Wyisza Szkola Biznesu w Dabrowie Gérnicze| EDUKACJA EKOLOGICZNA WE WSPOLCZESNE] SZKOLE Redakcja naukowa: Zdzistawa Dacko-Pikiewicz Matgorzata Matecka-Tomala fk, Dabrowa Gérnicza 2017Prace naukowe Wyészej Szkoly Biznesu w Dabrowie Gémicze} Recenzent: Mariusz Jedrzejko prof. nadzw. dr hab., Centrum Profilaktyki Spotecznej Korekta tekstdw: Laura Maria Ryndak Projekt oktadk: Digitalpress Lidia Jaworska ISBN: 978-83-6562 | -24-5 Wydawea: Wyzsza Szkola Biznesu w Dabrowie Gérniczej ul. Cieplaka Ic, 41-300 Dabrowa Gérnicza, tel. (32) 262 28 05 e-mail: info@wsb.edu.pl, wwwewsb.edu pl Dofinansowano ze Srodkéw Wojewédzkiego Funduszu Ochrony Srodowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, w ramach projektu .Niewidzialne Srodowisko — Ekologia w nauce. Migdzypokoleniowy Program Edukacji Ekologiczne| Wyzsze Szkoly Biznesu w Dabrowie Gérnicze|". Treéci zawarte w publikaci nie stanowig ofiqalnego stanowiska organow Woje- wédzkiego Funduszu Ochrony Srodowiska i Gospodarki Wodne| w Katowicach. Publikacja dystrybuowana bezplatnie. Wojewédzki Fundusz Ochrony Srodowiska i Gospodarki Wodnej w Karowicach Copyright by Wyésza Szkola Biznesu w Dabrowie Gémiczej 2017 Kopiowanie w calosci lub we fragmentach zabronione Sklad i druk: Digitalpress Lidia Jaworska, ul. Kasztanowa 3/9, 42-500 BedzinoS Edyta Serta, Gabriela Wenia” FUNKCJONALNY OBRAZ PRZYRODY W EDUKAC]| EKOLOGICZNE} Functional approach to nature in environmental education ‘Streszezenle, Naturalne warunki i procesy, zachadzace w przyrodzie, petnig bardzo waéng role dla jakoSci aycia cztowieka. Celem tego artykulu jest orzedstawienie agélne| koncepcii ustug ekosystemowych (ES) i konsekwenc]i ich utraty. W pracy zasugerowano takze rozwigzania przyczyniajgce sig do utreymania ES i propozyoje ich wprowadzenia do edukacji ekologicznej, ‘Stowa kduczowe: ekosystem, ustugi ekosysteméw, wolyw na Srodowisko, edukacja ekologicena, Summary. The natural conditions and processes, which occurring in nature, play a very important role for the quality of human life. The aim ofthis article is presentation of general concept of ecosystem services {S) and consequences of the loss of them. At this work was suggested of solutions to contribute to ES maintenance and proposals oftheir introduction inthe environmental education. Key words: ecosysiem, ecosystem services, environmental impact, environmental education, Worowadzenie W ostatnich latach w prestizowym czasopigmie Science opublikowano dwa raporty, w ktérych zaprezentowano stopien opanowania ekosysteméw lado- wych i morskich przez populacie ludzka. W oparciu o uzyskane wyniki stwier- dzono, ze zaréwno lady, w okolo 83%, jak i obszary morskie i oceaniczne, w 41%, sq obecnie pod bezposrednim wplywem cziowieka (Kareiva | in., 2007; Halpern et al. 2008), ograniczajacym petnione funkcje i gwiadezone ustugi dla czlowieka. Zatem aktualnie jest potrzeba edukowania spoleczeristwa i dazenia do stworzenia gospodarki, ktora bedzie funkcjonowaé bez dalszej destrukcji biosfery. P6ki co, raporty naukowe, w ktérych oceniany jest stan biosfery i funk- oje pelnione przez ekosystemy sq coraz bardziej niepokojace (Skubala, Sierka, 2014), Dlatego celem prezentowanego opracowania jest przedstawienie ogdinej koncepeji ustug ekosystemowych i nakreglenie konsekwengji dla oziowieka wwyniku ich utraty, * Uniwersytet Slaski w Katowicachuy EDYTA SIERKA, GABRIELA WOZNIAK 2. Co to jest ekosystem? Okresienie ,ekosystem" (ecological system) stworzy! Roy Clapham w 1930 (Willis, 1997), kiedy wykorzystal go do oznaczenia relacji elementow fizycznych i biologicznych w stosunku do siebie. Arthur Tansley, brytyjski ekolog, udo- skonalil termin w 1935 roku, opisujac ekosystem ,jako system nawiazanych in- terakcji pomiedzy biocenoza (grupa istot zywych) i ich biotopem (Srodowisko, w ktérym zyja)". Na wielog¢ mozliwogci powstajacych relacji pomiedzy orga- nizmami a ich Srodowiskiem wskaza! Warder Allee i jego wspdtpracownicy w definigji ekosystemu podkreslajgc wspdldzialanie systemu biotyeznego i abio- tycznego. Wyréznili oni akcje — dziatanie siedliska fizyko-chemicznego na orga- nizmy, reakoje organizmow i koakeje - wzajemne oddzialywanie organizmow na siebie nawzajem (Allee i in., 1958). Pdzniejsze prace rozszerzaly zakres relacji elementow biotycznych i abiotycznych, ktre polaczone sq ze soba poprzez cykle odzyweze i przeplywy energii, Poniewaz ekosystemy sq okreslone przez sieé interakcji pomiedzy organizmami i organizmamia ich Srodowiskiem, moga mieé dowolng wielkosé, ale zazwyczaj obejmujg okresione ograniczone prze- strzenie, choé niektérzy naukowcy twierdza, ze cala planeta jest ekosystemem. Przyjmujac okreslone kryteria grupowaé ekosystemy wodne, np. jeziora i jako druga grupe ekosystemy ladowe, np. murawy naskaine, taki, lasy bukowe. Niezaleznie z jakiego typu ekosystemu mamy do czynienia wszystkie ele- menty skladowe ekosystemu oraz ich wlasciwoégci, wzajemne relacje i zalez- nogci, funkcjonuja jako calosciowe ,urzadzenie”. Z ekologicznego punktu widzenia, jest ono wzbogacone o dodatkowe cechy, ktére wnosza poszcze- gdlni przedstawiciele gatunkéw, tworzacych ekosystem . Pojedynezy organizm, reprezentujacy gatunek, nie moze zyé na wlasng reke, bez angazowania in- nych organizméw w swoje funkcjonowanie. Jednak nalezy pamietac, ze gatunki nie odgrywaja rownowaznych rél w przebiegajacych procesach ekologicznych w ekosystemie. Natomiast stosunkowo niewielka ich liczoa moze by¢ odpowie- dziaina za znaczna czeSé jego funkcji (Grime 1998). Diatego tez, spolecznosci biologiczne, najczesciej obejmuja. ,funkcjonalne ugrupowania’, ktére sq swoi- sta ,soczewka” skupiajgca informacje o zestawie cech jakie musza posiadaé gatunki, by méc zasiedlac dany teren (Cox, 2004), czyli jakq funkcje wykonuja w ekosystemie, np. organizmy przeprowadzajace proces fotosyntezy tworza grupe funkcyjna producentéw podstawowych. 2.1, Glowne procesy zachodzace w ekosystemie Ekosystem charakteryzuje sie struktura przestrzenna, zajmuje okresiony obszar i jest wydzielony przestrzennie. Wielkos¢ tego obszaru uwarunkowana jest jednolitogcig i rozkiadem warunk6w srodowiskowych w przestrzeni, stad ekosystemem jest zarowno las lub morze, jak i Zrédto, zbiornik wodny czy za- gajnik. Granice miedzy ekosystemami stanowi przejSciowy pas o réznej sze- rokoSci zwany ekotonem, charakteryzujacy sig duza, niejednokrotnie wyzszq réznorodnoscia gatunkowa niz sasiadujace ekosystemy. Ekosystemy, bedac ukladami otwartymi, sq ze soba powiazane.FUNKCJONALNY OBRAZ PRZYRODY W EDUKAC]| EKOLOGICZNE| Strukture trofieznq ekosystemu stanowia poziomy troficzne, obrazujace zwiazki pokarmowe w obrebie ekosystemu. Ze wzgledu na podobna role w procesach energetycznych zachodzacych w obrebie ekosystemu wyrdznia sig dwie grupy organizmow: producentow i konsumentéw, przy czym sposréd kon- sumentow wyodrebnia sie grupe destruentow. |. poziom to producenci, a wigc organizmy samozywne, ktore uzytkuja wy- iqoznie abiotyczna czes¢ ekosystemu, np. wode, sole mineraine, glebe I, poziom to konsumenci - organizmy cudzozywne (glownie zwierzeta), ko- rzystajace z zasobéw pozostatych poziomow. Ill. poziom to reducenci - destruenci, czyli np. bakterie i grzyby powodujace rozklad materii organicznej, Grupy te tworza kolejnogé organizméw zjadajacych i zjadanych, w postaci lancucha pokarmowego lub sieci troficznej. Sie¢ troficzna (wielogé powiazar) jest bardziej stabiInym uktadem niz liniowy taficuch pokarmowy i funkcjonuje wekosystemach 0 duzej réznorodnoéci biologicznej Ekosystem jest uktadem otwartym, ktory wymaga ciaglego doptywu energii 2 zewnatrz i nieustannie wymienia materig i energie miedzy czeéciq biotycz- ng a abiotyozng (Weiner, 2003), jak rowniez miedzy sasiednimi ekosystemami. WskaZnik szybkosci magazynowania energii zawartej w materii organicznej jest okreglony produktywnoscig ekosystemow. W ekosystemie, pomigdzy biotopem a biocenoza krazy materia, w tym kluczowe dla organizmow pierwiastki, tj. wegiel i azot. W obieg kluczowego pierwiastka — wegla wlaczona jest fotosynteza i oddychanie wewnatrzkomorko- we. Autotrofy pobieraja wegiel w postaci CO, i syntetyzuja zwiazki organiozne, a nastepnie sq one wykorzystywane przez organizmy na kolejnych poziomach troficznych jako skladnik material6w budulcowych i energetycznych. Powrdt dwutlenku wegla do atmosfery odbywa sie dzieki oddychaniu wewnatrzkomor- kowemu w zywych organizmach. Azot wigzany jest z atmosfery przez bakterie oraz sinice i przetwarzany do zwiazkow, ktore przyswajaia rosliny, wytwarzajac pokarm dla dalszych pozioméw troficznych. Podczas wydalania metabolitow i obumierania bakterii amoniak zamieniany jest w do azotu atmosferycznego, w procesach nitryfikacji i denitryfikacji Ekosystem rozwija sie, podlega sukcesji. Zachodza w nim procesy zast¢po- wania jednych grup funkcjonalnych innymi prowadzac do wzrostu zlozonosci ekosystemu w czasie, dazqcego do stanu dynamicznej stabilnogci, ugrunto- wanej wielosciq powigzan funkcjonainych pomigdzy organizmami i warunkami abiotycznymi. Ustabilizowany ekosystem jest oporny na zaburzenia (katastrofy, ingerencja czlowieka), mimo jego otwartego charakieru. Znajduje sie w stanie homeostazy, rownowagi w stosunkach ilosciowych i jakogciowych miedzy populacjami oraz niezaburzonym przeplywem energii | obiegiem materii (Mackenzie, 2005). W ujeciu globainym, np. typy ekosysteméw nalezace do poszezegélnych bioméw legnych wykazuja przystosowanie do warunkow (termicznych, wod- nych, glebowych) wynikajacych z ich polozenia geograficznego. Z tegoz polo- Zenia wynika potencjat ich biomasy i bioréznorodnoéci.olf; EDYTA SIERKA, GABRIELA WOZNIAK Podstawowe mechanizmy samoregulacyjne w samym ekosystemie lesnym 2wigzane $@z ich zdolnoscia pochlaniania i magazynowania energii stoneczne| oraz sterowania je) przeplywem przez skomplikowana sieé troficzna. Przeplyw energi jest Scisle sprzezony z krazeniem materi w tej sieci. Krazaca w ekosyste- mie leénym materia i niesiona z nia energia pozwalaja organizmom rosnaé, roz- wijaé sig irozmnazaé. Dzieki temu 2ycie w ekosystemach lesnych stale odradza sig i trwa (Weiner, 2003). Ekosystem lesny stanowi nierozerwalne polaczenie biocenozy i jej siedliska, dajac warunki Zycia dla wystepujacych tam organi- zmow. Ekosystem lasu uczestniczy rowniez w gospodarowaniu woda, wplywa- jac na retencje gleby, zabezpieczajac swoje potrzeby (Mackenzie, 2005). 2.2, Funkeje ekesysteméw, czyfi procesy ekologicme Funkcja ekosystemu (ecosystem function, EF) odnosi sie do strukturalnych elementow ekosystemu i ich interakcji ze sobq. Czasami funkcje ekosystemowe nazywane sq rowniez procesami ekologicznymi (EP) (Hooper i in., 2005). Za funkcje ekosystemu mozna uznaé ,zdolnosci naturalnych procesow i sktadnikow do dostarczania towaréw i ustug, ktére bezposrednio lub posred- nio zaspokajaja potrzeby ludzkie” (De Groot i in., 2002). Natomiast Costanza iin. (1997) funkcja ekosystemdw okreslit wewnetrzne ich funkcjonowanie, takie jak interakoje pomigdzy abiotycznymi i biotycznymi skladnikami (roslinnoscia, woda, gleba, atmostera i fauna), ktore przenosza energie i materie w obrebie ekosystemow i miedzy nimi. Funkcje ekosystemu w ujeciu Costanzy i in. (1997), sq wazne, poniewaz utrzymuja ekosystemy i zwiazana z nimi réznorodnosé biologiczna. Niektore 2 funkcji jakie pelnig ekosystemy moga bezposrednio lub posrednio dostarczaé towary (np. Zywnosé) i ustugi (np. asymilacja odpadéw), z ktérych korzystaja ludzie i wtedy sq zaliczane do uslug ekosysteméw. Nalezy podkreslié, ze nie wszystkie EF sq podstawa uslug swiadczonych przez ekosystemy dla cztowie- ka (tab. 1). Tabela 1. Zelednosci miedzy procesami ekologicznymi (EP) , funkciami (EF) i ustugami ekosysteméw (ES), wybrane preyklady Proces ekelogiczny Funkcja ekosystemu Ustuga ekosystemu (EP) (EF) (ES) Folosynteza i pobér skiadnikOW | produkcjaplerwotna ‘Zywnosé, energia i pasze adayvczych przez rosliny imniejszenie lezby osobnikOW 5; roslinodereéw poprzez stosunki | Drapidnictwo ipasotytnictwo | Kontrol soda | chord troficzne i dynamike populacji 0 oe Gromadzenie 'uwalniane sklad= nikéivodzywcaych przez organi- amy 2ywe CGykie bogeochemicane w skosystemach (no, wnowaga 0,0, warstwa ozonawa It) Uireymanie wiaSciwe jakosci gleby i produktywinosei ekosy- temow ‘Ochrona przed UV-B praez war- stwe ozonowa, utraymanie jako- Sci powietrza Requlaoja zawartosci skladni- kow odaywezych Regulaoja steteh gaz6w wat- mosterzeFUNKCJONALNY OBRAZ PRZYRODY W EDUKAC}I EKOLOGICZNE| Mineralne warunk’ almosterye2- na, zaburzeniestruktury gleby, solonizacja rosin i gromadzenie materi organicene) ‘Arddto: Za: Costanza et al. 1997; Wall and Virginia 2000; De Groot et al. 2002. Urraymanie produktyynosei Tworeenie sig gleb (runt rlnyeh i gleb natural- yh Funkcje ekosysteméw sq na biezaco kontrolowane w ramach tzw. teorii ,,bot- tom-up” (kontrola oddolna), polegajacej na dostarczaniu sktadnikow odzyw- ezych gtéwnym producentom, ktérzy doprowadzq do wzrostu (spadku) biomasy wyzszego poziomu troficznego. Teoria, zwana top-down control", stwierdza, ze drapieznictwo i pasozytowanie przez wyzsze poziomy troficzne na nizszych poziomach troficznych ostatecznie kontroluje funkcje ekosystemu, gdyz wzrost (spadek) biomasy wyzszych poziomdéw troficznych powoduje spadek (wzrost) biomasy nizszego poziomu troficznego. Do czego potrzebna jest nam wiedza z zakresu funkeji ekosystemdw i kontroli tych funkeji? Znajac funkcje ekosyste- mow bedziemy mogli sig przygotowaé na to Jak sig beda one zmieniad w 16z- nych okolicznosciach, na przyklad w obliczu zmieniajacego sie klimatu (Vingola iin, 2009) Utrzymanie funkoji ekosystemowej jest wazne dla utrzymania zdolnosci np. okreslonego regionu do swiadczenia ustug ekosystemowych. 2.8. Ustugi ekosysteméw i ich zagrozenia Ustugi ekosysteméw (ecosystem services, ES) zapewniaja szeroko pojete wsparcie Zycia w zakresie niezbednym do przetrwania zaréwno ludzi, jak i zwie- zat, Stanowig kapital przyrodniczy. Wiedzieli juz o tym biolodzy w XIX w., kiedy to zwracali uwage na ,poditrzymujace zycie" funkcje ekosystemow (Meyerson i in., 2005). Obecnie podzial ustug ekosystemowych obejmuje cztery glowne grupy, ujete w trzy seksoje (CICES, 2013), czyli: 1) ustugi zaopatrzeniowe (pro- visioning services); 2) regulacyjne {regulating services) i 3) wspomagajace (su- pporting services) oraz 4) kulturowe (cultural services). Charakteryzujac poszozegéine grupy ustug, mozna ujaé je jako zapewnienie czlowiekowi zaréwno potrzeb bezposrednio niezbednych do zycia, jak i tych niezbednych do prawidtowego funkcjonowania. | tak ustugi zaopatrzeniowe zapewniaja kontrole klimatu i opadow atmosfe- rycznych przez regulacje obiegu wody w przyrodzie i sekwestracje CO,, a tak- ze zjawisk hydrologicznych (np. powodzi) oraz rozprzestrzeniania sig chordb. Regulacyjne ustugi natomiast, zapewniajg kontrole klimatu i opadéw atmosfe- rycznych przez regulacje obiegu wody w przyrodzie i sekwestracje CO,, a tak- ze zjawisk hydrologicznych (np. powodzi) oraz rozprzestrzeniania sig chordb. Ustugi wspomagajace ekosysteméw, obejmuja tworzenie gleby, fotosynteze i obieg skladnikow pokarmowych, ktére to procesy stanowia podstawe dla roz- woju upraw i produkcji, Kulturowe, obejmuja piekno, inspiracje oraz rekreacje, ktore wplywaja na nasz dobrobyt duchowy. Wtabeli 2. przedstawiono analize ES obiektéw antropogenicznych jakim sq zwalowiska odpadéw wydobywezych z kopallh wegla kamiennego (tab. 2)uf 8 EDYTA SIERKA, GABRIELA WOZNIAK Tabela 2, Najwadniejsze ustugi ekosystemowe zidentyfikowane na preyktadzie zwalowiska odpadow liczne ‘inne 2 gatunkami, ekosystemami i krajobrazami ladowymi / morskimi Inne osiggnigcia kulturowe wydobyweaych ES dostarczane przez zwatowi- bead wpa masa ska odpadéw pogériczych g | Odzywianie/biomasa atl oy, glony i ich Jezyny B | Eneruias B | Zrodia eneraii pochodzace Zasoby roslinne Rosliny energetyczne & | zbiomasy Filtracja/ sekwestranja/ prae- | Sekwestracja 00, Oczyszozanie z ucigaliwych | chowywanie / gramadzenie ‘substangji przez gatunki przez drobnoustroje, rosiiny ‘Wi2ualne przeszukiwanié tewiseete oiytaray ekologicanyeh g Wizuaine preeszukiwanie & | Oczyszezaniezucigainyon | Niwlaciazapachu/ atasu | forty miaravinych np 3 | substanoji preezekosystemy | odczialywah wizvalnych Uti Col ane snk e hatasu i odaréw = | Utraymanie stanu fizycanego, | Zapylanie irozsiewanie nasion_| Zapylanie np. przez owady , | Permeaepe, ise aras Ochrona sledlisk reprodukaj B | /utreymanie oyklu zycia, Zachowanle,pielganacja popu- ; | cohvonasiediskizasobiw | faci sidlskrezedeayen | !9sine|izwleregce epro- B |_genowych diukeja 2 Uezpoani Vath che- Nc ce ETE ay, micznych, biologicznych wilgotnosci, pola wiatru; warunkde / Mikro regionalna regula’ | taymanie klimalu wa) Sklad atmostery|regulacia skiego | miejskiega i jakosci himatu powietrea DoSwiadozalne wykoraystanie Interakcjefaycane iintalektu- | r0slin, zwierzat i krajobrazdw | Obserwacje ptakow alne 2 organizmami wednymi, |_ladowych ce | skosystemami i kralobrazami’ | Fizycane wykoraystanie krajo- B | ladowymi / morskimi brazow lgdowych imorskich | Spacery 5 w162nych Srodowiskach = | Relacje duchowe, symbo- Doznania artystycane i du- howe Gotowosé da zachowania roslin, awierzal ekosysteméw 60 wykoraystania przez przy- szte pokolenia ‘Zrédio: Opracowanie wiasne, na podstawie CICES V4.3, 2013. Najpowszechniej wykorzystywang klasyfikacje ustug ekosysteméw zapro- ponowano w ,Milenijnej ocenie ekosystemdw” (Millennium Ecosystem Assess- ment, MEA 2005), w ktdrej szczegdiny nacisk potozono na zwiqzek miedzy ustugami ekosysteméw a jakoscia Zycia czlowieka Powyzej przyblizone ustugi ekosystemow sq dla oztowieka bezcenne i nie moga byé zastapione zadnym z ludzkich osiagnigs technologicznych. Czesé populacji ludzkiej zdaje sobie sprawe, bez edukowania, ze dzdzownice napo- wietrzajac glebe powadza do mineralizacji materialu roglinnego (Blouin i in., 2013) albo, ze owoce powstaja w wyniku zapylana drzew owocowych w sadachFUNKCJONALNY OBRAZ PRZYRODY W EDUKAC]| EKOLOGICZNE} przez owady (Féldesi i in., 2015). Ustugi Swiadczone przez ekosystemy moga mieé wartogé kulturowa, na przyktad chronié wazne miejsca dla ludnosei tubyl- c2zej lub tereny zagrozonej przyrody, a takze dostarczaé wartosci estetyeznych i duchowych poprzez poprawe samopoczucia czlowieka (Roberts i in., 2015) Jednak ze wzgledu na fakt, Ze wiele funkcji ekosysteméw zawsze bylo do- stepnych, bez ograniczen, bez wnoszenia optat za korzystanie z nich, ludzie nie uswiadamiajq sobie ich rzeczywistej dlugofalowej wartosci monetarnej swoich dzialah (Boydb, Spencer, 2007), ktore prowadzié moga do ich destrukcji. Czy ustugi wiadezone przez ekosystemy dla spoteczeristwa moga byé wycenione ekonomicznie? Costanza i in. (1997) proponujac 17 typéw ustug ekosystemawych, wraz z wspélpracownikami, wycenit wartog¢ ekonomiczng ecosystem services w skali calego globu. W roku 2014 zostala oszacowana na 14 500 000 000 000 dolaréw (Costanza i in., 2014). Jednak uzyskana war- 1086 i przyjete, na potrzeby opracowania, wskaéniki, nadal nie pozwalaja na jednoznaczne okteglenie ile zyskujemy korzystajac z ustug jakie nam oferuja ekosystemy. Powinnigmy jednak mieé swiadomosé, Ze rozwijajgca sie cywilizacja, z domi- nujaca na Swiecie gospodarka rynkowa, zagraza funkojom ekosysteméw a tym samym uslugom jakie swiadcza na rzecz ludzi. W éwietle wynik6w Millennium Ecosystem Assessment (MEA), az 60% ustug zostalo juz zniszczonych lub jest wykorzystywana w sposdb niezrownowazony (MEA, 2005). Ludzie generalnie sq wszystkozerni, zdolni do tworzenia osiedli na calej powierzchni planety. Intensyw- nie wykorzystuja zasoby odnawialne i nieodnawialne Ziemi. Niech jako przyktad posluzy znaczne zredukowanie lesistosci na gwiecie ze wzgledu na potrzebe za- spokojenia rosnacego popytu na drewno. Rosliny i zwierzeta zostaly udomowio- ne, hodowane w celu dostarezenia Zywnosci. Sukces gatunku ludzkiego wplynat na kazdy ekosystem i jego roznorodnosé biologiczng na naszej planecie. 8, Shautki utraty funkeji i ustug ekosystemow Nalezy pamietaé, Ze funkcje (EF) i uslugi ekosysteméw (ES) sq podstawg dobrobytu, wzrostu gospodarczego i zatrudnienia dla ludzi we wszystkich rejo- nach swiata (Millennium Ecosystem Assessment, 2005). Jednak, mimo rosnacej Swiadomosci w tym zakresie, uslugi ekosysteméw sq nadmiernie wykorzystywa- nie przez ludzi. Na przyklad, gdy usuwanych jest zbyt wiele drzew to naruszana jest funkoja wytwarzania tlenu i sekwestracji wegla, w postaci CO,. Tym samym. Jako$é zycia ludzi znaczaco sig pogarsza. Utrata roznorodnosci biclogicznej, w aspekcie produkcji pierwotnej ekosysteméw, moze doprowadzié do znacz- nie istotniejszych zmian w funkcjonowaniu cztowieka niz zw. globalne zmiany, 2 kore uwaza sie ocieplenie klimatu, wzrost ozonu i zakwaszenie oceanow. Powstajace dysfunkoje ekosysleméw na duzych obszarach, wiaza sig za- rowno z dziatalnosciq ludzi (np. stosowanie pestycydéw) jak i pojawiajacymi sie czynnikami naturainymi (np. allelopatia, czyli biochemiczne oddzialywanie na przezycie, rozmnazanie sig lub wzrost innych gatunk6w, czy trzesienia Ziemi (Wang i in., 2012). Znane sq gatunki rosiin, ktére zmieniaja cykle hydrologiozne iniszczq ekosystemy stodkowodne. oiuli EDYTA SIERKA, GABRIELA WOZNIAK 4. Ochrona funkcji ekosysteméw Réznorodnosé biologiczna stanowi gwarancje utrzymania ustug speinianych przez ekosystemy. Wszystkie uslugi Swiadezone przez ekosystemy przyczyniaja sig do jakosci zycia ludzi, zaréwno w sposdb bezposredni jak i posredni. Mace i in. (2012), wskazat, ze réznorodnosc biologiczna odgrywa wiele r6l zarowno w ramach posrednich ustug ekosystemu czy generowania wartosci uzytkowe| Stad jest elementem odgrywajacym znaczaca role w funkcjonowaniu ekosys- teméw i warunkuje jakosé | ilosé swiadezonych ustug, szczegdlnie jesli jest roz- patrywana w aspekcie grup funkcyjnych organizméw (de Bello i in., 2010) Dlatego tez, ustalenia przyjete przez Rade ds. Srodowiska obejmuja dziala- nia dazace do zatrzymania utraty réznorodnosci biologicznej oraz degradacji ustug ekosysteméw w UE do roku 2020 oraz ich odtworzenia, na ile to wyko- nalne (EEA: Srodowisko Europy ..., 2010). Wspdiczesne pokolenia zaczynaja dostrzega¢ wieloraki wklad roznorodnosci biologicznej w dobrobyt cztowieka i dlatego nalezy podejmowaé nowe i kontynuowaé juz realizowane dzialania w zakresie jej ochrony. Ustugi ekosysteméw natomiast mozna wzmocnié poprzez dzialania wspoma- gajace procesy naturalne zachodzace w przyrodzie, np. regulacja liczby szkodni- kéw poprzez sadzenie roslinnosci, ktéra pozwala na zahamowanie ich rozwoju. Poisumowanie Zrownowazony rozw6j $rodowiska to pojgcie zwigzane z trwalym rozwojem, ktéry wymaga dlugotrwatego wykorzystania zasobéw naturalnych przez wie- le pokolen. Zrownowazony rozwéj Srodowiska charakteryzuje sie utrzymaniem 2dolnoéci srodowiska do zapewnienia stalych ustug i zasobdw srodowiskowych dla rozwoju spoleczeristw ludzkich. Niektére procesy w ekosystemach przynosza bezposrednie korzysci dla ludzkosci, ale wiele z nich wnosi korzySci giéwnie poprzez interakoje posrednie (MEA, 2005). Istnienie tych ustug zalezy bezposrednio od ochrony grodowiska i stanu jego zachowania, a takze praktyk, ktére minimalizuja wplyw dziatan cztowieka na Srodowisko. Organizacja Narodéw Zjednoczonych ds. Oéwiaty, Nauki i Kultury (UNESCO) stwierdza, Ze edukacja ekologiczna ma zasadnicze znaczenie w ksztaltowa- niu wewnetrznego poszanowania natury wsréd spoteczenstwa i podniesienia Swiadomosci ekologicznej spoteczeristwa. UNESCO upatruje role edukaoji eko- logicznej w zmianach zachodzacych na poziomie jakosci zycia czlowieka po- przez ochrone Srodowiska. Zaktada réwnie? likwidacje ubéstwa, minimalizacie nierownosci i ubezpieczenie zréwnowazonego rozwoju (UNESCO, 2014) Bibliografis Allee W.C., Emerson A.E., Park O., Park T., Schmidt K.P (1958), Zasady ekologii zwierzat. Warszawa: PWN Blouin M., Hodson M., Delgado €., Baker G., Brussaard L., Butt K., Dai J., Den- dooven L., Peres G., Tondoh J., Cluzeau D., Brun, J-J. (2013), A review of earthworm impact on soil function and ecosystem services. European Journal of Soil Science, 64: 161-182FUNKCJONALNY OBRAZ PRZYRODY W EDUKAC}! EKOLOGICZNE) Boydb J., Spencer, B. (2007), What are ecosystem services? The need for standar- dized environmental accounting units. Ecological Economics 63: 616-626, CICES (2013). http://cices.eu/the-equivalences-between-cices-and-the-classifi- cations-used-by-thema-and-teeb (20.03.2017) Costanza R., d'Arge R., de Groot R., Farber S., Grasso M., Hannon B., Limburg K., Naeem S., O'Neill R., Paruelo J., Raskin R., Sutton P, van den Belt M. (1997), The value of the world’s ecosystem services and natural capital. Nature 387: 253-260. Costanza R,, de Groot R., Sutton P, van der Ploeg S., Anderson S., Kubiszewski |., Farber S., Turner K. (2014), Changes in the global value of ecosystem services. Global Environmental Change, 26: 152-158. Cox G.W, (2004), Alien Species and Evolution. Island Press, Washington, 377. De Bello F,, Lavorel S., Diaz S., Harrington R., Cornelissen J.H.C., Bardgett R.D., Berg MP, Cipriotti P, Feld C.K., Hering D., Marins de Silva P, Potts S.G., San- din L., Sousa J.P, Storkey J., Wardle D.A., Harrison PA. (2010), Towards an assessment of multiple ecosystem processes and services via functional traits. Biodivers Conserv 19: 2873-2893 De Groot, R., Wilson M., Boumans, R. (2002), A typology for the classification, de- scription and valuation of ecosystem functions, goods and services. Ecological Economics 41: 393-408. EEA. (2010). Srodowisko Europy. Stan i Prognozy. Synteza, Europejska Agencia Srodowiska, Kopenhaga. Féldesi R., Kovaes-Hostyanszki A., Kérési A., Somay L., Elek Z., Marko V,, Séro- spataki M., Bakos R., Varga A., Nyisztor K., Baldi, A. (2015), Relationships be- tween wild bees, hoverfiies and pollination success in apple orchards with diffe- rent landscape contexts. Agricultural and Forest Entomology, 18: 68-75. Grime J.P (1998), Benefits of plant diversity to ecosystems: immediate, filter and founder effects. Journal of Ecology 86: 902-910. Halpern B.S., Walbridge S., Selkoe K.A., Kappel C.V., Micheli F., D’Agrosa, C. et al. (2008), A Global Map of Human Impact on Marine Ecosystems. Science, 319: 948-952. Hooper D., Chapin lil S., Ewel J., Hector A., Inchausti P, Lavorel S., Lawton J., Lodge D., Loreau M., Naeem S., Schmid B., Setdla H., Symstad A., Vander- meer J., Wardle D. (2005), Effects of biodiversity on ecosystem functioning: Aconsensus of current knowledge. Ecological Monographs, 75: 3-35. Kareiva P, Watts S., McDonald R., Boucher, T. (2007), Domesticated Nature: Shaping Landscapes and Ecosystems for Human Welfare, Science 316: 1866-1869. Loreau M. and Holt R.D. (2004), Spatial flows and the regulation of ecosystems. The American Naturalist, 163: 606-615. Mace, G.M., Norris, K., Fitter, A.H., (2012). Biodiversity and ecosystem services: a multilayered relationship. Trends in Ecology & Evoloution 27(1):19-26 Mackenzie A., Ball A.S., Virdee S.R. (2005), Ekologia. Krétkie wyklady. Wydawni- ctwo Naukowe PWN, Warszawa. Meyerson L.A., Baron J., Melillo J.M., Naiman R.J., O'Malley Ril, Orians G., Pal- mer M.A., Pfaff A.S.R, Running S.W., Sala OE. (2005), Aggregate measuresaf EDYTA SIERKA, GABRIELA WOZNIAK of ecosystem services: can we take the pulse of nature? Front. Ecol. Environ. 3(1): 56-59, Millennium Ecosystem Assessment (2005), Ecosystems and Human Well-Being: Current State and Trends. Island Press, Washington, DC. Roberts L., Brower A., Kerr G., Lambert S., McWilliam W., Moore K., Quinn J., Simmons D., Thrush S., Townsend M., Blaschke P, Costanza R., Cullen R., Hu- ghey K., Wratten 8. (2015). The nature of wellbeing: How nature's ecosystem services contribute to the wellbeing of New Zealanders. Department of Conser- vation, New Zealand Government, Wellington, NZ. 145. Skubala P, Sierka E. (2014), Energetyka prosumencka, czyli powrét do spoleczeri- stwa funkejonujacego wedtug praw natury? Popezyk J., Kuceba, R., Debowski, K,, Jedrzejozyk, W. (red.). Energetyka prosumencka. Pierwsza proba konsoll- daqjl. 60-76 Solon J. (2008), Koncepeja ,Ecosystem Services” i jej zastosowania w badaniach ekologiczno-krajobrazowych. Problemy Ekologii Krajobrazu 21: 25-44. Tansley A.G. (1935), The use and abuse of vegetational concepts and terms. Eco- logy 16: 284-30, UNESCO Education Strategy 2014-2021. (2014), United Nations Educational, Sci- entific and Cultural Organization. Zrédto: http://unesdoo.unesco.org/images/ 0023/002312/231288e.pdf) (07.04.2017). Vingola R., Lacatelli B., Martinez C., et al. (2009), Ecosytem-based adaptation to climate change: what roel for policy-makers, soojety and scientists? Mitig Adapt Strateg Glob Chane, 14: 691-696. Wall D., Virginia R. (2000), The world beneath our feet: soil biodiversity and eco- system functioning, (in:) Raven P. and Williams T. (eds.), Nature and human society: the quest for 2 sustainable world. National Academy of Sciences and National Research Council, Washington, DC., 225-241 Wang ¥.K., Fu B., Xu P (2012), Evaluation the impact of earthquake on ecosystem services. Procedia Environmental Sciences 13: 954-966, Weiner J. (2003), Zycie i ewolucja biosfery. Podrecznik Ekologii Ogéinej. PWN, Warszawa. Willis A.J. (1997), The ecosystem: an evolving concept viewed historically, Functio- nal Ecology 11:(2), 268-271