DN ve YARIN Tercme klliyat Say 50

HEGEL Suad Kemal Yetkin

ESTETK

GAZETE - MATBAA KTPHANE

stanbul 1936

SUUD KEMAL'N IKMI OLAN ESERLER

Mazhar evket'e
Sevgi ile.

Estetik Devlet matbaas Metafizik Byk Muztaripler Muallim Halit ktphanesi Sanat Felsefesi Resimli Ay matbaas Laokon (Lessing'ten) Vakit matbaas Etika (Spinoza'dan) Devlet matbaas Filozofi ve Sanat Vakit matbaas Monadoloji (Leibniz'den) Devlet matbaas Metafizik nedir? (Heidegger'den Mazhar evketle beraber) Vakit matbaas

S z 1 n s a n n hedefi, t a b i a t n n k a n u n u d u r m a d a n gelimek, d u r m a d a n s o n s u z l u a y r m e k t i r . n s a n ya a m a k iin k e n d i varlnn u n s u r l a r ile k u d r e t l e r i a r a s n d a k i muhalefeti k a l d r m a k , onlar denkletirmek zorundadr. M a d d h a y a t z a t e n zt k u v v e t l e r a r a s n d a b i r bo u m a d r , y a a y a n m a h l k bu m c a d e l e ile, bu mcadelede k a z a n a c a zaferle a n c a k kendisini d e v a m e t t i r i r . n s a n n m a d d h a y a t n d a o l d u u gibi m a n e v h a y a t n d a d a b u kavga, b u m c a d e l e d e v a m e d i y o r v e tedrici b i r k u r t u l u h r r i y e t eklinde k e n d i n i gsteriyor. H r r i y e t , insann h e m d n y a ile h e m kendisi ile a h e n k h a l i n d e b u l u n m a k iin r a s t l a d engelleri yenmesi, snrlar amas, b t n zddiyeti o r t a d a n kaldrp fenal ve ztrab bomasdr. Gerek h a y a t t a bu zddiyeti, insan m a d d ihtiyalarnn t a t m i n i ile y o k e t m e k arelerini a r a r . Y a r d m n a i n d u s t r i v e faydal s a n a t l a r arr, lkin bu s u r e t l e yalnz m a h d u t , izafi ve geici h a z l a r elde e t m i o l u r . T a b i a t n k a n u n l a r n b u l m a ve kendisine kin a t n srlarn a m a v a d e d e n ilimde d a h a asil bir haz bulur. t i m a h a y a t ise faaliyetine b a k a bir s a h a a a r . B u h a y a t t a telkkilerini g e r e k l e t i r m e k ateile y a n a r ,

B u g n k F r a n s a n n e n derin mtefekkirlerinden saylan Alain; estetik sahasnda rehber olarak iki kitap gsterir: Kant'n ( h k m n intikad), Hegel'in ( E s t e t i k k u r u d u r ) . [*] Bu m h i m kitab o l d u u gibi dilimize evirmek gerekirdi. F a k a t bu deerli ie bir taraftan meguliyetim, dier taraftan eserleri Almanca m e t n i n d e n t e r c m e edemeyiim m a n i oldu. B u g n sayn okuyuculara sunulan bu estetik, H e g e l i n estetiinin F r a n szcasndan t a m bir hlsadr. Hibir ehemmiyetli n o k t a ihmal o l u n m a m t r . B u p a n o r a m a y gzden geirenler, b y k filozofun sanat h a k k n d a k i a n a fikirlerini anlam olacaklardr. Lessing'in L a o c o o n ' u n u telhisen t e r c m e e t t i i m z a m a n baz itirazlarla karlatm. Ancak t a m tercm e n i n k l t r m z e bir faydas olacan ileri srenler oldu. Byle d n e n l e r e o z a m a n h a k vermitim, b u g n de h a k veririm. F a k a t klsik eserlerin ve bunlar arasnda da Hegel'in estetiinin bir gn dilimize evrileceini d n e r e k , okumaa, r e n m e e susam olanlar m n b i t bir kitabn gdalarndan m a h r u m e t m e k istemedirn. Bir g n eseri t a m olarak dilimize evrilmi g r d m z z a m a n bu kk hlsaya lz u m kalmyacaktr. F a k a t imdilik bu gibi hulsalarn l z u m u n a k a t i y e n kaniim. S. K- Y. [*] Alain . Vingt Leons sur les miere leon Beaux . Arts. Pre_

ESTETK

ESTETK

h a k k a doru y r r , ve k e n d i s i n d e tad adalet idealini t a k i p eder. F a k a t insann saadeti b u r a d a d a t a m deildir, karsnda h u d u t l a r ve aamyaca engeller vardr. Fikirlerini tamamile v a r l a t r m a a muvaffak o l m a z ; r u h u n u n temsil ettii ve a r k a s n d a n iini ektii ideale v a r a m a z . F a k a t iinde t e n a k u z l a r n silindii, a h e n g i n gereklendii m n t a k a y a r u h u aran b y k bar yol insann n n d e alyor! S a n a t ! * * * B t n realite evrensel r u h t a d r . Bu r u h daim bir olu h a l i n d e d i r ; h e r eyde g r n e n o d u r . Evrensel r u h ( G e i s t ) kendisini gerekletirmek iin hibir faaliyete m u h t a deildir. Sadece r u h o l d u u iin gerekleir, ve k e n d i varlnn z a r u r e t i n i k e n d i n d e t a r . Daim bir olu h a l i n d e olan evrensel r u h , cansz m a d d e d e n n e b a t l a r a ve h a y v a n l a r a k a d a r , tabi eylerde gayri u u r i o l a r a k k e n d i n i gsterir. n s a n d a kendi kendini i d r a k eder. Evvel insanlarn, ahs ve sbjektif u u r u n d a sonra cemiyetin g a y r i ahs ve objektif u u r u n d a kendini g s t e r m e k suretile y a r a t n a devam eder. N i h a y e t insanln m u t l a k u u r u n d a g r n r . Kinatta ne varsa, evrensel r u h u n , ve k e m a l e - y a n i yaratc hayatnn m u t l a k u u r u n a - d o r u srekli ykseliinin ifadesidir. S a n a t , m u t l a k r u h u n gelimesi iinde bir merh a l e d e n baka b i r ey deildir. Sanat, kll r u h u n m a d d e iinde g r n n d e n ibarettir. S a n a t eserlerinde b t n zddiyet, b t n nisbetsizlik silinir;

r u h ile m a d d e n i n a h e n g i teesss eder. D e m e k , sanatn gayesi n a m t e n a h i y i ve kll r u h u , hasselere arp a n ekiller iinde g s t e r m e k oluyor. Sanatin gayesi yalnz b u d u r . F a k a t birok filozoflar s a n a t a ahlk bir g a y e gstermiler ve ayr ikil disiplini birbirine kartrmlardr. Sanatn k a r a k t e r zerindeki m s b e t tesi ri inkr olunamaz. Sanat, temaylleri ve ihtiraslar yumuatr, gzleri hasbi idrake altrr, dnceleri ve hisleri bir ideale b a l a y a r a k ykseltir. S a n a t a h e r z a m a n gl bir m e d e n i y e t vastas olarak baklmt r ve phesiz halkn ilk r e t m e n l e r i n d e n biri de s a n a t t r . F a k a t s a n a t a ahlk bir g a y e veren filozoflarn hatas, sanatn ahlk neticesi ile hakik gayesini biribirine kartrmalar o l m u t u r . H e r n e k a d a r ahlk d u y g u y u y a r a l a m a m a s g e r e k s e de sanatn h i t a p e t t i i duygu, gzellik d u y g u s u d u r . Ahlk m k e m m e l i y e t i sanatn gayesi a d d e d e n telkki, r u h u h r r i y e t olan sanat lme s r k l e r . Bu telkki Efltunu, " C u m h u r i y e t , , i n d e n airleri kovm a a sevketmitir. Ahlkla sanatn u y g u n l u u n u , k a n u n l a r n n a h e n gini teslim etmekle beraber, onlarn farklarn, istiklllerini de teslim e t m e k ylece i c a b e d e r . Ahlkla s a n a t a r a s n d a k i bu fark iyice kavram a k iin ahlk problemini zelemi o l m a k lzmdr. Ahlk, vazifenin h r irade ile yaplmasdr. h t i r a s ile akl a r a s n d a k i mcadeledir. O, bu muhalefet z e r i n d e yuvarlanr. A n t a g o n i z m m a d d v e m a n e v h a y a t n k a n u n u d u r . L k i n b u muhalefet kalkmaldr. Ahlkta, varlmzn k u d r e t l e r i a r a s n d a bar tesis

ESTETK

e d e n a h e n k m e v c u t deildir. A h l k b u a h e n g i h r i r a d e y e hedef o l a r a k teklif eder. Hedef ve hedefe var b a k a b a k a eylerdir. Vazife, d u r m a d a n , cehtle o r a y a v a r m a k isteyitir. Bylece, bir b a k m d a n a h l k ve sanatn prensibi ve gayesi a y n d r : H a y r l a saadetin, fiillerle k a n u n u n a h e n g i . Yalnz u farkla ki, ahl k t a g a y e y e hibir z a m a n varlamaz. A h l k t a g a y e vastadan, netice p r e n s i p t e n ayrlm b u l u n u y o r . H a y r l a saadeet a r a s n d a k i ahenk, fazilet cehtlerinin neticesi olmaldr. ki h a d d i n ayniyetini tasavvur e t m e k iin a h l k s a h a s n d a n d a h a y k s e k bir s a h a y a y k s e l m e k lzmdr. A y n suretle limde, k a n u n hdiseden farkl, cevher ekilden ayr g r n r . Bu ayrl g i d e r m e k iin ilmin d n t a r z n d a n b a k a bir d n tarz g e r e k t i r . T e r s i n e sanat, duygularmza h i t a p eden bir ekil iinde varlklarn ve g r n l e r i n , zatn ve suretin, h a y r n ve saadetin gereklemi ahengini! gster i r . S a n a t gerelenen m a d d e d e t e a h h u s eden r u h t u r . G a y e s i n e uyan, gayesile birleen faaliyettir. M u h a lefetleri silen kuvvettir. G r l y o r ki s a n a t problemi b a k , a h l k problemi baka. H a y r , aranlan u y g u n l u k ; s a n a t gerekleen a h e n k t i r .

2 Evrensel r u h u n evrimine tabi olan s a n a t by k ekil alyor: Senbolik ekil, klsik ekil, r o m a n t i k ekil. Bu ekil tarihin b y k devrini, ark, eski Y u n a n i s t a n ve y e n i zaman temsil eder. a r k t a m p h e m v e evresiz olan d n c e k e n d i hakik ifadesini aryor fakat b u l a m y o r . T a b i a t n ve insan h a y a t n n hdiseleri karsnda h e n z ocukl u u n d a b u l u n a n ve eyann hakik m a n a s n kavram a a ve kendi kendini a n l a m a a gl o l m a y a n insan zeks m u a z z a m fakat karanlk telkkileri ifade e t m e k iin bo c e h t l e r iinde y o r u l u y o r . E s a s ve ekli, r u h u ve m a d d e y i , ahenkli bir b t n ierisinde birletirecei y e r d e kaba b i r y a k n l k t a n ibaret olan e s r a r l bir senbole varyor. * * * Senbol, bir fikri ifade eden b i r hayaldir. Lisann iaretlerinden u n o k t a d a ayrlr ki, hayal ile fikir arasndaki) m n a s e b e t keyfi ve itibari olmayp tabidir. Mesel arslan cesaretin, daire ebediyetin, mselles teslisin senboldr. B u n u n l a b e r a b e r senbol, fikri tamamile deil a n c a k ksmen ifade eder. A r s l a n yalnz cesur, tilki yalnz k u r n a z deildir. Birok m a n a lar olan senbol kark ve k a r a n l k t r , i k i h a d a y r ayr tasavvur edilip s o n r a biribirine yaklatrlrsa a n c a k bu ok manallk o r t a d a n kalkar, ve senbol yerini tebihe brakr. i t e b u a n l a m d a alnan senbol,

10

ESTETK

ESTETK

11

m u a m m a l ve esrarl k a r a k t e r i ile bilhassa tarihin b t n bir devrine, ark s a n a t n a v e h a r i k u l a d e yaratlarna taallk e d e r . a r k kavimleri, birer senbol olan binalarile, bidelerile fikirlerini a n l a t m a a almlar, fakat onlar kark ve k a r a n l k bir ekilde ifade etmilerdir. Senbolik sanat,, tabiata sanki dalm olan, mevsimlerle ve kuvvetlerle b e r a b e r y a a y a n tabi r u h u n bizzat dilidir. R u h h e r eyi iine alr, h e r eyden heyecan duy a r ; ve bir nevi cezbe iinde k e h a n e t t e b u l u n u r . R u h , kendisini k o r k u n v e m u z t a r p bir r y a ieris i n d e ifade eder. H a y v a n eklinin insan ekline kartrlmas da b u n u gsterir. Bu ba bo ilham, Msr s a n a t n d a bir nevi s k n a , h r r i y e t s i z skna, d e t ve lm dinine k a v u u r . ark sanat - I r a n n , H i n d i n , Msrn sanat gzlerimizin n n d e gzellik ve intizam canlandraca yerde, g a r i p , m u a z z a m , fantastik bir m a n z a r a canlandrmaktadr. * * * S a n a t hissi, din hissi veya ilim tecesss gibi hayretten domutur: H i b i r eye h a y r e t e t m i y e n insan, h a y v a n h a l i n d e yayan i n s a n d r . n s a n zihni, m a d d e d e n v e m a d d ihtiyalardan k u r t u l u p tabiat hdiseleri ile k a m a m a a balad ve o n l a r da b y k , esrarl, gizli bir k u v v e t sezdii a n d a n itibaren h a y v a n halinden k u r t u l u r ; v e evrensel bir k u d r e t i n uyandrd bu derun d u y g u y a b e d e n v e r m e k ihtiyacn d u y a r . E y a tabi m a n a l a r n kaybeder, ve zek

iin g r n m e z k u d r e t i n hayalleri olurlar, i t e o zam a n s a n a t d o a r . S a n a t d o u r a n , a y n z a m a n d a hassalara ve akla h i t a p eden hayallerle bu d e r u n i duyg u y u ifade e t m e k ihtiyacdr. Bu ihtiya ilk o l a r a k senbolik s a n a t t a kendisini t a t m i n edilmi b u l u y o r . * * * Klsik s a n a t a gelince: Bu sanatn gayesi ideali, y a n i gzellii tekil eden iki u n s u r u n , r u h ile maddenin a h e n g i n i g s t e r m e k t i r . Senbolik sanat, b o u n a bu g a y e y e v a r m a a almt, r u h u ifade e t m e k isterk e n a n c a k karanlk m u a m m a l a r y a r a t m t . Senbolik devreye m e n s u p h e r eserde hakik ahsiyet ve h r r i y e t yokluu kendini g s t e r i r . n k ahsiyet v e h r riyet, r u h u n kendi kendini ak s u r e t t e idrak etmesile a n c a k m m k n d r . Gzellii tekil eden iki u n s u r u n m k e m m e l s u r e t t e ahenklemesi iin, ilk u n s u r olan fikrin kendi m a h i y e t i n i ve h r r i y e t i n i i d r a k e t m e s i z a r u r i d i r . Bu fikre u y g u n gelen ve ahs r u h u ifade eden ekil, a n c a k insan ekli olabilir. A n c a k insan eklidir k i r u h u ifadeye kabiliyetlidir. H r ruhu, ferd bir ekil ierisinde g s t e r e n klsik s a n a t bizz a r u r e a n t h r o p o m o r p h i q u e dir. A n t h r o p o m o r p h i s m e , b u sanatn z d r . Yalnz insan ekli, r u h u anlatr. Tanr bile insan eklindedir. ark n a t u r a l i z m i n d e ibadet m e v z u u n u tekil eden ve sanatn mahiyetini bozan kaba senboller, klsik s a n a t t a n atlmtr. H a y v a n l a r leminin alaltlmas, politizmin trenlerinde ve masallarnda g r l d vehile, hayvanlarn k u r b a n edilmesi; m u k a d d e s avlar ve H e r g -

12

ESTETK ESTETK 13

le izafe olunan iler bu terakkiyi aka gstermektedir. Bu g r , Msrllarn h a y v a n l a r hakkndaki g r n n t a m zdddr. G r e k s a n a t n d a t a b i a t h r m e t e ve ibadete lyk olaca y e r d e alaltlyor. Bu s a n a t t a , insan ekli h a k i m d i r ; hayvan ekli a n c a k kulaklarla, k v k boynuzlarla gsterilmitir. Yeni t a n r l a r l a eski t a n r l a r a r a s n d a k i fark da bu manev h r r i y e t t e k i t e r a k k i y i ayrca, ak s u r e t t e gsterir. Yeni tanrlar, iinde b u l u n d u k l a r h a y a t n h u z u r u n d a n , m a h d u t bir mevcudiyetin b y k l n den son derece faydalanan ebed atletlerdir. T a n r larn hayat, devam eden insan h a y a t n d a n b a k a bir ey deildir. Bu u n u t u l m a z deiimi, yeni tanrlarn, U r a n s , Gea, C h r o n o s , devler, T i t a n l a r , y z kollu Briaree gibi eski t a n r l a r zerindeki zaferlerini Lejandlar anlatyor. Atletik heykel de bu zaferi ifade eder. Yeni t a n r l a r l a eski t a n r l a r a r a s n d a k i mcadele, tabiatla r u h arasndaki mcadeledir. Bu mcadele, lemin k a n u n u d u r . S a n a t , tpk mitoloji gibi, kark ve karanlk olan eyi kendisine lyik g r m i y e r e k atmtr. n t i z a m s z bir m u h a y y e l e n i n b t n yaratlar a r t k b u r a d a kendilerini yabanc b u l u y o r l a r . Z e k n n n n d e dalyorlar. G r e k idealinin temeli, ruhla m a h s u s sekil arasndaki b o z u l m a z a h e n k t i r . F a k a t b u a h e n k t e , b u s k n e t t e souk ve cansz bir ey var. Klsik sanat, ne ilhi m a h i y e t i n hakik zatn anlam, ne de r u h u n derinliklerine k a d a r inmitir. M e v c u d i y e t i n b t n bir taraf, fenalk, g n a h , felket, manev strap, ira-

d e n i n isyan, vicdan azab ve r u h u n z n t l e r i o n u n iin bilinmiyen eylerdir. Klsik s a n a t m a h s u s gzelliin evresini gemez. F a k a t o gzellii mkemmel bir t a r z d a gsterir. * * * Tarih devrimi iinde sanatn ald son ekil r o m a n t i k ekildir. R o m a n t i k kelimesiyle, bu kelimenin b u g n ifade ettii taknlk ve kaidesizlik anlalmamal. R o m a n t i k sanatn da k a n u n l a r ve prensipleri var. F a k a t ifade ettii fikir baka o l d u u n d a n , artlar da bakadr. B u r a d a r o m a n t i k kelimesiyle sadece m o d e r n veya hristiyan sanat kastolunrnaktadr. Bu sanat senbolik sanatn t a m zdddr. Sembolik s a n a t t a olduu gibi r o m a n t i k s a n a t t a da bir nisbet sizlik, bir lszlk g r l y o r . F a k a t bu defa nisbetsizlii douran, r u h u n karanlk b u l u n m a s deil bilkis m a d d e ile ifade olunmyacak k a d a r derinlemi ve kendi kendini idrak etmi b u l u n m a s d r . R o m a n t i k s a n a t t a r u h , m a d d e ile olan ahengini brakyor, kendi iine ekiliyor ve hakik a h e n g i k e n d i derun leminde b u l u y o r , i t e hasselerin dnyas n d a kendisini t a t m i n edilmi, bulmyan ve kendisinde daha yksek bir ideal ariyan r u h u n bu polisimi, r o m a n t i k sanatn esas prensipidir. En mkemmel aheserler, artk hristiyan s a n a t k r doyuramy o r . n k tasavvur ettii bakire, r u h u n u n sezdii ebed yerler, iittii ilh ahenkler, bir kelime ile ideal d a h a gzeldir. O k a d a r gzel ki ne demir kalem, ne fra, ne yay, ne kalem, ne de madd

14

ESTETK

r e t l e d ekil, r u h n n d e ehemmiyetini kaybediyor, alalyor. n s a n ehresi yalnz r u h u y a n i n a m t e n a h i enfsilii gsteriyor. A r t k insan v c u d u n a taplmyor. T e z y i n a t srasna indirilen hayvanlar ve n e b a t l a r bsb t n gzden d y o r . n s a n eklinde gsterilen Allah bile, en y k s e k k y m e t r u h t u r diyor. T a r i h geliiminde sanatn alm o l d u u esasl ekil ite b u n l a r d r . E e r r n e s a n s v e y a asl yeni z a m a n sanat bu eskiste y e r b u l a m a d ise, bu da bu sanatlerin orijinal ve esasl bir sanat tekil e t m e m e l e r i n d e n dolaydr. Rnesans, G r e k sanatna bir d n t r . M o d e r n s a n a t a gelince o da, ayn z a m a n d a h e m G r e k , h e m hristiyan s a n a t n d a n gelmektedir. -3--

Sanat, r u h u n m a d d e iinde g r n d r . Sanatin kulland malzemeler r u h u ifadeye derece derece kabiliyetli o l d u u n d a n deiik s a n a t l a r d o m u t u r . Be sanat v a r d r ; b u n l a r da srasile mimarlk, heykeltralk, resim, musiki ve iirdir. M i m a r l k t a n iire doru ykseldike m a d d e n i n hafifledii, r u h u n derinletii grlr. M a d d i d e n r u h a n i y e doru bir ykseli vardr. *** lk sanat mimarlktr, ve ilk mimarlk senboliktir. lk mimarla ait ekiller birer senbolden baka bir ey deildir. ekil, fikri ifade e t m e k t e n ziyade m p h e m bir s u r e t t e hatrlatr. F r a t sahillerindeki Belus veya yedi katl Babil kulesi, kavimlerin dalma larndan nceki topluluu canlandran, iptida ailelerin inhillini ve d a h a geni bir sosyetenin k u r u l u u n u toplu bir alma ile bildiren birer senboldr. A y n i suretle dikili talar, b o l l u u n senbol idiler. M e m n o n ' l a r , bu kocaman heykeller ise gnei ve tabiat zerindeki hayat tesirini temsil eder ler. H e r hangi m s b e t bir gayetlen m a h r u m olan bu ekiller h e r eyden nce birer senboldr. Bu ilk mimarlkta h e r ey senbolik s u r e t t e vcuda getirilmitir. Nisbetler, mesafeler, s t u n l a r n says ilh.. Bilhassa Msrllar, a r y a peteini yaptrtan

ESTETK 16 ESTETK

17

m a n l a r y a r a t m a a hasrettiler. Bu kavim, b t n dncelerini bu eserlerle a n l a t m a a alt. Bu mimarla ait eserler, gelecek asrlara vaz o l u n a n b i r e r proplemdir. Bu mimarln gayesi y o k t u r , d a h a d o r u s u gayesi sadece senbolik ifadedir. Klsik mimar t a m a m e n zt bir k a r a k t e r gsterir. B u r a d a intifa gaye ifadeden ayrdr. Binann hedefi apak g r n r . Bina ya bir ev, ya b a r n d r a n bir yer, veya bir m a b e t t i r . Bu mimarlk ihtiyaca ve s a n a t a ayn z a m a n d a dayanr. h t i y a , m u n t a z a m ekilleri, k a i m zaviyeleri, dz sathlar, stunlar v c u d a getirir. F a k a t gaye sadece fizik bir ihtiyacn t a t m i n i n d e n ibaret deildir. Bina ayni z a m a n d a bir fikri, din b i r t a s a v u r u ifade eder. Mabet, T a n r n n tas virini b a r n d r a n bir yerdir. Klsik mimar, bir gayeye u y g u n l u k k a n u n u n a tabi olmakla beraber faydaldan k u r t u l u y o r ve gzellik k a n u n u n a itaat ediyor. D a h a d o r u s u faydal ve gzel, m e s u t bir ekilde birleiyor. Simetri, a h e n k ; en sevimli, en zengin ve en deiik uzv ekiller ss olarak a r i t e k t r a l ekillere ilve o l u n u y o r . Klsik mimar ayni z a m a n d a h e m u y g u n h e m de gzel mimaridir. Bu mimarlk b t n senbolden temizlenmi gibidir. O r t a z a m a n d a k i hristiyan veya r o m a n t i k mimarla gelince: k i zt mimar, ark ve Grek mimarisi bu m i m a r i d e birleiyor. Bu mimar, h e m bir gaye iin v c u d a getirilmitir, h e m de son derece ifadeli ve senboliktir; h e m tbi, h e m mstakildir. K a t e d r a l ,

v c u d a getirilmitir. K a t e d r a l i n h e r taraf, deiik ekillerle gayesini gsterir. Sivri oklarla biten at, ogive'le devam e d e n stunlarn amud hareketi, tabi ktan farkl dier bir n senbol olan vitirail'lar, h e r ey r u h u o r a d a der u n istiraka g t r r . G r e k mimarisinin m t e v a z i n t e n a s b , sakin plak l ile hristiyan mimarisinin glgeler ve renklerle kapal manzaras arasnda derin bir ayrlk vardr. Biri k ve nee, deiri k a r a n l k ve h z n kaynadr. Grek mabetleri t o p r a k t a ufk olarak uzanr, geniler; hristiyan K a t e d r a l l e r i t o p r a k t a n ykselir havalara frlar. Bylece t a r i h t e n alnan ve sanatn toplu geliimini gsteren senbolik, klsik, r o m a n t i k ekiller, mim a r i sekililerinin de taksimine ve tasnifine y a r a m oluyor. Mimarlkta m a d d e y e tabi olan r u h , heykeltralkta k e n d i m a h i y e t i n e u y g u n gelen bir t a r z d a ifade o l u n u y o r ve m a d d e d e n git gide syrlyor. Senbolik s a n a t t a heykel binaya bal idi veya heykel bizzat bir bina idi, N e b a t , hayvan ve insan ekilleri imtizalar ile, Allahlatrlan tabiatn kr kuvvetini ifade e t m e k t e idiler. Klsik s a n a t t a insan ekli, kendisini canlandran r u h u t a m olarak gsteriyor ve lsumsuz ekillerden k u r t u l u y o r . Heykeltralkta r u h , p o r t r e d e olduu gibi ehrede toplanm deildir. O n u b t n v c u t t a ya-

18

ESTETK

ESTETK

19

ylm olarak g r y o r u z . " G z l e r i olmyan heykel bize b t n v c u d u ile bakar,, H e y k e l i n hi bir k s m iddet ifade e t m e z . V c u d a ve e h r e y e akseden temayller, ihtiraslar, ve bu gibi b t n geici eyler bu sanatn dndadr. Heykeltralk, deimiyeni, devaml olan, cevheri ifade eder. Klsik heykel bt n yabanc tesirlerden k u r t u l m u , derin bir s k n ve h u z u r iindedir. Bedenle r u h a r a s n d a t a m bir anlama, bir a h e n k h k m srer. R o m a n t i k h e y k e l t r a l k t a b u a h e n k bozuluyor. Heykeltralk, hristiyanlk duygusunu derinlii, ve iddeti ile ifade e t m e k isterken kendi evresini ay o r . R u h u n nee ve strab, k e n d i n d e n gemesi n e d a m e t , ile, lm, l d k t e n sonra dirilme, mistik derinlik, a k ; r u h t a h u z u r v e s k n u , ifadede ekillerin a h e n g i n i istiyen heykeltrala hi de y a r a r m e v z u l a r deildir. B u n d a n dolay r o m a n t i k heykeltralkta insan v c u d u n a kar bariz bir istihfaf g r l r . H e y k e l t r a lk, n a m t e n a h i enfsilii, b t n deimeleriyle ifadeye kalkrsa a h e n k bozulur, v c u t ihmal o l u n u r . Enfsilik m e k n a yabancdr. O r t a z a m a n d a tezyini m a h i y e t e d m ve evr e s i n d e n ayrlm olan heykeltral, Rnesansta, G r e k s a n a t n n gzel ekillerini model alarak t e k r a r k e n d i evresine d n m b u l u y o r u z . Resimle r o m a n t i k sanatlarn serisi balyor. Resmin kulland m a l z e m e heykeltraln ve mimarln kulland malzemelere kyas edilirse daha az m a d d d i r . n k mimarlk ve heykeltralkta

ekli v c u d a getiren b u t yerini iki b u d u ihtiva eden satha brakr. Derinlik, renklerle, glge ve k o y u n u ile elde edilir. Gayri madd bir ekle r u h a n b i r m u h t e v a n n tekabl etmesi tabidir. Fikir, nasl kendisini ifadeye kabiliyetli ekil isterse, ekil de ylece kendisine nfuz eden, h a y a t ve h a r e k e t veren p r e n s i p ister. Artk sanat, resimle, plstik m a d d i y e t i m u h a faza e d e m i y o r ; kendi zerine k a p a n a n r u h u gsteriyor. B u n u n iindir ki bu sanatn hakik merkezini hristiyan lemi tekil etmi ve hakik ilk resim din olmutur. Eskiler, heykeltralklarnn eriilmez gzelliine r a m e n , resimde, m o d e r n l e r d e k i tekemml derecesine v a r m a m l a r d r . n k , heykeltralk prensipine o k a d a r u y g u n olan G r e k idealinin souk azameti r e s m e u y g u n gelemezdi. R e s s a m idealini, r u h u n ok derinliklerine inen, mehul hazlar ve duygular kalbin yrtllarndan sonra veren hristiyan dininde bulacaktr. R u h , " S a a d e t i uzma,, ya k a v u m a k iin strabn m e m e s i n d e n emmek, Golg o t h a y o k u u n d a n gemek z o r u n d a d r . Eskilerin bilmedii bu mistik derin ak, hristiyan idealin merkezini ve dini resmin esasn tekil eder. H e y k e l t r a lk ne k a d a r paien s a n a t ise, resim de o k a d a r hristiyan s a n a t t r . Heykeltralk a r malzemeler kullandndan um u m k a r a k t e r l e r i gzetir, s k n u , eklin tazammum ettii esasl izgileri gsterir. Resim ise, renk, k ve glge gibi gayri m a d d u n s u r l a r kullandndan

20

ESTETK ESTETK musiki ile m e k n d a n ve y e r t u t a n m a d d e d e n btn kurtuluyor. * * * Musikinin g a y e s i , r u h u o l d u u gibi b t n his ve heyecanlariyle, r u h u n h a r e k e t l e r i gibi sratli ve firar iaretlerle madd olmyan ve g r l m i y e n vastalarla ifade e t m e k t i r . M a d d e d e h u s u l e gelen fakat a r t k hayyiz ( e t e n d u e ) i ve ekillerini hatrlatm y a n bu iaret, sestir. Musiki, g r n e n ekli t e r k e t t i i n d e n y e n i bir uzva, daha r u h a n bir duyu olan samiaya h i t a p eder. Kulak bu yer tutmyan (Gayri mtehayyiz) iareti kavrar. Bylece, haric ve madd ekilden uzaklaan ses, r u h u n ve hissin aksi sadas o l m a a son derece elverilidir. Musiki problemi r u h u n en gizli tellerini t i t r e t m e k ve o titriyen tellerden b t n h a r e k e t ve heyecanlar devirmek oluyor. Musikinin gayesi hissin son snrna v a r m a k t a d r . Musiki hiss s a n a t t r . Sesle his a r a s n d a yle sk bir kucaklama v a r d r ki biribirine karm, k a y n a m z a n n o l u n u r . Gayri madd bir hdise olan, hakik devam olmyan ve b t n kymetini gizledii histen alan ses, r u h a iler ve o n u n derinliklerinde uzun akisler u y a n d r r . Musiki b r s a n a t l a r a kyas edilirse en ok mimarla yakn g r n r . Musiki de mimar gibi fikirleri m p h e m ve senbolik b i r t a r z d a ifade eder. S o n r a mimarlk tabiat o l d u u gibi kopya etmez, ekilleri o l d u u gibi a l m a z ; onlar icat eder, hendesi nisbetlere g r e biime sokar. M u s i k i de hissin ifadesinden mstakil olarak, - m z r , kemiyeti, seslerin 21 bs-

ihtiraslar, derun boumalar, ferd ve arz hdiseleri ifade eder. R e s m e has olan ve ideal k a r a k t e r i ile o n a u y g u n d e n u n s u r k ve glgedir. R e s i m d e n nceki sana t l a r d a da k ve g l g e vard. F a k a t bu k ve glge a n c a k dardan aydnlata biliyordu. S a n a t eserinin k e n d i s i n d e n bir p a r a deil dil. R e s i m d e ise k ve glge sanatn yalnz malzemeleri olmayp, bizzat s a n a t tarafndan v c u d a getirilmitir; sanatn k e n d i eseridir. Resim, reel varl ykyor, o n u r u h tarafndan yaratlan ve r u h a h i t a p eden basit bir gr n e e v i r i y o r . Binaenaleyh t a m h a y y i z e yz evirmesi resmin aczine verilmesin. Sun' olarak v c u d a getirilen bu g r n , m a d d e d e n syrlan r u h u n , seyircinin r u h u ile k a y n a m a s iindir. Hakik hayyiz seyirciliyi artrd; resmin verdii hazz v c u d a getir e n , eyann m a n z a r a s deildir. O haz, r u h u n kendisini haric lemenin ekillerinde grmesiyle d u y d u u srf temaa olan a l k a d a d r . Resim, tabiatteki b t n eyay, insan faaliyetinin b t n mntakalarn, mevcudiyetin b t n hususiyetlerini ihtiva eder. H e y k e l t r a l a girmiyen birok eyler r e s m e girer. D i n lemi, tabiatin ve insan hay a t n n b t n sahneleri, h a r e k e t l e r i n ve karakterlerin en firari taraflar, s a n a t k r n tasavvurlarnda yaar, frasnda t i t r e r . F a k a t resim sanatnn hakik prensipi, esasl muhtevas, daima r u h u n hayatdr. Tabiat, haric h a y a t g s t e r e n tablolarda bile hakik m a n a y i tekil eden ey histir, r u h u n akisleridir. R e s i m ile m a d d e d e n biraz daha uzaklaan ruh,

22

ESTETK

ESTETK

23

u y g u n l u u n u tayin eden - adetlerin k a n u n l a r n takip eder. Mimarlk, intizam, t e n a s b , a r m o n i y i ekillere nasl sokuyorsa, musiki de ylece seslere intizam, tenasb, ve a r m o n i y i sokar. Mimarla, dilsiz musiki denilmesi b u n d a n d r . B u n u n l a b e r a b e r bu m a b e h e t l e r i n yan banda, h e r iki sanat a r a s n d a daha b y k faiklar kendini gsterir. n k kemiyet v e adet k a n u n l a r h e r n e k a d a r onlarn m t e r e k temellerini m e y d a n a getirirse de, kullandklar malzemelerin m a h i y e t i biribirine dorudan doruya zttr. M i m a r l k ar maddeyi, m a d d e n i n d sekililerini alr; musiki, grlmiyen, h a r e k e t eden, z a m a n d a geen sesi, r u h ve h a y a t l a dolu olan iareti kullanr. G r l y o r ki bu iki s a n a t r u h u n biribirinden tamamiyle farkl iki sahasna baldr. Mimarlk, colossal ekillerini, sonrasz hareketsizlikleri ve senbolleri iinde, gzlerimizin n n d e ykselttii halde, seslerin a k a n dnyas kulak vastasiyle derhal r u h u n iine s z l r v e o n u senpatik heyecanlarla d o l d u r u r . M u s i k i d e n en ok u z a k l a a n sanat heykeltralktr. Resim, ifadedeki canllk ile musikiye d a h a ok yaklar. B u n u n l a beraber resim de heykeltralk gibi, nceden, t a b i a t t e y e r t u t a n ve grlen sek i l e r i v c u d a getirir. Bu ekilleri a r t i s t icat etmez, onlar sadece y a y a r ve ruhaniletirir. H a l b u k i musikiinas, bir m e t n e bal olmakla beraber, r u h u n hislerini a n l a t m a a en elverili olan kombinezonlar icat eder. Bazan m e v z u u n u bile u n u t u r ve kendi his ve heyecanlarn dile getirir. B u n u n iin bu sanat,

r u h u gndelik yaayn aa ihtiyalarndan ve dk n l k l e r i n d e n k u r t a r r , o n u n straplarn a v u t u r . Musikiinas, m i m a r ve h e y k e l t r a t a n ziyade kendisini fantezilerine terkedebilir. U y d u u k a n u n l a r seslerin kanunlardr. Sesler ilse fikre ve kelimelerin manalarna, grlen ekillerle, o ekillerin temsil ettikleri fikrin birlemi olduklar gibi o k a d a r sk s u r e t t e bal deillerdir. Musiki ille iire gelince: H e r iki s a n a t a r a s n d a k i b y k m n a s e b e t i kabul e t m e k l e beraber, derin farklar da gz n n d e b u l u n d u r m a k icap e d e r . iir ve musiki, h e r ikisi de malzeme o l a r a k sesi kullanr. F a k a t iir, sesi d n c e iareti, vastas olarak kulland halde musiki, sesi kendisine gaye yapar, sese ses olarak ekiller verir. iir m u h a y y e l e iin tablolar v c u d a getirir; musiki, seslerle fikirler v e y a objeler a r a s n d a bir ahengi, s e n p a t i k bir ilgiyi sadece ifade e d e r ; bu suretle r u h u n d u r u m u (vaziyeti) h a k k n d a m p h e m bir fikir verir, m u h a y y i l e y i t e n b i h e t m e e muvaffak bile olur, fakat eyann hayallerini ve onlarn m u a y y e n ekillerini u y a n d r m a z . H e r iki s a n a t zaten beraberce bulunabiliyorlar. F a k a t e e r iir eseri m k e m m e l ise, musikiden ok y a r d m beklemee m u h t a deildir; ve e e r m u s i k i esas g a y e ise iir m e t n i , tal ve sath k a l m a k z o r u n d a d r . iir metni, sadece pln hazrlam olur. Alka, msavi derecede taksim o l u n a m a z . t a l y a n operas meydandadr. . Musikinin m a h i y e t i ve rol belli olduundan,

24

ESTETK et-

ESTETK 25 Bu b a k m d a n musikiyi br sanatlarla m u k a y e s e edersek, musikinin ve b r sanatlarin yaptklar tesirin b a k a baka o l d u u n u anlam oluruz. R e s i m sanatlarnda temaa edenle t e m a a edilen, biribirinden ayrdr, biri dierinin karsndadr. Musikide, phesiz sesler bizden ayrdr, fakat bu ayrlk, karmzda d u r a n bir m a n z a r a n n sabitliine b e n z e m e z . Sesin k a r a k t e r i o a n a m a h s u s l u k t u r . Bylece musiki, derhal r u h u n h a r e k e t l e r i n i n der u n k a y n a n a szlr. R u h , sakin t e m a a s n d a k i h r r i y e t i kaybeder, muziksel ifade bizi alr, srkler. Ses, tabiatin bir kuvveti gibi tesirde b u l u n u r . Benlik, ruh varlmn yalnz bir n o k t a s n d a n kavranlm deildir; b a t a n baa havalanm ve h a r e k e t e getirilmitir. Buna, bize mihanik olarak tesir eden m z r n ve ritmin k u d r e t i n i de ilve ediniz, musikinin tesirlerinin izahn elde etmi o l u r s u n u z . * * * fade tarzlarnn s t n l n e ve ifade vastalarnn m a h i y e t i n e g r e sanatlar dereceleniyor. Sanatlarn birinci b a s a m a m i m a r l k t ; sonuncu b a s a m a z n da iir tekil ediyor. M i m a r l k t a n iire doru ykseldike fikrin madd ekillerden gitgide k u r t u l d u u nu ve grlmiyen, y e r t u t m y a n , madd olmyan iaretle, r u h u n ve hissin aksi sadas olan sesle ifade olduunu gryoruz. Musikinin dier sanatlardan s t n oluu, (madd ekillerden uzaklam bul u n m a s n d a d r . F a k a t musiki, d u y g u l a r n kavrand ekilleri a t m a k l a ibhame, k a r a n l a d m oluyor. D n c e y i aka ifade edemiyor ve m e v z u u n u aydn-

kendi m e v z u u n u n e t a r z d a tasarlyacagn tayin m e k kolaylar.

Musiki m e v z u d a n bir dereceye k a d a r kurtulabilirse de, hakik tesirini y a p m a k iin bir fikri) ifade e t m e k m e c b u r i y e t i n d e d i r . F a k a t fikri fikir olarak, u m u m nosyon olarak deil his olarak ifade eder, M u sikinin mevzuu, insann derun hayatdr, " S e s l e r d e r u h u n bu gizli hayatn, bu e s r a r e n g i z h a r e k e t l e r i n i c a n l a n d r m a k veya bu ahenkli aksi saday, dnceler ifade eden kelimelerin lisaniyle t e r k i p etmek, bu s o u k lisan senpatik hissin fkr a n k a y n a n a daldrmak... ite musikiye den g i budur,, Musikinin sahas byle evrilmi olmakla b e r a b e r g e n e genitir. n k hissin sahas son derece g e n i ve deiiktir. D i e r taraftan musiki, hissi - spont a n e barta - r u h t a n tabi olarak k u r t u l d u u ekilde ifade etmiyecek, fakat bu ifadeyi, a r m o n i ve ritim k a n u n l a r n a g r e ilenmi llerle ve cadenc seslerle hafifletecek, tadil edecektir. Yalnz bu itbarla bir s a n a t t r ve b t n s a n a t l a r a r a s n d a tabi hislerin iddetini y a t t r m a a , r u h u n k u r t u l u u n u hazrlayp o n u d a h a sakin ve saf bir beldeye g t r m e e en kabiliyetli olan bu s a n a t t r . Musikimin r u h , ve bilhassa h a s s a s i y e t z e r i n d e y a p t tesir bu prensiplerle izah o l u n u r . Musiki, ne m d r i k e n i n tasavvurlarn uyandrr, ne de u u r u , dikkati datacak hayallerle d o l d u r u r ; o, sadece hissin derin m n t a k a s n d a toplanr. R u h d a k i derun deimelerin bu n o k t a s n a yerleen musiki, insan b a t a n baa k a v r a r ve sarsar.

26

ESTETK iir, musikiye

ESTETK benzer; nk

27 h e r iki sanatn

l a t m a k istedii z a m a n , sz yani yabanc bir sanate at olan bir vastay y a r d m n a a r m a k z o r u n d a kalyor. Sz, d n c e n i n t a m ve hakik iaretidir. Yalnz lisandr k i zihnin b t n tasavvurlarn, r u h u n b t n d u r u m l a r n ve gelimelerini bir aksiyon iinde anlatabilir. fade tarz sz olan iir, en s t n , en eksiksiz s a n a t t r . D i e r b t n sanatleri hulsa eder, aar. iir, resim sanatlerinin ve musikinin hususiyetlerini birletirmektedir. Birinciler gibi muhayyeleye, ey a n n t a b l o s u n u izer, musiki gibi d u y g u y u b t n derinlii ile ifade eder, ve o n a d n c e n i n akln ekler. Bir vakay b t n safhalarile, bir ii b t n devamile g s t e r m e k imtiyazna malik olan sanat yalnz iirdir. Bylece, iirin b r s a n a t l e r d e n esasl fark, zihnin b t n tasavvurlarn a r t k d u y g u l a r a deil, fakat bizzat zihne h i t a p eden hayallerle dor u d a n d o r u y a ifade etmesidir. iirin kulland lisan, aydnl ve zenginlii ile, d n c e n i n b t n d n y a s n k a v r a m a m m k n klar. E e r r e s m e kyas edilirse, iir de resim gibi tasvir edebilir. G e r e k t e n iir grlen ekillerin akln ve onlarn b t n teferruatn v c u d a getiremez. F a k a t zihin bu eksiklii m u h a y y e l e n i n kuvveti ile telfi ediyor. Z a t e n bu eksiklik iirde h e s a p edilmez bir s t n l k temin e t m e k t e d i r . n k bu eksiklik y z n d e n d i r ki iir a r t k m a h d u t bir mek n d a kapal k a l m y o r ; m e v z u u n u b t n geniliile ve biribiri a r d n c a olan geliiminin b t n l ile canlandrabiliyor.

ifade vastas sestir. F a k a t musikide ses, fikirden ayr b i r iaret deildir, ifade ettii hisle k a r m t r ; b u n dan dolaydr ki vasta olarak deil, g a y e o l a r a k ilenmitir. Musiki, sesi ses olarak iler, biime sokar. K o n s e p s i y o n l a r n ve fikirlerin o k l u u n u a n c a k m p hem bir s u r e t t e kavrayabilir; r u h u n hissini m p h e m ve gayri m u a y y e n k a r a k t e r i ile ifade e t m e k l e iktifa eder. virmek B u n u n iin zihin, iirle sesi ak ve seik bir emusikinin ayrld iarete, vazifesi fikri n a k l e t m e k olan b i r iarete ihtiyacndadr.

esasl n o k t a da ite b u d u r . S a n a t musiki ile, grlen ekli brakyor; iir ile de hissin d o r u d a n d o r u y a ifadesi olan sesten syrlyor, fikri ifade e t m e e kabiliyet kazanyor. Musiki de, h i s sesle aynileiyor. R e s i m d e fikir, ekil ve r e n k l e karmtr. B u r a d a bizzat fikir, szn sesleri iinde, zihne h i t a p eden hayallerle - yalnz kendisi iin - ifade olunm u t u r . Bu iaretler de sanat tarafndan ilenmitir. lkin mzr, ritim, msralarn a h e n g i , ancak haric kambinezonlardr, yoksa sanatin esas u n s u r u deildir. O halde poetik d n c e n i n kendine has u n s u r u n e d i r ? Bu g r n m i y e n , m a d d olmyan ey hayaldir, Zihinde muhafaza edilmi olan eyann hayalleridir. t e airlerin iliyecei malzemeler b u n l a r d r . Mimarn ta, h e y k e l t r a n m e r m e r i veya t u n c u , ressamn renkleri, musikiinasn sesleri iledii gibi air de hayalleri iler, fakat bu poetik dncenin ancak eklidir.

28

ESTETK

ESTETK

29

Esas n e d i r ? Esas, b u hayallerin kaplad, r e n k l e rtt fikirlerdir. Bu b a k m d a n iir, dier sanatlerden a n c a k evrensellii de ayrlr. D a h a t a m olarak ifade ettii fikirler dier sanatlarn ifade ettii ayni fikirlerdir. iir eserlerinin esas u m u m i y e t l e dier s a n a t l e r d e o l d u u gibi eyann bizzat esas, onlarn z d r . Bu z, bu esas evrensel ve ncesiz (ezel) hakikatler, varlklar c a n l a n d r a n h a y a t prensipi, onlarn a h e n g i n i y a p a n k a n u n l a r d r . Bir kelime ile hakikattir. Gzel ise o h a k i k a t i n parlakl ve d u y g u l a r a a r p a n hayalidir. M a d d v e manev lemin b t n objeleri, tabiatin hdiseleri, tarihin vakalar, insan h a y a t n n sahneleri, iirin alanna g i r m e k h a k k n a maliktirler. Lkin u n u t m a m a l ki yalnz hakikat, ideal, ncesizlik taraflar ile, ideleri ile iirin alanna girebilirler, y o k s a arz ve tal taraflariyle deil. iir eserlerinin hakik esas b u d u r . ekle y a n i h a y a l e gelince, bizzat o n u da a r t i s t i k m u h a y y e l e n i n kanunlarna gre, bir lisanla ifade edilemeden nce ilenmi bulunmas gerektir. Bu p r e n s i p l e r d e n u netice kyor ki, dier bt n s a n a t l a r a h a s olan vastalar birletirdiinden ve a t n d a n iir evrensel s a n a t t r . Bu evrensellii, b a k a bir sfatla da haizdir. D i e r sanatlar a n c a k baz artlarla ve baz m e d e n i y e t ekilleri ile d o u p yaadklar halde, iir b t n kavimlerde, b t n y e r l e r d e ve b t n a s r l a r d a ieklerini vermitir. B u n u n l a ber a b e r iirin gelimesine d a h a u y g u n olan devirler v e muhitler vardr. Mesel a r k g a r p t a n ziyade iire

elverilidir. a r k dncesi, a z a m e t ve istirak dncesidir. Sebep ve neticelerin m a n t k teselsln ve onlar idare eden k a n u n l a r b u l u p k a r m a k t a n z i y a d e k i n a t t a k i hdiselerin v e k a n u n l a r n b t n l n kavramaa mtemayildir. a r k dehas, daima t e r k i p ve birlik dehas o l m u t u r . Garp zeks ise aksine olarak, b t n eyleri birer birer, biribiri a r d n c a inceleyen, tahlil ve tecrit eden ilim zeksdr. E s k i Y u n a n i s t a n arkla garbn ortasndadr; b u n u n iindir ki eserleri erikinliin ve gzelliin modeli olarak b t n zaman h a y r a n l k l a r u y a n d r m tr. iirin ve nevilerinin geliiminde k i n a t n ritmi olan dereceli evrimi t e k r a r b u l u y o r u z . Objektif sanatlar tekil eden mimarla, h e y k e l t r a la ve resme, iirde e p o p e tekabl eder. E p o p e , varln ahs olmyan, objektif tarafn gsterir. u sur e t l e ki epopenin veya epik i i r i n esasn tekil eden aksiyon, bir hdise eklini alr ve o n u n n n d e air silinir, bu hdise insanlarn iradesinden mstakil olarak bir nevi haric z a r u r e t ile v u k u a gelir. Lirik iir, musikiye karlk o l m a k t a d r . R u h u n d e r u n dnyasn b t n d n c e ve isteklerile, n e e ve straplariyle gsterir. airin ifade ettii ey k e n d i dncesidir. D r a m a t i k iir en m k e m m e l nevidir. E p i k ve lirik iirleri birletirir. E p i k iir gibi bir a k s i y o n u , biribiri ardnca gelen safhalarnda, ahslarla gste-

30

ESTETK

rir. Fakat bu aksiyonu vcuda getiren umum kanunlar ve haric zaruret olmayp, kendi mkedderatlarn yaratan ahslarn iradesidir. Dramatik iir, aksiyonu ve ihtiras birletiren iirdir. Sanatlar serisinde iirin en sona brakl, evelce gzden geirdiimiz ekilleri ve fikirleri btnl ile ifade ettii iindir. Sanat ekillerinin ilerleyiinde son tekemml merhalesini tekil eden iir, ayni zamanda da sanatn inhill etmee baladn ve fikrin daha yksek bir ekle muhta bulunduunu bildiriyor. Gerekten iir, din ile felsefenin yoldadr. Ruh, sanat mntakasnn stne ykselen din ve felsefe mntakalarnda, duygulara arpan hayallerden kurtuluyor ve mcerret hakikati, mahiz hakikati temaaya dalyor.

--S O N--