Professional Documents
Culture Documents
(GEOSTRUK) BAB 3 Stress
(GEOSTRUK) BAB 3 Stress
STRUKTUR S
PERGUNAKAN DENGAN
BIJAKSANA
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
Hanya Untuk Kepentingan
LO
EO
G
M
Pribadi / Belajar
IU
R
O
AT
R
BO
LA
STRESS (s)
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
TB
-I
IK
• Analisa Dinamika
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M • Analisa Kinematika
IU
R
O
AT
R
BO
LA
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
• BIDANG KONTAK
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
• STRUKTUR PRIMER
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
• STRUKTUR SEKUNDER
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
VECTOR AND COORDINATE SYSTEM
• SCALARS mass, volume, density, temperature
TB
-I
• VECTORS velocity, displacement force,
IK
AM
acceleration, poles to planes, azimuth
IN
ID
G
LO
• TENSORS stress, strain, thermal conductivity,
EO
G
magnetic susceptibility, permeability
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
Coordinate System
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
BASIC CONCEPTS
FORCES AND VECTORS
• Force is any action which alters, or tends to alter
TB
• Newton II law of motion : F=Ma
-I
• Unit force : kgm/s2 = newton (N) or dyne = gram cm/s2; N = 105 dynes
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU (a). Force: vector quantity with magnitude and direction
R
O
TB
-I
IK
AM
IN
ID
(A) Balance
G
LO
(B) Torque
EO
G
M
R
IU (C) Static Equilibrium
O
TB
s = F/A
-I
IK
AM
IN
ID
A = area, Stress units = Psi, Newton (N),
G
LO
Pascal (Pa) or bar (105 Pa)
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
TYPE OF STRESS
• Stress at a point in 2D
• Types of stress
TB
-I
NORMAL STRESS (sn)
IK
AM
Stress (s)
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
(+) (-)
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
STRESS TENSOR
TB
-I
Stress Tensor Notation
IK
AM
s11 s12 s13
IN
ID
s = s21 s22 s23
G
LO
s31 s32 s33
EO
G
M
IU
s12 = s21, s13 = s31, s23 = s32
R
O
AT
R
BO
LA
Principal Stress:
s1 > s > s
STRESS 3D – 2nd RANK TENSOR
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
Stress Ellipsoid
TB
-I
IK
AM
IN
a) Triaxial stress
ID
G
LO
EO
G
M b) Principal planes of
IU
R
the ellipsoid
O
AT
R
BO
LA
TB
-I
x
IK
ss
AM
n
IN
ID
s
G
LO
s(p)
n , ss
(p)
ss(p)
EO
s s sin
G
r
sn(p)
M
2 s(p) s
s IU x s sn sn
ss
(p) n
R
O
AT
R
BO
Plane P
LA
s s s s
2 2
s s
(Twiss and Moores, 1992) cos
2
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
Mohr Diagram 2-D
A. Physical Diagram B. Mohr Diagram
TB
-I
IK
x1 ss
AM
n
IN
ID
G
s(p')
n , ss
(p')
s(p)
n , ss
(p)
LO
p'
n'
EO
G
p
M sn
IU
s s
R
x3 sn
O
AT
R
BO
LA
TB
-I
IK
AM
A. Physical Diagram B. Mohr Diagram
IN
ss
ID
G
x x
LO
= +45º Planes of maximum ss
EO
' = +45º max
shear stress Counter clockwise
G
+ -
n n
s s
M
IU
R
ss s x s x s º s sn
O
ss
AT
' º
R
BO
LA
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
Mohr Diagram 3-D
Maximum Shear Stress
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
TB
-I
IK
s s s sn s s s sn s s s sn
AM
p
IN
ID
p 0 0 a 0 0 0 0 0
G
LO
0 p 0 0 0 0 0 0 0
EO
0 0 p 0 0 0 0 0 -a
A. Hydrostatic stress B. Uniaxial compression C. Uniaxial tension
G
M
IU
ss ss
R
ss
O
AT
R
BO
sn s s sn s s s sn
LA
s s
s s
a 0 0 a 0 0 a 0 0
0 b 0 0 a 0 0 b 0
0 0 b 0 0 b 0 0 c
D. Axial or confined E. Axial extension or F. Triaxial stress
compression extensional stress
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
Image of Stress
ss ss
sn
Deviatoric Applied
TB
-I
s s s sn s s s s sn
IK
AM
sn
IN
ID
a 0 0
s 0 s sn
G
0 0 0 0
=
LO
0 0 -a 0 s 0 s sn
G. Pure shear stress H. Deviatoric stress
EO
(two-dimensional)
G
M
IU
ss ss
R
O
AT
Effective Applied
R
BO
s s s s s s sn s s s s sn
LA
E E E
s s
D s D s D s pf s 0 s p f
0 0 0
E
D s s s 0 Es 0 = 0 s p f 0
I. Differential stress J. Effective stress 0 0 Es 0 0 s p f
(Three examples)
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
FUNDAMENTAL STRESS EQUATIONS
Principal Stress:
s1 > s > s
TB
-I
IK
• All stress axes are mutually perpendicular
AM
IN
• Shear stress are zero in the direction of
ID
G
principal stress
LO
EO
G
M s1 + s3 + s1 – s3
IU
R
sN = cos 2
O
2 2
AT
R
BO
LA
s1 – s3
ss = Sin 2
2
Stress Ellipsoid
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
Stress Strain
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
• No quantitative relationship
LA
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
FOSSEN (2010)
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
SUMMARY OF STRESS
• Body Force works from distance and depends on the amount of materials
TB
affected (i.e. gravitational force).
-I
IK
• Surface Force are classes as compressive or tensile according to the distortion
AM
they produce.
IN
ID
• Stress is defined as force per unit area.
G
LO
• Stress at the point can be divided as normal and shear component depending
EO
they direction relative to the plane.
G
M
• Structural geology assumed that force at point are isotropic and homogenous
R
IU
• Stress vector around a point in 3-D as stress ellipsoid which have three
O
AT
• The inequant shape of the ellipsoid has to do with forces in rock and has
nothing directly to do with distortions.
• Mohr Diagram is a graphical representative of state of stress of rock
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
RHEOLOGY – STRESS VS. STRAIN
• Evaluate Using Experiment of Rock Deformation
• Rheology of The Rocks
TB
• Using Triaxial Deformation Apparatus
-I
IK
• Measuring Shortening
AM
• Measuring Strain Rate
IN
ID
• Strength and Ductility
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
TRIAXIAL TEST
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
MODEL APPARATUS
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
EXPERIMENT ROCK DEFORMATION
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
EXPERIMENTAL RESULTS
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
STRESS VS. STRAIN DIAGRAM
Yield Strength
400 After Strain
TB
Hardening Ultimate
-I
D Strength
IK
C
AM
B E
IN
300
ID
A
G
Strength
LO
Rep ture
EO
Strength
G
M
IU 200
R
O
AT
R
BO
100
LA
1 2 3 4 5 6
Strain (in %)
GEOLOGI
STRUKTUR
LA
BO
R
AT
O
R
IU
M
G
EO
LO
G
ID
IN
AM
IK
-I
TB
S
STRES
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
LA
BO
R
AT
O
R
IU
M
G
EO
LO
G
ID
IN
AM
IK
-I
TB
S
STRES
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
CONFINING PRESSURE
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI
STRUKTUR
LA
BO
R
AT
O
R
IU
M
G
EO
LO
G
ID
IN
AM
IK
-I
TB
S
STRES
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
PORE (FLUID) PRESSURE
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
TEMPERATURE
2000
TB
-I
IK
25ºC
AM
IN
Differential Stress (in MPa)
1500
ID
G
LO
EO
300ºC
G
M
1000 R
IU
O
AT
500ºC
R
BO
500
LA
700ºC
800ºC
0
5 10 15 Strain (in %)
GEOLOGI STRES
STRUKTUR
STRAIN-RATE
S
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI
STRUKTUR
LA
BO
R
AT
O
R
IU
M
G
EO
LO
G
ID
IN
AM
IK
-I
TB
S
STRES
GEOLOGI STRES
STRUKTUR Stress S
Reference State of Stress – Static
• Lithostatic or Hydrostatic Stress : s = rgz
Depth
TB
• Stress Gradient = 27 MPa/km
-I
IK
• Temperature Gradient = 27oC/km
AM
• Common rock density = 2.7 g/cm3 sL
IN
ID
sv
G
LO
Uniaxial-Strain Reference State of Stress
EO
G
M
IU
sH = (u/1-u sv = (u/1-u rgz
R
O
AT
R
sH = (1/3) sv or sH = (1/2) sv
TB
-I
IK
AM
IN
ID
POISSON’S EFFECT
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
ROCK FAILURE – BRITTLE DEFORMATION
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR
• BRITTLE
S
• DUCTILE
TB
A
-I
IK
AM
A
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI
STRUKTUR
LA
BO
R
AT
O
R
IU
M
G
EO
LO
G
ID
IN
AM
IK
-I
TB
S
STRES
GEOLOGI
STRUKTUR
LA
BO
R
AT
O
R
IU
M
G
EO
LO
G
ID
IN
AM
IK
-I
TB
S
STRES
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
MECHANICAL BEHAVIOR OF ROCKS
• Rheology apply for elastic and viscous materials.
TB
-I
• Rheology is material response that relates stress and strain
IK
AM
• Stress = (material constant) * strain (Hooke’s Law)
IN
• Elasticity (i.e. spring): instantaneous recoverable (non-permanent) material
ID
G
response
LO
• Elasticity derives from chemical bonds among atoms in rock
EO
G
• Viscosity: time-dependent, permanent (non-recoverable) material response
M
IU
• Most rock behaves with both of these characteristic (elastic and viscous)
R
O
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
SHEAR FRACTURES
EXTENSION FRACTURE
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
MECHANIC OF FRACTURES
Compressive Fractures
TB
The Coulomb Law of Failure
-I
IK
AM
sc = so + tan (sn)
IN
ID
G
LO
EO
sc = critical shear stress
G
M
IU so = cohesive strength
R
= angle of internal friction
O
AT
tan = coefficient
R
BO
of internal friction
LA
sn = normal stress
TB
-I
IK
sN = normal stress
AM
IN
sS = shear stress
ID
G
LO
Pf = pore fluid pressure
EO
s1 = maximum principal stress
G
M
IU
s3 = minimum principal stress
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
FORMATION OF FRACTURE – STRESS POINT OF VIEW
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
ROLE OF FLUID PRESSURE (Pf)
TB
-I
IK
sn* = sn - Pf
AM
IN
sc = so + tan (sn- Pf)
ID
G
LO
sc = so + tan (sn*)
EO
G
If sn* = 0
M
IU
sc = so
R
O
AT
R
BO
sc = Critical stress
LA
so = Tensile strength
of rock
ss
Von Mises ductle
MODE II Brittle-ductile failure criterion
TB
transition
-I
Griffith Crack
IK
Yield stress
Coulumb
AM
fracture
MODE III
IN
criterion
ID
Parabolic E
G
fracture D
LO
envelope C
EO
G
B
T0
M
IU s1 sn
n f f
R
A
O
AT
MODE I s3
R
BO
LA
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
COMPRESSIVE TENSILE
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
GEOLOGY FRACTURES/REKAHAN
TB
-I
IK
AM
IN
ID
• FAULT/SESAR/SHEAR FRACTURES
G
LO
EO
G
M
IU
• JOINT/KEKAR/EXTENSION FRACTURES
R
O
AT
R
BO
LA
• VEIN/GASH/URAT/EXTENSION FRACTURES
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
REKAHAN DAN KEKAR (JOINT)
• Joint adalah rekahan yang membuka (mode-1, extension fractures)
• Joint adalah struktur yang sangat umum dijumpai pada batuan
TB
-I
sebagai respon terhadap kompresi, tension dan shearing.
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
JOINT/KEKAR
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
KEKAR (JOINT)
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
COLUMNAR JOINT/KEKAR KOLOM
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
VEIN - EXTENSION FRACTURES
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
VEIN/GASH FRACTURES
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
FAULT/SESAR
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
SHEAR FRACTURES/KEKAR GERUS/SESAR
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
Gores-Garis /Slicken-sides
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
SESAR (FAULT)
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
s1 slip
Principal Stresses s3
s1 > s2 > s3 tmax planes planes
s2
TB
s1 s1
-I
FAULTS s3 s3
IK
AM
IN
ID
s2 Triaxial Test
G
Stresses
LO
s3 s1
EO
G
M
NORMAL FAULT REVERSE (THRUST) FAULT
IU STRIKE-SLIP FAULT
R
O
AT
R
BO
LA
TB
-I
Hangingwall (blok diatas bidang sesar).
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
SESAR/FAULTS (COMPRESSIONAL FRACTURES)
• Sesar dapat dibagi berdasarkan pergerakan relatif blok sepanjang
TB
bidang sesar, yaitu:
-I
IK
AM
IN
– Sesar normal (Normal Fault) jika hanging wall relatif turun
ID
G
terhadap footwall (EXTENSIONAL FAULT)
LO
EO
G
M
– Sesar naik (Reverse Fault) jika Hangingwall relatif naik terhadap
IU
R
footwall.
O
AT
R
BO
LA
TB
-I
IK
AM
IN
ID
FW
G
LO
EO
HW
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
TB
HW
-I
IK
AM
IN
ID
G
FW
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
l
O
AT
R
BO
DEXTRAL
LA
Dip-slip
faults
SINISTRAL
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
TB
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
SLICKENSIDES/SLICKENLINES
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
• Berdasarkan gerak sebenarnya (slip) sesar dapat
dibagi menjadi dua: dip-slip dan strike-slip,
sedangkan oblique-slip apabila gerakannya
TB
mempunyai komponen strike-slip dan dip-slip.
-I
IK
AM
IN
ID
G
LO
EO
G
M
IU
R
O
AT
R
BO
LA
GEOLOGI STRES
STRUKTUR S
KLASIFIKASI SESAR
SEPERATION BLOCK
TB
-I
IK
AM
IN
ID
ARAH SLIP
G
LO
EO
G
M
IU
R