ULUSLARARASI MODERN MİMARLIK DÖNEMİ (1929-1940)

Cumhuriyet’in ilanından sonra Saltanat ve Halifeliğin kaldırılmasıyla siyasi, kültürel ve

toplumsal alanlarda köklü değişmeler başlamıştır. İmparatorluk döneminin feodal kurumlarının
tasfiyesi ve yerine Cumhuriyet’in aydınlanmacı ideolojisine uygun kurumların getirilmesi
yolunda yeni adımlar atılır. Toplumun her alanında görülen kurumlaşma eğilimi ve politikaları mimari
alanda da kendini gösterir. Yeni cumhuriyetin çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmayı amaçlayan
toplumsal politikaların ürünü olan kamu yapılarına ihtiyaç artar. Devletçilik anlayışına uygun
olarak devletin otoritesini yansıtmayı amaçlayan anıtsal kamu yapıları inşa edilmeye başlanır.
Savaştan yeni çıkan ve ekonomisi zayıf olan Cumhuriyet, tüm dünyada baş gösteren
ekonomik kriz baskısı altında devletçilik politikasına ağırlık verir. Kendi kendine yeten ve dışa
bağlı olmayan bir ekonominin temeli olan sanayinin geliştirilmesi için 1927 yılında Teşvik-i Sanayi
Kanunu çıkartılır. Bu devletçi ekonomi ve sanayi yatırımları, 1927 sonrası yapılaşma ve
bayındırlık faaliyetlerini belirleyen bir diğer temel olgudur. Eskinin yüksek maliyetli yapıları
yerine, yeni teknolojinin sağladığı daha ekonomik ve çok işlevli yapılar inşa edilmeye başlar.
Birinci Ulusal Mimarlık akımına bağlı mimarlar çalışmalarını sürdürürken Atatürk’ün asıl
hedefi Anadolu kentlerini Batılı anlamda planlı bir biçimde imar ve inşa ettirmektir. Bu nedenle,
1927 çıkarılan Teşvik-i Sanayi Yasası doğrultusunda aralarında şehir planlamacısı ve mimar da
bulunan Ernst Egli, Clemens Holzmeister, Theodor Jost, Hermann Jansen, Martin Wagner,
Martin Elsaesser, ve Bruno Taut gibi önemli isimlerin de yer aldığı çok sayıda yabancı mimar ve
uzman Türkiye’ye çağrılmıştır. Bunda, yeni anlayıştaki yapıların inşasında görev alacak uzman
mimar sayısının yeterli olmaması ve mevcut mimarların da bu tarz yapılara yabancı olması da
etkili olmuştur. Özellikle Ankara’nın yeniden imarı için görevlendirilen bu mimarlar, çağdaş
mimarlık prensipleri dâhilinde, yapının kullanım amacını ön plana alan çok sayıda eser ortaya
koymuşlardır. “Uluslararası Modern Mimarlık” olarak da adlandırılan bu yeni mimarlık anlayışı
1940’lara kadar etkinliğini sürdürür.
 Bu yeni mimari üslubu, I. Ulusal Mimariden ayıran en belirgin özellik, geleneksel mimari motiflerin
terk edilmesidir. Çağdaş uygarlık seviyesine ulaşmak, İslami Doğu kültüründen kopup Çağdaş Batı kültürüne
yönelmenin bir gerekliliği olarak görülür. Bu anlamda, eski toplunla bağlar her alanda koparılmaya çalışılır. Mimari
de, devlet idaresi tarafından dönemin politik değişimin bir simgesi olarak kullanılır. Uluslararası Modern
Mimarinin üslup özellikleri yeni dönemin mimarı argümanları olur.
Yeni cumhuriyet ideolojisine uygun yeni mimari üslubun yaratılmasında az sayıdaki yerli mimar ile
ülkeye davet edilen yabancı mimarlar etkili olmuştur. Dönemin mimarisine yön veren ise daha çok yabancı
mimarlardır ve Orta Avrupa-Viyana ekolünden ithal edilen anıtsal, klasik biçimciliğe dayalı bir yeni-klasikçilik
anlayışta “uluslararası modern üsluptaki” eserler yaratmışlardır.
-Simetrik ve fonksiyonel planlar
-süslemeden arınmış yalın hatlar taşıyan simetrik cepheler
-ritmik pencere düzenlemesi
-düz ya da gizli eğik çatılar
-anıtsal ölçekli merdivenler
-kolosal giriş düzenlemesi
-cephede kimi zaman birkaç kat yüksekliğinde sütunlar bu dönemin karakteristik özellikleri
arasındadır.
Cephelerdeki işlevsel olmayan yoğun bezemeler terk edilmiş, iç mimariyi de yansıtan yalın
cepheler ortaya konmuştur. Yapıların inşasında, ekonomik olmasının yanında daha kolay uygulanabilen
betonarme iskelet sistemi egemen olmuştur. Tasarımdaki serbestlik, kübik kütle anlayışı, geniş cam
cepheler ve yatay pencereler yeni anlayışın öne çıkan diğer özellikleridir.
1927’de çıkarılan Teşvik-i Sanayi Yasası’nın sağladığı olanaklarla yurda getirilen yabancı mimarlar,
bir yandan Ankara’da yoğun bir imar faaliyeti gerçekleştirirken diğer yandan da İstanbul’daki Güzel Sanatlar
Akademisi ve İstanbul Teknik Üniversitesi gibi önemli okullarda eğitim faaliyetlerini sürdürmüştür. Çıkarılan
yasalarla çalışma olanakları kolaylaştırılan söz konusu yabancı mimarlar arasında eğitim görevini de üstlenenler,
belirli bir anlayışta mimar, uzman ve teknisyenlerin yetişmesini ve bunların hızlı bir şekilde örgütlenmesini
sağlamıştır. Uluslararası modern mimarlık öğretilerine göre yetişen bu yeni kuşak modern Türk
mimarisinin gelişiminde önemli bir rol oynamışlardır.
 CLEMENS HOLZMEISTER (1886-1983)
Avusturyalı mimar Clemens Holzmeister Uluslararası Modern Mimarlığın Türkiye’deki en önemli uygulayıcılarından
biridir. Ankara'daki inşa ettiği önemli hükümet binaları ile hem Ankara’nın kentsel gelişimine hem de dönemin
mimarisine yön vermiştir.
Mimarlık eğitimini 1906-13 arasında Viyana Teknik Üniversitesi'nde yapmış, I. Dünya Savaşı sırasında aynı
üniversitede Ferstel, Simony ve Artman'ın asistanlığını yürütür. 1924 yılında Viyana Güzel Sanatlar Akademisi'nin
mimarlık atölyesinde öğretim üyesi ve yönetici olarak göreve başlamış, 1933-37 arasında da aynı kurumun
rektörlüğünü üstlenmiştir. 1927'de Ankara'dan, 1928'de Düsseldorf'tan görevler almış; 1928-33 arasında
Viyana'daki akademinin yanı sıra Düsseldorf Güzel Sanatlar Akademisi'nde de dersler vermiştir. Türkiye Büyük
Millet Meclisi Binası için açılan proje yarışmasında Birincilik Ödülü kazandığı 1937'nin hemen ardından, 1938'de
Almanya'nın Avusturya'yı işgali üzerine Viyana'dan ayrılmak zorunda kalmış, aynı yıl İstanbul'a yerleşmiş ve 1954'e
kadar Türkiye'de yaşamıştır.
Holzmeister, özellikle bu dönemde Türkiye'nin yeni biçimlenen başkentinde çok sayıda kamu yapısı tasarlayıp
gerçekleştirme olanağını bulmuştur: Milli Savunma Bakanlığı (1927-30),Genelkurmay Başkanlığı (1928-30), Milli
Eğitim Bakanlığı (1929-34), Orduevi (1930-35), Harp Okulu (1930-35), Çankaya Cumhurbaşkanlığı Köşkü (1931-32),
Ulus Merkez Bankası (1931-33), İçişleri Bakanlığı (1932-34) ve arkasında yer alan Vilayetler Meydanı (1933-35),
Bayındırlık Bakanlığı (1933-34), Yargıtay (1933-34), Ulus Emlak Bankası (1933-34) ve TBMM Binası (1938-63),
mimarın Ankara'daki önemli yapılarıdır. Bunların dışında Anton Hanak ve Josef Thorak ile birlikte tasarladığı Kızılay
Güven Anıtı (1931-36) Holzmeister’in mimari dışındaki bir çalışmasıdır.
Çok az sayıda mimarın elde edebileceği bir ayrıcalık olan, yeni bir devletin yönetim merkezinin en önemli
binalarının tasarlanması görevi, Holzmeister'i o yılların Türkiye'sinde en güçlü mimar konumuna getirmiştir.
Türkiye'de çalışmaya karar vermesinde anıtsal mimarlık yapma arzusunun etkili olduğunu belirten Holzmeister, bu
kamu yapılarında genç Türk devletinin gücünü yansıtmak amacıyla aksiyal, simetrik kütleler ve biçimsel Neo-Klasik
öğelerle anıtsallığı vurgulanan çözümler ortaya koymuştur. Tüm meslek yaşamının da en önemli bölümünü
oluşturan Ankara uygulamaları, Viyana ekolüne bağlı biçimsel neo-klasikçiliğin anıtsal girişleri ve taş
kaplama gibi özelliklerini yansıtır.
Holzmeister, mimari tasarım ve uygulamacılığı yanında eğitimci kimliği ile, 1940-49 arasında İstanbul Teknik
Üniversitesi’nde mimarlık dersleri vermiştir. Bu dönemde bazı yerli mimarların yetişmesinde ve onların çağdaş
mimarlık anlayışında etkili olmuştur.
Ankara, Devlet Mahallesi Vekalet Binaları
 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, Genel Kurmay Başkanlığı Binası (Erkan-ı Harbiye Binası)

(1929-1930)
 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, Genel Kurmay Başkanlığı Binası (Erkan-ı Harbiye Binası)

(1929-1930)
 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, Genel Kurmay Başkanlığı Binası (Erkan-ı Harbiye Binası)

(1929-1930)
 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, Genel Kurmay Başkanlığı Binası (Erkan-ı Harbiye Binası)

(1929-1930)
 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, Genel Kurmay Başkanlığı Binası (Erkan-ı Harbiye Binası)

(1929-1930)
 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, Genel Kurmay Başkanlığı Binası (Erkan-ı Harbiye Binası)

(1929-1930)
 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, Genel Kurmay Başkanlığı Binası (Erkan-ı Harbiye Binası)

(1929-1930)
 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, Genel Kurmay Başkanlığı Binası

 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, Genel Kurmay Başkanlığı Binası (Erkan-ı Harbiye Binası)

(1929-1930)
Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, Genel Kurmay Başkanlığı Binası (Erkan-ı Harbiye Binası)

(1929-1930)
 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, Genel Kurmay Başkanlığı Binası (Erkan-ı Harbiye Binası)

(1929-1930)
 Clemens Holzmeister

Milli Savunma Bakanlığı (Milli Müdafa Vekaleti),1928-1931

 Clemens Holzmeister

Milli Savunma Bakanlığı (Milli Müdafa Vekaleti),1928-1931

 Clemens Holzmeister

Milli Savunma Bakanlığı (Milli Müdafa Vekaleti),1928-1931

 Clemens Holzmeister

Milli Savunma Bakanlığı (Milli Müdafa Vekaleti),1928-1931

 Clemens Holzmeister

Milli Savunma Bakanlığı (Milli Müdafa Vekaleti),1928-1931

 Clemens Holzmeister

Milli Savunma Bakanlığı (Milli Müdafa Vekaleti),1928-1931

 Clemens Holzmeister

Ankara, Cumhurbaşkanlığı Köşkü (Pembe Köşk), 1930-1932

 Clemens Holzmeister

Ankara, Cumhurbaşkanlığı Köşkü (Pembe Köşk) (1930-1932)

 Clemens Holzmeister

Ankara, Cumhurbaşkanlığı Köşkü (Pembe Köşk) (1930-1932)

 Clemens Holzmeister

Ankara, Cumhurbaşkanlığı Köşkü (Pembe Köşk) (1930-1932)

 Clemens Holzmeister

Ankara, Cumhurbaşkanlığı Köşkü

(Pembe Köşk) (1930-1932)
 Clemens Holzmeister

Ankara-Ulus, Merkez Bankası ,1931-1933

 Clemens Holzmeister

Ankara-Ulus, Merkez Bankası, 1931-1933

 Clemens Holzmeister

Ankara-Ulus, Merkez Bankası, 1931-1933

 Clemens Holzmeister

Ankara-Ulus, Merkez Bankası, 1931-1933

 Clemens Holzmeister

Ankara-Ulus, Merkez Bankası, 1931-1933

 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, İçişleri Bakanlığı (Dahiliye Vekâleti Binası),

1932-1934
 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, İçişleri Bakanlığı Dahiliye Vekâleti Binası),

1932-1934
 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, İçişleri Bakanlığı (Dahiliye Vekâleti Binası),

1932-1934
 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, İçişleri Bakanlığı Dahiliye Vekâleti Binası),

1932-1934
 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, İçişleri Bakanlığı Binası, 1932-1934

 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, İçişleri Bakanlığı (Dahiliye Vekâleti) Binası,

1932-1934
 Clemens Holzmeister

Ankara, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (Nafıa Vekâleti Binası),

1933-1934 (tasarım 1929)
 Clemens Holzmeister

Ankara, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (Nafıa Vekâleti Binası),

1933-1934 (tasarım 1929)
 Clemens Holzmeister

Ankara, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (Nafıa Vekâleti Binası),

1933-1934 (tasarım 1929)
 Clemens Holzmeister

Ankara, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (Nafıa Vekâleti Binası),

1933-1934 (tasarım 1929)
 Clemens Holzmeister

Ankara, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, 1933-1934

 Clemens Holzmeister

Ankara -Ulus, Emlâk ve Eytam Bankası (Emlâk Bankası A. Ş. Ankara Şubesi)

(1933-1934)
 Clemens Holzmeister

Ankara -Ulus, Emlâk ve Eytam Bankası (Emlâk Bankası A. Ş. Ankara Şubesi)

(1933-1934)
 Clemens Holzmeister

Ankara -Ulus, Emlâk ve Eytam Bankası (Emlâk Bankası) (1933-1934)

 Clemens Holzmeister

Ankara -Ulus, Emlâk ve Eytam Bankası (Emlâk Bankası A. Ş. Ankara Şubesi)

(1933-1934)
 Clemens Holzmeister

Ankara, Yargıtay Binası, 1933-35

 Clemens Holzmeister

Ankara, Temyiz Mahkemesi (Yargıtay Binası), 1933-35

 Clemens Holzmeister

Ankara, Temyiz Mahkemesi, 1933-35

 Clemens Holzmeister

Ankara, Temyiz Mahkemesi (Yargıtay Binası), 1933-35

 Clemens Holzmeister

Ankara, Temyiz Mahkemesi (Yargıtay Binası), 1933-35

 Clemens Holzmeister

Ankara, Eski Ticaret Bakanlığı (Yargıtay Ek Binası), 1934-35

 Clemens Holzmeister

Ankara, Eski Ticaret Bakanlığı (Yargıtay Ek Binası), 1934-35

 Clemens Holzmeister

Ankara, Sıhhiye Orduevi, 1930-31

 Clemens Holzmeister

Ankara, Sıhhiye Orduevi, 1930-31

 Clemens Holzmeister

Ankara, Sıhhiye Orduevi, 1930-31

 Clemens Holzmeister

Ankara, Avusturya Büyükelçiliği, 1935-36

 Clemens Holzmeister

Ankara, Avusturya Büyükelçiliği, 1935-36

 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Binası, 1938-1961

(“...üslûbunun mükemmelliyeti, haricî tutumunun âhengi ve yirminci asrın icabatını ve Türkiye

Cumhuriyeti’nin varlığını tecessüm ettirecek bir âbide” )
 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Binası, 1938

 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, Türkiye Büyük Millet Meclisi Binası, 1938

Ankara-Bakanlıklar, Türkiye Büyük Millet Meclisi Binası, 1938
Ankara-Bakanlıklar, Türkiye Büyük Millet Meclisi Binası, 1938
 Clemens Holzmeister

Ankara-Bakanlıklar, Türkiye Büyük Millet Meclisi Binası, 1938

 Clemens Holzmeister

Ankara-Kızılay, Güven Anıtı (1931- 1936)

 Clemens Holzmeister

Ankara-Kızılay, Güven Anıtı, detay, 1931- 1936

 Clemens Holzmeister

Ankara-Kızılay, Güven Anıtı, detay, 1931- 1936