Ιωάννης Μωραΐτης, Ιστορικός

Άρθρο για την «Μηχανή του Χρόνου»

Δεκέμβριος 2016

Αττίλας: Ο ηγέτης της Αυτοκρατορίας των Ούννων που κατέστρεψε

τα εδάφη από τη Μαύρη Θάλασσα ως τη Γαλατία, τρομοκρατώντας
Ρωμαίους και Βαρβάρους, και ονομάστηκε "Μάστιγα του Θεού".
Ποτέ δεν εισέβαλε στην Κωνσταντινούπολη ή στη Ρώμη, και άφησε
ένα διαιρεμένο κράτος μετά το θάνατό του το 453.

O Αττίλας γεννήθηκε σε ένα αβέβαιο και άγριο κόσμο. Ο λαός του, οι Ούννοι, ήταν
σκληραγωγημένοι λόγω της νομαδικής τους ζωής, ενώ η εξουσία τους απειλούνταν
από τις γερμανικές φυλές που ήταν υπό την κυριαρχία τους. Σχεδόν όλες οι αναφορές
για τους Ούννους προέρχονται από τους εχθρούς τους. Ο Βυζαντινός ιστορικός του
6ου αιώνα , Ιορδάνης ο Αλανός, γράφει γι αυτούς ότι «είναι μια άγρια φυλή, που
αρχικά ζούσε στους βάλτους, μια υπανάπτυκτη, αποκρουστική και μικροκαμωμένη
φυλή, μόλις και μετά βίας ανθρώπινη και που δεν έχουν γλώσσα αλλά μικρή
ομοιότητα με την ανθρώπινη ομιλία Είναι μικρού αναστήματος και ταχύτατοι στις
κινήσεις τους. Τέλειοι ιππείς, επιδέξιοι τοξότες, έχουν πλατείς ώμους, δυνατό λαιμό,
πάντα άκαμπτο από την περηφάνια τους. Αν και ζουν με τη μορφή των ανθρώπων
έχουν τη σκληρότητα των άγριων θηρίων». Σε αυτόν τον κόσμο ήρθε ένας άνθρωπος
πιο αδίστακτος, πιο αιμοδιψής και πιο τρομακτικός από οποιονδήποτε πριν. Οι
Χριστιανοί πίστευαν ότι προερχόταν από την ίδια την κόλαση, και τον ονόμασαν
''Flagellum Dei '' (''Μάστιγα του Θεού'' στα Λατινικά). Το όνομά του ήταν Αττίλας ο
Ούννος.

Τα πρώτα βήματα: Αττίλας και Μπλέντα

Γεννημένος περίπου το 406 στην Παννονία (περιοχή της σημερινής Ουγγαρίας) ο

Αττίλας μάζι με τον αδερφό του Μπλέντα ανέλαβαν από κοινού την ηγεσία της
Αυτοκρατορίας των Ούννων μετά το θάνατο του θείου τους Ρούγκα το 434. Μέχρι
τότε οι Ούννοι δρούσαν ως μισθοφόροι της Ανατολικής Ρωμαϊκης Αυτοκρατορίας,
αλλά τα δύο αδέρφια εκβιάζοντας επανειλημμένα τους Ρωμαίους, έσπασαν την
μεταξύ τους συμφωνία το 440 και επιτέθηκαν κατά μήκος της βόρειας όχθης του
Δούναβη. Πόλεις όπως η Ναϊσσός και η Σερδική (σημερινή Σόφια) καταστραφηκαν
ολοκληρωτικά, ενώ πολυάριθμοι πληθυσμοί βίωσαν τις κτηνωδίες των Ούννων. Ο
Αττίλας νικώντας κατ’ επανάληψη τα ρωμαϊκά στρατεύματα, έφτασε μέχρι την
Κωνσταντινούπολη, αλλά αποσύρθηκε συνειδητοποιώντας ότι τα θεοδοσιανά τείχη
της πόλης που έιχε πρόσφατα κατασκευάσει ο αυτοκράτορας ήταν απροσπέλαστα. Οι
Ούννοι συνέχισαν την εκστρατεία τους στα Βαλκάνια εξαναγκάζοντας τον
αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β΄ να ζητήσει ειρήνη το 443 και παράλληλα να τριπλασιάσει
τον φόρο υποτέλειας που έδινε στους Ούννους.

Η δύναμη των Ούννων

Οι επιτυχίες των Ούννων στα πεδία των μαχών οφείλονται στη δεινότητα τους ως
έφιπποι τοξότες. Από παιδιά μάθαιναν να ιππεύουν, αμέσως μόλις μάθαιναν να
περπατούν. Τα άλογά του όντας εξοικειωμένα με τις παγωμένες στέππες του Βορρά
ήταν πιο γρήγορα, πιο σκληραγωγημένα συγκριτικά με τα αντίστοιχα ρωμαϊκά, και
πιο ανθεκτικά στις ασθένειες. Τα σύνθετα τόξα των Ούννων σε συνδυασμό με την
ταχύτητα των αλόγων τους δημιουργούσαν έναν θανατηφόρο συνδυασμό, καθώς
μπορούσαν να σκοτώσουν από απόσταση 150 μέτρων, ασφαλείς από το βεληνεκές
των εχθρικών όπλων. Τα βέλη των Ούννων υπολογίζεται ότι χτυπούσαν με την
ταχύτητα και τη δύναμη μιας σύγχρονης σφαίρας.
Άνοδος στην εξουσία και εισβολές σε Γαλατία και Ιταλία. Η μάχη των
Καταλαυνικών Πεδίων

Ο Αττίλας γνώριζε ότι ο πιο σίγουρος τρόπος για να εξασφαλίσει την κυριαρχία του
ήταν η τρομοκρατία και η δημιουργία ενός θρύλου γύρω από το όνομά του . Ένας
θρύλος κτισμένος σε σωρούς πτωμάτων, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του
αδερφού του, τον οποίο δολοφόνησε στον ύπνο του το 445, μένοντας ο ίδιος ως
μοναδικός βασιλιάς των Ούννων. Η αυτοκρατορία του Αττίλα ήταν ένα χωνευτήρι
διαφορετικών φυλών και πολιτισμών, τους οποίους διοικούσε με σκληρότητα αλλά
και διακαιοσύνη. Η πολυπολιτισμικότητα του κράτους του αντικατοπτρίζεται και στο
όνομα του ίδιου του Αττίλα. Σύμφωνα με τον Γάλλο ιστορικό Jean-Paul Roux το
όνομα έχει γερμανοτουρκική προέλευση, καθώς προέρχεται από την τουρκική ρίζα
ata-, που σημαίνει «ο πατέρας» και από το γερμανικό υποκοριστικό –ila. Το όνομα
του δηλαδή σημαίνει «μικρός πατέρας των λαών».

Η αυτοκρατορία του Αττίλα και οι εκστρατείες του

Το 446 ο αυτοκράτορας του ανατολικού κράτους Μαρκιανός, αρνήθηκε να
καταβάλει στον Αττίλα τον ετήσιο φόρο υποτέλειας. Σμήνοι Ούννων κατέκλεισαν τις
περιοχές από τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι τα μεσογειακά παράλια των Βαλκανίων,
κατακτώντας πάνω από εκατό πόλεις. Έως το 450 ο Αττίλας ήταν ασυναγώνιστος για
τα στρατεύματα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η αδερφή του
αυτοκράτορα Βαλεντινιανού Γ΄ του δυτικού κράτους, Ονώρια, βλέποντας τη
δυναμική του Ούννου βασιλιά, του πρότεινε επιγαμία. Ο Αττίλας τότε ζήτησε ως
προίκα τα μισά εδάφη της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αξίωση που αρνήθηκε
ο αυτοκράτορας Βαλεντινιανός Γ΄, προσφέροντας την ιδανική αφορμή στη ''Μάστιγα
του Θεού'' να εισβάλλει στα ρωμαϊκά εδάφη. Μπήκε στη Γαλατία με πεντακόσιες
χιλιάδες στρατό, όπως υποστηρίζεται, σκορπώντας τον πανικό και πολιόρκησε την
Ορλεάνη, ωστόσο ο Ρωμαίος ''Magister Militum '' (στρατηγός στα λατινικά) Φλάβιος
Αέτιος κατάφερε το αδιανόητο παίρνοντας με το μέρος του τους παραδοσιακούς
εχθρούς της Ρώμης. Έτσι το 451 Ρωμαίοι, Βουργούνδιοι, Βησιγότθοι και Αλανοί
νίκησαν στα Καταλαυνικά Πεδία τον στρατό του Αττίλα που αποτελούνταν από
Ούννους, Γέπιδες και Αλανούς. Αν και η νίκη αυτή θεωρείται σημαντική, όπως
σημειώνει ο Γάλλος ιστορικός Jean-Paul Roux δεν ήταν τόσο καθοριστική καθώς ένα
χρόνο μετά ο Αττίλας επέστρεψε εκστρατεύοντας στην Ιταλία αυτή τη φορά. Η φήμη
του ήταν τόσο τρομερή που οι πόλεις στο άκουσμα του ερχομού του ερήμωναν. Ο
αυτοκράτορας Βαλεντινιανός Γ΄ έστειλε αντιπροσωπία με επικεφαλή τον πάπα
Λεόντα Α΄ προκειμένου να ζητήσει ειρήνη απο τους Ούννους. Ο Αττίλας
απειλούμενος στα νώτα του από την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και με τον
στρατό του να υποφέρει από ασθένειες, ζήτησε αρκετό χρυσάφι και ασφαλές
πέρασμα προς την πατρίδα του, την Παννονία, και έκλεισε ειρήνη με το δυτικό
κράτος.
 "Η συνάντηση ανάμεσα σε Αττίλα και πάπα Λέοντα Α΄ τον Μέγα ". Raffaelo Sanzio, τοιχογραφία
Μουσείο Βατικανού 1514

Το τέλος του Αττίλα και της Αυτοκρατορίας των Ούννων

Το 453 ο Αττίλας παντρεύτηκε για δεύτερη φορά. Κατά τη διάρκεια του γαμήλιου
δείπνου κατανάλωσε αρκετό ποτό και το ίδιο βράδυ πέθανε μυστηριωδώς από
ρινορραγία στην σκηνή του. Την επόμενη μέρα βρέθηκε πνιγμένος στο ίδιο του το
αίμα. Η αυτοκρατορία του μοιράστηκε στους τρεις γιούς του, Ελλάκ, Ντενγκιζίχ και
Ερνάχ παρακμάζοντας με γοργούς ρυθμούς, ενώ αμέσως επαναστάτησαν οι Γέπιδες
και τα γερμανικά υποτελή φύλα. Η παράδοση λέει ενταφιάστηκε σε τρία φέρετρα από
σίδερο, ασήμι και χρυσό και ο τόπος ταφής του παραμένει άγνωστος ακόμη και
σήμερα. Λέγεται επίσης ότι οι άνθρωποι που έθαψαν εκτελέστηκαν προκειμένου να
μην μαθευτεί ποτέ το που βρίσκεται. Ακόμη και μετά το θάνατό του προκαλλούσε
θάνατο και όπως έλεγε και ο ίδιος «από εκεί που έχω περάσει δεν θα ξαναφυτρώσει
χορτάρι».

Εικόνα τίτλου: "Το γλέντι του Αττίλα". Πίνακας του Ούγγρου ζωγράφου Mór Than,
Βουδαπέστη, Εθνική Πινακοθήκη, 1870

Πηγές:

Roux, Jean-Paul, Η Ιστορία των Τούρκων. 2.000 χρόνια από τον Ειρηνικό ως τη
Μεσόγειο, στο: Βασιλική Αναστασοπούλου (επιμ.), ελλ. μτφρ. Μαρία Σμυρνιώτη,
εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα 1998 [= Histoire des Turcs. Deux mille ans du Pacifique à la
Méditerranée, Fayard 1984]

Προσωπικές πανεπιστημιακες σημειώσεις του μαθήματος "II105 Ιστορία των

Τουρκικών Λαών"