Tijdperken en Canonvensters
Tijdvak | Canonvenster
Tijd van Jagers en Boeren
Prehistorie – 50 v.Chr.
Hunebedden
3400 - 2850 v. Chr.
Vroege landbouwers
Tijd van Grieken en Romeinen
3000 v. Chr. – 500 na Chr.
De Romeinse Limes
47 - ca. 400
Op de grens van de Romeinse
wereld
Tijd van Monniken en Ridders
500- 1000
Willibrord
658 - 739
Verbreiding van het christendom
Karel de Grote
742 – 814
Keizer van het Avondland
Gebeurtenis Afbeelding
Kenmerkende aspecten:
- Levenswijze jagers-verzamelaars
- Ontstaan landbouw en landbouwsamenlevingen
Eerste agrarische samenleving ten noorden van de
grote rivieren. Hunebedden zijn de oudste
monumenten waarover Nederland beschikt. De
hunebedbouwers hadden de trechterbekercultuur.
Ze maakten fraai versierd aardewerk. Hunebedden
werden gebruikt als grafkelders, hierin zijn veel
grafgiften gevonden.
Kenmerkende aspecten:
- Verspreiding Grieks-Romeinse cultuur en
confrontatie
Germaanse cultuur
- Christendom in Romeinse Rijk, van verboden tot
enig
toegestane godsdienst
Het Noordelijke deel van de Rijn werd de grens van
het Romeinse rijk. Om de grens te bewaken
bouwde de Romeinen wachttorens en
legerkampen.
Kenmerkende aspecten:
- Verspreiding christendom tot in de Lage Landen
- Hofstelsel en horigheid
Friezen wilden niet bekeren tot het Christelijke
geloof. Toen Willibrord (een monnik) zich rond 690
in Utrecht vestigde bekeerde een groot deel van de
Friezen zich tot het Christelijke geloof, maar heeft
wel veel moeite gekost. De Friezen bewoonden de
kuststrook van de Westerschelde tot Dokkum.
Door voortdurende oorlogvoering wist Karel de
Grote rond 800 een groot deel van Europa te
winnen.
Karel de Grote gebruikte vazallen die gebieden in
leen kregen en deze moesten onderhouden. Hij
reisde van paleis naar paleis om op de manier
overal zijn zaken met zijn leenmannen te regelen.
 Kenmerkende aspecten:
Tijd van Steden en Staten - Opkomst handel en ontstaan steden
1000 – 1500 - Opkomst stedelijke burgerij en toenemende
zelfstandigheid steden

Hebban olla vogela Een Vlaamse monnik schreef deze eerste

ca. 1100 Nederlandse woorden.
Het Nederlands op schrift

Floris V Werd als 2-jarige Graaf van Nederland. Veroverde

1254 - 1296 later Amsterdam. Maakt ’s-Gravenhage tot residentie
Een Hollandse graaf en met een paleis, de Ridderzaal en het Binnenhof. 3
ontevreden van zijn leenmannen ontvoerden hem en doodden
edelen hem met hun zwaarden, vanwege het conflict over
de rechten die Floris aan de boeren had gegeven.

De Hanze Handel en samenwerking. Hanze was aanvankelijk

1356 - ca. 1450 een samenwerkingsverband van de kooplieden en
Handelssteden in de Lage later van de steden, vooral in het oosten van het
Landen land. Door samenwerking werden kosten gedrukt.
Vervoer ging grotendeels over zee met grote
koggeschepen. Er werd vooral gehandeld in zout,
granen, vis, hout, wijn, bier, dierhuiden, lakens. De
steden groeiden en er kwamen grote huizen en
stadsmuren omdat het goed ging met de economie.

Tijd van Ontdekkers en Kenmerkende aspecten:

Hervormers - Begin van de Europese overzeese expansie
1500 – 1600 - Opstand en ontstaan van onafhankelijke
Nederlandse staat

Erasmus Had commentaar op de katholieke kerk, maar bleef

1469 - 1536 die trouw, ook toen de protestanten zich ervan los
Een internationaal humanist maakten. Was een invloedrijk humanist.

Karel V Net als Karel de Grote lijfde Karel V een groot deel
1500 - 1558 van Europa bij zijn rijk in. Dit leidde tot hevig verzet,
De Nederlanden als bestuurlijke omdat hij één centralisatie politiek wilde.
Wilde dat onderdanen allemaal rooms-katholieke
eenheid geloof aanhingen.

Beeldenstorm Godsdienststrijd. Protestanten uitten hun woede

1566 door het slopen van beelden en andere versieringen
Godsdienststrijd in kloosters en kerken. De woede ontstond doordat
Karel V en zijn zoon en opvolger Filips II vonden dat
de katholieke de enige en de juiste kerk was.

Willem van Oranje Van opstandige edelman naar Vader des Vaderlands.
1533 – 1584 Kreeg ruzie met Filips II, uit verzet tegen politiek en
Van rebelse edelman tot ‘vader kettervervolgingen door Karel V en Filips II. Werd
des vermoord door Balthasar Gerards in Delft.
vaderlands’
De Republiek Een unieke regering in Europa. De Nederlanden
1588 – 1795 hadden zich los gemaakt van hun vorst Filips II. Dit
Staatkundig unicum was erg uitzonderlijk, waardoor de Nederlanden
geen vorst meer had en een republiek vormde.

Tijd van Regenten en Vorsten Kenmerkende aspecten:

1600 – 1700 - Ontstaan van handelskapitalisme en begin
Gouden Eeuw wereldeconomie
- Burgerlijk bestuur en stedelijke cultuur in
Nederland
De VOC Belangrijke handelsmacht die veel geweld
1602 – 1799 gebruikte. Peper, thee en porselein werden uit ‘de
Overzeese expansie oost’ (Azië) gehaald. Er werd gevaren met enorme
handelsschepen, zoals De Batavia.

De Beemster Nederland en het water. Begin 17e eeuw was de

1612 Beemster nog een groot meer, tot werd besloten
Nederland en het water het droog te leggen met 43 molens, zodat boeren
er gewassen konden verbouwen. De Beemster is
een droogmakerij. De Beemster staat op de
werelderfgoedlijst van UNESCO.
De Grachtengordel Groei van de steden. Stadsuitbreiding in
1613 – 1662 Amsterdam omdat het te snel groeide en opslag
Stadsuitbreidingen in de van handelsgoederen nodig was. Staat op de
zeventiende eeuw werelderfgoedlijst van UNESCO. Grachten werden
gegraven en daaromheen werden huizen
gebouwd.
Hugo de Groot Was een briljant jurist en legde de basis van het
1583 – 1645 volkenrecht. Werd gevangen genomen door
Pionier van het moderne Mauritz en gevangen gezet in Slot Loevestein, dit
volkenrecht omdat hij de kant koos van Johan van
Oldenbarnevelt bij een machtsstrijd. Hij wist te
ontsnappen in een boeken-kist. Beroemd
rechtsgeleerde.
De Statenbijbel Het boek der boeken. De eerste vertaling van de
1626 – 1637 Latijnse Bijbel. Hier hebben de protestanten voor
Het boek der boeken gezorgd, de Christenen vonden dat het boek
alleen leesbaar moest zijn voor geleerden (in het
Latijn). De protestanten vonden dat het door
iedereen gelezen moest worden.

Rembrandt van Rijn Geboren in Leiden, atelier in Amsterdam.

1606 – 1669 Schilderde schutterstuk ‘De Nachtwacht’ en
De grote schilders regentstuk ‘De Staalmeesters’

Atlas Maior van Blaeu
1662
De wereld in kaart
De wereld in kaart. Vader en zoon Blaeu maakten
handgemaakte kaarten van de wereld. Bestond
uit 11 delen en was kostbaar en daardoor voor
de rijken. Er staan in de atlas veel tekeningen en
kaarten met informatie over de plek die je ziet.
Michiel de Ruyter
1607 – 1676
Zeehelden en de brede armslag
van de Republiek
Christiaan Huygens
1629 – 1695
Wetenschap in de Gouden Eeuw
Spinoza
1632 – 1677
Op zoek naar de waarheid
Leidde een brutale militaire actie, de tocht naar
Chatham via de Theems om werven en schepen
van de Engelsen te vernietigen, dit lukte.
Wereldwijd hadden zeelieden groot gezag voor
hem. De Salamander is zijn eigen handelsschip.
Voerde op een moderne manier oorlog en won
een paar heel belangrijke zeeslagen waardoor
Nederland is blijven bestaan. De Engelsen wilde
namelijk eigenlijk de macht hebben omdat ze
Nederland te groot en te invloedrijk vonden.
Wetenschapper. Vond het slingeruurwerk uit.
Belangrijke wiskundige, natuurkundige,
sterrenkundige die als eerste de ringen rond
Saturnus zag. Een van de beste geleerde van de
17e eeuw. Heeft veel geheimen van het heelal
ontrafeld. Schrijft ook een boek over buitenaards
leven. Ook heeft hij hele goede lenzen gemaakt
voor telescopen.
Belangrijk filosoof, op zoek naar de waarheid. De
natuur, alles wat bestaat, is een verschijning van
god, dus ook de mens zelf. Dit was een gewaagde
uitspraak van Spinoza, waar veel mensen aan
moesten wennen. Wees op het belang van
vrijheid van meningsuiting.

Kenmerkende aspecten:
Tijd van Pruiken en Revoluties - Slavenarbeid plantages en opkomst
1700 – 1800 abolitionisme
- Streven naar grondrechten en politieke invloed
van de
burgerij in de Franse en Bataafse Revolutie
Slavernij Mensenhandel en gedwongen slavenhandel.
1637 – 1863 Nederlanders vervoerden meer dan een half
Mensenhandel en gedwongen miljoen Afrikanen naar Amerika, hier wachtte
arbeid in de Nieuwe Wereld hen een keihard bestaan. Ze moesten voor niets
katoen, suiker en tabak verbouwen, waar in
Nederland heel veel geld aan verdiend werd. Dit
alles begon met de oprichting van de West
Indische Compagnie.
Buitenhuizen Rijk wonen buiten de stad. Rijkelui ontvluchtten
17e en 18e eeuw de binnenstad en gingen wonen in grote
Rijk wonen buiten de stad buitenhuizen buiten de stad. De rijkdom druipt er
in die tijd vanaf. Ze gingen buiten de stad wonen,
omdat het in de stad enorm stonk.

Eise Eisinga De verlichting in Nederland. Bouwde een

1744 – 1828
Verlichting in Nederland
planetarium in zijn eigen huis om te laten zien
dat het niet zo kon zijn dat planeten met elkaar
zouden botsen. Dit was medegedeeld door een
geestelijke in de kerk. Dit zou gebeuren op 8 mei
1774.
Patriotten Crisis in de republiek. Er zijn mensen die voor
1780 – 1795 stadhouder Willem V zijn en er zijn mensen die
Crisis in de Republiek tegen hem zijn: de patriotten. Het gaat goed met
een kleine groep burgers die onder leiding staat
van de stadhouder. De patriotten zijn hierop
tegen, want het gaat slecht met het land. Zij
vinden dat dit de schuld is van Willem V en een
aantal rijke families. Ze maken spotprenten.
Uiteindelijk liep het uit op een gewapend conflict.

Tijd van Burgers en Kenmerkende aspecten:

Stoommachines - Ontstaan van parlementair stelsel en toename
1800 – 1900 volksinvloed
- Industriële revolutie en opkomst emancipatie-
bewegingen

Napoleon Bonaparte De Franse Tijd. Frankrijk trok steeds meer macht

1769 – 1821 naar zich toe. Benoemde zijn broer Lodewijk
De Franse Tijd Napoleon tot koning van Holland. Hij bedacht de
dienstplicht om een groot leger te creëren.
Napoleon verloor de slag bij Waterloo waar hij
uiteindelijk overleed.
Koning Willem I Koninkrijk van Nederland en België. De zoon van
1772 – 1843 stadhouder Willem V. Hij wilde van Nederland en
Het koninkrijk van Nederland en België de meest machtigste landen maken. Hij
België was de allereerste Nederlandse koning. De
Belgen waren het niet eens met het inlijven van
België bij Nederland; na veel verzet verklaarde hij
België onafhankelijk.
Eerste Spoorlijn De opkomst van machines. In 1839 reed de
1839 Arend zijn eerste ritje van Amsterdam naar
De versnelling Haarlem. Later werd spoorlijn uitgebreid.
Vervoeren van producten werd makkelijker en
reisafstanden werden korter. Trein kende drie
klassen: grote burgerij, kleine burgerij en
arbeidende klasse
De Grondwet De belangrijkste wet van een staat. In 1848 werd
1848 deze wet ondertekend door koning Willem II, dit
De belangrijkste wet van een zorgde ervoor dat hij minder macht kreeg. De
staat grondwet werd ook wel het begin van de
democratie genoemd.

Max Havelaar Onrecht in Nederlands-Indië, een boek wat

1860 geschreven werd door Multatuli. Als ambtenaar
Aanklacht tegen wantoestanden zag hij in Nederlands-Indië de uitbuiting van de
in Indië bevolking. Zijn boek was een bestseller en was
het begin van het verzet tegen het kolonialisme.

Verzet tegen Kinderarbeid De fabriek uit, de school in. Kinderen waren

19e eeuw goedkope arbeidskrachten. 1874 kinderwetje van
De werkplaats uit, de school in Van Houten verbood kinderarbeid in Nederland
tot 12-jarige leeftijd. Vanaf 1900 moesten alle
kinderen van 7 t/m 12 jaar naar school.
Vincent van Gogh De moderne kunstenaar die vooral
1853 – 1890 landlevenscènes schilderde. Werd pas beroemd
De moderne kunstenaar na zijn dood. Was toen hij leefde ongelukkig en
straatarm. Pleegde zelfmoord.

Aletta Jacobs Streed voor gelijke rechten. De eerste vrouw die

1854 – 1929 toegang kreeg tot de universiteit en arts werd.
Vrouwenemancipatie Ook streed ze voor vrouwenkiesrecht wat er in
1919 kwam. Vrouwen waren tot die tijd
ondergeschikt en mannen hadden het voor het
zeggen.

Tijd van Wereldoorlogen Kenmerkende aspecten:

en Holocaust - Economische wereldcrisis
1900 – 1950 - Duitse bezetting en Jodenvervolging

De Eerste Wereldoorlog Nauwe loopgraven. Met vijanden om je heen

1914 – 1918 werd er gevochten tijdens deze oorlog. Duitsland,
Oorlog en neutraliteit Oostenrijk, Turkije (centralen), Frankrijk, Groot-
Brittannië, Rusland (geallieerden). Nederland
probeert neutraal te blijven. Uiteindelijk werd in
Rusland de tsaar vermoord en in Duitsland en
Oost-Hongarije werd het keizerrijk vervangen
door een republiek. Er worden heel veel nieuwe
wapens gebruikt zoals gifgas.

De Stijl Nieuwe, abstracte kunst. Rechte strepen en

1917 – 1931 vlakken. Kleuren zwart, wit, grijs, rood, blauw,
Revolutie in vormgeving geel. Mondriaan en Rietveld waren hier
ontwerpers binnen De Stijl.

Crisisjaren Werkloosheid en armoede. Honderdduizenden

1929 – 1940 mensen werkloos. De crisis ontstond doordat de
Samenleving in depressie handel met Amerika stil kwam te liggen. Regering
probeert werklozen te helpen door
werkverruiming en -verschaffing, werklozensteun
(waarvoor verplicht gestempeld moest worden
om bijbanen te voorkomen)

De Tweede Wereldoorlog Nederland bezet en bevrijd. Duitsland viel in 1940

1940 – 1945 Nederland binnen, Nederland gaf zich niet
Bezetting en bevrijding meteen over, maar Hitler besloot om Rotterdam
volledig plat te bombarderen, waardoor
Nederland zich over gaf. Hitler begon meteen met
rassenpolitiek. Joden werden afgevoerd naar
concentratiekampen. In 1944 volgde de
hongerwinter. Het zuiden was bevrijd en het
noorden nog niet; hier ontstond de hongerwinter.
Bevrijding vond plaats door de geallieerden.
Anne Frank De Jodenvervolging. Anne schreef een dagboek
1929 – 1945 over hoe het was om Joods te zijn. Ze verstopte
Jodenvervolging zich samen met haar familie in het achterhuis in
Amsterdam. Ze werden ontdekt en vermoord in
een concentratiekamp. Haar vader Otto Frank
 overleefde het en keerde terug vanuit Polen.

Indonesië Een kolonie vecht zich vrij. Na de Tweede

1945 – 1949
Een kolonie vecht zich vrij
Wereldoorlog moesten Nederlandse mannen naar
Indonesië om te zorgen dat werd voorkomen dat
dit land onafhankelijk werd. Dit lukte niet en in
1949 werd Indonesië onafhankelijk en erkende
Nederland dit ook. Vroeger was het Nederlands-
Indië.

Kenmerkende aspecten:
Tijd van Televisie en Computer - Blokvorming tussen Oost en West en de Koude
1900 – 1950 Oorlog
- Sociaal-culturele veranderingen en toenemende
pluriformiteit vanaf de jaren zestig
Willem Drees Hij bouwde de verzorgingsstaat op en zorgde voor
1886 – 1988 de komst van de AOW. Was een populaire
De verzorgingsstaat Minister-President. Het gaat bij hem over
zuinigheid en eenvoudigheid.

Watersnood Het gevaar van het water. De dijken begaven het

1 februari 1953 onder grote druk van de zee. 1836 mensen
De dreiging van het water kwamen om het leven en 200.000 hectare land
kwam onder het water te liggen. 72.000 mensen
raakte dakloos. Na deze ramp werd snel
begonnen met de deltawerken.
Televisie Venster op de wereld. Met een groeiend aantal
vanaf 1948 zenders, werd de blik op de wereld vergroot.
eerste uitzending 1951 Eerste uitzending was op 2 oktober 1951. Het
Doorbraak van een begon met zwart-wit tv.
massamedium

Haven van Rotterdam Poort naar de wereld. Is één van de grootste

vanaf ca. 1880 havens van de wereld. Route is bereikbaar voor
Poort naar de wereld grote schepen over heel de wereld. Er is van land,
water gemaakt om ervoor te zorgen dat deze
toegang goed werd.
Annie M.G. Schmidt Lekker stout in een keurig land. Meest
1911 – 1995 invloedrijke en tegelijk zachtaardigste critici van
Tegendraads in een burgerlijk de brave, burgerlijke en verzuilde samenleving.
land

Suriname en de Nederlandse De koloniën worden zelfstandig. Indonesië vocht

Antillen zich vrij tijdens de Tweede Wereldoorlog, de
vanaf 1945 Nederlandse Antillen en Suriname blijven nog
Dekolonisatie van de West lang bij Nederland horen. In 1975 werd Suriname
onafhankelijk, maar veel Surinamers zijn in
Nederland komen wonen.
Srebrenica
1995
Dilemma’s van de
vredeshandhaving
Veelkleurig Nederland
vanaf 1945
De multiculturele samenleving
Mislukte vredesmissie. Terwijl Nederlandse
militairen de Bosnische enclave Srebrenica
moesten bewaken vielen Servische troepen aan
en werden alle mannen, meer dan 8000,
vermoord. In 2002 trad het kabinet in Nederland
af vanwege de affaire.
De multiculturele maatschappij. Veel
verschillende nationaliteiten binnen Nederland
wat zo nu en dan flinke discussies met zich
meebrengt. De multiculturele maatschappij is
ontstaan door gastarbeiders en vluchtelingen.

De Gasbel Het energievraagstuk. Is ontdekt in Groningen bij

1959 - 2035 (?) Slochteren. Hier zit heel veel gas in de grond.
Een eindige schat Goed voor de Nederlandse economie, maar wat
moet Nederland als de gasbel op raakt? Ook heeft
de gasbel veel gevolgen voor de inwoners in
Groningen. Denk hierbij aan het scheuren van hun
huizen en kleine aardbevingen die er voorkomen.
Europa Begon in 1951 met de Europese Gemeenschap
vanaf 1945 van Kolen en Staal. Hierna de Europese
Nederlanders en de Economische Gemeenschap (6 landen). Vanaf
Europeanen 2002 hoef je niet eens meer geld te wisselen
omdat er 1 gezamenlijke munt is binnen de
meeste lidstaten, de euro. Europa is een
belangrijke economische macht. Inmiddels in
2006 25 lidstaten. Vrije handel en verkeer is
mogelijk.