Vizantijska umetnost u 13.

veku
Kada je umetnost u pitanju, na samom tlu Carigrada nastavlja se vizantijska ikonografska tradicija, ali
prisutan je i duh italijanske umetnosti 13. veka, odnosno dućenta.
U 13. veku se započeo i uobličio, u svojim osnovnim crtama, stil epohe Paleologa. Padom prestonice srušen
je osnovni stožer vizantijske kulture i nakon toga počinje pojačana emigracija vizantijskih umetnika na sve
strane sveta. Oni beže u Srbiju, Bugarsku, Jermeniju, Gruziju, Italiju i u sve zemlje srednjovekovne Evrope
pristižu mnogobrojni predmeti vizantijske umetnosti koje su krstaši opljačkali, što doprinosi ekspanziji
vizantijske umetnosti na zapadu.
Na teritoriji raparčanog carstva obrazovala su se 3 samostalna vizantijska centra: Nikejsko i Trapezuntsko
carstvo u Maloj Aziji i Epirska despotovina na Balkanu.
Nikeja je postala neposredna naslednica Carigrada – tu su se koncentrisale najbolje snage porobljene
Vizantije, pristizali najuporniji patrioti, tu se uobličila i ojačala ideja grčkog nacionalnog ujedinjenja i
obnove Vizantije. U Nikeji se probudilo interesovanje za helenizam i započeo se neohelenistički pokret u
umetnosti, koji je svoj pun razvoj dostigao početkom 14. veka.
Nove stilske tendencije nagoveštene su još u umetnosti 12. veka i iz te struje postepeno se obrazovao ovaj
stil. Sada umetnici teže optičkom jedinstvu slike, daju celovitu prostornu konstrukciju, a figure i arhitektura
neraskidivo su povezani. Karakteristična je težnja ka prostornosti, pejzaž postaje složeniji, javljaju se nove
arhitektonske forme – često potiču od helenističkih prototipova – građevine postaju obimnije. Figure se
smanjuju, slobodnije se kreću, njihova odeća kao da leprša na vetru. U celini gledano, za stil 13. veka,
karakteristično je jačanje čisto slikarskih elemenata.
Takođe, ikonografija se menja i nagovešten je niz suštinskih novina. Često se pojavljuju dramatične epizode
i čisto narativni detalji – npr. nekada uspravljeno telo raspetog Hrista sada se povija, a glava pada na rame,
dok Bogorodica, koja stoji pored krsta, pada u nesvest. Javljaju se dirljive teme, sve što se tiče majke i deteta
ili patnje i žalosti. Umnožava se broj figura, javljaju se prikazi realističnih pojedinosti iz svakodnevnog
života i arhitekture, kao i opširno opisani narativni ciklusi.
BOGORODICA KIRIOTISA, CARIGRAD – KALENDERHANE DŽAMIJA
(Kiriotisa – Who reigns in majesty – Presveta)
Srednjevizantijska građevina koja je u vreme Latinskog carstva pretvorena u franjevački manastir – crkva
sv. Franje, centar delovanja franjevačkog reda.
Nakon turskog osvajanja Carigrada pretvorena je u džamiju.
Sv. Franja Asiški živeo je u periodu 1186 – 1226 godine, bio je savremenik sv. Save. Kanonizovan je 1228.
godine. On je imao viziju da bi trebalo da napusti dotadašnji način života i propovedao je skromnost i
siromaštvo. Nekoliko godina pre smrti primio je stigmate, što je uticalo na to da ga papstvo prihvati.
U kapeli na jugu pronađeni su fragmenti živopisa koji se datuje u period 1226 – 1228 godine i danas se
čuvaju u Arheološkom Muzeju u Isanbulu.
U apsidi je prva predstava žitija sv. Franje, rađena po modelu vizantijskih žitijnih ikona – u centru je sv.
Franja sa knjigom, a okolo su scene iz njegovog života. Lik sv. Franje modelovan je prema ikonografskom
predlošku za lik sv. Jovana Zlatoustog. Sv. Franja je bio propovednik, a Jovan Zlatousti je bio prvi
propovednik i carigradski episkop.