CHUONG V HOC THUYET GIA TRI THANG DU G chuong IV, ching ta da nghién citu nhiing van dé chung vé san xuat hang héa, vé su chuyén hoa cua gid tri hang héa thanh tién té. Cha nghia tu ban ra dai gin véi su phat trién ngay cang cao cua san xudt hang héa. Nhung san xudt hang hoa tu ban cht nghia khac vi san xuat hang héa gian don khong chi vé trinh do ma cén khac cd vé chat nita. Trén vii dai kinh té, bay gid xuat hién mot loai hang héa mdi - dé 14 hang héa stitc lao dng. Khi stic lao d6ng tré thanh hang héa thi tién té mang hinh thai 1a tu ban va gan lién véi no 1a mot quan hé san xudt méi xuat hién: quan hé gitta nha tu ban va lao déng lam thué. Thuc chat cla méi quan hé nay 1a nha tu ban chiém doat gid tri thang du cia céng nhan lam thué. Gia tri thang du 1a nguén géc hinh thanh nén thu nh4p cia cdc nha ty ban va cdc giai c&p béc 16t trong chu nghia tu ban. Nghién ctu hoc thuyét gia tri thang du cua C. Mac cing cé nghia la ching ta nghién cttu hoc thuyét giit vj tri “hon da tang” trong toan bé ly luan kinh té ctia C. Mac, mt trong nhing 218phat hién vi dai cua C. Mac, lam sang té ban chat cua quan hé san xuét tu ban chu nghia. |- SU CHUYEN HOA CUA TIEN THANH TU BAN 1. Céng thie chung cilia tu ban Tién 1a san vat cudi cing cua luu thong hang héa, déng thdi cing 14 hinh thitc biéu hién dau tién cia tu ban. Moi tu ban hic dau déu biéu hién dudéi hinh thai mét s6 tién nhat dinh. Nhung ban than tién kh6ng phai la tu ban. Tién chi bién thanh tu ban trong nhiing diéu kién nhat-dinh, khi chiing duge sit dung dé béc 16t lao dong ctia ngudi khac. Su van dong cua déng tién thong thudng va déng tién 1a tu ban cé su khac nhau hét stic co ban. Trong luu thong hang héa gian don thi tién duge coi la tién thong thuwdng, van d6éng theo céng thitc: H - T - H (hang - tién - hang), nghia 1a su chuyén hoa cia hang hoa thanh tién, réi tién lai chuyén héa thanh hang héa. O day tién té khong phai 1a tu ban, ma chi 1a tién té thong thudng v6i ding nghia cua né. Ngudi san xudt hang hoa ban hang hoa cua minh lay tién té, rdi lai ding tién té do dé mua mot hang héa khdc phuc vu cho nhiing nhu cau tiéu ding nhat dinh cia minh. G day tién té chi la phuong tién dé dat tdi mé6t muc dich bén ngoai Iutu théng. Hinh thitc luu thong hang héa nay thich hdp véi nén san xut nhé cla nhiing ngudi thd tha céng va néng dan. Con tién dude coi 1a tu ban, thi van d6éng theo céng thite: T - H - T (tién - hang - tién), tit 14 su chuyén hoa cua 219tién thanh hang héa, réi hang héa lai chuyén hoa ngugc lai thanh tién. So sdnh cong thtic hru thong hang héa gidn don H - T- H va cong thifc luu théng cua tu ban T - H - T, chting ta thay chting cé nhitng diém giéng nhau: Ca hai suf van dong, déu do hai giai doan 46i lap nhau 1a mua va ban hgp thanh, trong méi giai doan déu cé hai nhan t6 vat chat d6i dien nhau 1a tién va hang, va hai ngudi cé quan hé kinh t€ véi nhau la ngudi mua va ngudi ban. Nhung dé chi la nhig diém giéng nhau vé hinh thtic. Gitta hai cong thtte 46 con cé nhimg diém khc nhau: - Khac nhau vé biéu hién bén ngoai: Luu thong hang héa gian don bat dau bing viéc ban (H - T) va két thiic bing viéc mua (T - H). Diém xuat phat va diém két thic ctia qué trinh déu 1a hang héa, cdn tién chi déng vai tro trung gian. Ngugc lai, tu thong cia tur ban bat dau bing viéc mua (T - H) va két thtic bing viéc ban (H - T). Tién vita 14 diém xuat phat, vita la diém két thtic cua qua trinh, con hang héa chi dong vai tro trung gian; tién 6 day khong phi la chi ra ditt khoat ma chi la tng ra rdi thu vé. - Khéc nhau vé ban chat bén trong: Muc dich céa lew théng hang héa gidn don 1a gid tri sit dung dé thoa man nhu cdu, nén cdc hang héa trao di phai cé gid tri sit dung khac nhau. Su van dong sé két thiic 6 giai doan thi hai, khi nhiing ngudi trao déi cé duge gid tri si’ dung ma ngudi d6 cin dén. Con muc dich cia Iu thong tu ban khong phai la gid tri sit dung, ma la gié tri, hon nifa la gid trj ting thém. Vi vay, néu sé tién thu vé bang sé tién tmg ra, 220thi qua trinh van déng trd nén v6 nghia. Do dé, s6 tién thu vé phai l6n hon sé tién tmg ra, nén cOng thitc van dong day du cua tu ban 1a T - H - T’, trong a6 T' = T + AT. SO tién troi hon so véi s6 tién da tmg ra (AT), C. Mac goi la gid tri thing du, SO tién img ra ban ddu da chuyén hoa thanh tu ban. Vay, tu ban la gia tri mang lai gid trj thang du. Muc dich luu théng tu ban 1a su Idn lén cua gia tri, 1a gid trj thang du, nén su van déng cia tu ban 1a khong cé gidi han, vi sy lén len ciia gid tr 14 kh6ng c6 gidi han. C. Mac goi cong thitc T- H-T' la cong thife chung ciia tur ban, vi su van d6ng cua moi tu ban déu biéu hién trong lu théng dudi dang khdi quat d6, di do 1a tu ban thuong nghiép, tu ban cong nghiép hay tut ban cho vay. Diéu nay rat dé dang nhén thay trong thuc tién, bdi vi hinh thie van dong cua tu ban thuong nghiép la mua vao dé ban ra dt hon, rat thich hgp véi cong thttc trén. Tu ban cong nghi¢p van dong phttc tap hon, nhung dit sao cing khong thé tranh khdi nhiing giai doan T - H va H - T’. Con su van dong cua tu ban cho vay dé lay lai chang qua chi la cong thiic trén duge rit ngan lai T-T’. C. Mac chi r6: “Vay T - H -T' thuc su la cong thttc chung cia tu ban, ding nhu né truc tiép thé hién ra trong linh vue luu thong”. 1. C. Mc va Ph. Angghen: Todn tap, Sd, t.23, t1.234. 2212. Mau thuan cla céng thite chung cua tu ban Trong c6ng thc T- H-T', trong dé T' = T + AT. Vay, gid tri thang du (AT) do dau ma c6? C&c nha kinh té hoc tu san da c6 tinh chitng minh ring qua trinh liu thong dé ra gid tri thang du, nhim muc dich che gidu nguén géc lam giau cua cdc nha tu ban. Thue ra trong lttu thong, dii ngudi ta trao déi ngang gid hay kh6ng ngang gia thi ciing khong tao ra gid tri mdi, do dé cting khéng tao ra gid tri thang du. Truéng hop trao doi ngang gid: Néu hang héa dugec trao d6i ngang gid, thi chi cé su thay d6i hinh thai cia gid tri, tit tién thanh hang va tir hang thanh tién, cn t6ng gid tri cfing nhu phan gid tri nim trong tay méi bén tham gia trao d6i trudc sau vin khong thay 46i. Tuy nhién, vé mat gid tri st dung, thi ca hai bén trao 46i déu c6 Igi vi cé duge nhiing hang héa thich hop véi nhu cau cua minh. Truong hop trao déi khong ngang gia: Co thé co ba trudng hgp xay ra, dé 1a: Truéng hop thi nhd¢, gia dinh ring co mot nha tu ban nao dé cé hanh vi ban hang héa cao hon gid tri 10% chang han. Gia tri hang héa ciia anh ta la 100 déng sé dugc ban cao lén 110 déng va do 46 thu duge 10 déng gia tri thing du. Nhung trong thuc té khéng cé nha tu ban nao lai chi dong vai tro la ngudi ban hang héa, ma lai khong 1a ngudi di mua cdc yéu td san xudt dé san xudt ra cdc hang héa do. Vi vay, dén lugt anh ta 1a ngudi mua, anh ta sé 222phai mua hang héa cao hon gid tri 10%, vi cdc nha tu ban khac ban cdc yéu t6 san xuat cing mu6n ban cao hon gid tri 10% dé c6 Idi. Thé 1a 10% nha tu ban thu duge khi 1a ngw6i ban sé mat di khi anh ta la ngudi mua. Hanh vi ban hang hoa cao hon gia tri da khong hé mang lai mt chit gid tri thing dutnao. Truéng hgp tut hai, gia dinh rang lai cé mOt nha tu ban nao d6, cé hanh vi mua hang héa thap hon gid tri 10%, aé dén khi ban hang héa theo gid trj anh ta thu duge 10% la gid trj thing du. Trong trudng hop nay ciing vay, cdi ma anh ta thu dugc do mua ré sé bj mat di khi anh ta 1a ngudi ban vi cing phai ban thap hon gid tri thi c4c nha ty ban khdc méi mua. Rut cuc gid tri thing du vin kh6ng duge dé ra tit hanh vi mua ré. Cén cé thé c6 trudng hgp thi ba sau day: Gia dinh trong xa hi tu ban lai cé mot s6 ké gidi bip bgm, lita loc, bao gid han cing mua duge ré va ban duge dat. Néu khi mua, han ta da mua ré duge 5 déng, va khi ban hn cing ban dat duge 5 déng. Ro rang 10 déng gia tri thing du ma han thu dugc la do trao déi khong ngang gia. Su thuc thi 5 déng thu dude do mua ré va 5 déng hin kiém duge do ban dit cing chi 1a sé tién han ludng gat dugc cia ngudi khac. Nhung néu xét chung ca x4 h6i, thi cai gid tri thang du ma han thu dug lai chinh la cai ma ngudi khéc mat di, do dé tong s6 gid tri hing héa trong xa hdi kh6ng vi hanh vi cudp doat, luéng gat cha han ma tang lén. Giai cap tu san khong thé lam giau trén lung ban than minh.Trong thuc tién, dit c6 lat di lat lai vain dé nay dén may di nifa thi két qua cfing nhu thé. C. Mac da chi r6: "Luu thong hay trao di hang héa, khéng sang tao ra mét gid tri nao ca". Nhu vay, /uu thong da khéng dé ra gid tr thing du. Vay phai chang gia tri thang du cé thé dé ra d ngoai lu thong? Trd lai ngoai liu thong, chting ta xem xét hai truting hgp: - O ngoai hru thong, néu ngudi trao adi van ding mot minh véi hang héa cia anh ta, thi gid tri cua nhitng hang hoa ay khong hé tang lén m6t chut nao, 26 ngoai lwu théng, néu ngudi san xudt mu6n sang tao thém gia tri mdi cho hang hoa, thi phai bing lao dong cua minh. Chang han, ngudi thd giay da tao ra mot gid tri mdi bing cach lay da thuéc dé lam ra giay. Trong thuc té, d6i giay c6 gid tri 1én hon da thuéc vi né da thu hut nhiéu lao Ong hon, con gia tri cua ban than da thudc van y nhu trudc, khong ty tang lén. Dén day, C. Mac da khang dinh: "Vay 1a tu ban khong thé xudt hién tir luu thong va cing khéng thé xudt hién 6 bén ngoai luu thong. N6 phai xuat hién trong lu thong va déng thdi khong phai trong lu thong", D6 chinh 1a mau thudn chita dung trong cong thitc chung cua tu ban, Dé gidi quyét nhiing mau thudn nay, C. Mae chi ré: "phai lay nhiing quy luat ni tai cua uu thong hang héa lam cd sd...", 1,2, C. Mac va Ph, Angghen: Joan tp, Sdd, t.23, tr.246, 249. 2243. Hang héa stic lao dng Su bith d6i gia tri cia s6 tién can phai chuyén hoa thanh tu ban khong thé xay ra trong ban than s6 tién ay, ma chi c6 thé xay ra tit hang héa duge mua vao (T - H). Hang héa 46 Khong thé 1a mt hang héa thong thudng, ma phai 1a mot hang hoa dic biét, hang héa ma gid tri str dung ciia no cé dic tinh la nguén géc sinh ra gid tri. Thit hang héa dé Ia stic lao dong ma nha tu ban da tim thay trén thi trudng. @) Sut lao déng va diéu kién dé sut lao déng tré thanh hang héa Theo C. Mac, “Stic lao dong, dé la toan bd céc thé lye va tri luc 6 trong than thé mét con ngudi, trong nhan céch sinh dong cia con ngudi, thé luc va tri luc ma con ngudi phai lam cho hoat dong dé san xuat ra nhiing vat cé ich”. Trong bat ctr x4 hdi nao, sttc lao dong cing 1a diéu kien co ban cia san xuat. Nhung khOng phai trong bat ky diéu kién nao, site lao dong cting la hang héa. Thuc tién lich str cho thay, sttc lao dong cia ngudi nd 1é khong phai la hang héa, vi ban than ngudi no Ié thuéc sé hitu cla cha nd, anh ta khong cé quyén ban site lao dong ca minh. Ngu6i thg thd cong ty do tuy duge tuy y sit dung sttc lao dong cua minh, nhung stic lao dQng cia anh ta citing khong phai la hang héa, vi anh ta c6 tu liéu san xudt dé 1. Xem C. Mac va Ph. Angghen: Joan tap, Sdd, t.23, tr.254-256. 225lam ra san ph4m nu6i s6ng minh chit chua budc phai ban sttc lao déng dé séng. Site lao déng chi cé thé trd thanh hang héa trong nhitng diéu kién lich si nhat dinh sau day: Thi nhat, ngudi cé site lao dong phai dugc tu do vé than thé, lam chu duge sitc lao dong cua minh va cé quyén ban sttc lao déng cua minh nhu m6t hang hoa. Thi hai, ngudi cé sttc lao dong phai bi tuéc doat hét moi tr ligu san xuat, dé tén tai budc anh ta phdi ban site lao dong cia minh dé s6ng. Su tén tai déng thdi hai diéu kién néi trén tat yéu bién sttc lao dong thanh hang hoa. Sitc lao dong bién thanh hang héa 1a diéu kién quyét dinh dé tién bién thanh tu ban. Tuy nhién, dé tién bién thanh ty ban thi luu thong hang hoa va Iu thong tién té phai phat trién toi mét mite 46 nhat dinh. Trong céc hinh thai x4 hoi trudc chu nghia tu ban chi co san phdm cia lao dong mdi la hang hoa. Chi dén khi san xuat hang héa phat trién dén mOt mite d6 nhat dinh nao dé, cdc hinh théi san xuat xa hi ci (san xuat nhd, phudng hoi, phong kign) bi pha vG, thi méi xudt hién nhiing diéu kién dé cho sitc lao d6ng trd thanh hang héa, chinh sy xuat hién cua hang hoa stic lao dOng da lam cho san xuat hang héa trd nén c6 tinh chat phé bién va da béo hiéu sy ra ddi cha mot thdi dai mdi trong lich st xa h6i - thdi dai cla chi nghia tu ban. b) Hai thugc tinh cua hang hdéa suit lao déng Cang gi6ng nhu moi hang hoa khac, hang héa stic lao d6ng cing cé hai thudc tinh: gid tri va gid tri sit dung. 226~ Gid tri hang héa stic Jao dong: Cing do thdi gian lao dong xa hOi cdn thiét dé san xudt va tai sin xuat sttc lao dong quyét dink, Nhung stic lao d6ng chi tén tai nhw nang luc s6ng cua con ngudi. Muén tai san xuat ra nang luc d6, ngudi céng nhan phai ti¢u ding mét Iugng tu liéu sinh hoat nhat dinh vé an, mac, 6, hoc nghé, v.v.. Ngoai ra, ngudi lao dong c6n phai thoa man nhimg nhu cdu cia gia dinh va con cai anh ta nita. Chi c6 nhu vay thi sttc lao dong méi duge san xudt va tai sin xuat ra m6t cach lién tuc. Vay thdi gian lao déng xa hi can thiét dé tai san xudt ra stic lao déng sé duge quy thanh thdi gian lao dong xa héi can thiét dé san xudt ra nhiing tu liéu sinh hoat ay; hay noi cach khac, gid tri hang héa sttc lao dong dude do gian tiép bing gia tri cia nhiing tu liéu sinh hoat can thiét dé nudi sng ngwi céng nhan va gia dinh anh ta. La hang hoa dac biét, gia tri hang héa sttc lao déng khac vdi hang héa thong thudng 6 ché né con bao ham ca yéu to tinh than va lich str. Diéu d6 c6 nghia 1a ngoai nhig nhu cdu vé vat chat, ngudi cong nhan con cé nhing nhu cau vé tinh than, van héa... Nhitng nhu cdu 46 phu thudc vao hoan canh lich stt cua méi nuéc 6 tig thdi ky, déng thdi né con phu thuéc ca vao diéu kién dia ly, khi hau cia nuéc dé. Tuy gia tri hang héa sttc lao dng bao ham yéu t6 tinh than va lich stt, nhung 46i v6i méi nuéc nhat dinh va trong, mot thdi ky nhat dinh, thi quy m6 nhiing tu liéu sinh hoat cdn thiét cho ngudi lao dong la mét dai lugng nhat dinh, do dé 6 thé xdc dinh duge lugng gid tri hang héa stic lao dong do nhting b6 phan sau day hgp thanh:M6t Id, gid tri nhiing tu liéu sinh hoat vé vat chat va tinh than cdn thiét dé tai san xudt sttc lao déng, duy tri déi sing cla ban than ngudi céng nhan. Hai Ia, phi tén dao tao ngudi cong nhan. Ba 1a, gi tri nhiing tut liéu sinh hoat vat chat va tinh than can thiét cho con cai ngudi cong nhan. Dé biét duge su bién 46i cua gid tri site lao déng trong mot thdi ky nhat dinh, cdn nghién citu hai loai nhan t6 tac dong di lap nhau dén su bién déi ca gid tri site lao dong. Mot mat, su ting nhu cau trung binh cia xa hoi vé hang hoa va dich vu, vé hoc tap va nang cao trinh dé lanh nghé da lam ting gid tri sttc lao déng; mat khdc, su ting nang suat lao dong xa h6i sé lam giam gia tri sttc lao dong. - Gid tr su dung cua hang héa stic lao déng: Hang héa site lao dong kh6ng chi cé gid tri, ma con cé gid tri sit dung nhu bat ky m6t hang héa thong thudng nao. Gid tri str dung ciia hang héa stic lao dong cing chi thé hién ra trong qua trinh tiéu ding stic lao dOng, titc 1a qué trinh lao dong cua ngudi cOng nhan. Nhung qué trinh sit dung hay tiéu ding hang héa sttc lao dong khac vdi qua trinh tiéu ding hang héa thong thudng 6 ché: hang héa thong thudng sau qua trinh tiéu dig hay str dung thi ca gia tri ln gid tri sir dung cua n6 déu tiéu bién mat theo thdi gian. Trai lai, qua trinh tiéu ding hang héa sttc lao dong lai la qué trinh san xudt ra m6t loat hang héa nao dé, déng thdi la qua trinh sang tao ra gid tri mdi. Muc dich cia cdc nha tur ban 1a muén gid trj mdi dutge sang tao ra phai lén hon gié tri sttc lao dOng va thuc t& viéc nha tu ban tiéu ding stic lao déng (théng qua hoat d6ng 228lao dong cia ngudi cong nhan) da ham chita kha nang nay. Phan Ién hon dé chinh 1a gid tri thang du ma nha tu ban sé chiém doat. Nhu vay, gid tri sit dung cia hang héa sitc lao dong cé tinh chat dac biét, n6 14 nguén géc sinh ra gid tri, tite 1a no cé thé tao ra gia tri mdi én hon gia tri cua ban than n6. D6 ll chia khéa dé gidi thich mau thudn ciia cong thite chung cua tu ban. Chinh dic tinh nay da lam cho st xuat hién cia hang hoa stic lao dong trd thanh diéu kién dé tién t@ chuyén héa thanh tu ban. Il- QUA TRINH SAN XUAT RA GIA TRI THANG DU Sau khi da nghién cttu su chuyén héa ctia tién t@ thanh tu ban, ching ta sé phan tich qua trinh tw ban dé ra gid tri thang du nhu thé nao? 1. Sy théng nhat gitta qua trinh san xuat ra gia tri sir dung va qua trinh san xuat ra gia tri thang du Muc dich cua san xuat tu ban chi: nghia khong phi 1a gid tri sit dung ma lA gid tri, hon nia, ciing khong phai la gia tri don thudn ma la gid trj thing du. Nhung dé san xudt gid tri thang du, truéc hét nha tu ban phai san xudt ra mét gid tri str dung nao 46, vi gid tri sit dung 1a vat mang gia tri trao d6i va gia tri thang du. Vay, qué trinh san xudt ty ban chd nghia a su thong nhét giita qua trinh san xuat ra gia tri str dung va qu trinh san xudt ra gid trj thing du. C. Mac viét: "V6i tu cdch IA su th6ng nhat gitta qua trinh lao dng va qua trinh tao ra gid tri thi qué trinh san xudt la mt qué trinh san xudt hang héa; véi 229