκείνοι οι οποίοι
θα έπρεπε να τα πουν δεν βρουν τον τρόπο να τα στηρίξουν με τα κατάλληλα μέτρα.» 20
Όμως, σήμερα, τα χρονικά περιθώρια του ιστορικού στοιχήματος έχουν στενέψει επι-
κίνδυνα. Με τον παγκόσμιο ολοκληρωτισμό προ των πυλών, έναν ολοκληρωτισμό που
μαθηματικά οδηγεί στην καταστροφή του πολιτισμού, αλλά και του ίδιου του πλανήτη, η
18 Τον αναγνώστη που ενδιαφέρεται να μάθει πότε και πώς σχεδιάστηκε η νέα παγκόσμια
τάξη 50 χρόνια πριν, παραπέμπουμε στο βιβλίο του Νόαμ Τσόμσκι Η Βιομηχανία Κατασκευής
Υπηκόων (μτφρ. Ν. Β. Αλεξίου, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος). Σε αυτό ο συγγραφέας αναφέρει
τεκμηριωμένα ότι ήδη από την δεκαετία του 1970 είχε συζητηθεί στην Γερουσία των ΗΠΑ η
ιδέα εγκαθίδρυσης ενός παγκόσμιου κράτους, κάτι για το οποίο έγινε ξανά λόγος στα ανώτε-
ρα αμερικανικά κλιμάκια πριν από λίγους μήνες. Επίσης, θα θέλαμε να θυμίσουμε ότι και στα
καθ’ ημάς ο «αντεξουσιαστής στην εξουσία» Γιώργος Παπανδρέου, λίγο πριν την πτώση του,
ανέφερε κατ’ επανάληψιν σε ομιλίες του ότι «αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια παγκόσμια
διακυβέρνηση». Μάλλον θα πρόκειται για σύμπτωση!…
19 Το ποίημα αυτό διάβασε ο Ελύτης σε μια συνέντευξή του την ημέρα που παρέλαβε το βρα-
βείο Νόμπελ (17/10/1979).
20 Ραούλ Βανεγκέμ, Για την Κατάργηση της Εμπορευματικής Κοινωνίας – Για μια Κοινωνία του
Ζώντος, μτφρ. Άντα Γαρμπή, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος.
134
Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, 1789-1793 Εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης
περίφημη ρήση της Ρόζας Λούξεμπουργκ «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα» αποκτά τώρα
μια άκρως δραματική χροιά. Εξάλλου, ήδη από το 1848, ένας Γάλλος σοσιαλιστής είχε
προειδοποιήσει προφητικά: «Αν δεν επιθυμείτε την συνεργασία της ανθρωπότητας, νο-
μίζω ότι καταδικάζετε τον πολιτισμό να πεθάνει μέσα σε φοβερή αγωνία». Ωστόσο, «όσο
πιό δύσκολη η σύγκρουση, τόσο πιό ένδοξος ο θρίαμβος» (Τόμας Πέιν), διότι «οι περιστά-
σεις δεν είναι δύσκολες παρά μόνο γι’ αυτούς που υποχωρούν μπροστά στους τάφους».
(Σαιν-Ζυστ)
Τα βασικά έχουν πλέον ειπωθεί, καιρός είναι τώρα να γίνουν τα σημαντικά. Hic Rhodus…
Όταν ο νους ανακαλύπτει την αλήθεια, λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο που λειτουργεί
το μάτι όταν ανακαλύπτει κάποιο αντικείμενο: εφ’ όσον έχει δει το αντικείμενο, είναι
αδύνατον να επιστρέψει στην κατάσταση που ήταν πριν το δει.
Τόμας Πέιν
2
Τι ήταν πραγματικά η Γαλλική Επανάσταση; Η άλωση της Βαστίλλης από τον πεινασμέ-
νο λαό, όπως ισχυρίζονται οι περισσότεροι αστοί ιστορικοί; Μια αστική Επανάσταση, το
πρότυπο των αστικών επαναστάσεων, όπως πιστεύει ο Αλμπέρ Σομπούλ; Ένα πολιτικό
κίνημα που κατευθυνόταν από την Λέσχη των Ιακωβίνων, όπως λέει ο Λουΐ Μπλαν; Η πάλη
του «κινητού πλούτου» εναντίον του «ακίνητου πλούτου», όπως διατείνεται ο Ανρύ Γκυ-
γιεμέν; 21 Μια συνωμοσία σκοτεινών δυνάμεων που δρούσαν εντός και εκτός Γαλλίας για
να ανατρέψουν τις παραδοσιακές αρχές και αξίες; Ή ο αγώνας του καταπιεζόμενου λαού
για την κατάκτηση της ελευθερίας, όπως υποστηρίζει ο Κροπότκιν;
Οι πολυάριθμοι συγγραφείς που επεδίωξαν να μελετήσουν συστηματικά και συγκριτι-
κά τις επαναστάσεις, με σκοπό να τις αναγάγουν στα ουσιαστικά χαρακτηριστικά τους,
ώστε να είναι πραγματικά συγκρίσιμες, έκαναν στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό το
εγχείρημα ένα βολικό παζάρι στο οποίο προσφέρονται εμπορεύματα εντελώς διαφορετι-
κής προέλευσης, βάρους και αξίας. Ως επί το πλείστον, οι μελέτες αυτές έχουν ιδεολο-
γικές ετικέτες ολοφάνερες ακόμη και στον πλέον αδαή. Έτσι, είναι δύσκολο να δει κανείς
αυτό το θέμα με καθαρότητα και ακόμα δυσκολότερο να κάνει τον απολογισμό τού τι είχε
πραγματικά συμβεί, χωρίς να περιοριστεί σε μια δήλωση «αμεροληψίας» όσον αφορά
τους επαναστάτες και τους αντεπαναστάτες. Επιπλέον, θα πρέπει να σημειωθεί ότι μια
ιστορική μελέτη ενέχει πάντα τον κίνδυνο να είναι εκλεκτική, ελλειπτική, υπαινικτική, ή
να περιορίζεται σε μια τετριμμένη κατηγοριοποίηση.
Στην διεθνή βιβλιογραφία, κανένα σχεδόν επαναστατικό κίνημα δεν έχει μελετηθεί,
αμφισβητηθεί επικριθεί ή εξαρθεί, για όσα πρόσφερε ή δεν πρόσφερε στην πρόοδο της
ανθρωπότητας, όσο η Γαλλική Επανάσταση. Επειδή δε αυτή ανέτρεψε δεδομένες ισορρο-
πίες, και μάλιστα λόγω ενδογενών αιτιών και όχι λόγω εξωτερικών απειλών, οι διάφορες
προσεγγίσεις δεν παύουν να επιβαρύνονται με συναισθηματικές φορτίσεις και να υπο-
τάσσονται σε ιδεολογικές σκοπιμότητες.
Έτσι, τα πολυδιάστατα γεγονότα που συνθέτουν την Γαλλική Επανάσταση έχουν ερμη-
νευθεί από εντελώς διαφορετικές οπτικές. Οι αστοί ιστορικοί θεώρησαν την Επανάστα-
21
Βλ. Προσπέρ-Ολιβιέ Λισαγκαρέ, Η Ιστορία της Παρισινής Κομμούνας του 1871, τόμος Α΄,
μτφρ. Άντα Γαρμπή, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος.
135
 ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
ση έκφραση της φιλελεύθερης δημοκρατίας που είχε ως αποτέλεσμα την θεμελίωσή της.
Αντιθέτως, οι μαρξιστές την είδαν ως έκφραση της ταξικής πάλης, όπως και οι ελευθερι-
ακοί. Ωστόσο, οι πρώτοι, εν αντιθέσει προς τους δεύτερους, παραγνώρισαν εντελώς την
σημασία του εξίσου σημαντικού λαϊκού αιτήματος για ελευθερία.22 Έτσι θα δικαιολογή-
σουν την Τρομοκρατία των ιακωβίνων, όπως θα δικαιολογήσουν και την Τρομοκρατία των
μπολσεβίκων, η οποία κορυφώθηκε με την σταλινική Τρομοκρατία.
Κάθε επανάσταση συνεπάγεται μια ξαφνική ανατροπή του συσχετισμού των κοινωνι-
κών δυνάμεων, η οποία αποτελεί προϊόν αργών και συχνά αδιόρατων αλλαγών που συντε-
λούνται κατά την διάρκεια μακρών χρονικών περιόδων. Ομοίως, η Γαλλική Επανάσταση
δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία.23 Αν και οι αιτίες της ήταν ποικίλες, ωστόσο τον δρόμο τής
είχαν ανοίξει οι εκατοντάδες αγροτικοί ξεσηκωμοί που είχαν ξεσπάσει ήδη από τα προ-
ηγούμενα χρόνια και συνεχίζονταν ακόμη και την χρονιά που ξεκίνησε η Επανάσταση.24
Επιπλέον, παρ’ ότι η αστική τάξη κυριάρχησε τελικώς, αυτό δεν σημαίνει ότι η Επανά-
σταση ήταν καθαρά αστική, 25 αν το πρότυπο σύγκρισης είναι ο σύγχρονος βιομηχανικός
καπιταλισμός. «Ο μόνος τρόπος να ονομαστεί αστική είναι αν προβάλουμε την ιστορία
του καιρού μας στο παρελθόν ως προκαθορισμένο αποτέλεσμα εκείνου που στην πραγ-
ματικότητα ήταν μια διφορούμενη κοινωνική εξέλιξη.» 26
Η προσπάθεια των μαρξιστών αλλά και πολλών σύγχρονων αστών ιστορικών να πε-
ριοριστεί η Γαλλική Επανάσταση στην οικονομική της διάσταση είναι μονόπλευρη και
απλουστευτική. Ασφαλώς, ο οικονομικός παράγοντας είναι αποφασιστικός, αλλά δεν
είναι ο μόνος.
«Αποδίδοντας καθοριστικούς οικονομικούς παράγοντες σε ένα σύνθετο πολιτισμικό
σύστημα και υποθέτοντας ότι αυτοί οι παράγοντες αποτελούν την βάση του “εποικοδο-
μήματος” –με άλλα λόγια, τους πλέον αποφασιστικούς παράγοντες για την ερμηνεία της
κοινωνικής εξέλιξης– υποβιβάζουμε την κοινωνική δραστηριότητα και δημιουργικότητα
του ανθρώπου σε μια απλουστευτική αλληλεπίδραση μηχανιστικής δράσης και αντίδρα-
22
Ο Αλέξις ντε Τοκβίλ γράφει σχετικά: «…Το 1789, όταν η αγάπη για την ελευθερία και την
ισότητα συνυπήρχαν αρμονικά στην καρδιά τους [των Γάλλων]· την περίοδο εκείνη κατά την
οποία ήθελαν να εγκαθιδρύσουν θεσμούς όχι μόνο δημοκρατικούς, αλλά και ελεύθερους, να
καταργήσουν προνόμια, αλλά και να κατοχυρώσουν δικαιώματα. (…) [Το πάθος για την ελευθε-
ρία] ήταν εκείνο που τους ωθούσε να θέλουν να ζήσουν όχι μόνο σε συνθήκες ισότητας, αλλά
και ελευθερίας. Περί το τέλος του παλαιού καθεστώτος και τα δύο αυτά πάθη ήταν εξίσου
επίκαιρα, εξίσου γνήσια, εξίσου έντονα. (…) Την εποχή αυτή, οι Γάλλοι πίστευαν ότι θα μπορέ-
σουν να ζήσουν ίσοι και ελεύθεροι». (Το Παλαιό Καθεστώς και η Επανάσταση, μτφρ. Ανδρέας
Παππάς, εκδόσεις Πόλις.) Αργότερα, ωστόσο, όταν η ισότητα θα αποκτήσει προτεραιότητα
έναντι της ελευθερίας, θα ανοίξει ο δρόμος για να χαθούν και οι δύο…
23 «Η Γαλλική Επανάσταση, που παραξένεψε, με την ακάθεκτη αιφνιδιαστικότητά της, εκεί-
νους που στάθηκαν οι δημιουργοί και οι καρπωτές της, καθώς κι εκείνους που ήταν τα θύματά
της, προπαρασκευάστηκε σιγά-σιγά έναν ολόκληρο αιώνα και περισσότερο.» (Αλμπέρ Ματιέ,
Ιστορία της Γαλλικής Επαναστάσεως, τόμος Α΄, μτφρ. Κ. Μεραναίος, Αθήνα 1946.)
24 Σύμφωνα με τον ιστορικό Ιππολύτ Ταιν, από τις αρχές του 1789 είχαν ξεσπάσει περίπου 300
αγροτικές εξεγέρσεις.
25 Ο Γκερέν επισημαίνει ότι ήταν αστική στο περιεχόμενο, αλλά προλεταριακή στην μορφή.
(Ντανιέλ Γκερέν, La lutte des classes sous la Première République [Η Πάλη των Τάξεων υπό την
Α΄ Δημοκρατία], εκδόσεις Gallimard.)
26 Μάρραιη Μπούκτσιν, Η Τρίτη Επανάσταση: λαϊκά κινήματα στην επαναστατική εποχή, μτφρ.
Μαρίνος Σαρηγιάννης, τόμος Α΄, εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
136
Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, 1789-1793 Εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης
σης.» 27 Όμως, τα ιστορικά γεγονότα δεν έχουν την συνοχή μιάς αιτιώδους σχέσης. Η
εικόνα που έχει για τον εαυτό του ένας λαός μιάς συγκεκριμένης χώρας σε μια συγκεκρι-
μένη χρονική περίοδο παίζει άκρως σημαντικό ρόλο. «Ιδίως σε περιόδους επαναστατικής
αλλαγής, το τι σκέπτονται οι άνθρωποι για τις επιδιώξεις και τους στόχους τους επηρε-
άζει βαθιά τις ίδιες τις οικονομικές δυνάμεις [η έμφαση δική μου], οι οποίες υποτίθεται
ότι αποτελούν τα κίνητρά τους. (…) Σε μια μεταβατική περίοδο, η σκέψη και η συνείδηση
ενός ανθρώπου ή μιάς περιόδου διαπλάθουν βαθύτατα τις πράξεις των ανθρώπων και το
πώς εξελίσσεται η κοινωνία.» 28 Εν προκειμένω, η κριτική συνείδηση, με την οποία όπλισε
την Επανάσταση ο Διαφωτισμός, γέννησε το επαναστατικό πνεύμα μέσα στους κόλπους
των μαζών.
Αλήθεια, πώς μπορεί να εξηγηθεί με όρους ταξικής συνείδησης και αναδιανομής του
πλούτου η πρώτη, αναρχική φάση της Επανάστασης –την οποία συναντάμε σε όλες τις
μεγάλες επαναστάσεις– η έκρηξη της κοινωνικής λίμπιντο που κάνει το Εμείς Εγώ και
το Εγώ Εμείς; Εκείνη την κομβική στιγμή το Εγώ αναδύεται μέσα από τα άδυτα του ασυ-
νειδήτου –υπερβαίνοντας 29 την εσωτερικευμένη εξουσία, τα από μακρού καλλιεργημέ-
να από την εξουσία αντανακλαστικά, την υποταγή που συντηρείται από τα αισθήματα
ενοχής, τα οποία είναι πολύ πιό αποτελεσματικά από οποιονδήποτε φόβο αστυνομικής
ή δικαστικής καταστολής– αξιώνοντας να γίνει υποκείμενο και όχι αντικείμενο της Ιστο-
ρίας. Όπως γράφει ο Χέγκελ: «Η Επανάσταση “υπερβαίνει” τα άτομα και “αποσπά” την
κάθε ξεχωριστή συνείδηση από την σφαίρα που της είχε αποδοθεί μέσα στην παλιά τάξη
πραγμάτων».30 Έτσι ο λαός απομαζοποιείται και αποκτά συνείδηση του εαυτού του και
των επιδιώξεών του. Οι άνθρωποι δρουν πλέον ως προσωπικότητες που έχουν αφυπνι-
στεί και όχι ως μάζα.
Ενίοτε ένα ασήμαντο 31 γεγονός, που ελάχιστα συνδέεται με τις βαθύτερες πηγές της
κοινωνικής έντασης, μπορεί να πυροδοτήσει μια επανάσταση. Απ’ την άλλη, η εξαθλίωση,
που αποτελεί γενεσιουργό αιτία μιάς κατάστασης δυσαρέσκειας 32 και απόγνωσης, όσο
μακρόχρονη κι αν είναι, δεν είναι από μόνη της ικανή να προκαλέσει μια επανάσταση,
παρά τους περί του αντιθέτου ισχυρισμούς των σταλινικών. Μια παρατεταμένη περίοδος
εξαθλίωσης δεν οδηγεί στην επανάσταση αλλά στον ολοκληρωτισμό, όπως περίτρανα
αποδεικνύει η Ιστορία: Ναπολέων, Χίτλερ, Στάλιν… Σε κάθε περίπτωση όμως, η ρήξη έρ-
27 Στο
ίδιο.
28 Στο
ίδιο.
29 Ιδού γιατί είναι ηλίθιο –ή, στην καλύτερη περίπτωση, αφελές– να προβλέψουμε την συμπε-
ριφορά των ανθρώπων μετά την Επανάσταση, βάσει της συμπεριφοράς τους πριν από αυτήν.
Δεν θα είναι οι ίδιοι άνθρωποι.
30 Η Φαινομενολογία του Πνεύματος, μτφρ. Δημήτρης Τζωρτζόπουλος, εκδόσεις Δωδώνη.
31 Ιδού γιατί ένα ελάσσονος σημασίας γεγονός όπως η άλωση της Βαστίλλης (αν και θα μεγα-
λοποιηθεί από τους αστούς ιστορικούς) οδήγησε κυριολεκτικά στην κατεδάφιση της γαλλικής
μοναρχίας, η οποία επί τόσους αιώνες είχε αντέξει σε τόσα πλήγματα και η οποία, ακόμη και
τις παραμονές της πτώσης της, φαινόταν ακλόνητη ακόμα και σ’ εκείνους που θα την ανέτρε-
παν.
32 Ο Σαρλ Πεγκύ (De Jean Coste) επισημαίνει: «Ο εξαθλιωμένος δεν βλέπει τον κόσμο όπως
ο κοινωνιολόγος· ο εξαθλιωμένος βρίσκεται μέσα στην εξαθλίωσή του. (…) Η εξαθλίωση είναι
όλη του η ζωή. (…) Είναι η καθολική διείσδυση του θανάτου μέσα στην ζωή, είναι μια πρώϊμη
γεύση θανάτου αναμεμιγμένη σε κάθε ζωή...». (Παρατίθεται στο βιβλίο του Αντρέ Ντεκουφλέ
Η Κοινωνιολογία των Επαναστάσεων, μτφρ. Φοίβος Αρβανίτης, σειρά Τι ξέρω;, εκδόσεις Ι. Ζα-
χαρόπουλος.)
137
 ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
χεται πάντα όταν η διάσταση ανάμεσα σε αυτό που υπάρχει και σε αυτό που θα μπορούσε
να υπάρχει φθάνει σε τέτοιο σημείο, ώστε αυτό που υπάρχει να θεωρείται παράλογο. 33
Όσο για τον ισχυρισμό ότι η Επανάσταση καθοδηγήθηκε από τους ιακωβίνους είναι
ένας ακόμη μύθος που συντηρείται μέχρι σήμερα, ανατροφοδοτούμενος από εντελώς
αντίθετα μεταξύ τους ιδεολογικά στρατόπεδα. Όπως διδάσκει η Ιστορία όλοι οι μεγάλοι
επαναστατικοί ξεσηκωμοί ήταν αυθόρμητοι και ακαθοδήγητοι: 34 οι 3 μέρες «αταξίας»
που προηγήθηκαν της άλωσης της Βαστίλλης τον Ιούλιο του 1789, η υπεράσπιση των
κανονιών στην Μονμάρτρη που οδήγησε στην Παρισινή Κομμούνα του 1871, οι περίφημες
«5 Μέρες» του Φεβρουαρίου του 1917 στην Πετρούπολη που οδήγησαν στην Ρωσική Επα-
νάσταση, η εξέγερση στην Βαρκελώνη τον Ιούλιο του 1936 που οδήγησε στον Ισπανικό
Εμφύλιο, η εξέγερση στην Βουδαπέστη το 1956 που οδήγησε στην Ουγγρική Επανάστα-
ση κ.λπ., έγιναν από τον λαό, εκ των κάτω.35
Επιπλέον, η Γαλλική Επανάσταση δεν ήταν μονοσήμαντη, αλλά εκτυλίχθηκε σε 3 φά-
σεις: η πρώτη ήταν η πάλη του λαού, των ευγενών και των αστών εναντίον της μοναρχίας
και της Αυλής, που κατέληξε στον περιορισμό της μοναρχίας· η δεύτερη, η πάλη του λαού
και των αστών εναντίον των ευγενών και της μοναρχίας, που κατέληξε στην πτώση της
μοναρχίας και στην ανακήρυξη της Δημοκρατίας· και η τρίτη, η πάλη των αστών εναντίον
του λαού, που κατέληξε στην κατάλυση της Δημοκρατίας και στην Παλινόρθωση. Στις
δύο πρώτες φάσεις, οι αστοί εκμεταλλεύτηκαν την επιθυμία του λαού για ελευθερία και
ισότητα, χρησιμοποιώντας τον ως εφαλτήριο για να πραγματοποιήσουν τα σχέδιά τους
και, όταν το πέτυχαν, στράφηκαν εναντίον του. Έτσι, η σύγκρουση μεταξύ ιακωβίνων και
λαού, μεταξύ εκείνων που κατείχαν την εξουσία και εκείνων που τους είχαν βοηθήσει
να την πάρουν, μεταξύ αντιπροσώπων 36 και αντιπροσωπευομένων, μετατράπηκε στην
33 Στο γαλλικό παράδειγμα, η φεουδαρχία στο απόγειό της προκαλούσε λιγότερο μίσος απ’
ό,τι όταν βρισκόταν στα πρόθυρα της εξαφάνισής της. Ακόμα και η παραμικρή αυθαιρεσία του
Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ φαινόταν πιό αφόρητη από τον αυταρχισμό του Λουδοβίκου ΙΔ΄. Αυτό συνέβη
επειδή εκείνη την χρονική στιγμή ο γαλλικός λαός συνέλαβε την ιδέα να αποτινάξει τον ζυγό
του, παρ’ ότι οι συνθήκες ζωής του βελτιώνονταν άρδην.
34 Μόνον οι μαρξιστές-λενινιστές φαίνεται να μην το αντιλαμβάνονται ή να μην θέλουν να το
παραδεχτούν. Ιδεολογική αγκύλωση ή ιστορική γεροντική άνοια;
35 Ας δούμε τι μας λένε δύο ιστορικοί: «Είναι λάθος να ισχυριζόμαστε ότι η Γαλλική Επανά-
σταση έγινε από μερικά διακεκριμένα άτομα, από μερικούς ήρωες. (…) Πιστεύω ότι όλη η εξι-
στόρηση της περιόδου 1789-93 αποδεικνύει ότι κανένα άτομο δεν καθοδήγησε τα γεγονότα,
ούτε ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄, ούτε ο Μιραμπώ, ούτε ο Δαντών, ούτε ο Ροβεσπιέρος…». (Φρ. Ολάρ)
«Και να το θαύμα: ο Μισελέ έχει δίκιο. Όσο καλύτερα γνωρίζει κανείς τα γεγονότα, τόσο του
φαίνονται ότι είναι πλάσματα της φαντασίας. Ο όχλος αυτός, χωρίς αρχηγούς και χωρίς νό-
μους, η προσωποποίηση του χάους, κυβερνά και διευθύνει, μιλάει και ενεργεί, επί 5 χρόνια, με
ακρίβεια, με συνέπεια, με αξιοθαύμαστη αρμονία. Η αναρχία δίνει μαθήματα πειθαρχίας στο
κόμμα της κατεστραμμένης τάξης. (…) 25 εκ. άνθρωποι μέσα σε 30.000 τετραγωνικές λεύγες
δρουν σαν ένας άνθρωπος.» (Α. Κοσέν)
36 Ο Ρουσσώ ήταν ο πρώτος που προειδοποίησε για τους κινδύνους που συνεπάγεται η αντι-
προσώπευση, λέγοντας: «Όταν ο λαός εκλέγει αντιπροσώπους, παύει να είναι ελεύθερος».
Επίσης ο Ζαν Βαρλέ θα πει: «Δεν μπορούμε να πάψουμε να δυσπιστούμε ακόμα και απέναντι
σ’ αυτούς που κέρδισαν την ψήφο μας· τα παλάτια των βασιλιάδων δεν είναι οι μοναδικές
φωλιές δικτατόρων». Στην ίδια κατεύθυνση θα είναι και το μήνυμα του Μαρκησίου ντε Σαντ
προς τους Γάλλους πολίτες μετά την Επανάσταση: «Συμπολίτες, οι απλοί άνθρωποι που εί-
ναι ελεύθεροι και ίσοι με εσάς, και στους οποίους δεν παραχωρήσατε παρά για ένα σύντομο
χρονικό διάστημα ένα μέρος της κυριαρχίας σας, που ανήκει μόνο σε εσάς (…) δεν μπορεί με
138
Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, 1789-1793 Εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης
κλασική σύγκρουση μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνωμένων. Ωστόσο, το ότι οι αστοί
επικράτησαν, επειδή ήταν προετοιμασμένοι και είχαν συνείδηση του σκοπού τους, 37
δεν σημαίνει υποχρεωτικά ότι καθοδήγησαν την Επανάσταση, διότι ο λαός αντιτάχθηκε
στους επίδοξους ηγέτες και σε πολλές περιπτώσεις έδρασε εναντίον τους. Πράγματι, σε
όλες τις αποφασιστικές στιγμές της Επανάστασης η πρωτοβουλία δράσης προήλθε από
τον λαό, έστω κι αν η δράση αυτή δεν ήταν πάντα αποτελεσματική ή υπήρξε βραχύβια.
Εξάλλου, δεν ήταν ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία φορά που μια Επανάσταση, η οποία
έγινε από τον λαό και για τον λαό, δεν ωφέλησε τελικώς παρά μόνο μια νέα κυρίαρχη
μειοψηφία, μια νέα τάξη, που θα συγκάλυπτε την κυριαρχία της εμφανιζόμενη ως φορέας
του γενικού συμφέροντος (εν προκειμένω, του «συμφέροντος του έθνους»). Όπως κυνικά
σχολιάζει ο Ναπολέων Βοναπάρτης: «Σε κάθε Επανάσταση υπάρχουν εκείνοι που την
κάνουν και εκείνοι που επωφελούνται από αυτήν».
Ουσιαστικά η Επανάσταση δεν ήταν παρά ένα χαοτικό 38 λαϊκό κίνημα, βασικά αγροτι-
κής σύνθεσης, για την κατάργηση των υπολειμμάτων του φεουδαρχικού καθεστώτος και
την ανάκτηση των γαιών που είχαν υφαρπαγεί με διάφορα τεχνάσματα από τις αγροτικές
κοινότητες. «Στα πλαίσια αυτού του επαναστατικού αναβρασμού, του αυξημένου παλμού
της ζωής και της αποδιοργάνωσης όλων των κρατικών εξουσιών, ανακαλύπτουμε απ’ την
μια μεριά ανάμεσα στους εργαζόμενους 39 των πόλεων μια τάση για μια αφηρημένη σοσι-
αλιστική ισότητα και τις θαυμαστές μορφές της εθελοντικής λαϊκής οργάνωσης για μια
ποικιλία λειτουργιών –οικονομικών και πολιτικών– που δημιουργήθηκαν στις συνοικίες
των μεγάλων πόλεων και στους μικρούς δήμους, και, απ’ την άλλη, την μεσαία τάξη να
εργάζεται σκληρά για να εδραιώσει την δική της εξουσία πάνω στα ερείπια της εξουσίας
των ευγενών και των βασιλιάδων.» 40 Δηλαδή εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα φαινόμενο
κανέναν τρόπο να κατέχουν αυτήν την κυριαρχία σε έναν βαθμό ανώτερο από σας. Η κυριαρ-
χία είναι μία, αδιαίρετη, αναπαλλοτρίωτη, την καταστρέφετε μοιράζοντάς την, την χάνετε
μεταβιβάζοντάς την. (…) Μπορείτε να κάνετε τα πάντα χωρίς αυτούς, αυτοί δεν μπορούν
να κάνουν τίποτα χωρίς εσάς. (…) Γνωρίζω ότι δύσκολα αποποιούνται την εξουσία που τους
έχουν εμπιστευθεί και ότι δεν υπάρχει τίποτα δυσκολότερο από το να βάλεις όρια στον εκλεγ-
μένο αυταρχισμό. Η ψήφος του λαού πρέπει να εγκρίνει ή όχι τους νόμους που θεσπίζονται για
να τον δεσμεύουν, πρέπει λοιπόν ο ίδιος ο λαός να βρίσκεται εκεί, χωρίς να εκλέγει άλλους
στην θέση του». (Πάνω στην Άμεση Δημοκρατία και την Απάτη των «Εκπροσωπήσεων», μτφρ.
Δημήτρης Παστελάκος, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος.)
37 Η αστική τάξη είναι η μόνη κοινωνική τάξη στην Ιστορία που έχει ταξική συνείδηση, εξ ου
και η υπεροχή της έναντι κάθε προηγούμενης άρχουσας τάξης, καθώς και η μακροβιότητά της.
38 Ωστόσο, η αμφισημία χαρακτήριζε και αυτό. Οι παρισινές λαϊκές επιτροπές αποφασίζουν
την σύλληψη των αλκοολικών και των πορνών, αποτρέπουν τους βανδαλισμούς και τις λεηλα-
σίες και καταγγέλλουν τα χαλαρά ήθη των υπευθύνων. Η επαναστατική πειθαρχία δεν είναι
λιγότερο παρατηρήσιμη από την αταξία, αν και συνυπάρχει με αυτήν. Και οι δύο αποτελούν
εκδηλώσεις της ίδιας πραγματικότητας: εκείνης του λαού που αναζητά την πρωταρχική ισορ-
ροπία του μέσα στην ρήξη με την Ιστορία.
39 Τους λυσσασμένους, οι οποίοι οδηγούσαν τον λαό σε άμεση δράση για την αρπαγή τροφίμων
από τις αποθήκες και τα καταστήματα. Δίπλα σε αυτούς αγωνιζόταν η Εταιρεία των Επανα-
στατημένων Δημοκρατικών Γυναικών, την οποία είχε ιδρύσει η νεαρή ηθοποιός Κλερ Λακόμπ.
40 Πέτρος Κροπότκιν, Σύγχρονη Επιστήμη και Αναρχισμός, μτφρ. Ν. Β. Αλεξίου, εκδόσεις Ελεύ-
θερος Τύπος.
41 Ο Ντανιέλ Γκερέν, αντιπαραθέτοντας την δικτατορία των «διαχειριστών» στην δημοκρατία
139
 ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
«δυαδικής» 41 εξουσίας: αφ’ ενός μια εξουσία εκ των άνω, ριζοσπαστική μεν, αλλά παρ’
όλα αυτά δικτατορική και συγκεντρωτική, και αφ’ ετέρου μια εξουσία εκ των κάτω, λαϊκή,
την εξουσία των «γυμνών μπράτσων» (Μισελέ), μια μορφή εργατικής αυτονομίας.42 Η
δεύτερη, που αποτελείτο από ένα δίκτυο λαϊκών ομίλων, λαϊκών εταιρειών, αδελφοτή-
των, την Κομμούνα του Παρισιού και τις επαρχιακές κομμούνες, είχε ως σπονδυλική της
στήλη τους τομείς του Παρισιού, οι οποίοι εφάρμοζαν μια μορφή άμεσης δημοκρατίας,
είχαν δική τους ένοπλη δύναμη και αντιπροσώπους αιρετούς και ανά πάσα στιγμή ανα-
κλητούς. Όπως ήταν μοιραίο, οι δύο αυτές τάσεις υπήρξαν ανταγωνιστικές, συνέπλευ-
σαν όμως για κάποιο χρονικό διάστημα λόγω των εσωτερικών και εξωτερικών κινδύνων
που απειλούσαν την Επανάσταση. Εν τούτοις, όταν αργότερα θα εξαντληθούν 43 οι ενερ-
γητικές επαναστατικές δυνάμεις, 44 οι ιακωβίνοι θα αποδυναμώσουν τους τομείς –μετα-
τρέποντάς τους σε όργανα του συγκεντρωτικού κρατικού μηχανισμού– και θα στείλουν
στην λαιμητόμο τούς αληθινούς υπερασπιστές της Επανάστασης, τους εμπερτιστές και
τους λυσσασμένους, τους οποίους ο γιρονδίνος Μπρισό αποκαλούσε «αναρχικούς». Η
νίκη των ιακωβίνων θα είναι και νίκη της αντεπανάστασης, η δε 24η Μαρτίου 45 και η 9η
Θερμιδώρ 46 θα είναι τα δύο ορόσημα της νίκης της αντίδρασης. Ήδη με την εγκαθίδρυση
των «γυμνών μπράτσων» και την «επαναστατική» κυβέρνηση στους λαϊκούς ομίλους, γράφει:
«Ο τελευταίος μπαλωματής και ο τελευταίος κλειδαράς είχαν δικαίωμα λόγου εξίσου με τους
ωραίους κυρίους της αστικής τάξης. Η δικτατορία, αναγκαία για την συντριβή των εχθρών της
Επανάστασης, είχε ως αντίστοιχο την πλήρη ελευθερία για τους εργαζόμενους». (La lutte des
classes sous la Première République) Όμως, λόγω αυτού του δίπολου και της αμφισημίας που
συνδέεται με αυτό –κάτι που συναντάμε σε διάφορες ιστορικές περιόδους– καθίσταται δυσ-
διάκριτη η διαφορά μεταξύ επαναστατών και αντεπαναστατών, καθώς οι όροι «δικτατορία»
και «ελευθερία» κατανέμονται τυχαία, σύμφωνα με τις ιδεολογικές ετικέτες με τις οποίες
εφοδιάζονται οι επαναστάτες, και των οποίων οι σκληρές φραστικές αντιπαραθέσεις καθι-
στούν δύσκολο έναν τέτοιο σαφή διαχωρισμό…
42 Μια πρώτη, πρώϊμη μορφή εργατικών συμβουλίων.
43 Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι ο λαός είχε να αντιμετωπίσει και τα υλικά όρια της επο-
χής του. Ήταν υποχρεωμένος να δουλεύει για να εξασφαλίζει τα προς το ζην, ασχολούμενος
με την Επανάσταση μόνον όταν τέλειωνε η δουλειά του, κάτι που επίσης τροχοπέδησε την
συνέχιση των πειραμάτων αυτοδιεύθυνσης μετά το τέλος της Επανάστασης. Εξάλλου, «σε
κάθε εξέγερση εκδηλώνεται η βία της εκτόνωσης. Ανακουφίζει την αγανάκτηση και το μίσος
που έχουν συσσωρευτεί, αλλά δεν δημιουργεί τίποτα. Αντιθέτως, ανανεώνει τον κύκλο της
απώθησης και της εκτόνωσης, τον οποίο η εξουσία συνηθίζει να χειραγωγεί, βασιζόμενη στον
κορεσμό μιάς επιθετικότητας (την οποία αναμένει και, επιπλέον, συντηρεί) που είναι προορι-
σμένη να εξαντληθεί αν δεν φέρει σε πέρας μια κοινωνική αλλαγή». (Ραούλ Βανεγκέμ, Συνο-
πτικές Σημειώσεις, μτφρ. Εύη Παπακωνσταντίνου, Εκδόσεις των Ξένων.)
44 Ωστόσο, ακόμα και στις αρχές του 1794 υπήρχαν σε ολόκληρη την Γαλλία περίπου 3.000
λαϊκοί όμιλοι.
45 Η ημερομηνία καρατόμησης του Εμπέρ και των φίλων του.
46 Η ημερομηνία καρατόμησης του Ροβεσπιέρου, του Σαιν-Ζυστ και των οπαδών τους. Μετά
την 9η Θερμιδώρ, η εξαθλίωση του λαού προσλαμβάνει τραγικές διαστάσεις, ο πληθωρισμός
αυγατίζει τα κέρδη των ολίγων, ενώ ρημάζει την καθημερινή ζωή των μαζών, εξωθώντας τες
στα τελευταία σκιρτήματα εξέγερσης (ταραχές του Ζερμινάλ και του Πραιριάλ του Έτους 3)
των οποίων η αιματηρή καταστολή προεικονίζει τις μεθόδους της αντεπανάστασης. Ποιό είναι
το βασικό χαρακτηριστικό του Θερμιδώρ; Μα, φυσικά, ο διαρκής αποκλεισμός του λαού από
κάθε συμμετοχή στην επαναστατική εξουσία, η οποία, εφ’ εξής, θα μοιραστεί ανάμεσα στους
επιζήσαντες της Τρομοκρατίας και στους αμείλικτους και αποφασισμένους διαχειριστές της
δεύτερης γενιάς.
140
Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, 1789-1793 Εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης
του καθεστώτος της Τρομοκρατίας 47 από τους αστούς ιακωβίνους, η Επανάσταση είχε
ουσιαστικά τελειώσει, για να υπογραφεί δε η ληξιαρχική πράξη θανάτου της δεν έμενε
παρά να έρθει ο Ναπολέων και να οικοδομήσει την αυτοκρατορία του πάνω στον κρατικό
συγκεντρωτισμό που είχαν δημιουργήσει οι ιακωβίνοι.
«Η Γαλλία υποφέρει ακόμη από αυτήν την συγκεντρωτική εξουσία, η οποία σκοτώνει
το πνεύμα ολόκληρης της τοπικής ζωής, ενώ η πρώτη απόπειρα 48 που έγινε για να την
απαλλάξει από τον ζυγό της –απόπειρα που εγκαινιάζει μια νέα ιστορική εποχή– έγινε
μόνο το 1871 από το προλεταριάτο του Παρισιού.» 49
Στην αντίπερα όχθη, οι αντιδραστικοί, ως γνήσιοι μύστες της αστυνομικής αντίληψης
της Ιστορίας, θεώρησαν την Επανάσταση αποτέλεσμα μιάς παγκόσμιας συνωμοσίας. Λό-
γου χάριν, ένας εμιγκρές, ο αβάς ντε Μπαριέλ, θα υποστηρίξει το 1797 στο βιβλίο του
Mémoires pour servir à l’histoire du jacobinisme de l’impiété et l’anarchie (Απομνημονεύ-
ματα χρήσιμα για την ιστορία του ιακωβινισμού, της απιστίας και της αναρχίας) ότι «σ’
αυτήν την Γαλλική Επανάσταση όλα, ακόμη και τα φοβερότερα σκάνδαλα, είχαν προβλε-
φθεί, προκαθοριστεί, προσχεδιαστεί και παρακινηθεί από τους ανθρώπους που κινούσαν
τα νήματα των συνωμοτών, οι οποίοι είχαν μεγάλη πείρα στις μυστικές οργανώσεις, 50
από τους ανθρώπους που ήξεραν να επιλέξουν και να εκτιμήσουν την στιγμή που ευνοού-
σε τα σχέδιά τους». Ουδέν σχόλιον!
Όταν μια πολιτική αλλαγή γίνει αναγκαία και φθάσει η στιγμή να πραγματοποιηθεί,
τίποτα δεν μπαίνει εμπόδιο, αλλά αντίθετα κάθε τι την βοηθά.
Φραγκίσκος Μινιέ, Ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης
47
Η Τρομοκρατία δεν ήταν παρά η αντίδραση της αποτυχημένης ολοκλήρωσης του επανα-
στατικού σχεδίου μιάς τελματωμένης Επανάστασης, ανεπτυγμένη έως την έσχατη λογική
–ολοκληρωτική– της συνέπεια. Αφού οι Ιακωβίνοι εξόντωσαν όλα τα σημαίνοντα πρόσωπα
της πρώτης Επανάστασης –επαναστάτες και αντεπαναστάτες– ως γνήσιοι ολοκληρωτικοί,
άρχισαν να εξοντώνουν όχι μόνο τους αντιπάλους των κυβερνητικών επιτροπών, αλλά και
τυχαία θύματα που χαρακτηρίζονταν από την ανωνυμία και τον μεγάλο αριθμό τους, χωρίς
να υπάρχουν εναντίον τους ενοχοποιητικά στοιχεία για αντεπαναστατική δράση. Για να τους
καταδικάσουν, αρκούσε να τους συμπεριλάβουν κάτω από έναν από τους πολλούς χαρακτηρι-
σμούς που χρησιμοποιήθηκαν στις διαδοχικές φάσεις της Επανάστασης, για να στιγματίσουν
όσους στοχοποιούνταν. Με αυτόν τον τρόπο, οι επιτροπές χρησιμοποίησαν την Τρομοκρατία
για να εντείνουν τον έλεγχό τους επί της πολιτικής ζωής. Ο Προυντόν θα γράψει στο βιβλίο
του Confession d’un révolutionnaire ([Εξομολογήσεις ενός Επαναστάτη], Rivière, 1929): «Είναι
γεγονός αναμφισβήτητο ότι από τα 300.000 δύστυχα θύματα των θηριωδιών της Γαλλικής
Επανάστασης, μόνο 3.000 ανήκαν στην αριστοκρατία…». Για το πώς έβλεπαν οι ιακωβίνοι την
Ελευθερία, ο ακόλουθος αφορισμός του Σαιν-Ζυστ είναι άκρως αποκαλυπτικός: «Όχι ελευ-
θερία στους εχθρούς της ελευθερίας». Όμως, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι «η ελευθερία
είναι πάντα η ελευθερία αυτού που σκέπτεται διαφορετικά». (Ρόζα Λούξεμπουργκ, Η Ρωσική
Επανάσταση, μτφρ. Άγις Στίνας, ΄Υψιλον Βιβλία.)
48 Η Παρισινή Κομμούνα. Βλ. Π.-Ο. Λισαγκαρέ, Η Ιστορία της Παρισινής Κομμούνας του 1871.
49 Π. Κροπότκιν, Σύγχρονη Επιστήμη και Αναρχισμός.
50 Ο συγγραφέας υπονοεί τους Ιλλουμινάτι («Πεφωτισμένους») και τους τέκτονες (μασόνους).
Στα καθ’ ημάς, χαρακτηριστικό δείγμα συνωμοσιολογικής ερμηνείας της Γαλλικής Επανάστα-
σης, αν και περιέχει κάποια χρήσιμα για τον ερευνητή στοιχεία, είναι το βιβλίο του Κώστα Ν.
Μπαρμπή Η Γαλλική Επανάσταση 1789-1799: ο Μέγας Τρόμος, εκδόσεις Πελασγός. Ο συγγρα-
φέας, αν και διεκδικεί τις δάφνες αντικειμενικού ιστορικού, χωρίς ιδεολογικές παρωπίδες,
τεκμηριώνει την άκρως συντηρητική –βασιλοχριστιανική– ανάλυσή του παραθέτοντας ως
141
 ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
3 Ωστόσο, η Επανάσταση, δίδοντας λύσεις στα προβλήματα που είχε δημιουργήσει το
Αν, όπως λέει ο Χέγκελ, το πραγματικό είναι συγχρόνως και αναγκαίο, «η γαλλική μο-
ναρχία είχε γίνει, το 1789, τόσο μη πραγματική, δηλαδή τόσο απογυμνωμένη από κάθε
αναγκαιότητα, τόσο παράλογη, ώστε έπρεπε να εξαφανιστεί από την Μεγάλη Επανάστα-
ση…». 51
Η Γαλλική Επανάσταση υπήρξε ένα κοσμοϊστορικό γεγονός που εγκαινίασε μια νέα
εποχή ελευθερίας για τον κόσμο, θέτοντας τέλος στο παλαιό καθεστώς τυραννίας, αυ-
θαιρεσίας και ανελευθερίας, στο οποίο μια μειοψηφία προνομιούχων αριστοκρατών ζού-
σε μέσα στην χλιδή εις βάρος του καταπιεζόμενου και λιμοκτονούντος λαού. 52 Επίσης,
«αποτελεί το γνωστότερο παράδειγμα μιάς αντίδρασης επιβίωσης, η οποία εκδηλώθηκε
εν μέσω μιάς ταλανιζόμενης οικονομίας σε κρίση μετάλλαξης. Κάτω από την φοβερή
ορμή που εξωθούσε τον λαό ενάντια σε μια Βαστίλλη που γκρεμιζόταν, η ελεύθερη ανταλ-
λαγή έσπαγε τις αλυσίδες με τις οποίες την περιέσφιγγε το παλαιό καθεστώς. Μαζί με
το κεφάλι 53 του βασιλιά ξεριζωνόταν από ολόκληρη την γη ένα σύστημα που από χιλι-
ετίες αποκόμιζε τα βασικά του εισοδήματα από την ιδιοποίηση της γης και την εργασία
των άλλων. (…) Η Ιστορία έκανε στροφή 180 μοιρών, ως αποτέλεσμα μιάς αναταραχής η
οποία κατέλυσε την αγροτική απολυταρχία, που στα μάτια των φυσιοκρατών ήταν υπεύ-
θυνη για την παράλυση της ελεύθερης κυκλοφορίας εμπορευμάτων και ιδεών», 54 την
οποία, πάνω από 2 αιώνες αργότερα, ο νεοφιλελευθερισμός θα μετατρέψει σε ελεύθερη
κυκλοφορία εμπορευμάτων και ανθρώπων: ανθρωποποιημένων εμπορευμάτων και εμπο-
ρευματοποιημένων ανθρώπων.
επί το πλείστον αντιδραστικούς συγγραφείς, οι οποίοι, ούτε λίγο ούτε πολύ, υποστηρίζουν
ότι πριν από την Επανάσταση ο γαλλικός λαός ζούσε εν ειρήνη και ευημερία και ότι στην
συντριπτική πλειοψηφία του αγαπούσε τον βασιλιά. «Εν τούτοις, ωρισμένοι αυτοαποκαλού-
μενοι “πεφωτισμένοι” (Illuminati) και αι πολυάριθμοι μασωνικαί στοαί, με τεράστια εβραϊκά
κεφάλαια εις την διάθεσίν των, και με πολιορκητικόν κριόν τον παρισινόν υπόκοσμον και τους
αδίστακτους υπανθρώπους του “του σχοινιού και του παλουκιού”, κατόρθωσαν να επικρατή-
σουν, με την συνεργίαν του στιλέτου και της λαιμητόμου και με την εξόντωσιν τουλάχιστον
τριακοσίων χιλιάδων ανθρώπινων υπάρξεων, και να ανοίξουν τον δρόμον διά τα μεταγενέστε-
ρα αναρχικά κινήματα και τις κομμουνιστικές εξεγέρσεις με τας φρικαλέας και πρωτοφανείς
εις έκτασιν θηριωδίας των». Τάδε έφη Κ. Ν. Μπαρμπής...
51 Φρήντριχ Ένγκελς, Ο Λουδοβίκος Φόϋερμπαχ και το Τέλος της Κλασικής Γερμανικής Φιλο-
σοφίας, μτφρ. Φ. Φωτίου, εκδόσεις Θεμέλιο.
52 Η Επανάσταση αντιδιέστειλε βίαια την Επιθυμία –ως προνομιούχο, αριστοκρατική σφαίρα
της ζωής– με την Ανάγκη –ως σφαίρα της επιβίωσης και της εξοικονόμησης των αναγκαίων
για την ύπαρξη. «Εκείνη την εποχή, η Επιθυμία συγκρούστηκε με την Ανάγκη: η μια αριστο-
κρατική, η άλλη λαϊκή· η μια ως ηδονές του ατόμου, η άλλη ως αγωνία των μαζών· η μια ως
ικανοποίηση του μερικού, η άλλη ως στέρηση του γενικού· η μια ως ατομική αντίδραση, η άλλη
ως κοινωνική επανάσταση.» (Μάρραιη Μπούκτσιν, «Επιθυμία και Ανάγκη στο Επαναστατικό
Κίνημα», περιοδικό Πεζοδρόμιο, τεύχος 8.)
53 Ο «πολίτης Λουδοβίκος Καπέτος» (ο πρώην βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ΄) θα συλληφθεί από
την ελεγχόμενη από τους ιακωβίνους Συμβατική με την κατηγορία της συνωμοσίας κατά της
γενικής ασφάλειας του κράτους, θα δικαστεί, θα καταδικαστεί σε θάνατο και θα καρατομηθεί
στις 21/1/1793. Οι Καπέτοι ήταν η 3η βασιλική δυναστεία της Γαλλίας, η οποία είχε ιδρυθεί το
987 από τον Ούγο Καπέτο.
54 Ραούλ Βανεγκέμ, Για την Κατάργηση της Εμπορευματικής Κοινωνίας – Για μια Κοινωνία του
Ζώντος, μτφρ. Άντα Γαρμπή, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος.
142
Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, 1789-1793 Εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης
παλαιό καθεστώς, θα αναδείξει παράλληλα και νέα προβλήματα που θα αποτελέσουν το
προζύμι των πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων του επόμενου αιώνα.
Στον πολιτικό τομέα εγκαινιάζει νέες μορφές πολιτικής πρακτικής, που κυριαρχούν
μέχρι τις μέρες μας. Η απολυταρχία καταργείται· η εξουσία πηγάζει από τον λαό που
εκφράζεται μέσω των συνελεύσεων. Βεβαίως, στην αρχή της Επανάστασης δικαίωμα ψή-
φου είχαν μόνον οι οικονομικά εύρωστοι αστοί. Όμως, με την εξέγερση της 10ης Αυγού-
στου 1792 θα καθιερωθεί η καθολική ψηφοφορία, αν και μόνο για τους άνδρες, ένα δικαί-
ωμα που θα περιοριστεί αργότερα από το συντηρητικό Διευθυντήριο. Για να πετύχει την
εθνική ενότητα, 55 κατασκευάζει την εθνική συνείδηση, καταργώντας όλες τις τοπικές
εθιμικές παραδόσεις, παραγκωνίζοντας τις τοπικές διαλέκτους και επιβάλλοντας την
γαλλική γλώσσα σε όλη την επικράτεια. Αυτό το αίσθημα εθνικής συνείδησης, έμβλημα
ενότητας, αλλά και ιδιαιτερότητας απέναντι στους άλλους λαούς, είναι κάτι καινοφανές.
Μέχρι τότε, ο μονάρχης ένωνε υπό το σκήπτρο του διάφορες εθνικές ομάδες με έμβλημα
της ενότητάς τους το πρόσωπό του. Η έννοια αυτή του έθνους –με τα ιδιαίτερα χαρα-
κτηριστικά του– από το οποίο πηγάζουν όλες οι εξουσίες, θα αποτελέσει τον κινητήριο
μοχλό των εθνικοαπελευθερωτικών 56 κινημάτων στην Ευρώπη του 18ου αιώνα.
Στον κοινωνικό και οικονομικό τομέα κάνει σημαντικά βήματα. Καταργεί τα προνό-
μια και τους τίτλους ευγενείας, απαλλάσσει τους χωρικούς από τα φεουδαρχικά τέλη
που πλήρωναν στους ευγενείς και στον κλήρο, καθώς και από τον φόρο της δεκάτης.
Εξασφαλίζει πρόσβαση στα ανώτερα πολιτικά και διοικητικά αξιώματα σε όσους πολί-
τες (κυρίως αστούς) έχουν την δυνατότητα, ενώ, πριν, αυτά μονοπωλούνταν από τους
ευγενείς και τον ανώτερο κλήρο. Η Εκκλησία χωρίζεται από το Κράτος. Για πρώτη φορά,
με πολιτική απόφαση, δημεύονται τα κτήματα της Εκκλησίας και πολλών ευγενών, χάριν
του γενικού συμφέροντος, ενώ παρέχεται η δυνατότητα σε εύπορους αστούς και χωρι-
κούς να τα αγοράσουν. Αφαιρεί από την Εκκλησία πολλές από τις δικαιοδοσίες της (εκ-
παίδευση, περίθαλψη, κοινωνική πρόνοια), που περιέρχονται στην ευθύνη του κράτους,
ενώ αυτή περιορίζεται αποκλειστικά στα θρησκευτικά της καθήκοντα. Καθιερώνεται η
ανεξιθρησκεία, εφ’ όσον πλέον το Κράτος δεν αναγνωρίζει επίσημη θρησκεία, ενώ πα-
55
«Το αίτημα για μια ενωμένη “πατρίδα” είχε ένα πολύ υλικό θεμέλιο (…) ήταν το αίτημα που
προέκυπτε από τις άμεσες ανάγκες των πρακτικών επιχειρηματιών και βιομηχάνων για την
εξάλειψη όλης της ιστορικά ξεπερασμένης σαβούρας που εμπόδιζε την ελεύθερη ανάπτυξη
της βιομηχανίας και του εμπορίου.» (Φρήντριχ Ένγκελς, Ο Ρόλος της Βίας στην Ιστορία, μτφρ.
Λ. Αποστόλου - Τ. Στεργίου, εκδόσεις Δημιουργία.)
56 Στην περίπτωση της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας, θα επηρεαστούν από το μήνυμα ελευ-
θερίας της Γαλλικής Επανάστασης, ο Ρήγας Φεραίος, ο Ανώνυμος ο Έλληνας (ο οποίος, στο
έργο του Ελληνική Νομαρχία, [α΄ έκδοση, Ιταλία 1806], εκδόσεις Κάλβος, θα γράψει προφη-
τικά: «Ταχέως όμως η σάλπιγξ της Ελευθερίας θέλει αντιβοήσει εις την ελληνικήν γην»), και
ο Αδαμάντιος Κοραής, επηρεάζοντας με την σειρά τους την προετοιμασία της Ελληνικής
Επανάστασης του 1821. Ο Βολταίρος, που είχε προβλέψει την Γαλλική Επανάσταση και είχε
συμβάλει με τις ιδέες του στην προετοιμασία της, θα επηρεάσει και τον Φεραίο στον αφορι-
σμό του: «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά» –και στις δύο Επαναστάσεις, το
αίτημα της ελευθερίας ήταν το πρωταρχικό. Ομοίως θα επηρεαστούν από την Γαλλική Επανά-
σταση, μεταξύ πολλών άλλων, οι ποιητές Διονύσιος Σολωμός και Ανδρέας Κάλβος, και στους
νεώτερους καιρούς ο Γιάννης Ρίτσος, ο οποίος θα γράψει: «Μα εσύ Γαλλία, εσύ αδελφή μας
που φώτισες/όλον τον κόσμο με 1789 πυρκαϊές/Εσύ που έστειλες 1789 χελιδόνια στα τηλεγρα-
φικά/σύρματα τ’ ουρανού/να τραγουδήσουνε την πρώτη-πρώτη Άνοιξη/της γης μας».
143
 ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
ράλληλα γίνεται προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης της Εκκλησίας της Γαλλίας από την
Ρώμη. Όλα αυτά θα πυροδοτήσουν σοβαρές διαμάχες μεταξύ Γαλλικού Κράτους και Κα-
θολικής Εκκλησίας, ενώ θα διαιρέσουν βαθιά την γαλλική κοινωνία. Στις 2 Οκτωβρίου
1793, θα ξεκινήσει η πολιτική του αποχριστιανισμού, 57 με την απαγόρευση της θρησκευ-
τικής λατρείας, το κλείσιμο των εκκλησιών και τις διώξεις κατά των ιερέων, η οποία θα
τερματιστεί μόνο το 1795.
Για πρώτη φορά, δειλά-δειλά και υπό την πίεση του λαϊκού κινήματος, καθορίζονται
από την Συμβατική ανώτατα όρια μισθών, για να αποφευχθεί η εκμετάλλευση των εργα-
ζομένων, και ανώτατα όρια τιμών, για να πληγεί η αισχροκέρδεια. Επίσης θα πρέπει να
τονιστεί ότι με νόμο της Συμβατικής καταργείται η δουλεία των μαύρων στις αποικίες,
μια απόφαση πρωτοποριακή. Η Συμβατική υιοθετεί επίσης μέτρα όπως η παροχή οικονο-
μικής βοήθειας υπό ορισμένες προϋποθέσεις, η κατάργηση της επαιτείας και η φιλοξενία
των επαιτών σε σπίτια στην πρωτεύουσα κάθε διοικητικής περιφέρειας. Με νόμο της
20ής/9/1793 καθιερώνεται το διαζύγιο με το λογικό επιχείρημα ότι εφ’ όσον ο γάμος είναι
συμβόλαιο, μπορεί να λυθεί, ενώ ορίζεται ότι στο μέλλον κάθε ληξιαρχική πράξη θα τε-
λείται στο δημαρχείο. Ο νόμος της 2ας/11/1793 καθιστά τα νόθα παιδιά νομικά ισότιμα με
τα νόμιμα, εκτός αν είχαν γεννηθεί από αιμομικτική σχέση ή μοιχεία. Ωστόσο, όλα αυτά
τα μέτρα θα ακυρωθούν μετά την επικράτηση των θερμιδωριανών. Ακόμη, η Συμβατική
ενοποιεί τα μέτρα και τα σταθμά, επιβάλλοντας το δεκαδικό σύστημα. Τέλος, καταργεί
τους εσωτερικούς τελωνειακούς φραγμούς, δημιουργώντας έτσι μια εθνική αγορά στην
οποία όλα τα προϊόντα διακινούνται ελεύθερα.
Στον τομέα της εκπαίδευσης, κατά την περίοδο της Συμβατικής, συντελούνται σημα-
ντικές αλλαγές και προωθούνται τα αιτήματα του Διαφωτισμού. Αν η Γαλλική Επανάστα-
ση εγκαινίασε την εισβολή των μαζών στην κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ζωή, αυτό
επιτεύχθηκε χάρη στις δημόσιες λαϊκές γιορτές. Σε αυτές συνειδητοποιήθηκε η δύναμη
της ενότητας και η αξία της ανθρώπινης ύπαρξης. Μέσω αυτών, η πνευματική κληρονο-
μιά της Αρχαιότητας και του Διαφωτισμού μεταλαμπαδεύτηκε στις λαϊκές μάζες, ενώ
υλοποιήθηκε άμεσα η επιταγή της ισότητας μπροστά στα πολιτιστικά αγαθά και, άρα,
αυτές εντάσσονται στο παιδαγωγικό έργο της Επανάστασης. «Κατά την διάρκεια της
Επανάστασης, δεν υπήρξε συζήτηση για την παιδεία στην οποία να μην έγινε λόγος για
τις γιορτές (…) που να μην ειπώθηκε ότι οι γιορτές πρέπει να υπηρετήσουν την παιδεία.»
(Μόνα Οζούφ, La fête républicaine [Η Δημοκρατική Γιορτή].) Έτσι εδραιώθηκε η αντίληψη
ότι η εκπαίδευση είναι κοινωνικό αγαθό και αποτελεί χρέος του κράτους προς τον πολίτη.
Παράλληλα με την καθιέρωση της δευτεροβάθμιας και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης,
57 «Οιαστοί επαναστάτες του 1789, θεωρώντας ότι μπορούσαν να αποχριστιανοποιήσουν την
Γαλλία, καταδίωξαν τον κλήρο με πρωτοφανές μένος: οι πιό λογικοί από αυτούς, πιστεύοντας
ότι τίποτα δεν θα μπορούσε να γίνει όσο υπήρχε η πίστη στον Θεό, κατάργησαν διά διατάγ-
ματος τον Θεό, λες και ήταν υπάλληλος του παλαιού καθεστώτος, και τον αντικατέστησαν με
την θεότητα του Ορθού Λόγου. Όταν όμως έπεσε ο επαναστατικός πυρετός, ο Ροβεσπιέρος
τον αποκατέστησε –κι αυτός διά διατάγματος– ως Υπέρτατο Ον, διότι το όνομα Θεός ήταν
ξεπερασμένο, λίγους δε μήνες αργότερα οι παππάδες έβγαιναν από τα κελλιά τους και άνοι-
γαν τις εκκλησίες στις οποίες οι πιστοί συνέρρεαν και συνωθούνταν κοπαδηδόν. Αργότερα ο
Βοναπάρτης, για να ικανοποιήσει τον αστικό όχλο, υπέγραψε το Κονκορδάτο [με τον Πάπα]:
τότε γεννήθηκε ένας ρομαντικός, συναισθηματικός, γραφικός και πομπώδης χριστιανισμός,
τον οποίο εν συνεχεία ο Σατωβριάνδος θα προσαρμόσει στα γούστα της θριαμβεύουσας αστι-
κής τάξης.» (Πωλ Λαφάργκ, Η Θεϊκή Οφθαλμαπάτη, μτφρ. Ν. Β. Αλεξίου, εκδόσεις Ελεύθερος
Τύπος.)
144
Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, 1789-1793 Εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης
βάσει των οποίων θεμελιώθηκε το εκπαιδευτικό οικοδόμημα της σύγχρονης Γαλλίας, τέ-
θηκαν και οι βάσεις της δωρεάν και υποχρεωτικής πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Επίσης
ιδρύθηκαν ανώτερα πνευματικά ιδρύματα που θα μορφώσουν τους νέους επιστήμονες
και τα νέα κρατικά στελέχη: το Εθνικό Διδασκαλείο, το Πολυτεχνείο, η Ιατρική Σχολή
κ.λπ. Η πολιτιστική κληρονομιά συγκεντρώθηκε στα νέα μουσεία που δημιουργήθηκαν
(Μουσείο Λούβρου, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας), ή στις βιβλιοθήκες (Εθνική Βιβλιοθήκη,
Εθνικά Αρχεία). Επί κεφαλής όλων των πνευματικών ιδρυμάτων τέθηκε το Ινστιτούτο της
Γαλλίας.
Η μεγάλη ιέρεια της μύησης του λαού στο νέο κοινωνικό ιδεώδες είναι η τέχνη, που
θα κληθεί να παίξει έναν νέο ρόλο διαφορετικό από τον παραδοσιακό. Η αντίληψη των
Διαφωτιστών περί του διδακτικού χαρακτήρα του καλλιτεχνικού δημιουργήματος, λαμ-
βάνει σάρκα και οστά, αλλά με ένα ευρύτερο περιεχόμενο λόγω των νέων συγκυριών. Ο
καλλιτέχνης καλείται να δράσει μέσα στον λαό και να δημιουργήσει χάριν αυτού. Ιδού τι
γράφει σχετικά ο Μισελέ: «Όλες οι μορφές έκφρασης και καλλιτεχνικής δημιουργίας θα
κληθούν αμέσως να τεθούν στην υπηρεσία του νέου ιδεώδους: η ρητορική, το θέατρο,
η ποίηση, η μουσική, ακόμη και οι πλαστικές και εικαστικές τέχνες». «Η μουσική», ση-
μειώνει ο γνωστός μουσικολόγος Φρεντερίκ Ρομπέρ, «περισσότερο από όλες τις άλλες
τέχνες, μετέδωσε στις επόμενες γενιές την άμεση ηχώ της Επανάστασης». Όσον αφορά
τις εικαστικές τέχνες, ένα από τα κύρια μελήματα της Επανάστασης ήταν να απελευ-
θερωθεί ο δημιουργός από τα δεσμά του παλαιού καθεστώτος. Καταργήθηκαν οι «Βασι-
λικές Ακαδημίες» και τα προνόμια και την θέση τους πήραν οι σύγχρονοι πολιτιστικοί
θεσμοί της Γαλλίας: το Μουσείο του Λούβρου, το Εθνικό Ινστιτούτο Μουσικής (το μετέ-
πειτα Εθνικό Ωδείο), το Εθνικό Ινστιτούτο Επιστημών και Τεχνών κ.λπ. Τέλος, το ιδεώδες
της στράτευσης της τέχνης στο κοινωνικό γίγνεσθαι και της λαϊκής συμμετοχής στις
αισθητικές απολαύσεις υλοποιήθηκε με την οργάνωση των εθνικών γιορτών. Το πρότυπο
του «στρατευμένου» καλλιτέχνη προσφέρει ο Νταβίντ, ο οποίος θα μεταλαμπαδεύσει
την φλόγα του στον Ντελακρουά. Ωστόσο, αργότερα, όταν ο Ναπολέων θα αρπάξει την
εξουσία, ο Νταβίντ 58 θα γίνει αυλικός και επίσημος ζωγράφος του δικτάτορα, του οποίου
την «δόξα» θα απαθανατίσει στους πίνακές του.
Στον τομέα της υγείας, η κατάσταση θα αλλάξει άρδην. Δημιουργούνται ιατρικές
σχολές και ιδρύεται έδρα κλινικής ιατρικής. Οι γιατροί μελετούν πλέον και τους αρρώ-
στους, όχι μόνο τα βιβλία. Η νοσοκομειακή περίθαλψη αναβαθμίζεται και καθιερώνεται η
διανυκτέρευση του προσωπικού των νοσοκομείων για την παρακολούθηση των ασθενών,
καθώς και η κατ’ οίκον φροντίδα των φτωχών ασθενών. Η φροντίδα των ασθενών επε-
κτείνεται και σε σφαίρες ιδιαίτερα δοκιμαζόμενες, όπως εκείνη της ψυχικής υγείας. Υπό
58
Νταβίντ, Ζακ-Λουΐ (1748-1825). Ο σημαντικότερος ίσως εκπρόσωπος του νεοκλασικισμού.
Το έργο του Ο Όρκος των Ορατίων (1784), έγινε δεκτό από την πρώτη στιγμή ως σταθμός
στην ιστορία της τέχνης. Από το 1789 έως την πτώση του Ναπολέοντα, υπήρξε πραγματικός
δικτάτορας στο πεδίο των τεχνών. Τα αλληγορικά, ιστορικά και μυθολογικά θέματά του και η
αναζήτηση μιάς ιδεώδους ομορφιάς βασιζόμενης στους υποτιθέμενους κανόνες της κλασικής
γλυπτικής που διαπνέει ολόκληρο το έργο του θα επηρεάσουν καθοριστικά την ακαδημαϊκή
τέχνη του 19ου αιώνα. Οι νίκες και οι ήρωες της Επανάστασης εκθειάζονται και συχνά εξιδα-
νικεύονται στους πίνακές του (π.χ. Ο Θάνατος του Μαρά). Κατά την περίοδο της Επανάστασης
διετέλεσε για ένα διάστημα βουλευτής. Μετά την πτώση του Ροβεσπιέρου, φυλακίστηκε για
λίγο. Υπήρξε ένθερμος θαυμαστής του Ναπολέοντα, ο οποίος του χάρισε την εύνοιά του. Μετά
την πτώση του Ναπολέοντα, κατέφυγε αρχικά στην Ελβετία και αργότερα στις Βρυξέλλες,
όπου και πέθανε.
145
 ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
το παλαιό καθεστώς, οι ψυχασθενείς δεν διαχωρίζονταν από τους ποινικούς κρατούμε-
νους, ζούσαν μαζί τους σε βρώμικα και σκοτεινά κελλιά, υφιστάμενοι βασανιστήρια και
καταναγκασμό. Τώρα πλέον δεν θεωρούνται ένοχοι, αλλά ασθενείς. Πρωτοπόρος στο
κίνημα 59 για την αποφυλάκιση των ψυχασθενών ήταν ο ανθρωπιστής και οραματιστής
γιατρός Φιλίπ Πινέλ, ο οποίος έθεσε τα θεμέλια της νεώτερης ψυχιατρικής και συνέβαλε
στην καθιέρωση ανθρώπινης μεταχείρισης των σοβαρότατων περιπτώσεων ασθενών που
κρατούνταν αλυσοδεμένοι στα ψυχιατρεία, υπό άθλιες συνθήκες ζωής. Το έργο του Πινέλ
θα συνεχίσουν επάξια οι μαθητές του Εσκιρόλ, Φερύ και Μπαΰλ.
Μια Επανάσταση που δεν βελτιώνει καθόλου την μοίρα των φτωχών, δεν είναι παρά ένα
έγκλημα που έρχεται να προστεθεί σε ένα προηγούμενο έγκλημα.
Ροβεσπιέρος
4 μοιχαλίδα, αν είχε απλώς εραστή. Και ενώ ο μοιχός τιμωρείτο με ένα απλό πρόστιμο, η
Α) Η Γαλλική Επανάσταση, εν αντιθέσει προς όλες τις προγενέστερες ριζοσπαστι-
κές εκφράσεις αμφισβήτησης της εξουσίας (αιρέσεις, χιλιασμός, ζακερί, λουδισμός) –οι
οποίες, αν και στρέφονταν κατά της καθεστηκυΐας τάξης, δεν έβλεπαν τον εαυτό τους
ως επαναστατικό φαινόμενο, δεν είχαν επαρκή συνείδηση του ιστορικού τους χαρακτή-
ρα και κρύβονταν κάτω από ένα θρησκευτικό ή μυστικιστικό πέπλο– έκανε τα πρώτα
βήματα για μια ενότητα της πολιτικής σκέψης και της πολιτικής δράσης. Η άρνηση του
υπάρχοντος, αν και λιγότερο διαμεσολαβημένη απ’ ό,τι στο παρελθόν, παρέμενε μεταμφι-
εσμένη –απλώς ο θρησκευτικός λόγος αντικαταστάθηκε από τον πολιτικό λόγο, ο οποίος
εμφανιζόταν με όρους ιδανικών, ενώ, στην πραγματικότητα, εκείνο που ήθελε να εδραι-
ώσει ήταν η απεριόριστη ελευθερία εκμετάλλευσης του βιομηχανικού προλεταριάτου, το
οποίο μόλις είχε αρχίσει να κάνει δειλά-δειλά την εμφάνισή του. Έτσι, «την αυταρχική
και πατριαρχική εξουσία, προνόμιο του μοναρχικού και θεοκρατικού καθεστώτος, ενα-
ντίον της οποίας είχαν εξεγερθεί οι εμπνεόμενοι από τον Διαφωτισμό διανοούμενοι της
αστικής τάξης, το προλεταριάτο την έβρισκε ξανά μπροστά του με κοσμική μορφή, απαλ-
λαγμένη από τον Θεό, αλλά εξίσου βάναυσα καταπιεστική όπως στο παρελθόν».60 Όταν
η χειραφέτηση προλεταριοποιεί, δεν είναι παρά η μάσκα μιάς νέας καταπίεσης, διότι η
αστική τάξη, 61 όπως κάθε άρχουσα τάξη, δεν μπορούσε να ενεργήσει παρά μόνο μέσα
59 Για περισσότερες πληροφορίες επί του θέματος, προτείνουμε το εξαιρετικό βιβλίο του
Γερμανού ψυχιάτρου Κλάους Ντέρνερ Bürger und Irre [Αστοί και Τρελοί], το οποίο έχει μετα-
φραστεί στα αγγλικά με τίτλο Madmen and the Bourgeoisie: A Social History of Insanity and
Psychiatry [Οι Τρελοί και η Αστική Τάξη: Μια Κοινωνική Ιστορία της Τρέλας και της Ψυχιατρι-
κής], Basil Blackwell Publisher LTD, 1981, Oxford, England.
60
Ραούλ Βανεγκέμ, Γράμμα στα παιδιά μου και στα παιδιά του κόσμου που έρχεται, μτφρ. Εύη
Παπακωνσταντίνου, Εκδόσεις των Ξένων.
61 «Η αστική τάξη είναι η αριστοκρατία της αξίας· σύνθημά της: “Ο καθένας με την αξία του”.
Πολέμησε την “εκφυλισμένη” αριστοκρατία γιατί στα μάτια της –μάτια της εργατικής αριστο-
κρατίας στην οποία μπαίνει κανείς με τους κόπους του και την αξία του– ελεύθερος δεν είναι
ο άνθρωπος από “σόι”, ούτε Εγώ, αλλά ο “άξιος”, ο τίμιος υπηρέτης του βασιλιά, του κράτους
ή –στα συνταγματικά κράτη– του λαού. Υπηρετώντας αποκτάει κανείς την ελευθερία του,
αφού μόνον έτσι αποκτάει “αξία”, υπηρετώντας έστω και τον Μαμωνά. Πρέπει κανείς να φανεί
άξιος του κράτους, του πνεύματος του κράτους, της ηθικής του αξίας. Στα μάτια των αστών, οι
146
Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, 1789-1793 Εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης
στα πλαίσια των ταξικών της συμφερόντων.
Έτσι, η οικονομική κατάσταση των εργαζομένων δεν άλλαξε καθόλου. Η φορολογία δεν
βάρυνε ισότιμα όλους. Οι φτωχοί χωρικοί δεν μπόρεσαν να αποκτήσουν γη, οι εργάτες
δεν είχαν το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι (ο Νόμος Λε Σαπελιέ απαγόρευε τις ενώσεις
εργατών και εργοδοτών, τις συλλογικές διαπραγματεύσεις και τις απεργίες), οι δε μικρο-
βιοτέχνες, αδυνατώντας να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό του μεγάλου κεφαλαίου,
κατέληξαν να γίνουν εργάτες στα εργοστάσια, μαζί με τους φτωχούς αγρότες και άλλους
απόκληρους. Αν και η Επανάσταση ήθελε να κατοχυρώσει τα ανθρώπινα δικαιώματα, δεν
εξασφάλισε την νομική θέση της γυναίκας και δεν την αναγνώρισε ως αυτοτελή ύπαρ-
ξη: κανένα από τα 3 επαναστατικά Συντάγματα –του 1791, του 1793 και του 1795– δεν
της παραχώρησε πολιτικά δικαιώματα. Εν συνεχεία, θα έρθει ο Ναπολεόντειος Κώδικας
και θα καταστήσει τις γυναίκες υποτελείς στους συζύγους τους. Επιπλέον, στο ζήτημα
της μοιχείας, ο Ποινικός Κώδικας μεροληπτούσε εις βάρος των γυναικών. Ο σύζυγος
θεωρείτο μοιχός, αν διατηρούσε ερωμένη στην συζυγική εστία, ενώ η σύζυγος θεωρείτο
μοιχαλίδα τιμωρείτο με φυλάκιση. Ο σύζυγος είχε δικαίωμα επιλογής του τόπου κατοι-
κίας, ελέγχου της αλληλογραφίας της γυναίκας του, καθώς και ξυλοδαρμού της, αν το
έκρινε αναγκαίο. Ο ίδιος ο Ναπολέων μάλιστα θα διακηρύξει ότι οι γυναίκες δεν πρέπει
να θεωρούνται ίσες με τους άνδρες, εφ’ όσον δεν είναι τίποτα περισσότερο από μηχανές
τεκνοποιΐας.
Μέχρι το 1789, η θεϊκή υπερβατικότητα χρησίμευε για να δικαιολογεί την βασιλική αυ-
θαιρεσία. Μετά την Γαλλική Επανάσταση, η υπερβατικότητα των τυπικών αρχών –της
λογικής ή της δικαιοσύνης– χρησίμευσε για να δικαιολογεί μια διακυβέρνηση παράλογη
και άδικη.
Τα δικαιώματα του ανθρώπου δεν ξεπέρασαν τα δικαιώματα του πολίτη· όσο χρήσιμα κι
αν ήταν στην πάλη εναντίον της τυραννίας, δεν έπαυαν να είναι ανεξίτηλα σημαδεμένα
από το προπατορικό αμάρτημα μιάς κοινωνικής απάτης που εκχωρεί στον πολίτη ελευθε-
ρίες τις οποίες αρνείται στον πραγματικό άνθρωπο. «Η Επανάσταση δεν απελευθέρωσε
τον πραγματικό άνθρωπο –τον μόνο άνθρωπο, άλλωστε– αλλά τον αστό, τον πολίτη, τον
πολιτικό άνθρωπο, ο οποίος, ακριβώς επειδή είναι πολιτικός, δεν είναι άνθρωπος.» 62
Το τυπικό πορτρέτο αυτής της κυριαρχούμενης από τους αστούς κοινωνίας μάς δίνει
ο Ρενέ Ραιμόν στο έργο του L’Ancien Régime et la Révolution (Το Παλαιό Καθεστώς και
η Επανάσταση). Ο Ραιμόν γράφει: «Αυτή η νέα κοινωνία προσδιορίζεται βασικά από την
ελευθερία: την ελευθερία του ατόμου, 63 την ελευθερία της γης και την ελευθερία της
ατομικής πρωτοβουλίας. Μαζί με την δουλεία και τα φεουδαρχικά δικαιώματα καταργή-
θηκαν όλοι οι θεσμοί που εμπόδιζαν τον ανταγωνισμό και την ελεύθερη επιλογή, όλες οι
περιοριστικές διατάξεις που παρέλυαν την εφευρετικότητα και την πρωτοβουλία. Περισ-
σότερο σε αυτόν τον τομέα, παρά στην αλλαγή του φορέα της εξουσίας [η έμφαση δική
καινοτόμοι ασκούν “μια τέχνη χωρίς ψωμί”· μόνον ο “μπακάλης” είναι “πρακτικός”, διαπνεόμε-
νος από το “μπακαλίστικο” εκείνο πνεύμα που χαρακτηρίζει επίσης και τον κυνηγό οφικίων και
τον εμποράκο που προσπαθεί να φτιάξει το σπιτικό του ή να φανεί, με τον έναν ή τον άλλον
τρόπο, χρήσιμος στον εαυτό του και στην κοινωνία.» (Μαξ Στίρνερ, Ο Μοναδικός και το Δικό
του, [Ανθολογία], μτφρ. Αλεξάνδρα Παπαθανασοπούλου, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος.)
62 Στο ίδιο.
63 Όμως, «το να είσαι ελεύθερος σημαίνει να μην υπόκεισαι ούτε στην ανάγκη της ζωής, ούτε
στην εξουσία κάποιου άλλου, και, επίσης, να μην εξουσιάζεις κι εσύ κάποιον άλλον». (Χάνα
Άρεντ)
147
 ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
μου], πραγματοποιήθηκε η αληθινή Επανάσταση». Όμως το αληθινό πορτρέτο της μας το
προσφέρει ο Μαρξ: «Η αστική κοινωνία είναι η σφαίρα του εγωϊσμού, του πολέμου όλων
εναντίον όλων. Δεν αποτελεί πιά την ουσία της κοινότητας, αλλά την ουσία της διάκρι-
σης (…) εκφράζει τον διαχωρισμό του ανθρώπου από την κοινότητα και από τους άλλους
ανθρώπους». (Το Εβραϊκό Ζήτημα, μτφρ. Γιάννης Κρητικός, εκδόσεις Οδυσσέας.)
Β) Η λαϊκή αυτενέργεια. Όπως όλες οι κοινωνικές επαναστάσεις τείνουν αυθόρμη-
τα (τουλάχιστον στην αρχική, κατ’ εξοχήν αναρχική φάση τους) να δημιουργήσουν τις
δικές τους μορφές επαναστατικής αυτοδιεύθυνσης, έτσι και η Γαλλική Επανάσταση δη-
μιούργησε τις δικές της, με αιχμή του δόρατος τους 48 τομείς 64 του Παρισιού. Αυτοί οι
τομείς προέκυψαν από την μετατροπή 60 εκλογικών γραφείων, που είχαν ανοίξει για τις
εκλογές της Εθνοσυνέλευσης του 1789. Εν συνεχεία, όμως, δεν διαλύθηκαν, απέκτησαν
μόνιμο χαρακτήρα και εμφανίστηκαν ως εξεγερσιακά σώματα που συνέδεαν άτομα δια-
φορετικής κοινωνικής προέλευσης σε μια θαυμάσια, αν και προσωρινή, κοινότητα συμ-
φερόντων. Οι τομείς ανέπτυξαν επιτυχώς κάποιες μεθόδους ελευθεριακού χαρακτήρα,
τις οποίες ούτε και οι πλέον ευφάνταστοι ουτοπιστές δεν θα μπορούσαν να διανοηθούν.
Οι τομείς βαθμιαία υπερέβησαν τα συνοικιακά ή ακόμη και τα δημοτικά συμφέροντα
και θεώρησαν τον εαυτό τους «ενσάρκωση του δημοσίου συμφέροντος, που δρούσε εν
ονόματι της επαναστατικής Γαλλίας συνολικά» (Ματιέ), φύλακα και υπερασπιστή της
Επανάστασης. Οι τομείς ήταν αυτοί που συγκρότησαν την Επαναστατική Κομμούνα του
Παρισιού της 10ης Αυγούστου· αυτοί οργάνωσαν την επίθεση εναντίον του Κεραμεικού
και τελικώς ανέτρεψαν την δυναστεία των Βουρβώνων· αυτοί ανέκοψαν την προσπάθεια
των γιρονδίνων να ξεσηκώσουν τις επαρχίες εναντίον του επαναστατικού Παρισιού, ενώ,
με τις διαρκείς συνεδριάσεις και τις ένοπλες διαδηλώσεις τους, αναζωογόνησαν την
Επανάσταση μετά το 1791, προσδίδοντάς της νέα ορμή.
«Όμως οι τομείς δεν ήταν απλώς μαχητικές οργανώσεις, αντιπροσώπευαν γνήσιες
μορφές αυτοδιεύθυνσης. Στο απόγειο της ανάπτυξής τους, ανέλαβαν την πλήρη διεύθυν-
ση της πόλης. Οι επιμέρους τομείς αστυνόμευαν τις γειτονιές τους, εξέλεγαν τους δικα-
στές τους, ήταν υπεύθυνοι για την διανομή των τροφίμων, συνέδραμαν τους φτωχούς και
συνέβαλαν στην συντήρηση της Εθνοφρουράς. Με την κήρυξη του πολέμου τον Απρίλιο
του 1792, οι τομείς ανέλαβαν τα πρόσθετα καθήκοντα της στρατολόγησης εθελοντών
για τον επαναστατικό στρατό και της φροντίδας των οικογενειών τους, συγκεντρώνο-
ντας δωρεές για την πολεμική προσπάθεια και εξοπλίζοντας και εφοδιάζοντας ολόκληρα
τάγματα.» 65
64 Ο Αλμπέρ Σομπούλ (Les Sans-culottes parisiens en l’an II. Mouvement populaire et
gouvernement révolutionnaire [Οι Παριζιάνοι Αβράκωτοι το Έτος 2. Λαϊκό Κίνημα και Επαναστα-
τική Κυβέρνηση], Clayreil) τους χαρακτηρίζει τα «καλύτερα σύμβολα της λαϊκής εξουσίας» και
περιγράφει την αυθόρμητη γέννησή τους (μπροστά στον θανάσιμο κίνδυνο της αντεπανάστα-
σης και συχνά «εν μέσω σκηνών βίας»), την πρόχειρη οργάνωσή τους (που στηρίζεται κυρί-
ως στην παρουσία «διακεκριμένων» αβράκωτων) και, τέλος, τις πολύπλευρες αρμοδιότητές
τους: είναι όργανα πάλης ενάντια στους μετριοπαθείς και συγχρόνως σώματα παράλληλης
διοίκησης (παρακολούθηση των ξένων, έκδοση πολιτικών ταυτοτήτων που αποδεικνύουν ότι
είσαι «αληθινός πατριώτης», σύλληψη όλων όσοι δεν φορούν τρίχρωμη κονκάρδα και των
«υπόπτων» για αντεπαναστατική δράση). (Παρατίθεται στο βιβλίο του Αντρέ Ντεκουφλέ, Η
Κοινωνιολογία των Επαναστάσεων.)
65 Μάρραιη Μπούκτσιν, «Οι Μορφές της Ελευθερίας», μτφρ. Ν. Β. Αλεξίου. Εμπεριέχεται στο
βιβλίο του Ο Αναρχισμός μετά την Εποχή της Σπάνης, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος, υπό έκδοση.
148
Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, 1789-1793 Εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης
Όλο αυτό το εξαιρετικά σύνθετο και σημαντικό έργο έγινε από απλούς καταστηματάρ-
χες και τεχνίτες. Οι 48 τομείς συντονίζονταν μέσω της Κομμούνας του Παρισιού, του
δημοτικού συμβουλίου της πρωτεύουσας, όταν προέκυπτε επείγουσα ανάγκη, συνεργά-
ζονταν δε συχνά μεταξύ τους άμεσα, μέσω αντιπροσώπων τους οποίους εξέλεγαν επί
τόπου. Ωστόσο, αυτή η εκ των κάτω μορφή συνεργασίας δεν αποκρυσταλλώθηκε σε κάτι
μόνιμο, κι έτσι η Κομμούνα του Παρισιού δεν μετατράπηκε σε έναν απολιθωμένο θεσμό.
Η δράση των τομέων ήταν αυτό που σήμερα ονομάζουμε «αυτοδιεύθυνση των αγώνων».
Σε τελική ανάλυση, το κίνημα των τομέων, που αρχικά είχε γεννηθεί «από την ανά-
γκη να εξασφαλιστούν τα αναγκαία και να ληφθούν μέτρα ενάντια στον κίνδυνο μιάς
ξένης εισβολής (…) προσέλαβε τον χαρακτήρα μιάς εθνικής συνομοσπονδίας, στην οποία
εκπροσωπούνταν όλα τα καντόνια των νομών της Γαλλίας και όλα τα συντάγματα του
στρατού»! 66 Έτσι οι τομείς «έγιναν το όργανο για την ομοσπονδιακή ένωση ολόκληρου
του έθνους». 67
Εκεί επίσης συναντάμε και τα πρώτα ίχνη αυτοδιεύθυνσης στην παραγωγή (αν και λιγο-
στά, λόγω της μικρής ανάπτυξης της βιομηχανίας και της υπεροχής των χειρωνακτικών
μορφών παραγωγής κατά την περίοδο 1792-94, όπως επισημαίνει ο Γκερέν). 68
Από τον Οκτώβριο μέχρι τον Δεκέμβριο του 1793 στο Παρίσι και αλλού, οι εργάτες
έπαιζαν τον ρόλο άμεσων διαχειριστών που έρχονταν σε σύγκρουση με τους εμπόρους
και τους μονοπωλητές, οι οποίοι καθυστερούσαν σκοπίμως την παράδοση των προϊό-
ντων για να αυξηθούν οι τιμές τους. Επίσης, με την συμμετοχή τους στην οργάνωση
του ανεφοδιασμού, οι τομείς του Παρισιού και οι επαρχιακοί λαϊκοί όμιλοι συνέβαλαν
στην εντατικοποίηση της παραγωγής (αν κι αυτό το είχε ζητήσει η κεντρική εξουσία) και
σε ο,τιδήποτε άλλο ήταν απαραίτητο για την υπεράσπιση της Δημοκρατίας. Επιπλέον,
υπήρξαν περιπτώσεις αυτοδιεύθυνσης στην κατασκευή στρατιωτικού ιματισμού –ιδρύθη-
καν μικρά αποκεντρωμένα εργαστήρια, τα οποία διευθύνονταν από την γενική συνέλευση
των εργατών και λειτουργούσαν αποκλειστικά προς το συμφέρον αυτών, παρά δε τις
χίλιες-δυό δυσκολίες κατάφεραν να επιβιώσουν μέχρι τον Μάϊο του 1795.
Όμως, η πιό ενδιαφέρουσα περίπτωση ήταν η παραγωγή νίτρου και νιτρικής ποτάσας,
την οποία οι εργάτες συνέλεγαν από τα τοιχώματα σπηλαίων, από παλιούς σοβάδες και
από την σκόνη που χρησίμευε για την κατασκευή μαύρης πυρίτιδας για την πολεμική
βιομηχανία. Η εν λόγω εργασία δεν γινόταν με σκοπό το κέρδος, καθώς τα χρήματα που
συγκεντρώνονταν από την πώληση, μετά την πληρωμή των μισθών, προσφέρονταν για
φιλανθρωπικούς σκοπούς. Ωστόσο, αν και η εργασία αυτή ήταν αποτέλεσμα μιάς αυθόρ-
μητης οργάνωσης, δεν κατέληξε σε μια γνήσια αυτοδιεύθυνση στο οικονομικό επίπεδο.
Καθ’ όλη αυτήν την περίοδο, οι λυσσασμένοι ήταν η ψυχή και η κινητήρια δύναμη των
τομέων. Ο Μισελέ, αν και επικριτικός απέναντί τους, αναγνωρίζει ότι ο Ροβεσπιέρος
τούς φοβόταν περισσότερο από τους εμπερτιστές, κι αυτό συνέβαινε επειδή οι λυσ-
σασμένοι εμφορούνταν από ένα σοσιαλιστικό πνεύμα, ίσως ακόμη συγκεχυμένο, αλλά
που μπορεί να αποκρυσταλλωνόταν, να έπαιρνε μορφή και να γεννούσε μια Επανάσταση
μέσα στην Επανάσταση. Αυτό το κίνημα που συνέτριβε τις ελπίδες των ιακωβίνων για μια
επανάσταση που θα προερχόταν από την ταξική συνεννόηση, έπρεπε να καταστραφεί.
Όπως κι έγινε: όμως, το τέλος των λυσσασμένων θα σηματοδοτήσει και το τέλος των
τομέων και, συνακόλουθα, του επαναστατικού ξεσηκωμού.
66 Πέτρος Κροπότκιν, Η Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση.
67 Στοίδιο.
68 Ντανιέλ Γκερέν, La lutte des classes sous la Première République.
149
 ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
Απ’ την άλλη μεριά, στην ύπαιθρο, ο αυθόρμητος λαϊκός αναβρασμός τροφοδότησε
καθ’ όλη την διάρκεια της Επανάστασης μια αγροτική επανάσταση, η οποία διαθέτει μια
αυτονομία που προσιδιάζει στην καταγωγή της, στην ανάπτυξή της, στις κρίσεις της
και στις κατευθύνσεις της. Αυθόρμητες και επαναλαμβανόμενες αγροτικές εξεγέρσεις
θα ξεσπάσουν σε όλη την ύπαιθρο, παράλληλα με την Επανάσταση στο Παρίσι και στις
μεγάλες πόλεις. Ο Ζωρζ Λεφέβρ ορθότατα παρατηρεί ότι αυτές ξεσπούν και εξαπλώ-
νονται, «χωρίς να συνδέονται αναγκαστικά με την πολιτική πορεία της επίσημης Επα-
νάστασης».69 Προϊόν αυτών των εξεγέρσεων, που υπήρξε και η ψυχή της Επανάστασης,
ήταν οι κομμούνες των χωρικών, «χωρίς δε αυτά τα διάσπαρτα σε όλη την επικράτεια
κέντρα, ποτέ η Επανάσταση δεν θα είχε την δύναμη να ανατρέψει το παλαιό καθεστώς,
να αποκρούσει την γερμανική εισβολή και να αναγεννήσει την Γαλλία». 70
Γ) Αν και η Γαλλική Επανάσταση σάρωσε μια ήδη αποσαθρωμένη κοινωνική τάξη πραγ-
μάτων και πρόσφερε στους λαούς της Ευρώπης κάποιες ελπίδες για το μέλλον, παρά την
επαναστατική φρασεολογία της, υπήρξε συντηρητική 71 και κατά βάθος αντιδραστική.
Αναβάπτισε την ιδέα της εξουσίας, υιοθετώντας την αρχή του πολιτικού συγκεντρωτι-
σμού και την λατρεία του κράτους, και υπέταξε την βούληση του ανθρώπου για ελευθε-
ρία σε ένα νέο, θρησκευτικού τύπου δόγμα. «Η βασιλική απολυταρχία κατέρρευσε, αλλά
μόνο για να παραχωρήσει την θέση της σε μια νέα απολυταρχία περισσότερο αδιάλλα-
κτη από το “θεϊκό δίκαιο” της μοναρχίας. Η βασική αρχή της μοναρχίας ήταν εξωτερική
ως προς την σφαίρα της ίδιας της δραστηριότητας των πολιτών και στηριζόταν μόνο
στην “χάρη του Θεού”, του οποίου την βούληση υποτίθεται ότι εξέφραζε ο μονάρχης.
Η βασική αρχή του έθνους, ενσωματωμένη σε ελάχιστους θνητούς, έγινε φορέας της
γενικής βούλησης, ακόμα και όταν αρνιόταν σε αυτήν την γενική βούληση να εκφραστεί
σύμφωνα με την δική της αντίληψη. Κάθε πολίτης, διαποτισμένος από αυτήν την σκέ-
ψη, σφυρηλατούσε εφ’ εξής μόνος του τον δικό του κρίκο στην αλυσίδα της εξάρτησης,
ενώ παλιότερα τον σφυρηλατούσαν άλλοι γι’ αυτόν. Η κυριαρχία του έθνους κατηύθυνε
όλους προς το ίδιο μονοπάτι, απορρόφησε κάθε ατομική σκέψη και αντικατέστησε τις
περισσότερες ελευθερίες με την ισότητα ενώπιον του νόμου. Έτσι θυσιάστηκε ο άνθρω-
πος για χάρη του πολίτη, η ατομική λογική για χάρη της βούλησης του έθνους. Όταν οι
ηγέτες της Επανάστασης, εμφορούμενοι από το πνεύμα του Ρουσσώ, προσπάθησαν να
καταστρέψουν κάθε φυσική έννοια στην οποία εκφράζονταν οι ανάγκες και οι ορμές των
ανθρώπων, κατέστρεψαν συγχρόνως τις ρίζες κάθε αληθινής κοινότητας μετατρέποντας
τον λαό σε όχλο. 72» 73
69 Ζωρζ Λεφέβρ, La Révolution française et les paysans [Η Γαλλική Επανάσταση και οι Χωρικοί].
70 Πέτρος Κροπότκιν, Η Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση.
71 Ο Αλέξις ντε Τοκβίλ, στο βιβλίο του Το Παλαιό Καθεστώς και η Επανάσταση, υποστήριξε
μάλιστα, προς μεγάλη έκπληξη των συγχρόνων του, ότι η Επανάσταση ήταν πιό συντηρητική
απ’ ό,τι πίστευαν έως τότε και ότι οι χαρακτηριστικότεροι θεσμοί της Γαλλίας χρονολογούντο
από την εποχή του παλαιού καθεστώτος (διοικητικός συγκεντρωτισμός, υπερβολικός παρεμ-
βατισμός, διοικητική κηδεμονία των κοινοτήτων, απαγόρευση στα δικαστήρια να κρίνουν τους
δημοσίους υπαλλήλους). Επίσης, ότι ο κατακερματισμός της μεγάλης εγγείου ιδιοκτησίας, για
την οποία συνήθως τιμούν την Επανάσταση, είχε αρχίσει από καιρό και δεν είχε προχωρήσει
με ταχύ βηματισμό, όπως θα περίμενε κανείς, υπό την επίδρασή της.
72 Η μετεξέλιξή του με το πέρασμα του χρόνου και την ραγδαία ανάπτυξη της καπιταλιστικής
οικονομίας είναι ο σημερινός αγελαίος άνθρωπος, αυτό το ευνουχισμένο, εθελόδουλο, φοβικό
και μνησίκακο άτομο, που δεν ανήκει στον εαυτό του, αλλά στην επίφοβη αδελφότητα του
μίσους τόσο απέναντι στον εαυτό του όσο και απέναντι στους άλλους, μια αναπαλαιωμένη
εκδοχή της πρωτόγονης βαρβαρότητας.
150
Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, 1789-1793 Εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης
Έτσι, οι ιακωβίνοι, εν ονόματι του «έθνους και της ελευθερίας»74, θα εξοντώσουν πρώ-
τα τους ευγενείς, μετά την «Δεξιά», τους γιρονδίνους, και ύστερα την «Αριστερά», τους
εμπερτιστές και τους λυσσασμένους, τελικώς δε οι θερμιδωριανοί θα οδηγήσουν στην
λαιμητόμο τον Ροβεσπιέρο και τους οπαδούς του, ο δε Βοναπάρτης θα αυτοανακηρυ-
χθεί αυτοκράτορας, επισφραγίζοντας και τυπικά το τέλος της Επανάστασης. Έτσι, «η
Επανάσταση απέδειξε ότι η κυβέρνηση είναι πάντα η παλιά συνωμοσία των ολίγων κατά
των πολλών, που άλλαξε απλώς μορφή». (Γράκχος Μπαμπέφ) Έτσι, στα πλαίσια του βολ-
ταιρικού δόγματος «το έθνος είναι το παν, ο πολίτης τίποτα», θα γεννηθεί ο σύγχρονος
εθνικισμός, η θρησκεία του δημοκρατικού κράτους. Έτσι, τα παιδιά του λαού, μαζικά και
αδιάλειπτα, θα ντύνονται στρατιώτες για να πάνε να λεηλατήσουν κάποιο μακρινό τόπο
και να πεθάνουν εκεί, κραυγάζοντας μάλιστα με ενθουσιασμό και με όλη τους την δύναμη
«Ζήτω ο Αυτοκράτορας!». «Κρέας για τα κανόνια, ερωτευμένο με τον κανονιέρη», θα πει
εμφατικά ο Βίκτωρ Ουγκώ.
Δ) Όλες οι επαναστάσεις του παρελθόντος, μη εξαιρουμένης της γαλλικής, ήταν ρε-
φορμιστικές: πάντα στρέφονταν εναντίον μιάς συγκεκριμένης εξουσίας –ενός προσώ-
που, μιάς τάξης ή μιάς κάστας– ποτέ όμως εναντίον της εξουσίας καθ’ εαυτής. Όσο
ριζοσπαστικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις κι αν εισήγαγαν «…δεν αλάφρωσαν ποτέ το
βάρος της τυραννίας. Το μετέφεραν απλώς σε άλλους ώμους». (Τζωρτζ-Μπέρναρντ Σω)
Το μόνο που έκαναν ήταν να αντικαταστήσουν μια εξουσία με μιαν άλλη, ένα εκμεταλλευ-
τικό σύστημα με ένα άλλο, φυλάσσοντας όμως ζηλότυπα και διατηρώντας ως επτασφρά-
γιστο μυστικό τούς κύριους στυλοβάτες της εξουσίας: τον πολιτικό συγκεντρωτισμό και
την λατρεία του κράτους. «Αναδομημένος εκ νέου από την Συντακτική, πολεμούμενος,
είναι αλήθεια, αλλά με μικρή επιτυχία από τους γιρονδίνους, αυτός ο συγκεντρωτισμός
επιτεύχθηκε από την Συμβατική. Ο Ροβεσπιέρος και ο Σαιν-Ζυστ έγιναν οι αληθινοί παλι-
νορθωτές: τίποτα δεν έλειψε από την νέα κυβερνητική μηχανή, ούτε το Υπέρτατο Ον με
την λατρεία του Κράτους. Δεν περίμενε τίποτα παραπάνω από έναν ικανό μηχανικό για
να δείξει στο κατάπληκτο άτομο όλες τις δυνάμεις της καταπίεσης με τις οποίες εξοπλί-
στηκε από τους ασύνετους δημιουργούς του …και ο Ναπολέων Α΄ βρέθηκε. Άρα, αυτή η
Επανάσταση, που δεν εμπνεύστηκε αρχικά παρά από την αγάπη της ελευθερίας και της
ανθρωπότητας, από μόνο το γεγονός ότι πίστεψε πως μπορούσε να την συμφιλιώσει με
τον συγκεντρωτισμό του κράτους, αυτοκτόνησε, σκότωσε αυτήν την αγάπη χωρίς να την
αντικαταστήσει παρά με την στρατιωτική δικτατορία και τον καισαρισμό.» 75
Εν κατακλείδι, «οι άνθρωποι που έκαναν την Επανάσταση, οι άνθρωποι που την κα-
τηύθυναν και οι άνθρωποι που από το 1789 μέχρι σήμερα καθοδήγησαν την χώρα, έχουν
διαπράξει ένα σοβαρότατο πολιτικό σφάλμα: όλοι προσπάθησαν να βελτιώσουν τους κυ-
βερνητικούς μηχανισμούς, ενώ θα έπρεπε να τους υποτάξουν και να δώσουν προτεραι-
ότητα στην διαχείριση [των πραγμάτων]». (Σαιν-Σιμόν) Όντας θύματα της καθημερινής
τους πρακτικής, «θαύμασαν ό,τι έπρεπε να καταδικάσουν, το τυχαίο, και δεν ερεύνησαν
την μελλοντική εκπλήρωση των πεπρωμένων ενός λαού, την αλλαγή των ηθών, των ιδε-
ών, της πολιτικής εξουσίας, την ανανέωση του ανθρώπινου είδους…». 76 (Σατωβριάνδος,
Mémoires d’outre-tombe [Τα Πέραν του Τάφου Απομνημονεύματα])
73 Ρούντολφ Ρόκερ, Εθνικισμός και Πολιτισμός, τόμος Β΄, μτφρ. Γιάννης Καρίτσας, εκδόσεις
Άρδην.
74 «Ω, Ελευθερία! Πόσα εγκλήματα διαπράττονται εν ονόματί σου!» (Μαντάμ Ρολάν)
75 Μιχαήλ Μπακούνιν, Φεντεραλισμός, Σοσιαλισμός, Αντιθεολογισμός, μτφρ. Γιώργος Νταλιά-
νης, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος.
76 Παρατίθεται στο βιβλίο του Αντρέ Ντεκουφλέ, Κοινωνιολογία των Επαναστάσεων.
151
 ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
Πάρε τον πιό φλογερό επαναστάτη και δώσε του τον θρόνο όλης της Ρωσίας, ύστερα
από έναν χρόνο ο επαναστάτης θα ’χει γίνει χειρότερος κι από τον ίδιο τον Τσάρο.
Μιχαήλ Μπακούνιν
5 θηκαν από τον Νόμο, ο οποίος θα πρέπει να γίνει αποδεκτός από όλους ως έκφραση της
α) Ο ιακωβινισμός είναι μια απόπειρα ανάπτυξης των «εσωτερικών αντιφάσεων» της
αστικής κοινωνίας στο φως μιάς ουτοπικής και αντι-ιστορικής ιδέας. (Μαρξ) Είναι ένα
είδος μη ορθολογικού, ουσιαστικά ουτοπικού, αχαλίνωτου υποκειμενισμού. Η λαιμητόμος
δεν αντιπροσωπεύει παρά την αιματηρή υλοποίηση αυτής της ιδεολογικής ουτοπίας.
β) Ο ιακωβινισμός αποτελεί μια ιδεολογικοπολιτικής φύσεως ουτοπική προσπάθεια
αντίθεσης προς τους νόμους της αστικής κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης. Επιπλέον,
αντιπροσωπεύει το σχέδιο που αντέτασσε την σφαίρα της πολιτικής στην σφαίρα της
οικονομίας –την οποία χρησιμοποιούσε το κράτος– με σκοπό να ενδυναμώσει την κοινω-
νία των πολιτών. Από αυτήν την αμφίσημη κατάσταση πηγάζει η Τρομοκρατία, η οποία
δεν είναι παρά η υποκειμενική ισχύς της πολιτικής βούλησης και συγχρόνως η πτώση
της.
γ) Το ιακωβίνικο μοντέλο είναι ένα μοντέλο αστικής πολιτικής διεύθυνσης που θέτει
την μειοψηφία υπεράνω της πρωτοβουλίας των μαζών, ένα μοντέλο που βασίζεται στην
σχέση μεταξύ της συνείδησης των ολίγων και της έλλειψης συνείδησης των πολλών,
μεταξύ δράσης και παθητικότητας, μεταξύ διεύθυνσης και εξάρτησης.
δ) Ο ιακωβίνος πιστεύει σε μια ιδεατή, φαντασιακή κοινωνία χωρίς πλούτο και χωρίς
φτωχούς, χωρίς ανέργους και χωρίς καταφρονημένους, αλλά διαμεσολαβημένη από το
κράτος, από τον ίδιο. «Θα έκαναν τα πάντα για τους φτωχούς, εκτός από το να πάψουν
να τους συντρίβουν.» (Λέων Τολστόι)
ε) Ο ιακωβίνος δεν αποβλέπει στην δημιουργία ενός καθαρά λαϊκού σώματος, αλλά
είναι μέλος μιάς κλειστής λέσχης «διαχειριστών» και μιάς σχολής μελλοντικών ηγετών.
ζ) Ο ιακωβίνος είναι ένας μυστικιστής που αντικατέστησε τις παλιές θεότητες με νέ-
ους θεούς. 77 Καταστρέφει την υπερβατικότητα ενός προσωπικού Θεού, αλλά βάζει στην
θέση του την υπερβατικότητα των αρχών. Επηρεασμένος από την δύναμη του Λόγου και
των τύπων, τους αποδίδει μια μυστηριώδη δύναμη. Ως εκ τούτου, αποφασισμένος να εξυ-
πηρετήσει τις απαιτήσεις αυτής της θεότητας, δεν θα διστάσει να χρησιμοποιήσει ακόμη
και τα πιό βίαια μέσα. «Η Τρομοκρατία δεν είναι τίποτε άλλο παρά η άμεση, αυστηρή,
77
«Ο Ροβεσπιέρος θα πει σε μια ομιλία του ότι το Υπέρτατο Ον “έχει από καταβολής κόσμου
αποφανθεί υπέρ της Δημοκρατίας”. Επίσης, με την ιδιότητά του ως ποντίφικα μιάς κρατικής
θρησκείας, συνέβαλε ώστε να ψηφιστεί από την Εθνοσυνέλευση ένα διάταγμα που διακή-
ρυσσε ότι “ο γαλλικός λαός αναγνωρίζει την ύπαρξη του Υπέρτατου Όντος και την αθανασία
της ψυχής”. Η Λέσχη των Ιακωβίνων, που διευθυνόταν από τον Ροβεσπιέρο, κατέληξε να απο-
κτήσει όλους τους τρόπους μιάς εκκλησιαστικής συνόδου. Ο Μαξιμιλιανός διακήρυσσε εκεί
“την ιδέα ενός Μεγάλου Όντος, που ξαγρυπνάει πάνω από την καταπιεζόμενη αθωότητα και
τιμωρεί το έγκλημα που θριαμβεύει”. Όλοι οι “αιρετικοί”, που ασκούσαν κριτική στην ιακωβίνι-
κη ορθοδοξία “αφορίζονταν”, δηλαδή στέλνονταν στο Επαναστατικό Δικαστήριο, απ’ όπου δεν
έβγαιναν παρά για να ανέβουν στο ικρίωμα.» (Γουστάβος Λεμπόν, Ψυχολογία των Επαναστάσε-
ων, μτφρ. Αλέκου Παπαγεωργίου, εκδόσεις Μαρή.) Όμως δεν θα αργούσε να έρθει και η σειρά
του Ροβεσπιέρου να ανέβει στο ικρίωμα, διότι, όπως λέει ο Προυντόν: «Όποιος στηρίζεται
στην αφαίρεση, πεθαίνει με την αφαίρεση». (De la justice dans la Révolution et dans l’église
[Περί της Δικαιοσύνης μέσα στους κόλπους της Επανάστασης και της Εκκλησίας])
152
Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, 1789-1793 Εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης
άκαμπτη δικαιοσύνη. Είναι μόνο μια ενσάρκωση της αρετής.» (Ροβεσπιέρος, ομιλία της
5ης Φεβρουαρίου 1794)
η) Ο ιακωβίνος λατρεύει τις αιώνιες ηθικές αξίες, φθάνοντας στο σημείο να καταργή-
σει ό,τι τις στήριζε έως τότε. Κήρυκας ενός κοσμικού ευαγγελίου θέλει να θεμελιώσει
την αδελφοσύνη πάνω σε ένα αφηρημένο Ρωμαϊκό Δίκαιο. Οι θείες εντολές αντικαταστά-
λογικής βούλησης.
θ) Ο ιακωβίνος επιδιώκει να εγκαθιδρύσει μέσω της Επανάστασης την κρατική θρη-
σκεία της αρετής, προκειμένου να εδραιωθεί η ενότητα του έθνους.
ι) Το αυταρχικό κράτος είναι η αντανάκλαση της ένοχης συνείδησης του ιακωβίνου:
παρ’ ότι κατά βάθος το αποδοκιμάζει, αυτό αποτελεί το αναγκαίο του μέσο καταστολής
και συγχρόνως τον επικήδειό του.
κ) Ο ιακωβίνος είναι ο φανατικός της αποτελεσματικότητας εις βάρος των ίδιων του
των αξιών, που θυσιάζονται στον βωμό της σκοπιμότητας. Όπως ο μπολσεβίκος, έχει
αναγάγει σε ύψιστη αρχή το ιησουΐτικο δόγμα ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.
λ) Ο ιακωβίνος πιστεύει στην ανθρωπότητα, αλλά δεν πιστεύει στον άνθρωπο, εξ ου
και οι εκατόμβες των θυμάτων της Τρομοκρατίας.
μ) Ο ιακωβίνος είναι ο πρόγονος του μπολσεβίκου, ο δε μπολσεβίκος ο νεκραναστημέ-
νος ιακωβίνος. Η μορφή διαφέρει, αλλά το περιεχόμενο είναι το ίδιο.
ν) Ο Λένιν, ως γνήσιος ιακωβίνος, γράφει τον Ιούνιο του 1917: «Το ιστορικό μεγαλείο
των αληθινών ιακωβίνων, των ιακωβίνων του 1793, συνίσταται στο γεγονός ότι αυτοί ήταν
οι “ιακωβίνοι με τον λαό,” 78 με την επαναστατική πλειοψηφία του λαού, με τις πιό ανε-
πτυγμένες επαναστατικές τάξεις του καιρού τους». Λίγο αργότερα, θα επανεπιβεβαιώσει
τον ιακωβινισμό του γράφοντας: «Το Κομμουνιστικό Κόμμα συνεχίζει τις παραδόσεις των
ιακωβίνων της Γαλλικής Επανάστασης εναντίον των γιρονδίνων. (…) Οι κομμουνιστές
είναι ιακωβίνοι, αλλά προς το συμφέρον του προλεταριάτου και των αγροτικών μαζών
που προδίδονται από τους σοσιαλιστές, όπως έναν αιώνα πριν τα συμφέροντα της επα-
ναστατικής 79 αστικής τάξης προδόθηκαν από τους γιρονδίνους. Η ιακωβίνικη εμπειρία
μάς υποχρεώνει να θεωρήσουμε πως θα είναι απαραίτητη μια προσωρινή [η έμφαση δική
μου] δικτατορία, θεμελιωμένη στην τρομοκρατία, για να εκπληρώσει το τεράστιο καθή-
κον της καταστροφής του καπιταλισμού και της εγκαθίδρυσης της σοσιαλιστικής τάξης
πραγμάτων». Αν και ο Μαρξ στο έργο του Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη
78 Οι ιακωβίνοι ήταν με τον λαό, αλλά για το κεφάλαιο, ενώ οι μπολσεβίκοι για τον λαό, αλλά
χωρίς τον λαό.
79 Η κατά Λένιν «επαναστατική» αστική τάξη ήταν επαναστατική μόνο στον βαθμό που είχε ως
στόχο μια πολιτική επανάσταση, δηλαδή την επανάσταση μιάς μειοψηφίας η οποία παρασύρει
τις μάζες για να τις χρησιμοποιήσει ως όργανο, προκειμένου να εγκαθιδρύσει την πολιτική και
ταξική κυριαρχία της (το ίδιο ισχύει και για τους μπολσεβίκους, οι οποίοι υπηρέτησαν τους
στόχους μιάς «νέας αστικής επανάστασης», μέσω της εκμετάλλευσης της εργατικής δύνα-
μης και της συσσώρευσης προς όφελος μιάς μειοψηφίας που έχει στα χέρια της την ιδιοκτη-
σία των μέσων λήψης των αποφάσεων). Αντιθέτως, η κοινωνική επανάσταση, η μόνη άξια του
ονόματος επανάσταση, είναι εκείνη που πραγματοποιείται από την συντριπτική πλειοψηφία
του λαού προς όφελος των συμφερόντων του συνόλου και δεν περιορίζεται μόνο στην πολι-
τική διάσταση –ανατροπή της πολιτικής εξουσίας της άρχουσας τάξης– αλλά αγκαλιάζει και
την οικονομική διάσταση –«απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών»– καθώς και όλες τις άλλες
όψεις της ζωής, είναι δηλαδή μια επανάσταση συνολική. Πρέπει «να αλλάξουμε την ζωή»,
όπως γράφει ο Ρεμπώ, διότι μόνο τότε η ιστορία της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης θα
γίνει προϊστορία της ανθρωπότητας.
153
 ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
γράφει σαρκαστικά ότι «η παράδοση από όλες τις πεθαμένες γενιές βαραίνει σαν εφιάλ-
της πάνω στα μυαλά των ζωντανών. (…) Η Επανάσταση δεν αντλεί την ποίησή της από το
παρελθόν, αλλά από το μέλλον…», η ουσία είναι ότι για την εξουσία δεν υπάρχει μέλλον
αλλά ένα αέναα επαναλαμβανόμενο παρελθόν!
Ο ιακωβινισμός 80 του Λένιν καθίσταται ολοφάνερος στον βαθμό που συμμερίζεται με
τον Ροβεσπιέρο α) την καχυποψία απέναντι στον προλεταριακό αυθορμητισμό και την
επιδίωξη να τον θέσει υπό το ηγεμονικό πνεύμα του και την αντίληψή του περί ηθικής· β)
την ιδέα ότι η σωτηρία του λαού εξαρτάται από την επέμβαση μιάς φωτισμένης μειοψηφί-
ας, εφ’ όσον οι μάζες είναι παθητικές και ασυνείδητες· 81 και γ) την χρήση της δικτατορί-
ας μιάς μειοψηφίας και της τρομοκρατίας για την επαναστατική διεύθυνση των μαζών. Εν
ολίγοις, ο ιακωβινισμός και ο μπολσεβικισμός μοιράζονται τον μύθο της «παντοδύναμης
80 Ο πάντα οξυδερκής, αλλά όχι και πάντα συνεπής Τρότσκι, το 1904, στο βιβλίο του Τα Πολι-
τικά μας Καθήκοντα, κατηγορούσε τον Λένιν ότι επεδίωκε να παίξει τον ρόλο του Ροβεσπιέρου
στην Ρωσική Επανάσταση. Αυτό έγινε όταν ήταν ακόμη μενσεβίκος και ασκούσε δριμύτατη
κριτική στον ιακωβινισμό. Αργότερα, όμως, όταν προσχώρησε στο μπολσεβίκικο κόμμα, έκανε
στροφή 180 μοιρών και υποστήριξε ένθερμα τον ιακωβινισμό. Επίσης, για την Ρόζα Λούξε-
μπουργκ, ο ιακωβινισμός των μπολσεβίκων αποτελεί σημάδι μη προλεταριακής, μη μπολσε-
βίκικης πολιτικής: είναι το σημάδι ενός αστικού τρόπου κατανόησης και αντιμετώπισης του
ζητήματος της εξουσίας. Επιπλέον, θα επισημάνει ότι η λενινιστική αντίληψη περί οργάνωσης
δεν βασίζεται σε μια ανάπτυξη που οδηγεί στην αυθόρμητη αποδοχή, αλλά σε μια πειθαρχία
«στρατοπέδου». Ο Λένιν έτρεφε αυταπάτες πιστεύοντας ότι, αν αντικαθιστούσε την προλε-
ταριακή μάζα με την επαναστατική μειοψηφία, θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο. Επίσης,
στο κείμενό της του 1918, Η Ρωσική Επανάσταση (μτφρ. Άγις Στίνας, Ύψιλον Βιβλία), ασκεί
κριτική τόσο στον Λένιν όσο και στον Τρότσκι για την εξαφάνιση της προλεταριακής δημο-
κρατίας, κατατάσσοντάς τους στους ιακωβίνους. Έτσι, ενώ δεν τους αρνείται την επαναστα-
τική ιδιότητα, τους θεωρεί επαναστάτες που χρησιμοποιούν το πρόγραμμα και τις πολιτικές
τεχνικές των αστών επαναστατών. Το αποτέλεσμα τής από μέρους τους εγκαθίδρυσης μιάς
εξουσίας εκ των άνω, μιάς εργατικής ελίτ, και της υιοθέτησης της Τρομοκρατίας ήταν «μια
διοίκηση κλίκας, μια δικτατορία φυσικά, όχι όμως η δικτατορία του προλεταριάτου, αλλά η
δικτατορία μιάς χούφτας πολιτικών, δηλαδή μια δικτατορία καθαρά αστικού τύπου, με την
πλήρη έννοια της ιακωβίνικης εξουσίας». Σχεδόν μισό αιώνα νωρίτερα, ο Μιχαήλ Μπακούνιν
είχε γράψει προφητικά: «Δεν υπάρχει ελευθερία χωρίς σοσιαλισμό, δεν υπάρχει σοσιαλισμός
χωρίς ελευθερία», διότι «ελευθερία χωρίς σοσιαλισμό είναι προνόμιο, αδικία, σοσιαλισμός
χωρίς ελευθερία είναι υποδούλωση και βαρβαρότητα».
81 Ο Λένιν γράφει σχετικά στο έργο του Τι να Κάνουμε; (συλλογική μετάφραση, εκδόσεις Σύγ-
χρονη Εποχή): «Αφού οι εργατικές μάζες είναι ανίκανες να διαμορφώσουν από μόνες τους μια
ανεξάρτητη ιδεολογία-προϊόν του κινήματός τους, το πρόβλημα μπαίνει ως εξής: η επιλογή
πρέπει να είναι ανάμεσα στην αστική και στην σοσιαλιστική ιδεολογία», ενώ, σε άλλο σημείο,
αναφέρει ότι «η σοσιαλιστική συνείδηση είναι κάτι που έχει μπει στην ταξική πάλη από τα
έξω, και όχι κάτι που αυθόρμητα ξεπήδησε από αυτήν. (…) Κάθε καλλιέργεια του αυθορμητι-
σμού του εργατικού κινήματος (…) στην πράξη σημαίνει (…) ενίσχυση της αστικής ιδεολογίας
μέσα στους εργάτες». Ας δούμε όμως τι λένε ως προς αυτό ο Μαρξ και ο Ένγκελς, γελοιο-
ποιώντας έτσι εκ των προτέρων την άποψη του Λένιν: «Την εποχή της ίδρυσης της Διεθνούς
καθιερώσαμε ως έμβλημα του αγώνα μας την φράση: η χειραφέτηση της εργατικής τάξης θα
είναι έργο της ίδιας της εργατικής τάξης. Κατά συνέπεια, δεν μπορούμε να είμαστε συνοδοι-
πόροι με τους ανθρώπους που διακηρύσσουν ανοιχτά ότι οι εργάτες είναι πολύ ακαλλιέργητοι
για να απελευθερωθούν από μόνοι τους και ότι η απελευθέρωση θα τους έρθει εκ των άνω,
δηλαδή από τους φιλάνθρωπους μεγαλοαστούς και μικροαστούς». (Εγκύκλιος που έγραψαν
και έστειλαν στους ηγέτες της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας, στις 17/9/1879.)
154
Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, 1789-1793 Εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης
βούλησης», μια ορθολογική και ουτοπική προσέγγιση και μια ελιτίστικη και εξουσιαστική
δράση. Η ιακωβίνικη ιδέα της κομματικής δικτατορίας εκφράζεται στον μπολσεβικισμό με
τον συνδυασμό σοβιέτ-κόμματος που επινόησε ο Λένιν. Η ουσία του λενινισμού είναι ότι
αρνιόταν τα πλουραλιστικά σοβιέτ, ότι ήθελε να τα μετατρέψει σε όργανα του Κόμματος
και ότι, αφού κατάφερε να τα ελέγξει, οικοδόμησε μια ιεραρχική δομή τής οποίας την
βάση αποτελούσαν τα σοβιέτ και την κορυφή μια μονοκομματική διεύθυνση. Υπό αυτήν
την έννοια, τα σοβιέτ παίζουν στο μπολσεβίκικο σύστημα τον ίδιο ρόλο που έπαιζαν στο
ιακωβίνικο σύστημα οι επιτροπές και οι λέσχες στις οποίες στήριξαν την δικτατορία
τους οι ιακωβίνοι. Επομένως, οι ιακωβίνοι αποτελούν μια αναγκαία αναφορά για να κατα-
νοηθούν οι μπολσεβίκοι –μόνο που η τρομοκρατία των πρώτων συνετρίβη από την τρο-
μοκρατία των θερμιδωριανών, ενώ οι μπολσεβίκοι έγιναν οι ίδιοι τρομοκράτες και δήμιοι.
Οι ιακωβίνοι, για να υλοποιήσουν την πολιτική τους, η οποία βασιζόταν στην «δικτατορία
των τρομοκρατών», δημιούργησαν έναν ισχυρό στρατό και μια νέα πολιτική αστυνομία,
που εν συνεχεία θα περάσουν στα χέρια των αντιπάλων τους και θα χρησιμοποιηθούν
εναντίον τους. Αντίθετα, οι μπολσεβίκοι δημιούργησαν ένα κράτος, έναν στρατό και μια
πολιτική αστυνομία, των οποίων γνώρισμα ήταν ο υπερσυγκεντρωτισμός και τα οποία,
αφού χρησίμευσαν για την εξουδετέρωση των εσωτερικών και εξωτερικών εχθρών, έγι-
ναν τα μέσα άγριας καταστολής του ίδιου του προλεταριάτου, καθώς και καταπίεσης των
ενδοκομματικών φραξιών που ήταν αντίθετες προς τους δικτάτορες ηγέτες.
Επιπλέον, κατά την λενινιστική περίοδο, στο εσωτερικό του Κόμματος υπήρξε μια «βο-
ναπαρτιστική» φάση, η ιστορικοπολιτική ιδιαιτερότητα της οποίας συνίσταται κυρίως
στο γεγονός ότι, ενώ στην Γαλλία Θερμιδώρ και βοναπαρτισμός σήμαιναν τον θρίαμβο
των αντιδραστικών κομμάτων πάνω στο ηττημένο ιακωβίνικο κόμμα, στην Ρωσία το ίδιο
το μπολσεβίκικο κόμμα έγινε το όργανο της «μετάβασης από την επανάσταση στην αντε-
πανάσταση». Αν ο Λένιν με την πολιτική του είχε ήδη οδηγήσει στον βοναπαρτισμό, ο
Στάλιν, εδραιωνόμενος στην εξουσία, οδήγησε στον καισαρισμό.
ξ) Ο μπολσεβικισμός εκπλήρωσε τα ιστορικά (αστικά) καθήκοντα της Ρωσικής Επα-
νάστασης: 1) τα οικονομικά –κατάργηση της εκμετάλλευσης των αγροτών ως δουλοπα-
ροίκων, εκμηχάνιση της γεωργίας και δημιουργία μιάς τάξης «ελεύθερων εργαζομένων»,
απαλλάσσοντας έτσι την βιομηχανική ανάπτυξη από τα φεουδαρχικά δεσμά της· και 2)
τα πολιτικά –καταστροφή της απολυταρχίας, κατάργηση της φεουδαρχικής αριστοκρα-
τίας, δημιουργία ενός πολιτικού Συντάγματος και ενός διοικητικού μηχανισμού που θα
εξασφάλιζε την ανάπτυξη του οικονομικού έργου της Επανάστασης. Ιδού γιατί υπάρχει
μια ταύτιση μεθόδων και σκοπών του μπολσεβικισμού και του μικροαστικού ιακωβινισμού
της Γαλλικής Επανάστασης.
«Η βασική αρχή της μπολσεβίκικης πολιτικής (η κατάκτηση και η άσκηση της εξουσίας
από την οργάνωση) είναι ιακωβίνικη· η μεγαλειώδης μπολσεβίκικη πολιτική προοπτική
είναι ιακωβίνικη· η υλοποίησή της στην πορεία του αγώνα της μπολσεβίκικης οργάνωσης
είναι ιακωβίνικη· η κινητοποίηση όλων των κατάλληλων μέσων και δυνάμεων της κοινωνί-
ας για την ανατροπή του απολυταρχισμού, καθώς και η εφαρμογή όλων των μεθόδων που
υπόσχονται επιτυχία· οι ελιγμοί και οι συμβιβασμοί του μπολσεβίκικου κόμματος με κάθε
κοινωνική δύναμη την οποία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει, έστω και για ελάχιστο χρό-
νο και στον λιγότερο σημαντικό τομέα του αγώνα… Ιδού ποιό είναι το ιακωβίνικο πνεύμα.
Σε τελική ανάλυση, η θεμελιώδης ιδέα της μπολσεβίκικης οργάνωσης είναι ιακωβίνικη: η
δημιουργία μιάς αυστηρής οργάνωσης επαγγελματιών επαναστατών που θα παραμείνει
ένα υπάκουο όργανο μιάς παντοδύναμης ηγεσίας.» 82
82ICC-Ότο Ρύλε, Η Πάλη ενάντια στον Φασισμό αρχίζει με την Πάλη ενάντια στον Μπολσεβι-
κισμό, μτφρ. Ν. Β. Αλεξίου, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος.
155
 ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
Μια Επανάσταση δεν είναι τίποτα, αν δεν εισάγει ένα νέο σχέδιο, αν δεν φέρει μαζί
της ένα νέο όραμα, μια νέα οπτική, μια νέα ζωή· μια Επανάσταση δεν είναι Επανάσταση
παρά μόνο αν είναι σφαιρική, συνολική, απόλυτη…
Σαρλ Πεγκύ
6 ξανασυμβεί, ανέφικτο είναι μόνο το ανέφικτο… διότι, όπως γράφει ο Αλμπέρ Καμύ, «η
Η Γαλλική Επανάσταση, μία από τις κομβικές στιγμές του ιστορικού γίγνεσθαι, παρά
την αμφισημία 83 της και όντας αιώνιο αντικείμενο θαυμασμού ή φόβου, παραμένει ανά-
γλυφα χαραγμένη στην μνήμη των ανθρώπων. Ο Γάλλος μυθιστοριογράφος Σταντάλ θα
γράψει χαρακτηριστικά, 20 χρόνια μετά από αυτήν: «Στα 2.000 χρόνια Παγκόσμιας Ιστο-
ρίας, ίσως ποτέ προηγουμένως δεν έγινε μια τόσο μεγάλη επανάσταση στα ήθη, στις
ιδέες και στις πεποιθήσεις». Επιπλέον, το επαναστατικό Παρίσι πρόσφερε περισσότερα
από όσα το ίδιο μπορούσε να φανταστεί στην κουλτούρα της εποχής και στην επανα-
στατική σκέψη του δυτικού κόσμου. Ακόμη, το πεδίο αυτών των επιτευγμάτων δεν ήταν
το δομημένο γύρω από έναν γραφειοκρατικό μηχανισμό παραδοσιακό κράτος, αλλά ένα
σύστημα αδιαμεσολάβητων σχέσεων, μια άμεση δημοκρατία, οργανωμένη σε δημόσιες
συνελεύσεις. Το σύστημα αυτό μας προσφέρει ένα γενικό πρότυπο συνελευσιακής οργά-
νωσης σε μια μεγάλη πόλη κατά την διάρκεια μιάς περιόδου επαναστατικής μετάβασης
από ένα συγκεντρωτικό κράτος σε μια αποκεντρωμένη κοινωνία.
Απ’ την άλλη, η Γαλλική Επανάσταση, ως κοινωνικό φαινόμενο, αφ’ ενός έδωσε την
δυνατότητα να εκφραστούν όλες οι τάσεις, οι επιδιώξεις και οι ιδέες, ενώ παράλληλα
αποκάλυψε την ανθρώπινη ηθική αθλιότητα, τον παροξυσμό των παθών, την απελευθέ-
ρωση των κατώτερων ενστίκτων και την τάση για εξευτελισμό και εξανδραποδισμό της
ανθρώπινης ύπαρξης, αφήνοντας να εκδηλωθεί όλο το μίσος των ανθρώπων και η επι-
θυμία απόκτησης δύναμης· και αφ’ ετέρου υπήρξε μια ισχυρή και καταλυτική αντίδραση
ενάντια στο παλαιό καθεστώς, την απόλυτη μοναρχία, που εμπόδιζε την πολιτική επι-
κράτηση των αστών.
Επίσης, η εισβολή της Γαλλικής Επανάστασης στο κοινωνικό γίγνεσθαι, η διαστρέβλω-
ση της Επανάστασης από την Επανάσταση και η επιβολή του Ναπολέοντα στην Επανά-
σταση, αποτελούν ένα μείζον μάθημα για τους ελευθεριακούς επαναστάτες (για τους
μαρξιστές-λενινιστές δεν τίθεται θέμα, ο «δημοκρατικός συγκεντρωτισμός» και μια GPU
αρκούν για να επιλύσουν όλα τα προβλήματα –όταν ο «αδαής» λαός ποδηγετείται, τότε ο
δρόμος προς τον «σοσιαλισμό» είναι ανοιχτός…): η επιβίωση και η ανάπτυξη μιάς επανά-
στασης επιβάλλουν ως αδήριτη ανάγκη την ανακάλυψη ασφαλιστικών δικλείδων που θα
την εμποδίσουν να αυτοκαταστραφεί, να αυτοαναιρεθεί, να προδοθεί και να αυτοκτονή-
σει, διότι όταν μια επανάσταση παραβιάζει τους δικούς της ρυθμούς και νόμους, αλλάζει
βιαίως τον ρυθμό της Ιστορίας, αλλάζοντας έτσι άρδην και η ίδια –ο βιασμός της Ιστορίας
δεν μπορεί παρά να γεννήσει κοινωνικούς Φρανκενστάϊν.
Εν κατακλείδι, αν και η Γαλλική Επανάσταση δεν μπόρεσε να λύσει τα πιεστικά κοινωνι-
κο-οικονομικά προβλήματα –και ιδίως εκείνο της οικονομικής χειραφέτησης της εργασί-
83Είχε δύο όψεις, αφ’ ενός την θετική: ανατροπή της τυραννίας και εγκαθίδρυση της ελευθε-
ρίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και αφ’ ετέρου την αρνητική: το λουτρό αίματος της
Τρομοκρατίας («Αυτό που συνιστά μια Δημοκρατία είναι η ολική εξόντωση των αντιπάλων
της.» –Σαιν-Ζυστ) και την γενοκτονία των κατοίκων της Βανδέας το 1793, «ώστε να μην υπάρ-
ξει κίνδυνος αναπαραγωγής της αντιδημοκρατικής αυτής ράτσας».
156
Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, 1789-1793 Εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης
ας– προς όφελος του κοινωνικού συνόλου, παρ’ όλα αυτά τα έθεσε επί τάπητος, ενώ από
το μεγάλο καμίνι αυτής της Επανάστασης θα ξεπηδήσει ο κοινωνικός προβληματισμός
προς αναρχικές και κομμουνιστικές κατευθύνσεις, όπως ορθά επισήμανε ο Κροπότκιν,
αποτελώντας τον κυριότερο μοχλό για την δημιουργία των ιστορικών γεγονότων που θα
συγκλονίσουν τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Η Γαλλική Επανάσταση άνοιξε τον δρόμο που
οι επόμενες επαναστάσεις θα ακολουθήσουν και θα διευρύνουν. Ό,τι συνέβη μπορεί να
Τέχνη και η Επανάσταση δεν θα πεθάνουν παρά μαζί με τον τελευταίο άνθρωπο στην γη».
Ωστόσο, «επειδή κατηγορούμενο και συγχρόνως αντικείμενο του επαναστατικού σχε-
δίου είναι ο άνθρωπος, το επαναστατικό σχέδιο δεν μπορεί να τοποθετήσει την αλλαγή
που φέρει μέσα του παρά μόνο στο επίπεδο της συνολικότητας και της καθολικότητας:
δεν φθάνει στην ιδέα του ακρωτηριασμένου από την αλλοτρίωση ανθρώπου (αυτή προσ-
διορίζεται από το μαρξιστικό σχέδιο), παρά μόνο για να τον απελευθερώσει και να τον
μεταμορφώσει σε καθολικό άνθρωπο, ο οποίος θα ελέγχει πλήρως τον εαυτό του και τον
κόσμο». 84
Το πρωταρχικό καθήκον του ιστορικού είναι να αποκαταστήσει την ιστορική αλήθεια,
καταστρέφοντας τις παραδοσιακές φήμες.
Μαρσέλ Πανιόλ, Το Σιδηρούν Προσωπείο
7
Το έργο του Κροπότκιν Η Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση είναι το απαύγασμα μιάς έρευ-
νας που κράτησε, με διαλείμματα, σχεδόν 30 χρόνια. Βασικό κίνητρο του συγγραφέα
υπήρξε η μεγάλη αγάπη που έτρεφε για την Γαλλία και τον γαλλικό λαό, 85 μια αγάπη
που δεν έσβησε παρά μόνο με τον θάνατό του. Ο συγγραφέας δεν θα ακολουθήσει την
πεπατημένη. Αντίθετα με την κλασική ιστοριογραφία –που βλέπει την Ιστορία ως μια
σύνθετη αλληλεπίδραση ηγετικών προσωπικοτήτων ή ως μια αλυσίδα λαμβανόμενων εκ
των άνω πολιτικών αποφάσεων, περιοριζόμενη στην καταγραφή των γεγονότων και των
πρωταγωνιστών– ο Κροπότκιν έχει ως στόχο να γράψει μια λαϊκή ιστορία της Επανάστα-
σης, δηλαδή να αναδείξει τον πάντα ξεχασμένο και πάντα εξοβελισμένο στο περιθώριο
της Ιστορίας αφανή ήρωα, τον λαό: τον λαό που για πρώτη φορά στην νεώτερη ιστορία
κάνει την εμφάνισή του στο ιστορικό προσκήνιο, αναλαμβάνοντας τον ρόλο του πρωτα-
γωνιστή. Γράφει: «Στην μέχρι τώρα καταγεγραμμένη Ιστορία δεν συναντάμε πουθενά τον
λαό, ούτε βλέπουμε πώς άρχισαν οι επαναστάσεις. Οι στερεότυπες φράσεις αναφορικά
με την απελπιστική κατάσταση του λαού πριν από τις επαναστάσεις, δεν εξηγούν πώς
ξεπρόβαλε η ελπίδα για κάτι καλύτερο μέσα από αυτήν την απόγνωση –από πού προήλθε
το επαναστατικό πνεύμα.
Αφού λοιπόν διαβάσουμε αυτήν την ιστορία, θα την αφήσουμε κατά μέρος και θα επι-
στρέψουμε στις πρωτογενείς πηγές, προσπαθώντας να μάθουμε από αυτές τις αιτίες
που έκαναν τον λαό να εξεγερθεί και τον αληθινό ρόλο που έπαιξε αυτός στις επανα-
στάσεις, τα κέρδη που αποκόμισε από μια επανάσταση, τις ιδέες που διέδωσε και τα
λάθη τακτικής που διέπραξε. Έτσι αντιλαμβανόμαστε την Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση
84 ΑντρέΜαλρώ. Παρατίθεται από τον Αντρέ Ντεκουφλέ στο βιβλίο Η Κοινωνιολογία των Επα-
ναστάσεων.
85 Ο γαλλικός λαός έτρεφε τα ίδια αισθήματα γι’ αυτόν, οι Γάλλοι εργάτες μάλιστα τον απο-
καλούσαν «ο Πέτρος μας».
157
 ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ
διαφορετικά απ’ ό,τι την περιέγραψε ο Λουΐ Μπλαν, ο οποίος την παρουσιάζει κυρίως ως
ένα μεγάλο πολιτικό κίνημα, κατευθυνόμενο από την Λέσχη των Ιακωβίνων…». 86
Αν ισχύουν τα παρακάτω λόγια του Ζυλ Μισελέ στον επίλογο του έργου του Η Ιστορία
της Γαλλικής Επανάστασης, ισχύουν 100 φορές περισσότερο για το βιβλίο του Κροπότ-
κιν: «Κάθε ιστορία της Επανάστασης ήταν έως τώρα ουσιαστικά μοναρχική (άλλη υπέρ
του Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ και άλλη υπέρ του Ροβεσπιέρου). Αυτή εδώ είναι η πρώτη δημοκρα-
τική, εκείνη που τσάκισε είδωλα και θεούς. Από την πρώτη μέχρι την τελευταία σελίδα,
δεν έχει παρά μόνον έναν ήρωα, τον λαό».
Η Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση είναι μια εκτενής και εμπεριστατωμένη μελέτη των
γεγονότων που εκτυλίχτηκαν από το 1789 έως το 1793, παρέχοντας επιπλέον μια συνο-
πτική παρουσίαση των γεγονότων μέχρι την επικράτηση του Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Αν
και είναι ένα από τα λιγότερο γνωστά έργα του Κροπότκιν, και παρ’ ότι, όπως λέει ο ίδιος,
δεν είχε πρόσβαση στα γαλλικά αρχεία, αποτελεί, παρ’ όλα αυτά, ένα εξαιρετικό δείγμα
ιστοριογραφίας όσον αφορά την αυθεντικότητα και την ποιότητα των πληροφοριών που
προσφέρει, εν συγκρίσει με όλες τις γνωστές ιστορίες εκείνης της περιόδου. Επιπλέον,
η πρωτοτυπία αυτού του έργου συνίσταται στο ότι, ενώ όλες οι άλλες ιστορικές εργασίες
εστιάζουν συνήθως στις πολιτικές ίντριγκες και εξιδανικεύουν τις ηγετικές φυσιογνω-
μίες της εποχής εκείνης, τούτο επικεντρώνεται στα οικονομικά αίτια που πυροδότησαν
την Επανάσταση, δίδοντας έμφαση στους αγώνες του απλού λαού που διεκδικούσε την
οικονομική και κοινωνική του ελευθερία –χωρίς αυτήν την μελέτη των οικονομικών αιτίων
«η ιστορία της περιόδου παραμένει ατελής και συχνά ακατανόητη».87 Επίσης, ως αλη-
θινός ιστορικός, δεν ασχολείται απλώς με την περίοδο που εξετάζει –καθώς την θεωρεί
κορύφωση μιάς μακράς, προγενέστερης, δράσης, που θα συνεχιστεί στο μέλλον– αλλά
προσπαθεί, εκτός από το να αναπλάσει τα γεγονότα που αποτελούν το κατ’ εξοχήν θέμα
του, να αναδείξει «τα ισχυρά ρεύματα σκέψης και δράσης που συγκρούστηκαν κατά την
διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης –ρεύματα τόσο στενά συνυφασμένα με την ουσία
της ανθρώπινης φύσης, ώστε μοιραία θα τα βρίσκουμε μπροστά μας σε όλες τις μελλο-
ντικές ιστορικές εξελίξεις». 88
Το έργο είναι γραμμένο σε γλαφυρό και ζωντανό ύφος, περιέχει δε πληθώρα πληρο-
φοριών που ρίχνουν φως σε πολλές και σημαντικές λεπτομέρειες της Επανάστασης,
ενώ περιγράφει με αριστοτεχνικό τρόπο την αλληλεπίδραση της ανέχειας και της δυ-
σαρέσκειας, την γέννηση του επαναστατικού πνεύματος μέσα στους κόλπους του λαού,
την σύγκρουση της εξουσιαστικής τάσης και της αντιεξουσιαστικής τάσης του επανα-
στατικού κινήματος και την αποτυχία των εξουσιαστών επαναστατών να ικανοποιήσουν
τις οικονομικές και κοινωνικές ανάγκες του λαού, κάτι που δεν επέτρεψε την υλοποίηση
του μεγάλου στόχου της Ελευθερίας-Ισότητας-Αδελφοσύνης, ανοίγοντας έτσι τον δρό-
μο στην αντίδραση και οδηγώντας τελικώς στον καισαρισμό. Ωστόσο, θα αναγνωρίσει
και θα αναδείξει τα δύο μείζονα επιτεύγματα της Επανάστασης, που έφεραν την Γαλλία
στην πρώτη γραμμή του ευρωπαϊκού κοινωνικού κινήματος: την κατάργηση της δουλο-
παροικίας και την κατάργηση της απολυταρχίας. Σε αυτά και στην πεποίθησή του ότι η
Επανάσταση υπήρξε το φυτώριο «κομμουνιστικών» ιδεών οφείλεται το ότι αποκαλούσε
την Γαλλική Επανάσταση «μητέρα όλων μας». Επίσης, πρέπει να επισημάνουμε ότι, ενώ
86 Π. Κροπότκιν, Σύγχρονη Επιστήμη και Αναρχισμός, μτφρ. Ν. Β. Αλεξίου, εκδόσεις Ελεύθερος
Τύπος.
87 Π. Κροπότκιν, Η Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση.
88 Στο ίδιο.
158
Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, 1789-1793 Εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης
έγραψε το έργο αυτό από αναρχική σκοπιά και χάριν του αναρχικού κινήματος, η λέξη
αναρχισμός σπανίως εμφανίζεται σε αυτό.
Πάντως, το βιβλίο παρουσιάζει και κάποια μειονεκτήματα: α) ο συγγραφέας ενίοτε
επαναλαμβάνεται, κάτι που αναγνωρίζει και ο ίδιος· β) η εξέλιξη των γεγονότων δεν ακο-
λουθεί μια γραμμική πορεία –ο συγγραφέας συχνά-πυκνά επανέρχεται σε παρελθόντα
γεγονότα ή αναφέρεται σε μεταγενέστερες εξελίξεις, κάτι που μπορεί να δυσκολέψει
τον αναγνώστη. Ωστόσο, με τα βοηθητικά κείμενα του Α΄ Μέρους, πιστεύουμε ότι ξεπε-
ράσαμε αυτόν τον σκόπελο.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Λένιν εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από αυτό το έργο,
ώστε πρότεινε στον Κροπότκιν να μεταφραστεί στα ρωσικά και να εκδοθεί κρατική δα-
πάνη, προκειμένου να διδαχθεί στα σχολεία, όμως αυτός, πιστός στις αντικρατικές ιδέ-
ες του, απέρριψε την πρόταση αυτή.
Ο Α΄ Τόμος της ελληνικής έκδοσης του έργου περιλαμβάνει Γλωσσάρι, Κατάλογο Κυ-
ριοτέρων Ονομάτων, Χρονολόγιο, διάφορα κείμενα που καλύπτουν θέματα τα οποία εξε-
τάζονται ακροθιγώς στο έργο του Κροπότκιν, εφ’ όσον αυτό επικεντρώνεται βασικά στην
περίοδο 1789-93 και ο στόχος είναι πολύ συγκεκριμένος (ο συγγραφέας, εξάλλου, θεωρεί
δεδομένο ότι ο αναγνώστης είναι σχετικά εξοικειωμένος με την ιστορία της Γαλλικής
Επανάστασης), καθώς και τα πρώτα 29 κεφάλαια.
Ο Β΄ Τόμος περιέχει τα υπόλοιπα κεφάλαια του έργου και είναι εμπλουτισμένος με
διάφορα ντοκουμέντα και πλούσια εικονογράφηση.
Διακαής επιθυμία και φιλοδοξία μας είναι να προσφέρουμε στον Έλληνα αναγνώστη,
και κυρίως στο ελληνικό ελευθεριακό κίνημα, την πλέον εμπεριστατωμένη παγκοσμίως
έκδοση αυτού του τόσο σημαντικού έργου, όπως κάναμε και με το έργο του Προσπέρ-
Ολιβιέ Λισαγκαρέ, Η Ιστορία της Παρισινής Κομμούνας του 1871.
Η επιτυχία του εγχειρήματός μας επαφίεται στην κρίση του αναγνώστη, ο οποίος είναι
και ο τελικός κριτής.
Νίκος Β. Αλεξίου
Το συγκεκριμένο άρθρο αποτελεί παρουσίαση βιβλίου. Το βιβλίο αυτό θα κυκλοφορήσει
από τις Εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος, Βαλτετσίου 53, Εξάρχεια.
159
 LOTTA COMUNISTA
Ο ΛΕΝΙΝ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΤΡΟΜΟΚΡΑΤIΑ
Η ΕΦΗΜΕΡΙΔ Α ‘CORRIERE DELL A SERA’ Σ’ ΕΝ Α ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ ΤΗΣ,
της 9ης Απριλίου 1978 που υπογράφει ο Alberto Ronchey, ανακαλύπτει ότι ένας από
τους πατέρες της τρομοκρατίας είναι ο Λένιν. Το λαμπρό όργανο της αστικής τάξης της
Λομβαρδίας δεν βλέπει το χυμώδες γενεαλογικό δέντρο της δημοκρατικής τρομοκρα-
τίας που σχεδόν εδώ και δύο αιώνες βλασταίνει, αλλά ψάχνει το αχυράκι στο μάτι του
μαρξισμού.
Υπάρχει μια μεγάλη διαφορά: ο μαρξισμός προσπάθησε να εξηγήσει την τρομοκρατία
και ποτέ δεν την θεωρητικοποίησε ως ανώτατο όπλο της προλεταριακής πάλης, ενώ η
δημοκρατία πάντα τη θεωρητικοποίησε και σχεδόν ποτέ δεν την ανάλυσε.
Δε θάταν δύσκολο να συλλέξουμε από τα κλαδιά του ιταλικού δέντρου της δημοκρα-
τικής τρομοκρατίας ένα καλάθι γεμάτο καρπούς. Γράφει η ‘Corriere della Sera’ ότι για
τον Λένιν «η άρνησή του δεν ήταν άρνηση αρχών, για τον απλό λόγο ότι η τρομοκρατία
ως μορφή στρατιωτικής επιχείρησης μπορούσε να είναι ωφέλιμη και μερικές φορές και
ουσιαστική». Προσθέτει ότι ο Λένιν «έκρινε την ατομική τρομοκρατία, διαχωρίζοντάς την
από τη συλλογική, ως ανεπαρκή και συχνά καταστροφική, γιατί ήταν απομονωμένη από
τις μάζες, αλλά όλα αυτά χωρίς την ολική άρνηση που είχε εκφράσει ο Πλεχάνοφ». Μ’ αυ-
τές τις λίγες γραμμές η εφημερίδα της αστικής τάξης του Μιλάνου πιστεύει ότι χάρισε
στον Λένιν την τρομοκρατία. Η σκέψη, όμως, του Λένιν είναι πολύ πιο βαθιά και θα πρέπει
να σκύψουν επάνω της όλοι εκείνοι, οπορτουνιστές και τυχάρπαστοι, που μαθητεύουν
στους αμπροζιανούς εκδοτικούς οίκους.
Ο Λένιν στον «Αντάρτικο πόλεμο» του 1906, αναλύοντας τις μορφές πάλης χαράζει μια
162
Ο ΛΕΝΙΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ
αρχή και δύο κριτήρια.
Η αρχή: «Ο μαρξιστής τοποθετείται στο πεδίο της ταξικής πάλης και όχι σε ‘κείνο της
κοινωνικής ειρήνης. Σε ορισμένες περιόδους της οξυμμένης οικονομικής και κοινωνικής
κρίσης η ταξική πάλη αναπτύσσεται μέχρι να μετατραπεί σε ανοιχτό εμφύλιο πόλεμο. Η
κάθε ηθική καταδίκη της είναι τελείως απαράδεκτη για τον μαρξιστή».
Η αρχή αυτή αφορά την ταξική πάλη και όχι τις μορφές της. Ο μαρξιστής γνωρίζει ότι
σε ορισμένες φάσεις της οξυμμένης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης η ταξική πάλη
αναπτύσσεται μέχρι να μετατραπεί σε ανοιχτό εμφύλιο πόλεμο. Γι’ αυτό δεν μπορεί να
καταδικάσει τις μορφές που παίρνει η ταξική πάλη χωρίς να καταδικάσει την ίδια την
ταξική πάλη, χωρίς να πάψει να είναι μαρξιστής. Ο μαρξιστής δεν καθορίζει τις μορφές
της ταξικής πάλης, αλλά την ανάπτυξή της που φτάνει σε σημείο να μετασχηματίσει
τις προηγούμενες μορφές. Γιατί η ταξική πάλη αναπτύσσεται μέχρις αυτού του σημείου;
Γιατί οξύνεται η οικονομική και κοινωνική κρίση, που καθορίζεται από τις αντικειμενι-
κές συνθήκες. Η ηθική καταδίκη των μορφών ταξικής πάλης ισοδυναμεί, σε τελευταία
ανάλυση, με ηθική καταδίκη των αιτίων που τις προκάλεσαν, δηλαδή των αιτίων της οι-
κονομικής και κοινωνικής κρίσης. Η άρνηση της αντικειμενικής πραγματικότητας είναι
απαράδεκτη για τον μαρξιστή.
Δεν είναι επιστήμη αλλά καθαρή ουτοπία.
Πρώτο κριτήριο: «Σε ποιες θεμελιώδεις ανάγκες πρέπει να στηριχτεί κάθε μαρξιστής
για να εξετάσει το πρόβλημα των μορφών πάλης; Κυρίως ο μαρξισμός διακρίνεται απ’
όλες τις πρωτόγονες μορφές σοσιαλισμού γιατί δεν συνδέει το κίνημα με μια οποιαδήπο-
τε καθορισμένη μορφή πάλης. Δέχεται τις πιο διαφορετικές μορφές και δεν «επινοεί»,
αλλά περιορίζεται να τις γενικεύσει και να τις  οργανώσει. Εισάγει τη συνείδηση σ’ αυτές
τις μορφές πάλης των επαναστατικών τάξεων που γεννιούνται αυθόρμητα στην πορεία
του κινήματος. Ανυποχώρητα ενάντιος σε κάθε αφηρημένη μορφή, σε κάθε θεωρητική
συνταγή, ο μαρξισμός απαιτεί μια προσεκτική εξέταση της υφιστάμενης μαζικής πάλης,
η οποία με την ανάπτυξη του κινήματος, με την ανύψωση της συνείδησης των μαζών, με
την όξυνση των οικονομικών και πολιτικών κρίσεων, υποκινεί καινούργιες και περίεργες
μεθόδους άμυνας και επίθεσης. Δεν παραιτείται, επομένως, από καμιά μορφή πάλης και
σε ορισμένη στιγμή δεν περιορίζεται σε καμιά περίπτωση στις υπάρχουσες και δυνα-
τές, αναγνωρίζοντας ότι μεταβαλλόμενη μια ορισμένη κοινωνική συγκυρία, αναπόφευ-
κτα προκύπτουν καινούργιες, ακόμη άγνωστες στους πολιτικούς άνδρες μιας ορισμένης
περιόδου».
Το πρώτο κριτήριο, η ανάγκη, που τέθηκε από τον Λένιν είναι ξεκάθαρο. Ο μαρξισμός
πρέπει να εξετάζει προσεκτικά τις «μαζικές μορφές πάλης των επαναστατικών τάξεων»,
μορφές νέες και άγνωστες που ανακύπτουν από την όξυνση των οικονομικών και πολιτι-
κών κρίσεων και από την ανύψωση της συνείδησης των μαζών.
Στη Ρωσία του 1906 δύο ήταν οι επαναστατικές τάξεις, το προλεταριάτο και οι αγρό-
τες. Μια από τις μορφές πάλης της μάζας των αγροτών, με επίδραση στο προλεταριάτο,
ήταν ο ανταρτοπόλεμος και η τρομοκρατία. Οι μενσεβίκοι, που συνέδεαν το προλετα-
ριάτο με το άρμα της φιλελεύθερης αστικής τάξης, καταδίκαζαν ως μη προλεταριακές
αυτές τις μορφές πάλης. Οι μπολσεβίκοι, που η στρατηγική τους επιδίωκε τη συμμαχία
με τους αγρότες ενάντια στο τσαρικό κράτος και στην αστική τάξη, δεν μπορούσαν, μόνο
για λόγους αρχών, να καταδικάσουν τις προκύπτουσες μορφές πάλης εκείνη την περίο-
δο της οξυμμένης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης. Είναι τελείως διαφορετική η θέση
από την παραδοχή ή τη μη παραδοχή, λόγω αρχών, της τρομοκρατίας ως μαζική μορφή
πάλης των επαναστατικών μαζών. Το ζήτημα αρχών ούτε καν τίθεται. Όπως δεν τίθεται η
ερώτηση: από άποψη αρχών ο Λένιν είναι υπέρ ή κατά της τρομοκρατίας έτσι αφηρημένα,
163
 LOTTA COMUNISTA Ο ΛΕΝΙΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ

δηλαδή ενάντιος σε μια μορφή πάλης έτσι αφηρημένα; Έτσι όπως δεν υπάρχει η ελευθε-
ρία ή η δικτατορία αφηρημένα, δεν υπάρχει αφηρημένα ούτε η τρομοκρατία. Υπάρχουν
μορφές μαζικής πάλης στην κοινωνική και πολιτική πρακτική μιας ορισμένης φάσης της
πάλης των τάξεων και της δυναμικής σχέσης μεταξύ των τάξεων. Ως τέτοιες πρέπει να
μελετηθούν και να εκτιμηθούν σε σχέση με την επαναστατική στρατηγική του μαρξισμού.
Δεύτερο κριτήριο: «Κατά δεύτερο λόγο, ο μαρξισμός απαιτεί κατηγορηματικά μια ιστο-
ρική εξέταση του προβλήματος των μορφών πάλης. Το να τίθεται αυτό το πρόβλημα έξω
από τη συγκεκριμένη ιστορική κατάσταση σημαίνει αγνωσία του αλφαβήτου του διαλε-
κτικού υλισμού. Σε διαφορετικές στιγμές της οικονομικής εξέλιξης και ανάλογα με τις
διάφορες κοινωνικές, εθνικοπολιτιστικές, πολιτικές συνθήκες κτλ., διαφορετικές είναι
και οι μορφές πάλης που τίθενται κατά πρώτο λόγο και που γίνονται θεμελιακές και σε
σχέση μ’ αυτές, τροποποιούνται, με τη σειρά τους, και οι δευτερεύουσες και περιθωρι-
ακές μορφές πάλης. Το να προσπαθήσουμε να δώσουμε μια απάντηση καταφατική ή αρ-
νητική στην απαίτηση να υποδείξουμε την καταλληλότητα ενός ορισμένου μέσου πάλης
χωρίς να εξετάσουμε στις λεπτομέρειες τη συγκεκριμένη κατάσταση ενός ορισμένου
κινήματος, σε μια δοσμένη φάση ανάπτυξής του, σημαίνει ότι εγκαταλείπουμε τελείως
το πεδίο του μαρξισμού».
Και αυτό το δεύτερο κριτήριο, η ανάγκη, που έθεσε ο Λένιν είναι ξεκάθαρο.
Έτσι όπως ο μαρξισμός δεν παραβλέπει καμιά μορφή μαζικής πάλης των επαναστατι-
κών τάξεων, το ίδιο ξεκάθαρα ορίζει την καταλληλότητα κάθε μέσου πάλης εξετάζοντας
τη συγκεκριμένη κατάσταση των τάξεων, τη συγκεκριμένη κατάσταση ενός ορισμένου
κινήματος στην ορισμένη φάση ανάπτυξής του, τη συγκεκριμένη ιστορική κατάσταση. Η
εξέταση στις λεπτομέρειες της συγκεκριμένης κατάστασης του εργατικού κινήματος σε
μια ορισμένη φάση της ανάπτυξής του, ως προς την καταλληλότητα του μέσου πάλης,
όπως υπογραμμίζει ο Λένιν. Το κριτήριο που ορίζει την καταλληλότητα είναι εκείνο που
εκτιμά το μαζικό χαρακτήρα της μορφής πάλης και όχι τον ατομικό χαρακτήρα ή εκείνον
της περιορισμένης ομάδας. Η ανάλυση της ατομικής μορφής πάλης ή της περιορισμένης
ομάδας δίνει απαντήσεις στην ανάγκη της γενικής πολιτικής ανάλυσης και όχι στην ανά-
γκη να κριθεί η καταλληλότητα αυτών των μορφών.
Σήμερα δεν τίθεται ως ζήτημα η αρχή των μορφών της ταξικής πάλης, αλλά η συμπερι-
φορά, που αντιστοιχεί στα άμεσα και ιστορικά συμφέροντα του προλεταριάτου, απένα-
ντι σ’ ένα ορισμένο πολιτικό επεισόδιο. Η σημερινή τρομοκρατία δεν είναι μορφή μαζικής
πάλης του προλεταριάτου, δεν είναι μια μορφή μαζικής πάλης της μικροαστικής τάξης,
είναι μια μορφή πάλης μιας περιορισμένης ομάδας διανοουμένων.
Η ‘Corriere della Sera’ όταν ταυτίζει το λενινισμό  σήμερα με τη μη άρνηση της αρχής
της τρομοκρατίας βάζει ως στόχο να καταπολεμήσει όχι την τρομοκρατία αλλά το λενι-
νισμό. Βάζει ως στόχο να αποτρέψει το προλεταριάτο από την ανακάλυψη του μοναδικού
δρόμου της οργανωτικής, θεωρητικής και πολιτικής χειραφέτησης. Γι’ αυτό προσπαθεί,
αδέξια είναι αλήθεια, να ταυτίσει το λενινισμό με την τρομοκρατία για να απομακρύνει
το προλεταριάτο από το λενινισμό.
…Το ρεύμα μας διαθέτει μια δεκαετή και επιβεβαιωμένη κριτική ανάλυση της μικροα-
στικής τρομοκρατίας.
 

Πηγή: Lotta Comunista, φ. 92, 1978

164 165
 DAVIDE RIZZO
Μια σύντομη παρουσίαση των θέσεων της
ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΤΑΣΗΣ
Η AΚΡΩΣ ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜEΝΗ ΦYΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚHΣ ΑΡΙΣΤΕΡAΣ
είναι φανερή σε όλους. Ποιες είναι όμως οι διαφορές ανάμεσα σ’ εμάς και στις άλλες
αντικαπιταλιστικές ομάδες που υποστηρίζουν την ταξική πάλη;
Αποκαλούμε τους εαυτούς μας διεθνιστές επειδή πιστεύουμε ότι τα συμφέροντα
των εκμεταλλευομένων είναι τα ίδια σε ολόκληρο τον κόσμο και ότι ο κομμουνισμός δεν
μπορεί να πραγματοποιηθεί σε μία γεωγραφική περιοχή, όπως διατείνεται ο μύθος που
πλασάρισε σαν αλήθεια ο σταλινισμός. Είμαστε, επομένως, δριμύτατα αντίθετοι με τον
σταλινισμό και όλες τις ποικιλίες του, που για τόσον καιρό θεωρήθηκε σαν κομμουνισμός
τόσο από την αστική τάξη όσο και από πολλές γενιές εργατών που στράφηκαν καλό-
πιστα σε αυτόν όταν η ιδιοκτησία των εργοστασίων, της διανομής, της γης κτλ. πέρα-
σαν από ιδιωτικά σε κρατικά χέρια, αφήνοντας τις καπιταλιστικές σχέσεις σε όλα τους
τα μέρη (εμπορεύματα, χρήμα, μισθοί, κέρδη, σύνορα κτλ.) κατά κύριο λόγο ανέγγιχτες.
Αυτό δεν ήταν κομμουνισμός αλλά μια ιδιαίτερη μορφή καπιταλισμού, ήταν κρατικός κα-
πιταλισμός. Μετά το 1917 το οικονομικό μποϋκοτάζ της Σοβιετικής Ένωσης και η αποτυ-
χία της παγκόσμιας επανάστασης στη Δύση σήμαναν ότι η επανάσταση είχε μετατραπεί
στο αντίθετό της και έγινε τελικά ένα ιμπεριαλιστικό μπλοκ που κατέρρευσε ύστερα από
εβδομήντα χρόνια.
Στις διαμάχες ανάμεσα στη μία και στην άλλη αστική τάξη, από την Παλαιστίνη έως
τη Χώρα των Βάσκων, τασσόμαστε με το μέρος του προλεταριάτου. Αυτό σημαίνει ότι
βάζουμε κατά μέρος τις εδαφικές διεκδικήσεις και υποστηρίζουμε την αδελφοποίηση
των εργατών που βρίσκονται στα αντίθετα χαρακώματα. Αυτό δεν σημαίνει ότι αγνοούμε
τους εργάτες που έχουν πέσει θύματα της στρατιωτικής κατοχής, αλλά προτάσσουμε
168
ΑΝΤΙΣΙΩΝΙΣΜΟΣ, ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΣΜΟΣ
τον επαναστατικό ντεφετισμό και την ενότητα της εργατικής τάξης πέρα από εθνικά σύ-
νορα. Οι λεγόμενοι εθνικοαπελευθερωτικοί πόλεμοι είναι καλοστημένες παγίδες για
να σύρουν την εργατική τάξη, τους μη κατέχοντες, στο άρμα των αντιδραστικών αστικών
συμφερόντων.
Θεωρούμε τους εαυτούς μας ως ένα πολιτικό σημείο αναφοράς για την εργατική τάξη,
πρώτα απ’ όλα για τα τμήματα εκείνα που έχουν κουραστεί από τα συνδικάτα, όλα τα
συνδικάτα. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχει τελειώσει ο αγώνας για την υπεράσπιση των άμε-
σων συμφερόντων μας (μισθοί, εργασιακά ωράρια, ρυθμοί παραγωγής, κτλ.). Αντιθέτως!
Αλλά το συνδικάτο δεν αποτελεί πλέον σε καμία περίπτωση τη μορφή με την οποία οι ερ-
γαζόμενοι μπορούν να οργανώνουν και να πραγματοποιούν αυτούς τους αγώνες τους με
αποτελεσματικό τρόπο. Τα συνδικάτα αποτελούν ανοιχτά πλέον έναν μηχανισμό ελέγχου
της ταξικής πάλης και διαχείρισης της εργατικής δύναμης για λογαριασμό του κεφαλαί-
ου. Από την άλλη μεριά ο συνδικαλισμός βάσης, παρά τις προθέσεις των αγωνιστών που
συμμετέχουν σ’ αυτόν, αποτελεί ένα άστοχο όπλο για τους εργαζόμενους επειδή προ-
τάσσει ριζοσπαστικά οικονομικά αιτήματα χωρίς όμως να αμφισβητεί το νομικό και οι-
κονομικό πλαίσιο που επιβάλλει το αστικό κράτος. Η δραστηριότητα του συνδικαλισμού
βάσης έχει εξουδετερωθεί την περίοδο της κρίσης όπου οι δυνατότητες ρεφορμιστικής
πολιτικής πρακτικής έχουν περιοριστεί σοβαρά.
Για μάς η πραγματική εναλλακτική λύση απέναντι στα συνδικάτα είναι η «αυτο-οργά-
νωση του αγώνα», η οποία πρέπει να ξεκινήσει αυθόρμητα από την εργατική τάξη, έξω
και ενάντια στα συνδικάτα, και να βρει τις πιο αποτελεσματικές μορφές κινητοποίησης
που κατ’ ανάγκη θα είναι ασυμβίβαστες με το σύστημα. Ο αγώνας για την υπεράσπιση
των άμεσων συμφερόντων δεν θα πρέπει, παρ’ όλα αυτά, να λησμονεί ότι τα γενικά συμ-
φέροντα της τάξης βρίσκονται στην ανατροπή του καπιταλισμού και κατά συνέπεια ο
αγώνας θα πρέπει συνεχώς να είναι συνδεδεμένος με αυτόν τον στόχο.
Είμαστε αντι-κοινοβουλευτικοί. Η ιδέα ότι οι θεσμοί αυτοί είναι δυνατό να πιεστούν
«εκ των έσω» από μια προλεταριακή ηγεσία, σημαίνει λανθασμένα ότι θεωρούνται ου-
δέτεροι θεσμοί ενώ στην πραγματικότητα αποτελούν δομές που υιοθετεί η αστική τάξη
προκειμένου να επιβάλλει την κυριαρχία της. Η συμμετοχή διαφόρων κομμουνιστικών
κομμάτων στο κοινοβούλιο και τις αστικές κυβερνήσεις είναι το αποτέλεσμα της ορι-
στικής εγκατάλειψης της επαναστατικής προοπτικής και σημαίνει την αποδοχή της δη-
μοκρατικής ειρήνης (η οποία τελικά στηρίζεται, ας μην μας διαφεύγει, στα όπλα της
αστικής τάξης).
Η ανατροπή του καπιταλισμού είναι δυνατή μόνο με μια επανάσταση, δηλ. την κατά-
κτηση της πολιτικής εξουσίας από το προλεταριάτο, έξω και ενάντια σε όλες τις ψευδο-
δημοκρατικές διαδικασίες (εκλογές, μεταρρυθμίσεις, κτλ.), μηχανισμοί που έχουν σχεδι-
αστεί ειδικά για να αποφευχθεί η ριζική αλλαγή της κοινωνίας. Η δικιά μας «δημοκρατία»
θα ασκείται από τα όργανα εξουσίας της επανάστασης και θα είναι τα εργατικά συμβού-
λια, τα οποία θα λειτουργούν μέσω μαζικών συνελεύσεων. Στους εκπροσώπους τους θα
ανατίθενται συγκεκριμένες εντολές και θα είναι ανακλητοί ανά πάσα στιγμή. Αλλά αυτές
οι οργανώσεις δεν θα μπορέσουν ποτέ να γίνουν πραγματικά όργανα της προλεταρια-
κής εξουσίας, αν δεν υιοθετηθεί ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα με στόχο την κατάργηση
της εκμετάλλευσης και, κατά συνέπεια, την κατάργηση των τάξεων και την οικοδόμηση
μιας κοινωνίας «ελεύθερα συνεταιρισμένων παραγωγών» που εργάζονται για την ικα-
νοποίηση των ανθρώπινων αναγκών. Αυτό το πρόγραμμα δεν θα είναι ουρανοκατέβατο,
169
 Μια σύντομη παρουσίαση των θέσεων της ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΤΑΣΗΣ

αλλά θα διατυπωθεί από τα τμήματα εκείνα της εργατικής τάξης που προσπαθούν να κα-
τανοήσουν τα μαθήματα των αγώνων του παρελθόντος και τα οποία θα συγκροτηθούν σε
διεθνές επίπεδο σε ένα κόμμα που αγωνίζεται, μέσω των εργατικών συμβουλίων, για τον 1 2 1 “Socialismus oder
σοσιαλισμό και ενάντια στον καπιταλισμό. Δεν είναι ένα κυβερνητικό κόμμα ούτε θέλει να Barbarei”: Τριμηνιαίο
υποκαταστήσει την τάξη, αλλά αποτελεί κόμμα δράσης και πολιτικής ηγεσίας στη βάση περιοδικό των συ-
αυτού του προγράμματος. Μόνο αν τα πιο προχωρημένα τμήματα του προλεταριάτου ντρόφων μας στην
αναγνωρίσουν τους εαυτούς τους στην πολιτική ηγεσία του κόμματος, θα μπορέσει να Γερμανία (Grouppe
ξεκινήσει η πορεία του επαναστατικού σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της κοινωνίας. Internationaler
Socialistinnen)
Το Διεθνιστικό Κομμουνιστικό Κόμμα (Battaglia Comunista) ιδρύθηκε με αυτούς
2 “Revolutionary
τους στόχους κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (1943) και καταδίκα-
Perspectives”:
σε αμέσως και τις δύο πλευρές ως ιμπεριαλιστικές. Οι καταβολές του βρίσκονται στην Εξαμηνιαία έκδοση
ιταλική Κομμουνιστική Αριστερά που από το 1920 καταδίκασε τον εκφυλισμό της Κομ- από τους βρετανούς
μουνιστικής Διεθνούς και τη σταλινοποίηση των κομμάτων που ανήκαν σε αυτήν. Κατά συντρόφους μας
τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘70 και του ‘80 οργάνωσε μια σειρά συνδιασκέψεων που (Communist Workers’
οδήγησαν στη δημιουργία του Διεθνούς Γραφείου για το Επαναστατικό Κόμμα και, τέλος, Organisation)
στη Διεθνιστική Κομμουνιστική Τάση το 2009.
3 4 3 “Battaglia
Υποστηρίζουμε αναφανδόν τη δημιουργία ενός επαναστατικού κόμματος της εργατι- Comunista
κής τάξης, αλλά ούτε θεωρούμε την οργάνωσή μας ως το μοναδικό πρόπλασμα αυτού Internazionalista”:
του κόμματος ούτε, πολύ περισσότερο, ισχυριζόμαστε ότι εμείς είμαστε «το Κόμμα». Το Μηνιαία εφημε-
καθήκον μας είναι να συμβάλλουμε στην κατασκευή του, παρεμβαίνοντας σε όλους τους ρίδα των ιταλών
συντρόφων μας (Il
ταξικούς αγώνες και προσπαθώντας να συνδέσουμε τις άμεσες ταξικές διεκδικήσεις με
Partito Comunista
το ιστορικό πρόγραμμα, τον κομμουνισμό.
Internazionalista)

Ελάτε μαζί μας! Υποστηρίξτε την Διεθνιστική Κομμουνιστική Τάση. 4 “Bilan&

Perspectives”:
Τριμηναία περιο-
δική έκδοση των
συντρόφων μας
Κυκλοφορεί η μπρο- στη Γαλλία (Bilan &
σούρα «Για τον Perspectives)
Κομμουνισμό» η οποία
αποτελεί εισαγωγή 5 5 “Internationalist
στην πολιτική της Διε- Note/Notes
θνιστικής Τάσης στην Internationalistes”:
ελληνική γλώσσα. Εκδίδεται από τους
Επισκεφτείτε την καναδούς συντρό-
ιστοσελίδα της Διεθνι- φους μας (Groupe
στικής Κομμουνιστι- Internationaliste
κής Τάσης Ouvrier/
www.leftcom.org Internationalist
Workers’ Group)

170 171
 ΓΛΩΣΣΑΡΙ
Αιτιοκρατία: Η αιτιοκρατία (ντετερμινι-
σμός) είναι φιλοσοφική θεωρία που υπο-
στηρίζει πως οτιδήποτε συμβαίνει στον
κόσμο πραγματοποιείται σύμφωνα με τον
νόμο της αιτιότητας (γενετική και αναγκαία
σχέση μεταξύ αιτίας και αποτελέσματος),
σύμφωνα με τον οποίο ένα φαινόμενο κάτω
από πλήρως καθορισμένες συνθήκες παρά-
γει κατ’ ανάγκη κάποιο άλλο φαινόμενο.
Αναθεωρητισμός: Η αναθεώρηση ή επα-
νεπεξεργασία μιας πολιτικής θεωρίας, η
οποία απομακρύνεται από τις προηγούμε-
νες ερμηνείες της τελευταίας προσπαθώ-
ντας να παρουσιάσει μια «διορθωμένη»
εκδοχή της.
Αναρχοσυνδικαλισμός: Ρεύμα του αναρ-
χισμού που προσδίδει κεντρική σημασία
στον ρόλο των ανεξάρτητων επαναστατι-
κών εργατικών συνδικάτων τόσο ως μορφή
κοινωνικής αφύπνισης και συνένωσης της
εργατικής τάξης για την βελτίωση του βιο-
τικού της επιπέδου όσο και ως πυρήνας της
μελλοντικής οργάνωσης μιας κοινωνίας
χωρίς τάξεις και κράτος. Ο αναρχοσυνδικα-
λισμός απορρίπτει τον πολιτικό αγώνα για
την κατάκτηση της εξουσίας και αποσκοπεί
στην άμεση κατάργηση του κράτους. Βασι-
κές του αρχές είναι η αλληλεγγύη, η αυτο-
νομία, ο φεντεραλισμός, η άμεση δράση, η
άμεση δημοκρατία και η εργατική αυτοδι-
αχείριση των παραγωγικών μονάδων. Στο-
χεύει στην εγκαθίδρυση ενός συνεργατικού
συστήματος αυτοδιευθυνόμενης κοινωνίας
που στηρίζεται σε ένα πλέγμα αυτόνομων
και ομόσπονδων εργατικών παραγωγικών
κολεκτίβων που λειτουργούν με κριτήριο
την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών,
χωρίς μισθωτή εργασία και χρήμα. Ως κα-
τεξοχήν μέσο για την ανατροπή του κρά-
τους και του κεφαλαιοκρατικού συστήμα-
τος θεωρεί την γενική απεργία.
Αντισημιτισμός: Η προκατάληψη ή το μί-
σος απέναντι στους Εβραίους. Ο αντισημι-
τισμός μπορεί να προσλάβει θρησκευτικές,
οικονομικές ή φυλετιστικές μορφές.
172
Απαρτχάιντ (apartheid): Όρος που προ-
έρχεται από τη γλώσσα Αφρικάανς και τα
ολλανδικά και σημαίνει διάκριση. Ο φυ-
λετικός διαχωρισμός στην Νότιο Αφρική
ξεκίνησε κατά την αποικιοκρατία. Ως επί-
σημη κρατική πολιτική εφαρμόστηκε για
πρώτη φορά το 1948 από το Εθνικό Κόμ-
μα. O πληθυσμός της χώρας χωρίστηκε σε
φυλετικές κατηγορίες και οριοθετήθηκαν
συγκεκριμένες περιοχές διαβίωσης για την
κάθε φυλή, κάτι που οδήγησε σε βίαιες με-
τοικήσεις. Το 1970 καταργήθηκε η πολιτική
εκπροσώπηση όσων δεν ήταν λευκοί και
έγινε περιορισμός τους σε απομονωμένες
«νησίδες γης», τα λεγόμενα εθνικά κρατί-
δια μπαντουστάν. Διακρίσεις υπήρχαν στον
τομέα της εκπαίδευσης, της ιατροφαρμα-
κευτικής περίθαλψης και άλλων δημοσίων
παροχών και υπηρεσιών.
Βουλησιαρχία: Η βουλησιαρχία (βολοντα-
ρισμός) είναι φιλοσοφική θεωρία που υπο-
στηρίζει την πρωτοκαθεδρία της βούλησης
κατ’ αντιδιαστολή με τον λόγο.
Δεύτερη Διεθνής (1889-1916): Διεθνής σο-
σιαλιστική οργάνωση που ιδρύθηκε στις 14
Ιουλίου 1889 στο Παρίσι από σοσιαλιστικές
και εργατικές οργανώσεις από 20 χώρες. Η
οργάνωση υποτίθεται ότι αποτελούσε την
συνέχεια της Πρώτης Διεθνούς (Διεθνής
Ένωση Εργατών). Ενώ από αυτήν αποκλεί-
στηκαν οι αναρχικοί και οι αναρχοσυνδι-
καλιστές, η οργάνωση περιείχε διάφορα
της σοσιαλιστικής σκέψης στο εσωτερικό
της, με κυρίαρχο τον «μαρξισμό», ο οποί-
ος συστηματοποιήθηκε και κωδικοποιήθηκε
σε πολιτικό δόγμα από τους θεωρητικούς
της, με προεξάρχοντα των Καρλ Κάουτσκι,
τον επονομαζόμενο «Πάπα του μαρξισμού».
Στην πραγματικότητα, οι επαναστατικές
πολιτικές εξαγγελίες συνδυάζονταν με την
καθημερινή ρεφορμιστική (μεταρρυθμιστι-
κή) πολιτική των κομμάτων και των συνδι-
κάτων, σε μια εποχή που το εργατικό κί-
νημα μπορούσε να αποσπάσει σημαντικές
παραχωρήσεις από την αστική τάξη των
αναπτυγμένων χωρών, η οποία συσσώρευε
ΓΛΩΣΣΑΡΙ
τεράστια κέρδη από την αποικιοκρατία και
την βιομηχανική ανάπτυξη. Έτσι, ο «σοσια-
λισμός» της Δεύτερης Διεθνούς εξελίχθηκε
σε ένα πρόγραμμα διαχείρισης του αστικού
κράτους και ανακαίνισης του καπιταλισμού,
διαμέσου κρατικοποιήσεων και κοινωνικής
πρόνοιας, με σκοπό την βελτίωση του βιο-
τικού επιπέδου των εργαζόμενων τάξεων. Η
κατεύθυνση αυτή κορυφώθηκε με την υπερ-
ψήφιση των πολεμικών πιστώσεων από την
κοινοβουλευτική ομάδα του ισχυρότερου
κόμματος της Δεύτερης Διεθνούς –της γερ-
μανικής σοσιαλδημοκρατίας- τον Αύγου-
στο του 1914 στις απαρχές του Πρώτου Πα-
γκοσμίου Πολέμου και την υποστήριξη από
την μεγάλη πλειοψηφία των κομμάτων που
την συγκροτούσαν του ιδιαίτερου κράτους
της. Αυτή η εθνικιστική και ιμπεριαλιστική
πολιτική προκάλεσε σχίσμα στο εσωτερικό
της από τις δυνάμεις που αποτελούσαν την
αριστερή διεθνιστική πτέρυγα της οργάνω-
σης, οι οποίες ύστερα από την Οκτωβριανή
Επανάσταση συγκρότησαν την Τρίτη (Κομ-
μουνιστική) Διεθνή.
Ρεφορμισμός: Στο σοσιαλιστικό κίνημα
του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα
ρεφορμισμός ονομάζεται το πολιτικό ρεύ-
μα που απορρίπτει την επαναστατική ανα-
τροπή του καπιταλιστικού συστήματος και
ασπάζεται την μεταρρύθμιση του καπιταλι-
σμού με στόχο τον εκσυγχρονισμό του με
νόμιμα μέσα και με κοινοβουλευτικές διαδι-
κασίες. (Ο όρος προέρχεται από την αγγλι-
κή λέξη reform = μεταρρύθμιση).
Σιωνισμός: Το κίνημα για την εγκαθίδρυση
ενός εβραϊκού κράτους· σήμερα συνδέεται
με την υπεράσπιση των συμφερόντων και
της εδαφικής ακεραιότητας του Ισραήλ.
«Σοσιαλφασισμός»: Θεωρία που δια-
τυπώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του
1930 και υιοθετήθηκε ως θέση από το Έκτο
Συνέδριο της Τρίτης Διεθνούς το 1928,
σύμφωνα με την οποία η σοσιαλδημοκρα-
τία είναι μια παραλλαγή του φασισμού και
αποτελεί τον κυριότερο αντίπαλο του κομ-
173
μουνισμού. Έτσι, η σοσιαλδημοκρατία και ο
φασισμός-ναζισμός αναγορεύθηκαν σε «δί-
δυμους αδελφούς», καθώς υποστηρίχθηκε
ότι ο φασισμός εξαρτάται από την ενεργό
υποστήριξη της σοσιαλδημοκρατίας και η
σοσιαλδημοκρατία στηρίζεται στην ενεργό
υποστήριξη του φασισμού. Η πολιτική αυτή
είχε καταστροφικά αποτελέσματα στην
Γερμανία, αφού έπαιξε καθοριστικό ρόλο
στην ενότητα μεταξύ των κομμουνιστικών
και σοσιαλδημοκρατών εργατών και διευ-
κόλυνε την άνοδο του ναζισμού. Εφόσον
η σοσιαλδημοκρατία, που αποτελούσε το
κόμμα με την μεγαλύτερη εργατική υπο-
στήριξη στην Γερμανία, είναι φασιστική και
τα μέλη και οι υποστηρικτές της δεν είναι
παρά «σοσιαλφασίστες», τότε ο φασισμός
έχει ήδη εγκαθιδρυθεί και, κατά συνέπεια,
δεν υπάρχει λόγος ιδιαίτερης πάλης κατά
του φασισμού Στην Πρωσία, το μεγαλύτερο
ομόσπονδο κράτος της Γερμανίας, το Κομ-
μουνιστικό Κόμμα συμμάχησε ανοικτά με
τους ναζί, τους οποίους αποκαλούσε «εργα-
ζόμενους συντρόφους», σε μια προσπάθεια
ανατροπής της τοπικής σοσιαλδημοκρατι-
κής κυβέρνησης. Η πολιτική αυτή διευκόλυ-
νε επίσης την ίδια την σοσιαλδημοκρατία
στην προσπάθειά της να απομονώσει τις
γραμμές της από την κομμουνιστική επιρ-
ροή και να προσδεθεί ακόμη περισσότερο
στο καθεστώς της αστικής δημοκρατίας
κατηγορώντας τους κομμουνιστές, μαζί με
τα άλλα κοινοβουλευτικά αστικά κόμματα,
ότι δεν είναι παρά «κόκκινοι φασίστες». Ο
παραλογισμός της πολιτικής του σοσιαλ-
φασισμού διατυπώνεται γλαφυρά από τα
λόγια του Έρνστ Τέλμαν, ηγέτη του Γερμα-
νικού Κομμουνιστικού Κόμματος, στο σύν-
θημά του «Πρώτα ο Χίτλερ και μετά εμείς!».
Φεντεραλισμός: Πολιτική αντίληψη που
υποστηρίζει την αρχή της ομοσπονδίας ως
μορφή πολιτικής και κοινωνικής οργάνω-
σης.