TẾ BÀO MIỄN DỊCH

VÀ CƠ QUAN LYMPHO

Đồng Nai - 2020 1

 MỤC TIÊU HỌC TẬP

1. Trình bày được quá trình biệt hóa và trưởng thành của tế
bào lympho T và B.
2. Nêu được các dấu ấn và phân tử bề mặt của lympho bào T
và B.
3. Chức năng của tế bào trình diện kháng nguyên.
4. Trình bày được cấu trúc và chức năng cơ bản của cơ quan
lympho.

2
 NGUOÀN GOÁC TEÁ BAØO MIEÃN DÒCH

Teá baøo goác taïo maùu

(hematopoietic stem cells)

Teá baøo vaïn naêng

(pluripotent stem cells)

Teá baøo doøng tuûy Teá baøo doøng lymphoâ

(myeloid progenitor) (lymphoid progenitor)
3
 Teá baøo mầm

Tiền thân Tieàn thaân Tiền thân

dòng dòng dòng
Hồng caàu Tủy và HC lympho T

Tiền thân HC

Maãu tieåu caàu

Tiền thân dòng tủy

Dòng hạt & đơn nhân

Tieåu caàu

TB Mast TB ái kiềm TB ái toan BC đơn nhân BC trung tính 4

 CƠ SỞ NHẬN DẠNG
VÀ PHÂN BIỆT CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH

Tế bào tham gia trực tiếp vào MDĐH: Lympho T và Lympho B

Tế bào tham gia trình diện KN (APC – Antigen Presenting cells):

Đơn nhân thực bào

5
 NHAÄN DIEÄN NHỜ DAÁU AÁN BEÀ MAËT
Nhaän dieän ñöôïc caùc quaàn
Teá baøo T coù 2 döôùi quaàn theå:
theå lymphoâ B, T, caùc döôùi
Th coù CD4, Tc coù CD8
quaàn theå, giai ñoaïn bieät
Nhaän dieän nhôø maùy taùch teá
hoùa.
baøo töï ñoäng (khaùng theå ñôn
Daáu aán beà maët CD
clon hoaït taùc huyønh quang)
(Cluster Determinant hay
Cluster of
Differenciation).
Nhôø khaùng theå ñôn clon
(specific monoclonal 6
 Phân tử CD được sử dụng để xác định
các dưới nhóm Lympho khác nhau
• CD45 Tất cả các tế bào bạch cầu
• CD3 Các tế bào T
• CD4 Các tế bào T hỗ trợ
• CD8 Các tế bào T độc
• CD19 Các tế bào B
• CD56 Tế bào diệt tự nhiên (NK)
CD - cụm biệt hoá “cluster of differentiation” có trên 300
Proteine có trên bề mặt tế bào
Có liên hệ tới chức năng của các tế bào
7
 CÁC TẾ BÀO THAM GIA TRỰC TIẾP VÀO
ĐƯMD ĐẶC HIỆU
T Lymphocytes
• 60-80 % lymphocytes
• Biệt hóa tại tuyến ức
• Tạo đáp ứng MD tế bào
(Cellular Immunity)
B Lymphocytes
• 20-30% lymphocytes
• Biệt hóa tại tủy xương
• Sản xuất kháng thể
• Tạo đáp ứng MD dịch thể
(Humoral Immunity)
www.academic.brooklyn.cuny.edu/biology/bio4fv/page/aviruses/cellular-immune.html

8
 TẾ BÀO MIỄN DỊCH

Các cơ quan lympho Các cơ quan lympho

trung ương ngoại biên
9
 BIỆT HÓA CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH T VÀ B

Qua hai giai đoạn:

1. Giai đoạn biệt hóa độc lập với kháng nguyên
Tại cơ quan lympho trung ương
Thymus  Lympho T
Bursa Fabricius, tủy xương (Bone marrow)  lympho B

2. Giai đoạn phụ thuộc vào kháng nguyên

Tại cơ quan lympho ngoại vi:
Lách, hạch, các tổ chức lympho ở niêm mạc
10
 Không phụ thuộc KN lạ

Biệt hóa độc lập với KN sắp xếp lại các gen chuỗi nặng, chuỗi nhẹ  SIgM,
SIgD, Igαβ (BCR-thụ thể của tế bào B: cụm 2 phân tử SIg và Igαβ )  tế bào B
trưởng thành.
Biệt hóa phụ thuộc KN lạ: khi gặp KN tương ứng, với sự giúp đỡ của T giúp
đỡ  tiếp tục biệt hóa  tương bào (tế bào SX kháng thể) và tế bào B trí nhớ.
11
BIỆT HÓA LYMPHO B ĐỘC LẬP VỚI KHÁNG NGUYÊN LẠ

 Xếp lại các nhóm gen nhỏ V, D, J  tổng hợp chuỗi nặng
 Xếp lại các nhóm gen V, J  tổng hợp chuỗi nhẹ
 IgM được hình thành và biểu hiện trên bề mặt tế bào S.IgM
 Hình thành S-IgD có cùng tính đặc hiệu KN  Tế bào B trưởng
thành.
 Hai phân tử Igα và Igβ nối với nhau bằng cầu nối S-S có vai trò
truyền tín hiệu
 BCR = S-IgM S-IgD Igαβ (B - cell antigen receptor complex)

12
BIỆT HÓA LYMPHO B PHỤ THUỘC KHÁNG NGUYÊN LẠ

 S-Ig tiếp nhận KN tương ứng

 Nhận được tín hiệu từ tế bào T giúp đỡ (Th)
 Biệt hóa thành:
- Tương bào sản xuất KT (cùng đặc hiệu KN)
- Tế bào B nhớ (cùng đặc hiệu KN)
 Kháng thể sản xuất đầu tiên là IgM
 Sau đó có thể chuyển thành lớp IgG, IgA, IgE

13
 CÁC DẤU ẤN CỦA TẾ BÀO B
 Globuline miễn dịch bề mặt (S.Ig:
Surface immunoglobuline) thụ thể của
kháng nguyên.
 Thụ thể Fc (Fc R : Fc Recepor) hay
CD16 : là thụ thể của phần Fc của phân
tử IgG, còn có trên đại thực bào.
 EBV-R: thụ thể với Epstein-Barr virus
(CD21)  tế bào B bị nhiễm EBV trở
thành tế bào bất tử  ung thư.
 HLA lớp II (HLA-DR) phân tử nhóm
phù hợp mô lớp II có trên các tế bào
trình diện kháng nguyên. S.Ig trên bề mặt tế bào B
14
 SỰ TRƯỞNG THÀNH CỦA TẾ BÀO LYMPHO T

Teá baøo goác töø tuûy xöông di chuyeån

ñeán tuyeán öùc.
Thymus hình thành töø tuùi haàu
(pharyngeal pouch) laø cô quan bieåu
moâ lympho.
Ñeán thymus teá baøo goác bieät hoùa 
thymic lymphocytes (thymocytes).
Teá baøo T phaùt trieån töø thymocyte
khi di chuyeån töø voû vaøo tuûy.
15
 QUÁ TRÌNH GIÁO DỤC (CHỌN LỌC) LYMPHO T Ở THYMUS

Tế bào gốc dòng lympho di chuyển đến Thymus được tăng sinh biệt hóa và giáo dục để trở thành T
trưởng thành. Tại thymus, lympho bào T nhân lên rất nhanh song cũng rất nhiều (có thể >95%) chết
16
tại
chỗ đây là hậu quả của sự chọn lọc hay còn gọi là quá trình giáo dục ở Thymus.
SỰ GIÁO DỤC, CHỌN LỌC TẾ BÀO T TẠI THYMUS

 Tế bào T trưởng thành phải có khả năng:

- Nhận diện và phản ứng lại với KN lạ được trình diện
trong nhóm phù hợp mô.
- Không phản ứng với KN của bản thân.
 Quá trình giáo dục và chọn lọc ở thymus xảy ra rất khắc
nghiệt (nếu không đáp ứng được yêu cầu sẽ bị hủy diệt
hoặc bất hoạt).

17
 CHỌN LỌC DƯƠNG TÍNH
(POSITIVE SELECTION)
Là sự giáo dục ở vùng vỏ Thymus
Được thực hiện nhờ các tế bào biểu mô của Thymus
giữ vai trò như các tế bào APCs
Tế bào T học nhận diện HLA của bản thân
Nếu không có khả năng nhận diện => chết theo chương
trình (apoptosis)

18
 CHỌN LỌC ÂM TÍNH
(NEGATIVE SELECTION)

Xảy ra ở vùng tủy của thymus.

Tế bào T nào nhận diện kháng nguyên của chính bản
thân trên phân tử MHC sẽ bị loại bỏ (chết, bất hoạt).
Tạo sự dung nạp ở cơ quan lympho trung ương, nếu
lệch lạc => bệnh tự miễn.

19
20
Quá trình biệt hóa của tế bào T cũng được chia làm
hai giai đoạn :
 Giai đoạn không phụ thuộc vào kháng nguyên
 Giai đoạn phụ thuộc kháng nguyên đặc hiệu để
tạo thành:
các tế bào T hành sự (effector cell)
các tế bào T trí nhớ (memory cell)

21
 SỰ BIỆT HÓA TẾ BÀO HÌNH THÀNH
CÁC DẤU ẤN TRÊN BỀ MẶT TẾ BÀO T

22
 DAÁU AÁN TEÁ BAØO T
Thuï theå KN cuûa teá baøo T
(T-cell antigen receptor: TCR)
TCR: Ti + CD3
Ti goàm 2 chuoãi polypeptide α và β
(>90%) hoaëc  và  (<10%)
β và  toång hôïp do taùi toå hôïp caùc
gene V, D, J (nhö chuoãi H)
α vaø  toång hôïp do taùi toå hôïp caùc
gene V, J (nhö chuoãi L)
CD3 complex goàm 5 chuoãi 23
CÁC PHÂN TỬ KHÁC LIÊN QUAN
ĐẾN TRÌNH DIỆN KHÁNG NGUYÊN

24
TCD8 TCD4

25
 Tế bào T giúp đỡ (Th)
CD3, CD4
Điều hòa đáp ứng MD

Th2 Th1
MD dịch thể MD qua trung gian tế bào

Tế bào B Tế bào T diệt bào (Tc)

CD19, Ig màng tế bào CD3, CD8

Sản xuất kháng thể Diệt đặc hiệu tế bào nhiễm

26
CÁC PHÂN TỬ LIÊN QUAN ĐẾN SỰ BÁM DÍNH

CD2

Coù maët treân teá baøo T (ôû taát caû caùc giai ñoaïn bieät hoùa)

Laø receptor cuûa hoàng caàu cöøu (taïo hoa hoàng)

Chöùc naêng phaùt tín hieäu hoaït hoaù hay töï huûy

LFA-1

(Leucocyte function associated antigen-1) gaén vôùi ICAM-

1 (intercellular adhesion molecule-1) coù treân nhieàu loaïi
teá baøo (vai troø töông taùc, truyeàn tín hieäu)
27
 TEÁ BAØO TRÌNH DIEÄN KN
(APC: ANTIGEN PRESENTING CELL)
APCs laø caùc baïch caàu coù ñaëc ñieåm:
Coù khaû naêng thöïc baøo
Coù khaû naêng trình dieän KN cho teá baøo CD4 (Th) qua HLA
lôùp II
Truyeàn ñaït thoâng tin cho caùc baïch caàu khaùc. APCs coù ôû da,
haïch, laùch, döôùi nieâm maïc, thymus.
Coù nhieàu teân goïi:
Teá baøo Langerhans ở thượng bì.
Teá baøo Kupffer ở gan 28
29
 CÔ QUAN LYMPHOÂ TRUNG ÖÔNG VAØ
CÔ QUAN LYMPHOÂ NGOAÏI VI
Cô quan lymphoâ trung öông:

• Tuûy xöông

• Thymus

Cô quan lymphoâ ngoaïi vi:

• Haïch

• Laùch

• Toå chöùc lympho ở nieâm

maïc 30
 TUYẾN ỨC
Cô quan lympho bieåu moâ (lympho epithelial organ)
Baøo thai (tuaàn 6)  tuoåi daäy thì.
Vuøng voû, vuøng tuûy
Teá baøo T ñöôïc giaùo duïc vaø tröôûng thaønh khi di chuyeån töø voû
vaøo tuûy

31
• Tieáp nhaän KN töø doøng tuaàn
hoaøn LÁCH
• Teá baøo B saûn xuaát KT ñöa vaøo
tuaàn hoaøn
• Nôi chöùa hoàng caàu, tieåu caàu,
BC haït.
• Vuøng bieân coù nhieàu ÑTB
• Tuûy traéng (white pulp): toå
chöùc lympho bao quanh maïch
(periarterolar lymphoid tissue:
PALT), teá baøo T ôû vuøng ngoaøi,
teá baøo B ôû trung taâm maàm
(geminal center)
• Tuûy ñoû (red pulp): xoang
tm (veinous sinuses) chöùa
hoàng caàu 32
 HẠCH BẠCH HUYẾT

• Có hình haït ñaäu,

kích thước 10mm x
6mm x 3mm.
• Lymph ñoå vaøo töø voû
vaø ñi vaøo tuûy, ra ôû
roán haïch.
• Naèm treân ñöôøng di
chuyeån cuûa lymph.

33
• Voû (cortex) teá baøo B

• Caän voû (paracortex)

teá baøo T, APCs (teá
baøo xoøe ngoùn tay)

• Tuûy (medulla):
töông baøo  KT

34
TOÅ CHÖÙC LYMPHO Ở NIEÂM MAÏC (MALT)
• Laø nhöõng ñaùm lympho döôùi
nieâm maïc trong lôùp lamina
propria
• Ruoät (gut associated
lymphoid tissue: GALT)
• Khí quaûn (bronchus
associated lymphoid tissue:
BALT)
• Goàm caû teá baøo B vaø teá baøo
T
• Saûn xuaát IgA

35
SÖÏ TUAÀN HOAØN CUÛA TEÁ BAØO LYMPHOÂ
Haïch baïch huyeát
Lymphocyte theo ñöôøng baïch maïch vaøo oáng ngöïc 
tuaàn hoaøn
Lymphocyte töø tuaàn hoaøn thoaùt maïch trôû vaøo haïch qua tieåu
tónh maïch sau vi quaûn.
Laùch
Lymphocyte theo vi ñoäng maïch vaøo nang lymphoâ roài vaøo tónh
maïch laùch
Lymphocyte cuõng coù theå theo ñöôøng baïch maïch cuûa laùch vaøo
oáng ngöïc
Lymphocyte töø tuaàn hoaøn trôû laïi haïch nhôø caùc tieåu tónh maïch
noäi maïc cao (HEVs: high endothelial venules)
36
37