Tarih

1. FASİKÜL 9
•TARIH VE ZAMAN
•İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ
•ORTA ÇAĞ'DA DÜNYA

➤ 406 soru
➤ Bilgi Teknolojileri
Uyarlamaları
➤ PISA Tarzı Sorular
➤ ÖSYM Çıkmış
Sınav Soruları
➤ Video Çözümler
Teşekkürler…

Aleyna SELÇUK, Kahraman DURMUŞ

ve Kerem KILIÇ'a
katkılarından dolayı teşekkür ederiz.

Bu ktitap MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI’nın

19.01.2018 tarih ve 36 sayılı kararı ile belirlenen
ORTAÖĞRETİM TARİH DERS PROGRAMINA
GÖRE HAZIRLANMIŞTIR.

İLETİŞİM

GENEL YAYIN YÖNETMENİ

Bu kitabın her hakkı Çap Oğuz GÜMÜŞ

Yayınlarına aittir. 5846 ve 2936 ÇAP YAYINLARI«

EDİTÖR
sayılı Fikir ve Sanat Eserleri
Hazal ÖZNAR
Yasasına göre Çap Yayınlarının Ostim Mah. 1207 Sokak
No: 3/C–D Ostim / Ankara
yazılı izni olmaksızın, kitabın DIZGI
tamamı veya bir kısmı herhangi Çap Yayınları Dizgi Birimi Tel: 0312 395 13 36

bir yöntemle basılamaz, Fax: 0312 394 10 04

SAYFA TASARIM - KAPAK
yayınlanamaz, bilgisayarda www.capyayinlari.com.tr
F. Özgür OFLAZ
depolanamaz, çoğaltılamaz ve bilgi@capyayinlari.com.tr
dağıtım yapılamaz. 1. BASKI twitter.com/capyayinlari
Ağustos 2018 facebook.com/capyayinlari
instagram.com/capyayinlari
Gelecek için hazırlanan
vatan evlâtlarına, hiçbir
güçlük karşısında yılmayarak
tam bir sabır ve metanetle
çalışmalarını ve öğrenim gören
çocuklarımızın ana ve babalarına
da yavrularının öğreniminin
tamamlanması için hiçbir
fedakârlıktan çekinmemelerini
tavsiye ederim.
Ön Söz
Değerli Öğrenciler,

Çap Yayınları olarak konuları en iyi şekilde kavrayabilmeniz için yeni bir anlayışla elinizdeki fasikülleri
oluşturduk. Fasiküllerimiz aşağıdaki içeriklere sahiptir:

Kazanım sayfası: Bir konunun hangi sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağını gösterir.

Bilgi sayfası: Her alt konu ile ilgili gerekli bilgilerin ve kısa örneklerin yer aldığı sayfalardan oluşmuştur.

Aktif Öğrenme: Her konuda gördüğünüz kavramları kullanarak konunun anlaşılmasını kolaylaştıracak
şekilde tasarlanmıştır.

Uygulama Alanı: Konu içinde öğrenilen kavramların pekiştirilmesi için hazırlanan etkinlikler ile kazanımla
daha net anlaşılacaktır.

PISA: Ünite bitiminde öğrencilerin okulda öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanma,
okuduğunu anlama ve yorumlama becerisini ölçmek için hazırlanmıştır.

Pekiştirme Testleri: Anlatılan konuların öğrencileriniz tarafından iyice pekiştirilmesini sağlamak için biraz
da farklı sorulara yer verilerek oluşturulmuştur.

Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon Testleri: Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre oluşturulmuş
TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ olan karma sorulardan oluşmaktadır. Sizleri acemi seviyesinden alıp şampiyon
seviyesine taşımak hedeflenmiştir.

ÖSYM Soruları: Üniversite giriş sınavlarında sorulmuş sorular, en son yapılan sınavdan geriye doğru ve
yine TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ bir şekilde sunulmuştur.

Yayınevimize ait olan akıllı telefon uygulamasını (cApp) telefon ve tabletlerinize indirerek soruların video
çözümlerine ulaşabilir.

Hepimizin ortak amacı olan eğitimli ve vicdanlı bir toplum için daha verimli eğitim materyallerinin
oluşturulmasında görüş ve önerilerinizi bizimle paylaşacağınızı düşünerek sağlıklı ve huzurlu bir öğretim yılı
diliyoruz.

Sedat ÇALIŞKAN
sdtclskn@yahoo.com.tr
 İÇİNDEKİLER
1. ÜNİTE
TARİH VE ZAMAN......................................................................................... 7
Ünite Kazanımları........................................................................................................ 8
Tarih Bilimi ............................................................................................................. 9
Tarihin Kaynakları................................................................................................... 10
Tarihe Yardımcı Bilimler.......................................................................................... 11
Tarih Öğrenmenin Yararları.................................................................................... 13
Tarihin Bölümleri..................................................................................................... 13
Geçmişten Günümüze Tarih Yazıcılığı................................................................... 13
Türklerde Tarih Yazıcılığı........................................................................................ 14
Tarihin Devirleri....................................................................................................... 15
Tarihin Dönemlendirilmesi....................................................................................... 15
Tarih ve Zaman....................................................................................................... 16
Aktif Öğrenme......................................................................................................... 18
Uygulama Alanı....................................................................................................... 19
PISA........................................................................................................................ 20
Pekiştirme Testleri 1, 2, 3, 4, 5................................................................................ 21

2. ÜNİTE
İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ..................................................................... 31
Ünite Kazanımları........................................................................................................ 32
İnsanlığın İlk Dönemleri ......................................................................................... 33
I. Bölüm: İnsanlığın İlk Dönemlerinde Kültür ve Uygarlık ....................................... 36
A. İnsanlığın İlk Dönemlerinde Toplum............................................................ 36
Göç ve Göç Olgusu.......................................................................................... 37
B. İnsanlığın İlk Dönemlerinde Ekonomi.......................................................... 39
Ticaret ve Tüccarlar.......................................................................................... 40
C. İnsanlığın İlk Dönemlerinde Yönetim........................................................... 41
Devlet Biçimleri................................................................................................. 43
D. İnsanlığın İlk Dönemlerinde Hukuk.............................................................. 44
İnsanlığın İlk Dönemlerinde Hukuk Metinleri.................................................... 45
E. İnsanlığın İlk Dönemlerinde Bilim, Kültür ve Sanat...................................... 47
F. İnsanlığın İlk Dönemlerinde Din................................................................... 49
G. İnsanlığın İlk Dönemlerinde Ordu................................................................ 49
H. İnsanlığın İlk Dönemlerini Aydınlatan Anadolu'nun Önemli
İÇİNDEKİLER

Kültür Merkezleri.......................................................................................... 51
II. Bölüm: İnsanlığın İlk Dönemlerinin İnşacıları (Antik Medeniyetler) ........................ 53
A. İlk Çağ Anadolu Medeniyetleri..................................................................... 53
B. İlk Çağ Mezopotamya Medeniyetleri............................................................ 54
5
1. BÖLÜM TARİH VE ZAMAN
HEREDOTOS (HEREDOT)
MÖ. 484 – MÖ. 425 yılları
arasında Halikarnas’ta yaşamış
ünlü Yunan tarihçisidir.
Tarihin babası olarak anılır.

THUKİDİDES (TUKİDİDES)
MÖ. 460 – MÖ. 425 yılları arasında
Atina’da yaşamış ünlü Yunan tarihçisidir.
Thukidides eserlerini halkına siyasi bir
eğitim kazandırmak ve onları siyasi
açıdan bilgilendirmek için yazmıştır.

ÂŞIK PAŞAZADE
XV. yüzyılda yaşamış Osmanlı tarihçisidir.
Osmanlı Devleti’nin kuruluş tarihi olan
1299’dan 1478 yılına kadarki dönemi
sade bir Türkçe ile anlatan “Aşıkpaşazade
Tarihi” adlı eseri, Osmanlı Devleti’ni konu
edinmiş ilk Türkçe eserdir.

MUSTAFA NAİMA EFENDİ

1655–1716 yılları arasında yaşamış
ilk resmi Osmanlı tarihçisi (vakanüvisi)dir.
“Naima Tarihi” en önemli eseridir.

AHMET CEVDET PAŞA

1823 – 1895 yılları arasında yaşamış ünlü Osmanlı
devlet adamı ve tarihçisidir. Osmanlı Devleti’nin
önemli tarihçilerinden (vakanüvislerinden) biri olan
Ahmet Cevdet Paşa, kendisinden önceki vakanüvisler
gibi olayları sadece kronolojik olarak kaydetmemiş,
tarihî belgeleri yorumlaması ve değerlendirmesi
bakımından modern Türk tarihçiliğin önderliğini de
yapmıştır. Eserlerinde olayları ele alış biçimi, arşiv
kaynakları ile birlikte Batı kaynaklarını kullanması ve
HALİL İNANCIK
“Tarihçilerin Kutbu” olarak anılır. 1916’da daha bilimsel bir yöntemle eserlerini yazmış
İstanbul’da doğan Halil İnalcık 1940 yılında olması bakımından diğer vakanüvislerden ayrılır.
Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi’nden mezun
oldu. Başta mezun olduğu okul ve Bilkent
Üniversitesi olmak üzere Türkiye’nin ve
dünyanın saygın üniversitelerinde Osmanlı
tarihi alanında öğretim üyeliği yaptı.
Yazdığı eserler dünya tarihçileri tarafından
temel referans eserleri olarak kabul
edilmektedir. 2016 yılında Ankara’da vefat etti.
 KAZANIMLAR

Kazanım 1. : • Bir araştırma alanı ve bilim dalı olarak tarihin konusunu, kapsamını ve diğer bilim dallarıyla
ilişkisini açıklar.

a) Tarihin konusunun zaman içindeki insan faaliyetleri ve bu faaliyetler sonucunda ortaya

çıkan eserler ve değişimler olduğu belirtilir.

b) Tarih biliminin diğer beşerî ve sosyal bilimler ile fen bilimlerinden farklılıklarına değinilir.

Kazanım 2. : • Tarih öğrenmenin amaç ve yararlarını kavrar.

a) Ortak hafızanın kimlik oluşturma ve toplumsallaşmadaki rolü üzerinde durulur.
b) Mensubu olduğumuz toplum ve ülke ile içinde yaşadığımız dünyayı anlamak için geç-
mişi bilmemiz gerektiği üzerinde durulur.
c) Günümüzde olup bitenleri anlayabilmek ve gelecek hakkında gerçekçi ve akılcı plan-
lamalar yapabilmek için geçmişte meydana gelenlerin farkındalığına dayanan bir tarih
bilincine sahip olmak gerektiği vurgulanır.
ç) Tarihî olayların, bugünün bakış açısı ve değer yargılarıyla ele alınmasının tarihî ger-
çeklerin yorumlanmasına etkileri örnek olay ve metinler üzerinden ele alınır.

Kazanım 3. : • Zamanı anlama ve anlamlandırmaya yönelik farklı yaklaşımları analiz eder.

a) Farklı toplum ve kültürlerin geçmişin dönemlendirilmesinde kendi tarihlerindeki önemli
olayları dikkate aldıklarına değinilir.
b) Zaman içerisinde kullanılan farklı takvim sistemlerine (güneş yılı ve ay yılı esaslı tak-
vimler) ve Türklerin kullandığı takvimlere (On İki Hayvanlı Türk Takvimi, miladi takvim,
hicrî takvim, Celâli Takvimi, Rûmî Takvim) değinilir.
c) Miladi takvim ile hicrî takvim arasındaki temel farklar vurgulanır.
ç) Yüzyıl hesaplamalarının nasıl yapıldığı açıklanır.

Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan

www.eba.gov.tr.
www. kultur. gov.tr.
KAZANIMLAR

www. ttk.gov.tr
www.atam.gov.tr

sitelerinden herhangi birine girerek, tarih konularıyla ilgili daha detaylı

ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.

8
 Tarih ve Zaman BİLGİ

TARİH BİLİMİ

‘
Tarih Nedir?
Tarih, geçmişteki insan topluluklarının yaşayışlarını, birbirleriyle olan ilişkilerini,
Tarih, insanların ve in-
kültür ve uygarlıklarını; yer ve zaman göstererek, belgelere dayanarak, objektif
san topluluklarının baş-
(tarafsız) bir şekilde ve neden-sonuç ilişkisi içerisinde inceleyen bir bilimdir. larından geçenleri kay-
Tarih Biliminin Özellikleri detme yoluyla edinilen

•• Tarih, geçmişte yaşanan olayları inceler. Bu nedenle tarihi olaylar tekrarlana-

maz, gözlemi ve deneyi yapılamaz.
bilgidir.
Herodotos
‘
(MÖ 484-425)
✓ Tarihi diğer bilimlerden ayıran en önemli özelliktir.

•• Tarihî bilgiler kesin değildir. Bulunacak her yeni belge, mevcut bilgileri güç-
lendirebilir veya değiştirebilir.

•• Tarih, belgelere dayalı olarak yazılır.

‘
•• Tarihî olayların yeri ve zamanı belli olmalıdır.

✓ Tarih bu özelliği bakımından edebiyattan ayrılır. Tarih, gerçeği araştırmak

•• Tarihî olaylar arasında neden - sonuç ilişkisi vardır. ve olayların sebeplerini

bulup ortaya koymaktır.
•• Tarih, toplumları çok yönlü etkileyen, uygarlığa katkısı olan kişi ve olayları Olayların ilkeleri incedir,
konu alır. nitelik ve sebepleri hak-
••
••
Tarihî olaylar, tarafsız (objektif) bir şekilde incelenmelidir.

Tarihî olaylar değerlendirilirken, olayın gerçekleştiği dönemin koşulları dik-

kındaki bilgi derindir.
İbn-i Haldun
‘
(1334-1406)
kate alınmalıdır. Geçmiş, günümüz değer yargılarını kullanmadan, kendi
koşulları çerçevesinde değerlendirilmelidir. Bunun için geçmişte yaşamış in-
sanların durumlarını, onların gözüyle anlamaya (tarihsel empati yapmaya)
çalışmalıyız.

••

‘
Tarihî bilgi kanıtlara dayalı olmasının yanı sıra tarihçilerin değerlendirme ve
yorumlarını da içerir. Aynı tarihsel olayı, farklı kaynak ve zihniyet ile değerlen-
dirmek, farklı yorumlara neden olur.
Gerçek bir tarih için
kaynaklara gitmek,
kaynakları iyi tenkit
Tarihin Kaynakları edip değerlendir-

Tarih, geçmişi incelediği için deney ve gözlem yöntemini kullanamaz. Tarih, ancak
mek gerekir.
Halil İnalcık
‘
kaynaklara dayalı olarak yazılır. Geçmişten günümüze gelen her türlü belgeye “kay-
(1916-2016)
nak” denir. Kaynaklar önce kendi içinde “Birinci Elden Kaynaklar” ve “İkinci Elden
Kaynaklar” olmak üzere ikiye ayrılır.

Birinci Elden Kaynaklar: Tarihi olayın geçtiği döneme ait belgeler, bulgular ve eser-
lerdir.
BİLGİ

İkinci Elden Kaynaklar: Tarihi olayın geçtiği döneme yakın ya da o dönemin kaynak-
larından yararlanarak meydana getirilen eserlerdir.
9
 AKTİF ÖĞRENME

1 Aşağıdaki boşlukları, kutucuk içinde verilen kavramları kullanarak doldurunuz.

1. Geçmişten günümüze gelen ve insanlık tari-

8. ilk Osmanlı vakanüvisidir.
hi hakkında bilgi veren her türlü belgeye
Türk Tarih 9. Tarihî bir olayı yaşayan veya gören birisi-
denir.
nin yazdığı esere
olay
2. Tarih ile başlar denir.
Cilalı Taş
3. Tarih Öncesi Dönemlerin ay- 10. Talas Savaşı, bir tarihi Türklerin İs-
Arkeoloji
dınlatılmasında tarihe yardımcı olan en lamlaşması ise tarihî olgudur.
İlk Çağ
önemli bilim dalıdır. 11. Yazının icadından başlayıp Kavimler
Naima Efendi
4. Tarih, kapsamına göre ve Göçü’ne kadar geçen dönem
kaynak olarak adlandırılır.
tarih olarak ikiye ayrılır.
Heredot
5. Tarih bilimi, toplumların kültürlerini inceler- 12. Türkiye'de bilinen en eski yerleşim merkezi
ken biliminden yardım alır. Birinci elden Mağarası'dır.
kaynak
6. Atatürk, Türk tarihine büyük önem ver- 13. Devri, tarımsal üretimin baş-
Oniki Hayvanlı
miştir. Türk tarihinin araştırılması için ladığı dönemdir.
yazı
Kurumunun açılmasını sağla- 14. Türkler, İslamiyet’ten önce
mıştır. genel, özel
Türk takvimini kullanmışlardır.
İstanbul-
7. hikâyeci tarih yazıcılığının en Yarımburgaz
önemli temsilcisi olan Yunanlı tarihçidir.
Etnografya

2 Aşağıda verilen eşleştirmeleri yapınız.

Eserde verilen bilgilerin diğer kaynaklarda ne şekilde yer aldığını A. Yazı

1.
incelemek
B. Naima
2. Tarihî devirlerin başlamasını sağlayan buluş
Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah tarafından hazırlatılan Güneş C. İç tenkit
3.
yılına dayalı takvim
D. Terkip
4. Osmanlı Devleti'nde görev yapan ünlü bir devlet adamı ve tarihçi
Bilgi ve verilerin sınıflandırılıp tahlil ve tenkitlerin yapılmasından E. Ranke
5.
sonra bir araya getirilip kaleme alınması aşaması F. Ahmet Cevdet Paşa
Osmanlı Devleti'nde mali işleri düzene koymak için hazırlanan tak-
6. G. Heraldik
vim
7. Arma bilimi H. Vakanüvis

8. İlk Osmanlı vakanüvisi İ. Celali Takvimi

9. İnsan ırklarını inceleyen bilim dalı
J. Filoloji
AKTİF ÖĞRENME

Araştırmacı ve akademik tarihçiliğin kurucusu kabul edilen 19. yüz-

10.
yılın ünlü Alman tarihçisi K. Antropoloji
11. Dil bilimi L. Rumi Takvim
12. Genellik ve süreklilik arz eden olaylar
M. Kronoloji
13. Zaman bilimi
14 . Osmanlı merkez teşkilatında devlet tarihçisine verilen isim N. Olgu
18
 UYGULAMA ALANI

1 Aşağıdaki ifadeleri Doğru – Yanlış şeklinde eşleştiriniz.

D Y
1. Tarihi, pozitif bilimlerden ayıran en önemli özellik deney ve gözlem yapamamasıdır.
2. Tarih biliminin çalışma alanı çok geniştir. Bu nedenle tarihî olayları iyi bir şekilde incelemek ve
öğrenmek için zamana, mekâna ve konuya göre sınıflandırma yapılmıştır

3. Tarihî süreç içerisinde tek tek meydana gelen gelişmelere, tarihî olgu denir
4. Tarihî olaylar arasında mutlaka neden-sonuç ilişkisi kurulmalıdır.
5. Tarihî bir olayın araştırılması sırasında elde edilen verilerin kaynak ve bilgi yönünden yeterli
olup olmadığının kontrol edilmesi aşamasına tenkit denir.

6. Evliya Çelebi tarafından yazılan "Seyahatname" birinci elden kaynaktır.

7. İlk ''Güneş Takvimi''ni Mısırlılar, ilk ''Ay Takvimi''ni Sümerler oluşturmuştur.
8. Rumi Takvim'in oluşturulma nedeni, Osmanlı Devleti'nin mali işlerdeki aksamaları engellemek
istemesidir.

9. Eski yazıların okunmasını sağlayan, bu yazıların tür ve şekillerini inceleyen bilim dalına epigra-
fi denir.

10. Türklerle ilgili ilk belgelere Orta Asya'da rastlanır.

11. Halil İnalcık, dünyanın en büyük Sümerologlarından biridir.
12. Uygurlar, Hicri Takvim'i kullanan ilk Türk topluluğudur.
13. Nutuk, birinci elden yazılı bir kaynaktır.
14. Yazılı kaynaklar, tarihçilerin daha doğru ve kesin bilgilere ulaşmasını sağlar.
15. Orta Asya Tarihi, tarihin zamana göre sınıflandırılmasına bir örnektir.

2 Aşağıdaki şemada verilen boşlukları uygun ifadelerle doldurunuz.

A Şeyh Bedreddin İsyanı'nın çıkması

1. Siyasi G
B Süleymaniye Camisi'nin inşa edilmesi
2. Askeri D
TARİHİN KONUSU
C İpek Yolu güzergâhının önem kazanması
3. Sosyal
İnsanoğlunun
D İstanbul'un fethedilmesi
meydana getirdiği 4. Ekonomik
faaliyetler, değişim-
UYGULAMA ALANI

ler ve eserlerdir. Uygurlar döneminde yerleşik yaşamın

5. Kültürel E
yaygınlaşması

6. Dini Talas Savaşı sonrası kâğıt ve matbaanın

F Müslümanlar tarafından kullanılmaya baş-
laması
7. Eser
G Büyük Hun Devletinin kurulması

19
 pısa

Tarih biliminde yöntemi öne çıkarmış ve İslam tarihçilerinin hatalarını göstererek yöntem-
lerini eleştirmiş olan 14. yüzyıl ünlü İslam bilginidir. Olayların kendilerine has özelliklerinin
1
olduğunu ve âdeta bir zincirin halkaları gibi daha sonra meydana gelen olayları etkilediğini
belirterek tarihin sadece rivayetlerden ibaret olmadığını vurgulamıştır.
Tarihte insanlığı etkileyen siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik dinî gibi konularda kısa sürede
2
meydana gelen gelişmelerdir.

Tarihte insanlığı etkileyen olayların ortaya çıkardığı sonuçlara göre uzun sürede meydana
3
gelen değişimlerdir.
Öğretici (pragmatik) tarih yazıcılığının kurucusudur. Tarihî olayları değerlendirme ve yorum-
4
lama ile anlatıyı birleştirmiştir.

5 Toplumların örf, âdet, gelenek ve yaşayışlarını inceleyen bilim dalıdır.

Olayın geçtiği döneme yakın ya da dönemin kaynaklarından faydalanılarak meydana getiri-

6
len eserlerdir.

7 Kitabeleri inceleyen bilim dalıdır.

Büyük Selçuklu Sultanı Celaleddin Melikşah’ın emriyle Ömer Hayyam başkanlığında kuru-
8
lan bir astronomi heyetince hazırlanmış takvimdir.

9 Osmanlı Devleti’nde mali işlerin düzenlenmesi amacıyla kullanılmış olan takvimdir.

Kaynaklar; sınıflandırma, çözümleme ve eleştiri aşamasından geçtikten sonra çalışmaları bir-

10
leştirmek, bir araya getirmek ve sonuca gitmek işlemidir. Sentez yapma, birleştirme de denir.

Hikâyeci tarih yazıcılığını başlatan ve tarih kelimesini, “İnsan topluluklarının başından ge-
11
çenleri, kaydetmesi yoluyla ortaya çıkan bir bilgidir.” anlamında ilk kez kullanan tarihçidir.

Tarihî olayları yıllara göre kronolojik olarak sıralayan yazılı belgelerdir. Yıllık ya da anal ola-
12
rak da adlandırılır.
Tanzimat Dönemi’nin önemli tarihçisi ve hukukçusudur. Kendisinden önceki vakanüvisler
13 gibi olayları sadece kronolojik olarak kaydetmemiş, tarihî belgeleri yorumlaması ve değer-
lendirmesi bakımından modern tarihçiliğin önderliğini de yapmıştır.

Tarihlendirmede yanılgı içerisinde bulunma, bir olayın tarihi ve çağı üzerinde yanılma, tarih
14
ve çağları birbirine karıştırma.

15 Geçmiş hakkında bilgi veren her şey.

16 Yazıları, alfabeleri ve bunların zaman içerisindeki değişimlerini inceleyen bilim dalıdır.

Kaynakların kullanılmadan önce gerçek veya sahteliğinin incelenmesi, bilgi açısından güve-
17
nirliliğinin araştırılmasıdır.

18 Osmanlı Devleti'nde zamanın olaylarını tespit etmek ve yazmakla görevli devlet tarihçisidir.

Aşağıdaki kavramlar arasından uygun olanları seçerek yukarıdaki boşluklara yazıp doğru eşleştirmeyi
yapınız.
Celâli Takvimi, Leopold von Ranke, Vakıa, Dede Korkut Hikâyeleri, Vakanüvis, İbn-i Haldun, Epigrafi, Tarama,
Tenkit, Etnografya, Terkip, Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, Kaynak, Kronik, Antropoloji, Herodotos, Paleog-
PISA

rafya, Birinci el kaynaklar, Menkıbe, Vaka, Thukydides, Naima, Rumi Takvim, Ahmet Cevdet Paşa, İkinci El
Kaynaklar.
20
 Tarih ve Zaman

1 PEKİŞTİRME TESTİ

1. 3. İngiliz tarihçi Collingwood’un “Geçmiş, bir

anlamda bugün hâlâ yaşanan bir zaman dilimidir.”
sözüne dayanarak aşağıdaki yargılardan han-
gisine ulaşılamaz?
A) Geçmişte yaşanan olayların etkisi uzun süre
devam edebilir.
Ferman Kitabe Tablet
B) Günümüzdeki olayların açıklanmasında geç-
miş, önemli bir yere sahiptir.
C) Tarih öğrenmek, günümüzü anlamada ve
doğru değerlendirmede yardımcı olur.
Eski Para
D) Geçmişte yaşanan olaylar, günümüzdeki ge-
Osmanlı Arması lişmelerin nedenidir.
E) Günümüz olaylarını açıklamada tarih bilmek
Yukarıdaki tarihî kaynakların incelenmesinde,
yeterlidir.
aşağıdaki yardımcı bilimlerden hangisinden
yararlanılması beklenilemez?

A) Epigrafya B) Antropoloji C) Nümizmatik

D) Heraldik E) Paleografya

4. Tarih araştırmalarında; yazılı kaynakların doğru-

luk derecesi, güvenilirliği, yazıldığı tarih, yazarı,
aynı olaydan söz eden farklı kaynaklar arasındaki
uyum ve uyumsuzluk tenkit aşamasında araştırılır.
Kaynakların tenkidi iç tenkit ve dış tenkit olmak
üzere iki şekilde yapılır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi bir “iç ten-
kit” yöntemidir?
A) Eserin adı, yazarı, basıldığı yer ve basım tari-
hinin tesbit edilmesi
B) Verilen bilgilerin farklı kaynaklarda ne şekilde
2. Aşağıdakilerden hangisi tarih yazıcılığına yer aldığına bakılması
örnek gösterilemez? C) Kaynağın orijinalliğinin araştırılması
A) Hitit analları D) Belgede kullanılan kâğıtın ve yazı karakterinin
B) Kök Türk kitabeleri incelenmesi
C) Sümer zigguratları E) Kaynağın hangi kuruma ait olduğunun tesbit
PEKİŞTİRME

D) Osmanlı vakayinameleri edilmesi

E) Rus kronikleri

21
2. BÖLÜM İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ

MÖ 3200
Sümerlerin yazıyı bulması

MÖ 2375
MÖ 1900
Urkagina Yasalarının çıkarılması

Anadolu’da yazının kullanılmaya

başlanması

MÖ 1700
Hammurabi Kanunları

MÖ 1296 Kadeş Savaşı

MÖ 1280
Kadeş Antlaşması
MÖ 1260-1250 Truva Savaşları

MÖ 1230
Ege Göçleri

MÖ 776
İlk Olimpiyatlar

MÖ 753
Roma’nın kurulması

MÖ 680
Lidyalıların parayı kullanmaya
başlamaları
MÖ 550
Pers İmparatorluğu’nun kurulması

MÖ 359
İskender İmparatorluğu’nun kurulması

MÖ 330
Pers İmparatorluğu’nun yıkılması

MÖ 323
İskender İmparatorluğu’nun yıkılması

0
Hz. İsa’nın doğumu

313
Milano Fermanı

330
Roma İmparatorluğu’nda

325
Hristiyanlığın resmi din
haline gelmesi
İznik Konsülü

375
Kavimler Göçü

395
Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılması

476
Batı Roma’nın yıkılışı
 KAZANIMLAR

Kazanım 1. : • Kanıtlardan yola çıkarak yazının icadından önceki zamanlarda yaşayan insanların hayatı
hakkında çıkarımlarda bulunur.
a) Göbeklitepe, Çatalhöyük ve Çayönü gibi yerleşik hayata ve medeniyete dair bilinen en
eski yerleşim yerlerinden günümüze kalan maddi kültür buluntuları incelenerek yazının
icadına kadar ki zamanlarda insanoğlunun hayat tarzı, tabiat ile ilişkisi ve hayatta kal­
ma mücadelesi ele alınır.
b) Yazının icadından önceki dönemde hâkim olan sözlü kültür örneklerine kısaca değini­
lir.
c) Yazının icadından önceki zamana dair dönemlendirmeye kısaca değinilir.
Kazanım 2. : • Yazının icadının insanlık tarihinde meydana getirdiği değişimi fark eder.
a) Yazının kullanılmasının yönetim işleri ile vergi ve muhasebe kayıtları üzerindeki etkile­
rine değinilir.
b) Kadîm tıp, astronomi ve coğrafya bilimlerinin amaç, konu ve yöntem açılarından mo­
dern zamanlardaki bilimlerden ne tür farklılıklara sahip olduğuna değinilir.
Kazanım 3. : • İlk Çağ’da yeryüzündeki belli başlı medeniyet havzalarını tanır.
a) İlk Çağ medeniyetleriyle ilgili başlıca olay ve olgular tarih şeridi üzerinde gösterilir. Sı­
ralanan olay ve olgulara ilişkin bir konu anlatımı yapılmamalı ve bunların ezberletilmesi
yoluna gidilmemelidir.
b) İlk Çağ’ın önemli medeniyet havzaları, bu havzalardaki medeniyet teşekkülleri ve bun­
ların insanlığa en önemli katkıları harita/haritalar üzerinde gösterilir.
Kazanım 4. : • İlk Çağ’da coğrafya ve iklimin, insanların hayat ve geçim tarzları üzerindeki belirleyici etki­
sini analiz eder.
a) Konar-göçer ve yerleşik hayat tarzlarının İlk Çağ’dan itibaren birbirlerini tamamlayan
ve coğrafi şartlara bağlı olarak tercih edilen hayat tarzları olduğu vurgulanır.
b) İlk Çağ’da insan topluluklarının kitlesel göçlerinin sebepleri, belli başlı tarihî örneklerle
ele alınır.
c) İlk Çağ’daki başlıca tüccar kavimler ve faaliyet bölgeleri harita üzerinde tanıtılır. Bu
toplulukların siyasi tarihlerine ayrıntılı şekilde girilmez.
Kazanım 5. : • İlk Çağ’da siyasi gücün kaynaklarını siyasi organizasyon türleriyle ilişkilendirir.
a) İlk Çağ’da Asya ve Avrupa’da varlığını sürdüren siyasi organizasyon türleri olarak ti­
ranlık, aristokrasi, monarşi, demokrasi, cumhuriyet ve imparatorluğa değinilir.
b) Siyasi gücün meşruiyet kaynakları ve siyasi gücün maddi kaynakları üzerinde durulur.
Kazanım 6. : • İlk Çağ’da hukuk sistemlerinin oluşturulmasında etkili olan dinî ve beşerî kaynakları kavrar.
Sözlü ve yazılı hukuk kaynaklarına ilişkin tarihî örnekler ele alınır.

Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan
KAZANIMLAR

www.eba.gov.tr.
www. kultur. gov.tr.
www. ttk.gov.tr
www.atam.gov.tr
sitelerinden herhangi birine girerek, tarih konularıyla ilgili daha detaylı
ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.
 İnsanlığın İlk Dönemleri BİLGİ

– Yazının bulunması (MÖ 3200/Sümerler), tarihin başlangıcı kabul edilir. Yazıdan

önceki döneme "Tarih Öncesi", yazının kullanıldığı döneme "Tarih Devirleri" de­
nir. Tarih Öncesi Devirlerin (Kaba Taş, Yontma Taş, Cilalı Taş - Bakır, Tunç, De­
mir) ayrımında, kullanılan araç ve gereçler esas alınmıştır. Tarih Devirlerinin (İlk
Çağ, Orta Çağ, Yeni Çağ, Yakın Çağ) ayrımında, insanlığın yaşamını etki­leyen
evrensel olaylar esas alınmıştır. Devirlerin süresi günümüze yaklaştıkça kısalır.
Bunun nedeni, günümüze yaklaşıldıkça kültürel etkileşimin artması; buna bağlı
olarak bilgi birikiminin ve uygarlık gelişiminin hızlanmasıdır.

– İnsanoğlu araç ve gereç yapımında sıra ile taş, toprak ve madenlerden fayda­
lanmıştır. Yontma Taş Devri'ni yaşayan bir topluluk, zaman içinde Demir Devri'ni
yaşayan bir uygarlık ile karşılaşıp (Cilalı Taş, Bakır ve Tunç devirlerini yaşama­
dan) doğrudan Demir Devri'ne geçtiği olmuştur. Devir atlama olarak adlandırılan
bu gelişmenin nedeni kültürel etkileşimdir.

– Savaşlar, göçler, ticari faaliyetler ve yazının kullanılması toplumlar arası kültürel

etkileşimi artırmış; bilim ve teknolojinin gelişimini hızlandırmıştır.

– Farklı bölgelerde yapılan kazılarda benzer eşyalara rastlanması; insanların ih­

tiyaçlarının birbirine benzer olduğunu ve (veya) bu bölgeler arasında kültürel
etkileşim yaşandığını gösterir.

– Tarih Öncesi Devirler, yazının kullanılmadığı; insanoğlunun doğa karşısında en

donanımsız ve korunmasız olduğu dönemdir. Bu dönemin aydınlatılmasında ar­
keolojik kaynaklardan yararlanılır.

– Tarih Öncesi Devirler, çok uzun sürmesine rağmen bu dönemle ilgili bilgilerimiz
çok azdır. Bunun nedeni; yazının olmaması ve o dönemden günümüze çok kısıtlı
kaynağın ulaşmasıdır.

– Cilalı Taş Devri, insanlığı ilgilendiren önemli gelişmelerin yaşandığı bir dönem­
dir. Bu dönemde ilk defa tarımsal üretim başlamış, yerleşik yaşama geçilmiş, ilk
yerleşim yerleri olarak köyler kurulmuş, hayvanlar evcilleştirilmiş, bitki liflerinden
eşyalar yapılmış (dokumacılık), toplumsal iş bölümü başlamış ve üretimin artma­
sıyla takasa dayalı ticaret başlamıştır.

– Yazının bulunuşuyla İlk Çağ başlar (MÖ 3200). Sümerler tarafından yazının bu­
lunuşuyla başlayan ve Kavimler Göçü'ne (MS 375) kadar devam eden İlk Çağ'da
günümüz dünya medeniyetinin temelleri atılmıştır.

– İlk Çağ'da nü­fus, ya­şam ko­şul­la­rı­nın uy­gun ol­du­ğu yer­ler­de yo­ğun­laş­mış­tır. Bu

yer­le­rin ge­nel özel­lik­le­ri şun­lar­dır: İk­li­mi ılı­man, tat­lı su kay­nak­la­rı bol, ta­rım ve
hay­van­cı­lı­ğa uy­gun, ti­ca­ret ve göç yol­la­rı üze­rin­de olan yer­ler­dir. Başta Anadolu
ve Mısır olmak üzere Akdeniz havzası, Mezopotamya, Hindistan ve Çin nüfusun
yoğunlaştığı ve medeniyetin geliştiği en önemli merkezlerdir.
BİLGİ

33
 AKTİF ÖĞRENME

1 Aşağıdaki boşlukları, kutucuk içinde verilen kavramları kullanarak doldurunuz.

1. Hititler, başlangıçta feodal beyliklerden oluşur­

8. yaptığı reformlar sonucu Eski Yu­
ken zamanla bir yapıya kavuş­
nan devletlerinde demokrasi anlayışı gelişmiştir.
muşlardır. Mikenler
9. Perslerin ülkelerini yönetmek için oluştur­
2. İlk Çağ'ın önemli ticaret yollarından olan Tavananna
dukları yarı bağımsız eyaletlere
Kral Yolu tarafından oluştu­
tapates adı verilir.
rulmuştur.
Patesi
3. Site devletleri hâlinde örgütlenen Sümer­ 10. Güneş yılı esasına dayalı ilk takvimi
lerde krallar unvanını kullanmış­ Helenizm yapmıştır.
lardır. Eski Yunan 11. Athena Tapınağı Uygarlığı’na
4. Çinliler, Çin Seddi'ni akınlarını dur­ Papirüs aittir.
durmak için yapmışlardır. Türk 12. Hititlerde kraldan sonra yönetimdeki en
5. Hindistan'da var olan sistemi, Hint­ Lidyalılar yetkili kişi unvanını taşıyan
liler arasında millet olma duygusunun geli­ kraliçedir.
Frigler
şimini engellemiştir.
Satraplık 13. Bilinen ilk hayvan hikâyelerini (fabl)
6. , Çanakkale Boğazı'na sahip ol­
merkeziyetçi oluşturmuştur.
mak için Truvalılarla savaşmıştır.
7. Makedonya Kralı Büyük İskender'in Mısırlılar 14. Mısırlılar, kağıdını bulmuşlardır.
Asya seferi sonucu oluşturulan uygarlığa Kast 15. Friglere ait halı ve kilimlere adı
denir. Klistenes verilir.

2 Aşağıda verilen eşleştirmeleri yapınız.

1. Çok tanrıcılık A. İbraniler

2. İlk kütüphaneyi oluşturan toplum B. Büyük İskender

3. Hititlerde yönetimde krala yardımcı olan meclis C. Piramit

4. İlyada ve Odessa destanlarını yazan Yunan edebiyatçısı D. Politeizm
5. Mısır resim yazısı
E. Hiyeroglif
6. Helenizm Uygarlığı'nın kurucusu
F. Yunanlılar
7. İlk medeni kanunu oluşturan toplum
G. Asurlar
8. Babillerin en ünlü hükümdarı
H. Hammurabi
9. Çivi yazısını bularak tarihî devirleri başlatan toplum
İ. Hititler
10. Mısır firavunları için yapılan anıt mezarlar
J. Sümerler
11. İlk kez ilahi bir dine inanan toplum
K. Pankuş
AKTİF ÖĞRENME

12. Hititlerin, tanrılarına hesap vermek için yazdıkları yıllıklar

L. Anal
Bir yerleşim yeri ya da yapı kalıntısı üzerinde oluşmuş toprak
13.
tepe M. Höyük

14. İlk Olimpiyat Oyunlarını başlatan toplum N. Homeros

15. İlk yazılı kanunları oluşturan Sümer kralı O. Urgakina

63
 UYGULAMA ALANI

1 Aşağıdaki ifadeleri Doğru – Yanlış şeklinde eşleştiriniz.

D Y
1. Romalılarda devlet işlerinin görüşüldüğü meclise Senato denilir.

2. Çanak ve çömlek yapımı Paleolitik Dönem'de başlamıştır.

3. Anadolu'daki bazı yerleşim yerleri Tarih Öncesi Dönemde kurulmuş olmasına rağmen varlıkla­
rını tarihî devirlerde de sürdürmüştür. Truva bu yerleşim yerlerinden biridir.

4. Alfabeyi kullanan ilk topluluk Friglerdir.

5. Asurlar, Anadolu'da Karum adı verilen pazar yerleri kurmuşlardır.

6. İlk imparatorluğu kuran ve ilk düzenli orduyu oluşturan Akadlardır.

7. Hammurabi Kanunları, 12 Levha Kanunlarından etkilenilerek oluşturulmuştur.

8. Kayseri Kültepe'de bulunan tabletler, Akadlara aittir.

9. Lidyalılar, ücretli askerlerden oluşan bir ordu kurmuşlardır.

10. Gılgamış, Yaratılış ve Tufan destanları Sümerlere aittir.

11. Sokrates, Platon ve Aristoteles, ilk Roma filozoflarındandır.

12. Bergama Krallığı, parşömen kâğıdını üreterek çok sayıda kitap oluşturmuştur.

13. Kibele, Friglerin en büyük tanrıçası olan toprak ve bereket tanrıçasıdır.

14. Bir zümrenin egemenliğine dayalı yönetim biçimine oligarşi denir.

15. Mısırlılarda, vücudu hayvan, başı insan olan heykellere sfenks denir.

2 Aşağıdaki kavramların içinden, uygun olanları seçerek ilgiliyi kutucuğa yazınız.

Kurum

Başkent 1 Unvan

8 2

Antlaşma Kraliçe

7 3
UYGULAMA ALANI

Yıllık İsim

6 Niteleme 4
5

Kadeş, Sardes, Pankuş, Tuşpa, Bin Tanrı İli, Gordion, Tavananna, Tapates, Hattuşaş, Fibula, Anal, Kibele,
Sezar, Ziggurat, Labarna, Artemis, Eti.
64
 pısa

1 Modern tıbbın kurucusu olarak kabul edilen Yunanlı bilim insanıdır.

2 Sınıf farkı güden toplumlarda soylu sayılan kimse verilen addır.

Astronomi, geometri ve matematik alanındaki çalışmalarıyla tanınan İyonyalı bilim insanıdır.

3 Güneş tutulmasını önceden hesaplamıştır. Kendi gölgesiyle kendi boyunun eşit olduğu anda
piramidin gölgesini ölçerek piramidin yüksekliğini bulmuştur.

4 Avrupa’da soylular ve köylüler arasındaki ticaretle uğraşan şehirliler sınıfına verilen addır.

Eski Yunan’da halk meclisinin önemli bir kurum haline gelmesini ve sınıf farklılığının ortadan
5
kalkmasını sağlayan, kanun yapıcıdır.

6 İktidarın, küçük bir grubun veya sosyal bir sınıfın elinde olduğu siyasî rejimdir.

7 Sümerlerde kanunları ilk kez yazılı hale getiren Sümer kralıdır.

8 Sümerlerde şehir devletlerinin başındaki rahip – krallara verilen addır.

Felsefe alanında önemli görüşler ileri sürmüş Yunan filozofudur. Bitkilere ve hayvanlara iliş-
9
kin bilimsel bilgileri derleyerek botanik ve zooloji alanlarının temellerini atmıştır.

10 Mısırlılarda ülkeyi yöneten ve Tanrı olarak görülen Tanrı-kralların unvanıdır.

Düzenlediği Asya Seferi sonucu Doğu ve Batı kültürlerini kaynaştırarak Hellenizm

11
Uygarlığı’nın doğmasını sağlayan Makedonya İmparatorluğu’nun kralıdır.

12 Eski Mısır’da kamıştan yapılan bir tür kağıttır.

Tarihi olayların oluşuna ilişkin birtakım listeler, kronoloji cetvelleri, yıllıklar düzenleyen ve
13
tarih biliminin öncüsü olarak kabul edilen Yunanlı tarihçidir.

14 Bergama Krallığı döneminde koyun derisinden yapılan bir tür kağıttır.

Sümer kanunlarını düzenleyerek, dönemin en gelişmiş kanunlarını hazırlayan; kanunları

15
borç, ceza ve aile hukuku olarak ayıran Babil kralıdır.

16 Rasathane, okul ve tahıl ambarı olarak da kullanılan yedi katlı Sümer tapınaklarıdır.

17 Hindistan’da halkın ayrılmış olduğu birbirine kapalı sınıf sistemidir.

Roma İmparatorluğu’nda Cumhuriyet dönemini sona erdiren ve diktatörlük yönetimini be-

18
nimseyen Roma kralıdır.

19 Eski Yunanlılarda şehir devletlerine verilen isimdir.

Aşağıdaki kavramlar arasından uygun olanları seçerek yukarıdaki boşluklara yazıp doğru eşleştirmeyi
yapınız.

Karum, Büyük İskender, Polis, Urgakina, Mecusilik, Hipokrat, Oligarşi, Sfenks, Hammurabi, Aristo, Tapates,
PISA

Firavun, Aristokrat, Jüll Sezar, Burjuvazi, Parşömen, Fibula, Klistenes, Kast, Koloni, Heredot, Urgakina, Sat­
raplık, Tales, Patesi (Ensi), Ziggurat, Tavananna, Papirüs.
65
 İnsanlığın İlk Dönemleri
PEKİŞTİRME TESTİ 1

1. Sosyal Bilimler Lisesi'nde öğrenci olan Ömer, yaz 4. İlk Çağ'da Anadolu’daki yerleşim yerleriyle
tatilinde İstanbul’da gönüllü rehberlik yapabilmek ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlış­
için İstanbul’un tarihi yerleri hakkındaki bilgilerini tır?
artırmak amacıyla yoğun bir şekilde çalışmaya A) İstanbul – Türkiye'deki bilinen en eski
başlamıştır. Yarımburgaz yerleşim yeridir.
Bu hazırlık kapsamında Ömer’in aşağıdaki yer­ B) Konya – Ça­ İnsanlık tarihinin ilk şehir

lerden hangisi ile ilgili bir çalışma yapması talhöyük yerleşmesidir.

gerekli değildir? C) Diyarbakır– Türkiye'de ve Güneydoğu

Çayönü Avrupa'da Yeni Taş Çağın­
A) Yarımburgaz Mağarası
da kurulan ilk köy yerleşim
B) Yerebatan Sarnıcı
yeridir.
C) Augustus Mabedi D) Kayseri – Türkiye'de ilk yazılı belgele­
D) Kız Kulesi Kültepe rin bulunduğu yerdir.
E) Bozdoğan Su Kemeri E) Çorum – Türkiye'de ilk şehir devleti­
Alacahöyük nin kurulduğu yerdir.

2. Anadolu’nun Tarih Öncesi Çağlarda da önemli

bir uygarlık merkezi olduğunu iddia eden bir
tarihçi, bu iddiasına aşağıdaki yerleşim yerle­
rinden hangisini kanıt gösteremez?
A) Çanakkale - Truva
B) Diyarbakır - Çayönü
C) Konya - Çatalhöyük
D) Çorum - Alacahöyük
E) İzmir - Bergama

5. Turizm Bakanlığı’nın Likya’yı tanıtan broşürü­

3. Mitolojiye meraklı Ceren, aşağıdaki uygarlık­
lardan hangisinin tarihini araştırırsa merakını
giderecek daha fazla bilgiye ulaşabilir?
PEKİŞTİRME
nü inceleyen bir kişide aşağıdaki şehirlerden
hangisini görme merakı artar?
A) Antalya B) İzmir C) Hatay
D) Balıkesir E) Çanakkale

A) Pers B) Soğd C) Yunan

D) Fenike E) Babil

66
3. BÖLÜM ORTA ÇAĞ'DA DÜNYA

651
Sasani Devleti’nin yıkılması

711
1000
Vizigot Krallığı’nın sona ermesi

İslamiyet’in Hindistan'da yayılmaya

başlaması

1054
Katolik-Ortodoks bölünmesi

1196
Moğol İmparatorluğu’nun kurulması

1215
Magna Carta
1227
Moğol İmparatorluğu’nun parçalanması

1295
İngiltere’de parlamenter sisteme geçilmesi

1337-1453 Yüzyıl Savaşları

1347-1351
Avrupa'da Veba Salgını
 KAZANIMLAR

Kazanım 1. : • Orta Çağ’da yeryüzünün çeşitli bölgelerinde kurulan siyasi ve sosyal yapıları tanır.
a) Orta Çağ’daki başlıca siyasi gelişmeler tarih şeridi üzerinde gösterilir. Sıralanan olay
ve olgulara ilişkin bir konu anlatımı yapılmamalı ve bunların ezberletilmesi yoluna gidil-
memelidir.
b) Orta Çağ’ın çeşitli dönemlerinde ortaya çıkmış/kurulmuş olan belli başlı siyasi yapılar
haritalar üzerinde gösterilir.
c) Orta Çağ’daki siyasi yapılar; aralarındaki farklılıklar vurgulanarak gücün meşruiyet
kaynağı, gücün maddi kaynakları, güç paylaşımı ve yönetim organizasyonu temaları
çerçevesinde ele alınır.

Kazanım 2. : • Orta Çağ’da tarım ve ticaretin yaygın ekonomik faaliyetler olduklarını kavrar.
a) Tarıma dayalı ekonomilerde artı ürünün bölüşümü ile toprak mülkiyeti ve vergilendir-
menin siyasi ve sosyal organizasyonların oluşmasındaki işlevleri ele alınır.
b) Orta Çağ’da Asya ve Avrupa arasındaki ticarete konu olan mallara, nakliye araçlarına,
ticaret mekânlarına ve madeni paralara değinilir.
c) Kral Yolu, İpek Yolu, Kürk Yolu ve Baharat Yolu’nun dünya ticaretindeki rollerine ve bu
yollara hâkim olma mücadelelerinin gerekçelerine değinilir.

Kazanım 3. : • Orta Çağ’da Asya ve Avrupa’da askerî organizasyon biçimleri ile toplumların yaşam tarzla-
rı arasındaki bağlantıları analiz eder.
a) Asya ve Avrupa’da var olan askerî organizasyon türlerine değinilirken bağımsız ya da
ücretli savaşçı toplulukların düzenli ve disiplinli ordulara dönüşmesine de değinilir.
b) Yerleşik ve konar-göçer toplulukların sosyoekonomik yapıları kazanım bağlamında kı-
saca ele alınır.

Kazanım 4. : • İlk Çağ’ın sonlarından itibaren gerçekleştirilen hukuki düzenlemelerin günümüzün evrensel
hukuk ilkelerine temel teşkil ettiğini kavrar.
a) Bu dönemin başlıca kanun metinleri kısaca ele alınır.
b) Seçme örnek ve uygulamalardan hareketle insan topluluklarının kültür ve gelişmişlik
düzeyleri ile sosyal yapılarının hukuk kurallarını ve bu kuralların uygulanmasını farklı-
laştırdığı vurgulanır.

Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan
www.eba.gov.tr.
www. kultur. gov.tr.
KAZANIMLAR

www. ttk.gov.tr
www.atam.gov.tr
sitelerinden herhangi birine girerek, tarih konularıyla ilgili daha detaylı
ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.

78
 Orta Çağ’da Dünya BİLGİ

‘
I. BÖLÜM: ORTA ÇAĞ'DA DÜNYA
Tarihin çağlara ayrılmasının ve bu ayrımın yapılmasında etkili olan olayların Avrupa Yunanlılar ve Romalılar,
merkezli bir yaklaşımın ürünü olduğunu bir önceki ünitede belirtmiştik. Buradan ha- kendi sınırları dışında
reketle Orta Çağ, Avrupa tarihinin geleneksel ve şematik olarak üç bölüme ayrılma- kalan ve kültürlerinin et-
sında ortada kalan çağa verilen isimdir. Bu üç çağ, Antik Çağ’ın klâsik medeniyetleri kisi altında bulunmayan
(Antikite / İlk Çağ), Orta Çağ ve Modern Zamanlardır (Modernite / Yakın Çağ). Orta bütün kavimleri "Barbar
Çağ, Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşü ile başlayıp İstanbul’un fethi ile biten bir Kavimler" olarak adlan-
dönem içerisinde kademeli olarak son bulur. 1453'teki İstanbul'un Fethi, Avrupa'ya dırmıştır. Germenler, Ost-
olan etkileri nedeniyle Avrupa'da Orta Çağ'ın bitişini işaret eden önemli olaylardan
biri olarak görülmektedir.
rogotlar, Vizigotlar, Van-
dallar, Angıllar, Saksonlar
‘
bu topluluklardandır.
A. ERKEN DÖNEM ORTA ÇAĞ

‘
Kavimler Göçü’nden sonra hızla yıkılış sürecine giren Roma İmparatorluğu, 8. yüz-
yılda merkezi otoritesini ve büyük güç olma özelliğini kaybetmişti. 5. ve 8. yüzyıllar
arasında Roma merkezi yönetiminin bıraktığı boşluğu yeni halklar ve feodaite dol-
Vikingler, denizcilikle uğ-
durdu. Büyük bir kaosun yaşandığı bu dönemde, Cermen kabileleri imparatorluğun
raşan İskandinavya kö-
eski sınırlarında bölgesel egemenlikler kurdular. Bu kabileler İtalya’da Ostrogotlar,
kenli savaşçı bir halktır.
İspanya’da Vizigotlar, Fransa’da Franklar, Britanya’da Anglo-Saksonlar ve Kuzey
8 - 11. yüzyıllar arasında
Afrika’da Vandallardır. Hunlar, Avarlar ve Vikingler gibi savaşçı toplumlar ise Batı
kuzeybatı Avrupa'da bir-
Avrupa’da yeni doğmakta olan bu toplumlar için büyük bir tehdit oluşturmuştur.
çok yeri istila etmişlerdir.
Bu dönemde, Roma soylularının çoğunun elinden malları alındı ve bunlar Bizans sı- Viking akınları ile birlikte
nırlarına kaçtılar. Soylulardan bir kısmı ise yeni yöneticileriyle iyi ilişkiler geliştirmeye birçok manastır yok ol-
çalıştılar. İspanya ve İtalya gibi yerlerde Roma yasalarının ve inançlarının sürdürül- muştur. Olaya tanıklık
mesi gerektiğine inanıldı. Nüfusun yoğun olduğu diğer bölgelerde ise yeni kültürler, eden ve hayatta kalarak
gelenekler ve diller ortaya çıktı. Avrupa'nın çeşitli bölge-
lerine dağılan keşişlerin
Bu kargaşa ortamında, kültürel ve ekonomik faaliyetlerde büyük gerilemeler yaşan-
dramatik ve trajik anla-
dı. Ticaret yapmak ve şehirlerarası ulaşım eskisi kadar güvenli olmadığından tica-
tımları, yüzyıllarca süre-
rette ve üretimde düşüş görüldü. Uzun mesafeli ticarete dayanan sanayiler, örneğin
cek bir Viking korkusu ve
ipek ve seramik ticareti kısa sürede geriledi.
düşmanlığı yaratmıştır.
7 ve 8. yüzyıllarda Müslümanlar; İspanya, Kuzey Afrika, Mısır, İran (Pers/Sasani İm- Göçebe ve savaşçı bir
paratorluğu), Portekiz, Suriye ve Akdeniz’in diğer kısımlarını ele geçirdi. Bu durum, kavim olan Vikinglerin
deniz ticaretini geliştirdi. yazılı geleneği olmayışı,
Orta Çağ Avrupası’nda Katolik Kilisesi’nin kültürel açıdan birleştirici bir etkisi vardı. kültür izlerinin sürülme-
Piskoposlar/keşişler aldıkları manastır eğitiminden dolayı Orta Çağ toplumunun mer- sini güçleştirmektedir.
kezindeydi. Ruhban sınıfını oluşturan bu zümre, dini ve politik konularda derin etki- Yazılı kaynakların zayıflı-
ğına ve Batılı kaynaklar-
ye sahipti. Bu sınıf, güçlü ailelerin (aristokratların/soyluların) toprak güvencesiydi.
daki olumsuz Viking ima-
Ruhban sınıfı, özellikle yeni fethedilen yerlerde kraliyet propagandası ve eğitim gibi
jına karşılık, arkeolojik
konularda çok etkiliydiler. ‘
veriler, incelikli bir Viking
maddi kültürünün varlığı-
B. ORTA ÇAĞ’IN ZIRVE DÖNEMI na işaret etmektedir.
11. ve 13. yüzyıllar arası, Orta Çağ’ın zirve dönemi olarak kabul edilir. Bu dönem,
Avrupa’nın şehirleşme sürecinin, askeri gelişme ve düşünsel etkinliklerin canlandığı
BİLGİ

dönemdir. Bu canlanma “yağmacı” İskandinavların (Vikinglerin) ve “barbar” kavim-

lerin Hıristiyanlığı kabullenmesiyle ivme kazandı. Bu dönemde Avrupa’nın nüfusu
79
 AKTİF ÖĞRENME

1 Aşağıda verilen eşleştirmeleri yapınız.

1. Avrupa'da ticaret ve zanaatla uğraşan sınıfa verilen ad A. IV. Haçlı Seferi

2. Katolik Kilisesi'nin kendisine karşı gelenleri yargıladığı mahkeme

B. Avarlar
3. Orta Çağ'da, Avrupa'da devlet kuran bir Türk topluluğu
C. Enterdi
4. Akıl ve bilim yerine din öğretilerini esas alan dogmatik düşünce

Üretilen malın, üretildiği yerde tüketimini esas alan ekonomi mo- D. Magna Charta
5.
deli
E. Kapalı tarım ekonomisi
Fransa'da ortaya çıkan ve Hristiyanları Müslümanlar üzerine sefere
6.
çıkmaya teşvik eden tarikat
F. Derebeyi
7. Bir kişinin Kilise tarafından dinden çıkarılması
G. Skolastizm
Orta Çağ Avrupasında siyasi ve askeri gücü ellerinde bulunduran
8.
soylulara verilen isim
H. Bizans
9. Orta Çağ'da, Orta Doğu'ya egemen olan İslam devleti
İ. Abbasi
İngiltere kralının yetkilerini kısıtlayarak demokratik bir yönetim anla-
10.
yışının ortaya çıkmasını sağlayan belge
J. Haçlı
11. Merkezi İtalya'daki Vatikan olan Hristiyanlık mezhebi
K. Aforoz
Orta Çağ'da Hristiyanların Müslümanlar üzerine düzenlediği se-
12.
ferler
L. Engizisyon
Avrupa'da Kavimler Göçü sonrası yaşanan karmaşa sonucu or-
13.
taya çıkan siyasi rejim M. Selahaddin Eyyübi

Haçlı Seferleri ile Avrupa'ya geçen ve feodalitenin yıkılmasına

14. N. Barut
neden olan nesne

Haçlı Seferleri sonucu başkentini Konya'ya taşımak zorunda ka- O. Katolik

15.
lan Türk – İslam devleti

1337 – 1453 yılları arasında İngiltere ile Fransa arasında yaşa- P. Burjuva
16.
nan savaşlar.
R. Yüz Yıl Savaşları
17. Hayatını Haçlılarla mücadele ile geçiren ünlü Türk hükümdarı
AKTİF ÖĞRENME

1204 yılında İstanbul'da Latin Krallığı'nın kurulmasıyla sonuçla- S. Anadolu Selçukluları

18.
nan Haçlı Seferi
T. Feodalite
19. Bir bölgede Kilise tarafından yapılan ayinlerin yasaklanması

20. IV. Haçlı Seferi sonucunda başkenti yağmalanan devlet U. Kluni

90
 UYGULAMA ALANI

1 Aşağıdaki ifadeleri Doğru – Yanlış şeklinde eşleştiriniz.

D Y
1. Orta Çağ; Kavimler Göçü (375) ile başlar, İstanbul’un fethi (1453) ile sona erer.
2. Orta Çağ’da ekonominin temeli ticaret, zenginlik ölçütü ise paradır.
3. Kavimler Göçü’nden sonra Avrupa’da yaşanan otorite boşluğundan yararlanan burjuva sınıfı,
Orta Çağ Avrupası’nın siyasi hayatına yön vermiştir.
4. Avrupa feodalitesinde, küçük arazi sahipleri ve yoksullar (vassal), korunma için geniş toprak
sahiplerinin (süzeren) himayesine girmek zorunda kalmıştır.
5. Skolastizm yüzünden sanatta bireysel yaratıcılık gelişmiştir.
6. Avrupa’da soyluların yaşadığı şatolar, İstanbul’un fethinden sonra Avrupa’da kullanılmaya
başlayan toplar sayesinde yıkılacak, böylelikle feodalite zayıflarken merkezi krallıklar güçlene-
cektir.
7. Kilisenin krallar üzerinde bir güce sahibi olduğuna; Papa’nın krallara taç giydirmesi ve Papa’nın
gerektiğinde kral dahil herkesi aforoz etme (dinden çıkarma) yetkisine sahip olması kanıt gösterile-
bilir.
8. Sasani Devleti, Cengiz Han tarafından yıkılmıştır.
9. İlk Çağ'da Avrupa’ya egemen olan Roma İmparatorluğu’nun Kavimler Göçü’nden sonra önce
ikiye bölünmesi, daha sonra da Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılması, Avrupa’da siyasi otori-
te boşluğu doğurmuştur.
10. Orta Çağ Avrupası’na yön veren mezhep, Protestanlık’tır.
11. Geniş toprak sahiplerinin (feodal bey / derebeyi) en büyük gücü, kalın duvarlar ve geniş hen-
deklerle çevrili şatolarda yaşamalarıdır.
12. Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasının ardından, Katolik Kilisesi’nin, toplumsal ve siyasi
hayattaki etkinliğini azalmıştır.
13. Doğu Hristiyanları arasında yaygın olan Ortodoks Kilisesi, Bizans İmparatorluğu’nun egemen-
liğinde olduğu için siyasi bir güç haline gelememiştir.
14. Veraset savaşları niteliği taşıyan Yüzyıl ve Çifte Gül savaşları Avrupa’da feodaliteyi güçlendir-
miş, mutlak krallıkları zayıflatmıştır.

15. 395’te kurulan Bizans, Orta Çağ boyunca varlığını sürdürmüştür.

16. İpek ve Baharat Yolları, Orta Çağ’da önemlerini kaybetmişlerdir.
17. Orta Çağ’da dünyanın en güçlü devletlerinden biri, Asur Devleti’dir.
18. Musevilik, Orta Çağ’da ortaya çıkmış bir dindir.
UYGULAMA ALANI

19. İngiltere’de 1215 yılında kral ile soylular arasında imzalanan Magna Charta (Büyük şart) ile, kral
kanunlara uygun hareket edeceğini bildirdi.

20. Orta Çağ Avrupası’nda, merkezi ve güçlü ordular yoktur; şövalyelerden oluşan paralı birlikler
vardır.

91
 pısa

1 Çin’i Orta Asya üzerinden batıya bağlayan ticaret yolu

2 Asıl adı Temuçin olan Moğol İmparatorluğu'nun kurucusu ünlü devlet adamı

3 Hindistan’ı İran üzerinden Mısır ve Suriye’ye bağlayan ticaret yolu

4 Doğu Hristiyanlarının mensup olduğu mezhep

Siyasi gücün bir tek kişinin elinde bulunduğu ve yönetimin genellikle kan yoluyla aile birey-
5
lerine geçtiği yönetim biçimi
Don Nehri’nin denize döküldüğü yerden başlayıp Ural Dağları ve Güney Sibirya ormanları
6
sınırından Altaylar’a, Sayan Dağları üzerinden Çin’e ve Amur Nehri’ne ulaşan ticaret yolu
224 – 651 yılları arasında İran’da egemenlik süren ve Hz. Ömer döneminde ortadan kaldı-
7
rılan devlet
Anadolu’da, Ege Bölgesi’nde bulunan Sardes’ten başlayıp Pers İmparatorluğu’nun başkenti
8
Sus’a kadar uzanan ticaret yolu
Orta Çağ Avrupası’nda toprağa dayalı ekonomik ve sosyal düzenin olduğu, vassal (koru-
9 nan) ve süzeren (koruyan) ilişkisinin yaşandığı, eşitsizliğe dayalı siyasi, sosyal ve ekonomik
düzen
İnanç ve bilgiyi kiliseyle, özellikle Aristoteles'in bilimsel sistemini uyumlu bir biçimde birleştir-
10
meye çalışan Orta Çağ felsefesi
Küçük kervanların indiği, yolcuların konakladığı, malların depolandığı, atölyelerin bulunduğu
11
ve ticaretin yapıldığı yerlere verilen isim

İslamiyet’in ilk dönemlerinde daha çok korunma, savunma ve askerî amaçlı inşa edilmiş
12
karakol veya ordugâh olarak da kullanılmış olan yüksek duvarlarla çevrili yapılar

13 Moğolların da mensubu olduğu, Orta Asya’da yaygın olan inanç

14 Müslümanların İspanya’yı fethine kadar İber Yarımadası’na egemen olan devlet

15 Feodal düzenin siyasi yapısının en alt ve en geniş tabakasını oluşturan sınıf

16 İslamiyet’in İspanya’da yayılmasına öncülük eden devlet

17 Selçuklu Türklerinin saldırılarına karşı Katoliklerden yardım isteyen devlet

18 Orta Çağ kilise mahkemeleri

Orta Çağ’da Avrupalıların Orta Doğu’ya yönelik başlattıkları ve yaklaşık iki yüzyıl süren Müs-
19
lüman – Hristiyan savaşları serisi

20 Katolik Kilisesi tarafından günahların affı için çıkarılan ve parayla satılan belge

Aşağıdaki kavramlar arasından uygun olanları seçerek yukarıdaki boşluklara yazıp doğru eşleştirmeyi
yapınız.

Patriciler, İpek Yolu, Endüljans, Papa, Haçlı Seferleri, Vizigot, Han, Sasaniler, Kral Yolu, Cengiz Han, Orta-
PISA

doksluk, Attilla, Skolastik düşünce, Serfler, Monarşi, Feodalite, Emeviler, Ribat, İpek Yolu, Bizans, Engizis-
yon, Enterti, Baharat Yolu, Şamanizim, Frank, Kürk Yolu, Agora, Mesen, Labarna, Persler, Abbasiler
92
 Orta Çağ'da Dünya

1 PEKİŞTİRME TESTİ

1. …………………., Avrupa'daki ekonomik dengele- 3. İngiltere Kralı III.Edward'ın Fransa tahtında hak
rin değişmesiyle zayıflamaya başlamıştır. iddia etmesiyle 1337'de başlayan ve 116 yıl
sonra 1453'te sona eren savaşlar dizisi aşağı-
Avrupa'da 10. yüzyıl sonrasında yavaş yavaş güç-
dakilerden hangisidir?
lenmekte olan ticaret, bu düzeni önemli ölçüde
A) Yedi Yıl Savaşları
sarsmıştır. Buna rağmen tamamen ortadan kalk-
B) Otuz Yıl Savaşları
ması uzun zaman almış, son kalıntıları ancak
C) Haçlı Seferleri
…………………………. ile yok olmuştur.
D) Çifte Gül Savaşları
Yukarıdaki boşluklara gelebilecek en uygun E) Yüz Yıl Savaşları
kavramlar aşağıdaki seçeneklerin hangisinde
birlikte verilmiştir?
A) Skolastizm - Reform Hareketleri
B) Feodalizm - Sanayi Devrimi 4. İlk Çağ’ın sonlarından itibaren gerçekleştirilen
hukuki düzenlemeler, günümüzün evrensel hukuk
C) Hümanizm - Rönesans Hareketleri
ilkelerine temel teşkil etmiştir.
D) Aydınlanma Çağı - Fransız Devrimi
Aşağıdakilerden hangisi, bu yargıyı destekle-
E) Skolastizm - Fransız Devrimi yecek hukuki metinler arasında gösterilemez?
A) Roma Hukuku
B) Justinianus Kanunları
C) Cengiz Yasası
D) Magna Charta
E) Atabet’ül Hakayık

2. – Fransa savaşta galip gelerek topraklarını İngi-

liz işgalinden kurtarmıştır.
5. Orta Çağ’da ticarî ve ekonomik faaliyetlerle
– Ulusal duyguların gelişmesine yol açmıştır. ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi
– Osmanlı Devleti'nin Balkanlar'da rahat ilerle- doğru değildir?
mesini ve Fetret Devri'nde bir saldırıya uğra- A) Kral Yolu, İpek Yolu, Kürk Yolu ve Baharat
mamasını sağlamıştır. Yolu önemli ticaret yollarıdır.
B) Artı ürünün bölüşümü ile toprak mülkiyeti ve
Yukarıdaki önemli sonuçlar, aşağıdakilerden
vergilendirme, siyasi ve sosyal organizasyon-
hangisine aittir? ların oluşmasında etkilidir.
A) Puvatya Savaşı C) Arasta, bedesten, han, ribat, kervansaray,
B) Otuz Yıl Savaşları agora, panayır önemli ticaret mekânlarıdır.

C) Haçlı Seferleri D) Tarım ve ticaret, yaygın ekonomik faaliyetler-

dir.
D) Çifte Gül Savaşları
PEKİŞTİRME

E) Kâğıt paranın kullanımı ve bankacılık faaliyet-

E) Yüz Yıl Savaşları lerinin gelişmesi uluslararası ticareti geliştiren
en önemli faktörlerdir.

93
 Çalışmak bizi şu üç şeyden kurtarır: Can sıkıntısı, kötü
alışkanlıklar, Yoksulluk.
Voltaire
1 ACEMİ
1. Tanım: Tarih, geçmişte yaşayan insan toplulukları
arasındaki olayları, yer ve zaman bildirerek,
neden-sonuç ilişkisi içerisinde, belgelere dayana-
rak inceleyen bilim dalıdır.
Durum: Yapılan kazılarda elde edilen bulgular so-
nucunda Çatalhöyük’te köylerin kurulduğu, tarım
faaliyetleriyle yerleşik yaşamın başladığı ve insan
yaşantısının değiştiği tespit edilmiştir.
Yukarıda verilen durumda, tarihin tanımında
yer alan ögelerden hangisine yer verilmemiş-
tir?
A) Olayların zamanına
B) Yaşanan coğrafyaya
C) Neden-sonuç bağlantısına
D) Elde edilen belgelere
E) İnsan topluluklarının faaliyetlerine
2. Tarihi olayların incelenmesinde,
I. tarihe yardımcı bilimlerden yararlanılması,
II. günümüz koşullarının göz önünde bulundurul-
ması,
III. tarafsızlık ilkesine uyulması
yöntemlerinden hangilerinin kullanılmasının
bilimsel tarih anlayışına uygun olduğu söyle-
nemez?
A) Yal­nız I  B) Yal­nız II  C) Yal­nız III
 D) I ve II E) II ve III  labilir?
3. Hem tarih araştırmalarını hem de tarih biliminin
öğrenimini kolaylaştırmak amacıyla tarih bölümle-
re ayrılarak sınıflandırılır. Ancak tarihin asıl bütün-
lüğünü korumak için bu sınıflandırmayı yaparken
olayları kesin çizgilerle birbirinden ayırmak doğru
değildir.
Bu durum aşağıdakilerden hangisine kanıt ola-
maz?
A) Tarihi olayların sınıflandırılmasının zorunlulu-
ğuna
B) Tarih araştırmalarında bazı metotların uygu-
lanmasının gerektiğine
C) Öğrenme ve öğretme kolaylığı amacıyla tari-
hin sınıflandırıldığına
D) Tarihi, çağlara ayırmanın gereksiz olduğuna
E) Tarih çağları arasında bütünsel bir ilişki oldu-
ğuna
4. Sümer tabletleri ve Türk kitabeleri üzerinde yapı-
lan araştırmalar sonucunda Sümerce ve Türkçe-
nin aynı dil gruplarında bulunduğu ve bazı kelime-
lerin ortak kullanıldığı anlaşılmıştır. Ortak kelime
ve figürlere iki topluluğa ait destanlarda da sık sık
rastlanmaktadır.
Bu sonuca ulaşılmasını sağlayan araştırmalar-
da,
I. filoloji,
II. paleografya,
III. epigrafya
bilimlerin hangilerinden yararlanıldığı savunu-
A) Yal­nız I  B) Yal­nız II  C) Yal­nız III
 D) I ve II E) I, II ve III 
ACEMİ
101
 Bilginin efendisi olmak için
çalışmanın uşağı olmak gerekir.
Honore de Balzac
1 AMATÖR
1. Tarih öncesi dönemler devirlere ayrılırken eşya
yapımında kullanılan malzemeler, eşya yapımın-
daki insan becerisi ve gelişmişlik düzeyi ölçüt
olarak alınmıştır.
Bu durumun temel nedeninin aşağıdakilerden
hangisi olduğu söylenebilir?
A) Yazılı döneme geçilmemiş olması
B) Madenlerin geç kullanılmaya başlaması
C) Avcılığın önemini koruması
D) Eşya yapımındaki gelişmenin yavaş olması
E) Çok tanrılı dinlerin yaygın olması
2. Eski bir uygarlık merkezinde yapılan kazılarda
ele geçirilen,
I. tarım aletleri,
II. mağara resimleri,
III. tunçtan yapılmış oklar
buluntularından hangileri, Tarih Öncesi Devir-
lerin yaşandığına kanıt olarak gösterilebilir?
A) Yal­nız I  B) Yal­nız II  C) Yal­nız III
 D) I ve II E) I, II ve III 
3. Tarihsel olaylar arasında neden - sonuç bağıntısı-
nın kurulabilmesi için olayların sırasının belirlen-
mesi gerekir.
Bu duruma göre, neden - sonuç bağlantısının
kurulabilmesi için aşağıdaki tarihe yardımcı
bilimlerden hangisi kullanılmalıdır?
A) Etnografya  B) Sosyoloji   C) Epigrafya
 D) Filoloji E) Kronoloji
4. Aşağıdakilerden hangisinin tarih biliminin
özellikleri arasında yer aldığı söylenemez?
A) Diğer bilim dallarıyla yardımlaşır.
B) Deney ve gözlem yapılamaz.
C) Yazının bulunuşundan sonraki dönemi ince-
ler.
D) Neden - sonuç ilişkisine önem verir.
E) Geçmiş olayları inceler.
5. Hazarlar, Uzakdoğu ile Bizans'ı, İslam ülkeleri ile
kuzeydeki Slav topraklarını birleştiren ticaret yolla-
rını uzun süre denetimleri altında tutmuşlardır.
Bu durum Hazarlar ile ilgili olarak,
I. Ülkeleri stratejik öneme sahiptir.
II. Zengin gelir kaynakları vardır.
III. Ticari kolonileri vardır.
yargılarından hangilerine kanıt gösterilemez?
A) Yal­nız I  B) Yal­nız II  C) Yal­nız III
 D) I ve II E) II ve III 
6. Hint Uygarlığı’nda sosyal sınıflar arasında geçişin
yasak olduğu “kast sistemi” uygulanmıştır.
Bu durum, aşağıdakilerden hangisinin gecik-
mesinde etkili olmuştur?
A) Toplumsal birliğin sağlanmasının
B) Tarımsal üretimin artmasının
C) Çok tanrılı dinlerin yaygınlaşmasının
D) Ticaret yollarının yön değiştirmesinin
AMATÖR
E) Düzenli orduların kurulmasının
103
 Başarının dört şartı; bilmek, istemek,
cesaret etmek ve susmaktır.
Axel Munthe
1 UZMAN
1. Aşağıdakilerden hangisi, Cilalı Taş Devri’nin
özelliklerinden biri değildir?
A) Nehir ve göl kenarlarında yaşamaya başlanıl-
ması
B) Şehir devletlerinin kurulması
C) Hayvanların evcilleştirilmesi
D) İlk toplumsal sınıfların ortaya çıkması
E) Menhir ve dolmenlerin yapılması
2. Bir eser ait olduğu devrin siyaset, ekonomik,
kültürel, sosyal vb. gibi özelliklerinden ana
hatlarıyla söz ediyorsa bu eser, aşağıdaki tarih
çeşitlerinden hangisinin kapsamında değer-
lendirilmelidir?
A) Siyasi Tarih B) Özel Tarih
C) Genel Tarih D) Uygarlık Tarihi
E) Bilim Tarihi
3. Aşağıdakilerden hangisi tarih bilimiyle ilgili bir
araştırmada yararlanılabilecek yazısız belgeler
kapsamında değerlendirilemez?
A) Menhir ve dolmenler B) Toprak eşyalar
C) Mimari kalıntılar D) Kronikler
E) Savaş aletleri
4. Aşağıda verilen yardımcı bilim dallarından
hangisinin açıklaması yanlıştır?
A) Epigrafya – Halk bilimi
B) Heraldik – Arma bilimi
C) Antropoloji – Irk bilimi
D) Kronoloji – Zaman bilimi
E) Diplomatik – Siyaset bilimi
5. Aşağıdakilerden hangisi, Anadolu tarihiyle
ilgili arkeolojik kalıntılardan biri değildir?
A) Truva Antik Kenti
B) Ani Antik Kenti
C) Efes Antik Kenti
D) Zeugma Antik Kenti
E) Palmira Antik Kenti
6. İlk Çağ uygarlıklarından Fenikelilerin denizci-
lik, Frigyalıların tarım, Lidyalıların ise ticaretle
uğraşmalarının temel nedeni olarak aşağıdaki-
lerden hangisi gösterilebilir?
A) Coğrafi konumları
B) Yönetim şekilleri
C) Dini anlayışları
D) Kültürel özellikleri
UZMAN
E) Sosyal düzenleri
105
 Başarı kuvvetli olana gülümser, başarısızlık
zayıflara çullanır.
(Oscar Wilde)

1 ŞAMPİYON

1. I. Toplumun yararı için geçmişten ders çıkarıl-
ması veya bireylerin eğitilmesi amaçlanmıştır.
II. Olaylar aktarılırken yer ve zaman hususları
dikkate alınmış ancak tarihî olaylar arasında
sebep–sonuç ilişkisi kurulmamıştır.
III. Tarihî olayları incelerken daima “neden ve na-
sıl oldu?” sorularıyla gelişmiş ve belgeler esas
alınmıştır.
Yukarıda özellikleri verilen tarih yazım türleri
sırasıyla aşağıdaki seçeneklerden hangisinde
doğru olarak gruplandırılmıştır?
3. Cilalı Taş Dönemi’nde insan topluluklarının
tükettiklerinden fazlasını üretmeye başlaması-
nın,
I. ticaret olgusunun ortaya çıkması,
II. özel mülkiyet anlayışının oluşması,
III. doğaya bağımlı yaşamın gelişmesi
gelişmelerinden hangilerinin oluşumunda etki-
li olduğu savunulabilir?
A) Yal­nız I  B) Yal­nız II  C) Yal­nız III
 D) I ve II E) I, II ve III 

A) Hikâyeci - Öğretici - Araştırıcı

B) Sosyal - Rivayetçi - Pragmatik
C) Pragmatik - Hikâyeci - Kronolojik
D) Öğretici - Hikâyeci - Araştırıcı
4. I. Hitit – Hattuşaş
E) Araştırıcı - Sosyal - Öğretici
II. İyon – Efes
III. Urartu – Tuşpa
Yukarıdaki Anadolu medeniyetlerinden hangi-
leri başkentleriyle doğru eşleştirilmemiştir?

A) Yal­nız I  B) Yal­nız II  C) I ve II

 D) I ve III E) II ve III 

5. Aşağıdaki uygarlıklardan hangisi Ay yılı takvi-

mini ilk kez kullanmıştır?
2. Aşağıdakilerden hangisinin, tarih araştırmacı-
A) Asur   B) Hitit   C) Sümer
sının bir olayı araştırırken dikkat etmesi gere-
ken unsurlardan biri olduğu söylenemez?  D) Mısır E) Fenike
A) Birinci elden belgelere başvurması
B) Tarihe yardımcı bilimlerden faydalanması
6. Ele geçirdiği toprakları satraplık adı altında
C) Olayları, yaşandığı günün koşullarıyla değer-
illere ayıran devlet aşağıdakilerden hangisi-
lendirmesi
dir?
D) Deney ve gözlem metodunu kullanması
A) Persler   B) Mısırlar   C) Sümerler
ŞAMPİYON

E) Birçok kaynaktan yararlanması

 D) İbraniler E) Hititler

107

1. Tarih araştırmalarında yazılı kaynakların doğruluk
derecesinin ve güvenirliğinin araştırıldığı aşama
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tarama B) Tasnif C) Tahlil
D) Tenkit E) Terkip
2018 / AYT
2. • Konya'nın Çumra ilçesinin 10 km güneydoğu-
sunda yer alır.
• MÖ 7000'li yıllardan kalma bir yerleşim yeridir.
• Neolitik Çağ'a ait buluntulara rastlanmıştır.
• Penceresiz ve girişleri çatıdan olan kerpiç ev-
ler bulunmaktadır.
Tarih öncesi döneme ait bu yerleşim yeri, aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
A) Alacahöyük B) Göbeklitepe C) İkiztepe
D) Çatalhöyük E) Alişar
2018 / AYT
3. Tarihî Olay: Başlangıç ve bitiş tarihi bellidir. Belirli
bir yerde ve zamanda gerçekleşir.
Tarihî Olgu: Aynı türdeki olaylar bütünüdür. Genel-
lik ve süreklilik gösterir.
Bu bilgilere göre, aşağıdakilerden hangisi
tarihî olguya örnek gösterilebilir?
A) Lozan Barış Antlaşması
B) Cumhuriyetin ilanı
C) Kurtuluş Savaşı
D) Anadolu’nun Türkleşmesi
E) Tanzimat Fermanı’nın ilanı
2017 / LYS
4. Ela Öğretmen tarih dersinde, öğrencilerine anıt ve
taşlardaki yazıların okumasında tarih biliminin
yararlandığı alanı sormuştur.
Öğrencilerin aşağıdakilerden hangisini cevap
olarak vermesi beklenir?
A) Etnografya B) Heraldik C) Epigrafi
D) Antropoloji E) Nümizmatik
2017 / YGS
ÇIKMIŞ SORULAR
5. Sümerlerle ilgili bir proje ödevi hazırlayan Meh-
met, projesinde Sümerlerin, Mezopotamya uygar-
lıklarından biri olduğunu; Gılgamış, Tufan ve
Yaratılış destanlarını oluşturduğunu belirtmiştir.
Bununla birlikte bu uygarlığın oymacılık, heykel ve
kuyumculukla ilgilendiğine; sütun, kemer ve kubbe
tarzını kullanarak tapınaklarını inşa ettiklerine
değinmiştir. Son olarak Sümerlerin sulama amaçlı
kanallar açtığına ve dört işlemi kullanarak çarpma
ve bölme cetvelleri hazırladıklarına dikkat çekmiş-
tir.
Buna göre Mehmet’in proje ödevinin sonuç
kısmında, Sümerlerin aşağıdaki alanların han-
gisinde gelişme gösterdiğinden söz etmesi
beklenemez?
A) Mimari B) Tarım C) Sanat
D) Edebiyat E) Astronomi
2017 / LYS
6. Aşağıdakilerden hangisi Ziggurat’ın kullanım
amaçlarından biri değildir?
A) Rasathane B) Okul
C) Tapınak D) Saray
E) Tahıl ambarı
2016 / LYS
7. 476 yılında Batı Roma Devleti’nin yıkılmasıyla son
bulduğu kabul edilen İlk Çağ’da; Sümer, Mısır,
Hint, Çin ve Doğu Akdeniz medeniyetlerinin katkı-
larıyla birçok icat yapılmıştır.
Aşağıdakilerden hangisi bu dönemdeki icatlar-
dan biri değildir?
A) Kâğıt B) Yazı C) Takvim
ÖSYM
D) Para E) Barut
2016 / LYS
109
 TARİH VE ZAMAN
CEVAP ANAHTARI
İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ
ORTA ÇAĞ'DA DÜNYA

TARİH VE ZAMAN PEKİŞTİRME TESTİ – 2

AKTİF ÖĞRENME 1. C 2. E 3. B 4. B 5. B 6. E 7. B 8. C
A. Boşluk doldurma 9. A 10. D
1. kaynak 8. Naima Efendi PEKİŞTİRME TESTİ – 3
2. yazı 9. Birinci elden kaynak 1. A 2. C 3. C 4. B 5. E 6. E 7. D 8. B
3. Arkeoloji 10. olay 9. E 10. B
4. genel – özel 11. İlk Çağ PEKİŞTİRME TESTİ – 4
5. Etnografya 12. İstanbul – Yarımburgaz 1. E 2. B 3. D 4. A 5. B 6. C 7. E 8. A
6. Türk Tarih 13. Cilalı Taş 9. A 10. B 11. C
7. Heredot 14. Oniki Hayvanlı PEKİŞTİRME TESTİ – 5
B. Eşleştirme 1. A 2. E 3. E 4. D 5. E 6. D 7. C 8. C
1. C 8. B 9. A 10. A 11. B 12. B
2. A 9. K
3. İ 10. E İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ
4. F 11. J AKTİF ÖĞRENME
5. D 12. N A. Boşluk doldurma
6. L 13. M 1. merkeziyetçi 9. Satraplık
7. G 14. H 2. Lidyalılar 10. Mısırlılar
UYGULAMA ALANI 3. Patesi 11. Eski Yunan
1. Doğru – Yanlış 4. Türk 12. Tavananna
1. D 2. D 3. Y 4. D 5. Kast 13. Frigler
5. Y 6. D 7. D 8. D 6. Mikenler 14. Papirüs
9. Y 10. D 11. Y 12 Y 7. Helenizm 15. tapates
13. D 14. D 15. Y 8. Klistenes
2. Eşleştirme B. Eşleştirme
1. G 2. D 3. E 4. C 1. D 9. J
5. F 6. A 7. B 2. G 10. C
PISA 3. K 11. A
1. İbn-i Haldun 10. Terkip 4. N 12. L
2. Vaka 11. Herodotos 5. E 13. M
3. Vakıa 12. Kronik 6. B 14. F
4. Thukydides 13. Ahmet Cevdet Paşa 7. İ 15. O
5. Etnografya 14. Anakronizm 8. H
6. İkinci el kaynaklar 15. Kaynak UYGULAMA ALANI
CEVAP ANAHTARI

7. Epigrafi 16. Paleografya 1. Doğru – Yanlış

8. Celâli Takvimi 17. Tenkit 1. D 2. Y 3. D 4. Y
9. Rumi Takvim 18. Vakanüvis 5. D 6. D 7. Y 8. Y
PEKİŞTİRME TESTİ – 1 9. D 10. D 11. Y 12. D
1. B 2. C 3. E 4. B 5. A 6. E 7. C 8. D 13. D 14. D 15. D

111