T.C.

İZMİR KAVRAM
MESLEK YÜKSEKOKULU
HUKUK BÖLÜMÜ
ADALET PROGRAMI

ANAYASA MAHKEMESİNİN YETKİ VE

GÖREVLERİ

Yönlendirilmiş Çalışma

Hazırlayan:

MEHMET KUŞ

İSTANBUL, 2019
 T.C.
İZMİR KAVRAM
MESLEK YÜKSEKOKULU
HUKUK BÖLÜMÜ
ADALET PROGRAMI

ANAYASA MAHKEMESİNİN YEKİ VE GÖREVLERİ

Yönlendirilmiş Çalışma

Hazırlayan:

MEHMET KUŞ

Öğrenci No
170671002

Danışman
Öğr. Gör. Gülşah Atalay

İSTANBUL, 2019

ii
 YEMİN METNİ

Yönlendirilmiş Çalışma olarak hazırladığım “Anayasa Mahkemesinin

Yetki ve Görevleri” başlıklı bu çalışmanın, bilimsel ahlak ve geleneklere uygun
şekilde tarafımdan yazıldığını, yararlandığım eserlerin tamamının kaynaklarda
gösterildiğini ve çalışmamın içinde kullanıldıkları her yerde bunlara atıf
yapıldığını belirtir ve bunu onurumla doğrularım …./…./….

İmza:
Aday: Mehmet Kuş

iii
 T.C.

İSTANBUL KAVRAM MESLEK YÜKSEKOKULU

YÖNLENDİRİLMİŞ ÇALIŞMA DEĞERLENDİRME TUTANAĞI

ÖĞRENCİNİN

ADI SOYADI : Mehmet Kuş

NUMARASI : 170671002

BÖLÜMÜ : Hukuk

PROGRAMI : Adalet

Çalışma Konusu : Anayasa Mahkemesinin Yetki ve Görevleri

Yukarıda kimlik bilgileri ve Yönlendirilmiş Çalışma Konusu yazılı olan öğrencinin

çalışması “İstanbul Kavram Meslek Yüksekokulu Yönlendirilmiş Çalışma Yazım
Kılavuzuna” uygun olarak yazdığını beyan eder, yapılan değerlendirme sonucunda
öğrenciye ..…..notunun final sınav notu olarak işlenmesine karar verilmiştir.

UYGUNDUR

…./…../2019

Danışmanın: Adı Soyadı/İmzası

Öğr. Gör. Gülşah Atalay

iv
Adı ve Soyadı : Mehmet KUŞ
Danışmanı : Öğr. Gör. Gülşah Atalay
Türü ve Tarihi : Yönlendirilmiş Çalışma, 2019
Programı : Adalet
Anahtar Kelimeler : Anayasa Mahkemesi,Yetki ve Görevler,Yargı,Hukuk,AYM

ÖZ
ANAYASA MAHKEMESİNİN YETKİ VE GÖREVLERİ

Türk hukukunda Anayasa mahkemeleri kendilerine tanınan sınırlar içerisinde

işlevini yerine getirdiğinde demokrasiye yönelik bir tehdit oluşturmaz, aksine onu korur ve
güçlendirir. Anayasa mahkemeleri, seçim hakkını ve demokrasi için yaşamsal öneme sahip
diğer kurumları korumak suretiyle demokrasiyi koruma ve güçlendirme işlevini yerine
getirdiği gibi, aynı zamanda yokluğu demokrasi için büyük tehlike oluşturacak olan hukuk
devleti ilkesini de güvence altına alır.Anayasa yargısının işlevi gereği, Anayasa
Mahkemesi’nin temel görevi, kanunların ve Anayasada belirtilen diğer kuralların anayasaya
uygunluğunu denetlemektir.

v
 İÇİNDEKİLER
Sayfa No.

ÖZ
KISALTMALAR...................................................................................................Vİ
GİRİŞ....................................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE ANAYASASAL GELİŞMELER

1.Seneddiİttifak(1808)……………………..…………….….……………………2
1.2.Tanzimat Fermanı (1839) ………………………..…….………………..……3
1.3. Islahat Fermanı(1856)……………………………….…...………………...…5
1.4.Kanun-i Esasi (1876)…….………………………………….………….……...6
1.5.Teşkilat-ıEsasiye(1921)……………………...…………………………….…...7

1.6. 1924 Anayasası……………………………………………………………..…8

1.7. 1961 Anayasası……………………………………………………………..…9

İKİNCİ BÖLÜM
ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞU
2. Anayasa Mahkemesinin kuruluşu……………………………………………….11
2.1. 1982 Anayasası Dönemi…………………………………….………………11
2.1.2. 2010 Anayasa Değişiklikleri Sonrası Dönem………………….………….12
2.1.3. 2017 Anayasa Değişiklikleri Sonrası Dönem………………………….….13
2.2. Üyelerinin Belirlenmesi……………………………………………………….14

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ANAYASA MAHKEMESİNİN YETKİ VE GÖREVLERİ

3. Norm Denetimi…………………………………….…………………….…...15
3.2. Bireysel Başvuru……………………………….………….…………..….17
3.3. Siyasi Parti Kapatma Davaları ……………………………….…….….…20
3.4. Siyasi Partilerin Mali Denetimi …………………………….……….…....22
3.5. Yasama Dokunulmazlığı …………………………………………….…..23
3.6.Milletvikilliğinin Düşmesi..………………………………..…..……….....25
3.7 Yüce Divan Yargılamaları. …………………………………….…………27

vi
 3.8. Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı Seçimi…………………………………29

SONUÇ …………………………………………………………………..….32

KAYNAKÇA………………………………………………………………..33

vii
 KISALTMALAR

AB : Avrupa Birliği
AİHM : Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
AİHS :Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
AV. :Avukat
AYM :Anayasa Mahkemesi
Bkz. :Bakınız
CMK : 5271 sayılı Ceza Mahkemesi Kanunu
md. :Madde
KHK :Kanun Hükmünde Kararname
TBMM :Türkiye Büyük Millet Meclisi
TCK :Türk Ceza Kanunu

viii
 GİRİŞ

Kanunların anayasaya uygunluğunun denetlenmesi,Hukuk Devleti açısından büyük

bir önem taşır.Çünkü Anayasanın korunması, kişisel hak ve hürriyetlerin olduğu
kadar,bütün hukuk düzeninde korunması demektir.Bu nedenle 1961 Anayasası, Türk
hukukunda ilk defa olmak üzere bir anayasa yargısı olarak kabul etmiştir.Kanun
koyucu, bundan böyle,kuvvetli hukuki etkiye sahip bağlarla bağlanmıştır.Anayasanın
8. Maddesine göre,’’ Kanunlar anayasaya aykırı olamaz’’. Aynı maddede Anayasa
hükümlerinin gerek kişileri, gerekse bütün Devlet organ ve makamlarını bağladığı
ifade edilmiştir.Kanun koyucu, kendisi için tanınmış olan sınırları aştığı ve Anayasal
bağlarını ihlal ettiği takdirde, Anayasa Mahkemesinin yetki alanına giren bir mesele
ortaya çıkar; çünkü Anayasa Mahkemesi her şeyden önce Anayasanın ve Anayasa
düzenin koruyucusudur.

Anayasa Mahkemesinin en önemli görevi, Kanun koyucunun, hukuk yaratma

fonksiyonuna Anayasa tarafından konmuş bulunan sınırları aşmış olup olmadığını
denetlemektir.Yüksek Mahkeme bu görevi yerine getirirken sadece alt normunun üst
norma şeklen uygunluğuna dayanan ‘şekli hukuk devleti’ kavramı değil , aynı
zamanda adalet, kanun karşısında eşitlik ve insan haysiyetine hörmet gibi prensipleri
gerçekleştirmeye çalışan ‘ maddi hukuk devleti’ kavramını da göz önünde tutmak
zorundadır.Bu bakımdan Anayasa Mahkemesi , kanunların Anayasanın sadece
sözüne değil , aynı zamanda ruhuna ve amaçlarına da uygun olup olmadığı hususunu
araştıracaktır.
 BİRİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE ANAYASASAL GELİŞMELER

1. Sened-i İttifak (1808)

Osmanlı İmparatorluğu’nda anayasal gelişmenin ilk adımı olarak, 1808 yılında

merkezi hükümetin temsilcileri ile ayan temsilcileri arasında kabul edilip imzalanan
‘’Sened-i İttifak’’ gösterilir.
Sened-i İttifak bir giriş, yedi madde ve bir ekten oluşmaktaydı.Sened-i İttifak,
Padişah 2. Mahmut zamanında kabul edilmiş olup, ilanında etkili olan devlet adamı
Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa’dır.
Sened-i İttifak, bir tarafta merkezi gücü temsil eden aktörler, diğer tarafta ise merkez
dışı çevre güçleri temsil eden ayanlar arasında imzalanmış olup, iki taraflı bir
anlaşmadır.Bu özelliğiyle bir sözleşme niteliğindedir.
Sened-i İttifak’ın amacı, sarsılan devlet otoritesinin kuvvetlendirilmesi olarak
belirtilmiştir.Belgeye göre ayanlar , padişahın otoritesini ve onun mutlak vekili
sadrazama itaat etmeyi kabul ettiler.Padişah ve sadrazam ise asayişe ve vergilerin
ezici olmamasına dikkat etmeyi taahhüt ettiler.
Diğer taraftan Senedi İttifak ile sadrazamın keyfi eylemlerinin önlenmesi ve suçu
olmayan ayana merkez tarafından müdahale edilmemesi garanti altına alındı.
Fakat diğer taraftan merkezi güç iktidarını kuvvetlendirmek için birtakım tavizlerin
de verilmiş olduğu doğrudur.Bu anlamda Senedi İttifak, padişahın mutlak iktidarının
sınırlanabileceği fikrini ortaya koyması bakımından önemli bir belge olarak kabul
edilmiş ve tarihteki yerini almıştır.1

1
TANÖR Bülent : Osmanlı-Türk Anasayal Gelişmeleri (1789-1980), İstanbul 1995, s.33-52

2
1.2 Tanzimat Fermanı (1839)

Tanzimat Fermanı,  3 Kasım 1839 yılında ilan edilmiştir. Dönemin padişahı olan
Sultan Abdülmecid fermanı imzalamış, Hariciye nazırı Koca Mustafa Reşit Paşa ise
Topkapı Sarayı’nın, Gülhane parkında fermanı ilan etmiştir. Tanzimat fermanı
okunduğu esnada Gülhane parkında yerli halk dışında Avrupa devlet adamlarından
bir çok kişi bulunmuştur. Osmanlı tarihinin ilk demokratik anayasal süreci
niteliğinde olduğu için Tanzimat fermanı çok büyük ilgi görmüştür. Tanzimat
fermanının iki farklı ismi daha bulunmaktadır. Gülhane parkında okunması sebebiyle
Gülhane Hatt-ı Şerif-i (Padişah yazısı) ve Tanzimat-ı Hayriye (Hayırlı düzenlemeler)
isimleri verilmiştir. Tanzimat kelimesi “düzenleme” anlamına gelmektedir.
Fermanın amacı Osmanlı Devleti'ni vatandaşlık hakları bakımından ileri noktalara
taşımaktır. Tanzimat fermanı, Osmanlı Devleti'nin bir çok alanda Avrupa
devletlerinin tepkisini çekmeye başladığı bir dönemde vuku bulmuştur. Hatta
Osmanlı devleti bu dönemde Avrupa devletleri arasında “hasta adam” olarak
nitelendirilmiştir. Bu durum Osmanlı hükümetini fazlasıyla rahatsız etmiş ve çözüm
arayışlarına yönlendirmiştir. Ferman, Fransız Devrimi’nin “İnsan ve Vatandaş
Hakları Bildirgesi” örnek alınarak hazırlanmıştır. Osmanlı devletinde ilk defa
vatandaşlık hakları bu fermanla belirtilmiştir. Tanzimat fermanının bir diğer özelliği
ise halkın değil padişahın iradesiyle hazırlanıp ilan edilmesidir.
Tanzimat Fermanı’nın hazırlanışı II. Mahmut dönemine dayanmaktadır. Bilindiği
üzere Osmanlı padişahı olan II. Mahmut bir çok ıslahat yapmış ve düzenleme
getirmiştir. Fakat hazırlamış olduğu fermanı bir türlü ilan edememiştir. Sonrasında
tahta geçen Abdülmecid fermanı imzalamıştır.  1839 yılında Mısırla yapılan savaşın
yenilgiyle sonuçlanması Mısır’ın büyük bir tehdit olarak Osmanlının karşısına
geçmesine sebep olmuştur. Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa bu yenilgiyi fırsat bilerek
Osmanlı devletini bir çok kez tehdit etmiştir. Bu sebeple Osmanlı  devleti Mısır
sorununu kısa sürede halletmek zorunda kalmıştır. Ayrıca bir diğer konu ise
Avrupa’nın azınlıkları bahane ederek Osmanlının iç işlerine karışması olmuştur.
Fransız akımının yaydığı milliyetçilik düşüncesi çok uluslu bir yapıya sahip olan
Osmanlı devletinin toprak bütünlüğünü tehlikeye düşürmüştür. Kısaca
özetlediğimizde fermanın ilan edilme sebepleri; Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa
karşısında Avrupa’nın desteğini almak, Avrupa’nın iç işlere karışmasını engellemek,
Fransız ihtilalinin yaydığı milliyetçilik akımının etkisini engellemek ve toprak
bütünlüğünü sağlamak olmuştur. Tanzimat  fermanı ile birlikte padişahların yetkileri
meclise devredilmiştir. Bu uygulamanın temel amacı, iktidar gücünü padişah ve
saraydan alarak bürokrasiye vermek ve devlet yönetimini merkezileştirmektir.

3
Fermanın içeriğinde ilk olarak 150 yıllık bir  gerilemenin  ve bu sıkıntıların
çözülmesinin amaçlandığı vurgulanmıştır. Fermanın içeriğinde bütün vatandaşlara
eşit haklar verileceği belirtilmiştir. Fermanın içeriği şöyledir:
1) Herkesin can, mal ve namusunun koruma altına alınması,
2) Mahkemelerin herkese açık bir şekilde oluşturulması,
3) Kimsenin yargılanmadan idam edilmeyeceği,
4) Kazanca göre vergi uygulaması yapılacağı,
5) Askerliğin 4 yıl olarak mecburi yapılması gerektiği,
6) Rüşvetin ortadan kaldırılması,
7) Mal ve mülkün kişiye ait olup miras olarak bırakabileceği (özel mülkiyet)
Gibi bir çok değişiklik ve yenilik sözü verilmiştir. Her ne kadar düzenleme getirilse
de kanunlar Kuran-ı Kerim ve Osmanlı geleneklerine bağlı olarak
gerçekleştirilmiştir. Bununla birlikte kız çocuklarına eğitim ve öğretim hakkı
tanınmıştır. İlk kağıt para bu dönemde basılmıştır. Batı tarzı mahkemeler
kurulmuştur. Özel mülkiyet yasallaştırılmıştır. Müslümanlar gayri Müslimlerle eşit
haklara sahip olmaktan rahatsız olmuştur. Gayri Müslimler ise askerliği reddetmiştir.
Fermanın yayınlanmasının ardından gerici ve yenilikçiler arasında bir çok tartışma
yaşanmıştır. Osmanlıda batı etkisi görülmeye başlanmış ve bir çok değişiklik
olmuştur. Fermanın ilanından sonra sözler tutulmaya çalışılsa da padişah ve saltanat
meraklılarının konulan maddelere müdahale etmeleriyle başarılı olunamamıştır.2

2
TANÖR Bülent: Osmanlı-Türk Anasayal Gelişmeleri (1789-1980), İstanbul 1995, s.72

4
1.3 Islahat Fermanı (1856)
Padişah tarafından ‘’ferman’’biçiminde ilan edilen 1856 tarihli Islahat Fermanı ,
Tanzimat Fermanı’ndaki vaadleri yenileyen ve ayrıca din farkı gözetilmeden bütün
devlet uyruklarının eşit işlem görmesi ilkesini getiren bir belgedir.
Avrupa devletlerinin etkisiyle hazırlanan Islahat Fermanı’nın temel amacı ,
müslümanlar ile gayrimüslimler arasında her yönden tam bir eşitlik
sağlamaktı.Böylece devletin uyrukları arasında var olan vergi, askerlik, yargılama,
eğitim, devlet memurluğu ve temsil alanındaki bütün farklar kaldırılıyordu.
Islahat Fermanının içeriği büyük ölçüde Osmanlı Devletinin gayrimüslim tebaasını
ilgilendirse de, bu düzenlemelerin eşit vatandaşlık ve kanun önünde eşitlik ilkelerine
dayanması açısından genel olarak hukuk düzenin etkileyen sonuçlar getirmiştir. Bu
açıdan Türk anayasa tarihi açısından önemlidir.
Tanzimat Fermanı ile başlayan Türkiye’de anayasal hakların gelişme süreci Islahat
Fermanı ile devam etmiştir. Bu dönemde Avrupa ülkelerinin birçoğunda halka
tanınan haklar Osmanlı tebaasına da tanınmaya başlamıştır. Hukuk önünde eşitlik
ilkesi demokrasinin en önemli kurallarından biridir. Dini mensubiyetine
bakılmaksızın tüm halkın hukuk önünde eşit olması ve eşit vatandaşlık haklarına
sahip olmaları bu dönemde Batı Avrupa ülkelerinin çoğunda benimsenmişti. Osmanlı
hukuk düzeninde de bu ilkenin benimsenmesi demokrasi ve anayasal düzen
açısından ileriye doğru atılmış bir adımdır. Her ne kadar bu ilke Avrupa devletlerinin
baskısıyla kabul edilmiş olsa da Türkiye’de anayasal düzenin gelişmesi açısından bir
kazanımdır.3

3
TANÖR Bülent: Osmanlı-Türk Anasayal Gelişmeleri (1789-1980), İstanbul 1995, s.78-79

5
1.4 Kanun-i Esasi (1876)

Ülkemizdeki anayasacılık hareketlerinin, ilk olarak 19. Yüzyılın ilk yarısında ortaya
çıktığı kabul edilmektedir. 1808 tarihli Sened-i İttifak, 1839 tarihli Tanzimat Fermanı
ve 1856 tarihli Islahat Fermanı gibi belgeler, birer anayasa özelliği taşımamakla
birlikte, ileride ortaya çıkacak gerçek anayasacılık hareketlerinin ilk aşamalarını
oluşturmuştur.
23 Aralık 1876 tarihinde kabul edilen Kanun-ı Esasi, ilk anayasamız olarak tarihteki
yerini almış ve siyasi hayatta ilk defa anayasa ile kurulan parlamentolu bir dönem
başlamıştır. İlan edilmesiyle I. Meşrutiyet dönemi başlamıştır. Devletin şeklini,
çatısını, devlet içindeki yasama, yürütme ve yargı kuvvetlerini, devletin organlarını
ve fertlerin devlete, devletin de bireylere karşı görevlerini tayin etmektedir. 
II. Abdülhamid tahta çıktıktan sonra Mithat Paşa’nın zorlaması ile anayasa
hazırlamak üzere komisyon kurulmuştur. Mithat Paşa’nın etkisinde çalışan
Komisyon, 1875 tarihli Fransa Anayasası ile 1831 Belçika Anayasalarından
esinlenerek bir anayasa taslağı kaleme almış ve Padişaha sunmuştur. II. Abdülhamid,
kendi yetkilerin arttırmak üzere bazı değişiklikler yapmış ve gerektiğinde ülkeden
uzaklaştırma (sürgün) yetkisini Padişaha veren bir hükmün anayasaya girmesini
sağlamıştır.
Kanun-ı Esasi, 24 Aralık 1876 tarihinde Padişah tarafından bir Hattı Hümayun ile
ilan edilmiştir. Kanun-ı Esasi, bir anayasada olması gerektiği şekilde halkın oylarıyla
seçilmiş bağımsız bir yasama organı tarafından oluşturulmamıştır. Bütün üyeleri
padişahça atanan Meclis-i Mahsusa adındaki 28 üyeli bir kurul tarafından çeşitli
ülkelerin anayasalarından yararlanılarak hazırlanmıştır. Bununla birlikte, Kanun-ı
Esasi ile mutlak monarşiden meşruti monarşiye geçiş sağlanmıştır. Kanun-ı Esasi,
hazırlanışı yönüyle olmasa da devletin temel organlarının kuruluş ve işleyişini ve
günün şartlarına göre bireylerin hak ve hürriyetlerini düzenlemesi nedeniyle,
günümüz anayasalarına benzer niteliktedir. Bu anayasa ile ilk kez, “milletin temsili
ilkesi” demokrasinin temel ilkesi olarak devlet hayatına dahil edilmiştir.
Kanun-i Esasi, Osmanlı Devleti’nin tek, Türklerin ise ilk anayasasıdır. II.
Abdülhamid, tahta çıkış vaadi olarak kendisini destekleyen Genç Osmanlılara verdiği
sözü tutmuş ve Türk anayasa tarihi açısından önemli bir ilke imza atmıştır. Fakat bu
anayasanın ilk dönemi maalesef çok uzun süreli olmamış ve 1878 yılında askıya
alınmıştır. İkinci dönemi ise 1908 yılında başlamış ve 1924 Anayasası
oluşturuluncaya kadar sürmüştür.4

4
ATAR Yavuz , Türk Anayasa Hukuku 2014 s.20-21

6
1.5 Teşkilat-ı Esasiye (1921)
1921 Anayasa Taslağı, Atatürk’ün yönlendirmesiyle Bakanlar Kurulu tarafından
hazırlanmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde özel bir encümende incelendikten
sonra görüşülerek kabul edilmiştir
21.1.1921 tarihli ve 85 sayılı “Teşkilat-ı Esasiye Kanunu” adını taşıyan bu Anayasa,
milli egemenlik ilkesine dayalı yeni bir devlet kurmuştur.
Türkiye Büyük Millet Meclisinde kanunlar gibi genel usule göre görüşülmüş olması,
nitelikli çoğunluk aranmaması ve değişiklikle ilgili katılaştırma tekniği içermemesi
sebepleriyle “esnek (yumuşak) anayasa” olarak nitelenen 1921 Teşkilat-ı Esasiye
Kanunu, aynı zamanda sadece 24 maddeden oluşan kısa metni sebebiyle “çerçeve
anayasa” olarak sınıflandırılmaktadır.
1876 Kanun-u Esasîsini yürürlükten kaldırmamıştır. Türk tarihinde ilk defa “millî
egemenlik ilkesi”ni ilân etmiştir. Meclis hükümeti sistemini kurmuştur. Yani yasama
ve yürütme kuvvetleri mecliste toplanmıştır.Yasama ve yürütme yetkisi mecliste
toplandığı için Meclis hükümeti söz konusudur.İcra vekilleri (bakanlar) doğrudan
doğruya Meclis tarafından seçiliyordu.Devlet başkanlığı, Başbakanlık yoktur.
Yerinden yönetim ilkesine büyük önem vermiştir.Birinci Meclis, Nisan 1923’te
dağılmıştır. Yerine Haziran-Temmuz 1923’te İkinci Meclis seçilmiştir.Cumhuriyet,
Anayasanın 1’inci maddesinin değiştirilmesi suretiyle 29 Ekim 1923’te ilân
edilmiştir.Hangi ilin başkent olacağı karar verilmemiştir.Milletvekili seçimlerini 2
yılda bir yapılmasını öngörmüştür. Meclis hükümeti sistemi, yasama ve yürütme
kuvvetlerinin mecliste toplandığı bir kuvvetler birliği hükümet sistemidir.5

5
ÖZBUDUN , Ergun : 1921 Anayasası,Ankara 1992 s.2

7
1.6 1924 Anayasası
Kurtuluş Savaşı’nın gereklerine göre hazırlanan ve dolayısıyla olağanüstü şartların
bir ürünü olarak doğan 1921 Anayasası, -diğer adıyla Teşkilat-ı Esasiye Kanunu-
çağdaş bir anayasadan beklenen bu temel ilkeleri yerine getirebilecek denli detaylı
bir anayasa metni değildi. Dolayısıyla Kurtuluş Savaşı’nın sona ermesi ve
Cumhuriyet’in kurulmasının ardından yeni bir anayasanın yapılması adeta bir
zorunluluktu.  1921 Anayasası modern bir devletin ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir
anayasa değildi, olağanüstü koşulların bir ürünüydü.
Bu amaçla 1924 yılında demokratik ve çağdaş ölçülere sahip bir anayasa yapılması
amacıyla 12 kişilik bir komisyon kurularak 1924 Anayasası’nın hazırlıklarına
başlandı. Komisyonun hazırlamış olduğu tasarı metni, 20 Nisan 1924 tarihinde
Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilerek yürürlüğe kondu.Böylece 
yeni Türk devletinin ikinci anayasası olan 1924 Anayasası, o zamanki ismiyle 1924
Teşkilat-ı Esasiye Kanunu yürürlüğe konmuş oldu.,

6 bölüm ve 105 maddeden oluşan 1924 Anayasası,  bünyesinde yumuşak bir

kuvvetler birliği ile kamu hak ve özgürlükleriyle ilgili geniş düzenlemelere yer veren
bir anayasaydı.
1924 Anayasası’nın ilk halinde laiklik ilkesine aykırı birtakım hükümlere yer
verilmiş olmakla birlikte, bu hükümler toplumsal tepkiyi en aza indirmek amacıyla
konulmuş hükümlerdir. Böyle bir ihtiyacın doğmasına sebep olan 1924
Anayasası’nın halifeliğin kaldırılmasının hemen ardından yürürlüğe girmiş
olmasıdır.
1924 anayasası toplamda beş kez değişikliğe uğramıştır. En uzun süreli anayasadır
ve üzerinde en çok değişiklik yapılan anayasadır. Kişi hak ve özgürlüklerini tanır
ancak sosyal haklara yer vermez.Anayasa ile karma hükümet sistemi
benimsenmiştir.Cumhuriyetin ilan edilmesiyle birlikte kabine sistemine geçiş
sağlanmıştır.Sert bir anayasadır. Kanunların anayasaya aykırı olamayacağı bir madde
ile belirlenmiştir ancak herhangi bir denetim sistemi uygulanmamıştır.“Devletin dini
İslam’dır” maddesinin çıkartılması ve Atatürk’ün laiklik maddesinin eklenmesi ile
laik bir anayasa formuna kavuşmuştur.İlk kez özgürlüğün tanımı yapılmış ve sınırları
çizilmiştir.Çoğunlukçu demokrasi anlayışına sahiptir.1946 yılından sonra çok partili
siyasi hayat kabul edilmiştir.Yine 1946 yılından itibaren tek dereceli seçim sistemi
benimsenmiştir.
27 Mayıs 1960’deki Askeri müdahaleye kadar yürürlükte kalan 1924 Anayasası,
1960 Askeri müdahalesiyle yürürlükten kaldırılarak yerini 1961 Anayasası’na
bıraktı.6

6
TANÖR Bülent : Osmanlı-Türk Anasayal Gelişmeleri (1789-1980), İstanbul 1995,s. 218-221

8
1.7 1961 Anayasası
27 Mayıs 1960 ihtilal’i ile birlikte anayasal açıdan yeni bir dönem başladı.
Askerlerden oluşan “Milli Birlik Komitesi” iktidara el koydu.
Cumhurbaşkanı,Hükümet ve TBMM’nin görevine son verildi.Yeni bir anayasanın
düzenlenmesi için bir Kurucu Meclis(Temsilciler Meclisi) oluşturuldu.Temsilciler
meclisi ve Milli birlik komitesi yeni bir Anayasa hazırladı. Hazırlanan Anayasa halk
oyuna sunuldu.Halkın % 61.7 bölümü Anayasaya evet oyu verdi. Yeni Anayasa
resmi gazetede yayınlanıp yürürlüğe konuldu.Halk oyu ile kabul edilen ilk Türk
Anayasası 1961 Anayasasıdır.

Özellikleri:
Rejimin Atatürk ilke ve İnkılâpları, Milli Egemenlik ve meclisin üstünlüğü ilkelerine
dayanması esastır.Güçler ayrılığı ilkesi benimsenmiştir.
Buna göre;
Yasama yetkisi; TBMM ve Cumhuriyet Senatosuna,
Yürütme yetkisi; Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuruluna,
Yargı yetkisi ise; bağımsız mahkemelere verilmiştir.
• Cumhuriyet Senatosu oluşturuldu.
• Parlamenter sisteme geçildi.
• Cumhurbaşkanlığı süresi 7 yıldır. Bir kişi bir defa Cumhurbaşkanı olur.
Cumhurbaşkanının meclis içinden seçilmesi zorunludur.
• Anayasa’nın üstünlüğü ilkesi kabul edildi. Böylece 1961 anayasası ile kanunların
anayasaya uygunluğunu denetlemek amacıyla Anayasa Mahkemesi kurulmuştur.
(Anayasa Mahkemesi, 1961 Anayasası'nın en önemli yenilikleri arasındadır).
• Devlet iktidarı, kuvvetler ayrılığı ilkesiyle sınırlandırılmıştır.
• Çoğulcu toplum yapısı geliştirilmiştir. Bu anlamda 1961 Anayasası siyasi partileri
demokratik hayatın vazgeçilmez unsuru olarak nitelemiş; işçilere ve kamu
görevlilerine sendika kurma hakkı, toplu sözleşme ve grev hakkı, herkese önceden
izin almaksızın dernek kurma hakkı tanımıştır.
• Temel haklar genişletilmiştir.
• Sosyal devlet ilkesi kabul edilmiştir.
• 1961 Anayasası'nda da devletin şekli olarak Cumhuriyet kabul edilmiştir. Ancak
Cumhuriyet’in nitelikleri 1924 Anayasasından farklı düzenlenmiştir. 1924
Anayasasında cumhuriyetin nitelikleri olarak, cumhuriyetçilik, milliyetçilik,
halkçılık, devletçilik, laiklik, inkılapçılık sayılmıştır. Oysa 1961 Anayasası'nda bu
altı ilkeden halkçılık, inkılapçılık ve devletçilik yer almamıştır. Atatürk’ün
Milliyetçilik ilkesi ise “Türk Milliyetçiliği” olarak kabul etmiştir.
• 1961 Anayasa da insan haklarına saygılı devlet ,demokratik devlet, sosyal devlet ve
hukuk devleti gibi yeni temel ilkeleri kabul etmiştir. Bu ilkelerden hukuk devleti gibi
bazılarının temelleri önceki anayasamızda da vardır. Oysa sosyal devlet ilkesi
tamamen bu anayasa ile benimsenmiştir.

9
• Hakimlerin bağımsızlıklarını sağlamak üzere “Yüksek Hakimler
Kurulu” getirilmiştir.
• Bu Anayasa ile Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Uyuşmazlık Mahkemesi gibi
yüksek mahkemeler tek tek düzenlenmiştir.

1961 Anayasası çeşitli siyasal nedenlerle 1971 ve 1973 yılında çok önemli
değişikliklere uğramıştır. Bu değişiklikler şunlardır;
a)Yürütme güçlendirilmiş:
• Bakanlar kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verilmiştir. Böylece
KHK kavramı ilk kez Türk Anayasasına girmiştir.
• Üniversitelerin özerkliği zayıflatılmış ve TRT' nin özerkliği kaldırılmıştır.
b) Temel haklar sınırlandırılmış:
• Tüm haklar için genel bir sınırlama hükmü getirilmiş; sınırlama sebepleri
artırılmıştır. Ayrıca devlet memurlarının sendika kurma hakkı kaldırılmıştır.
c) Yargısal denetim sınırlandırılmıştır:
Anayasa Mahkemesi'ne iptal davası açabileceklerin sayısı azaltılmış, küçük partilerin
iptal davası açabilme imkanı kaldırılmıştır. Anayasa değişikliklerinin sadece şekil
bakımından denetlenebileceği hükmü getirilmiştir.
d) 1973 Yılında Anayasa da yapılan değişiklikle “Devlet Güvenlik Mahkemeleri”
Kuruldu.
12 Eylül 1980 tarihine gelindiğinde ise Türkiye Cumhuriyeti, tarihindeki 2. Askeri
Müdahale ile karşı karşıya kaldı. Mevcut anayasa olan 1961 Anayasası da 1924
Anayasası ile aynı kaderi paylaştı ve yürürlükten kaldırıldı. 1982 Anayasası’nın
kabulü ile birlikte 1961 Anayasası, bir mazi anayasa olmaktan kendisini kurtaramadı.
7

7
ÖZBUDUN , Ergun :Türk Anayasa Hukuku, Ankara 2017, s.39-48

10
İKİNCİ BÖLÜM
ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞU

2. Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşu

Türkiye Anayasa Mahkemesi ile 1961'de TSK'ın yönetime el koyduğu yıllarda
tanıştı. Mahkeme 27 Mayıs 1960 darbesinin ardından Milli Birlik Komitesi tarafında
hazırlanan 1961 anayasa ile kuruldu. Mahkemesinin kuruluşu, görev ve yetkileri,
yargılama ve çalışma usulleri ile kararlarının niteliği 1961 Anayasası'nın 145 ila 152.
maddeleriyle düzenlenmiştir.
Anayasa Mahkemesine kurulduğu bu ilk dönemde; kanunların ve Türkiye Büyük
Millet Meclisi İç tüzüklerinin Anayasa'ya "şekil ve esas" bakımından uygunluğunu
denetleme görevinin yanı sıra görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Anayasa'da sayılan
kişileri Yüce Divan sıfatıyla yargılamak, siyasi partilerin kapatılması hakkındaki
davalara bakmak, siyasi partilerin gelir kaynakları ile giderlerine ilişkin hesapları
incelemek ve Anayasa ile verilen diğer görevleri yerine getirmekle de yetkili
kılınmıştır.
1961 Anayasası'nın 145. maddesine göre, Anayasa Mahkemesi, on beş asıl ve beş
yedek üyeden oluşurken; üyelerden dördü Yargıtay, üçü Danıştay, biri Sayıştay
Genel Kurulu tarafından, üç üye Türkiye Büyük Millet Meclisi, iki üye Cumhuriyet
Senatosu, iki üye ise biri Askerî Yargıtay’dan olmak üzere Cumhurbaşkanı
tarafından seçilmekteydi.
1961 Anayasası'nda 1971’de gerçekleştirilen değişiklikle kanun hükmünde
kararnameleri şekil ve esas bakımından, anayasa değişikliklerini ise Anayasa'da
gösterilen şekil şartları bakımından denetleme görevi verilerek Anayasa
Mahkemesinin görev alanı belirgin hale getirilmiştir.
2.1. 1982 Anayasası Dönemi
Anayasa Mahkemesi, 1982 Anayasasında 146 ila 153. maddeler arasında
düzenlemiştir. 1982 Anayasası döneminde Anayasa Mahkemesine ilişkin ilk kanuni
düzenleme, 10/11/1983 tarih ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluş ve
Görevleri Hakkında Kanun ile yapılmıştır.
1982 Anayasasında Anayasa Mahkemesine, kanunların, kanun hükmünde
kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasa'ya şekil ve
esas bakımlarından uygunluğunu denetleme; Anayasa değişikliklerini ise sadece
sınırlı sayıdaki şekil eksiklikleri yönünden inceleme ve bunların yanı sıra Anayasa'da
sayılan bazı kişileri görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla
yargılama ve siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara bakma görevi de verilmiştir.
1982 Anayasasının ilk hâlinde Anayasa Mahkemesi, on bir asıl ve dört yedek üyeden
oluşacak şekilde kurulmuştur. Bu üyelerin seçimi ise Cumhurbaşkanı tarafından şu
şekilde gerçekleştirilmekteydi: İki asıl ve iki yedek üyeyi Yargıtay, iki asıl ve bir
yedek üyeyi Danıştay, birer asıl üyeyi Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare

11
Mahkemesi ve Sayıştay Genel Kurulunca kendi Başkan ve üyeleri arasından, üye
tam sayılarının salt çoğunluğu ile her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden;
bir asıl üyeyi ise Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim
kurumları öğretim üyeleri içinden göstereceği üç aday arasından; üç asıl ve bir yedek
üyeyi ise üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından seçmekteydi. Anayasa'ya
göre Anayasa Mahkemesine seçilen üyeler 65 yaşını doldurunca emekli olmaktaydı.
2.1.2 2010 Anayasa Değişiklikleri Sonrası Dönem
 Anayasanın 146 ila 149. maddelerinde değişiklik getiren 7/5/2010 tarih ve 5982
sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması
Hakkında Kanun'un 12 Eylül 2010 tarihinde yapılan halk oylamasıyla kabul
edilmesiyle birlikte Anayasa Mahkemesinin kuruluşu, görev ve yetkileri yeniden
düzenlenmiştir. Bu Anayasa değişikliğinin ardından kabul edilen 30/3/2011 tarih ve
6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında
Kanun ile de Anayasa Mahkemesinin çalışma usul ve esasları yeniden belirlenmiştir.
Bu değişiklik ile üye sayısı on yediye çıkartılan Anayasa Mahkemesinin, iki bölüm
ve genel kurul halinde çalışması benimsenmiş; Mahkemeye mevcut görevlerinin yanı
sıra bireysel başvuruları karara bağlama ve bireysel başvuruların kabul edilebilirlik
incelemesini yapmak üzere komisyonlar oluşturmasına imkân tanınmıştır.
Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davaları ile Yüce Divan
sıfatıyla yürütülecek yargılamalara Genel Kurulca bakılmakta, bireysel başvurular ise
bölümlerce karara bağlanmaktadır.
Ayrıca yapılan Anayasa değişikliği ile Anayasa Mahkemesine, Yüce Divan
sıfatıyla, "görevleriyle ilgili suçlardan" dolayı Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu
üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, AskeriîYüksek
İdare Mahkemesi Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini,
Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini yargılama
görevine ilave olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı, Genelkurmay Başkanı,
Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ve Jandarma Genel Komutanını
yargılama görevi de verilmiştir.
2010 Anayasa değişikliği ile birlikte, Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi on
iki yıl ile sınırlandırılmış; üyelerin yeniden seçilememesi esası da getirilmiştir.
2.1.3. 2017 Anayasa Değişiklikleri Sonrası Dönem
Anayasa'nın bazı maddelerinde değişiklik getiren 21/1/2017 tarih ve 6771 sayılı
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un kabul
edilmesiyle birlikte Anayasa Mahkemesinin kuruluşu, görev ve yetkileri yeniden
düzenlenmiştir. Bu Anayasa değişikliğinin ardından 30/3/2011 tarih ve 6216 sayılı
Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’da da
değişiklik yapılarak Anayasa Mahkemesinin kuruluşu ile usul ve esasları yeniden
belirlenmiştir.

12
Anılan değişiklikle Anayasa Mahkemesinin üye sayısı on beşe düşürülmüş, Genel
Kurulun, Başkan veya Başkanvekilinin başkanlığında on üye ile toplanacağı,
Bölümlerin üye sayısı ise altı olarak düzenlenmiştir.
6771 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle "Kanun Hükmünde Kararname" kavramı
kaldırılmış; Cumhurbaşkanına, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri çıkarma yetkisi
verilmiştir. Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve esas bakımından
Anayasa’ya aykırılığı iddialarını inceleme yetkisi ve görevi de Anayasa
Mahkemesine verilmiştir.
6771 sayılı Kanunla Anayasada yapılan değişiklikle Başbakanlık kaldırılmış ve
Anayasa Mahkemesine iptal davası açabilecek olanlar da değişmiştir. Buna göre,
Kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin, Türkiye Büyük Millet Meclisi
İçtüzüğünün veya bunların belirli madde ve hükümlerinin şekil ve esas bakımından
Anayasa’ya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesinde iptal davası açabilme
hakkı; Cumhurbaşkanına, Türkiye Büyük Millet Meclisinde en fazla üyeye sahip iki
siyasi parti grubuna ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az beşte
biri tutarındaki üyelere aittir.
Bu değişiklikle ayrıca, Cumhurbaşkanı Yardımcılığı kurulmuş; Hâkimler ve Savcılar
Yüksek Kurulu ibaresinden “Yüksek” kelimesi çıkarılmış; Askerî Yargıtay ile Askerî
Yüksek İdare Mahkemesi kaldırılmıştır. Askerî Yargıtay ile Askerî Yüksek İdare
Mahkemesinden seçilen üyelerin görev sürelerinin sona ermesinden sonra anılan
Mahkemelerden yeni üye seçilmeyecektir. Bu değişikliklerle beraber Anayasa
Mahkemesinin Yüce Divan sıfatıyla yargılayabileceği kişiler de değişmiştir. Buna
göre Anayasa Mahkemesi; Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet Meclisi
Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay,
Danıştay Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini,
Hâkimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili
suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılamaktadır. Genelkurmay Başkanı, Kara,
Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce
Divanda yargılanmaktadır. Anayasa Mahkemesinin Jandarma Genel Komutanını
yargılama yetkisi ise kaldırılmıştır.
2.2 Üyelerinin Belirlenmesi
Anayasa Mahkemesi on bir asıl ve dört yedek üyeden kurulur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi; iki üyeyi Sayıştay Genel Kurulunun kendi başkan ve
üyeleri arasından, her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden, bir üyeyi ise baro
başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday içinden yapacağı
gizli oylamayla seçer. Türkiye Büyük Millet Meclisinde yapılacak bu seçimde, her
boş üyelik için ilk oylamada üye tam sayısının üçte iki ve ikinci oylamada üye tam
sayısının salt çoğunluğu aranır. İkinci oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu
oylamada en çok oy alan iki aday için üçüncü oylama yapılır; üçüncü oylamada en
fazla oy alan aday üye seçilmiş olur.

13
Cumhurbaşkanı; üç üyeyi Yargıtay, iki üyeyi Danıştay genel kurullarınca kendi
başkan ve üyeleri arasından her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden; en az
ikisi hukukçu olmak üzere üç üyeyi Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan
yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan
öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden; dört üyeyi üst kademe
yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az beş yıl
raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçer.
Yargıtay, Danıştay ve Sayıştay genel kurulları ile Yükseköğretim Kurulundan
Anayasa Mahkemesi üyeliğine aday göstermek için yapılacak seçimlerde, her boş
üyelik için, en fazla oy alan üç kişi aday gösterilmiş sayılır. Baro başkanlarının
serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday için yapılacak seçimde en fazla oy
alan üç kişi aday gösterilmiş sayılır.
Anayasa Mahkemesine üye seçilebilmek için, kırk beş yaşın doldurulmuş olması
kaydıyla; yükseköğretim kurumları öğretim üyelerinin profesör veya doçent unvanını
kazanmış, avukatların en az yirmi yıl fiilen avukatlık yapmış, üst kademe
yöneticilerinin yükseköğrenim görmüş ve en az yirmi yıl kamu hizmetinde fiilen
çalışmış, birinci sınıf hâkim ve savcıların adaylık dâhil en az yirmi yıl çalışmış
olması şarttır.
Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğu
ile dört yıl için bir Başkan ve iki başkanvekili seçilir. Süresi bitenler yeniden
seçilebilirler. Anayasa Mahkemesi üyeleri aslî görevleri dışında resmî veya özel
hiçbir görev alamazlar.
Anayasa Mahkemesi üyeleri on iki yıl için seçilirler. Bir kimse iki defa Anayasa
Mahkemesi üyesi seçilemez. Anayasa Mahkemesi üyeleri altmışbeş yaşını
doldurunca emekliye ayrılırlar. Zorunlu emeklilik yaşından önce görev süresi dolan
üyelerin başka bir görevde çalışmaları ve özlük işleri kanunla düzenlenir. Anayasa
Mahkemesi üyeliği, bir üyenin hâkimlik mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir
suçtan dolayı hüküm giymesi halinde kendiliğinden; görevini sağlık bakımından
yerine getiremeyeceğinin kesin olarak anlaşılması halinde de, Anayasa Mahkemesi
üye tamsayısının salt çoğunluğunun kararı ile sona erer.8

8
KABOĞLU İbrahim, Anayasa Yargısı, s.20-40

14
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ANAYASA MAHKEMESİNİN YETKİ VE GÖREVLERİ

3. Norm Denetimi

Anayasa Mahkemesinin temel görev ve yetkisi, bazı normların Anayasaya

uygunluğunu denetlemektir. Anayasamızın 148’inci maddesinin birinci fıkrasına
göre, “Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye
Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından
uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler
ve denetler”. 
Ancak, olağanüstü hallerde ve savaş hallerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı
kararnamelerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa
Mahkemesine dava açılamaz. Ayrıca usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası
antlaşmalar hakkında da Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.
Norm denetiminde “iptal davası” ve “itiraz yolu” olmak üzere iki tür başvuru usulü
vardır. İptal davası yoluna “soyut norm denetimi” itiraz yoluyla denetime ise “somut
norm denetimi” de denilmektedir.
3.1 Somut Norm Denetimi (İtiraz Yolu )
Kuvvetler ayrılığı ilkesine göre yasama, yürütme ve yargı erkleri birbirinden ayrı
yapıda olması gereklidir. Hatta sayılan erklerin faaliyetlerinin hukuka uygunluğunun
denetimi hukuk devletinin olmazsa olmaz şartlarındandır. Somut norm denetimi tam
bu nokta da herkesin işletebileceği, olası hak kayıplarının önüne geçilmesi
noktasında anayasa yargısının temel taşı durumundadır. Somut norm denetimi 2018
yılında bir çok mahkeme tarafından işletilmiş olup, olası hak kayıpları engellenmeye
çalışılmıştır.
Somut norm denetimi, “Görülmekte olan bir dava sebebiyle uygulanacak bir veya
daha çok yasa ya da yasa gücünde kararname normunun, davayı gören mahkemece
anayasaya aykırı bulunması veya taraflardan birinin bu yoldaki iddiasının ciddi
olduğu kanısına varılması üzerine, bu konuda verilecek karara kadar dava geri
bırakılarak işin Anayasa Mahkemesi’ne intikal ettirilmesiyle başlayan yargısal
denetim sürecine, somut norm denetimi denir”. Görüleceği üzere somut norm
denetimi soyut norm denetimi gibi sınırlı insan tarafından işletilen bir yol değildir.
Yine bu yola başvurmak için süre sınırlandırılması yoktur. Pratikte çokça
başvurulması gereken somut norm denetimi fiili olarak çok az durumda
işletilmektedir. Çünkü hakimler bu yola başvurma noktasında tereddütler
yaşamaktadır. Bir diğer husus ise yargılama sürecinin bu yola başvurulması ile
istenmedik şekil de uzamasıdır. Anayasanın 152. maddesin de düzenlenen somut
norm denetimi 2949 sayılı kanunun 28. maddesi birlikte değerlendirilerek ele almak
gereklidir.

15
3.1.1 Soyut Norm Denetimi ( İptal Davası)
Soyut norm denetimi; “bir mahkemede görülmekte olan bir davanın karara
bağlanmasının, o davada kullanılacak hukuk normunun anayasaya uygun olup
olmaması halinde yapılan denetimdir.” şeklinde tanımlanabilir. Bu tanımdan
anlaşılacağı üzere ortada görülmekte olan bir dava olmalı, bu dava mahkeme sıfatına
haiz bir kurumda görülmeli, davaya uygulanacak normun anayasaya aykırılığı ileri
sürülmeli ve son olarak mahkemenin bu iddiayı ciddi bulması gereklidir. Soyut norm
denetimi öncelikle davaya bakan mahkeme tarafından Anayasa Mahkemesine
götürülerek burada hukuka uygunluğu denetlenir. 
1982 Anayasasının 150. maddesi uyarınca iptal davası olarak adlandırılan denetim
türünde dava açma hakkı sınırlı sayıda organ tarafından kullanılabilir. Sayılan
organlar dışında kimse kanunların anayasaya aykırılığını ileri süremez.Bahse konu
durumda, kanunun uygulandığı somut bir olay yoktur. Soyut norm denetimi 2018
yılında çıkarılan bir çok kanunda uygulanma alanı bulmuştur.
Kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, TBMM İçtüzüğünün veya bunların belirli
madde ve hükümlerinin esas bakımından Anayasa’ya aykırılığı iddiasıyla Anayasa
Mahkemesinde iptal davası açabilme hakkı 1982 anayasası uyarınca esasa ilişkin
dava açabilecek organlar; Cumhurbaşkanı, iktidar ve ana muhalefet partileri meclis
grupları ile TBMM üye tamsayısının en az beşte biri üye tarafından açılabilir
(m.150). 1961 anayasasına göre dava açma hakkını oldukça sınırlamıştır. Hatta şekli
bakımdan inceleme de ise sayı daha da azaltılıp dava hakkı sadece Cumhurbaşkanı
ve TBMM üye tamsayısının en az beşte birine tanınmıştır. Şekli yönden davayı
açacak kişilerdeki sınırlandırma sadece kanun ve anayasa değişikliği içindir.
İptal davası açma süresi esas bakımından Resmi Gazetede yayınlanmasından itibaren
altmış gündür. Şekil sebebiyle açılacak davada ise süre 10 gündür.Yukarıdaki
sürelere kanun hükmünde kararnameler ve TBMM içtüzüğü dahil değildir. Bunlar
için dava açma süresi altmış gündür.
6216 sayılı Kanunun 38’inci maddesi uyarınca ilgili kişilerin vereceği dilekçe ile
dava açılmış olur. Anayasaya aykırılık iddiasında hangi maddelerin ihlal edildiği
açıkça belirtilmelidir. Fakat Anayasa Mahkemesi bunlar ile bağlı değildir, resen
araştırma yapabilir. Soyut norm denetimi Anayasa Mahkemesi tarafından yapılır.
Soyut norm denetiminde tek ve nihai karar verici merci Anayasa Mahkemesidir.
Soyut norm denetiminin işleyişi anayasanın 150. Maddesinde bu husus ayrıntılıca
düzenlenmiştir. İlgili hüküm uyarınca; davaya bakmakta olan mahkeme,
uygulanacak kanun hükmünün anayasaya aykırılığına resen kanaat getirir veya
taraflardan birinin ileri sürdüğü anayasaya aykırılık iddiasını ciddi bulursa,
Anayasaya aykırılık ön meselesi oluşturur ve Anayasa Mahkemesinin kararına kadar
davayı geri bırakır. Ciddi bulmaz ise temyiz mercii hükümle birlikte karara bağlar.
Temyiz mercii hem davanın esası bakımından hukukilik denetimi yapacak hem de

16
anayasaya aykırılık iddiasının ciddi olup olmadığı hakkında karar verecektir.
Böylece temyiz mercii her iki konu hakkında birlikte karar verecektir.9
3.2 Bireysel Başvuru

Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru, anayasada tanımlanan ve aynı zamanda

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ile ek protokollerde yer alan temel hak ve
özgürlüklerden herhangi birinin ihlali halinde başvurulan bir yargı yoludur.
Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılabilmesi için ihlal edildiği iddia edilen
hak ve özgürlük hem Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında hem de Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesi ve ek protokollerde koruma altına alınmış olmalıdır. Örneğin,
kötü muamele ve işkence yasağı hem Anayasa’da hem de AİHS’de koruma altında
olup bu hakkın ihlali halinde bireysel başvuru yolu kullanılabilir. Ancak, sosyal
güvenlik hakkı Anayasa’da koruma altında olmasına rağmen AİHS kapsamında
koruma altında olan bir hak değildir, bu nedenle hak ihlali halinde Anayasa
Mahkemesine bireysel başvuru yapılamaz.
Anayasa Mahkemesine; Anayasa’da, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde ve
Türkiye’ nin taraf olduğu ek protokollerde, güvence altına alınan hakları ihlal edilen
herkes, bireysel başvuru yapabilir.
Özel hukuk tüzel kişileri (dernekler, vakıflar, şirketler vb.) ancak tüzel kişiliğe ait
hakların ihlal edildiği iddiasıyla başvuru yapabilir.Kamu tüzel kişileri Anayasa
Mahkemesine bireysel başvuru yapamazlar.
Hakları ihlal edilen kişiler, idari ve yargısal yollarının tamamını tükettikten sonra
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapabilirler. Yasama işlemler, düzenleyici
idari işlemler, Anayasa Mahkemesi kararları ve Anayasanın yargı denetimi dışında
bıraktığı işlemler aleyhine bireysel başvuru yapılamaz.
Yargısal yolların tüketilmesi şartı, olağan kanun yollarının tüketilmesi anlamına
gelmektedir. Kesin olarak verilen yerel mahkeme kararlarının tefhimi ya da tebliği
tarihinden itibaren olağan kanun yolları tüketilmiş sayılır. Anayasa mahkemesi, aynı
olay nedeniyle birden çok yargısal yol mevcut ise, olağan kanun yollarından en etkili
kanun yolunun tüketilmesini istemektedir.
Hakları ihlal edilen kişiler, idari ve yargısal yollarının tamamını tükettikten sonra
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapabilirler. Yasama işlemler, düzenleyici
idari işlemler, Anayasa Mahkemesi kararları ve Anayasanın yargı denetimi dışında
bıraktığı işlemler aleyhine bireysel başvuru yapılamaz.
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru süresi, son olağan kanun yolunun
tüketilmesinden itibaren 30 gündür. Tüm olağan yargısal yollar tüketildikten sonra
30 gün içinde bireysel başvuru formu ve ekli belgelerin Anayasa Mahkemesine
gönderilmesi gerekir. Başvuru süresinin kaçırılmaması için, başvuru formunun,
Anayasa Mahkemesine gönderilmek üzere 30 gün içinde mahkeme kalemine ya da

9
ÖZBUDUN,Ergun Türk Anayasa Hukuku, s. 387-412

17
yurt dışı temsilciliklerine teslim edilmesi yeterlidir. Anayasa Mahkemesine başvuru
süresi, başvuru formu ve eklerinin teslim edildiği gün dikkate alınarak hesaplanır.

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru yapılabilecek bazı haklar şunlardır;

a) Yaşam Hakkının İhlali Nedeniyle Bireysel Başvuru Hakkı
Anayasanın 15. maddesinde; savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen
ölümler dışında kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne
dokunulamayacağı, Anayasanın 17. maddesinde; herkesin, yaşama, maddi ve manevi
varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahip olduğu belirtilmiştir. Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesinin 2. maddesinde de yaşam hakkı koruma altına alınmıştır.
b) İşkence Yasağının İhlali Nedeniyle Bireysel Başvuru Hakkı
Anayasanın 17. maddesi; tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında kişinin
vücut bütünlüğüne dokunulamayacağını, rızası dışında bilimsel ve tıbbi deneylere
tabi tutulamayacağını, hiç kimseye işkence ve eziyet edilemeyeceğini, hiç kimsenin
haysiyetiyle bağdaşmayan bir ceza veya muameleye tabi tutulamayacağını
düzenlemiştir.
c) Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağının İhlali Nedeniyle Bireysel Başvuru
Anayasanın 18. maddesinde; hiç kimsenin zorla çalıştırılamayacağı, angaryanın
yasak olduğu belirtilmiş, AİHS’in 4. maddesinde de; hiç kimsenin köle ya da kul
durumunda tutulamayacağı, zorla çalıştırılamayacağını ve zorunlu çalışmaya tabi
tutulamayacağını düzenlemiştir.
d) Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkının İhlali Nedeniyle Bireysel Başvuru
Anayasanın 19. maddesinde kişi özgürlüğü, kişinin fiziki olarak serbestçe hareket
edebilme hakkını ifade eder. Kişinin can ve mal güvenliğini gerektiren zorunlu haller
dışında kişinin serbestçe hareket etmesi engellenemez. Devletin pozitif anlamda da
kişinin özgürlüğünü kullanabilmesi için gerekli önlemleri alma yükümlülüğü vardır.
Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı AİHS’in 5. maddesinde de düzenlenmiştir. Kişi
özgürlüğü ve güvenliği hakkı ile kişilerin haklarını kullanırken özgürce ve güven
içinde hareket etmesinin yanı sıra kişinin keyfi olarak yakalamasının ve
tutuklanmasının da önüne geçilmesi hedeflenmiştir.
e) Adil Yargılanma Hakkının İhlali Nedeniyle Bireysel Başvuru Hakkı
Anayasanın 36. 37 ve 38. maddelerinde; herkesin adil yargılanma hakkına sahip
olduğunu düzenlemiştir. Adil yargılanma hakkı; önceden düzenlenmiş hukuk
kuralları içinde, dürüst bir yargılama hakkını ifade eder. Sadece ceza
mahkemelerinde değil, hukuk mahkemelerinde yapılan yargılamalar sırasında da,
kişi, tarafsız ve bağımsız bir mahkeme tarafından yargılamanın yürütülmesini,
yasalar karşısında eşit tutulmasını, makul süre içinde yargılamanın bitirilmesini,
kararın gerekçeli olmasını isteme hakkı vardır.

18
f) Suç ve Cezaların Kanuniliği İlkesinin İhlali Nedeniyle Bireysel Başvuru
Suçta ve cezada kanunilik ilkesi hukuk güvenliğini sağlayan temel bir ceza hukuku
ilkesidir. Anayasanın 15/2. maddesinde; suçluluğu bir mahkeme kararıyla
saptanıncaya kadar hiç kimsenin suçlu sayılamayacağı düzenlenmiştir. Ayrıca suç ve
cezaların geçmişe yürütülemeyeceği belirtilmiştir. Bir fiilin (dış dünyada etki yaratan
eylem, davranış veya söz) suç sayılabilmesi için söz konusu fiilin ve o fiil için
verilecek cezanın açıkça kanunda gösterilmesi gerekir. Fiilin işlendiği zaman suç
sayılmayan bir fiilden dolayı hiç kimseye ceza verilemez.
g) Özel Yaşam, Aile Yaşamı, Konut ve Haberleşme Hakkının İhlali
Anayasanın 20. maddesi kişinin özel hayatının ve aile hayatının gizli olduğu ve saygı
gösterilmesini isteme hakkı olduğu düzenlenmiştir. Kişinin özel hayatı; bireyin
kişiliğini geliştirebilmesi ve özgürce yaşayabilme hakkını ifade eder. Özel hayat aynı
zamanda diğer kişilerle özgürce iletişim hakkını da kapsar. Aile hayatı ise bireyin
yakınları ile hayatını paylaştığı, devletin müdahale edemeyeceği alandır. Anayasanın
21. Maddesinde; konut dokunulmazlığı hakkı düzenlenmiştir. Konut; kişinin özel
hayatını ve aile hayatını yaşadığı alandır.
h) Düşünce ve İfade Özgürlüğü Hakkının İhlali Nedeniyle Bireysel Başvuru
Anayasanın 25, 26. maddelerinde düzenlenen düşünce, kanaat, düşünceyi açıklama
ve yayma hakkı; düşünce ve kanaatlerin söz, yazı, resim veya başka yollarla tek
başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkını ifade eder. Hiç kimse
düşüncelerinden dolayı kınanamaz. Düşüncelerini açıkladığı için horlanamaz ve
tehdit edilemez. Düşünce özgürlüğü hakkı, aynı zamanda düşüncenin edinilmesi ve
geliştirilmesi hakkını da ifade eder.
I) Din ve Vicdan Özgürlüğünün İhlali Nedeniyle Bireysel Başvuru
Din ve vicdan özgürlüğü, Anayasanın 24. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddede
herkesin vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sahip olduğu belirtildikten sonra, bu
hakkın, anayasanın 14. Maddesinde düzenlenen; devleti ve milleti bölmek,
demokratik laik cumhuriyeti ortadan kaldırmak hedefi ile kullanılamayacağı
vurgulanmıştır. AİHS nin 9. Maddesinde düzenlenen; düşünce, vicdan ve din
özgürlüğü hakkı; kişinin inancı nedeniyle dış dünyada algılanabilmesi (ibadet, ayin,
uygulama ve öğretme vs.) hakkını da kapsamaktadır.10

10
https://www.anayasa.gov.tr/media/5605/usul_hukuku_internet.pdf 25.04.2019 tarihinde erişildi.

19
3.3 Siyasi Parti Kapatma Davaları
Siyasi partiler demokrasi rejimlerinin en iyi şekilde işleyebilmesi için mihenk taşı
mahiyetindedir. Siyasi partiler, toplum içinde farklı düşünenlerin, farklı inananların,
farklı tercihleri olanların, farklı yaşam biçimi olanların, farklı değerleri olanların
kısacası farklı olanların demokratik kurallar çerçevesinde kendilerini ifade
edebilecekleri en önemli kurumlardan birisidir. Kendi düşünce, ideoloji ve
inançlarını yönetime yansıtmayı amaçlayan insanlar siyasi parti kurarak bunu
gerçekleştirmeye çalışmaktadırlar. Yapılacak adil seçimlerde yeterli oyu alarak
iktidar olmak siyasi partiler için birinci hedeftir.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, siyasal partileri demokratik siyasal hayatın
vazgeçilmez unsurları olarak tanımlamıştır. Günümüzde, partilerin serbestçe
kurularak iktidar yarışına katılmadıkları bir düzen demokrasi olarak nitelendirilemez.
Demokratik rejimin işleyişi bakımından taşıdığı önem nedeniyle, siyasal partiler bazı
güvencelerle donatılmıştır. Bu güvencelerin bir kısmı siyasal partilerin kapatılması
ile ilgilidir. Siyasal partilerin hangi hallerde kapatılabileceği Anayasa’da
belirtilmiştir. Kapatma yetkisi Anayasa Mahkemesi’ne verilmiştir.
Anayasa Mahkemesinin bir diğer görev ve yetkisi de siyasi partilerin kapatılması
hakkındaki davalara bakmaktır.Anayasanın 69. Maddesinin dördüncü fıkrasına göre ,
“ siyasi partilerin kapatılması, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının açaçağı dava
üzerine Anayasa Mahkemesince kesin karara bağlanır’’.Bir siyasi partinin tüzüğü ve
programının Anayasa’nın 68’inci maddesinin dördüncü fıkrası hükümlerine aykırı
bulunması halinde temelli kapatma kararı verilir (Anayasa,m.69).
Bir siyasi parti hakkında temelli kapatma kararı verilebilmesi ancak aşağıdaki
düzenlemeye ters düşmesi hâlinde mümkündür. Siyasi partilerin tüzük ve
programları ile eylemleri, Devletin bağımsızlığına, ülkesi ve milletiyle bölünmez
bütünlüğüne, insan haklarına, eşitlik ve hukuk Devleti ilkelerine, millet
egemenliğine, demokratik ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykırı olamaz; sınıf veya
zümre diktatörlüğünü veya herhangi bir tür diktatörlüğü savunmayı ve yerleştirmeyi
amaçlayamaz; suç işlenmesini teşvik edemez (Anayasa, m.68).
Anayasa’ya göre, bir siyasi partinin temelli kapatılmasına beyan veya faaliyetleriyle
sebep olan kurucuları dahil üyeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya
ilişkin kesin kararının Resmi Gazete’de gerekçeli olarak yayımlanmasından
başlayarak beş yıl süreyle bir başka partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve deneticisi
olamazlar (Anayasa m.69).Ayrıca, yine Anayasa’ya göre, yabancı devletlerden,
uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden

20
maddi yardım alan siyasi partiler temelli olarak kapatılır (Anayasa m.69).Anayasa,
temelli kapatılan bir siyasi partinin bir başka ad altında kurulamayacağını
belirtmiştir.
Kanun, Anayasa Mahkemesi kararıyla kapatılan siyasi partinin bütün mallarının
Hazineye geçeceğini ve kapatma kararının idarece uygulanacağını öngörmüştür.
Siyasi partilerin kapatılması ile ilgili davada görevli mahkeme ve savcılık belirlenmiştir. Siyasi
partilerin kapatılması davaları, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından Anayasa
Mahkemesinde açılır. Anayasa Mahkemesince verilen kararlar kesindir. Siyasi partilerin
kapatılması davalarında kapatılmaya karar verilebilmesi için toplantıya katılan üyelerin üçte
iki oy çokluğu (Anayasa,m.149) aranmaktadır.

Anayasa’daki yasaklara aykırılık hâlinde Anayasa Mahkemesince bir siyasi

parti hakkında kapatma kararı aşağıda belirtilen hallerde verilebilmektedir:
a) Bir siyasi partinin tüzük ve programının Devletin bağımsızlığına, ülkesi ve
milletiyle bölünmez bütünlüğüne, insan haklarına, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine,
millet egemenliğine, demokratik ve laik cumhuriyet ilkelerine aykırı olması, sınıf
veya zümre diktatörlüğünü veya herhangi bir tür diktatörlüğü savunmayı ve
yerleştirmeyi amaçlaması, suç işlenmesini teşvik etmesi halinde, (Anayasa m.68).
b) Bir siyasi partinin, Anayasa’nın 68’inci maddesinin dördüncü fıkrasına aykırı
eylemlerin işlendiği odak hâline geldiğinin Anayasa Mahkemesince tespiti halinde,
c) Bir siyasi partinin, yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk
uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım alması halinde
kapatılır.
Anayasa Mahkemesi'nin kapattığı partiler ve tarihleri şöyle:
1-İşçi-Çiftçi Partisi (İÇP-1968),
2-Milli Nizam Partisi (MNP-20 Mayıs 1971),
3-Türkiye İleri Ülkü Partisi (TİÜP-24 Mayıs 1971),
4-Türkiye İşçi Partisi (TİP-20 Temmuz 1971),
5-Büyük Anadolu Partisi (BAP-19 Aralık 1972),
6-Türkiye Emekçi Partisi (TEP-8 Mayıs 1980),
7-Büyük Anadolu Partisi (24 Kasım 1992),
8-Sosyalist Parti (10 Temmuz 1992),
9-Yeşiller Partisi (10 Şubat 1994),
10-Halk Partisi (25 Eylül 1991),
11-Türkiye Birleşik Komünist Partisi (16 Temmuz 1991),
12-Halkın Emek Partisi (14 Temmuz 1993),
13-Özgürlük Demokrasi Partisi (30 Nisan 1993),
14-Sosyalist Türkiye Partisi (30 Kasım 1993),
15-Demokrasi Partisi (16 Haziran 1994),
16-Demokrat Parti-2 (13 Eylül 1994),
17-Demokrasi ve Değişim Partisi (19 Mart 1996),
18-Diriliş Partisi (1996),

21
19-Emek Partisi (1997),
20-Sosyalist Birlik Partisi (7 Haziran 1994),
21-Refah Partisi (16 Ocak 1998),
22-Demokratik Kitle Partisi (26 Şubat 1999),
23-Fazilet Partisi (22 Haziran 2001),
24-Halkın Demokrasi Partisi (13 Mart 2003),

25-Adalet Partisi (26 Kasım 2009)

26-Demokratik Toplum Partisi (11 Aralık 2009.) 11

3.4 Siyasi Partilerin Mali Denetimi
Siyasi partilerin mali denetime tabi tutulmasının değişik nedenleri bulunmaktadır.
Bu nedenlerin birisi de devletin siyasi partilere mali yardımda bulunmasıdır. Siyasi
partilerin demokratik yaşam içindeki önemleri ile siyasi partilerin ekonomik yönden
güçlü kişilerin etkilerinden kurtarılmaları ve siyasi partilerin değişik türden
yolsuzluklara karışmalarının önlenmesi amacıyla devletin siyasi partilere mali
yardımı faydalı görülmüştür.
Siyasi partilerin gelir ve giderlerinin amaçlarına uygun olması gereklidir. Bu kuralın
uygulanması kanunla düzenlenir. Anayasa Mahkemesince siyasi partilerin mal
edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun tespiti, bu hususun denetim
yöntemleri ve aykırılık hâlinde uygulanacak yaptırımlar kanunda gösterilir. Anayasa
Mahkemesi, bu denetim görevini yerine getirirken Sayıştay’dan yardım sağlar.
Anayasa Mahkemesinin bu denetim sonunda vereceği kararlar kesindir (Anayasa,
m.69).
Anayasa Mahkemesi siyasi parti denetimlerini ilk ve esas inceleme olmak üzere iki
aşamada tamamlamaktadır. Siyasi partilerin kesin hesapları üzerindeki inceleme
2820 sayılı Kanun hükümlerine göre yapılır. Yapılan incelemeye ilişkin raporlar
ilgili siyasi partiye gönderilerek en geç iki ay içinde siyasi partinin görüşünü
bildirmesi istenir. Mahkeme mali denetim sırasında siyasi partilerin incelemeye
ilişkin raporlar hakkındaki görüşlerini de değerlendirir. Mahkemenin mali denetime
ilişkin kararlarının birer örneği ilgili siyasi partiye ve siyasi partinin sicil dosyasına
konulmak üzere Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir. Mali denetim
sonucunda verilen kararlar Resmi Gazete’de yayımlanır.
Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin
doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile
giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir. Siyasi
partilerin büyük kongrelerinin kesin hesaplar hakkındaki kararları, Anayasa
Mahkemesinin denetimini etkilemez. Anayasa Mahkemesinin bu denetim sonucunda
vereceği kararlar kesindir.

11
http://www.siyasetekonomiyonetim.org/index.php/seyad/article/viewFile/474/295
25.04.2019 tarihinde erişilmiştir.

22
Siyasi partilerin yapılan mali denetimleri sonucunda, mali hükümlerin müeyyideleri
olarak; Hazinece el koyma ve paraya çevirme usulleri belirlenmiştir.Ayrıca ilgililer
hakkında gerektiğinde suç duyurusunda bulunma usulüde mevcuttur.
Ülkemizde siyasi partilerin gelir, gider ve mallarının mali denetimi yapılmaktadır.
Mali denetim ise, hukukilik, yani hukuka uygunluk denetimini ifade etmektedir.
Diğer bir deyişle, siyasi partiler idari, siyasi ve benzeri boyutlarıyla değil, ancak mali
boyutlarıyla denetim kapsamında yer almaktadır.12
3.5 Yasama Dokunulmazlığı
Yasama dokunulmazlığı veya parlâmenter dokunulmazlık parlâmento üyeleri
hakkında, suç işlediklerinden bahisle, parlâmentonun izni olmadan, gözaltına alma,
tutuklama gibi bazı cezai takibat işlemlerinde bulunulamayacağı anlamına
gelmektedir. Yasama dokunulmazlığı, parlamento üyeleri lehine tanınmış gerçek bir
muafiyet konumundadır.
Anayasa Mahkemesi‟nin amaca yönelik olarak yapmış olduğu tanıma göre yasama
dokunulmazlığı, “yasama organı üyelerini, görevlerini tam olarak yerine
getirmelerini engelleyecek gereksiz suçlamalardan korumak amacına yöneliktir.’’
Bütün demokratik ülkelerde, yasama meclisi üyelerine, yasama görevlerini gereği
gibi yerine getirebilmelerini sağlamak amacıyla bazı bağışıklıklar ve
dokunulmazlıklar tanınmıştır. Yasama meclisi üyelerini bu biçimde diğer
vatandaşlardan farklı bir statüye bağlı tutmanın amacı, kuşkusuz onları ayrıcalıklı ve
hukukun üstünde bir grup durumuna getirmek şeklinde anlaşılamaz. Yasama
dokunulmazlığı amaç olmayıp, milletvekillerinin halkın iradesini meclise tam olarak
yansıtarak milli iradenin eksiksiz gerçekleşmesini sağlamalarının bir aracı olarak
değerlendirilebilir. Yasama dokunulmazlığı, yasama organı üyelerini siyasal
iktidarlara karşı işlevleri yönünden korumak amacıyla tarihsel bir gelişmenin
sonucunda oluşmuştur. Dokunulmazlığın temelde yasama organı üyesinin şahsında,
yasama işlevini korumaya yönelik olduğu bir gerçektir. Bu kurumun amacı,
parlamento üyelerine bir ayrıcalık sağlamak olmayıp, onları siyasal nedenlerle
açılacak kovuşturmalara karşı korumaktır.
Yasama dokunulmazlığı, temsilcilerin siyasi rakipleri tarafından başlatılan
kovuşturmalara konu edilmeleri yoluyla yasama çalışmalarına katılmalarının
engellenmesini önler. Bu anlamda yasama dokunulmazlığı kamu yararı düşüncesine
dayanan, yasama fonksiyonunun icrası dışında kalan fiilleri içerecek şekilde,
milletvekilinin, üyesi olduğu meclis tarafından kaldırılmadıkça, milletvekilliği veya
toplantı dönemi boyunca ayrıcalıklı tutulmasını/dokunulmaz kılınmasını sağlayan bir
yasama bağışıklığı türüdür.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri; Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden,
Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden, o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi
üzerine meclisçe başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında tekrarlamak ve
12
http://hukuk.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2017/11/15-NAZLI-ERDEM.pdf
25.04.2019 tarihinde erişilmiştir.

23
açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar. Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği
ileri sürülen bir milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya
çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve
seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasanın 14’ üncü
maddesindeki durumlar (m.14 – Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri,
Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına
dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler
biçiminde kullanılamaz.) bu hükmün dışındadır. Ancak, bu halde yetkili makam,
durumu hemen ve doğrudan doğruya Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirmek
zorundadır. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi hakkında, seçiminden önce veya
sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine
bırakılır; üyelik süresince zaman aşımı işlemez. Tekrar seçilen milletvekili hakkında
soruşturma ve kovuşturma, Meclisin yeniden dokunulmazlığını kaldırmasına
bağlıdır. Türkiye Büyük Millet Meclisindeki siyasi parti gruplarınca, yasama
dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.
Yasama dokunulmazlığı sürekli değildir; geçicidir.Yani yasama dokunulmazlığı
parlâmento üyeliği sıfatının devamı boyunca sürer. Parlâmento üyeliği sıfatı sona
erince, parlâmento üyesi hakkında ceza kovuşturması yapılabilir. Daha önce verilmiş
ceza hükmü çektirilir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nce yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya
milletvekilliğinin düştüğüne karar verilmesi durumunda, bu karar tarihinden
başlayarak yedi gün içerisinde ilgili üye ya da milletvekillerinden herhangi biri
tarafından bu karara karşı iptal istemiyle Anayasa Mahkemesine başvurulabilir.
Anayasa Mahkemesi bu iptal istemini onbeş gün içinde kesin olarak karara bağlar13.

3.6 Milletvekilliğinin Düşmesi

Anayasamız, milletvekilliliği sıfatının seçimle kazanılacağını öngörmektedir (m.75).
Ancak, Anayasamızda milletvekilliği sıfatının kazanılma anı, yani milletvekilliğinin
başlangıç anı konusunda hüküm yoktur. Başlangıç anını tespit etmek önemlidir.
Çünkü, milletvekilleri bu andan itibaren normal vatandaşlardan farklı olan hukukî
statülerine kavuşurlar.
Milletvekilliğinin düşmesine Anayasa’nın 84 üncü maddenin birinci, üçüncü veya
dördüncü fıkralarına göre karar verilmiş olması hallerinde, Meclis Genel Kurulu
kararının alındığı tarihten başlayarak yedi gün içerisinde ilgili milletvekili veya bir
diğer milletvekili, kararın, Anayasaya, kanuna veya İçtüzüğe aykırılığı iddiasıyla

13
https://dergipark.org.tr/download/article-file/492506
25.04.2019 tarihinde erişilmiştir.

24
iptali için Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini
onbeş gün içerisinde kesin karara bağlar
Milletvekilliğinin düşmesi nedenleri, çeşitlidir. Bunlar, Anayasada açıkça sayılmıştır
(madde 84).
Milletvekilliğinden düşme konusunda, Anayasa ile 1961 Anayasası arasında, yöntem
yönünden önemli bir fark vardır. 1961 Anayasası, düşme nedenleri olarak belirttiği
durumlarda, devamsızlıkla ilgili düşme nedeninin dışında kalanlar için, Meclis
kararına gerek görmemiştir. Buna göre, herhangi bir karara gerek kalmadan, olayın
gerçekleşmesi ile milletvekilliği kendiliğinden düşer. Bu yöntem 1982 Anayasası
hazırlanırken, gerek Anayasa Komisyonunun hazırladığı, gerek Danışma Meclisince
kabul edilen metinlerde aynen benimsenmişti.Fakat, Milli Güvenlik Konseyinde
düşme ile ilgili madde yeniden yazılırken, tüm düşme nedenleri için, Meclisce karar
verilmesi yoluna gidilmiştir. Bu düzenleme düşme ile bağdaşmayan ve uygulamada
karışıklıklara neden olabilecek bir düzenlemedir. Çünkü, Anayasada belirtilen düşme
nedenlerinden bir çoğunun, gerçekleşip gerçekleşmediğinin takdiri, siyasal bir organ
olan Meclise bırakılamaz. Örneğin, milletvekili seçilmeye engel bir suçtan hüküm
giyme, kısıtlılık altına alınma, yargı kararı ile, çekilme ise, milletvekilinin iradesi ile
gerçekleşen ve kendiliğinden sonuç doğuran düşme nedenlerindendir. Bu gibi
durumlar için, Meclisten karar alma yerine, Meclisin bilgisine sunma yoluna
gidilmesi gerekirdi. Bu aksaklık 84. maddede yapılan değişiklik ile kısmen
giderilmiştir.
Milletvekilliği Düşme nedenleri
Düşme nedenleri, Anayasanın 84. maddesinde gösterilmiştir. Bunlar, 84. maddedeki
sıralamaya göre kısaca şunlardır;
a) Çekilme
Çekilme, tek yanlı bir irade açıklamasıdır; kabule bağlı değildir. Milletvekilinin
yazılı olarak çekildiğini, Meclis Başkanlığına bildirmesi yeterlidir. Meclisin yapacağı
iş, milletvekilinin çekildiğini saptamaktan ibarettir. Meclisin, çekilmeyi kabul
etmemesi gibi bir yetkisi yoktur. Anayasa, çekilmeyi düşme nedenlerinden biri
olarak kabul etmiştir. Gerçekte çekilme, bir düşme nedeni değil, milletvekilliğini
sona erdiren nedenlerden biridir.
84. maddede yapılan değişiklik ile, istifa eden milletvekilinin, milletvekilliğinin
düşmesi, istifanın geçerli olduğu Millet Meclisi Başkanlık divanınca tespit
edildikten sonra, Millet Meclisi Genel Kurulunca kararlaştırılır,kuralı getirilmiştir.
Bu yeni düzenlemede de istifa, milletvekilliğinden düşme olarak nitelendirilmiş ve
Meclisin kararına bırakılmıştır.
b) Milletvekili seçilmeye engel bir suçtan hüküm giyme veya kısıtlama
Seçilmeye engel bir suçtan dolayı hüküm giyen veya kısıtlanan milletvekillerinin,
milletvekilliğinin düşmesi, kesin mahkeme kararının Meclis Genel Kuruluna
bildirilmesi ile olur. Meclisin, ayrıca karar almasına gerek yoktur. Seçilmeye engel

25
mahkûmiyet hallerinin neler olduğu Anayasanın 76. maddesinde, kısıtlılık hali ise,
Medeni Kanun’da belirtilmiştir. Medeni Kanun’a göre, kısıtlama nedenleri üç
kümede toplanır. Bunlar akıl hastalığı veya akıl zayıflığı (madde 355); israf,
ayyaşlık, kötü hal ve kötü idare (m. 356), ve bir yıl, ya da bir yıldan çok hürriyeti
bağlayıcı bir ceza ile mahkûm olmadır (m. 357). Mahkeme kararı ile kısıtlanan
milletvekilinin, milletvekilliği düşer.
c) Milletvekilliği ile bağdaşmayan görev kabul etme
Milletvekilliği ile bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar eden
milletvekilinin, milletvekilliğinin düşmesine, yetkili komisyonun bu durumu
saptayan raporu üzerine Meclis Genel Kurulu gizli oyla karar verir. Milletvekilliği ile
bağdaşmayan işlerin neler olduğu Anayasanın 82. maddesinde ve bu konuyu
düzenleyen yasada belirtilmiştir
d)Meclis çalışmalarına özürsüz ve izinsiz katılmama
Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içerisinde toplam beş birleşim
günü katılmayan milletvekilinin, milletvekilliğinin düşmesine, durumun Meclis
Başkanlık Divanınca saptanması üzerine, Meclis genel kurulunca üye tam sayısının
salt çoğunluğu ile karar verilebilir.
e)Milletvekilinin partisinin temelli kapatılmasına neden olması
Partisinin temelli kapatılmasına beyan ve eylemleri ile neden olduğu, Anayasa
Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararında belirtilen milletvekilinin
milletvekilliği, bu kararın Resmi Gazete yayımlandığı tarihte sona erer. Meclis
Başkanlığı bu kararın gereğini derhal yerine getirir ve durumu Meclis Genel
Kurulunun bilgisine sunar, (m. 84/5).

f) Milletvekilinin partisinden ayrılarak, başka bir partiye girmesi

Kendi isteği ile partisinden ayrılan Milletvekilinin başka bir partiye girmesi, 1982
Anayasasınca milletvekilliğinden düşme nedeni olarak kabul edilmişti.14
3.7 Yüce Divan Yargılamaları
Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Bakanlar Kurulu üyeleri, yüksek mahkeme başkan,
başsavcı ve üyeleri gibi, yürütme ve yargıda üst düzey görevler üstlenen kamu
görevlilerini görev suçlarından dolayı yargılama yetkisi, Anayasa ile “Yüce Divan”
sıfatıyla görev yapan Anayasa Mahkemesi’ne verilmiştir.2 Buna göre Yüce Divan,
Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay,
Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi başkan ve üyelerini,
başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcı vekilini, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
ve Sayıştay başkan ve üyelerini görevleri ile ilgili suçlardan dolayı
yargılayabilmektedir.
Yüce Divan’ın kuruluşunda asıl ölçü kişi bakımından yetki kuralları olmuştur.3 Kişi
bakımından yetki kurallarının konulmasındaki amaç kişileri kayırmak değil, aksine
14
http://www.anayasa.gen.tr/tbmmstatu.htm 26.04.2019 tarihinde erişilmiştir.

26
önceden bu düzenlemeyi yaparak kayırılmalarını önlemektir. Yürütme ve yargının en
üst düzeydeki makamlarında görev yapan kimselerin içinde yer aldığı ilişkiler, onları
nüfuz alanı geniş kimseler haline getirmiştir. Bu kimselerin herkesin tabi olduğu
makamlarca yargılanması ister istemez bazı tartışmaları da beraberinde
getirmektedir. Bu kimselerin siyasi veya salt nüfuza dayalı bazı kayırılmalarla
karşılanması olasılığı yüksektir. Öncelikle bu olasılığı bertaraf etmek için, nüfuz
etkilerinden olabildiğince uzak ayrı bir yargı oluşumu düşünülmüştür. Diğer yandan,
durum bazen tam aksi bir hal alabilmektedir. Siyasi hesaplaşma veya benzeri
düşüncelerle, bu kişilerin herkesin tabi olduğu mahkemelerde haksızlığa
uğrayabileceği düşüncesi de ciddiye alınmalıdır. Sadece siyasi karalama ve
hesaplaşma amacıyla dahi bir kişinin görev suçu ile itham edilmesi mümkündür.
Amaç, iddia veya savunmayı kayırmaksızın suçlanan kişiyi en adil şekilde
yargılamak olduğuna göre, bu durumda ayrı bir mahkeme kurulması en iyi çözüm
olarak görünmektedir.
Türk anayasalarında, 1921 Anayasası hariç, 1876’dan bu yana Yüce Divan yer
almıştır. 1961 Anayasası’na kadar ayrıca kurulmuş ve yapılanmış bir Yüce Divan
varken, 1961 Anayasası ile Yüce Divan görevi Anayasa Mahkemesi’ne
bırakılmıştır.4 1982 Anayasası, 1961 Anayasası ile getirilen modeli esas almıştır.
1982 Anayasası, Anayasa Mahkemesi üyelerinin seçiminde Cumhurbaşkanını son
karar mercii olarak yetkilendirmesi nedeniyle eleştirilmektedir.7 Özellikle yedi yıl
görevde kalan bir Cumhurbaşkanının şartlar uygun düşerse, neredeyse tamamını
kendisinin atadığı üyelerden oluşan bir Mahkeme oluşturabilmesi mümkündür. 1961
Anayasası’nda Cumhurbaşkanının atadığı üye sayısı yalnızca iki idi ve üyelerin
niteliklerinin ne olacağı Anayasa’da belirtilmemişti.
Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan olarak çocuk mahkemeleri ve askeri mahkemeler
gibi, doğrudan doğruya özel (ihtisas) ceza mahkemesi olarak, ceza muhakemesindeki
yerini almaktadır. Anayasa Mahkemesi tabii hâkim ilkesine uygun olarak kanunla
kurulduğu için, olağanüstü mahkeme olarak değerlendirilemez.

Yüce Divanda Yargılanma

Meclis soruşturması sonucunda Bakanlar Kurulu üyeleri Yüce Divan’a gönderilirse,
dava ile ilgili gerekli araştırma ve incelemeyi yapmak Yüce Divanın yetkisine
bırakılmıştır. Yüce Divan yargılamada genel yargılama kurallarına uyarak davaya
bakar.
1. Kovuşturma
Görev suçu işlediği öne sürülen Cumhurbaşkanı veya Bakanlar Kurulu üyeleri ise,
kovuşturma Meclis tarafından yapılır. Meclis burada bir iddia faaliyetinde
bulunmakta ve kamu davası açmaktadır. Bu nedenle Meclis, Ceza Muhakemesi
Kanunu’nun öngördüğü kurallara uygun davranmak durumundadır. Özellikle Meclis
soruşturması komisyonunun uygulamacı olarak dikkatli olması gereklidir. Kolluk ve

27
diğer kovuşturma makamlarının yardımı ile deliller toplanır, dosya oluşturulur ve
şüphe temellendirilmeye çalışılır. Toplanan deliller kamu davası açılmasına imkân
verecek nitelikte ise, iddianame yerine geçmek üzere bir fezleke hazırlanır. Bu
fezleke ceza usul hukukundaki iddianamenin tüm özelliklerini içermelidir.
2. Soruşturma
Meclisin kovuşturma sonunda, Bakanlar Kurulu üyesinin Yüce Divan’a sevki
yolunda karar alınması, soruşturma (dava) açılması kararı anlamına gelir.Bu
aşamadan sonra, Yüce Divan’da iddia faaliyetini Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı
veya vekili yerine getirmektedir. Yüce Divan soruşturma aşamasında bir ceza
mahkemesi gibi çalışır.
Açılan davanın kendi yetkisi açısından ve Ceza Muhakemesi Kanununa göre kabul
edilip edilmeyeceğine karar verir. Kabul edilen davalarda duruşma safhasına geçilir.
Dava açıldıktan sonra, yargılamaya başlanmamış olsa bile geri alınamaz. Çünkü
ortada genel kurallara göre açılmış olan bir kamu davası vardır ve bu davanın geri
alınması söz konusu değildir. İddianamenin iadesine benzer şekilde, fezlekenin de
iadesi hususunda açık bir düzenleme bulunmadığı için, Anayasa Mahkemesi’nin
fezlekeyi iade etmesi mümkün değildir.
Anayasa gereğince, Yüce Divan’ın kararları kesindir. Ancak kesinleşmiş kararlar için
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne ve yargılanmanın yenilenmesi yoluna
başvurmak mümkündür.Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri
Hakkında Kanun’un 35. maddesi gereğince, Anayasa Mahkemesi Yüce Divan
sıfatıyla çalışırken, yürürlükteki kanunlara uygun olarak duruşma yapar ve hüküm
verir. Taşıdığı sorumluluk ve özel konumu Yüce Divanı hukukun üstünde bir yere
götürmez.15

3.8 Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı Seçimi

Üllkemizde yargı, adli, idari ve askeri olmak üzere üç ayrı düzende çalışmaktadır.
Bir ülkede değişik yargı düzeninin bulunması, yargı yerleri arasında görev ve hüküm
uyuşmazlıklarının doğmasına sebep olmaktadır. . Değişik yargı düzenleri arasında
meydana gelen görev ve hüküm uyuşmazlık1arı,bu mahkemelerin dışında ve üstünde
bağımsız bir mahkemenin varlığını gerektirnektedir. İşte Uyuşmazlik Mahkemesi bu
zorunluluktan doğmuştur.

Yargı erkini Anayasanın kendilerine tanıdığı görev ve yetki alanlarıyla sınırlı olarak
paylaşan, yüksek mahkemeler arasında yer alan Uyuşmazlık Mahkemesi,
Anayasanın 158. (1961 Anayasası 142.) maddesiyle görevlendirilmiş, adli

15
https://dergipark.org.tr/download/article-file/397925 26.04.2019 tarihinde erişildi.

28
ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak
çözmeye yetkili, bağımsız bir yüksek mahkemedir.
Uyuşmazlık Mahkemesi, yargı ayrılığı ilkesinin ortaya çıkardığı görev
uyuşmazlıklarını çözmek suretiyle kişilerin askıda kalan hak arama hürriyetlerinin
gerçekleşmesini sağlayan; hüküm uyuşmazlıklarını çözmek suretiyle de hakkın
yerine getirilmesini olanaksız kılan hukuki engelleri gideren; yargı erkini paylaşan
diğer yüksek mahkemelerden Yargıtay ve Danıştay'ın kararlarını kaldırıp onların
yerine hüküm tesis edebilen özel yetkili bir yüksek mahkeme, dolayısıyla,
hukukumuzda kesin hükmü ortadan kaldırabilen tek yargı organıdır.
Uyuşmazlık Mahkemesi, hukuk ve ceza bölümlerine ayrılır. Hukuk uyuşmazlıkları
Hukuk Bölümü’nde, ceza uyuşmazlıkları Ceza Bölümü’nde karara bağlanır. Her
bölüm, bir başkan ile altı asıl üyeden kurulur.Uyuşmazlık Mahkemesi Hukuk
Bölümüne, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu ile Danıştay Genel Kurulunca kendi daire
başkan ve üyeleri arasından; Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Genel Kurulunca da
askeri hâkim sınıfından olan daire başkan ve üyeleri arasından ikişer asıl, ikişer
yedek üye seçilir.Uyuşmazlık Mahkemesi Ceza Bölümüne, Yargıtay Ceza Genel
Kurulu ile Askeri Yargıtay Genel Kurulunca kendi daire başkan ve üyeleri arasından
üçer asıl, üçer yedek seçilir.
Uyuşmazlık Mahkemesi’nin görevi, adli, idari ve askeri yargı mercileri arasındaki
görev (yargı yolu/yargı kolu) uyuşmazlıklarını ve hüküm uyuşmazlıklarını
inceleyerek, kesin bir biçimde çözüme kavuşturmaktır (Anayasa m. 158). Buna göre,
Uyuşmazlık Mahkemesi’nde:
1. Hukuk mahkemeleri ile idare mahkemeleri (veya Danıştay, vergi mahkemeleri
veya Askeri Yüksek İdare Mahkemesi) arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıkları;
2. Danıştay (veya idare mahkemeleri veya vergi mahkemeleri) ile Askeri Yüksek
İdare mahkemesi arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıkları,
3. Adli yargı ceza mahkemeleri ile askeri mahkemeler arasındaki görev ve hüküm
uyuşmazlıkları çözümlenir.
Uyuşmazlık Mahkemesi’nin görev alanı; adli, idari ve askeri yargı mercileri
arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını karara bağlamak olduğundan, bu yargı
düzenlerine girmeyen yargı mercileri arasındaki uyuşmazlıklar, Uyuşmazlık
Mahkemesi’nce çözümlenmez.Uyuşmazlık Mahkemesi’nin görevleri iki bölüme
ayrılır. Bunlardan biri, “görev (yargı yolu/yargı kolu) uyuşmazlığı”, diğeri ise,
“hüküm uyuşmazlığadır. Görev (yargı yolu) uyuşmazlıkları da, “olumlu görev
uyuşmazlığı” ve “olumsuz görev uyuşmazlığı” olmak üzere ikiye ayrılır.
Olumlu görev uyuşmazlığı, “başka bir yargı düzeninin görevi içine girdiği gerekçesi
ile görevsizlik itirazının mahkemece reddi üzerine, görev alanı korunmak istenen
yargı düzeni içinde yer alan Başsavcının, görev konusunun incelenmesini
Uyuşmazlık Mahkemesi’nden istenmesi ” olarak tanımlanabilir. Olumlu görev
uyuşmazlığı, adli, idari ve askeri yargıya bağlı ayrı iki yargı merciine açılan ve
tarafları, konusu ve sebebi aynı olan davalarda bu yargı mercilerinin her ikisinin
kendilerini görevli sayan kararlar vermiş olmaları, görev kararlarına karşı itiraz

29
yolunun açık olduğu ceza davalarında ise, bu kararların kesinleşmiş bulunması
durumunda ortaya çıkar.
Uyuşmazlık Mahkemesi de, diğer yüksek yargı organları gibi kurul halinde çalışır.
Hukuk ve Ceza Bölümleri’nde ve Genel Kurul’da, üye tam sayısı hazır
bulunmadıkça görüşmelere başlanamaz ve karar verilemez . Eksik üyenin yeri o
üyenin geldiği yargı merciinin yedek üyesi ile, bu olmadığı takdirde başka bir yedek
üye ile doldurulur. Mahkeme, her toplantı dönemi başında, yıllık çalışma planını
yapar.
İlgili Başsavcılar veya görevlendirecekleri yardımcıları, gerekli gördüklerinde veya
Mahkemece gerekli görülen durumlarda yazılı olarak düşüncelerini bildirirler veya
toplantılarda sözlü açıklamalarda bulunurlar, oya katılmazlar.
Uyuşmazlık Mahkemesi’nin (Bölümlerin ve Genel Kurulun) kararları kesindir ve
ilgili yerleri ve kişileri bağlar. Uyuşmazlık Mahkemesi kararları geciktirilmeksizin
uygulanır.
Uyuşmazlık Mahkemesi Bölümleri’nin kararları arasındaki çelişkiler Genel Kurulca
verilecek ilke kararları ile giderilir. Genel Kurulca görev uyuşmazlığı konusunda
alınacak ilke kararları, hem Uyuşmazlık Mahkemesi’ni, hem de bütün yargı yerlerini;
hüküm uyuşmazlığı nedeni ile alınacak olan esasa ilişkin ilke kararları ise, yalnız
Uyuşmazlık Mahkemesi’ni bağlar .Uyuşmazlık Mahkemesince alınan ilke kararları,
ileriye dönük olarak uygulanır. İlke kararının alınmasına neden olan kararları
etkilemez.
İlke kararları ile Başkanın uygun göreceği bölümlerin kararları Resmi Gazete’de
yayımlanır.16

16
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/454/5120.pdf 27.04.2019 tarihinde erişildi.

30
SONUÇ

31
 KAYNAKÇA
1. TANÖR Bülent : Osmanlı-Türk Anasayal Gelişmeleri (1789-1980), İstanbul
1995, s.33-52
2. TANÖR Bülent: Osmanlı-Türk Anasayal Gelişmeleri (1789-1980), İstanbul
1995, s.72
3. TANÖR Bülent: Osmanlı-Türk Anasayal Gelişmeleri (1789-1980), İstanbul
1995, s.78-79
4. ATAR Yavuz , Türk Anayasa Hukuku 2014 s.20-21

5. ÖZBUDUN , Ergun : 1921 Anayasası,Ankara 1992 s.2

6. TANÖR Bülent : Osmanlı-Türk Anasayal Gelişmeleri (1789-1980), İstanbul
1995,s. 218-221
7. ÖZBUDUN , Ergun :Türk Anayasa Hukuku, Ankara 2017, s.39-48
8. KABOĞLU İbrahim, Anayasa Yargısı, İstanbul 2007, s.20-40

9. ÖZBUDUN,Ergun Türk Anayasa Hukuku, Ankara 2017 s. 387-412

10. https://www.anayasa.gov.tr/media/5605/usul_hukuku_internet.pdf (25.04.2019)
tarihinde erişildi.
11.
http://www.siyasetekonomiyonetim.org/index.php/seyad/article/viewFile/474/295
(25.04.2019) tarihinde erişilmiştir.

12. http://hukuk.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2017/11/15-NAZLI-ERDEM.pdf
(25.04.2019) tarihinde erişilmiştir.

13. https://dergipark.org.tr/download/article-file/492506
(25.04.2019) tarihinde erişilmiştir.

14. http://www.anayasa.gen.tr/tbmmstatu.htm (26.04.2019) tarihinde erişilmiştir.

15. https://dergipark.org.tr/download/article-file/397925 (26.04.2019) tarihinde

erişildi.
16. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/454/5120.pdf (27.04.2019) tarihinde
erişilmiştir.

32