Politechnika Czestochowska

Wydział Zarządzania

ENERGETYKA PROSUMENCKA
Pierwsza próba konsolidacji

Monografia

Redakca naukowa
Jan Popczyk
Robert Kucęba
Krzysztof Dębowski
Waldemar Jędrzejczyk

Częstochowa 2014

1
Recenzenci:
Dr hab. Dorota Niedziółka prof. SGH - Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
Dr hab. inż. Janusz Sowiński, prof. PCz. - Politechnika Częstochowska
Dr hab. inż. Henryk Kocot – Politechnika Śląska

Radakcja naukowa
Prof. dr hab. inż. Jan Popczyk
Prof. PCZ dr hab. inż. Robert Kucęba
Dr hab. inż. Krzysztof Dębowski
Prof. Pcz do hab. inż. Waldemar Jędrzejczyk

Korekta językowa

Redakcja techniczna

Projekt okładki

© Copyright by Sekcja Wydawnictw Wydziału Zarządzania

Politechniki Częstochowskiej
Częstochowa 2014

Sekcja Wydawnictw Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej

42-200 Częstochowa, al. Armii Krajowej 36 B
tel. 34 325 04 80, dystrybucja 34 325 08 67
e-mail: wyd.wz@zim.pcz.pl
Wydanie I; B5. Nakład 100 egz.

2
 Spis treści

Wprowadzenie – artykuł problemowy

Jan Popczyk
Jedność energetyki prosumenckiej i innowacji przełomowych .................. 7

Część 1
Uwarunkowania ekonomiczne,
społeczne i przyrodnicze

Piotr Czerwonka, Bożena E. Matusiak, Grzegorz Podgórski, Jerzy S. Zieliński

Bariery regulacyjne w rozwoju Smart Grids w Polsce na przykładzie
projektowanej platformy e-balance ............................................................. 33

Dorota Niedziółka
Rozwój energetyki prosumenckiej a bezpieczeństwo energetyczne ......... 41

Piotr Klatta, Albin Skwarek

Bezpieczeństwo energetyczne polski w wymiarze
strategicznym i operacyjnym ....................................................................... 52

Piotr Skubała, Edyta Sierka

Energetyka prosumencka, czyli powrót do społeczeństwa
funkcjonującego według praw natury? ....................................................... 60

Michał Pietruszewski
Prosumpcja w aspekcie nauk społecznych .................................................. 77

Felicjan Bylok
Prosumpcja na rynku energii w perspektywie teoretycznej ....................... 88

Anna Pamuła
Czynniki zmiany roli z pasywnej w aktywną
i zaangażowania odbiorcy w nowe rozwiązania rynku energii ................ 100

Aleksandra Koszarek-Cyra
Bariery w rozwoju inwestycji z zakresu odnawialnych źródeł energii .... 110

Karolina Gałązka, Piotr Kacejko

Wpływ systemu wsparcia na opłacalność fotowoltaicznych źródeł
prosumenckich ............................................................................................. 117

3
 Część 2
Technika

Robert Ulewicz
Nielegalny pobór energii elektrycznej ....................................................... 131

Janusz Sowiński, Robert Tomaszewski, Artur Wachtarczyk

Symulacyjna analiza produkcji energii elektrycznej i ciepła
z odnawialnych nośników w Polsce ........................................................... 139

Jacek Bojarski, Marcin Jarnut, Grzegorz Benysek

Minimalizacja dynamicznego oddziaływania farmy wiatrowej na sieć
dystrybucyjną w układzie sprzęgania z zasobnikiem energii .................... 148

Jerzy Mikulik, Jakub Jurasz

Analiza możliwości zasilania systemu alarmowego
z wyspowego generatora fotowoltaicznego .............................................. 153

Tomasz Popławski
Wykorzystanie analizy fraktalnej do przewidywania mocy
generacji wiatrowej w instalacjach prosumenckich ................................. 157

Paweł Kobis
Zjawisko prosumpcji w aspekcie wykorzystywania
rozwiązań informatycznych ........................................................................ 162

Robert Wójcicki,
Prosumencka mikroinstalacja fotowoltaiczna na przykładzie domu
jednorodzinnego .......................................................................................... 170

Marcin Fice
Prosumenckie technologie zasobnikowe .................................................... 175

Rafał Setlak, Marcin Fice

Samochód jako źródło i zasobnik dla PME ................................................ 180

Krzysztof Dębowski
Wnioskowanie rozmyte w układzie sterowania prosumenckiej
mikroinstalacji energetycznej PME ............................................................. 185

4
 Część 3
Zarządzanie

Bożena E. Matusiak
Modele biznesowe i zarządzanie na rynku energii ................................... 193

Marcin Zawada, Robert Kucęba, Felicjan Bylok, Arnold Pabian

Klasyfikacja i charakterystyka narzędzi wykorzystywanych w procesie
prognozowania zapotrzebowania na energię ............................................ 202

Agata Filipowska, Radosław Hofman

Future energy management system – wspomaganie
zarządzania prosumentami energii elektrycznej ....................................... 215

Weronika Radziszewska, Mirosław Parol, Zbigniew Nahorski

Symulacje komputerowe systemu zarządzania mocą
i energią w mikrosieci ośrodka badawczo-szkoleniowego ....................... 219

Robert Kucęba, Mateusz Bojar

Energetyka Prosumencka w wymiarach zrównoważonego
rozwoju JST .................................................................................................. 224

5
6
Wprowadzenie – artykuł problemowy

JEDNOŚĆ ENERGETYKI PROSUMENCKIEJ

I INNOWACJI PRZEŁOMOWYCH

Jan Popczyk

Innowacja przełomowa – definicja. Jest to ogólnie innowacja, która przerywa tok

rozwoju określonej branży (sektora), w odróżnieniu od innowacji przyrostowej
zapewniającej kontynuację rozwojową (technologiczną). Komentarz 1. Energetyce
prosumenckiej nadaje się tu status innowacji przełomowej, bo odwraca ona porządek
ukształtowany na wielkich rynkach energii w całym dotychczasowym historycznym
procesie ich rozwoju; to odwrócenie porządku ma podstawowe znaczenie z punktu
widzenia rozróżnienia innowacji przyrostowej i przełomowej. Mianowicie, innowacja
przyrostowa zapewnia ulepszenie produktu/usługi na rynku sektorowym (branżowym), ale
nie zmienia organizacji na tym (wielkim) rynku, w szczególności nie zmienia sposobu
zachowania się klienta (w elektroenergetyce – odbiorcy). Innowacja przełomowa prowadzi
zaś wprost do zmiany rynku, do transformacji klienta w prosumenta. Komentarz 2.
Podkreśla się jednak, że innowacja przełomowa często może nie być, nawet w długim
czasie, akceptowana przez klientów. Dlatego w energetyce prosumenckiej ważne jest jak
najszybsze rozpoczęcie dopasowywania rynku do nowych technologii. Na przykład, ważne
jest współcześnie, aby zaniechać dopasowywania OZE (bardzo istotna, potencjalnie, części
energetyki prosumenckiej) do „głównych” (sektorowych) rynków energii, a zacząć
dopasować rynek energetyki prosumenckiej do OZE [K. Chlebowski1] (ogólnie trzeba
działać na rzecz zmiany upodobań prosumentów; nie ma natomiast już praktycznie szans
na ukształtowanie odmiennych, od dotychczas stosowanych, umiejętności korporacyjnych
(sektorowych) firm energetycznych, wyspecjalizowanych i zależnych od swoich
historycznych praktyk w zakresie stosowania tradycyjnych technologii, przeznaczonych na
tradycyjne energetyczne (paliwowe) rynki.
Energetyka prosumencka – definicja. Przedstawia się tu trójczłonową definicję
energetyki prosumenckiej. Jest to definicja autorska i nawiązująca do szerokiej panoramy
procesów społecznych i roli energetyki w tych procesach (uwzględniająca wzajemne
oddziaływania zjawisk społecznych, ogólnego rozwoju technologicznego i energetyki w
zróżnicowanych pętlach sprzężeń zwrotnych). Praktycznie definicja nawiązuje (pośrednio)
do takich kategorii jak: człowiek progresywny, prosumpcja trzeciej fali (technologicznej),
synergetyka i piąta fala innowacyjności [J. Popczyk2], trzecia rewolucja przemysłowa [J.

1
Chlebowski K. Innowacje w energetyce. Dlaczego włączanie OZE do systemu energetycznego niszczy
ich innowacyjny potencjał. www.cire.pl.
2
Popczyk J. Postprzemysłowa energetyka – piąta fala innowacyjności. Wykład inauguracyjny – 65
Inauguracja Roku Akademickiego w Politechnice Śląskiej. Gliwice, październik 2009.
7
Ryfkin3], ekonomika behawioralna [D. Kahneman4], innowacja przełomowa. Definicja w
pierwszym członie odwołuje się do prosumenta, czyli do dotychczasowego odbiorcy,
który podejmuje produkcję energii elektrycznej na własne potrzeby. (Komentarz 1. Jest to
nowa jakościowa sytuacja. Mianowicie, oznacza ona historycznie trzeci etap
przełamywania monopolu na rynku energii elektrycznej, pod względem technicznym
najtrudniejszym do zdemonopolizowania. Dwa pierwsze etapy miały miejsce w ostatnich
dwudziestu latach XX wieku; pierwszy etap polegał na wejściu do gry niezależnych
wytwórców w latach 80', drugi natomiast na zastosowaniu w latach 90' zasady TPA).
Człony drugi i trzeci są następujące. Drugi człon definicji – energetyka prosumencka, to
przejście od produktów (energia elektryczna, ciepło, paliwa transportowe) kupowanych
osobno od sektorowych (branżowych) dostawców w energetyce sektorowej do
prosumenckich łańcuchów wartości, czyli do gospodarki energetycznej integrującej popyt i
podaż we wszystkich trzech segmentach produktowych: energii elektrycznej, ciepła i paliw
transportowych. (Komentarz 2. Prosument wykorzystuje dostępne na konkurencyjnym
rynku technologie energetyczne w sposób holistyczny, co oznacza wykorzystanie
technologii wytwórczych łącznie z technologiami proefektywnościowymi po stronie
popytowej, czyli po stronie użytkowania energii i paliw. Prosument wchodzi w aktywne
relacje kupna-sprzedaży z tradycyjnymi dostawcami: odsprzedaje nadwyżki, niewielkie,
wyprodukowanej energii elektrycznej, sprzedaje także usługi systemowe, m.in. takie jak
redukcja zapotrzebowania, wyposaża się w zasobnikowe technologie URE zapewniające
mu rezerwowe zasilanie w energię, zwłaszcza elektryczną, w przypadku awarii
sieciowych). Trzeci człon definicji – energetyka prosumencka, to synteza energetyki i
inteligentnej infrastruktury zarządczej, czyli infrastruktury smart grid. (Komentarz 3.
Podkreśla się, że wykorzystanie inteligentnej infrastruktury do zarządzania gospodarką
energetyczną jest tylko częścią inteligentnej infrastruktury prosumenta, wykorzystywanej
przez niego w całym zakresie aktywności, czyli do zaspakajania potrzeb życiowych takich
jak e-learning, telepraca, telemedycyna, bezpieczeństwo szeroko rozumiane, komfort,
inne). Dodatkowe trzy komentarze. Po pierwsze, zaproponowana definicja rozciąga się
swoim zakresem na wszystkich współczesnych odbiorców energii/paliw (jest rozszerzona
względem potocznego rozumienia, redukującego najczęściej pojęcie prosumenta do
właściciela domu jednorodzinnego); w dominującej części prosument jest osobą fizyczną,
ale również jest to podmiot posiadający osobowość prawną: mały i średni przedsiębiorca,
instytucja samorządowa, wielkie przedsiębiorstwo przemysłowe i inne podmioty). Po
drugie, w definicji kładzie się akcent na kształtowanie gospodarki energetycznej na
„miarę” (w kontekście bilansu, profilu zapotrzebowania), czyli na gospodarkę dostosowaną
do specyficznych potrzeb obecnego odbiorcy (szeroko rozumianego), a przyszłego
prosumenta. W tym podejściu kluczową rolę odgrywa segmentacja podmiotowa energetyki
prosumenckiej oraz perspektywy rozwoju infrastruktury smart grid i inteligentnych
prosumenckich instalacji energetycznych. Po trzecie, prosument stopniowo przejmuje
odpowiedzialność za swoje bezpieczeństwo energetyczne. Jest to możliwe dzięki
postępowi technologicznemu, ale także dzięki rosnącym kompetencjom energetycznym
prosumenta i jego rosnącej skłonności do autoograniczenia się w sferze potrzeb
energetycznych, wynikającej z rosnącej odpowiedzialności społecznej. (Czyli stosowanie

3
Rifkin J. Trzecia rewolucja przemysłowa. Wydawnictwo Sonia Draga. Katowice 2012.
4
Kahneman D. Pułapki myślenia. Wydawnictwo Media Rodzina. Poznań 2012.
8
w przypadku energetyki prosumenckiej opisu bezpieczeństwa energetycznego
ukształtowanego w energetyce WEK jest niewłaściwe).
Trzy trajektorie rozwoju. Energetyka prosumencka jako innowacja przełomowa
jest kategorią ściśle związaną z nową (drugą, rozpoczynającą się) trajektorią rozwoju
energetyki, która będzie narastać równolegle, co jest zrozumiałe, z wygasaniem
dotychczasowej (pierwszej) trajektorii, rys.1. Oczywiście, po wyczerpaniu się
potencjału drugiej trajektorii nieuchronnie nastąpi znowu seria innowacji
przełomowych, i zapoczątkowanie (w odległej perspektywie) trzeciej trajektorii
rozwojowej.
Dokonująca się przebudowa energetyki, o przełomowym charakterze, musi być (na
obecnym etapie) rozpatrywana co najmniej na czterech poziomach: globalnym,
unijnym, krajowym i prosumenckim. Dynamika interakcji między energetyką WEK
(pomostową) i energetyką EP (wstępującą) w horyzoncie 2050 na każdym z tych
poziomów będzie inna. W tym kontekście przywołuje się tu decyzję podjętą na
październikowym (2014) szczycie unijnym ustanawiającą cele 2030: 40/27/30 (%),
które oznaczają redukcję emisji CO2 względem bazy 2005, udział OZE na wszystkich
trzech rynkach końcowych traktowanych łącznie i wzrost efektywności energetycznej
względem scenariusza business as usual, odpowiednio.
Podkreśla się, że decyzję tę trzeba analizować w środowisku regulacyjno-
politycznym, które w szczególności obejmuje: z jednej strony unijny (klimatyczno-
energetyczny) Pakiet 3x20 (określający za pomocą dyrektywy 2009/28) cele 2020, a z
drugiej strony Mapę Drogową 2050, stanowiącą deklarację polityczną UE w sprawie
redukcji emisji CO2 w horyzoncie Mapy o 80÷95%. Komentarz. Pod wpływem
polskiego sprzeciwu wymierzonego w unijną strategię przebudowy energetyki szczyt
unijny przyjął cele 2030 do realizacji przez UE w formule solidarnościowej, z
ustępstwami na rzecz Polski. W praktyce oznacza to w szczególności, że kraje
członkowskie zrealizują solidarnie część polskiego celu emisyjnego (czyli Polska
będzie miała, na zasadzie wyjątku, wydłużony po raz drugi okres korzystania
z darmowych emisji: po wygaśnięciu mechanizmu obecnej derogacji obowiązującej w
okresie 2014÷2020 nastąpi przydział darmowych emisji na okres 2021÷2030). W
praktyce będzie to oznaczało niestety systematyczny wzrost opóźnienia
technologicznego Polski i będzie się zwiększał czas dyfuzji innowacji przełomowej do
gospodarki [J. Popczyk5]. W konsekwencji Polska nie wykorzysta historycznej szansy
na uwolnienie się, za pomocą energetyki prosumenckiej, od peryferyjnego
(naśladowczego) modelu rozwojowego.

5
Popczyk J. Energetyka rozproszona. Od dominacji energetyki w gospodarce do zrównoważonego
rozwoju , od paliw kopalnych do energii odnawialnej i efektywności energetycznej. Polski Klub
Ekologiczny Okręg Mazowiecki. Warszawa 2011.
9
 Rys. 1. Kolejne (trzy: I, II, III) trajektorie rozwoju systemów dostawy energii
elektrycznej (opracowanie własne)
„Wywoławcza” lista innowacji przełomowych w procesie przebudowy
energetyki. Ze względu na to, że pojęcie innowacji przełomowej jest jeszcze mało
znane, a z drugiej strony ma fundamentalne znaczenie z punktu widzenia rozwoju
energetyki prosumenckiej, poniżej przedstawia się „wywoławczą” listę takich
innowacji. Przy tym za każdym razem innowację przełomową przedstawia się w
kontekście interesów, które ona narusza (interesów związanych z tradycyjnymi
technologiami). Lista jest następująca.
1. Mikrobiogazownia (rozumiana jako cała instalacja utylizacyjno-energetyczna) vs
źródło energii elektrycznej (innowacja narusza interesy całej elektroenergetyki WEK,
jednak przede wszystkim wytwórców WEK).
2. Lokalna sieć (instalacja budynkowa) semi off grid vs klasyczna integracja źródeł
rozproszonych z siecią (innowacja narusza interesy całej elektroenergetyki WEK).
3. Smart grid EP vs AMI (innowacja narusza interesy całej elektroenergetyki WEK,
jednak przede wszystkim operatorów OSP i OSD).
4. Dom pasywny vs dom tradycyjny/energochłonny (innowacja narusza pośrednio
interesy gazownictwa i górnictwa węgla kamiennego).
5. Rewitalizacja istniejącego domu do standardu inteligentnego domu semi off grid vs
budowa bloków węglowych (jądrowych) i systemowych sieci
elektroenergetycznych (innowacja narusza interesy całej elektroenergetyki WEK,
jednak przede wszystkim wytwórców WEK).
6. Samochód elektryczny (EV) vs samochód z silnikiem spalinowym (innowacja
narusza przede wszystkim interesy sektora paliw płynnych/transportowych;
producentów samochodów z silnikiem spalinowym; także wytwórców energii
elektrycznej WEK).
7. Car sharing vs własny samochód (innowacja narusza interesy sektora paliw
płynnych/transportowych; także wytwórców energii elektrycznej WEK; jednak przede
wszystkim producentów samochodów z silnikiem spalinowym).

10
 Już obecnie przedstawiona lista jest daleko niepełna, i będzie się ona gwałtownie
rozszerzać. Zasadność tej tezy znajduje potwierdzenie w globalnych trendach
technologicznych obrazujących: rozwój technologii środowiskowo-energetycznych,
inteligentnej infrastruktury, technologii domu pasywnego, transportu elektrycznego,
rolnictwa energetycznego.
Za trendami technologicznymi idą już zmiany rynków. Dramatycznie pogarsza się
sytuacja liderów na tradycyjnych rynkach paliwowo-energetycznych: w górnictwie węgla
kamiennego (najbardziej dotkliwym przykładem jest polska Kompania Węglowa, ale także
górnictwo w USA i w innych krajach świata), w sektorze paliw ropopochodnych
(najbardziej dotknięta spadkami cen ropy naftowej i gazu jest Rosja, ale także kraje OPEC
i inni producenci tych paliw), w elektroenergetyce (najbardziej spektakularnymi
przykładami spadku wartości przedsiębiorstw w tym sektorze są z kolei niemieckie firmy
RWE, EON, francuska firma GDF Suez, i wiele innych, w tym polscy liderzy na rynku
energii elektrycznej). Pretendenci zdobywają (tworzą) natomiast nowe rynki. Przykładem
są inwestycje globalnych firm IT w smart grid EP (w tym w handel na rynkach energii
elektrycznej). Przykładem takim są także firmy ICT inwestujące w dobra inwestycyjne dla
energetyki prosumenckiej (w szczególności w produkcję urządzeń wytwórczych dla
energetyki OZE i w produkcję urządzeń energoelektronicznych dla instalacji wytwórczych
oraz hardware dla infrastruktury smart grid EP). Najbardziej spektakularnym przykładem
w skali globalnej jest jednak pretendent na rynku produkcji samochodów elektrycznych w
postaci firmy TESLA (USA) [J. Popczyk6].
Zmiany rynków potwierdzają siłę synergetyki, czyli nowej konsolidacji obszarów
strukturalnie nieefektywnych: energetyki WEK, budownictwa, transportu i rolnictwa.
Ta nowa konsolidacja – realizowana w dużej mierze pod wpływem wymagań
środowiska, z uwzględnieniem zachodzących zmian w stylu życia, za pomocą
infrastruktury EP – oznacza kształtowanie się energetyki prosumenckiej, jako piątej
fali innowacyjności. Jej charakter różni ją od pierwszych czterech fal. Mianowicie,
będzie to fala oparta na milionach wynalazków, z których będą korzystać miliardy
prosumentów. Udział prosumentów, jako „udziałowców” piątej fali innowacyjności,
będzie decydował o jej dynamice i o jej demokratycznym charakterze.

Bilans energetyczny dla świata. Makroekonomiczny wymiar energtyki

polskiej
Najbardziej syntetyczny obraz obecnej energetyki globalnej i polskiej przedstawiono w
tab. 1 i 2, odpowiednio. Jest to obraz, który pokazuje skalę problemu, którym jest
przebudowa energetyki w kierunku energetyki prosumenckiej. Z całą pewnością, problemu
tego nie da się rozwiązać łatwo i szybko. Horyzont 2050 jest jednak tym, który z punktu
widzenia badania dynamiki interakcji między trajektoriami WEK i EP można uznać za
racjonalny.

6
Popczyk J. Energetyka prosumencka. O dynamice interakcji dwóch trajektorii rozwoju w energetyce:
pomostowej/zstępującej i nowej/wstępującej. Publikacja Europejskiego Kongresu Finansowego. Sopot
2014.

11
 Tab. 1. Bilans energetyczny 2013 – świat (liczba ludności: 7 mld; liczba samochodów:
1,1 mld
Roczne zużycie paliw kopalnych, na cele energetyczne (1)
węgiel kamienny węgiel brunatny ropa gaz
Jednostki naturalne 6 mld ton 1 mld ton 4 mld ton 2 bln m3
Wartość (giełdowa),
540(2) 46(3) 2200(2) 350–1000(4)
mld $
Energia chemiczna,
35 3 45 20
tys. TWh
Emisja CO2 (5),
15 1 9 4
mld ton
12e + 5c 7t 10e + 5c
Energia użyteczna, 1e
(energia el. (energia na (energia el.
tys. TWh (energia el.)
+ ciepło) „kołach”) + ciepło)
Roczna produkcja energii elektrycznej w elektrowniach jądrowych, tys. TWh
1,4
Roczna produkcja energii w źródłach OZE, tys. TWh
wodne wiatrowe PV biomasowe
2,1e 0,5e 0,2e (0,03e + 0,03c)Niemcy + (0,6t)USA+Brazylia (6)
Źródło: opracowanie własne (dane wyjściowe ustalono w drodze krytycznego przeglądu
i „krzyżowej” weryfikacji piśmiennictwa internetowego)
(1)
w szczególności bez zużycia węgla kamiennego i gazu ziemnego na cele procesowe (koksownictwo,
przemysł chemiczny, …); (2) przyjęto jednostkowe ceny giełdowe: węgiel kamienny – 80 $/t, ropa – 550
$/t (90 $/baryłka); gaz 140 $/(tys. m3); (3) do oszacowania wartości węgla brunatnego, który nie jest
notowany na giełdach, przyjęto praktyczną regułę, zgodnie z którą cena jednostki energii chemicznej w
węglu brunatnym jest równa 0,7 ceny jednostki energii chemicznej w węglu kamiennym; (4) wartość rynku
gazu, który praktycznie jeszcze nie podlega wycenie giełdowej (chociaż specyficzne formy wyceny
giełdowej, globalnej w przypadku gazu płynnego oraz lokalnej w postaci habów gazu sieciowego, będą
niewątpliwie rozwijane w kolejnych latach) oszacowano w postaci przedziału: dolna wartość przedziału
jest związana z krótkotrwałym mechanizmem rynkowym, który ukształtował się w USA pod wpływem
boomu gazu łupkowego (boom ten spowodował zrównanie się cen energii chemicznej w gazie i w węglu
kamiennym), górna wartość jest z kolei charakterystyczna dla reguły, która obowiązywała przez
dziesięciolecia w dostawach sieciowych rosyjskiego gazu ziemnego do Europy i polegała na indeksowaniu
(z 9-cio miesięcznym opóźnieniem) cen gazu w kontraktach długoterminowych take or pay cenami
giełdowymi ropy naftowej; (5) oszacowania wykonane przy założeniu spalania stechiometrycznego; (6) w
oszacowaniu uwzględniono dane dla trzech światowych liderów w zaawansowanych technologiach
energetycznego wykorzystania biomasy (poza spalaniem nieprzetworzonej biomasy drzewnej oraz innej
stałej), mianowicie dla Niemiec (produkcja energii elektrycznej i ciepła w biogazowniach połączonych ze
źródłami kogeneracyjnymi) oraz dla USA i Brazylii (produkcja paliw transportowych w biorafineriach).

Dodatkowy komentarz problemowy do tab. 1 jest następujący. Demontaż cenotwórstwa

gazu ziemnego kończy długi okres, trwający od końca II wojny światowej (a na pewno od
powołania Wspólnoty Węgla i Stali w 1952 r.), w którym paliwa kopalne (i energetyka
związana z tymi paliwami) były głównym narzędziem gry interesów wykorzystywanym
przez układy (sojusze) polityczno-korporacyjne na poziomie globalnym i w polityce o
wymiarze państwowym. Do prowadzenia tej gry służyły bariery celne, monopole
narodowe, podatki (akcyza), parapodatki (opłaty środowiskowe, np. w postaci opłat za
emisje). Dwa mechanizmy – indeksowanie cen gazu cenami ropy naftowej i monopole
narodowe na rynkach energii elektrycznej produkowanej w źródłach węglowych
(dominujących w strukturze paliwowej w elektroenergetyce) – miały szczególnie

12
destrukcyjny charakter i powodowały w dużym stopniu samonapędzanie się wzrostów, o
charakterze zintegrowanym, cen wszystkich trzech paliw kopalnych. Współcześnie
następuje, pod wpływem postępu technologicznego i związanych z nim zmian
społecznych, przebudowa starych sojuszy powiązanych z paliwami kopalnymi i budowa
nowych mechanizmów energetyki prosumenckiej (stanowiącej kombinację efektywności
energetycznej, OZE, smart gridu i gazu jako paliwa ubezpieczającego) w lokalnych
środowiskach demokratyczno-rynkowych.
W inny sposób, niż sytuację globalną, przedstawia się poniżej sytuację krajową, tab. 2.
Przebudowa całej polskiej energetyki (zmiana jej trajektorii rozwoju), to w wymiarze
praktycznym nowe ukształtowanie segmentu energetycznego rynku wewnętrznego o
łącznej rocznej wartości (z podatkami, i opłatami za uprawnienia do emisji CO2) równej
około 180 mld PLN. To nowe ukształtowanie daje szansę na istotną zmianę bilansu
handlowego (stanowiącego część bilansu płatniczego) Polski. Mianowicie, w perspektywie
długoterminowej chodzi o przeciwstawienie się dwóm wielkim zagrożeniom: pierwszemu
związanemu z negatywnym wpływem energetyki na bilans płatniczy (handlowy) kraju i
drugiemu związanemu z rosnącą fiskalizacją energetyki.
Tab. 2. Kolonizacyjno-fiskalny model polskiej energetyki. Szacunkowe dane roczne
(2013) w mld PLN obrazujące wymiar makroekonomiczny WEK w Polsce
ENERGETYKA WEK
Rynki końcowe energia
paliwa transportowe ciepło
(z podatkami ~180 elektryczna
i parapodatkami) 100 48 30
paliwa
ropa gaz węgiel biomasa1
45 15 3 0,6

Import >75 dobra inwestycyjne

elektroenergetyka sektor paliw
gazownictwo
(głównie bloki węglowe) transportowych
5 3 3
know how (usługi konsultingowe) – b.d.

Podatki, akcyza – 36 (dominujący udział paliw transportowych)

parapodatki, ~80 VAT – 38 (dominujący udział ludności)
CO2 – 6 (dominujący udział energetyki węglowej)
Ukryte dopłaty 5 górnictwo węgla kamiennego – 5 (dominujący udział)
MAKROEKONOMIA KRAJU
PKB – 1600, zadłużenie – 800, deficyt budżetowy – 330,
osiągalne przychody ludności – 600
Źródło: opracowanie własne
1
Do współspalania, i przede wszystkim do spalania w największych na świecie – o mocy jednostkowej
200 MW – biomasowych blokach kondensacyjnych.
Generalnie, Polska energetyka zbliża się do modelu „kolonialno-fiskalnego”:
paliwa, dobra inwestycyjne i know how pochodzą przede wszystkim z importu,
sprzedaż jest realizowana tylko na rynek wewnętrzny. Roczny wypływ środków na

13
paliwa z importu: ropa (22 mln ton), gaz (11 mld m3), węgiel (12 mln ton), biomasa (2
mln ton) wynosi, łącznie, prawie 21 mld $ (65 mld PLN). Roczny wypływ środków na
dobra inwestycyjne z importu: KSE 5 mld PLN (bloki wytwórcze na węgiel kamienny
– Kozienice, Opole, …; bloki wytwórcze gazowe – Stalowa Wola, …; towarzyszące
inwestycje sieciowe), gazownictwo 3 mld PLN (gazoport w Świnoujściu, magazyny,
sieci), sektor paliw płynnych 3 mld PLN (inwestycje Grupy PKN Orlen – w tym blok
gazowy Włocławek, oraz inwestycje Grupy Lotos), łącznie 11 mld PLN. (Do
oszacowania rocznego wypływu środków przyjęto bardzo uproszczony model.
Mianowicie, posłużono się planowanymi harmonogramami realizacyjnymi
poszczególnych inwestycji i założono równomierny rozkład nakładów inwestycyjnych.
Ponadto, przyjęto udział importu w nakładach inwestycyjnych wynoszący około 50%).

Podstawowy model powiązania energetyki wek i ep

Zderzenie obserwowanej obecnie niewydolności inwestycyjnej elektroenergetyki

funkcjonującej zgodnie ze starą trajektorią rozwoju z możliwościami wynikającymi z
nowej trajektorii wymaga modelu ich (trajektorii) powiązania. Jest nim model
przedstawiony na rys. 2. Starą trajektorię rozwoju odwzorowuje się w modelu za
pomocą dobowego profilu KSE, a nową w postaci energetyki prosumenckiej, z
wykorzystaniem jej segmentacji (segmenty: PME, PISE oraz AG). Do opisu powiazań
trajektorii w modelu proponuje się wykorzystanie języka sterowania (technicznego)
oraz zarządzania (biznesowego) [M. Zaborowski7]. Oczywiście, indywidualne
instalacje (PME), lokalne sieci (PISE), przemysłowe systemy energetyczne (AG)
traktuje się w modelu jako obiekty sterowania i zarządzania. Są to zatem, w przyjętej
konwencji (teorii sterowania), obiekty reprezentujące gospodarkę energetyczną
każdego indywidualnego prosumenta, na którą składają się procesy techniczne i
biznesowe.
Obydwie trajektorie są połączone ze sobą za pomocą sygnałów sterujących i/lub
wielkości służących do celów rozliczeniowych, którymi są dwie najważniejsze ceny
„sprzężone” z profilem KSE: cena giełdowa (ex ante) oraz cena na rynku bilansującym
(ex post). Obydwie te ceny są wynikiem działania mechanizmów rynkowych w obrębie
energetyki WEK. Pierwsza z nich jest w modelu sygnałem „sterującym” (wysyłanym
do inteligentnych liczników prosumentów) na prosumenckim rynku energii
elektrycznej (oczywiście, sygnał ten będzie działał inaczej w każdym z segmentów
EP). Druga jest natomiast charakterystyczna dla ryku usług systemowych (obecnie jest
to rynek usług zarządzanych przez operatora OSP, ale w miarę rozwoju energetyki
prosumenckiej będzie się tworzył rynek usług systemowych zarządzanych przez
operatorów OSD).
Należy przyjąć, że cena z rynku bilansującego sprzężona z profilem KSE (wytwarzana
przez operatora OSP) będzie służyć w energetyce prosumenckiej głównie do rozliczania
usług świadczonych przez prosumentów na rzecz operatorów OSD. Potencjał
poszczególnych segmentów EP do świadczenia usług systemowych jest bardzo
zróżnicowany, największy jest niewątpliwie w wypadku segmentu AG. Trzeba ponadto

7
Zaborowski M. Zarys struktury zintegrowanego systemu zarządzania i sterowania procesami energetyki
prosumenckiej. Konwersatorium Inteligentna Energetyka. Gliwice, 2014.
14
uwzględnić, że oprócz zróżnicowania potencjału poszczególnych segmentów EP na rynku
usług systemowych charakterystyczne jest jeszcze inne zjawisko. Mianowicie, w miarę
zagęszczania impulsowania (próbkowania) sygnału, którym jest cena giełdowa energii
elektrycznej, rynek usług systemowych przekształca się w rynek energii elektrycznej. Z
tym jest związane ogólne zmniejszanie się potencjału rynku tradycyjnych usług
systemowych. Z drugiej strony, nie wiadomo jeszcze jakie inne usługi użyteczne dla KSE,
poza wytworzonymi w jego historycznym procesie rozwoju, wytworzą się w procesie
rozwoju energetyki prosumenckiej.
Z przedstawionych ogólnych uwag dotyczących modelu powiązania starej trajektorii
rozwoju z nową wynika, że na gruncie teorii sterowania mamy do czynienia z układem
hierarchicznym „profil KSE – energetyka EP”, ze zmieniającą się dynamicznie (w czasie),
skomplikowaną sytuacją dotyczącą pętli sprzężenia zwrotnego. Mianowicie, w pierwszej
fazie cena giełdowa będzie działała w energetyce prosumenckiej jako sygnał progowy, a
sprzężenie zwrotne będzie słabe. W drugiej fazie, szybkiego wzrostu energetyki
prosumenckiej, siła sprzężenia zwrotnego też będzie szybko rosła (rozwój energetyki
prosumenckiej będzie blokował wzrost cen energii elektrycznej: giełdowej i na rynku
bilansującym). W trzeciej fazie – rozwoju instalacji semi off grid – pętla sprzężenia
zwrotnego będzie często przerywana, w trybie operatorskim (lub nawet trwale,
w przypadku instalacji off grid).

Rys. 2. Profil KSE i sygnał sterowniczy „sprzężony” z profilem, wysyłany w

sposób ciągły w obszar energetyki prosumenckiej (PE). PME – prosumenckie
(budynkowe) mikroinstalacje energetyczne, PISE – prosumenckie (lokalne:
samorządowe, spółdzielcze, wspólnotowe) inteligentne sieci energetyczne, AG –
autogeneracja (u przedsiębiorców, w przemyśle)
Energetyka prosumencka – róg obfitości. W wierszach 1 do 5 oraz 12, 14 i 15
podano w tab. 3 grube oszacowania zasobów bilansowych (ograniczonych w sensie
podażowym), które na obecnym etapie rozwoju technologii energetycznych są zarazem
zasobami technicznymi. Zasoby wymienione w wierszach 1 do 3 oraz 12 są obecnie
także zasobami ekonomicznymi. Zasoby wymienione w wierszach 4, 5 oraz 14 i 15
15
mogą się stać ekonomicznymi w krótkim czasie (w perspektywie 2020) pod wpływem
wsparcia, a w dłuższym czasie (w perspektywie 2030) nawet bez wsparcia, pod
wpływem regulacji środowiskowych (klimatycznych) i mechanizmów rynkowych.
Dla technologii budynkowych wymienionych w wierszach 6 do 10, a także dla
gazowych technologii kogeneracyjnych w wierszach 11 (mali i średni przedsiębiorcy) i
13 (przemysł) nie podano oszacowań dla rynku krajowego, bo są to technologie, które
nie podlegają ograniczeniom podażowym, a jedynie popytowym (dla
scharakteryzowania potencjału zastosowano ogólną formułę „poziom
samobilansowania”). Ich konkurencyjność już obecnie jest bezsporna, ale tylko na
rynkach wolnych od ułomności (główne ułomności wiążą się z nieprawidłowymi
regulacjami dotyczącymi internalizacji kosztów zewnętrznych, przede wszystkim
związanych ze środowiskiem, a na rynku energii elektrycznej z opłatami przesyłowymi
i usługami systemowymi). Dopóki ułomności nie zostaną wyeliminowane
zastosowanie rozpatrywanych technologii można pobudzić za pomocą wsparcia
(powinno ono być stosowane bardzo ostrożnie).
Tab. 3. Ekspercki (autorski) ranking prosumenckich zasobów i technologii
referencyjnych, na trzech rynkach: energii elektrycznej, ciepła, transportu
Potencjał (2050)
Lp. Technologia
moc szczytowa energia
1 Oświetlenie (ludność) – 3 GW – 6 TWh
2 DSM/DSR (przemysł) – 2 GW – 1 TWh
Głęboka termomodernizacja (zasoby Możliwa redukcja zużycia ciepła:
3
mieszkaniowe i ogólnie budynkowe) > 50% (> 150 TWhch)
Mikrobiogazownia semi off grid (w
4 małotowarowym gospodarstwie 3 GW 12 TWhel
rolnym)
Technologie utylizacyjne
5 5 GW > 30 TWhch
(miasta/gminy)
6 Pompa ciepła (budynki)
Kolektor słoneczny (funkcje
7 rozszerzone na ogrzewanie
budynków)
8 Ogniwo PV (budynki) Do poziomu samobilansowania
9 Mikrowiatrak (mała architektura)
10 Kogeneracja gazowa 1 (budynki)
Kogeneracja gazowa 2 (mali i średni
11
przedsiębiorcy)
Możliwość zwiększenia produkcji – przy
Modernizacja technologiczna, w
12 obecnym zużyciu energii elektrycznej: 50
tym procesowa (przemysł)
do100%
13 Kogeneracja gazowa 3 (przemysł) Do poziomu samobilansowania
Możliwe wykorzystanie 2÷3
Biogazownia (rolnictwo
mln ha,
energetyczne)
14 5÷10 GW 100÷200 TWhch
(przedsiębiorcy – wielkotowarowe
40÷80 TWhel + 50÷100
przedsiębiorstwa rolne)
TWhc)
Możliwa redukcja zużycia paliw
15 Car sharing, EV (transport) transportowych:
> 50% (> 100 TWhch)
Źródło: opracowanie własne
16
 Technologie wymienione w wierszach 4, 5 i 14 mają ograniczony (bilansowy)
potencjał podażowy. Przy tym w wypadku mikrobiogazowni w gospodarstwach
rolnych (technologia utylizacyjno-rolnicza) i technologii utylizacyjnych w miastach
(gminach) potencjał jest warunkowany względami ochrony środowiska. W wypadku
rolnictwa energetycznego potencjał jest ograniczony wydajnością rolnictwa (pod tym
względem największe znaczenie mają decyzje polityczne dotyczące GMO) oraz
równowagą bezpieczeństwa żywnościowego i energetycznego w gospodarce
prosumenckiej (w społeczeństwie prosumenckim).

Mikrobiogazownia jako przykład technologii przełomowej

Prosumencki łańcuch wartości związany z mikrobiogazownią. Sama
mikrobiogazownia nie jest innowacją przełomową. Staje się taką dopiero wówczas jeśli
wchodzi w prosumencki łańcuch wartości. Wejście takie wiąże się z koniecznością
wyposażenia mikrobiogazowni w zasobnik biogazu, a instalacji PME w baterię
akumulatorów, zasobnik ciepła, i przede wszystkim w inteligentną infrastrukturę smart grid
EP. Podstawowa lista wartości w prosumenckim łańcuchu wartości z mikrobiogazownią
obejmuje 7 ogniw, którymi są: 1º - produkcja energii elektrycznej na potrzeby własne
(praca on grid lub off grid), 2º - produkcja ciepła na potrzeby własne, 3º - utylizacja
odpadów, przede wszystkim w produkcji hodowlanej gospodarstwa rolnego, ale także
rolnej i odpadów w części bytowej gospodarstwa (komunalnej), 4º - rezerwowe zasilanie
gospodarstwa w stanach niezdatności zasilania sieciowego (praca off grid), zwłaszcza
związanych z rozległymi awarii sieciowymi, 5º - dywersyfikacja produkcji gospodarstwa
(między towarową produkcję rolno-hodowlaną i prosumencką produkcję energetyczną)
celem obniżenia ryzyka biznesowego towarowej produkcji rolniczej, czyli umożliwiającą
zarządzanie ryzykiem cenowym produktów rolnych związanym z klęskami urodzaju i
nieurodzaju w rolnictwie i ryzykiem cenowym na rynkach paliw i energii, 6º - produkcja
(w trybie usługi) energii elektrycznej dla operatorów w stanach deficytu mocy w KSE
(praca on grid), 7º - wyłączanie mikrobiogazowni (w trybie usługi dla operatorów) w
stanach nadpodaży (na rynku bilansującym KSE) energii elektrycznej w ofertach z bloków
WEK.
Istotą przełomu, który wprowadza mikrobiogazownia, i który umożliwia różnorakie
korzyści, jest zapoczątkowanie nowego wykorzystania źródeł OZE, mianowicie w
trybie semi off grid. Ten tryb pociąga za sobą konieczność nowego podejścia do
połączenia źródeł OZE z siecią elektroenergetyczną, mianowicie na warunkach
dyktowanych przez prosumenta, a nie przez operatora (OSD) i sprzedawcę z urzędu
(chodzi tu w szczególności o warunki wynikające z zapotrzebowania operatorów na
usługi w takich stanach jak: deficyt mocy w szczytach obciążenia KSE, nadmiar
zdolności produkcyjnych w wielkich blokach podstawowych w dolinach obciążenia
KSE, rozległe awarie sieciowe, i innych). Dalej, tryb semi off grid pociąga za sobą
konieczność nowego podejścia do struktury prosumenckich zasobników energii/paliw
(struktura mikromagazynu biogazu, zasobników ciepła, akumulatorów elektrycznych).
Wreszcie trzeba uwzględnić, że tryb semi off grid oznacza cykliczną (bardzo
dynamiczną), pracę agregatu kogeneracyjnego (w miejsce pracy ciągłej).

17
 Kontenerowa mikrobiogazownia utylizacyjno-rolnicza jako przedmiot programu
badawczego. Mikrobiogazownia taka, chodzi tu o rzeczywistą („demonstracyjną”)
mikrobiogazownię o roboczej nazwie ENERGA 20/PS („KMU-R”) [J. Popczyk8], stanowi
odpowiedź na dwa ważne uwarunkowania. Pierwszym jest rozdrobniona struktura
polskiego rolnictwa. Gospodarstwa rolne o powierzchni 10 do 50 ha (łączna liczba
gospodarstw około 325 tys.), to potencjalny rynek dla mikrobiogazowni KMU-R. Zakłada
się przy tym referencyjną strukturę substratu 50/50% (odpady gospodarskie i
rolnicze/hodowlane – 50%, kiszonka jednorocznych roślin energetycznych – 50%). Dalej,
zakłada się maksymalny udział gruntu przeznaczonego w gospodarstwie na produkcję
energetyczną poniżej 20% i minimalną powierzchnię jednorocznych upraw
energetycznych w gospodarstwie (kukurydza kiszonkowa, buraki energetyczne, …) nie
mniejszą niż 2…3 ha, przy wydajności energetycznej gruntu uprawnego 50…80 MWh
energii chemicznej na rok i ha.
Drugim uwarunkowaniem jest potrzeba zapewnienia „transportowalności” komory
fermentacyjnej. Łatwy transport komory jest warunkiem jej fabrycznej (warsztatowej)
produkcji, czyli wysokiej jakości i niskiego kosztu. Transportowalność oznacza, że komora
musi mieć gabaryty kontenera transportowego. Stąd wynika objętość komory
fermentacyjnej około 60 m3 Taka objętość umożliwia produkcję biogazu wystarczającą do
produkcji energii elektrycznej ze stałą mocą elektryczną około 10 kW. Przy strukturze
sprawności elektrycznej i cieplnej agregatu kogeneracyjnego 35/45% i rocznym czasie
użytkowania mocy szczytowej równym 7500 godzin produkcja roczna energii elektrycznej
wynosi 75 MWh, a ciepła około 95 MWh. Roczne zapotrzebowanie na energię chemiczną
w substratach (w utylizowanych odpadach i roślinach energetycznych) wynosi około 210
MWh. Połączenie dwóch modułowych komór fermentacyjnych umożliwia zwiększenie
mocy elektrycznej agregatu kogeneracyjnego zintegrowanego z tymi komorami do około
20 kW.
Zakres zrealizowanych przez Politechnikę Śląską, w ścisłej współpracy z firmą
eGIE (eGmina Infrastruktura Energetyka) prac rozwojowych w okresie 2011-2012
dotyczących mikrobiogazowni, obejmujących badania technologiczne (proces
fermentacyjny), opracowanie dokumentacji technicznej (produkcyjnej, warsztatowej)
oraz dokumentacji eksploatacyjnej (w szczególności instrukcji obsługi) umożliwił
rozpoczęcie działań w trzech kierunkach. Po pierwsze, działań mających na celu
uruchomienie produkcji mikrobiogazowni KMU-R i wprowadzenie tej
mikrobiogazowni na rynek w trybie bezpośredniej oferty skierowanej do gospodarstw
rolnych. Po drugie, działań mających na celu utworzenie sieci franczyzowej, która
przejmie mikrobiogazownię KMU-R na tym etapie i zrealizuje program jej wdrożenia
(w formule franczyzowej). Po trzecie, działań mających na celu opracowanie nowej
generacji mikrobiogazowni kontenerowych, przy wykorzystaniu mikrobiogazowni
KMU-R jako prototypu.
Drugi kierunek działań, dotyczących budowy sieci franczyzowej mikrobiogazowni,
może być interesujący przede wszystkim dla silnych inwestorów, zdecydowanych
budować od podstaw taką sieć. Jest to kierunek właściwy dla pretendentów do rynku
(mikrobiogazowni). W tym kontekście w wypadku mikrobiogazowni KMU-R występuje

8
Popczyk J. Raport Energetyka prosumencka jako innowacja przełomowa. www.klaster3x20.pl.
podstrona CEP, BŹEP, Nr katalogowy 1.4.04.
18
konflikt charakterystyczny dla każdej innowacji przełomowej. W wyniku, nie należy
oczekiwać, że lider rynku (tu jedna z czterech korporacyjnych wielkich grup
elektroenergetycznych), współfinansujący razem z NCBiR program badawczy
mikrobiogazowni KMU-R, może być zainteresowany sprzedażą (pretendentowi) produktu
na etapie rozwojowym osiągniętym do końca 2013 r. (kiedy nastąpiło zakończenie
programu badawczego). Dlatego realizacja drugiego kierunku jest mało prawdopodobna w
praktyce, chociaż drugi kierunek byłby bardzo racjonalny pod względem ogólnego interesu
gospodarczego.
Trzeci kierunek należy rozpatrywać w kontekście całkowicie nowych
uwarunkowań w stosunku do tych, które występowały w 2009 r. (początek programu
badawczego). Należy przyjąć na obecnym etapie, że gdyby inwestorami mieli być
rolnicy (pierwszy kierunek), to będą oczekiwać na produkt bardziej dostosowany do
ich potrzeb, o mniejszym ryzyku z ich punktu widzenia. Z kolei osłabienie konfliktu
„liderzy-pretendenci” jest w wypadku mikrobiogazowni możliwe za pomocą jej (jako
produktu rynkowego) „przekierowania” (w biznesie elektroenergetycznym) z rynku
energii elektrycznej na rynek usług systemowych (operatorskich).
Dalsze prace rozwojowe, prowadzące do komercyjnej mikrobiogazowni nowej
generacji powinny obejmować dwa obszary. Pierwszy dotyczy homologacji (atestacji,
certyfikacji), drugi dotyczy natomiast systemu SCADA (systemu ukierunkowanego z
jednej strony na sieć franczyzową mikrobiogazowni, ale z drugiej strony na segment
energetyki EP). Zakres homologacji powinien obejmować: 1° - świadectwo zgodności
instalacji elektrycznej z IRiESD (Instrukcja Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnej), 2°
- certyfikat bezpieczeństwa gazowego, 3° - izolinie wartości kryterialnych hałasu i
uciążliwości zapachowej, 4° - świadectwo uznające pozostałość pofermentacyjną za
nawóz, 5° - świadectwo, że instalacja nie jest budowlą. Z kolei system SCADA (mini
smart grid EP; w starym nazewnictwie: telepomiary, telesygnalizacja, telesterowanie)
powinien obejmować dwa sterowniki PLC. Są to: 1° - sterownik instalacji
elektroenergetycznej (agregat kogeneracyjny – silnik spalinowy i maszyna elektryczna;
przyłącze elektryczne – aparatura łączeniowa, automatyka zabezpieczeniowa, licznik
inteligentny), 2° - sterownik technologiczny. Widać, że dalsze prace rozwojowe prowadzą
do know how, które jest kluczem do wykorzystania mikrobiogazowni jako innowacji
przełomowej.
Przedstawiony opis programu badawczego dotyczącego mikrobiogazowni KMU-R ma
jedynie znaczenie „wywoławcze”. Potrzebne są dalsze rozległe badania mające na celu
implementację koncepcji polegającej na wykorzystaniu mikrobiogazowni w charakterze
„pilota” innowacji przełomowych w obszarze energetyki prosumenckiej. Badania te
powinny być zrealizowane przez „pretendentów” rynkowych w obszarze energetyki
prosumenckiej, i to we współpracy z firmami typu start up (właściwymi dla środowiska
uczelnianego). Wiadomo natomiast, że elektroenergetyczne firmy korporacyjne z istoty
rzeczy nie mają (i nie będą mieć) interesu w rozwijaniu energetyki prosumenckiej.
Wskazuje na to zresztą coraz częściej artykułowane już w sposób jawny stanowisko tych
firm, że są one odpowiedzialne za wyniki finansowe, których oczekują udziałowcy, a nie
za bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej do odbiorców (mimo, że bezpieczeństwo
takie jest przedmiotem zapisów koncesyjnych stanowiących podstawę funkcjonowania
firm korporacyjnych).

19
 Mikrobiogazownia w gospodarstwie rolnym 1 (przypadek ogólniejszy). W tabeli
3 scharakteryzowane zostało gospodarstwo rolno-hodowlane, które można uznać za
reprezentatywne z punktu widzenia potencjalnej inwestycji mikrobiogazowej.
Gospodarstwo to jest dalej wykorzystane do zilustrowania ilościowego (liczbowego)
najważniejszego zagadnienia w kontekście mikrobiogazowni traktowanej w
kategoriach innowacji przełomowej. Zagadnieniem tym jest praca takiego właśnie
źródła energii elektrycznej w trybie semi off grid (na mikrosieć typu PISE 1, rys 2,
ewentualnie na sieć nN/SN należącą do operatora korporacyjnego, jeśli ten ma
zapotrzebowanie na usługi „systemowe”).
Z kolei w tab. 4 przedstawione zostały dane mikrobiogazowni kontenerowej
(mikrobiogazownia KMU-R), wyposażonej w agregat kogeneracyjny, ważne w
kontekście jej właściwości ruchowych, szczególnie w kontekście produkcji energii
elektrycznej. Z punktu widzenia pracy w trybie semi off grid charakterystyka
mikrobiogazowni musi być przede wszystkim ukierunkowana na bilanse dobowe
produkcji energii elektrycznej, tworzące podstawę pod grafikowanie godzinowe
produkcji.
Tab. 4. Charakterystyka (wybrane dane) małotowarowego gospodarstwa
rolnego/hodowlanego jako potencjalnego miejsca instalacji mikrobiogazowni
(traktowanej docelowo w kategoriach źródła prosumenckiego dla zróżnicowanych
sytuacji, patrz warianty 1, 2 i 3 poniżej)
Lp. Wielkość Wartość

1 Powierzchnia gospodarstwa, ha 15

2 Liczba krów, szt. 20

3 Produkcja mleka, tys. l/rok 120

4 Liczba innego bydła, szt. 20

Zużycie kiszonki z kukurydzy do celów paszowych (krowy i inne bydło, po połowie;

5 160
kiszonka z kukurydzy pokrywa 10% całego zapotrzebowania na paszę), t/rok
6 Zużycie oleju napędowego, tys. l/rok 2,5

Zużycie energii elektrycznej (na cele bytowe i do produkcji mleka, po połowie),

7 5
MWh
Poniżej przedstawia się trzy warianty potencjalnego wykorzystania
mikrobiogazowni KMU-R w trybie semi off grid. We wszystkich tych wariantach
gospodarstwo scharakteryzowane w tab. 3, z mikrobiogazownią scharakteryzowaną w
tab. 4, nazywa się gospodarstwem bazowym. Podkreśla się, że dwa pierwsze warianty
charakteryzują się przerywaną pracą agregatów kogeneracyjnych; odstawienia
agregatów umożliwiają realizację różnorodnych celów, których szczegółowe
omówienie wykracza poza niniejszy Raport. W czasie odstawienia agregatu zasilanie
gospodarstw (bazowego i innych) może być realizowane z sieci nN (OSD), a
alternatywnie z własnych (gospodarstw) baterii akumulatorów. Wystarczające są do
tego celu niewielkie zasobniki. Na przykład w wariancie 1 potrzebna byłaby dla
gospodarstwa bazowego użyteczna energia magazynowa równa 1,5 kWh, czyli
zasobnik o całkowitej zdolności magazynowej równej 3 kWh, przy dopuszczalnym
20
roboczym rozładowaniu zasobnika/akumulatora równym 50%; inaczej, wystarczyłyby
4 akumulatory samochodowe. Dla każdego innego gospodarstwa niż gospodarstwo
bazowe (wariant 2) wystarczyłyby 3 akumulatory samochodowe.
Tab. 5. Charakterystyka (wybrane dane) mikrobiogazowni KMU-R. Dane dobowe
dla rocznego bilansu produkcji energii: energia chemiczna w biogazie – 210
MWh, energia elektryczna – 75 MWh, produkcja ciepła brutto – 95 MWh
Lp. Wielkość Wartość
1 Dobowa (równomierna) produkcja biogazu, m3 120
2 Dobowa (równomierna) produkcja energii chemicznej, kWh 600
3 Dobowa produkcja energii elektrycznej, kWh 240
Godzinowa produkcja energii elektrycznej (odpowiadająca mocy
4 podstawowej, wynoszącej 10 kW, związanej z równomierną 10
produkcją biogazu), kWh
5 Pojemność zasobnika biogazu, m3 16
6 Zdolność magazynowa energii chemicznej, kWh 80
Zdolność produkcyjna „zasobnikowa” energii elektrycznej (pełne
7 30
jednorazowe wykorzystanie zasobnika biogazu), kWh
8 Dopuszczalny czas wyłączenia agregatu kogeneracyjnego, h 3
Dopuszczalna moc elektryczna agregatu (wymagająca jego
9 20
przewymiarowania w stosunku do mocy podstawowej), kW
Osiągalny czas pracy z dopuszczalną mocą elektryczną agregatu
10 3
(czas do całkowitego „rozładowania” zasobnika biogazu , h
11 Maksymalna dobowa liczba cykli pracy agregatu „załącz/wyłącz” 4
Źródło: opracowanie własne

Wariant 1. Praca w trybie semi off grid na potrzeby gospodarstwa bazowego i

rynku usług dla OSD. Jest to wariant z dominacją (94%) „ustawowej” sprzedaży
energii elektrycznej do sprzedawcy z urzędu (zapotrzebowanie gospodarstwa stanowi
jedynie 6% produkcji). Z tego powodu nie powinno się w gruncie rzeczy nazwać tego
wariantu prosumenckim – w wariancie prosumenckim proporcje powinny być
odwrotne; z drugiej strony, jest to wariant, który w stosowanym, na ogół przez
środowisko korporacyjne, nazewnictwie ciągle jeszcze utożsamia się z prosumenckim
(jest tak ze względu na brak ugruntowanej na razie definicji energetyki
prosumenckiej).
Przepływ energii elektrycznej produkowanej w źródłach OZE do sieci nN (OSD)
jest obecnie główną osią konfliktu między prosumentami i operatorami OSD.
Rzeczywiście, przykład zapotrzebowania i produkcji, według grafików godzinowych
przedstawionych na rys. 2 (traktowany w sposób wyizolowany) nie jest zachęcający z
punktu widzenia sieciowego do współpracy operatora OSD z producentem energii
elektrycznej (odstępuje się tu od nazwy prosument). Z drugiej strony, z punktu
widzenia systemowego są korzyści do zdyskontowania przez liderów rynkowych, czyli
przez całą elektroenergetykę korporacyjną. Temu jest podporządkowany harmonogram
pracy agregatów kogeneracyjnych. Mianowicie, agregaty pracujące z maksymalną
mocą, możliwą dzięki zasobnikom biogazu, mogą łagodzić deficyt mocy w szczytach
obciążenia KSE. W dolinach obciążenia KSE agregaty są natomiast wyłączone i tym
samym gospodarstwo może przyczyniać się do łagodzenia problemów związanych z
nadmiarem mocy wytwórczych w (wielkich) blokach przeznaczonych do pracy
podstawowej.
21
 Rys. 2. Godzinowy grafik energii elektrycznej (w kWh) gospodarstwa bazowego:
zapotrzebowanie – profil 1, produkcja – profil 2)
Źródło: opracowanie własne

Jednak pogłębiona analiza, związana z rolą systemową i sieciową

mikrobiogazowni, prowadzi do diametralnej zmiany spojrzenia na korzyści.
Mianowicie, analiza taka wskazuje na liczne obiektywne korzyści, nie tylko
systemowe elektroenergetyki korporacyjnej w całości, ale także sieciowe, dotyczące
operatorów, i to nie tylko dystrybucyjnych (OSD), ale także operatora przesyłowego
(OSP). Wynika to choćby tylko z faktu, że ze względu na historyczne uwarunkowania
rozwoju KSE na każdy 1 mld PLN zainwestowany w nowy blok o mocy rzędu 1000
MW potrzebne są inwestycje sieciowe wynoszące około 0,7 mld PLN (w tym około
0,3 mld PLN w sieć przesyłową).
Niedostrzeganie tych korzyści, a nawet blokowanie przyłączeń mikrobiogazowni do
sieci jest zrozumiałe na rynku energii elektrycznej: jest to klasyczne zachowanie
liderów na wszystkich dojrzałych rynkach, a rynek energii elektrycznej jest pod tym
względem najbardziej reprezentatywny. Z drugiej strony takie działania liderów tworzą
w naturalny sposób pole do działania pretendentów rynkowych dążących do
wykorzystania innowacji przełomowych. Warianty 2 i 3 są ilustracją potencjału
różnorodności rozwiązań w energetyce prosumenckiej, czyli pokazują obszar
biznesowy właściwy dla pretendentów.
Wariant 2. Praca w trybie semi off grid na potrzeby całej wsi/kolonii (25
gospodarstw zasilanych ze stacji transformatorowej SN/nN o mocy 100 kVA) i na
potrzeby rynku usług dla OSD. Jest to wariant, który pod względem bilansowym nie
różni się praktycznie od wariantu 1. W wariancie tym kooperacja odbiorców z
gospodarstwem bazowym i utworzenie zbiorowego prosumenta w postaci wsi/kolonii, a
pod względem technicznym w postaci sieci PISE doprowadza do zmiany układu sił.
Oczywiście, odrębną sprawą jest ukształtowanie i sposób dochodzenia do sieci PISE.
Mianowicie, sieć ta może powstawać na ścieżce konfrontacyjnej, znanej w teorii gier jako
strategia „jak ty mnie, tak ja tobie” (odbiorcy i nabywcy na rynku paliw i energii,

22
prosumenci, a także pretendenci do rynku energetyki prosumenckiej vs energetyka WEK).
Nie jest to jednak najlepsza strategia ze względu na niepewność, lepsza jest współpraca,
wynika to z ogólnej teorii ewolucji złożonych systemów.
25
profil 1 profil 2
20

15

10

0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Rys.3. Godzinowy grafik energii elektrycznej (w kWh): zapotrzebowanie wsi (25

gospodarstw), łącznie z gospodarstwem bazowym (profil 1), produkcja – profil 2
(opracowanie własne)
Źródło: opracowanie własne
Istnieje duży potencjał wykorzystania, w długim czasie, tego generalnego
stwierdzenia. Dwa praktyczne sposoby zastąpienia konfrontacji przez współpracę
mogą przybrać następujące postaci. Po pierwsze, korporacja (z rządem, bo będą
potrzebne odpowiednie regulacje) zaoferuje prosumentom rynek usług systemowych,
który jest coraz bardziej potrzebny w związku z niewydolnością inwestycyjną w
obszarze energetyki korporacyjnej, zarówno w obszarze wytwórczym jak i sieciowym;
wcześniejsze zapewnienie rzeczywistego działania zasady TPA jest oczywiście
absolutnie potrzebne, ale nie jest już wystarczające. Po drugie, za rozwiązanie
kooperacyjne można uznać sprzedaż przez lidera na rynku energii elektrycznej (przez
energetykę korporacyjną) sieci nN zasilanej ze stacji transformatorowej SN/nN
pretendentowi rynkowemu w segmencie PISE. Podkreśla się, że układy kooperacyjne
(takie, o jakich powyżej napisano) powstają w Niemczech, Portugalii, Holandii i w
innych krajach. Podobne działania są podejmowane również w Polsce i niosą z sobą
ciekawe, konstruktywne doświadczenia.
W wariancie 2 mamy do czynienia, w wymiarze praktycznym, z bilansowaniem się
produkcji i zapotrzebowania w przedziałach dobowych. Na rys. 3 pokazana jest w
szczególności sytuacja prawie całkowitego zbilansowania (zapotrzebowanie 240 kWh,
produkcja 234 kWh). Jednak ze względu na trzykrotne wyłączenie agregatu
kogeneracyjnego (w okresach: nocnym, przedpołudniowym i przedwieczornym) grafiki
godzinowe częściowo „rozmijają się”. Polega to na „nadprodukcji” (w 7 godzinach,
łącznie 60 kWh) i na braku zasilania (również w 7 godzinach, łącznie 60 kWh).
Rozmijanie się grafików tworzy bardzo korzystną sytuację do współpracy między
zbiorowym prosumentem i energetyką korporacyjną. Jej (współpracy) istota jest taka
jak w przypadku wariantu 1, o ile gospodarstwa (bazowe i wszystkie pozostałe) nie są

23
wyposażone w akumulatory. Wyposażenie gospodarstw w akumulatory umożliwiłoby
pracę sieci PISE w trybie off grid.
Wariant 3. Praca w trybie off grid na łączne potrzeby gospodarstwa bazowego i 6
gospodarstw partnerskich, z uwzględnieniem transportu elektrycznego we wszystkich
gospodarstwach. Jest to wariant pod względem sieciowym podobny do drugiego (zakłada
się tu korzystne wzajemne usytuowanie gospodarstw partnerskich i gospodarstwa
bazowego, umożliwiające wydzielenie zwartej części sieci nN i ukształtowanie PISE). Pod
względem bilansowania i współpracy z KSE jest to natomiast wariant różny jakościowo od
dwóch pierwszych. Mianowicie, zbiorowy prosument z wariantu 3 z natury rzeczy
dysponuje możliwością bilansowania zapotrzebowania i produkcji energii elektrycznej,
uwzględniając w pełnym zakresie wymaganą jakość tej energii, w trybie off grid
(prosument nie potrzebuje współpracy z energetyką korporacyjną). Wynika to z bilansu
uwzględniającego zapotrzebowanie na energię elektryczną potrzebną dla transportu
elektrycznego.
Mianowicie, roczny bilans (w trzecim wariancie analiza bilansu rocznego jest
wystarczająca, a przy tym jest dużo prostsza) jest następujący. Zapotrzebowanie
zbiorowego prosumenta na energię elektryczną dla potrzeb bytowych i produkcyjnych
wynosi około 35 MWh (przyjmuje się, że zużycie gospodarstwa partnerskiego jest takie
jak gospodarstwa bazowego i wynosi 5 MWh, tabl. 3). Zapotrzebowanie zbiorowego
prosumenta na energię chemiczną dla potrzeb tradycyjnego transportu szacuje się
natomiast na około 120 MWh (przyjmuje się, że zużycie paliwa przez gospodarstwo
partnerskie wynosi około 70% zużycia gospodarstwa bazowego, wynoszącego 2,5 tys.
litrów oleju napędowego, tabl. 3). Takie zapotrzebowanie na paliwo chemiczne przekłada
się na zapotrzebowanie energii elektrycznej dla transportu elektrycznego wynoszące około
40 MWh (przyjmuje się jednakową pracę do wykonania przez transport tradycyjny i
elektryczny, 3-krotne zmniejszenie zużycia energii jest wynikiem 3-krotnie większej
sprawności energetycznej transportu elektrycznego w porównaniu z tradycyjnym). Zatem
łączne zapotrzebowanie na energię elektryczną wynosi 75 MWh, czyli tyle ile produkcja
mikrobiogazowni (agregatu kogeneracyjnego).

profil 1 profil 2 profil 3

15

10

0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Rys. 4. Godzinowy grafik energii elektrycznej (w kWh) uwzględniający wykorzystanie

energii elektrycznej z mikrobiogazowni do transportu elektrycznego: zapotrzebowanie
– profil 1, produkcja – profil 2, ładowanie akumulatorów – profil 3
Źródło: opracowanie własne

24
 Możliwość, z której skorzystano powyżej, dotycząca zastąpienia bilansu dobowego
bilansem rocznym wynika stąd, że zdolności bilansowo-regulacyjne w sieci PISE
przekraczają w wariancie 3 znacznie potrzeby. Oczywiście, w tym wariancie zmienia
się struktura zdolności: dominujące są w nim zdolności zasobnikowe w postaci baterii
akumulatorów w samochodach elektrycznych, w samochodach dostawczych, w
ciągnikach i w innych maszynach rolniczych.
Mikrobiogazownia w gospodarstwie rolnym 2 (samobilansującym się).
Gospodarstwo 2 jest rzeczywistym gospodarstwem rolno-hodowlanym, większym od
gospodarstwa 1. Mianowicie, gospodarstwo 2 ma powierzchnię 45 ha, a liczba bydła
wynosi 90 szt. Po zbadaniu bilansu energii elektrycznej gospodarstwa 2 okazało się, że
mikrobiogazownia taka jak KMU-R (dane według tab. 2) praktycznie zapewnia w
przedziałach rocznych samobilansowanie się zużycia i produkcji energii elektrycznej
(roczne zużycie wynosi około 80 MWh i roczna produkcja także wynosi około 80
MWh). Przy rozliczeniach godzinowych w przedziałach dobowych występuje
niewielkie niezbilansowanie: sprzedaż wynosi około 47 kWh (profil 3 na rys. 5), a
zakup około 37 kWh (profil). Przy tym w trybie pracy semi off grid zarówno sprzedaż
jaki i zakup energii elektrycznej mogą być realizowane jako usługa systemowa dla
operatora OSD lub OSP (w zależności od regulacji prawnych i rodzaju infrastruktury
smart grid). Alternatywą jest praca mikrobiogazowni w trybie off grid; jednak w tym
trybie musiałoby wystąpić (niewielkie) pogorszenie sprawności eksploatacyjnej
mikrobiogazowni (instalacji PME) oraz pogorszenie parametrów niezawodnościowych
zasilania gospodarstwa 2 w energię elektryczną. Pierwszą z wymienionych wad można
bardzo efektywnie wyeliminować za pomocą dodatkowego wyposażenia
mikrobiogazowni (instalacji PME) w baterię akumulatorów. Wystarczyłaby do tego
bateria o pojemności energetycznej mniejszej od 10 kWh (przy dopuszczalnym
rozładowaniu baterii do poziomu 50%).

profil 1 profil 2 profil 3 profil 4

30
25
20
15
10
5
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Rys. 5. Godzinowy grafik energii elektrycznej (w kWh) dla gospodarstwa

2 (samobilansującego się) uwzględniający wykorzystanie energii elektrycznej
z mikrobiogazowni (na potrzeby technologiczne gospodarstwa i domu mieszkalnego):
zapotrzebowanie – profil 1; produkcja –profil 2; usługa dla OSD, sprzedaż – profil 3;
usługa dla OSD, zakup – profil 4
Źródło: opracowanie własne

25
Pakiet krajowych strategicznych programów energetycznych
i około-energetycznych
W przypadku starej trajektorii rozwojowej (związanej z wykorzystaniem paliw
kopalnych) energetyka tworzyła środowisko (bezpieczeństwo energetyczne) dla
rozwoju gospodarki i miała znaczenie nadrzędne (w zakresie strategii rozwojowej była
nawet, do pewnego stopnia, autonomiczna: prognozy zapotrzebowania na
energię/paliwa były tworzone w taki sposób, aby uzasadniać rozmach inwestycyjny
kreowany przez korporacje energetyczne). W przypadku nowej trajektorii prosumenci
określają swoje cele (tworzą strategie rozwojowe, wybierają styl życia) i budują,
stosownie do tych celów, swoje indywidualne bezpieczeństwo energetyczne (zatem
energetyka u prosumentów jest sprawą wtórną). Oznacza to odwrócenie roli
energetyki: energetyka nadrzędna zmienia się w „wynikową” (jest pochodną
gospodarki i szeroko rozumianych stosunków społecznych). Stąd wynika znaczenie
krajowych około-energetycznych (gospodarczych, powiązanych z programami
społecznymi) programów: modernizacyjnych, rozwojowych, pomostowych.
Szczególną wagę przywiązuje się do sześciu programów [J. Popczyk 9]; przy tym
program modernizacyjny (I), a zwłaszcza programy rozwojowe (II do IV) mają walor
trwałych programów o masowym oddziaływaniu. Programy te są celem
cywilizacyjnym dla Polski. Programy II i IV stanowią najsilniejszy czynnik
przyspieszenia edukacyjnego całego społeczeństwa w zakresie użytkowania nowych
technologii (w tym zaawansowanej inteligentnej infrastruktury).
Program I(P), modernizacyjny. Jest to program dotyczący pobudzenia
efektywnościowego energetyki (prosumenckiej) przemysłowej (obecnie około 50%
krajowego zużycia energii elektrycznej) obejmuje (auto) kogenerację gazową,
efektywność energetyczną i rozwój OZE, a jego podstawą jest przesłanka, że
prosumenckie łańcuchy wartości (oznaczające na początek, w szczególności, integrację
strony popytowej i podażowej gospodarki energetycznej) mają na obecnym etapie
technologicznym znaczenie fundamentalne. (Szacuje się, że działania bezinwestycyjne
i inwestycje w efektywność popytową o czasie zwrotu kapitału poniżej dwóch lat –
czyli około 5-krotnie mniejszym niż okres zwrotu kapitału w źródła wytwórcze –
umożliwiają w przemyśle redukcję zapotrzebowania na energię elektryczną o około
20%; w wypadku ciepła jest to redukcja rzędu 30%).
Program II(OW), rozwojowy. Program dotyczący energetyki (prosumenckiej) na
obszarach wiejskich (obecnie około 15% krajowego zużycia energii elektrycznej) obejmuje
rewitalizację zasobów budynkowych za pomocą technologii domu pasywnego (czyli
technologii, której potencjał techniczno-ekonomiczny zapewni w horyzoncie 2050 co
najmniej 5-krotną redukcję ciepła grzewczego w zasobach budynkowych), rozwój OZE i
modernizację gospodarstw rolnych mało- i średnio-towarowych za pomocą
mikrobiogazowni utylizacyjno-rolniczych zintegrowanych z agregatami kogeneracyjnymi
pracującymi w trybie semi off grid. (Program II jest ukierunkowany na niezbędną
reelektryfikację obszarów wiejskich za pomocą innowacyjnych rozwiązań energetyki
prosumenckiej, zastępujących tradycyjną reelektryfikację sieciową; w szczególności
transformację wiejskich sieci elektroenergetycznych niskiego napięcia w kierunku semi off
grid, prawie autonomicznych).
9
Popczyk J. Raport Doktryna energetyczna. www.klaster3x20.pl. podstrona CEP, BŹEP, Nr katalogowy 1.1.06.
26
 Program III(RE), rozwojowy. Program rozwoju rolnictwa energetycznego –
dotyczący restrukturyzacji rolnictwa, głównie w obszarze gospodarstw
wielkotowarowych (powyżej 50 ha) – jest ukierunkowany na efektywne wykorzystanie
polskich zasobów gruntów ornych uwzględniające, jako podstawowe uwarunkowanie,
pełną równowagę żywnościowo-energetyczną. Podstawową technologią rolnictwa
energetycznego w pierwszym etapie rozwojowym są biogazownie klasy 20 GWh (jest
to roczna produkcja biogazowni wyrażona w energii chemicznej), czyli produkujące
biogaz w ilości 2 mln m3/rok w przeliczeniu na czysty metan; są to biogazownie bez
magazynów biogazu pracujące na sieć gazową średniego ciśnienia lub, opcjonalnie,
biogazownie z magazynami biogazu zasilające agregaty kogeneracyjne klasy 1 MW,
pracujące w trybie źródeł regulacyjnych słabo powiązanych z siecią średniego
napięcia. (Roczny potencjał produkcyjny Programu III w horyzoncie 2050 wynosi 200
TWh w energii chemicznej, albo 20 mld m3 biogazu w przeliczeniu na czysty metan;
w przeliczeniu na energię elektryczną jest to około 80 TWh. Taki potencjał wynika z
ostrożnego oszacowania, zakładającego wykorzystanie na cele energetyczne poniżej
20% dostępnych gruntów ornych).
Program IV(M), rozwojowy. Program dotyczący energetyki (prosumenckiej) w
miastach (z wyłączeniem „wielkiego przemysłu”) – obecnie około 35% krajowego
zużycia energii elektrycznej, około 70% zużycia ciepła, około 70% zużycia paliw
transportowych – obejmuje trzy kierunki działań: rewitalizację zasobów budynkowych
za pomocą technologii domu pasywnego, rozwój OZE oraz rozwój systemów car
sharing i infrastruktury transportu elektrycznego. Główny potencjał ekonomiczny jest
związany przy tym z dwoma działaniami: pierwszym i trzecim. (Wykorzystanie
potencjału techniczno-ekonomicznego w horyzoncie 2050 w Programie IV oznacza w
miastach co najmniej 5-krotną redukcję ciepła grzewczego w zasobach budynkowych
oraz 3-krotną redukcję paliw transportowych. Jednocześnie oznacza zrównoważenie
produkcji w źródłach OZE – głównie słonecznych, PV i hybrydowych – z
następującymi potrzebami: 1º - ze wzrostem zużycia energii elektrycznej jako energii
napędowej dla pomp ciepła produkujących ciepło grzewcze i ciepłą wodę użytkową, 2º
- ze wzrostem zużycia energii elektrycznej wynikającym z rozwoju transportu
elektrycznego oraz 3º - z produkcją ciepła grzewczego, realizowaną poza segmentem
pomp ciepła, w źródłach słonecznych hybrydowych i kolektorach słonecznych).
Program V(WEK), pomostowy. Program intensyfikacji wykorzystania istniejących
zasobów korporacyjnej energetyki wielkoskalowej (w największym uproszczeniu, ale
z zastosowaniem dużego nadmiarowego marginesu, szacuje się że bezinwestycyjne
zasoby tej energetyki są całkowicie wystarczające w horyzoncie 2050) ma dwa główne
uwarunkowania i obejmuje dwa główne kierunki. Uwarunkowania, to po pierwsze
nowe możliwości wynikające z gwałtownego rozwoju technologicznego infrastruktury
inteligentnej; z tym uwarunkowaniem jest związany w szczególności pierwszy
kierunek działań, którym jest intensyfikacja wykorzystania zasobów, przede wszystkim
sieciowych, za pomocą inteligentnej infrastruktury (smart grid WEK). Drugie
uwarunkowanie, to dwa wielkie transfery paliwowe do segmentu źródeł wytwórczych
energii elektrycznej (kogeneracyjnych, poligeneracyjnych) w energetyce
prosumenckiej, przede wszystkim przemysłowej i budynkowej; będzie je wymuszała
dwubiegunowa rynkowa doktryna 2050 mająca na celu redukcję wykorzystania paliw

27
kopalnych zgodną z minimalną redukcją przyjętą w unijnej Mapie Drogowej 2050,
czyli o 80% (dla Polski realną i pożądaną). Najszybszy będzie transfer gazu z rynku
ciepła (wypieranego przez technologie domu pasywnego, przez pompy ciepła
i biomasowe źródła ciepła), późniejszy transfer będzie dotyczył paliw transportowych
(wypieranych przez transport elektryczny). Potencjał docelowego transferu gazu
szacuje się na około 8 mld m3. Uwzględniając potencjał wzrostu krajowego wydobycia
gazu ziemnego (w przeliczeniu na czysty metan) do 6 mld m3/rok oraz potencjał
wzrostu zdolności przeładunkowych terminala LNG w Świnoujściu do 6 mld m 3/rok
uzyskuje się potencjał produkcji energii elektrycznej w prosumenckich technologiach
gazowych wynoszący około 100 TWh/rok (przy elektrycznej sprawności przeciętnej
tych technologii 50%, będącej wypadkową sprawności poligeneracyjnych i combi); jest
to potencjał znacznie przekraczający potrzeby. Transfer paliw transportowych w
horyzoncie 2050 wynoszący 2/3 obecnego rynku tych paliw oznacza potencjał
produkcji energii elektrycznej w prosumenckich technologiach wytwórczych (na
obecne paliwa transportowe) wynoszący około 70 TWh/rok (przy elektrycznej
sprawności przeciętnej tych technologii 50%, podobnej jak w wypadku technologii
gazowych); jest to znowu potencjał znacznie przekraczający potrzeby. Drugi kierunek
działań, mający podstawy w obydwu uwarunkowaniach, ale przede wszystkim w
błędach polityki energetycznej w ostatnich 15 latach, to inwestycje „korekcyjne” w
infrastrukturę podstawową (sieci elektroenergetyczne i gazowe, elektrownie, instalacje
petrochemiczne, kopalnie, …) niezbędne ze względu na nieskoordynowanie
istniejących zasobów w łańcuchach technologicznych.
Program VI(EE), pomostowy. Program intensyfikacji wykorzystania istniejących
zasobów elektroenergetyki WEK ma kluczowe znaczenie (produkcja w elektrowniach
węglowych wynosząca ponad 140 TWh, w tym 80 TWh w elektrowniach na węgiel
kamienny i 60 TWh na węgiel brunatny, wymagająca 400 TWh energii chemicznej w
węglu kamiennym i brunatnym, zapewnia prawie 90% pokrycia krajowego
zapotrzebowania na energię elektryczną przez odbiorców końcowych, wynoszącego
ponad 120 TWh). Zasoby wytwórcze w blokach węglowych, uwzględniając
ekonomiczny potencjał ich rewitalizacji, ocenia się (z blokiem 1075 MW w
Kozienicach, ale bez 2 bloków o mocy jednostkowej 900 MW każdy w Opolu) na
około 3500 TWh, a bezinwestycyjne techniczne zasoby wydobywcze polskich kopalń
węgla kamiennego (po odliczeniu całości węgla koksowego i węgla energetycznego
zużytego w horyzoncie 2030 do celów ciepłownictwa rozproszonego) wystarczają do
wyprodukowania 2300 TWh energii elektrycznej (wyeliminowanie węgla z
ciepłownictwa rozproszonego do 2030 r. jest sprawą bezdyskusyjną, ale już wcześniej,
bo po 2018 r. polskie górnictwo węgla kamiennego będzie, obok szczątkowego
górnictwa czeskiego, jedynym w UE). Wielkie niezbilansowanie w energetyce na
węgiel kamienny (zasoby mocy wytwórczych w blokach przewyższające ponad 50%
zasoby wydobywcze w kopalniach) będzie skutkowało rosnącym importem węgla
kamiennego i/lub kosztami osieroconymi w segmencie mocy wytwórczych. Odrębną
sprawą jest koordynacja zasobów w elektroenergetyce na węgiel brunatny. Do końca
minionego stulecia koordynacja ta miała charakter systemowo-technologiczny i była
wzorcowa. W ciągu ostatnich 15 lat, wraz z konsolidacją elektroenergetyki (która była
realizowana pod hasłami potrzeby lepszego planowania rozwoju) nastąpiło ciężkie

28
naruszenie zasad koordynacji w kompleksie Bełchatów związane z budową nowego
bloku 860 MW, i rewitalizacją istniejących bloków 360 MW. W wyniku zasoby
wytwórcze energii elektrycznej w blokach węglowych w Elektrowni Bełchatów
szacuje się na 1000 TWh, a zasoby w kopalniach Bełchatów i Szczerców, wynikające
z posiadanych przez kopalnie koncesji, wystarczają do produkcji około 650 TWh.
Błędy w polityce energetycznej ostatnich 15 lat w niewielkim stopniu przeniosły się na
kompleks Pątnów-Adamów (Elektrownia Konin nie ma już praktycznego znaczenia w
przyszłościowym bilansie energii elektrycznej); w kompleksie tym zasoby węgla
brunatnego wystarczą do produkcji około 110 TWh energii elektrycznej (z podziałem:
kopalnia Konin – około 80 TWh, kopalnia Adamów – około 30 TWh). Zasoby
zdolności wytwórczych tylko w nowym bloku 460 MW (z uwzględnieniem jego
potencjalnej rewitalizacji) wynoszą około 150 TWh (adekwatność zasobów
wytwórczych w blokach i zasobów wydobywczych w kopalniach kompleksu PAK
byłaby całkowita, gdyby zamiast bloku 460 MW został wybudowany w elektrowni
Pątnów blok 200 MW, właściwy systemowo). W kompleksie Turów zasoby węgla
brunatnego wystarczają do produkcji około 300 TWh. Są to zasoby praktycznie
zrównoważone z zasobami zdolności wytwórczych w blokach (jednak rozważana
przez Polską Grupę Energetyczną budowa nowego bloku 460 MW w elektrowni
Turów naruszyłaby istniejącą równowagę). Niezbilansowanie w energetyce na węgiel
brunatny (zasoby mocy wytwórczych w blokach przewyższające około 20% zasoby
wydobywcze w kopalniach) będzie skutkowało kosztami osieroconymi w segmencie
mocy wytwórczych (w wypadku bloków na węgiel brunatny, inaczej niż w wypadku
bloków na węgiel kamienny, nie ma możliwości wykorzystania nadmiarowych
zasobów mocy). W programie intensyfikacji wykorzystania istniejących zasobów
elektroenergetyki WEK bardzo ważne znaczenie, oprócz bloków wytwórczych oraz
kopalń (na węgiel kamienny i brunatny), mają sieci elektroenergetyczne: przede
wszystkim przesyłowe, ale także rozdzielcze. W zakresie szacowania czasu życia sieci
następuje współcześnie fundamentalne przewartościowanie. Na przykład dopuszczalny
czas eksploatacji linii przesyłowych ulega zwiększeniu z 40 do 70 lat. To oznacza, że
wykorzystanie istniejących zasobów wytwórczych bloków nie wymaga istotnych
inwestycji w sieci przesyłowe (które są systemowo bardzo dobrze skoordynowane z
blokami), poza inwestycjami w infrastrukturę smart grid WEK. Inwestycje w nowe
bloki wytwórcze, zwłaszcza klasy 1000 MW, wymusiłyby istotne podstawowe
inwestycje sieciowe, zarówno przesyłowe jak i rozdzielcze, które stałyby się źródłem
kosztów osieroconych w przyszłości. Otwartą sprawą jest zarządzanie istniejącymi
zasobami elektroenergetyki WEK. Przyspieszenie rozwoju energetyki prosumenckiej
do 2020 r. (za pomocą efektywnych systemów wsparcia) spowoduje bardziej
równomierne wykorzystanie istniejących zasobów.

Zakończenie

Z innowacją przełomową w postaci energetyki prosumenckiej, nasyconą źródłami

semi off grid, wiąże się potrzeba radykalnej zmiany regulacji prawnych. Z tego punktu
widzenia pożądana byłaby np. regulacja, która zmieni płatnika opłaty przesyłowej – z

29
odbiorcy na wytwórcę (jest to, potencjalnie, główny mechanizm napędowy rozwoju
całej energetyki prosumenckiej).
Z kolei regulacją o wielkim znaczeniu praktycznym dla przebudowy obszarów
wiejskich byłoby np. zastąpienie decyzji środowiskowej wymaganej w przypadku
mikrobiogazowni certyfikatem środowiskowym; jest tu analogia do obligatoryjności
wyposażenia elektrowni węglowych w elektrofiltry, instalacje odsiarczania, instalacje
odazotowania, a w przyszłości także w instalacje CCS. Po wprowadzeniu takiej
regulacji prawnej mikrobiogazownia stałaby się integralną instalacją utylizacyjno-
energetyczną: obory; chlewni; pieczarkarni; gospodarstwa rolno-hodowlanego;
mleczarni; rzeźni; wsi (tu w analogii do oczyszczalni ścieków w mieście).

30
Część 1
Uwarunkowania ekonomiczne, społeczne
i przyrodnicze

W epoce przemysłowej energetyka była na pierwszym miejscu, środowisko naturalne

przez długi czas nie liczyło się, polityka gospodarcza była całkowicie zależna od polityki
energetycznej, ludność bezrefleksyjnie brnęła w konsumpcyjny model energetyczny.
Energetyka prosumencka odwraca relacje we wszystkich trzech aspektach. Mianowicie,
ochrona środowiska wyznacza rolę energetyki: energetyka nie może niszczyć
środowiska, które potem należałoby naprawiać; produkcję energii trzeba natomiast
wykorzystać w procesach utylizacji odpadów, aby poprawić ekonomikę tych procesów.
Nie bezpieczeństwo energetyczne (polityka energetyczna), a polityka gospodarcza musi
być na pierwszym miejscu. Zmiana stylu życia musi zastąpić energetyczny
konsumpcjonizm. W rezultacie rozwój energetyki OZE musi wynikać ze znajomości
zjawisk przyrodniczych i powodować zmianę gospodarki oraz stylu życia ludzi,
a behawioralna ekonomia odpowiedzieć, gdzie jest równowaga między
zapotrzebowaniem na energię i jej ceną. Wszystko to razem, spójnie ukształtowane,
będzie nadawać w horyzoncie 2050 kształt energetyce prosumenckiej.

31
32
BARIERY REGULACYJNE W ROZWOJU SMART GRIDS W
POLSCE NA PRZYKŁADZIE PROJEKTOWANEJ PLATFORMY E-
BALANCE

Piotr Czerwonka, Bożena E. Matusiak, Grzegorz Podgórski, Jerzy S. Zieliński

Uniwersytet Łódzki

Streszczenie: Wdrożenie Smart Grid (SG) nie jest celem łatwym nie tylko ze względu na bariery
technologiczne, ale również ze względu na bariery legislacyjno- regulacyjne. Niedostateczne
uwarunkowania prawne skutecznie hamują lub wręcz uniemożliwiają rozwój inteligentnych sieci
elektroenergetycznych. W pracach projektu e-balance, analiza tych uwarunkowań pozwoliła
wskazać ramy prawne potrzebne do poprawnego funkcjonowania aplikacji dla SG oraz wskazała
na rozbieżności i braki, w przypadku wybranych krajów biorących udział w projekcie. Poprzez
wskazanie na przykładzie Polski, autorzy chcieli podkreślić jak wiele aspektów prawnych,
związanych z inteligentnymi sieciami elektroenergetycznymi nie doczekało się jeszcze w polskim
ustawodawstwie szczegółowych regulacji. Artykuł ma na celu wskazać niektóre ograniczenia i luki
prawne, jakie udało się zidentyfikować w projekcie mającym na celu utworzenie nowej aplikacji
usługowej do zarządzania SG.
Słowa kluczowe: sieci inteligentne, bilansowanie energii, zagadnienia prawne

Wprowadzenie

Coraz częstsze zakłócenia dostawy energii (blackouty), niewystarczająca

przepustowość linii przesyłowych i protesty przeciwko ich budowie, zanieczyszczenie
środowiska, zmniejszające się zasoby kopalnych źródeł energii oraz wzrastające
zapotrzebowanie na energię elektryczną– to charakterystyczne zjawiska występujące w
końcu XX wieku w krajach rozwiniętych. Istniejące systemy elektroenergetyczne nie
mogły przezwyciężyć tych trudności i konieczne stało się wprowadzenie nowych
rozwiązań technicznych i organizacyjnych w elektroenergetyce nazwanych Smart Grid
(SG - Sieć inteligentna), której właściwości opisane są w wielu źródłach, np. w
[Zieliński, in preparation].
Taka sieć umożliwiałaby między innymi komunikację pomiędzy wszystkimi
uczestnikami rynku energii, mogłaby mięć wpływ na ograniczenie emisji CO 2 (nawet
do 2,03 Gt CO2 wartych 79 miliardów Euro10) ale również mogłaby pomóc ograniczyć
10
http://www.smart2020.org/_assets/files/01_Smart2020ReportSummary.pdf
33
straty powstające podczas przesyłu i dystrybucji energii. Nie bez znaczenia zostaje
również kwestia optymalizacji i sprawnego zarządzania taką siecią tak, aby utrzymać
jakość dostarczanych usług na jak najwyższym poziomie. Potrzebę budowy takiej sieci
sformułowano ponad dwadzieścia lat temu w USA, gdzie uruchomiono pierwsze
prototypy takich sieci [Zieliński, in preparation].
Również Unia Europejska zainteresowała się rozwojem SG przedstawiając na
forum państw Unii Europejskiej dyrektywy (Dyrektywa 2009/72/UE Komisji
Europejskiej) i formułując cele, jakie przyświecają utworzeniu SG. Wdrożenie tej idei
nie jest celem łatwym nie tylko ze względu na bariery technologiczne, ale również ze
względu na bariery legislacyjne. Niedostateczne uwarunkowania prawne skutecznie
hamują lub wręcz uniemożliwiają rozwój inteligentnych sieci elektroenergetycznych
na poziomie opomiarowania jak i na poziomie usług i aplikacji SG.
Unia Europejska współfinansuje badania wykonywane w projektach zmierzających do
wyjaśnienia potrzeb i skutków rozwoju SG. Jednym z nich jest projekt e-balance. Projekt
„Balancing Energy Production and Consumption in Energy Efficient Smart
Neighbourhoods”, e-balance (www.e-balance-project.eu)11 ma na celu przygotować
aplikację: Energy Management System (EMS) dla potrzeb bilansowania lokalnego i
zarządzania przepływami w sieci w obszarze sąsiedztwa z dużym nasyceniem
rozproszonych źródeł energii, magazynów energii jak też samochodów elektrycznych
(DER) oraz inteligentnych domów i inteligentnych urządzeń domowych. Cele
szczegółowe tego smart gridowego projektu to kolejno [materiały wewnętrzne projektu e-
balance]:
 uzyskanie wysokiej efektywności w zużyciu energii, poprzez bilansowanie
konsumpcji i produkcji lokalnych odbiorców jak też producentów i prosumentów,
 realizacja celów pro środowiskowych, związanych z pakietem klimatycznym i jego
ustaleniami,
 optymalne dopasowanie rozwiązań opracowanej aplikacji do oczekiwań klientów i
przyszłych użytkowników systemu, jak też opracowanie modelu biznesowego dla
projektowanej aplikacji,
 rozwój aplikacji wspomagających – jak np. krótkookresowe prognozowanie zużycia
czy produkcji energii elektrycznej, parametrów pogody itp.,
 optymalizacja i sprawne zarządzanie siecią, utrzymanie jakości usług dostaw jak i
jakości parametrów energii elektrycznej na poziomie sieci średniego i niskiego
napięcia. W tym też ograniczenie awaryjności sieci i strat przesyłowych oraz
kradzieży energii elektrycznej z sieci,
 przetestowanie uzyskanych rozwiązań w rzeczywistym środowisku.
W istniejącej sieci inteligentnej InovGrid (Portugalia- Batalha), oraz
w Bronsbergen (Holandia), gdzie znajduje się ok. 210 domów z instalacjami
fotowoltaicznymi (PV), smart urządzeniami i magazynami energii. Przewidziano
także test demonstracyjny w laboratorium demonstracyjnym Uniwersytetu Twente
(Holandia), gdzie w warunkach laboratoryjnych przebadany będzie wpływ dużego

11
Prace w projekcie e-balance (numer projektu: 609132) są częściowo finansowane, w ramach funduszy
siódmego Europejskiego Programu Ramowego FP7-SMARTCITIES-2013 oraz współfinansowane z
MNiSW, (umowa nr: 3009/7.PR/13/2014/2).

34
 nasycenia magazynów energii a w tym samochodów elektrycznych oraz mechanizm
bilansujący Triana – nowa metoda, opracowana na uniwersytecie Twente [Bakker ,
Uniwersytet Twente, 2012],
 rozwój skalowalnej aplikacji wspierającej działania dla Smart Cities,
uwzględniającej cele zrównoważonego zarządzania energią dla obszarów
miejskich.
Zakłada się, że aplikacja e-balance będzie aplikacją usługową, rozwijaną na bazie
istniejącej już sieci inteligentnej, gdzie przynajmniej podstawowa infrastruktura
pomiarowa (Smart. Metering- SM i Advanced Metering Infrastructure- AMI) już
istnieje.
W składzie konsorcjum projektu pozostają takie kraje jak: Niemcy, Holandia,
Portugalia, Hiszpania i Polska- łącznie jedenaście instytucji naukowo-badawczych i
przedsiębiorstw oraz dwóch operatorów systemów dystrybucji (Alliander i EDP).
W pierwszym etapie prac projektowych wykonano m.in. analizę istniejących
regulacji prawnych- zarówno ogólno- europejskich jak też regionalnych (w każdym z
w. w. krajów) w obszarze dopasowania ich do potrzeb rozwoju SG jak też DER i
rozwiązań dedykowanych dla bilansowania lokalnego produkcji i konsumpcji energii
elektrycznej. Szczegółowa analiza postawionych przez zespoły zadaniowe pytań
legislacyjno-prawnych i regulacyjnych, wykazała jak bardzo w niektórych obszarach,
regulacje rynkowe i prawo nie nadąża za potrzebami rynku inteligentnych sieci.
Na przykładzie potrzeb wdrożeniowych przyszłej platformy e-balance można
wskazać niektóre bariery regulacyjne i legislacyjne dla uruchomienia i urynkowienia
innowacyjnego rozwiązania bilansowania lokalnego (rozwiązanie usługowe ICT) w
inteligentnych sieciach. W tabeli nr 1 zebrano najważniejsze zdaniem autorów bariery i
braki regulacyjne w Polsce, które wskazano podczas wykonanych badań projektowych
i wyniki porównano do sytuacji dwóch pozostałych krajów.

Wyniki badań

Wyniki badań przedstawia tabela nr 1. Są to jedynie wybrane zagadnienia, które

mogą być barierami rozwoju SG i aplikacji wspierających SG w Polsce. Oryginalne
wyniki badań pogrupowane były wg tzw. use cases (przypadki użycia) i opracowane
tylko dla platformy e-balance. Zostały podzielone na te, dotyczące regulacji samej
produkcji i konsumpcji energii dotyczące regulacji rynkowych oraz zagadnień
związanych ze standardami informacyjnymi i bezpieczeństwem danych. Uzyskane
odpowiedzi były konsultowane z praktykami (PGE Dystrybucja SA Oddział Łódź-
miasto (Polska) oraz ALLIANDER –Holandia, EDP- Portugalia). Opracowane pytania
jak i odpowiedzi nie wskazują szczegółowo na rozporządzenia i akty prawne. Jest to
analiza praktyczna, która ma ułatwić proces implementacji i później wdrożenia
aplikacji e-balance na rynek, dlatego też ostatnia kolumna zestawienia wskazuje czego
potrzebuje wspomniany projekt platformy e-balance by być wdrożonym na rynku
europejskim.

35
 Tabela 1. Analiza porównawcza wybranych zagadnień i regulacji prawnych w
badanych krajach dla potrzeb e-balance
Potrzeby dla
Lp. Zagadnienia do dyskusji Polska Portugalia/Holandia
e-balance
Energia i jej produkcja /zużycie – wybrane zagadnienia
Użytkownik
Czy użytkownik może dowolnie Cała energia musi być oddana
powinien mieć
zdecydować co zrobi z Nie ma do sieci/w Holandii- można
1 swobodę
wyprodukowaną energią ograniczeń. tylko oddać do sieci nadwyżkę
własnych
(zużyje czy sprzeda do sieci)? energii.
decyzji
Nie ma
regulacji dla
agregatorów. Powinno być
Czy są jakieś ograniczenia w Istnieją jedynie Nie ma ograniczeń/w Holandii regulacje
ilości zakupionej energii przez regulacje dla są limity związane z wielością odnośnie
2
dużych (zgrupowanych grupy zakupów. Powyżej 10000 nowych ról na
odbiorców) (np. agregator)? zakupowej – kWh/rok obowiązują inne taryfy rynku energii
zasady (agregator)
uzgadniane w
umowie
Czy są jakieś ograniczenia w
Nie ma Zależne od
mocy przyłączonej dla dużych,
3 regulacji dla Ograniczenia tak jak w pkt. 1 regulacji
(zgrupowanych odbiorców) (np.
agregatorów. krajowych
agregator)?
Użytkownik
powinien móc
Czy użytkownik może regulować
modyfikować dowolnie swoją Tak, i powinien W Holandii nie ma ograniczeń/ własną
strategię i ilość energii zgłosić zmiany w Portugali musi zachowywać strategię
4
wyprodukowanej do DSO (max się zgodnie z deklaracją złożoną dowolnie, na
/oszczędzanej/zużytej w w 14 dni). w umowie. poziomie
dowolnym czasie? zarządzania
bilansem we
własnym domu
W Portugalii, przyłączona moc
Czy są jakieś ograniczenia w
nie może być większa niż 50%
przyłączanej mocy poprzez
Tak, jest to zakontraktowanej mocy dla Zależne od
instalację rozproszonych źródeł
5 regulowane konsumpcji. Max moc regulacji
(DG)? (np., nie można
przez kontrakt przyłączenia 250kW/ w krajowych
przyłączyć więcej niż moc
Holandii nie ma ograniczeń
zamówiona dla konsumpcji)
mocy
Regulowane
przez W szczególnych sytuacjach Tak- w ramach
Czy można limitować ilość
rozporządzenia/ zagrożenia stabilności pracy Demand Side
6 dostarczanej energii do
w szczególnych sieci- tak/w Holandii dostawca Management
użytkownika
przypadkach- nie ogranicza wielkości dostaw. (DSM)
tak
Czy są jakieś przepisy, które Sterowanie
ograniczają możliwość zgodne z
sterowania urządzeniami klienta Tak, szczegóły wdrożonymi
Tak, szczegóły wynikają z
7 (produkcja lub konsumpcja) wynikają z programami
umowy z agregatorem
przez podmioty zewnętrzne, umowy. DSM i
takie jak dostawcy, agregatora warunkami
lub OSD? umowy

36
 Potrzeby dla
Lp. Zagadnienia do dyskusji Polska Portugalia/Holandia
e-balance
Dopuszcza się użycie redukcji
W przypadku awarii/zaniku czy popytu w sytuacjach Niezbędne jest
błędnej prognozy- Tak, regulują to awaryjnych i zaplanowania zarządzanie
8
OSD/agregator może odłączyć umowy. konserwacji, które oznaczają redukcją
określonych klientów od sieci? przerwy/W Holandii nie można popytu
odłączyć klienta
Tak/ zależne od
Czy są ograniczenia w Patrz pkt. 1/w Holandii nie ma
9 technicznych Bez ograniczeń
wielkości instalacji DG? ograniczeń
możliwości
KPI dla technicznej jakości
usług: częstotliwość, amplituda,
zniekształcenia harmoniczne,
Powinny być
Jakie Key Performance Napięcie, brak równowagi i inne wartości.
opracowane
Indicators (KPIs) mają częstotliwość i Handlowa jakość usług:
10 dokładne KPIs
znaczenie dla QoS (Quality of współczynnik szybkość obsługi klienta,
dla QoS i EoS
supply)? migotania odpowiedzi na różne wnioski,
odczyt liczników lub ocena
satysfakcji klienta./w Holandii
nie wyspecyfikowano
Nie ma
Tak- bez
ograniczeń/ nie
Czy właściciel samochodu Nie ma ograniczeń/w Holandii ograniczeń,
ma
elektrycznego może być są ograniczenia dla potrzebne
szczególnych
11 zobligowany do rozładowania ekstremalnych użyć energii opracowane
regulacji dla
/ładowania pojazdu na życzenie (bardzo duże zapotrzebowanie modele
samochodów
operatora? na ładowanie/zużycie) biznesu i
elektrycznych
regulacje
(EVs)
Regulacje rynkowe – wybrane, przykładowe zagadnienia
Tak, konieczne
Nie, taryfy są taryfy
zmieniane raz Tak, w Portugali funkcjonują dowolnie
Czy sprzedawca energii może do roku i taryfy zmienne (TOU) i dobierane jako
oferować zmienne taryfy zatwierdzane regulowane (te drugie mają być oferty oraz
12
(zmienność w dowolnym przez Urząd wycofane do 2015r)./w program
czasie) Regulacji Holandii taryfy są zmieniane Active
Energetyki dwa razy do roku Demand
(URE) Response
(ADR)
Tak/ ze względu na
Tak, jeśli
bezpieczeństwo sieci/w Tak – w każdej
Czy OSD może zmienić limit stabilność
13 Holandii nie może- szczególnie chwili,
mocy dla DG? systemu będzie
jeśli chodzi o małych dynamicznie
zagrożona
prosumentów
Czy można sprzedać energię (z Nie, nie jest to
Tak, potrzeba
14 samochodu elektrycznego ) w jeszcze Nie/w Holandii –tak
regulacji
dowolnym punkcie regulowane
Bezpieczeństwo i ochrona danych- wybrane zagadnienia
Dozwolone jest zastosowanie
Nie jest to Tak, niezbędne
15 pomiaru netto poprzez inne Nie/nie
regulowane są regulacje
połączenia niż własne?

37
 Potrzeby dla
Lp. Zagadnienia do dyskusji Polska Portugalia/Holandia
e-balance
Żadne Tak, pomocne
Czy jakieś informacje o
informacje o Tak- z zachowaniem przy aktywacji
użytkowniku mogą być
16 innym kliencie EU/krajowych ram ochrony klientów dla
współdzielone( ujawniane)
nie mogą być danych/tak samo w Holandii używania
innym
ujawniane systemu
Data protection Act/w Holandii-
Jakie regulacje krajowe muszą
The Electricity Act 1998, and Powinny
być spełnione przez czujniki do Nie ma
17 the National Data Protection istnieć takie
monitorowania urządzeń regulacji
Act (de Wet Bescherming regulacje
zainstalowanych u klientów?
Persoonsgegevens
Gminy są właścicielem sieci
OSD jest
Jeśli OSD nie jest operatorem NN i udzielają koncesji dla Tak,
zawsze
18 danej sieci czy może mieć DSO na eksploatację i potrzebne
operatorem
dostęp do danych z takiej sieci? konserwację/w Holandii- jest to regulacje
sieci
dozwolone
Tak, z URE i z
Czy właściciel EMS może OSP- co do
Tak- z regulatorem rynku, dane Tak, konieczna
dzielić się informacjami na innych
muszą być pozbawione możliwość
19 temat efektywności podmiotów
informacji identyfikacyjnych. I wymiany
energetycznej klienta z innymi (użytkownicy)
muszą być zagregowane informacji
podmiotami? nie ma
regulacji
OSD,
sprzedawca i
Kto może przechowywać OSD i sprzedawca/ w Holandii każda
20 Tylko OSD
historyczne dane o użytkowniku tylko OSD uprawniona
strona której
klient da zgodę
Źródło: opracowanie własne dla wybranych zagadnień, na podstawie obszernych wyników z D2.2
Analysis of Legal Issues [2], (kierownik zadania: J.J. Peralta, CEMOSA, Hiszpania)

W związku z bezpieczeństwem i ochroną danych należy także zwrócić uwagę na

fakt generacji dużej ilości danych w sieciach SG [Zieliński, Politechnika,
Częstochowska, 2013]. W literaturze [Matusiak, Zieliński, Rynek Energii, 2014]
wskazano również na celowość zastosowania technologii Internet of Things (IoT),
powodującej zmniejszenie ilości danych krążących w sieci ICT. Natomiast
proponowana w [Zieliński, in preparation] koncepcja zastosowania Internet of
Everything (IoE) rozszerza zbiór na którym operuje to narzędzie na organizmy żywe –
a więc na ludzi.
Tworząc nową inteligentną sieć rozdzielczą niskiego lub średniego napięcia warto
wykorzystać nowe rozwiązania zmniejszające nakłady inwestycyjne, jak i koszty
eksploatacyjne. Takim rozwiązaniem jest np. zastosowanie prądu stałego nie tylko w
inteligentnym domu, ale nawet w sieci rozdzielczej niskiego czy też średniego napięcia
[Zieliński, Biuletyn; 2014]. Wszystkie te wspomniane aspekty techniczne wymagają
nowych regulacji i wskazania standardów pracy sieci, których w Polsce jeszcze nie ma
zachowując konieczny poziom bezpieczeństwa i integralności z pozostałymi regulacjami.

38
Wnioski
Przeanalizowanie uwarunkowań prawnych dotyczących regulacji Unii Europejskiej
i stanu ustawodawstwa dotyczącego smart grid w trzech wybranych krajach, pozwoliło
oszacować ramy prawne, w których będzie miał miejsce rozwój projektu e-balance.
Większość wyciągniętych wniosków i rekomendacji dotyczy roli klienta i jego relacji z
pozostałymi aktorami rynku energii elektrycznej – w szczególności dostawców energii
elektrycznej i operatorów sieci. Do najważniejszych można zaliczyć:
 Konieczność uwolnienia roli prosumenta – nowego użytkownika sieci
inteligentnych, który poza konsumpcją energii elektrycznej może ją również
produkować i składować. Obecnie elastyczność działań prosumenta jest mocno
ograniczona, co wpływa negatywnie na możliwość osiągnięcia planowanych
funkcjonalności systemu e-balance i stawia pod znakiem zapytania sens niektórych
z proponowanych rozwiązań technologicznych. Tylko w przypadku, gdy
użytkownik końcowy ma możliwość samodzielnego kontrolowania przepływów
energii elektrycznej może być pełnoprawnym członkiem systemu sieci
inteligentnej.
 Potrzeba dostosowania rynku energii do wymogów sieci inteligentnych. Istniejące
systemy regulujące rynek energii nie ułatwiają i nie zachęcają użytkowników
końcowych do świadomego i aktywnego w nim uczestnictwa. Rola agregatorów rynku
energii jest zalecana dla wprowadzenia nowych modeli biznesowych dla sieci
inteligentnych. Ułatwia ona proces zarządzania urządzeniami klientów oraz wsparcie
procesu zarządzania elastycznymi taryfami. Z punktu widzenia zwiększenia
świadomości uczestników rynku energii w przyszłości jest również niezwykle istotne
wprowadzenie taryf opartych na cenach dynamicznych.
 Upowszechnienie nowych urządzeń i usług. Niektóre z technologii uważanych za
integralne elementy sieci elektroenergetycznych przyszłości – takie jak licznik
inteligentny czy samochód elektryczny – w przypadku wielu krajów, nie posiadają
odpowiednio rozbudowanej, lub nie posiadają wcale podstawy legislacyjnej,
pozwalającej na ich pełne wykorzystanie. Jednym z typowych ograniczeń w
przypadku samochodów elektrycznych jest konieczność korzystania z publicznych
stacji ładujących (które są zazwyczaj w posiadaniu konkretnego operatora) i
obsługa wymiany informacji pomiarowych w takich sytuacjach. Konieczność
zagwarantowania odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa i poufności danych
składania do refleksji nad wymaganiami dotyczącymi nowych usług obsługujących
sektor ładowania samochodów elektrycznych.
 Koncentracja na zagwarantowaniu prywatności i bezpieczeństwa danych. Dla
zwiększenia efektywności zarządzania parametrami energii elektrycznej i danych
osobowych zaleca się definicję niezależnego podmiotu, którego rolą byłoby
zarządzanie całą informacją w sieci na drodze od klienta do operatora systemu
dystrybucyjnego. Ułatwiłoby to i zagwarantowało bez wyjątku wymuszenie
wszystkich przepisów dotyczących zagwarantowania prywatności danych i
chroniłoby klientów i stabilność sieci z poszanowaniem bezpieczeństwa danych.

39
 W odniesieniu do zarządzania systemem elektroenergetycznym pozycja OSD jest
kluczową dla pracy sieci inteligentnej a każdy nowy system lub podmiot zarządzający
powinien współpracować i być zintegrowanym z operatorem sieci.

LEGAL BARRIERS IN SMART GRID DEVELOPMENT

IN POLAND. THE E-BALANCE PLATFORM CASE
Abstract: The Smart Grid is not an easy objective, not only due to technological barriers, but also due to
legislative barriers. Inadequate legal conditions effectively inhibits or even prevents the development of
smart grid networks. In the e-balance project, analysis of these conditions indicates the allowed legal
frameworks needed for the proper development of the smart grid, and pointed to the discrepancies and
deficiencies in selected countries participating in the project. Through the specification of Poland, the
authors also wanted to point out how many legal aspects related to intelligent electricity networks did not
found yet in Polish law regulations. The paper seeks to identify some (important according to the
authors) the limitations and legal loopholes that were identified in the project aimed to create a platform
for the service application with the purpose of SG management.
Key words: Smart Grids, Energy Balancing, Legal Issues

Literatura:
[1] Materiały wewnętrzne projektu e-balance
[2] Peralta J. J. et.al.; D2.2. Analysis of Legal Issues; e-balance project consortium, May 2014;
http://www.e-balance-project.eu
[3] Bakker V., Triana: a control strategy for Smart Grid, University of Twente; 2012
[4] Matusiak B. E., Zieliński J.S., Internet of Things in Smart Grid Environment. Kaprint,
Rynek Energii 3/2014, str.: 115-118
[5] Zieliński J.S.: Zarządzanie danymi w inteligentnym systemie elektroenergetycznym. Wiedza i
technologie informacyjne, nowe trendy badań i aplikacji. Wydawnictwa Wydziału Zarządzania
Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2013, 32-41.
[6] Zieliński J.S.: Internet of Everything (IoE) in Smart Grids. (in preparation).
[7] Zielński J.S.: Prąd stały czy przemienny? (a może razem). Biuletyn Techniczno-
Informacyjny Oddziału Łódzkiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich, 1/2014, 18-19.
Mgr Piotr Czerwonka (Katedra Informatyki, Wydział Zarządzania UŁ) zainteresowania badawcze
to: wykorzystanie systemów informatycznych w pracy sieci inteligentnych systemy wieloagentowe.
Bierze również udział w rozwoju platformy chmur obliczeniowej PAAS – Cloud Foundry. Uczestnik
projektu e-balance. E-mail: pczerwonka@wzmail.uni.lodz.pl
Dr Bożena Ewa Matusiak; Uniwersytet Łódzki, Katedra Informatyki Wydział zarządzania UŁ,
uczestnik trzech projektów europejskich w tym kierownik zadania WP2.2 dla projektu e-balance (7PR
SMARTCITIES_2013). Główne zainteresowania badawcze koncentrują się na rozwoju SG oraz
budowaniu nowych modeli biznesowych dla rynku energii. E-mail.: bmatusiak@wzmail.uni.lodz.pl
Dr Grzegorz Podgórski (Katedra Informatyki, Wydział Zarządzania UŁ) główne zainteresowania to:
bezpieczeństwo sieci i systemów informatycznych, nowoczesne systemy uwierzytelniania, systemy
biometryczne, polityka bezpieczeństwa informacji, analiza ryzyka, ochrona danych. Uczestnik projektu e-
balance. E-mail: gpodgorski@wzmail.uni.lodz.pl
Prof. dr hab. inż. Jerzy S. Zieliński: Uniwersytet Łódzki, Katedra Informatyki Wydział zarządzania
UŁ, ul. J. Matejki 22/26, 90-237 Łódź. Uczestnik pięciu projektów europejskich, w tym uczestnik projektu
e-balance. kierownik Katedry Informatyki. E-mail: jzielinski@wzmail.uni.lodz.pl
Acknowledgements: This work has been partially funded by the project e-balance (project number:
609132), within the European Commission 7th Framework Programme (FP7-SMARTCITIES-2013)

40
ROZWÓJ ENERGETYKI PROSUMENCKIEJ
A BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE

Dorota Niedziółka
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

Streszczenie: W artykule wskazano na konieczność zmiany optyki pojęcia bezpieczeństwo

energetyczne i uwzględnianie zmienności czynników determinujących to pojęcie. Rozwój energetyki
prosumenckiej powoli będzie modyfikować strukturę wytwarzanej energii, a jeśli tak niezbędnym stanie
się dostosowanie warunków technicznych, prawnych, rynkowych do współistnienia rozproszonych
źródeł wytwórczych.
Słowa kluczowe: energetyka prosumencka, bezpieczeństwo energetyczne

Wprowadzenie

Współcześnie mamy do czynienia z istotną zmianą założeń dotyczących

bezpieczeństwa energetycznego. Bezpieczeństwo energetyczne stanowiło dotychczas
warunek wolności i bezpieczeństwa politycznego i ekonomicznego państwa. Obecnie poza
tymi elementami coraz ważniejszą rolę odgrywa konkurencyjność i innowacyjność
gospodarki oraz zdolność do ciągłego, konsekwentnego, a zarazem elastycznego
dostosowywania do zmienności otoczenia wewnętrznego i zewnętrznego. Kształtowanie
warunków bezpieczeństwa energetycznego wymaga zatem dostrzegania i uwzględniania
zmian uwarunkowań rozwoju rynków energii. Obecnie następuje rozwój energetyki
prosumenckiej, a to oznacza konieczność określenia wpływu tej formy pozyskiwania i
wykorzystania energii na bezpieczeństwo energetyczne państwa. Celem niniejszego
artykułu będzie gradacja determinant określających bezpieczeństwo energetyczne, w
warunkach rozwoju energetyki prosumenckiej i wzrostu aktywności lokalnych
społeczności w kształtowaniu samodzielności i samowystarczalności energetycznej.

Energetyka prosumencka

Istotą energetyki prosumenckiej jest wytwarzanie energii w mikroźródłach. Energia

ta ma zaspokajać potrzeby wytwórcy (prosumenta), a jej ewentualne nadwyżki mogą

41
zostać sprzedane do sieci. Rozwój mikrogeneracji dokonywany jest zatem nie w celu
uzyskania dochodu, lecz dywersyfikacji źródeł pozyskiwania energii elektrycznej i/lub
obniżenie jej kosztu. Produkowanie energii elektrycznej lub energii cieplnej, na małą
skalę, dokonywane jest przy użyciu technologii niskoemisyjnych lub opartych na
Odnawialnych Źródłach Energii (OZE).
Prosumentem mogą być nie tylko gospodarstwa domowe, ale także przedsiębiorstwa,
gospodarstwa rolne oraz różne grupy tych podmiotów.
Wzrost zainteresowania energetyką prosumencką wynika między innymi z:
 prognoz dotyczących wzrostu popytu na energię elektryczną,
 oczekiwań odnośnie przyszłych wyższych cen energii elektrycznej,
 wysokich kosztów dystrybucji energii elektrycznej,
 ograniczonego dostępu do energii elektrycznej wytwarzanej w źródłach
konwencjonalnych (rozlegle terytorium państwa, przestarzała infrastruktura
techniczna, brak surowców energetycznych),
 potrzebą wykorzystania nowych technologii,
 konieczności ochrony środowiska.
Instalacje tworzone w ramach energetyki prosumenckiej to tzw. małe instalacje
wykorzystujące odnawialne źródła energii o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej
od 40 kW do 200 kW lub o mocy osiągalnej cieplnej w skojarzeniu od 120 kW do 600
kW oraz mikroinstalacje o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej do 40 kW lub o
mocy osiągalnej cieplnej w skojarzeniu do 120 kW12. Obecnie dostępnych jest wiele
technologii, które pozwalają na wytwarzanie energii elektrycznej w gospodarstwie
domowym, przedsiębiorstwie usługowym lub produkcyjnym. Wśród nich można
wyróżnić:
 technologie niskowęglowe – bojlery na biomasę, pompy ciepła,
 technologie oparte na odnawialnych źródłach energii – panele PV, kolektory
słoneczne oraz mikroturbiny wiatrowe,
 technologie kogeneracyjne wytwarzające energię elektryczną skojarzoną
z ciepłem – mikro CHP, silnik Stirlinga oraz ogniwa paliwowe13.
Do instalacji wykorzystywanych w energetyce prosumenckiej zaliczane są:
 małe elektrownie wodne,
 małe elektrownie wiatrowe (mikrowiatraki),
 mikrosystemy fotowoltaiczne,
 mikrosystemy kogeneracyjne na biogaz i biopłyny (do zasilania agregatów
prądotwórczych z różnymi silnikami wewnętrznego spalania),
 kolektory słoneczne,
 kotły na biomasę,
 pompy ciepła.

12
Taka klasyfikacja ma być przyjęta w Polsce zgodnie z proponowanym zapisem punkty 18) i 19) Ustawy
o odnawialnych źródłach energii (projekt z lipca 2014 r.)
13
M. Bukowski, A. Pankowiec, P. Szczerba, A. Śniegocki Przełomowa energetyka prosumencka.
Dlaczego źródła rozproszone mogą doprowadzić do przewrotu na rynku energii, Warszawski Instytut
Studiów Ekonomicznych, Warszawa 2014, s. 8.

42
Sposób wykorzystania energii wytworzonej w mikroinstalacjach pozwala na
wyróżnienie14:
1. Instalacji podłączonych do sieci (tzw. on-grid) – tj. urządzeń, z których energia
przesyłana jest bezpośrednio do sieci energetycznej. Właściciel instalacji może
zatem czerpać korzyści z tytułu sprzedaży energii.
2. Instalacje nie podłączone do sieci (tzw. off-grid lub systemy wyspowe) – są to
instalacje działające autonomicznie zarówno w miejscach oddalonych od infrastruktury
energetycznej (np. górskie schroniska, oświetlenie znaków przydrożnych i reklam), jak
i tam gdzie dostęp do sieci nie jest utrudniony, lecz instalacja zasila układ wydzielony
(np. podgrzewanie ciepłej wody użytkowej, oświetlenie wewnętrzne typu LED,
wentylacja i dogrzewanie pomieszczeń itp.). W tych przypadkach wymagany jest
magazyn energii, np. w postaci akumulatorów elektrochemicznych albo zbiornika z
ciepłą wodą. Należy dodać, że koszty magazynowania energii znacznie podwyższają
nakłady inwestycyjne, jak również dalszą eksploatację instalacji (w szczególności
dotyczy to akumulatorów elektrochemicznych).
3. Instalacje mieszane – instalacje łączące cechy systemów on- i off-grid. Moduły
fotowoltaiczne lub małe elektrownie wiatrowe wspierane są źródłem szczytowym z
sieci lub agregatu prądotwórczego (np. generatora dieslowskiego bądź kotła
mikrokogeneracyjnego) w okresach niedoboru wiatru lub promieniowania słonecznego.
W sytuacji, gdy instalacje produkują więcej energii niż gospodarstwo może zużyć, jej
nadmiar przesłany jest do sieci energetycznej (tzw. net-metering - system
dwukierunkowych liczników) lub zostaje zmagazynowany (w przypadku
mikroinstalacji zazwyczaj chodzi o magazynowanie dobowogodzinowe, rzadziej
sezonowe).
O rozwoju energetyki prosumenckiej decyduje: budowa systemu inteligentnych sieci
energetycznych 15 (ISE), przyjazne otoczenie prawne, wsparcie finansowe państwa oraz
kampania promocyjna.
Systemy informacyjne zapewniają sprawną komunikację między uczestnikami
rynku energii i pozwalają na bardziej efektywne i zoptymalizowane korzystanie z
dostępnych zasobów energetycznych oraz dostarczają informacji o wielkości popytu i
podaży energii.
System prawny tworzy trwałe i bezpieczne warunki dla realizacji inwestycji i
współpracy podmiotów obecnych na rynku energii.
Rozwój mikrogeneracji wymaga wsparcia finansowego i promocyjnego ze strony
państwa, gdyż technologie wykorzystywane w mikroźródłach są drogie16. Nie mniej
energetyka prosumencka zyskuje liczne grono zwolenników tak w krajach wysoko
gospodarczo rozwiniętych, jak i rozwijających się. W tych pierwszych powodem są:
zwiększająca się świadomość ekologiczna obywateli, a jednocześnie znaczny dostęp

14
Energetyka prosumencka. Możliwości i korzyści dla odbiorcy końcowego, Instytut im. E.
Kwiatkowskiego, Warszawa 2013, s. 7.
15
Inteligentne sieci energetyczne to systemy energetyczne integrujące działania wszystkich uczestników
rynku energii. Łączą procesy generacji, przesyłu, dystrybucji i użytkowania, w celu dostarczania energii
niezawodnie, bezpiecznie, z uwzględnieniem rachunku ekonomicznego i wymogów ochrony środowiska.
16
Koszt jednostkowy elektrowni fotowoltaicznej o mocy 100 kW wynosi 7744 PLN, a koszt jednostkowy małej
elektrowni wiatrowej o mocy 100kW 6814 PLN. Dane K. Rosołek, P. Dziamski Opłacalność inwestycji w
mikroźródła OZE, Instytut Energii Odnawialnej, Poznań 2012.
43
do technologii oraz wysokie dochody mieszkańców. W krajach rozwijających się z
kolei popularność mikroinstalacji rośnie w związku z niedorozwojem infrastruktury
przesyłowej oraz niewystarczającą mocą zainstalowaną w systemie
elektroenergetycznym.
Energetyka prosumencka stanowi odpowiedź na wyzwania przyszłości stawiane
współczesnym rynkom energii. Może stanowić element uzupełniający mechanizm
rynkowy. Rozwój mikroinstalacji przyczyni się bowiem do zwiększenia podaży energii
elektrycznej i energii cieplnej oraz uzupełnienia silnie zróżnicowanego geograficznie
rozmieszczenia urządzeń wytwórczych. Zwiększy poziom konkurencyjności na rynku tak
wytwórców urządzeń energetycznych, jak i podmiotów zajmujących się handlem i
dystrybucją. Spowoduje aktywizację odbiorców energii, którzy dotychczas pozostawali
jedynie jej odbiorcami, a w przyszłości będą mogli włączyć się w proces jej wytwarzania.
Zmieni strukturę zużywanych źródeł energii pierwotnej, zwiększając rolę OZE. A wreszcie
będzie stanowić bodziec rozwoju technologicznego na wszystkich etapach wytwarzania
urządzeń energetycznych i ich eksploatacji.
Rozwój energetyki prosumenckiej wymaga jednak stworzenia właściwego
otoczenia prawnego, regulacyjnego, które z jednej strony dadzą szereg narzędzi
ułatwiających instalowanie mikroźródeł, a z drugiej warunki zapewniania
bezpieczeństwa energetycznego państwa, regionu, społeczności lokalnych i obywateli.

Bezpieczeństwo energetyczne
Pojęcie bezpieczeństwa ewoluuje w zależności od kontekstu i sposobu jego
postrzegania i wykorzystania. Stanowi ważny element kształtowania stosunków
międzynarodowych, a także budowania samodzielnej pozycji państw. O
wielopłaszczyznowości tego pojęcia świadczy jego militarny, ekonomiczny,
ekologiczny, czy kulturalny wymiar2. Najczęściej bezpieczeństwo utożsamiane jest z
brakiem zagrożenia.
Bezpieczeństwo energetyczne jest zatem związane z pewnym poczuciem
stabilności, pewności dostaw energii (ang. security of supply)17. Choć pojęcie to może
mieć znacznie szerszy wymiar i być utożsamiane z tworzeniem warunków dla
zaopatrzenia wytwórców i odbiorców krajowych w nośniki energii (gaz ziemny, ropę
naftową i węgiel kamienny), jak i zaopatrzeniem odbiorców w energię wtórną (energię
elektryczną, energię cieplną).
Bezpieczeństwo energetyczne wiąże się z przygotowaniem i wdrażaniem różnych
koncepcji energy mix, tj. ustaleniem pewnych parytetów wykorzystania nośników
energii pierwotnej obniżających lub wykluczających ryzyko braku surowców
energetycznych. To z kolei wymaga dywersyfikacji kierunków geograficznych dostaw
energii pierwotnej, przygotowania wieloletnich umów oraz stworzenia infrastruktury
technicznej dla odbioru i przesyłu surowców energetycznych.

17
Podobną definicję zastosowano w odniesieniu do kwestii bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego do
krajów Unii Europejskiej – por. Dyrektywa nr 2004/67/EC w sprawie narzędzi zapewnienia
bezpieczeństwa dostawa gazu ziemnego, kwiecień 2004 oraz Zielona Księga w sprawie bezpieczeństwa
dostaw energii (ang. The Green Paper on security of energy supply).
44
 Pojęcie bezpieczeństwa energetycznego może w związku z tym mieć wymiar
techniczny, który odwołuje się głównie do elementów infrastruktury przesyłowej, a
więc do fizycznych możliwości tej infrastruktury oraz stanu systemu
elektroenergetycznego. Takie postrzeganie bezpieczeństwa jest związane ze stanem
technicznym i sprawnością obiektów energetycznych oraz systemem przesyłu i
dystrybucji energii. O zagrożeniach bezpieczeństwa energetycznego świadczą między
innymi przerwy w dostawach energii elektrycznej (blackout), surowców
energetycznych lub awarie18. Zatem wyższy poziom bezpieczeństwa energetycznego
osiągają kraje prowadzące systematyczne inwestycje modernizujące lub tworzące
nowe elementy infrastruktury technicznej (sieć przesyłową, dystrybucyjną, jednostki
wytwórcze i systemy informatyczne). Jednakże należy pamiętać, że infrastruktura musi
pozostać spójna, kompatybilna zapewniając nie tylko pewność dostaw energii ale także
ułatwiając zmiany wielkości, rodzajów i kierunków dostaw energii pierwotnej i
wtórnej.
Współcześnie istotną rolę odgrywa postrzeganie bezpieczeństwa energetycznego w
kontekście ekonomicznym, który uwzględnia konieczność finansowego uzasadnienia
dla realizacji określonych projektów inwestycyjnych a w konsekwencji wyboru źródeł
energii pierwotnej. Funkcjonowanie rynków energii ewoluuje z poziomu
obowiązkowego, pozaekonomicznie uzasadnianego utrzymania struktury i ilości
wytwarzanej energii do poziomu, na którym analizowane są koszty, opłacalność, cena
energii oraz perspektywy rozwoju rynku. Podstawowe znaczenie ma w tym ujęciu
kwestia kosztów i ceny. Aspekt ekonomiczny zmienia optykę bezpieczeństwa
energetycznego i koncentruje się na cenie, która stanowi przesłankę dla akceptowania,
bądź odrzucenia obecnych na rynku nośników energii. Jest więc swoistą miarą
konkurencyjności rynku. Bezpieczeństwo energetyczne w tym rozumieniu zostaje
naruszone wówczas, gdy w wyniku nagłych i znaczących podwyżek cen pierwotnych
nośników energii lub energii wtórnej ma miejsce zahamowanie dynamiki rozwoju
gospodarczego, spadek bądź zmniejszenie tempa wzrostu dochodu narodowego,
spadek poziomu życia ludności i wiele innych negatywnych skutków dla gospodarki i
ludności. Bezpieczeństwo energetyczne wymaga wyboru właściwego, uzasadnionego
ekonomicznie źródła energii, którego wykorzystanie da podstawy do rozwoju
gospodarczego, będzie sprzyjało podnoszeniu konkurencyjności. Stąd podstawowe
znaczenie ma cena energii produkowanej w kraju i/lub importowanej z zagranicy,
struktura energy-mix oraz kształt polityki energetycznej.
Obecny stopień powiązania państw, a w konsekwencji siła uzależnienia gospodarczego
powoduje, iż bezpieczeństwo energetyczne przyjmuje także wymiar polityczny. Rośnie
odpowiedzialność rządów państw za warunki realizacji polityki energetycznej i stopień
uzależnienia od importu19. Pryzmat polityczny bezpieczeństwa energetycznego państwa i
jego instytucji, oznacza niezakłócony przerwami dopływ energii do podstawowych

18
Przerwy w dostawach energii mogą mieć różne przyczyny np. techniczne, ale mogą także wynikać z
błędów w prognozowaniu zapotrzebowania na energię elektryczną.
19
Poziom bezpieczeństwa energetycznego określany jest za pomocą między innymi wskaźników zależności
importowej (relacja importu netto do całkowitego zużycia energii pierwotnej), samowystarczalnością paliwową
oraz stopniem dywersyfikacji źródeł energii (indeks Shanonna-Wienera), a także indeksem wrażliwości. Szerzej
na ten temat R.M. Shrestha, CH. Opathella, Effect of Carbon Tax on Power Generation and Energy Security in
Sri Lanka, The online Journal on Power and Energy Engineering, Vol. 1 No 4 z 2009 r., s. 134-144.
45
sektorów i instytucji państwa, w tym komunikacji i transportu, służby zdrowia, systemu
obronnego, finansów i bankowości. W tym kontekście podkreśla się skalę obciążenia
instytucji państwa odpowiedzialnością za zagwarantowanie ciągłości dostaw lub
stwarzanie stanu braku zagrożeń wystąpienia przerw w dostępie do źródeł energii. Takie
rozwiązanie wymaga często współuczestnictwa innych państw i/lub organizacji w systemie
zapewniania bezpieczeństwa.
Wreszcie bezpieczeństwo energetyczne rozważane jest w kontekście ekologicznym.
Koszty związane z funkcjonowaniem rynku energii muszą współcześnie uwzględniać
konieczność bądź ochrony środowiska naturalnego przed negatywnymi skutkami
emisji gazów, wydobycia i transportu surowców energetycznych, bądź zadość
uczynienia faktom dokonanym20. W aspekcie ekologicznym nacisk położony jest na
zachowanie równowagi ekosystemu, uwzględniając w strategiach rozwoju
gospodarczego i społecznego ideę zrównoważonego rozwoju.
Można dziś bezpieczeństwo energetyczne postrzegać zatem jako stan gospodarki
umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców
na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy
zachowaniu wymagań ochrony środowiska.
Przy wielości i intensywności powiązań międzynarodowych bezpieczeństwo
energetyczne coraz częściej postrzegane jest w kontekście globalnym. Gdzie globalny
wymiar stanowi źródła zagrożeń ale i stwarza warunki dla ich eliminacji lub
ograniczania 21. Trudno zatem tworzyć założenia dla bezpieczeństwa energetycznego
nie uwzględniając polityki energetycznej państw sąsiadujących, państw tworzących
region lub stanowiących część kontynentu.
Bezpieczeństwo energetyczne buduje się uwzględniając szereg czynników
wpływających na bezpieczeństwo dostaw paliw i bezpieczeństwo dostaw energii.
Wśród istotnych czynników należy wskazać:
 stopień dywersyfikacji źródeł zaopatrzenia (geograficznych kierunków dostaw),
 wielkość i zróżnicowanie krajowej bazy surowcowej,
 pochodzenie pierwotnych źródeł energii (krajowe, zagraniczne),
 wysokość rezerw obowiązkowych,
 możliwość magazynowania paliw,
 stan techniczny infrastruktury przesyłowej (w ujęciu krajowym i połączeń
transnarodowych),
 strukturę własności przedsiębiorstw na rynku energii,
 regulacje prawne,
 jakość prognozowania,
 stabilność sytuacji wewnętrznej i międzynarodowej.

20
Za fakty dokonane autorka rozumie koszty obecnego energy –mix i amortyzacji infrastruktury
technicznej.
21
Państwa dysponujące określonymi a często ograniczonymi rodzajowo i ilościowo zasobami surowców
energetycznych rozwijały przemysł elektroenergetyczny i ciepłowniczy w oparciu o krajowe nośniki
energii pierwotnej. Współcześnie warunki funkcjonowania gospodarki globalnej umożliwiają handel
surowcami energetycznymi i realizację nowych projektów inwestycyjnych w oparciu o surowce cechujące
się wyższą kalorycznością lub niższą emisją CO2.

46
 Sposób realizacji bezpieczeństwa energetycznego zależy od przyjętych w danym
państwie priorytetów, ale także istotny wpływ na jego kształt mają uwarunkowania
historyczne i infrastrukturalne, które niejako ogniskują się wokół problemu
równoważenia, czyli bilansowania popytu i podaży energii przy uwzględnieniu
istniejących warunków technicznych i infrastrukturalnych. Oznacza to, że przyjęcie w
strategii zapewniania bezpieczeństwa energetycznego założeń tylko o równoważeniu
popytu i podaży jest niewystarczające. Ograniczanie ryzyka nierównowagi wymaga
aktywności na rzecz stabilności przesyłu energii pierwotnej i wtórnej, realizacji
inwestycji infrastrukturalnych i modernizacji istniejących obiektów, działań na rzecz
różnicowania energy-mix. Tak postrzegane bezpieczeństwo podkreśla rolę
niezawodności systemu22, wystarczalności23 i dywersyfikacji bazy paliwowo-
energetycznej24.

Uwarunkowania bezpieczeństwa energetycznego wobec rozwoju

energetyki prosumenckiej

Analiza bezpieczeństwa energetycznego państwa, w którym następuje rozwój

energetyki prosumenckiej wymaga określenia uwarunkowań i czynników
determinujących ten proces.
Ponieważ bezpieczeństwo to stan braku zagrożeń zatem o bezpieczeństwie
energetycznym możemy mówić gdy rozwój energetyki prosumenckiej nie wpływa
negatywnie na rynek energii. Co oznacza, iż pojawienie się nowych uczestników
rynku, zwiększenie ilości wytwarzanej i wprowadzanej do systemu
elektroenergetycznego energii nie spowoduje zakłóceń utrudniających funkcjonowania
rynku i nie zwiększy poziomu cen.
Próba wskazania uwarunkowań kształtowania bezpieczeństwa energetycznego
wymaga oceny konkretnych realiów prawnych, ekonomicznych, infrastrukturalnych i
historycznych 25.
W polskim prawie energetycznym przyjęto, iż energetyka prosumencka tworzona
będzie przez właścicieli mikroinstalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii do
produkcji energii elektrycznej. Idea energetyki prosumenckiej zakłada tworzenie narzędzi i
warunków dla tworzenia oddolnych inicjatyw społecznych na rzecz budowania mikro
generacji służących zaspokojeniu potrzeb w zakresie energii elektrycznej i/lub energii
cieplnej. Taka koncepcja jest słuszna o ile stopień i charakter rozwoju energetyki
prosumenckiej wpisuje się w koncepcje rozwoju rynku krajowego, a nie tylko uzyskanie
korzyści indywidualnych. Trzeba pamiętać o interesie publicznym i zadaniach państwa,

22
Przez niezawodność systemu rozumie się zdolność do dostarczania odbiorcom wymaganej ilości energii
przy zachowaniu pewnych przyjętych standardów.
23
Wystarczalność definiowana jest jako zdolność do zaspokojenia zagregowanego zapotrzebowania
odbiorców na energię.
24
Dywersyfikacja to inaczej różnicowanie struktury energii pierwotnej wykorzystywanej w procesach
przetwórczych, które ma zwiększyć poczucie bezpieczeństwa poprzez ograniczenie zakłóceń w dostawach
surowców.
25
W przypadku polskiego rynku energii jest to specyfika okresu budowy systemu elektroenergetycznego i
ciepłowniczego oraz fakt opóźnień w modernizacji i unowocześnianiu infrastruktury technicznej.
47
które szczególnie współcześnie wymagają uwzględniania zobowiązań międzynarodowych.
Polska jako członek Unii Europejskiej zobligowała się do wypełnienia obowiązku
zwiększenia udziału OZE wynikającego z pakietu 3x20%26. W związku z tym do 2020 r.
udział energii pochodzącej z odnawialnych źródeł energii ma wynieść 15% całkowitej
energii wytworzonej z OZE oraz 10 % w sektorze paliw transportowych w Polsce. A
zgodnie z przyjętą przez rząd Polityką Energetyczną Polski do 2030 roku OZE mają
stanowić 20% całości wytwarzanej energii.
Jednocześnie polska infrastruktura energetyczna wymaga rozbudowy lub
modernizacji. W 2011 r. stopień zamortyzowania majątku sieci dystrybucyjnych wynosił
ponad 25%, zauważalne są problemy z utrzymaniem parametrów energii elektrycznej na
terenach wiejskich, a także straty sieciowe energii (8,2% przy średniej dla UE-15 5,7%).
Tymczasem stan techniczny linii energetycznych wpływa negatywnie na bezpieczeństwo
energetyczne kraju. Modernizacji wymagają także urządzenia wytwórcze energię.
Według szacunków co piąty blok energetyczny ma prawie 50 lat. Chcąc sprostać
wymaganiom dotyczącym emisji spalin do 2020 r. polskie elektrownie powinny
wyłączyć bloki o łącznej mocy przekraczającej 9 tys. MW. Ponieważ koszty budowy
nowych bloków są bardzo wysokie i wiążą się z dużym ryzykiem finansowym,
większość podmiotów decyduje się na modernizacje bloków. GdF Suez zamierza
przeprowadzić gruntowną modernizację Elektrowni Połaniec za ponad 1 mld zł, Enea
Elektrowni Kozienice za prawie 900 mln zł, a PGE Elektrownię Bełchatów za 6 mld zł.
Decyzje o wyborze kierunku i skali inwestycji są podyktowane zasadą maksymalizacji
zwrotu z inwestycji. Co oznacza, że inwestorzy wybierają obszary najbardziej
perspektywiczne dla sprzedaży i dostarczania energii. W systemie gospodarki rynkowej
podmioty gospodarcze obecne na rynku energii, czy to w sektorze wytwarzania, czy
dystrybucji, muszą realizować strategie służące własnym interesom lub interesom
akcjonariuszy a nie interesowi publicznemu. W związku z tym idea energetyki
prosumenckiej o tyle może stanowić uzupełnienie rynku energii o ile będzie
konkurencyjna dla dzisiaj oferowanej i dostarczanej odbiorcom. Czy obecność
prosumentow na rynku może wpłynąć pozytywnie na poziom bezpieczeństwa
energetycznego? Przy niskim poziomie produkcji energii - nie, natomiast jeśli
wykorzystać potencjał gospodarstw rolnych, a tych jest w Polsce około 2 mln, można
wytworzyć energię elektryczną substytuującą w pewnej mierze energię pochodzącą z
elektrowni27. W Polsce prosument zdefiniowany jest jako osoba fizyczna nie prowadząca
działalności gospodarczej, co oznacza iż energię wytwarzać na własny użytek, a
ewentualne nadwyżki sprzedawać do systemu mogą rolnicy i przedstawiciele
gospodarstw domowych. Prawa tego pozbawieni zostali rzemieślnicy i właściciele
przedsiębiorstw.
O wpływie energetyki prosumenckiej na bezpieczeństwo energetyczne należy
spojrzeć także w kontekście włączenia jednostek do systemu elektroenergetycznego.
Operatorzy sieci dystrybucyjnej obawiają się, że nagłe i liczne przyłączenia do systemu
elektroenergetycznego mogą wpłynąć negatywnie na pracę systemu. Niepokój budzi ta

26
Dyrektywa 2009/28/WE wymaga, by kraje członkowskie do roku 2020 wspólnie osiągnęły 20-
procentowy udział energii ze źródeł odnawialnych (OZE) w całkowitym zużyciu energii.
27
Jeśli przyjmiemy, że mikroźródło jakim jest system fotowoltaiczny o mocy 5kW, rocznie wytwarza
4,95MWh energii, to łączna produkcja dla gospodarstw rolnych wyniosłaby 9900 GWh.
48
grupa prosumentów, którzy będą chcieli przede wszystkim skorzystać z przepisów
prawa i produkować więcej energii niż to wynika z ich potrzeb a nadwyżkę energii
elektrycznej sprzedać do systemu. Choć zapis projektu ustawy wskazuje, iż sprzedaż
wytworzonej energii do sieci ma być dokonana po cenie stanowiącej 80% średniej
ceny z roku poprzedniego. Takie rozwiązanie ustawodawcy póki co nie stanowi
zachęty do realizacji inwestycji i ma na celu ograniczenie ewentualnej skłonności do
handlu energią i konkurowania z energetyką zawodową. Tania energia może być
atrakcyjna dla podmiotów zajmujących się obrotem energią, bo choć z jednej strony
będą zmuszeni do zakupu nadwyżek, to z drugiej mogą skorzystać na różnicy w cenie.
Już dziś liczne spółki obrotu – sprzedawcy energii elektrycznej – wychodzą naprzeciw
trendom prosumenckim, proponując odbiorcom końcowym wspólne inwestycje w
małe, domowe źródła OZE.
Operatorzy systemów dystrybucyjnych muszą z kolei uwzględniać ryzyko związane
z potencjalnymi nadwyżkami, które mogą destabilizować pracę systemu. System
elektroenergetyczny nie jest magazynem energii, choć ustawodawca przewidział
półroczne bilansowanie netto, a nie rozliczenia w czasie rzeczywistym. Tymczasem
bieżące rozliczanie energii zachęca do optymalizacji czasu zużycia energii i zmniejsza
koszty utrzymywania mocy dyspozycyjnej w systemie.
Model prosumenta w energetyce jest silnie powiązany z rozwojem inteligentnych
sieci i opomiarowania. Dzięki nim wytwórca i konsument energii ma możliwości
dokonywania prawidłowych rozliczeń wytwarzanej, zużywanej, sprzedawanej i
kupowanej energii elektrycznej. Istotnym elementem budowy inteligentnych sieci jest
także tzw. bussines inteligence, system zbierania i analizowania informacji o miejscach
awarii.
Dla rozwoju modelu prosumenckiego ważne jest także inwestowanie w magazyny
energii, które będą mogły ograniczyć zmienność w cyklu dobowym wielkości popytu i
podaży energii.
Dyskusja o bezpieczeństwie energetycznym w warunkach rozwoju energetyki
prosumenckiej wymaga przygotowania i implementacji przepisów prawa, które
umożliwiłyby funkcjonowanie na wspólnym rynku wszystkich podmiotów
gospodarczych zainteresowanych wytwarzaniem, dystrybucją i handlem energią.
Tymczasem w Polsce proces przyjęcia przepisów prawa jest długi i niekompletny. Nie
stwarza ram regulacyjnych, które pozwalałyby na oszacowanie opłacalności
prowadzenia działalności w danym segmencie i eliminowały ewentualne ryzyko
aktywności. Jednocześnie ustawodawca musi ograniczyć możliwość powstania szarych
stref.
Rola państwa winna zatem być wypadkową dwóch często przeciwnych nurtów. Z
jednej strony obecność instytucji państwa powinna być ograniczona, aby nadmierne
regulacje nie wpływały negatywnie na przedsiębiorczość, ale z drugiej strony wyraźna,
stanowcza i konsekwentna aby stać na straży bezpieczeństwa energetycznego i interesu
publicznego.
Rola państwa jest także istotna w tworzeniu warunków opłacalności stosowania
nowych rozwiązań technologicznych w energetyce. Właściwie przygotowane wsparcie
finansowe w postaci dotacji, może przyczynić się do wzrostu popytu na urządzenia
wytwórcze, a w efekcie wzrostu wielkości produkcji energii i obniżki jej ceny. Państwo

49
powinno przyczyniać się do realizacji postępu technologicznego, ograniczając konkurencję
ze strony innych państw, a jednocześnie zwiększając możliwości tworzenia miejsc pracy.
Jednocześnie dopłaty, czy ulgi oferowane w procesach inwestycyjnych powinny
wpływać na ograniczenie czasu zwrotu z inwestycji. To nie może być czas dłuższy niż
kilka lat.

Podsumowanie:

Włączenie społeczeństwa do procesu wytwarzania energii ma kluczowe znaczenie

dla aktywizacji i rozwoju regionalnego oraz tworzenia możliwości zatrudnienia,
zwłaszcza na terenach rolniczych. Daje szanse zwiększenia bezpieczeństwa dostaw
energii, rozwoju technologicznego i poprawę konkurencyjności. Współcześnie rozwój
energetyki prosumenckiej staje się jednym z głównych kierunków rozwoju rynku
energii elektrycznej na świecie. Jest odpowiedzią na ograniczoną ilość zasobów
surowców energetycznych, rosnący popyt na energię oraz zagrożenia środowiska
naturalnego.
Istotą rozwoju energetyki prosumenckiej jest tworzenie sieci rozproszonych,
wykorzystujących powszechnie, lokalnie występujące odnawialne źródła energii.
Odejście od energetyki zawodowej na rzecz energetyki lokalnej, wprowadza zmiany
struktury zużywanych nośników energii pierwotnej, ogranicza emisje spalin, koszty
przesyłu energii i straty związane z przesyłem. Jednocześnie pojawia się jednak szereg
zagrożeń związanych przede wszystkim z włączeniem mikroinstalacji do systemu
elektroenergetycznego i warunkami sprzedaży nadwyżek energii do sieci. Zapewnienie
warunków dla rozwoju energetyki prosumenckiej wymaga zmian legislacyjnych,
technologicznych, informatycznych oraz finansowych. Ponieważ energetyka
prosumencka w przyszłości będzie stanowiła ważny element rynku energii każdego
kraju koniecznym wydaje się optymalne i długofalowe uwzględnianie jej specyfiki w
budowaniu bezpieczeństwa energetycznego państwa.

DEVELOPMENT OF PROSUMER ENERGY ENERGY SECURITY

Abstract:Nowadays we are faced with a significant change in assumptions about energy security.
Until now energy security was a condition of liberty as well as political and economic security of
the state. Currently apart from these elements an increasingly important role plays competitiveness
and innovativeness of the economy. Also crucial is its ability of continuous, consistent, yet flexible
adaption to the variability of internal and external environment. Shaping terms of energy security
needs therefore to perceive and take into consideration changes in conditions for the development
of energy markets. Today the development of prosumer energy takes place which means the need
to determine the impact of this form of generation and utilisation of energy on state energy
security. The purpose of this article is a gradation of determinants defining energy security in terms
of development of prosumer energy as well as growing activity of local communities in shaping
self-reliance and self-sufficiency in energy.
Key words: prosumer energy, energy security

50
Literatura
[1] Auer J., The new global power plant order. Unconventional and green energies are driving
change, DB Research, DeutcheBank, Frankfurt nad Menem 2013.
[2] Analiza nt. wielkości strat w przesyle energii elektrycznej w Polsce, Biuro
Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2012.
[3] Bukowski (red.), 2050.pl. Podróż do niskoemisyjnej przyszłości, IBS i InE, Warszawa
2013.
[4] Energia ze źródeł odnawialnych w 2012 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2013.
[5] Holuk M., Aktualny stan mikro-kogeneracji domowej, Prace Instytutu Elektrotechniki,
Warszawa 2009.
[6] The Development Plan for Microgeneration for Poland based on Renewable Energy
Sources until 2020, Instytut Energetyki Odnawialnej i Związek Pracodawców Forum
Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2013.
[7] Bukowski M., Pankowiec A., Szczerba P., Śniegocki A. Przełomowa energetyka
prosumencka. Dlaczego źródła rozproszone mogą doprowadzić do przewrotu na rynku
energii, Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych, Warszawa 2014
[8] Uchwała Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2014 r. w sprawie przyjęcia Strategii
„Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.” Nr 58, Poz. 469
[9] Projekt ustawy o odnawialnych źródłach energii, wersja z lipca 2014
[10] Energetyka prosumencka. Możliwości i korzyści dla odbiorcy końcowego, Instytut im. E.
Kwiatkowskiego, Warszawa 2013
[11] Krajowy Plan Rozwoju Mikroinstalacji Odnawialnych Źródeł Energii, Instytut Energetyki
Odnawialnej, Warszawa 2013

51
BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE POLSKI
W WYMIARZE STRATEGICZNYM
I OPERACYJNYM

Piotr Klatta, Albin Skwarek

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wlkp.

Streszczenie: Artykuł przybliża znaczenie bezpieczeństwa energetycznego dla rozwoju społeczno-

gospodarczego kraju. Wskazuje na potencjał tkwiący w energetyce prosumenckiej, jako elemencie
bezpieczeństwa energetycznego i sposobie realizacji polityki klimatycznej Unii Europejskiej.
Słowa kluczowe: bezpieczeństwo energetyczne, energetyka prosumencka

Wprowadzenie

Znaczenie energii, jako jednego z najważniejszych elementów zapewniających

funkcjonowanie cywilizacji, jest bezsporne. Pojęcie to jest obecne już w starożytności.
Arystoteles postrzegał energię (akt) jako właściwość umożliwiającą istnienie i
działanie bytów 28. Z kolei w filozofii Dalekiego Wschodu istniało pojęcie Qi –
witalnej siły istniejącej we wszystkich żywych istotach29. Współcześnie pojęciem tym
do niedawna posługiwała się głownie fizyka, w której energie definiowano jako
„skalarną wielkość fizyczną charakteryzująca stan układu fizycznego jako jego
zdolność do wykonania pracy”30.
Niezwykle istotnym jest również pojęcie źródło energii czy też nośnik energii.
Określa się nim wszelkiego rodzaju przedmioty fizyczne, substancje, aktywności i
urządzenia służące lub mogące służyć uzyskaniu energii 31. Przyjęło się dzielić źródła
energii na: nieodnawialne (drewno, węgiel, ropa, gas ziemny) i odnawialne (energia
słoneczna, energia wody, energia geotermalna, biomasa) oraz na pierwotne (kopaliny,

28
Krąpiec M. A., Metafizyka. Zarys teorii bytu, Lublin 1978, s. 549.
29
Por. Frantzis B. K., The CHI Revolution. Harnessing the Healing Power of Your Life Force, Berkley
2008.
30
Hasło: Energia, [w:] Encyklopedia techniki, Warszawa 1994 s. 155.
31
Por. Nośnik energii, [w:] www.teresin.hekko.pl (29.05.2014).
52
energia wiatru, słońca) i wtórne, czyli będące efektem przetworzenia pierwotnych
źródeł energii (ciepło, prąd elektryczny). Źródła energii różnią się od siebie wieloma
cechami, z których najważniejszymi są: wydajność, cena, dostępność i bezpieczeństwo
wykorzystywania.
Rozwój nauk społecznych, w tym nauk ekonomicznych oraz nauk o kulturze i
cywilizacji, pozwolił dostrzec istotną zależność między źródłami energii
wykorzystywanymi przez istniejące w danym czasie społeczności a stopniem ich
rozwoju32. Im bardziej rozwinięte jest dane społeczeństwo, tym bardziej
skomplikowanych źródeł energii używa i tym więcej energii potrzebuje do
funkcjonowania.
W społeczeństwach najbardziej rozwiniętych ogólnie dostępna i tania energia jest
niezbędna ludziom do zaspokajania ich potrzeb życiowych, produkowania dóbr i
świadczenia usług. Nawet krótkotrwałe przerwy w jej dostawach czy wahania cen
destabilizują społeczeństwa i są powodem istotnych problemów społecznych. W
konsekwencji kwestie utrzymania dostępności energii, a co za tym idzie zapewnienia
dostaw niezbędnych do jej wytworzenia nośników, stanowią jeden z ważnych działów
bezpieczeństwa. Łatwe i tanie w pozyskaniu źródła energii nie są jednak dobrami
powszechnie występującymi.
Państwa kontrolujące zasoby energetyczne często wykorzystują swoją pozycję w
relacjach międzynarodowych. Problem ten stał się szczególnie widoczny w czasie
pierwszego kryzysu paliwowego, do którego doszło w pierwszej połowie lat 70. XX
wieku33, kiedy to zrzeszone w OPEC państwa arabskie z rejonu Zatoki Perskiej,
podówczas główni producenci ropy naftowej, zdecydowały się zmniejszyć jej
wydobycie. Działanie takie miało uderzyć w popierające Izrael w wojnie z Egiptem
kraje Europy Zachodniej oraz USA34. Wzrost cen ropy naftowej, który potem nastąpił,
nie tylko stał się powodem światowego kryzysu paliwowego, ale też spowodował
intensyfikację poszukiwań nowych, nieraz kontrowersyjnych czy niebezpiecznych,
źródeł energii: złóż gazu i ropy, energii jądrowej i energii odnawialnej.
Obecnie poważnym zagadnieniem jest nie tylko zapewnienie dostaw energii czy
surowców do jej wytworzenia. Władze muszą również dbać o bezpieczeństwo na
etapie ich pozyskiwania i transportu. O wadze tego zagadnienia przypominają
porwania i katastrofy tankowców, awarie w siłowniach jądrowych, przypadki skażenia
środowiska naturalnego do jakich dochodzi w wyniku eksploatacji złóż ropy i gazu
łupkowego a nawet wyrazy niezadowolenia ze strony obywateli żyjących w pobliżu
siłowni wiatrowych czy biogazowych35.

32
Por. Toffler A, Trzecia Fala, Warszawa 1997.
33
Por. Piech K., Kryzysy gospodarcze świata i polityka gospodarcza w latach 1945 - 75, [w:] „Studia i
Prace Kolegium Zarządzania i Finansów SGH”, 15/2000, s. 165-167; J. Szpak, Historia gospodarcza
powszechna, Warszawa 1997.
34
Oil embargo 1973 – 1974, [w:] www.history.state.gov (29.05.2014).
35
Por. Stanisławska A., Zbrodnia i kara Exxona, „Rzeczpospolita” z 12.03.2009, [w:] www.rp.pl
(22.05.2014); T. Szubrycht, K. Rokiciński, Gospodarka morska w świetle wybranych zagrożeń
współczesnego świata, Gdynia 2006; I. Kostin, Czernobyl. Spowiedź reportera, Warszawa 2006; T.
Ulanowski, Ropne zakażenie zatoki, „Gazeta Wyborcza” z 13.05.2010, [w:] www.wyborcza.pl
(22.05.2014); Wpływ wydobycia gazu łupkowego i ropy łupkowej na środowisko naturalne i zdrowie ludzi.
Ekspertyza, Warszawa 2011, [w:] www.europarl.europa.eu (24.05.2014).
53
 Wszystkie wskazane zagrożenia muszą być nie tylko likwidowane ad hoc przez
właściwe instytucje państwa, ale też winny podlegać określonym regulacją prawnym.
Regulacje te nie mogą skupiać się tylko na samym zdefiniowaniu zagadnienia i takim
czy innym wskazaniu normatywnym dotyczącym praktycznej realizacji
bezpieczeństwa energetycznego. Powinny one stanowić trwały i jasny fundament
działań wszystkich podmiotów tj. producentów i odbiorców energii. W tym kontekście
za cel główny niniejszego artykułu należy uznać przybliżenie problemu kształtowania
modelu polityki energetycznej Polski, który z jednej strony uwzględniałaby
zobowiązania klimatyczne, a z drugiej gwarantował bezpieczeństwo energetyczne.

Bezpieczeństwo energetyczne – redefinicja pojęcia

Obowiązująca obecnie w Polsce ustawa Prawo Energetyczne, z 10 kwietnia 1997 roku,

w art. 3 pkt 16 definiuje bezpieczeństwo energetyczne jako: „(…) stan gospodarki
umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na
paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu
wymagań ochrony środowiska”36. Oznacza to, że ustawodawca postrzega kwestię
bezpieczeństwa energetycznego tylko i wyłącznie jako bezpieczeństwa na poziomie
państwowym.
Potwierdzają to kolejne podpunkty 16a, 16b, 16c i 16d. art. 3 ustawy. Mowa jest w
nich tylko o kwestiach energii elektrycznej. Podpunkty te traktują o zabezpieczeniu
dostaw energii elektrycznej, bezpieczeństwie pracy sieci energetycznej, zabezpieczeniu
dostaw energii elektrycznej stosownie do spodziewanego zapotrzebowania oraz o
zabezpieczeniu nieprzerwanej pracy sieci elektroenergetycznej. Można z cała
pewnością stwierdzić, że obowiązująca ustawa Prawo Energetyczne pomija szereg
ważnych dla bezpieczeństwa energetycznego Polski czynników.
Mimo daleko posuniętych prac nad stworzeniem nowej kompleksowej regulacji,
wciąż nie została ona przyjęta. Dochodzi natomiast do uchwalania ustaw
nowelizujących istniejąca ustawę o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz
niektórych innych ustaw z nią związanych. Ostatnia taka korekta została uchwalona 14
marca 2014 roku i nie redefiniowała zagadnienia bezpieczeństwa energetycznego 37.
Nowoczesna definicja powinna uwzględniać fakt, że obecne technologie
decentralizują źródła energii, który to trend będzie najprawdopodobniej narastał. Nie
można więc patrzeć na problematykę bezpieczeństwa energetycznego tylko z poziomu
państwowego czy z poziomu największych producentów/odbiorców energii. Nowa
definicja powinna odnosić zatem się do bezpieczeństwa energetycznego na poziomach:
osób prywatnych, mikro i średnich przedsiębiorstw, wspólnot komunalnych, dużych
przedsiębiorstw, instytucji samorządowych, państwa jako całości, a także systemu
międzynarodowego.

36
Prawo energetyczne, Dz.U. 1997, Nr 54, poz. 348, art. 3, pkt. 16.
37
Ustawa o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2014, Nr 0, poz.
490.

54
Działania i projekty rządowe zwiększające bezpieczeństwo energetyczne
Polski
Niezależnie od problemów definicyjnych czy niedoskonałości prawa, polskie
władze dążą do zapewnienia państwu właściwego bezpieczeństwa energetycznego.
Przy niedoskonałych regulacjach krajowych oraz silnym lobbingu producentów
energii, kolejne rządy są zmuszone kierować się w swoich działaniach rozmaitymi
wskaźnikami.
Jednym z najważniejszych jest określający poziom dywersyfikacji źródeł energii
wskaźnik Stirlinga38. Na jego podstawie podjęto decyzje o konieczności budowy w
Polsce siłowni atomowej, dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego dzięki budowie
gazoportu w Świnoujściu, rozbudowie istniejących elektrowni węglowych oraz o
rozwoju górnictwa gazu łupkowego39.
Podjęte działania są jednak wbrew polityce ekologicznej EU oraz polityce
energetycznej innych państw. Zwłaszcza Niemcy krytykują polskie plany budowy
energetyki jądrowej oraz rozwoju nieekologicznej energetyki opartej na węglu40.
Można również odnieś wrażenie, że władze ignorują istotne i ciągle rosnące poparcie
społeczne jakie zdobywają alternatywne źródła energii (patrz: Jakie źródła energii
powinna rozwijać Polska?41).

Bezpieczeństwa energetycznego a rozwój gospodarczy

W omawianym kontekście znaczenie bezpieczeństwa energetycznego, rozumianego
jako swobodny i nieprzerwany dostęp do nośników energii różnorodnych grup
odbiorców, jest trudne do przecenienia z punktu widzenia szeroko rozumianego
rozwoju gospodarczego. Rola, jaką współcześnie odgrywa energia elektryczna i
cieplna sprawia, że niejednokrotnie decyduje ona o bycie jednostek i całych
zbiorowości. Paliwa kopalne, będące dla wielu krajów głównymi nośnikami energii, są
często przez nie importowane, co stwarza zagrożenie niestabilności dostaw oraz cen
zakupu. Podrożenie surowców energetycznych, przekładające się bezpośrednio na
wyższe ceny nośników energii prowadzi do wzrostu kosztów wytwarzania dóbr i usług
powstających w kraju importującym owe surowce. W następstwie zwiększonych
kosztów wytwarzania dochodzi do wzrostu kosztów utrzymania ludności, która za te
same produkty i usługi płaci wyższe ceny. Konsekwencją spadku siły nabywczej
nabywców jest dławienie popytu, który niekorzystnie wpływa na wielkość produkcji.
Obniżenie wielkości produkcji musi w dłuższym horyzoncie czasowym skutkować

38
Kaliski M., D. Staśko, Rola krajowej infrastruktury paliwowo-surowcowej w kształtowaniu
bezpieczeństwa energetycznego Polski, „Rurociągi” nr 2-3/2003, s. 4.
39
Strategia. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko. Perspektywa do 2020. Projekt, Warszawa 2013,
s. 16-22.
40
Por. Niemcy krytykują polskie plany budowy elektrowni jądrowej, [w:] www.energetyka. wnp.pl
(29.05.2014).
41
www.onet.pl (27.05.2014)

55
redukcją zatrudnienia, prowadzącą do wzrostu bezrobocia, potęgującego i tak malejący
popyt.42
Spirala opisanego procesu, w którym wzrost cen nośników energii jest przyczyną
między innymi spadku popytu i wzrostu bezrobocia, będącego jednocześnie skutkiem i
wtórna przyczyną, może spowodować trudną do opanowania destabilizację
gospodarczą państwa importującego surowce energetyczne. Dodatkowo położenie
krajów-importerów mogą komplikować konflikty zbrojne lub niepokoje społeczne w
państwach eksportujących surowce, powodując wzrost cen paliw na giełdach
światowych.
Polska elektroenergetyka, oparta na węglu, zapewnia obecnie stabilne dostawy
nośników energii. Obawy może budzić jednak stabilność ich cen w kontekście polityki
klimatycznej Unii Europejskiej, znajdującej swoje odzwierciedlenie w nowym pakiecie
klimatyczno-energetycznym zakładającym między innymi redukcje gazów
cieplarnianych o 40% oraz 27-procentowy udział odnawialnych źródeł energii (OZE)
w końcowym zużyciu energii już w roku 2030. 43 W kontekście tak zdefiniowanych
założeń ważnym problemem pozostaje pytanie w jaki sposób Polska powinna starać się
zrealizować unijne cele polityki klimatycznej bez uszczerbku dla własnego
bezpieczeństwa energetycznego?

Energetyka prosumencka jako element bezpieczeństwa energetycznego i

sposób realizacji polityki klimatycznej UE
Zwiększanie bezpieczeństwa energetycznego Polski wymaga długofalowych i
wielopłaszczyznowych działań. Wśród priorytetów należy wymienić 44:
 poprawę efektywności energetycznej,
 dywersyfikację dostaw surowców energetycznych i struktury wytwarzania energii
 rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii,
 rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii,
Wymienione cele powinny spełniać ważny warunek w postaci ograniczenie
oddziaływania energetyki na środowisko. W tym kontekście energetyka prosumencka
jawi się jako szansa na nowy kształt systemu energetycznego, w którym odbiorca jest
zarówno użytkownikiem, jak i aktywnym uczestnikiem systemu. W energetyce
prosumenckiej upatruje się filaru gospodarki niskoemisyjnej, przede wszystkim dzięki
wspieraniu efektywności energetycznej. Zastosowanie prosumenckich mikroinstalacji
OZE przyczynia się do ograniczenia strat energii w łańcuchu dostaw z zewnątrz oraz
doskonale wpisuje się w ideę tworzenia inteligentnych sieci energetycznych. Te
ostatnie stanowią istotny czynnik na drodze rozwoju energetyki prosumenckiej, gdyż
zapewniają sprawną komunikację między uczestnikami rynku energii, przy użyciu
dostępnych technologii informacyjno-komunikacyjnych, pozwalając na optymalne
42
Por. Wójcik J., Bezpieczeństwo energetyczne, „Przegląd organizacji”, nr 12/2008, s. 28
43
Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Biuletyn nr 8 (1120) www.pism.pl
44
Por. Gawłowski S., R. Listowska-Gawłowska, T. Piecuch Uwarunkowania i prognoza bezpieczeństwa
energetycznego Polski na lata 2010-2110, Rocznik Ochrona Środowiska, Tom 12. Rok 2010, s. 130

56
korzystanie z dostępnych zasobów energetycznych.45 Najważniejszym wyznacznikiem
rozwoju energetyki prosumenckiej są jednak rzeczywiste korzyści prosumenta. W
śród nich z pewnością wymienić można niższe koszty energii i przychody ze
sprzedaży jej nadwyżek oraz uniezależnienie się od dostawców zewnętrznych i
narzucanych przez nich cen energii. Z wymienionych powodów, podmiotami w
szczególności zainteresowanymi produkcją energii na własny użytek w oparciu o
wykorzystanie OZE będą podmioty gospodarcze, dla których obniżenie kosztów
energii stanowi ważny element przewagi konkurencyjnej. Ponadto podmioty
gospodarcze mogą być zainteresowane mikroinstalacjami OZE ze względu na
nałożone limity emisji i konieczność zakupu uprawnień do emisji gazów
cieplarnianych. Dotyczy to przede wszystkim przedsiębiorstw z sektorów
wchodzących w skład europejskiego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów
cieplarnianych.
Z podobnych powodów należy spodziewać się wzrostu zainteresowania energetyka
prosumencką wśród gospodarstw domowych, dla których główną motywacją może być
potencjalne zmniejszenie kosztów utrzymania nieruchomości przy wykorzystaniu
możliwości sprzedaży nadwyżek energii elektrycznej do sieci. Ważną grupą
interesariuszy systemu prosumenckiego są gospodarstwa rolne, w których produkcja
roślinna i zwierzęca generuje znaczne ilości biomasy, mogące być bezpośrednio
przetworzone na energię elektryczną i ciepło potrzebne w skali lokalnej.46
Przedstawione argumenty wskazują, iż wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych
powinno dokonywać się w oparciu o wykorzystanie wszystkich dostępnych
technologii, z zastrzeżeniem ich ekonomicznej zasadności użycia. Pod tym względem
dostępne dziś instalacje umożliwiające produkcję energii z OZE różnią się wieloma
aspektami. Uchodzące za najczystsze: energetyka wiatrowa oraz słoneczna, silnie
zależne od warunków atmosferycznych (zmienność dobowa i sezonowa) nie mogą
stanowić stabilnego źródła dostaw. Energia wody stanowi potencjalne źródło energii
tylko w przypadku istnienia cieków wodnych, których parametry gwarantują
opłacalności inwestycji. Energia z biogazu wymaga dostępu do specyficznych grup
odpadów (zwierzęcych, organicznych, osadów ściekowych) oraz zapewnienia
optymalnych warunków fermentacji beztlenowej. Zależnie od wymaganej temperatury
fermentacji w komorach fermentacyjnych zużywa się od 20-50% uzyskanego
biogazu.47 Funkcjonowanie biogazowi wiąże się również z występowaniem w
sąsiedztwie instalacji uciążliwości zapachowych, związanych z przyjmowaniem
odpadów. W przeciwieństwie do wyżej wymienionych energetyk zasoby biomas, jako
źródła energii, mogą być wykorzystywane w zależności od potrzeb, a ich transport i
magazynowanie nie pociąga za sobą zagrożeń dla środowiska. W konsekwencji
energetyczne zastosowanie biomasy czyni ją, źródłem mogącym zagwarantować
stabilną produkcję energii cieplnej i elektrycznej, będącą udziałem dużej liczby
prosumentów zlokalizowanych na obszarze całego kraju.
45
Instytut im. E. Kwiatkowskiego, Energetyka prosumencka. Możliwości i korzyści dla odbiorcy
końcowego, Warszawa 2013, s. 35
46
Por. Bukowski M., A. Pankowiec ,P. Szczerba, A. Śniegocki, Przełomowa energetyka prosumencka.
Dlaczego źródła rozproszone mogą doprowadzić do przewrotu na rynku energii, Warszawski Instytut
Studiów Ekonomicznych, Warszawa, 2014, s. 16
47
www.zielona-energia.cire.pl/(29.09.2014)
57
 Rozwój energetyki prosumenckiej oznacza wymierne korzyści dla gospodarki
narodowej, które można postrzegać wielopłaszczyznowo. Upowszechnianie się
technologii mikroinstalacjami będzie pobudzało inwestycje prywatne na rzecz
energetyki i stymulowało tworzenie miejsc pracy w przedsiębiorstwach zajmujących
się produkcją, montażem i konserwacją instalowanych urządzeń, a także organizacja
zaopatrzenia w biopaliwa. Co ważniejsze instalacje te będą procentowały redukcją
emisji zanieczyszczeń w wyniku zmniejszenia zapotrzebowania na energię wytwarzaną
z surowców kopalnych oraz węglowodorów pochodzących w znacznej mierze z
importu.. W konsekwencji ułatwi to wypełnienie przez Polskę zobowiązań
wynikających z polityki klimatycznej UE.

Podsumowanie
Rozwój energetyki prosumenckiej tworzy obiecująca perspektywę zmniejszenia
uzależnienia Polski od importu surowców energetycznych na rzecz zagospodarowania
krajowych źródeł energii oraz może przyczynić się do ułatwienia spełnienia wymogów
polityki klimatycznej UE. Niestety prezentowana wizja posiada wiele poważnych
barier rozwoju w postaci finansowania inwestycji, uchwalenia stosownych regulacji
prawnych oraz stabilności przyjętego prawa. Rolą państwa pozostaje zatem stworzenie
warunków ułatwiających upowszechnianie się prosumenckich mikroinstalacji OZE,
jeśli nie przez wsparcie finansowe jak ma to miejsce w bogatszych krajach
europejskich to chociaż poprzez tworzenie równych szans dla wszystkich rozwiązań
technologicznych, które zwiększając wykorzystanie lokalnych źródeł energii
odnawialnej, będą przyczyniały się do poprawy bezpieczeństwa energetycznego
Polski.

ENERGY SECURITY STRATEGIC DIMENSION OF THE POLISH AND

OPERATIONAL
Abstract: Article introduces meaning of energy security for socio-economic development of the
country. Indicates the potential of energy prosumer, as the element of energy security and the
method of implementation of the EU climate Policy.
Key words: energy security, energy prosumer,

Literatura
[1] Bukowski M., A. Pankowiec ,P. Szczerba, A. Śniegocki, Przełomowa energetyka
prosumencka. Dlaczego źródła rozproszone mogą doprowadzić do przewrotu na rynku
energii, Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych, Warszawa 2014
[2] Encyklopedia techniki, Warszawa 1994
[3] Frantzis B. K., The CHI Revolution. Harnessing the Healing Power of Your Life Force,
Berkley 2008
[4] Gawłowski S., R. Listowska-Gawłowska, T. Piecuch Uwarunkowania i prognoza
bezpieczeństwa energetycznego Polski na lata 2010-2110, Rocznik Ochrona Środowiska,
Tom 12. Rok 2010

58
[5] Instytut im. E. Kwiatkowskiego, Energetyka prosumencka. Możliwości i korzyści dla
odbiorcy końcowego, Warszawa 2013
[6] Kaliski M., D. Staśko, Rola krajowej infrastruktury paliwowo-surowcowej w
kształtowaniu bezpieczeństwa energetycznego Polski, „Rurociągi” nr 2-3/2003
[7] Krąpiec M. A., Metafizyka. Zarys teorii bytu, Lublin 1978
[8] Niemcy krytykują polskie plany budowy elektrowni jądrowej, [w:] www.energetyka.wnp.pl
[9] Piech K., Kryzysy gospodarcze świata i polityka gospodarcza w latach 1945 - 75, [w:]
„Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów SGH”, 15/2000
[10] Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Biuletyn nr 8 (1120) [w:]www.pism.pl
[11] Prawo energetyczne, Dz.U. 1997, Nr 54, poz. 348
[12] Stanisławska A., Zbrodnia i kara Exxona, „Rzeczpospolita” z 12.03.2009, [w:] www.rp.pl
[13] Strategia. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko. Perspektywa do 2020. Projekt,
Warszawa 2013
[14] Szpak J., Historia gospodarcza powszechna, Warszawa 1997.
[15] Szubrycht T., K. Rokiciński, Gospodarka morska w świetle wybranych zagrożeń
współczesnego świata, Gdynia 2006
[16] Toffler A, Trzecia Fala, Warszawa 1997
[17] Ulanowski T., Ropne zakażenie zatoki, „Gazeta Wyborcza” z 13.05.2010, [w:]
www.wyborcza.pl
[18] Ustawa o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw, Dz.U.
2014, Nr 0, poz. 490
[19] Wpływ wydobycia gazu łupkowego i ropy łupkowej na środowisko naturalne
i zdrowie ludzi. Ekspertyza, Warszawa 2011, [w:] www.europarl.europa.eu
[20] Wójcik J., Bezpieczeństwo energetyczne, „Przegląd organizacji” nr 12/2008
[21] www.zielona-energia.cire.pl
[22] www.history.state.gov
[23] www.onet.pl
[24] www.teresin.hekko.pl

59
ENERGETYKA PROSUMENCKA, CZYLI POWRÓT DO
SPOŁECZEŃSTWA FUNKCJONUJĄCEGO WEDŁUG
PRAW NATURY

Piotr Skubała, Edyta Sierka

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Streszczenie: W sytuacji postępującej destrukcji biosfery trwa poszukiwanie modelu społecznego i

gospodarczego (w którym energetyka jest jego kluczowym elementem), który byłby w stanie
zapewnić dalsze funkcjonowanie naszego społeczeństwa, dobrobyt i pomyślność przyszłym
pokoleniom. Warunki te zdaje się spełniać model trzeciej rewolucji przemysłowej, w której
energetyka prosumencka jest jednym z jej pięciu filarów. Model ten działa według tych samych
zasad jakie obserwujemy w naturalnych ekosystemach. W obu istotną rolę spełnia rozproszenie,
współpraca i wzajemna pomoc. Stosowanie nowych rozwiązań technicznych, zaprezentowane na
wybranych przykładach, na potrzeby energetyki prosumenckiej, stwarza nowe zagrożenia dla
środowiska przyrodniczego. Prosumenci podejmujący decyzję o stosowaniu mikrogeneracji
powinni mieć świadomość jak ich aktywność może oddziaływać na elementy środowiska, w
którym żyją. Jest to tym bardziej istotne, że wytwarzanie energii przez jej odbiorców jest
stosunkowo nowym zjawiskiem w naszym kraju.
Słowa kluczowe: energetyka prosumencka, interakcje symbiotyczne, zagrożenia środowiska

Pogląd naukowy postrzegający życie naszej planety jako proces, w którym każdy
element dostosowuje się do innych, zapewniając kontynuację życia w obrębie biosfery,
w ostatnim okresie zyskuje na znaczeniu. Raporty naukowe oceniające stan biosfery i
funkcji spełnianych przez ekosystemy są coraz bardziej niepokojące. To czego dzisiaj
najbardziej potrzebujemy to stworzenie gospodarki i budowanie społeczeństwa
zdolnego funkcjonować bez dalszej destrukcji biosfery. To czego dzisiaj najbardziej
potrzebujemy to stworzenie gospodarki i budowanie społeczeństwa zdolnego
funkcjonować bez dalszej destrukcji biosfery. Czy można sobie wyobrazić system
społeczny i gospodarczy (w tym energetyczny) oparty na wzajemnej pomocy,
funkcjonujący według praw natury, żyjący z nią w stabilnej równowadze?
Celem niniejszego artykułu jest prześledzenie czy koncepcja systemu społecznego i
gospodarczego (w tym energetycznego), zaproponowana przez Jeremego Rifkina,
zwana trzecią rewolucją przemysłową, odzwierciedla reguły funkcjonowania
systemów naturalnych. Ponadto autorzy dokonają analizy potencjalnych zagrożeń dla
układów przyrodniczych jakie mogą stwarzać różne sposoby wytwarzania energii
odnawialnej, które mogą być wykorzystywane w ramach prosumenckiego wytwarzania
energii.
60
Ekologia i jej rola w dzisiejszym świecie
Dziedziną wiedzy, której celem jest poznanie struktury i funkcjonowania przyrody
jest ekologia. Ekologia próbuje poznać tajemnicę życia na Ziemi. Co więcej, pozwala
zrozumieć naukowe przesłanki ochrony życia na naszej planecie. Łączy wszystkie
dziedziny badań biologicznych i pomaga w podejmowaniu decyzji środowiskowych.
Kamieniem milowym w zastosowaniu danych ekologicznych do rozwiązywania
problemów środowiskowych była działalność Rachel Carson (amerykańska biolog), a
szczególnie jej książka Silent Spring („Milcząca wiosna”), wydana w 1962 roku.
Carson, mając świadomość złożonych powiązań istniejących w przyrodzie,
przestrzegała przed skutkami stosowania pestycydów, w tym DDT. Jako jedna z
pierwszych zwróciła ona uwagę społeczeństwa na sprawy ekologii i ochrony
środowiska, a także znacząco przyczyniła się do powstania ruchu ekologicznego w
świecie. Carson sformułowała przesłanie godne przypomnienia: „Kontrolowanie
przyrody» to aroganckie wyrażenie, które powstało w czasach, kiedy biologia i
filozofia były na etapie neandertalczyka i kiedy uważano, że przyroda istnieje dla
wygody człowieka” [Devall, Session, 1994, s. 127]. Dzisiaj ekolodzy obserwują
środowisko używając znacznie precyzyjniejszych narzędzi, niż miała do dyspozycji
Carson. Badane są zmiany w ekosystemach sięgające z jednej strony do narzędzi
genetycznych, z drugiej do obserwowania biosfery z kosmosu. Czy istnieje dzisiaj
wiele problemów badawczych ważniejszych niż poznanie funkcjonowania naszej
planety i zastosowanie skutecznych sposobów jej ochrony? Neil Everndon (profesor na
Wydziale Studiów Środowiskowych na Uniwersytecie York Toronto) w eseju Beyond
Ecology nazywa ekologię wywrotową dziedziną, pisząc: „Prawdziwie wywrotowym
elementem w ekologii nie jest żadna z jej wyrafinowanych koncepcji, lecz jej
podstawowe założenie: Wzajemne powiązanie wszystkiego” [Everndon, 1978, p. 20].
Przyjęcie i pełne zrozumienie tego podstawowego założenia oznacza „rewolucję”,
zupełną zmianę w podejściu do przyrody i jest tym czego dzisiaj najbardziej
potrzebujemy.

Interakcje symbiotyczne przenikają współczesne ekosystemy

Pogląd ujmujący symbiozę jako zjawisko typowe i o podstawowym znaczeniu dla
istot żywych, powoli toruje sobie drogę we współczesnej nauce. Naukowcy z różnych
dziedzin, w tym biolodzy, ekolodzy, fizycy, chemicy, geolodzy, meteorolodzy
zaczynają rozumieć, że biosfera jest jak żywy organizm, w którym różne reakcje
chemiczne i systemy biologiczne tworzą niezliczone ilości synergistycznych i
symbiotycznych wzajemnych powiązań. Badania ekosystemów wskazują, że stosunki
między organizmami żywymi są w większości oparte na współpracy, zasadzie
współistnienia i wzajemnych zależnościach oraz, że stosunki te mają mniej lub bardziej
symbiotyczny charakter. Interakcje symbiotyczne są podstawą i gwarantem
funkcjonowania ekosystemów.
Dopiero niedawno zaczęliśmy doceniać ogromną rolę mikoryzy w procesach
ewolucyjnych i w funkcjonowaniu ekosystemów lądowych. Okazuje się, że większość
lądowych roślin naczyniowych, a także część mszaków i paprotników żyje w

61
związkach symbiotycznych z grzybami [Smith, Read, 1997, p. 18]. Dotyczy ona 90, a
może nawet 100% roślin lądowych. Wynika z tego, że niemożliwym byłoby
opanowanie lądu przez rośliny, a dzisiaj świat wyglądałby nieporównanie ubożej,
gdyby w przeszłości rośliny nie weszły w ścisłe związku mutualistyczne z grzybami.
Prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów i tym samym nasza egzystencja nie byłaby
możliwa bez owadów. Pyłek roślin może być przenoszony przez wiatr (wiatropylność)
i zwierzęta (zoogamia). Znaczenie zoogamii, czyli zapylania roślin przez zwierzęta
przenoszące pyłek jest ogromne. Około 80% roślin jest zapylana z udziałem zwierząt.
Istnieje około 200 tysięcy zwierząt spełniających tą rolę. Większość to owady
(pszczoły, osy, okazjonalnie mrówki, chrząszcze, motyle i muchówki). Około 10%
ptaków (kolibry, cukrzyki, nektarniki, szlarniki, miodojady), a także niektóre ssaki
(nietoperze, różne ssaki owocożerne) uczestniczy w zapylaniu roślin. Jeszcze w inny
sposób zwierzęta uczestniczą w życiu roślin. Zoochoria to zjawisko rozprzestrzeniania
diaspor roślinnych (nasion, zarodników, rozmnóżek) przez zwierzęta. Określa się ją
jako słabszą odmianę mutualizmu. Uczestniczą w tym procesie ssaki i ptaki
owocożerne, na przykład wiewiórki, chomiki, ptaki orzechówki, a także mrówki
[Weiner, 1999, s. 385-386]. Zwróćmy uwagę, że bez zoogamii, częściowo także
zoochorii, rośliny (a przynajmniej zdecydowana ich część) nie mogły rosnąć na lądzie.
Kolejnym procesem o podstawowym znaczeniu dla życia na Ziemi jest proces
rozkładu martwej materii organicznej. Świat byłby zasłany „trupami”, gdyby nie
codzienna „praca” reducentów. Degradacja materii organicznej byłaby jednak
praktycznie niemożliwa gdyby nie współpraca mikroorganizmów z bezkręgowcami.
Bakterie i grzyby glebowe po przeprowadzeniu rozkładu w danym miejscu, nie mając
możliwości przemieszczenia, zaprzestają swojej aktywności. Lavelle nazwał to
zjawisko intrygującym terminem: „The Sleeping Beauty Paradox” [Lavelle, 1997, p.
94???]. Różne grupy bezkręgowców, z których najbardziej znane są w tej roli
dżdżownice, pełnią rolę stymulatorów ponownej aktywności reducentów glebowych.
Podobnie rozkład martwego drewna byłby niemożliwy bez zaistnienia w przeszłości
symbiozy owadów z mikroorganizmami. Większość owadów kambio- i ksylofagów,
zasiedlających martwe drewno i przyczyniających się do jego rozkładu, posiada liczne
symbiotyczne mikroorganizmy [Walczyńska, 2003, s. 281]. Symbiotyczne wiązanie
azotu przez rośliny motylkowe przy udziale bakterii Rhizobium znane jest od dawna.
Ten rodzaj symbiozy odkryto u kolejnych roślin naczyniowych: paprotka wodna
Azolla, Cycadales (100 gatunków), nagozalążkowe Gunnera. Obecność symbiontów
zdolnych do wiązania azotu atmosferycznego stwierdzono u termitów i małży Teredo.
Celuloza jest najobfitszym surowcem energetycznym na Ziemi. Korzystanie z tego
zasobu energii przez roślinożerców jest możliwe dzięki licznym mikroorganizmom
obecnym w ich ciele. Wszystkie zwierzęta odżywiające się krwią (pijawki, kleszcze,
wszy, muchy tse-tse) uzależnione od endosymbiontów produkujących witaminę B.
Wszystkie owady żywiące się sokiem roślinnym (np. mszyce) uzupełniają aminokwasy
egzogenne dzięki bakteriom symbiotycznym [Weiner, 1999, s. 382-384]. Zauważmy,
że jakikolwiek proces w przyrodzie weźmiemy pod uwagę, wszędzie pojawiają się
oddziaływania symbiotyczne. Co więcej dla funkcjonowania naszego ludzkiego
organizmu podstawowe znaczenie mają interakcje symbiotyczne.

62
 Nasze ciało zbudowane jest z kilku bilionów „własnych” komórek, ale w naszym
ciele i na nim występuje ponad sto bilionów komórek mikroorganizmów. Obecność
ludzkich symbiontów okazuje się mieć zasadnicze znaczenie dla naszego zdrowia
[Bäckhed et al., 2005, p. 1919]. W trakcie pierwszego Światowego Zjazdu
poświęconego znaczeniu mikrobioty jelitowej dla zdrowia, w marcu 2012 roku, Jeremy
Nicholson (biochemik z Imperial College London) podkreślał: „Zaburzenia w składzie
bakterii jelitowych mogą przyczyniać się do rozwoju wielu poważnych schorzeń – nie
tylko układu pokarmowego, ale też chorób metabolicznych, jak otyłość i cukrzyca typu
2, alergii i astmy, chorób autoimmunizacyjnych i zapalnych (w tym choroby
Leśniewskiego-Crohna) oraz zaburzeń neurologicznych, a nawet psychicznych, jak
autyzm” [Eksperci: mikroflora jelitowa …, s. 1].
Dochodzi do głosu nowy pogląd naukowy postrzegający życie naszej planety jako
proces, w którym każdy element dostosowuje się do innych, zapewniając kontynuację
życia w obrębie biosfery. Czy zatem społeczeństwo i gospodarka, których
funkcjonowanie zostało oparte o darwinowski obraz przyrody, gdzie każde stworzenie
walczy z innymi, ma jeszcze dzisiaj rację bytu?

Stan biosfery i usług świadczonych przez ekosystemy

Przyjrzyjmy się, jakie są konsekwencje środowiskowe rozwoju cywilizacyjnego w
ostatnich dwóch wiekach. W ostatnich latach w prestiżowym czasopiśmie Science ukazały
się dwa raporty oddające obrazowo stopień opanowania przez populację ludzką
ekosystemów lądowych i morskich. Autorzy obu opracowań oceniając globalny wpływ
człowieka na ekosystemy prezentują mapy, zaznaczając na nich presję człowieka
w poszczególnych rejonach świata. Wnioski nie są optymistyczne. Około 83% lądów jest
obecnie pod bezpośrednim wpływem ludzi [Kareiva et al. 2007, p. 1866]. W zasadzie nie
ma już miejsc nietkniętych przez człowieka. Wpływ przemysłu i rolnictwa jest globalny,
a globalne ocieplenie sięga wszędzie. Co prawda 14 % lądów znajduje się pod ochroną, ale
nawet w tych obszarach presja człowieka jest bardzo silna. Niemal wszystkie parki
narodowe są dostępne turystycznie i zarządzane przez człowieka. Jako ostoje dzikiej
przyrody na świecie można uznać zaledwie 1% lądów. Lista obszarów zaliczanych do
ostoi dzikiej przyrody jest bardzo krótka. Należy do niej część obszarów obejmujących
arktyczną tundrę, północne lasy Syberii i Kanady, pustynie Afryki i Australii i dorzecze
Amazonki [Kareiva et al. 2007, p. 1868-1869]. Nasza ingerencja dotycząca ekosystemów
morskich jest również nadmierna. Według autorów 41% mórz i oceanów wykazuje silne
oddziaływanie człowieka [Halpern et al. 2008, p. 949]. Lista najsilniej dotkniętych
akwenów jest długa, obejmuje ona: Morze Północne, Morze Śródziemne, Morze
Czerwone, Zatoka Perska, Morze Karaibskie, Ocean Atlantycki u wybrzeży Ameryki
Północnej, Morze Beringa, Morze Wschodniochińskie, Morze Południowochińskie.
Jedynie kilka procent wód w okolicy biegunów pozostaje na wpół dziewicze. Morze
Bałtyckie znajduje się w strefie znacznego oddziaływania, a Zatoka Gdańska wykazuje
bardzo silne oddziaływanie. Słabsze oddziaływanie dotyczy już dziś tylko otwartych
oceanów i głębin [Halpern et al. 2008, p. 949-950]. Pod koniec 2011 roku ukazały się
jeszcze bardziej dramatyczne doniesienia międzynarodowej grupy badawczej oceniającej
stan mórz i oceanów. Autorzy stwierdzają, że życie w oceanach wchodzi w fazę
wymierania, a spowodowane jest ingerencją człowieka. W raporcie pojawia się zdanie:

63
„Wyniki są szokujące. Prawie w całym ekosystemie widzimy zmiany, które dzieją się
szybciej niż myślimy. Tempo tych zmian cały czas przyśpiesza” [Rogers, Laffoley, 2011, p.
5]. Jako główne zagrożenia wymieniane są: przełowienie naturalnych łowisk,
zanieczyszczenie środowiska i zmiany klimatu. Jedynym optymistycznym przesłaniem,
które się pojawia się w raporcie jest opinia Dana Laffoleya, przewodniczącego Światowej
Komisji ds. Obszarów Chronionych i doradcy Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody
(IUCN), który podkreśla, że wyzwania dla przyszłości ekosystemów oceanicznych są
ogromne, ale w odróżnieniu od poprzednich pokoleń, wiemy, co musimy zrobić [Rogers,
Laffoley, 2011, p. 9].
W 2009 roku Johan Rockström ze Stockholm Resilience Center w Szwecji oraz
grupa badaczy z Europy, Stanów Zjednoczonych i Australii wytyczyli bezpieczne
wartości dla kluczowych czynników środowiskowych [Rockström et al., 2009, p. 472].
Przeprowadzili wiele interdyscyplinarnych badań nad procesami fizycznymi i
biologicznymi decydującymi o stabilności środowiska. Wybrali dziewięć czynników,
których zaburzenie, ich zdaniem, zniszczy środowisko bezpowrotnie. Określili zakres
bezpieczeństwa dla każdego z tych procesów. Ich przekroczenie może zachwiać
ekosystemem, prowadząc do zagłady. Z ocen badaczy wynika, że trzy spośród
analizowanych procesów - zanieczyszczenie azotem, zmiana klimatu i spadek
różnorodności biologicznej, nie mieszczą się już w granicach bezpieczeństwa. Przy
czym przekroczenie progu bezpieczeństwa dla pierwszego z nich jest niewielkie, w
przypadku azotu – 3-krotne, a w odniesieniu do różnorodności biologicznej zakres
bezpieczeństwa został przekroczony 10-krotnie. Wartości sześciu czynników
niebezpiecznie zbliżają się do granic bezpieczeństwa. Dla dwóch procesów – stężenie
toksyn chemicznych i zanieczyszczenia aerozolami, z uwagi na zbyt skąpą wiedzę, nie
wyznaczyli precyzyjnych limitów [Rockström et al., 2009, p. 473].
Różnorodność biologiczna stanowi gwarancję utrzymania usług spełnianych przez
ekosystemy. Wyróżnia się wśród nich usługi wspierające, czyli procesy, które
pośrednio pozwalają na eksploatację zasobów naturalnych, takie jak: produkcja
pierwotna, zapylanie; usługi zaopatrywania, określające zasoby oraz te, które są
bezpośrednio eksploatowane przez ludzi, takie jak: żywność, włókna, woda, surowce
naturalne, leki. Kolejna grupa to usługi regulacyjne, czyli naturalne mechanizmy
odpowiedzialne za regulację klimatu, cyrkulację substancji odżywczych i wody,
regulacja szkodników, zapobieganie powodziom, itp. oraz usługi kulturowe,
oznaczające korzyści, jakie ludzie uzyskują ze środowiska naturalnego dla celów
rekreacyjnych, kulturalnych i duchowych. W świetle badań Milenijnej Oceny
Ekosystemów (największego przedsięwzięcia naukowego oceniającego stan
ekosystemów na Ziemi) 60% usług świadczonych przez ekosystemy zostało przez nas
zniszczonych lub jest wykorzystywanych w sposób niezrównoważony [Millennium
Ecosystem Assessment, 2005, p. 827]. Usługi te są podstawą dobrobytu, wzrostu
gospodarczego i zatrudnienia dla ludzi we wszystkich rejonach świata. Autorzy raportu
podkreślają, że dalsze szafowanie naturalnym kapitałem Ziemi oznacza, że ekosystemy
stracą zdolność służenia przyszłym pokoleniom. Tendencję tę możemy odwrócić,
jedynie wówczas, gdy dokonamy zasadniczych zmian w polityce i praktyce, które
zatrzymają tendencję dalszej utraty różnorodności biologicznej. Wielką wartością
powyższych badań jest przypomnienie nam, wydawałoby oczywistej prawdy, że nasza

64
egzystencja jest bezpośrednio uzależniona od usług spełnianych przez ekosystemy.
Usługi te są dla nas bezcenne i nie do zastąpienia. Wartym podkreślenia jest, że Rada
Europy uchwaliła długookresową wizję różnorodności biologicznej do 2050 roku,
która stała się celem przewodnim na rok 2020. Ustalenia przyjęte przez Radę ds.
Środowiska obejmują działania dążące do zatrzymania utraty różnorodności
biologicznej oraz degradacji usług ekosystemów w UE do roku 2020 oraz ich
odtworzenia, na ile to wykonalne [EEA: Środowisko Europy …, 2010, s. 9].
Zaczynamy dostrzegać wieloraki wkład różnorodności biologicznej w dobrobyt
człowieka.

Społeczeństwo prosumenckie i naturalne ekosystemy

Jeremy Rifkin (amerykański ekonomista) jest autorem i realizatorem nowej
koncepcji charakteryzującej erę postwęglową, zwanej trzecią rewolucją przemysłową.
Jej pięć filarów to: (1) przejście do energii ze źródeł odnawialnych; (2) wyposażenie
budynków na wszystkich kontynentach w mikroinstalacje umożliwiające pobieranie
odnawialnej energii „na miejscu”; (3) zastosowanie technologii okresowego
gromadzenia energii opartych o wodór w każdym budynku; (4) użycie Internetu do
budowy i zarządzania siecią wymiany energii, dzięki czemu nadwyżki energii mogłyby
zostać sprzedane innym użytkownikom sieci; (5) transformacja transportu w kierunku
zasilania ogniwami paliwowymi i prądem; energia niezbędna do zasilania takich
pojazdów mogłaby być kupowana i sprzedawana w inteligentnej sieci wymiany energii
[Rifkin, 2012, s. 60-61]. Rodząca się dzisiaj energetyka prosumencka, będąca sednem
trzeciej rewolucji przemysłowej, oznaczać będzie stworzenie społeczeństwa
funkcjonującego według zupełnie innych reguł.
„Demokratyzacja energii” w sposób fundamentalny ma zmienić oblicze całej
planety. W miejsce ogromnych koncernów zajmujących się eksploatacją paliw
kopalnych, produkcją i dystrybucją energii, powstają miliony drobnych producentów,
generujących we własnych domach elektryczność ze źródeł odnawialnych i
sprzedających nadwyżki na wspólnym rynku informatyczno-energetycznym. Co
istotne, rozproszona natura energii odnawialnej, w znacznie większym stopniu niż
hierarchicznie zorganizowane mechanizmy dowodzenia i kontroli w wielkich
koncernach, wymaga kooperacji. Niskie koszty wejścia do lateralnych rozproszonych
sieci będą umożliwiały każdej osobie zostanie potencjalnym przedsiębiorcą
i współpracownikiem, tworzącym i dzielącym się informacjami i energią w otwartych
wspólnotach. Już dzisiaj kolejne branże i sektory gospodarki zaczynają z powodzeniem
funkcjonować według rozproszonego i kolektywnego modelu biznesowego. Podobne
zmiany w funkcjonowaniu społeczeństwa odnośnie żywności przewiduje Jeremy
Rifkin w Trzeciej Rewolucji Przemysłowej. Powstaną setki gospodarstw organicznych,
promujących lokalną bogatą tradycję kulinarną poprzez uprawę właściwych dla danego
regionu owoców, warzyw i zbóż. Ponadto miasta z terenami przyległymi zostają
przekształcone w częściowo samowystarczalny ekosystem, który będzie w stanie
wytworzyć dużą część podstawowej energii, żywności i włókien naturalnych [Rifkin,
2012, s. 129].

65
 Taki model przewartościowuje wiele z naszych dotychczasowych założeń nt.
funkcjonowania świata. Polega ono w większym stopniu na współpracy i przynależności
niż na rywalizacji i poszukiwaniu autonomii. Ważne są w nim rozproszenie i wzajemna
pomoc. Funkcjonowanie społeczeństwa prosumenckiego przypomina naturalne
ekosystemy planety. „Tworzenie ekonomicznych, społecznych i politycznych relacji
wzorowanych na dynamice ekosystemów Ziemi jest decydującym krokiem w kierunku
ponownego włączenia naszego gatunku do szerszej tkanki wspólnot, w których żyjemy”
pisze Rifkin w swojej książce [Rifkin, 2012, s. 307-308]. Działając i myśląc w sposób
rozproszony, oparty na współpracy, zaczynamy postrzegać siebie jako istoty empatyczne,
wplecione w sieć współzależnych relacji. Pełen wiary w sukces trzeciej rewolucji
przemysłowej Rifkin podkreśla: „Ta zmiana podłączy nasz gatunek ponownie do
przypływów i odpływów, rytmów i cykli większej biosferycznej wspólnoty, której jesteśmy
wrodzoną i nieodłączną częścią. To jest właśnie sedno trzeciej rewolucji przemysłowej …”
[Rifkin, 2012, s. 309].
Już w 1965 roku Owen Barfield (brytyjski filozof) wyraził wiarę, że ludzkość jest u
progu trzeciego okresu jej relacji z naturą, w którym ludzie zaczną ponownie wchodzić
w kontakt ze światem przyrody. Uważał, że tym razem, stanie się tak nie z powodu
zależności i lęku, ale będzie efektem świadomego wyboru i chęci stania się integralną
częścią uniwersalnej wspólnoty życia [Barfield, 1965, p. 96]. Rifkin jest przekonany,
że mamy wszystko, czego nam potrzeba do wprowadzenia w życie trzeciej rewolucji
przemysłowej do 2050 roku – plan działania, możliwości technologiczne i najnowsze
zdobycze naukowe.
Czy zdołamy stworzyć zrównoważony model ekonomiczny? Paul Gilding pisze o
tym sarkastycznie: „Być może nie jesteśmy zbyt bystrzy, ale nie jesteśmy też aż tak
głupi” [Gilding, 2011, p. 110]. Z drugiej strony te zmiany się już rozpoczęły. W maju
2007 roku Parlament Europejski przyjął oficjalną deklarację, zobowiązując 27 państw
członkowskich do wprowadzenia w życie filozofii trzeciej rewolucji przemysłowej. Od
czasu wybuchu kryzysu finansowego w 2008 roku coraz więcej innych państw kieruje
swoją uwagę ku tej idei. W grudniu 2011 roku UNIDO (agencja ONZ ds. rozwoju
przemysłowego) przyjęła model Trzeciej Rewolucji Przemysłowej. Nad projektem
Trzeciej Rewolucji Przemysłowej pracował rząd niemiecki, a nad ideą „zielonego
kapitalizmu” dyskutują międzynarodowe instytucje, takie jak OECD czy ONZ. W
Niemczech, gdzie w czerwcu 2011 r. zdecydowano przestawić gospodarkę na energię
odnawialną do 2050 r. eksperci twierdzą, że techniczne zdolności dokonania takiej
zmiany już istnieją. Wydaje się jednak, że sukces energetyki prosumenckiej i trzeciej
rewolucji przemysłowej będzie zależał od tego, czy będzie jej towarzyszyła zmiana w
postrzeganiu i doświadczaniu świata, czy osiągniemy biosferyczną świadomość.
Energetyka prosumencka a środowisko przyrodnicze
Świadomy wybór energetyki opartej o rozproszone źródła energii, powinien
uwzględniać zmiany, które będą zachodzić w ekosystemach pod wpływem m. in.
zastosowanych nowych rozwiązań technologicznych. Należy również uwzględnić
możliwość zapewnienia zasobów czy wykorzystywania nowych materiałów w
energetyce odnawialnej. Okazuje się, że rozwiązania technologiczne, pojawiające się
przy zastosowaniu energii ze źródeł odnawialnych, nie są całkowicie obojętne dla
środowiska [Boyle et al., 2003, s. 11]. Zasadnym wydaje się, aby te oddziaływania na
66
elementy środowiska przyrodniczego uwzględniać w zestawieniach finansowych,
oceniających atrakcyjność różnych źródeł energii. Tym bardziej, że dotychczas uwaga
zainteresowanych stron skupiała się głównie na negatywnych oddziaływaniach energii
wytwarzanej z węgla, ropy naftowej czy gazu ziemnego. Prosumenci podejmujący
decyzję o stosowaniu mikrogeneracji w wytwarzaniu energii na własne potrzeby, w
oparciu o odnawialne źródła energii, muszą mieć wiedzę jak ich aktywność może
oddziaływać na środowisko, w którym żyją. Jest to tym bardziej istotne, że
wytwarzanie energii elektrycznej przez jej odbiorców jest stosunkowo nowym
zjawiskiem w naszym kraju i nie jest wystarczająco rozpowszechnione. Warto jednak
podkreślić, że te działania sprzyjają realizacji zapisów Dyrektywy OZE [Dyrektywa
2009/28/WE, s. 17], kierunkujących działania krajów członkowskich do osiągnięcia
20% udziału odnawialnych źródeł w końcowym zużyciu energii w 2020 roku.
Elektrownie wiatrowe w przyrodzie i krajobrazie
Konieczność wdrażania polityki energetyczno-klimatycznej UE, powoduje potrzebę
dynamicznego rozwoju alternatywnych źródeł energii nie emitujących CO 2, czyli
energię zwaną „zero emisyjną”. Przykładem energii uważanej za tzw. zieloną
technologię zasilania jest energia wiatrowa, zarówno lądowa jak i morska. Z
opracowanych wytycznych dla prognozowania oddziaływań na środowisko farm
wiatrowych [Stryjecki, Mielniczuk, 2001, s. 108] wynika, że farmy wiatrowe to
przedsięwzięcia, które ze względu na swoją złożoność mogą oddziaływać na wiele
elementów środowiska przyrodniczego. Sama praca turbiny charakteryzuje się bardzo
niskim wskaźnikiem emisyjności, ale cały proces inwestycyjny prowadzący do
zrealizowania obiektów energetyki wiatrowej, a także praca tych obiektów może
oddziaływać negatywnie. Szczególnie w sposób bezpośredni na zwierzęta latające np.
poprzez kolizje elementów wiatraków z ptakami i nietoperzami. Energetyka wiatrowa
może spowodować fragmentację siedlisk roślin i zwierząt, oddziałuje na wody
powierzchniowe i podziemne, może wywołać lokalne zmiany klimatu, czy krajobrazu,
poprzez zmianę wzorców użytkowania terenu. Ważnym elementem produkcji energii
wiatrowej są emisje hałasu, infradźwięków, szumu aerodynamicznego, emitowanego
przez obracające się łopaty wirnika, którego natężenie jest uzależnione od „prędkości
końcowek” łopat (tzw. tip speed) czy pole elektromagnetyczne. Wiatraki mogą
przyczynić się utrudnień lub zaburzenia komunikacji elektromagnetycznej oraz
wywołać schorzenia chorobowe u ludzi (np. efekt stroboskopowy) [Boselli et al., 1998,
s. 153]. Nie bez znaczenia jest też możliwy spadek cen gruntów.
Euforia związana z możliwościami wykorzystania „zielonej” energii wiatrowej była
powszechna. W jej rezultacie wiele krajów europejskich zostało „zadrzewionych”
tysiącami wiatraków, których oddziaływanie na środowisko i człowieka badano przez
kilkanaście lat, a dzięki uzyskanym wynikom wypracowano dobre praktyki możliwe
do zastosowania przy wyborze lokalizacji, sposobu budowy instalacji oraz jej
eksploatacji i likwidacji [European best practis…, 2012, s. 18].
Elektrownie wiatrowe mogą zaburzyć lokalne ekosystemy poprzez stwarzanie dla
przelatujących ptaków i nietoperzy śmiertelnych pułapek. Problem ten po raz pierwszy
zaobserwowano w stanie Kalifornia w USA, gdzie zastosowano 5 400 turbin a
równocześnie stwierdzono śmiertelność ok. 2 700 ptaków różnych gatunków, w tym

67
drapieżnych, zamieszkujących obszar przesmyku Altomont [Smallwood, Thelander,
2008, s. 219].
W Europie problem ten pojawił się w krajach skandynawskich i Niemczech, gdy
wybudowano duże farmy wiatrowe na trasach migracji ptaków. Przykładem
oddziaływania turbin wiatrowych na ptaki jest również duńska farma Tuno Knob w
cieśninie Kattegat, usytuowana w miejscu gdzie zimuje bardzo duża liczba ptaków
żyjących na Morzu Północnym. Przez kilka lat badano oddziaływanie tej farmy na
ptaki. Wyniki wykazały, że populacja ptaków morskich w tym rejonie zmniejszyła się
o 60%. Stwierdzono także zmianę w ilości małży, które były pożywieniem tej grupy
ptaków [Larsen, Guillememette, 2007, s. 519 ].
Jednak to stopień oddziaływania na populacje ptaków jest bardzo zróżnicowany i
zależy głównie od lokalizacji elektrowni wiatrowych, typu turbiny wykorzystywanej w
projekcie (wysokość wieży, średnica wirnika, oświetlenie, osiągana prędkość liniowa
wierzchołków śmigieł), liczby turbin, powierzchni zajmowanej przez elektrownię, oraz
lokalizacji turbin względem siebie i wobec elementów środowiska. Generalnie, ryzyko
wystąpienia negatywnego oddziaływania na ptaki jest wyższe w przypadku lokalizacji
elektrowni wiatrowych na terenach intensywnie wykorzystywanych przez te zwierzęta
np. w świetle korytarzy migracji. Inwestycje przeprowadzane na takich obszarach,
mają większy potencjał negatywnego oddziaływania niż przedsięwzięcia realizowane
w lokalizacjach o małym natężeniu wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki.
Znaczenie ma jednak również sposób wykorzystania przestrzeni powietrznej przez
ptaki (pułapy przelotów, czas i sposób użytkowania terenu – np. czy jest to
noclegowisko, żerowisko, teren lęgowy) oraz skład gatunkowy ptaków występujących
na obszarze lokalizacji elektrowni. Badania wykazują, iż ryzyko kolizji
z elektrowniami wiatrowymi jest również różne dla poszczególnych gatunków.
Opinie naukowców na temat negatywnego oddziaływania infrastruktury związanej
z energetyką wiatrową na wielkość populacji ptaków są bardzo podzielone. Niektórzy
uważają, że migrujące stada ptaków potrafią omijać elektrownie wiatrowe, a inni
wręcz odwrotnie, że ptaki lecąc wprost wpadają w skrzydła elektrowni. Według tych
pierwszych mniej niż 1% wszystkich zaobserwowanych ptaków przelatywało w takiej
odległości od obracających się łopat, że mogło to zagrażać ich życiu. Naukowcy m.in.
z NERI (National Energy Research Institute) i innych organizacji, w oparciu o liczne
obserwacje wykazali, że większy wpływ na liczebność populacji ptaków mają czynniki
niezwiązane bezpośrednio z obecnością elektrowni wiatrowej. Jako najbardziej istotne
wskazywano zmiany roślinności, szczególnie ważne dla gatunków związanych z
siedliskami lasów. Przemiany w ich strukturze prowadzą do zmiany mikroklimatu i
zwiększają powierzchnię okrajków, między lasem a terenem otwartym. Zwiększanie
się powierzchni niezalesionych wpływa na zamiany zachowań i areałów żerowania
zwierząt [Environmental Impacts of Wind Energy, 2007, s. 86].
Rozpatrując wpływ pracujących elektrowni wiatrowych na przelatujące ptactwo,
należy również zwrócić uwagę, że o wiele większe zagrożenie stwarza infrastruktura
związana z energetyką konwencjonalną. Na podstawie badań przeprowadzonych w
USA wykazano, że co roku na skutek kolizji z liniami przesyłowymi ginie około 174
mln ptaków [Kustusch i in., 2013, s. 267].

68
 Elektrownie wiatrowe nie powodują zanieczyszczenia powietrza, gleby czy wody,
często się jednak mówi się o powodowanym przez nie „wizualnym zanieczyszczeniu”
środowiska. Problem ten jest tym poważniejszy, że odpowiednie do budowy farm
wiatrowych obszary to zazwyczaj tereny nadmorskie bądź górskie, których walory
krajobrazowe mogą trwale ucierpieć skutkiem budowy tych instalacji. Elektrownie
wiatrowe są urządzeniami wysokimi (do 150 m), o kontrastowym kolorze w stosunku
do tła nieba oraz powierzchni ziemi, przez to ich widoczność z dużych odległości jest
bardzo wyraźna. By przeprowadzić ocenę wpływu projektowanych inwestycji na
krajobraz nie wystarczy tylko stwierdzić, że są one widoczne. Rozważany jest także
wpływ na zmianę dotychczasowego otoczenia, który w dużej mierze jest sprawą
subiektywnego postrzegania. W społeczeństwie istnieje przekonanie, że wybudowanie
elektrowni może negatywnie odbić się na rozwoju turystyki i sportów wodnych, bądź
górskich [Cialdea et al., 2010, s. 4]. Jednak nie wszyscy podzielają opinię o
negatywnym wpływie turbin wiatrowych na krajobraz. W sondażu zrealizowanym w
roku 2006 wśród mieszkańców Szwajcarii 87% ankietowanych opowiedziało się za
rozwojem energetyki wiatrowej, zaś wyniki badań, przeprowadzonych przez European
Wind Energy Association [European Wind Energy Association, 2014, s. 13] wskazują
na podobne tendencje w całej Europie.
Powyżej opisano oddziaływanie dużych elektrowni wiatrowych na środowisko.
Większość tych zagrożeń środowiskowych nie ma zastosowania w przypadku
energetyki prosumenckiej, lub zagrożenia te są znacząco mniejsze. Dla prosumentów
dedykowana jest kategoria mikro (do 100W) i małych (od 100W do 50kW) elektrowni
wiatrowych (MEWi), które w przeciwieństwie do wielkoskalowych elektrowni
wiatrowych charakteryzują się niską mocą generatora (według norm International
Energy Agency). Ich moc znamionowa nie przekracza 50kW (w Polsce poniżej 100
kW) i pozyskują energię wiatru z przyziemnych warstw atmosfery (zazwyczaj
wysokość masztu nie przekracza 30 m). Aktualnie w Europie funkcjonuje ok. 120 MW
małych elektrowni wiatrowych o przeciętnej mocy od 2 do 5 kW, przy czym ponad
połowa funkcjonuje w Wielkiej Brytanii, gdzie zainstalowano łącznie 65MW.
Małe elektrownie wiatrowe w UK instalowane są przede wszystkim na obszarach
wiejskich, jako alternatywne źródło dochodu, zasilania gospodarstwa domowego w energię
lub związane z oświetleniem ulic, znaków drogowych i reklam przydrożnych [Krajowy
plan mikroinstalacji.., 2013, s. 11].
Biomasa dla energetyki prosumenckiej a zasoby, różnorodność biologiczna i
krajobrazowa
Pozyskiwanie zasobów, w postaci biomasy, do instalacji przydomowych
wytwarzających energię na potrzeby zidentyfikowanych grup prosumentów, czyli np.
gospodarstw domowych, gospodarstw rolnych oraz małych i średnich przedsiębiorstw
(MŚP), które lokują się głównie na obszarze wsi i terenów podmiejskich [Energetyka
prosumencka, 2013, s. 16], obejmuje działania prowadzące do utworzenia, m.in.
jednogatunkowych plantacji roślin. Gatunki roślin, określane mianem roślin
energetycznych, uzyskujących duże przyrosty biomasy w stosunkowo krótkim czasie
to w większości przedstawiciele gatunków obcego pochodzenia. Działania zmierzające
do pozyskania biomasy na cele energetyczne, głównie do spalenia i uzyskania ciepła,

69
są uzasadnione, ponieważ 60,3% całkowitej powierzchni naszego kraju to użytki rolne
[Ericson, 2006, s. 17], w tym grunty orne – 47,5% [Rocznik Statystyczny…, 2013, s.
821]. Osiągnięcie 20% udziału OZE w bilansie energii w 2020 r. spowoduje
zapotrzebowanie na ok. 8 milionów ton biomasy. Podkreślenia godny jest również fakt,
że do produkcji biomasy z roślin energetycznych można, z powodzeniem, wykorzystać
grunty o średniej lub niskiej jakości, np. te zanieczyszczone metalami ciężkimi
[Pogrzeba i in., 2013, s. 1].
Wybór roślin, z których można pozyskiwać energię powinien, poza parametrami
istotnymi dla wydajności energetycznej, uwzględniać również wpływ na różnorodność
biologiczną i zmiany chemiczne oraz fizyczne elementów środowiska. Przykładem takiego
gatunku jest Miscanthus x giganteus, który w Polsce uprawiany jest na 1800 ha,
wytwarzając dwukrotnie wyższą biomasę od tej otrzymanej z rodzimej wierzby wiciowej
[Abbasi, Abasi, 2010, s. 922], [El Bassam, 2010, s. 243], dochodzącej do 30 t sm·ha-1
i wartości energetycznej 18,5 MJ·kg sm-1. Miskant olbrzymi jest obiecującą rośliną
energetyczną, która do wzrostu, szczególnie we wstępnym etapie wzrostu, wymaga
zużycia dużej ilości wody. U miskanta i innych traw, oprócz mozgi, fotosynteza
prowadzona jest wg szlaku C4, w której rośliny te lepiej wykorzystują światło, wodę
i składniki pokarmowe. Dlatego z reguły wydają większe plony suchej masy z hektara,
szczególnie w latach o wyższych temperaturach.
Gatunek ten nie emituje dwutlenku węgla, bo tyle emituje dwutlenku węgla
podczas spalania, ile pobrał z powietrza podczas wzrostu. Wykazując się niską
podatnością na choroby nie wymaga stosowania pestycydów, obniżając tym samym
ryzyko zanieczyszczenia gleby i wód gruntowych [Gosse, 1995, s. 54].
Plantacje miskanta stwarzają ryzyko erozji gleby, szczególnie przed rozpoczęciem
intensywnego wzrostu, kiedy występuje brak pokrycia gruntu roślinnością i gdy opady
deszczu są bardziej intensywne. Badania wykazują, że uprawa tej rośliny na terenach
zanieczyszczonych prowadzi do gromadzenia metali ciężkich w jej tkankach i podczas
opadania liści może prowadzić do ponownego uwolnienia metali do środowiska np. do
wody. Procesy spalania mogą prowadzić do ponownej emisji metali do atmosfery, a
popiół nie powinien być stosowany w tym przypadku, jako nawóz [Dembiras, 2005, s.
184]. Generalnie miskant jest rekomendowany do stosowania, po spaleniu biomasy
pozostaje niewiele popiołu, co jest atutem miskanta olbrzymiego.
Jest wysoce prawdopodobne, że niektóre z obcych bylin, których przedstawicielem
jest miskant, będą spontanicznie przenikać z plantacji energetycznych do innych
ekosystemów. Najbardziej prawdopodobna jest „ucieczka” z upraw ślazowca
pensylwańskiego (Sida hermaphrodita), ponieważ posiada on zdolność do
generatywnej reprodukcji i spontanicznej dyspersji diaspor. W przypadku pozostałych
gatunków, z uwagi na krótki okres wprowadzenia do doświadczeń i upraw, rokowania,
co do ich inwazyjności są na tym etapie mało przewidywalne [Anioł-Kwiatkowska,
Śliwiński, 2009, s. 37]. Autorzy wskazują jednak na zagrożenie ekosystemów leśnych
przez miskanta, ponieważ w Chinach i Japonii rośnie on na terenach podgórskich na
obrzeżach widnych lasów, a w najnowszych badaniach prowadzonych w USA,
wskazano, że pola uprawne i zaburzone ekosystemy leśne były najbardziej podatne na
wnikanie gatunków miskanta olbrzymiego [Smith, Barney, 2014, s. 97].

70
 Dotychczasowe wyniki eksperymentów potwierdzają, że wprowadzanie miskanta
olbrzymiego i innych gatunków roślin z przeznaczeniem do produkcji biomasy na cele
energetyczne, jest uważany za jeden z głównych szlaków inwazji biologicznych
[Reichard, White, 2001, s. 107]. Ryzyko zagrożenia różnorodności wynika z tworzenia
monokultur roślin energetycznych czy możliwości kumulacji patogenów. Dążenie do
uzyskania jednorodności surowca energetycznego jest sprzeczne z zachowaniem
różnorodności biologicznej, ponieważ niszczone są siedliska lub dochodzi do ich
fragmentacji, co stanowi potencjalne zagrożenie dla różnych ekosystemów i ich usług.
Natomiast, jak wykazały badania innych autorów [Sage i in., 2006, s. 189]
wprowadzenie plantacji wierzby przyczyniała się do wzrostu bogactwa występującej
flory i fauny w porównaniu z gruntami ornymi. W okresie czteroletnich badań na
plantacjach tej rośliny występowało 133 gatunków roślin, a na porównywalnych
powierzchniach gruntów ornych 97 gatunków. Stwierdzono również, że uprawa
wierzby miała pozytywny wpływ na różnorodność ptaków [Berg, 2002, s. 268].
Warto odnotować, że bogactwo gatunkowe ptaków na plantacjach średnio wynosiło
3,1 osobników ha-1, na gruntach ornych 0,8 osobników ha-1 a na obszarach użytków
zielonych - 1,6; z podkreśleniem generalnie braku zachowań lęgowych. Dla
porównania w lasach łęgowych odnotowano średnio 8 osobników ha-1, które tworzyły
pary w okresie lęgowym [Wesołowski i in., 2006, s. 58]. Należy pamiętać, że wierzba
wiciowa (krzewiasta) (Salix viminalis), stosowana jako roślina energetyczna, jest
gatunkiem rodzimym. Gatunek ten wysadzany jako plantacje generuje siedliska
przyjazne dla bezkręgowców, szczególnie motyli, ponieważ na jej terenie nie stosuje
się pestycydów, jak to ma miejsce na gruntach ornych. Obecność bezkręgowców
przyciąga małe ssaki, płazy i gady. Co do upraw gatunków obcego pochodzenia, jak
wspomniany wcześniej miskant, wiadomym jest, że będą stwarzać gorsze siedliska dla
flory i fauny niż uprawa gatunków rodzimych, prowadząc do ograniczenia
różnorodności biologicznej.
Kolejną kwestią dotyczącą plantacji roślin energetycznych jest fakt, że ze względu
na ograniczoną powierzchnię terenów odpowiednich dla ich uprawy, istnieje
zagrożenie, że mogą być zakładane na terenach wybrzeży, mokradeł, zadrzewień i
zakrzewień, które odgrywają znaczącą rolę ekologiczną. Dlatego też należy
uwzględniać, w pierwszej kolejności, zakładanie upraw na terenach zdegradowanych,
które w ten sposób mogą odzyskać wartość gospodarczą [Cook, Beyea, 2000, s. 442].
Podobnie jak zakładane plantacje roślin energetycznych, można rozważać potencjał
biomasy występujący na terenach zdegradowanych takich jak: hałdy górnicze, tereny po
likwidacji obiektów produkcyjnych czy skażone na skutek działalności przemysłowej, na
których masowo występują gatunki roślin dzikorosnących. Wielkość produkowanej
biomasy przez roślin zależy od składu gatunkowego powstałego spontanicznie zbiorowiska
roślinnego. Szacunkowo może ona wynosić 7,0 -27,0 Mg·ha-1 s.m. Rośliny dziko rosnące
tworzą najczęściej zwarte jednogatunkowe agregacje np. trzcinnika piaskowego lub
gatunków nawłoci z niewielkim udziałem innych gatunków [Patrzałek i in., 2013, s. 38].
Biologia gatunków dominujących, szczególnie ich wzrost, jest całkowicie nastawiony na
opanowywanie nowych obszarów (przyrost kłączy 100-150 cm·rok-1) i zwiększanie
swojego udziału na terenach już zajętych przez inne gatunki. Przy spalaniu słomy roślin
dziko rosnących uzyskujemy porównywalną wartość opałową z węglem brunatnym (ok.

71
20 MJ·kg-1) lub wieloletnich roślin uprawnych, takich jak: łodygi słonecznika bulwiastego
czy miskanta cukrowego [Patrzałek i in., 2011, s. 45]. Jednak ciągle występuje brak
zainteresowania wykorzystaniem około 300 tys. ton suchej biomasy dziko rosnącej na
śląskich terenach zdegradowanych, których powierzchnię w tym kontekście szacuje się na
ponad 20 tys. ha [Popczyk, 2013, s. 26].
Wielkoobszarowe monokultury uprawianych, wieloletnich roślin energetycznych
będą miały wyraźnie negatywny wpływ również na walory estetyczne np. krajobrazu
rolniczego. Zmniejszać będą jego mozaikowate bogactwo. Ze względu na wysokość
roślin, dochodzącą w przypadku miskanta do 3 m, zaś trzyletniej wierzby od 5 do 7 m,
stwarzać będą wizualne bariery ograniczające otwartość krajobrazu rolniczego.
Ponieważ gleby o wysokim zwierciadle wód gruntowych położone są z reguły w
dolinach rzecznych, to lokalizowanie tam wieloletnich plantacji roślin energetycznych,
co jest wymuszone ich potrzebami wodnymi, pogorszy walory krajobrazowe tych
dolin, ale również innych struktur krajobrazowych.
Mimo, że dotychczasowe wyniki badań wykazały, że wpływ na środowisko upraw
energetycznych, np. wierzby i miskanta, jest porównywalny pod względem oddziaływania
na środowisko do tradycyjnych upraw rolnych [EEA Technical Report, 2006, s. 18], należy
perspektywicznie analizować odziaływanie plantacji na środowisko, w szczególności
wkraczania obcych gatunków do fitocenoz pół – i naturalnych.
Materiały dla fotowoltaiki a środowisko
W Polsce zainteresowanie inwestorów energetyką słoneczną jest stosunkowo nowym
zjawiskiem, które w przyszłości rokuje rozwój i najprawdopodobniej będzie odgrywać
coraz większą rolę w wytwarzaniu energii. Zanim powszechne będą tworzone farmy
fotowoltaiczne, urządzenia lokowane na dachach domów, należy uwzględniać ich
określoną czasowo trwałość i pojawienie się w środowisku np. jako odpadu. Oczywiście
negatywne oddziaływanie ogniw fotowoltaicznych będzie dotyczyć, podobnie jak w
przypadku farm wiatrowych m.in. ptaków (dodatkowy czynnik wysoka temperatura, która
pali pióra ptaków), owadów i siedlisk [Tryjanowski, Łuczak, 2013, s. 2], w zależności od
lokalizacji instalacji. Istotnym problemem mogą być również kolizje z działającymi jak
lustra, powierzchniami fotowoltaicznymi [Protogeropoulos, Zachaiou, 2010, s. 1832].
Analiza cyklu życia produktu (LCA) - instalacji fotowoltaicznej, obejmuje (1)
wytwarzanie modułów, (2) etap instalacji i eksploatacji oraz (3) koniec życia ogniw.
Najbardziej kosztowne, pod względem wykorzystania zasobów przyrody są etapy
wytwarzania i recyklingu [Mroziński, 2010, s. 86]. Ze względu na rozwój tej gałęzi
energetyki odnawialnej, może pojawić się zapotrzebowanie na masowy recykling
modułów fotowoltaicznych. Jeżeli tak się nie stanie, będą trafiać na składowiska
odpadów komunalnych. Szacuje się, że w roku 2040 ilość wyeksploatowanych i
zużytych modułów PV osiągnie 33 500 ton.
Ponieważ najczęściej wykorzystywanym materiałem do produkcji ogniw
fotowoltaicznych jest nieorganiczny krzem (I generacja), działania ograniczające
powstawanie odpadów w środowisku obejmują m.in. produkcję proszku krzemowego
z uszkodzonych i poużytkowych ogniw. Proszek można wykorzystać ponownie lub
zastosować, jako dodatek stopowy do stali w przemyśle metalurgicznym. Można
również odzyskiwać całe płytki krzemowe.

72
 Spore nadzieje związane są z nowymi materiałami organicznymi (II i III generacja),
ze względu na niski koszt wytwarzania i instalacji oraz wiele nowych cennych zalet
wytwarzanych z tych materiałów ogniw, takich jak elastyczność, giętkość i lekkość.
Otwiera to nowe możliwości praktycznych zastosowań ogniw fotowoltaicznych i
nowych problemów z ich funkcjonowaniem w środowisku [Mroziński, 2010, s. 86].

Podsumowanie
W sytuacji bardzo poważnych konsekwencji środowiskowych, będących efektem
niezrównoważonego rozwoju cywilizacyjnego w okresie ostatnich dwóch wieków,
koniecznym jest stworzenie modelu społecznego i gospodarczego, w tym energetyki,
który byłby odpowiedzią na te wyzwania. Model trzeciej rewolucji przemysłowej, w
której rozproszona energetyka odnawialna jest jednym z jej filarów, wydaje się
spełniać te oczekiwania, gdyż opiera się na tych samych zasadach, według których
funkcjonują ekosystemy. W obu tych układach zasadniczą rolę odgrywa współpraca,
wzajemna pomoc i rozproszenie.
Ponieważ „każda działalność człowieka, a szczególnie inwestycyjna, to ingerencja w
środowisko przyrodnicze. Wszystko ma znaczenie, wszystko ma jakiś wpływ na krajobraz,
ptaki, hałas. Podstawową kwestią jest poznanie i minimalizacja tego wpływu” (Jarosław
Mroczek, prezes Polskiego Stowarzyszenia Energetyki wiatrowej). Dlatego wprowadzając
nowe źródła energii (prosumenckie) należy w bilansie ekonomicznym uwzględnić również
koszty środowiskowe, które ponosimy jako inwestorzy.

PROSUMER POWER ENERGETICS OR RETURN TO THE SOCIETY

WHICH FUNCTIONING ACCORDING TO LAWS OF NATURE
Abstract: In the case of the progressive destruction of the biosphere the search for social and
economic model (in which energy is a key element), which would be able to ensure the continued
operation of our society, prosperity and wellbeing of future generations is still continued. These
conditions seem to meet the model of the third industrial revolution, in which the prosumer power
energetics is one of the five pillars. This model operates by the same rules that we observe in
natural ecosystems. In both dispersal, cooperation and mutual assistance play the vital role. The use
of new technical solutions, presented on selected examples, for the needs of prosumer power
engineering, poses new risks for the environment. Prosumers who decide to use the micro-
generation should be aware of how their activity can affect the environment in which they live.
This is especially important as the generation of energy by its simultaneous recipients is a
relatively new phenomenon in our country.
Key words: prosumer power energetics, symbiotic interactions, threats to the environment

Literatura
[1] [Abbasi T., Abbasi S.A.: Biomass energy and the environmental impacts associated with its
production and utilization, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 2010, 14:919–937.
[2] Anioł-Kwiatkowska J., Śliwiński M.: Obce rośliny energetyczne – zagrożenie dla flory
Polski, Pamiętnik Puławski, 2009, 150: 35–44.
[3] Bäckhed F., Ley R. E., Sonnenburg J. L., Peterson D. A., Gordon J. I.: Host-bacterial
mutualism in the human intestine, Science, 307, 2005, 1915–1920.

73
[4] Barfield O.: Saving the appearances; a study in idolatry. Harcourt, Brace & World, Nowy
Jork, 1965.
[5] Berg A.: Breeding birds in short-rotation coppice on farmland in central Sweden - the
importance of Salix height and adjacent habitats, Agriculture, Ecosystems and
Environment, 2002, 90: 265-276.
[6] Boselli M., Parrino L., Smerieri, Aand Terzano M.G.: Effect of age on EEG arousals in
normal sleep, Sleep 1998, 21: 351–357.
[7] Boyle G., Everett B., Ramage J.: Energy for a sustainable future. Oxford University Press,
Oxford, 2003.
[8] Cialdea D., Maccarone A., Sollazzo A.: Wind energy and landscape in Molise – Legislation,
Incentives and Problems, European Association for the Development of Renewable Energies,
Environment and Power Quality (EA4EPQ), 2010 (http://www.icrepq.com/icrepq'10/493-
Cialdea.pdf) (dostęp: 12.06.2014).
[9] Cook J., Beyea J.: Bioenergy in the United States: progress and possibilities, Biomass and
bioenergy, 2000, 18: 441–455.
[10] [Dembiras A.: Potential applications of renewable energy sources, biomass combustion
problems in boiler power systems and combustion related environmental issues. Progress
in Energy and Combustion Science, 2005, 31:171-192.
[11] Devall B., Session G.: Ekologia głęboka. Pusty Obłok, Warszawa, 1994.
[12] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w
sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w
następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE.
[13] EEA Technical Report, Estimating the environmentally compatible bioenergy potential
from agriculture, 2006, 7.
[14] EEA: Środowisko Europy. Stan i Prognozy. Synteza, Europejska Agencja Środowiska,
Kopenhaga, 2010.
[15] Eksperci: mikroflora jelitowa to ważny organ, o który trzeba dbać:
http://wiadomosci.onet.pl/nauka/eksperci-mikroflora-jelitowa-to-wazny-organ-o-
ktor,1,5078490,wiadomosc.html (dostęp: 30.5.2013)
[16] El Bassam N.: Handbook of bioenergy crops: a complete reference to species,
development and applications, EarthScan, London, 2010; 240-251.
[17] Energetyka prosumencka możliwości i korzyści dla odbiorcy końcowego, Instytut im. E.
Kwiatkowskiego, Warszawa, 2013, s. 48.
[18] [18] Environmental Impacts of Wind-Energy, 2007, Projects Committee on Environmental
Impacts of Wind Energy Projects Board on Environmental Studies and Toxicology
Division on Earth and Life Studies, Washington
(http://www.vawind.org/assets/nrc/nrc_wind_report_050307.pdf) (dostęp: 14.06.2014).
[19] Ericsson K., Rosenqvist H., Ganko E., Pisarek M., Nilsson L.: An agro-economic analysis
of willow cultivation in Poland, Biomass and Bioenergy 2006; 30:16–27.
[20] European best practice guidelines for wind energy development, 2012, s. 26,
http://ec.europa.eu/energy/res/sectors/doc/wind_energy/best_practice.pdf (dostęp:
04.05.2014).
[21] European Wind Energy Association, 2014, http://www.ewea.org/publications/
reports/saving-water-with-wind-energy/), (dostęp: 12.06.2014).
[22] Everndon N.: Beyond Ecology, North American Review, 263, 1978, 16–20.
[23] Gilding P.: The Great Disruption: Why the Climate Crisis Will Bring On the End of
Shopping and the Birth of a New World. Bloomsbury Press, New York, 2011.
[24] Gosse G.: Environmental Issues and Biomass, Biomass for Energy, Environment,
Agriculture and Industry, Proceedings of the 8th European Conference, Vol.1, Ed.
Chartier P., Beenackers A.A.C.M., Grassi G., Pergamon Press, (1995), 52–62.

74
[25] Halpern B. S., Walbridge S., Selkoe K. A., Kappel C. V., Micheli F., D'Agrosa C. et al.: A
Global Map of Human Impact on Marine Ecosystems, Science, 319, 2008, 948–952.
[26] Kareiva P., Watts S., McDonald R., Boucher T.: Domesticated Nature: Shaping
Landscapes and Ecosystems for Human Welfare, Science 316, 2007, 1866–1869.
[27] Krajowy plan rozwoju mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii do 2020 Roku, Instytut
Energetyki Odnawialnej, 2013, Warszawa, s. 48. pdf.www.ieo.pl (dostęp: 02.06.2014).
[28] Kustusch K., Wuczyński A., Gorczewski A.: Ptaki i napowietrzne linie
elektroenergetyczne. Rodzaje oddziaływań, ich przyczyny i znaczenie dla populacji
ptasich, Ornis Polonica, 2013, 54: 257–278.
[29] Larsen J.K., Guillememette M.: Effects of wind turbines on flight behaviour of wintering
common eiders: implications for habitat use and collision risk, Journal of Applied
Ecology, 2007, 44 (3) 516–522.
[30] Lavelle P.: Faunal Activities and Soil Processes: Adaptative Strategies That Determine
Ecosystem Function, Advances in Ecological Research, 27, 1997, 93–132.
[31] Millennium Ecosystem Assessment, Ecosystems and Human Well-Being: Current State
and Trends. Island Press, Washington, DC, 2005.
[32] Mroziński A., Recykling ogniw fotowoltaicznych, Inżynieria i Aparatura Chemiczna,
2010, 49(5), 85–86.
[33] Patrzałek A., K. Nowińska, Sierka E.: Zbiorowiska roślin dziko rosnących na terenach
poza rolniczym użytkowaniem jako potencjał energetyczny. Nowa Energia, 2013, 2-3:38-
39.
[34] Patrzałek A., Kozłowski S., Wędrzyński A., Trąba, C.: Trzcinnik piaskowy jako
potencjalna „roślina energetyczna", Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice, 2011, s.
51.x
[35] Pogrzeba M., J. Krzyżak J. Sas-Nowosielska A.: Environmental hazards related to
Miscanthus x giganteus cultivation on heavy metal contaminated soil, E3S Web of
Conferences, EDP Sciences, (DOI: 10.1051/ e3sconf/20130129006), 2013.
[36] Popczyk J.: Wytworzyć za pomocą RPO 2014÷2020 (i innych programów wsparcia)
śląską inteligentną specjalizację: energetykę prosumencką zdolną po 2020 roku do
rozwoju bez wsparcia, Śląskie Studia Regionalne, s. 23-39.
http://ssr.slaskie.pl/zalaczniki/2013/12/19/1387443381.pdf (dostęp: 02.06.2014).
[37] Protogeropoulos C, Zachariou A.: Photovoltanic module laboratory reflectivity
measurements and comparison analysis with other reflecting surfaces. Materials from
25nd European Photovoltaic Solar Energy Conference, 6–10 September 2010, Valencia,
Spain.
[38] Reichard S.H., White P.: Horticulture as a pathway of invasive plant introductions in the
United States, BioScience, 2001, 51, 103-113.
[39] Rifkin J.: Trzecia Rewolucja Przemysłowa. Jak lateralny model władzy inspiruje całe
pokolenie i zmienia oblicze świata, Wyd. Sonia Draga, Katowice, 2012.
[40] Rockström J., Steffen W., Noone K., Persson Å., Chapin F. S., Lambin E. F. et al.: A safe
operating space for humanity, Nature, 2009, 461, 472–475.
[41] Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa,
2013, s. 37, http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-
statystyczne/rocznik-statystyczny-rzeczypospolitej-polskiej-2013,2,8.html# (dostęp:
02.05.2014).
[42] Rogers A. D., Laffoley D .d'A.: International Earth system expert workshop on ocean
stresses and impacts. Summary report. IPSO Oxford, 2011.
[43] Sage R. B., Cunningham M., Boatman N.: Birds in willow short-rotation coppice
compared to other arable crops in central England and review of bird census data from
energy crops in England. Ibis, 2006, 148: 184–197.

75
[44] Smallwood K. S., Thelander, C. G.: Bird mortality in Altamont Pass Wind Resource Area
California, The Journal of Wildlife Management, 2008, 72: 215–213.
[45] Smith L.L., Barney J. N.: The Relative Risk of Invasion: Evaluation of Miscanthus ×
giganteus Seed Establishment, Invasive Plant Science and Management, 2014, 7(1):93–
106.
[46] Smith S. E., Read D. J.: Mycorrhizal Symbiosis. Academic, San Diego, CA, second
edition, 1997.
[47] Stryjecki M., Mielniczuk K.: Wytyczne w zakresie prognozowania oddziaływań na
środowisko farm wiatrowych, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa, 2011.
[48] Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A. Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński
C.: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków
inwazyjnych, Warszawa, 2012, s.106.
[49] Tryjanowski P., Łuczak A.: Wpływ elektrowni słonecznych na środowisko przyrodnicze,
Czysta Energia, 2013, 1:1–4.
[50] Walczyńska A.: Życie we wnętrzu drzewa, Wszechświat, 104, 2003, 279–282.
[51] Wesołowski T., Rowiński P., Mitrus C., Czeszczewik D.: Breeding bird community of a
primeval temperate forest (Białowieża National Park, Poland) at the beginning of the 21st
century, Acta Ornithologica, 2006, 41. 1: 55–70.
[52] Weiner J.: Życie i ewolucja biosfery. Podręcznik ekologii ogólnej. PWN, Warszawa,
1999.

76
PROSUMPCJA W ASPEKCIE NAUK SPOŁECZNYCH

Michał Pietruszewski
Politechnika Częstochowska

Streszczenie: Artykuł stanowi społeczne ujęcie zagadnienia prosumpcji. Zaprezentowano genezę

tego pojęcia i zwrócono uwagę na jego interdyscyplinarność. Podjęto próbę ujęcia prosumpcji w
kontekście historycznym, umieszczając ją w ramy dwóch głównych perspektyw postrzegania
czasu. Przedstawiono psychologiczne i socjologiczne uwarunkowania prosumpcji. Ukazano liczne
przykłady występowania prosumpcji w XXI wieku, a także klasyfikację jej rodzajów. Zestawiono
argumenty jej krytyków, podjęto się także jej obronie. Na koniec, w kilku słowach podjęto się
próby antycypacji niedalekiej przyszłości prosumpcji
Słowa kluczowe: prosumpcja, koprodukcja, trzecia fala, uwarunkowania zachowań
prosumpcyjnych, krytyka prosumpcji

Wprowadzenie
Zagadnienie jakim jest prosumpcja można rozpatrywać z wielu różnych perspektyw
i punktów widzenia. Jest to pojęcie wręcz interdyscyplinarne, co z jednej strony daje
ogrom możliwości przy jego penetracji, z drugiej zaś stanowi wyzwanie, któremu
niełatwo sprostać.
Fenomen prosumpcji można omawiać w skali makro, biorąc pod uwagę jego aspekt
socjologiczny i traktując go jako swoisty ruch społeczny. W ramach nauk o
zarządzaniu niewątpliwie znaczenie może odgrywać marketing, analizujący jego
wpływ na sprzedaż i korzyści wynikające z zaangażowania klientów w produkcję, a
także dopasowując coraz to lepsze rozwiązania mające tę produkcję ułatwiać i
coraz bardziej angażować i zachęcać coraz to nowych potencjalnych konsumentów. W
skali mikro zaś prosumpcję ujmujemy deliberując na temat pewnej nieobliczalnej (w
kontekście zachowań i motywów konsumpcyjnych) jednostki jaką jest człowiek. W
kontekście psychologicznym można tutaj badać jego potrzeby i zachowania, uzyskując
tym samym wskazówki na temat przydatności poszczególnych form prosumpcji,
można też analizować mechanizmy ją kształtujące. Za swego rodzaju metaaspekt
możemy natomiast traktować rozwój techniki (narzędzia) oraz technologii (sposoby
wykorzystywania narzędzi), dający niejako „w tle” możliwości rozwojowe prosumpcji.

77
 Niniejszy artykuł stanowi skromną próbę ujęcia społecznych aspektów prosumpcji.
Autor stara się odpowiedzieć na następujące pytania: Czym jest prosumpcja? Jaka jest
jej geneza? Dokąd prowadzi? Ukazano tu zatem trzy czasowe wymiary prosumpcji:
przeszłość, teraźniejszość oraz przyszłość, a także nakreślono najczęściej występujące
argumenty ją krytykujące.

Liniowość czy cyrkularność zjawisk, czyli skąd

wzięła się prosumpcja
Znany obecnie fizyk i futurolog M. Kaku, doszukując się warunków trafnego
przewidywania przyszłości zwraca uwagę, że ci, którym się to udawało (ma na myśli
głównie Julesa Verne oraz Leonardo da Vinci) posiadali rozwinięte sieci znajomych,
wśród których znajdowali się czołowi myśliciele wielu dziedzin i dyscyplin
naukowych [Kaku, 2011, p. 4], z którymi konsultowali, a następnie syntezowali różne
wizje przyszłości. Drugim jednak, ważnym z perspektywy tego artykułu stwierdzeniem
tego autora jest jak się wydaje to, że: „być może najlepszym sposobem na uchwycenie
ogromu przewidywań na kolejne sto lat jest przywołanie świata z początku XX wieku i
wspomnienie życia naszych dziadków” [Kaku, 2011, p. 5]. Stwierdzenie to, jak się
okaże dalej, jest o tyle istotne, że po pierwsze, A. Toffler, który spopularyzował
pojęcie prosumpcji w roku 1980 (sic!), czyli na długo zanim stało się ono faktycznie
przedmiotem masowego zainteresowania przedsiębiorców czy akademików, jest
również swego rodzaju wizjonerem przyszłości. Po drugie dlatego, że choć sam M.
Kaku nie poświęcił temu stwierdzeniu jakiejś większej refleksji, to jednak wydaje się
ono wskazywać na fakt, że aby widzieć przyszłość należy spojrzeć w przeszłość, a
więc pośrednio sugeruje, iż wiele zdarzeń może odznaczać się pewną cyklicznością.
Gdy mowa zaś o cykliczności, warto przybliżyć dwie podstawowe perspektywy
postrzegania zdarzeń w czasie, tj. cykliczność versus linearność zdarzeń w przyrodzie.
Jak pisze P. Sztompka, w społecznościach pierwotnych postrzegano czas i wszystko to
co się dzieje w kategorii swoistych cykli, na wzór cykliczności w przyrodzie (np. pory
roku i związane z tym zachowania dotyczące np. uprawy roślin). Wraz z rozwojem
cywilizacji aż po dziś dzień czas postrzega się raczej w kategorii linearności, tj. mierzy
się go jako pewien ciąg np. za pomocą zegarka, kalendarza [Sztompka, 2005, s. 58-59].
Dokonując analizy historycznej możemy zaobserwować, że pewne istotne zjawiska
społeczne, na wzór cykliczności natury, również „zataczają koło”. Wydawałoby się,
że świat czerpiąc doświadczenia z dwóch wojen światowych nie dopuści do
ponownego rozlewu krwi na tak szeroką skalę, jednak zagłębiając się w rozważania
Kissingera [Zob. Kissinger, 1996] na temat historii stosunków międzynarodowych
można dostrzec wiele analogii pomiędzy tym co działo się w Europie na krótko przed
wybuchem II wojny światowej, a także w trakcie tej wojny (chodzi m.in. o szczególną
postać propagandy tak wschodniej jak i zachodniej, a także budzące się i przybierające
na sile ruchy nacjonalistyczne, europejskie dążenie do zachowania równowagi sił,
amerykański izolacjonizm oraz kreowanie siebie jako bohatera i wybawcy
demokratycznego świata) a tym co dzieje się teraz. Nie chodzi tutaj nawet o same
działania, co raczej o sposoby argumentacji tych działań. Mamy zatem cykl, który po
ponad 70 latach może zatoczyć koło.
78
 Innym, już niemającym społecznego charakteru, ale za to „ostatecznym” można
rzec, przykładem tejże dychotomii czasu jest sam Wszechświat i dyskusja dotycząca
jego końca. Ścierają się tutaj dwa (występuje jeszcze trzeci będący pośrednim, a który
tutaj zostanie pominięty) poglądy na temat jego dalekiej przyszłości. Jak wiadomo, od
początku swego istnienia Wszechświat ulega ciągłemu rozszerzaniu. Zasadniczą
polemikę stanowi tutaj pytanie: Czy będzie się on rozszerzał bez końca, do momentu w
którym ulegnie swoistemu zamrożeniu (linearność), czy też w pewnym momencie
proces rozszerzania odwróci się, by wrócić do początkowego stanu tzw. „osobliwości”
początkującej Wielki Wybuch (cykliczność) [Nowikow, 1995, s. 190-191]? Obydwie
możliwości mają swoich zwolenników, wszystko zaś zależy od tzw. wartości
krytycznej, wyrażającej średnią gęstość materii go wypełniającej, która nie jest jeszcze
w pełni poznana. Jest to przykład ukazujący kwestię cykliczności w zdecydowanie
największej skali. Napisano o tym tutaj, gdyż jak się okazuje, w pewnym sensie
również prosumpcja zdaje się mieć taki cykliczny charakter.
Jak pisze A. Toffler w słynnej już książce pt. „Trzecia Fala”, prosumpcję możemy
określać jako „produkcję na własny użytek” i nawiązuje tym samym do tzw. pierwszej
fali cywilizacji, fali rolniczej, w której ludzie korzystali głównie z tego co sami
wyprodukowali [Toffler, 1985, s. 247]. Gdy wprowadzał on owo pojęcie, bazował na
wówczas niepewnych i niesprawdzonych jeszcze przesłankach. Rozpoczynając
szczegółowe rozważania na temat prosumenta, czyli „klienta nowego typu”, nawiązał
do takich aktów jak przeprowadzenie testu ciążowego czy samopomoc w
wykonywaniu prostych zabiegów medycznych (pamiętajmy, że swoje wnioski na ten
temat spisał w roku 1980, a więc na długo przed rozpowszechnieniem Internetu oraz
takimi fenomenami prosumpcyjnymi jak np. Wikipedia.
Według tego autora wkraczamy obecnie w trzecią falę cywilizacji (poprzedzała ją
fala druga, industrialna, przemysłowa), nazywaną przez niektórych Erą Kosmiczną,
przez innych Erą Informacyjną, jeszcze inni określają ją mianem Ery Elektronicznej.
Sam Toffler nazwał ją wcześniej społeczeństwem superprzemysłowym, podkreśla on
jednak, że żaden z tych terminów, nawet jego własny, nie oddaje w pełni istoty
zjawiska jakim jest trzecia fala [Toffler, 1985, s. 31]. Co jednak najbardziej istotne,
wiąże Toffler tę falę z powrotem prosumpcji, wypartej wcześniej przez drugą falę, w
której produkcja i konsumpcja zostały odseparowane.
Dzisiaj wiemy już, że wiele spośród jego mających już ponad trzydzieści lat
przewidywań zaczyna się materializować, zaś co do rzekomego powrotu prosumpcji
mającej swój pierwowzór w fali agrarnej, zasadnicze jest tutaj pytanie: Czy
prosumpcja jaka się dzisiaj wyłania faktycznie już była? Sam Toffler twierdzi, że tak,
jednak nie do końca w takim charakterze jak ta dzisiejsza [Toffler, 1985, s. 257]. W
pewnym sensie zatem prosumpcja zatoczyła koło, jednak teraz ma ona charakter
bardziej dialektyczny, tj. syntezujący dwie przeciwstawne fale wcześniejsze.

Prosumpcja w drugiej dekadzie XXI wieku

Analiza prosumpcji w ujęciu tofflerowskim ukazuje obraz głównie jednego typu
prosumenta, a mianowicie prosumenta działającego na użytek własny. W nowszym ujęciu
jednak, pojęcie to przybiera nieco szerszy charakter i określa prosumenta jako
produkującego konsumenta [Fuchs, 2014, p. 98]. Tutaj prosument jest osobą, która nie
79
tylko tworzy produkt czy usługę na swój własny użytek, ale także na użytek innych
konsumentów, często także na użytek przedsiębiorstw. Najbardziej wyraźnym przykładem
prosumenta działającego na rzecz innych konsumentów może być edytor artykułów
największej encyklopedii na świecie Wikipedia, zaś w skrajnym wydaniu reżyser/aktor
amatorskich filmów porno. Zwykle działalność tego typu jest nieodpłatna, czasem jednak
można się na niej wzbogacić. Przykładem może być tutaj firma InnoCentive, która
umożliwia innym firmom publikację problemów wymagających rozwiązań, których firmy
te nie potrafią lub nie chcą same się podjąć, by zachęcić dosłownie wszystkich do
przesyłania propozycji rozwiązań, zaś najlepsze rozwiązanie zostaje odpowiednio
wynagrodzone [Kotler i in., 2010, s. 25]. Tę formę prosumpcji nazywa się również
crowdsourcingiem lub kokreacją. Przechodząc do konkretnych definicji,
crowdsourcingiem nazywamy sytuację, w której przedsiębiorstwo „powołuje”
konsumentów do wykonywania zadań, które wcześniej realizowane były wewnątrz
przedsiębiorstwa, w celu wykorzystania (zwykle nieodpłatnie) potencjału klientów, jako
kreujących wartość zasobów. Najczęściej stosuje się crowdsourcing do takich zadań jak:
projektowanie produktu, marketing, ocena produktu, rozwiązywanie konkretnych
problemów technicznych [Kleemann et al., 2008, p. 9].
D. Romero i A. Molina wyróżniają wiele form kokreacji czy też tworzenia wartości
przez klientów. Tymi najbardziej istotnymi są:
 wykańczanie produktu (product finishing) - umożliwienie konsumentom
kustomizacji pewnych predefiniowanych cech produktu np. koloru, kształtu itd.
Możliwość tego typu daje np. szwedzki producent mebli IKEA [Romero, Molina,
2011, p. 6]. Producent samochodów Opel umożliwia szczegółowe kolorystyczne
dopasowanie swoich samochodów, zaś magazyn „Astronomy” na swoim profilu na
portalu społecznościowym Facebook daje możliwość głosowania nad wyborem
okładki kolejnych numerów spośród kilku dostępnych.
 projektowanie i rozwój nowego produktu - udział czołowych użytkowników w
projektowaniu produktu i testowaniu przy użyciu takich form jak np. burze
mózgów, grupy fokusowe, platformy Open-Innovation. Przykładami firm dających
takie możliwości są: Procter & Gamble, Silicon Graphics, Volvo.
 adaptacja istniejącego produktu - angażowanie klientów do zgłaszania poprawek
obecnie istniejącego produktu, np. Microsoft.
 masowa kustomizacja - personalizacja produktów i usług dająca klientowi wybór w
określaniu pewnych ich parametrów, celem otrzymania unikatowego produktu
tanim kosztem, np. możliwość zaprojektowania do pewnego stopnia swoich
własnych butów Nike.
 tworzenie idei oraz projektowanie i rozwój produktów - wykorzystanie tłumu do
zachowań proaktywnych celem tworzenia nowych i innowacyjnych produktów, np.
projektowanie własnych, zindywidualizowanych zestawów LEGO, gdzie najlepsze
propozycje zostają wykorzystane na masową skalę [Romero, Molina, 2011, p. 6-8].
P. Siuda określa dzisiejszą kulturę popularną mianem kultury prosumpcji, zaś
dzisiejszych konsumentów - fanami. Wśród cech owych fanów wymienia takie ich
wymiary jak: konsumpcja, produktywność, wspólnotowość, zaś charakteryzując
dzisiejszą kulturę prosumpcji pisze o konsumentach jako zaangażowanych w
różnorodną działalność i twórczych. Podkreśla przy tym, że nie stoi to w sprzeczności

80
ekonomizmem przemysłu kulturowego czyli z nastawieniem przedsiębiorstw na zysk
[Siuda, 2012, s. 9-10, 65]. Prosumpcja zdaje się zatem z jednej strony pobudzać
konsumentów do działania i do większego zaangażowania w działalność różnych
przedsiębiorstw, z drugiej strony stanowi środek tych drugich do zwiększania swoich
zysków dzięki temu zaangażowaniu właśnie.

Psychologiczne i socjologiczne czynniki determinujące zachowania

prosumpcyjne
Klasycznie wyróżnia się dwa podstawowe modele konsumenta. Pierwszy,
kluczowy w dyscyplinie ekonomii to racjonalny i aktywny aktor, który
z rozmysłem alokuje swoje środki w celu uzyskania maksymalnej użyteczności. Drugi
model określa konsumenta jako jednostkę pasywną, manipulowaną i wykorzystywaną
za pomocą sił marketingu. Modele te są nazywane odpowiednio: bohater (the hero) i
naiwniak (dupe). C. Campbell wyróżnia trzeci model, będący według niego lepszym
odzwierciedleniem dzisiejszego konsumenta. Zgodnie z tym modelem konsument nie
jest ani racjonalny ani naiwny w sensie modeli klasycznych (choć bliżej mu do modelu
bohatera), jest raczej samoświadomym manipulatorem symbolicznych, przypisanych
produktom znaczeń, który za ich pomocą kreuje swój styl życia i tożsamość
[Campbell, 2005, pp. 23-24]. Jak pisze dalej ten sam autor, dzisiejszego konsumenta
napędza żądza, by zaangażować się w kreatywny akt wyrażania samego siebie
[Campbell, 2005, p. 24].
Pośród nielicznych opracowań nakreślających psychologiczne aspekty prosumpcji
na uwagę zasługuje te M. Etgara, w którym przedstawia on model procesu
koprodukcji, ujmując w nim zarówno samą prosumpcję (tj. sposoby aktywizacji
konsumentów w produkcję), jak też warunki ją napędzające, począwszy od zmian
technologicznych, kulturowych, na motywatorach psychologicznych i socjologicznych
kończąc. Te psychologiczne dzieli dalej na wewnętrzne (intrinsic values) oraz
zewnętrzne (extrinsic values). Wewnętrzne wartości charakteryzuje jako autoteliczne,
tzn. doświadczenia z nimi związane są celem samym w sobie, zewnętrzne stanowią
środek do celu. Wymienia dalej te wartości wewnętrzne, wśród których znajduje się
potrzeba gry i zabawy, poszukiwanie estetyki, ekscytacji i różnorodności, a także
doznania duchowe [Etgar, 2008, p. 102]. W kontekście wewnętrznych motywatorów
prosumpcja, przez sam swój akt ma dostarczać tych doznań.
Motywatory zewnętrzne stanowią pożądany skutek zachowań prosumpcyjnych. W
ich opisywaniu nie liczą się zatem te doznania, które występują podczas samego aktu,
liczy się to co możemy osiągnąć jako rezultat prosumpcji. Na pierwszym miejscu
stawia tutaj Etgar doskonałość oraz autonomię jako pożądane wartości mające wynikać
z koprodukcji. Współtworzenie pomaga zatem dochodzić do doskonałości poprzez
doświadczenie, dzięki któremu prosument nabywa nowych umiejętności i staje się
coraz lepszy, autonomia zaś wynika z pewnego rodzaju wolności i możliwości wyboru
jakie współtworzenie daje. Wśród dalszych wartości wymienia możliwość wyrażania
samego siebie, swojej unikatowości oraz pewność siebie - jako nagroda za bycie
zdolnym by wykonać zadanie.

81
 Wśród społecznych (socjologicznych) wartości, do których dążą współtworzący,
na pierwszym miejscu wymienić można status, a także kontakt społeczny czy
możliwość wstąpienia do wszelkiego typu stowarzyszeń związanych z daną marką.
Istotne jest tutaj również poczucie kontroli jakie daje współtworzenie [Etgar, 2008, pp.
102-103].
Przykładem, który doskonale obrazuje większość z powyższych wartości jest
Wikipedia. Niemal legendarnym wśród edytorów haseł angielskiej wersji językowej tej
encyklopedii stał się trwający przez kilka lat konflikt dotyczący hasła „Gdansk”. Tak,
to właśnie te polskie miasto stało się przyczyną jednego z najsłynniejszych sporów w
historii Internetu. W dużym skrócie, spór ten dotyczył zapisu samej jego nazwy. Jak
wiadomo Gdańsk historycznie w różnych okresach należał to do Prus, to do Polski, był
też swego czasu wolnym miastem. To stało się przyczyną problemu nazwy miasta -
Gdansk czy Danzig? Poza samym sporem legendarni stali się również jego uczestnicy,
w szczególności dwaj (Nico oraz Wig), którzy walczyli ze sobą najbardziej
zapalczywie, tj. wzajemnie korygowali i usuwali elementy wersji artykułu adwersarza,
przekonani o swojej racji [Lih, 2009, pp. 122-123].
Analizując ten przykład można dojść do wniosku, że po pierwsze osiągnęli oni
sławę w swoim środowisku, a z biegiem czasu prestiż. Upór z jakim się wzajemnie
zwalczali z pewnością świadczy o pewności siebie każdego z nich i poczuciu, że są
ekspertami. Sam charakter konfliktu implikuje pewną formę kontaktu między nimi, a
także innymi, którzy w mniejszym stopniu również udzielali się w tej sprawie. Oboje z
pewnością chcieli całkowicie zapanować nad treścią tego artykułu (realizowali
potrzebę kontroli). Mamy zatem cały wachlarz wartości społecznych, którymi się
kierowali, nie wspominając już o tych wewnętrznych, psychologicznych. Na
marginesie warto dodać (jako że artykuł ten przeznaczony jest do polskiego
czytelnika), iż w roku 2009 polska wersja językowa tej encyklopedii zajmowała
czwarte miejsce na świecie pod względem ilości artykułów (475566 artykułów) po
angielskiej, niemieckiej i francuskiej [Lih, 2009, p. 160], co jest wynikiem wręcz
fenomenalnym, biorąc pod uwagę i zestawiając liczbę potencjalnych autorów
posługujących się wyżej wymienionymi językami.
Poza względami ekonomicznymi per se, przedsiębiorstwom angażującym swoich
klientów w produkcję zależy również na ich lojalności, tj. na długotrwałym z nimi
związku. M. H. Hosseini i V. S. Hosseini wyróżniają dwa rodzaje lojalności i ukazują
ich związki z koprodukcją. Pierwsza z nich, lojalność postaw (attitudinal loyalty)
polega na kreowaniu przez klienta pozytywnego wizerunku firmy i nie koniecznie
wiąże się z dokonywaniem przez niego kolejnych zakupów. Druga lojalność, lojalność
zachowań (behavioral loyalty) przekłada się bezpośrednio na większą ilość zakupów,
ale nie koniecznie na jakiś głębszy stosunek emocjonalny względem firmy. Jak zbadali
ci autorzy, tylko lojalność postaw związana jest z zachowaniem koprodukcyjnym. Z
koprodukcją koreluje ponadto tzw. oddanie afektywne (affective commitment), czyli
identyfikacja i zaangażowanie w działalność przedsiębiorstwa [Hosseini, Hosseini,
2013, pp. 111, 113, 119]. Wynika stąd, że do zaistnienia koprodukcji wymagany jest
pozytywny stosunek emocjonalny klienta względem danej firmy.
Na zakończenie tego podrozdziału przybliżono, być może niedotyczące
bezpośrednio prosumpcji, ale zdaniem autora zbieżne przynajmniej w jednym punkcie

82
rozważania J. Grzelaka i I. Zinserling dotyczące wartości związanych z aktywnością
społeczną. Warto w tym miejscu zauważyć, że niektóre formy koprodukcji pod tego
rodzaju działalność mogą być zaklasyfikowane. Jeżeli pod pojęciem działalności
społecznej rozumiemy „działanie, które [...] zostaje odniesione do zachowania innych i
według niego jest w swoim przebiegu zorientowane” [Pacholski, Słaboń, 2001, s. 38],
wówczas możemy zaklasyfikować tutaj wszystkie te formy prosumpcji, które nie są
bezpośrednio skierowane do wewnątrz, czyli na osobę, która podejmuje się
koprodukcji, ale na zewnątrz, w stronę innych osób, czyli chociażby opisane wyżej
tworzenie artykułów Wikipedii. Autorzy Grzelak i Zinserling co prawda zawężają w
swoim artykule ową działalność do spontanicznych i altruistycznych aktów
prospołecznych, nastawionych na doraźną pomoc bliźniemu w potrzebie, jednak
ujmując rzecz prosto i dosadnie: jeżeli chcemy znaleźć elementy wspólne to je
znajdziemy. To, być może odważne powiązanie ze sobą tych dwóch rodzajów
działalności wynika przede wszystkim z poglądu, że każdy akt, nawet ten
altruistyczny, skierowany jest na interes własny jednostki go wykonującej [Serge,
1998, s. 13]. To właśnie ten punkt zdaje się tutaj łączyć ze sobą działania społeczne
wszelkiego typu, od pomocy sąsiadowi w trudnej sytuacji, na wyborze okładki
magazynu „Astronomy” kończąc. Pośród wielu zmiennych wpływających na
zachowania prospołeczne prezentowanych przez powyższych autorów weźmy pod
uwagę następującą hipotezę: „zaangażowani prospołecznie są przede wszystkim ci,
którzy cenią sobie kontrolę własną nad wynikami i którzy wierzą, że taką kontrolę
sprawować mogą” [Grzelak, Zinserling, 2003, s. 79]. Mamy zatem wewnętrzne
umiejscowienie kontroli. Jak piszą dalej: „aby angażować się sprawy publiczne, trzeba
i chcieć i móc” [Grzelak, Zinserling, 2003, s. 79]. Wydaje się, że właśnie to może być
wspólnym mianownikiem zarówno zachowań prospołecznych jak i prosumpcyjnych
skierowanych na innych odbiorców, poczucie kontroli, że działanie ma wpływ na
innych.

Krytyka prosumpcji
Po ogólnym zarysowaniu tego, jak się okazuje, złożonego zjawiska jakim jest
prosumpcja, warto przejść do jego krytyki, zarówno tej negatywnej jak
i pozytywnej.
Najbardziej chyba znaną krytyką pewnych elementów prosumpcji jest ta socjologa
G. Ritzera, przedstawiona w książce pt. „Mcdonaldyzacja społeczeństwa”. Jak pisze:
„makdonaldyzacja to proces stopniowego upowszechniania się zasad działania
restauracji szybkich dań we wszystkich dziedzinach życia społecznego... ” [Ritzer,
1997, s. 16-17]. Sam Ritzer co prawda nie wiąże bezpośrednio makdonaldyzacji z
prosumpcją, również wiele spośród jego argumentów jej nie dotyczy (np.
biurokratyzacja, przewidywalność), jednak jedną z przywar jakimi charakteryzuje
makdonaldyzację uderza w samo sedno prosumpcji. Jest nią, jak to sam określa,
„zapędzanie klientów do pracy”. Za przykład podaje działanie bankomatów,
przejmowanie niektórych funkcji kasjera w sklepach czy kelnera w restauracjach.
Jeśli chodzi zaś o postęp techniczny i edukację, wieści on, że za sprawą programów
komputerowych może dojść do wyeliminowania nauczyciela, co nazywa

83
„dehumanizacją kształcenia” [Ritzer, 1997, s. 97, 198, 236]. Jego argumenty wydają
się być o tyle zasadne, o ile dotyczą (poza aspektem technicznym) czynności prostych i
błahych, do których sam klient być może nie przywiązuje zbytniej wagi. Patrząc z tej
perspektywy, faktycznie te formy stawania się częściowym producentem produktów i
usług mogą być oceniane negatywnie, bowiem nie pobudzają kreatywności, nie dają
też żadnej przyjemności. Dzisiejsza prosumpcja jednak stanowi często wyzwanie,
dotyczy coraz to bardziej złożonych procesów, dlatego też coraz częściej pomaga się
rozwijać. Dzisiejsze zapędzenie klienta do pracy nie jest tym samym czym było w
latach dziewięćdziesiątych i wcześniej.
Innych argumentów przeciwko prosumpcji dostarcza C. Fuchs. Za cel obiera on
jednak nie same współtworzenie co bardziej platformę na której ono najczęściej
zachodzi, mówiąc konkretnie Internet oraz Web 2.0. Po pierwsze twierdzi, że wiele z
technologii na których bazuje Web 2.0, takich jak: fora, e-mail, itd. istniało już od
dawna. Na tej podstawie wnioskuje, że Internet był „społeczny i komunikatywny” od
początku swego istnienia, dlatego uważa, iż całe to poruszenie związane z Web 2.0
powinno być nieco bardziej stonowane, skromne. Web 2.0 to według Fuchsa tylko
kombinacja wcześniej istniejących technologii [Fuchs, 2011, p. 289]. Oczywiście nie
wątpi on w zmiany jakie zaszły na tym polu w ciągu ostatnich lat, jednak nie uważa by
były one aż tak doniosłe jak się to powszechnie przyjmuje.
Kwestią, która o wiele bardziej niepokoi Fuchsa jest zbieranie danych o klientach
przez duże firmy internetowe, w celu analizowania ich zachowania w sieci [Fuchs,
2011, s. 291]. Dwa powyższe argumenty Fuchsa zdają się być jedynie bądź to
skutkiem ubocznym prosumpcji (zbieranie danych), bądź tylko dyskusją na temat
zasadności poświęcania prosumpcji aż tyle uwagi. Największe działo wytacza on
jednak w samego A. Tofflera, zwracając uwagę, że w swym zachwycie najwyraźniej
przeoczył on pewne wady prosumpcji. Tymi wadami według Fuchsa są: outsourcing
pracy, którą wcześniej wykonywali pracownicy i przekazanie jej w ręce klientów bez
jakiejkolwiek zapłaty za nią. Jak pisze, przyczynia się to do redukcji kosztów pracy w
przedsiębiorstwach, niszczenia miejsc pracy, w końcu do eksploatacji klientów. Co
więcej, sytuację tę i rolę pełnioną tu przez klientów przyrównuje do roli
marksowskiego, wyzyskiwanego proletariatu [Fuchs, 2011, p. 297]. Argument ten
pewnie miałby sens wtedy, gdyby prosumenci zmuszani byli do koprodukcji. Fuchs
zapomina jednak, że robią to z własnej, nieprzymuszonej woli, czerpiąc na tym
korzyści - przede wszystkim psychologiczne, i de facto niczego nie tracą. Porównanie
prosumenta do proletariusza wydaje się być zatem wielce niefortunne.
Bilansując dobre (zasadniczo, poza niniejszym podrozdziałem, cały artykuł ukazuje
prosumpcję w dobrym świetle) i złe strony prosumpcji, niewątpliwie to pozytywna jej
strona niesie o wiele więcej przemawiających za sobą argumentów. Ku zwieńczeniu jej
dobrych stron autor tego artykułu wystosuje tutaj jeszcze jeden argument
przemawiający na korzyść prosumpcji, a mianowicie dobrą jakość powstających w ten
sposób dóbr i usług, szczególnie tych, które w swe wykonanie angażują wielu
klientów-producentów jednocześnie.
W swojej książce pt. „The wisdom of the crowds”, J. Surowiecki doskonale
pokazuje do czego zdolna jest grupa obcych sobie i zgoła różnych osób. Surowiecki
rozpoczyna od historii, która przytrafiła się F. Galtonowi, brytyjskiemu naukowcowi.

84
Była jesień roku 1906 gdy Galton udał się na wiejski targ. Wędrując tak pomiędzy
rzędami koni, owiec, kurczaków i świń, zwrócił uwagę na odbywający się tam konkurs
w szacowaniu wagi wołu. W konkursie tym wzięło udział około ośmiuset uczestników,
z których wielu nie można było nazwać ekspertami. Galton od razu zauważył w
oceniającym woła tłumie pewną analogię do demokracji, gdzie podobnie (tylko na
większą skalę) wiele różnych i nieznających się osób głosuje nad sprawami, o których
nie ma większego pojęcia. Bohater doznał jednak szoku, gdy wyliczył średnią ze
wszystkich propozycji i porównał ją z faktyczną wagą wołu. Tłum pomylił się o
jednego funta (1197 do 1198). Biorąc nawet z osobna propozycje wagi wołu podawane
przez rzeźników i hodowców bydła, których można nazwać tutaj ekspertami, żaden z
nich nie był nawet blisko prawdziwego wyniku [Surowiecki, 2005, pp. XI-XIII].
Fenomen ten opisał później w magazynie „Nature”, nas interesuje jednak płynący z
tego wniosek dla prosumpcji. Można go ująć w tym oto stwierdzeniu Surowieckiego:
„w pewnych okolicznościach grupy osób bywają niezwykle inteligentne, często nawet
mądrzejsze niż najbystrzejsze jednostki pośród nich” [Surowiecki, 2005, p. XIII].
Ważne, by osoby w tych grupach były różne, tj. pochodziły z różnych środowisk, o
różnym wykształceniu, oraz by nie konsultowały się z innymi przed podjęciem decyzji.
Surowiecki, na potwierdzenie skuteczności grup w podejmowaniu słusznych decyzji,
daje liczne przykłady, jednak ze względu na ograniczenia objętościowe nie będą one
przytaczane w tym artykule.
Powyższy wniosek wskazuje, że w wielu tych przypadkach prosumpcji, w których
udziela się możliwości podejmowania pewnych decyzji tłumowi (np. wspomniany
wyżej wybór okładki magazynu „Astronomy”) rezultat takich decyzji będzie lepszy niż
decyzji podjętych przez specjalistów w danym zakresie. Ponadto jest to dowód na
słuszność koncepcji zarządzania partycypacyjnego.

Podsumowanie - dokąd zmierza prosumpcja

Na zakończenie warto zapytać: Dokąd zmierza prosumpcja? Jaki będzie jej dalszy
rozwój? Oczywiście nie sposób tutaj odpowiedzieć na te pytania, można jednak
wysnuwać wnioski co do pewnych ogólnych tendencji czy kierunków. Fizyk M. Kaku
w jednym z wywiadów stwierdza: „Gdybyś mógł spotkać swoje wnuki, będące
wówczas młodymi obywatelami w roku 2100, postrzegałbyś je jako greckich bogów”
[Kaku, 2014]. Pewnie i prosumpcja zmierza w tym kierunku.
Patrząc na rozwój nowoczesnej prosumpcji, począwszy od A. Tofflera, można
stwierdzić, że staje się ona coraz bardziej złożona i zaawansowana. W najbliższym
czasie pewnie w dalszym ciągu bazować będzie na Internecie, jednak formy jakie
przybierze trudne są do przewidzenia. Technika i technologia rozwijają się tak szybko i
dynamicznie, że nie sposób prognozować jakie kluczowe innowacje będą zmieniać
świat. Czasem niewielka zmiana - mówiąc językiem teorii chaosu - powoduje ogromne
skutki, zaś idąc tokiem wzrostu złożoności prosumpcji można zastanawiać się, czy
napotka ona w końcu barierę w postaci ograniczonego ludzkiego mózgu.
Z drugiej strony, już dzisiaj niektóre formy prosumpcji wykraczają daleko poza
możliwości umysłowe przeciętnego klienta-prosumenta, bądź też w ogóle ich nie
wymagają. Za przykład posłużyć może energetyka prosumencka, zwana również

85
mikrogeneracją, polegająca na produkcji energii elektrycznej, głównie na własne
potrzeby, z instalacji bazujących na odnawialnych źródłach energii [Bukowski i in.,
2014, s. 2]. Nie trzeba rozpisywać się tutaj nad zaletami jakie niesie ta forma
prosumpcji, istotne jest, że choć jest to jedna z form prosumpcji, i to prosumpcji
bazującej na wysoce zaawansowanej technice i technologii, to jednak nie wymaga od
prosumenta praktycznie żadnego wkładu intelektualnego, a jedynie chęci, pewnej
świadomości ekologicznej oraz środków finansowych. Również ten rodzaj prosumpcji
należy brać na poważnie jeśli chce się dokonywać jakichkolwiek przewidywań na
przyszłość, tym bardziej, że prognozy dotyczące samej tylko energetyki prosumenckiej
są wielce obiecujące.
Stwierdzić można tylko jedno: z pewnością wiedza na temat tego jak będzie
wyglądała prosumpcja za 20-30 lat, dla nas dziś byłaby wielce zaskakująca.

Literatura
[1] Bukowski M., Pankowiec A., Szczerba P., Śniegocki A. (2014), Przełomowa energetyka
prosumencka, WISE, Warszawa.
[2] Campbell C. (2005), The Craft Consumer: Culture, craft and consumption in a postmodern
society, Journal of Consumer Culture, Vol. 23, Nr 5.
[3] Etgar M. (2008), A descriptive model of the consumer co-production process, Journal of
the Academy of Marketing Science, Vol. 36.
[4] Fuchs C. (2014), Digital prosumption labour on social media in the context of the
capitalist regime of time, Time & Society, Vol. 21, Nr 1.
[5] Fuchs C. (2011), Web 2.0, Prosumption, and Surveillance, Surveillance & Society, Vol. 8,
Nr 3.
[6] Grzelak J., Zinserling I. (2003), Aktywność społeczna a wartości i orientacje społeczne,
Studia Psychologiczne, Vol. 41, Nr 3.
[7] Hosseini M. H., Hosseini V. S. (2013), The Impact of Co-Production on Customer Loyalty
in Banking Services: A Case of Saman Bank, Iranian Journal of Management Studies,
Vol. 6, Nr 2.
[8] Kaku M. (2014), dostępny 17.09.2014 <http://online.wsj.com/news/articles/ SB1000142
405297 0203960804577239852155894014>.
[9] Kaku M. (2011), Physics Of The Future: How Sciences Will Shape Human Destiny And
Our Daily Lives By The Year 2100, Random House, New York.
[10] Kissinger H. (1996), Dyplomacja, Philip Wilson, Warszawa.
[11] Kleemann F., Voß G. G., Rieder K. (2008), Crowdsourcing und der Arbeitende
Konsument, Arbeits- und Industriesoziologische Studien, Nr 1.
[12] Kotler P., Kartajaya H., Setiawan I. (2010), Marketing 3.0, MT Biznes, Warszawa.
[13] Lih A. (2009), The Wikipedia Revolution, Hyperion, New York.
[14] Nowikow I. (1995), Czarne dziury i Wszechświat, Prószyński i S-ka, Warszawa.
[15] Pacholski M., Słaboń A. (2001), Słownik pojęć socjologicznych, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej w Krakowie, Kraków.
[16] Ritzer G. (1997), Mcdonaldyzacja społeczeństwa, Wydawnictwo Literackie MUZA SA,
Warszawa.
[17] Romero D., Molina A. (2011), Collaborative Networked Organizations and Customer
Communities: Value Co-Creation and Co-Innovation in the Networking Era, Journal of
Production Planning & Control, Vol. 22, Nr 4.

86
[18] Serge M. (1998), Psychologia społeczna w relacji ja-inni, Wydawnictwa Szkolne i
Pedagogiczne, Warszawa.
[19] Siuda P. (2012), Kultury prosumpcji, Instytut Dziennikarstwa Uniwersytetu
Warszawskiego, Warszawa.
[20] Surowiecki J. (2005), The wisdom of crowds, ANCHOR BOOKS, New York.
[21] Sztompka P. (2005), Socjologia zmian społecznych, Znak, Kraków.
[22] Toffler A. (1985), Trzecia Fala, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.

PROSUMPTION IN THE ASPECT OF SOCIAL SCIENCES

Abstract: This article constitutes a social interpretation of prosumption. An attempt to put
prosumption into the historical context was made, by placing it in the framework of two dominant
time perspectives. Psychological and sociological determinants of prosumption were shown. A list
of examples and a classification of the types of prosumption were presented. Arguments against
prosumption were outlined, as well as an attempt dt defend prosumption was made. In the end, a
few words of anticipation were written, in order to foresee the near future of prosumption
Keywords: prosumption, co-production, third wave, determinants of prosumption behaviour,
prosumption criticism

87
PROSUMPCJA NA RYNKU ENERGII
W PERSPEKTYWIE TEORETYCZNEJ

Felicjan Bylok
Politechnika Częstochowska

Streszczenie. Opracowanie poświęcone jest prezentacji kwestii prosumpcji na rynku energii.

Głównym celem opracowania jest opis presumpcji jako trendu na rynku konsumenckim. Autor
skupia się na odpowiedzi na pytanie czy prosumpcja jako trend będzie rozwijała w najbliższej
przyszłości? W celu odpowiedzi na postawione pytanie autor przeanalizował najważniejsze
podejścia do analizy zjawiska prosumpcji. Omówił jej cechy charakterystyczne. Wskazał na zalety
i wady prosumpcji. Przedstawił specyfikę prosumpcji w energetyce, wskazując na jej potencjał
rozwojowy. Implikacjami praktycznymi przeprowadzonej analizy teoretycznej jest wskazanie na
wzrost potencjału prosumpcji w energetyce. Natomiast implikacją społeczną opracowania jest
uwypuklenie znaczenia nowego trendu w konsumpcji energii i jego implikacji dla producentów.
Słowa kluczowe: konsumpcja, prosumpcja, prosument, energetyka

Wprowadzenie – nowa era prosumencka

Ruch prosumencki jest cechą charakterystyczną konsumpcji początku XXI wieku.
Wpływ na jej rozwój ma wiele czynników o charakterze gospodarczym i społecznym. Do
najważniejszych przesłanek gospodarczych można zaliczyć rozwój gospodarki e-
commerce i nowych sektorów usług. Gospodarka e-commerce w dużej mierze oparta jest
na nowych środkach komunikacji. Pojawienie się smartfonów i tabletów z dostępem do
Internetu rozszerzyło możliwości rozwoju nowych środków konsumpcji czyli miejsc,
które umożliwiają konsumowanie różnych dóbr i usług, takich jak interaktywna telewizja
cyfrowa, elektroniczne kioski reklamowe, elektroniczne katalogi domów wysyłkowych i
innych firm, telewizyjne sieci domowych zakupów, reklamowe audycje informacyjne oraz
formy handlu online poprzez Internet. Natomiast do najważniejszych przesłanek
społecznych zaliczyć można wzrost znaczenia indywidualizmu, który przejawia się m.in. w
możliwości tworzenia własnego stylu życia i tożsamości indywidualnej co wpływa na
wzrost autonomiczności w działaniach konsumentów na rynku. Autonomiczność w sferze
konsumpcji ujawnia się podczas wyborów konsumenckich, kiedy konsument nabywa
dobra i usługi, które pozwalają realizować jego cele życiowe bez jakichkolwiek trudności
instytucjonalnych. Ma on możliwość wykorzystania do budowy swojej tożsamości
88
różnych dóbr i usług konsumpcyjnych dostępnych na rynku. Jedną z form konsumpcji,
która pozwala na autonomiczność konsumentów jest prosumpcja ujmowana jako
pragnienie posiadania różnego rodzaju dóbr konsumpcyjnych zgodnych z własnym
wyobrażeniem, co wpływa na aktywność w byciu współtwórcami danego dobra (Tapsott.
Williams, 2008, s. 215-218). Konsument dzięki uczestnictwu w procesie wytwarzania
produktu ma wpływ na jego niepowtarzalność. Dzięki temu może wykorzystywać te dobra
do konstrukcji własnego stylu życia.
Termin prosumpcja jako pierwszy zastosował A. Toffler w 1980 roku, do opisu zmian
w postindustrialnym społeczeństwie. Pomimo, że pojęcie to jest stosunkowo nowe jednak
zagadnienie jest stare. Według G. Ritzera, P. Deana, N. Jurgensona powstanie zjawiska
prosumpcji miało miejsce już w pierwotnych czasach. (Ritzer, et al., 2012, p. 379-398)
Rozwinęło się w społeczeństwie rolniczym, gdzie ludzie produkowali w większości na
własne potrzeby. Dominującym procesem gospodarczym była produkcja na własny
użytek, jedynie nadwyżka w produkcji była przeznaczana na rynek. Najważniejszą normą
było przeżycie. Największą grupę stanowili prosumenci.
W społeczeństwie przemysłowym prosumpcja przestała odgrywać istotną rolę. Na
znaczeniu zyskała produkcja dóbr przeznaczonych na wymianę. Większość ludzi
wytwarzało produkty nie na własny użytek, ale na rynek. Sektor prosumentów zmalał,
natomiast rozwinął się sektor konsumentów. Normą społeczeństwa przemysłowego
stała się masowa konsumpcja. Pomimo dominacji wymiany rynkowej w życiu
gospodarczym prosumpcja nie zanikła, jedynie zmieniła swój charakter. Występowała
jako nieodpłatna praca np. praca gospodyni domowej, wychowywanie dzieci, itd. Stała
się częścią niewidoczną dla ekonomii.
Renesans prosumpcji obserwujemy pod koniec XX wieku. Prosumpcja zmieniając
swoją postać wyszła z ukrycia. Sprzyja temu procesowi przejście od konsumenta
pasywnego charakterystycznego dla społeczeństwa masowej konsumpcji, którego
cechowała bierność, uleganie manipulacjom i zachowania ograniczone do spożycia do
konsumenta aktywnego, który chce realizować indywidualne cele. Jedną z form jego
aktywności jest prosumpcja, przejawiająca się w uczestnictwie w procesie produkcji
zindywidualizowanego dobra konsumpcyjnego. W dużej mierze wzrost zachowań
prosumenckich jest rezultatem indywidualizacji współczesnego społeczeństwa.
Prosumpcja stała się jednym z możliwych sposobów wyrażenia własnej indywidualności.

Wokół pojęcia prosumpcja

Twórcą pojęcia prosument jest A.Toffler, który odrzucił tradycyjną koncepcję
biernego konsumenta, wskazując na rozwój aktywnego konsumenta, zaangażowanego
w poszukiwaniu produktu najbardziej odpowiadającemu jego oczekiwaniom. W jego
ujęciu prosument jest specyficznym podmiotem rynku, który zajmuje się produkcją na
własny użytek (Toffler, 2006, s.306). W tym rozumieniu produkcja i konsumpcja są
elementami tego samego cyklu. Wartość zostaje wytworzona, wtedy gdy konsumenci
wkładają wysiłek i właściwe znaczenie w wytwarzane przez siebie produkty (van
Raaij, 2001, s. 332). Przy czym prosumpcja jest procesem, a nie jednorazowym aktem.
Polega na integracji aktywności fizycznej i psychicznej z doświadczeniem społeczno-
psychologicznym. Ludzie uczestniczący w tym procesie angażują pieniądze, czas,
wysiłek i umiejętności oczekując określonych korzyści (Lebiejko, 2011, p.65). Nieco
89
inne podejście do prosumpcji zaproponowali D. Tapsott i A. Williams, którzy określają
je jako pragnienie posiadania określonego dobra konsumpcyjnego zgodnego z
własnym wyobrażeniem. W tym zakresie aktywność konsumentów przejawia się w
współtworzeniu pożądanego dobra (Tapsott, Williams, 2008, s.215-218). Zatem
prosumpcja oznacza dopasowanie produktów do specyficznych potrzeb konsumentów
dzięki umożliwieniu im zaangażowania się w proces ich wytwarzania (np. w fazie
projektowania produktu). Konsument staje się co-producentem pełniącym aktywną
rolę w produkcji dóbr, tworzeniu wartości, marki i serwisu.
Podejście Tofflera stało się inspiracją dla wielu badaczy, którzy modyfikowali to
pojęcie dostosowując je do zmieniających się warunków gospodarczych i społecznych.
Przykładem badacza, który oparł swoją koncepcję prosumenta na teorii Tofflera jest S.
Kirsner. Proponuje on używać pojęcie profesjonalny prosument, na określenie
konsumenta, który posiada zaawansowaną wiedzę pozwalająca mu uczestniczyć w
konstruktywnym dialogu z producentem. Analizując pojęcie prosument wskazał iż
termin ten łączy w sobie znaczenie „producent” i „konsument”, przy czym pojęcie
„konsument” odnosi się do użytkownika, który posiada zaawansowaną wiedzę
ekspercką (cyt. za Humphreys, Grayson, 2008, p.16). Ten typ konsumenta jest otwarty
na nowe technologie, ma wiedzę związaną z projektowaniem.
Interesującą koncepcję prosumenta zaangażowanego w tworzenie nowych wartości
przedstawił A. Bruns, który analizując proces komunikacji w Web 2.0 wskazał na
powstanie tzw. produsage czyli osoby, która pełni hybrydalną rolę pomiędzy
użytkownikiem a producentem (Bruns, 2008, p.21) Produser jest twórcą i zarazem
użytkownikiem treści w różnych środowiskach internetowych, takich jak Wikipedia,
blogosfety. Produser nie tworzy bezpośrednio produktu lecz jego wartość
niematerialną. Poprzez dzielenie się doświadczeniami i swoją wiedzą z producentem
współtworzy jego tożsamość i wartość symboliczną (Majboub, 2014, p.20).
Zaangażowanie produsera obserwujemy w sferze gier komputerowych, których jest
często współtwórcą (Tolino, 2010, s.339-350).
Z kolei C. Campbell opisując konsumpcję postmodernistyczną używa pojęcia
konsument – rzemieślnik jako odpowiednik terminu prosument. Według niego
konsument- rzemieślnik sam projektuje i wykonuje produkt, przenosząc na niego
swoje umiejętności, wiedzę, pasję i motywowany jest chęcią wyrażenia siebie
(Campbell, 2005, p.23). Cechą tego typu produktu jest personalizacja i dopasowanie do
indywidualnych potrzeb konsumenta. Dzisiaj coraz więcej ludzi rezygnuje z
kupowania gotowych produktów na rzecz projektowania i samodzielnego wykonania
produktu. Wzrosło zainteresowanie programami telewizyjnymi, które poświęcone są
gotowaniu, projektowaniu i remontom wnętrz domowych i ogrodów oraz magazynów i
książek, które pomagają konsumentom z sukcesem w tworzeniu własnych,
estetycznych końcowych produktów (Campbell, 2005, p.33).
Omówione koncepcje za punkt wyjścia przyjmują aktywne uczestnictwo ludzi w
produkcji dobra konsumpcyjnego, które jest zindywidualizowane i dopasowane do ich
oczekiwań. Jest to jedna z prób poszukiwania produktu, który nie jest masowo
wytwarzany i posiada indywidualne cechy. Służy do budowy jednostkowej tożsamości.
Analizując pojęcie prosumpcji możemy spotkać w literaturze poświęconej
marketingowi interesującą próbą typologii kategorii prosumenta, którą podjął Ph.

90
Kotler. Wyróżnił on dwa typy prosumenta, tj. „The Avid Hobbyist” i „Archprosumer”
(Kotler, 1986, p.510-513). Pierwszy typ określa człowieka, który większość czasu
poświęca na produkcję dóbr na wymianę, ale ma kilka dominujących hobby, w których
działa jako prosument np. jest zapalonym ogrodnikiem, lubi gotować lub
majsterkować. Natomiast drugi typ prosumenta cechuje styl życia charakterystyczny
dla dobrowolnej prostoty (voluntary simpicity). 48 Ludzie zaliczani do tego typu
prosumenta zajmują się uprawą warzyw i owoców na własne potrzeby, unikają
masowych produktów. Ich mottem są „ małe jest piękne” i „mniej znaczy więcej”.
Cechą prosumpcji jest ciągła zmiana jej form wynikająca z rozwoju nowych
technologii i zmian w systemach wartości i związanych z nimi oczekiwań wobec
konsumpcji. W tradycyjnej postaci prosumpcja związana jest z restauracjami szybkich
dań (Fast foodami), z bankowością opartą na bankomatach, z własną pracą przy
składaniu zakupionych produktów (Ikea), z własną produkcją (majsterkowanie), ze
współudziałem w prowadzeniu audycji radiowych, programów telewizyjnych Reality
Show. Natomiast nowa forma prosumpcji, która rozwinęła się pod koniec XX wieku
jest związana z komunikacją internetową opartą na Web 2.0 (Wikipedia, Facebook,
Second Life, Ebay, YouTube, Amazon.com itd.) B.A. Bremdal zidentyfikował różne
formy prosumpcji wykorzystującej technologie Web 2.0. Do najważniejszych z nich
zaliczył m.in. poszukiwanie i udostępnianie porad z zakresu opieki zdrowotnej w sieci
zamiast wizyt u lekarza, obsługa konta osobistego przez Internet, wyszukiwanie i
rezerwacja biletów lotniczych w Internecie, wykonanie prac na lotnisku związanych z
uzyskaniem kart pokładowych w elektronicznych kioskach, zakup książek i innych
produktów w sklepach internetowych np. w Amazon.com, pisanie artykułów, recenzji i
komentarzy w Internecie, organizowanie wydarzeń, rozrywki w sieci (Bremdal, 2011,
p.6) Opisując te działania, można wysnuć wniosek, iż platformy wykorzystujące
technologie Web 2.0 stały się ważnym miejscem aktywności prosumentów.
Ocena znaczenia prosumpcji we współczesnym świecie nie jest jednorodna. W
literaturze przedmiotu możemy spotkać dwa przeciwstawne obozy. Badacze
wywodzący się z pierwszego obozu uważają, że prosumpcja jest korzystną formą
konsumpcji dla ludzi. Korzystają z niej zarówno producenci, jak i konsumenci. Dla
producentów stanowi ważne źródło informacji o potencjalnych klientach. Tworzenie
własnego portalu i forum dyskusyjnego pozwala identyfikować potrzeby konsumentów
z ich upodobaniami. Ich wskazania są wykorzystywane przy projektowaniu nowych
produktów.49 Producenci tworzą w ten sposób więzi lojalnościowe z klientami, co
umożliwia planowanie wzrostu produkcji. Natomiast konsumenci dzięki takiej
postawie producentów mogą indywidualizować sposoby zaspokojenia swoich potrzeb
oraz wykorzystywać wytworzone przy ich współudziale produkty do tworzenia
własnej tożsamości i mieć pełniejszą wiedzę o nabywanych dobrach

48
Szerzej koncepcję voluntary simplicity w konsumpcji omawia A. Etzioni, Voluntary Simlicity:
characterization, select psychological implications and societal consequences, Journal of Economic
Psychology, 1998, vol. 19(5), s. 620-623.
49
Na przykład BMW przekształciło w wartościowe rozwiązania pomysły swoich potencjalnych klientów,
po tym, jak ci mogli na stronie internetowej producenta testować cyfrowy zestaw projektowy GPS,
zgłaszać swoje uwagi i koncepcje implementacji ewentualnych rozwiązań w tym zakresie, w: M.
Barańska- Fischer, Aktywność prosumentów w zakresie kreowania strategii dla biznesu, Handel
Wewnętrzny, 2012, maj- czerwiec, s. 328.
91
konsumpcyjnych.50 Mają poczucie upodmiotowienia, dzięki włączeniu się w
projektowanie i produkcję poszukiwanego dobra konsumpcyjnego.
Przyjęcie założenia, że prosumpcja jest korzystna zarówno dla konsumenta i
producenta, dla wielu badaczy jest fałszywe. Według nich przynosi ona więcej
negatywnych niż pozytywnych konsekwencji. Uważają oni, że jest to forma
manipulacji konsumentami. Podnoszą problem przenoszenia na konsumentów części
pracy wykonywanej dotychczas przez firmy. Na przykład Fuller i Smith (1991) oraz
Shermann (2011) wykazali w swoich badaniach, że konsumenci – prosumenci
zazwyczaj wykonują pracę, za którą nie otrzymują wynagrodzenia, np. prowadzą
bezpłatnie badania rynkowe dla firm. Również Ch. Fuchs wskazuje na negatywną
stronę rozwoju presumpcji (Fuchs 2011, p.297). Jest ona wykorzystywana do
outsourcingu pracy. Użytkownicy i konsumenci wykonują jej część, ale nie otrzymują
zapłaty. Wartość dodaną, którą wytwarzają trafia do korporacji. Korporacje
wykorzystując pracę konsumentów zmniejszają koszty inwestycyjne i koszty pracy,
jednocześnie redukują zatrudnienie. Jednak pomimo obniżenia kosztów produkcji nie
obniżają cen swoich produktów. Prosumenci są wykorzystywani i potulnie się zgadzają
na to. Nie mają świadomości, że stali się narzędziem w rękach korporacji do
wykorzystywania pracowników, którzy coraz bardziej obawiają się utraty pracy.
Konsumenci nie protestują przeciw wykorzystywaniu ich wiedzy ponieważ nie tworzą
klasy społecznej, są zbyt zróżnicowani i myślą jedynie o własnym interesie, co
wykorzystują producenci (Ritzer, 2014) . G. Ritzer i N. Jurgenson krytykując
prosumpcję wskazali, iż jest ona nieodłączną cechą macdonaldyzacji, mianowicie w
barach szybkiej obsługi tzw. fast-foodach konsumenci wykonują wiele rzeczy dla
siebie bez wynagrodzenia (na przykład są kelnerami), które mogliby wykonywać
pracownicy restauracji (Ritzer, Jurgenson, 2010, p.19).
Pomimo słusznej krytyki postępowania korporacji wobec prosumentów, ten model
konsumpcji będzie się rozwijał. Jest to związane z jednej strony z dużymi korzyściami
dla producentów wynikającymi ze zmniejszenia kosztów osobowych i wykorzystania
wiedzy i zaangażowania konsumentów w coraz większym stopniu, a z drugiej strony z
poszukiwań nowych doświadczeń przez konsumentów i nowych
zindywidualizowanych produktów, dzięki którym mogą budować swoją tożsamość.

Prosumpcja jako trend w konsumpcji

Zachowania konsumpcyjne w XXI wieku podlegają ciągłej zmianie. Wpływ na ten
proces mają różne czynniki. Do najważniejszych zaliczamy globalizację, sieciowość i
informatyzację. Tworzą one przesłanki do kształtowania się nowych zachowań
konsumpcyjnych, które można nazwać trendem. H. Vejlgaard definiuje trend jako
proces zmiany, która może być ujmowana z różnych perspektyw (Veilgaard, 2008,
p.9). Natomiast Ph. Kotler określa trend jako kierunek lub serię zdarzeń,
charakteryzujących się pewnym rozpędem i trwałością (Kotler, 2005, s.159). Zatem
trendem konsumenckim nazwiemy każdą zmianę w zachowaniach konsumpcyjnych,

50
Firmy produkujące obuwie sportowe –Nike, Puma – umożliwiają zgłoszenie do produkcji każdego
indywidualnie wystylizowanego modelu obuwia, w: www.nikeid.com (dostęp: 28.09.2014)
92
która ma określony czas trwania, objawia się na kilku obszarach i w działaniach
konsumenta oraz pozostaje w zgodzie z innymi ważnymi czynnikami, istniejącymi lub
pojawiającymi się w tym samym czasie (Celeste, 1991). W literaturze z zakresu
marketingu można spotkać różne typologie współczesnych trendów konsumenckich.
Na przykład amerykańscy analitycy marketingowi opracowali 10 najważniejszych
trendów. Według przewidywań amerykańskiej firmy JWT można wyróżnić
następujące trendy: all the world’s a game obejmujący zachowania ukierunkowane na
super nowoczesną technologię, w szczególności na gry komputerowe, które kształtują
określone zachowania w przestrzeni wirtualnej i świecie realnym; the urgency
economy, którego istota polega na oddawaniu się niczym nie skrępowanej konsumpcji
w teraźniejszości, nie czekając na przyszłość; non-commitment culture odnosi się do
zachowań konsumpcyjnych charakteryzujących się nietrwałością relacji ze sprzedawcą
i producentem, brakiem lojalności i wierności marce; eat, pray, tech zwraca uwagę na
to, iż posiadanie dóbr wysokiej technologii urosło do rangi elementarnej potrzeby
niezbędnej do życia; de – teching związany jest z postawami „cyfrowej abstynencji”
spowodowanej ucieczką od cyfrowego, pełnego nowoczesnych technologii świata;
retail as the third space dotyczy zmiany funkcjonowania tradycyjnej sprzedaży w
kierunku przekształcenia jej w niepowtarzalne doświadczenia konsumpcyjne; creative
urban renewal związany jest z sytuacją stopniowej integracji marki z przestrzenią
ikoniczną współczesnego miasta; world colliding dotyczy nakładania się świata
wirtualnego i realnego, co sprzyja rozwojowi nowoczesnych technologii;
hyperpersonalization opiera się na poszukiwaniu wysoce zindywidualizowanych
produktów i usług; outsourcing self - control dotyczy zachowaniu samodyscypliny i
umiaru w konsumpcji (10 trends for 2011, 2010, p.1-87). Analizując prosumpcję jako
trend w konsumpcji warto wskazać na jej powiązania z innymi mega trendami,
mianowicie z zachowaniami ukierunkowanymi na super nowoczesną technologię i z
zachowaniami związanymi z poszukiwaniem wysoce zindywidualizowanych
produktów i usług.
Prosumpcja najszybciej rozwija się w Internecie. Dla prosumenta najważniejszy jest
dostęp do informacji i wiedza o sposobie produkcji danego dobra konsumpcyjnego.
Internet dostarcza informacji i stwarza możliwości dokonywania transakcji rynkowych z
wykorzystaniem pozyskanej wiedzy. Konsument może pozyskiwać ważne dla
podejmowania decyzji informacje z Web-stron producenta, albo Web-stron sklepów
internetowych. Nabywca oprócz dostępu do tego typu informacji ma jeszcze inne źródła
informacji takie jak: portale specjalizujące się w określonej, wąskiej tematyce, blogi, videa,
filmy, fotografie, dyskusje na forach z innymi konsumentami o właściwościach danego
produktu. Powstanie technologii Web 2.0 pozwoliło na poszerzenie możliwości
komunikacji między producentem i konsumentem. Konsumenci nie tylko są odbiorcami
informacji ze strony producentów, ale sami są ich twórcami. Serwisy Web 2.0 zmieniły
zakres interakcji między właścicielami serwisu i jego użytkownikami, częściowo oddając
tworzenie treści w ręce ich użytkowników. Cechą serwisów jest sieć, w której uczestniczą
konsumenci i producent lub grupa producentów. Uczestnictwo w sieci pozwala pozyskać
optymalną wiedzę o walorach użytkowych określonego dobra, co zmniejsza wpływ
producentów na te decyzje. A zatem dzięki dostępowi do zróżnicowanych źródeł
informacji nabywcy stają się partnerami dla producentów. Mogą współpracować z nimi

93
przy tworzeniu spersonalizowanego produktu, czy też mogą sami być oferentami – tak się
dzieje na allegro.pl czy też ebay.com. Kanał sprzężenia zwrotnego (Feedback-kanał)
stwarza nowe możliwości rozwoju prosumpcji. (Bylok, 2013, s.230-231)
W praktyce gospodarczej wiele przedsiębiorstw wykorzystuje wiedzę konsumentów
przy tworzeniu nowych produktów. Zachęca się ich do dzielenia wiedzą z
producentami. (Ziemba, Eisenbardt, 2014, p.40-58) Niekiedy wykorzystuje się ich
wiedzę do rozwiązywania konkretnych problemów przed jakimi stoją producenci. Na
przykład w Threadless.com klienci nie tylko mogą głosować na najatrakcyjniejsze
wzory nowych kolekcji ubrań, ale również przedstawiać swoje własne projekty, które
są również głosowane (Humphreys, Grayson, 2008, p.1). Innym przykładem jest firma
Procter&Gamble, która stworzyła program „Vocalpoint” skierowany do społeczności
online. Uczestnicy społeczności są nagradzani kuponami i próbkami produktów w
zamian za mówienie dobrze o produktach ich przyjaciołom. Program ten ma około 500
tysięcy użytkowników i jest wykorzystywany również przez inne firmy, takie jak WD
40 czy Discovery Channel do promocji swoich produktów (Neff, 2006, p.1-3).
Prosumpcja w Web 2.0 może przybrać trzy formy: crowfunding polegającej na
wspólnym finansowaniu określonych projektów przez społeczność internetową, co-
creation związaną z wspólnie wykonywaną pracą twórczą i microtasting polegającą na
wykonywaniu drobnych zadań stanowiących część wspólnego projektu przez
społeczność wirtualną (Mróz 2013, s.92).
Analizując prosumpcję jako nową formę konsumpcji warto postawić pytanie czy
jest to stała tendencja występująca w społeczeństwie konsumpcyjnym czy też
chwilowa moda albo trend rynkowy? B. Mróz wskazuje, że jest to trend w konsumpcji
przejawiający się w takich postawach jak trysumeryzm (skłonność konsumentów do
wypróbowywania nowych produktów) czy wirtualizacja, która przejawia się w
formułowaniu opinii i dzieleniu się nimi w Internecie, otwartości na śledzenie i
weryfikowanie opinii innych oraz aktywnym współuczestnictwie w projektowaniu
działań promocyjnych firm (Mróz 2010, s.64-71).
Wydaje się, że aby prosumpcja mogła stać się stałym trendem musi wzrosnąć
świadomość konsumencka w zakresie możliwości tworzenia własnego stylu w oparciu
o zindywidualizowane dobra, a nie przy wykorzystaniu masowo produkowanych dóbr.
Konsumenci muszą dostrzec korzyści związane ze współudziałem w procesie
tworzenia produktu. Wspólny dialog z producentami może stać się ważnym elementem
budowania społecznej odpowiedzialności konsumentów. Istotną barierą wydaje się
cena, która będzie stosunkowo wyższa w przypadku dóbr zindywidualizowanych w
porównaniu z produktami masowo wytwarzanymi. Zasięg tej formy konsumpcji
wydaje się ograniczony do konsumentów warstw średnich dysponujących stosunkowo
wysokim dochodem oraz do społeczeństw wysokorozwiniętych. Inną barierą jest
uczestnictwo w niej producentów. Duże koncerny produkujące w masowych seriach
produkty nie są zbytnio zainteresowane w tworzeniu możliwości indywidualizowania
swoich wyrobów ze względów finansowych. Jeśli się decydują na ten krok to jedynie
w ograniczonej formie z uwagi na wydźwięk marketingowy i możliwość
wykorzystania w kampaniach reklamowych.

94
Specyfika prosumpcji w energetyce
Na rynku energii następują istotne zmiany. Dotychczasowy model oparty na dużych
producentach energii, ulega stopniowej zmianie na rzecz zwiększającej się roli energii
rozproszonej. Na rynku energii pojawili się producenci, którzy wytwarzają energię
elektryczną na własny użytek. Są to zazwyczaj konsumenci, którzy przy użyciu
nowych rozwiązań technologicznych produkują energię, która zaspokaja ich potrzeby.
Na określenie tego typu producenta - konsumenta w większości publikacji poświęconej
energii rozproszonej używa się terminu prosument. W wyjaśnianiu co oznacza termin
prosument w energetyce kładzie się nacisk na aspekty techniczne związane z
wykorzystywaniem nowych technologii służących do produkcji energii dla
gospodarstw domowych lub środowisk lokalnych. Przykładem takiego podejścia jest
definicja prosumenta zaproponowana przez J. Popczyka, według którego jest on
„aktywnym klientem, tzn. takim, który nie tylko kupuje energię elektryczną od
tradycyjnych dostawców, ale wchodzi z nimi w aktywne relacje kupna-sprzedaży.
Produkuje on energię z wykorzystaniem technologii URE i odsprzedaje jej nadwyżki.
Sprzedaje także usługi systemowe, m.in. takie jak redukcja zapotrzebowania.
Wyposaża się w zasobnikowe technologie URE zapewniające mu rezerwowe zasilanie
w energię, zwłaszcza elektryczną, w przypadku awarii sieciowych” (Popczyk, 2011,
s.28). W tym samym nurcie R. Kucęba i inni definiują prosumenta jako odbiorcę
energii, który wykorzystuje dostępne na konkurencyjnym rynku technologie
energetyczne (wytwórcze i proefektywnościowe po stronie popytowej, czyli po stronie
użytkowania energii i paliw) celem zaspokojenia swoich potrzeb energetycznych.
Prosument, w szczególności podejmuje produkcję paliw i energii poligeneracyjnej na
własne potrzeby w źródłach OZE (np. produkcję: biomasy, biopaliw, biogazu, wodoru,
jak również energii elektrycznej, ciepła czy chłodu), jak również w rozproszonych
mikro- źródłach poligeneracyjnych (Kucęba i inni, 2014, p.1040-151). Nieco inne
rozumienie terminu prosument w energetyce zaproponował B.A. Bremdal. Według
niego wraz z rozwojem technologii zaawansowanego systemu pomiaru zużycia energii
elektrycznej (AMS) i technologii Smart Grid na rynku energii pojawił się konsument,
który zaczyna mieć wpływ na funkcjonowanie rynku. „Nowy” konsument, którego
można nazwać prosumentem stał się ważnym graczem na rynku energetycznym
poprzez systematyczne działania i reakcje mające na celu zwiększać jego korzyści
osobiste lub korzyści grupowe.(Bremdal, 2011,s.24) Konsumenci - prosumenci
poszukują różnych środków, dzięki którym zwiększą efektywność energetyczną. W
tym celu nabywają produkty energoszczędne np. lodówki, telewizory, pralki z wyższą
klasą energetyczną i zmieniają swoje przyzwyczajenia związane z korzystaniem z
urządzeń energochłonnych lub zwracają większą uwagę na kontrolę kosztów
związanych z użytkowaniem energii elektrycznej. Technologie AMS i Smart Grid
umożliwiają większe zaangażowanie konsumentów w działania na rzecz obniżenia
kosztów związanych z jej wykorzystaniem. J. Popczyk proponuje aby proces
kształtowania się Smart Grid-u opierał się na pięciu fundamentalnych przesłankach. Po
pierwsze struktura Smart Grid-u powinna mieć charakter otwarty, każdy producent
może być jego częścią. Po drugie składa się z mikrosieci i mini sieci, w której
podmioty powiązane są inteligentnymi interfejsami. Po trzecie integratorem
funkcjonalnym jest podmiot, który za pomocą sieci Smart Grid zarządza gospodarką
95
energetyczną na poziomie lokalnym. Po czwarte kształtowanie Smart Grid-u powinno
być związane z przebudową systemów wspomagania OZE/URU. (Popczyk, 2011,
s.18-19) Koncepcja inteligentnych sieci sprawi, że rynek energii stanie się bardziej
demokratyczny. Obniżenie kosztów kontroli i systemów komunikacyjnych a także
własna produkcja energii wymusi zmianę strategii cenowej jaką stosują duże koncerny
produkujące energię elektryczną. Aby sprostać wymaganiom konsumentów
dotyczących ceny koncerny wytwarzające energię zmuszone są do poszukiwania
nowych rozwiązań technologicznych, które pozwolą na wydajniejszą produkcję energii
i na obniżenie za nią ceny.
Zmiana kulturowa związana z racjonalizacją zużycia energii jest widoczna w wielu
krajach europejskich, w których postawiono na kształtowanie świadomości społecznej
w kierunku ograniczania zużycia energii elektrycznej, np. Norwegii, Finlandii,
Szwecji, Niemiec. Elementem kreowania nowej świadomości jest propagowanie
produkcji energii z odnawialnych źródeł. Zachęca się konsumentów do nabywania
urządzeń solarowych, które pozwalają produkować energię dzięki wykorzystaniu
promieni słonecznych na własne potrzeby. Również zachęca się do grupowej produkcji
energii poprzez budowę elektrowni wiatrowej, która będzie służyć społeczności
lokalnej. Ważną rolę w tym procesie odgrywa wiedza związana z energetyką.
Produkcji energii na własne potrzeby może jedynie się podjąć konsument, który
posiada wiedzę w tym zakresie. Konieczne staje się edukowanie konsumentów w
kierunku możliwości racjonalnej gospodarki energetycznej w gospodarstwach
domowych. Jest szansa, że konsumenci staną się profesjonalnymi konsumentami i
producentami, którzy potrafią wykorzystać urządzenia wysokiej technologii do
produkcji energii elektrycznej. W niektórych krajach w Europie można mówić o
sukcesie w promowaniu prosumpcji w energetyce. Na przykład w Nowegii
wykorzystanie systemu Smart Grid i AMS pozwoliło obniżyć koszty zużycia energii i
zapewnić samowystarczalność energetyczną, zarówno dla rolników i małych osiedli
jak i dla większych społeczności na obszarach wiejskich (Bremdal 2011, p.21-22).
W literaturze występuje wiele modeli wspierających działania prosumenckie.
Interesującą propozycją jest model Collaborative Prosumption Energy oparty na
współpracy podmiotów działających w lokalnym środowisku, wykorzystujący społeczne
zaufanie i sieciową komunikację do optymalizacji wykorzystania energii. Wykorzystuje on
systemy magazynowania energii. (Gkatzikis et al., 2014) Przechowywanie i dystrybucja
energii w lokalnym środowisku pozwala na wymianę energii elektrycznej między
mieszkańcami. Niewielkie odległości między mieszkańcami wymieniającymi się energią
sprzyjają zastosowaniu tego modelu w praktyce.
W większości, modele działań wspierających ruch prosumencki w energetyce są w
sferze projektowej. Stosunkowo niewielka liczba konsumentów produkuje energię
elektryczną na własny użytek, większość w dalszym ciągu nabywa energię od dużych
producentów. Specyfiką tych relacji jest ich asymetryczność. Konsumenci nie mają
wpływu na zindywidualizowanie produktu, który nabywają w odróżnieniu od
konsumentów nabywających inne dobra i usługi konsumpcyjne. Monopoliści nie są
skłonni wyjść naprzeciw oczekiwaniom konsumentów. Jednak rozwój energetyki
rozproszonej będzie postępował i stanie się ona konkurencją dla dużych producentów,
co wymusi zmiany w ich działaniu na rynku.

96
Zakończenie
Dokonując przeglądu literatury poświęconej prosumpcji możemy dostrzec trzy
podejścia do analizy tego zjawiska. Pierwsze obejmujące znaczną część literatury
poświęcone jest relacjom producent – konsument. Za punkt wyjścia przyjmuje się opis
w jaki sposób producenci mogą tworzyć korzyści dla siebie i dla konsumentów
wykorzystując interaktywne relacje z klientami. Firma podejmująca współpracę z
konsumentami może obniżyć koszty pracy, wykorzystać wiedzę konsumentów i
sprzedać swoje produkty po niższych cenach. Z drugiej strony konsumenci mogą
otrzymać produkt o zindywidualizowanych cechach. Drugie podejście zakłada
tworzenie produktów na własny użytek jako reakcję na monopolistyczne praktyki
producentów. Prosumpcja na rynku energii wpisuje się w to podejście. Trzecie, za
punkt wyjścia przyjmuje badanie perspektyw rozwoju konsumpcji opartej na
presumpcji. W tym podejściu pojawiają się rozważania związane z powstaniem
społeczeństwa opartego na prosumpcji. Według Ritzera i Jurgensona w najbliższej
przyszłości pojawi się mowa forma ekonomicznego systemu, który można nazwać
kapitalizmem prosumenckim (Ritzer, Jurgenson, 2010, p. 10-14).
Istnieje potrzeba dalszych badań nad zjawiskiem prosumpcji, zarówno
występowania i charakterystyki zmian prosumentów w nowej technologii Web 2.0 jak
i w innych obszarach życia gospodarczego, m.in. w energetyce. W obszarze energetyki
większość badaczy problemu prosumpcji skupia się na aspekcie technicznym
związanym z nowymi rozwiązaniami w produkcji energii. Również obecny jest wątek
poświęcony zarządzaniu energią rozproszoną. Stosunkowo mało rozpoznany jest
problem społeczno-kulturowy prosumpcji w energetyce. Rozwój tej formy konsumpcji
jest w dużej mierze uzależniony od zmiany kulturowej związanej z rolą konsumenta.
Ludzie muszą dostrzec korzyści wynikające z bycia prosumentem. Nie chodzi tylko w
większą opłacalność ekonomiczną własnej produkcji energii, lecz również
odpowiedzialność za środowisko. Energia produkowana przez producentów-
konsumentów jest bardziej przyjazna środowisku naturalnemu. Nie niszczy środowiska
w takim zakresie, jak to robią duże koncerny energetyczne. Jej rozwój zależy w dużym
stopniu od zmiany świadomości społecznej na rzecz większej odpowiedzialności za
środowisko naturalne. Pomimo tego, iż jest to proces długotrwały, warto podejmować
działania na rzecz jej zmiany poprzez propagowanie odpowiedzialnej konsumpcji,
której istotną częścią jest prosumpcja.

Literatura
[1] 10 trends for 2011, JWT, New York 2010, s.1-87.
[2] Barańska- Fischer M., Aktywność prosumentów w zakresie kreowania strategii dla
biznesu, Handel Wewnętrzny, 2012, maj- czerwiec.
[3] Bremdal B.A., Prosumer Oriented Business in the Energy Market, IMPROSUME
Pubication Series#2, 2011, s. 1-25. www.ncesmart.com/wp-content/uploads/2014/01/
Prosumer-oriented-business-in-the-energy-market-finale.pdf (odczyt 28.09.2014)
[4] Bruns A., Blogs, Blogs, Wikipedia, Second Life, and beyond. From production to
produsage, Peter Lang, New York 2008.

97
[5] Bylok F., Konsumpcja, konsument i społeczeństwo konsumpcyjne we współczesnym
świecie. Studium socjologiczne, Wyd. Naukowe „Ślask”, Katowice 2013.
[6] Campbell C., The Craft Consumer: Culture, craft and consumption in a postmodern
society, Journal of Consumer Culture 2005, vol. 5, s.15-44.
[7] Celeste G., Trend Tracking, The System of Profit from Today’s Trends, Grand Central
Publishing, New York 1991.
[8] Etzioni A., Voluntary Simlicity: characterization, select psychological implications and
societal consequences, Journal of Economic Psychology, 1998, vol. 19(5), s. 620-623.
[9] Fuller L., Smith V., Consumers reports: management by consumers in changing economy,
Work, Employment and Society, 1991, vol. 5(1), s.1-16
[10] Fuchs Ch., Web 2.0 Prosumption, and Surveillance, Surveillance&Society, 2011, vol.
8(3), s.288-309.
[11] Gkatzikis L., Iosifidis G., Koutsopoulos I., Tassiulas L., Collaborative Placement and
Sharing of Storage Resoutces in the Smart Grid, IEEE SmartGridComm, 2014
www.cs.aueb.gr/-jordan/PAPER/SMARTGIRDCOMM-2014-STORAGE.pdf (odczyt
30.09.2014)
[12] Humphreys A., Grayson K., The Intersecting Roles of Consumer and Producer: A Critical
Perspective on Co-production, co-creation and Prosumption, Sociology Compass 2008,
vol. 2, s.1-18.
[13] Kotler Ph., Marketing, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2005.
[14] Kotler Ph., The Prosumer Movement: a New Challenge for Marketers, Advances in
Consumer Research 1986, vol. 13, s. 510-513.
[15] Kucęba R., Bylok F., Pabian A., Zawada M., Prosumer Energy Dimension in the
Conditions of Sustainable Micro-region Development in the UE, ICSSAM. International
Conference on Social Science and Management, Conference Proceedings, Kyoto 2014, s.
1040-1051.
[16] Lebiejko A., Prosumer – a new trend of active consumption on the example banking
services, Journal of Interdisciplinary Research, 2011, vol. 1(2), s. 65-69.
[17] Majboub W. , Co-creation of Value or co-creation of Experience? Interrogations in the
field of Cultural Toursim, International Journal of Safety and Security in Tourism, 2014,
vol. 7, s. 12-31.
[18] Mróz B., Konsument w globalnej gospodarce, Trzy perspektywy, Oficyna Wydawnicza
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2013.
[19] Mróz B., Nowe trendy konsumenckie – szansa czy wyzwanie dla marketingu, w: Sz. Figiel
(red.)Marketing w realiach współczesnego rynku. Implikacje otoczenia rynkowego, PWE,
Warszawa 2010, s.64-71.
[20] Neff J., P&G Provides Product Lauchpad, a Buzz Network of Moms, Advertising Age
2006, vol. 77, s. 1-3.
[21] Popczyk J., Energetyka rozproszona. Od dominacji energetyki w gospodarce do
zrównoważonego rozwoju, od paliw kopalnych do energii odnawialnej I efektywności
energetycznej, Polski Klub Ekologiczny, Okręg Mazowiecki, Warszawa 2011.
[22] Ritzer G., Customer Service or Disservice, August 9, 2014,
https://georgritzer.wordpress.com/category/prosumption/.(odczyt 27.09.2014)
[23] Ritzer G., Dean P., Jurgenson N., The Coming of Age of the Prosumer, American
Behavioral Scientist, 2012, April vol. 1, s. 379-398.
[24] Ritzer G., Jurgenson N., Production, Consumption, Prosumption. The Nature of Capitalism in
the Age of Digital “Prosumer”, Journal of Consumer Culture, 2010, vol. 10 (1), s. 13- 36.
https://archive.org/stream/Ritzer_Jurgenson_ 2010#page/ n29/mode/2up (odczyt 28.09.2014)
[25] Schermann R., Beyong interaction: customer influence on housekeeping and room service
work in hotel, Work, Employment and Society 2011, vol. 25 (1), s.19-33.

98
[26] Tapsott D., Williams A., Wikinomia. O globalnej współpracy, która zmienia wszystko,
WAMP, Warszawa 2008.
[27] Toffler A., Trzecia fala, Wyd. Kurpisz, Poznań 2006.
[28] Tolino A., Gaming 2.0- Computerspiele und Kulturproduktion. Analyse der Partizipation
Computerspielen an einer konvergenten Medienkultur und Taxonomie von luischen
Artefakten, Verlag Werner Hülsbusch, Boizenburg 2010.
[29] van Raaij F., Konsumpcja postmodernistyczna, w: M. Lambkin, G. Foxal, R. van Raaij, B.
Heilbrunn (red.) Zachowania konsumenta. Koncepcje i badania europejskie, Wyd.
Naukowe PWN, Warszawa 2001.
[30] Veilgaard B., Anatomy of a trend, McGraw Hill, New York 2008.
[31] Ziemba E., Eisenbardt M., Prosumers’ eagerness for knowledge sparing with enterprises
– a Polish study. Online Journal of Applied Knowledge Management, 2014, vol. 2 (1),
pp.40-58.

99
CZYNNIKI ZMIANY ROLI Z PASYWNEJ W AKTYWNĄ
I ZAANGAŻOWANIA ODBIORCY
W NOWE ROZWIĄZANIA RYNKU ENERGII

Anna Pamuła
Uniwersytet Łódzki

Streszczenie: We wprowadzaniu zmian na rynku energii kluczową rolę odgrywa zmiana roli
odbiorcy z pasywnej w aktywną. W artykule przedstawione zostały czynniki motywujące zarówno
odbiorców indywidualnych jak i grupy prosumentów do podejmowania aktywnych działań na
rynku energii. Oprócz podstaw teoretycznych opracowanych na podstawie badań literaturowych
załączono wybrane, ogólne wyniki badań preferencji i zachowań odbiorców w zakresie aktualnego
podejścia do zagadnień efektywności energetycznej, kontroli zużycia energii elektrycznej oraz
preferowanych rozwiązań nowego rynku energii i związanego z nim rozwoju usług,
przeprowadzonych na terenie regionu łódzkiego w 2013 roku.
Słowa kluczowe: prosument, programy DSM, rynek energii, zaangażowanie klienta

Zaangażowanie konsumenta – efektywny narzędzie budowania relacji

Określenia „angażować” i ”zaangażowanie” są coraz częściej wykorzystywane są w
literaturze dla opisania charakteru relacji i spersonalizowanych doświadczeń
wynikających z interakcji pomiędzy uczestnikami i obiektami łańcucha tworzenia
wartości. W relacjach biznesowych zaangażowanie klienta staje się narzędziem
budowania i wzmacniania relacji konsumenckich stając się jednocześnie strategicznym
imperatywem ustanawiania i utrzymywania przewagi konkurencyjnej oraz
prognostykiem przyszłych wyników działalności organizacji jak również procesu
budowaniu świadomości marki [Brodie i in., 2013]. Model współtworzenia wartości
zakłada współpracę pomiędzy organizacją a jej udziałowcami w tworzeniu nowych
wartości stawiając w punkcie centralnym konsumenta i jego doświadczenia [Prahalad,
Ramaswamy, 2004]. Marketing Science Institute definiuje „zaangażowanie
konsumenta”, jako kluczowy obszar badań o zachowaniu konsumentów w złożonych,
interaktywnych i/lub współtwórczych środowiskach. W rozważaniach literaturowych
na temat zaangażowania konsumentów i ich udziału we współtworzeniu wartości
wyróżniane są dwa typy motywacji [Baran, 2013]:

100
 ukierunkowanie jedynie na osiąganie własnych korzyści,
 uwzględniające szerszy interes społeczny np. ochronę środowiska naturalnego.
Proces budowania zaangażowanie konsumenta ma charakter interaktywny,
a poziom intensywności może się różnić w poszczególnych jednostkach czasu
odzwierciedlając określone stany. Przeprowadzana badania wskazują, że
zaangażowanie konsumenta jest pojęciem wielowymiarowym zawierający poznawcze,
emocjonalne i behawioralne wymiary, a proces zaangażowanie konsumentów jest w
większości przypadków inicjowany potrzebą znalezienia informacji i dostępu do
wiedzy [Brodie i in., 2013].
Żywotną rolę w procesie tworzenia zaangażowania konsumenta pełnią platformy on-
line wymiany informacji pomiędzy konsumentami, konsumentami i pracownikami
organizacji oraz innymi obiektami łańcucha współtworzenia wartości. Użytkownicy tego
typu platform są źródłem innowacyjnych rozwiązań generujących wartość dodana dla
członków danej społeczności, aczkolwiek powstałe w drodze współpracy rozwiązania
mogą być także przyczyną konfliktów, niezadowolenia i frustracji [Gebauer i in., 2013].
Głównym celem opracowania jest przedstawienie czynników motywujących
indywidualnych odbiorców energii jak również prosumentów i ich wspólnoty do
angażowania się w nowe, innowacyjne rozwiązania rynku energii.

Zmiana roli odbiorcy na rynku energii z pasywnej w aktywną

W założeniach funkcjonowania Inteligentnej Sieci Elektroenergetycznej (ISE) odbiorca
zmienia swoją, dotychczas pasywną, rolę w aktywną, co oznacza nie tylko możliwość
kontroli zużycia energii i reagowania na sygnały wysyłane przez dostawcę energii, ale
również jej produkcję i sprzedaż. Aby zmotywować odbiorcę do udziału w nowych
programach pojawiających się rynku energii należy przede wszystkim ustalić procesy i
czynniki wpływające na jego poziom wiedzy i motywację do działania. Zaangażowanie
odbiorcy jest krytycznym czynnikiem sukcesu implementacji rozwiązań ISE [Pamuła,
2013].
Czynniki motywujące odbiorców energii
Istotnym obszarem w badaniu motywacji odbiorców jest analiza czynników
wpływających na zmiany zachowań związanych z wykorzystywaniem energii. Istnieje
szereg opracowań rozpatrujących różne czynniki motywacji [Pamuła, 2013], między
innymi model proponowany w projekcie BEHAVE zakładający trzy kategorie
czynników[Dahlbom, 2009]:
 predysponujące do podejmowania działań (wiedza, postawy, przekonania,
postrzeganie potrzeb, indywidualne możliwości),
 umożliwiające podejmowanie działań (regulacje, czynniki ułatwiające przyjęcie
rozwiązań, np. dotacje, dostępność produktów),
 wzmacniające chęć i motywację wykonywania działań (korzyści społeczne lub
finansowe zarówno kary, jak i nagrody, wsparcie lokalnych władz, informacja
zwrotna na temat zaoszczędzonej energii).
Na zachowania odbiorcy energii i podejmowane przez niego decyzje będą miały
wpływ relacje z innymi udziałowcami rynku energii, głównie z dystrybutorami energii,
101
pośrednikami sprzedaży, agregatorami (dostawcami usług energetycznych,
wirtualnymi elektrowniami). Motywacje i stopień, do jakiego aktywni odbiorcy
i prosumenci zechcą angażować się w działania rynkowe i interakcje z innymi
podmiotami, będą zależały od wielu czynników [Shandurkova i in., 2011], takich jak:
 system wartości, wierzeń, przyzwyczajeń czy sentymentów,
 chęć posiadania (oraz ewentualnego zobowiązania się do instalacji) i zdolność do
sterowania własnym źródłem energii,
 ilość zainstalowanych generatorów energii ze źródeł odnawialnych w danej
społeczności,
 elastyczność reagowania na sygnały wysyłane przez dostawcę, gotowość redukcji
popytu,
 aktualny status i prestiż w danej społeczności,
 rozwój intelektualny i społeczny,
 postrzeganie i ocena problemów ekonomicznych, klimatycznych
i środowiskowych w skali lokalnej i globalnej.
Oprócz aspektów behawioralnych, głównymi czynnikami motywującymi
prosumentów są [Pamuła, 2013]:
 czynniki finansowe związane z możliwością sprzedaży produkowanej energii,
 możliwość uzyskania niezależności energetycznej od dostawców,
 możliwość łączenia się w większe jednostki i wywierania większego wpływu na
operatorów sieciowych i dystrybutorów energii.
Zarówno w przypadku programów zarządzania popytem na energię jak
i w decyzjach o produkcji, sprzedaży czy usługach magazynowania energii można
przypuszczać, że główna rolę będą odgrywały bodźce finansowe w postaci
[Shandurkova i in., 2011]:
 taryf z niskimi cenami w okresach pozaszczytowych, motywujące do
przeniesienia obciążenia,
 taryf na zakup energii ze źródeł rozproszonych, motywujące do maksymalizacji
zysku,
 taryf pozwalający na ładowalnie lokalnych źródeł energii w czasie małego
zapotrzebowania i możliwość sprzedaży tej energii w okresach szczytowych,
motywujące do maksymalizacji zysków finansowych z posiadanych urządzeń
magazynowania energii.
Z punktu widzenia możliwości rozwoju ISE dla prosumenta istotne jest stworzenie
modeli, które pozwolą na precyzyjne wyliczenie konsumpcji energii i zdefiniowanie
taryf czasu rzeczywistego dla klienta, jako odbiorcy oraz cen sprzedaży energii dla
klienta, jako producenta. Odpowiedni system rozliczeniowy musi takie dane
pozyskiwać i precyzyjnie je odzwierciedlać na rachunku (i/lub) czy panelu domowym.
Infrastruktura inteligentnego opomiarowania jest postrzegana, jako podstawa
wprowadzenia komunikacji w ISE, ale możliwe są również inne rozwiązania
[Karnouskos i in., 2011]. Prosumenci mogą odpowiadać na sygnały wysyłane przez
dostawców energii ręcznie, wyłączając wybrane urządzenia lub wykorzystując
aplikacje wspomagające, pozwalające na lokalne lub zdalne sterowanie zgodnie z
ustalonym harmonogramem preferencji. Sposoby komunikacji również mogą być
zróżnicowane, wykorzystując takie kanały kontaktu, jak: e-mail, sms, panel domowy.
102
Rozwój technologii, ułatwiona instalacja RZE, system automatyki budynków i
aplikacje do udziału w rynku są kolejnymi elementami, które mogą zwiększyć liczbę
prosumentów. Elementem powodującym zainteresowanie odbiorców, podobnie jak w
innych dziedzinach, jest rozwój technologii pozwalający na komunikację z dostawcą
za pomocą urządzeń mobilnych [Pamuła, 2013].
Zmiany roli odbiorców wymaga pokonania wielu barier. Główna bariera przejścia z
pasywnego w aktywnego odbiorcę jest brak ofert od dostawców i brak możliwości
otrzymywania bieżącej informacji o efektach podejmowanych działań. Przejście do roli
prosumenta jest ograniczone wysokimi cenami generatorów energii ze źródeł
odnawialnych, niewystarczającym system wsparcia i brakiem odpowiednich rozwiązań
prawnych. Barierą w szerokim powstawaniu grup prosumentów jest brak odpowiedniej
infrastruktury technicznej, brak sprawdzonych modeli biznesowych i brak wiedzy o
działaniu rynku.
Jak wykazały obserwacje projektu IMPROSUME [Shandurkova i in., 2011],
przemysł elektroenergetyczny w Europie jest konserwatywny i zachowawczy, chce
utrzymywać zasady generalnej produkcji energii w sieci. Świadomość i orientacja
odbiorców na temat rynku energii jest niewielka, niemniej jednak pojawiają się nowe
rozwiązania. Na razie są to głównie dwa modele: małych wspólnot oraz inicjatyw,
w których dotychczasowe przedsiębiorstwa energetyczne podejmują rolę klasycznych
agregatorów. Duże firmy energetyczne rozpoczynają swoje projekty wdrażania
rozwiązań Inteligentnej Sieci Elektroenergetycznej od instalowania infrastruktury
inteligentnego opomiarowania i automatyzacji, które z jednej strony są dla nich
kosztem (w efekcie końcowym pokrywanym przez odbiorcę), ale z drugiej dają
możliwość lepszego sterowania systemem oraz zwiększają satysfakcję odbiorcy.
Niemniej infrastruktura ta nie jest warunkiem tworzenia rozwiązań ISE, zwłaszcza od
strony technicznej (np. budynki pasywne) pozwalającej odbiorcy na uniezależnienie się
od dostawcy energii.
Nauki socjologiczne zakładają wprowadzanie zmian zachowania klienta w szerszym
kontekście, albowiem pożądane zmiany muszą dotyczyć nie tylko jednostek
indywidualnych, ale nowego sposobu dystrybucji energii i projektowania nowych sprzętów
gospodarstwa domowego, np. odbiorników radio-telewizyjnych i innych urządzeń
pobierających energię. Przyzwyczajenia związane z korzystaniem z energii są równie
istotne w kontekście działań z okresów ubiegłych zarówno na poziomie indywidualnym
jak i społecznym. Ponadto występuje konieczność równego traktowania interesów
wszystkich potencjalnych udziałowców procesu współtworzenia wartości na rynku energii.
Nurty socjologiczne, związane „zielonym” podejściem do zmian, sugerują koncentrację
bardziej na zmianach zachowań grup, niż na zmianach zachowań jednostek, wprowadzając
odbiorców w programy zmian, wykorzystując praktyki i doświadczenia lokalne bardziej
niż wiedzę ekspercką.
Prosumenci, dla których istotne są czynniki ekologiczne, którzy mają silne poczucie
więzi społecznej z danym środowiskiem oraz wykazują brak zaufania dla inicjatyw
dużych organizacji energetycznych (dużych korporacji i instytucji międzynarodowych
w ogóle), będą przejawiać inicjatywy lokalnego zaspokajania potrzeb, w tym potrzeb
wytwarzania energii w danej mikrospołeczności, tworząc wspólnoty społecznościowe.
Energia produkowana przez prosumentów tych wspólnot będzie głównie zużywana

103
przez jej członków, ale może być również elementem handlu na lokalnym rynku
energii [Karnouskos, i in. 2011; Pamuła, 2013].
Analiza rozwiązań pilotażowych przeprowadzona w projekcie CHANGING
BEHAVIOUR wykazała, że nie ma tylko jednego decydującego kryterium sukcesu
projektu związanego z wprowadzaniem nowych propozycji zarządzania popytem na
energię, a jednocześnie każdy nowy projekt może wprowadzać nowe relacje, ale
najistotniejsze jest wzięcie pod uwagę całego kontekstu wprowadzanych zmian
[Breukers, 2011]. Można wydzielić pewne grupy czynników, które wpływają na siebie
wzajemnie [Breukers i in., 2011; Pamuła, 2013]. Zgodnie z rezultatami badań projektu
ujęciu kontekstowym najistotniejsze są następujące czynniki:
 pośrednie i bezpośrednie wsparcie rządowe,
 możliwość nawiązania do poprzednich i toczących się projektów oraz działań,
 brak konieczności godzenia sprzecznych celów,
 tradycja aktywnego zaangażowania obywatelskiego,
 odpowiednio zachęcające warunki rynkowe.
Równie istotny jest okres, w którym wprowadzane są zmiany, albowiem odbiorca
może wykorzystać pojawiające się szanse takie, jak: konieczność remontu,
przebudowy lub rewitalizacji budynku, czy też połączenia swoich działań z innymi
programami, np. rozwoju regionu.
W początkowej fazie wprowadzania nowych programów szczególnie ważne znaczenie
pełni wybranie i wprowadzenie grupy docelowej w istotność i znaczenie zmian, z
uwzględnieniem takich czynników, jak [Breukers i in., 2011]:
 poznanie grupy docelowej,
 dostosowanie przekazu i komunikatów do grupy docelowej,
 zdefiniowanie kanałów komunikacyjnych i formatów zgodnie z oczekiwaniami
grupy docelowej,
 regulacja oczekiwań wszystkich podmiotów (grupy docelowej, agregatorów,
innych),
 koncentracja na różnorodności, wielość świadczeń (zgodnie z pojęciem wielu
tożsamości i potrzeb grupy docelowej i jej członków),
 bliska współpraca kierownictwa programu i grupy docelowej,
 budowanie zaufania we wzajemnych relacjach.
W większości prowadzonych programów dotyczących kształtowania zmian
zachowań odbiorców na rynku energii rozpatrywane jest ono z punktu widzenia
indywidualnej zdolności (i chęci) jednostki. Niemniej relacja pomiędzy działaniem
jednostki a otoczeniem jest wzajemna, indywidualne działania są podejmowane
w określonym kontekście, który może zmienić się pod wpływem działań
indywidualnych jednostek. Można tylko mieć wpływ na to, co dany odbiorca widzi
i czyta, ale tylko częściowo oddziaływać na to, co zrobi z podaną informacją. Istotnymi
czynnikami aktywowania działań odbiorców są, więc: wykorzystanie aktualnych
powiązań społecznych, wzmocnienie pożądanych powiazań oraz stworzenie nowych.
Równowaga pomiędzy centralnym i oddolnym planowaniem procesów zmian
zachowań odbiorców energii wymaga gruntownych działań edukacyjnych. Ogromne
znaczenie ma przygotowanie systemu edukacji, wykorzystanie formy uczenie się przez
działanie, możliwość interakcji między użytkownikami, twórcami programu,
104
decydentami, dzielenie się doświadczeniami w trakcie programu i po jego
zakończeniu. Obecnie, głównie z powodu niskiej znajomości tematyki, odbiorcy mają
wiele obaw przed przystąpieniem do programów związanych z rozwojem ISE. Główne
obawy odbiorców indywidualnych odnoszą się do instalacji inteligentnych liczników
dotyczą: kosztów, dokładności urządzeń i kwestii zapewnienia prywatności. Równie
ważnym czynnikiem ograniczającym aktywność odbiorców są wysokie koszty
technologii [Pamuła, 2013]. Prowadzone badania wskazują, że pewna grupa odbiorców
nie ma żadnych obaw przed wprowadzaniem technologii ISE i może stać się
potencjalnie społecznością, w której będą tworzone i testowane instalacje pilotażowe.
Badaniach preferencji i zachowań odbiorców w zakresie aktualnego podejścia do
zagadnień efektywności energetycznej, kontroli zużycia energii elektrycznej oraz
preferowanych rozwiązań nowego rynku energii i związanego z nim rozwoju usług,
przeprowadzonych na terenie regionu łódzkiego w 2013 roku [Pamuła, 2013] (badania za
pomocą ankiety bezpośredniej, tj. w formie kwestionariusza papierowego, wypełnianego w
obecności ankietera, wybór gospodarstw domowych na zasadzie doboru przypadkowego)
wykazały znaczą chęć zainstalowanie urządzenia produkującego energię ze źródeł
odnawialnych na użytek własny i w celu sprzedaży (44,06% badanych), nie mniej
większość badanych respondentów nie interesowała się zakupem tego typu urządzeń
(62,79%), jedynie 26,48% przyznało, iż oglądało oferty, ale uznało je za nieopłacalne, a
grupa odbiorców (9,32%) zakupiła i posiada takie urządzenia. Badanie nie przewidywało
sposobu i stopnia wykorzystania posiadanych urządzeń. Można uznać, że w obecnej
sytuacji rynku energii w Polsce i sposobu sprzedaży energii odnawialnej z OZE jest to dość
wysoki udział i przejście z roli odbiorcy do roli prosumenta będzie warunkowane bardziej
czynnikami, takimi jak: zasoby finansowe i koszt technologii niż motywacjami
społecznymi. Zmiany regulacji prawnych dla rynku energii, w tym zasad rozliczania
gospodarstw domowych związanych z produkcją energii z mikro źródeł, mogą
spowodować znacznie większy wzrost zainteresowania odbiorców pełnieniem nowej roli –
prosumenta. Zakup urządzenia wiąże się z koniecznością jego instalacji. W badaniu
przeprowadzono analizę, jak typ budynku, w którym zlokalizowane jest gospodarstwo
domowe, oraz tytuł własności mieszkania wpływają na zainteresowanie zakupem urządzeń
produkujących energię ze źródeł odnawialnych. Najmniejsze zainteresowanie przejawiali
mieszkańcy bloków wielorodzinnych, większe właściciele domów i kamienic [Pamuła,
2013]. Jednym z wniosków płynących z badania jest stwierdzenie, iż tytuł własności
mieszkania oraz typ budynku mogą być postrzegane jako czynniki predysponujące do
zmiany roli odbiorcy w prosumenta.
Czynniki motywujące wspólnoty (społeczności) prosumentów
Społeczności prosumentów energii mogą mieć charakter fizyczny lub wirtualny.
Społeczność fizyczna zwykle jest zorganizowana na ograniczonym obszarze
geograficznym i podłączona do lokalnej sieci. Społeczność wirtualna może być
większa i nieograniczona konkretnym regionem (np. sieć hoteli) lub może być złożona
ze społeczności fizycznych np. ograniczonych do budynków osiedla [Bremdal, 2011].
Takie społeczności powstają na trenie Europy, szczególnie licznie w Danii. Zwykle
przyjmują postać organizacji o określonym statusie prawnym, np. fundacji czy
spółdzielni, zapewniając wszystkim członkom jednakowe prawa, a tym samym

105
tworząc oddolną demokrację systemu energetycznego. Ich doświadczenia są
kluczowym elementem prowadzącym do ograniczenia różnego typu barier
(technicznych, prawnych, finansowych), stojących na przeszkodzie masowego
rozwoju. Grupy takie często tworzą portale, na których dzielą się swoimi
spostrzeżeniami i udzielają rad potencjalnym nowym prosumentom. W formowaniu
społeczności prosumentów można wyróżnić cztery fazy cyklu: powstawanie pomysłu,
projektowanie modelu biznesowego i infrastruktury, implementacji przyjętego
rozwiązania i eksploatacji).
Przyjęcie pewnego modelu dla tworzenia grup prosumentów energii, określenia
ryzyk, które należy monitorować, aby przedsięwzięcie było udane i przygotowania
usług doradczych może stać się po usunięciu barier prawnych impulsem do aktywnych
działań odbiorców i większego stopnia decentralizacji rynku energii.
Analiza działań wspólnot prosumentów, dokonana na podstawie badań
prowadzonych w Danii (projekt Flexines), pozwoliła na określenie następujących
podstawowych motywacji oraz wymagań w zakresie tworzenia i prowadzenia takich
wspólnot [Pamuła, 2013; Timmerman, 2013]:
1. na etapie decyzji o zakupie generatorów źródeł energii (głównie paneli PV):
 czynniki motywujące: chęć oszczędzania energii, udział w społeczności
prowadzącej aktywne działania na rzecz zrównoważonego rozwoju, opłacalności
inwestycji;
 czynniki ograniczające: mała estetyka urządzeń generujących energię
(zmniejszenie atrakcyjności osiedla), możliwość przeniesienia generatorów poza
osiedle, wysoki koszt w stosunku do zysków;
2. w zakresie bieżącego działania systemu i zarządzania zużyciem energii
indywidualnego gospodarstwa domowego miedzy innymi:. systemy kontroli
i sterowania w trybie automatycznym, w tym zdalnym oraz i manualnym za
pośrednictwem dowolnej infrastruktury z kustomizacją zawartości i analizy
dostarczonej informacji, wolność wyboru dostawcy usług, dołączanie i odłączanie
urządzeń i usług w trybie plug&play, gwarancja ochrony danych;
 w zakresie bieżącego działania systemu na poziomie społeczności: możliwość
wspólnego zakupu generatorów energii, maksymalne wykorzystanie energii
produkowanej lokalnie na potrzeby społeczności, zapewnienie ciągłości
i stabilności pracy systemu (brak przerw w dostawie energii), bilansowanie
popytu i podaży energii na lokalnym rynku energii, możliwość kontroli
efektywności produkowania (w tym sprawdzania statusu urządzeń)
i wykorzystania energii w społeczności, możliwość porównania efektywności
działań z innymi członkami społeczności, możliwość dzielenia się wiedzą
i doświadczeniem z innymi członkami grupy za pośrednictwem mediów
społecznościowych.
Motywacje odbiorców do tworzenia wspólnot prosumentów energii mogą się różnić
w kontekście lokalnym i zależeć od kultury regionu i czynników społecznych. Należy
też zwrócić uwagę, że zmieniają się również inne systemy otaczające odbiorcę,
wpływając na jego decyzje [Karnouskos i in., 2011]. Rozwój technologii, integracji
narzędzi informatycznych i komunikacji prowadzi do połączenia usług sieciowych,
takich jak: dostawa gazu, prądu czy wody. Integracja takich usług wraz usługami

106
telekomunikacyjnymi może wpływać na podejmowane przez odbiorców decyzje w
zakresie zmiany roli na rynku energii.
W badaniu odbiorców regionu łódzkiego podjęto próbę określenia czynników
aktywujących przejście odbiorcy w rolę aktywnego prosumenta, rozumianego jako
uczestnika określonej społeczności wspólnie zarządzającej generacją i wykorzystaniem
energii. Badanie dotyczyło potencjalnych czynników aktywujących działania
odbiorców, ponieważ respondenci nie posiadali jeszcze żadnych doświadczeń w
zakresie transakcji na rynku energii. O ile zmiana roli z pasywnego odbiorcy w
aktywnego odbiorcę wiąże się z przyjmowaniem ofert dostawców energii i nie
wymaga pełnego rozwoju ISE, to zmiana roli w aktywnego prosumenta jest
docelowym rozwiązaniem i powinna odbywać się w warunkach funkcjonowania
rynku, zgodnie z jej ideą. Tworzenie grup prosumentów nie musi być uzależnione od
oferty dostawcy energii czy innego pośrednika. Decyzje takie mogą powstawać
oddolnie, z woli i chęci samych członków konkretnej społeczności. Powstawanie ich
może być jednak motywowane warunkami finansowymi oferowanymi przez
agregatorów działających na rynku energii [Pamuła, 2013]. Badani respondenci
sprzyjali rozwiązaniom nowego rynku energii (48,8%) i instalacji OZE na osiedlu.
Małe społeczności zwykle wspólnie dbają o estetykę osiedla. W badaniu założono, że
oprócz czynnika finansowego istotną rolę odgrywa wpływ instalacji generatorów
energii ze źródeł odnawialnych na estetykę osiedla. Wśród badanych respondentów
46,3% nie widziało żadnych przeszkód związanych z estetyką instalowanych urządzeń
dla 26,8% przeszkodą może być hałas z generatorów turbin wiatrowych.
Rozwiązaniem w przypadku, gdy estetyka rozwiązań budynku lub osiedla jest
postrzegana negatywnie, jest przeniesienie źródeł poza ramy osiedla lub wyznaczenie
miejsca odpowiadającego większości członków społeczności. Założeniem powstania
i funkcjonowania grup postumentów jest wspólne zarządzanie generacją, konsumpcją i
ewentualną sprzedażą energii.
W badaniu sprawdzono nastawienie respondentów do rozwiązania, w którym
osiedle jest zasilanie w energię pochodzącą z OZE. 68,29% badanych wyraziło
pozytywną opinię na temat możliwości zasilania osiedla energią pochodząca tylko
z OZE. Chęć wspólnego inwestowania w urządzenia produkujące „zieloną” energię
wyraziło 39% respondentów, z kolei chęć wspólnego zarządzania (produkcji,
konsumpcji i sprzedaży) wyraziło 58,5% respondentów [Pamuła, 2013]. Równie
pozytywnie ocenione zostały wszystkie proponowane formy wsparcia generacji energii
z OZE takie, jak: zwolnienie z podatków, gwarantowana cena na wyprodukowaną
energię z OZE na 10–20 lat, dopłaty do instalowanych urządzeń.
Podsumowanie
Zaangażowanie odbiorcy jest krytycznym czynnikiem sukcesu implementacji
rozwiązań Inteligentnej Sieci Elektroenergetycznej, a jak wykazano w artykule
czynników motywujących indywidualnego odbiorcę jak i grupy prosumentów jest
wiele. Istotne jest pojawienie się jednostek świadczących usługi doradcze, pomagające
odbiorcy w doborze optymalnego wachlarza oferowanych usług, budujące jego
zaangażowanie w relacjach z podmiotami rynku energii. Niezbędne wydaje się
stworzenie modelu dojrzałości odbiorców do rozwiązań ISE. Próby budowy takiego
modelu są podejmowane przez różne organizacje, m.in. firma Deloitte zaproponowała
107
5-cio stopniowy model budowania strategii angażowania odbiorców obejmujący
poziomy [Thomson i in., 2013]: planowania rozwoju (dostarczenie odbiorcy jedynie
minimalnej ilości informacji), którego celem jest uświadomienie odbiorcy samego
faktu nadchodzących zmian, poziom podstawowy budujący u odbiorcy zrozumienie
wprowadzanych zmian, poziom rozwoju prowadzący do wzbudzenia wśród obiorców
chęci uczestnictwa w proponowanych zmianach, poziom zaawansowany
wykorzystujący w pełni możliwości dwukierunkowej informacji oraz poziom oraz
poziom wiodący, w którym zaangażowanie odbiorcy jest częścią strategii każdej z
wprowadzanych zmian. zmiany na rynku energii powinny docelowo doprowadzić do
relacji, w której odbiorca staje się partnerem biznesowym z własnego wyboru, ma
możliwość szerokiej komunikacji i wyboru działań, dzięki którym może osiągać zyski
z tego tytułu partnerstwa i udziału w rynku energii.

THE DRIVERS OF CHANGING THE ROLE OF ENERGY CUSTOMER AND

HIS ENGAGEMENT ON NEW ENERGY MARKET SOLUTIONS
Abstract: Changing the role of energy customer into an active one is a critical issue to the success
of a Smart Grid implementation. Based on the literature review the paper presents some theoretical
background on customer changing behavior, labeling important factors of energy related behaviors
changes, as well as motivation and engagement in new energy market possibilities. The paper also
presents some general results of the survey conducted in in 2013 in Central Poland, which main
objective was to find out a current attitude of Polish residential customers towards new energy
demand programs and active energy market participation.
Key words: prosument, DSM, energy market, customer motivation and engagement.

108
Literatura
[1] Baran G.: Istota i znaczenie zaangażowania klientów we współtworzenie wartości
społecznej, Współczesne zarządzanie, 1, 2013.
[2] Brodie R.J., Ilic A., Juric B., Hollebeek L.: Consumer engagement in a virtual brand
community: An exploratory analysis, Journal of Business Research 66, 2013, 105–114.
[3] Bremdal B.A.: Prosumer Oriented Business in the Energy Market, Energy and Finance
Conference in Rotterdam, The Erasmus School of Economics, October 5-6, 2011.
[4] Breukers S.C., Heiskanen E., Brohmann B., Mourik R.M., Feenstra C.F.J.: Connecting
Research to Practice to Improve Energy Demand-Side Management (DSM), Energy, Vol.
36, Issue 4, April 2011.
[5] Dahlbom B., Greer H., Egmond C., Jonkers R.: Changing Energy Behaviour: Guidelines for
Behavioural Change Programmes. Report by the BEHAVE Project; Supported by Intelligent
Energy Europe Programme of the European Commission, 2009,
www.cres.gr/behave/pdf/Guidelines_Changing_Energy_Behaviour.pdf [dostęp 09-06-2013].
[6] Gebauer J., Füller J., Pezzei R.: The dark and the bright side of co-creation: Triggers of
member behavior in online innovation communities, Journal of Business Research 66,
2013, 1516–1527.
[7] Karnouskos S., Serrano M., Marrón P.J., Marqués A.: Prosumer Interactions for Efficient
Energy Management in Smartgrid Neighborhoods, 2011, diktio.dyndns.org/files/
2011_CIB.pdf, [dostęp 09-06-2013].
[8] Pamuła A.: Zaangażowanie odbiorców z grupy gospodarstw domowych w zarządzanie
popytem na energię, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2013.
[9] Prahalad C.K., Ramaswamy V.: The Future of Competition: Co-Creating Unique Value
with Customers, Harvard Business School Press, 2004.
[10] Shandurkova I., Bremdal B.A., Bacher R., Ottesen S., Nilsen A.: A Prosumer Oriented
Energy Market Developments and future outlooks for Smart Grid Oriented, Energy
Markets, 2011, www.ncesmart.com/Documents/SOTA Improsume Final version B.pdf,
[dostęp 09-06-2013].
[11] Timmerman W.: Energy Management Services for Prosumer Communities, Flexines,
2012, www.flexines.org/publicaties/eindrapport/BIJLAGE13.pdf, [dostęp 09-06-2013].
[12] Thomson J., Tobias M., Denny B., Cunningham K.: Getting Smart Grid customers
plugged in Motivating change through mobile and social technology, Deloitte Center for
Energy Solutions, Deloitte Development LLC, 2013. www.deloitte.com/assets/Dcom-
UnitedStates/Local%20Assets/Documents/Energy
_us_er/us_er_GettingSmartGridCustomersPluggedIn_April2013.pdf [dostęp 09-06-2013].

109
BARIERY W ROZWOJU INWESTYCJI
Z ZAKRESU ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII

Aleksandra Koszarek-Cyra

Streszczenie: W dobie szybko wzrastającej liczby ludności i coraz bardziej energochłonnych

gospodarek, niezbędnym stało się poszukiwanie alternatywnych do kopalnych źródeł energii. W
krajach Unii Europejskiej, w tym Polski, stawia się obecnie na szybki rozwój odnawialnych źródeł
energii. W artykule przedstawiono najważniejsze bariery i obostrzenia napotykane przez inwestora
w czasie realizacji przedsięwzięcia z zakresu odnawialnych źródeł energii. Na podstawie analizy
danych literaturowych bariery te zostały zestawione i scharakteryzowane w czterech kategoriach:
społeczne, przyrodnicze, prawne i ekonomiczne.
Słowa kluczowe: energetyka odnawialna, odnawialne źródła energii, bariery

Wstęp
W ciągu ostatnich dwustu lat świat zmieniał się gwałtownie jak nigdy wcześniej. W
tym czasie liczba ludzi na Ziemi wzrosła sześciokrotnie z ok. 1 miliarda w latach 20 XIX
wieku do ponad 7 miliardów w roku 2014 51, a zgodnie z prognozami ONZ z 2012 roku,
do 2040r. ludność świata zwiększy się do 9 miliardów. W wyniku tego ogromnego wzrostu
liczby ludności i rewolucji przemysłowej nastąpiły zmiany w popycie na energię.
Spowodowało to konieczność dywersyfikacji źródeł energii, jak również uniezależnienia
przynajmniej części z nich od węgla kamiennego i brunatnego oraz innych kopalin.
Od połowy XX w. na forach międzynarodowych zwracano uwagę na to, by rozwój
gospodarek był rozwojem zrównoważonym tzn. nie pociągał za sobą degradacji
środowiska naturalnego. Obecnie porozumienia międzynarodowe nakładają na
poszczególne państwa obowiązek ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, zużycia
energii czy wzrostu udziału biopaliw w sprzedaży paliw transportowych. Wiąże się to
z poszukiwaniem nowoczesnych metod pozyskiwania energii, które będą mniej
„inwazyjne” niż metody konwencjonalne. Dlatego też coraz większą wagę przykłada
się do pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych (OZE). Również w Polsce w
ostatnich latach nastąpił wzrost inwestycji związanych z OZE. Niestety, mimo
uznawanej powszechnie konieczności inwestowania w odnawialne źródła energii,
nadal istnieje wiele barier i obostrzeń, które ten proces utrudniają. Możemy podzielić
je na 4 podstawowe grupy: obostrzenia ekonomiczne, przyrodnicze, prawne i
społeczne.
51
http://www.census.gov/popclock/ dostęp: 25.10.2014
110
Bariery ekonomiczne
W krajach Unii Europejskiej nikt nie ma już wątpliwości, że należy pozyskiwać jak
najwięcej energii elektrycznej i cieplnej ze źródeł odnawialnych. Także w Polsce
dostrzega się konieczność rozwoju energetyki odnawialnej. Pojawia się jednak
pytanie: jak wytwarzać energię odnawialną, by było to opłacalne.
Obecnie bariera finansowa jest jednym z podstawowych problemów przy realizacji
inwestycji z zakresu OZE. Problemy w finansowaniu przedsięwzięć wynikają głównie
z tego, że instytucje finansujące projekty lub udzielające kredytów inwestycyjnych
wykorzystują standardowe mechanizmy oceny ryzyka, podczas gdy inwestycje w
odnawialne źródła energii wymagają innego, nowatorskiego podejścia. Analiza
opłacalności w tych inwestycjach powinna uwzględniać także wartości dodatkowe
takie, jak m. in. korzyść społeczna i środowiskowa czy wzrost poziomu
bezpieczeństwa energetycznego kraju52. Dlatego też nie może być tu stosowany
klasyczny rachunek ekonomiczny. Niestety nadal brakuje narzędzi do oceny korzyści
wynikających z takich inwestycji, w szczególności tych niezwiązanych z cenami
rynkowymi, czyli efektu ekologicznego czy dobrobytu społecznego.
Inny problemem pozostają wysokie koszty nakładów inwestycyjnych, które są
związane przede wszystkim z zakupem technologii oraz długim czasem zwrotu
inwestycji. Jest to szczególnie uciążliwe w przypadku niewielkich przedsiębiorstw,
które nie mogą sobie pozwolić na zamrożenie środków finansowych na długi okres. U
tego typu inwestorów pojawia się dodatkowa trudność - brak wiedzy i znajomości
rynku energii, które są niezbędne przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych.
W Polsce istnieje wprawdzie system wsparcia OZE w postaci zbywalnych
świadectw pochodzenia energii czy obowiązku zakupu energii elektrycznej
wytwarzanej z OZE po cenach gwarantowanych, jednak nie spełnia on swojej funkcji
w wystarczającym stopniu. Początkowo zakładano, że deficyt na rynku świadectw
pochodzenia będzie gwarantował ich wysoką cenę i tym samym będzie czynnikiem
stymulującym rozwój OZE w Polsce, jednak w wyniku zaliczenia do energii
odnawialnej współspalania biomasy i szybkiego rozwoju tej technologii, rynek przestał
funkcjonować w warunkach deficytu (po roku 2011 wystąpiła nadpodaż świadectw
pochodzenia w wyniku czego ich cena bardzo spadła). Załamanie cen świadectw
spowodowało osłabienie gotowości inwestycyjnej przedsiębiorców, szczególnie w te
rodzaje technologii w których koszt jednostkowy wytworzenia energii jest wysoki.
Inną powszechnie krytykowaną wadą tego systemu jest to, że wsparciem objęta jest
tylko energia sprzedana do systemu, a brak świadectw pochodzenia dla energii zużytej
na potrzeby własne producenta 53. Rozwiązaniem mogłoby być przejście od systemu
mieszanego do systemu stałych cen, który istnieje w Danii czy Niemczech. System ten
jest bardziej przejrzysty i stabilny, co sprzyja precyzyjnemu planowaniu inwestycji.
Koniecznym także wydaje się wprowadzenie systemu który będzie różnicował ceny
energii pochodzącej z OZE w zależności od rodzaju użytej technologii wytwarzania 54.
52
Krystosiak P. Koszty i korzyści inwestycji w obiektach wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych.
W: Niedziółka D. (red.) Zielona energia w Polsce., CeDeWu, Warszawa 2012, s.117-152.
53
Bućko P . Renewable Energy Sources on the Polish Electrical Energy Market. Acta Energetica 2014
2/19, s. 40–46
54
Olszynko P., Richter I. Strategiczne uwarunkowania produkcji energii ze źródeł w Polsce. Polityka
Energetyczna 2012, t. 15, zeszyt 2, s. 15-26
111
Obostrzenia prawne
Oprócz barier finansowych przedsiębiorca musi zmierzyć się również z długą i
żmudną procedurą administracyjną, opartą na licznych aktach prawnych, wśród
których do najważniejszych można zaliczyć: Ustawę-Prawo energetyczne, Ustawę o
udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w
ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko, Ustawę o Ochronie
Przyrody, Ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych, Ustawę o planowaniu i
zagospodarowaniu przestrzennym itp. Dodatkową trudnością jest to, że przepisy
oparte na tych aktach prawnych nie tylko nie współgrają ze sobą, ale często bywają
wręcz sprzeczne, a ich interpretacja pozostaje w rękach urzędników.
Całą procedurę administracyjną można podzielić na 3 etapy: urbanizacyjny,
środowiskowy i budowlany.
Etap urbanizacyjny jest związany z lokalizacją inwestycji. Inwestor może spotkać
się tutaj z dwoma sytuacjami. W pierwszej lokalizacja inwestycji jest zgodna z
miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. W takim przypadku sytuacja
jest dość prosta a jedynym problemem może być klasyfikacja danej inwestycji, co nie
powinno to mieć większego wpływu na procedurę administracyjną.
O wiele bardziej skomplikowaną sytuacją jest ta, kiedy lokalizacja inwestycji nie
wynika z planu zagospodarowania przestrzennego. Dzieje się tak w przypadkach, gdy:
zapisy miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (MPZP) nie pozwalają na
realizację inwestycji i konieczne jest dokonanie zmian istniejącego planu, lub MPZP
nie istnieje, wtedy wyjściem z sytuacji jest uzyskanie decyzji o warunkach zabudowy.
Paradoksalnie z dwóch wyżej wymienionych sytuacji bardziej komfortową dla
inwestora jest sytuacja druga gdyż procedury zmian MPZP często są długotrwałe i
kosztowne. W obu przypadkach, aby uzyskać pozytywne rozwiązanie sprawy
inwestycja nie może być sprzeczna z istniejącym studium uwarunkowań
przestrzennych55.
Na etapie środowiskowym inwestor musi uzyskać decyzję o środowiskowych
uwarunkowaniach zgody na realizację inwestycji tzw. decyzje środowiskową. Jest to
często najtrudniejsza część postępowania administracyjnego. Uzyskanie takiej decyzji
wymagane jest dla inwestycji, które zostały określone w rozporządzeniu Rady
Ministrów z 9 listopada 2010 r., jako te, które mogą znacząco oddziaływać na
środowisko. Są to np. inwestycje zlokalizowane na terenach ochrony obszarowej.
Uzyskanie decyzji środowiskowej wiąże się z przeprowadzeniem procedury oceny
oddziaływania na środowisko (OOŚ), w czasie której, po złożeniu wniosku o wydanie
decyzji przez inwestora, Wójt, Burmistrz lub Prezydent Miasta wydaje decyzję o
konieczności sporządzenia raportu oddziaływania na środowisko (lub odstąpieniu od
tego obowiązku) określając jednocześnie zakres sprawozdania. Po przedstawieniu
raportu informacja o jego treści, zostaje udostępniona społeczeństwu w sposób
zwyczajowy przyjęty w danej gminie czyli np. poprzez lokalną prasę i na stronie
internetowej urzędu. Następnie przeprowadzone zostają konsultacje społeczne w

55
Kunysz M. Uwarunkowania prawne w zakresie realizacji odnawialnych źródeł energii. (online)
Źródło:http://www.cedres.pl/sites/default/files/Uwarunkowania%20prawne%20w%20zakresie%20realizac
ji%20odnawialnych%20zrodel%20energii.pdf, dostęp: 25.10.2014
112
ramach, których zainteresowane strony mogą zgłaszać swoje wątpliwości i uwagi, co
do realizacji inwestycji. Po rozstrzygnięciu ewentualnych sporów Wójt, Burmistrz lub
Prezydent wydaje decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, w której określa
warunki przeprowadzenia inwestycji, czasami nakładając na inwestora dodatkowe
obowiązki np. wykonania kompensacji przyrodniczej lub przeprowadzenia analizy
porealizacyjnej.
Trzecim etapem jest etap budowlany. Tutaj podobnie jak w inwestycjach
niezwiązanych z OZE przedsiębiorca, chcąc rozpocząć realizację inwestycji, musi
uzyskać pozwolenie na budowę i szereg innych dodatkowych pozwoleń związanych z
charakterem przedsięwzięcia np. pozwolenie wodno-prawne czy zgodę na podłączenie
obiektu do sieci ciepłowniczej, gazowniczej itp.
Należy podkreślić, że proces administracyjny jest często najdłuższym etapem
inwestycji, może on zająć nawet połowę czasu prowadzenia całego przedsięwzięcia.
Zawiłe procedury prawne są bez wątpienia trudną do pokonania barierą szczególnie,
kiedy w grę wchodzą bariery środowiskowe.

Bariery środowiskowe
Biorąc pod uwagę, że zainteresowanie odnawialnymi źródłami energii wynika z
dwóch podstawowych przyczyn związanych ze środowiskiem naturalnym -
wyczerpywaniem się zasobów energetycznych i zanieczyszczenie środowiska poprzez
wprowadzanie do niego substancji szkodliwych w tym m.in. CO 2, należy założyć, że,
OZE powinny być bardziej przyjazne środowisku przyrodniczemu niż źródła
konwencjonalne. Z tego powodu przy każdym tego typu przedsięwzięciu należy
rozważyć, jaki będzie ona miało wpływ na środowisko.
Pojawia się szereg ograniczeń środowiskowych, które napotyka inwestor przy realizacji
inwestycji OZE. Jako podstawowe możemy wymienić te związane z ochroną obszarową i
ochroną gatunkową. W Polsce wyróżniamy takie formy ochrony obszarowej jak: parki
narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu i
obszary Natura 2000. Najbardziej kłopotliwą z punktu widzenia inwestora wydaje się być
Sieć Natura 2000. Jest ona stosunkowo nową formą ochrony przyrody, łączy dwa odrębne
systemy obszarów chronionych, wyznaczane na podstawie dyrektywy ptasiej i dyrektywy
siedliskowej Unii Europejskiej. Docelowo sieć ta ma objąć swoim zasięgiem 21%
powierzchni Polski.56 Z perspektywy inwestycji OZE problemem związanym z siecią
Natura 2000 jest fakt, że ostatecznie granice jej obszarów nie są zdefiniowane, a
szczegółowe wymogi ochronne mogą być różne w zależności od typu organizmów/siedlisk
chronionych.
Obejmowanie prawną ochroną obszarową terenów cennych przyrodniczo
warunkuje miejsca lokalizacji inwestycji i wyklucza te przedsięwzięcia, które mogłyby
te tereny zdegradować. Należy dodać, że ochrona obszarowa występuje na terenie
całego kraju i zajmuje dużą część jego powierzchni (ok. 115 tys. km2)57. Przy czym
oszacowanie powierzchni obszarów Natura 2000 jest trudne, ponieważ włączanie
terenów cennych przyrodniczo do Europejskiej sieci obszarów chronionych nadal jest
56
http://natura2000.org.pl/e-szkolenia/e2-siec-obszarow-natura-2000-w-polsce-2/ dostęp: 25.10.2014
57
Informacje Instytutu Ochrony Środowiska. Źródło:http://www.ios.edu.pl/ pol/obszary_chronione.html
dostęp: 25.20.2014
113
w toku. Największy udział obszarów chronionych stanowią tereny górskie
(województwo świętokrzyskie, podkarpackie i małopolskie) oraz pojezierza
(warmińsko-mazurskie), najmniejszy jest on w województwach dolnośląskim,
łódzkim, zachodniopomorskim oraz śląskim.
Ochrona gatunkowa jest również realizowana na terenie całego kraju w miejscach
występowania cennych przyrodniczo gatunków roślin i zwierząt.
W zależności od typu inwestycji można mówić o różnych obostrzeniach
związanych z ochroną przyrody, jedynymi przedsięwzięciami, dla których takie bariery
nie występują są te związane z rozproszonymi systemami słonecznymi i z
pozyskiwaniem biogazu z odpadów 58. W pozostałych przypadkach inwestycje mogą
być ograniczone lub niemożliwe do przeprowadzenia, jeśli na etapie środowiskowym
procedury administracyjnej wykaże się szkodliwość przedsięwzięcia dla chronionych
obszarów czy gatunków zwierząt i roślin.

Bariery społeczne
Jednym z podstawowych problemów w realizacji inwestycji może być nastawienie
lokalnej społeczności. Negatywny stosunek mieszkańców, stowarzyszeń i fundacji
ekologicznych nie tylko może spowodować protesty utrudniające jej przebieg, ale w
skrajnych przypadkach może być nawet przyczyną do zaniechania przedsięwzięcia.
Dzieje się tak mimo tego, że badania świadomości ekologicznej Polaków wskazują na
pozytywny stosunek do odnawialnych źródeł energii i dostrzegania korzyści z nich
wynikających u większości społeczeństwa 59. Według badań przeprowadzonych przez
Instytut Agroenergetyki w ramach projektu badawczego-„Gminny Monitor
Odnawialnych Źródeł Energii”, który miał na celu stworzenie bazy informacji o
realizowanych w Polsce inwestycjach z zakresu OZE, taki opór społeczności lokalnej
towarzyszył 1/3 wszystkich inwestycji, najczęściej elektrowniom wiatrowym i
biogazowniom60.
Szukając przyczyn tego stanu rzeczy można zauważyć, że wrogość pojawiająca się
wśród lokalnych społeczności najczęściej wynika z nieprawidłowości w komunikacji
na drodze inwestor → władze lokalne → społeczność lokalna. Często ma to miejsce na
etapie konsultacji społecznych. Nie należy także zapominać, że inwestycje OZE są w
Polsce zjawiskiem nowym, rynkiem dopiero rozwijającym się, możemy mówić, więc o
„efekcie nowości”, który powoduje z jednej strony brak rzetelniej wiedzy na temat
nowych rozwiązań technologicznych, z drugiej zaś strach przed nieznanym, pytania i
obawy, jak te nowe inwestycje będą oddziaływać na zdrowie mieszkańców czy ceny
nieruchomości.
58
Możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce do roku 2020, Instytut Energetyki
Odnawialnej., Warszawa 2007. Raport wykonany na zlecenie Ministerstwa Gospodarki pod
kierownictwem G. Wiśniewskiego. s 7-10 Źródło: https://www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/AC0AF2CE-
748F-4BD7-9DC9-10E94257B732/48364/MozliwosciwykorzystaniaOZE2020.pdf dost. 25.10.2014
59
Mroczek B. Akceptacja dorosłych Polaków dla energetyki wiatrowej i innych odnawialnych źródeł
energii. streszczenie raportu przygotowanego dla PSEW. Źródłó:http://psew.pl/files/raport_akceptacja.pdf
dostęp: 25.10.2014
60
http://www.biogazienergia.pl/aktualnosci/224/gminny-monitor-odnawialnych-zrodel-energii dostęp:
25.10.2014
114
 Przyczyną protestów mogą być również informacje utarte w postaci stereotypów,
przeczytane w Internecie lub w prasie o inwestycjach nieudanych, które uprzykrzały
życie mieszkańców.
Socjolodzy mówią o występowaniu dwóch syndromów, które towarzyszą inwestycjom
OZE tzw. syndromie NIMBY (Nothing In My Backyard, czyli nie na moim podwórku) –
polegającym na tym, że mieszkańcy z jednej strony popierają odnawialne źródła energii,
jednak nie chcą takich inwestycji w najbliższej okolicy obawiając się np. hałasu,
nieprzyjemnego zapachu czy zwieszonego ruchu na gminnych drogach; i syndromie
LULU (Locally Unaccetable Land Use- niechciane przez społeczność zagospodarowanie
terenu). Ten drugi pojawia się najczęściej przy inwestycjach wiatrowych, ale nie tylko.
Ostatnimi czasy można obserwować także zwiększoną aktywność organizacji
protestujących przeciwko inwestycjom OZE. Jedną z najbardziej znanych inicjatyw
tego typu jest stowarzyszenie „Stop wiatrakom”, jej przedstawiciele przekonują o
szkodliwości inwestycji wiatrowych, jako podstawowe argumenty wysuwając chorobę
wibroakustyczną, ryzyko odpadnięcia śmigła wiatraka czy zabijanie ptaków. Takie
informacje mogą rodzić konflikty nie tylko między przedsiębiorcami a mieszkańcami,
ale także w obrębie samych lokalnych społeczności. Prowadzi to do jeszcze mniej
przyjaznych inwestorom warunków i rozgoryczenia władz lokalnych, które liczyły, że
nowe obiekty, często niezbędne i dużo nowocześniejsze i bezpieczniejsze od
dotychczas istniejących, dostarczą dodatkowych wpływów do gminnych budżetów61.
Rozwiązaniem problemu oporu społecznego wydaje się być rzetelnie prowadzony
dialog między inwestorem a lokalną społecznością. Ważne, by już na etapie
przygotowywania przedsięwzięcia były prowadzone działania mające na celu przekonanie
społeczności do tego, że będzie ona dla niej korzystna.

Podsumowanie
W dzisiejszym świecie pojawiło się widmo wyczerpania się surowców kopalnych i
takiej degeneracji środowiska naturalnego, że będzie ona zagrożeniem nie tylko dla
gatunków dziko żyjących zwierząt i roślin, ale i dla człowieka. W związku z tym
koniecznym stało się poszukiwanie rozwiązań, które pozwolą zarówno na uniezależnienie
się od źródeł konwencjonalnych, ale także ograniczą emisję szkodliwych substancji. We
wszystkich krajach Unii Europejskiej, w tym również w Polsce, stawia się na szybki
rozwój energetyki odnawialnej. W naszym kraju nadal brakuje przepisów prawnych, które
ułatwiałyby realizacje inwestycji z zakresu OZE. Co więcej skomplikowana procedura
administracyjno-prawna powoduje, że realizacja takiego przedsięwzięcia jest często
procesem żmudnym i długotrwałym. Również obostrzenia środowiskowe związane z
obszarową i gatunkową ochroną przyrody rodzą pytania czy rzeczywiście ochrona ta
powinna ograniczać w tak dużym stopniu inwestycje, które mają sprzyjać poprawianiu
stanu środowiska. Z drugiej strony przeciwnicy inwestycji OZE wskazują na to, że oprócz
korzyści płynących z tych technologii, mogą one także stwarzać wiele zagrożeń dla
środowiska i człowieka. Powoduje to często strach przed nowymi technologiami i protesty
społeczne w miejscach realizacji inwestycji. Wyżej wymienione czynniki, które mogą być

61
Forowicz K. Nie bo nie. Środowisko 2011 19(451) s. 29-31.
115
przemapowane również w obszar energetyki prosumenckiej, sprawiają, że przedsięwzięcia
tego typu nadal są postrzegane, jako te wysokiego ryzyka, co pociąga za sobą problemy
natury finansowej. Stawia to trudne zadanie przed rządzącymi, aby tak dostosować system
ekonomiczno-prawno-społeczny był on sprzyjający zarówno dla inwestorów jak i
społeczeństwa.

Literatura:
[1] Bućko P . Renewable Energy Sources on the Polish Electrical Energy Market. Acta
Energetica 2014 2/19, s. 40–46
[2] Forowicz K. Nie bo nie. W: Środowisko 2011 19(451) s. 29-31.
[3] http://natura2000.org.pl/e-szkolenia/e2-siec-obszarow-natura-2000-w-polsce-2/ dostęp:
25.10.2014
[4] http://www.biogazienergia.pl/aktualnosci/224/gminny-monitor-odnawialnych-zrodel-
energii dostęp: 25.10.2014
[5] http://www.census.gov/popclock/ dostęp: 25.10.2014
[6] http://www.ios.edu.pl/pol/obszary_chronione.html dostęp 25.20.2014
[7] Krystosiak P. Koszty i korzyści inwestycji w obiektach wytwarzających energię ze źródeł
odnawialnych. W: Niedziółka D. (red.) Zielona energia w Polsce., CeDeWu, Warszawa
2012, s.117-152.
[8] Kunysz M. Uwarunkowania prawne w zakresie realizacji odnawialnych źródeł energii.
(online) Źródło:http://www.cedres.pl/sites/default/files/Uwarunkowania%20
prawne%20w%20zakresie%20realizacji%20odnawialnych%20zrodel%20energii.pdf , dostęp
25.10.2014
[9] Możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce do roku 2020, Instytut
Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2007. Raport wykonany na zlecenie Ministerstwa
Gospodarki pod kierownictwem G. Wiśniewskiego. s. 7-10.
Źródło:https://www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/AC0AF2CE-748F-4BD7-9DC9-
10E94257B732/48364/MozliwosciwykorzystaniaOZE2020.pdf dostęp 25.10.2014
[10] Mroczek B. Akceptacja dorosłych Polaków dla energetyki wiatrowej i innych
odnawialnych źródeł energii. Streszczenie raportu przygotowanego dla PSEW.
Źródłó:http://psew.pl/files/raport_akceptacja.pdf, dostęp: 25.10.2014
[11] Olszynko P., Richter I. Strategiczne uwarunkowania produkcji energii ze źródeł w Polsce.
Polityka Energetyczna 2012, t. 15, zeszyt 2, s. 15-26

116
WPŁYW SYSTEMU WSPARCIA NA OPŁACALNOŚĆ
FOTOWOLTAICZNYCH ŹRÓDEŁ PROSUMENCKICH

Karolina Gałązka, Piotr Kacejko

Politechnika Lubelska

Streszczenie. Projekt ustawy o OZE i jego rządowa rekomendacja są dziś faktem.

W artykule odniesiono się do przyjętych w projekcie rozwiązań związanych z rozwojem instalacji
fotowoltaicznych. Autorzy dokonali analizy ekonomicznej efektywności systemu
fotowoltaicznego, z uwzględnieniem nowelizacji Prawa Energetycznego oraz rozwiązania, jakim
jest Net Metering.
Wykorzystując możliwości arkusza kalkulacyjnego, stworzono program umożliwiający
odwzorowanie obciążenia odbiorcy o dowolnym profilu i mocy. Następnie do oceny efektywności
ekonomicznej wykorzystano wskaźnik NPV oraz relację przychodu przypadającego na jednostkę
mocy instalacji.
Słowa kluczowe: fotowoltaika, net metering, efektywność ekonomiczna, prosmenci

Wstęp
Fotowoltaika to dziedzina nauki i techniki zajmująca się przetwarzaniem światła
słonecznego w energię elektryczną. Fotowoltaika jest także jedną z najbardziej
innowacyjnych i przyjaznych dla środowiska technologii. Systemy fotowoltaiczne
wyróżniają się prostotą instalacji i są łatwe do wykorzystania zarówno w warunkach
przemysłowych jak i w gospodarstwach domowych. Bezpieczeństwo energetyczne
osiągane między innymi poprzez dywersyfikację źródeł energii w kierunku energii
odnawialnej jest w chwili obecnej jednym z głównych celów polityki państwa. Dlatego
też, ważnym staje się budowanie odpowiedniego systemu wsparcia dla opłacalności
fotowoltaicznych źródeł prosumenkch.
Jednymi z najbardziej rozpoznawalnych instalacji generujących energię z
odnawialnych źródeł są elektrownie wiatrowe i cieplne. Elektrownie wykorzystują
energię słońca przetwarzając ją na energię elektryczną. Podstawowym elementem
składowym instalacji są zatem moduły fotowoltaiczne, w których następuje
bezpośrednia zamiana promieniowania słonecznego na prąd elektryczny. Pomimo, że
oba wspomniane rodzaje instalacji zasilane są z innych źródeł energii (słońca i wiatru),
mają jedną cechę wspólną – produkcja energii uzależniona jest od warunków
117
pogodowych. Nie ulega wątpliwości, że wpływa to na charakter pracy i wymusza
konieczność zastosowania odpowiedniego zagospodarowania energii, który zapewni
optymalne jej wykorzystanie.
Zagadnienie opłacalności fotowoltaicznych źródeł prosumenckich, źródeł
finansowania oraz kalkulacja jednostkowego kosztu wytwarzania energii elektrycznej
wywołują nadal wiele kontrowersji. Celem artykułu jest ocena wpływu systemu
wsparcia fotowoltaicznych źródeł prosumenckich na wysokość jednostkowego kosztu
wytwarzania energii elektrycznej. Podmiotem badań jest sektor elektroenergetyczny,
zaś przedmiotem opłacalność mikrogerenracji.

OZE a produkcja energii elektrycznej w Polsce

Obecnie w Europie funkcjonuje ponad 51 GW mocy zainstalowanej w systemach
fotowoltaicznych. Największymi rynkami fotowoltaiki w Unii Europejskiej są przede
wszystkim Niemcy, u których zainstalowana jest prawie połowa wszystkich instalacji.
Kolejnymi dużymi rynkami są odpowiednio Włochy, Hiszpania, Czechy, Francja i
Belgia, posiadające od 10 GW do 1GW mocy [The State of renewable
energies…2012,s.8.].
W większości krajów UE budowane instalacje fotowoltaiczne zaliczyć można do grupy
prosumenckich. W szczególności w Niemczech, gdzie zdecydowana większość
instalacji – ponad 50% – to instalacje prosumenckie, których właścicielami są osoby
prywatne, rolnicy i mali inwestorzy [Energetyka prosumencka…, 2013, s.8].
W Polsce udział energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej sukcesywnie
rośnie. Świadczy o tym fakt, iż w 2009 roku prawie 6% wyprodukowanej energii
pochodziło ze źródeł odnawialnych, podczas gdy w latach 2012 - 2013 udział ten
ukształtował się już na poziomie nieco ponad 10%. (por. tabela .1.)
Tabela.1. Produkcja energii elektrycznej wg źródeł w latach 2009 – 2013
Lp. Wyszczególnienie JM. 2010 2011 2012 2013
Produkcja ogółem
1. GWh 157 658 163 548 162 139 164 557
dla Polski
Produkcja z odnawialnych
2. GWh 10 889 13 137 16 879 17 067
nośników energii
Udział energii odnawialnej
3. w produkcji energii % 6,91 8,03 10,41 10,37
elektrycznej ogółem
4. Zużycie energii elektrycznej GWh 144 453 147 668 148 415 bd
Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL – Banku Danych Lokalnych GUS,
http://stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.dims?p_id=849911&p_token=0.705631076729915 [ z
dnia: 07.10.2014], bd – brak danych dla danego roku

Patrząc na pozornie spory udział energetyki odnawialnej w produkcji energii

elektrycznej w Polsce należy jednak uwzględnić następujące fakty:
 znaczna część tej energii pochodzi ze starych i zamortyzowanych elektrowni
wodnych;

118
 istotne znaczenie ma też współspalanie biomasy w blokach dużych elektrowni
specjalnie przystosowanej do tego celu;
 największą dynamikę wzrostu mocy zainstalowanej w OZE wykazywała w latach
2009 – 2013 energetyka wiatrowa;
 zapowiadany rozwój sektora energetyki biogazowej doprowadził do budowy tylko
kilkunastu obiektów.
Udział instalacji fotowoltaicznych do roku 2012 może być uznawany za
symboliczny i szacowany na poziomie 3 GWh. Tym samym można stwierdzić, że
przewidywany wzrost znaczenia fotowoltaiki będzie efektem drastycznego spadku cen
na urządzenia wykorzystujące tę technologię.
Nie sposób jednak rozpatrywać rozwoju tego segmentu energetyki bez wsparcia na
etapie procesu inwestycyjnego oraz systemu wsparcia na etapie eksploatacji instalacji.
Obydwa rodzaje systemów wsparcia są już szeroko stosowane w krajach, w których
pracują instalacje fotowoltaiczne o mocy przekraczającej kilka tysięcy MW.
Fotowoltaiczne źródła energii, często utożsamiane są
z innowacyjnymi rozwiązaniami w zakresie wykorzystania energii elektrycznej.
Polskie firmy częściej wdrażają innowacje procesowe, czyli usprawnienia sposobu
wytwarzania wyrobów i usług , niż nowe produkty. Na
6,9 tys. firm innowacyjnych o liczbie pracujących powyżej 9 osób 80% wprowadziło
nowe lub istotnie ulepszone procesy, a 73% z nich nowe lub istotnie ulepszone
produkty. Pokrywa się to z dominacją nakładów inwestycyjnych w budżecie
innowacyjnym. Przewaga przedsiębiorstw wdrażających innowacje procesowe ma
miejsce we wszystkich grupach przedsiębiorstw według wielkości [Zadura-Lichota P.,
2010,s.16].
Podstawowym źródłem finansowania nakładów innowacyjnych w przemyśle
lubelskim są środki własne – średnio 76% wszystkich nakładów (por. tabela 2).
Tabela. 2. Struktura nakładów na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach
przemysłowych województwa lubelskiego w latach 2010 -2012
Przedsiębiorstwa tys. zł Dane w %
Lp.
przemysłowe 2010 2011 2012 2010 2011 2012
1 ogółem w tym: 544 371 532 033 588 930 100,00 100,00 100,00
2 środki własne 437 557 437 557 379 393 80,38 82,24 64,42
3 środki budżetowe 16 241 10 976 0 2,98 2,06 0,00
środki pozyskane
4 36 683 54 756 19 405 6,74 10,29 3,29
z zagranicy
5 kredyty bankowe 50 405 77 863 49 479 9,26 14,63 8,40
6 pozostałe 3 485 1 119 140 653 0,64 0,23 23,88
Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL – Banku Danych Lokalnych GUS,
http://stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.dims?p_id=849911&p_token=0.705631076729915 [ z
dnia: 07.10.2014], bd – brak danych dla danego roku

Środki pozyskane z budżetu, jak też pozostałe mają niewielkie znaczenie. Ich udział
w 2010 i 2011 r. wynosił odpowiednio średnio 2,5% i niecały 1%. Zdecydowanie
wyższy w 2011 r., w porównaniu do poprzednich okresów, jest udział środków
pozyskanych z zagranicy oraz kredytów. Jednak w roku 2012 nastąpiło gwałtowane

119
załamanie i wartość udzielanych kredytów bankowych na cele innowacyjne spadła do
poziomu 49 479 tys. zł co stanowiło ponad 8% wszystkich nakładów.
Prowadzenie racjonalnej polityki gospodarczej, uwzględniającej uwarunkowania
środowiskowe, musi być oparte na pełnym rachunku kosztów i korzyści działalności.
Jednym z obszarów badawczych wymagających szczególnej troski i rzetelności
badawczej jest rachunek efektywności ekonomicznej [Kudełko M.,2010,s.3].
Poprawność prowadzonego rachunku w podmiotach gospodarczych zależy przede
wszystkim od jego celów, które wyznaczane są przez główne procesy zarządzania
organizacją [Sobańska I.,2009, s.128].

Charakterystyka prosumentów energii elektrycznej

Co prawda termin „prosument” nie występuje w tekście przyjętego w marcu 2014 r.
przez Radę Ministrów projektu ustawy o OZE, to jednak w wypowiedziach
przedstawicieli władz wykonawczych, posłów i ekspertów jest on wymieniany
niezwykle często, na zmianę z terminem mikrogeneracja. W przypadku osób
fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, które wytwarzają energię
elektryczną, ciepło lub chłód z biogazu rolniczego na własne potrzeby, możliwe jest w
myśl projektowanych przepisów sprzedanie nadwyżki niewykorzystanej energii
elektrycznej wytworzonej
w mikroinstalacji i wprowadzonej do sieci dystrybucyjnej. Kluczowym niematerialnym
wsparciem wprowadzanym przez projekt ustawy dla prosumentów jest fakt, iż
sprzedaż taka nie stanowi działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej.
Przyczyną niewprowadzenia nawet do sektora mikrogeneracji rozpowszechnionych
szeroko w Europie i oczekiwanych w Polsce taryf stałych typu „feed in”, jest
dopasowanie treści ustawy do aktualnego (w skali EU) nurtu „odchudzania” i tendencji
do urynkowienia systemów wsparcia dla OZE, choć punkt startowy Polski w zakresie
mocy zainstalowanej u prosumentów balansuje w okolicach zera.
Pojęcie prosumenta i postaw prosumenckich sięga znacznie głębiej niż kwestie
mniejszego lub większego systemu wsparcia dla mikroinstalacji. Prosumpcja sama w
sobie jest zjawiskiem społecznym, zidentyfikowanym i zdefiniowanym przez
amerykańskiego pisarza, filozofa, wizjonera i futurystę A.Tofflera [Toffler A., 1980].
Jej naturalnym stymulatorem jest postęp technologiczny, który postawie tej wychodzi
naprzeciw. Nikt i nic nie zatrzyma lawiny prosumenckiej w zakresie energetyki, jeśli
ceny urządzeń do mikrogeneracji spadną o 100%, przy stabilizacji, lub wzroście cen
urządzeń wytwórczych energetyki konwencjonalnej i paliw węglowodorowych.
Zaangażowany od lat w propagowanie i kształtowanie energetycznej filozofii
prosumenckiej prof. Jan Popczyk upatruje w niej – [Popczyk J., 2014, Energetyka
Cieplna i Zawodowa] gwarancji bezpieczeństwa energetycznego Polski. Trzy
wskazane działania prosumenckie, są uznane za bardzo istotne pod względem
bilansowym i możliwe do zastosowania w krótkim czasie: modernizacja oświetlenia na
szeroką skalę, inwestycje w mikrobiogazownie na terenach wiejskich, a także usługi
DSM/DSR w przemyśle.

120
 Zdaniem autorów niniejszej pracy to jednak potencjał fotowoltaiki może stać się
impulsem do rozwoju sektora energetyki prosumenckiej w Polsce. Mniej lub bardziej
korzystne rozwiązania systemu wsparcia (takie jak w ustawie o OZE) mogą ten rozwój
skutecznie blokować lub pobudzać, czyniąc go istotnym dla polityki energetycznej
państwa lub go marginalizując. Ale jak już wspomniano wcześniej ta marginalizacja
może być tylko czasowa – tanich technologii produkcji ekologicznej energii nie da się
powstrzymać, tak jak nie można było powstrzymać mikrokomputerów, Internetu czy
telefonii komórkowej.
Długo oczekiwany projekt ustawy o OZE wzbudził wiele emocji. Ograniczając się
tylko do problematyki mikrogeneracji sformułowano wobec niego zarzuty o
niekonstytucyjnym charakterze zapisu o odkupie energii od prosumentów za 80% ceny
średniorocznej [Rybski R., 2014, ], jak też obawy, że za zmniejszenie strumienia
energii dostarczanego siecią dystrybucyjną zapłacą zwykli odbiorcy – [Duda M., 2014,
Energia Elektryczna].
Prognozy dotyczące liczby prosumentów produkujących energię elektryczną,
niezależnie od ośrodka, wskazują podobne liczby – wariant maksymalny to ponad
500 000 instalacji w 2020 r. – [ Krajowy Plan…, 2013, s. ]. Można do tego dodać
jeszcze moc zainstalowaną na poziomie 2000 MW i energię wyprodukowaną – na
poziomie 2,5 TWh.

Rys. 1 Przewidywany rozwoju mikroinstalacji w Polsce wg IEO [14]

Przykład brytyjski – osiągnięcie poziomu 400 000 mikroinstalacji w ciągu 4 lat (do
2012 r.) jest obiecujący, ale poziom wsparcia w postaci FIT 15p/kWh jest istotnie
większy. Punkt startowy polskich prosumentów to 139 mikroinstalacji
zidentyfikowanych przez IEO – [14].

Co właściwie oferuje Projekt ustawy o OZE ?

Istota oferty skierowanej do właścicieli mikroinstalacji (do 40 kW mocy
zainstalowanej) jest w projekcie ustawy o OZE łatwa do zrozumienia – przynajmniej
pozornie. Obejmuje ona:
 niezaliczanie tej aktywności prosumenckiej do działalności gospodarczej (w
121
 rozumieniu ustawowym), znaczne uproszczenie formalności rejestracyjnych,
ułatwienia przyłączeniowe – przy zdefiniowanych ograniczeniach;
 obowiązek odkupienia „niewykorzystanej energii elektrycznej wytworzonej przez
wytwórcę” przez sprzedawcę zobowiązanego, za cenę równą 80% średniej ceny
sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym, ogłoszonej przez Prezesa
URE.
b)

LN

Odbiory własne Mikroźr ódło

OZE

Rys. 2 Sposób rozliczania energii elektrycznej wytwarzanej przez prosumenta -

pomiar realizowany wg zasady „net meteringu”
Formułując uwagi wobec wskazanego projektu ustawy, Prezes URE (pismo z dnia
1.12.2013) wskazuje, że „w celu faktycznego wsparcia energetyki prosumenckiej ….
powinna być stosowana zasada licznika netto, czyli od ilości energii zakupywanej na
potrzeby prosumenta powinna być odejmowana ilość energii wytworzonej i wprowadzonej
do sieci przez tego prosumenta”. Taki system znany na świecie jako „net metering” jest
realizowany w układzie pomiarowym widocznym na rys. 2. Licznik dwukierunkowy
wskazuje wyłącznie bilans energii w okresie od odczytu do odczytu. Ustawodawca
wyraźnie podkreśla wolę zastosowania w rozliczeniach zasady „net meteringu”. Tak
zdefiniowany system wsparcia mimo swojej prostoty ma szereg wad. Widać je najlepiej
przy rozważaniu zerowego stanu licznika z rys. 2. Prosument ponosi jedynie opłatę
abonamentową i stałą, pomimo wielokrotnego korzystania z sieci i z jej infrastruktury.
System elektroenergetycznym staje się de facto dwukierunkowym zasobnikiem energii,
którego koszt jest trudny do precyzyjnego określenia, choć bez wątpienia koszty te poniosą
inni odbiorcy. Nadwyżka, którą w okresie rozliczeniowym półrocznym wskaże licznik
netto ma być, jak już wspominano, równa 80% ceny sprzedaży z rynku konkurencyjnego
(obecnie cena ta wynosi ok. 200 zł/MWh). Arbitralnie obrany współczynnik korygujący
wartość tej energii „w dół” (80% ceny średniej) budzi wątpliwości i sprzeciw– jeżeli
podzielają je i PTPiREE i ClientEarth – to pewno są one słuszne. Wprowadzana do sieci
nadwyżka jest sama w sobie „dobrą” energią – ekologiczną, oszczędzającą paliwa kopalne.
Dlaczego po latach płacenia za energię ze współspalania kwot istotnie przekraczających
200% ceny średniej (z uwzględnieniem certyfikatów) następuje tak znaczący krok do tyłu?
Można nie podzielać poglądu ClientEarth o braku zgodności z konstytucją tego
rozwiązania, ale z pewnością proponowany sposób rozliczenia mikroinstalacji nie jest
wyrazem wspierania działań na rzecz ekologii.
Tym samym rozwiązania proponowane dla prosumentów przez projekt ustawy o
OZE, pomimo deklaracji o intencji wsparcia ich rozwoju, trudno uznać za
satysfakcjonujące – zarówno dla zainteresowanych, jak też w sensie odbioru
społecznego i kosztów ponoszonych przez operatorów sieci.
122
Na co może liczyć prosument z mikroinstalacją PV ?
Podstawą do oceny efektywności produkcji mocy dostarczanej przez panel
fotowoltaiczny jest natężenie promieniowania słonecznego wyrażone w [W/m2]. Jest to
wielkość zmieniająca się w zależności od pory roku
i zachmurzenia. Na podstawie uśrednionych wyników pomiarów prowadzonych przez
stacje pogodowe można podać typowe rozkłady dobowe tej wielkości, dla
poszczególnych miesięcy. Pokazano je na rys. 3. Maksymalne wartości przypadające
na miesiące letnie to 600 W/m2, a maksymalne dla zimy to 150 W/m2 – [Majchrzak H.,
2013, Czysta energia ]. Są to wartości zgodne z wynikami wyznaczonymi dla
wschodniej Polski przez „europejski kalkulator fotowoltaiczny” .
600

500

400

300
P, kW

200

100

0
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24
t, h
Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Czerwiec
Lipiec Sierpień Wrzesień Pażdziernik Listopad Grudzień

Rys. 3. Średnie dobowe przebiegi promieniowania słonecznego na Lubelszczyźnie

według europejskiego kalkulatora fotowoltaicznego
W rezultacie wartość energii EPV wyprodukowana w panelu o mocy znamionowej
PnPV może być wyznaczona jako rezultat całorocznego sumowania wyników jego
pracy. Zmienność sezonowa wynika ze zmienności natężenia promieniowania (rys.3)
oraz czynników pogodowych o charakterze losowym βPV(t)
Wykorzystując możliwości arkusza kalkulacyjnego z systemem makr, stworzono
program umożliwiający odwzorowanie obciążenia odbiorcy o dowolnym profilu i
mocy generowanej przez instalację fotowoltaiczną o dowolnej mocy (przy zadanej
zmienności natężenia promieniowania) – dla każdej godziny, przez okres roku (8760
punktów). Taki model pozwolił na precyzyjną identyfikację energii fotowoltaicznej
zużytej przez odbiorcę (rozliczanej według cen energii dostarczanej ze wszystkich
składników taryfy) oraz opłaty unikniętej w wyniku wykorzystania mikroźródła.
Przyjęto ceny - dla energii dostarczanej 0,614 zł/kWh (opłata za energię i opłata za
dystrybucję), dla energii oddawanej do sieci - 80% średniej jej ceny ogłoszonej prze
URE (przyjęto 0,2 zł/kWh).

123
 650

600

550

500

DP V, zł/kW 450

400

350

300

250

200
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Pinst, kW
0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2

Rys. 4. Zależność wskaźnika DPV (zł/kW) od mocy instalacji fotowoltaicznej, dla

różnych wartości współczynnika wyceny energii wprowadzanej do sieci, pomiar
rozliczeniowy wg zasady „net meteringu”
Jak już stwierdzono, w ostatniej wersji ustawy o OZE relacje pomiędzy energią
wprowadzoną do sieci i zużytą na potrzeby własne, są następujące:
Jeśli w okresie rozliczeniowym
EZ  EPV to ES  0
a jeśli
EZ  EPV to ES  EPV  EZ (1)
przy czym: Ez, Es i Epv oznaczaja odpowiednio całkowitą energię zużytą przez
prosumenta, energię wprowadzoną do sieci oraz energię wyprodukowaną w instalacji
fotowoltaicznej
Innymi słowy prosument musi tylko wiedzieć ile energii zużywa w okresie
rozliczeniowym półrocznym. Przed produkcją energii w większej ilości zniechęca go
stawka 80% za dodatnie saldo energii w stosunku do jej zużycia. Instalując większą
moc PV prosument może powiększać zużycie we własnym gospodarstwie domowym
rezygnując z innych nośników energii. Nie jest zainteresowany racjonalizacją zużycia
energii, oszczędzaniem energii lub jej akumulacją.
W opracowanym modelu obliczeniowym taki sposób może być modelowany, choć
relacje miedzy rzeczywistą zmiennością obciążenia, a zmiennością produkcji modelu
PV nie maja tu znaczenia. Pomimo wielokrotnego przepływu mocy w relacjach
prosument – sieć, sieć – prosument znaczenie ma tylko saldo tej wymiany.
Pokazany na rys. 4 przychód na jednostkę mocy zainstalowanej zbadano dla
różnych wartości mnożnika dla dodatniego salda energii (od 80% do 200%. Jak widać
ma on niewielkie znaczenie, bowiem samo zastosowanie „net meteringu” wyraźnie
poprawia efektywność inwestycji w mikroinstalację, choć może nie do końca wiadomo
czyim kosztem.
Do podobnych wniosków można dojść badając efektywność inwestycji
prosumenckiej za pomocą standardowych wskaźników należących do metod
zdyskontowanych oceny efektywności inwestycji.

124
 W dokonanych badaniach policzono wskaźnik NPV. Net metering polega na
bilansowaniu energii w określonych okresach czasu. W projekcie ustawy
zaproponowano bilansowanie półroczne. Tym samym podział energii zużytej na
potrzeby własne i wprowadzonej do sieci odbywa się na podstawie bilansu w okresie
półrocznym. Na marginesie można zadać pytanie czy nie lepszy były okres
rozliczeniowy miesięczny, kwartalny bądź roczny?
Na rys.5. przedstawiono zależność wskaźnika NPV od mocy instalacji
fotowoltaicznej z wykorzystaniem net meteringu. Przyjęto finansowanie instalacji
fotowoltaicznych ze środków własnych. Jak widać z uzyskanych wyników dla mocy
instalacji o wartościach od 1kW do 6kW następuje bilansowanie tego co zostało
wyprodukowane z tym co zużyte. Jeśli instalacja produkuje tyle ile faktycznie wynosi
zużycie energii elektrycznej to jest to sytuacja korzystna i występuje dodatnia wartość
NPV. Natomiast w sytuacji gdy występuje brak bilansowania energii NPV staje się
ujemne. Im większa moc tym energia wyprodukowana w instalacji jest na tyle droga,
że nawet odkup energii wprowadzonej do sieci przy mnożniku 200% nie stanowi
zachęty do inwestowania. Ustawodawca nie ma zatem powodów do obaw przed
sztucznym zawyżaniem mocy instalacji przez prosumentów.

P inst, kW

Zł

0,8 1 1,2 1,4 1,6

1,8 2 3 4
Rys.5. Zależność wskaźnika NPV (zł) od mocy instalacji fotowoltaicznej - Wariant
net meteringu dla różnych wartości mnożników określających cenę wg. której
prosument otrzymuje wynagrodzenie za energię wprowadzaną do sieci

Podsumowanie
Rozwój sektora prosumenckiego, nawet przy niewielkim poziomie mocy
zainstalowanej rzędu 1000 MW w skali kraju, mógłby istotnie stymulować
proekologiczne postawy społeczne, promować nowe technologie, ograniczać
zachowawcze postawy operatorów systemów dystrybucyjnych oraz być społecznie
„przyjacielski”.
Z przedstawionych analiz wynika, iż rozliczenie energii w systemie net meteringu z
rozliczeniem półrocznym zapewnia korzystne wskaźniki NPV przy instalacji
zwymiarowanej na potrzeby odbiorcy niezależnie od opłaty za energię wprowadzaną
do sieci. Proponowana cena za energię elektryczną wprowadzoną do sieci ( 80%

125
średniej rocznej) nie ma istotnego wpływu na faktyczną efektywność ekonomiczną
inwestycji. Jej podniesienie do wysokości 150% lub 200% stanowiłoby pozorny w
gruncie rzeczy, ale nośny w odbiorze społecznym, impuls zachęcający do rozwoju
fotowlitaicznej energetyki prosumenckiej.

Literatura
[1] The State of renewable energies in Europe, 2012. RaportEurObserv’ER [w]: Energetyka
prosumencka – możliwości i korzyści dla odbiorcy końcowego, Instytut im.
E.Kwiatkowskiego, Warszawa 2013
[2] Energetyka prosumencka – możliwości i korzyści dla odbiorcy końcowego, Instytut im.
E.Kwiatkowskiego, Warszawa 2013
[3] Zadura-Lichota P, Innowacyjność 2010, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii
Eksploatacji – PIB, Warszawa,
[4] Kudełko M., Koszty zewnętrzne systemów energetycznych, wyd. Instytut Gospodarki
Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków 2010
[5] Sobańska I., Rachunek kosztów. Podejście operacyjne i strategiczne, wyd. C.H. Beck,
Warszawa, 2009, s. 128
[6] Toffler A.: The Third Wave, William Collins Sons &Co. Ltd., New York 1980 .
[7] Popczyk J.: Prosumenctwo – innowacja przełomowa, Energetyka Cieplna i Zawodowa, Nr
2/2014.
[8] Rybski R.: Problematyka (nie)konstytucjonalności 80% ceny energii elektrycznej dla
prosumenta, analiza prawna organizacji ClientEarth, 2014.
[9] Duda M.: Problemy s energią wyprodukowaną przez prosumentów, Energia Elektryczna,
marzec 2014.
[10] Brzozowski S, Tomczykowski J.: Złoty środek – stanowisko PTPiREE wobec projektu
ustawy o OZE, marzec 2014.
[11] Krajowy Plan Rozwoju Mikroinstalacji OZE do 2020 r. Instytut Energetyki Odnawialnej,
Warszawa 2013 r.
[12] Dyrektywa 2009/28/EC (on the promotion of use of energy from renewable sources).
[13] Krajowy Plan Działania w zakresie OZE do 2020 r. tekst zatwierdzony przez RM RP w
dniu 09.12.2010 r. (wg www.mg.gov.pl).
[14] Majchrzak H.,: Wpływ PV na bilansowanie KSE, Czysta Energia, nr 6/2013.
[15] http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis/apps4/pvest.php

Abstract. The draft law on renewable energy and its government recommendation are now a fact.
In this paper, reference is made to the solutions adopted in the project related to the development
of photovoltaic installations. The authors analyzed the economic efficiency of a photovoltaic
system, taking into account the amendments to the Energy Law and the solution of the Net
Metering. Leveraging the power of a spreadsheet, a program that allows mapping of the recipient
of any load profile and power. Then, to assess the economic efficiency of the indicator used and the
ratio of the NPV of revenue per unit of power plant. (EVALUATION OF THE ECONOMIC
EFFICIENCY OF PROSUMERS PHOTOVOLTAIC INSTALLATION).
Keywords: photovoltaics, net metering, economic efficiency, prosumers

Autorzy:
Mgr inż. Karolina Gałązka, Politechnika Lubelska, Wydział Zarządzania Katedra Finansów i
Rachunkowości, k.galazka@pollub.pl
Prof. dr hab. inż. Piotr Kacejko, Politechnika Lubelska, Wydział Elektrotechniki i Informatyki, Katedra
Sieci Elektrycznych i Zabezpieczeń, p.kacejko@pollub.pl

126
127
128
Część 2
Technika
Obecne energetyczne innowacje przełomowe (w obszarze obejmującym: użytkowanie
paliw/energii, budownictwo pasywne, OZE, EV, smart grid EP) wyzwolą miliony technicznych i
technologicznych innowacji przyrostowych, a te skumulują się w horyzoncie 2050 w zmianę
cywilizacyjną, którą będzie rynek energii i usług energetycznych dla miliardów prosumentów.

129
130
NIELEGALNY POBÓR ENERGII ELEKTRYCZNEJ

Robert Ulewicz
Politechnika Częstochowska

Streszczenie: Nielegalny pobór energii elektrycznej charakteryzuje się dużą uciążliwością dla
dystrybutorów energii elektrycznej. Globalne straty wynikające z nielegalnego poboru są znaczne.
W artykule przedstawiono doświadczenia zdobyte podczas wykonywania ekspertyz liczników
energii elektrycznej dla przedsiębiorstw energetycznych i dystrybucyjnych. Omówiono wpływ
odziaływania silnego pola magnetycznego na liczniki energii elektrycznej oraz typowe przykłady
ingerencji mechanicznej w układ pomiarowy.
Słowa kluczowe: magnes neodymowy, układ pomiarowy, mechanoskopia

Podstawy prawne
Nielegalne pobór energii elektrycznej to zgodnie z ustawową definicją:
 pobieranie jej bez zawarcia umowy,
 z całkowitym albo częściowym pominięciem układu pomiarowo-rozliczeniowego,
 lub poprzez ingerencję w ten układ, mającą wpływ na zafałszowanie pomiarów
dokonywanych przez układ pomiarowo-rozliczeniowy.
Zjawisko nielegalnego poboru energii elektrycznej występuje w mniejszym lub
większym stopniu od lat. Dostępność między innymi magnesów neodymowych oraz
innych urządzeń np. paralizatorów zmusza do szukania nowych metod kontroli
układów pomiarowych. W związku z występowaniem procederu nielegalnego poboru
energii elektrycznej ustawodawca przewidział w Kodeksie Karnym (k.k.) kary
pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat za przywłaszczenie cudzej rzeczy
ruchomej (Art. 278, § 1 do 4), stwierdzając w § 5 tego artykułu wprost: „przepisy § 1,
3 i 4 stosuje się odpowiednio do kradzieży energii”. Artykuł 286, § 1 k.k. zaostrza karę
dla tego, „kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadza inną osobę do
niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą
wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności (…)”.
Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - prawo energetyczne, (Dz.U.2006.89.625 j.t.)
stanowi, że w razie nielegalnego pobierania energii przedsiębiorstwo energetyczne
może:

131
 dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych lub
 pobierać od odbiorcy, a w przypadku, gdy pobór nastąpił bez zawarcia umowy od
osoby lub osób nielegalnie pobierających tę energię opłatę
w wysokości określonej w taryfie, chyba że nielegalne pobieranie energii wynikało
z wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą odbiorca nie ponosi odpowiedzialności.
Na podstawie zapisów ustawy można wskazać dwa tryby dochodzenia roszczeń
powstałych w związku z nielegalnym poborem: żądanie naprawienia szkody na
zasadach ogólnych, tj. na podstawie przepisów kodeksu cywilnego oraz żądanie
zapłaty kwoty obliczonej zgodnie z wytycznymi zawartymi w Rozporządzeniu
Ministra Gospodarki z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad
kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie energią elektryczną,
(Dz.U.2011.189.1126 t.j.) na podstawie stawek zawartych w taryfie.
W postępowaniu karnym, jak również cywilnym, zakłady energetyczne
i dystrybutorzy posiłkują się niezależnymi ekspertyzami w zakresie badań
metrologicznych, mechanoskopijnych, jak również coraz częściej badań oddziaływania
silnego pola magnetycznego.
Duża część działań związanych z nielegalnym poborem energii elektrycznej
dotyczy tworzenia technicznych możliwości przepływu prądu, z pominięciem urządzeń
pomiarowych i w tym przypadku nie jest potrzebna ekspertyza układu pomiarowego.
Jednak zakres zdarzeń ilościowych dotyczących fałszowania pomiaru w oparciu o
przeprowadzone ekspertyzy wskazuje coraz częstszą ingerencję mechaniczną w układ
pomiarowy, cofanie wskazań licznika co związane jest z fałszowaniem wyróżników
(plomb) oraz zaniżaniem wskazań licznika z wykorzystaniem niezwykle silnych
magnesów neodymowych.

Badania metrologiczne
Podstawą ekspertyzy są badania metrologiczne wykonane w oparciu o zarządzenie
nr 30 Prezesa Głównego Urzędu Miar z dnia 31 października 2000r. w sprawie
wprowadzania przepisów metrologicznych o użytkowych licznikach energii
elektrycznej prądu przemiennego (Dziennik Urzędowy Miar i Probiernictwa Nr 5/2000
z dnia 22 grudnia 2000r.) oraz zarządzenie nr 31 Prezesa Głównego Urzędu Miar z
dnia 31 października 2000r. w sprawie instrukcji sprawdzania użytkowych i
kontrolnych liczników energii elektrycznej prądu przemiennego (Dziennik Urzędowy
Miar i Probiernictwa Nr 5/2000 z dnia 22 grudnia 2000r.). Badania metrologiczne w
pierwszej kolejności informują, czy układ pomiarowy w chwili dostarczenia do
ekspertyzy poprawnie zlicza energię elektryczną zgodnie z daną klasą dokładności,
czyli czy spełnia wymagania przepisów metrologicznych o użytkowych licznikach
energii elektrycznej. Na tym etapie ustala się między innymi kierunek wirowania
tarczy licznika, prawidłowość rozruchu, bieg jałowy oraz w przypadku błędnych
wskazań licznika podaje się maksymalne wartości błędu, które sięgają czasem nawet
+1000% - takie wskazanie błędu jest charakterystyczne dla oddziaływania silnego pola
magnetycznego, które w normalnym użytkowaniu licznika elektrycznego nie
występuje.

132
Badania indukcji magnetycznej magnesu hamującego
Szeroki dostęp do magnesów neodymowych oraz niska cena znacznie przyczyniły się
do wykorzystania tego typu magnesów do fałszowania odczytów poboru ilości energii
elektrycznej. Magnesy neodymowe wytwarzane są różnymi metodami, a o ich trwałości
(stabilności magnetycznej) bardzo silnie decydują warunki atmosferyczne, w których są
stosowane [Klimecka-Tatar i in., 2009, s.162, Klimecka-Tatar i in., 2009,
s. 247]. Magnesy typu NdFeB charakteryzują się bardzo dużymi gęstościami energii, rzędu
300-400 kJ/m3 [Soiński, 2002, Rygał i in., 2005, Kozłowski, 2005, s.1 Kozłowski, 2007, s.
6, Garbaliński i.in., 2006, s.475]. Na rysunku 1 przedstawiono porównanie wybranych
parametrów magnesu ferrytowego i magnesu NdFeB (neodymowego). Wartość indukcji
remanentu magnesów neodymowych Br = 1,4 T jest obecnie najwyższa, spośród całej
grupy magnesów i jest w stanie w sposób znaczący oddziaływać na układ pomiarowy
licznika energii elektrycznej. Odziaływanie magnesem neodymowym na licznik energii
elektrycznej powoduje rozmagnesowanie magnesów hamujących, oddziaływanie na cewki
prądowe i napięciowe, oś stalową tarczy aluminiowej i łożyskowanie, przekładniki
prądowe i napięciowe w układach pośrednich pomiaru, przekładniki pomiarowe liczników
elektronicznych, transformatory zasilające elementy półprzewodnikowe, silniki krokowe
liczydła mechanicznego, jak również przekaźniki czasowe przełączników taryf
[Soiński, 2008, s. 90]. Najłatwiejsze do wykrycia i udowodnienia jest oddziaływanie
silnym polem magnetycznym na magnesy hamujące. Objawia się to rozmagnesowaniem
magnesów hamujących, a w konsekwencji dodatnim uchybem rzędu nawet 1000 i więcej
procent. Trzeba tutaj stwierdzić, że odziaływanie na układ pomiarowy tradycyjnym
ferrytowym magnesem nie wpływa na poprawność zliczania. W przypadku wykrycia
próby nielegalnego poboru energii elektrycznej przy pomocy magnesu ferrytowego nie ma
podstaw prawnych do wszczęcia postępowania, ponieważ działanie pola magnetycznego
magnesu ferrytowego nie wpłynęło na poprawność zliczania energii elektrycznej. Na
rysunku 2 przedstawiono próbę ingerencji w układ pomiarowy licznika energii
elektrycznej przy pomocy magnesu ferrytowego, który mimo swojej wielkości nie wpłynął
na układ pomiarowy i poprawność pomiaru.

Rys.1. Porównanie parametrów magnesu ferrytowego i neodymowego wytwarzającego

indukcję magnetyczną o natężeniu 0,1T w odległości 5 mm
od bieguna [Soiński, 2002]

133
 Rys.2. Próba odziaływania magnesem ferrytowym na układ pomiarowy licznika energii
elektrycznej A52
W praktyce bardzo rzadko trafiają do ekspertyzy liczniki z przyklejonym do
obudowy magnesem neodymowym. W takim wypadku jest konieczne zbadanie
indukcji magnetycznej magnesu lub magnesów hamujących w ustalonych punktach
pomiarowych i porównanie ich z wzorcami danego typu magnesu hamującego.
W procedurze przekazania licznika energii elektrycznej do ekspertyzy istotnym
aspektem jest zabezpieczenie licznika przed nieuprawnioną ingerencją podczas
transportu oraz zabezpieczanie przed niepożądanym oddziaływaniem silnego pola
magnetycznego przez osoby trzecie. Można to osiągnąć poprzez zastosowanie
wskaźników pola magnetycznego o strukturze domenowej oraz stosowanie worków
typu Securite. Na rysunku 3 przedstawiono sposób zabezpieczenia licznika,
zastosowanie wskaźników pola magnetycznego, które poinformują czy licznik był
poddany odziaływaniu pola magnetycznego np. podczas transportu.
a) b)

c) d)
134
 Rys.3. Licznik energii elektrycznej: a) sposób zabezpieczenia podczas transportu do
ekspertyzy, b) zabezpieczenie wskaźnikiem pola magnetycznego o strukturze
domenowej, c) wnętrze licznika z dwoma magnesami hamującymi, d) magnes
hamujący tarczę wirnika
Moment hamujący w licznikach elektromechanicznych z obracającą się tarczą,
wytwarzany jest przy pomocy magnesu stałego. Strumień magnetyczny magnesu
oddziałuje na tarczę części ruchomej licznika, powodując jej hamowanie. W licznikach
instalowanych u odbiorców energii elektrycznej stosowane są dwa lub jeden magnes
stały. W przedmiotowym liczniku zastosowano dwa magnesy. Po wymontowaniu
magnesów z przedmiotowego licznika, poddano badaniom pole magnetyczne, jakie
oddziałuje na tarczę wirnika. Badania przeprowadzono na stanowisku pomiarowym
wyposażonym w hallotronowy miernik pola, przy użyciu sondy Halla dla pól
poprzecznych. Szczelinę magnesu podzielono na 5 punktów pomiarowych. Badania
indukcji magnetycznej B, mierzonej w mT, opisującej pole magnetyczne powtórzono
dla każdego punktu trzykrotnie. Jako wzorca użyto magnesu z takiego samego typu
licznika jak licznik badany. Próby powtórzono na kilku licznikach tego samego typu,
które nie wykazywały błędów wskazań. Odchylenia od średniej wyników pomiarów
nie przekraczały 6%. W tabeli 1 przedstawiono przykładowe wyniki pomiaru indukcji
magnesów hamujących.
Tabela 1. Wyniki pomiarów badania indukcji magnetycznej magnesów hamujących

Magnes licznika badanego Punkty pomiarowe

indukcja magnetyczna BB [mT] 1 2 3 4 5
BB1 112 114 126 137 151
BB2 113 115 124 136 150
BB3 111 116 125 138 149
BB średnie 112,0 115,0 125,0 137,0 150,0
Magnes porównawczy
271 273 273 275 277
indukcja magnetyczna Cp [mT]
BB/BP 41,3% 42,1% 45,8% 49,8% 54,2%
BB/BP średnio 46,6%

135
 CB1 266 271 274 275 277
CB2 267 272 272 274 276
CB3 265 273 273 276 275
CB średnie 266,0 272,0 273,0 275,0 276,0
Magnes porównawczy
271 273 273 275 277
indukcja magnetyczna Cp [mT]
CB/CP 98,2% 99,6% 100,0% 100,0% 99,6%
CB/CP średnio 99,5%

Przyłożenie silnego magnesu do obudowy licznika powoduje spowolnienie obrotów

wirnika w zależności od natężenia pola magnetycznego oraz umiejscowienia jego
źródła na obudowie. W skrajnych przypadkach możliwe jest całkowite zatrzymanie
wirnika i tym samym zatrzymanie pomiaru. Oddziaływanie silnego, zewnętrznego pola
magnetycznego powoduje, w zależności od jego siły oraz od częstotliwości stosowania
(wykonania pętli histerezy), trwałą utratę własności magnetycznych magnesu
hamującego licznika. W konsekwencji po usunięciu silnego źródła zewnętrznego pola
magnetycznego (np. magnesu neodymowego), obroty licznika wzrastają
proporcjonalnie do stopnia rozmagnesowania magnesu hamującego i tym samym
proporcjonalnie wzrastają błędy oraz wskazania licznika nawet powyżej tysiąca
procent (w przedstawionym przypadku jeden z magnesów został podany
oddziaływaniu silnego pola magnetycznego a błąd wynosił +60% co zostało
potwierdzone badaniami metrologicznymi). Autorzy prac [Soiński, 2008, s. 90, Pluta,
2006, s. 29] poglądowo przedstawiają tzw. atak na magnes hamujący tarczy licznika
rys.4. Po usunięciu magnesu neodymowego występuje tzw. uchyb dodatni. Oznacza to,
że tarcza licznika kręci się szybciej i nalicza znacznie wyższe opłaty za użycie energii.

Rys.4. Atak na magnes hamujący tarczy licznika energii elektrycznej[Pluta, 2006]

Badania mechanoskopijne
Bardzo dużą grupą ingerencji w układ pomiarowy jest ingerencja mechaniczna
polegająca na cofnięciu wskazań liczydła lub mechanicznym zatrzymaniu tarczy. Dla
celów postępowania sądowego niezbędna jest ekspertyza mechanoskopijna. Oprócz
udowodnienia ingerencji na podstawie pozostawionych śladów powinna zawierać
informację o potencjalnym narzędziu za pomocą którego dokonano ingerencji.
Uprawnienia do wykonywania badań mechanoskopijnych nadają uprawnione organa

136
policji oraz od niedawna Polskie Towarzystwo Kryminalistyczne. Ekspertyza wykonana
przez osobę bez odpowiednich uprawnień może zostać zakwestionowana w postępowaniu
sądowym. Częstym przypadkiem ingerencji mechanicznej jest cofnięcie wskazań liczydła.
Związane jest to z koniecznością otwarcia obudowy licznika i ingerencji w plomby. W
przypadku plomb z tworzyw sztucznych ingerencja jest bardzo trudna i łatwa do wykrycia.
W przypadku plomb ołowianych ingerencja jest łatwiejsza, mamy tu do czynienia z
otwarciem plomby i ponownym zaciśnięciem, co nie jest możliwe w przypadku plomb z
tworzyw sztucznych. Na rysunku 5 przedstawiono ingerencję w plombę oraz ślady
ponownego zaciskania. Na kolejnym rysunku przedstawiono sfałszowaną plombę.
Identyfikację nie oryginalność plomby dokonuje się na zasadzie porównania z plombą
oryginalną. Porównuje się topografię, czcionkę oraz cechy indywidualne. Na rysunku 6
przedstawiono ślady po mechanicznym blokowaniu tarczy licznika.

Rys.5. Porównanie plomb legalizacyjnych, po lewej plomba oryginalna, po prawej

sfałszowana

Rys.6. Ślady po mechanicznym blokowaniu tarczy licznika

Podsumowanie
Problem rozbieżności pomiędzy energią dostarczoną a wskazaniami licznika energii
elektrycznej wynika z faktu coraz większej dostępności magnesów neodymowych.
Wyniki ekspertyz z pięciu ostatnich lat wykonanych na zlecenie zakładów
energetycznych i dystrybucyjnych wykazały na początku gwałtowny przyrost
przypadków oddziaływania polem magnetycznym na układ pomiarowy licznika energii
elektrycznej. Należy jednak stwierdzić, że w wyniku opracowanej metody
137
potwierdzającej oddziaływania magnesem neodymowym na układ pomiarowy jak
również stosowanie wyróżników o budowie domenowej spowodowały, że udział
procentowy tego rodzaju ingerencji w układ pomiarowy znacznie zmalał.
Zaobserwowano jednak znaczny wzrost ingerencji mechanicznej polegającej na
mechanicznym unieruchomieniu tarczy licznika lub cofnięciu liczydła. Należy
stwierdzić, że w podstępowaniu procesowym potrzebna jest opinia biegłego, który w
przypadku magnesów wskaże, jaka jest reakcja magnesów hamujących na działanie
pola magnetycznego lub w przypadku ingerencji mechanicznej biegłego z zakresu
mechanoskopii. Należy pamiętać, że ekspertyza licznika dokonana przez
przedsiębiorstwo, traktowana jest jako dokument prywatny i nie stanowi dowodu
w sprawie. Dowodem takim będzie wyłącznie opinia biegłego sądowego.

ILLEGAL CONSUMPTION OF ELECTRICITY

Abstract: Illegal consumption of electricity is characterized by high nuisance for electricity
distributors. Global losses resulting from illegal consumption are significant. The article presents
experiences gained during performation of expertises of electricity meters for energy companies
and distribution companies. There was discussed influence of interaction of strong magnetic field
on electricity meters and typical examples of mechanical interference in measuring system.
Key words: Neodymium magnet, measuring system, mechanoscopy

Literatura
[1] Klimecka-Tatar D., Bala H., Jagielska-Wiaderek K. :Poprawa odporności i
elektromagnesów typu Nd-Fe-B na korozję lokalną poprzez chemiczną modyfikację
proszku magnetycznego. Ochrona przed Korozją, R.52 nr 4-5, 2009, s.162-164.
[2] Klimecka-Tatar D., Bala H., Ślusarek B., Jagielska-Wiaderek K. :The Effect of
Consolidation Method on Electrochemical Corrosion of Polymer Bonded Nd-Fe-B Type
Magnetic Material. Archives of Metallurgy and Materials
[3] Vol.54 nr 1, 2009, s.247-256.
[4] Soiński M.: Materiały magnetyczne w technice, COSiW, Warszawa, 2002.
[5] Rygał R., Soiński M.: Metoda wykrywania pól magnetycznych poprzez rejestrację
trwałych zmian struktury domenowej, III Konferencja Naukowo-Techniczna PTPiREE,
Straty Energii Elektrycznej w Spółkach Dystrybucyjnych, Jelenia Góra 20-21.10.2005 r..
[6] Kozłowski A.: Wskaźnik pola magnetycznego MFI-3 sposobem identyfikacji zadziałania
silnym polem magnetycznym na urządzenia pomiarowe, materiały konferencyjne
„Oddziaływanie pola magnetycznego na gazomierze i wodomierze”, Polskie Zrzeszenie
Inżynierów i Techników Sanitarnych, Monografie, Seria Gazownictwo Nr 3, Warszawa,
Czerwiec 2007, 1-14.
[7] Kozłowski A.: Próba walki ze zjawiskiem nielegalnego poboru wody z wykorzystaniem
magnesów neodymowych, „Administrator”, nr 7-8/2007, 06-11.
[8] Garbaliński F., Warzecha S.: EMC defect in Watt-hour meter (Ferraris) operating in
strong, stationary magnetic field, 18th International Wroclaw Symposium and Exhibition
on Electromagnetic Compatibility, Wroclaw, 28-30.06.2006, 475-476.
[9] Soiński M. Negatywne oddziaływanie magnesów na liczniki energii elektrycznej,
elektro.info 7-8/2008, 90-97.
[10] [9] Pluta M.: Ocena wpływu pola magnetycznego magnesu NdFeB na wskazania
wybranych liczników energii elektrycznej, Seminarium szkoleniowe PTPiREE, Podlesice
k. Częstochowy, 12.06.2006, 29-35.

138
SYMULACYJNA ANALIZA PRODUKCJI ENERGII
ELEKTRYCZNEJ I CIEPŁA Z ODNAWIALNYCH
NOŚNIKÓW W POLSCE

Janusz Sowiński, Robert Tomaszewski, Artur Wachtarczyk

Politechnika Częstochowska

Streszczenie: W ostatnich latach znacznie zwiększa się wykorzystanie odnawialnych nośników

energii. Tendencja ta związana jest głównie z wyczerpywaniem się zasobów paliw kopalnych oraz
z problemami oddziaływania konwencjonalnej energetyki na środowisko, głównie w zakresie
emisji gazów cieplarnianych. Zaprezentowano dane statystyczne dotyczące produkcji energii
elektrycznej i ciepła z odnawialnych nośników energii. Na tej podstawie, wykorzystując
stochastyczne równania różniczkowe i metodę Eulera, wyznaczono przykładowe symulacje
wykorzystania OZE do produkcji energii elektrycznej i ciepła w horyzoncie kilkuletnim.
Słowa kluczowe: odnawialne źródło energii, symulacja, ryzyko i niepewność

Wprowadzenie
Zainteresowanie odnawialnymi nośnikami energii gwałtownie wzrasta
z uwagi na wymagania związane z polityką energetyczno-środowiskową UE, ale
również jest wynikiem wyczerpywania się dotychczas użytkowanych nośników,
głównie paliw kopalnych: węgla kamiennego, ropy naftowej i gazu ziemnego [3, 7, 8].
Rozwój gospodarczy powoduje zazwyczaj wzrost zapotrzebowania na energię, także
na odnawialne źródła energii (OZE). Wykorzystywanie OZE znacznie ogranicza
szkodliwy wpływ energetyki na środowisko, przede wszystkim w zakresie emisji
gazów cieplarnianych [6].
Podstawowym aktem prawnym dotyczącym OZE jest Dyrektywa Parlamentu
Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania
stosowania energii ze źródeł odnawialnych [1]. W myśl dyrektywy i rozporządzeń
krajowych, strategicznym celem polityki energetycznej Polski w zakresie OZE jest
zwiększenie wykorzystania odnawialnych nośników energii. Udział tej energii
w finalnym zużyciu energii brutto powinien osiągnąć poziom 15 % w 2020 roku.
Przyjęty w 2010 r. przez Radę Ministrów i przesłany do Komisji Europejskiej
„Krajowy plan działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych” [4] zakłada, że
podstawowymi działaniami zwiększającymi udział OZE w bilansie energetycznym
będzie większe wykorzystanie biomasy oraz energii wiatru. Należy dążyć do
139
zwiększenia konkurencyjności technologii OZE, głównie obniżając koszty
wytwarzania energii elektrycznej i ciepła z odnawialnych nośników energii [10].
W prezentowanych badaniach wykorzystano statystykę GUS „Energia ze źródeł
odnawialnych” z lat 2003-2012, publikowaną w corocznych opracowaniach [2].
Należy zdawać sobie sprawę z pewnych ograniczeń w prezentowanych przez GUS
danych (a przygotowanych głównie przez ARE S.A.). Nie wszystkie źródła
wykorzystujące odnawialne nośniki są uwzględniane z uwagi na ich rozproszony
charakter i lokalne wykorzystanie.

Statystyka pozyskania i wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych

Dane statystyczne, publikowane przez GUS [2] obejmują szeregi chronologiczne z lat
2003-2012 z zakresu pozyskania i zużycia energii ze źródeł odnawialnych. Za OZE uznaje
się źródła wykorzystujące energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal,
prądów i pływów morskich oraz energię wytwarzaną z biopaliw stałych, biogazu i biopaliw
ciekłych, a także energię środowiska naturalnego wykorzystywaną przez pompy ciepła.
W ostatnich latach rośnie udział energii pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych
w krajowym bilansie pozyskania energii pierwotnej, przy niewielkich zmianach
w samym pozyskaniu energii pierwotnej. Udział energii ze źródeł odnawialnych
w latach 2007-2012 zaprezentowano w Tabeli 1, a strukturę nośników energii
odnawialnej dla roku 2007 i 2012 na Rys.1. Zdecydowanie największy udział
w strukturze pozyskania ma energia biopaliw stałych i ciekłych, znacząco rośnie udział
energii wiatru, a nieznacznie obniża się udział energii wody.
Tabela 1. Udział energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym pozyskaniu energii
pierwotnej ogółem w latach 2007-2012
Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Pozyskanie energii
3040160 2985356 2816880 2824028 2882363 3035604
pierwotnej ogółem [TJ]
Pozyskanie energii
203141 226788 253352 287953 312828 356070
ze źródeł odnawialnych [TJ]
Udział energii ze źródeł
odnawialnych w energii 6,7% 7,6% 9,0% 10,2% 10,9% 11,7%
pierwotnej ogółem
Źródło: GUS [2]
Rok 2012 Rok 2007
Biopaliwa ciekłe Biopaliwa ciekłe
8% Pozostałe Biogaz 2% Pozostałe
1% 2% 0%
Energia wiatru
1%
Biogaz
Energia wiatru 2% Energia wody
5%
4%

Energia wody
2%

Biopaliwa stałe
82% Biopaliwa stałe
91%

Biopaliwa stałe Energia wody Energia wiatru Biopaliwa stałe Energia wody Energia wiatru

Biogaz Biopaliwa ciekłe Pozostałe

Biogaz Biopaliwa ciekłe Pozostałe

Rys.1. Struktura pozyskania energii z odnawialnych nośników [2]

140
 W obliczeniach wykorzystano statystyki w zakresie produkcji energii elektrycznej
w GWh oraz produkcji ciepła w TJ w latach 2003-2012 z odnawialnych nośników
energii. Statystyki obejmują szeregi chronologiczne produkcji ogółem oraz w rozbiciu
na następujące nośniki: woda (elektrownie o mocach poniżej 1MW, od 1 MW do
10 MW oraz powyżej 10 MW), wiatr, biopaliwa stałe, biogaz (z tego biogaz
z wysypisk odpadów, z oczyszczalni ścieków i pozostały), biopłyny oraz energia
słoneczna. Produkcję energii elektrycznej w latach 2003-2012 przedstawiono w Tabeli
2 i na Rys.2, a jej strukturę dla roku 2003 i 2012 na Rys.3.
Tabela 2. Produkcja energii elektrycznej z odnawialnych nośników energii w latach
2003-2012 [GWh]
Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
16878,
Ogółem 2250 3074,4 3847,7 4291,2 5429,3 6606 8678,7 10888,8 13137
9
Woda
1671 2081,7 2201,1 2043,2 2352,1 2152,2 2375,1 2919,9 2331,4 2036,9
z tego elektrownie
poniżej 1 MW 242 273,5 358,2 247,9 306,3 290,2 292,2 516 307 320,7
od 1 do 10 MW 431 616,9 504,2 566,6 658,1 605,4 627,9 667,2 636,1 619,5
powyżej 10 MW 998 1191,4 1338,7 1227,8 1387,7 1256,6 1455 1736,7 1388,3 1096,7
Wiatr 124 142,3 135,5 256,1 521,6 836,8 1077,3 1664,3 3204,5 4746,6
Biopaliwa stałe 399 768,2 1399,9 1832,7 2360,4 3365,4 4904,1 5905,2 7148,4 9528,7
w tym współspalanie - 620,5 1236,3 1644,6 2125,6 2963,3 4660,8 5592,5 6388,8 7238,6
Biogaz
56 82,2 111,3 160,1 195,2 251,6 319,2 398,4 451,1 565,4
z tego
biogaz z wysypisk
53 63,3 75,3 92 113,6 148,4 174,8 219,9 233,7 236,5
odpadów
biogaz z oczyszczalni
2 18,1 35,4 66,7 79,5 94,9 122,7 132,4 149,8 193,7
ścieków
biogaz pozostały 1 0,8 0,6 1,5 2,1 8,3 21,7 46,1 67,7 135,1
Biopłyny - - - - - - 3 0,9 1,4 0,2
Energia słoneczna - - - - - - - - 0,2 1,1
Źródło: GUS [2]

20000
15000
10000
GWh

5000
0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Lata

Woda Wiatr Biopaliwa stałe Biogaz Biopłyny Energia słoneczna

Rys.2. Produkcja energii elektrycznej z odnawialnych nośników energii

w latach 2003-2012 w [GWh] (Źródło:[2])

141
 Rok 2003 - produkcja 2 250 GWh
Rok 2012 - produkcja 16 879 GWh
Biopaliwa Biogaz Energia
Biopłyny
stałe 2% słoneczna
0% 0%
18% Biogaz
3%
Woda
12%

Wiatr
6%
Wiatr
28%
Biopaliwa
stałe
Woda 57%
74%

Woda Wiatr Biopaliwa stałe Biogaz

Woda Wiatr Biopaliwa stałe Biogaz Biopłyny Energia słoneczna

Rys. 3. Struktura produkcji energii elektrycznej z odnawialnych nośników [2]

W okresie od 2003 do 2012 roku nastąpił znaczny wzrost produkcji energii
elektrycznej z odnawialnych nośników. Również porównanie struktury nośników
w roku 2003 i 2012 wskazuje na spore zmiany. Znacznie wzrosła produkcja energii
elektrycznej w oparciu o biomasę stałą i wiatr, przy spadku udziału wody, choć
wolumen produkcji hydroelektrowni w analizowanym okresie wzrósł o ponad 20%.
Udział biopłynów i energii słonecznej był w 2012 roku znacznie poniżej 1%.
Wykorzystywane w obliczeniach dane statystyczne dotyczące produkcji ciepła
z odnawialnych nośników energii w latach 2003-2012 zaprezentowano w Tabeli 3 i na
Rys. 4.
Tabela 3. Produkcja ciepła z odnawialnych nośników energii w latach 2003-2012 [TJ]

Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Ogółem 2766 2791 3589 3748 4706 6340 11270 12231 14092 19548

Biopaliwa stałe 2465 2242 2768 3049 4008 5414 10448 11479 13954 19331

Biogaz
301 549 821 699 698 926 817 751 137 217
z tego
biogaz z wysypisk
230 136 91 109 30 148 112 113 62 69
odpadów
biogaz
61 411 727 583 658 734 624 617 29 45
z oczyszczalni ścieków

biogaz pozostały 10 2 3 7 10 44 80 21 46 103

Biopłyny - - - - - - 5 1 1 -

Źródło: GUS [2]

142
 Rys.4. Produkcja ciepła z odnawialnych nośników energii w latach 2003-2012
w [TJ] (Źródło:[2])
Dynamiczny wzrost produkcji ciepła z odnawialnych nośników zanotowano
w kilku ostatnich latach, a największy w 2012 roku, bo aż o 38,7 % w stosunku
do 2011 roku.
Strukturę odnawialnych nośników dla produkcji ciepła dla dwóch wybranych lat
zaprezentowano na Rys.5. Dominującym nośnikiem w produkcji ciepła
z odnawialnych nośników są biopaliwa stałe.

Rys. 5. Struktura produkcji ciepła z odnawialnych nośników [2]

Dyrektywa 2009/28/WE nakłada na Polskę zobowiązanie uzyskania 15% udziału
energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto w 2020 roku. Jest
to realny cel, biorąc pod uwagę, że w 2012 roku udział energii ze źródeł odnawialnych
w końcowym zużyciu energii brutto wynosił 11,04 %.

Modelowanie procesów dynamicznych

Szereg procesów dynamicznych w ekonomii i energetyce, w których istnieją
zaburzenia losowe można modelować za pomocą równań stochastycznych typu
równań Ito [9]. Jest to potężne narzędzie analizy realnych zjawisk w gospodarce, toteż
zastosowano je do modelowania procesów energetycznych.
Wykorzystanie metody Eulera [5] do rozwiązania stochastycznych równań
różniczkowych umożliwia symulację kształtowania się wykorzystania odnawialnych
nośników energii w produkcji energii elektrycznej i ciepła w przyszłości.

143
 Proces stochastyczny wielu zmiennych ciągłych w czasie można opisać
stochastycznymi równaniami różniczkowymi SDE (Stochastic Differential Equations)
o ogólnej postaci:
dX t  F  t , X t  dt  G  t , X t  dWt , (1)
gdzie: X – zmienna stanu, W – zmienna procesu Wienera (ruchów Browna), F –
funkcja determinująca trend, G – funkcja dyfuzji.
Na podstawie ogólnej postaci (1) możliwe jest zdefiniowanie specjalnych odmian
modelu. Najprostszym modelem jest liniowy model trendu ze składnikiem losowym
ruchów Browna (BM – Brownian Motion) zawierający dwa składniki: zdeterminowany
i losowy:
dX t  At dt  V t dWt , (2)
Odmianą tego modelu jest model względnych zmian zmiennej stanu ze składnikiem
losowym opisanym ruchami Browna (GBM – Geometric Brownian Motion):
dX t  B t X t dt  V t X t dWt , (3)
Zmienność składnika losowego można modelować w postaci stałej elastyczności
wariancji (CEV – Constant Elasticity of Variance):
dX t  B t  X t dt  V t X t t dWt , (4)
W modelu stochastycznym CEV podstawową cechą jest możliwość ustalenia
zależności pomiędzy zmienną stanu a jej zmiennością poprzez wartość wykładnika
α(t).
Kolejną postacią modelu (2) jest model (SDE from Mean-Reverting Drift):
z rewersją SDEMRD
 
dX t  S t  L t   X t dt  D t , X t t  V t dWt , (5)
gdzie: S(t) – szybkość rewersji, L(t) – poziom rewersji.
 
Jeśli w równaniu (5) funkcja D t , X t t   1 , to z powyższej formuły modelu można
uzyskać postać modelu, nazwanego Hull-White/Vasicek (HWV) model:
dX t  S t  Lt   X t dt  V t dWt , (6)
Symulacja kształtowania się nośników odnawialnych energii, przyjmowanych jako
zmienne stanu Xt, polega na numerycznym rozwiązaniu stochastycznych równań
różniczkowych. Do wyznaczenia rozwiązania zaproponowano metodę Eulera.
Z uwagi, że nośniki odnawialne stanowią strukturę skorelowanych ze sobą zmiennych,
to najodpowiedniejszym modelem symulacyjnym jest model GBM z uwzględnieniem
wielowymiarowego wektora zmiennych losowych uwzględniających korelację
zmiennych, zgodnie z formułą:
dX t   X t dt   dWt , (7)
gdzie: μ – wartość średnia zmiennej Xt, σ – odchylenie standardowe zmiennej Xt.
W procesach Wienera dla wielowymiarowego wektora zmiennych losowych
uwzględniono korelacje pomiędzy zmiennymi. Model GBM dobrze opisuje zjawiska
zachowujące się zgodnie z regułami giełdowymi. W powyższym modelu miarą ryzyka

144
jest wartość odchylenia standardowego σ. W prezentowanym modelu mamy składnik
zdeterminowany, opisujący trend zmiennej, oraz składnik losowy, w którym miarą
niepewności jest odchylenie standardowe zmiennej. Niepewność jest tu rozumiana w
interpretacji ekonomicznej (w ujęciu matematycznym jest to miara ryzyka, bo znany
jest rozkład prawdopodobieństwa zmiennej).

Symulacje struktury produkcji energii elektrycznej i ciepła

z odnawialnych nośników energii
Przykładowe symulacje struktury produkcji energii elektrycznej i ciepła
z odnawialnych nośników przedstawiono na rys. 6÷7. Wartości średnie i odchylenia
standardowe zmiennych Xt we wzorze (7) wyestymowano na podstawie przebiegów
historycznych. Ograniczono oszacowania współczynników trendu w taki sposób, aby
przykładowe symulacje umożliwiały realizację podstawowego celu dla Polski, jakim
jest 15% udział odnawialnych nośników energii w finalnym zapotrzebowaniu.

25000,0
20000,0
TWh

15000,0
10000,0
5000,0
0,0
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Lata

Woda Wiatr Biopaliwa stałe Biogaz Biopłyny Energia słoneczna

Rys.6. Przykładowa symulacja produkcji energii elektrycznej z odnawialnych

nośników energii w latach 2013-2020 [GWh]

35000,0
30000,0
25000,0
20000,0
TJ

15000,0
10000,0
5000,0
0,0
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Lata

Biopaliwa stałe Biogaz

Rys.7. Przykładowa symulacja produkcji ciepła z odnawialnych nośników energii

w latach 2013-2020 [TJ]

145
 Ponieważ dla każdej zmiennej przyjęto wartość odchylenia standardowego
na poziomie oszacowania z przebiegów historycznych odnawialnych nośników, to tym
samym założono poziom ryzyka podobny jak w przeszłości. Przyjęcie większej
wartości współczynnika odchylenia standardowego skutkuje większym poziomem
ryzyka. Dyskusję o kwantyfikowania ryzyka przedstawiono np. w [9].

Symulacj a produkcj i energii elektrycznej

z OZE 23 692 TWh w 2020 roku

Biopłyny Energia
0% słoneczna
Biogaz 0%
4% Woda
8%

Wiatr
24%

Biopaliwa
stałe
64%

Rys.8. Przykładowa symulacja struktury odnawialnych nośników w produkcji

energii elektrycznej w 2020 roku
Symulacj a produkcj i ciepła
z OZE 27 058 TJ w 2020 roku

Biogaz
3%

Biopaliwa
stałe
97%

Rys.9. Przykładowa symulacja struktury odnawialnych nośników w produkcji ciepła

w 2020 roku

Podsumowanie
Przykładowe symulacje produkcji energii elektrycznej i ciepła oraz struktury
odnawialnych nośników do 2020 roku wyznaczono metodą Eulera. Otrzymane
przebiegi należy traktować jako możliwe scenariusze, pod warunkiem kontynuowania
dotychczasowych tendencji na rynku OZE. Do symulacji wykorzystano rozwiązania
przybliżone uzyskane z modelu GBM z uwzględnieniem korelacji w przebiegach
zmiennych (odnawialnych nośnikach energii) opisanych procesami Wienera.
Odmienne przebiegi symulacyjne można uzyskać zmieniając założenia
o kształtowaniu się zmiennych. Nie uwzględnienie korelacji pomiędzy zmiennymi
w modelu GBM prowadzi do odmiennych rezultatów.

146
 Kolejne scenariusze można uzyskać przy założeniu, że o zachowaniu się
zmiennych decydują reguły mechanizmów rynkowych, a nie giełdowych. Wtedy do
symulacji należy przyjąć rezultaty z modelu z rewersją (SDEMRD) lub modelu Hull-
White/Vasicek (HWV).

SIMULATION ANALYSIS OF POWER AND HEAT GENERATION FROM

RENEWABLE ENERGY SOURCES IN POLAND
Abstract: The use of renewable energy sources has been significantly increased since a few last
years. The tendency is generally connected with limited resources of fossil fuels and with
environmental impacts of power engineering, especially emissions of greenhouse gases. Statistical
data of power and heat generation from renewable energy sources are presented. On that basis some
medium-term simulations of power and heat generation from RES are presented using stochastic
differential equations and Euler methodology.
Key words: renewable energy source, simulation, risk and uncertainty

Literatura
[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r.
w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych
[2] GUS: Energia ze źródeł odnawialnych, Roczniki 2003-2012, Warszawa
[3] Ministerstwo Gospodarki: Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, Warszawa 2009
[4] Ministerstwo Gospodarki: Krajowy plan działań w zakresie energii ze źródeł
odnawialnych, Warszawa 2010
[5] Øksendal B.K.: Stochastic Differential Equations: An Introduction with Applications.
Berlin Springer, 2003, ISBN 3-540-04758-1
[6] Marciniak I., Światowe i unijne normatywne dokumenty a rozwój OZE w Polsce, Przegląd
Elektrotechniczny, R. 90, Nr 7/2014
[7] Paska J., Surma T.: Wyzwania dla Polski w świetle nowej polityki energetycznej Unii
Europejskiej, Rynek Energii 4 (113)/2014
[8] Popczyk J.: Synergetyka, Przegląd Elektrotechniczny, Nr 6/2011
[9] Sowiński J.: Inwestowanie w źródła wytwarzania energii elektrycznej w warunkach
rynkowych, Wydawnictwa Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa, 2008
[10] Sowiński J.: Koszty energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii, Przegląd
Elektrotechniczny, R. 90, Nr 8/2014

147
MINIMALIZACJA DYNAMICZNEGO
ODDZIAŁYWANIA FARMY WIATROWEJ NA SIEĆ
DYSTRYBUCYJNĄ W UKŁADZIE SPRZĘGANIA
Z ZASOBNIKIEM ENERGII

Jacek Bojarski, Marcin Jarnut, Grzegorz Benysek

Uniwersytet Zielonogórski

Streszczenie. W artykule przedstawiono wybrane wyniki analiz dotyczących wymiarowania

systemu magazynowania energii w układzie sprzęgania farm wiatrowych z systemem
dystrybucyjnym. Głównym celem badań jest określenie możliwości oraz optymalnych parametrów
technicznych i kosztowych zasobnika energii współpracującego ze źródłami o niespokojnej
charakterystyce mocy wyjściowej. Wyniki analiz wykazały przydatność proponowanej metody
sterowania w minimalizacji pojemności zasobnika energii.
Słowa kluczowe: minimalizacja wahań mocy, farmy wiatrowe, zasobniki energii.

Wstęp
Obawa przed niekorzystnym oddziaływaniem źródeł odnawialnych na sieć
dystrybucyjną, do której są one przyłączane, jest wciąż jednym z technicznych
czynników ograniczających dynamiczniejszy wzrost mocy OZE instalowanych w
polskim systemie elektroenergetycznym. Zwłaszcza farmy wiatrowe, ze względu na
sześcienną zależność mocy wyjściowej od prędkości wiatru, postrzegane są jako
elementy mogące w sposób dynamiczny negatywnie oddziaływać zarówno na profil
napięciowy sieci jak i na stabilność dynamiczną systemu. Aby temu przeciwdziałać, w
turbinach wiatrowych stosowanych jest szereg rozwiązań pozwalających na
minimalizację wahań mocy wyjściowej generatorów wiatrowych [1] począwszy od
odpowiedniego doboru lokalizacji charakteryzujących się małą zmiennością prędkości
wiatru w przepływach laminarnych, poprzez stosowanie regulacji aerodynamicznej
kątem natarcia łopat typu „pitch”, a kończąc na regulacji z wykorzystaniem
energoelektronicznych układów sprzęgających. Zwłaszcza ta ostatnia grupa rozwiązań
w konfiguracjach z magazynem energii jest ostatnio szeroko dyskutowana [2].

148
 Rys. 1. Schemat zastępczy elektrowni wiatrowej w konfiguracji z magazynem energii.
Niepodważalną zaletą takich układów jest możliwość zapewnienia charakterystyki
mocy wyjściowej o mniejszej wartości wahań przy jednoczesnej mniejszej redukcji
uzysku energetycznego, co jest wadą układów z regulacją aerodynamiczną.
Zastosowanie magazynu energii w układzie sprzęgania turbiny wiatrowej z siecią
dystrybucyjną wiąże się niestety ze wzrostem kosztów inwestycyjnych, a także
kosztów eksploatacyjnych farmy wiatrowej. Ze względu na konieczność zapewnienia
odpowiedniej żywotności akumulatorów (określanej w liczbie cykli) przewymiarowuje
się ich pojemność znamionową CES lub ogranicza współczynnik głębokości
cyklicznego rozładowania DOD (Depth of Discharge) definiujący różnicę pomiędzy
stanem naładowania SOC (State of Charge) maksymalnego i minimalnego [3].
Prowadzi to w pierwszym przypadku do szybkiego wzrostu kosztów inwestycyjnych,
w drugim natomiast do ograniczenia zakresu redukcji wahań mocy wyjściowej P W
turbiny. Regulacja mocy wyjściowej farm wiatrowych w układach z przekształtnikami
energoelektronicznymi prowadzona jest w większości przypadków poprzez
kształtowanie momentu obciążenia na wale turbiny zgodnie z zadaną charakterystyką
mocy, w której w określonych interwałach czasowych t wyznaczana i zadawana jest
wartość referencyjna mocy PREF.

Rys.2. Zasada wyznaczania zadanej mocy wyjściowej farmy wiatrowej.

Chwilowe (wewnątrz przedziału czasowego stanowiącego interwał zmienności
mocy zadanej) niezbilansowanie mocy na wale turbiny jest eliminowane poprzez
regulację typu „pitch” – układy bezzasobnikowe lub poprzez akumulację lub pobór
energii z zasobnika – układy z zasobnikiem energii (Rys.2). Podstawową cechą
różniącą oba rozwiązania jest dynamika regulacji, która w układach z magazynem
energii jest znacznie wyższa i jest ograniczona głównie maksymalnym prądem
149
ładowania baterii. W dalszej części artykułu rozpatrywane jest właśnie takie
rozwiązanie. Przedstawiono zarys algorytmu oraz symulację działania systemu, w
urealnionych dzięki wykorzystaniu rzeczywistych, pomiarowych danych wejściowych.

Algorytm wyznaczania mocy referencyjnej

W algorytmie sterowania, którego głównym celem jest regulacja mocy wyjściowej
farmy na zadanym poziomie (referncyjnym), tzn. PS→PSREF, dla każdego okresu ti,
można wyodrębnić dwa podstawowe etapy:
I. Prognoza średniej mocy wyjściowej farmy wiatrowej PW. Ze względu na losowy
charakter zjawisk atmosferycznych również moc wyjściowa PW farmy wiatrowej
jest zmienną losową. Dla tego typu danych, do prognozowania, wykorzystuje się
modele szeregów czasowych.
II. Ustalenie mocy wyjściowej systemu PSREF. Błędnie przyjęta moc wyjściowa farmy
skutkuje rozładowywaniem lub ładowaniem, w określonym momencie okresu ti,,
zasobnika energii. Reguła ustalająca moc wyjściową powinna uwzględniać nie
tylko błąd oszacowania średniej wartości PW, ale również rozkład wahań
losowych. Ponadto istotnym elementem jest poziom naładowania zasobnika.
W trakcie symulacji rejestrowane są niekorzystne sytuacje, które określamy jako
błąd regulacji:
1) całkowite rozładowanie zasobnika bez zapewnienia przyjętej mocy wyjściowej PS,
2) przeładowanie zasobnika – nadmiar mocy zmienia założoną moc wyjściową.

Wyniki symulacji
Symulacje komputerowe przeprowadzone zostały w oparciu o rzeczywiste
obserwacje średnich mocy, w przedziałach półgodzinnych, farmy wiatrowej o mocy
wyjściowej 30 MW. Rozkład przyrostów mocy przedstawione na rysunku 3,
charakteryzują się odchyleniem standardowym σ=2,8 MW.

Rys.3. Histogram skoków średniej mocy wyjściowej farmy wiatrowej 30MW

150
 Symulacje przeprowadzono dla przedziałów od długości t = 1 min. Założono, że
rozkład przyrostów mocy wyjściowej jest proporcjonalny do rozkładów
półgodzinnych. Maksymalne pojemności akumulatora zmieniano w zakresie 0,2 do 1,5
MWh. Dla porównania symulacje obejmowały trzy typy zmienności mocy: Z1 -
odchylenie standardowe σ = 2,8 MW; Z2 - σ = 1,4 MW; Z3 – σ = 0,7 MW.
Obliczenia numeryczne, symulacje oraz wykresy zostały wykonane w programie R
[4]. Wyniki przedstawione są na poniższym wykresie.

Rys.4. Prawdopodobieństwa wystąpienia błędów dla określonych pojemnościach

w skali logarytmicznej.
Zauważmy, że małe pojemności, 0,2 MWh zasobnika energii, dla przyjętych
rozkładów mocy skutkują częstymi błędami regulacji (rozumianymi jako
niewystarczająca pojemność do zapewnienia utrzymywania mocy wyjściowej na
zadanym referencyjnym poziomie). Jak można było oczekiwać dla rozkładów o coraz
mniejszych skokach mocy w okresie minutowym, przy zadanej pojemności zasobnika,
prawdopodobieństwo wystąpienia błędu maleje.
Przeprowadzone symulacje nie uwzględniają technicznych aspektów systemu
magazynowania, tj. minimalny i maksymalny dopuszczalny poziom naładowania.
Dlatego przedstawione pojemności należy traktować, jako minimalne zakresy
poziomów naładowania systemu magazynowania, dla których uzyska się określony
poziom częstości wystąpienia błędu regulacji.

Literatura
[1] European Wind Energy Association, Wind Energy - The Facts: A Guide to the
Technology, Economics and Future of Wind Power, Routledge, 2012
[2] Teleke, S., Baran, M.E., Huang, A.Q., Bhattacharya, S.: Control Strategies for Battery
Energy Storage for Wind Farm Dispatching, IEEE Transactions on Energy Conversion,
(Volume:24 , Issue: 3), Sept. 2009
[3] David Linden, Thomas B. Reddy, Handbook of batteries, McGraw-Hill, 2002
[4] R Core Team (2014). R: A language and environment for statistical computing. R
Foundation for Statistical Computing, Vienna, Austria. URL http://www.R-project.org.

151
 Abstract. The article presents selected results of the energy storage system analysis in dimensioning
of wind farms connected to the power system. The determination of possibilities and optimal
technical and costs parameters of cooperating energy magazine with the unstable power output
sources, comprise the main research issue. The final results of proposed methodology demonstrate
suitability for minimization of the energy magazine capacity. (MINIMIZATION OF DYNAMIC
INFLUENCE OF WIND FARMS WITH ENERGY STORAGE ON THE POWER SYSTEM).
Keywords: minimize power fluctuations, wind farms, energy storage

152
ANALIZA MOŻLIWOŚCI ZASILANIA SYSTEMU
ALARMOWEGO Z WYSPOWEGO GENERATORA
FOTOWOLTAICZNEGO

Jerzy Mikulik, Jakub Jurasz

AGH Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie

Streszczenie. W pracy dokonano zwymiarowania systemu fotowoltaicznego pod kątem jego

niezawodności. Dokonano również obliczeń dla systemu alarmowego dla zadanego wcześniej
zapotrzebowania generowanego przez system alarmowy na energię elektryczną. W celu określenia
prawdopodobieństwa wystąpienia braku takiego zasilania, posłużono się metodologią Fault Tree
Analysis.
Słowa kluczowe: system alarmowy, generator fotowoltaiczny, niezawodność źródła zasilania, FTA

Wprowadzenie
Celem niniejszej pracy jest analiza możliwości wykorzystania technologii
fotowoltaicznej, jako źródła zasilania systemu alarmowego. System taki wymaga
wysokiego stopnia niezawodności w zakresie zaopatrzenia na energię elektryczną.
Zasilanie systemu alarmowego odgrywa kluczową rolę w jego prawidłowym
funkcjonowaniu. W przypadku systemów sygnalizacji włamania podstawowe zasilanie
jest realizowane z wykorzystaniem sieci energetycznej prądu przemiennego.
Niejednokrotnie warunki topograficzne, klimatyczne, prawne czy też po prostu
odległość uniemożliwiają ekonomiczne uzasadnienie budowy nowego przyłącza
energetycznego. Obecnie powszechnie wykorzystywanym rozwiązaniem jest
zastosowanie generatora prądotwórczego z silnikiem spalinowym. Wykorzystany w
analizie przykładowy system alarmowy, chroniący rezydencję mieszkalną, składa się z
50 elementów, których sumaryczne zapotrzebowanie na energię elektryczną w skali
doby wynosi 720Wh. Dla rezydencji przewiduje się ponadto częste występowanie
czasów z brakiem obecności właściciela czy też dozorcy. Dlatego też system ten ze
względów bezpieczeństwa będzie zasilany z autonomicznego źródła energii
elektrycznej, dla którego wymagania dotyczące niezawodności są znacznie większe. W
rozważaniach pominięta została kwestia zasilania pozostałych urządzeń elektrycznych
wykorzystywanych w danym obiekcie.
153
Wymiarowanie systemu fotowoltaicznego
W celu poprawnego zwymiarowania systemu fotowoltaicznego jak i również
pojemności zasobników energii elektrycznej (akumulatorów) wykorzystana zostanie
metodologia oparta na nomogramach. Wykresy te pozwalają obliczyć powierzchnię
modułów fotowoltaicznych oraz pojemność akumulatorów na podstawie założonego
uprzednio wskaźnika LOLP określającego poziom ufności [1]. Zasada korzystania z
nomogramów opiera się na wybraniu krzywej odpowiadającej szerokości geograficznej
lokalizacji, dla której projektowany będzie system fotowoltaiczny. Na Rys.1 jest to
wartość zapisana w małym kwadracie, nad co drugą krzywą, a następnie odczytania z osi
rzędnych nasłonecznienia projektowego przy znanym średnim nasłonecznieniu na
płaszczyznę poziomą w miesiącu przyjętym za punkt odniesienia w czasie projektowania
zaznaczonym na osi odciętych. Jest to miesiąc, gdy wartości tego parametru są minimalne.
Współrzędna y punktu przecięcia krzywej opisanej za pomocą szerokości geograficznej
oraz prostej prostopadłej do osi odciętych przechodzącej przez wartość średniego
nasłonecznienia na płaszczyznę poziomą w miesiącu przyjętym za punkt odniesienia,
odpowiada wartości nasłonecznienia projektowego.

Rys.1. Nomogram wykorzystywany do wymiarowania parametrów generatora PV,

źródło: [1]
Parametry wejściowe wykorzystane przy wymiarowaniu systemu fotowoltaicznego
oraz doborze pojemności akumulatora dla szerokości geograficznej 50˚N, zakładają, że
wymiarowanie systemu przeprowadzono dla miesiąca grudnia kiedy to średnie
miesięczne nasłonecznienie na płaszczyznę horyzontalną wynosi 0,678 kWh/(m2-
dzień) a prawdopodobieństwo niepokrycia zapotrzebowania na energię elektryczną
LOLP równe jest 0,001. Parametr LOLP definiowany jest jako iloraz sumy deficytu
energii elektrycznej, która winna być dostarczona do odbiornika oraz sumy
zapotrzebowania odbiornika na energię elektryczną w określonym przedziale czasu. W
analizie uwzględniono spadek sprawności modułu wraz ze wzrostem temperatury oraz
między innymi sprawność kontrolera ładowania i układu śledzenia punktu mocy
maksymalnej. W wyniku przeprowadzonych obliczeń otrzymano cztery różne
rozwiązania spełniające założenie parametru LOLP wynoszącego 0,001. Wyniki te
zebrano oraz przedstawiono w Tab.1.
154
 Tab.1. Parametry generatora PV
W LM PGF IR ME PA
1 17 6,8 0,92 4,31 340
2 14 5,6 1,13 5,76 447
3 12 4,8 1,34 8,15 643
4 10 4,4 1,52 8,31 656
Poczynając od lewej strony tabeli, oznaczenie użyte w nagłówkach definiuje się, jako: W – wariant, LM – liczba
modułów PV o powierzchni 0,4 [m2], PGF – powierzchnia generatora PV, IR – nasłonecznienie [kWh/m2], ME
– okres magazynowania energii elektrycznej [w dobach] i PA – pojemność akumulatorów w [Ah]

Fault Tree Analysis (FTA)

FTA jest techniką analityczną, gdzie stan niepożądany zostaje opisany, a następnie
system jest analizowany w kontekście swojego otoczenia oraz funkcjonowania.
Metoda ta jest graficznym przedstawieniem różnych równoczesnych lub
sekwencyjnych kombinacji awarii, które doprowadzą do stanu niepożądanego[2]. Dane
na potrzeby tej analizy pozyskano z [3] oraz analizy opracowań traktujących o
awariach systemów fotowoltaicznych natury technicznej. Na Rys.2.przedstawiono
schemat drzewa FTA odwzorowujący system PV wsparty spalinowym generatorem
prądotwórczym.

Rys.2. Drzewo FTA z oznaczonymi zdarzeniami i prawdopodobieństwem ich wystąpienia

Na przedstawionym na Rys.3. schemacie w następujący sposób zdefiniowano
zdarzenia opisane literami A-E, A) Brak zasilania systemu alarmowego – TopEvent,
B) Awaria generatora, C) Brak zasilania z systemu PV, D) System PV nie generuje
energii elektrycznej, E) Awaria o naturze technicznej.

155
Podsumowanie
Na chwilę obecną projektant dysponuje szeregiem narzędzi umożliwiających
predykcję, uzysku energetycznego na przestrzeni określonego przedziału czasu.
Jednakże systemy wyspowe obarczone są dodatkowym ryzykiem związanym
czynnikiem losowym jakim jest zachmurzenie oraz intensywność promieniowania
słonecznego danego dnia. Współdziałając z generatorem prądotwórczym
prawdopodobieństwo awarii wynosi P(A5) = 0,649E-4. Jak twierdzi [4] zastosowanie
na szeroką skalę systemów fotowoltaicznych na obszarach wiejskich powinno
pociągnąć za sobą wzmożoną działalność gospodarczą z zakresu monitorowania
niezawodności oraz czynności konserwacyjnych systemu PV. Reasumując,
zastosowanie technologii fotowoltaicznej współpracującej z konwencjonalnym
źródłem zasilania w postaci spalinowego generatora prądotwórczego pozwala na
całkowite zabezpieczenie się przed możliwymi przerwami w zasileniu w energię
elektryczną pochodzącą z sieci przesyłowej. Prawdopodobieństwo wystąpienia braku
zasilania z systemu fotowoltaicznego P(A3)=0,011 jest znacznie większe niż
prawdopodobieństwo takiego zdarzenia dla generatora spalinowego, które wynosi
P(A4)=0,0059. Jednakże oba te generatory współpracujące ze sobą w strukturze
równoległej tworząc źródło zasilania systemu alarmowego o wysokiej niezawodności.
Z punktu widzenia zasilania systemów wrażliwych na przerwy w dostawie energii
elektrycznej z sieci energetycznej oraz tych do niej niepodłączonych, takie rozwiązanie
jest zasadne. Zastosowanie systemu PV w celu minimalizacji prawdopodobieństwa
utraty zasilania w energię elektryczną, w umiarkowanie sprzyjających warunkach
nasłonecznienia, wiążę się z przewymiarowaniem takiego systemu. Zabieg ten
wykonany jest w celu zmaksymalizowania uzysku energii elektrycznej, dzięki temu
prawdopodobieństwo wystąpienia przerw w dostawie energii elektrycznej jest
znikome. Pomijając kwestie ekonomii to awersja decydenta do ryzyka jest czynnikiem
determinującym zasadność takiej instalacji.
Abstract. This work presents the current state of research on sizing of photovoltaic systems in the
context of their reliability. The computations for an alarm system with the pre-determined electrical
energy demand were also performed. In order to determine the probability of such power
deficiency, the Fault Tree Analysis was used.
Keywords: alarm system, photovoltaic generator, reliability of a power system, FTA

Literatura
[1] Richard N. Chapman, “Sizing Handbook for stand-alone Photovoltaics/Storage Systems”,
SR, 1987.
[2] Fault Tree Handbook, U.S. Nuclear Regulatory Commission. NUREG-0492, 1981.
[3] Component reliability date for use in probabilistic safety assessment, IAEA, Wiedeń 1988.
[4] P. Diaz, M. A. Egido, F. Nieuwenhout, “Dependability Analysis of Stand-Alone
Photovoltaic Systems, Progress in Photovoltaics: Research and Application, vol. 15, 2007.

156
WYKORZYSTANIE ANALIZY FRAKTALNEJ DO
PRZEWIDYWANIA MOCY GENERACJI WIATROWEJ
W INSTALACJACH PROSUMENCKICH

Tomasz Popławski
Politechnika Częstochowska

Streszczenie. W ostatnich kilkudziesięciu latach widoczny jest znaczący wzrost znaczenia

Odnawialnych Źródeł Energii. Kraje Unii Europejskiej są wręcz zobligowane poprzez zapisy
Pakietu Klimatycznego do osiągnięcia określonego udziału OZE w bilansie energetycznym do 2020
roku. W Polsce rząd przyjął zobowiązania, że w Polsce do 2030 roku będzie wytwarzane 15%
energii odnawialnej. Coraz ważniejszym elementem w ogólnym bilansie energetycznym
szczególnie na obszarach wiejskich stają się instalacje prosumenckie. Nowością jest pojęcie
mikroinstalacji, czyli instalacji o niewielkiej mocy, produkującej energię głównie na potrzeby
wytwórcy. Dla jej użytkowania nie trzeba będzie mieć koncesji czy prowadzić działalności
gospodarczej. Wytwarzający energię w taki sposób będą mieli możliwość odsprzedania nadwyżki
energii zakładowi energetycznemu. W ramach takich mikroinstalacji pracują różne źródła OZE
między innymi turbiny wiatrowe o małych mocach. Przewidywanie produkcji energii takich źródeł
jest procesem bardzo trudnym. W artykule podjęto próbę wykorzystania analizy fraktalnej do
prognozowania mocy generacji wiatrowej w instalacjach prosumenckich.
Słowa kluczowe: Modelowanie, prognozowanie krótkoterminowe, prosument, wykładnik Hursta

Wprowadzenie
Dynamiczny rozwój energetyki wiatrowej w różnych segmentach elektroenergetyki
(również w mikroinstalacjach prosumenckich) skutkuje powstawaniem kolejnej ścieżki
w tematyce prognostycznej związanej z opracowywaniem nowych metod i narzędzi
predykcyjnych przeznaczonych dla elektrowni wiatrowych, które charakteryzują się
dużą niestabilnością poziomu generowanej mocy oraz trudnością w jej przewidywaniu.
W wielu środowiskach naukowych [5] pojawia się pogląd, że współczesne
pojmowanie prognozowania potrzebuje radykalnej zmiany w kierunku charakterystyki
spójnej metodycznie, umożliwiającej badanie istniejących interakcji pomiędzy
tradycyjnie funkcjonującą energetyką, a nowymi trendami i wizjami funkcjonowania
energetyki w przyszłości. Pomimo kilkudziesięciu lat tworzenia i ulepszania kolejnych
narzędzi nie można uznać tego procesu za zakończony. Generalnie metody
dedykowane dla energetyki wiatrowej można podzielić na dwie zasadnicze grupy
przedstawiające odmienny sposób podejścia do problemu. Pierwsza skłania się ku

157
statystycznemu ujęciu problematyki prognostycznej. Wykorzystuje się dane
historyczne związane z pracą elektrowni wiatrowej i jej otoczeniem, a następnie szuka
się różnorakich związków umożliwiających przewidywanie mocy generowanej w
elektrowni wiatrowej na bazie historycznych relacji. Druga grupa metod reprezentuje
podejście fizyczne. Twórcy modeli fizycznych starają sie jak najdokładniej
odwzorować warunki fizyczne, którym podlega badany obiekt by dopiero w końcowej
fazie użyć właściwego narzędzia predykcyjnego.
W Politechnice Częstochowskiej preferowane są metody statystyczne. Z
wieloletnich doświadczeń zespołu prognostycznego Politechniki Częstochowskiej
wynika, że techniką prognostyczną dającą zadawalające wyniki prognoz generacji
wiatrowej jest metoda rozkładu kanonicznego wektora zmiennych losowych.
Nazywana w skrócie MRK. Pierwsze prace nad tym modelem prognostycznym
opartym na tej metodzie opracowanym w Zakładzie Urządzeń i Gospodarki
Elektroenergetycznej Politechniki Częstochowskiej pod kierownictwem prof.
Dobrzańskiej prowadzono już w latach 80-tych. Skutkowały one publikacjami w
renomowanych czasopismach naukowych [1,8] oraz w monografiach [2,6,7,8]. Model
ciągle udoskonalano wzbogacając go o szereg procedur zwiększających jego
dokładność i uniwersalność. Jest to model wielowymiarowy, w którym można
uwzględniać wiele czynników mających wpływ na moc generowana w farmie
wiatrowej. Jego uniwersalność polega na tym, że poprzez odpowiednie przekształcenia
modelu unikamy wielu niekorzystnych w modelowaniu zjawisk mających wpływ na
zachowanie prognostyczne modelu np. wyeliminowanie współliniowości pomiędzy
zmiennymi objaśniającymi. Kolejną zaletą tego modelu w stosunku do innych np. sieci
neuronowych jest jego szybkość obliczeń, co jest wymagane w przypadku
wykonywania tysięcy prognoz w bardzo krótkich interwałach czasowych.
Zakłada się, że pewien proces opisany jest wektorem losowym X, którego składowe
xi (i = 1, 2, ...,m) są ze sobą skorelowane. Wektor X o składowych skorelowanych
przekształca się na inny wektor V, o składowych nieskorelowanych. Uzyskane
składowe są funkcjami liniowymi składowych wektora X.
W ogólnym przypadku stosowania modelu MRK w procesie prognozy wybieramy
przypadek, w którym znamy realizacje p składowych, a prognozujemy ( m  p )
zmiennych. W prognozie zmienne X1 , X 2 , aż do X p są traktowane jak zmienne
objaśniające, składowe X p 1 i dalsze są zmiennymi endogenicznymi. Równanie dla
wyznaczenia prognozy i  tej składowej (zmiennej) jest następujące:
i 1
Ŷi   aijV j  V̂i  x Xi (1)
j 1

Pełny opis procedur rozkładu kanonicznego wraz z ich szczegółowym

zastosowaniem w procesie predykcji zamieszczono w monografiach [2,6,7,8]. W
artykule opisano proces implementacji tego modelu dla potrzeb prognozy obciążeń dla
farmy wiatrowej rozbudowany o elementy chaosu zdeterminowanego w celu
wykorzystania samopodobieństwa procesów do poprawy dokładności modelu.

158
Wykorzystanie geometrii fraktalnej do opisu szeregów czasowych
generowanych na farmie wiatrowej
Kilkadziesiąt lat temu zaczęła się rozwijać nowa dziedzina, dająca nowe spojrzenie
i opis procesów tzw. samopodobnych w przyrodzie. Geometria fraktalna stała się
impulsem dla wielu naukowców by na nowo przyjrzeć się wielu problemom, które
dotąd nie znalazły rozwiązania. Podstawowym pojęciem tego kierunku nauki jest
fraktal.
Każdy z fraktali niesie pewną informację o obiekcie. W zależności od badanego
elementu, wartości poszczególnych wymiarów różnią się lecz czasem ich wartości
mogą się pokrywać. Przedstawione powyżej cechy i własności można zastosować w
badaniach szeregów czasowych. Sposoby wykorzystania właściwości i wyznaczania
fraktali szczegółowo opisano w literaturze [4,8,10,11,12].

Wyniki Przeprowadzonego Eksperymentu

Do przeprowadzenia eksperymentalnych badań wykorzystano dane pochodzące z
odczytów turbiny Aeolos-H 20kW. Zbudowano model eksperymentalny oparty na
MRK, który rozbudowano o możliwość wyznaczania wykładnika Hursta z szeregów
czasowych oraz mocy zmierzonych na turbinie rejestrowanych w SCADA. Model
zawierał 13 zmiennych objaśniających. Testy przeprowadzono dla sezonu zimowego:
styczeń, luty 2013r. Ponieważ nie dysponowano dla tego okresu prognozami prędkości
wiatru wykonano pseudoprognozę prędkości wiatru poprzez zakłócenie zmierzonej na
turbinie prędkości w taki sposób aby uzyskać losowy błąd ±15%. Prognozę
wykonywano krokowo na dobę z rozdzielczością kwadransa (96 kwadransów) dla
dziewięciu dni od godziny 00 w dniu 19.02.2013r do godziny 12:45 dnia 27.02.2013r.
25
Moc zmierzon a na turbinie
Prognoza
20

15
P [kW ]

10

0
1 97 193 289 385 481 577 673 769

Liczba obserwacji

Rys. 1. Wartości rzeczywiste i prognozowana moc turbiny w horyzoncie tygodniowym

z krokiem dobowym.
Wielu autorów poszukując skutecznych metod oceny i porównania metod
prognostycznych dotyczących prognoz dla farm wiatrowych wprowadza tzw.
normalizację błędów. Wielkością do której przyrównywana jest wartość błędów
prognozowanej mocy elektrowni wiatrowej jest jej wartość nominalna. Do oceny
dokładności prognozy wprowadza się tzw. znormalizowany średni bezwzględny błąd
procentowy NMAPE (ang. Normalized Mean Absolute Percentage Error).
159
 Tabela 1. Średnie, maksymalne i minimalne znormalizowane bezwzględne błędy
procentowe uzyskane w eksperymencie dla opisywanej metody predykcji
NMAPE [%]
Okres prognozy
doba 3 dni 8 dni
96 288 768
1 11,7 13,5
2 16,7 11,5
3 10,6 9,8
4 7,2 10,1
5 12,4 10,3
6 10,6 7,5
7 7,9 7,8
8 3,9 8,2
Min 0,1
Max 47,6
Średni 10,1 9,8 7,97

Podsumowanie
Autor zdaje sobie sprawę, że w tak krótkim objętościowo artykule nie mógł
poruszyć wielu bardzo ciekawych aspektów wynikłych w czasie eksperymentalnych
badań. Wyniki ocenia bardzo obiecująco. Uzyskane dokładności prognoz wskazują na
kontynuację dalszych badań.

Literatura
[1] Dobrzańska I. Zastosowanie formy kanonicznej wektora losowego w niektórych modelach
optymalizacji. Badania Operacyjne i Decyzje, (1992)
[2] Dobrzańska I., Dąsal K., Łyp J., Popławski T., Sowiński J.: Prognozowanie w
elektroenergetyce. Zagadnienia wybrane. Wydawnictwo P Cz., (2002)
[3] Dudek G.: Analiza modelu krótkoterminowego prognozowania obciążeń systemów
elektroenergetycznych opartego na klasteryzacji rozmytej. Badania Operacyjne i Decyzje,
(2007) nr 2
[4] Peters E. E., Chaos And Order In The Capital Markets - A New View Of Cycles, Prices,
And Market Volatility, Second Edition, New York, John Wiley & Sons, (1996)
[5] Popczyk J. Energetyka rozproszona. Od dominacji energetyki w gospodarce
zrównoważonego rozwoju, od paliw kopalnych do energii odnawialnej i efektywności
energetycznej. Polski Klub Energetyczny Okręg Mazowiecki, (2011)
[6] Popławski T.: Methods of analysis and forecast of power engineering load variation in the
conditions of energy market transformation. Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, (2009)
[7] Popławski T. (redaktor): Wybrane zagadnienia prognozowania długoterminowego w
systemach elektroenergetycznych. Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, (2012)
[8] Popławski T.: Teoria i praktyka w planowaniu rozwoju i eksploatacji systemów
elektroenergetycznych. Wybrane aspekty. Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, (2013)
[9] Popławski T., Dąsal K., Medvec Z.: The New Aspects using MRK Model for Short-Term
Load Forecasting in the Power System. Energy Spectrum, (2009) Vol. 4

160
[10] Popławski T., Szeląg P., Analiza fraktalna w prognozowaniu procesów samopodobnych,
Śląskie Wiadomości Elektryczne, (2010) Vol. 17, No. 5,
[11] Stewart I., Czy Bóg gra w kości? Nowa matematyka chaosu, Warszawa, PWN, (2001)
[12] Qian B., Rasheed K., Hurst exponent and financial market predictability, from
Proceeding: Financial Engineering and Applications, Cambrige, USA, (2004)
Abstract. Since several years the percentage of renewable power engineering in the sector of
electric power engineering constantly grows. The reasons for this state are various: depletion of
fossil fuels, breakdowns of atom power stations, which cause the feeling of anxiety, strong pro-
ecological tendencies in EU as well as the possibility to make the country independent on others. A
higher number of new sources of electric energy, in particular wind farms, causes new problems
related to forecasting the energy production level. Wind power stations are units, which do not
provide a stable level of energy supply. Therefore there exists a need to develop forecasting models,
which make it possible to forecast the work of such units in Polish Power System in a reliable way.
In the paper an attempt has been undertaken to apply the theory of fractal analysis to the processes
related to the operation of wind power stations for improving the accuracy of forecasts. Research
results and suggestions concerning their further possible applications have been given. (USING
THE FRACTAL ANALYSIS TO FORECAST WIND GENERATION POWER IN THE
PROSUMER INSTALLATION)
Keywords: Modeling, short-term forecasting, prosumer, Hurst exponent

161
ZJAWISKO PROSUMPCJI W ASPEKCIE
WYKORZYSTYWANIA ROZWIĄZAŃ
INFORMATYCZNYCH

Paweł Kobis
Politechnika Częstochowska

Streszczenie: Oferowane obecnie na rynku produkty informatyczne w postaci kompleksowych

systemów przetwarzania danych oraz autonomicznych aplikacji komputerowych charakteryzują się
dużą skalowalnością w zakresie efektów działania. Oprogramowanie coraz częściej wyposażane
jest w środowisko „framework”, czyli szkielet do rozbudowy aplikacji, który pozwala na
implementację wszelkiego rodzaju modyfikacji, oferując jednocześnie środowisko, w którym za
pomocą odpowiedniego języka programowania możemy dowolnie skalować i rozbudowywać
główny moduł oprogramowania. W niniejszym opracowaniu przybliżono pojęcie prosumenta
i prosumpcji, umiejscawiając jednocześnie to zjawisko we współczesnych rozwiązaniach z zakresu
technologii informacyjnej.
Słowa kluczowe: prosument, prosumpcja, system informatyczny, oprogramowanie

Wprowadzenie
Zjawisko prosumpcji polega na jednoczesnym zaangażowaniu konsumenta
w współtworzeniu (produkcji) danego dobra i w jego konsumpcji [Kucęba i in., 2014,
s.1041]. Prosument (ang. prosumer – producer + consumer) – to osoba, podmiot
gospodarczy, który jednocześnie będąc twórcą lub współtwórcą produktu jest
jednocześnie jego konsumentem [Szymusiak, 2013, s.254]. Obecnie rozwój technologii
informatycznych w bardzo dużym stopniu opiera się na zjawisku prosumpcji. Zjawisko
to narastało jednak stopniowo, w miarę rozwoju poszczególnych gałęzi rozwiązań
teleinformatycznych.
Pierwsze aplikacje komputerowe, systemy informatyczne były produktami
finalnymi, przeznaczonymi bezpośrednio do użytku. Nie posiadały możliwości
rozbudowy, a zwiększenie funkcjonalności można było jedynie osiągnąć, czekając na
wydania kolejnych wersji programu i pozostając jednocześnie w nadziei, że producent
oprogramowania dostrzegł tą samą potrzebę co określona liczba użytkowników.

162
Produkowane aplikacje były stosunkowo prostymi systemami, rozwiązującymi
określone problemy z dziedziny matematyki, fizyki.
W miarę rozwoju systemów bazodanowych (od połowy lat 60-tych) można dostrzec
wzrost elastyczności w użytkowaniu systemów informatycznych. System bazodanowy
jest konfigurowalny, możliwy do adaptacji bez względu na wewnętrzny system
wymiany informacji w podmiocie gospodarczym. Specjaliści IT sami dostosowują
„produkt informatyczny” do potrzeb danego przedsiębiorstwa.
Duży wpływ na samodzielne tworzenie aplikacji informatycznych, szczególnie w
przedsiębiorstwach średnich i dużych, mających działy IT, miało powstanie coraz
nowszych języków programowania. Początkowo języki niskiego poziomu,
przeznaczone dla nielicznych grup programistów, ze względu na skomplikowany
proces programowania używane były praktycznie w podmiotach gospodarczych
wytwarzających oprogramowanie. Powstanie języków wysokiego poziomu, bardziej
zrozumiałych dla człowieka, spowodowało migrację sztuki programowania do
pozostałych przedsiębiorstw, w których działy IT potrafiły na własny użytek tworzyć
oprogramowanie autorskie lub modyfikować już istniejące.
Lata 90-te XX wieku i pierwsza dekada wieku XXI to powstanie szeregu narzędzi
pozwalających na „wdrażanie” idei prosumpcji wśród użytkowników systemów
informatycznych. Powstanie sieci globalnej Internet i w konsekwencji zmiana
postrzegania budowania aplikacji, szybka wymiana informacji, przyczyniło się do
powstania swoistego „globalnego przedsiębiorstwa”, które tworzy i jednocześnie
używa produktów wirtualnych.
W kolejnych podrozdziałach przedstawiono główne ścieżki rozwoju
oprogramowania i technik informatycznych w znacznym stopniu uwzględniających
zjawisko prosumpcji.

Oprogramowanie typu „open source”

Idea wolnego oprogramowania zakłada rozwój aplikacji i systemów
informatycznych przez każdego użytkownika, który wyrazi chęć udziału w danym
projekcie. Oprogramowanie rozpowszechniane jest w wersji skompilowanej (gotowej
do użytku), oraz w wersji kodu źródłowego. Teoretycznie każdy użytkownik ma prawo
do poprawiania produktu lub jego rozbudowy. Środowiska programistów na całym
świecie w ramach wolontariatu codziennie unowocześniają tysiące aplikacji, które
następnie trafiają do użytkowników, którzy pobierają je z danego serwera.
Oprogramowanie typu „open source” na licencji GNU General Public License
stanowi obecnie mocną alternatywę dla oprogramowania komercyjnego. Jednym z
głównych czynników, który powoduje zainteresowanie potencjalnych użytkowników
jest jego cena, a właściwie jej brak. W początkowych okresach powstawania aplikacji
na licencji GNU GPL, ich wydajność oraz możliwości były nieporównywalnie niskie
w stosunku do komercyjnych odpowiedników. Obecnie różnice są niewielkie i oprócz
zaawansowanych systemów CAD czy ERP, produkty „open source” mogą konkurować
z odpowiednikami komercyjnymi. Przedsiębiorstwa mają tym samym alternatywę w
wyborze typu systemu informatycznego i aplikacji.

163
 Popularyzacja rozwiązań „open source” nie wynika tylko i wyłącznie z darmowego
charakteru aplikacji. Istotną rolę odgrywa również innowacyjność. Projekty, w których
mogą brać udział wszyscy zainteresowani użytkownicy charakteryzują się często
nietypowymi podejściami w kwestii rozwiązywania różnych problemów. Podejścia
takie owocują powstaniem nietypowych rozwiązań, często skuteczniejszych od ich
komercyjnych odpowiedników.
Największym obszarem, który pozwala użytkownikom na implementacje własnych
„autorskich” rozwiązań są open source’owe systemy operacyjne. Liderem jest tutaj
system Linux, który ze względu na swoją „modułową” budowę opartą na
konfigurowalnym jądrze systemu pozwala praktycznie dowolnie dostosować swoje
działanie w zależności od aktualnych potrzeb: serwer, stacja robocza. Systemy
komercyjne zmuszają w tym momencie użytkownika do zakupu danej wersji produktu,
przeznaczonej do ściśle określonych działań. Konfiguracja systemów Linux jest
obecnie coraz łatwiejsza dzięki wbudowanym kreatorom, które automatycznie
wykonują za użytkownika określone funkcje. Efektem tego jest możliwość dowolnej
konfiguracji systemu przez coraz większą liczbę użytkowników, niekoniecznie
znających języki programowania lub strukturę systemu operacyjnego.
Prężny rozwój aplikacji „wolnego oprogramowania” można obecnie obserwować w
segmencie urządzeń mobilnych. System operacyjny Android, obecnie
najpopularniejszy na świecie system na urządzenia mobilne, jest produktem na licencji
GNU i wywodzi się bezpośrednio z systemu Linux. Jest to dowód wprost na to, że
produkty współtworzone przez konsumentów mogą nie tylko stanowić alternatywę dla
produktów typowo komercyjnych, ale również mogą stać się wzorcem dla innych
podobnych rozwiązań aplikacyjnych.
Specjaliści przekonują, że rozwiązań typu „open source” w zastosowaniach
biznesowych będzie stale przybywać. Istotnym motorem w propagowaniu używania
tego typu aplikacji mają być agencje rządowe oraz administracja publiczna
[Niedzielewski, Noyes …].
Reasumując, nurt „open source”, którego korzenie sięgają początków lat
dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, stanowi doskonały przykład prosumpcji
rozwiązań informatycznych. Odbiorca, konsument jest (może być) jednocześnie twórcą
oprogramowania. Przykłady dowodzą, że tego typu oprogramowanie może z pełną
skutecznością konkurować z rozwiązaniami komercyjnymi.

Systemy CMS
Systemy typu CMS (ang. content management system, pol. system zarządzania
treścią), można podzielić na kilka typów, w zależności od ich zastosowania [Rodzaje
systemów …]:
 systemy zarządzania dokumentami (Document Management),
 systemy zarządzania wiedzą (Knowledge Management),
 systemy zarządzania zasobami cyfrowymi (Digital Asset Management),
 systemy zarządzania obiegiem treści (Enterprise Content Management),
 systemy zarządzania treścią znajdującą się na stronie internetowej (Web Content
Management).
164
 CMS typu „Web Content Management” to obecnie najpopularniejsze narzędzia
służące do tworzenia prostych i średnio-zaawansowanych witryn internetowych
[Frankowski, 2007, s.44]. Używane są zarówno przez profesjonalne firmy
informatyczne, świadczące usługi w zakresie budowania stron i portali internetowych,
jak i przez zwykłych konsumentów chcących zbudować stronę dla własnych potrzeb
[Kobis, Pypłacz, 2012, s.184]. Obecnie na rynku funkcjonuje kilkanaście
najpopularniejszych systemów CMS różniących się przeznaczeniem (fora internetowe,
sklepy internetowe, blogi internetowe, strony, portale informacyjne) oraz stopniem
trudności w obsłudze. Systemy te są kolejnym przykładem prosumpcji występującej
wśród użytkowników systemów informatycznych. Niektóre, najprostsze w obsłudze
systemy CMS pozwalają, bez gruntownej znajomości języków programowania, na
stworzenie dla własnego użytku, lub użytku przedsiębiorstwa w pełni funkcjonalnego
serwisu internetowego.
Systemy CMS możemy podzielić ze względu na na typ licencji [CMS (system …]:
 systemy otwarte (ang. Open-source), charakteryzujące się otwartym kodem
źródłowym, dostępnym dla użytkowników, którzy mogą go edytować,
modyfikować oraz tworzyć nowe moduły lub skrypty zwiększające jego
funkcjonalność. Systemy te są na licencji GNU, co oznacza, że są darmowe łącznie
z wykorzystaniem komercyjnym. Przykładami takich systemów CMS Joomla!,
Drupal, Wordpress;
 systemy zamknięte, stanowiące własność prywatną swoich twórców. Kod źródłowy
takich systemów jest ukryty, co w praktyce uniemożliwia jego edycję. Użytkownicy
mogą dysponować tylko funkcjonalnością zaproponowana przez twórcę systemu.
Oprogramowanie to jest zazwyczaj płatne. Przykładami zamkniętych systemów
CMS są Microsoft SharePoint Server, Site Sapiens ECMP, UlterSuite CMS.
Analizując systemy CMS oferujące otwarty kod („open source”), możemy mówić o
dwóch poziomach prosumpcji w aspekcie systemów informatycznych. Poziom
pierwszy to możliwość własnego dostosowania zaplecza systemu do własnych potrzeb
i poziom drugi: zbudowanie witryny internetowej na bazie dopasowanego systemu.
Poprzez taką dwupoziomową modyfikację systemu informatycznego stajemy się w
pełni autorami i konsumentami własnego oprogramowania finalnego w postaci
aplikacji sieciowej (blog, forum, witryna).

Współtworzenie produktów w sieci Internet

Sieć Internet to obecnie najszybciej rozwijające się medium transmisyjne na
świecie. Rozwój szerokopasmowych sieci teleinformatycznych, urządzeń sieciowych,
protokołów transmisji danych pozwolił na „przeniesienie” praktycznie każdego
przekazu multimedialnego do sieci komputerowej. Oprócz komputerów, z sieci
korzystają urządzenia, które wcześniej charakteryzowały się raczej zamkniętym
środowiskiem wymiany informacji: urządzenia TV, odbiorniki radiowe, ampli tunery,
odtwarzacze DVD i BD, telefony itp. Wszystkie nowoczesne urządzenia wyposażone
są w aplikacje pozwalające na wymianę informacji poprzez sieć teleinformatyczną
pomiędzy urządzeniami lub użytkownikami tych urządzeń. Aplikacje te (również na
komputerach stacjonarnych lub przenośnych) coraz częściej wyposażane są
165
mechanizmy raportowania stanów pracy aplikacji. W ten sposób producenci
oprogramowania mają możliwość zbierania informacji poprzez sieć informatyczną
dotyczących np. stabilności działania aplikacji, systemu operacyjnego, na którym
aplikacja pracuje, obciążenia aplikacji itp. Zbieranie tych informacji pomaga w jej
unowocześnianiu i eliminowaniu w kolejnych wersjach napotkanych wcześniej
błędów. Tym sposobem użytkownik aplikacji komputerowej staje się pośrednio
współtwórcą nowych wersji oprogramowania. Nie wykonuje ich wprawdzie
bezpośrednio, ale dostarcza poprzez własne działania niezbędnych informacji
producentowi, który na ich podstawie poprawia produkt i eliminuje wszelkie
niedoskonałości.
Forma unowocześniania produktów informatycznych z udziałem konsumentów
może mieć charakter bardziej jawny. Przykładami mogą być tzw. „beta testerzy”
oprogramowania lub osoby biorące udział w sondażach nt. danego produktu. W
przypadku „beta testerów” otrzymują oni bezpłatnie nieoficjalną wersje produktu,
który ma być wdrożony do dystrybucji, celem jego testowania na różnych polach
eksploatacji. Zwrócone w ten sposób opinie testerów przyczyniają się do końcowego
udoskonalenia produktu, eliminacji występujących błędów i niedoskonałości przed
właściwym procesem sprzedaży.
Kolejna forma przekazywania informacji: sondaże nt. produktu mają charakter
opiniotwórczy o danej aplikacji. Konsumenci, otrzymujący w zamian drobne gadżety,
lub robiący to nieodpłatnie, przekazują poprzez wypełnienie krótkiej ankiety dane nt.
zaobserwowanych wad i zalet określonego produktu.

Duże przedsiębiorstwa jako prosumenci rozwiązań informatycznych

Niewątpliwie największą role w prosumpcji rozwiązań informatycznych odgrywają
przedsiębiorstwa duże. Kilkusetosobowe podmioty gospodarcze wyposażone w działy
IT bardzo często same tworzą odpowiednie rozwiązania informatyczne które następnie
wdrążają w oddziałach organizacji. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest:
 znikome prawdopodobieństwo dostosowania gotowych, nieskonfigurowanych
rozwiązań (tzw. "pudełkowych”) do specyfiki działalności przedsiębiorstwa;
 rozwój eksperymentalnych produktów lub usług wymagających dostosowania
używanego oprogramowania do nowych warunków pracy;
 potrzeba integracji oprogramowania różnych producentów poprzez zbudowanie
aplikacji pozwalającej na wymianę informacji pomiędzy programami;
 chęć zwiększenia bezpieczeństwa danych poprzez tworzenie własnych systemów
zabezpieczeń, często o odmiennym działaniu niż większość gotowych produktów
na rynku.
Oferowane obecnie w sprzedaży systemy klasy ERP (ang. enterprise resource
planning) mają budowę modułową i są opracowywane w taki sposób, aby można było
łatwo dopasować je do prawie każdej specyfiki działalności podmiotu gospodarczego.
Większość systemów posiada konfigurowalną bazę danych, która może być dowolnie
skalowana i programowana w zależności od potrzeb. Same aplikacje ERP mają
możliwość konfigurowania za pomocą gotowych kreatorów konfiguracji lub za
pomocą określonego języka programowania (dla użytkowników zaawansowanych).
166
Taki stan rzeczy pozwala stwierdzić, że użytkownik współczesnego systemu ERP jest
w pewnym sensie współtwórcą finalnego produktu.
Istnieją również sytuacje, w których przedsiębiorstwo musi tworzyć własny,
autorski system ERP. Przyczyny takiego stanu rzeczy mogą być różne: niszowa
specyfika działalności, nietypowe procesy produkcyjne, potrzeba wymiany informacji
pomiędzy różnymi aplikacjami wewnątrz-firmowymi. W takich uwarunkowaniach
przedsiębiorstwo z pomocą własnego działu IT tworzy autorskie rozwiązania stając się
w pełni użytkownikiem własnego produktu informatycznego. Rozwiązania te cechują
zarówno zalety jak i wady. Do zalet można zaliczyć:
 idealne dostosowanie produktu do potrzeb podmiotu gospodarczego;
 możliwość ingerencji bezpośrednio w kod źródłowy produktu;
 bardzo dobra znajomość oprogramowania;
 szybkie usuwanie usterek i wad produktu;
 odporność na typowe zagrożenia ze strony sieci komputerowej.
Do wad należy zaliczyć:
 częsty brak kompatybilności oprogramowania z produktami komercyjnymi;
 zależność rozwoju oprogramowania od zatrudnionej kadry IT, która to
oprogramowanie stworzyła.
Oprócz systemów klasy ERP istnieje wiele innych przykładów tworzenia
oprogramowania na własny użytek. Doskonałym przykładem może być środowisko
MS Excel, w którym - szczególnie w działach finansowo-kadrowych, tworzy się
zautomatyzowane arkusze pozwalające wykonywać średniozaawansowane obliczenia z
dziedziny księgowości i finansów. Dużą popularnością cieszy się również proste
środowisko bazodanowe typu MS Access, za pomocą którego w firmie mikro, małej
lub średniej można stworzyć w pełni wydajny system bazodanowy.

Aplikacje informatyczne jako gotowe produkty wspierające prosumpcję

Oprócz prosumpcji związanej z tworzeniem na własny użytek rozwiązań
informatycznych, istnieje również zjawisko wspierania prosumpcji przez gotowe
aplikacje.
Jedną z czołowych dziedzin informatyki, która zyskała dużą popularność wśród
konsumentów indywidualnych jest grafika komputerowa. Rozwój graficznych aplikacji
komputerowych doprowadził do sytuacji, w której każdy konsument korzystając z
komputera domowego może tworzyć produkty, które wcześniej musiał zamawiać u
określonego przedsiębiorcy. Jednym z przykładów mogą być materiały reklamowe w
postaci ulotek, wizytówek, bannerów. Znajomość jednego z czołowych programów
graficznych typu Photoshop, CorelDraw pozwala bez trudu, z drobnym zapleczem
wiedzy, stworzyć w pełni profesjonalne projekty, które następnie mogą zostać
przekazane do drukarni bądź wprost wydrukowane na domowym sprzęcie drukarskim.
Kolejnym jaskrawym przykładem jest fotografia. W czasach, kiedy zdjęcia
wykonywane były na kliszy fotoczułej, konsument celem otrzymania gotowego
produktu musiał zlecać wywołanie zdjęcia, jego obróbkę specjalistycznym punktom
zajmującym się fotografią. Obecnie w czasach ciągłego postępu cyfryzacji, każdy
użytkownik może wykonać zdjęcie w postaci cyfrowej i następnie korzystając z
167
„cyfrowej ciemni” (oprogramowanie typu Camera RAW) samemu wykonać gotowy
produkt przenosząc go w miarę potrzeb na papier fotograficzny za pomocą drukarki
wyposażonej w odpowiedni papier i tusz.
Zarówno w pierwszym jak i drugim przykładzie konsument jest jednocześnie
producentem określonych dóbr.
Przykładów prosumpcji generowanej poprzez wyspecjalizowane oprogramowanie
można przytoczyć więcej. Szczególnym środowiskiem, w którym użytkownik może
korzystać z różnego rodzaju aplikacji i automatycznych kreatorów jest sieć Internet.
Obecnie większość osób posiadających konto bankowe, ma do niego dostęp
poprzez sieć. Sam może wykonywać przelewy, lokować kapitał na koncie
oszczędnościowym, grać na giełdzie papierów wartościowych. Pomoc obsługi
bankowej w określonym zakresie czynności nie jest potrzebna. Jest to co prawda nieco
słabszy akcent prosumpcji, lecz trudno podważyć fakt, że konsument w pewnym sensie
sam wykonuje czynności, które mogłyby być wykonane przez wyspecjalizowaną
obsługę bankową.
Inne przykłady wykonywania usług „dla samego siebie” w sieci Internet:
 Internetowa księgowość – zestaw kreatorów pozwala samemu wystawiać
dokumenty sprzedażowe, rozliczać podatek dochodowy itd.;
 Marketing internetowy – możliwość prowadzenia dla własnej firmy kampanii
marketingowych bez potrzeby zatrudniania specjalistów (np. AdWords);
 Środowiska cloud computing – możliwość tworzenia oprogramowania w chmurze
do celów prowadzenia działalności gospodarczej (np. Windows Azure) [Kobis,
2013, s.216];
 Portale ze zautomatyzowanym procesem tworzenia witryny internetowej w kilku
krokach.
W miarę rozwoju języków programowania oraz protokołów internetowych wzrasta
liczba serwisów oferujących narzędzia zastępujące fachową pomoc informatyków.
Wprawdzie jakość tych narzędzi nie dorównuje obecnie umiejętnościom dobrego
specjalisty, lecz w przypadku niewielkich firm może stać się źródłem oszczędności,
potęgując zjawisko prosumpcji wśród przedsiębiorców.

Zakończenie
Postęp w dziedzinie informatyki, coraz większa edukacja informatyczna wśród
konsumentów, powoduje wzrost zjawiska tworzenia dóbr niematerialnych przez
użytkowników końcowych. Przedsiębiorstwa duże stosują prosumpcję ze względów
optymalizacji wymiany informacji pomiędzy oddziałami organizacji; przedsiębiorstwa
średnie, małe i mikro ze względów optymalizacji i oszczędności. Potrzeby
przedsiębiorstw małych w dużym stopniu mogą być zaspokajane aplikacjami
stworzonymi przez własnych pracowników w oparciu o gotowe środowiska
programistyczne wyposażone w łatwe w obsłudze kreatory i kwerendy automatyzujące
pracę. Zakup gotowych, bardzo często wyposażonych w funkcje nieprzydatne małym
przedsiębiorcom aplikacji jest z punktu widzenia właścicieli małych firm
nieekonomiczne. Coraz większą rolę na rynku rozwiązań aplikacyjnych pełni również
oprogramowanie typu „open source”, dystrybuowane na licencji GNU GPL. Obecnie
168
głównym „motorem” rozwoju tego typu aplikacji są urządzenia mobilne wyposażone
w system Android, na który powstaje coraz więcej „darmowego oprogramowania”.
Oprogramowanie „open source”, ze względu na sama ideę powstawania, jest obecnie
na rynku rozwiązań informatycznych zjawiskiem najbardziej promującym pojęcie
prosumpcji.

PROSUMPTION IN THE ASPECT OF THE USE OF IT SOLUTIONS

Abstract: IT products offered in the market today in the form of complex systems for data
processing or autonomous computer applications are characterized by high scalability in terms of
the effects of their operation. Software is more and more often equipped in framework
environments i.e. a skeleton for extension of applications that allows for implementation of any type
of modifications. Furthermore, it offers an environment where, by means of a specific programming
language, the core software module can be scaled and extended without limitations. This study
explains the concept of a prosumer and prosumption and sets this phenomenon within contemporary
solutions of information technology.
Keywords: prosumer, prosumption, IT system, software

Literatura
[1] CMS (system zarządzanie treścią), Słownik terminów SEO,
https://www.seopilot.pl/wiki_id22.html (stan na dzień 2014-09-30)
[2] Frankowski P., CMS. Jak szybko i łatwo stworzyć stronę WWW i zarządzać nią, Helion, 2007.
[3] Kobis P., Istota cloud computing oraz szanse i zagrożenia związane z wykorzystaniem
chmury obliczeniowej,w: Kiełtyka L. (red.), Technologie informacyjne w funkcjonowaniu
organizacji. Zarządzanie z wykorzystaniem multimediów., Wyd. Dom Organizatora,
Toruń, 2013.
[4] Kobis P., Pypłacz P., Systemy zarządzania treścią - synergia technologii tworzenia
wizerunku w sieci Internet, W:Wykorzystanie wybranych technologii komunikacji w
zarządzaniu wartością organizacji. Pod red. nauk. L. Kiełtyki, Wyd.PCzęst.,
Częstochowa, 2012.
[5] Kucęba R., Bylok F., Pabian A., Zawada M., Prosumer Energy Dimension in the
Conditions of Sustainable Micro-region Development in the EU, W: ICSSAM.
International Conference on Social Science and Management. ISEPSS. International
Symposium on Education, Psychology and Social Sciences. May, 2014, Kyoto, Japan.
Conference Proceedings.
[6] Niedzielewski D., Noyes K., Open source na stałe w biznesie, http://www.computerworld.pl/
news/371129/Open.source.na.stale.w.biznesie.html (stan na dzień 2014-10-02)
[7] Rodzaje systemów CMS, Marketing MIX, http://cms.mix-marketing.pl/rodzaje-systemow-
cms/ (stan na dzień 2014-10-03)
[8] Szymusiak T., Prosumpcja – wyzwanie dla marketingu oraz zarządzania. Charakterystyka
oraz klasyfikacja współczesnego Prosumenta. Studium przypadku: Polacy a Niemcy, [w:]
Finanse, zarządzanie i rachunkowość. Polska, Europa, Świat 2020, pod red. D.
Adrianowski, K. Patora, J. Sikorski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013.

169
PROSUMENCKA MIKROINSTALACJA
FOTOWOLTAICZNA NA PRZYKŁADZIE DOMU
JEDNORODZINNEGO

Robert Wójcicki
Politechnika Śląska

Streszczenie. Artykuł omawia jedną z pierwszych polskich prosumenckich mikroinstalacji

fotowoltaicznych wraz z produkcją oraz strukturą zużycia energii elektrycznej w okresie letnim.
Słowa kluczowe: fotolwoltaiczna instalacja prosumencka, fotowoltaika, prosument,
mikroinstalacja.

Wstęp
Uchwalenie tzw. Małego Trójpaku otworzyło drogę do powstawania
prosumenckich mikroinstalacji fotowoltaicznych w naszym Kraju. Niestety
ustawodawcy nie wprowadzili żadnego realnego wsparcia ułatwiającego rozwój takich
instalacji, lecz mimo to w ciągu ostatniego roku liczba podłączonych do sieci
mikroinstalacji zaczęła szybko rosnąć. Tylko na terenie działania operatora Tauron
Dystrybucja S.A. w roku 2013 zostało zarejestrowanych 18 mikroinstalacji [1], a w
pierwszym półroczu 2014 roku liczba podłączonych do sieci operatora mikroinstalacji
wzrosła do 114 [2]. Niniejszy artykuł omawia jedną z przydomowych instalacji
prosumenckich uruchomionych w 2014 roku. W artykule zostały omówione
zagadnieniami związane z produkcją, konsumpcją oraz optymalizacją struktury
zużycia energii elektrycznej prosumenckiej mikroinstalacji fotowoltaicznej typu on-
grid w polskich warunkach.

Opis mikroinstalacji
Analizowana mikroinstalacja fotowoltaiczna typu on-grid została założona w lutym
2014 roku w powiecie bielskim na dachu jednorodzinnego budynku mieszkalnego, a
następnie w maju 2014 roku rozbudowana do mocy 4,4 kWp. Obecnie składa się z

170
dwóch zestawów paneli fotowoltaicznych zainstalowanych na różnych połaciach
dachu. Większa część paneli (11 sztuk) o mocy 2695 Wp (string 1) została
zainstalowana na południowo-wschodniej połaci dachu, o nachyleniu 30◦ . Drugi zestaw
paneli (7 sztuk) o mocy 1715 Wp (string 2) został założony na południowo-zachodniej
połaci dachu o nachyleniu 45◦ . Oba zestawy składają się z paneli monokrystalicznych
Suntech STP 245S-20/Wd o mocy 245Wp połączonych ze sobą szeregowo, tworząc po
jednym stringu na poszczególnych połaciach dachu. Ze względu na różne długości
stringów oraz na różne warunki panujące na poszczególnych połaciach dachu,
podłączenie do sieci wykonano poprzez dwa niezależne falowniki. String 1 znajdujący
się na połaci południowo-wschodniej został podłączony do falownika sieciowego
Fronius IG30, natomiast string 2 został podłączony do falownika sieciowego Fronius
IG15.

Energia elektryczna wyprodukowana, zużyta na potrzeby własne oraz

wprowadzona do sieci
Ze względu na rozbudowę instalacji w analizowanym budynku mieszkalnym
wyposażonym w mikroinstalację fotowoltaiczną, strukturę produkcji i zużycia energii
elektrycznej zaprezentowano tylko dla miesięcy letnich.

600

500
Ilość energii elektrycznej [kWh]

400

300

200

100

0
maj czerw iec lipiec sierpień

Produkcja instalacji pv Energia z pv zuzyta na potrzeby własne

Pobór energii z sieci Sumaryczne zużycie energii elektrycznej
Energia wprowadzona do sieci

Rys.1. Produkcja i zużycie energii elektrycznej w miesiącach letnich

Na rysunku 1 można zauważyć, że produkcja energii elektrycznej w instalacji
fotowoltaicznej o mocy 4,4 kWp jest zbliżona lub przekracza miesięczne
zapotrzebowanie budynku na energię elektryczną. Jednak tylko część wyprodukowanej
energii elektrycznej wykorzystywana jest na potrzeby własne, a większość
wprowadzana jest do sieci energetycznej. Tabela 1 przedstawia udział energii
wykorzystanej na potrzeby własne oraz wprowadzonej do sieci w całkowitej produkcji.

171
 Tabela 1. Udział energii wykorzystanej na potrzeby własne

Energia na potrzeby Energia wprowadzona do

własne sieci
Miesiąc
% %
kWh kWh
produkcji produkcji
maj 177 47 202 53
czerwiec 211 41 309 59
lipiec 229 42 318 58
sierpień 182 43 240 57

Mimo niekorzystnego stosunku ilości energii elektrycznej zużytej na potrzeby

własne do wprowadzonej do sieci energetycznej, produkcja mikroinstalacji stanowi
znaczący procent w sumarycznym zapotrzebowaniu budynku na energię elektryczną,
co przedstawia tabela 2.
W przypadku wprowadzenia przez ustawodawcę możliwości bilansowania energii
elektrycznej (net-metering) w dłuższym okresie (np. miesięcznym, półrocznym lub
rocznym), całość wyprodukowanej w mikroinstalacji energii elektrycznej zostałaby
zużyta na potrzeby własne, co by znacząco poprawiło opłacalność takiej inwestycji.
Tabela 2. Udział energii wyprodukowanej w mikroinstalacji w strukturze zużycia
energii elektrycznej w budynku

Energia Energia z pv zużyta na

wyprodukowana potrzeby własne
Miesiąc
% zapo- % zapo-
kWh kWh
trzebowania trzebowania
maj 379 87 177 41
czerwiec 521 136 211 55
lipiec 548 121 229 51
sierpień 422 103 182 44

Poprawa struktury zużycia wyprodukowanej energii elektrycznej

W obecnych uwarunkowaniach formalno-prawnych istotnym staje się zagadnienie
maksymalizacji wykorzystania produkowanej w mikroinstalacjach energii elektrycznej
na potrzeby własne. W tym celu można zastosować kilka rozwiązań, m.in.:
 instalację paneli fotowoltaicznych w układzie nadążnym jedno lub dwuosiowym;
 podział instalacji paneli fotowoltaicznych na dwie różne orientacje, np. E-W lub
SE-SW;
 magazynowanie energii elektrycznej;
 magazynowanie energii cieplnej;
 wykorzystanie pomp ciepła;

172
 Rys.2. Praca instalacji w słoneczny czerwcowy dzień

Rys.3. Praca instalacji w słoneczny wrześniowy dzień

Analizowana instalacja fotowoltaiczna została podzielona na dwie części
rozmieszczone na różnych połaciach dachu, co zostało opisane w rozdziale 1
niniejszego opracowania. Efektem takiej budowy jest wydłużenie czasu pracy instalacji
z większą mocą oraz zmniejszenie porannych i wieczornych okresów niskiej produkcji
energii kosztem całkowitych dobowych uzysków. Na rysunkach 1 oraz 2
przedstawiono chwilową moc instalacji uzyskiwaną w słoneczny czerwcowy oraz
wrześniowy dzień.
Inną metodą poprawy struktury zużycia energii elektrycznej może być ogrzewanie
ciepłej wody użytkowej (c.w.u.) nadmiarami produkcji energii elektrycznej. Tabela 3
przedstawia szacunkowe wyliczenia dla analizowanej instalacji. Wynika z nich, że w
okresie letnim, instalacja fotowoltaiczna w analizowanym budynku, zamiast
wprowadzania do sieci nadmiarów energii elektrycznej, byłaby w stanie zapewnić
c.w.u. dla trzy- lub nawet czteroosobowej rodziny. W omawianym budynku woda nie
jest jednak ogrzewana za pomocą energii uzyskanej z paneli fotowoltaicznych.

173
 Tabela 3. Ilość c.w.u. podgrzanej o 30◦C (od 15◦C do 45◦C latem)

Ilość wody c.w.u.

Nadmiary energii
Miesiąc średnio na
[kWh]
miesięcznie
dobę
maj 202 5,8 187
czerwiec 309 8,8 293
lipiec 318 9,1 294
sierpień 240 6,9 222

Podsumowanie i wnioski
Analizowany przykład mikroinstalacji fotowoltaicznej pokazuje, że w polskich
warunkach klimatycznych oraz prawnych, fotowoltaika może stanowić istotne źródło
energii dla budownictwa jednorodzinnego. Istotna jest jednak detekcja nadmiarów
energii elektrycznej ponad bieżące zapotrzebowanie i przekierowywanie ich do
urządzeń pozwalających na magazynowanie energii.
Krótki okres funkcjonowania niniejszej mikroinstalacji fotowoltaicznej w opisanym
kształcie nie pozwolił na pełną, całoroczną analizę tego przypadku, jednak w miarę
napływu nowych danych planowane są dalsze prace na ten temat.
Abstract. This article describes one of the first Polish residential prosumer photovoltaic installation
with structure of the electricity consumption during the summer time. (RESIDENTIAL
PHOTOVOLTAIC BASED ON SINGLE-FAMILY HOME EXAMPLE).
Keywords: residential photovoltaic, prosumer.

LITERATURA
[1] Tauron Dystrybucja S.A., Sprawozdanie Dotyczące wytwarzania energii elektrycznej
w mikroinstalacjach na obszarze działania Tauron Dystrybucja S.A. za II półrocze 2013
roku, http://bip.ure.gov.pl/download/3/4572/TauronDystrybucjaSA.pdf
[2] Tauron Dystrybucja S.A., Sprawozdanie Operatora Systemu Dystrybucyjnego na temat
przyłączonych do jego sieci mikroinstalacji prosumenckich za okres od 2014-01-01 do
2014-06-30 http://bip.ure.gov.pl/download/3/4865/TauronDystrybucjaSA.pdf

174
PROSUMENCKIE TECHNOLOGIE ZASOBNIKOWE

Marcin Fice
Politechnika Śląska

Streszczenie. W artykule porównano, pod względem efektywności i kosztów, technologie

zasobnikowe dla instalacji PME: wodór oraz akumulatory kwasowo ołowiowe i litowo-jonowe.
Słowa kluczowe: ogniwa paliwowe, wodór, akumulatory.

Wstęp
Przyszłość mikroinstalacji prosumenckich pracujących w systemie semi off-grid
wiąże się nie tyle z rozproszoną produkcja energii w PME ile z możliwością
magazynowania jej nadwyżek i zarządzaniem w taki sposób, aby zminimalizować
ilości energii kupowanej, a także przeznaczyć na potrzeby świadczenia usług na rzecz
KSE. [1] Rozbudowana infrastruktura lokalnych zasobników energii spowoduje
„odciążenie” sieci przesyłowych (mniejszy zakup energii z elektrowni systemowych).
Wytwarzanie, magazynowanie i zarządzanie energią lokalnie spowoduje konieczność
rozwoju lokalnych sieci dystrybucyjnych (rozdzielczych) oraz smart grid. Jednak aby
do tego doszło konieczna jest infrastruktura zasobnikowa.
Na rysunkach 1 i 2 pokazano grafiki (odpowiednio dla sezonu zimowego i letniego)
15-to minutowe poboru mocy dla domu (o powierzchni 120 m2) wykonanego w
technologii energooszczędnej zużywającego na cele grzewcze 50 kWh/m2/rok..
3
Moc [kW]

Czas [hh:mm]

Rys. 1. Grafik obciążenia PME i produkcji PV w styczniu.

175
 3

Moc [kW]
1

Czas [hh:mm]
Rys. 2. Grafik obciążenia PME i produkcji PV w czerwcu.
Ogrzewanie domu realizowane jest pompą ciepła, a energia elektryczna
pozyskiwana jest z paneli fotowoltaicznych o mocy 5 kW (roczna produkcja ok. 4,7
MWh). Można zauważyć (rys. 1 i 2), że energia z PV jest dostępna w czasie kiedy nie
jest potrzebna. Z tego powodu rozsądne jest jej magazynowanie.

Technologie zasobnikowe
W zależności od medium zasobnika można wyróżnić:
 bezpośrednie magazynowanie energii elektrycznej w akumulatorach (kwasowo-
ołowiowe, litowo-jonowe),
 bezpośrednie magazynowanie ciepła (np. w zasobnikach wodnych, gruntowych czy
też z zmiennofazowych),
 zasobniki biogazu (dla gospodarstw rolnych, nie są związane bezpośrednio z
nadwyżką produkcji energii elektrycznej),
 pośrednie magazynowanie energii elektrycznej z OZE w postaci wodoru (np.
wytwarzanie w procesie hydrolizy),
 pozostałe mniej atrakcyjne dla PME: zasobniki sprężonego powietrza, energia
potencjalna wody, energia kinetyczna mas wirujących, itp.
Z wyżej wymienionych technologii dla PME najbardziej interesujące są zasobniki
akumulatorowe oraz wodór ze względu na współpracę z nieprzewidywalnymi OZE,
takimi jak słońce czy wiatr oraz możliwość aktywnej współpracy (przesyłu energii) z
siecią energetyczną. W dalszej części artykułu skupiono się nad tymi rozwiązaniami.
Magazynowanie energii ze źródeł elektrycznych w postaci ciepła mija się z celem,
ponieważ efektywniej jest wytworzyć ciepło np. w kolektorach słonecznych i je
zmagazynować (np. w zbiorniku wodnym). W przypadku ciepła największym
problemem jest okres magazynowania, który jest stosunkowo krótki (są to dziesiątki
godzin, dla energii elektrycznej w akumulatorach jak i zasobnikach wodorowych mogą
to być nawet miesiące, choć taki czas magazynowania nie jest potrzebny).

Zasobnik wodorowy.
Wodór w PME można wytworzyć metodą hydrolizy wody, a następnie w ogniwie
paliwowym wyprodukować energię elektryczną. Wartość opałowa wodoru (H2)
wynosi, zależnie od czystości, 3 –3,5 kWh/Nm3 (33-38 kWh/kg). 1 Nm3 wodoru

176
odpowiada energetycznie 0,34 dm3 benzyny silnikowej. [2] Sprawność realna
elektrolizerów wynosi ok. 50%, sprawność ogniw paliwowych PEM wynosi ok. 60%,
a w kogeneracji z ciepłem 85%.
Przechowywanie wodoru wiąże się z jego sprężeniem do ciśnienia 200 bar w
przypadku przechowywania wodoru w butlach ciśnieniowych lub pod postacią
wodorków metali, czyli uwięzionych w gąbczastej strukturze (technologia przyszłości).
Zaletą drugiego rozwiązania jest niższe ciśnienie magazynowania (ok. 20 bar, takie
ciśnienie można uzyskać z elektrolizera, nie jest potrzebna dodatkowa sprężarka),
natomiast proces ładowania i uwalniania gazu jest powolny i zależy od ilości
dostarczonego ciepła, co obniża sprawność procesu. Sprawność procesu sprężania
wynosi 70%. Całkowita sprawność procesu magazynowania energii z OZE w paliwie
wodorowym wynosi poniżej 30%.
Szacuje się, że koszt systemu magazynowania wodoru wynosi ok. 4$/kWh [3].
Trwałość ogniw paliwowych PEM (również elektrolizerów) wynosi do 1000 godzin.

Zasobnik akumulatorowy.
Ze względu na najkorzystniejszy stosunek pojemności do ceny akumulatory
kwasowo-ołowiowe są praktycznie jedyną stosowaną technologią akumulatorów w
systemach stacjonarnych (gęstość energii do 40 Wh/kg). Dodatkowo technologia AGM
VRLA jest bezobsługowa i bezpieczna (nie wydobywa się wodór podczas procesu
ładowania). Drugą technologią braną pod uwagę jako zasobnik dla PME są
akumulatory Li-Ion (szczególnie Li-Fe-PO4) stosowane w samochodach elektrycznych
(gęstość energii do 150 Wh/kg). Samochód elektryczny może w pewnych warunkach
spełniać zadanie zasobnika energii elektrycznej dla OZE. [4]
Cechą charakterystyczną (jednocześnie wadą) akumulatorów kwasowo-ołowiowych
jest spadek dostępnej energii wyładowania w miarę wzrostu prądu (mocy)
wyładowania. Na rysunku 3 pokazano charakterystykę wskaźnika wykorzystania
energii akumulatora AGM:
( )
q = (1)
n

gdzie: Ew(Iw ) – dostępna energia zależna od prądu wyładowania, En – dostępna energia przy prądzie
znamionowym.

Na rysunku 4 pokazano charakterystykę wskaźnika kq dla akumulatora Li-Ion (dla Li-

Fe-PO4 jest podobna). Akumulatory te charakteryzują się niewielkim spadkiem
dostępnej energii wyładowania przy wzroście prądu (mocy) wyładowania.

177
 1

Wskaźnik wykorzystania energii kq

0,8

0,6

0,4

0,2

0
0 1 2 3 4 5
Względny prąd wyładowania iw

Rys. 3. Dostępna względna energia wyładowania akumulatora AGM zależna od

prądu wyładowania. [opracowanie własne na podstawie 5]
Trwałość akumulatorów kwasowo-ołowiowych sięga obecnie 1000 cykli, ale silnie
zależy od głębokości wyładowania DOD w cyklu (1000 cykli dla DOD = 20%, 250
cykli dla DOD = 80% przy koszcie jednostkowym zasobnika 130$/kWh).
W przypadku akumulatorów Li-Fe-PO4 trwałość jest znacznie wyższa i obecnie sięga
4000 cykli całkowitego rozładowania (przy koszcie jednostkowym zasobnika
1000$/kWh).
Koszt magazynowania energii zależy od ceny akumulatorów oraz ich trwałości. Na
rysunku 5 pokazano porównanie kosztów magazynowania energii w baterii kwasowo-
ołowiowej. Dane do obliczeń przyjęto dla akumulatorów AGM VRLA SSB-SBL
150-12i.

Rys. 4. Dostępna względna energia wyładowania akumulatora Li-Ion zależna od

prądu wyładowania. [opracowanie własne na podstawie 6]

178
 12 0,70 Energy
I=0,1C
10 0,60
Energy

Energia cyklu [kWh]

Koszt [$/kWh]
0,50 I=0,2C
8
0,40 Energy
6 I=1C
0,30
Cost
4
0,20 I=0,1C
2 0,10 Cost
I=0,2C
0 0,00 Cost
0,3 0,6 0,9
DOD I=1C

Rys. 5. Porównanie kosztów magazynowania energii dla akumulatora kwasowo-

ołowiowego.
Koszt magazynowania dla akumulatorów Li-Fe-PO4 kształtuje się na poziomie
0,60 $/kWh przyjmując, że będą pracowały w pełnych cyklach wyładowania prądem
5C.

Podsumowanie
Technologie zasobnikowe energii elektrycznej stosowane w instalacjach PME
powinny cechować się możliwą dużą dynamiką zmian przepływu energii. Jest to
związane z szybkimi zmianami ilości energii z OZE.
Technologia wodorowa (ogniwa paliwowe) pozostaje bardzo kosztowna w
porównaniu z akumulatorami. Akumulatory kwasowo-ołowiowe mają najniższy koszt
jednostkowy (w odniesieniu do energii), a zastosowanie inteligentnego układu
zarządzani pozwala na osiągnięcie kosztów magazynowania na poziomie 0,30 $/kWh.
Wykorzystanie akumulatorów samochodów elektrycznych jest droższe pozornie. W
tym przypadku, choć cena jednostkowa za energię nominalną jest wysoka to
technologia ta pozwala na efektywniejsze wykorzystanie energii i pracę instalacji bez
obaw o brak mocy w sieci.
Abstract. The article compares, in terms of efficiency and costs, energy storage technologies for
PME installations: hydrogen, lead-acid and Li-Ion batteries. (ENERY STORAGE
TECHNOLOGIES FOR PROSUMERS)
Keywords: fuel cells, hydrogen, batteries.

Literatura
[1] Popczyk J., Mikrobiogazownia jako innowacja przełomowa, Czysta Energia
(2014), nr 2
[2] Surygała J., Wodór jako paliwo, WNT Warszawa (2008)
[3] www.eere.energy.gov
[4] Fice M., Setlak R., Electric vehicle batteries as mobile energy storage for renewable
energy sources, Materiały XI Konferencji Naukowej WZEE (2013)
[5] www.ssb-battery-service.de
[6] www.industrial.panasonic.com
179
SAMOCHÓD JAKO ŹRÓDŁO I ZASOBNIK DLA PME

Rafał Setlak, Marcin Fice

Politechnika Śląska

Streszczenie. W artykule pokazano możliwość wykorzystania samochodu z silnikiem spalinowym do

zasilania mikroinstalacji prosumenckiej domu mieszkalnego. Proponowane rozwiązanie opiera się
o układ Smart Hybrid z silnikiem elektrycznym o mocy 8 kW w który wyposażony jest samochód z
silnikiem spalinowym. System taki pozwala na zasilanie domu prosumenckiego w energię
elektryczna i ciepło w sytuacjach niedoboru energii ze źródeł odnawialnych.
Słowa kluczowe: samochód, napęd hybrydowy, mikroinstalcja prosumencka.

Wstęp
Samochód, zarówno elektryczny (EV) jak i spalinowy (ICE), może być źródłem
oraz zasobnikiem energii (elektrycznej i cieplnej) dla domu. Rozwiązanie to doskonale
wpisuje się w ideę mikroinstalacji prosumenckiej (PME) funkcjonującej w systemie
semi off-grid. W instalacji takiej będą pojawiać się nadwyżki energii ze źródeł
odnawialnych oraz jej niedobory. Występowanie takich sytuacji należy minimalizować
przez stosowanie systemów zarządzania i sterowania PME. Jednak aby
zminimalizować konieczność zakupu energii z sieci konieczne jest jej magazynowanie
lub wytworzenie z innego źródła niż odnawialne. W taryfie G11 cena zakupu energii
w roku 2013 wynosiła 333 zł brutto /MWh oraz dodatkowo 216 zł brutto /MWh za
przesył. Z punktu widzenia konsumenta indywidualnego sieć dystrybucyjną można
potraktować jako stratę środków finansowych.
W akumulatorze EV można bezpośrednio magazynować energię elektryczną oraz ją
oddawać, natomiast ICE może wytworzyć energię elektryczną i cieplną (w
kogeneracji). Biorąc pod uwagę powyższe samochód może być źródłem energii
zarówno awaryjnym jak i podstawowym (z reguły w czasie używania samochodu dom
pozostaje bez mieszkańców).
Paliwa silnikowe (w tym LPG) stosowane w transporcie od ponad 100 lat, pomimo
swoich wad, stanowią wciąż nieosiągalny dla innych źródeł wzorzec współczynnika
masa/objętość-wartość energetyczna. To stanowi o bezkonkurencyjnej pozycji paliw
węglowodorowych z punktu widzenia użytkowników transportu i konsumentów

180
(prosumentów). Samochody z silnikami spalinowymi wchodzą obecnie w fazę
kolejnego ogromnego skoku technologicznego. Widoczne jest to (i będzie w
najbliższych kilku latach) szczególnie w obszarze silników zasilanych benzyną
(również LPG) poprzez dalszy downsizing, silniki typu TwinAir (GM), zapłon HCCI
[2], czy rozwiązania typu MCE-5.

Możliwości techniczne
Techniczne rozwiązania wymienionych wyżej układów zasilania nie są
skomplikowane do realizacji. Mogą jednak stanowić problem braku gotowych
produktów na rynku. W przypadku samochodów elektrycznych producenci do tej pory
nie przewidzieli możliwości oddawania energii z akumulatorów do sieci (Nissan
prowadził testy wykorzystując model Leaf do zasilania budynku, Renault dopiero
planuje wprowadzenie dwukierunkowego przekształtnika do swoich samochodów
elektrycznych).
Samochód z silnikiem spalinowym musiałby być wyposażony w dodatkowy
generator oraz wymiennik ciepła (kogeneracja). Jest to typowa tzw. hybryda. Ten
sposób pozyskiwania energii może wydawać się nieekologiczny i kosztowny. Jednak
uwzględniając układ pracujący w kogeneracji emisja CO2 jest niższa niż z produkcji
energii elektrycznej z węgla (w Polsce przyjmuje się emisję 0,89 t CO2 / MWh, dla
benzyn silnikowych emisja wynosi 0,25 t CO2 / MWh) [1]. Dla gazowych układów
kogeneracyjnych emisja wynosi 0,3 t CO2/MWh.
W dalszej części artykułu pokazano opracowany przez autorów system zasilania
PME z samochodu wyposażonego w układ napędowy Smart Hybrid. Na rysunku 1
pokazano ideę funkcjonowania Smart Hybrid oraz połączenia do PME.
czujn ik pol .
ped . sprze g.la
czujn iki systemu czu jni k p ol . czuj nik p ol.
zap lon owo -wtryskoweg o pe d. p rzysp. dzwi gni b ieg .

po wie trze

stero wni k
pomiar stero wni k
mod uło weg o
masy siln ika
powiet rza i na pęd u
sp ali no weg o
sterow. h ybrydo wego
przepust.
ch lod ni ca

siec po kla dowa

pomp a
P
cieczy chł odza cej
supe rkond ensa to r

po łącze nie paso we aku mu lato r

na pęd u hybryd owe go

sp ali ny
ma szyna ka ta li zator
elektr yczna-ro zruszni k,
altern ator, wspoma gan ie
si ln ika spa li now ego

Rys. 1. Idea połączenia domu z samochodem Smart Hybrid.

Smart Hybrid to wykorzystanie dodatkowej maszyny elektrycznej z magnesami
trwałymi do wspomagania silnika spalinowego z zapłonem iskrowym i odzysku energii
podczas hamowania. Innowacją rozwiązania jest zastosowanie dodatkowych systemów
zmniejszających zużycie paliwa (Start&Stop, wstępne podgrzewanie silnika przed
rozruchem, zastosowanie superkondensatora). Układ ten pozwolił obniżyć zużycie
181
paliwa w cyklu miejskim o ponad 20% przy zachowaniu stosunkowo niskiej ceny (w
masowej produkcji porównywalnej z ceną nowoczesnej samochodowej instalacji
LPG). [3]
Samochód Smart Hybrid może zasilać budynek energią elektryczną i ciepłem
odzyskanym z silnika spalinowego. Produkowana w samochodzie energia może być
wykorzystana natychmiast lub zgromadzona w zasobnikach (akumulatory, zasobniki
ciepła wodne i gruntowe).

Model domu prosumenckiego zasilanego z samochodu Smart Hybrid

W ramach projektu przeprowadzono wielokryterialną analizę techniczno-finansową
opłacalności zastosowania samochodu Smart Hybrid w wersji LPG dla rzeczywistego
gospodarstwa domowego zamieszkanego przez czteroosobową rodzinę, w którym od
trzech lat prowadzone są obliczenia zużycia energii.
Powierzchnia użytkowa domu wynosi 100m2. Ściany domu (współczynnik K dla ścian
0,15 W/m2) posiadają strukturę warstwową (konstrukcja domu szkieletowa). W domu
zainstalowano dwufunkcyjny gazowy piec CO z zamknięta komorą spalania. Piec nie
posiada automatyki sterującej w pomieszczeniach. Dom posiada klasyczną wentylację
grawitacyjną i otwartą w centralnym punkcie domu w podłodze cały rok czerpnię
świeżego. Czerpnia ta pełni w lecie funkcję wentylacji domu, a w zimie dostarczanie
powietrza do żeliwnego kominka wolnostojącego opalanego drewnem. Kominek nie
posiada żadnych kanałów rozprowadzenia ciepła. Instalacja ogrzewania ma formę
klasyczną i zbudowana jest z grzejników wyposażonych w regulatory termostatyczne.
Do analizy przyjęto produkcję energii elektrycznej i ciepła przez hybrydowe źródło
solarne (PVT), pompę ciepła i samochód Smart Hybrid. Przyjęto również, że
wyposażenie domu zostało dostosowane do niskiego zapotrzebowania energetycznego.
Obliczenia przeprowadzono dla wielu wariantów konfiguracji Smart Hybrid i
systemu zasilania energią elektryczną i ciepłem domu. Poszczególne warianty różniły
się między sobą głównie sposobem i proporcją wykorzystania energii ze Smart Hybrid
i dodatkowych źródeł energii (PVT, pompa ciepła, zasobnik akumulatorowy i
gruntowy) dla domu on-grid i off-grid oraz zmianą paliwa dla samochodów na LPG.
Założono, że samochód Smart Hybrid będzie eksploatowany przez 10 lat, a następnie
będzie kupiony kolejnych pojazd, założona zostanie do niego nowa instalacja LPG
oraz zamontowany będzie istniejący układ Smart Hybrid.

Koszty energii analizowanego domu-stan odniesienia

W zimie utrzymywana temperatura w połowie domu (pokój dzienny + kuchnia)
wynosi +250C..+270C. W sypialniach w zimie temperatura nie przekracza +220C. W
lecie przy występowaniu temperatur powyżej +30 0C włączana jest w domu
klimatyzacja o mocy 4,6kW. Średnie (z trzech lat eksploatacji) zużycie energii wynosi:
 energia elektryczna 28,7 kWh/(m2rok), koszt energii elektrycznej: 1590 zł/rok,
 energia gazu ziemnego (CWU) 21,4 kWh/(m2rok),
 energia gazu ziemnego (CO) 64,7 kWh/(m2rok), sumaryczny koszt gazu: 2456 zł/rok.

182
 Do kosztów utrzymania domu doliczono koszty utrzymania dwóch
samochodów z silnikami benzynowymi:
 samochód nr 1: 4,42 MWh/rok, 2 500 zł/rok (samochód z silnikiem 2,0dm3 5tyś
km/rok, średnie zużycie 9,5/100km),
 samochód nr 2: 14,11MWh/rok, 8 200zł /rok (samochód z silnikiem 1,4 dm3, 25 tyś
km/rok, średnie spalanie 6,1 l/100km).

Całkowite koszty roczne: 14 746 zł

W obliczeniach nie uwzględniono zmian cen energii (elektrycznej, gazu, benzyny i
LPG) w kolejnych latach eksploatacji ze względu na skorelowanie kosztów energii.
Podczas budowy domu poniesiono koszty, których już na poziomie projektu można
byłoby uniknąć:
 przyłączenie do sieci energetycznej i gazowej (administracja, materiały i praca): 6
250 zł,
 wykonanie klasycznego fundamentu pod lekką konstrukcją domu: 39 200 zł (można
zastąpić zasobnikami ciepła w postaci zasobnika centralnego i płyty fundamentowej
lub rozproszonego zasobnika w postaci pali betonowych stanowiących tzw.
fundament palowy).

Omówienie wyników analizy.

W przypadku wariantów gdzie samochód Smart Hybrid zasilał jedynie instalację
elektryczną budynku największa oszczędność w okresie 30 lat eksploatacji domu
wyniosła ok. 20% (daje to około 100 tyś zł oszczędności w okresie 30 lat). Wariant ten
charakteryzował się zasilaniem silnika paliwem LPG i zasilaniem odbiorników energii
elektrycznej w sytuacjach awaryjnych. W domu nie zainstalowano dodatkowych źródeł
energii. Uzyskana oszczędność wynika głównie z zasilania samochodu paliwem LPG,
natomiast niezaprzeczalną zaletą systemu jest możliwość zasilania domu w sytuacjach
awaryjnych (koszty trudne do oceny).
W przypadku wariantów w których uwzględniono kogenerację energii elektrycznej
i ciepła produkowane przez Smart Hybrid LPG oszczędność może sięgać nawet 35%
w okresie 30 lat. W wariancie tym dom nie jest przyłączony do sieci energetycznej
i gazowej, a priorytetem jest całkowite pokrycie zapotrzebowania na ciepło (CO
i CWU). Wariant dla którego osiągnięto taki wynik charakteryzuje się
wykorzystaniem, oprócz Smart Hybrid, także paneli PVT o powierzchni 28 m2, pompy
ciepła i zasobnika gruntowego. Analizując taki wariant okazało się, że pojawił się
nadmiar energii elektrycznej (związanej z minimalną ilością ciepła produkowanego
przez Smart Hybrid). Z tego powodu w wariancie tym uwzględniono również
przebudowę drugiego samochodu na napęd elektryczny, a energia elektryczna
potrzebna na pokonanie 5000 km rocznie pozyskiwana jest z PVT i Smart Hybrid.
Przeprowadzone obliczenia pokazują, że pomimo ponoszonych dodatkowych
kosztów elementów (ogniwa PVT, akumulatory, zasobnik gruntowy, Smart Hybrid)
efekt ekonomiczny jest korzystny dla użytkowników.

183
Literatura
[1] Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO2 (WE) do raportowania w ramach
Wspólnotowego Handlu Uprawnieniami do Emisji za rok 2014, Krajowy Ośrodek
Bilansowania i Zarządzania Emisjami, Warszawa (2013)
[2] Gęca M.,, Hunicz J., Kordos P., Niewczas A: HCCI jako alternatywny system spalania w
silnikach tłokowych, Zeszyty Naukowe WSEI, seria Transport i Informatyka, (2012), nr 2
(1), str. 17-26
[3] Kulesz B., Fice M., Setlak R.: Modułowy hybrydowy układ napędowy samochodu,
Napędy i Sterowanie (2011), nr 3
Abstract. The article shows the possibility to use a car with combustion engine as energy source to
power the prosumer micro installation in house. Proposed solution is based on Smart Hybrid
system for cars. Drive consists, except the engine, an 8 kW electric motor (PM BLDC). This system
allows to power the prosumer house in case of deficiency of energy from renewable energy sources.
(CAR AS ENERGY SOURCE AND STORAGE FOR PROSUMER MICRO POWER GRID).
Keywords: car, hybrid drive, prosumer micro power grid.

184
WNIOSKOWANIE ROZMYTE W UKŁADZIE
STEROWANIA PROSUMENCKIEJ MIKROINSTALACJI
ENERGETYCZNEJ PME

Krzysztof Dębowski
Politechnika Śląska w Gliwicach

Streszczenie. W artykule została przedstawiona propozycja realizacji części układu sterowania

w ramach interfejsu prosumenckiej mikroinstalacji energetycznej PME, dotycząca problemu
podejmowania decyzji o sprzedaży energii elektrycznej zgromadzonej w zasobnikach instalacji
PME do sieci elektroenergetycznej operatora systemu dystrybucyjnego. Do podejmowania decyzji
wykorzystane zostało rozumowanie rozmyte bazujące m.in. na znajomości aktualnych cen energii
elektrycznej i prognoz pogodowych.
Słowa kluczowe: zbiory rozmyte, prosument, PME (prosumencka mikroinstalacja energetyczna),
interfejs PME, odnawialne źródła energii

Wstęp
Z jednej strony rozwój technologii i instalacji wykorzystujących odnawialne źródła
energii (OZE), w wyniku czego obniża się cena urządzeń OZE, z drugiej strony
pojawiające się programy wsparcia dla instalacji OZE jak program Prosument
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej z uwzględnieniem
aktualnego poziomu wiedzy społeczeństwa skutkować będą w kolejnych latach
wzrostem ilości zrealizowanych instalacji wykorzystujących OZE. W tym zakresie
należy się spodziewać realizacji instalacji opartych nie tylko o ogniwa fotowoltaiczne
(PV), ale również będą realizowane instalacje w innych lub bardziej złożonych
konfiguracjach, np. PVA: fotowoltaika + akumulator, uW: mikrowiatrak, uWA:
mikrowiatrak + akumulator, MOA: mikrowiatrak + ogniwo PV + akumulator, uB:
mikrobiogazowania, CG: kogeneracja, CHP: kogeneracja lub skojarzone źródła ciepła i
energii elektrycznej, CCHP: trójgeneracja lub skojarzone źródła ciepła, chłodu i energii
elektrycznej. Rozwiązaniom takim towarzyszyć będzie problem zbudowania lokalnego
interfejsu, za pomocą którego można będzie zrealizować połączenie różnych urządzeń,
w tym również z możliwością przyłączenia do sieci operatora systemu
dystrybucyjnego. Przykład takiego interfejsu dla prosumenckiej mikroinstalacji
energetycznej (PME) został przedstawiony m.in. w artykule [1], przedstawia go rys. 1.
185
 Rys.1. Schemat instalacji PME - Prosumenckiej Instalacji Energetycznej (autorzy:
Prof. dr hab. inż. Jan Popczyk, dr hab. inż. Krzysztof Dębowski,
dr inż. Marcin Fice, dr inż. Jarosław Michalak, dr inż. Adrian Nocoń,
dr inż. Marcin Zygmanowski) [1]
Zasadniczą częścią interfejsu będą układy zarządzania i sterowania, nadzorujące
pracę poszczególnych urządzeń OZE, sterujące pracą odbiorników w tym odbiorników
energii elektrycznej w celu jak najlepszego wykorzystania produkowanej energii
(elektrycznej, cieplnej) ale również wspomagające podejmowanie decyzji dotyczących
np. możliwości sprzedaży energii elektrycznej do sieci operatora systemu
dystrybucyjnego. Temu ostatniemu zagadnieniu poświęcony jest niniejszy artykuł.

Układ rozumowania rozmytego w układzie sterowania PME

W interfejsie instalacji PME przedstawionym na rys. 1 najbardziej wewnętrzna
warstwa nazwana „Grafikowanie, kompatybilność” dostarcza informacji
i przetworzonych danych uzyskanych na podstawie pomiarów w warstwie
„Zarządzanie, sterowanie”, które to informacje będą następnie zwrotnie
wykorzystywane w warstwie „Zarządzanie, sterowanie” do realizacji właściwych
procesów wykorzystywania pozyskiwanej z OZE energii, w tym również energii

186
elektrycznej. Jednym ze wspomnianych procesów może być realizacja możliwości
sprzedaży wyprodukowanej energii elektrycznej do sieci operatora systemu
dystrybucyjnego. Do podejmowania takiej decyzji [4], [5] zaproponowano w artykule
moduł wnioskowania oparty na rozumowaniu rozmytym, zbudowany zgodnie z rys. 2
z wykorzystaniem sygnałów wejściowych, bloku reguł IF…THEN oraz sygnału
wyjściowego. Sygnałami wejściowymi będą przede wszystkim bieżące informacje
pozyskiwane z rynku energii (cena energii na rynku bilansującym), z Towarowej
Giełdy Energii (cena energii na Towarowej Giełdzie Energii) oraz prognozy dotyczące
nasłonecznienia i wietrzności.

Rys.2. Schemat modułu wnioskowania rozmytego.

Na rys.3 przedstawiony został przykładowy wykres cen energii elektrycznej na
rynku bilansującym energii, a na rys. 4 wykres cen energii elektrycznej na towarowej
giełdzie energii w ciągu jednej doby.

Rys.3. Ceny energii na rynku bilansującym w PLN/MWh w ciągu kolejnych godzin

doby [2]

187
 Rys.4. Ceny energii na Towarowej Giełdzie Energii w PLN/MWh w ciągu kolejnych
godzin doby [2]
Pozostałe 2 sygnały wejściowe to aktualne odczyty nasłonecznienia oraz wietrzności
oraz ich prognozy, na rys. 5 przedstawiony został przykładowy wykres nasłonecznienia
w ciągu doby.

Rys. 5. Przykładowy wykres nasłonecznienia (kolor żółty) [3]

Wartości uzyskiwane z danych dotyczących cen bieżących będą podlegały
rozmywaniu [4], przy czym kontrolowana będzie ich wartość bieżąca oraz zmiany
wyznaczane w postaci pochodnej zgodnie ze schematem przedstawionym na rys. 6.

Rys. 6. Schemat adaptacji sygnału wejściowego dla potrzeb modułu wnioskowania

rozmytego
188
 Na bazie wypracowanych sygnałów, poprzez ich wzajemne powiązanie blokiem reguł
IF … THEN wypracowany zostanie sygnał wyjściowy dla decyzji o ewentualnym
odsprzedaniu zgromadzonej w zasobniach instalacji PME energii elektrycznej.

Wnioski
Wykorzystanie dostępnych informacji (ceny energii na rynku bilansującym i na
Towarowej Giełdzie Energii) w połączeniu z prognozowanymi danymi dotyczącymi
nasłonecznienia oraz wietrzności umożliwią w nowoczesnej prosumenckiej
mikroinstalacji energetycznej PME zrealizowanie nowych usług [6], w tym np.
możliwość sprzedaży zgromadzonej w zasobnikach instalacji energii elektrycznej do
sieci operatora systemu dystrybucyjnego, do tego celu potrzebne są nowoczesna
narzędzia wspomagające, w artykule dla potrzeb podejmowania związanej z tym
decyzji zaproponowany został moduł rozumowania rozmytego.
Abstract. In the paper has been presented a proposal for implementation of a part of the control
system within the interface of prosumer energy micro installation (PME). This proposal concerns
the problem of decision making regarding the sale of electrical energy, accumulated in batteries of
the PME installation, to the electrical network of distribution system operator. In order to make a
decision the fuzzy inference has been used taking into consideration the knowledge of the actual
prices of electrical energy and weather forecasting. (FUZZY INFERENCE IN CONTROL
SYSTEM OF PROSUMER ENERGY MICRO INSTALLATION).
Keywords: fuzzy sets, prosumer, PME (prosumer energy micro installation), interface PME,
renewable energy sources.

Literatura
[1] Popczyk J., Energetyka prosumencka i jej miejsce w energetyce, Czysta Energia,
(2014), nr 5/2014 (153), str. 20-24.
[2] Portal Centrum Informacji o Rynku Energii: http://www.cire.pl/
[3] Portal pogodowy: http://www.andretti.pl/
[4] Kacprzyk J., Zbiory rozmyte w analizie systemowej, PWN (1986), Warszawa.
[5] Dębowski K., Zastosowanie zbiorów rozmytych w opisie i optymalizacji
właściwości energetycznych obwodów elektrycznych jako rozwinięcie i
uogólnienie metod klasycznych, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej (2011),
Gliwice (monografia habilitacyjna).
[6] Popczyk j., Doktryna energetyczna, Biblioteka Źródłowa Energetyki
Prosumenckiej BŹEP, (2014), poz. 1.1.06.

189
190
Część 3
Zarządzanie
Tak jak w XX wieku rodziły się podstawy pod korporacyjne systemy zarządzania sektorami
(branżami) energetycznymi (paliwowo-energetycznymi) tak obecnie będą się kształtować nowe
systemy zarządzania dla potrzeb energetyki prosumenckiej. Muszą one być ukierunkowane
przede wszystkim na potrzeby projektowania i serwisowania instalacji prosumenckich oraz
muszą być kompatybilne z infrastrukturą smart grid EP dla potrzeb sterowania technicznego
instalacjami i zarządzania rynkami EP. W pierwszym obszarze, organizacyjnym, systemy
franczyzowe będą jednym z ważniejszych rozwiązań. W drugim obszarze podstawowym
rozwiązaniem będą systemy zarządzania wirtualnymi sieciami instalacji prosumenckich;
w systemach tych (cechujących się dominującym udziałem technologii teleinformatycznych)
zagadnienia zarządzania rynkami EP z jednej strony i technicznego sterowania instalacjami
z drugiej strony będą integralnie ze sobą powiązane.

Akronimy:
OZE, URE, WEK, EP – odnawialne źródła energii, urządzenia rozproszonej energetyki, wielkoskalowa
energetyka korporacyjna, energetyka prosumencka.
KSE, RB – krajowy system elektroenergetyczny, rynek bilansujący.
PME, PISE, AG – prosumencka mikroinstalacja energetyczna, prosumencka inteligentna sieć
elektroenergetyczna, autogeneracja (przemysł).
sieć nN, sieć SN – sieć niskiego napięcia, sieć średniego napięcia.
OSP, OSD – operator systemu przesyłowego, operator systemu dystrybucyjnego.
TPA, DSM – Third Party Access (zasada dostępu stron trzecich do sieci), Demand Side Management
(zarządzanie profilem zapotrzebowania).
ICT – Information and Communication Technology (szeroko rozumiany przemysł elektroniczny,
teleinformatyczny).
EV – Electric Vehicle (samochód elektryczny).
PKB – produkt krajowy brutto.

191
192
MODELE BIZNESOWE I ZARZĄDZANIE NA RYNKU
ENERGII

Bożena E. Matusiak
Uniwersytet Łódzki

Streszczenie: Zarządzanie nowymi technologiami i uruchamianiem (komercjalizacją) nowych

modeli biznesowych na zintegrowanym rynku energii wymaga od menedżerów nowych
umiejętności, odmiennego sposobu myślenia oraz innowacyjnego podejścia do zarządzania w
obszarze energetyki. W artykule przedstawiono, czym są modele biznesowe na rynku energii,
dlaczego należy je budować, komercjalizować oraz poszukiwać metod ich finansowania.
Omówiono również uzyskane wyniki projektu europejskiego e-balance, który zakresem pracy
wpisuje się w energetykę prosumencką. We wnioskach podkreślono zasadność zajmowania się
zarządzaniem rozwojem innowacji w inteligentnych sieciach.
Słowa kluczowe: inteligentne sieci, energetyka prosumencka, projekty innowacyjne, modele
biznesowe, zarządzanie na rynku energii

Wprowadzenie
Celem niniejszego artykułu jest podjęcie dyskusji dotyczącej dynamicznych
przemian i przebudowy rynku energii, tworzenia nowych modeli biznesu i ich
komercjalizacji oraz rozwiązywania problemów zarządczych, jakie pojawiają się w
dynamicznym otoczeniu sektora energetycznego, szczególnie w obszarze optymalnego
wykorzystania energetyki prosumenckiej w bilansowaniu produkcji i konsumpcji
energii elektrycznej.
Szczególnie teraz, gdy trzeba mówić niemal o przewrocie technologicznym, jaki
dokonuje się na rynku energii, niezbędne jest rozważanie nowych modeli biznesowych,
nowych form zarządzania, niezbędnych zmian w regulacjach prawnych, procesach i
sposobach komercjalizacji oraz finansowania pomysłów organizacyjnych.
W artykule postawiono pytania na które próbowano uzyskać odpowiedź: czym są nowe
modele biznesu na rynku energii? czy procesy komercjalizacji są odpowiednie dla nowych
modeli szczególnie energetyki prosumenckej? Jak dobrać odpowiedną strategię
komercjalizacji i sfinansować inkubację modelu? Dodatkowo na przykładzie projektu e-
balance pokazano praktyczne możliwości wspierania zarządzania bilansowaniem
konsumpcji i produkcji energii elektrycznej w inteligentnym środowisku.

193
Modele biznesowe na rynku energii
Model biznesu (biznesowy) najczęściej reprezentuje interesy konkretnego podmiotu
gospodarczego. Często, jest to opis słowny i graficzny modelu mikro otoczenia
rynkowego (tzw. otoczenia biznesu) wraz z informacjami takimi jak opis założeń
(teoretycznych) umożliwiających nowe działania, które kreują wartość dla wszystkich
uczestników biznesu, od których jest ona zależna i uzasadniają możliwość nowych
działań w otoczeniu konkretnego modelu rynku [Magretta 2002,str 87; Magretta 2003
str. 44].
Model biznesu powinien odpowiadać na następujące ogólne pytania: co podmiot
będzie robić (produkt, usługa, nowy sposób organizacji działania, zarządzania itp.), dla
kogo, czy będzie to jego przewagą konkurencyjną, (w jaki sposób), jakie zasoby
zaangażuje i jaka będzie wartość dodana (widoczna korzyść ekonomiczna, finansowa,
użyteczność pożądana na rynku) oraz jaki będzie przyjęty model zwrotu wdrożonego
do realizacji biznesu, (na czym biznes zarabia) W literaturze polskiej i światowej
[Obłój 2002], [Kieżun 2011], [Porter 1996], [Afuah 2003], [Teece 2010 str.: 72]
[Osterwalder 2012] wskazywane są podobne cechy modeli. Ważne jest, by odróżniać
model biznesowy od modelu komercjalizacji (urynkowienia), biznesplanu lub strategii
działania [Chesbrougch 2002]. Modele biznesu w energetyce, w dobie innowacyjnych
technologii i rozwoju Smart Grid powstają, jako całkiem nowe (nowe ukształtowanie
łańcucha wartości) [Popczyk 2014; 1.4.04] modele dla włączenia nowych
funkcjonalności, wiedzy, technologii i sposobów zarządzania jak też realizacji nowych
potrzeb podmiotów zainteresowanych udziałem w łańcuchach wartości tworzonych dla
Smart Grid (SG) i zintegrowanego rynku energii. W pracy „Modele biznesowe…..”
[Matusiak 2013 str.: 114] wskazano i opisano ogólne modele biznesowe: np. model
prosumenta – w tym, model rozwijany wokół tzw. budynku energooszczędnego, model
wytwórcy, model agregatora, model firmy ESCO, czy model dla magazynowania
energii (EV- samochody elektryczne). Są to modele związane z rozwojem technologii i
innowacyjnymi działaniami na rynku energii. Wymienione modele są ogólnymi
opisami nowych możliwości biznesowych dla wszystkich dotychczasowych jak i
nowych podmiotów rynku energii, w tym dla energetyki prosumenckiej [Popczyk
2014; 1.4.04], zmieniające oblicze energetyki.

Proces komercjalizacji modelu biznesowego

Komercjalizacja to wieloetapowy proces, szczególnie, gdy rozważamy
komercjalizację innowacyjnej technologii (produkt, usługa), innowacyjnego sposobu
zarządzania, budowania strategii czy podejmowania nowych działań na tzw. „obszarze
błękitnego oceanu” [Chan Kim 2006]. Proces komercjalizacji ma elementy strategii jak
i taktyki działania. Najczęściej komercjalizacji podejmują się innowatorzy i
pomysłodawcy, jak też przede wszystkim zespoły naukowe posiadające innowatorskie
wyniki badań, którzy pragną doprowadzić do wejścia ich modeli biznesowych na rynek
(doprowadzenie do sprzedaży i\lub do powstania nowego przedsiębiorstwa, usługi,
produktu, nowego sposobu działania). Mają oni najczęściej dużą wiedzę merytoryczną
i niestety, często znikomą z zakresu zarządzania procesem komercjalizacji, czyli

194
sposobem urynkowienia. Istnieje dość obszerna literatura na temat komercjalizacji
innowacji. Wskazywane i omawiane są w niej różne modele sposobu wejścia na rynek
i utrzymania swojego działania w sposób ciągły, generując wartość dodaną, realizując
model biznesowy i wybraną strategię działania w określonym czasie.
Znane modele komercjalizacji to: model Stage-Gate, model Jolly’ego, model
Goldsmitha, model De Geetera [Gwarda-Gruszczyńska 2013] itp. Każdy z nich ma swoją
specyfikę jak i przeznaczenie (wdrożenie innowacyjnego produktu, transfer technologii czy
innowacyjnego działania). Najczęściej oprócz prawidłowo opracowanych etapów samego
procesu komercjalizacji (modelu) należy jeszcze posiadać:
 dostęp do niezbędnych zasobów (kapitał, wiedza, zarządzanie ochroną własności
intelektualnej, sprzęt, infrastruktura, ludzie i sieć współpracy, dostęp do rynku, sieć
sprzedaży, dystrybucji),
 przekonanie, zaangażowanie i pewność sukcesu (przekonanie o sukcesie,
skuteczny biznesplan),
 sposób pomiaru- czyli właściwie wybrane mierniki realizacji zadań,
 sprzyjające środowisko makro i mikroekonomiczne- czyli znajomość środowiska
ekonomicznego i działania prawa, regulacji gospodarczych itp.
Prawie w każdym z modeli komercjalizacji znanym z literatury, wymieniane są
następujące składowe: etap oceny koncepcji, czyli szeroka ocena opracowanego
modelu biznesowego, etap rozwoju, – czyli dokładne planowanie wejścia na rynek
wraz z jego finansowaniem, etap urynkowienia- uruchomienie, wprowadzenie w życie
założeń biznesplanu i często zastosowanie innowacyjnego podejścia do zarządzania
innowacją. Szczególnie ważna jest konieczność innowacyjnego podejścia do
zarządzania innowacją na rynku energii i to, może przede wszystkim decydować o
sukcesie czy porażce całego procesu komercjalizacji innowacyjnych rozwiązań na
rynku Smart Grids czy energetyki prosumenckiej.

Strategia komercjalizacji a sposoby finansowania inkubacji modelu

biznesowego
W biznesie najczęściej stawianymi pytaniami ze strony tych, co podejmują decyzję
o finansowaniu inwestycji w tym inwestycji tzw. wysokiego ryzyka (jakimi są
innowacyjne projekty rynku energetyki prosumenckiej) są następujące pytania: Jak
dużo muszę zainwestować? (How much?) jak szybko mi się to zwróci (How fast?) oraz
co z tego będę miał (How many?) Pytają o to zarówno banki jak też państwowi i
prywatni inwestorzy. Odpowiednio, do oceny i odpowiedzi na te pytania stworzono
miary, takie jak: wskaźniki NPV, IRR czy też PP i inne. W większości modeli
biznesowych, dotyczących rozwoju i włączenia technologii OZE oraz SG a przy tym
rozwoju energetyki prosumenckiej w Polsce, wskaźniki te dają odpowiedzi mało
zadowalające lub negatywne. Dodatkowo polskie prawo energetyczne nie ułatwia
budowania odpowiedniej perspektywy dla podjęcia decyzji dziś. Większość polskich
ekspertów, na wskazane wyżej pytania odpowiada: zainwestować trzeba dużo
(technologia jest wciąż droga), przy czym ryzyko poniesienia straty (dla inwestora) jest
wysokie, a okres zwrotu niepewny lub przynajmniej bardzo długi, więc ekonomicznie
niemal nieuzasadniony.
195
 Nie ulega wątpliwości, że innowacyjne inwestycje np. w energetykę prosumentcką
są inwestycjami stosunkowo drogimi i wysokiego ryzyka. W biznesie, tradycyjnie -
inwestor, (najczęściej bank, firma posiadająca kapitał) podejmuje różnorakie działania
biznesowe dla uzyskania nadrzędnego celu, jakim jest przyrost kapitału, zaś rynek –
klient - pełni rolę odbiorcy pożądanego towaru, usługi, inwestycji. Skorzysta z usług
banku bądź innych źródeł finansowania dla zakupu technologii OZE, jeśli obciążenia
odsetkami lub procedurami i kontrolami nie zniechęcą jego osobistej skłonności do
podejmowania wysiłku i ryzyka działania w długim okresie czasu.
Należy wspomnieć, że energetyka prosumencka (EP) – to inwestycje rozproszone –
jednak o dużo mniejszej wartości netto (setki tysięcy) niż inwestycje w tradycyjną
energetykę wielkiej skali (miliardy). Zatem i perspektywa rozwoju energetyki
prosumenckiej, rozproszonej jest zdecydowania inna niż systemowej. Mimo wszystko
EP nie rozwija się w Polsce tak dynamicznie jak w Niemczech czy Norwegii, Holandii
i UK. Dlaczego? Skoro nowy rynek energii to rynek skoncentrowany wokół potrzeb
klienta- odbiorcy? Brakuje innowacyjnych pomysłów, które mimo wysokiego ryzyka,
poprzez swoją innowacyjność podejścia dają jednak duże szanse na sukces. Potrafią to
robić innowatorzy z Doliny Krzemowej w dziedzinie rozwoju Internetu i biznesu
skupionego wokół niego. Należy zauważyć, że telefony komórkowe w początkowym
etapie rozwoju technologii też zapowiadały się na drogi produkt, a sukces biznesowego
modelu oraz wejścia na rynek- był niepewny.
W. Berger a także G. Hamel proponują zestaw zupełnie innych pytań Inwestora dla
innowacyjnych modeli biznesowych: Why?, what if? and how? [Berger 2013], [Hamel
2002], [Hamel 2006], pytań bez których nie byłoby firm gigantów takich jak: Apple,
Google itp.
Why – dlaczego chcesz czy potrzebujesz instalacji OZE?, dlaczego chcesz rozwoju
EP? Pytanie to jak i odpowiedz wskazuje na szerszą perspektywę rozpatrzenia potrzeb
i korzyści nie tylko finansowych i ekonomicznych, ale także w większej skali –
wskazuje na potencjał korzyści wynikających z ekonomiki behawioralnej [Shefrin
2008] oraz z łańcuchów wartości energetyki prosumenckiej i efektów ekologicznych.
What if – odpowiedź na tak postawione pytanie może być wielowariantowa i
zmuszająca do rozległej analizy innowacyjnych pomysłów przy zmianie wszelkich
założeń. Daje możliwość rozważania zmian szeroko pojętych, poczynając od zmian
legislacyjnych poprzez założenia systemowe jak też wszelkie ograniczenia, parametry
ekonomiczne i efekty środowiskowe (Life Cycle Assessment LCA) itp. Pytanie to jest
wyzwalaczem innowacyjnych pomysłów i sposobów nowych modeli inwestowania,
wspierania biznesu i komercjalizacji inwestycji pro prosumenckich.
How - jak? Poprzez jaki model? Poprzez jakie działanie? To również obszar na
szukanie odpowiedzi nie tylko według tradycyjnego, tylko finansowego podejścia. Jak
zrealizować pomysł? Jak szukać nowych sposobów wsparcia? Jak ułatwić drogę
realizacji? Czy oczekiwać szybkiego zwrotu? Czy być pierwszym? Jak szukać
nowych, niekonwencjonalnych rozwiązań skoro „stare i znane” metody nie sprawdzają
się itp.
W procesie inkubacji nowych modeli biznesowych dla energetyki, szczególnie
rozważając dotychczasowe sposoby finansowania innowacyjnych technologii w
literaturze wymieniane są: project finance, kredyty i pożyczki bankowe, środki
publiczne, angażowanie aniołów biznesu, Private Equity (venture capital) emisje akcji,
196
włączenie dedykowanych inwestorów branżowych, aktywa niepubliczne funduszy
inwestycyjnych itd.
Dla klientów energetyki prosumenckiej – prosumentów, którzy są zaangażowani w
nowych modelach biznesu, proponowane są następujące metody finansowania: leasing,
venture capital, konsorcja naukowo przemysłowe (projekty europejskie), partnerstwo
publiczno - prywatne, spółdzielnie, fundusze prywatne, lekkie kredyty, finansowanie
poprzez fundusze programów strukturalnych i dofinansowanie z funduszy europejskich.
Nie wszystkie z nich zyskują tzw. akceptację społeczną. Większość z nich jest trudno
dostępna (biurokracja i obwarowania finansowo- prawne), obarczona dużą premią za
ryzyko. Należy jednak poszukiwać dróg do realizacji innowacyjnych inwestycji w
energetyce ze względu na ogromny potencjał łańcuchów wartości [Popczyk 2014; 1.4.04],
możliwych do zrealizowania na nowym smart gridowym rynku energii. Szczególnie ważne
będzie szukanie innowacji w obszarze integracji rynku energii elektrycznej, ciepła,
transportu, gazu i odpadów w jeden zintegrowany rynek energii.

Bilansowanie lokalne produkcji i konsumpcji energii w efektywnym

i inteligentnym otoczeniu sąsiedztwa: model biznesowy dla projektu
e-balance.
Projekt e-balance (www.e-balance-project.eu)62 dotyczy rozwiązań dużych,
systemowych, związanych z nowymi działaniami operatorów systemów dystrybucji
energii elektrycznej na rynku energii (OSD) w warunkach inteligentnych sieci i
rozproszonych źródeł energii elektrycznej (energetyka prosumencka). Projekt:
„Balancing energy production and consumption in energy efficient smart
neighborhoods” ma na celu przygotować aplikację: Energy Management System
(EMS) dla potrzeb bilansowania lokalnego i zarządzania przepływami w sieci w
obszarze z dużym nasyceniem rozproszonych źródeł energii, magazynów energii jak
też samochodów elektrycznych oraz smart domów i smart urządzeń domowych (DER).
Aby zrealizować ten cel główny, sformułowano następujące cele szczegółowe:
 uzyskanie wysokiej efektywności w zużyciu energii, bilansując potrzeby lokalnych
odbiorców jak też producentów i prosumentów,
 realizację celów pro środowiskowych, związanych z pakietem klimatycznym i jego
ustaleniami,
 optymalne dopasowanie opracowanej aplikacji do oczekiwań klientów i przyszłych
użytkowników systemu,
 rozwój aplikacji wspomagających – jak np. krótkookresowe prognozowanie
zużycia czy produkcji energii elektrycznej, parametrów pogody itp.,
 optymalizację i sprawne zarządzanie dynamiczną i rozproszoną siecią, utrzymanie
jakości usług dostaw jak i jakości parametrów energii elektrycznej na poziomie
sieci średniego i niskiego napięcia. W tym też ograniczenie awaryjności sieci i strat
przesyłowych oraz kradzieży energii elektrycznej z sieci przy zachowaniu
standardów bezpieczeństwa i prywatności dla danych,

62
Prace w projekcie e-balance (numer projektu: 609132) są częściowo finansowane, w ramach funduszy
siódmego Europejskiego Programu Ramowego FP7-SMARTCITIES-2013.
197
 przetestowanie uzyskanych rozwiązań w rzeczywistym środowisku. W istniejącej
sieci inteligentnej InovGrid (Portugalia- Batalha), oraz w Bronsbergen, gdzie
znajduje się ok. 120 domów z instalacjami PV, smart urządzeniami i magazynami
energii (Holandia). Przewidziano także test demonstracyjny w laboratorium
demonstracyjnym Uniwersytetu Twente (Holandia) i w IHP (Leibniz Institute we
Frankfurcie), gdzie w warunkach laboratoryjnych przebadany będzie wpływ
dużego nasycenia magazynów energii i samochodów elektrycznych oraz
mechanizm bilansowania Triana, [Bakker 2012] opracowany na Uniwersytecie
Twente.
W pierwszym etapie prac projektowych wykonano analizę ogólnych celów i
potrzeb systemu, koniecznych do zrealizowania za pomocą planowanej aplikacji.
Wyspecyfikowano 28 use cases (przypadków użycia), które definiują ogólne
wymagania systemowe. Następnie przeprowadzono badania ankietowe w trzech
krajach (Polska, Holandia, Potugalia) badając preferencje przyszłych użytkowników
systemu. Uzyskano bazę ponad 5000 odpowiedzi na ankiety, które posiadały ponad 89
wielowariantowych pytań. Tak szeroki zakres badań preferencji i wiedzy
użytkowników jest doskonałym obszarem badawczym dla uzyskania lepszego
dopasowania i dedykowania projektowanej aplikacji dla użytkownika. Wykonano
również pogłębioną analizę istniejących regulacji prawnych - zarówno ogólno-
europejskich jak też regionalnych (w każdym z w. w. krajów) w obszarze dopasowania
ich do potrzeb rozwoju SG jak też DER i rozwiązań dedykowanych dla bilansowania
lokalnego produkcji i konsumpcji energii elektrycznej. Szczegółowa analiza, wykazała
jak bardzo w niektórych obszarach prawo nie nadąża za potrzebami rynku
inteligentnych sieci. Opracowano też około 209 szczegółowych wymagań
funkcjonalnych systemu. Zastosowano referencyjny model SGAM (Smart Grid
Architecture Model) [EUC EG3 2013], by przeprowadzić analizę funkcjonalną
rekomendując metodologię TOGAF 9 dla przejścia do dalszych etapów prac
projektowych. Wykonano również wstępną analizę trzech podstawowych warstw
przyszłej aplikacji EMS: warstwy biznesowej i zarządczej, warstwy komunikacyjno-
informacyjnej (także zarządzanie bezpieczeństwem i prywatnością danych i dostępu)
jak też warstwy fizycznej (sensory i urządzenia smart, wymiana informacji,
komunikacja).
Ze względu na potrzebę rozważań zagadnień ekonomiczno- biznesowych,
uzasadnienia oczekiwanych korzyści oraz wskazania niezbędnych kosztów wykonano
wstępną analizę biznesową i przygotowano dwa modele biznesowe dla dwóch
proponowanych usług w systemie e-balance [Matusiak et. al. 2014].
Dla potrzeb zadania związanego z opracowaniem modeli biznesowych (autorka jest
kierownikiem prowadzonego zadania w projekcie) wykonano najpierw przegląd
dokumentacji i rekomendacji zespołów do spraw rozwoju SG: EUC Task Force Expert
Groups for SG [2, 3, 4, 5, 6], [EC 2010], (EC 2011] [EC 2013]. W wyniku tego,
uściślono wskazanie modeli referencyjnych dla potrzeb tworzenia sieci inteligentnego
opomiarowania (AMI- Adwanced Metering Infrastructure i SM- Smart Metering),
modeli zarządzania i przetwarzania danych pomiarowych, rekomendowanych i
rozwijanych w poszczególnych krajach Europy, modelu referencyjnego SGAM dla
potrzeb tworzenia nowych rozwiązań i nowych usług aplikacji SG, na bazie których

198
można tworzyć kolejne usługowe rozwiązania jak np. platformę e-balance. Na bazie
wspomnianej dokumentacji EUC, przeprowadzono analizę wstępną dla dwóch
wyselekcjonowanych serwisów aplikacji e-balance wskazując korzyści i zagrożenia
(za pomocą analizy SWOT) dla każdego uczestnika systemu i każdej zaangażowanej
strony (stakeholders: wskazano 10 najważniejszych uczestników). Zaproponowano
również ogólne modele zwrotu i poprzez analizę funkcjonalności wskazano wartość
dodaną w każdym z proponowanych serwisów.
Za pomocą BPMN (Business Process Modeling Notation) przygotowano wstępną
analizę ogólnego modelu procesów dla usługi bilansowania i zaproponowano ogólny
algorytm działania.
Dalsze prace nad modelami biznesowymi w projekcie, będą prowadzić poprzez
analizę uzyskanych wyników badań społeczno- ekonomicznych, by wypracować
dokładne business cases (przypadki biznesowe) i wykonać szczegółową analizę
biznesową dla wskazanych segmentów klientów, jak też dla DSO wraz z analizą CBA
(Cost and Benefits Analysis) [EPRI 2010] dla środowisk wdrożeniowych z przyjętymi
warunkami cenowymi i taryfami.
W ten sposób zostaną uwzględnione wnioski z uzyskanych badań społecznych oraz
warunki ekonomiczne pilotażowego wdrożenia aplikacji w konkretnych lokalizacjach i
środowisku makro i mikro ekonomicznym. Należy dodać, że modele biznesowe
aplikacji e-balance, opracowane zostały przy założeniu, że zostaną uruchomione
dynamiczne ceny energii elektrycznej oraz elementy programu DSM (Demand Side
Management – zarządzanie stroną popytową).
W pracach projektu przeprowadzono wstępną analizę mechanizmów cenowych i
możliwości używania sygnałów sterujących, jakie mogłyby wspierać działanie
przyszłego systemu. Na koniec należy wspomnieć, że EUC zaleca stosowanie
referencyjnych, opracowanych wytycznych do tworzenia modeli biznesowych na
rynku energii wraz z pogłębioną analizą warunków ekonomicznych, barier i warunków
krytycznych. W ten sposób, modele te stają się modelami referencyjnymi, które mogą
być powielane i realizowane w innych, podobnych projektach rozwojowych.

Wnioski
Opracowanie modelu komercjalizacji nie jest zadaniem łatwym. Mimo istnienia
wielu metod i wiedzy teoretycznej z zakresu zarządzania, to w przypadku
komercjalizacji innowacyjnych technologii na rynku energii (i dla EP), dodatkową
barierą jest nieistniejące prawo. Prawo, które powinno formułować podstawy
ekonomiczne i legislacyjne działania każdego biznesu. Ponieważ biznes zawsze
osadzony jest mocno w realiach rynku. I tak, jak w przypadku projektu e-balance,
niezwykle ważne jest wskazanie, jakie bariery legislacyjne utrudniają uruchomienie
nowego potencjału tkwiącego w określonych modelach biznesowych i łańcuchach
wartości dla EP. Bez tego, wszystkie opracowania modelów pozostają w sferze
teoretycznych rozważań. Mimo to ważne jest, aby takie modele powstawały. Dają one
transparentną informację, gdzie można szukać wartości i jak ją osiągać. Nie
opracowano jeszcze modelu komercjalizacji dla omawianego projektu platformy
e-balance. Projekt jest na wczesnym etapie rozwoju prac. W przypadku przeniesienia

199
projektu e-balance z laboratorium na rynek, właścicielem staje się OSD lub agregator
(nowy podmiot na rynku). W przypadku agregatora należy zauważyć, że do tej pory w
Polsce nie ma takiego podmiotu na rynku a proces tworzenia ram prawnych jego
działania może być jeszcze dość długi. Zarządzanie jako proces organizowania,
kontrolowania, monitorowania i usprawniania zmienia swoje oblicze w przypadku
nowych wyzwań rynku poprzez potrzebę tworzenia nowoczesnych narzędzi,
wspomagających jego przebieg. Jednym z narzędzi dla bilansowania lokalnego potrzeb
konsumpcyjnych i produkcji energii elektrycznej będzie platforma e-balance, której
pilotażowe wdrożenia wskażą jej praktyczne możliwości.

BUSINESS MODELS AND MANAGEMENT ON ENERGY MARKET

Abstract: Management of new technologies and startup (commercialization) of new business
models for integrated energy market requires new skills of managers, a different way of thinking
and an innovative approach to management in the energy field. The paper presents what are the
business models in the energy market, why should they build, commercialize, and seek ways of
financing. It also discusses the results of the European project: the e-balance, where the scope of its
work is a part of the energy prosumers. The conclusions emphasize the legitimacy to deal with
managing the growth of innovation in smart grids.
key words: smart grids, innovation projects, business models, energy market management

Literatura:
[1] Kieżun W. (red.); Krytycznie i twórczo o zarządzaniu; 2011 Warszawa; Nogalski B. :
Modele biznesu jako narzędzia reorientacji strategicznej przedsiębiorstw; str: 445-476
[2] Technical report CEN/CENELEC/ETSI, Expert Group 1. “First set of standards”, November
2012. [http://ec.europa.eu/energy/gas_electricity/smartgrids/doc/ xpert_group1_
first_set_of_standards.pdf] [20.05.2014].
[3] Technical Report CEN/CLC/ETSI/TR “Functional reference architecture for
communications in smart metering systems”, December 2011.
[4] Technical Report CEN-CENELEC-ETSI Smart Grid Coordination Group “Smart Grid
Information Security”, , November 2012 [http://ec.europa.eu/energy/gas_electricity/smartgrids/
doc/xpert_group1_security.pdf] [20.05.2014]
[5] Technical Report CEN/CENELEC/ETSI, Expert Group 1, “Smart Grid Reference
Architecture”, November 2012 [http://ec.europa.eu/energy/gas_electricity/smartgrids/
doc/xpert_group1_ reference_architecture.pdf] [20.05.2014].
[6] Technical Report CEN/CENELEC/ETSI, Expert Group 1, “Sustainable Processes”, November
2012. [http://ec.europa.eu/energy/gas_electricity/smartgrids/ doc/xpert_group1_ sustainable_
processes.pdf] [20.05.2014].
[7] Afuah A., Tucci Ch., Internet Business. Strategy and Models; Cracow 2003
[8] Berger W., More beautiful questions; Bloomsbury USA, NY 2014
[9] Chan Kim W., Mauborgne R.; Strategia błękitnego oceanu. Jak stworzyć wolną przestrzeń
rynkową i sprawić by konkurencja stała się nieistotna, MT Biznes, Warszawa 2006
[10] Chesbrough H., Rosenbloom S., The role of the business model in Capturing value from
innovation: evidence from Xerox Corporation’s technology spin-off companies; Industrial
and Corporate Change, Volume 11, Number 3, 2002, pp. 529–555

200
[11] EC 2011, Smart Grid from innovation to Deployment, Communication from the Commission
to the European Parliament, the Council, The European Economic and Social Committee and
the Committee of the Regions. http://eur-lex.europa.eu/ LexUriServ/LexUriServ.do?uri=
COM:2011:0202:FIN:EN:PDF, [26.05.2014]
[12] EC Task Force for SF EG3 first yearly report (2013): Option on Handling Smart Grid
Data;http://ec.europa.eu/energy/gas_electricity/smartgrids/doc/xpert_group3_first_year_re
port.pdf
[13] EC Task Force for Smart Grid (2010); EG1, Functionalities of SG and smart meters.
http://ec.europa.eu/energy/gas_electricity/smartgrids/doc/expert_group1.pdf [16.05.2014]
[14] EC Task Force for Smart Grid, (2011) EG3, Roles and responsibilities of actors involved
in the SG deployment. http://ec.europa.eu/energy/ gas_electricity/smartgrids/
doc/expert_group3.pdf [12.05.2014]
[15] EPRI 2010, Methodological approach for estimating the benefits and costs of Smart Grid
demonstration Project. Palo Alto, CA EPRI 1017006
[16] Gwarda-Gruszczyńska E.; “Modele procesu komercjalizacji nowych technologii w
przedsiębiorstwach. Uwarunkowania wyboru - kluczowe obszary decyzyjne.
Wydawnictwo UŁ 2013
[17] Hamel G.; “The Why, What and How of Management Innovation”; Harvard Business
Review, February 2006
[18] Hamel G.; “Leading the Revolution” , Harvard Business School Press, 2002
[19] JRC reference report 2012 - Guidelines for conducting a cost-benefits analysis of SG.
http://ec.europa.eu/energy/gas_electricity/smartgrids/doc/20120427_smartgrids_guideline.
pdf [20.05.2014]
[20] Magretta J.: What Management is? Profile Books, London 2003, pp. 44,
[21] Magretta J.: Why Business Models Matter? Harvard Business Review, May 2002, pp. 87-92.
[22] Obłój K.; Material of effective strategies: the market of old and new competition rules;
Warszawa 2002
[23] Osterwalder A. Pigneur Y., Business Model Generation, Wiley 2012
[24] Popczyk J.; Energetyka prosumencka jako innowacja przełomowa. BŹEP (Nr katalogowy
1.4.04); 2014
http://www.klaster3x20.pl/sites/default/files/raport_popczyk_j._energetyka_prosumencka_jako
_innowacja_przelomowa_0.pdf [22.05.2014]
[25] Porter M. E.; What is Strategy, Harvard Business Review, November- December 1996
http:/www.ipocongress.ru/download/guide/article/what_is_strategy.pdf [20.04.2014]
[26] Shefrin H; Ending the Management Illusion: How to Drive Business Results Using the
Principles of Behavioral Finance; MacGraw Hill Co.; 2008
[27] Teece D., Business Models, Business Strategy and Innovation, Long Range Planning, 43
(2-3) 2010, April-June, str.:72-94
[28] Bakker V., Triana: a control strategy for Smart Grid, University of Twente 2012
[29] Matusiak B. et.al.; Deliverable D2.3 “Market Assessment and Business Models; The e-
balance project proceedings; www.e-balance-project.eu; 2014
[30] Matusiak B., Modele biznesowe na nowym, zintegrowanym rynku energii, Wydawnictwo
UŁ, 2013 str.: 114-152

Acknowledgements: This work has been partially funded by the project e-balance (project
number: 609132), within the European Commission 7th Framework Programme (FP7-
SMARTCITIES-2013)

201
KLASYFIKACJA I CHARAKTERYSTYKA NARZĘDZI
WYKORZYSTYWANYCH W PROCESIE
PROGNOZOWANIA ZAPOTRZEBOWANIA NA
ENERGIĘ

Marcin Zawada, Robert Kucęba, Felicjan Bylok, Arnold Pabian

Politechnika Czestochowska

Streszczenie: Prognozowanie należy do narzędzi, bez których trudno sobie wyobrazić nowoczesne
zarządzanie. Umiejętność trafnego przewidywania przyszłych zachowań rynku stanowi klucz do
efektywnego zarządzania w wielu dziedzinach gospodarki. Rozwój konkurencyjnego rynku energii,
zmiany w zakresie zarządzania tym rynkiem, możliwość obrotu energią poprzez giełdę towarową,
wzrost międzynarodowego handlu energią oraz szeroko rozumiane zarządzanie ryzykiem wymusiły
poszukiwania coraz to nowych narzędzi prognostycznych wspomagających proces podejmowania
decyzji. Wykorzystywane w energetyce modele prognostyczne ulegają ciągłym modyfikacjom w
zależności od posiadanego zbioru danych, celu konstrukcji prognoz, rozwoju systemów
obliczeniowych oraz zmian na rynku energii (np. powiązanie z ochroną środowiska, poszukiwanie
nowych źródeł energii, działalność giełdy energii). Celem niniejszego opracowania jest klasyfikacja
i charakterystyka narzędzi – w głównej mierze modeli ekonometrycznych – wykorzystywanych w
procesie modelowania i prognozowania zapotrzebowania na energię.
Słowa kluczowe: prognozowanie, modele ekonometryczne, rynek energii

Wstęp
Między ekonomią, zarządzaniem i rynkiem energii elektrycznej istnieje dużo
wzajemnych współzależności. Rozwój gospodarczy uzależniony jest od
konkurencyjności produktów na rynku globalnym a ta zależy w sposób istotny od
kosztów produkcji, w tym kosztów energii elektrycznej. Rozwój gospodarczy wpływa
na warunki rozwoju rynku energii elektrycznej głównie poprzez zapotrzebowanie na
energie elektryczna ale także poprzez efektywność energetyczną stosowanych
technologii produkcji. Poziom efektywności energetycznej zależy od cen energii
elektrycznej, im są wyższe tym istnieje większa determinacja do jej poprawy.
Funkcjonowanie gospodarki i rynku energii elektrycznej jest zatem niewątpliwie

202
wzajemnie powiązane. Niezwykle ważne z ekonomicznego punktu widzenia staje się
zatem zbadanie tych wzajemnych zależności 63.
Jak w każdej działalności gospodarczej, tak i w energetyce błędy kosztują.
Ponieważ w skali masowej energii elektrycznej nie produkuje się na zapas, bieżące
dostosowywanie mocy wytwarzanej do wartości chwilowego zapotrzebowania na nią
jest koniecznością towarzyszącą eksploatacji systemów elektroenergetycznych i
odróżniającą te systemy od wszystkich innych, które wytwarzają, przesyłają i
rozdzielają inne niż energia elektryczna nośniki energii. Skoro nieznane jest chwilowe
zapotrzebowanie na moc, trzeba je z odpowiednią dokładnością oszacować.
Przeszacowania powodują zbędne uruchomienia bloków energetycznych,
niedoszacowania zmuszają do zakupu (importu) energii sprzedawanej po wyższych
cenach (rynek bilansujący) niż ceny zakupów dokonywane z odpowiednio
wcześniejszym wyprzedzeniem.
Nie byłoby prognoz bez modeli, które pozwalają je konstruować. Jak twierdzi
laureat nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii prof. L.R.Klein, "...budowa modelu jest
jednocześnie sztuką i nauką. Do zbudowania dobrego modelu niezbędne są: inspiracja,
poszukiwania, cząstkowe potwierdzenia oraz wiele źródeł informacji" 64.
Celem niniejszego opracowania jest klasyfikacja i charakterystyka narzędzi – w
głównej mierze modeli ekonometrycznych – wykorzystywanych w procesie
modelowania i prognozowania zapotrzebowania na energię.

Rola prognozowania
Prognozowanie należy do narzędzi, bez których trudno sobie wyobrazić
nowoczesne zarządzanie. Umiejętność trafnego przewidywania przyszłych zachowań
rynku stanowi klucz do efektywnego zarządzania w wielu dziedzinach gospodarki.
Prognozowanie jest jednym z czynników wspomagających podejmowanie decyzji,
odgrywa więc istotną rolę we wszystkich podstawowych funkcjach zarządzania:
organizowaniu, kierowaniu, kontrolowaniu, w szczególny jednak sposób w planowaniu
we wszystkich jego aspektach: w planowaniu inwestycji, produkcji, transportu,
kosztów, wielkości i struktury zatrudnienia, w tworzeniu misji i strategii firmy65.
Umiejętność budowy prognoz ma duże znaczenie zarówno zarządzaniu strategicznym,
jak i operacyjnym. Do celów strategicznych szczególnie przydatne są prognozy
długookresowe, o dużym horyzoncie czasowym, pozwalające określić przyszłe
kierunki zmian w otoczeniu przedsiębiorstwa. W zarządzaniu operacyjnym większe
znaczenie ma wiedza na temat najbliższej przyszłości, pozwalająca podejmować
decyzje dotyczące bieżącej działalności organizacji.
Na gruncie pojęcia prognozowania istnieją różnorodne definicje. Jedna z nich
określa, że „przez prognozę rozumiemy sąd o zajściu określonego zdarzenia w czasie
określonym z dokładnością do momentu (punktu) lub okresu (przedziału) czasu,

63
Buchta F., Koncepcja modelu makroekonomicznego rynku energii elektrycznej, Rynek Energii nr 2(81)
2009, s.17,
64
Klein L.R., Wykłady z ekonometrii, PWN, Warszawa 1982, str. 16
65
Szmid A., Prognozowanie zapotrzebowania na energie elektryczną. Studium empiryczne dla regionu
łódzkiego, ww.statsoft.pl/czytelnia.html (10.06.2014)
203
należącego do przyszłości” 66. Inna mówi, że ”prognozą statystyczną nazywać
będziemy każdy sąd, którego prawdziwość jest zdarzeniem losowym, przy czym
prawdopodobieństwo tego zdarzenia jest znane i wystarczające do celów
praktycznych” 67. Zróżnicowanie tych definicji jest związane z różnorodnością sytuacji
prognostycznych, celów i metod badań.
Od początku komercyjnych zastosowań energii elektrycznej istnieje problem
wiarygodnego i możliwie trafnego prognozowania zapotrzebowania na moc i energię
elektryczną. Dopiero jednak powstanie nowoczesnych wielkich systemów
elektroenergetycznych spowodowało konieczność stworzenia naukowych podstaw
prognozowania w zakresie elektroenergetyki ze względu na ekonomiczne
konsekwencje nieoptymalnego rozwoju i eksploatacji istniejących elementów systemu.
Prognozy takie mają decydujący wpływ na planowanie inwestycji w zakresie przesyłu
energii, lokalizacji jednostek wytwórczych oraz ich wielkości (w zakresie mocy
zainstalowanej). Niezbędne są również do ustalenia harmonogramu remontów,
sterowania pracą systemu czy optymalizacji rozdziału obciążeń. Rozwój
konkurencyjnego rynku energii elektrycznej, zmiany w zakresie zarządzania tym
rynkiem, możliwość obrotu energią poprzez giełdę towarową, wzrost
międzynarodowego handlu energią oraz szeroko rozumiane zarządzanie ryzykiem
wymusiły poszukiwania coraz to nowych narzędzi prognostycznych wspomagających
proces podejmowania decyzji.

Klasyfikacji prognoz stosowanych w energetyce

Analizując opracowania i badania związane z zagadnieniami modelowania
i prognozowania w energetyce, można dokonać klasyfikacji prognoz otrzymanych
w oparciu o zastosowanie różnorodnych modeli tak ekonomicznych jak
i ekonometrycznych z punku widzenia następujących kryteriów:
 rozmiaru badanego systemu
 horyzontu czasowego prognozy
 rodzaju źródła energii
 uczestnika rynku
 prognozowanego zjawiska
 zastosowanego modelu
Według pierwszego z kryteriów analizy prognostyczne mogą dotyczyć
zapotrzebowania na energię:
 pojedynczego odbiorcy68,
 zespołu odbiorców69,
 określonych obszarów70,

66
Czerwiński Z., Guzik B., Prognozowanie ekonometryczne : podstawy teoretyczne i metody, PWE,
Warszawa 1980, s.19
67
Hellwig Z., Zarys ekonometrii, PWE, Warszawa 1973, s.143
68
Łyp J., Prognozy krótkoterminowe obciążeń małych odbiorców energii elektrycznej, Polityka
Energetyczna Tom 10 (2007), s.277-287
69
Dilaver Z., Hunt L. C., Modelling and Forecasting Turkish Residential Electricity Demand
www.seec.surrey.ac.uk/research/SEEDS/SEEDS131.pdf (5.01.2014)
204
 systemu elektroenergetycznego kraju71
 systemów ponadnarodowych72
W przypadku pojedynczego odbiorcy (przedsiębiorstwa) trafność podejmowanych
decyzji stanowi o teraźniejszej i przyszłej pozycji na rynku. Trafne decyzje można
natomiast podejmować między innymi dzięki prognozom, tzn. odpowiednio
dokładnym i dostarczonym z wystarczająco dużym wyprzedzeniem. Prognozy takie
bezwątpienia mają istotny wpływ na zarządzanie ryzykiem związanym z zakupami
energii elektrycznej np. przy budowie optymalnego portfela zakupów. Z drugiej strony
spółki dystrybucyjne mając informacje o zapotrzebowaniu na energię elektryczną
przez swoich dużych odbiorców także mogą ograniczyć ryzyko zakupów energii
elektrycznej poprzez giełdę czy poprawić swoją pozycję na rynku bilansującym.
Problem prognozowania zapotrzebowania na energię elektryczną może być
rozpatrywany także w ujęciu regionalnym. Specyfiką sektora elektroenergetycznego
jest to, że prawie wszyscy odbiorcy energii elektrycznej zamieszkujący pewien obszar,
są obsługiwani w sferze dystrybucji przez tego samego operatora sieci rozdzielczej.
Poprzez takie prognozy operator systemu dystrybucyjnego może planować rozwój
swojej infrastruktury oraz tworzyć odpowiednią strategię zakupów energii na rynku
hurtowym.
Bez wątpienia prognozy zapotrzebowania na energię elektryczną są istotne dla
operatorów systemu przesyłowego zarządzających siecią przesyłową oraz rynkiem
bilansującym oraz dla systemów ponadnarodowych przy projektowaniu nowych
połączeń transgranicznych i dynamicznych zmian w międzynarodowym obrocie
energię elektryczną.
Rozpatrywane horyzonty prognozy (wyprzedzenia czasowe) zależą od zakresu
badanych wielkości i celu, jakim mają służyć uzyskane wyniki. Ogólnie w energetyce
można wyróżnić następujące zakresy prognozowania73:
 10-15 (25 lat) - globalne zapotrzebowanie energii, maksymalne roczne
zapotrzebowanie mocy, przebieg wykresu uporządkowanego - w celu planowania
inwestycji w bazie paliwowo-energetycznej i źródłach energii elektrycznej, budowy
strategii rozwoju;
 1-10 lat - miesięczne zapotrzebowanie energii, średnie i ekstremalne wartości
miesięcznych obciążeń charakterystycznych doby, przebiegi zapotrzebowania mocy
w dobach typowych roku - w celu korygowania planów inwestycyjnych w źródłach,
planowania inwestycji sieciowych, planowania remontów i współpracy
międzynarodowej74;

70
Zawada M., Modelowanie i prognozowanie zapotrzebowania na energię elektryczną w aspekcie rozwoju
rynku energii elektrycznej w Polsce, Wydawnictwo WSZiM w Sosnowcu, Sosnowiec 2002, s.91-131
71
Huang Y., Bor Y., Peng Ch., The long-term forecast of Taiwan’s energy supply and demand: LEAP
model application, Energy Policy, 39 (2011), 6790–6803
72
Sun J.W., Energy demand in the fifteen European Union countries by 2010 -: A forecasting model based
on the decomposition approach , Volume 26, Issue 6, (2001), 549-560
73
Malko J.: Wybrane zagadnienia prognozowania w elektroenergetyce, Politechnika Wrocławska,
Wrocław 1995, s.10
74
Zaid M., Bodger P., Forecasting electricity consumption in New Zealand using economic and
demographic variables, Energy 30 (2005),1833-1843
205
 3-12 miesięcy - wartości obciążeń charakterystycznych dla wszystkich dni okresu -
w celu korygowania planów remontów, korygowania planów produkcji mocy i
energii, współpracy z zagranicą, giełdowego handlu energią, zarządzania
ryzykiem;
 1 doba-3 miesiące - wartości godzinowe zapotrzebowania mocy dla wszystkich dni
w okresie - w celu skorygowania planu eksploatacji systemu, giełdowego handlu
energią, potrzeb rynku bilansującego 75;
 6-24 godz. - godzinowe wartości zapotrzebowania mocy, korygowane z
uwzględnieniem parametrów meteorologicznych, wpływu audycji TV i innych
czynników nieprzypadkowych - w celu ustalenia programu pracy systemu,
zakupów energii poprzez giełdę76;
 do 6 godz. - skorygowanie wartości zapotrzebowania mocy z uwzględnieniem
funkcji korelacyjnej procesu zapotrzebowania - do bieżącego sterowania pracą
systemu - rynku bilansującego77.
Kolejnym kryterium klasyfikacji prognoz w energetyce jest rodzaj źródła
energii, dla którego jest ona konstruowana. Takie rodzaje prognoz są konstruowane i
wykorzystywane przy tworzeniu modeli rozwoju energetyki danego państwa oraz przy
tworzeniu strategii rozwoju mocy wytwórczych. Rozwój takich prognoz nastąpił w
związku z rozwojem odnawialnych źródeł energii. W tym podziale można wyróżnić
modele rozwoju:
 energetyki węglowej78,
 energetyki jądrowej79
 energii wiatrowej80
 energii solarna81
 energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych82
Prognozy sporządzane dla potrzeb energetyki można również usystematyzować
według uczestników rynku dla których są one przeznaczone. W takiej klasyfikacji
można wyróżnić prognozy dla:
 wytwórców energii83

75
Moller Ch., Rachev S. T., Fabozzi F., Balancing energy strategies in electricity portfolio management,
Energy Economics 33 (2011), 2-11
76
Soares L. J., Marcelo C. Medeiros M.C., Modeling and forecasting short-term electricity load: A
comparison of methods with an application to Brazilian data, International Journal of Forecasting 24
(2008), 630–644
77
Taylor J. W., An evaluation of methods for very short-term load forecasting using minute-by-minute
British data, International Journal of Forecasting 24 (2008), 645–658
78
Wang Y., Li J., China's Present Situation of Coal Consumption and Future Coal Demand , China
Population, Resources and Environment Volume 18, Issue 3, (2008), 152-155
79
Kennedy D., New nuclear power generation in the UK: Cost benefit analysis, Energy Policy 2007, 35
(7), 3701–3716
80
Sanchez I., Short-term prediction of wind energy production, International Journal of Forecasting,
Volume 22, Issue 1, (2006) 43-56
81
Bacher P., Madsen H., Nielsen H. A., Online short-term solar power forecasting,
Solar Energy, Volume 83, Issue 10, (2009), 1772-1783
82
Wasilewski J., Baczyński D., Krótkoterminowe prognozowanie produkcji energii elektrycznej w
systemach fotowoltaicznych, Rynek energii 5 (2011),47-51

206
 operatorów systemu przesyłowego i dystrybucyjnego 84
 rynku bilansującego85
 rynku giełdowego86
 finalnego odbiorcy87
Wytwórcy energii są przede wszystkim zainteresowani cenami surowców
energetycznych, inwestycjami w nowe moce wytwórcze, rozwojem konkurencji,
poziomem sprzedaży, ograniczeniami dotyczącymi emisji gazów cieplarnianych.
Poszukują i konstruują więc prognozy na podstawie modeli zawierających wymienione
powyżej zmienne.
Rozwój hurtowego handlu energią poprzez giełdę oraz specyfika rynku
bilansującego wymusiły budowę prognoz krótkookresowych dotyczących wolumenu
obrotów oraz cen. Prognozy takie są niezbędne dla uczestników tych rynków w celu
ograniczenia ryzyka związanego z niezbilansowaniem swojej pozycji na rynku.
W wielu opracowaniach dotyczących rynku energii elektrycznej wyraźnie da się
zauważyć nurty prognozowania dotyczące:
 wolumenu (zużycia, sprzedaży energii) 88
 cen energii89
 emisji gazów cieplarnianych90
 wyceny instrumentów pochodnych91
 zasobów energetycznych 92
Prognozy dla tych zmiennych charakteryzują się znaczną różnorodnością
wykorzystanych modeli. W wielu przypadkach modele opisujące jedną z
charakterystyk rynku energii posiadają w swojej strukturze zmienne opisujące inne
wielkości (np. prognoza cen energii w zależności od: wielkości sprzedaży, dostępnych
zasobów źródeł energii oraz ograniczeń związanych z emisją CO2).

83
Al-Shobaki S., Mohsen M., Modeling and forecasting of electrical power demands for capacity
planning, Energy Conversion and Management 49 (2008), 3367–3375
84
Cancelo J. R., Espasa A., Grafe R., Forecasting the electricity load one day to one week ahead for the
Spanish system operator, International Journal of Forecasting, Volume 24, (2008), 588-602
85
Taylor J. W., Density forecasting for the efficient balancing of the generation and consumption of
electricity, International Journal of Forecasting 22 (2006), 707– 724
86
Haugom E., Westgaard S., Solibakke P. B., Lien G., Modelling day-ahead Nord Pool forward-
price volatility: realized volatility versus GARCH models, International Research Journal of Finance and
Economics 67 (2011), 31-45
87
Jorjeta G. J., Neural network model ensembles for building-level electricity load forecasts, Energy and
Buildings Volume 84 (2014), 214–223
88
Zawada M., Włodarczyk A., The Use of Weather Variables in the Modeling of Demand for Electricity
in One of the Regions in the Southern Poland, Dynamic Econometric Models Vol.9/2009, Toruń 2009, s.
99-109
89
Catalao J.P.S., Mariano S.J.P.S., Mendes V.M.F., Ferreira L.A.F.M., Short-term electricity prices
forecasting in a competitive market: A neural network approach, Electric Power Systems Research 77
(2007), 1297–1304
90
Hsiao-Tien Pao, Chung-Ming Tsai, Modeling and forecasting the CO2 emissions, energy consumption,
and economic growth in Brazil, Energy Volume 36, Issue 5, (2011), 2450-2458
91
Lyle M., Elliott R., A ‘simple’ hybrid model for power derivatives, Energy Economics, 31 (5), (2009),
757–767
92
Nashawi I., Malallah A., Al-Bisharah M., Forecasting World Crude Oil Production Using Multicyclic
Hubbert Model, Energy Fuels, 2010, 24 (3), 1788–1800
207
 Ostatnim kryterium podziału może być zastosowany model. Możemy tutaj wyróżnić:
 modele wyrównywania wykładniczego93
 modele szeregów czasowych94
 modele wektorowej autoregresji95
 modele przestrzeni stanów96
 sztuczne sieci neuronowe97
 liniowe i nieliniowe modele ekonometryczne 98
 algorytmy genetyczne 99
Podział ten jest wielkim uproszczeniem, gdyż w każdej grupie można wyróżnić
rząd innych modeli w zależności od np. rodzaju zmiennych endogenicznych i
egzogenicznych, postaci funkcji, częstotliwości wykorzystanych danych, liczby
równań itp. Ze względu na szeroki zakres tego kryterium modele te zostaną szerzej
scharakteryzowane w kolejnym podrozdziale niniejszego opracowania.

Charakterystyka modeli ekonometrycznych wykorzystywanych na rynku

energii
Pierwszą wyodrębnioną grupę stanowią modele znane pod nazwą wyrównywania
wykładniczego. Metoda ta została rozwinięta niezależnie przez Browna i Holta w
latach 50-tych i 60-tych XX wieku. Modele wyrównywania wykładniczego oparte są
koncepcji, iż na aktualną prognozę wpływ mają wszystkie poprzednie wartości szeregu
czasowego, lecz wpływ ten jest coraz mniejszy dla danych coraz bardziej odległych w
czasie. Na gruncie energetyki modele takie można odnaleźć w publikacjach Chen i
in.100, którzy zastosowali je do prognoz zapotrzebowania na moc w jednym z chińskich
miast oraz w pracy Cadenas’a 101, gdzie posłużyły one do modelowania i
prognozowania na rynku energii odnawialnej.
Przyjmuje się, że proces zapotrzebowania na moc jest złożonym, niestacjonarnym
procesem stochastycznym o wyraźnej składowej średniej, w której można wyróżnić

93
Taylor J.W., Menezes L.M. , McSharry P. E., A comparison of univariate methods for forecasting
electricity demand up to a day ahead, International Journal of Forecasting 22 (2006), 1– 16
94
Pappas S. SP., Ekonomou L., Karamousantas D. Ch., Chatzarakis G. E., KatsikasS. K., P. Liatsis P.,
Electricity demand loads modeling using AutoRegressive Moving Average (ARMA) models, Energy 33
(2008), 1353– 1360
95
Garcia-Ascanio C., Carlos Mate C., Electric power demand forecasting using interval time series: A
comparison between VAR and iMLP, Energy Policy 38 (2010), 715–725
96
Dordonnat V., Koopman S.J., Ooms M., Dessertaine A., Collet J., An hourly periodic state space model
for modelling French national electricity load, International Journal of Forecasting 24 (2008), 566–587
97
Chen Ch., Duan S., Cai T., Liu B., Online 24-h solar power forecasting based on weather type
classification using artificial neural network, Solar Energy 85 (2011), 2856–2870
98
Unsihuay-Vila C., Zambroni de Souza A.C., Marangon-Lima J.W., Balestrassi P.P., Electricity demand
and spot price forecasting using evolutionary computation combined with chaotic nonlinear dynamic
model, Electrical Power and Energy Systems 32 (2010), 108–116
99
Karabulut K., Alkan A., Yilmaz A.S., Long term energy consumption forecasting using genetic
programming, Mathematical and Computational Applications, Vol. 13, No. 2 (2008), 71-80
100
Chen G.J., Li K.K., Chung T.S., Sun H.B., Tang G.Q., Application of an innovative combined forecasting
method in power system load forecasting, Electric Power Systems Research 59 (2001), 131–137
101
Cadenas E., Jaramillo O.A., Rivera W., Analysis and forecasting of wind velocity in chetumal,
quintana roo, using the single exponential smoothing method, Renewable Energy 35 (2010) 925–930
208
trzy podstawowe okresowości: roczną, tygodniową i dobową, oraz rosnący trend
wieloletni. Dlatego też bardzo szerokie zastosowanie w modelowaniu i prognozowaniu
procesów w energetyce znalazł modele wywodzące się z modelu Boxa-Jenkinsa
(autoregresji średniej ruchomej –ARMA, ARIMA). W rzeczywistości rzadko można
spotkać procesy stacjonarne, dlatego dokonuje się szeregu przekształceń (operacji
różnicowania) prowadzących do procesu stacjonarnego oznaczanego ARIMA (p,d,q).
Przykłady zastosowań tego modelu można odnaleźć w opracowaniu Swider i in. 102,
gdzie autorzy dokonują modelowania zmian cen spot energii elektrycznej na
Europejskiej Giełdzie Energii (EEX) w latach 2002-2004 oraz dwóch innych
niemieckich rynkach RWE i E.ON. Praca Werona i Misorka103 przedstawia
wykorzystanie modeli klasy ARIMA i ich modyfikacji do prognozowania
krótkoterminowego (dzień do przodu) cen energii dla systemu energetycznego
Californii.
W modelach ARMA bieżące wartości analizowanej zmiennej są funkcją jedynie
swoich przeszłych realizacji. Biorąc pod uwagę, że wiele zjawisk ekonomicznych jest
ze sobą powiązanych, bardziej uzasadnione jest uwzględnienie wzajemnych powiązań
między zmiennymi ekonomicznymi. Jest to możliwe przy wykorzystaniu modeli
wektorowej autoregresji (vector autoregression, VAR), które pozwalają badać
dynamiczne właściwości wielowymiarowych szeregów czasowych. Na gruncie
energetyki zastosowanie modeli VAR można odnaleźć między innymi w opracowaniu
Galindo104, który na podstawie danych z lat 1965-2001 dokonuje estymacji popytu na
energię elektryczną w Meksyku w podziale na przemysł, transport, rolnictwo,
gospodarstwa domowe wykorzystując jako zmienne egzogeniczne indeksy cen energii
oraz ich poziomy.
Modele przestrzeni stanów (state space models) znalazły również zastosowanie w
modelowaniu zjawisk zachodzących w sektorze elektroenergetycznym. W swoim
opracowaniu Hsiao-Tien105 przeprowadza analizę zależności pomiędzy zużyciem
energii elektrycznej a poziomem GDP na Tajwanie w latach 1980-2007. Na podstawie
tych danych wykorzystując między innymi omawiany już model SARIMA, jak
również model STSP, dokonuje prognozy tych dwóch wielkości na lata 2008-2013.
Często w literaturze dotyczącej zastosowań modeli ekonometrycznych w
zarządzaniu na rynku energii elektrycznej można wyodrębnić grupę tzw. modeli
nieliniowych (nonlinear models), w której skład można zaliczyć tzw. modele regresji
przełącznikowej, modele sztucznych sieci neuronowych.
Zastosowania modeli przełącznikowych opierają się na ogólnym założeniu, że
badane szeregi czasowe można modelować przy użyciu procesów stochastycznych
zdefiniowanych jako ciągi zmiennych losowych o znanym typie rozkładu
warunkowego w każdym reżimie. W modelach przełącznikowych zakłada się, że

102
Swider D.J.,Weber CH., Extended ARMA models for estimating price developments on day-ahead
electricity markets, Electric Power Systems Research 77 (2007), 583–593
103
Weron R., Misiorek A., Forecasting spot electricity prices: A comparison of parametric and
semiparametric time series models, International Journal of Forecasting 24 (2008), 744–763
104
Galindo L.M., Short- and long-run demand for energy in Mexico: a cointegration approach, Energy
Policy 33 (2005), 1179–1185
105
Hsiao-Tien P., Forecast of electricity consumption and economic growth in Taiwan by state space
modeling, Energy 34 (2009), 1779–1791
209
zarówno mechanizm sterujący zmianami w obrębie poszczególnych reżimów jak i
mechanizm zmiany reżimu jest losowy. Zatem specyficzny charakter tym modelom
nadają: obserwowalny proces ekonomiczny oraz nieobserwowalny proces sterujący.
Modele tego typu znalazły między innymi zastosowanie w modelowaniu i
prognozowaniu zmian cen spot na obszarze funkcjonowania giełdy Nord Pool106. W
opracowaniu Zawady i Włodarczyk107 autorzy przeprowadzili badania zmian cen spot
energii elektrycznej na Towarowej Giełdzie Energii w Polsce.
Sztuczne sieci neuronowe można postrzegać jako modele matematyczne, które
swoje wzorce wywodzą z biologii i obserwacji ludzkich komórek nerwowych.
Modelowanie z wykorzystaniem sztucznych sieci neuronowych wykorzystuje się
wówczas, gdy nie jest znany dokładny opis fizyczny i matematyczny rozpatrywanego
zjawiska, natomiast dobrze określone są jego wejścia i wyjścia. W energetyce modele
sztucznych sieci neuronowych znalazły zastosowanie w modelowaniu i
prognozowaniu cen energii elektrycznej i wolumenu sprzedaży na rynku australijskim
- Mandal108, prognozowaniu cen na europejskiej giełdzie energii w Niemczech -
Pau109, prognozowaniu krótkoterminowym dla australijskiego rynku energii -
Tripathi110, prognozowaniu cen energii na rynku bilansującym w Polsce - Łyp111.
Na zakończenie warto wspomnieć o klasycznych ekonometrycznych modelach
przyczynowo-skutkowych, opartych na poszukiwaniu związków między
zapotrzebowaniem na energię a wskaźnikami makroekonomicznymi
(demograficznymi, pogodowymi), takimi jak produkt krajowy brutto i jego struktura,
liczba ludności, długość sieci przesyłowych i dystrybucyjnych, struktura zatrudnienia,
postęp techniczny, ceny nośników energii elektrycznej i ceny alternatywnych
nośników energii, emisja CO2, temperatura powietrza, prędkość wiatru, zachmurzenie,
opady itp. Rozpowszechnienie takich modeli wynika z możliwości uwzględnienia
podczas ich stosowania wariantów rozwoju całej gospodarki, co łączy zalety podejścia
mikroekonomicznego z ogólną oceną makroekonomiczną. Modele takie i ich
zastosowanie można odnaleźć w pracach: Pardo112, Mohamed113, Bessec 114 czy
Bianco115.

106
Haldrup N., Nielsen F. S., Nielsen A.O., A vector autoregressive model for electricity prices subject to
long memory and regime switching, Energy Economics 32 (2010,) 1044–1058
107
Zawada M., Włodarczyk A., Przełącznikowe modele Markowa dla cen energii elektrycznej na giełdzie
energii w Polsce, W: Dynamiczne Modele Ekonometryczne. red. nauk. Zygmunt Zieliński. Wyd.
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2007,
108
Mandal P., Senjyu T., Funabashi T., Neural networks approach to forecast several hour ahead
electricity prices and loads in deregulated market, Energy Conversion and Management 47 (2006), 2128–
2142
109
Pao H.T., Forecasting electricity market pricing using artificial neural networks, Energy Conversion &
Management 48 (2007), 907–912
110
Tripathi M.M., Upadhyay K.G., Singh S.N., Short-Term Load Forecasting Using Generalized
Regression and Probabilistic Neural Networks in the Electricity Market, The Electricity Journal 21,
(2008), 24-34
111
Łyp J., Prognozowanie cen energii na rynku bilansującym z użyciem sztucznych sieci neuronowych, w:
Prognozowanie w elektroenergetyce, Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2004,
s.43-48
112
Pardo A., Meneua V., Valor E., Temperature and seasonality influences on Spanish electricity load,
Energy Economics 24 (2002), 55-70
210
 Każda z omawianych grup modeli służy innym celom prognostycznym, potrzebuje
innych „danych wejściowych”, wymaga odmiennych metod estymacji parametrów
modelu, co w rezultacie generuje odmienne poziomy błędów otrzymanych prognoz.
Konieczne zatem wydaje się wykorzystanie w procesie predykcji nie jednego, lecz
kilku odmiennych grup modeli, aby porównać błędy uzyskanych przy ich
wykorzystaniu prognoz i wybrać te, które najlepiej odpowiadają rzeczywistości.

Podsumowanie
Na zliberalizowanych, konkurencyjnych rynkach energii elektrycznej, margines
błędu w prognozowaniu jest niewielki, natomiast ryzyko związane z pomyłką duże.
Oznacza to, że jednym z najpoważniejszych wyzwań jest prognozowanie krótko- i
długookresowego popytu na energię. W sytuacji, gdy zawsze musi być on
zaspokojony, natychmiastowe zapewnienie dodatkowej podaży lub ewentualne
pozbycie się nadmiaru energii pozostającej w systemie, może być nadzwyczaj
kosztowne. Jednocześnie oznacza to, że producenci posiadający umiejętności i
technologie wspierające skuteczne prognozowanie będą w stanie zyskać na
zliberalizowaniu rynku, podczas gdy inni odnotują wzrost kosztów działalności.
Pomimo że wymagania rynku, jak również zalety precyzyjnego prognozowania
wydają się oczywiste, wprowadzanie lub poprawa rozwiązań wspierających
prognozowanie dla wielu firm pozostaje wyzwaniem, zarówno z punktu widzenia
odpowiednich procesów, jak i technologii. Odpowiednia jakość danych, sprawdzone i
elastyczne modele prognostyczne, jak
również odpowiednia segmentacja klientów – to jedynie kilka kluczowych
zagadnień, które wymagają znacznego doświadczenia i specjalistycznej wiedzy116.
Wykorzystywane w energetyce modele prognostyczne ulegają ciągłym
modyfikacjom w zależności od posiadanego zbioru danych, celu konstrukcji prognoz,
rozwoju systemów obliczeniowych oraz zmian na rynku energii (np. powiązanie z
ochroną środowiska, poszukiwanie nowych źródeł energii, działalność giełdy energii).
Wiele modeli znanych i funkcjonujących z powodzeniem w innych aspektach życia -
chociażby na rynku finansowym (modele klasy GARCH) - jest implementowanych na
grunt energetyki. Powstają nowe narzędzia opisu i prognozowania: modele hybrydowe,
modele skoku-dyfuzji, data mining (MARS -Multivariate Adaptive Regression Splines,
algorytm lasów losowych), algorytmy genetyczne, modele korekty błędem, modele
przestrzeni stanów. Zmiany te zapewne nie wyczerpują zagadnień omawianych w
niniejszym opracowaniu lecz są potwierdzeniem ciągłego rozwoju rynku energii i
dowodem na poszukiwanie coraz to lepszych metod prognostycznych.

113
Mohamed Z., Bodger P., Forecasting electricity consumption in New Zealand using economic and
demographic variables, Energy 30 (2005), 1833–1843
114
Bessec M., Fouquau J., The non-linear between electricity consumption and temperature in Europe: A
threshold approach, Energy Economics 30 (2008), 2705-2721
115
Bianco V., Manca O., Nardini S., Electricity consumption forecasting in Italy using linear regression
models, Energy 34 (2009), 1413-1421
116
Wiliński M., Precyzyjna prognoza czy straty?, Wokół Energetyki 5/2003,
http://www.termedia.pl/Precyzyjna-prognoza-czy-straty-,13,1282,0,0.html (15.08.2014)
211
Literatura
[1] Al-Shobaki S., Mohsen M., Modeling and forecasting of electrical power demands for
capacity planning, Energy Conversion and Management 49 (2008), 3367–3375
[2] Bacher P., Madsen H., Nielsen H. A., Online short-term solar power forecasting,
Solar Energy, Volume 83, Issue 10, (2009), 1772-1783
[3] Bessec M., Fouquau J., The non-linear between electricity consumption and temperature
in Europe: A threshold approach, Energy Economics 30 (2008), 2705-2721
[4] Bianco V., Manca O., Nardini S., Electricity consumption forecasting in Italy using linear
regression models, Energy 34 (2009), 1413-1421
[5] Buchta F., Koncepcja modelu makroekonomicznego rynku energii elektrycznej, Rynek
Energii nr 2(81) 2009
[6] Cancelo J. R., Espasa A., Grafe R., Forecasting the electricity load one day to one week
ahead for the Spanish system operator, International Journal of Forecasting, Volume 24,
(2008), 588-602
[7] Catalao J.P.S., Mariano S.J.P.S., Mendes V.M.F., Ferreira L.A.F.M., Short-term electricity
prices forecasting in a competitive market: A neural network approach, Electric Power
Systems Research 77 (2007), 1297–1304
[8] Chen G.J., Li K.K., Chung T.S., Sun H.B., Tang G.Q., Application of an innovative
combined forecasting method in power system load forecasting, Electric Power Systems
Research 59 (2001), 131–137
[9] Chen Ch., Duan S., Cai T., Liu B., Online 24-h solar power forecasting based on weather
type classification using artificial neural network, Solar Energy 85 (2011), 2856–2870
[10] Cadenas E., Jaramillo O.A., Rivera W., Analysis and forecasting of wind velocity in
chetumal, quintana roo, using the single exponential smoothing method, Renewable
Energy 35 (2010) 925–930
[11] Czerwiński Z., Guzik B., Prognozowanie ekonometryczne: podstawy teoretyczne i metody,
PWE, Warszawa 1980
[12] Dilaver Z., Hunt L. C., Modelling and Forecasting Turkish Residential Electricity
Demand www.seec.surrey.ac.uk/research/SEEDS/SEEDS131.pdf
[13] Dordonnat V., Koopman S.J, Ooms M., Dessertaine A., Collet J., An hourly periodic state
space model for modelling French national electricity load, International Journal of
Forecasting 24 (2008), 566–587
[14] Haugom E., Westgaard S., Solibakke P. B., Lien G., Modelling day-ahead Nord Pool
forward-price volatility: realized volatility versus GARCH models, International
Research Journal of Finance and Economics 67 (2011), 31-45
[15] Galindo L.M., Short- and long-run demand for energy in Mexico: a cointegration
approach, Energy Policy 33 (2005), 1179–1185
[16] Garcia-Ascanio C., Carlos Mate C., Electric power demand forecasting using interval time
series: A comparison between VAR and iMLP, Energy Policy 38 (2010), 715–725
[17] Haldrup N., Nielsen F. S., Nielsen A.O., A vector autoregressive model for electricity prices
subject to long memory and regime switching, Energy Economics 32 (2010,) 1044–1058
[18] Hellwig Z., Zarys ekonometrii, PWE, Warszawa 1973
[19] Hsiao-Tien P., Forecast of electricity consumption and economic growth in Taiwan by
state space modeling, Energy 34 (2009), 1779–1791
[20] Hsiao-Tien Pao, Chung-Ming Tsai, Modeling and forecasting the CO2 emissions, energy
consumption, and economic growth in Brazil, Energy Volume 36, Issue 5, (2011), 2450-2458
[21] Huang Y., Bor Y., Peng Ch., The long-term forecast of Taiwan’s energy supply and
demand: LEAP model application, Energy Policy, 39 (2011), 6790–6803

212
[22] Jorjeta G. J., Neural network model ensembles for building-level electricity load forecasts,
Energy and Buildings Volume 84 (2014), 214–223
[23] Karabulut K., Alkan A., Yilmaz A.S., Long term energy consumption forecasting using
genetic programming, Mathematical and Computational Applications, Vol. 13, No. 2
(2008), 71-80
[24] Kennedy D., New nuclear power generation in the UK: Cost benefit analysis, Energy
Policy 2007, 35 (7), 3701–3716
[25] Klein L.R., Wykłady z ekonometrii, PWN, Warszawa 1982
[26] Lyle M., Elliott R., A ‘simple’ hybrid model for power derivatives, Energy Economics, 31
(5), (2009), 757–767
[27] Nashawi I., Malallah A., Al-Bisharah M., Forecasting World Crude Oil Production Using
Multicyclic Hubbert Model, Energy Fuels, 2010, 24 (3), 1788–1800
[28] Łyp J., Prognozy krótkoterminowe obciążeń małych odbiorców energii elektrycznej,
Polityka Energetyczna Tom 10 (2007)
[29] Łyp J., Prognozowanie cen energii na rynku bilansującym z użyciem sztucznych sieci
neuronowych, w: Prognozowanie w elektroenergetyce, Wydawnictwo Politechniki
Częstochowskiej, Częstochowa 2004
[30] Malko J.: Wybrane zagadnienia prognozowania w elektroenergetyce, Politechnika
Wrocławska, Wrocław 1995
[31] Mandal P., Senjyu T., Funabashi T., Neural networks approach to forecast several hour
ahead electricity prices and loads in deregulated market, Energy Conversion and
Management 47 (2006), 2128–2142
[32] Mohamed Z., Bodger P., Forecasting electricity consumption in New Zealand using
economic and demographic variables, Energy 30 (2005), 1833–1843
[33] Moller Ch., Rachev S. T., Fabozzi F., Balancing energy strategies in electricity portfolio
management, Energy Economics 33 (2011), 2-11
[34] Pao H.T., Forecasting electricity market pricing using artificial neural networks, Energy
Conversion & Management 48 (2007), 907–912
[35] Pardo A., Meneua V., Valor E., Temperature and seasonality influences on Spanish
electricity load, Energy Economics 24 (2002), 55-70
[36] Pappas S. SP., Ekonomou L., Karamousantas D. Ch., Chatzarakis G. E., KatsikasS. K., P.
Liatsis P., Electricity demand loads modeling using AutoRegressive Moving Average
(ARMA) models, Energy 33 (2008), 1353– 1360
[37] Sanchez I., Short-term prediction of wind energy production, International Journal of
Forecasting, Volume 22, Issue 1, (2006) 43-56
[38] Soares L. J., Marcelo C. Medeiros M.C., Modeling and forecasting short-term electricity
load: A comparison of methods with an application to Brazilian data, International Journal
of Forecasting 24 (2008), 630–644
[39] Sun J.W., Energy demand in the fifteen European Union countries by 2010 -: A
forecasting model based on the decomposition approach , Volume 26, Issue 6, (2001),
549-560
[40] Swider D.J., Weber CH., Extended ARMA models for estimating price developments on
day-ahead electricity markets, Electric Power Systems Research 77 (2007), 583–593
[41] Szmid A., Prognozowanie zapotrzebowania na energie elektryczną. Studium empiryczne
dla regionu łódzkiego, ww.statsoft.pl/czytelnia.html
[42] Taylor J. W., An evaluation of methods for very short-term load forecasting using minute-
by-minute British data, International Journal of Forecasting 24 (2008), 645–658
[43] Taylor J. W., Density forecasting for the efficient balancing of the generation and
consumption of electricity, International Journal of Forecasting 22 (2006), 707– 724

213
[44] Taylor J.W., Menezes L.M. , McSharry P. E., A comparison of univariate methods for
forecasting electricity demand up to a day ahead, International Journal of Forecasting 22
(2006), 1– 16
[45] Tripathi M.M., Upadhyay K.G., Singh S.N., Short-Term Load Forecasting Using
Generalized Regression and Probabilistic Neural Networks in the Electricity Market, The
Electricity Journal 21, (2008), 24-34
[46] Unsihuay-Vila C., Zambroni de Souza A.C., Marangon-Lima J.W., Balestrassi P.P.,
Electricity demand and spot price forecasting using evolutionary computation combined
with chaotic nonlinear dynamic model, Electrical Power and Energy Systems 32 (2010),
108–116
[47] Wasilewski J., Baczyński D., Krótkoterminowe prognozowanie produkcji energii
elektrycznej w systemach fotowoltaicznych, Rynek energii 5 (2011),47-51
[48] Wang Y., Li J., China's Present Situation of Coal Consumption and Future Coal Demand
, China Population, Resources and Environment Volume 18, Issue 3, (2008), 152-155
[49] Weron R., Misiorek A., Forecasting spot electricity prices: A comparison of parametric
and semiparametric time series models, International Journal of Forecasting 24 (2008),
744–763
[50] Wiliński M., Precyzyjna prognoza czy straty?, Wokół Energetyki 5/2003,
http://www.termedia.pl/Precyzyjna-prognoza-czy-straty-,13,1282,0,0.html
[51] Zaid M., Bodger P., Forecasting electricity consumption in New Zealand using economic
and demographic variables, Energy 30 (2005),1833-1843
[52] Zawada M., Modelowanie i prognozowanie zapotrzebowania na energię elektryczną
w aspekcie rozwoju rynku energii elektrycznej w Polsce, Wydawnictwo WSZiM
w Sosnowcu, Sosnowiec 2002
[53] Zawada M., Włodarczyk A., Przełącznikowe modele Markowa dla cen energii
elektrycznej na giełdzie energii w Polsce, W: Dynamiczne Modele Ekonometryczne. red.
nauk. Zygmunt Zieliński. Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2007,
[54] Zawada M., Włodarczyk A., The Use of Weather Variables in the Modeling of Demand
for Electricity in One of the Regions in the Southern Poland, Dynamic Econometric
Models Vol.9/2009, Toruń 2009,

CLASSIFICATION AND CHARACTERISTICS OF TOOLS USED IN THE

PROCESS OF ENERGY DEMAND FORECASTING
Abstract: Forecasting is one of the tools without which it is difficult to imagine modern
management. The ability to accurately predict future market behavior is the key to effective
management in many areas of the economy. Development of a competitive energy market, changes
in the management of the market, the possibility of electricity trading through commodity
exchange, increased international trade in energy and a broad range of risk management
necessitated the search for new forecasting tools supporting decision-making process. Used in
power sector forecasting models are constantly modified depending on data set, the structure
predictions, the development of computing systems and changes in the energy market (eg.
relationship with the environment, the search for new energy sources, energy exchange activity).
The purpose of this study is to develop the classification and characterization of tools - mainly
econometric models - used in the modeling and forecasting of energy demand.
Keywords: forecasting, econometric models, energy market

214
FUTURE ENERGY MANAGEMENT SYSTEM –
WSPOMAGANIE ZARZĄDZANIA PROSUMENTAMI
ENERGII ELEKTRYCZNEJ

Agata Filipowska,
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
Radosław Hofman
Future Energy Sp. z o.o.

Streszczenie. Ewolucja koncepcji prosumenta, jak również poszukiwanie sposobów na obniżenie

kosztów zużycia energii elektrycznej sprawiają, iż coraz częściej możemy być świadkami
pojawiania się innowacyjnych usług i modeli biznesowych związanych z optymalizacją kosztów
zużycia energii. Rozwiniecie tej gałęzi usług wymaga jednak wsparcia ze strony rozwiązań
informatycznych, wspomagających nowo powstające procesy biznesowe. Wymagania ich
dotyczące stały się podstawą do opracowania systemu Future Energy Management System, który
zostanie przedstawiony w niniejszym artykule.
Słowa kluczowe: prosument, zarządzanie prosumentami, systemy informatyczne, FEMS

Wstęp
Rynek energii elektrycznej w najbliższym czasie będzie podlegał wielu zmianom
wywołanym m.in. przez prowadzoną przez Unię Europejską politykę rozwoju i
liberalizacji rynku energetycznego [1]. Do najistotniejszych zmian zaliczyć można
zbudowanie inteligentnych sieci energetycznych tzw. smart grid [2]. Wprowadzenie
inteligentnych sieci pozwala m.in. na zmianę granulacji planowania zaopatrzenia w
energię elektryczną z poziomu aglomeracji, do poziomu dzielnic, a nawet konkretnych
osiedli [3], a także zmianę sposobu zarządzania odbiorcami energii elektrycznej.
Gromadzenie szczegółowych danych o zużyciu energii (danych z inteligentnych
liczników) pozwala na zbudowanie profilu behawioralnego danego odbiorcy. Pozwala
to na zaoferowanie mu nowych usług, w tym związanych z dynamiczną i inteligentną
taryfą opłat [4]. Precyzyjne prognozy zużycia energii dla użytkowników, w połączeniu
z możliwością dokładnego oszacowania kosztu dostarczenia energii sprawiają, że
taryfy te mogą być bardzo dobrze dopasowane do profili użytkowników. Dzięki temu
będzie możliwe stymulowanie zachowań energetycznych odbiorcy, tak aby
wywoływać zachowania redukujące zapotrzebowanie na energię, a w szczególności na
moc szczytową (Demand Side Response, Demand Side Management).
215
 Obok odbiorców energii energetycznej, w inteligentnych sieciach energetycznych,
reprezentowani są także mikroproducenci energii. W przeciwieństwie do tradycyjnych
źródeł produkcji, mikrogeneracja cechuje się dużym rozproszeniem i mniejszą
jednostkową mocą wytwórczą, która zależy od szeregu czynników zewnętrznych [5].
Zwiększająca się rola źródeł energii odnawialnej w budynkach użytkowych, jak
również zmienne charakterystyki urządzeń produkujących i konsumujących energię
elektryczną, generują potrzebę posiadania narzędzi wspomagających zarządzanie
informacją dotyczącą pojedynczego prosumenta (odbiorcy i producenta energii),
a w konsekwencji umożliwiających prognozę i zbilansowanie mikrosieci.

Systemy wspomagające zarządzanie inteligentną siecią

Pojawianie się wskazanych zmian na rynku energii elektrycznej, ze względu na ich
skalę, musi być wsparte przez systemy informatyczne. W związku z tym obecnie
powstają różnorodne narzędzia wspierające sieci typu smart grid. Wspomnieć tu
można m.in. o PSMS117 (Power System Monitoring & Simulation) i systemie ZiPRE
(Zintegrowany Pakiet dla Rynku Energii) 118. Pozwalają one na komunikacje między
wszystkimi podmiotami rynku w celu zmniejszenia barier rynkowych między
sprzedawcą energii a interesującą go grupą odbiorców. Opisywany w artykule system
FEMS (Future Energy Management System), także pozwala na zarządzanie smart grid,
wprowadzając wiele innowacyjnych funkcji i oferując swoim użytkownikom nowe
możliwości w porównaniu do rozwiązań konkurencyjnych.

Future Energy Management System

Future Energy Management System jest narzędziem dla podmiotów chcących
świadczyć innowacyjne usługi energetyczne pełniąc rolę agregatora lub też podmiotu,
którego celem jest koordynowanie pracy źródeł energii odnawialnej. Głównymi
grupami odbiorców systemu są: zarządcy/właściciele nieruchomości, grupy właścicieli,
które chcą wspólnie zarządzać energią zawierające zarówno producentów, jak
i odbiorców energii elektrycznej, a także zarządcy/właściciele mikrogeneracji. FEMS
wspomaga ekosystem podmiotów łącząc prosu-mentów z agregatorem oraz
operatorem, umożliwiając przepływ informacji między nimi oraz pozwalając na
negocjacje ofert czy zarządzanie wielkością produkcji i zużycia energii.
Podstawowymi funkcjami systemu FEMS są: ciągłe monitorowanie
i prognozowanie wielkości zużycia i produkcji energii elektrycznej (dane
z inteligentnych liczników), w szczególności z wykorzystaniem informacji, które
pochodzą ze źródeł zewnętrznych (Internet), a mogą mieć znaczny wpływ na potrzeby
i możliwości energetyczne niektórych urządzeń (np. pogoda na klimatyzatory, ogniwa
słoneczne, turbiny wiatrowe, itp.). Pozyskiwanie danych z dowolnych źródeł
internetowych, które pozwalają na interpretację np. wielkości produkowanej czy
zużywanej energii jest innowacyjną cechą systemu FEMS. Dane te dotyczą np.
pogody, lokalizacji, kalendarza, charakterystyk urządzeń wykorzystywanych przez
prosumentów, a po oczyszczeniu są wykorzystywane przez wszystkie metody systemu,
117
http://etap.com/index.htm
118
http://innsoft.pl/main/
216
w tym prognozowanie oraz agregację. Dodatkowo, FEMS umożliwia automatyczną
klasyfikację prosumentów na podstawie profili ich zużycia i produkcji, a także pozwala
na monitorowanie komunikacji między agregatorem i konsumentem (w szczególności
z wykorzystaniem metod Demand Side Response i Demand Side Management).
Z perspektywy prosumenta, FEMS pozwala na zarządzanie profilem użytkownika,
którego celem jest zgromadzenie i grupowanie informacji dotyczących odbiorcy, jego
planów, zwyczajów, a także charakterystyk obiektu użytkowanego przez odbiorcę
energii. W zamian system pozwala użytkownikom na śledzenie bieżącego zużycia i
produkcji energii, przeglądanie prognoz dotyczących wolumenów produkcji i zużycia
(również w ujęciu kosztowym i przychodowym) oraz dostarcza podpowiedzi odnośnie
zmian prowadzących do obniżenia kosztów zużycia energii. Komunikaty te są
generowane automatycznie przez system bądź są wynikiem działań podejmowanych
przez agregatora na Rynku Energii. Wykorzystanie systemu FEMS, pozwala na
zaoferowanie prosumentowi całkowicie nowej usługi informacyjnej (umożliwiającej
świadome zarządzanie zużyciem energii), jak również dostęp do innowacyjnych usług
energetycznych oferowanych przez agregatora.
Agregator będący podmiotem prowadzącym biznes w oparciu o dostęp od
infrastruktury swojego klienta i oferowanie mu usług energetycznych będących
zdeagregowaną formą ofert pojawiających się na rynku energii, potrzebuje narzędzia
wspierającego ten proces i związany z nim model biznesowy. W tym zakresie FEMS
umożliwia selektywne budowanie grup prosumentów, którzy ze względu na swoje profile
behawioralne spełniają wymogi dla przygotowywanej oferty. Mechanizm ten wykorzystuje
zaawansowane mechanizmy prognostyczne pozywające przewidywać profil zużycia
energii bądź jej generacji z wykorzystaniem m.in. wspomnianych wcześniej danych
pozyskanych ze źródeł internetowych. Agregator może więc tworzyć profile zagregowane,
dla których będzie składał oferty. Ponadto, FEMS pozwala agregatorowi na bieżące
śledzenie wykonania zagregowanej prognozy i ewentualnych odchyleń.
Operator systemu wykorzystujący FEMS zyskuje wsparcie narzędziowe w zakresie
administracji systemem i szybkiego rozwiązywania problemów. Jego zadaniem jest
utrzymanie jak najwyższego poziomu dostępności usług, jak i wsparcie użytkowników
w rozwiązywaniu ich codziennych problemów. FEMS oferuje narzędzia pozwalające
na śledzenie zmian dokonywanych przez użytkowników oraz pozwala na edycję i
modyfikację wprowadzanych przez nich informacji. Dzięki dostępnym statystykom
operator może na bieżąco śledzić aktywność użytkowników, zajętość zasobów itd.

Rys.1. Interfejs systemu FEMS

217
Podsumowanie
FEMS pozwala na kompleksowe zarządzanie zużyciem i produkcją energii
elektrycznej, wypełniając lukę na kształtującym się rynku smart grid. Podmioty na tym
rynku występują najczęściej w dualnej roli konsumenta i producenta oraz oczekują
możliwości zarządzania energią w sposób proaktywny dla czerpania z tego
wymiernych korzyści. Stworzone rozwiązanie, pozwoli na efektywniejszą dystrybucję
energii elektrycznej na poziomie poszczególnych prosumentów oraz na poziomie
mikrosieci.
Abstract. The evolution of the idea of the prosumer, as well as seeking ways to reduce costs of
electricity consumption, contribute to the emergence of innovative services and business models
related to the cost optimization. This increases a need of development of advanced IT solutions,
offering support for emerging business processes. The requirements for such systems facilitated
creation of the Future Energy Management System, which will be presented in the article.
(FUTURE ENERGY MANAGEMENT SYSTEM – TOWARDS SUPPORTING THE
MANAGEMENT OF PROSUMERS)
Keywords: prosumer, prosumer management, IT systems, FEMS.

Literatura
[1] Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006r. „W
sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz
uchylająca dyrektywę Rady 93/76/EWG”, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej.
[2] Polityka energetyczna Polski do 2030 roku”, załącznik do uchwały nr 202/2009 Rady
Ministrów (2009), Ministerstwo Gospodarki.
[3] Kielarz, A., „Elementy inteligentnych sieci energetycznych- smart gridready” (2012),
Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. Katowice.
[4] Anderson, R. N., “The Distributed Storage-Generation <<Smart>> Electric Grid of the
Future”, Columbia University.
[5] Sioshansi, F., Smart Grid, Integrating Renewable, Distributed & Efficient Energy (2011),
Academic Press.

Projekt „Zbudowanie prototypu innowacyjnego systemu prognozowania poziomu zużycia

i produkcji energii elektrycznej o nazwie "Future Energy Management System", został
sfinansowany ze środków Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, nr umowy:
UDA-POIG.01.04.00-30-065/10-03, okres realizacji: 01.07.2011-31.03.2013, wartość projektu:
9.957.022 zł, udział Unii Europejskiej: 5.647.005 zł

218
SYMULACJE KOMPUTEROWE SYSTEMU
ZARZĄDZANIA MOCĄ I ENERGIĄW MIKROSIECI
OŚRODKA BADAWCZO-SZKOLENIOWEGO

Weronika Radziszewska
Instytut Badań Systemowych PAN
Mirosław Parol, Zbigniew Nahorski1
Politechnika Warszawska

Streszczenie. Referat dotyczy systemu zarządzania mocą i energią elektryczną w mikrosieci

planowanego do wybudowania ośrodka badawczo-szkoleniowego. Najpierw krótko
scharakteryzowano analizowana mikrosieć niskiego napięcia prądu przemiennego. Następnie po
kolei opisano elementy składowe opracowanego systemu informatycznego służącego do
zarządzania mocą i energią w mikrosieci, jak również wyniki przykładowych symulacji
komputerowych. Referat zakończono podsumowaniem.
Słowa kluczowe: ośrodek badawczo-szkoleniowy, mikrosieć, system zarzadzania mocą i energią,
symulacje komputerowe

Wstęp
System informatyczny może wspomagać zarządzanie mocą i energią w
mikrosieciach energetycznych dzięki podłączeniu do niego urządzeń pomiarowych i
czujników sieci. Dzięki odpowiedniemu sterowaniu, system zarządzania mocą i
energią (ang. Energy Management System) pozwala na:
 bardziej efektywne wykorzystanie odnawialnych źródeł oraz zasobników energii,
 dokładniejsze bilansowanie mocy,
 ciągłe monitorowanie generowanej i pobieranej mocy,
 realizację handlu energią w czasie rzeczywistym,
 planowanie produkcji i zużycia energii elektrycznej w różnych horyzontach
czasowych.
Mikrosieć jest mikrosystemem energetycznym [1], w którym mogą występować
mikroźródła, odbiory oraz zasobniki energii. Szczególnym typem odbiorców są
prosumenci, którzy są jednocześnie dostawcami i odbiorcami energii. Mikrosieć może
pracować w trybie równoległym z siecią OSD, jak i w trybie wyspowym. W tym
ostatnim trybie musi posiadać zdolność do samodzielnego bilansowania mocy i energii
wewnątrz mikrosieci.
219
 Do zarządzania pracą mikrosieci mogą być wykorzystane systemy rozproszone, w
szczególności systemy wieloagentowe (ang. multi-agents systems), które dzięki swojej
architekturze zapewniają elastyczność i skalowalność systemu. Koncepcja działania
mikrosieci z wykorzystaniem agentów została pokazana na rysunku 1.

Mikrosieć w ośrodku badawczo-szkoleniowym

Przedmiotem rozważań w referacie jest mikrosieć w ośrodku badawczo-
szkoleniowym [2, 3]. Mikrosieć tworzą: stacja elektroenergetyczna SN/nn,
elektroenergetyczna sieć kablowa nn i instalacje elektryczne łącznie z odbiorami
energii, zlokalizowane w 5 budynkach. Budynki te mają stanowić centrum badawczo-
szkoleniowe w zakresie energetyki odnawialnej. Zakłada się, że urządzenia pomiarowe
będą zainstalowane w punktach dostawy i poboru mocy i energii.

Rys. 1. Ogólna koncepcja działania mikrosieci z wykorzystaniem systemów

wieloagentowych
Planuje się, że w ośrodku badawczo-szkoleniowym będą zainstalowane następujące
mikroźródła [2, 3]: mikroturbina gazowa o mocy 65 kW, spalinowy agregat
prądotwórczy o mocy 50 kW, 3 małe hydrozespoły (turbiny) wodne o mocy 30 kW
każda, 3 mikroturbiny wiatrowe o mocy 10 kW każda, 2 systemy paneli
fotowoltaicznych o mocy odpowiednio 12,6 kW i 10,5 kW.
Ponadto, przewiduje się zainstalowanie dwóch zasobników energii: zestawu baterii
akumulatorów oraz zestawu kół zamachowych. W planowanych do wybudowania
budynkach centrum badawczo-szkoleniowego będą zlokalizowane odpowiednie
odbiorniki energii elektrycznej i ciepła.

System zarządzania mocą i energią

Rozważa się następujące poziomy zarządzania [4]:
 planowania i harmonogramowania poboru mocy i energii,
 prognozowania wytwarzanej mocy i energii,

220
  zarządzania niezbilansowaniem mocy,
 monitorowania stanu pracy sieci,
 wyznaczania wskaźników niezawodnościowych.
W tym celu będą potrzebne m. in. takie dane jak:
 ogólne, typowe profile obciążeń odbiorów energii,
 dane pogodowe (meteorologiczne) do prognoz mocy generowanej przez
odnawialne źródła energii,
 plany wykorzystania pomieszczeń i urządzeń w nich występujących (np.
rezerwację sal i sprzętu),
 planowane wydarzenia, takie jak: konferencje, spotkania, wykłady i seminaria, a
także eksperymenty badawcze.
W skład zaprojektowanego systemu zarządzania mocą i energią wchodzą:
 modele sieci elektroenergetycznej oraz urządzeń elektrycznych,
 symulatory wytwarzania (jednostek wytwórczych) i poboru mocy i energii,
 planista,
 system bilansowania krótkoterminowego,
 moduł służący do prowadzenia handlu,
 moduł do modelowania i wyznaczania wskaźników niezawodnościowych.
Do przeprowadzania symulacji komputerowych został opracowany model sieci i
instalacji elektrycznych w budynkach ośrodka, a następnie program wyznaczający
rozpływy mocy w rozważanej mikrosieci [2].
Cechy charakterystyczne symulatorów jednostek wytwórczych oraz symulatorów
odbiorów mocy zostały przedstawione w [5, 6].
Zadaniem Planisty jest harmonogramowanie pracy odbiorów i źródeł w dostępnym
zakresie. Planista planuje zdarzenia i zadania zdefiniowane przez użytkowników (np.
szkolenie, spotkanie, konferencja) i sugeruje najlepszy czas wykonania tych
zadań/zdarzeń w ramach określonych ograniczeń. Ponadto, znając średnie zużycie
energii i harmonogram zadań Planista może ustalić plan działań źródeł energii
elektrycznej w ośrodku, tak aby minimalizować koszty działania ośrodka.
Bilansowanie krótkoterminowe jest oparte na rozproszonym systemie agentowym
[4, 7, 8], w którym każdy fizyczny agent reprezentuje i steruje węzłem w systemie.
Fizyczny agent jest implementowany w postaci grupy subagentów, która przeważnie
zawiera agenta o nazwie Modeler oraz agenta o nazwie Negocjator. W celu
bilansowania mocy stosowane jest podejście podobne do podejścia występującego na
rynku energii.
Do handlu energią został opracowany specjalny moduł [9]. Symulator rynku
energią został opracowany w oparciu o dane z warszawskiej giełdy towarów.
Symulator ten został zaimplementowany przy użyciu sztucznej sieci neuronowej. Jako
rynkowy mechanizm negocjacyjny została wybrana aukcja ciągła dwustronna. Były
także rozważane strategie negocjacyjne na tego typu rynku, takie jak ZIP, AA.

221
Przykładowe symulacje komputerowe
W celu weryfikacji poprawności działania opracowanego system zarządzania mocą
i energią w ośrodku badawczo-szkoleniowym przeprowadzono przykładowe symulacje
komputerowe [7]. Badania zostały przeprowadzone na 20 komputerach; jedno
urządzenie elektryczne przypadało na jeden komputer. Średni czas bilansowania mocy
wyniósł około 14 ms. Wraz ze wzrostem liczby urządzeń do 150 czas bilansowania był
dłuższy, dochodząc do 100 s. Najbardziej prawdopodobną przyczyną wąskiego gardła
był w tym przypadku czas dostępu do centralnej bazy danych lub opóźnienia
występujące w procesie komunikacji między agentami. Kwestia ta jest obecnie
przedmiotem szczegółowych badań.
Wyniki przykładowej symulacji komputerowej w zakresie zarządzania mocą
zostały pokazane na rysunku 2.

Rys. 2. Wyniki przykładowej symulacji komputerowej [7]

Podsumowanie
W referacie przedstawiono podstawowe informacje na temat systemu zarządzania
mocą i energią w mikrosieci obejmującej swym zasięgiem ośrodek badawczo-
szkoleniowy. W analizowanej mikrosieci występują odnawialne źródła energii oraz
zasobniki energii. Przedstawione podejście jest złożone (opiera się na systemie
wieloagentowym) i wykorzystuje wszystkie dostępne dane, w szczególności dane
meteorologiczne. Krótko omówiono poszczególne elementy składowe systemu
zarządzania, jak również przedstawiono wyniki przykładowej symulacji
komputerowej.
W dalszych badaniach należałoby w szczególności:
 zwrócić baczną uwagę na pracę mikrosieci w trybie wyspowym,
 poddać analizie handel energią z lokalnym rynkiem energii,
 sprawdzić różne algorytmy krótkoterminowego bilansowania mocy,
 wprowadzić prognozy ultra- i krótkoterminowe w celu poprawy procedury
bilansowania mocy.

222
Literatura
[1] Mikrosieci niskiego napięcia. Praca zbiorowa pod redakcją Mirosława Parola. Oficyna
Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, (2013).
[2] Parol M., Wasilewski J., Wójtowicz T., Nahorski Z., Low voltage microgrid in a research
and educational center. Pendrive Proc. of the Conference ELEN 2012, CTU in Prague,
Faculty of Electrical Engineering, 11-12 September 2012, Page(s): 15 pp.
[3] Wasilewski J., Parol M., Wójtowicz T., Nahorski Z., A microgrid structure supplying a research
and education centre – Polish case. Pendrive Proc. of the 3rd IEEE PES Innovative Smart Grid
Technologies (ISGT) Europe Conference, Berlin, October 14-17, 2012, Page(s): 8 pp.
[4] Radziszewska W., Nahorski Z., Parol M., Pałka P., Intelligent computations in an agent-
based prosumer-type electric microgrid control system, L.T. Kóczy, C.R. Pozna, J.
Kacprzyk (Eds.) Issues and Challenges of Intelligent Systems and Computational
Intelligence, Studies in Computational Intelligence, Springer, (2014), Vol. 530, 293-312.
[5] Radziszewska W., Nahorski Z., Generation of inputs to renewable energy sources using
matched-block bootstrap approach with fitness proportional selection. Page B., Fleisher
A.G., Göbel J., Wohlgemuth V. (Eds.) Proc. of the 27th Conf. on Environmental
Informatics, Hamburg, September 2-4, 2013, Shaker Verlag, Aachen, 727-735.
[6] Radziszewska W., Nahorski Z., Simulation of energy consumption in a microgrid for
demand side management by scheduling. Proc. of the 2013 Federated Conference on
Computer Science and Information Systems (FedCSIS), Series: M. Ganzha, L. Maciaszek,
M. Paprzycki (Eds.) Annals of Computer Science and Information Systems. Vol. 1, PTI,
Warsaw 2013, 679-682. https://fedcis.org/proceedings/2013/.
[7] Pałka P., Radziszewska W., Nahorski Z., Balancing electric power in a microgrid via
programmable agents auctions. Control and Cybernetics, (2012), 41(4).
[8] Pałka P., Radziszewska W., Nahorski Z., Application of an auction algorithm in an agent-
based power balancing system. In: M. Pechenizkiy, M. Wojciechowski (eds.) New trends in
Databases and Information Systems. Series: Advances in Intelligent Systems and
Computing, Springer, (2013), Vol. 185, 231-240.
[9] Nahorski Z., Radziszewska W., Price formation strategies of programmable agents in
continuous double auctions, W: M. Busłowicz, K. Malinowski (Eds.) Advances in Control
Theory and Automation. Komitet Automatyki PAN, Oficyna Wydawnicza Politechniki
Białostockiej, (2012), 181-194.
Abstract. The paper presents a power and energy management system in a microgrid in a research
and educational centre, which is planned for building. First, the analyzed low voltage AC microgrid
has been shortly characterized. Then, consecutive components of constructed computer system,
which serves for managing the power and energy in the microgrid, have been described. Results of
exemplary computer simulations have been presented as well. A summary concludes the paper.
(Computer simulations of power and energy management system in microgrid of research and
educational centre).
Keywords: research and educational centre, microgrid, power and energy management system,
computer simulations.
Praca była częściowo finansowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego jako projekt
badawczy własnynr N N519 580238.

223
ENERGETYKA PROSUMENCKA W KONWERGENCJI
ZE ZRÓWNOWAŻONYM ROZWOJEM

Robert Kucęba
Mateusz Bajor
Politechnika Częstochowska

Streszczenie: W niniejszym rozdziale wskazano korelacje pomiędzy energetyką prosumencką

a zrównoważonym rozwojem. Energetyka prosumencka (z uwzględnieniem mikro- i mini instalacji
odnawialnych OZE) sprzyja idei zrównoważonego rozwoju. W szczególności, „przedmiotowo”
skoncentrowano się na mikroregionach [11], które wykorzystując swój ekonomiczny potencjał
energetyczny, potencjał społeczny oraz swoje zasoby materialne i niematerialne - kreują unikalną
wartość względem otoczenia. Wskazano, że z kolei integracja wartości tworzonych
w poszczególnych regionach jest źródłem synergii i wartości dodanej w zrównoważonych
gospodarkach krajowych lub stowarzyszeniowych. Zagregowano determinanty "prosperity" jak
również źródła zagrożeń i zakłóceń w energetyce prosumenckiej, w ujęciach: społecznym,
ekonomicznym i środowiskowym.
Słowa kluczowe: Taksonomia energetyki prosumenckiej, zrównoważony rozwój regionów,
determinanty i źródła zagrożeń w energetyce prosumenckiej

Wprowadzenie
We współczesnym świecie od dłuższego czasu można zaobserwować spór toczący
się pomiędzy rozwojem technologicznym, postępem cywilizacyjnym a dobrobytem
społecznym - przy jednoczesnych obostrzeniach ekonomicznych i ekologicznych.
W tym odniesieniu celem równoważenia heterogenicznych poglądów i integracji
zdywersyfikowanych: ideowo, zasobowo, kulturowo czy etnicznie (...) grup
społecznych, pojawia się koncepcja (niejednokrotnie filozofia) jakościowo nowej
formy świadomego, odpowiedzialnego życia indywidualnego i społecznego. Dotyczy
ona synergetycznego rozwoju społeczeństwa oraz gospodarki - w symbiozie
z otoczeniem przyrodniczym, biorąc pod uwagę ograniczenia ekologiczne oraz
oczekiwania społeczne.
Idea ta, określana jako zrównoważony rozwój pojawiła się już w latach
pięćdziesiątych ubiegłego wieku, jednakże dyskusje merytoryczne nasiliły się w 1969
roku, po publikacji popularnego raportu Sekretarza generalnego ONZ U. Thanta,

224
dotyczącego zniszczenia środowiska naturalnego oraz wynikających
z tego zagrożeń dla całej ludzkości [6, 16]. W 1972 roku powstała nowa
prośrodowiskowa idea rozwoju społeczno-gospodarczego zapisana w dokumentach
Konferencji Narodów Zjednoczonych - jako „ekorozwój”, a następnie pojęcie to
zostało zastąpione również w Polsce przez termin rozwój zrównoważony. Po raz
pierwszy użyto go w Światowej Strategii Ochrony w roku 1980, a do powszechnego
języka przyjęto go dopiero rok po katastrofie nuklearnej w Czarnobylu w 1987 roku, za
sprawą raportu Nasza Wspólna Przyszłość, stworzonego przez Światową Komisję ds.
Środowiska i Rozwoju utworzoną przez ONZ [9].
Zrównoważony rozwój w tym raporcie został zdefiniowany jako „rozwój, który
zaspokaja potrzeby obecnego pokolenia bez narażania na szwank możliwości
przyszłych pokoleń do zaspokajania ich własnych potrzeb” [9].. W tej definicji
widoczna jest próba połączenia kwestii związanych z barierami jakie stawia przyroda,
środowisko naturalne, z panującą na świecie biedą oraz terminem rozwoju i wzrostu
społeczno-gospodarczego [2].
Uznaną do dnia dzisiejszego jako przełomowa w zakresie przemodelowania
gospodarki industrialnej na zrównoważoną - w symbiozie z otoczeniem naturalnym
była konferencja UNCED z 1992 roku, przeprowadzona w ramach szczytu Narodów
Zjednoczonych w Rio de Janeiro [3]. Przyjęty wówczas dokument zwany "Agenda
21" [1], określał zasady i wytyczne implementacji zrównoważonego rozwoju w życiu
gospodarczym
i społecznym, na wszystkich szczeblach lokalnych, regionalnych, krajowych i
globalnych [4].
Generalnie wśród głównych celów zrównoważonego rozwoju wyróżnia się:
 zaspokajanie głównych potrzeb każdego człowieka,
 rozpoznanie barier stawianych gospodarce przez środowisko naturalne,
 zagwarantowanie sprawiedliwości wewnątrz i międzypokoleniowej.
Zrównoważony rozwój można też interpretować jako:
 idealną gospodarkę nie wywołująca uszczerbku na środowisku naturalnym,
oraz
 idealne społeczeństwo cechujące się poszczególnymi rodzajami postaw oraz stylem
życia.
Należy w tym miejscu zaznaczyć, że zrównoważonego rozwoju nie można
ograniczać wyłącznie do koncepcji. Każda koncepcja powinna przejść transformację
w: plan działania, model "etalonu" przyszłej struktury czy też działającego systemu
lub strategii, z wyszczególnieniem celów cząstkowych.
W rzeczywistości zrównoważony rozwój kojarzony jest z globalnym rozwojem
technologicznym i cywilizacyjnym, w uzasadnieniu ekonomicznym, ekologicznym i
społecznym. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że pomimo znaczenia globalnego,
zrównoważoną gospodarkę "buduje się" oddolnie, na poziomie mikro- regionów [11].
W tym odniesieniu zgodnie z tematyką niniejszego rozdziału, doskonale wpisuje się
energetyka prosumencka.
W szczególności, jest to transformacja podejścia "top down" - scentralizowanego
systemu energetycznego na podejście buton up - poziom regionalny i mikroregionalny:
województwa, gminy, powiatu, organizacji niejednokrotnie jednostki ludzkiej.

225
 Konwergencja energetyki prosumenckiej ze zrównoważonym rozwojem w ujęciu
regionalnym i mikroregionalnym integruje: społeczną odpowiedzialność biznesu, etykę
biznesu, triple botton line (3xE- energia, ekonomia, ekologia – koncepcję „potrójnego
funadamentu” wprowadzoną przez Johna Ellingtona [8]), zarządzanie relacjami z
interesariuszami. Konwergencja ta to finansowe, moralne, medialne wspieranie
innowacyjnych proekologicznych rozwiązań w energetyce.

Energetyka prosumencka trzeciej fali tofflera

Definiując dalej koncepcję zrównoważonego rozwoju poprzez konieczność
ograniczenia negatywnych skutków ekologicznych i przeciwdziałaniu zmianie klimatu
przy jednoczesnym uzasadnieniu ekonomicznym, można zastanowić się czy
korzystanie z wyczerpalnych konwencjonalnych zasobów energetycznych jest zgodne
z tą koncepcją. Jak wiadomo węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny, jak również paliwa
jądrowe, które są obecnie eksploatowane, nie będą już dostępne dla przyszłych
pokoleń. Z tego wynika, że stymulacja rozwoju energetyki prosumenckiej w tym
mikro- i mini- instalacji odnawialnych źródeł energii jest zgodne z koncepcją
zrównoważonego rozwoju. Energetyka prosumencka wpisuje się zarówno w koncepcję
prosumpcji jak również w powyższą koncepcję. W literaturze przyjmuje się, że termin
prosument [14] został wprowadzony przez A. Tofflera (1980) [15] - warto zaznaczyć
pisarza i futurystę. A. Tofler proponuje dwie kategorie prosumentów. W pierwszej
kategorii wyróżnia się prosumenta zaangażowanego w czynności prosumpcji pierwszej
fali – generującego korzyści ekonomiczne płynące z czynności prosumpcyjnych - czyli
użytkownika i konsumenta samowytwarzającego produkty i usługi, w celu ich
skonsumowania na potrzeby własne. Z kolei, w drugiej kategorii prosument to
jednostka zaangażowana w czynności prosumpcji trzeciej fali. Osoba fizyczna lub
prawna generująca oprócz korzyści ekonomicznych również korzyści społeczne i
ekologiczne – cechująca się niejednokrotnie skłonnością ponoszenia większych
kosztów na rzecz poprawy swojego dobrobytu, przy jednoczesnej odpowiedzialnej
postawie społecznej i ekologicznej.
Zgodnie z Bill Quain obecnie wchodzi nowa era w sferze odpowiedzialnego
biznesu (CSR) - era prosumenta [17]. Dotychczas konsument postrzegany był, jako
bierny odbiorca tego, co zaproponuje producent. Współcześnie jego postawa ulega
zmianie z pasywnej na aktywną. Konsument chce być partnerem producenta. Posiada
szeroką wiedzę o jego produktach lub usługach, tworzy je lub współtworzy, dzieli się
wiedzą i doświadczeniem, komunikuje się z producentem i swoim otoczeniem.
Współcześnie, w szczególności w dobie WEB 2.0, WEB 3.0, cloud computing -
prosument nie jest już postrzegany futurystycznie, jest jednostką współtworzącą
wartość konsumpcji, tym samym wzrost PKB.
Aktywność prosumentów, zgodnie z powyższym widoczna jest w środowisku
wirtualnym, - w środowiskach social media [7], jak również powiązanych z nimi
modelach crowdsoucingu i astroturfingu. Rola i wartość prosumenta na przestrzeni
obecnej dekady dynamicznie wzrasta również w obszarze zrównoważonego
rozwoju [14], w odniesieniu do producentów/konsumentów energii z mikro- i małych

226
instalacji – przy uzasadnieniu technologicznym (ekoinowacyjnym), ekonomicznym,
ekologicznym i społecznym.
W literaturze przedmiotu brak jednoznacznej, ogólnie przyjętej definicji
prosumenta energii. Podejmując próbę jego zdefiniowania, na bazie kwerendy
literatury przedmiotu oraz zestawionych definicji prosumenta, można przyjąć, że jest to
dotychczasowy odbiorca energii, który wykorzystuje dostępne na konkurencyjnym
rynku technologie energetyczne (wytwórcze i proefektywnościowe po stronie
popytowej, czyli po stronie użytkowania energii i paliw) celem zaspokojenia swoich
potrzeb energetycznych. Prosument, w szczególności podejmuje produkcję paliw i
energii poligeneracyjnej na własne potrzeby w źródłach OZE (np. produkcję: biomasy,
biopaliw, biogazu, wodoru, jak również energii elektrycznej, ciepła czy chłodu), jak
również w rozproszonych mikro- źródłach poligeneracyjnych. Prosument energii
zmienia produktowe podejście w zakresie pokrywania zapotrzebowania na energię,
stymulując wykorzystanie ekonomicznego potencjału energetycznego OZE danego
regionu [12].
W ujęciu prosumpcji trzeciej fali zgodnie, z A. Tofflerem - energetykę
prosumencką należy m.in. definiować jako transformację od produktów
energetycznych pozyskiwanych z paliw kopalnych w scentralizowanych źródłach
energii w kierunku energetycznych łańcuchów wartości energii OZE lub generacji
rozproszonej, współtworzonych w mikro-przestrzeniach gospodarczych, generujących
korzyści ekonomiczne, ekologiczne i społeczne [5]. Nowe łańcuchy wartości energii
stymulują nowe modele biznesowe na rynkach energii - odchodzące od modeli
scentralizowanych w kierunku zdecentralizowanych. Stymulują one nową grupę
przedsiębiorczości lokalnej, nowe miejsca pracy, nowe zdywersyfikowane inwestycje,
lokalną odpowiedzialność społeczną i ekologiczną.
Energetyka prosumencka powinna stymulować lokalnie nowe społeczne „zielone
inicjatywy” na rzecz zrównoważonego rozwoju regionów [13].
Należy zaznaczyć, że za prosumentów energii trudno dziś uznać w kontekście
zrównoważonego rozwoju - scentralizowaną energetykę zawodową, pomimo produkcji
ok. 10% wytwarzanej energii na potrzeby własne.
Przyjmując powyższe obostrzenia, przyjmuje się, że w portfelu prosementów
energii należy wyróżnić: gospodarstwa domowe, gospodarstwa rolne, jednostki
samorządów terytorialnych, administrację komunalno-bytową, organizacje
gospodarcze – jednostki wytwarzające energię na potrzeby własne, odsprzedając
nadwyżki energii i jej wartości w lokalnych systemach zdecentralizowanych.
Dyskutując na temat energetyki prosumenckiej nie można pominąć taksonomii
wprowadzonej przez Profesora Jana Popczyka [12], którego z całą pewnością należy
uznać jako kreatora, popularyzatora nowego paradygmatu, uznającego energetykę
prosumencką (zwłaszcza OZE/URE) jako rozwojową, energetykę korporacyjną jako
pomostową a energetykę rozproszoną (wykorzystującą paliwa konwencjonalne np.
gazowe) jako rezerwową.
Zdaniem Profesora Jana Popczyka [12]:
 Po pierwsze, prosument to dotychczasowy odbiorca, który podejmuje produkcję
energii elektrycznej na własne potrzeby.

227
 Po drugie, energetyka prosumencka, to przejście od produktów (energia
elektryczna, ciepło, paliwa transportowe) kupowanych osobno, od sektorowych
(branżowych) dostawców w energetyce sektorowej do prosumenckich łańcuchów
wartości, czyli do gospodarki energetycznej integrującej popyt i podaż
we wszystkich trzech segmentach produktowych.
 Po trzecie, energetyka prosumencka, to synteza energetyki i inteligentnej
infrastruktury zarządczej.
 Dodatkowo wskazuje, że energetyka prosumencka niesie ze sobą zalety takie jak:
 niskie koszty marginalne inwestycji OZE,
 redystrubucja inwestycji,
 rozproszenie inwestorów
 krótkie czasy realizacji (czas realizacji inwestycji Biogazowni 1 MW – 1 rok/, z
kolei budowa bloku jądrowego 20 lat).
Powyższe podejścia w taksonomii energetyki prosumenckiej są zgodne z prosumentem
trzeciej fali A. Tofflera, a zarazem z ideologią zrównoważonego rozwoju. Należy w
tym miejscu zaznaczyć, że istotą równoważenia rozwoju regionów i poszczególnych
jego poziomów - wartością energetyki prosumenckiej jest podejście systemowe,
uwzględniające jej determinanty w heterogenicznych wymiarach.. Na podstawie badań
własnych, obserwacji i oceny komparatywnej z energetyką korporacyjną w tabeli 1,
zagregowano determinanty "rozwojowej energetyki prosumenckiej". Determinanty te,
zgodnie z trzecią falą, zestawiono w czterech wymiarach zrównoważonego rozwoju:
fizycznym (przestrzennym), ekonomicznym, społecznym
i środowiskowym.
Tabela 1 Determinanty energetyki prosumenckiej w wymiarach zrównoważonego
rozwoju
Wymiary
zrównoważonego Czynniki stymulujące rozwój energetyki prosumenckiej
rozwoju regionów UE
 różnorodność i rozproszenie źródeł energii w perspektywie lokalnej (np.
mikrowiatraki, mikrobiogazownie, źródła fotowoltaiczne i fototermiczne),
 dywersyfikacja paliw i źródeł energii,
 uniezależnienie od energetycznego systemu scentralizowanego,
 niezależność energetyczna stymulowana wzrostem eksploatacji potencjału
ekonomicznego OZE w mikro- i mini- instalacjach,
FIZYCZNY
 wzrost lokalnego bezpieczeństwa energetycznego,
 redukcja „black out-ów”,
 wzrost podaży technologii ekoinnowacyjncyh - stymulowany wzrostem
popytu na technologie prosumenckie,
 synergetyczne dwukierunkowe oddziaływanie energetyki prosumenckiej
na budownictwo, transport, rolnictwo (energetyczne).
 rozbudowa portfela specjalizacji mikroregionów,
 zasobowa i ekonomiczna oszczędność surowców energetycznych,
 wprowadzenie energetyki prosumenckiej na rynki emisji gazów
cieplarnianych ETS,
EKONOMICZNY
 inkorporacja kosztów zewnętrznych do cen paliw i energii wtórnej, niskie
koszty marginalne w odniesieniu kosztów wielkoskalowych bloków
energetycznych,
 krótkie czasy realizacji inwestycji,

228
  wyższe stopy zwrotu inwestycji z uwzględnieniem korzyści społecznych
i ekologicznych wyznaczonych w ekwiwalencie pieniężnym,
 wzrost potencjału, pozycji i przewagi konkurencyjnej prosumentów
energii na lokalnych rynkach energii,
 skracanie odległości pomiędzy miejscem wytwarzania energii (zwłaszcza
energii elektrycznej) a odbiorcą finalnym, co wiąże się z redukcją kosztów
przesyłowych i dystrybucyjnych w odniesieniu podejścia korporacyjnego,
 wzrost liczby inwestorów, producentów energii,
 mechanizmy finansowe Unii Europejskiej w zakresie "energetyki
niskoemisyjnej",
 rezerwowanie w planach zagospodarowania przestrzennego warunków
przyłączania prosumentów energii,
 wzrost „koszyka” korzyści ekonomicznych, społecznych, środowiskowych
- poprawa dobrobytu "jednostki społecznej",
 wymiana wiedzy i transfer ekoinnowacyjnych technologii prosumenckich,
 tworzenie nowych miejsc pracy (przykładowo energetyka korporacyjna
0,01-0,1 miejsc pracy na GWh, energetyka prosumencka w zależności od
typu instalacji od 0,1 do 0,9 miejsc pracy na GWh),
 wzrost odpowiedzialności społeczno-ekologicznej w mikroregionach.
 wiedza i kultura auto- wytwarzania i konsumpcji energii przy
jednoczesnym wzroście świadomości ekologicznej,
 systemy edukacji (m.in. w zakresie ekologii, ekoinowacyjnych rozwiązań
energetycznych dedykowanych prosumentom),
 poprawa dobrobytu społecznego a zarazem skłonności do zapłaty (Cost-
Benefit Analysis),
 wzrost aktywności społeczności lokalnych, zwłaszcza Jednostek
Samorządów Terytorialnych JST,
 partycypacja mieszkańców w życiu publicznym,
 utrzymanie tradycji lokalnych,
 kreowanie i transfer wiedzy.
SPOŁECZNY
W wymiarze społecznym uwzględnia się działalność władz mikroregionów
w zakresie m.in.
 pobudzania aktywności gospodarczej, finansowej i legislacyjnych
mechanizmów wsparcia działań na rzecz energetyki prosumenckiej
w regionie,
 tworzenia systemów motywacyjnych (organizacyjnych, finansowych,
systemowych, legislacyjnych instrumentów wsparcia inwestycji
i eksploatacji) dla prosumentów energii,
 zapobieganie ubóstwu i wykluczeniu społecznemu,
 zapewnienie równego dostępu do technologii prosumenckich, jak również
ich produktów z portfela energii poligeneracyjnej.
 redukcja zanieczyszczeń litosfery, hydrosfery, aerosfery,
 zdolność samoodtwarzania regionalnego środowiska naturalnego,
 regionalne dopasowanie w odniesieniu uwarunkowań przyrodniczych
(techniczny i ekonomiczny potencjał energetyczny, pojemność
środowiskowa) oraz różnorodności biologicznej,
 dopasowanie wielkości przestrzeni regionalnej energetyki prosumenckej
ŚRODOWISKOWY z uwzględnieniem obszarów chronionych (w UE np. wg protokołu
NATURA 2000),
 określenie chłonności środowiska i stanu jego zasobów (w ujęciu
ilościowym i jakościowym),
 wprowadzenie rzetelnej, kompleksowej oceny środowiska,
 umiejętność gospodarowania obszarami chronionymi bez szkody dla życia
ich mieszkańców.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [5, 7, 8, 12].

229
 Zagregowane w tabeli 1, determinanty rozwoju energetyki prosumenckiej są
potwierdzeniem przyjętego założenia, że korzyści nie należy tylko poszukiwać w
zakresie technologicznym i ekonomicznym. W szczególności, konstatuje się, że
tradycyjne finansowe metody analizy efektywności oceniają przedsięwzięcie tylko z
punktu widzenia możliwości generowania zysku dla inwestora. W wymiarze
zrównoważonego rozwoju, co wynika z zagregowanych determinant w tabeli 1,
podstawowym narzędziem oceny projektów energetyki prosumenckiej jest analiza
kosztów i korzyści (Cost-Benefits Analysis). Dotyczy przede wszystkim korzyści
społecznych i środowiskowych (tabela 1), które można wycenić w ekwiwalencie
pieniężnym jako składowa zysku inwestycji.
Reasumując, projekty energetyki prosumenckiej wpisują się w koncepcję trwałego
samopodtrzymującego się zrównoważonego rozwoju - w prosumpcję trzeciej fali A.
Toflera, a generowane korzyści świadczą o ich symbiozie ze środowiskiem
naturalnym, stymulują poprawę dobrobytu jednostki konsumującej i odsprzedającej
nadwyżki autonomicznie wytworzonych dóbr i usług.

Źródła zagożeń i zakłóceń projektów energetyki prosumenckiej

Odwołując się do korzyści dla prosumenta energii i jego otoczenia:
organizacyjnego, ekonomicznego, środowiskowego, społecznego czy również
politycznego, należy zwrócić uwagę na źródła zagrożeń i zakłóceń, które współcześnie
mają charakter inhibicyjny dla inwestycji i eksploatacji mikro- i mini- instalacji
prosumenckich. W niniejszym rozdziale zagregowano wyselekcjonowane źródła
zagrożeń i zakłóceń realizacji projektów energetyki prosumenckiej. Odwołując się do
tematyki określonej w tytule niniejszego rozdziału, jak również monografii,
wyodrębniono pięć kategorii powyższych źródeł inhibicji, takie jak: zasobowe,
technologiczne, społeczne, ekonomiczne i polityczne.
W szczególności w grupie "zasobowych" źródeł zagrożeń oraz zakłóceń realizacji
projektów energetyki prosumenckiej, wyróżnia się:
 duże rozproszenie zasobowe,
 trudności w zarządzaniu zasobami materialnymi i niematerialnymi w rozproszonym
środowisku,
 niski poziom wiedzy specjalistycznej i jednoczesną nadmiarowość wiedzy
"populistycznej z zakresu OZE,
 niski poziom transferu wiedzy z obszarów badawczo - naukowych,
 brak formalnych powiązań pomiędzy producentami energii w instalacjach
prosumenckich, tworzących jej wartość w regionie,
 absorpcja podmiotów energetyki odnawialnej przez korporacje energetyczne,
 niewystarczająca wiedza i poziom akceptacji inwestorów oraz samorządów
lokalnych - w zakresie instalacji prosumenckich,
 niewystarczająca wiedza konsumentów energii elektrycznej z zakresu tworzonej
wartości dodanej w instalacjach prosumenckich (analiza kosztów i korzyści),
 niska podaż wysokokwalifikowanych kadr pracowniczych, w tym menedżerskich.

230
Wskazane źródła zagrożeń i zakłóceń w ujęciu zasobowym, dotyczą zasobów
materialnych i niematerialnych. W przypadku zasobów niematerialnych wyróżnia się
niską podaż i transfer wiedzy "szczegółowej", "komplementarnej" z zakresu energetyki
prosumenckiej.
W odczuciu społecznym prócz korzyści wynikających z innowacyjnego charakteru
technologii prosumenckich, niski poziom zaufania w zakresie "technologicznym"
wywołuje przede wszystkim: niski poziom transferu technologii energetyki
prosumenckiej oraz ich technologii "komplementarnych", w szczególności technologii
informatycznych (AMI, Smart Grid, DEMS), oraz niestabilność wytwarzania energii
w przypadku mikro- i mini- instalacji OZE.
Z kolei, w grupie zagrożeń i zakłóceń "ekonomicznych" realizacji projektów
energetyki prosumenckiej, wskazuje się:
 niską podaż instrumentów rynkowych i organizacyjnych stymulujących rozwój
mikro- i mini instalacji,
 brak inwestorów strategicznych,
 brak zainteresowania zwłaszcza przez JST, projektami PPP oraz ESCO,
 ograniczona podaż mechanizmów finansowych wspierających inwestycje, poprzez
ich absopcje przez energetykę korporacyjną,
 wysokie jednostkowe koszty inwestycji, bez uwzględnienia w ekwiwalencie
pieniężnym korzyści społecznych i ekologicznych,
 ograniczony portfel miar efektywności ekonomicznej (instrumenty pomiaru
efektywności ograniczone tylko do zysku inwestora - bez uwzględnienia korzyści
lub strat w wymiarze społecznym i środowiskowym,
 niska popytowa elastyczność cenowa instalacji prosumenckich,
 duża korporacyjna koncentracja produkcji i handlu energią elektryczną,
ograniczająca dostęp "małych" inwestorów, producentów energii (zwłaszcza energii
elektrycznej) do systemu energetycznego.
Należy, również podkreślić że inhibicja rozwoju energetyki prosumenckiej wynika
z "umiarkowanego" społecznie zainteresowania energią elektryczną produkowaną
w instalacjach prosumenckich. Pośrednio związane jest to z niskim poziomem wiedzy
potencjalnych prosumentów, co może być przyczyną braku zaufania w zakresie tych
rozwiązań. Ponadto, w odczuciu społecznym źródłami zagrożeń i zakłóceń jest
"obawa" przed wzrostem liczby inwestorów i producentów energii elektrycznej. Gdyż,
stanowi to potencjalne źródło konfliktów przy niskim poziomie konsultacji
społecznych oraz zróżnicowanych interesach heterogenicznych grup prosumentów.
Wskazując źródła zagrożeń i zakłóceń projektów w zakresie energetyki
prosumenckiej dużą wagę przypisuje się warstwie "politycznej". W szczególności,
wynika to z braku "transferu politycznego" w zakresie realizacji strategicznych
kierunków polityki energetycznej w określonych przestrzeniach czasowo-
geograficznych, zróżnicowanych interesów heterogenicznych grup politycznych oraz
"silnego" lobby korporacyjnego. Wyzwaniem środowisk naukowych, samorządowych,
lokalnego "biznesu" jest poszukiwanie "Antidotów" dla zestawionych zagrożeń
i zakłóceń projektów w energetyce prosumenckiej - czy w inwersji mechanizmów
wsparcia (organizacyjnych, finansowych, systemowych, legislacyjnyc) dla inwestycji
w zakresie energetyki prosumenckiej. Wśród tych "antidotów" Autorzy niniejszego

231
rozdziału wyróżniają: konsolidację energetyki prosumenckiej w lokalnych sieciach
mikro- smartgrid, wprowadzenie skupu interwencyjnego energii elektrycznej przez
lokalnych sprzedawców z urzędu, współpracę (outsourcing prosumencki) lub
zatrudnienie w JST, certyfikowanych (przez Urząd Dozoru Technicznego UDT)
"instalatorów" instalacji prosumenckich. Ponadto, istotne jest wprowadzenie
energetyki prosumenckiej na rynki emisji gazów cieplarnianych ETS, wprowadzenie
do rozliczeń pakietu 3x20 (oraz z Mapą Drogową do 2050 i nowym pakietem
klimatycznym, który zostanie podpisany w 2015 roku w Paryżu), tworzenie klastrów,
niejednokrotnie lokalnych wirtualnych elektrowni przez podmioty (producentów
energii w mikro- i mini instalacjach) celem zwiększenia ich pozycji rynkowej w
perspektywie lokalnej. Istotne jest również postrzeganie związku poprawy
bezpieczeństwa energetycznego z bezpieczeństwem społecznym, interesami lokalnych
organizacji gospodarczych, lokalnych inwestorów, Jednostek Samorządu
Terytorialnego czy osób fizycznych - celem zwiększenia skłonności do "prosumpcji" i
zapłaty (ponoszenia kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych), wzrostu wiedzy,
zaufania a przede wszystkim skłonności do zmiany.

Podsumowanie
Reasumując, Autorzy rozdziału odwołują się do sentencji "Myśl globalnie
działaj lokalnie", która jednocześnie potwierdza analizowany wymiar konwergencji
energetyki prosumenckiej ze zrównoważonym rozwojem regionów. W tym miejscu,
podkreślając że przedstawione zagadnienia są "otwarte" wymagające dalszych badań,
obserwacji, konkluzji i zasadnych wdrożeń - poprawnym zakończeniem niniejszego
rozdziału będzie postawienie pytań:
"Czy energetyka korporacyjna z punktu realizacji swoich celów (w tym generowania
zysków, zachowania ciągłości i wielkości produkcji) nie będzie największym
"absorberem", kapitałochłonnym obszarem w świetle obostrzeń środowiskowych i
społecznych wyznaczonych przez Unię Europejską?
"Jakie będą koszty i korzyści w ekwiwalencie pieniężnym (w tym społeczne i
ekologiczne) dopasowania się krajów stowarzyszonych w UE do europejskich umów
wewnątrz- stowarzyszeniowych i rozporządzeń legislacyjnych - rozpatrywane w dwóch
wariantach: a/ wsparcie inwestycji proekologicznych w energetyce korporacyjnej, b/
wsparcie energetyki prosumenckiej?

Literatura
[1] Agenda 21 – Globalny program działań na XXI. I Szczyt Ziemi, 1992r. Rio de Janeiro
[biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf_95/i-291.pdf].
[2] Borys T.: Pomiar zrównoważonego rozwoju transportu. [w:] Ekologiczne problemy
zrównoważonego rozwoju, (pod red.): D. Kiełczewskiego i B. Dobrzańskiej, Wyd. WSE
w Białymstoku, Białystok 2009
[3] Deklaracja z Rio w sprawie Środowiska i Rozwoju z dnia 14 czerwca 1992 r. Dokumenty
końcowe Konferencji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój”,
[libr.sejm.gov.pl/publish/TEK01/02/80/00/00/TEK01.000000280.htl] .

232
[4] Kośmicki E.: Dylematy zrównoważonego rozwoju w warunkach globalizacji gospodarki,
[w:] A. Papuziński (red.), Zrównoważony rozwój. Od utopii do praw człowieka, Oficyna
Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2005, s. 144-157.
[5] Kucęba R.: Wirtualna elektrownia. Wybrane aspekty organizacji i zarządzania
podmiotami generacji rozproszonej. Wydawnictwo: Towarzystwo Naukowe Organizacji
i Kierownictwa „Dom Organizatora”, Toruń 2011, 408 s. ISBN 978-83-7285-596-1.
[6] Indykiewicz P.: Pytam o wartości, a nie o drogę...(pol.). Biuletyn Informacyjny
Uniwersytetu Techniczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy, nr 1 (41) 2007, 22 marca 2007.
[dostęp 09 listopada 2010].
[7] Kucęba R., Pabian A., Bylok F., Zawada M.: Influence of IT on Changes in Contemporary
Management. International Journal of Management&Computing Sciences (IJMCS), Vol.3,
nr 1 s.79-90, Canada, ISSN 2231-3303.
[8] Niedziółka D: Zielona Energia w Polsce. CeDeWu, Warszawa 2012, str. 15.
[9] Piątek Z.: Człowiek jako podmiot zrównoważonego rozwoju, [w: A.] Papuziński (red.),
Zrównoważony rozwój. Od utopii do praw człowieka, OficynaWydawnicza Branta,
Bydgoszcz 2005, s.22-27.
[10] Pabian A.: Zarządzanie w koncepcji sustainability – ujęcie funkcjonalne. „Przegląd
Organizacji” 2013.
[11] Parysek J.: Podstawy gospodarki lokalnej. Wyd. UAM, Poznań 2001, str. 213 -228.
[12] Popczyk J.: Energetyka rozproszona, PKEOM, Warszawa 2011.
[13] Shandurkova A., Bernt A., Rainer B, Ottesen S., Nilsen A.: Prosumer Oriented Energy
Market Developments and future outlooks for Smart Grid oriented energy markets.
IMPROSUME Publication Series #3 NCE Smart Energy Markets, Halden, 2012.
[14] Szymusiak T.: Social and economic benefits of Prosumption and Lead User Phenomenon
in Germany - Lessons for Poland [w:] Sustainability Innovation, Research
Commercialization and Sustainability Marketing, Sustainability Solutions, Kraków 2013.
[15] Toffler, A.: The Third Wave. William Collins Sons & Co. Ltd., New York 1980.
[16] Thant U.: - raport (pol.). Projekt ACT ECO, 17 marca 2010. [dostęp 09 listopada 2010].
[17] Quain B.: Era pro-sumenta. E-Commerce Editors, 2008.

233