See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/322539693

ROMA İMPARATORLUK DÖNEMİ VE GEÇ ANTİK ÇAĞ’DA KİLİKYA

BÖLGESİ’NDE AMPHORA ÜRETİMİ

Chapter · January 2018

CITATIONS READS

0 1,287

1 author:

Ahmet Bilir
Duzce University
16 PUBLICATIONS   4 CITATIONS   

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Kuzey Doğu Marmara Sualtı Araştırmaları View project

All content following this page was uploaded by Ahmet Bilir on 17 January 2018.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

PROF. DR. RECEP YILDIRIM’A
ARMAĞAN
PROF. DR. RECEP YILDIRIM’A
ARMAĞAN

Yayına Hazırlayanlar
Pınar PINARCIK
Bilcan GÖKCE
Mehmet Salih ERKEK
Sena COŞĞUN KANDAL
 PROF. DR. RECEP YILDIRIM’A
ARMAĞAN

Yayına Hazırlayanlar
Pınar PINARCIK
Bilcan GÖKCE
Mehmet Salih ERKEK
Sena COŞĞUN KANDAL

Yayınlayan
Şükrü Devrez

Kapak ve Kitap Tasarımı

Mustafa Can

Tasarım Uygulama
Engin Devrez

Kapak Çizimi
“Hans Jörg Kellner, Gürtelbleche Aus Urartu, 1991, Tafel 2/10”
“Buca Eğitim Fakültesi Dekanlık Binası (Rees Köşkü)”

Bilgin Kültür Sanat Şti. Ltd.

Selanik 2 Cad. 68/4 Kızılay-Ankara
Tel: 0312 419 85 67 / Sertifika No: 20193
www.bilginkultursanat.com.tr / bilginkultursanat@gmail.com

ISBN: 978-605-9636-21-6

©2017 Bilgün Kültür Sanat Yayınları

Yazarların ve yayınevinin yazılı izni olmadan
hiçbir şekilde kopyalanamaz, çoğaltılamaz.
Makalelerin sorumluluğu yazarlardadır.

Baskı: Ankara Ofset

Büyük Sanayi 1. Cadde Necatibey İş Hanı
Alt Kat No: 93/43-44 İskitler - Ankara
Sertifika No: 101793
 İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ............................................................................................................................IX

ÖZGEÇMİŞ..................................................................................................................XIII

Adnan İNCE
LÜGAT-İ Nİ’METU’LLÂH’IN SÖZ VARLIĞI ÜZERİNE.............................................1

Ahmet ÜNAL
ARİNNANDA-MYKALE DAĞI VE PURANDA-PRİENE EŞİTLEMESİ
ÜZERİNE........................................................................................................................19

Alpaslan CEYLAN
DİAUEHİ’DE BİR URARTU KALESİ: UZUNAHMET...............................................37

İbrahim ATALAY
ANADOLU’DA İLK YERLEŞMELERİN KURULMASINDA
PALEOCOĞRAFYA KOŞULLARININ ÖNEMİ..........................................................63

İlhan GENÇ
MEHMET AKİF’İN KUR’AN TERCÜMESİNE DAİR:
“CEZALET” MESELESİ Mİ?..........................................................................................79

Mehmet IŞIKLI
DOĞU ANADOLU YAYLASINDAKİ KÜLTÜREL VE POLİTİK DÖNÜŞÜMLER
(Kura-Aras Kültürel Sürecinden Urartu Dönemine Değin)............................................93

M. Murat ÖNTUĞ
SINDIRGI KAZÂSI AVÂRIZ-HÂNE DEFTERİ.........................................................109

Mustafa ŞAHİN - Semiha ŞAHİN - Merve ÇİLEK

TARİH DERS KİTAPLARINDA BİLİMİN YERİ.......................................................125

Orhan KILIÇ
OSMANLI DÖNEMİNDE MACARİSTAN’IN İDARİ TAKSİMATI........................139

Raziye ÇAKICIOĞLU OBAN

UNUTTUĞUMUZ BİR MİRAS: TÜTÜN İŞLEME SÜRECİ....................................149

Süleyman ÇİĞDEM - Osman EMİR - Hüseyin İLHAN

YÜZEY ARAŞTIRMALARI IŞIĞINDA TARİH ÖNCESİ DÖNEMLERDE
BAYBURT VE ÇEVRESİ..............................................................................................161
Süleyman ÖZKAN
TÜRKİYE MÜZELERİNDE KORUNAN ÇİVİ YAZILI TABLETLER......................173

Filiz ÇOLAK
ATATÜRK DÖNEMİ MÜLKİ İDARECİLERİNDEN FAZLI GÜLEÇ VE İZMİR
VALİLİĞİNDEKİ ÇALIŞMALARI (1935-1939).........................................................193

Ahmet BİLİR
ROMA İMPARATORLUK DÖNEMİ VE GEÇ ANTİK ÇAĞ’DA KİLİKYA
BÖLGESİ’NDE AMPHORA ÜRETİMİ......................................................................219

Cenk BERKANT
İTALYAN KÖKENLİ İSVİÇRELİ MİMAR ANTONIO CROCI’NİN (1823-1884)
İZMİR’DEKİ FAALİYETLERİ HAKKINDA DÜŞÜNCELER...................................257

Esra KAÇMAZ LEVENT

ESKİÇAĞ DÜNYASI ORDULARINDA TIBBİ TEDAVİ..........................................273

İlyas YAZAR
İSLÂM KÜLTÜR DAİRESİNDE BÂTINÎ HEZEYANLAR........................................287

Mustafa KARAGEÇİ
YÜZEY ARAŞTIRMALARI IŞIĞINDA KARS BÖLGESİ TUNÇ ÇAĞI
KALELERİ.....................................................................................................................299

Mehmet Salih ERKEK

II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE UŞAK’IN EĞİTİMDEKİ MODERN YÜZÜ:
GÜLŞEN-İ İRFÂN MEKTEBİ (1901-1922)................................................................329

Okay PEKŞEN
ASUR DEVLET EMPERYALİZMİNİN MEŞRULAŞTIRILMASI AÇISINDAN TANRI
AŠŠUR’A İSYAN OLGUSU................................................................................................355

Özden ÜRKMEZ
ESKİ İZMİR/SMYRNA’NIN ARKAİK SİMGESİ: AİOL BAŞLIĞI............................371

Pınar PINARCIK - Bilcan GÖKCE - Suat AYAKAN

GEÇ HİTİT DÖNEMİ TASVİR SANATINDA BETİMLENMİŞ
AV SAHNELERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME..............................................389

Selcen ÖZYURT ULUTAŞ

SOSYAL ENTROPİ YASASI VE KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DEVRİ’NİN
TAHLİLİ........................................................................................................................413
Sena COŞĞUN KANDAL
MUSTAFA SÂTI BEY’İN MA‘LÛMÂT-I MEDENİYYE DERSİ ÜZERİNE
DÜŞÜNCELERİ............................................................................................................421

Sena COŞĞUN KANDAL

STREET DOGS OF ISTANBUL IN THE EYES OF AMERICAN TRAVELERS......435

İlknur GÜRGEN
APHRODİTE’İN KÖKENLERİ...................................................................................447

Onur Sadık KARAKUŞ

DİON KHRYSOSTOMOS’UN HAYATI VE PRUSA AD OLMYPUM KENTİ........459

Sibel KÜÇÜKKÜLAHLI
VI. TBMM HÜKÜMETİ DÖNEMİNDE (1939-1943) SOSYAL VE KÜLTÜREL
ALANDAKİ GELİŞMELER.........................................................................................469

Beste TOMAY
ARKAİK DÖNEM ÇEŞME YAPILARI ÜZERİNE BİR
DEĞERLENDİRME.....................................................................................................481

Evrensel Barış BERKANT

DENİSOVA MAĞARASI: ALTAY DAĞLARINDA 3 FARKLI İNSAN
TÜRÜNÜN BULUŞMA NOKTASI.............................................................................499

Ezgigül DOĞAN
UR’DAN HARRAN’A TANRI SİN KÜLTÜ’NÜN GELİŞİMİ....................................527

Hatice DEĞİRMENCİOĞLU
PERSLER’DE AT VE ATIN KULLANIM ALANLARI...............................................545

Nurgül DEMİRTAŞ
ARES’İN DİKE TARAFINDAN YARGILANMASI:
Syedra Sikkeleri Üzerinde Mitolojik Bir Sahne .........................................................567

İbrahim ATALAY
SEVGİLİ CAN ŞENLİĞİM, DOSTUM VE KARDEŞİM RECEP YILDIRIM...........577

Abdullah MARTAL
İÇİMİZDEN BİRİ: RECEP YILDIRIM.......................................................................579

İlhan GENÇ
BUCA’DA BİR DOSTLUK ABİDESİ: “ÜSTAT” RECEP YILDIRIM........................583
 ROMA İMPARATORLUK DÖNEMİ VE
GEÇ ANTİK ÇAĞ’DA KİLİKYA BÖLGESİ’NDE
AMPHORA ÜRETİMİ1

Ahmet BİLİR*

[AMPHORA PRODUCTION IN CILICIA REGION DURING ROMAN

IMPERIAL PERIOD AND LATE ANTIQUITY]

ABSTRACT
Down the ages, the connections between cities which have a coast of Eastern
Mediterranean has been most important factor to increase the commercial
activities. Roman Imperial period and Late Antiquity in Cilicia, stands out with
olive oil and wine production. Amphorae are solid evidence of production and
trade in the region. Detected pottery production wastes and kilns shows amphora
production in the area. For this reason, Zemer41, Pompeii V, Agora M54, Agora
M239, Zemer40 and LR1 amphorae were produced in the Cilicia Region. It
was determined that these amphorae were produced in Anemurium, Syedra,
Bıçkıcı, Antiokheia ad Krago, Seleukeia Pieria, Rhosus, Soli Pompeiopolis,
Tarsus, Aegeai, Elaiussa Sebaste and Korykos. Many kiln sites identified in the
west of Cilicia show that the economy has been improved by commercializing
much of the agricultural products, especially wine and olive oil. Examples from
the excavations indicate that these amphorae were exported to cities in India,
North Africa and Europe. Cilicia production of amphorae, starting from the 1st
century AD, it is seen that used in the export until the 7th century AD.
Key words: Amphora, Cilicia Region, Roman İmperial.

GİRİŞ
Antik Çağ ticaretinin arkeolojik kanıtları olan amphoralar bulun-
dukları merkezlerin ekonomik durumu hakkında ayrıntılı bilgi sahibi
olmamızın yanında, son yıllarda gerçekleştirilen tipolojik çalışmalarla,
kazılarda tarihleyici kriterler olarak kullanılmaya başlamıştır2. Bu çalış-
manın konusunu, daha önce fırın ya da üretim atığı yardımıyla tespit
edilmiş (Şek.1), Kilikya Bölgesi’nde üretilen amphora tipleri oluştur-
* Yrd. Doç. Dr., Düzce Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Düzce,
Türkiye, ahmetbilir@duzce.edu.tr
1 Bu çalışma “Roma Dönemi Doğu Akdeniz Deniz Ticaretinde Kıyı Kilikya
Bölgesi’nin Yeri ve Önemi” başlığıyla, Doç. Dr. Mehmet Tekocak danışmanlığında,
2014 yılında, yazar tarafından tamamlanmış olan doktora tezinden üretilmiştir.
2 Şenol ve Kerem 2000, 81.

219
maktadır. Bu tiplerin yayılım alanları ile birlikte, bölgenin deniz aşırı
ticari faaliyetlerinin anlaşılması amaçlanmaktadır (Şek.2).
Kilikya’da şarap üretimi konusundaki ilk gerçek patlama, İmparator-
luk Dönemi’nin ilk yıllarında meydana gelmiştir. Bu duruma neden ola-
rak, Roma idaresi ile Doğu Akdeniz’in uygun iklim koşulları göz önüne
alınarak, bölgenin başlıca bağcılık alanlarından biri tayin edilmesi gös-
terilebilir3. Dağlık Kilikya’da kıyı ve kervan ticaret yollarında alınan ted-
birler4 Kilikya’da üretilen çeşitli amphora tipleri ile dağıtıldığı ispatlanan
yerel ürünlerin de ticarileştirilmesini sağlamıştır5.
Dağlık Kilikya Bölgesi’nde ilk amphora fırını Anemurium kentinde
J. Russell’in yapmış olduğu kazılar neticesinde kanıtlanmıştır6. Devam
eden yüzey araştırmaları sonucunda Gazipaşa civarında üç fırın daha
tespit edilmiştir. Batıdan doğuya doğru Syedra Fırın Alanı “Syedra Kiln
Site” (SKS), Yeşil Öz Çayı ağzındaki bir kum tepeciğinde, Bıçkıcı Fırın
Alanı “Bickici Kiln Site” (BCK), Bıçkıcı Çayı ağzında, Antioch Fırın
Alanı “Antioch Kiln Site” (AKS), Antiokheia ad Krago antik kentinde,
Güney Köyü’ndeki modern okul binasının hemen yanında bulunmak-
tadır. Bu araştırma sırasında fırın atıkları, aşırı pişmiş ya da deforme
olmuş seramik parçaları ile pek çok büyük yumru şeklinde pişmiş kil
tanımlanmaya çalışılmıştır. Bu fırınlarda üretilen amphoralara ait ör-
nekler Roma İmparatorluğu’nun Galya, İtalya, Lübnan ve Mısır gibi pek
çok bölgesine dağılmıştır. Bu durum yakındaki Kilikya Pedias’ta yapı-
lan araştırmalarda ortaya çıkarılan fırın alanları ile çok yakın benzerlik
göstermektedir. Dağlık Kilikya’nın batısında tespit edilen pek çok fırın
alanı, özellikle şarap ve zeytinyağı gibi tarımsal ürünlerin fazlasının ti-
carileştirilerek ekonominin geliştirildiğini göstermektedir. Ayrıca bu
durum, ticari malların Roma Akdenizi için önemini de göstermekte-
dir. Bölgede pek çok seramik atölyesinin ortaya çıkarılması, Kilikya’nın
Roma Dönemi’ndeki ekonomisinin temel taşlarından birini gözler önü-
ne sermektedir. Bu durum ihraç edilen Kilikya ürünlerinin öneminin
artmasını ve Akdeniz dünyasının başka bir yerinde Kilikya amphorala-
rının daha iyi tanınmasını sağlamıştır7.
M.S. 1. ve 3. yüzyıllar arasında, Kilikya’daki amphoraların büyük bö-
lümünü bölgesel üretim oluşturmaktadır. Yağ ve şarabın bol bulunması
nedeniyle, üretim kolaylıkları göz önüne alınırsa, ihtiyaç fazlası ürünler
ticari amphoralar içinde yurt dışına satılmış olmalıdır. Yapılan incele-
3 Kruit ve Worp, 2000; Rauh, 2004, 329.
4 Slane 2000, 300.
5 Bu formun dağıtımı için bkz. Cankardeş-Şenol ve Şenol 2003, 125, not 40.
6 Williams 1989, 91-95, Autret ve Rauh 2010, 110.
7 Autret ve Rauh 2010, 111.

220
melerde, Kilikya ve Pieria8 fırınlarında yapılmış, Agora M54 ve Pompeii
V9 tipleri ile Zemer 41 amphoraları10, yerel üretimlerdir. Ayrıca, Galat
ve Dressel 2–4 tipleri gibi bazı amphoraların da yerel üretimde taklit
edildikleri doğrulanmıştır11.
M.S. 4. yüzyıldan 7. yüzyıla kadar kullanılmış olan LR1 amphorala-
rına ait üretim atölyeleri ise Aegeai12, Magarsos13, Korykos14, Seleukeia
Pieria15, Anemurium16, Elaiussa Sebaste17, Soli18, Arsuz, Tarsus ve Yu-
murtalık Körfezi çevresinde tespit edilmiştir19. Zephyron ve Kazanlı’da
ise bu forma ait çok sayıda örnek ve üretim atığıyla karşılaşılmıştır20.

Zemer 41 Amphoraları
Roma Dönemi’ne ait ticari amphora formları arasında en fazla kapa-
siteye, dolayısıyla da büyükçe bir boyuta sahip amphora formlarından
biridir. Doğu Akdeniz’de öncelikle Kıbrıs’ta üretildiği tespit edilmiştir.
Daha sonraki araştırmalar ise bu formun özellikle Kilikya Bölgesi’nde
yoğun olarak üretildiğini ortaya koymuştur. Bu yüzden de Kilikya Böl-
gesi amphora formlarından birisi olarak kabul edilmiştir. Bugüne kadar
ele geçen örnekler bu formun M.S. 1. yüzyıldan 4. yüzyıla kadar üretile-
rek yoğunlukla Doğu Akdeniz olmakla birlikte, Batı Akdeniz dünyasına
da ihraç edildiğini göstermektedir21.
Zemer 4122 amphoraları, Agora G 19923, Bengahazi MRA 424, Wil-
liams Tip A (Anemurium A) ve Mau 27/28, Ostia forma 63125, Nea
8 Empereur ve Picon 1989, 137.
9 Ferrazzoli 2008, 40, fig. 4.
10 Anemurium’daki fırınlar Williams (1989, 91-95) tarafından tanımlanmıştır. Syedra
ve Bıçkıcı Çayı fırınları ise N. Rauh’un 2000 yılından beri başkanlığını yürütmüş ol-
duğu RCSP araştırma grubu tarafından tanımlanmışlardır. Bu fırınlar ve üretimleri
için bkz. Rauh ve Slane 2000, 319-330; Rauh 2004, 329-336. Başka bir fırın ise pek
çok kırık parça ve ıskartanın tespit edildiği Antiokheia ad Krago’da olabilir. Rauh ve
Slane 2000, 326; Ferrazzoli 2008, 39, n. 4.
11 Rauh ve Slane 2000, 323-328.
12 Şenol 2009, 145.
13 Pieri 2005, 80, fig. 38.
14 Alkaç 2012, 331.
15 Pieri 2005, 80, fig. 38.
16 Reynolds 1993, 144-145; Williams ve Taylor 1975; Elton 2003, 177.
17 Ferrazzoli 2008, 47, fig. 41.
18 Autret et al. 2010-8, 203-207.
19 Empereur ve Picon 1989, 237, 239, fig. 19-18.
20 Durukan 2015, 242.
21 Tekocak ve Zoroğlu 2013, 113.
22 Zemer 1978, 52.
23 Robinson 1959, 43 Pl. 8.
24 Riley 1979, 186-7.
25 Panella 1973, 474-6, fig. 34.

221
Paphos Type 326, Pinched-handle amphora27 ve Dyczek 2001 Type 2228
isimleriyle de anılmaktadır (Şek.3). Batı Dağlık Kilikya Bölgesi’ndeki
yüzey araştırmalarında, Zemer 41 amphoralarının üretiminin gerçek-
leştirildiği beş atölye tespit edilmiştir29.
Kilikya dışında diğer üretim alanı ise Kıbrıs’ta Paphos kentidir. Kilik-
ya üretimi Zemer 41’ler, açık pembemsi mikalı ve iyi fırınlanmış özelliği
gösterirken, Kıbrıs üretimi örnekler ise sarımsı krem devetüyü rengin-
dedir ve mika yer almamaktadır. Zemer 41 amphoraları, Dağlık Kilikya
ve Kıbrıs’ta M.S. 1-4. yüzyıllar arasında yoğun olarak üretilmiştir. Bu
formun en erken örneği, Meroe’de M.S. 55-65 yılları arasına tarihlenen
bir mezarda bulunmuştur.
Roma Dönemi boyunca Dağlık Kilikya’nın batısı ticari amphora üre-
timinde oldukça önemli bir rol oynamıştır. Bölgede yürütülen yüzey
araştırmalarının yanı sıra antik Anemurium kentinde yapılan kazılar
neticesinde bir fırın yapısı tespit edilmiştir30. Burada ele geçen parçalar,
en baskın tip olarak bu amphoraları göstermektedir. Anemurium’da üre-
tildikleri için yerleşimin hemen her yerinde düzenli bir biçimde karşıla-
şılması şaşırtıcı değildir. Esasında yerel olarak üretilmiş amphoralar bir
ürünün ticari ya da depolamak maksatlı olarak bölgede işlendiğini gös-
termektedir. Bu ürün herhangi bir parça üzerinde reçine tespit edilme-
mesine karşın şarap olabilir. Kilikya’nın moral veren şarabının, oldukça
popüler olduğu Roma’ya ihraç edildiği bilinmektedir31.
Zemer 41 tipi amphoraların üretimi tarihlenebilir kontekst için-
de Roma Dönemi’ne işaret etmektedir. Muhtemelen üretim ilk olarak
Antoninler ve öncesinde M.S. 1. yüzyıl veya erken 2. yüzyılda başlamış
olmalıdır. En son tarihlenebilir atölye atığı M.S. 3 ve erken 4. yüzyıla
tarihlendirilmektedir. Zemer 41 tipi amphoraların, Hadrian öncesi dö-
nemden M.S. 4. yüzyıla kadar Ostia ve Monte Testaccio’da çok yaygın
olan Lloris’s Type 58 ile ilişkili oldukları anlaşılır. Doğu Akdeniz ve Ku-
zey Afrika’daki Berenike ve Libya’da bu tip J.A. Riley’in “Orta Roma 4
Amphorası” olarak bilinir32.
Bıçkıcı Fırın Alanı’nda tespit edilen hatalı üretime ait parçalar ne-
deniyle burasının Zemer 41 amphoralarının üretildiği bir fırın olduğu
söylenebilir33. Ayrıca Dağlık Kilikya’nın batısındaki yukarıda bahsetti-
26 Hayes 1991, 91-92.
27 Leonard 1995, 144-5.
28 Dyczek 2001, 160-3.
29 Autret ve Rauh 2010, 110.
30 Williams 1989, 91-95; Autret ve Rauh 2010, 110.
31 Williams 1989, 91.
32 Williams 1989, 92.
33 Autret ve Rauh 2010, 114.

222
ğimiz Antiokheia Fırın Alanı’nda (AKS) fırın olup olmadığı kesin ol-
mayan bir yapı ve belirlenen hatalı üretimler Zemer 41 amphoralarının
burada da üretildiğini göstermektedir34.
Bu yeni şarap kaplarının Akdeniz havzasındaki dağılımı, Kilikya’da
Roma idaresi tarafından teşvik edilen tarımsal yatırımların artmasına
bağlanmaktadır35. Ayrıca, isteğe bağlı olarak Zemer 41 amphoraları
içinde taşınan özel reçineli şarap, İmparatorluğun ilk yıllarındaki bu
patlamanın nedeni olmalıydı36. Batı Akdeniz merkezleri dışında, Mısır
başta olmak üzere diğer Doğu eyaletleri de Zemer 41 tipi amphoraları
bolca ithal etmiştir37. Zemer 41 tipi amphoralara Hindistan’da rastlan-
ması, buraya doğrudan yapılan bir ticaretin göstergesi olarak yorum-
lanır38. Bazıları taklit olmasına rağmen,39 tüketim merkezlerindeki çok
sayıda buluntu, Mısırlı ya da İtalyan şarap tüccarlarının ticari ilişkilerini
gözler önüne sermektedir.
Rauh40 tarafından Dağlık Kilikya’da, beş farklı Zemer 41 tipi ampho-
ra atölyesi tespit edilmiştir. Bu durum Mısır’ın kıyı kesimindeki kentler-
de yapılan kazılarda bol miktarda ele geçen bu kapların, Kilikya kökenli
olduklarını kanıtlamaktadır41. İskenderiye’deki Gabbari Nekropolü’nde
yapılan kazılarda M.S. 1 yüzyıla tarihlenen, çok sayıda parça ele geç-
mesine karşın, M.S. 3. yüzyıla ait tabakalarda bu kap formunu veren
buluntu miktarının çok düşük olduğu göze çarpmaktadır42. Diğer ta-
raftan Şenol, ilk üç yüzyıl boyunca aynı nekropol alanının sektör 4 ola-
rak adlandırılan bölgesinde yer yer Zemer 41 tip amphoralarının diğer
amphora buluntularına oranını % 22.27 olarak hesaplamıştır43. Bununla
birlikte kurtarma kazılarında bulunan kırık amphora parçalarının da-
ğılım grafiğinden genel bir sonuca varmak mümkündür. Bu kapsamda
Kilikya’nın İskenderiye’ye ithalatı üzerine yeni yorumlar getirilebilir. Bu
verilere göre Roma İmparatorluk Dönemi’nin ilk üç yüz yılı boyunca,
Kilikya’dan satın alınan amphoralar ithalatın % 6,9’unu oluşturmakta-
dır. Özellikle Marina el-Alamein’de gerçekleştirilen kazılarda önemli
34 Autret ve Rauh 2010, 112. fig 3.
35 Zemer 41, Pompei V, Agora M 54 and Cilician DR 2-4 amphoralarına Korinth ve
Pompei’de oluğu gibi Atina Agora’sında da çokça rastlanır. Slane 2004, 365-367; Pa-
nella 1986, 619, 621.
36 Rauh ve Will 2002, 48.
37 Ballet 1997a, 146; Tomber 2006, 206, tab.1.16.
38 Tomber 1996, 43-44; Ballet 1996, 820.
39 Hayes 1991, Type III, 91, Lev. 24.3-4; Lund 2000, 565.
40 Rauh 1999, 341; Rauh ve Slane 2000, 328.
41 Ballet 1997b, 114, no. 16; Daszewski et al. 1990, 46; Daszewski 1995, 31-32; Bailey
1998, 119, T 128, Lev. 77; Lund 2000, 568, fig. 3-4.
42 Şenol 2007a
43 Şenol 2007b

223
oranda bulunan bu form İskenderiye, Pelusium, Bouto, Koptos ve Mons
Claudianus’un dışında Doğu Çölü’nde bulunan yerleşimlerde de ele
geçmiştir44. Bu durum Doğu Akdeniz pazarında ticaret rotasının değiş-
mesi ve Ege ürünlerine olan talebin azalırken Kilikya şarabına rağbetin
artmasını gösteren en iyi örneklerden biridir. Bunun bir diğer kanıtı ise
Coptos ve Myos Hormos arasındaki çöl yolu üzerinde bir yerleşimde
bulunmuş Kilikya üretimi DR 2 – 4 amphoralarıdır45.
Mısır’ın yanı sıra46 Zemer 41 amphoralarına Ephesos, Korinth, Girit,
Atina47, Tomis, Bingazi ve Beyrut gibi Doğu Akdeniz’in diğer önemli
kentlerinde yapılan kazılarda da rastlanmıştır48. Ayrıca bu amphora-
ların geç dönemde Kıbrıs veya başka bir yerde taklit edildikleri henüz
kesinleşmese de M.S. 4. yüzyıla kadar Batı Akdeniz’e ihraç edildikleri
bilinmektedir.
Kilikya’nın (sabunumsu, mikalı, somon kırmızısı) ve ayrıca muh-
temelen Kıbrıs’ın batısında (devetüyü renkli) üretilmiş sıkıştırılmış-
kulplu “pinched-handle”, Agora G 199 amphorası yani Zemer 41, Atina
ve Korinth’e yapılan en büyük ihracatı oluşturmaktaydı. Pompeii V ve
Kilikya’nın doğusundaki geç türlerinin aksine Kilikya ve Kıbrıs’ın ba-
tısında üretilmiş önemli miktarda (%8) Zemer 41 amphorası Brindisi-
San Foca’ya gönderilmiştir. Ancak bu tür Adriyatik’in kuzeyinde (Trieste
Aquileia vd. kentlerde) görece nadir bulunurken Butrint’te kesin olarak
tanımlanamamaktadır. Bu form Bingazi’nin 2. yüzyılın sonu ile 3. yüz-
yılın ortalarına dayanan kontekstinde düzenli bir biçimde görülürken
toplam amphora sayısının %1’ine dahi ulaşamamaktadır. Sadece Zemer
41’in Kilikya’nın batısında üretilen versiyonu Beyrut’ta bulunurken her
iki versiyon da Atina, Güney İtalya ve Bingazi’de görülür. Bunlar özel-
likle Geç Antoninler Dönemi’nde Ostia’da fazla yaygın değilken (%2,7)
ve 3. yüzyılın ortalarında kaybolurken bu tarih Brindisi ve Bingazi’deki
verilerin yorumlanmasında göz önünde tutulmalıdır49.
M.S. 1. ve 2. yüzyılda büyük ölçekli (40 l) Zemer 41 amphoraları
Dağlık Kilikya’da bol miktarda üretilirken, bölgenin doğusunda küçük
ölçekli Pompei V formu 7.1 l – 10.47 l hacimli ve M54 amphoraları 13.8
l – 20 l hacimli olarak üretilmiştir. Genel arz – talep dengesi bakımın-
44 Şenol 2009,141-142.
45 Tomber 1998a, 215-216; Tomber 1992, 140; Brun 2003, 86, 88-90; Brun ve Redde
2003, 108, 116, 125; Tomber 2005, 222.
46 Arthur ve Oren 1997, 113, no. 15.
47 Bezeczky 2004, 87, 95, no. 35.
48 Auriemma ve Quiri 2004, 49; Hayes 2000, 285; Slane 2004, 366, fig. 4; Opait 1996,
280, no. 9A,B.
49 Reynolds 2010, 91.

224
dan farklı tür ve kalitedeki Kilikya şarabı50 için farklı ölçülerde amp-
horaların üretilmesi, bölgedeki tarımsal ürün pazarının, Akdeniz tica-
reti üzerindeki etkisini göstermektedir. Hem şarap hem de zeytinyağı
taşımacılığında kullanılan sıkıştırılmış kulplu, Zemer 41 amphoraları,
Roma Dönemi boyunca güç kazanan bölgenin tarımsal ekonomisinin
bir sembolü olmuştur51.
M.S. 1. yüzyıldan 4. yüzyıla kadar üretilen bu amphoralara ait dört
parça ise Kelenderis Aşağı Şehir Sondajı’nda ortaya çıkarılmıştır. Farklı
amphoralara ait oldukları düşünülen bu parçalar kil özellikleri bakımın-
dan tek bir merkezden gelmiş olmalıdır. Anamur Müzesi’nde bulunan bu
forma ait amphora M.S. 50-350 yılları arasına tarihlendirilmiş olmasına
karşın bu formun yakın bir benzeri M.S. 4. yüzyılın sonlarına tarihlen-
dirilen İskenderiye kazılarında bulunmuştur. Bunun yanı sıra parçaların
Geç Roma tabakasına ait M.S. 4 - 5. yüzyıl konteksti içinde yer alan sikke
ve seramikler ile birlikte bulunması, bunların M.S. 4. yüzyılın son çey-
reğine tarihlendirilmesini kolaylaştırmıştır52. Buna ilaveten Şahin53 ta-
rafından lokalizasyonu yapılan Caesarea Germenica’da bulunan Kapan-
ca Limanı’nda tespit edilen Zemer 41 tipi amphora, Kilikya Bölgesi’nin
Marmara Denizi’ne kıyı yerleşimler ile ilişkisini açıklamaktadır.

Pompei V Amphoraları
Anadolu’nun batısında üretilen, Kapitan II amphoralarının atası ola-
rak kabul edebileceğimiz Pompei V amphoraları (Şek.4), M.S. 1. yüzyı-
lın ortası ile 2. yüzyılın başı arasında Akdeniz’in başlıca merkezlerinde
görece daha yaygın bir formdur54. Pompei V olarak sınıflandırılan amp-
hora türünün üretim yeri olarak İskenderun Körfezi, özellikle de Aegeai
kenti civarı düşünülmektedir55. Reynolds’a56 göre proto-LR1 amphorala-
rı Pompei V amphoralarından türemiştir. Greco – Roman Museum’daki
sağlam on bir adet örneğin yanı sıra, İskenderiye’deki kurtarma kazıla-
rında karşılaşılan kırık gövde parçalarını tanımlamanın güç olması ne-
deniyle, bu forma ait sadece 150 parça tespit edilebilmiştir. Bunların 141
adedi Gabbari Nekropolü’nde bulunmuştur. Bu nedenle kapların kulla-
50 Plinius, Naturalis Historia XIV, 81.
51 Autret ve Rauh 2010, 117.
52 Tekocak ve Zoroğlu 2013, 114, fig. 4-7.
53 Şahin et al. 2011, 213.
54 Kerameikos’ta, Böttger 1992, 370, no. 63, taf. 9, no.5; Pompei’de, Caro 1987, 72, fig.
88, no. 85; Napoli’de, Purpura 1993, 170, fig. 13; Empereur ve Picon, 1989, 237, dip
not. 31; Galya’da, Lemaitre 2002, 214, fig. 1; ayrıca bkz., Şenol ve Kerem 2000, 95, no.
19; Cankardeş-Şenol ve Şenol 2003, 126, fig. 7.
55 Reynolds 2005.
56 Reynolds 2010, 90.

225
nımı defin ile ilişkili olabilir. Kırmızı boyalı gövdedeki sarmal süsleme-
lerin, ticari amphoralar için son derece gereksiz bir özellik olması bu
varsayımı desteklemektedir. Başka bir boyunda kırmızımsı boyalı (5YR
6/6 açık kırmızı) Pompei V amphorası ise Delta Bölgesi’nde önemli bir
seramik üretim merkezi olan Bouto’daki kazılarda ele geçmiştir57.
Pompei V amphoralarının Tarsus, Atina, Kerameikos, Argos ve
İskenderiye’de gerçekleştirilen kazılarda ele geçtikleri bilinmektedir.
Atina Agorası’ndaki örnekleri M.S. 1. yüzyıl ile M.S. 2. yüzyılın başına
tarihlendirilen Pompei V amphoralarının en erken örnekleri Stabia’da
DR 2-4 amphoraları ile birlikte M.S. 79 yılına tarihlendirilmektedir58.
Uzun silindirik ve kalın bir boyuna, boyunun üst kısmında başlayan
ve ağız seviyesini geçtikten sonra omuzda amphorayla birleşen üzeri
yivli profilli oval kesite sahip kulplara ve ovoidal bir gövdeye sahip-
tir59. Geç Pompeii V amphoraları Kilikya’nın doğusu ile Mısır’ın kuzeyi
ve Beyrut’u yakın ilişki içine sokmasına rağmen Brindisi ve olasılıkla
Knossos’ta bulunmamaktadır. Bu formların M.S. 1. yüzyılda açık bir bi-
çimde Pompeii’de, nadiren ise Roma’da bulunmalarına karşın Bingazi ve
Butrint’e ulaşmadıkları kesinlik kazanmıştır. Atina M.S. 1. yüzyılda ve 2.
yüzyılın ilk yarısında Pompeii V amphoraları ithal ederken, 3. yüzyıldan
itibaren Mısır ve Beyrut pazarlarında kısıtlı kalan bu formun sonraki
varyasyonlarını ithal etmiştir. Mısır merkezlerinde bulunmuş Erken
İmparatorluk Kilikya amphoraları arasında Agora M54 ve Pompei V
gibi alışılmadık formlar da yer alır. İçel Müzesi’nde ise sadece 1 adet
Pompei V amphorası bulunmaktadır60.

Agora M54 Amphoraları

Agora M5461 amphoraları (Şek.5) Atina Agorası’nda M.S. 1. yüzyıl
sonu 2. yüzyıl başı arasına tarihlendirilen M grubunun içinde sınıf-
landırılmış olan bu form, Knossos Type 4762, şişkin boyun yapısı ne-
deniyle çan formlu kulplarının pseudo bifid özelliği nedeniyle de Kos
amphoralarına olan benzerliğinden dolayı çan formlu pseudo Kos63
amphoraları olarak adlandırılmışlardır. Agora M54 amphoraları, M.S.
1. ve 2. yüzyıllarda Akdeniz merkezlerine ihraç edilmiş bir diğer reçineli
şarap taşıma kabıdır64. Bu amphoraların Kilikya Bölgesi’nde Yumurta-
57 Şenol 2008, 113, Bouto Excavations, Env. No. B0.P1.2002.US.15.39.
58 Şenol ve Kerem 2000, 95.
59 Şenol ve Kerem 2000, 95-96.
60 Şenol ve Kerem 2000, 83.
61 Robinson 1959, 89, Pl. 19.
62 Hayes 1983, 158.
63 Empereur ve Picon 1989, 230-2.
64 Hayes 1991, 93, no. 31-32, Lev. 25, fig. 3; Hadjisavvas 1997, 82, no. 13; Böttger 1992,

226
lık Körfezi’nde bulunan Aegeai’da üretildikleri, bölgede gerçekleştirilen
yüzey araştırmaları sırasında ortaya çıkarılan üretim atığı tabakalarla
kanıtlanmaktadır65. Agora M54 amphoraları İskenderiye, Kıbrıs, Delos
ve Atina gibi Doğu Akdeniz merkezlerinde M.S. 1. yüzyıla ait tabakalar-
da yoğun olarak ele geçmiştir. Kıbrıs’ta Paphos kazılarında Agora M54
tipi amphoraların M.S. 1. yüzyılın sonu ile M.S. 2. yüzyılın ilk yarısına
tarihlendirildikleri görülmektedir. Agora kazılarında ise M.S. 1. yüzyı-
lın sonu ve M.S. 2. yüzyılın başı arasına tarihlendirilmektedir. Burada-
ki buluntulara göre M54 adıyla anılan bu form ucu yuvalaklaştırılmış
dışa çekik ağız kenarına, geniş ve kısa bir boyuna, silindirik gövdeye
ve içi dolu konik bir dibe sahiptir. Omuzun üzerinde başlayarak ağız
kenarı seviyesini geçerek gövdenin ortalarında amphorayla birleşen üst
bölümde mahmuz formlu çıkıntılar oluşturan üzeri yivli oval kulplara
sahiptir66. Ayrıca bu formun kırmızı boya ile süslenmiş bazı örneklerin-
de olduğu gibi farklı denemeleri de bulunmaktadır67. M54 amphoraları
İskenderiye’deki Greco - Roman Museum’da bulunan örneklere göre iki
farklı ölçüde üretilmektedir. Küçük olan 13.83 l büyük olan ise yaklaşık
20 l hacimlidir. Bu form Mısır’da bulunan Kilikya amphoralarının, en az
rastlanılanıdır. İskenderiye dışındaki Berenike ve Mons Claudianus’ta,
bu forma ait sadece bir kaç kırık parça bulunmuştur68.
Agora M54 amphoralarının Doğu Akdeniz’de İskenderiye, Kıbrıs,
Delos, Ephesos ve Atina’da M.S. 1. yüzyıl sonu 2. yüzyıl başına tarih-
lendirilen tabakalarda bulunduğu görülmektedir. Bu amphoraların Fos
Körfezi’ndeki batıklarda bulunması önemli bir dağıtım limanı olduğunu
bildiğimiz Marsilya’nın da Roma İmparatorluk Dönemi’nde Kilikya’nın
ihracat hedefinde olduğunu göstermektedir. Galya’da gerçekleştirilen
kazılarda bulunan M54 amphoralarının Batı pazarlarına küçük ölçekli
de olsa ihraç edildikleri bilinmektedir. Bu formun M.S. 3. yüzyıldaki
en geç örnekleri Beyrut’ta gerçekleştirilen kazılarda bulunmuştur69. İçel
Müzesi’nde sadece 1 adet Agora M54 amphorası sergilenmektedir70.

Agora M239 Amphoraları

Zemer 41 amphoralarının geç versiyonları, kapasiteleri yaklaşık 2
litre olan Agora M 239 (Şek.6) olarak adlandırılmıştır. Bu form, Doğu
369-370, fig. 50-60; Bezeczky 2004, 95, fig. 40; Rougé 1975, 169; Lemaitre 2002, 214;
Bernard ve Bonifay 2004.
65 Empereur ve Picon 1989, 232, Şenol 2009, 143.
66 Şenol ve Kerem 2000, 92-93.
67 Robinson 1959, 89, M54, lev. 19; İskenderiye Greco-Roman Museum, Env. No.
0262.
68 Tomber 1996, 45, no. 13; Tomber 1998b, 178, fig. 7, no. 83.
69 Şenol 2009, 225.
70 Şenol ve Kerem 2000, 83.

227
Akdeniz’de Kilikya’daki kentler dışında, Beyrut, Sina Yarımadası, Mısır
ve Batı Akdeniz’de Pompei, Atina, Korinthos, Ephesos ve Karadeniz’de
ise Tomis gibi önemli merkezlerin Roma İmparatorluk Dönemi’nin or-
talarına tarihlenen tabakalarında bulunmuştur71. Zemer 41 amphora-
larının bu amphoraların büyük modelleri olduğu kabul edilirse, küçük
amphoralarda da şarap taşındığı düşünülebilir. Atina Agorası’ndaki
benzer formlu amphoraların M.S. 4. yüzyılın ortalarına tarihlendiril-
dikleri görülür. Dışa çekik ucu yuvarlaklaştırılmış üçgen profile sahip
ağız kenarına, geniş ve kısa bir boyuna, boyunun ortasında başlayarak
omuz üzerinde amphora ile birleşen oval kesitli, kalın kısa kulplara, üze-
ri yivlerle kaplı silindirik gövdeye ve alt bölümü oyuk, içi dolu konik
kaideye sahiptir72. Bu tarz minyatür bir amphorayla özel reçineli şarabın
taşınmış olabileceği düşünülmektedir. Silifke Müzesi’nde bu forma ait
bir adet amphora tespit edilmiştir73. Bir diğer örnek ise Mersin Müze-
si’ndeki amphora çalışmalarında tespit edilmiştir74.

Zemer 40 Amphoraları
İlk zamanlar Zemer 40 amphorası75 (Şek.7) olarak adlandırılmış olan
bu tiple ilgili örneklerin Lübnan’da Tripolis yakınlarında ve Türkiye’de
Tarsus’ta bulunduğu belirtilmiş, Lübnan’da bulunan iki örneğinde
muhtemelen Suriye kökenli olabileceği ileri sürülmüştür. Ancak daha
sonraki yıllarda yapılan araştırmalarda bu tipin Kilikya76 ve Karadeniz
Bölgesi’nde77 üretilmiş oldukları ortaya konmuştur78. Zemer 40 amp-
horaları ise Zemer tarafından köken bakımından Lübnan civarına ve-
rilmektedir. Ancak Sinop’taki kazılarda ve Kilikya Bölgesi’ndeki yüzey
araştırmalarında atık tabakaları içinde bu formda amphoraların yoğun
olarak bulunmaları havuç formlu amphoraların farklı bölgelerde üre-
tilmiş olduklarını göstermektedir. Bu amphoraların Kilikya Bölgesi dı-
şında, Doğu Akdeniz’de Lübnan ve Mısır’da gerçekleştirilen kazılarda
ve batıklarda bulunması, bu formun dağılımının bu bölgeyle sınırlı kal-
dığını göstermektedir. Karadeniz’de Sinop’ta üretilen ve farklı kil kom-
pozisyonu ile ayırt edilen havuç formlu amphoraların ise Karadeniz kı-
yısındaki merkezlerde ortaya çıkarıldıkları görülmektedir79. Helenistik
71 Şenol 2009, 141-142; Alkaç 2013, 113, n. 56, fig. 8.
72 Şenol ve Kerem 2000, 96.
73 Alkaç 2013, 113.
74 Şenol ve Kerem 2000, 96. no. 20, lev.18.
75 Zemer 1978, 49, pl. 14, no. 40.
76 Empereur ve Picon 1989, 232-233, fig. 9-10.
77 Kassab-Tezgör ve Tatlıcan 1996, 279, 281, res. 13.
78 Şenol ve Kerem 2000, 93. no. 17, lev. 16.
79 Şenol ve Kerem 2000, 93.

228
ve Roma Dönemleri’nde, Karadeniz Bölgesi’ndeki en önemli amphora
üretim merkezlerinden birisi olan Sinop, başta Karadeniz kıyılarındaki
pazarlar olmak üzere pek çok bölge için şarap ve zeytinyağı imal eden
önemli bir merkez olarak dikkat çekmektedir. Sinop’ta yapılan kara ve
sualtı araştırmalarında rastlanan amphora örnekleri ile seramik fırın-
ları, burada M.Ö. 4. yüzyılda başlayan ve M.S. 7. yüzyıla kadar devam
eden bir amphora üretiminin olduğunu göstermiştir. Sinop’ta Roma
Dönemi’ne ait amphora üretim merkezlerinden birisi olan Demirci’deki
atölyelerde üretildikleri kesinleşen ve “Sinopean ‘Carrot’ Amphoraları”
olarak bilinen bu tip, ilk önce “Variant C Snp III” grubu olarak adlan-
dırılmış, daha sonra da “Variant C Snp III-1” ve “Variant C Snp III-2”
adlarıyla iki alt tipe ayrılmıştır. M.S. 4.-6. yüzyıl aralığı da bu formun
üretim tarihleri olarak ileri sürülmüştür80.
Havuç formlu bu amphoraların dışa taşkın yuvarlaklaştırılmış ağız
kenarına, omuza doğru genişleyen konik ve uzun bir boyuna, boyunun
alt bölümüyle omuz üzerinde yivli profile sahip oval formlu kulplara,
içi boş sivri bir kaideyle son bulan konik gövdeye sahip oldukları görül-
mektedir. Şarap taşımacılığında kullanılan bu amphoraların, Tarsus’taki
kazılarda ve İçel Müzesi’nde bulunan örnekleri M.S. 3. ve 4. yüzyıllar
arasına tarihlendirilmektedir81. Kelenderis’te bu amphora formuna ait üç
örnek ele geçmiştir. Ele geçtiği tabakadaki diğer buluntular ve de başka
merkezlerdeki benzer örnekler, Kelenderis’teki Sinop Amphoraları’nın
M.S. 5. yüzyıla ait olduğunu göstermektedir82.

LR 1 Amphoraları
Kilikya Bölgesi’nde üretilmiş olan LR1 amphoraları çok geniş bir ya-
yılım alanına sahiptir. Akdeniz’de zeytinyağı ve şarap ticaretinde kulla-
nılmak üzere oldukça yaygın olarak üretilen ve de buna bağlı olarak kul-
lanılan Geç Roma ticari amphora formlarından birisidir83. LR1A (Şek.8)
, LR1B84 (Şek.9) ve LR1C85 (Şek. 10) formları bulunmaktadır. Kazılar
ve yüzey araştırmaları sonucunda, LR1 amphoralarının üretim alanları
olarak Kilikya Bölgesi, Kuzey Suriye, Kıbrıs, Rhodos ve Batı Anadolu’da
İçmeler tespit edilmiştir. Kilikya Bölgesi’nde bu formun üretimine iliş-
kin kanıtlar, Aegeai86, Magarsos, Seleukeia Pieria87, Anemurium88, Ela-
80 Tekocak ve Zoroğlu 2013, 115.
81 Şenol ve Kerem 2000, 93.
82 Tekocak ve Zoroğlu 2013, 116.
83 Tekocak ve Zoroğlu 2013, 117.
84 Bonifay ve Pieri 1995, 108-109.
85 Pieri 1998, 99; Şenol 2003, 83.
86 Şenol 2009, 145.
87 Pieri 2005, 80, fig. 38.
88 Reynolds 1993, 144-145; Williams ve Taylor 1975; Elton 2003, 177.

229
iussa Sebaste89, Soli90, Tarsus ve Yumurtalık Körfezi çevresinde bulun-
muştur91. Arsuz’da çayın güney kenarında LR1 amphoraları ve parlak
sırlı bir seramik ile ilişkilendirilen bir fırın yapısından bahsedilmekte-
dir92. Korykos’ta LR1 amphoralarının üretimini kanıtlayacak fırın mi-
marisi ya da atık seramik tabakaları henüz tespit edilememiştir. Ayrıca
kentte üretim yapıldığını gösteren hatalı fırınlanmış LR 1 amphoraları
da bulunamamıştır93. Ancak önemli bir kıyı kenti olan Korykos’ta, geniş
limanı ve art alanıyla Kilikya’nın büyük boyutlu ticaretinin bir parçası
olmalıdır ve LR1 amphoraları üreterek bu çarkın içerisinde bulunduğu
düşünülmektedir94. LR1 amphoralarının üretim yerlerine dair en önem-
li kanıtlardan biri de Histria’da bulunan bir LR 1A amphorasının boy-
nunda bulunan Korykos mührüdür.
Ancak Korykos’taki yazıtlarda şarap ithalatçılarının yoğun ola-
rak bulunması kentte şarap üretilip üretilmediği konusunu tartışmaya
açmıştır. Bu durum LR1 amphoralarında zaman zaman yağ taşındığı
önerisini de dikkate almayı gerektirir. LR1 amphoralarının üzerindeki
dipintolardan hareketle bu iki ürün dışında meyve de taşındığı öne sü-
rülmüştür. Bölgede zeytinyağının yanında defne yağının da yoğun ola-
rak üretilmesi Geç Antik Çağ’da bu ürünün pazarlanması konusunda
LR1 amphoralarının da kullanılmış olabileceğini düşündürür95.
Elaiussa Sebaste’de, antik yazarların “Küçük Kilikya Testileri” “seri-
olae cilicenses” olarak tabir ettikleri LR1 amphoralarının üretildiğini
kanıtlayan tuğladan inşa edilmiş bir takım fırın yapılarının varlığı tes-
pit edilmiştir. Fırın alanının hemen yakınındaki bir sarnıçta, çoğu sağ-
lam durumda yaklaşık 750 adet bu forma ait örnek ele geçmiştir96. Yine
Elaiussa Sebaste’de LR1C formunun M.S. 6. ve 7. yüzyılın ilk yarısında
üretildiği saptanmıştır97. Bununla Birlikte Soli-Pompeiopolis kentinde,
2009 yılındaki ROMACONS projesi kapsamındaki çekirdek alım son-
dajlarında antik limanın batı mendireğinin 100 m kadar batısında amp-
hora fırın kalıntılarına rastlanmıştır. Buluntular genellikle bu alanda 4.
ve 7. yüzyıllar arasına tarihlendirilen LRA 1 “Yassı Ada” amphoralarının
üretildiğini göstermektedir98.
89 Ferrazzoli 2008, 47, fig. 41.
90 Autret et al. 2010-8, 203-207.
91 Empereur ve Picon 1989, 239, fig. 19-18.
92 Empereur ve Picon 1989, 237; Lund et al. 2006 502.
93 Alkaç 2012, 331.
94 Alkaç 2012, 332.
95 Şenol 2009, 146.
96 Ricci 2007, 170; Ferrazzoli ve Ricci 2007, 171; Burragato et al. 2007, 690-691; Schne-
ider 2008, 118-120; Ferrazzoli ve Ricci 2009, 37, fig. 6; Alkaç 2012, 325.
97 Alkaç 2013, 115.
98 Autret et al. 2010, 203.

230
 LR1 amphoralarının A grubunun en erken örnekleri, Kıbrıs-
Kourion’da M.S. 365 yılındaki depremin kalıntıları arasında bulun-
muştur99. Muhtemelen LRA 1’lerin önceli olan Gallik stildeki amp-
horalar nadiren görüldükleri Beyrut ve Agora’daki kazılarda M.S. 3.
yüzyılın başlarına tarihlendirilmişlerdir. Bununla beraber proto-LRA
1’ler Agora’nın M.S. 267’ye tarihlendirilen çöplüğünde bulunmamakta-
dır. Ancak 300’lere ait kontekste görülürler100.
Başta kazılar olmak üzere, yüzey araştırmaları ve batıklardan elde
edilen çıkarımlara göre; A ve B forumuna sahip LR1 amphoralarının
geniş bir coğrafi alana yayıldığı saptanmıştır. LR1 amphoraları, Doğu
Akdeniz’de, özellikle Mısır ve Kartaca gibi tüketim merkezlerinde yo-
ğun bir biçimde ele geçmiştir101. Ancak forma, Batı Akdeniz’de İspanya,
İtalya, Galya, İngiltere ve İsviçre’deki kazılarda, M.S. 5. ve 6. yüzyıllara
ait kontekstlerde daha düşük oranlarda rastlanmıştır. LR1 amphoraları,
Avrupa’nın iç bölgelerine ise Tuna Nehri’nden taşınarak ulaştırılmıştır.
M.S. 6. yüzyılda ise Batı Akdeniz’deki tüketim merkezlerinde bir azal-
ma görülmektedir. Ancak Kuzey Ege’deki merkezlerde, M.S. 6. yüzyılın
sonu - 7. yüzyıl başlarına tarihlenen diğer amphoralara göre LR1 amp-
horaları daha çok rağbet görmüştür102.
LR1 amphoraları, Karadeniz’in batısındaki yerleşimlere de yoğun
bir biçimde ihraç edilmiştir103. B formunun en erken örnekleri, M.S. 6.
yüzyıldan önceye gitmemektedir. Kartaca’da formun en erken örnekleri,
M.S. 425 yıllarına tarihlendirilen Theodosius duvarının dolgusundaki
kontekstte ve en geç örnekleri, M.S. geç 7. yüzyıla ait depozitte ele geç-
miştir. El Alamein’deki A formuna ait örnekler, M.S. 5. ve 6. yüzyıllara
verilmiştir. Bu amphoralar, Mısır’ın Nil Vadisi’ndeki merkezlerinde yo-
ğun olarak M.S. 5. yüzyıl sonu - 6. yüzyılın başına tarihlenen tabakalar-
da bulunmuştur. Alexandria’da LR1 amphoralarının A formu, M.S. 5.
yüzyıla ve yoğun olarak ele geçen B örnekleri ise M.S. 6. yüzyıla tarih-
lendirilmiştir. Tocra’da ise Kartaca’da olduğu gibi formun geç örnekleri,
M.S. geç 7. yüzyıla ait kontekstte tespit edilmiştir. Kerameikos’taki LR1
amphorası, M.S. 5. yüzyılın ilk yarısına verilmiştir.
Marsilya’da LR1 amphoralarının A formu, M.S. 5. yüzyılın ilk çey-
reğine ve B örnekleri, M.S. 6. yüzyılın sonu - 7. yüzyılın başlarına ait
kontekstlerde bulunmuştur104. LR1 amphoralarının üretimine M.S. 7.
yüzyıldaki Arap akınları ile son verilmiş olmalıdır105.
99 Alkaç 2012, 327.
100 Reynolds 2010, 92. fig.3.
101 Newett ve Jackson 2007, 402.
102 Şenol 2003a, 84.
103 Pacetti 1995, 278-279, fig. 1.
104 Alkaç 2012 327.
105 Şenol 2003a, 83.

231
 LR 1 amphoraları M.S. 5. yüzyıl sonunda Baetica’da bulunan merkez-
lere, M.S. 6. yüzyılın başlarında ise Kuzey Afrika’da Berenike ve Kartaca
civarındaki merkezlere yoğun olarak ihraç edilmiştir. Bu bölgede zeytin-
yağı üretiminin önemli boyutlarda olması buraya ihraç edilen LR1 amp-
horalarında zeytinyağı taşındığına dair hipotezi çürütmüştür. Güney
Fransa’da Marsilya civarında bulunan merkezlerde de LR1 amphorala-
rının önemli bir pazara sahip olduğu görülür. Ancak bu ticarette Kuzey
Suriye’deki merkezlerin mi yoksa Kilikya’daki atölyelerin ürünlerinin mi
tercih edildiği henüz kimyasal analizlerin eksikliği nedeniyle belirle-
nememiştir. Batı Akdeniz’de gerçekleştirilen araştırmalar LR1 ampho-
ralarının Gades, Baelo, Carteia, Traducta, Malaca, Sexi ve Septem gibi
Cebelitarık civarındaki merkezlere yoğun olarak ihraç edildiklerini gös-
termektedir. LR1 amphoralarının Karadeniz’de ele geçen kontekstler yar-
dımıyla ayrıntılı tarihlendirmeleri yapılmıştır. LR 1B olarak adlandırılan
amphoraların geç dönem örneklerinin gövdelerinde kum saati formu
görülür. Taşucu Arslan Eyce Ampho­ra Müzesi’nde bulunan amphorala-
rın geç örneklerinde bu özellik daha belirgindir106. İçel Müzesi’nde ise 13
adet LR 1B amphorası bulunmaktadır107. M.S. 4. yüzyılın ortalarından
itibaren, ekonomik dalgalanmalar nedeniyle Doğu Akdeniz merkezle-
rine ait ürünler piyasaları ele geçirmiştir108. Gazan Bölgesi’nde üretilen
LR 4 amphoraları ve Kilikya LR 1 amphoraları, kazılan yerlerin dağılım
grafiğine bakıldığında, yıllar boyunca ana tüketim merkezlerinin baş-
lıca seçimi olmayı sürdürmüştür109. Doğu Akdeniz ticaretinin önemli
kavşak noktalarından bir olan Antiokheia, Orontes Nehri aracılığı ile
taşıdığı iç kısımlardaki verimli ovalarda yetişmiş tarımsal ürünlerini ti-
carileştirerek, bu konuda bir anahtar görevi görmüştür110. Heliopolis’ten
tahıl ile takas ettiği şarap ve zeytinyağı en göze çarpan ürünleri111 olan
Antiokheia’nın ihracat ölçeğini, kente olmasa da bölgeye atfedilmiş LR 1
amphoralarını hesaplayarak belirlemek mümkün değildir.
LR 1 amphoralarının Akdeniz merkezlerine dağılmış örnekleri iyi
bilinmesine karşın, bu sonuçların Kıbrıs LR 1 amphoraları ile ayırt
edilerek yeniden değerlendirilmesi gerekir112. Son çalışmalara göre LR
106 Şenol 2009, 145-149.
107 Şenol ve Kerem 2000.
108 Kislinger 1998, 204.
109 İskenderiye’deki Eski Diana Tiyatrosu alanında yapılan kazılara ait dağılım grafiği
M.S. 4. yüzyılın sonlarından itibaren LR 4 amphorları ile meşhur Gazan şarabı ve LR
1 amphoralarındaki Kilikya şarabına olan yoğun rağbetin göstergesidir. Şenol 2008,
114; M.S. 5. yüzyılın ortaları ve 6. yüzyılın başındaki ekonomik durum için bkz.
Majcherek 2004, 231, fig. 2. Ayrıca Batı Akdeniz’de bulunan amphoraların diagramı
için bkz. Reynolds 1995, figs, 157-161.
110 Doukelis 1995; Liebeschuetz 1972, 61-73; Kauffmann 2004, 332.
111 Tate 2004, 314.
112 Majcherek 2004, 235; Şenol 2008, 115, n. 35.

232
1 amphoralarının ihraç edildiği Kilikya, Kıbrıs ve Kuzey Suriye farklı
pazar hedefleri olan bölgelerdi. Kilikya ve Kuzey Suriye amphoralarının
Doğu Akdeniz ve Ege kentlerine ihraç edildikleri, Kıbrıs LR 1 amphora-
larının ise genellikle Mısır pazarlarına satıldıkları öne sürülmektedir113.
Ancak İskenderiye’de, Kıbrıs’a göre daha çok Kilikya LR 1 amphorasına
rastlanması bu varsayımı çürütmektedir. Bütün Kilikya kıyısına yayıl-
mış LR 1 üretim merkezleri bulunmasına karşın Kıbrıs’ta sadece üç adet
atölye keşfedilmiştir114.
Özellikle Mısır’daki kazılarda M.S. 6. yüzyıla tarihlenen tabakalarda
bolca Kilikya LR 1B tipi bulunması, Kilikya şarabından övgü ile bahse-
den antik yazarları haklı çıkarmaktadır115. Kilikya ve Mısır arasındaki ti-
cari ilişkiler M.S. 4. yüzyılın sonlarından itibaren atılım göstermiştir. Bu
durum Akdeniz’deki büyük tüketim merkezlerinde de kayda geçilmiş-
tir116. Papirüsler üzerindeki kayıtlarda Anemurium gibi Kilikya kentleri
ve Mısır arasındaki çeşitli ticari ilişkiler gözler önüne serilirken117 yerel
üretimlerin ayırt edilmesini sağlayacak kap formları hakkında herhangi
bir bilgi verilmemiştir.
M.S. 5. ve 6. yüzyıllar arasında İskenderiye’nin ithal ettiği amphora-
lar içinde LR 1 amphoraları toplam miktarın % 25,2’sini oluşturmakta-
dır118. Bu rakamların olağanüstü bir biçimde doruk noktasına ulaşması
M.S. 5. yüzyılda Roma hâkimiyetindeki sınırların gerilemeye başlaması
ile birlikte genel ticari hareketlerin değişmesinin bir sonucudur.
Bütün Kuzey Afrika merkezlerinde görüldüğü gibi, Batı merkezle-
ri ile ticari ilişkilerin zayıflaması nedeniyle, Kilikya ürünleri piyasaları
özellikle de Mısır piyasasını ele geçirmeye başlamıştır. Öte yandan Mısır
ekonomisi, doğrudan ticaret ile Hindistan’a ihraç edilen sayısız miktar-
daki LR 1 amphoralarından alınan vergilere bağımlı hale gelmiş olmalı-
dır. Bu doğrudan ticaret sisteminin bir sonucu olarak LR 1 amphoralara
113 Touma 2001, 53.
114 Michaelides 1996, 149; Hayes 2003, 506, fig. 32, no. 341; Manning et al. 2000, 255,
fig. 12. 1; Demesticha ve Michaelides 2001, 291; Demesticha 2003, 470, fig. 1; Jacob-
sen 2004, 143.
115 Pieri 1998, 31; Pieri 2005, 84. Aeginia’lı Paul 1855 ve Seville’li Isidorus tarafından
Expositio Totius Mundi XXXIX’da anlatıldığı üzere; Kilikya Geç Antik Çağ boyunca
oldukça ünlü bir şarap üretim bölgesidir.
116 Riley 1979, 213, fig. 14; Hoxha 1992, 232; Tomber 1993, 158; LR 1 amphoraları
Kartaca’da, M.S. 5. yüzyılın sonunda, % 12.8 ve M.S. 6. yüzyılın sonunda ise % 22
oranındadır. Panella 1983, 71, fig. 10; Argos’ta ise M.S. 5. yüzyılın sonunda toplam
amphoralar içerisindeki payı %20 civarındadır. Abadie-Reynal 2001, 286.
117 Kruit ve Worp 2000, 98; Ruffing 2001, 61, n. 35.
118 Şenol 2008, 116. n. 45.

233
sadece kıyı şeridindeki kazılarda119 değil aynı zamanda konaklama yer-
lerindeki incelemelerde de rastlanmıştır120. Bu merkezlerden Berenike
ve Shenshef ’de bulunan amphoralar içinde LR 1 amphoraları %50’lik
bir paya sahiptir. Bu durum Kilikya ihracatının sağlam bir kanıtıdır121.
Diğer taraftan Dağlık Kilikya’daki son araştırmalar, Kilikya amphora
üretiminde yeni bir eğilimin ortaya çıktığını kanıtlar. Bu araştırmalarda
Tripolitane ve Tunus amphoraları ile ilişkili ancak yerel kil ile üretilmiş
bazı kırık parçalar bulunmuştur122. Bu durum araştırmacıları, Kilikya’da
çok yaygın bulunan bu formların birer taklit üretim oldukları konusun-
da düşündürmeye itmiştir. Ancak bu konudaki şüpheler kazılarda bu
formlara ait bir fırın ortaya çıkana kadar devam edecektir.
LR1 amphoralarının hamur ve form bakımından farklı türlerinin
bulunmasına karşın, konu ile ilgili halen sağlıklı bir rehber bulunma-
maktadır. Net bir tipoloji izlenmediği ve sistematik petrografik analiz-
leri yapılmadığı sürece, sıkça Empereur ve Picon’un yineledikleri gibi
LR1 amphoralarının kökeninin Mısır, Kıbrıs ve Kilikya olduğunu öne
süren açıklamaları ispatlanmamış sayılmalıdır123. Diğer amphoralar
ise genellikle tekil üretim olarak değerlendirilmiş, bazen de LR1-LR7
amphoraları hayli yanıltıcı olmasına rağmen “standart paket” olarak ad-
landırılmıştır124. Numaralandırma sisteminin getirdiği kolaylık, Sinope
ve Beruit’tan bazı örneklerde olduğu gibi Geç Antik amphoraların gizli
bazı tiplerinin125 tanımlanmasına yardımcı olur. Belki de, bu zorluklar-
dan dolayı, Kilikya Bölgesi’nde Williams tarafından Anemurium’daki
seramik buluntuları (kandiller hariç) tam olarak rapor edilmiştir126.
Bununla birlikte halen devam eden veya tamamlanmış kent kazıları
vardır. Örneğin özellikle güzel sonuçlar ortaya koyan Kelenderis, Sebas-
te, Tarsus (Cumhuriyet alanı) ve Pompeiopolis. Şenol ve Kerem’in İçel
Müzesi’ndeki amphoralar üzerine yazdıkları gibi127, müze koleksiyonla-
rındaki çalışmalar konu açısından son derece faydalıdır. Yine de bilinen
son duruma göre birkaç yerleşim yerinde ithalatın yapılıp yapılmadığını
119 Ayrıntılı bilgi için bkz. Şenol 2003a, 211, figs. 33-35 Şenol 2003b, 481, figs. 3-5;
Şenol 2008, 115–116.
120 LR 1 amphoraları, tamamı Kızıldeniz kıyısında bulunan Shenshef, Berenike, Abu
Sha’ar, Clysma, Aila, Nechesia ve Adulis’te kayıtlara geçmiştir. Tomber 2004, 400.
121 Tomber 1999, tablo 5-11.
122 Rauh 2004, 334, fig. 14, 15.
123 Empereur ve Picon 1989, 242-243.
124 Elton 2003, 176.
125 Reynolds 1997-1998; Kassab-Tezgör ve Touma 2001.
126 Williams 1989; Kandiller için yapılmış tek yayın ise Williams ve Taylor 1975.
127 Şenol ve Kerem 2000.

234
görmek mümkündür. Geç Antik Çağ’da Kilikya ihracatında farklı zor-
lukların ortaya çıktığı anlaşılır. Daha açıkçası Kilikya ürünlerini seramik
terimler içinde açıklamak oldukça güçtür. Bölgede üretilen ancak geniş
bir dağıtımı yapılmamış gündelik kapların yanı sıra LR1 amphoraları-
nın ve çark yapımı Bailey Q3339 kandillerinin Anemurium’da üretil-
miş olduğundan bahsedilebilir128. LR1 amphoraları güney Anadolu’da,
Kıbrıs’ta ve Kuzey Suriye’de üretilmelerine rağmen, Kilikya’daki LR1
amphoraları yerel üretimlerdir. Eldeki veriler ışığında henüz LR1 amp-
horalarının bölgesel olarak, üretim anlamında alt bölümlere ayrılması
söz konusu değildir129.
Soli-Pompeiopolis Limanı’nda 2009 Ağustos ayında ROMACONS
projesi çerçevesinde çekirdek alım sondajları sırasında batı mendireğin
yaklaşık 100 m kadar batısında amphora fırın kalıntıları gözlenmiştir.
Elaiussa Sebaste’deki örnekler dışında Anamur Müzesi’nde bulunan 26
adet LRA 1 örneğinden bir kaçı, ebat ve hamur açısından Soli-Pompe-
iopolis örneklerine benzemektedir130. Amphora atık yığının görkemli
ebatları ve yoğunluğu, hamur homojenliği ve sınırlı sayıda form saptan-
ması Soli-Pompeiopolis’te bir Geç Roma Dönemi amphora üretim mer-
kezinin varlığını hemen hemen kesin olarak göstermektedir. LRA 1A ve
1B tipi amphora üretiminden bu üretim yerinin M.S. 5. yüzyıl başından
M.S. 7. yüzyıl başına kadar faaliyet gösterdiği anlaşılmaktadır. Üretim
yerinin Pompeiopolis Limanı’nın uzun mendireğine çok yakın konum-
lanmış olması, yörenin muhtemelen şarap ve yağ gibi mallarının burada
üretilen amphoralarla deniz aşırı ihracatını kolaylaştırmaktaydı131.
LR 1 Amphoraları, Kelenderis Aşağı Şehir ve Liman Hamamı kazıla-
rında ortaya çıkarılan ticari amphoralar arasında en fazla örneğe sahip
olan formdur. En yoğun ele geçtiği yer ise Aşağı Şehir Sondajı’dır. Ke-
lenderis için bu sonuç hiç de şaşırtıcı değildir. Çünkü kentin bir yan-
dan Doğu Akdeniz deniz ticareti güzergahında yer alan bir liman şehri
olması, diğer yandan da içerisinde bulunduğu bölgede yer alan üretim
merkezlerine yakın konumda olması, bu sonucun bir tesadüf olmadığı-
nı açıkça ortaya koymaktadır. Kelenderis’te ele geçen LR 1 Amphoraları;
LR 1A ve LR 1B alt gruplarına ait örneklerden oluşmaktadır. Bu formlar
içerisinde en yoğun olan tip ise LR 1A grubudur132. Son yıllarda yürü-
tülen kara kazıları ve sualtı araştırmalarında da benzer durumla karşı-
laşılmıştır. Kentin yaklaşık 7 mil açığındaki Yılanlı Ada’nın yakınında
128 Bailey 1988, 418, pl. 125; Reynolds 1993, 144-145; Williams ve Taylor 1975.
129 Elton 2003, 177.
130 Autret et al. 2010, 203; Tekocak ve Zoroğlu 2013, 118, n. 47.
131 Autret et al. 2010, 207.
132 Tekocak ve Zoroğlu 2013, 119.

235
keşfedilen Geç Roma Dönemi’ne ait batığın kargosunda çok sayıda LR 1
amphorasının olduğu tespit edilmiş, bugüne kadar bunlardan sadece iki
tanesi sağlam halde gün yüzüne çıkarılmıştır133.
Kelenderis’te en fazla örneğe sahip olan LR 1 grubuna ait amphora
formu LRA 1 dir. İncelenen örneklerin büyük çoğunluğu Aşağı Şehir
Sondaj kazılarındaki Geç Roma tabakasında bulunmuştur. Geri kalan
az sayıdaki örnek ise Liman Hamamı’nda ele geçmiştir. Hem zeytinyağı
hem de şarap ticaretinde kullanıldıkları bilinen LR 1 amphoralarından,
LR 1A grubuna ait örneklerin daha dar bir ağza sahip olmalarından do-
layı, çoğunlukla şarap taşımacılığında kullanılmış oldukları yönünde
bir fikir ileri sürülmüştür. Buradaki örneklerin dokusu, kil ve astar rengi
daha çok Kıbrıs’ta üretilen seramiklere özgüdür. Dolayısı ile bu örnekler
büyük bir olasılıkla orijinal Kıbrıs üretim olup, oradan Kelenderis’e ithal
edilmiş olmalıdır134. Zaten Kelenderis’in Kıbrıs’la her dönem de yakın
bir komşuluk ilişkisi içerisinde olması bu sonucu çok olağan kılmak-
tadır. Özellikle de bu dönemde Doğu Akdeniz’de oldukça popüler olan
Kıbrıs Kırmızı Astarlı Seramikleri’nin yoğun bir şekilde Kelenderis’te de
ele geçmiş olması bu olasılığı da daha da güçlendirmektedir135.
Bugüne kadar hem kara hem de sualtında yapılan kazı ve araştırma-
lar, LR 1 Amphoraları’nın başta Doğu Akdeniz olmak üzere Batı Ak-
deniz, Karadeniz, Avrupa ve Kuzey Ege’de olmak üzere oldukça geniş
bir coğrafyaya yayıldığını ortaya koymuştur. Doğu Akdeniz coğrafyası
bu formun en yoğun ele geçtiği bölgedir. Bu çalışmalardan elde edi-
len bir diğer önemli sonuç da LR 1 Amphoraları’nın M.S. 4. yüzyılın
ikinci yarısında başlayan üretim serüveninin M.S. 7. yüzyılın ortaları-
na kadar devam etmesidir. Buna karşın ele geçen örnekleri istatistiksel
açıdan değerlendirdiğimizde LR1 Amphoraları’nın en popüler olduğu
dönemin M.S. 5. ve 6. yüzyıllar olduğunu görürüz136. Kelenderis LR 1A
Amphoraları’nı, sahip oldukları form özelliklerine, ele geçtikleri taba-
kalarda bulunan diğer kontekst buluntulara ve farklı merkezlerde bu-
lunan benzerlerine bakarak, en erken örnekleri M.S. 4. yüzyıl sonu - 5.
yüzyıl başına, geç örnekleri ise M.S. 6. yüzyıla tarihlendirilmektedir137.
Günümüzde bölgesel ticaret ayrıntıları ile bilinmese de, LR1 ampho-
raları sayesinde ihracat üç büyük coğrafyaya ayrılabilir. İlk olarak Mısır,
Fransa (özellikle Marsilya), İstanbul, Balkanlar ve olasılıkla Yunanistan
133 Evrin et al. 2004, 162; Tekocak ve Zoroğlu 2013, 118- 119, n. 51.
134 Tekocak ve Zoroğlu 2013, 120, n. 55.
135 Tekocak ve Zoroğlu 2013, 121.
136 Tekocak ve Zoroğlu 2013, 118.
137 Tekocak ve Zoroğlu 2013, 121.

236
ve Batı Anadolu’ya, M.S. 4. yüzyılın sonlarından M.S. 7. yüzyılın ortala-
rına kadar ithalatın aktığı görülür138. İtalya, Kuzey Afrika ve İspanya’dan
oluşan ikinci bölgede ise orta ve geç 5. yüzyılda büyük çapta LR1 ithalatı
görülmesine rağmen, M.S. 4. yüzyıl ve erken 5. yüzyıl boyunca LR1 it-
halatının küçük çapta olduğu görülür139. Levant ülkelerinin oluşturduğu
üçüncü bölgede ise ithalatın yok denecek kadar az olduğu görülür140. Bir-
birine yakın bölgeler olmaları nedeniyle Kilikya ve Ascalon’da üretilen
şarapların birbirine benzedikleri düşünülebilir141. İngiltere ve G. Rusya’da
ele geçen buluntular olmasına rağmen, bunlar sayıca önemsizdir142.
Kelenderis’te Aşağı Şehir Sondajı ve Liman Hamamı’nda ele ge-
çen LR 1B grubuna ait ele geçen örnekler arasında sağlam bir örneğe
rastlanılamamıştır. Form tipolojisi, buluntu konteksti ve karşılaştırma
yapılan benzer örnekler, Kelenderis LR 1B Amphoraları’nın M.S. 6.-7.
yüzyıllara tarihlendirilebileceğini göstermiştir143. Kelenderis Yılanlı Ada
batığından çıkarılan ve LR 1 Amphoraları olarak adlandırılan ve M.S.
6.-7. yüzyıla tarihlendirilen iki örnek esasında LR 1B grubuna aittirler.
Anemurium, Elaiussa Sebaste, Korykos ve Mersin Müzesi’ndeki benzer
amphoralar M.S. 6.-7. yüzyıla, Kilisetepe, Taşucu Arslan Eyce Ampho-
ra Müzesi’ndekiler M.S. 6. yüzyıla, Marmaris Müzesi’ndekiler M.S. 5.-7.
yüzyıllar arasına, Yassı Ada batığındakiler M.S. 7. yüzyıla ve Soli/Pom-
peiopolis antik kenti ve Anamur Müzesi’ndekiler ise M.S. 5.-7. yüzyıl-
lar arasına tarihlendirilmiştir. Bu formun üretim merkezlerinden birisi
olarak gösterilen Kıbrıs’taki, Paphos antik kentinde ele geçen benzerleri
M.S. 7. yüzyıla aittirler. Daha pek çok merkezde bu tipe ait örnekler
ele geçmiş olup bunlar için de tarih olarak genelde M.S. 6-7. yüzyıllar
önerilmiştir144.
M.S. 5. ve 6. yüzyıllarda artan LR1 sayısı, Kilikya Bölgesi’ndeki ge-
lişmiş tarımsal üretimin bir göstergesidir. Dağlık Kilikya’da tespit edi-
len çok sayıda zeytinyağı atölyesi ve üretim donanımı, buradaki büyük
boyutlu üretim etkinliklerine işaret eder ve yerleşimin kırsal kimli­ğine
vurgu yapar. Bölgedeki çiftliklerin hepsinde tespit edilen üretim dona­
nımları, M.S. 2. yüzyıl sonu 3. yüzyıl başıyla birlikte artarak devam eden
bir üretim sürecinin varlığını destekler145.
138 Bonifay 1986.
139 Arthur 1998.
140 Reynolds 1997-1998, 53-54; Riley 1975.
141 Mayerson 1993.
142 Thomas 1959.
143 Tekocak ve Zoroğlu 2013, 122.
144 Tekocak ve Zoroğlu 2013, 122, n. 60.
145 Aydınoğlu 2013, 89.

237
 M.S. 440’larda Vandallar’ın Afrika’yı yağmalamaları annona sitemi-
nin çökmesine neden olmuştur. Bu nedenle devlet tarafından sübvanse
edilen Afrika’dan ithalat durdurulmuş, İtalya ve Afrika’da yaşanan ticari
rekabette doğulu tüccarlar daha etkin bir hale gelmiştir. Bu durum Do-
muztepe gibi yerlerde yaşayan tüccarlar için yeni fırsatların doğmasına
neden olmuştur. Bu şekilde ortaya çıkan ekonomik fırsatlar, M.S. 5. yüz-
yılın sonlarından itibaren İtalya ve Afrika’daki yerleşimlerde, diğer doğu
ürünlerinin yanı sıra LR1 buluntularının da ani artışı ile arkeolojik
açıdan desteklenmektedir146. İlk aşamada Akdeniz’in ötesinde yaşanan
Vandallar’ın Afrika’yı yağmalaması gibi olaylar uzak görünse de sonra-
ları diğer bölgelerin ekonomisinde olduğu gibi Kilikya ekonomisini de
derinden etkilenmiştir147.

146 Reynolds 1995, 70-83.

147 Elton 2003, 173-179.

238
 KAYNAKÇA
Abadie-Reynal 2001 C. Abadie–Reynal, “Zeugma Report Pre-
liminaire Des Campagnes de Fouilles de
2000” ANAN 9, 243-305.
Alkaç 2012 E. Alkaç, “Korykos (Kilikya) Yüzey Araş-
tırmalarında Bulunan LR1 Amphoraları”,
Olba XX, 323-344.
Alkaç 2013 E. Alkaç, “Silifke Müzesi’nden Doğu Akde-
niz Üretimi Amphoralar”, Cedrus I, 107-
124.
Arthur ve Oren 1998 P. Arthur - E. D. Oren, “The North Sinai
Survey and the Evidence of Transport
Amphorae for Roman and Byzantine Tra-
ding Patterns”, JRA 11, 193-214.
Arthur 1998 P. Arthur, “Eastern Mediterranean amp-
horae between 500 and 700: a view from
Italy”, Ceramica in Italia VI-VII secolo, in
L. Sagui ed., 157-184, Rome.
Auriemma ve Quiri 2004 R. Auriemma - E. Quiri, “Importazioni di
anfore orientali nell’Adriatico tra primo e
medio impero”, TATEM, 43-55.
Autret et al. 2010 C. Autret, R. Yağcı, N. K. Rauh, “An LRA
1 Amphora Kiln Site at Soli-Pompeiopolis”,
ANMED 8, 203-207.
Autret ve Rauh 2010 C. Autret - N. K. Rauh, “Roman Ampho-
ra Production in Western Rough Cilicia”,
Olive Oil and Wine Production in Ana-
tolia During the Antiquity, International
Symposium Mersin-Turkey, 06-08 Novem-
ber 2008, 109-122, İstanbul.
Aydınoğlu 2013 Ü. Aydınoğlu, “Paslı: Dağlık Kilikia’da Bir
Kırsal Yerleşimin Değişim Süreci”, Olba
XXI, 71-100.
Bailey 1988 D. M. Bailey, A Catalogue of Lamps in the
British Museum. iii. Roman provincial
Lamps, London.
Bailey 1998 D. M. Bailey, Chapter 9: Amphorae, Exca-
vations at El-Ashmunein V, Pottery, Lamps
and Glass at the Late Roman and Early
Arab Periods, British Museum Press, 118-
138.
Ballet ve Picon 1987 P. Ballet - M. Picon, “Recherches sur les

239
 origines, de la céramique des Kellia”, CCE
1, 17-46.
Ballet 1996 P. Ballet, “De la méditerranée à l’océan in-
dien l’Égypte et le commerce de longue
distance l’Époque Romaine: les données
céramiques”, Topoi, 6, 809-840.
Ballet 1997a P. Ballet, “La céramique romaine (Haut et
Bas-Empire)”, CCE 5, 145-148.
Ballet 1997b P. Ballet, “Péluse- le théâtre romain”, CCE
5, 109-121.
Bernard ve Bonifay 2004 H. Bernard - M. Bonifay, “Les amphores de
l’épave des Embiez”, Coeur de Verre, Pro-
duction et Diffusion de Verre Antique, in
D. Foy ed., Lyon.
Bezeczky 2004 T. Bezeczky, “Early Roman Food Import in
Ephesus: Amphorae from the Tetragonos
Agora”, TATEM, 85-98.
Bonifay 1986 M. Bonifay, “Observations sur les ampho-
res tardives à Marseille d’après les fouilles
de la Bourse (1980-1984)”, RAN 19, 269-
301.
Bonifay ve Pieri 1995 M. Bonifay - D. Pieri, “Amphores du Ve au
VIIe s.a Marseille: nouvelles données sur la
typologie et le contenu”, JRA 8, 94-120.
Böttger 1992 B. Böttger, “Die Kaiserzeitlichen und
Spätantiken Amphoren aus dem Kerame-
ikos”, AM Band 107, 315-381.
Brun 2003 J. P. Brun, “II. Al-Muwayh (Krokodilo)”,
La route de Myos Hormos, L’armée roma-
ine dans le desert Oriental d’Égypte, in H.
Chuvigny ed., Fouille de l’Ifao 48/1, 77-90,
Cairo.
Brun ve Redde 2003 J. P. Brun - M. Reddé, “VI. Al-Zarqa (Ma-
ximianon)”, La route de Myos Hormos,
L’armée romaine dans le desert Oriental
d’Égypte, in H. Chuvigny ed., Fouille de
l’Ifao 48/1, 100-126, Cairo.
Burragato et al. 2007 F. Burragato, M. Nezza, A. F. Ferrazzoli,
M. Ricci, “Late Roman 1 Amphora Types
Produced at Elaiussa Sebaste”, Late Roman
Coarse Wares, Cookong, Wares and Amp-
horae in the Mediterranean 2, in M. Boni-

240
 fay- J. C. Treglia eds., BAR International
Series 1662 (I), 689-700, Oxford.
Cankardeş-Şenol ve Şenol 2003 G. Cankardeş-Şenol - A. K. Şenol, “Com-
mercial Ties of Cilicia by Means of Hel-
lenistic and Roman Amphorae”, Olba VII
(Özel Sayı), 119-143.
Caro 1987 S. D. Caro, “Villa rustica in localita Petraro
( Stabiae)”, Rivista Dell’Istituto Nazionale
D’Archeologia E Storia Dell’Arte, S. III, X.
Daszewski et al. 1990 W. A. Daszewski, G. Majcherek, S. Sztety-
llo, “Excavations at Marina el-Alamein
1987-1988 ”, MDAIK 46, 46-51.
Daszewski 1995 W. A. Daszewski, “Cypriot Sigillata in Ma-
rina el-Alamein”, Hellenistic and Roman
Pottery in the Eastern Mediterranean, II
Nieborow Pottery Workshop, 31-32.
Demesticha ve Michaelides 2001 S. Demesticha - D. Michaelides, “The ex-
cavation of a Late Roman 1 Amphora Kiln
in Paphos”, La céramique byzantine et pro-
toislamique en Syrie-Jordanie (IVe-VIIIe
siècles apr. J.-C.), in E. Villeneuve, P.M.
Watson, Beyrouth eds., 290-296.
Demesticha 2003 S. Demesticha, “Amphora productions on
Cyprus during the late Roman period”,
VIIe congrés international sur la céramique
médiévale en méditeranée, Thessaloniki,
11-16 Octobre 1999, 469-476.
Doukelis 1995 P. N. Doukelis, Libanios et la tere: discours
et idéologie politique, Beyruth.
Dyczek 2001 P. Dyczek, Roman amphorae of the 1st-3rd
centuries AD found on the lower Danube.
Typology. Warsaw.
Elton 2003 H. W. Elton, “The Economy of Cilicia in
Late Antiqity”, Olba VIII (Özel Sayı), 173-
181.
Empereur ve Picon 1989 J. Y. Empereur - M. Picon, “Les régions
de production d’amphores impériales en
Méditerranée orientale, in Amphores ro-
maines et histoire économique: Dix Ans de
Recherche, 223-248, Rome.
Emperor 1998 J. Y. Empereur, “Les amphores comple-
tes du Musée d’Alexandrie: importations
et productions locales.” In J.-Y Empe-

241
 reur (ed.), Commerce et artisanat dans
l’Alexandrie héllenistique et romaine. Ac-
tes du Colloque d’Athènes 1988. Bulletin
de correspondance Hellénique., 393-399.
Evrin et al. 2004 V. Evrin, Ayaroğlu, M., Özkan, K., Evrin,
Ç.T., Bircan, K., Bircan, M., Zoroğlu, L.,
“Underwater Archeological Survey on Ci-
lician Coasts: Discovering an Anchorage
Site - Aydıncık - Yılanlı Island”, Interna-
tional Conference on The Application of
Recent Advances in Underwater Detecti-
on and Survey Techniques to Underwater
Archeology, Bodrum.
Ferrazzoli ve Ricci 2007 A. F. Ferrazzoli - M. Ricci, “Elaiussa Sebas-
te: Produzioni e consumi di una città della
Cilicia tra V e VII secolo”, Late Roman Co-
arse Wares, Cookong, Wares and Ampho-
rae in the Mediterranean 2, in M. Bonifay–
J. C. Treglia eds., BAR International Series
1662 (I), 671-688, Oxford.
Ferrazzoli 2008 A. F. Ferrazzoli, “Economy of Roman Eas-
tern Rough Cilicia: Some Archaeological
Indicators”, International Congress of Clas-
sical Archaeology Meetings Between Cul-
tures in the Ancient Mediterranean, 39-50,
Rome.
Ferrazzoli ve Ricci 2009 A. F. Ferrazzoli - M. Ricci, “Cilician Cera-
mic Production From Roman to Byzanti-
ne Age. New Data From Elaiussa Sebaste”,
Olba XVII, 33-44.
Fulford ve Peacock 1984 M. G. Fulford- D. P. S. Peacock, Excavation
at Carthage: The British Mission, 1. 2, Shef-
field.
Hadjisavvas 1997 S. Hadjisavvas, Agia Napa, Excavations at
Makronisos and the Archaeology of the
Region, Nicosia.
Hayes 1991 J. W. Hayes, The villa Dionysos excavati-
ons, Knossos: the pottery.” In, Annals of
the British School at Athens, 97-169.
Hayes 1991 J. W. Hayes, “Commercial Amphorae: Hel-
lenistic Types, Roman Types”, The Helle-
nistic and Roman Pottery, PAPHOS, III,
58-223, Nicosia.

242
Hayes 2000 J. W. Hayes, “From Rome to Beirut and Be-
yond: Asia Minor and Eastern Mediterra-
nean Trade Connections”, RCRF Acta 36,
285-297.
Hayes 2003 J. W. Hayes, “Hellenistic and Roman pot-
tery deposits from the ‘Saranda Kolones’
castle site at Paphos”, Annual of the British
School at Athens 98, 447-516.
Hoxha 1992 G. Hoxha, “Amfora Antike Te Vona Nga
Qyteti I Shkodres (Shek. V-fillimi i shek.
VII)”, Iliria No:1-2, 209-243.
Jacobsen 2004 K. W. Jacobsen, “Regional Distribution of
Transport Amphorae in Cyprus in the Late
Roman Period”, TATEM,143-148.
Kassab-Tezgör ve Tatlıcan 1996 D. Kassab-Tezgör - İ. Tatlıcan, “Demirci-
Sinop Anfora Atölyelerinin Kazısı” KST
XVIII-II, 277-291.
Kassab-Tezgör ve Touma 2001 D. Kassab-Tezgör - M. Touma, “Amphores
exportees de mer noire en Syrie du nord”,
Anatolia Antiqua 9, 105-115.
Kauffmann 2004 S. Kauffmann, “Le statut des agriculteurs
de la région d’Antioche dans la seconde
moitié du IVe siècle: le témoiggnage de Li-
banios dans kes discourse XI, XXX, XLVII
et L”, Topoi, suppl. 5, 319-340, Lyon.
Kisslinger 1998 E. Kisslinger, “Dulcia Bacchi Munera Quae
Gaza Creant, Quae Fertilis Africa Mitit”,
L’Aventura del Vino nel Baccino del Medi-
terraneo, Rome.
Kruit ve Worp 2000 N. Kruit - K. Worp, “Geographical Jar Na-
mes: Towards a Multi-Disciplinary Appro-
ach”, Archiv für Papyruforschung und Ver-
wandte Gebeite Band. 46, Heft. 1. 65-146.
Lemaitre 2002 S. Lemaitre, “Recherche sur la diffusion en
Gaule des amphores produites dans le sud-
quest de l’anatolie à l’époque impériale”,
Céramique Hellénistiques et Romaines
TMO 35, Maison de l’Orient, 213-226,
Lyon.
Leonard 1995 J. Leonard, “Evidence for Roman Ports,
Harbours and Anchorages in Cyprus”, in
V. Karageorghis, D. Michaelides eds., The

243
 Proceeding of the International symposi-
um, Cyprus and the sea, 227-246, Nicosia.
Liebeschuetz 1972 J. H. W. G. Liebeschuetz, “Antioch, City
and Imperial Administration in the Later
Empire”, 61-73, Oxford.
Lund 2000 J. Lund, “The Pinched Handle Transport
Amphorae as the Evidence of the Wine
Trade of Roman Cyprus ”, Acts of the Third
International Congress of Cypriot Studies,
565-587, Nicosia.
Lund et al. 2006 J. Lund, D. Malfitana, J. Poblome, “Rhosica
vasa mandavi (Cic.,Att. 6.1.13). Towards
the identification of a major tableware in-
dustry of the eastern Mediterranean: eas-
tern Sigillata A”, Archeologia Classica 57,
491–507.
Opait 1996 A. Opait, “Aspecte ale vieţii economice din
provincia Scythia (secolele IV-VI p.Ch.)”,
Producţia ceramicii locale şi de import,
Bibliotheca Thracologica XVI, Bucharest.
Majcherek 2004 G. Majcherek, “Alexandria’s Long-distance
Trade in Late Antiquity the Amphora Evi-
dence”, TATEM, 229-237.
Manning et al. 2000 S. W. Manning, S. I. Monks, D. A. Sewell, S.
Demesticha, “Late Roman Type 1a Amp-
hora Production at the Late Roman Site of
Zygi-Petrini, Cyprus”, Report of the De-
partment of Antiquities Cyprus, 233-256,
Nicosia.
Mayerson 1993 P. Mayerson, “The Use of Ascalon Wine in
the Medical Writers of the Fourth to Sixth
Century”, Israel Exploration Journal 43,
169-173.
Michaelides 1996 D. Michaelides, “The Economy of Cyprus
During the Hellenistic and Roman Peri-
ods”, in V. Karageorghis, D. Michaelides
eds., The Development of the Cypriot Eco-
nomy, From the Prehistoric Period to the
Present Day, 139-152, Nicosia.
Newett ve Jackson 2007 L. Newett - M. P. C. Jackson, “Hellenis-
tic Ceramics and Lamps”, Excavations at
Kilisetepe 1994-98, From Bronze Age to
Byzantine in Western Cilicia, Vol. 1: Text,

244
 British Institute At Ankara Monograph
No. 30, 379-430.
Pacetti 1995 F. Pacetti, “Appunti su alcuni tipi di anfore
orientali della prima età Bizantina cent-
ri di produzione, contenuti, cronologia e
distribuzione”, Agricoltura e Commerci
nell‘Italia antica atlante tematico di topog-
rafia antica, I Supplemento, 271-294.
Panella 1973 C. Panella, “Appunti su un gruppo d, anfo-
re della prima, media e tarda età  imperiale
(secolo I-V d.c.)”, Ostia III, Le terme del
Nuotatore: scavo dell’ambiente V et di un
saggio dell’area. Studi miscellenei. 21, 463-
633.
Panella 1983 C. Panella, “Le anfore di Cartagine: nou-
vi elementi per la ricostruzione dei flussi
commerciali del Mediterraneo in eta’impe-
riale romana”, Opus, II, 53-73.
Panella 1986 C. Panella, “Oriente ed Occidente: Consi-
derazioni su Alcune Anfore, ‘Egee’ di eta
imperiale à Ostia”, BCH Suppl. XIII, 609-
636.
Pieri 1998 D. Pieri, “Les marchands orientaux dans le
grand commerce avec l’occident a l’époque
protobyzantine (Iveme-VIIeme siécles apr.
J.-C.)”, Annales d’Histoire et d’Archéologie,
Universita Saint-Joseph, Beyrouth, Vol.
8-9, 17-33.
Pieri 2005 D. Pieri, Le commerce du vin oriental a
l’époque Byzantine (Ve VIIe siecles), Le
témoignage des amphores en Gaule, IFPO
Bibliotheque Archéologique et Histoire T.
174, Beyrouth.
Purpura 1993 G. Purpura, “Rinvenimenti sottomarini
nella Sicilia orientale 1986-1989”, Archeo-
logia Subacquaea, Studi, Richerche e docu-
menti I, 168-171, Rome.
Rauh 1999 N. K. Rauh, “Rough Cilicia Regional Arc-
haeological Survey Project” Near Eastern
Archaeology, 62/1, 54-55, The American
Schools of Oriental Research, Boston.
Rauh ve Slane 2000 N. K. Rauh - K. W. Slane, “Possible Amp-
hora Kiln Sites in W. Rough Cilicia”, JRA
13, 319-330.

245
Rauh ve Will 2002 N. K. Rauh - E. L. Will, “My Blood of the
Covenant”, Odyssey, September October,
48, September October 2002, 47-51.
Rauh 2004 N. K. Rauh, “Pirated Knock-offs: Cilician
Imitations of Internationally Traded Amp-
horas”, TATEM, 329-336.
Reynolds 1993 P. Reynolds, Settlement and the Territory
in the Vinalopo Valley (Alicante, Spain),
AD. 400-700, Oxford.
Reynolds 1995 P. Reynolds, “Trade in the Western Me-
diterranean AD 400-700: The Ceramic
Evidence”, BAR International Series 604,
1-403, Oxford.
Reynolds 1997-8 P. Reynolds, “Pottery Production and Exc-
hange in Second Century Berytus”, Berytus
43, 35-110.
Reynolds 2005 P. Reynolds, “Levantine amphorae from
Cilicia to Gaza: a Typology and Analysis of
Regional Production Trends from the 1st
to 7th Centuries,.” LRCW I. Late Roman
Coarse Wares, Cooking Wares and Amp-
horae in the Mediterranean: Archaeology
and Archaeometry, BAR International Se-
ries 1340, 563-612.
Reynolds 2010 P. Reynolds, “Trade Networks of the East,
3rd to 7th Centuries: The View From Bei-
rut (Lebanon) and Butrint (Albania) (Fine
Wares, Amphorae and Kitchen Wares)”,
LRCW3 Late Roman Coarse Wares, Co-
oking Wares and Amphorae in the Medi-
terranean Archaeology and archaeometry
Comparison Between Western and Eastern
Mediterranean, in S. Menchelli v.d. eds..,
Vol I. BAR International Series 2185, (1),
89-114.
Ricci 2007 M. Ricci, “Elaiussa Sebaste: Context, Pro-
duction & Commerce”, Çanak, Late Anti-
que and Medieval Pottery and Tiles in Me-
diterranean Archaeological Contexts, in B.
Böhlendorf, A. Arslan, O. Uysal eds., Pro-
ceedings of the First International Sympo-
sium an Late Antique, Byzantine, Seljuk

246
 and Otoman Pottery and Tiles Archaeo-
logical Context, Çanakkale 1-3 June 2005,
Byzas 7, 169-180, İstanbul.
Riley 1975 J. A. Riley, “The Pottery from the First Ses-
sion of Excavation in the Caesarea Hip-
podrome”, BASOR, 218, 25-63.
Riley 1979 J. A. Riley, “Coarse Pottery”, Excavations at
Sidi Khrebish, Benghazi (Berenike), in J.
Lloyd ed., 91–467, Tripoli.
Robinson 1959 H. S. Robinson, The Athenian Agora: Re-
sults of Excavations Conducted by the
American School of Classical Studies at
Athens. The American School of Classical
Studies at Athens, 5, Princeton.
Schneider 2008 E. E. Schneider, Elaiussa Sebaste, İstanbul.
Schneider 2009 E. E. Schneider, “Elaiussa Sebaste - The
2007 Excavation and Conservation Sea-
son”, KST, 30/4, 177-190, Ankara.
Sciallano ve Sibella 1991 M. Sciallano – P. Sibella, Amphores Com-
ment Les Identifier?, Edisud.
Slane 2004 K. W. Slane, “Amphoras – Used and Reused
– at Corinth”, in Transport Amphorae and
Trade in the Eastern Mediterranean. Acts
of an International Colloquium at the Da-
nish Institute of Athens, 26-29 September
2002, (Monographs of the Danish Archae-
ological Institute at Athens) in J. Lund and
J. Eiring eds., 361-369.
Şahin et al. 2011 M. Şahin, Y. Polat, T. Zimmermann, “Der
Hafen von Kapanca: Ein Neuer Vorschlag
Zur Lokalisation der Stadt Caesarea Ger-
manica”, Olba, XIX, 203-232.
Şenol ve Kerem 2000 A. K. Şenol - F. Kerem, “İçel Müzesinde
Bulunan Bir Grup Amphora”, Olba, III, 81-
114.
Şenol 2003 A. K. Şenol, Marmaris Müzesi Ticari Amp-
horaları, Ankara.
Şenol 2003a A. K. Şenol, “The Amphoras Handles from
the Bridge Excavations, Gabbari Sector 2”,
Nécropolis 2, Etudes Alexandrines 7, in J.
Y. Empereur, M. D. Nenna eds., 191-211,
Cairo.

247
Şenol 2003b A. K. Şenol, “The Amphoras from the
Bridge Excavations, Gabbari Sector 5”,
Nécropolis 2, Etudes Alexandrines 7, in J.
Y. Empereur, M. D. Nenna eds., 467-484,
Cairo.
Şenol 2007a A. K. Şenol, “A Statistical Essay on the Im-
portation of Alexandria between the Early
Hellenistic and the Arabic Periods through
the Amphorae, Found in the Salvage Exca-
vations of CEA”. CCE 8, Vol I, Amphores
D’Égypte de la Basse Époque à l’époque
arabe, in S. Marchand- A. Marangou, eds.,
IFAO, Le Caire.
Şenol 2007b A. K. Şenol, “The Amphorae found in
the Necropolis of Gabari (Sector 4)”,
Nécropolis 3, Etudes Alexandrines 17, in J.
Y. Empereur, M. D. Nenna eds., IFAO, Cai-
ro, in press.
Şenol 2008 A. K. Şenol, “Cilician Commercial Relati-
ons with Egypt due to the New Evidence of
Amphora Finds”, Olba XVI, 109-131.
Şenol 2009 A. K. Şenol, “AETAM’da Bulunan Amp-
horaların Tipolojisi”, in A. K. Şenol ed.,
AETAM’da (Arslan Eyce Taşucu Ampho-
ra Müzesi) Bulunan Ticari Amphoralar ve
Akdeniz’de Ticaretin İzleri, 100-319.
Tate 2004 G. Tate, “Les relations villes-campagnes
dans le nord de la Syrie entre IVe et le VIer
siècle”, Topoi, suppl. 5, 311-318, Lyon.
Tekocak ve Zoroğlu 2013 M. Tekocak - K. L. Zoroğlu, “Kelenderis’te
Bulunan Bir Grup Roma Dönemi Tica-
ri Amphorası ve Düşündürdükleri”, Olba
XXI, 109-140, Mersin.
Thomas 1959 A. C. Thomas, “Imported Pottery in Dark
Age Western Britain”, Medieval Archaeo-
logy 3, 89-111.
Tomber 1992 R. Tomber, “Early Roman Pottery from
Mons Claudianus”, CCE, 3, 140-141.
Tomber 1993 R. Tomber, “Quantitative approaches to the
investigation of long-distance Exchange”,
JRA, 6, 142-166.
Tomber 1996 R. Tomber, “Provisioning the Desert: Pot-
tery Supply to Mons Claudianus”, Archaeo-

248
 logical Research in Roman Egypt, The Pro-
ceedings of the 17th Classical Colloquium
of the Department of Greek and Roman
Antiquities, BM, 1-4 December 1993, in D.
M. Bailey ed., JRA, Suppl.19, 43-44, Ann
Arbor.
Tomber 1998a R. Tomber, “Laodicean Wine Containers in
Roman Egypt”, Life on the Fringe, Living in
the Southern Egyptian Deserts during the
Roman and Early-Byzantine Periods, in O.
E. Kaper ed., 213-218, Leiden.
Tomber 1998b R. Tomber, “The Pottery, Berenike 95”, Re-
port of the 1996 Excavations at Berenike
(Egyptian Red Sea Coast) and the Survey
of the Eastern Desert, in S. Sidebottom- W.
Wendrich eds., 163-180, Leiden.
Tomber 1999 R. Tomber, The Pottery, Berenike 97, Re-
port of the 1997 Excavations at Berenike
and the Survey of the Egyptian Eastern De-
sert, in S. Sidebottom- W. Wendrich eds.,
123-159, Leiden.
Tomber 2004 R. Tomber, “Amphorae from the Red Sea
and their contribution to the interpretation
of Late Roman trade beyond the Empire.”
Transport Amphorae and Trade in the Eas-
tern Mediterranean. Acts of the Internati-
onal Colloquium at the Danish Institute at
Athens, Monographs of the Danish Institu-
te at Athens. 5: 393-402
Tomber 2005 R. Tomber, “Trade Relations in the Eastern
Mediterranean Beyond: the Egyptian-In-
dian Connection”, Trade Relations in the
Eastern Mediterranean from the Late Hel-
lenistic Period to Late Antiquity: The Ce-
ramic Evidence, in M. B. Briese, L. E. Vaag
eds., 221-233.
Tomber 2006 R. Tomber, “Chapter 1. The Pottery, Survey
and Excavation Mons Claudianus 1987-
1993”, Ceramic Vessels and Related Ob-
jects, in V. A. Maxfield- D. P. S. Peacock
eds., Vol. III, Fouilles de l’IFAO 54, 1-218,
le Caire.
Touma 2001 M. Touma, “Quelque témoignages de la
céramique sur les échanges syro-chypriotes

249
 à la période byzantine”, La céramique
byzantine et proto-islamique en Syrie-Jor-
danie (IVe-VIIIe siècles apr. J.-C.), in E.
Villeneuve- P.M. Watson eds., 49-58, Bey-
routh.
Williams ve Taylor 1975 H. Williams - P. Taylor, “A Byzantine Lamp
Hoard from Anamur (Cilicia)”, Anatolian
Studies 25, 77-84.
Williams 1989 C. Williams, Anemurium, The Roman and
Early Byzantine Pottery, (Subsidia Mediae-
valia 16), Wetteren.
Zemer 1978 A. Zemer, Storage Jars in Ancient Trade,
Haifa.

250
 Şekil 1: Kilikya Bölgesi Amphora Üretim Merkezleri.

Şekil 2: Kilikya Bölgesi’nin Deniz Aşırı Ticari Faaliyetleri.

251
 Şekil 3: Zemer 41 Amphorası (Foto: Donald Frey, Çiz: Sciallano ve Sibella 1991).

Şekil 4: Pompei V Amphorası (Ferazzoli 2008; Empereur 1998)

252
Şekil 5: Agora M54 Amphorası (Foto: David Williams, Çiz: Sciallano ve Sibella 1991.

Şekil 6: Agora M239 Amphorası (Alkaç 2013, 114, fig.8).

253
 Şekil 7: Zemer 40 Amphorası (Tekocak ve Zoroğlu 2013, 138, fig. 9).

Şekil 8: LR1A Amphorası (Autret et al. 2010, 204, res. 2.; Fulford ve Peacock 1984).

254
 Şekil 9: LR1B Amphorası (Alkaç 2013, 114, fig. 9).

Şekil 10: LR1C Amphorası (Foto: David Williams, Çiz: Arthur 1998).

255
View publication stats