Poradnik POZera v1

Poradnik POZ-ER-a
ver.I
Mały poradnik dla lekarzy POZ i NiŚOZ
Created by ruSSt Strona 1

Poradnik ten powstał by szybciej i łatwiej wdrożyć się
w pracę w POZ i NiŚOZ - nie zginąć wśród tysiąca nazw
handlowych leków i innych zagmatwałości systemu.
W żadnym wypadku nie zwalnia on z myślenia, nie
może być tylko suchym wzorem do tępego
przepisywania. W każdym podpunkcie znajduje się
nagłówek: „Proponowana terapia” zwróć uwagę, że są
tam wymienione niekiedy te same leki pod różnymi
nazwami handlowymi np. Amoksycylina w postaci
Amotaksu i Duamoxu sam dobierasz leczenie pamiętaj
o tym!
Twórcy nie odpowiadają za wynikłe z poradnika błedy

w leczeniu oraz za błędy w treści.
Enjoy!

Spis Treści:
- PODSTAWY PRACY W POZ- .................................................................................................. 6
1. Wywiad Lekarski ................................................................................................................. 6
2. Wystawianie recept ............................................................................................................ 8
3. Wypisywanie druków ZUS ZLA – potocznie L4 ................................................................. 10
4. Wypisywanie skierowań na badania laboratoryjne .......................................................... 12
5. Wypisywanie skierowań na badania obrazowe ................................................................ 13
- ZAPALENIA I INFEKCJE - ...................................................................................................... 14
6. Wirusowe vs. Bakteryjne zapalenie .................................................................................. 14
7. Zapalenie bakteryjne - Angina - Rozpoznanie: J02 ........................................................... 15
8. Zapalenie wirusowe - Choroba przeziębieniowa - Rozpoznanie: J00 ............................... 19
9. Leczenie objawowe przeziębienia .................................................................................... 21
10. Zapalenie wirusowe - Grypa .......................................................................................... 25
11. Mononukleoza zakaźna – B27.0 .................................................................................... 27
12. Zapalenie płuc ............................................................................................................... 29
13. Zapalenie oskrzeli .......................................................................................................... 32
14. Krztusiec ........................................................................................................................ 34
15. Zapalenie krtani ............................................................................................................. 36
- STANY LARYNGOLOGICZNE - .............................................................................................. 37
16. Ostre zapalenie migdałków podniebiennych ................................................................ 37
17. Nieżyt nosa i zatok przynosowych (Zapalenie zatok) .................................................... 38
18. Alergiczny nieżyt nosa ................................................................................................... 43
19. Ostre zapalenie ucha zewnętrznego ............................................................................. 46
20. Ostre zapalenie ucha środkowego ................................................................................ 48
21. Korek woskowinowy...................................................................................................... 51
22. Nagły niedosłuch/głuchota/szumy uszne ..................................................................... 51
23. Zawroty głowy ............................................................................................................... 51
24. Migrenowy ból głowy .................................................................................................... 53
25. Afty ................................................................................................................................ 54
26. Ciało obce w przełyku:................................................................................................... 55

27. Suchość w gardle ........................................................................................................... 55
28. Krwawienie np. z nosa/nadmierne krwawienie miesiączkowe .................................... 55
- CHOROBY NEREK I DRÓG MOCZOWYCH - ......................................................................... 56
29. Zakażenia układu moczowego....................................................................................... 56
30. Kolka nerkowa ............................................................................................................... 57
31. Niepowikłane zapalenie pęcherza moczowego ............................................................ 60
32. Niebakteryjne zapalenie pęcherza moczowego............................................................ 60
33. Nietrzymanie moczu - Inkontynencja............................................................................ 61
34. Nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej ................................................................. 62
- CHOROBY PRZEWODU POKARMOWEGO - ........................................................................ 64
35. Ból brzucha .................................................................................................................... 64
36. Biegunka ........................................................................................................................ 65
37. Nudności i wymioty ....................................................................................................... 68
38. Wzdęcia ......................................................................................................................... 70
39. Zaparcia ......................................................................................................................... 71
40. Dyspepsja – Zgaga ......................................................................................................... 75
41. Kolka żółciowa ............................................................................................................... 77
42. Uchyłki jelita grubego .................................................................................................... 78
43. Zespół Jelita Drażliwego ................................................................................................ 79
44. Hemoroidy ..................................................................................................................... 81
45. Owsica ........................................................................................................................... 83
- CHOROBY UKŁADU ROZRODCZEGO - ................................................................................. 84
46. Grzybica dróg rodnych .................................................................................................. 84
47. Rzeżączka ....................................................................................................................... 84
- CHOROBY REUMATOLOGICZNE - ....................................................................................... 85
48. Rwa kulszowa ................................................................................................................ 85
49. Dyskopatia kręgosłupa .................................................................................................. 86
50. Choroba zwyrodnieniowa stawów ................................................................................ 89
51. Dna moczanowa ............................................................................................................ 91
- STANY ALERGICZNO-DERMATOLOGICZNE - ....................................................................... 93
52. Pokrzywka...................................................................................................................... 93
53. Użądlenie ....................................................................................................................... 97

54. Duszność ........................................................................................................................ 98
55. Tężec – profilaktyka po ugryzieniu .............................................................................. 100
56. Świerzb ........................................................................................................................ 103
57. Róża ............................................................................................................................. 104
58. Oparzenie .................................................................................................................... 105
59. Blizny ........................................................................................................................... 107
60. Półpasiec...................................................................................................................... 107
- STANY OKULISTYCZNE - .................................................................................................... 108
61. Osłabienie naczyń krwionośnych oka/wylewy krwawe do spojówki ......................... 108
62. Zapalenie spojówek ..................................................................................................... 109
63. Jęczmień ...................................................................................................................... 111
64. Gradówka .................................................................................................................... 112
65. Bakteryjne zapalenie spojówek ................................................................................... 113
- CHOROBY UKŁADU KRWIOTWÓRCZEGO – ...................................................................... 114
66. Niedokrwistość z niedoboru żelaza ............................................................................. 114
- ZABURZENIA PSYCHICZNE I ZACHOWANIA - .................................................................... 117
67. Bezsenność .................................................................................................................. 117
68. Depresja....................................................................................................................... 119
- CHOROBY PRZEWLEKŁE -.................................................................................................. 120
69. Nadciśnienie tętnicze .................................................................................................. 120
70. Hipercholesterolemia .................................................................................................. 120
71. Niedoczynność tarczycy .............................................................................................. 123
72. Nadczynność tarczycy.................................................................................................. 123
73. Przewlekła obturacyjna choroba płuc – POChP .......................................................... 123
74. Astma Oskrzelowa ....................................................................................................... 123
- KOBIETA W CIĄŻY – POZ -................................................................................................. 124
75. Leczenie Kobiety w Ciąży ............................................................................................. 124

- PODSTAWY PRACY W POZ-
1. Wywiad Lekarski
Ustalenia wstępne:
 Imię i Nazwisko
 Wiek
 Płeć
 Jaki jest zwykły stan pacjenta
 Zawód
Obecne dolegliwości:
 Relacja pacjenta dotyczące jego obecnej choroby
 Ból: - Co pacjent robił bezpośrednio przed pojawieniem się bólu?
- Szybkość pojawienia się bólu? (sekundy,minuty,godziny,dni)
- Czas pojawienia się bólu? (dokładna data i godzina)
- Dalszy przebieg w czasie?
- Czas trwania bólu?
- Charakter bólu?
- Promieniowanie?
- Objawy towarzyszące?
- Czynniki pogarszające?
- Czynniki przynoszące ulgę?
- Ustąpienie bólu?
- Dolegliwości po ustąpieniu bólu?
- Skuteczność postępowania przeciwbólowego?
- Wcześniejsze podobne epizody bólu?
Dotychczasowy przebieg choroby:
 Dotychczasowe pobyty w szpitalu
 Zabiegi operacyjne
- Blizny, obrzęki, żylaki
 Przebyte choroby – choroby przewlekłe:
- Nadciśnienie
- Choroba niedokrwienna serca
- Hipercholesterolemia
- Cukrzyca
- Choroby tarczycy
- Zaburzenia rytmu serca
- Zawały serca
- Udary
Wywiad dotyczący leków:
 Aktualnie przyjmowane leki + dokładne dawkowanie
 Alergie na leki
Czynności fizjologiczne:
 Sen

Dieta
 Oddawanie moczu i stolca
 Spadek lub wzrost masy ciała
Wywiad socjalny:
 Warunki mieszkaniowe
 Czynności dnia codziennego:
- Wchodzenie i wychodzenie z łóżka
- Ubieranie się
- Korzystanie z toalety
- Przygotowywanie posiłków
- Przyjmowanie pokarów
- Higiena osobista
- Robienie zakupów
 Zawód:
- Czy obecna praca zawodowa może być przyczyną dolegliwości?
 Podróże:
- Ostatnio odbyte podróże
 Papierosy
- „Paczko lata” – Liczba paczek papierosów wypalanych codziennie pomnożona przez
liczbę lat palenia
Alkohol
 Środki odurzające
Wywiad Rodzinny:
 Choroby przewlekłe w rodzinnie – dziadkowie, rodzice, rodzeństwo
* Wywiad Ginekologiczny (dot. Kobiet):
 Ciąże
 Porody – siłami natury/cesarskie cięcie
 Pierwsza miesiączka
 Ostatnia miesiączka
 Obfitość i regularność miesiączki

2. Wystawianie recept
1. W tym miejscu wpisywany jest numer Oddziału Wojewódzkiego NFZ, odpowiedni ze

względu na miejsce zamieszkania pacjenta dla MOW NFZ - 06 lub symbol państwa UE w
przypadku przepisów o koordynacji
2. Rozporządzenie określa następujące uprawnienia:

IW -inwalidzi wojskowi
IB - inwalidzi wojenni
ZK - zasłużeni honorowi dawcy krwi; zasłużeni dawcy przeszczepu
AZ - chorzy na azbestozę

PO-żołnierze zasadniczej służby wojskowej
WP- żołnierze w czynnej w czynnej służbie wojskowej
DN - nieubezpieczone dzieci do ukończenia 18 roku życia
CN- osoby nieubezpieczone, którym należą się świadczenia związane z ciążą, porodem i
połogiem
BW - pacjent posiadający uprawnienia do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie decyzji
wójta (burmistrza, prezydenta) gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania
pacjenta.
W przypadku braku uprawnień wpisuje się "X".
3. Osoba uprawniona do wystawiania recept może przepisać do trzech recept na

następujące po sobie okresy stosowania nie przekraczające łącznie 90 dni stosowania. W
takim przypadku w tym miejscu należy wpisać datę, od której może nastąpić realizacja
recepty, w przeciwnym przypadku wpisuje się znak „X”
Recepty powinny być wypełnione czytelnie oraz w sposób trwały.
Na recepcie lekarskiej (białej) można wypisać maksymalnie pięć leków gotowych, środków
spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobów medycznych lub jeden lek
recepturowy.
W przypadku recept wystawianych na leki psychotropowe i narkotyczne należy umieścić

jeden lek na jednej recepcie. W przypadku, gdy pacjent ma mniej niż 18 lat, a osoba
wystawiająca receptę nie może ustalić wieku pacjenta na podstawie numeru PESEL, wpisuje
się jego wiek w polu "Pacjent".
Wszelkie zmiany i poprawki na recepcie (z wyjątkami zawartymi w rozporządzeniu w sprawie

recept lekarskich) mogą być dokonywane tylko i wyłącznie przez osobę uprawnioną do
wystawiania recept, w miejscu dokonanej zmiany umieszcza się podpis i pieczątkę imienną.
Dane dotyczące świadczeniodawcy oraz lekarza wystawiającego receptę muszą być

naniesione na recepcie w formie pieczęci, nadruku lub naklejki przymocowanej do recepty w
sposób uniemożliwiający jej usunięcie bez zniszczenia druku recepty. Recepty na leki
nierefundowane lub dla osób nieubezpieczonych muszą obejmować (co najmniej) dane
pacjenta, dane lekarza wystawiającego receptę, treść recepty i datę jej wystawienia. W
takich przypadkach lekarz nie musi korzystać z recept kodowanych.
Numery wojewódzkich oddziałów NFZ:

3. Wypisywanie druków ZUS ZLA – potocznie L4
- Uzupełniamy wszystkie pola zaznaczone na czerwono dodatkowo w punkcie 16 możemy

wpisać któryś z kodów jeżeli pacjent się kwalifikuje, jeżeli nie zostawiamy puste:
kod A – niezdolność do pracy powstałą po przerwie nieprzekraczającej 60 dni –
spowodowaną tą samą chorobą, która była przyczyną niezdolności do pracy przed przerwą.
kod B – niezdolność do pracy przypadającą w okresie ciąży i jednocześnie informuje płatnika

zasiłku o obowiązku wypłaty świadczenia chorobowego w wysokości 100% podstawy jego
wymiaru (także wówczas, gdy niezdolność do pracy ubezpieczonej przypada na okres pobytu
w szpitalu); umieszczenie przez lekarza kodu B uprawnia ubezpieczoną do korzystania z
okresu zasiłkowego w wymiarze 270 dni.
kod C – niezdolność do pracy spowodowaną nadużyciem alkoholu (w takiej sytuacji

świadczenie chorobowe nie przysługuje za okres pierwszych 5 dni niezdolności do pracy).
kod D – niezdolność do pracy spowodowaną gruźlicą.
kod E – niezdolność do pracy

spowodowaną chorobą zakaźną, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub inną
chorobą, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku
choroby.

- Pacjentowi wydajemy drugą kopię (zielony druk) pamiętajmy aby podpić na nim pieczątkę
własna oraz POZ.
- Oryginał (pierwszy druk czerwony) zostawiamy w naszym POZcie który jest odpowiedzialny
na dostarczenie go w ciągu 7 dni do ZUSu (chyba, że w umowie mamy inaczej).
- W razie błędu przekreślasz oryginał piszesz błąd podpisujesz się i podbijasz własną
pieczątką. I tak opisany druk również zostawiasz w POZcie do wysłania do ZUSu. Drugą kopie
(druk zielony) niszczysz, trzecią kopie (druk czarny) przechowujesz z pozostałymi.
- Trzecią kopię przechowujesz przez okres min. 3lat – proponuje nie wyrywać jej z bloczku i
przechowywać całe bloczki.
- ZAWSZE PAMIĘTAJ ABY PRZED ROZPOCZĘCIEM WYPISYWANIA DRUKU L4 –
PODŁOŻYĆ SOBIĘ JAKĄŚ TEKTURKĘ ZA TRZECIĄ KOPIĄ (DRUKIEM CZARNYM)
A PRZED KOLEJNYM ORYGINAŁEM – BARDZO ŁATWO PISMO PRZEBIJA PRZEZ
DRUKI I ZAPOMINAJĄC O TEKTURCE MOŻESZ STRACIĆ 4-5DRUKÓW.

4. Wypisywanie skierowań na badania laboratoryjne
Jakie badania w zależności od choroby i

objawów warto zlecić w POZ:
- Morfologia krwi z rozmazem
- Badanie ogólne moczu
- Badanie poziomu elektrolitów (Sód, Potas,
Wapń, Magnez)
- Aminotransferaza alaninowa - ALT ;
Aminotransferaza asparaginowa - AST
- Fosfataza zasadowa - ALP
- Glukoza na czczo
- Białko całkowite w surowicy
- Albuminy w surowicy
- Cholesterol całkowity z lipidogramem
- Bilirubina całkowita
- Kretynina
- Mocznik
- Gamma-glutamylotransferaza - GGT
- Kinaza kreatynowa - CPK
- TSH
- OB
- CRP

5. Wypisywanie skierowań na badania obrazowe

- ZAPALENIA I INFEKCJE -
6. Wirusowe vs. Bakteryjne zapalenie

7. Zapalenie bakteryjne - Angina - Rozpoznanie: J02
Ostre zapalenie gardła i migdałków (angina) - Zapalenie błony śluzowej gardła, nierzadko też
migdałków podniebiennych (angina), wywołane zakażeniem lub podrażnieniem.
Wywiad:
Zapalenie paciorkowcowe (PBHA): nagły początek, silny ból gardła i ból podczas połykania,
ból głowy, czasem ból brzucha, nudności i wymioty (raczej u dzieci); gorączka (>38°C),
zapalenie gardła i migdałków podniebiennych (żywoczerwona lub krwistoczerwona błona
śluzowa, obrzęk), wyraźnie odgraniczone skupiska wysięku na migdałkach (ryc. 3-1),
krwistoczerwony i obrzęknięty języczek podniebienny, język początkowo obłożony, później
„malinowy” (ryc. 3-2), wybroczyny na błonie śluzowej podniebienia; tkliwe, powiększone
węzły chłonne szyjne przednie (powiększenie węzłów szyjnych tylnych wskazuje raczej na
etiologię wirusową); nie występuje kaszel i nieżyt nosa; cechy epidemiologiczne zwiększające
prawdopodobieństwo zapalenia paciorkowcowego – wiek 5–15 lat, zachorowanie zimą lub
wczesną wiosną, wywiad wskazujący na kontakt z chorym na anginę paciorkowcową lub
nosicielem PBHA.
Badania dodatkowe:
1. „Szybkie” testy na obecność antygenu PBHA: materiał – wymaz z gardła umiarkowana
czułość, duża swoistość; dodatni wynik potwierdza zakażenie, ujemny – wyklucza zakażenie u
dorosłego chorego (u dziecka wymaga potwierdzenia posiewem wymazu z gardła).
2. Posiew wymazu z gardła i migdałków: przy podejrzeniu zakażenia PBHA (gdy nie jest
możliwe wykonanie szybkiego testu) lub innej etiologii bakteryjnej (N. gonorrhoeae, C.
diphtheriae [błonica]). Wymaz pobierz z obu migdałków i tylnej ściany gardła (nie dotykaj
języka i policzków – ślina zawiera czynniki hamujące wzrost PBHA) wymazówką z gotowego
zestawu z podłożem transportowym (żel agarowy) lub zwykłą zwilżoną 0,9% NaCl; po
pobraniu umieść ją w jałowej probówce z korkiem. Materiał utrzymuj w temperaturze
pokojowej i jak najszybciej dostarcz do laboratorium mikrobiologicznego (bez podłoża
transportowego w ciągu 4 h).
Leczenie:
Pewne rozpoznanie lub wykluczenie zakażenia PBHA na podstawie obrazu klinicznego nie
jest możliwe. Kryteria kliniczne i epidemiologiczne są przydatne w identyfikacji chorych, u
których prawdopodobieństwo etiologii PBHA jest duże (wskazane wykonanie posiewu
wymazu z gardła lub szybkiego testu na obecność antygenu PBHA) lub małe (wykonanie
badań bakteriologicznych nie jest konieczne). Podstawowe znaczenie ma ustalenie, czy
konieczne jest leczenie antybiotykiem (zakażenie PBHA):
1) na podstawie cech klinicznych i epidemiologicznych (skala Centora) oceń
prawdopodobieństwo zakażenia PBHA i zastosuj odpowiednie postępowanie. Jeżeli badania
bakteriologiczne są niedostępne, a objawy nasilone → zleć antybiotyk aktywny wobec PBHA.
Angina w przebiegu płonicy jest w 100% wywołana przez PBHA.
2) wynik „szybkiego” testu antygenowego: a) ujemny → zastosuj leczenie objawowe b)
dodatni → zastosuj antybiotyk aktywny wobec PBHA.
3) jeżeli zleciłeś posiew wymazu z gardła, a objawy anginy są nasilone → rozważ
zastosowanie antybiotyku do czasu uzyskania wyniku. Przerwij antybiotykoterapię, jeżeli
wynik posiewu jest ujemny. Nie trzeba oznaczać wrażliwości PBHA na antybiotyki (są
wrażliwe na penicyliny), chyba że musisz zastosować makrolidy (często oporność).

Antybiotykoterapia:
Nie stosuj w zapaleniu wirusowym.
Opcje w anginie paciorkowcowej:
1) penicylina fenoksymetylowa (V) 1 mln IU (500 mg) co 12 h przez 10 dni (dotychczas nie
stwierdzono szczepów PBHA opornych na penicylinę)
2) cefalosporyna I generacji, np. cefadroksyl 1g co 24 h, cefaleksyna 750 mg co 12h przez 7–
10dni(można zastosować u chorego z nadwrażliwością na pochodne penicy. inną niż typu I)
3) w razie wątpliwości czy chory będzie przyjmował antybiotyk p.o. przez 10 dni → penicylina
benzatynowa 1,2 mln j. i.m. jednorazowo
4) u chorych z nadwrażliwością typu I na penicyliny → antybiotyk makrolidowy
(erytromycyna [cykliczny węglan] 500 mg co 12 h przez 10 dni; klarytromycyna 250 mg co 12
h przez 10 dni lub 500 mg w postaci tabletki o zmodyfikowanym uwalnianiu co 24 h przez 5
dni; azytromycyna 500 mg 1. dnia, następnie 250 mg co 24 h przez 4 dni) – nie stosuj jako
antybiotyk pierwszego wyboru (szybko narasta oporność PBHA)
5) w razie szczepu opornego lub nieskuteczności leczenia → klindamycyna 150 mg co 6 h lub
300 mg co 12 h przez 10 dni.
Nie stosuj kotrimoksazolu, tetracyklin ani aminoglikozydów (duży odsetek opornych
szczepów PBHA)!
Proponowana terapia:
- Ospen 1500 tabletki powlekane – DS. 1-1-1 – gdy masa ciała <60kg Ospen
1000 – DS. 1-1-1 - Leczenie zakażeń o niewielkim lub umiarkowanym nasileniu
wywołanych przez wrażliwe drobnoustroje: zakażenia uszu, nosa i gardła (w tym zakażenia
paciorkowcowe – płonica, zapalenie gardła, zapalenie gardła i migdałków podniebiennych,
zapalenie błony śluzowej nosa i gardła, zapalenie zatok, ostre zapalenie ucha środkowego,
angina Vincenta); zakażenia dróg oddechowych (bakteryjne zapalenie oskrzeli, bakteryjne
zapalenie płuc, odoskrzelowe zapalenie płuc [jako kontynuacja leczenia produktami
leczniczymi podawanymi parenteralnie]); zakażenia skóry i tkanek miękkich (róża, różyca,
ropne zapalenie skóry np. liszajec, czyraczność, ropnie, ropowica). Dorośli <60 kg mc. oraz
dzieci i młodzież >40 kg mc. 3 mln j.m./d w 3 daw. podz. Dorośli >60 kg mc., chorzy otyli, w
podeszłym wieku, kobiety w ciąży. 4,5 mln j.m./d w 3 daw. podz. Dzieci po 6. rż. 50 000–100
000 j.m./kg mc./d (1–1,5 mln j.m./d w 2–3 daw. podz.). Dawki dobowe leku u dzieci nie
powinny być mniejsze niż 25 000 j.m./kg mc. Dawka maks. u dorosłych 6 mln j.m./d. Leczenie
kontynuuje się 3 dni po ustąpieniu objawów. W przypadku zakażeń paciorkowcowych
leczenie powinno trwać co najmniej 10 dni. Zapobieganie gorączce reumatycznej. Dorośli co
najmniej 1 mln j.m./d, dzieciom podawać lek w postaci zawiesiny. P.o., tabletki połykać w
całości, 1 h przed posiłkiem. W ostrej fazie ciężkiego zapalenia płuc, ropniaka, posocznicy,
zapalenia osierdzia, wsierdzia, opon mózgowo-rdzeniowych, stawów i szpiku, penicylinę
należy podawać pozajelitowo. U osób z bezmoczem dawkę należy zmniejszyć, a odstępy
między kolejnymi dawkami wydłużyć.
- Biodroxil – 1g – DS. 1-0-0 - Leczenie zakażeń wywołanych przez drobnoustroje wrażliwe
na cefadroksyl: zakażeń górnych dróg oddechowych, szczególnie zapaleń gardła i migdałków
podniebiennych wywoływanych przez paciorkowce β-hemolizujące z grupy A. Eradykacja
paciorkowców β-hemolizujących z grupy A z gardła. Dorośli i dzieci >40 kg mc. 1–2 g/d w 2
daw. podz. Dzieci <40 kg mc. do 1. rż. 25 mg/kg mc./d w 2 daw. podz. 1.–6. rż. 500 mg/d w 2
daw. podz. 6.–12. rż. 1000 mg/d w 2 daw. podz. Leczenie zakażeń wywołanych przez
paciorkowce β-hemolizujące trwa co najmniej 10 dni. Leczenie niepowikłanych zakażeń dróg
moczowych oraz zakażeń skóry i tkanek miękkich. Dorośli i dzieci >40 kg mc. 1 g 1 ×/d.

W przypadku nawrotu:
- Klabax – 500mg – DS. 1-0-1 co 12h - Zakażenia wywołane przez wrażliwe
drobnoustroje: zakażenia górnych dróg oddechowych (zapalenie zatok, zapalenie gardła),
zakażenia dolnych dróg oddechowych (zapalenie płuc, ostre i przewlekłe zapalenie oskrzeli),
zakażenia skóry i tkanek miękkich o nasileniu łagodnym do umiarkowanego. Klarytromycyna
jest odpowiednia w przypadku leczenia początkowego pozaszpitalnych zakażeń układu
oddechowego, wykazano jej działanie in vitro przeciw pospolitym i atypowym
drobnoustrojom chorobotwórczym występującym w obrębie układu oddechowego. Dorośli i
dzieci po 12. rż. ≥30 kg mc. Zwykle 250 mg 2 ×/d, w cięższych zakażeniach 500 mg 2 ×/d. W
zakażeniach mykobakteryjnych początkowo 500 mg 2 ×/d, w przypadku braku odpowiedzi na
leczenie po 3–4 tyg. dawkę można zwiększyć do 1000 mg 2 ×/d.
- Amoksiklav tabletki 1 g – DS. 1-0-1 - Leczenie zakażeń bakteryjnych: właściwie
rozpoznane ostre bakteryjne zapalenie zatok, ostre zapalenie ucha środkowego, właściwie
rozpoznane zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli, pozaszpitalne zapalenie płuc,
zapalenie pęcherza moczowego, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zakażenia skóry i tkanek
miękkich, szczególnie zapalenie tkanki łącznej, zakażenia po ukąszeniach przez zwierzęta,
ciężki ropień okołozębowy z szerzącym się zapaleniem tkanki łącznej, zakażenia kości i
stawów, w szczególności zapalenie kości i szpiku. P.o., na początku posiłku. Dorośli i dzieci
≥40 kg mc. 1 g (875 mg + 125 mg) 2 ×/d lub 625 mg (500 mg + 125 mg) 3 ×/d. W ciężkich
zakażeniach 1 g (875 mg + 125 mg) 3 ×/d. U dzieci <40 kg mc. zwykle od 25 mg + 3,6 mg/kg
mc./d do 45 mg + 6,4 mg/kg mc./d w 2 daw. podz. lub od 20 mg + 5 mg/kg mc./d do 60 mg +
15 mg/kg mc./d w 3 daw. podz.; w zapaleniu ucha środkowego, zapaleniu zatok i
zakażeniach dolnych dróg oddechowych można rozważyć zastosowanie dawek do 70 mg +
10 mg/kg mc./d. U chorych z zaburzeniami czynności nerek dawkowanie zależy od klirensu
kreatyniny. U osób z klirensem kreatyniny <30 ml/min nie zaleca się stosowania preparatów
zawierających amoksycylinę i kwas klawulanowy w proporcji 7:1. Brak danych dotyczących
stosowania dawek >40 mg + 10 mg/kg mc./d (preparaty zawierające amoksycylinę i kwas
klawulanowy w proporcji 4:1) lub >45 mg + 6,4 mg/kg mc. (preparaty zawierające
amoksycylinę i kwas klawulanowy w proporcji 7:1) u dzieci do 2. rż. Brak danych dotyczących
stosowania preparatów zawierających amoksycylinę i kwas klawulanowy w proporcji 7:1 u
dzieci do 2. mż. Leczenie można rozpocząć od podania leku i.v., a następnie po uzyskaniu
poprawy kontynuować postacią p.o. Dzieciom do 6. rż. podawać lek w postaci zawiesiny
doustnej.
- Glimbax - Leczenie objawowe stanów zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i gardła (np.
objawów zapalenia dziąseł, zapalenia jamy ustnej, zapalenia gardła, w stanach po zabiegach
stomatologicznych, objawów podrażnienia mechanicznego). Dorośli i dzieci po 14. rż. Płukać
jamę ustną i gardło 2–3 ×/d przez 30–60 s, stosując 15 ml roztworu, następnie roztwór
wypluć.
- Orofar Max - Ssać 1 pastylkę co 1–3 h - Miejscowe leczenie stanów zapalnych jamy
ustnej i gardła oraz łagodzenie bólu w tych stanach. Dorośli i dzieci po 12. rż. Ssać 1 pastylkę
co 1–3 h, maks. 6 pastylek/d. Dzieci 6.–12. rż. Ssać 1 pastylkę co 3–4 h, maks. 3 pastylki/d.
- Ibuprofen Max – 3x1/dziennie - Bóle o różnej etiologii o słabym lub umiarkowanym
nasileniu (bóle głowy, bóle zębów, bóle mięśniowe, bóle okolicy lędźwiowo-krzyżowej, bóle
kostne i stawowe). Bolesne miesiączkowanie. Gorączka. Dorośli i dzieci po 12. rż. P.o. 200–
400 mg co 4 h, maks. 1,2 g/d.

- Rhinoton - Oczyszczanie i nawilżanie błony śluzowej nosa. Wspomagająco w przypadku
nieżytu błony śluzowej nosa. Stosować kilka razy na dobę; u dorosłych podaje się 2–3
rozpyleń, u dzieci po 2. rż. – 1–2 rozpyleń, u niemowląt i dzieci do 2. rż. – 1 rozpylenie.
- Otrivin 0,1% - Nadmierne przekrwienie błony śluzowej nosa w przebiegu przeziębienia,
kataru siennego, alergicznego nieżytu nosa, zapalenia zatok. Wspomagająco w zapaleniu
ucha środkowego. Ułatwienie wziernikowania nosa. Dorośli i dzieci od 12. rż. 1 dawka
aerozolu 0,1% 3 ×/d do każdego otworu nosowego. Dzieci 6.–11. rż. 2–4 kropli roztw. 0,05%
lub 1–2 dawki aerozolu 0,05% do każdego otworu nosowego 2–3 ×/d. Dzieci 2.–5. rż. 1–2
krople roztw. 0,05% lub 1 dawka aerozolu 0,05% do każdego otworu nosowego 1–2 ×/d (co
8–10 h). Nie podawać więcej niż 3 dawki/d do każdego otworu nosowego.
- Thiocodin tabletki - Leczenie suchego uporczywego kaszlu bez odkrztuszania wydzieliny.
Dorośli i dzieci po 12. rż. P.o., w czasie posiłków. 1 tabl. lub 10 ml syropu 3 ×/d, nie częściej
niż co 4–6 h. W trakcie leczenia należy zapewnić odpowiednią podaż płynów.
- Acodin tabletki – nie stosować w astmie - Suchy nieproduktywny kaszel (związany z
przeziębieniem, opłucnowy, wywołany wdychaniem substancji drażniących). Dorośli i dzieci
po 12. rż. P.o. 15 mg co 4 h lub 30 mg co 6–8 h; maks. 120 mg/d. U chorych ze znaczną
niewydolnością wątroby lub nerek należy zmniejszyć dawkę lub zwiększyć odstępy między
dawkami.
- Mucoangin - Łagodzenie bólu w ostrych stanach zapalnych gardła. Dorośli i dzieci po 12.
rż. Ssać 1 tabl. do 6 ×/d.
- Flegamina - Ostre i przewlekłe choroby dróg oddechowych przebiegające z zaburzeniami
odkrztuszania i usuwania śluzu. P.o., po posiłku. Dorośli i dzieci po 12. rż. 8 mg 3 ×/d. Dzieci
6.–12. rż. 4 mg 3 ×/d; 2.–6. rż. 2–2,5 mg 3 ×/d lub 4 mg 2 ×/d; 1.–2. rż. 2 mg 2 ×/d lub 1 mg 3
×/d; 6.–12. mż. 1 mg 2–3 ×/d; 3.–6. mż. 1 mg 2 ×/d.
- ACC i ACC Hot - Lek rozrzedzający wydzielinę dróg oddechowych i ułatwiający jej
odkrztuszanie u pacjentów z zapaleniem oskrzeli związanym z przeziębieniem. P.o., po
posiłku. Lek w postaci tabletek, tabletek musujących lub proszku wypić natychmiast po
rozpuszczeniu; lek w postaci tabletki można także połknąć w całości, natomiast w postaci
granulatu należy wymieszać z gorącą wodą i wypić ciepły płyn. Dorośli i młodzież po 14. rż.
200 mg 2–3 ×/d. Dzieci 6.–14. rż. 200 mg 2 ×/d. Nie podawać przed snem. Podczas leczenia
zaleca się przyjmowanie zwiększonej ilości płynów. Należy unikać dłuższego kontaktu
przygotowanego roztworu doustnego z metalami i gumą.
- Duża ilość płynów

8. Zapalenie wirusowe - Choroba przeziębieniowa - Rozpoznanie:
J00
Choroba przeziębieniowa - Choroba przeziębieniowa (wirusowe zapalenie nosogardła;
wirusowe zapalenie nosogardła i zatok przynosowych) to zespół objawów klinicznych
związanych z zapaleniem błony śluzowej nosa, gardła i zatok przynosowych w wyniku
zakażenia wirusowego o ostrym przebiegu. Okres wylęgania i zakaźności: okres wylęgania 1–
2 dni; największa zakaźność w ciągu pierwszych 3 dni choroby, ale wydalanie wirusa trwa do
2 tyg. od wystąpienia objawów.
Wywiad:
Początek choroby zwykle łagodny, różna sekwencja objawów (nie zawsze wszystkie
występują):
1) złe samopoczucie, ból głowy i mięśni, ból lub drapanie w gardle
2) dreszcze i gorączka (na ogół niewielka), często bez gorączki
3) nieżyt nosa – początkowo wyciek wodnistej wydzieliny, spływającej także po tylnej ścianie
gardła, następnie uczucie zatkania i upośledzenie drożności nosa, upośledzenie węchu,
kichanie; później wydzielina może być gęsta, zielonkawa, a nawet ropna (nie jest to dowód
zakażenia bakteryjnego)
4) zapalenie gardła – zaczerwienienie, grudki zapalne na tylnej ścianie gardła, niekiedy grudki
lub pęcherzyki na łukach podniebiennych, wydzielina na tylnej ścianie gardła
5) kaszel – początkowo suchy z tendencją do przechodzenia w wilgotny
6) niekiedy zapalenie spojówek (np. adenowirus) i osutka skórna (np. adenowirus,
enterowirusy).
Choroba ustępuje samoistnie. Maks. nasilenie objawów po 2–3 dniach, następnie choroba
ustępuje lub objawy zanikają w ciągu 7–10 dni. U 25% chorych kaszel utrzymuje się 2–3 tyg.
(niekiedy nawet dłużej).
Leczenie:
Leczenie objawowe
1) rozważ preparaty jeżówki (zwłaszcza złożone i wyciągi alkoholowe) – skracają czas
utrzymywania się objawów (śr. o ~1,5 dnia); tabletki do ssania zawierające duże dawki cynku
(>75 mg Zn/d) skracają czas utrzymywania się objawów śr. o 1 dzień; witamina C jest
nieskuteczna
2) w razie potrzeby dodatkowo: leki zmniejszające przekrwienie błony śluzowej nosa i zatok
lub roztwór NaCl do nosa (izotoniczny lub hipertoniczny [2,5–3%, preparaty soli morskiej]);
leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe – paracetamol, NSLPZ; leki przeciwkaszlowe
3) odpoczynek, picie dużej ilości płynów podczas gorączki
- Ibuprom – 200-400mg – 3x/dobe - Bóle o różnej etiologii o słabym lub umiarkowanym
400 mg co 4 h, maks. 1,2 g/d.
- Esberitox N – 3tbl x2/dobę
- Echinacea-ratiopharm MAX – 1tbl x2/dobę
- Cynk w tabletkach do ssania 15mg -3x/dobę

dawkami.
×/d; 6.–12. mż. 1 mg 2–3 ×/d; 3.–6. mż. 1 mg 2 ×/d.
- Duża ilość płynów

9. Leczenie objawowe przeziębienia
Wodnisty katar:
- częsta higiena nosa przy użyciu chusteczek
- krem na przetarcia naskórka na nosie (Ew. wazelina do smarowania)
- Sudafed 60mg – 3x1/dziennie - Objawowe leczenie zapalenia błony śluzowej nosa i
zatok przynosowych w przebiegu przeziębienia, grypy, alergicznego zapalenia błony śluzowej
nosa. Dorośli i dzieci po 12. rż. P.o. 60 mg 3–4 ×/d, dzieci maks. przez 4 dni. Stosować
ostrożnie u osób z ciężkimi zaburzeniami czynności wątroby lub umiarkowanymi albo
ciężkimi zaburzeniami czynności nerek.
Gęsty katar, kaszel z odkrztuszaniem gęstej lub śluzowej wydzieliny:
- Ambroksol – syrop – 10ml 2-3x/dziennie - Ostre i przewlekłe choroby dróg
oddechowych z trudną do odkrztuszania lepką wydzieliną (ostre i przewlekłe zapalenie
oskrzeli, stany zapalne nosa i gardła, mukowiscydoza). P.o. Dorośli i dzieci po 12. rż. Zwykle
30 mg do 3 ×/d przez 2–3 dni, następnie 30 mg 2 ×/d. Dzieci 1.–2. rż. – 7,5 mg 2 ×/d; 2.–5. rż.
– 7,5 mg 3 ×/d; 6.–12. rż. – 15 mg 2–3 ×/d. W stanach przewlekłych dawki zmniejszyć o
połowę. Nie stosować na noc. Stosować ostrożnie u dzieci do 5. rż.
×/d; 6.–12. mż. 1 mg 2–3 ×/d; 3.–6. mż. 1 mg 2 ×/d.
- Flegatussin – syrop – 3x1/dziennie po 10ml - Kaszel z utrudnionym odkrztuszaniem
w przebiegu stanów zapalnych dróg oddechowych. P.o. Dorośli i młodzież po 12. rż. 10 ml 3
×/d. Dzieci 6.–12. rż. 5 ml 3–4 ×/d. W czasie leczenia przyjmować dużą ilość płynów.
- Marimer Spray do nosa - Oczyszczanie i nawilżanie błony śluzowej nosa. Wspomagająco
w leczeniu zakażeń górnych dróg oddechowych. Dorośli i dzieci (w tym niemowlęta). 1
dawka do każdego otworu nosowego w razie potrzeby 1–4 ×/d. W przypadku niedrożności
nosa 4–6 ×/d do każdego otworu nosowego, przed zastosowaniem innych środków.
Blokada nosa:
- Xylometazolin – 3-4x/dziennie – przez 3-5dni Leczenie pomocnicze ostrego nieżytu
nosa pochodzenia wirusowego lub bakteryjnego, ostrego lub przewlekłego zaostrzającego
się zapalenia zatok przynosowych, alergicznego nieżytu błony śluzowej nosa, ostrego
zapalenia ucha środkowego (w celu udrożnienia trąbki słuchowej). Roztw. 0,05%. Dzieci 2.–
12. rż. 1–2 krople do każdego otworu nosowego 1 ×/d lub 2 ×/d co 8–10 h; maks. 3 dawki do
otworu nosowego na dobę. Roztw. 0,1%. Dorośli i dzieci po 12. rż. 2–3 krople do każdego
otworu nosowego co 8–10 h; maks. 3 dawki do otworu nosowego na dobę. Leczenie zwykle
nie powinno trwać dłużej niż 3–5 dni.

- Nasivin soft - Obrzęk błony śluzowej nosa w przebiegu ostrego, naczynioruchowego lub
alergicznego nieżytu nosa, zapalenia zatok przynosowych, trąbki słuchowej lub ucha
środkowego. 1–2 krople lub 1 rozpylenie do każdego otworu nosowego 2–3 ×/d, nie dłużej
niż przez 5–7 dni. U dorosłych i dzieci po 6. rż. stosować aerozol 0,05%, u dzieci 2.–6. rż. –
aerozol 0,025%, u dzieci 3.–12. mż. – krople 0,01%.
- Sulfarinol - Krótkotrwałe doraźne leczenie objawów przekrwienia błony śluzowej nosa
(nieżyt i obrzęk błony śluzowej, uczucie zatkania nosa) spowodowanych stanem zapalnym
(zakażeniem bakteryjnym). Dorośli i dzieci po 12. rż. 1–2 kropli do każdego przewodu
nosowego co 4–6 h przez 3–5 dni.
- Fanipos – steryd do nosa - Profilaktyka i leczenie sezonowego alergicznego zapalenia
błony śluzowej nosa oraz całorocznego zapalenia błony śluzowej nosa. Dorośli i dzieci po 12.
rż. 2 dawki do każdego nozdrza 1 ×/d (200 µg/d), najlepiej rano; w niektórych przypadkach 2
dawki do każdego nozdrza 2 ×/d (400 µg/d). Jako dawkę podtrzymującą stosować 1 dawkę
do każdego nozdrza 1 ×/d (100 µg/d). W przypadku nawrotu objawów dawkę leku można
odpowiednio zwiększyć. Maks. dawka dobowa wynosi 4 dawki do każdego nozdrza (400
µg/d). Dzieci 4.–11. rż. 1 dawka do każdego nozdrza 1 ×/d (100 µg/d), najlepiej rano; w
niektórych przypadkach 1 dawka do każdego nozdrza 2 ×/d (200 µg/d). Maks. dawka dobowa
nie powinna przekraczać 2 dawek do każdego nozdrza (200 µg/d). Należy stosować
najmniejszą dawkę zapewniającą skuteczną kontrolę objawów.
- Ibuprom Zatoki – 200mg – 3x/dziennie - Doraźne łagodzenie objawów przeziębienia i
grypy, takich jak ból głowy, ból i niedrożność zatok obocznych nosa, nieżyt nosa, gorączka,
ból gardła, bóle mięśni. Dorośli i dzieci po 12. rż. P.o. 1–2 tabl. co 4 h, maks. 6 tabl./d.
Objawy wirusowego zapalenia zatok:
Objawy lekkie:
- Cirrus – DS. 2x1tbl - Leczenie objawów sezonowego i całorocznego alergicznego
zapalenia błony śluzowej nosa, m.in. przekrwienia błony śluzowej nosa, kichania, wycieku
wodnistej wydzieliny z nosa oraz świądu nosa i spojówek. Lek przeznaczony do stosowania w
przypadkach, gdy pożądane jest zarówno działanie przeciwalergiczne cetyryzyny, jak i

zmniejszające przekrwienie błony śluzowej nosa działanie pseudoefedryny. P.o., w czasie
posiłków lub między nimi; tabletki połykać w całości. Dorośli i dzieci po 12. rż. 1 tabl. 2 ×/d,
zwykle nie dłużej niż 2–3 tyg. Po zmniejszeniu nasilenia objawów alergicznego zapalenia
błony śluzowej nosa leczenie można kontynuować samą cetyryzyną. U osób z umiarkowaną
niewydolnością nerek lub niewydolnością wątroby 1 tabl./d.
Objawy ciężkie:
Zakropić
Odczekać 10min i podać
Buderhin – 50ug/dawka – 2x/dziennie po 2dawki do każdego otworu
nosowego. Alergiczne (sezonowe i całoroczne) zapalenie błony śluzowej nosa,
naczynioruchowe zapalenie błony śluzowej nosa. Dorośli i dzieci po 6. rż. 100 µg (2 dawki) 2
×/d do każdego otworu nosowego rano i wieczorem lub 200 µg (4 dawki) 1 ×/d do każdego
otworu nosowego; po uzyskaniu poprawy dawkę zmniejszyć do najmniejszej dawki
skutecznej.
Suchy napadowy kaszel – szczególnie nocny:
- Syrop PINI – 3x1/dziennie po 15ml syropu.
- Częste picie małymi łykami.
- GardVit A+E – płukać kilka razy dziennie.
- Detusan – tabletki do ssania z podbiałem.
Zapalenie gardła:
- Hascosept - Leczenie objawów (ból, zaczerwienienie, obrzęk, afty) związanych ze stanem
zapalnym jamy ustnej i gardła w zakażeniach bakteryjnych i wirusowych, w stanach po
zabiegach operacyjnych w laryngologii i stomatologii. 15 ml stężonego płynu lub w
niewielkim rozcieńczeniu – płukać 2–3 ×/d jamę ustną i gardło. Preparat z atomizerem:
dorośli i młodzież po 12. rż. 4–8 dawek 2–6 ×/d; dzieci 6.–12. rż. 4 dawki 2–6 ×/d; dzieci do 6.
rż. 1 dawka/4 kg mc. (maks. 4 dawki) 2–6 ×/d.
- Uniben - leczenie miejscowych objawów związanych z ostrym stanem zapalnym jamy
ustnej i gardła. Dorośli i dzieci po 12. rż. 4–8 dawek 2–6 ×/d. Dzieci 6.–12. rż. 4 dawki 2–6
×/d. Dzieci do 6. rż. 1 dawka na 4 kg mc. (maks. 4 dawki) 2–6 ×/d.
- Tantum Verde płyn - Leczenie objawów (ból, zaczerwienienie, obrzęk) związanych ze
stanem zapalnym jamy ustnej i gardła, tj. w zakażeniach bakteryjnych i wirusowych,
zapaleniu błon śluzowych po radioterapii, w stanach po zabiegach operacyjnych w
stomatologii i laryngologii, po intubacji. 2–3 ×/d; jednorazowo należy zastosować ok. 15 ml

stężonego lub rozcieńczonego niewielką ilością wody roztworu i płukać jamę ustną oraz
gardło przez 20–30 s. Leczenie ciągłe nie powinno trwać dłużej niż 7 dni.
- Septolux aerozol - Leczenie objawów stanu zapalnego jamy ustnej i gardła w zakażeniach
bakteryjnych i wirusowych, zapaleniu krtani, zapaleniu błon śluzowych po radioterapii,
stanach po zabiegach operacyjnych w laryngologii i stomatologii, po intubacji. Dorośli i dzieci
po 12. rż. 4–8 dawek 2–6 ×/d, nie częściej niż co 1,5–3 h. Dzieci 6.–12. rż. 4 dawki 2–6 ×/d,
nie częściej niż co 1,5–3 h. Dzieci do 6. rż. 1 dawka na 4 kg mc. (maks. 4 dawki) 2–6 ×/d, nie
częściej niż co 1,5–3 h.
Odkażająco:
- Sebidin Plus - Zapalenie błony śluzowej gardła. Zapobieganie zapaleniu dziąseł oraz
chorobom przyzębia i ich leczenie. Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej o charakterze
nieżytowym. Afty przewlekle nawracające, pleśniawki, nadżerki i odleżyny. Odkażanie jamy
ustnej przed zabiegami chirurgicznymi i po nich. Dorośli i dzieci po 12. rż. Ssać po posiłku i
umyciu zębów 1 tabl. 4 ×/d (co 6 h). Przez 2 h po zastosowaniu leku nie zaleca się płukania
jamy ustnej i picia dużej ilości płynów.
- Halset - Profilaktyka oraz leczenie stanów zapalnych jamy ustnej i gardła o małym lub
umiarkowanym nasileniu. Dorośli i młodzież. 1 tabl. ssać co 1–2 h (maks. 8 tabl./d). Dzieci po
6. rż. 1 tabl. ssać co 2–3 h (maks. 6 tabl./d).
- Faringosept - Pomocniczo w ostrych zakażeniach jamy ustnej i gardła: zapalenie
migdałków, zapalenie dziąseł, zapalenie jamy ustnej, także po operacji usunięcia migdałków,
po ekstrakcji zęba. Ssać powoli 3–5 tabl./d przez 3–4 dni. Podawać 15–30 min po posiłku. 2–
3 h po przyjęciu leku nie należy jeść ani pić.
- Chlorchinaldin - Miejscowo w stanach zapalnych jamy ustnej i dziąseł, pleśniawkach,
zakażeniach grzybiczych jamy ustnej i gardła po leczeniu antybiotykami. 2 mg (1 tabl.) ssać co
1–2 h; maks. 20 mg/d. Tabletek nie należy rozgryzać. Nie stosować podczas posiłku.
Chrypka:
- Isla-Mint – tabletki do ssania
Gorączka:
- Ibalgin – 200mg – początkowo 2tbl, później 2x1/dziennie - Bóle różnego
pochodzenia o słabym lub umiarkowanym nasileniu: bóle głowy (w tym ból napięciowy i
migrena), zębów, okolicy lędźwiowo-krzyżowej, ból w przebiegu przeziębienia i grypy,
bolesne miesiączkowanie. Gorączka różnego pochodzenia (m.in. w stanach gorączkowych,
stanach zapalnych górnych dróg oddechowych, w przebiegu grypy, przeziębienia lub innych
chorób zakaźnych). P.o. Dorośli i dzieci po 12. rż. Początkowo 400 mg, następnie w razie
potrzeby 200–400 mg co 4–6 h; dawka maks. 1,2 g/d. Dzieci 6.–12. rż. 20–30 mg/kg mc./d w
daw. podz. co 6–8 h; nie przekraczać dawki 600 mg/d u dzieci <30 kg mc. i 800 mg/d u dzieci
>30 kg mc. Lek jest przeznaczony do stosowania doraźnego.
- Pyralgina – 500mg – początkowo 2tbl, później 1x1/dziennie max. Przez 7dni.
Ból różnego pochodzenia o dużym nasileniu i gorączka, gdy zastosowanie innych środków
jest nieskuteczne lub przeciwwskazane. Dorośli. P.o., podczas posiłku lub bezpośrednio po
nim. W bólach występujących sporadycznie i gorączce – jednorazowo 0,5–1 g. Maks. dawka
jednorazowa – 1 g, maks. dawka dobowa – 3 g.

10. Zapalenie wirusowe - Grypa
Grypa - Zespół objawów klinicznych związanych z ostrym zakażeniem układu oddechowego,
wywołanym przez wirusa grypy. Okres wylęgania i zakaźności: okres wylęgania wynosi 1–7
dni (śr. 2 dni). Okres zakaźności u dorosłych to 1 dzień przed i 3–5 dni po wystąpieniu
objawów (czasem nawet do 10 dni), a u małych dzieci kilka dni przed i ≥10 dni po
wystąpieniu objawów. Chorzy z ciężkim upośledzeniem odporności mogą wydalać wirusa
przez kilka tygodni lub miesięcy.
Wywiad:
Nagłe wystąpienie objawów:
1) ogólnych – gorączka, dreszcze, ból mięśni, ból głowy (najczęściej okolicy czołowej
i zagałkowy), uczucie rozbicia i osłabienia, złe ogólne samopoczucie
2) ze strony układu oddechowego – ból gardła i nieżyt nosa (zwykle o niedużym nasileniu),
suchy kaszel
3) rzadziej powyższym objawom towarzyszą (zwłaszcza u dzieci) nudności, wymioty i/lub
łagodna biegunka.
Choroba zwykle ustępuje samoistnie po 3–7 dniach; kaszel i uczucie rozbicia mogą się
utrzymywać ≥2 tyg. Do 50% zakażeń przebiega bezobjawowo.
Badania pomocnicze:
Badania wirusologiczne: wykrycie materiału genetycznego wirusa (RT-PCR), metoda
immunofluorescencji (bezpośredniej [DFA] lub pośredniej [IFA]), izolacja wirusa w hodowli i
szybki test antygenowy w materiale pobranym z nosa i z gardła (aspirat, popłuczyny, wymaz;
próbki z nosa i gardła należy połączyć). Na ogół nie są konieczne, natomiast rozważ je u
chorych z grupy zwiększonego ryzyka powikłań lub w przypadku ciężkiej (powikłania) lub
postępującej choroby grypopodobnej lub innych wskazań do hospitalizacji – wynik wpływa
na sposób leczenia. Najdokładniejszą metodą jest RT-PCR
Leczenie:
1. Odpoczynek w łóżku, picie dużej ilości płynów, izolacja chorego (szczególnie od osób z
grupy zwiększonego ryzyka powikłań grypy).
2. Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe: paracetamol, NSLPZ (np. ibuprofen); nie zlecaj
kwasu acetylosalicylowego u dzieci i młodzieży do ukończenia 18. rż. (ryzyko zespołu Reye’a).
3. W razie potrzeby: leki przeciwkaszlowe (w lżejszych przypadkach łyżka miodu przed
snem), leki kurczące naczynia błony śluzowej nosa, izotoniczne lub hipertoniczne roztwory
soli do nosa.
4. Powszechnie stosowane leki, takie jak witamina C i rutozyd, są nieskuteczne. Leki
homeopatyczne (np. Oscillococcinum) – korzystne działanie niepotwierdzone.

Początkowe postępowanie kliniczne w przypadku wystąpienia niepowikłanej choroby
grypopodobnej lub gryp:
Początkowe postępowanie kliniczne w przypadku zapalenia płuc w przebiegu grypy

11. Mononukleoza zakaźna – B27.0
Mononukleoza zakaźna – To zespół kliniczny o ostrym przebiegu obejmujący: gorączkę,
wysiękowe zapalenie gardła i migdałków, limfadenopatię oraz występowanie nietypowych
limfocytów we krwi obwodowej. Okres wylęgania i zakaźności: okres wylęgania 30–50 dni;
mała zakaźność (konieczny bezpośredni kontakt ze śliną chorego) utrzymuje się 6 mies., w
niektórych przypadkach do 1,5 roku. Zakażenie wirusem Epsteina-Barr.
Wywiad:
• gorączka, brak apetytu, bóle mięśniowo-stawowe, zapalenie gardła, nieżyt śluzowy nosa,
czasami drobna osutka krwotoczna na podniebieniu,
• powiększenie węzłów chłonnych (uogólnione z obrzękiem tkanki okołowęzłowej – typowe
dla wieku dziecięcego; miejscowe u młodzieży), śledziony (50% przypadków) i wątroby (30%
przypadków),
• obrzęk powiek, nasady nosa i łuków brwiowych (objaw Glanzmana),
• wysypki skórne (różyczkopodobne, odropodobne, płoniczopodobne, nierzadko z
komponentem krwotocznym); ! zastosowanie penicylin lub cefalosporyn doprowadza do
wystąpienia swędzącej, grudkowoplamistej, odropodobnej wysypki,
• w okresie zdrowienia osłabienie, łatwa męczliwość, złe samopoczucie - zespół
przewlekłego zmęczenia (przewlekły zespół mononukleozowy),
• rozpoznanie na podstawie obrazu klinicznego.
Możliwe powikłania:
• obrzęk gardła i migdałków podniebiennych z objawami niedrożności dróg oddechowych,
• zapalenie płuc,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, porażenie nerwów czaszkowych
(zwłaszcza VII), poprzeczne zapalenie rdzenia, zespół Guillaina-Barre, napady padaczkowe,
psychozy,
• zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie osierdzia, blok przedsionkowokomorowy I°, •
pęknięcie śledziony (2-3 tydzień choroby), • niedokrwistość hemolityczna, małopłytkowość,
granulocytopenia, neutropenia.
Badania dodatkowe:
• leukocytoza 10-30 tyś. z przewagą limfocytów (60-80%), z których 10-20% stanowią
limfocyty atypowe (mononukleary),
• dodatni odczyn Paula-Bunnella-Davidsohna – wykrycie przeciwciał heterofilnych w
surowicy krwi przeciw krwinkom barana (w 50% przypadków u dzieci),
• małopłytkowość, ↑aktywności aminotransferaz oraz ↑ stężenia IgM, IgG i IgA.
Leczenie:
• objawowe: przeciwgorączkowe, odkażające miejscowo gardło, dieta lekkostrawna,
preparaty witamin,
• antybiotykoterapia w przypadku nadkażeń bakteryjnych.
- Paracetamol - P.o. lub p.r. dorośli: 300–500 mg co 3 h, 300–600 mg co 4 h lub
0,5–1 g co 6 h. W bólach przewlekłych 500–750 mg co 4–6 h, w bólach nowotworowych
do 10 mg/kg mc. co 4 h, często w skojarzeniu z lekami o innym mechanizmie działania
przeciwbólowego. Należy zachować ostrożność u chorych z zaawansowaną chorobą
nowotworową, kacheksją nowotworową oraz w podeszłym wieku, u których maks. dawki
leku powinny być o 50% niższe. Bez konsultacji z lekarzem nie stosować dłużej niż 10 dni w
przypadku bólów, 3 dni w przypadku gorączki, 2 dni w okresie zakażenia. Maks. dawka

dobowa nie powinna przekraczać 4 g lub, jeśli stosowany jest przez kilka dni, 2,5 g. W
przypadku ciężkiej niewydolności nerek (klirens kreatyniny <10 ml/min) odstępy między
dawkami należy wydłużyć do 8 h. Dzieci: 1,5 g/m2 pc./d w 6 daw. podz., wg innego
schematu: od 3. mż. do 18. rż. przeciwgorączkowo 10–15 mg/kg mc. jednorazowo,
przeciwbólowo 10–20 mg/kg mc. 4 ×/d. W przypadku bólów nowotworowych 15–20 mg/kg
mc. co 4 h. U dzieci do 12. rż. nie zaleca się więcej niż 5 dawek/d. Nie przekraczać dawki
maks. 65 mg/kg mc./d. I.v. w trwającym 15 min wlewie i.v. U dzieci objętość jednorazowo
podanego wlewu wynosi 1,5 ml/kg mc. Dorośli i dzieci o mc. >50 kg. Dawka jednorazowa
wynosi 1 g, do 4 ×/d. Maks. dawka dobowa paracetamolu wynosi 4 g. Odstęp między
dawkami nie może być mniejszy niż 4 h. Dorośli o mc. <50 kg i dzieci o mc. >33 kg (po 11. rż.).
Dawka jednorazowa wynosi 15 mg/kg mc., do 4 ×/d. Maks. dawka dobowa paracetamolu
wynosi 60 mg/kg mc. Odstęp między dawkami nie może być mniejszy niż 4 h. W przypadku
niewydolności nerek, jeśli klirens kreatyniny jest <=30 ml/min, to odstęp między kolejnymi
dawkami powinien wynosić co najmniej 6 h.
- NLPZ

12. Zapalenie płuc
Zapalenie płuc - Choroba charakteryzująca się objawami ostrego zakażenia dolnych dróg
oddechowych oraz zacienieniem na RTG klatki piersiowej, którego wcześniej nie było i nie
można wytłumaczyć w inny sposób (np. obrzękiem płuc lub zawałem płuca). Definicja ta nie
obejmuje pacjentów z chorobą nowotworową, w stanie immunosupresji, przyjętych z
powodu zapalenia płuc na oddział onkologiczny, hematologiczny, opieki paliatywnej, chorób
zakaźnych lub leczenia AIDS, pensjonariuszy domu opieki oraz hospitalizowanych w ciągu
ostatnich 14 dni.
Wywiad:
Objawy podmiotowe (zwykle o ostrym początku): gorączka, dreszcze i poty, ból w klatce
piersiowej o charakterze opłucnowym, kaszel, niekiedy wykrztuszanie ropnej plwociny i
duszność (u części chorych). U chorych w podeszłym wieku objawy PZP częściej są nieswoiste
i rzadziej występuje gorączka; może wystąpić splątanie.
Objawy przedmiotowe: tachypnoë, tachykardia; nad obszarem nacieku zapalnego –
stłumienie odgłosu opukowego, rzężenia drobnobańkowe, wzmożone drżenie głosowe,
czasami szmer oskrzelowy; w razie obecności płynu w jamie opłucnej – stłumienie odgłosu
opukowego, zniesienie drżenia głosowego i osłabienie szmerów oddechowych.
U chorych leczonych ambulatoryjnie lub przed hospitalizacją (bez badań pomocniczych):
1) objawy ostrego zakażenia dolnych dróg oddechowych – kaszel i ≥1 inny objaw zakażenia
dolnych dróg oddechowych, jak duszność, ból opłucnowy, krwioplucie
2) zlokalizowane objawy w badaniu przedmiotowym klatki piersiowej (wcześniej
niewystępujące)
3) ≥1 z objawów ogólnoustrojowych – poty, dreszcze, ból mięśni lub temperatura ciała ≥38°C
4) nie ma innego wyjaśnienia stwierdzanych objawów.

Leczenie:
Niepalenie tytoniu, odpoczynek, picie dużej ilości płynów; do zwalczania gorączki i
uśmierzania ew. bólu opłucnowego zaleć paracetamol.
Chorzy leczeni ambulatoryjnie: badanie kontrolne po 48 h lub wcześniej, jeśli wystąpią
niepokojące objawy. Jeśli nie ma poprawy, rozważ skierowanie chorego do szpitala, m.in. w
celu wykonania RTG klatki piersiowej.
- Amotaks – 1g – DS. 1-1-1 przez 7dni – kontrola stanu pacjenta po 48h. -
Zakażenia dróg oddechowych. Dorośli i dzieci >40 kg mc. 1,5–2 g 2 ×/d lub 1 g 3 ×/d. Dzieci
<40 kg mc. 40–90 mg/kg mc. w 2–3 daw. podz. Dawka maks. 3 g/d.
- Amoksiklav tabletki - 1 g – DS. 1-1-1 - Leczenie zakażeń bakteryjnych: właściwie

doustnej.
- Paracetamol - P.o. lub p.r. dorośli: 300–500 mg co 3 h, 300–600 mg co 4 h lub
0,5–1 g co 6 h. Maks. dawka dobowa paracetamolu wynosi 4 g.
U pacjentów bardzo cierpiących – Doreta – 75mg + 650mg – początkowo dawka
jednorazowa 1tbl. W razie konieczności można zastosować dawki dodatkowe, nie częściej niż
co 6 h, dawka maks. 8 tabl. 37,5 mg + 325 mg/d lub 4 tabl. 75 mg + 650 mg/d (co odpowiada
300 mg chlorowodorku tramadolu i 2,6 g paracetamolu).
- Unidox Solutab – 100mg – 2x1/dziennie – przez 5-10dni – DS. 1-0-1 - Leczenie
zakażeń wywołanych drobnoustrojami wrażliwymi na doksycyklinę: zakażenia układu
oddechowego – zapalenie płuc i inne zakażenia dolnych dróg oddechowych, zapalenie płuc
wywołane Mycoplasma pneumoniae, zapalenie oskrzeli oraz zapalenie zatok; zakażenia
układu moczowego; choroby przenoszone drogą płciową – zakażenia wywołane przez Ch.
trachomatis, w tym niepowikłane zakażenia cewki moczowej, szyjki macicy oraz odbytu,
nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej wywołane przez Ureaplasma urealyticum; wrzód
miękki, ziarniniak pachwinowy i ziarnica weneryczna, rzeżączka, kiła; zakażenia skóry –
trądzik pospolity; zakażenia układu pokarmowego – biegunka podróżnych (wywołana przez
wytwarzające enterotoksynę szczepy E. coli), zakażenia Entamoeba spp. -- jako leczenie
wspomagające, cholera; zakażenia narządu wzroku – zapalenie spojówek wywołane przez
Ch. trachomatis; riketsjozy – grupa gorączek plamistych (gorączka plamista Gór Skalistych),
grupa duru wysypkowego (np. dur plamisty), gorączka Q, zapalenie wsierdzia wywołane
przez Coxiella, gorączki odkleszczowe; inne zakażenia – dur powrotny (Borrelia recurrentis),
dżuma, tularemia, bruceloza, ornitoza. P.o., w trakcie posiłku; tabletki połykać w całości lub
po rozpuszczeniu w wodzie; tabletkę należy przyjmować w pozycji siedzącej lub stojącej na
długo przed udaniem się na spoczynek nocny, w celu zmniejszenia ryzyka zapalenia przełyku
lub owrzodzeń przełyku. Leczenie trwa zwykle 5–10 dni, w przypadku zakażeń wywołanych
przez paciorkowe β-hemolizujące przynajmniej 10 dni. Dorośli i dzieci po 12. rż. >50 kg mc.
Zwykle w 1. dobie 200 mg 1 ×/d lub w 2 daw. podz., następnie 100 mg 1 ×/d. W cięższych
zakażeniach 200 mg 1 ×/d. W zakażeniach układu płciowego 100 mg 2 ×/d przez 7 dni, w
ostrych zapaleniach najądrza i jądra wywołanych przez Ch. trachomatis lub N. gonorrhoeae
100 mg 2 ×/d przez 10 dni, w kile pierwotnej i wtórnej 200 mg 2 ×/d przez 2 tyg. W trądziku
zwykłym najczęściej 50 mg/d przez 12 tyg. Dzieci po 12. rż. <50 kg mc. Zwykle w 1. dobie 4
mg/kg mc. w pojedynczej dawce, następnie 2 mg/kg mc. 1 ×/d.

- Erdomed – 300mg – DS. 1-0-1 - Leczenie sekretolityczne w ostrych i przewlekłych
chorobach górnych dróg oddechowych, oskrzeli i płuc, połączonych z nieprawidłowym
wydzielaniem. Profilaktyka sezonowych zaostrzeń przewlekłego zapalenia oskrzeli. P.o.
Dorośli. 1 kaps. 2 ×/d lub 1 sasz. 2–3 ×/d. Nie ma konieczności modyfikowania dawek w
przypadku POChP lub u chorych w podeszłym wieku. Dzieci po 12. rż. 1 kaps. lub 1 sasz. 2
×/d. Dzieci od 2. rż. Stosować preparat w postaci zawiesiny doustnej 10 mg/kg mc./d w 2
daw. podz. Zwykle: 15–20 kg mc. 2,5 ml 2 ×/d, 21–30 kg mc. 5 ml 2 ×/d, >30 kg mc. 7,5 ml2×/
13. Zapalenie oskrzeli

Zapalenie oskrzeli - Ostre zakażenie układu oddechowego z kaszlem trwającym <3 tyg.,
rozpoznawane po wykluczeniu zapalenia płuc. Przyczyny: najczęściej wirusy oddechowe.
Wywiad:
1. Objawy podmiotowe: gorączka, ból mięśni, kaszel, wykrztuszanie śluzowej lub ropnej
wydzieliny, czasami świszczący oddech.
2. Objawy przedmiotowe: możliwe świsty i furczenia nad polami płucnymi. Przejściowo
występuje nieswoista nadreaktywność oskrzeli, która przemija w ciągu kilku tygodni.
Choroba zwykle ustępuje samoistnie.
Konieczne wykluczenie zapalenia płuc, przeciwko któremu przemawiają: częstotliwość rytmu
serca <100/min, częstotliwość oddechów <24/min, temperatura ciała (w jamie ustnej) <38°C,
nieobecność zmian wskazujących na naciek zapalny w badaniu przedmiotowym.
W razie podejrzenia zapalenia płuc wykonaj RTG klatki piersiowej. Jeśli objawy trwają >3 tyg.
i stwierdzisz cechy obturacji w spirometrii → różnicuj m.in. z kaszlowym wariantem astmy
w razie wątpliwości powtórz spirometrię i ew. test nadreaktywności oskrzeli po ustąpieniu
objawów zakażenia.
Leczenie:
1. Leczenie objawowe: leki przeciwgorączkowe i ew. przeciwkaszlowe.
2. Nie stosuj antybiotyku, z wyjątkiem krztuśca.
3. U chorych z objawami ostrego zapalenia oskrzeli w okresie epidemii grypy do 48 h od
wystąpienia pierwszych objawów rozważ podanie leku przeciwgrypowego.
4. β2-mimetyk wziewny → stosuj tylko w razie objawów obturacji oskrzeli.
- Ibuprom Max – 3x1/dziennie - Bóle o różnej etiologii o słabym lub umiarkowanym
400 mg co 4 h, maks. 1,2 g/d.
- Paracetamol - P.o. lub p.r. dorośli: 300–500 mg co 3 h, 300–600 mg co 4 h lub 0,5–1 g co
6 h. Maks. dawka dobowa paracetamolu wynosi 4 g.

- Spożywanie dużej ilości płynów
- Inhalacje z soli fizjologicznej
dawkami.
×/d; 6.–12. mż. 1 mg 2–3 ×/d; 3.–6. mż. 1 mg 2 ×/d.
- Erdomed – 300mg – DS. 1-0-1 - Leczenie sekretolityczne w ostrych i przewlekłych
chorobach górnych dróg oddechowych, oskrzeli i płuc, połączonych z nieprawidłowym
wydzielaniem. Profilaktyka sezonowych zaostrzeń przewlekłego zapalenia oskrzeli. P.o.
Dorośli. 1 kaps. 2 ×/d lub 1 sasz. 2–3 ×/d. Nie ma konieczności modyfikowania dawek w
przypadku POChP lub u chorych w podeszłym wieku. Dzieci po 12. rż. 1 kaps. lub 1 sasz. 2
×/d. Dzieci od 2. rż. Stosować preparat w postaci zawiesiny doustnej 10 mg/kg mc./d w 2
daw. podz. Zwykle: 15–20 kg mc. 2,5 ml 2 ×/d, 21–30 kg mc. 5 ml 2 ×/d, >30 kgmc7,5 ml2×/d.
- PectoDrill - Objawowe leczenie chorób układu oddechowego przebiegających z
nadmiernym wytwarzaniem gęstej i lepkiej wydzieliny. Dorośli. P.o. Zwykle 20–30 mg/kg
mc./d w 2–3 daw. podz. Początkowo 750 mg (15 ml syropu lub 1 tabl.) 3 ×/d, po uzyskaniu
poprawy 1500 mg/d w daw. podz. Nie stosować przed snem. Tabletki należy ssać lub żuć.

- Ventolin aerozol – Doraźnie - Skurcz oskrzeli, odwracalna obturacja dróg oddechowych.
Dorośli i młodzież. W celu przerwania skurczu 100–200 µg. Dzieci do 12. rż. 100 µg, w razie
konieczności dawkę można zwiększyć do 200 µg. Profilaktycznie przed wysiłkiem w astmie
wysiłkowej lub przed spodziewanym kontaktem z alergenem wywołującym zwykle napad
duszności. Dorośli i młodzież. 200 µg 10–15 min przed wysiłkiem lub spodziewanym
kontaktem z alergenem. Dzieci do 12. rż. 100 µg przed wysiłkiem lub spodziewanym
kontaktem z alergenem, w razie konieczności dawkę można zwiększyć do 200 µg.
- Atrovent N - Leczenie podtrzymujące stanów skurczowych oskrzeli w przebiegu POChP i
astmy oskrzelowej. Dorośli i dzieci po 6. rż. Wziewnie. 2 rozpylenia 4 ×/d. Maks. dawka 12
rozpyleń/d.
14. Krztusiec
Krztusiec - Bakteryjna choroba zakaźna przebiegająca pod postacią zapalenia oskrzeli o
przewlekającym się charakterze, z ciężkimi napadami kaszlu. Okres wylęgania i zakaźności:
okres wylęgania 5–21 dni (zwykle 7–14); zakaźność dla osób z otoczenia duża (do 80%),
największa w pierwszych 3 tyg. choroby (w okresie nieżytowym i na początku okresu
napadowego kaszlu).
Wywiad:
Przypomina zapalenie oskrzeli z napadowym, przewlekłym kaszlem. Przebieg choroby i
nasilenie objawów zróżnicowane, zależnie od stanu uodpornienia (ponowne zachorowania
lub zachorowania po szczepieniu mają lżejszy przebieg i nietypowy obraz kliniczny –
dominuje przewlekły, niecharakterystyczny kaszel). Typowy przebieg obejmuje:
1. Okres nieżytowy (1–2 tyg.): objawy grypopodobne (gorączka niewysoka lub nie
występuje); pod koniec pojawia się kaszel, początkowo w nocy, potem też w ciągu dnia,
początkowo suchy, stopniowo staje się napadowy.
2. Okres napadowego kaszlu (4–6 tyg.): napady duszącego kaszlu bez nabierania powietrza
(zanoszenie się), zakończonego głębokim wdechem z głośnym świstem krtaniowym
przypominającym „pianie” (u dzieci, rzadziej u młodzieży i dorosłych); występują seriami.
Pod koniec napadu chory odkrztusza gęstą, lepką wydzielinę (dzieci mogą ją połykać, a
następnie zwymiotować). Napadom może towarzyszyć obrzęk i sinica twarzy, wybroczyny na
twarzy i spojówkach; u noworodków i małych dzieci zamiast kaszlu może wystąpić bezdech,
uogólnione drgawki. Napady są wyczerpujące; poza nimi stan chorego dość dobry. U
dorosłych zwykle dominuje przewlekły, niecharakterystyczny kaszel.
3. Okres zdrowienia (3–4 mies.): kaszel stopniowo ustępuje, okresowo – zwłaszcza po
wysiłku lub podczas innego zakażenia – może się ponownie nasilić.
Podejrzenie choroby na podstawie obrazu klinicznego (zwłaszcza w przypadku kaszlu >3
tyg.); rozpoznanie tylko na podstawie badań serologicznych lub mikrobiologicznych.
Lekarz podejrzewający krztusiec ma obowiązek zgłoszenia zachorowania do Powiatowej
Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej (PSSE). Jeżeli obraz kliniczny choroby jest typowy i pacjent
miał kontakt z chorym na krztusiec potwierdzony laboratoryjnie, to rozpoznanie jest pewne i
nie wymaga badania laboratoryjnego.
Badania pomocnicze:
1. Badanie serologiczne (ELISA):
wykrycie swoistych przeciwciał przeciwko toksynie krztuścowej (PT) B. pertussis w surowicy
(ograniczona wiarygodność ze względu na trudności w interpretacji wyników). IgG – u
starszych dzieci i dorosłych są wynikiem przebytego dawniej zakażenia lub szczepienia; jeśli

pacjent nie był szczepiony przeciwko krztuścowi w ciągu ostatnich 12–24 mies., to
zwiększone stężenie IgG przeciwko PT w pojedynczej próbce sugeruje świeże zakażenie;
potwierdzeniem zachorowania jest także zwiększenie o ≥100% lub zmniejszenie o ≥50%
stężenia przeciwciał oznaczonych w drugiej próbce surowicy 2–4 tygodni po pobraniu
pierwszej próbki. IgA – potwierdzają świeże zakażenie (są także wytwarzane u osób
szczepionych przeciwko krztuścowi), utrzymują się do kilku miesięcy, oznaczanie wyłącznie w
przypadku niepewnego lub niemiarodajnego wyniku dla IgG.
2. Badania mikrobiologiczne:
1) hodowla B. pertussis (podłoże Regan Lowe lub Bordet-Gengou) – wymaz z gardła lub
głęboki wymaz z nosa (pobierz wymazówką dakronową lub z alganianem wapnia, nie używaj
wacików bawełnianych); złoty standard, ale 50% wyników fałszywie ujemnych (zwłaszcza u
osób szczepionych lub leczonych odpowiednim antybiotykiem)
2) metody molekularne (PCR) – wykrycie materiału genetycznego B. pertussis w wymazie z
gardła lub nosa (pobierz wymaz tylko wymazówką dakronową), lub w popłuczynach z nosa.
W niektórych laboratoriach duży odsetek wyników fałszywie dodatnich.
3. Morfologia krwi:
leukocytoza 20 000–30 000/μl z przewagą limfocytów (objaw pomocny, ale nie
patognomoniczny); u młodzieży i dorosłych (zwłaszcza w podeszłym wieku) liczba
leukocytów często prawidłowa.
Leczenie:
Leczenie przyczynowe
Antybiotykoterapia: u młodzieży i dorosłych rozpocznij do 3 tyg. od pojawienia się kaszlu;
wdrożona we wczesnej fazie okresu nieżytowego łagodzi przebieg choroby, natomiast po
wystąpieniu napadowego kaszlu nie wpływa na objawy, ale skraca okres, w którym chory
zakaża kontaktujące się z nim osoby. Leki pierwszego wyboru: makrolidy p.o. – azytromycyna
w 1. dniu 500 mg w pojedynczej dawce, od 2. do 5. dnia 250 mg co 24 h; klarytromycyna 500
mg co 12 h przez 7 dni lub erytromycyna 500 mg co 6 h przez 14 dni; u osób uczulonych lub
nietolerujących makrolidów – kotrimoksazol 960 mg co 12 h przez 14 dni.
Zalecenia ogólne i leczenie objawowe
Chorych ze współistniejącymi chorobami przewlekłymi lecz w szpitalu (ciężki przebieg, duże
ryzyko powikłań). W ciężkich przypadkach bywa konieczne leczenie tlenem, a nawet
wentylacja mechaniczna.
- Sumamed kapsułki 250 mg – DS. 1-0-0 – pierwszego dnia 500mg - Zakażenia
wywołane przez wrażliwe drobnoustroje: zakażenia górnych dróg oddechowych (bakteryjne
zapalenie gardła, zapalenie migdałków, zatok), ostre zapalenie ucha środkowego, zakażenia
dolnych dróg oddechowych (ostre zapalenie oskrzeli, zaostrzenie przewlekłego zapalenia

oskrzeli, łagodne lub umiarkowanie ciężkie zapalenie płuc, w tym środmiąższowe zapalenie
płuc), zakażenia skóry i tkanek miękkich (róża, liszajec, wtórne ropne zapalenie skóry).
Dorośli i dzieci >45 kg mc. 500 mg 1 ×/d przez 3 dni. Rumień wędrujący (pierwszy objaw
boreliozy z Lyme). Dorośli i dzieci >45 kg mc. 1. dnia 1 g 1 ×/d, 2.–5. dnia 500 mg 1 ×/d.
Choroby przenoszone drogą płciową: niepowikłane zakażenia wywołane przez Ch.
trachomatis. Dorośli i dzieci >45 kg mc. 1 g jednorazowo.
15. Zapalenie krtani

Zapalenie krtani - Zapalenie ostre (trwające <3 tyg.) lub przewlekłe (>3 tyg.) fałdów
głosowych i otaczających tkanek.
Przyczyny:
1) zapalenia ostrego – zakażenie (najczęściej wirusowe), nadużycie głosu, czynniki drażniące
(dym papierosowy)
2) zapalenia przewlekłego – następstwo zapalenia ostrego, refluks żołądkowo przełykowy,
rzadko ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (Wegenera).
Czynniki ryzyka: palenie tytoniu, czynniki drażniące, jatrogenne (np. GKS wziewne lub leki
wysuszające błonę śluzową krtani, intubacja), zaburzenia oddychania przez nos.
Wywiad:
Złe samopoczucie, gorączka (w przypadku zakażenia), dyskomfort przy mówieniu lub
połykaniu, suchy szczekający kaszel, chrypka (trwająca >3 tyg. jest wskazaniem do konsultacji
laryngologicznej), niekiedy stridor, chrypka.
Leczenie:
objawowe – oszczędzanie głosu, nawilżanie powietrza, zaprzestanie palenia tytoniu,
wyeliminowanie czynników drażniących, NSLPZ p.o., w razie obrzęku fałdów głosowych →
GKS; przyczynowe – zależy od etiologii (w razie zakażenia bakteryjnego – antybiotyk p.o.). W
ropnym zapaleniu nagłośni wskazana jest hospitalizacja.
- Ibuprofen Max – 3x1/dziennie - Bóle o różnej etiologii o słabym lub umiarkowanym
400 mg co 4 h, maks. 1,2 g/d.
- Amotaks – 1g – DS. 1-0-1 przez 7dni – Zakażenia dróg oddechowych. Dorośli i dzieci
>40 kg mc. 1,5–2 g 2 ×/d lub 1 g 3 ×/d. Dzieci <40 kg mc. 40–90 mg/kg mc. w 2–3 daw. podz.
Dawka maks. 3 g/d.
- Encorton – 10mg – DS. 1-1-0 przez 2dni i 1-0-0 przez 3dni - Zaleca się podawanie
leku 1 ×/d, rano. Dorośli i młodzież. Zwykle 5–60 mg 1 ×/d lub w daw. podz., maks. 250
mg/d. Dzieci: 2 mg/kg mc. 1 ×/d lub w 3–4 daw. podz. Po uzyskaniu pożądanego efektu
leczniczego wskazane jest stopniowe zmniejszanie dawki do najmniejszej dawki skutecznej.
W przypadku długotrwałego leczenia dużymi dawkami odstawienie leku można rozpocząć,
zmniejszając dawkę o 1 mg/mies., w przypadku krótkotrwałego leczenia – o 2–5 mg co 2–7
dni. Prednizon podawany w dawce <40 mg przez okres krótszy niż 7 dni można odstawić bez
ryzyka zahamowania osi przysadka–nadnercza. W zespole nerczycowym u dzieci: 18. mż.–4.
rż. początkowo 7–10 mg 4 ×/d; 4.–10. rż. początkowo 15 mg 4 ×/d; po 10. rż. początkowo 20
mg 4 ×/d. W gruźlicy u dzieci 0,5 mg/kg mc. lub 15 mg/m2 pc. 4 ×/d przez 2 mies. U dzieci w
reumatycznym zapaleniu serca, białaczkach, nowotworach: przez pierwsze 2–3 tyg. 0,5

mg/kg mc. lub 15 mg/m2 pc. 4 ×/d, następnie 0,375 mg/kg mc. lub 11,25 mg/m2 pc. 4 ×/d
przez 4–6 tyg.
- Homeovox – 2tbl 4x/dziennie.
- STANY LARYNGOLOGICZNE -
16. Ostre zapalenie migdałków podniebiennych

Nieropne:
- Płukanie 3-4x/dziennie roztworem wody utlenionej (1/2 szklanki letniej wody + 1
łyżeczka wody utlenionej)
- Chlorchinaldin - Miejscowo w stanach zapalnych jamy ustnej i dziąseł, pleśniawkach,
zakażeniach grzybiczych jamy ustnej i gardła po leczeniu antybiotykami. 2 mg (1 tabl.) ssać co
1–2 h; maks. 20 mg/d. Tabletek nie należy rozgryzać. Nie stosować podczas posiłku.
- Septolete - Leczenie objawowe bólu oraz odkażanie jamy ustnej i gardła w przypadku
stanów zapalnych błony śluzowej, chrypki, nieświeżego oddechu. Ssać 1 pastylkę co 2–3 h,
dorośli do 8 pastylek/d.
- Leki przeciwzapalne: - Ibuprom – 200-400mg – 3x/dobe
Ropne:
Forcid 1000 - Leczenie zakażeń bakteryjnych: właściwie rozpoznane ostre bakteryjne
zapalenie zatok, ostre zapalenie ucha środkowego, właściwie rozpoznane zaostrzenie
przewlekłego zapalenia oskrzeli, pozaszpitalne zapalenie płuc, zapalenie pęcherza
moczowego, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zakażenia skóry i tkanek miękkich, zwłaszcza
zapalenie tkanki łącznej, zakażenia po ukąszeniach przez zwierzęta, ciężki ropień
okołozębowy z szerzącym się zapaleniem tkanki łącznej, zakażenia kości i stawów, zwłaszcza
zapalenie kości i szpiku. P.o., na początku posiłku; tabletki połknąć w całości lub przyjąć po
rozpuszczeniu w co najmniej 30 ml wody. Dorośli i dzieci ≥40 kg mc. 1 g (875 mg + 125 mg)
2 ×/d lub 625 mg (500 mg + 125 mg) 3 ×/d. W ciężkich zakażeniach 1 g (875 mg + 125 mg) 3
×/d. U dzieci <40 kg mc. zwykle od 25 mg + 3,6 mg/kg mc./d do 45 mg + 6,4 mg/kg mc./d w 2
daw. podz. lub od 20 mg + 5 mg/kg mc./d do 60 mg + 15 mg/kg mc./d w 3 daw. podz.; w
zapaleniu ucha środkowego, zapaleniu zatok i zakażeniach dolnych dróg oddechowych
można rozważyć zastosowanie dawek do 70 mg + 10 mg/kg mc./d. U chorych z zaburzeniami
czynności nerek dawkowanie zależy od klirensu kreatyniny. U osób z klirensem kreatyniny
<30 ml/min nie zaleca się stosowania preparatów zawierających amoksycylinę i kwas
klawulanowy w proporcji 7:1. Brak danych dotyczących stosowania dawek >40 mg + 10
mg/kg mc./d (preparaty zawierające amoksycylinę i kwas klawulanowy w proporcji 4:1) lub
>45 mg + 6,4 mg/kg mc. (preparaty zawierające amoksycylinę i kwas klawulanowy w
proporcji 7:1) u dzieci do 2. rż. Leczenie można rozpocząć od podania leku i.v., a następnie
po uzyskaniu poprawy kontynuować postacią p.o. Dzieciom do 6. rż. podawać lek w postaci
zawiesiny doustnej.
Aulin – saszetki - Leczenie ostrego bólu. Pierwotne bolesne miesiączkowanie. Dorośli i
młodzież po 12. rż. P.o. 100 mg 2 ×/d po posiłku. Stosować wyłącznie jako leczenie II rzutu,
możliwie najkrócej; maks. przez 15 dni. Nie ma potrzeby modyfikacji dawki u osób w
podeszłym wieku, ani w przypadku łagodnej lub umiarkowanej niewydolności nerek.

Nimesil - Leczenie ostrego bólu. Pierwotne bolesne miesiączkowanie. Dorośli i młodzież
po 12. rż. P.o. 100 mg 2 ×/d, po posiłku. Stosować wyłącznie jako leczenie II rzutu, możliwie
najkrócej; maks. przez 15 dni. Nie ma potrzeby modyfikacji dawki u osób w podeszłym
wieku.
Efferalgan Codeine - Ból o umiarkowanym i dużym nasileniu, nieustępujący po
zastosowaniu leków przeciwbólowych o działaniu obwodowym (lek nie jest skuteczny w
leczeniu bólu fantomowego, neurogennego). Ostry ból u młodzieży po 12. rż., o
umiarkowanym nasileniu, nieustępujący po zastosowaniu samego paracetamolu lub innych
leków przeciwbólowych, takich jak ibuprofen. P.o., tabletki rozpuścić w niewielkiej ilości
wody. Dorośli i młodzież po 12. rż. (>50 kg mc.). W zależności od nasilenia bólu 1–2 tabl. 1–3
×/d. Kolejne dawki przyjmować nie częściej niż co 6 h. Nie stosować więcej niż 6 tabl./d, w
przypadku bardzo nasilonego bólu maks. 8 tabl./d. Dawka maks. paracetamolu 4 g/d; dawka
maks. kodeiny 240 mg/d. Młodzież po 12. rż. (33 kg ≤ mc. <50 kg). Zalecana dawka
paracetamolu wynosi 10–15 mg/kg mc. co 4–6 h, dawka maks. 60 mg/kg mc./d; zalecana
dawka kodeiny wynosi 0,5–1 mg/kg mc. co 6 h, dawka maks. 240 mg/d. Zwykle podaje się 1
tabl., nie częściej niż co 6 h. Nie stosować więcej niż 4 tabl./d. U osób w podeszłym wieku
dawkę początkową należy zmniejszyć o połowę, a następnie w razie konieczności
dostosować w zależności od skuteczności i tolerancji leku. U osób z klirensem kreatyniny <10
ml/min lek stosować nie częściej niż co 8 h. U osób z zaburzeniami czynności wątroby,
niedożywieniem lub odwodnieniem rozważyć zmniejszenie dawki (dawka maks.
paracetamolu 3 g/d).
- Nalegać aby pacjent jadł i pił mimo bólu gardła – Dieta miękka, chłodna – bez
cytrusów.
Ropień około migdałkowy:
- Szczękościsk, angina w wywiadzie, asymetria migdałków, gorączka – pilnie skierować
pacjenta na SOR bo trzeba naciąć.
17. Nieżyt nosa i zatok przynosowych (Zapalenie zatok)

Zapalenie zatok - Stan zapalny błony śluzowej jamy nosowej i zatok przynosowych
(dotychczas określane jako „zapalenie zatok przynosowych”). Wyróżnia się zapalenie:
1) ostre (czas trwania <12 tyg.; całkowite ustąpienie objawów) wirusowe (przeziębienie;
zwykle trwa <5 dni) i niewirusowe (objawy nasilają się po upływie 5 dni albo trwają ≥10 dni,
ale <12 tyg.)
2) przewlekłe (czas trwania ≥12 tyg.) z polipami nosa i bez polipów.
Wywiad:
1. Objawy podmiotowe: wyciek wodnistej, śluzowej, lub ropnej wydzieliny z nosa, zatkanie
nosa, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła często wywołujące kaszel, upośledzenie
węchu, ból głowy lub uczucie rozpierania w okolicy chorej zatoki.
2. Objawy przedmiotowe: gorączka lub stan podgorączkowy, zaczerwienienie i obrzęk błony
śluzowej, wydzielina z nosa i na tylnej ścianie gardła, tkliwość uciskowa okolicy chorej zatoki.
3. Przebieg naturalny: zapalenie ostre zwykle ustępuje samoistnie (poprawa już po 48 h);
zapalenie przewlekłe przebiega z okresami remisji i zaostrzeń.
Badania pomocnicze:
1. Badania laboratoryjne: w zapaleniu bakteryjnym przyspieszony OB i leukocytoza.

2. Badania obrazowe: wskazane w zapaleniu przewlekłym lub przy podejrzeniu powikłań. TK
zatok przynosowych (rzadko RTG) – utrata powietrzności, płyn w zatoce, pogrubienie lub
polipy błony śluzowej, zmiany anatomiczne sprzyjające zapaleniu, powikłania. MR – w
diagnostyce zapalenia grzybiczego lub nowotworu.
3. Badania mikrobiologiczne: np. płyn z nakłucia zatoki w razie nieskuteczności
antybiotykoterapii empirycznej.
4. Inne badania: w diagnostyce przyczyn i powikłań rynoskopia przednia, endoskopia jam
nosa i zatok przynosowych, badania w kierunku alergii, niedoborów immunologicznych,
mukowiscydozy.
Leczenie:
1. Leczenie zapalenia ostrego:
1) płukanie jamy nosowej izotonicznym lub hipertonicznym roztworem NaCl
2) NSLPZ w razie dolegliwości bólowych
3) leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa
4) antybiotyki– amoksycylina (lek pierwszego wyboru) 1,5–2 g co 12 h, amoksycylina z
klawulanianem (dawka amoksycyliny 1,5–2 g co 12 h), cefalosporyny (np. cefuroksym 0,5 g
co 12 h); w razie nadwrażliwości natychmiastowej na β-laktamy zastosuj makrolid (np.
klarytromycynę 0,5 g co 12 h albo azytromycynę 0,25–0,5 g/d przez 3 dni lub 2 g w dawce
pojedynczej)
5) GKS donosowe
6) leki przeciwhistaminowe – jedynie u chorych z alergią.

Ostre zapalenie zatok:
Objawy nieznacznie nasilone utrzymujące się <5dni.
Ważne! Nie stosować kropli do nosa przewlekle – max 5dni. Krople do nosa (te
nie w sprayu) kropimy na leżąco – leżąc na łóżku na plecach ze zwieszoną głową
poza łóżko.
- Xylometazolin – 3-4x/dziennie - Leczenie pomocnicze ostrego nieżytu nosa
pochodzenia wirusowego lub bakteryjnego, ostrego lub przewlekłego zaostrzającego się
zapalenia zatok przynosowych, alergicznego nieżytu błony śluzowej nosa, ostrego zapalenia

ucha środkowego (w celu udrożnienia trąbki słuchowej). Roztw. 0,05%. Dzieci 2.–12. rż. 1–2
krople do każdego otworu nosowego 1 ×/d lub 2 ×/d co 8–10 h; maks. 3 dawki do otworu
nosowego na dobę. Roztw. 0,1%. Dorośli i dzieci po 12. rż. 2–3 krople do każdego otworu
nosowego co 8–10 h; maks. 3 dawki do otworu nosowego na dobę. Leczenie zwykle nie
powinno trwać dłużej niż 3–5 dni.
Antybiotykoterapie włączamy jeżeli objawy utrzymują się co najmniej 5dni.
- Amotaks – 1g – DS. 1-0-1 - Zakażenia dróg oddechowych. Dorośli i dzieci >40 kg mc.
1,5–2 g 2 ×/d lub 1 g 3 ×/d. Dzieci <40 kg mc. 40–90 mg/kg mc. w 2–3 daw. podz. Dawka
maks. 3 g/d.
- Taromentin – 1g – DS. 1-0-1 - Leczenie zakażeń bakteryjnych: właściwie rozpoznane
ostre bakteryjne zapalenie zatok, ostre zapalenie ucha środkowego, właściwie rozpoznane
zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli, pozaszpitalne zapalenie płuc, zapalenie
pęcherza moczowego, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zakażenia skóry i tkanek miękkich,
zwłaszcza zapalenie tkanki łącznej, ukąszenia przez zwierzęta, ciężki ropień okołozębowy z
szerzącym się zapaleniem tkanki łącznej, zakażenia kości i stawów, zwłaszcza zapalenie kości
i szpiku. P.o., na początku posiłku. Dorośli i dzieci ≥40 kg mc. 1 g (875 mg + 125 mg) 2 ×/d
lub 625 mg (500 mg + 125 mg) 3 ×/d. W ciężkich zakażeniach 1 g (875 mg + 125 mg) 3 ×/d. U
dzieci <40 kg mc. zwykle od 25 mg + 3,6 mg/kg mc./d do 45 mg + 6,4 mg/kg mc./d w 2 daw.
podz. lub od 20 mg + 5 mg/kg mc./d do 60 mg + 15 mg/kg mc./d w 3 daw. podz.; w zapaleniu
ucha środkowego, zapaleniu zatok i zakażeniach dolnych dróg oddechowych można
rozważyć zastosowanie dawek do 70 mg + 10 mg/kg mc./d. U chorych z zaburzeniami
proporcji 7:1) u dzieci do 2. rż. Brak danych dotyczących stosowania preparatów
zawierających amoksycylinę i kwas klawulanowy w proporcji 7:1 u dzieci do 2. mż. Leczenie
można rozpocząć od podania leku i.v., a następnie po uzyskaniu poprawy kontynuować
postacią p.o. Dzieciom do 6. rż. podawać lek w postaci zawiesiny doustnej.
W przypadku nadwrażliwości:
- Biodroxil – 1g – DS. 1-0-0 - Leczenie zakażeń wywołanych przez drobnoustroje wrażliwe
na cefadroksyl: zakażeń górnych dróg oddechowych, szczególnie zapaleń gardła i migdałków
podniebiennych wywoływanych przez paciorkowce β-hemolizujące z grupy A. Eradykacja
paciorkowców β-hemolizujących z grupy A z gardła. Dorośli i dzieci >40 kg mc. 1–2 g/d w 2
daw. podz. Dzieci <40 kg mc. do 1. rż. 25 mg/kg mc./d w 2 daw. podz. 1.–6. rż. 500 mg/d w 2
daw. podz. 6.–12. rż. 1000 mg/d w 2 daw. podz. Leczenie zakażeń wywołanych przez
paciorkowce β-hemolizujące trwa co najmniej 10 dni. Leczenie niepowikłanych zakażeń dróg
moczowych oraz zakażeń skóry i tkanek miękkich. Dorośli i dzieci >40 kg mc. 1 g 1 ×/d.

- Fanipos – 60dawek – 1-2dawek x2/dobę – przez 7-10dni - Profilaktyka i leczenie
sezonowego alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa oraz całorocznego zapalenia błony
śluzowej nosa. Dorośli i dzieci po 12. rż. 2 dawki do każdego nozdrza 1 ×/d (200 µg/d),
najlepiej rano; w niektórych przypadkach 2 dawki do każdego nozdrza 2 ×/d (400 µg/d). Jako
dawkę podtrzymującą stosować 1 dawkę do każdego nozdrza 1 ×/d (100 µg/d). W przypadku
nawrotu objawów dawkę leku można odpowiednio zwiększyć. Maks. dawka dobowa wynosi
4 dawki do każdego nozdrza (400 µg/d). Dzieci 4.–11. rż. 1 dawka do każdego nozdrza 1 ×/d
(100 µg/d), najlepiej rano; w niektórych przypadkach 1 dawka do każdego nozdrza 2 ×/d (200
µg/d). Maks. dawka dobowa nie powinna przekraczać 2 dawek do każdego nozdrza (200
µg/d). Należy stosować najmniejszą dawkę zapewniającą skuteczną kontrolę objawów.
- Duża ilość płynów.
- Mucoangin – Łagodzenie bólu w ostrych stanach zapalnych gardła. Dorośli i dzieci po 12.
Przewlekłe zapalenie zatok – zaostrzenie:
Objawy nieznacznie nasilone:

Objawy umiarkowane:
- Cirrus – DS. 2x1tbl
- Xylometazolin – 3-4x/dziennie
- Ibuprom Zatoki – 200mg – 3x/dziennie
- GKS donosowo – przez 1-2tygodni
W razie braku poprawy -> ORL
Objawy ciężkie:
- Cirrus – DS. 2x1tbl
- Xylometazolin – 3-4x/dziennie
- Ibuprom Zatoki – 200mg – 3x/dziennie
- GKS donosowo – przez 1-2tygodni
- Amotaks – 1g – DS. 1-0-1 lub
- Taromentin – 1g – DS. 1-0-1
W razie braku poprawy po 2 dniach -> ORL
18. Alergiczny nieżyt nosa

Alergiczny nieżyt nosa (ANN) to zapalenie błony śluzowej nosa w wyniku alergii IgE-zależnej.
Wywiad:
Wyciek wodnistej wydzieliny z nosa; kichanie, często napadowe; zatkanie nosa i gęsta,
śluzowa wydzielina; świąd nosa, często także spojówek (i zaczerwienienie), uszu,
podniebienia lub gardła; upośledzenie węchu; suchość błony śluzowej jamy ustnej; niekiedy
objawy ogólnoustrojowe – zaburzenia snu, koncentracji i uczenia się, niewielki wzrost
temperatury ciała, ból głowy, obniżenie nastroju. Przewaga wodnistego wycieku z nosa i
kichania sugeruje okresowy (sezonowy) ANN, przewaga zatkania nosa – przewlekły
(całoroczny) ANN. U 70% chorych objawy nasilają się w nocy i we wczesnych godzinach
porannych.
Badania pomocnicze:
1. Badania potwierdzające rozpoznanie alergii: dodatnie wyniki punktowych testów skórnych
z alergenami wziewnymi (najczulsze, najszybsze i najtańsze badanie pomocnicze w
rozpoznawaniu ANN), zwiększenie stężeniae swoistej IgE w surowicy (nie zaleca się
wykonywania jako badania przesiewowego); wyjątkowo w razie wątpliwości można wykonać
donosową próbę prowokacyjną.
2. Rynoskopia przednia i endoskopia nosa: obustronny, nie zawsze symetryczny obrzęk błony
śluzowej pokrytej wodnistą wydzieliną (gęstą w przewlekłym ANN), błona śluzowa blada lub
sinawa, może być przekrwiona, niekiedy polipy.
3. Badanie cytologiczne wymazu z nosa: zwiększony odsetek eozynofilów ≥2% (zwykle w
okresie zaostrzenia), mastocytów lub bazofilów, komórek kubkowych >50%; wyniki nie są
swoiste dla ANN i są podobne w nieżycie niealergicznym.

4. TK nosa i zatok przynosowych: wskazana w wybranych przypadkach, pozwala wiarygodnie
ocenić współistniejące zapalenie zatok przynosowych.
Rozpoznanie różnicowe:
Leczenie:
1. Glikokortykosteroidy:
 Donosowe – beklometazon (Beclonasal Aqua), budezonid (Buderhin, Rhinocort, Tafen
Nasal), furoinian flutykazonu (Avamys), furoinian mometazonu (Metmin, Nasehaler,
Nasometin, Nasonex, Pronasal), propionian flutykazonu (Fanipos, Flixonase, Flixonase
Nasule, Dymista – preparat złożony), 1–2 dawki do każdego nozdrza 1 lub 2 × dz.;
najskuteczniejsze leki w ANN, wpływają korzystnie na wszystkie objawy choroby
(także ze strony oczu); początek działania po 7–12 h od podania, maks. efekt do 2 tyg.
Długotrwałe stosowanie GKS donosowych wydaje się bezpieczne, a głównymi
objawami ubocznymi są suchość i niewielkie krwawienie z błony śluzowej nosa.
 Doustne – np. prednizon (Encorton) 20–40 mg 1 × dz. rano, możesz stosować przez
kilka dni w bardzo ciężkim ANN, jeśli leczenie GKS donosowym i lekami łącznie
przeciwhistaminowymi było nieskuteczne. Nie stosuj i.m.
2. Leki przeciwhistaminowe – H1-blokery
 Doustne – szczególnie korzystne u chorych z towarzyszącymi objawami ze strony
spojówek i skóry; preferuje się leki lepiej tolerowane, tj. powodujące mniejszą
senność i upośledzenie koncentracji, niekardiotoksyczne, w mniejszym stopniu
wchodzące w interakcje z innymi lekami i pokarmami
 Donosowe – azelastyna (Allergodil, Dymista – preparat złożony), lewokabastyna
(niedostępna w Polsce); działają tylko w obrębie nosa, zalecane w łagodnym ANN, 1–
2 dawki do każdego nozdrza 2 × dz., początek działania po 15–20 min; dostępne są
też: dimetinden (Otrivin Allergy – preparat złożony), difenhydramina (Betadrin WZF –
preparat złożony), mepyramina (Envil katar – preparat złożony)
 Do worka spojówkowego – azelastyna (Allergodil, Azelastin-POS), emedastyna
(Emadine), epinastyna (Relestat), ketotifen (Zabak, Zaditen), olopatadyna (Nolodon,
Opatanol)

3. Leki przeciwleukotrienowe:
 montelukast p.o. 10 mg 1 × dz.; można stosować w okresowym ANN, ale preferuje się
GKS donosowe i leki przeciwhistaminowe.
4. Kromony:
 kromoglikan disodowy donosowo (Allergocrom, Cromohexal, Polcrom 2%) 4 × dz. (i
do worka spojówkowego 1–2 krople 4–6 × dz. w razie objawów ocznych); mniej
skuteczne niż GKS donosowe i leki przeciwhistaminowe.
5. Leki obkurczające naczynia błony śluzowej:
 w celu doraźnego szybkiego zmniejszenia niedrożności nosa możesz zastosować
donosowo (efedryna, fenylefryna, nafazolina, ksylometazolina, oksymetazolina,
tetryzolina(i), tymazolina(i); nie stosuj dłużej niż 5 dni ze względu na ryzyko
wystąpienia polekowego nieżytu nosa) lub doustnie (efedryna, fenylefryna,
pseudoefedryna; nie stosuj u kobiet w ciąży, u chorych na nadciśnienie tętnicze,
choroby serca, nadczynność tarczycy, rozrost stercza, jaskrę, choroby psychiczne, u
leczonych β-blokerami i inhibitorami MAO; u wielu chorych powodują bezsenność).
6. Leki przeciwcholinergiczne:
 donosowo (w Polsce dostępny bromek ipratropium w połączeniu z ksylometazoliną
[Otrivin ipra Max]) zmniejszają ilość wydzieliny, korzystne w leczeniu idiopatycznego
nieżytu nosa.
7. Swoista immunoterapia alergenowa (odczulanie):
 najskuteczniejsza metoda leczenia ANN spowodowanego uczuleniem na alergeny
wziewne. Zmniejsza/eliminuje objawy choroby i zapotrzebowanie na leki, zapobiega
rozwojowi alergii na kolejne alergeny i zmniejsza ryzyko rozwoju astmy.
- Rhinazin – 3-4x/dziennie - Pomocniczo w ostrym i przewlekłym nieżycie nosa oraz zatok
przynosowych. Dorośli i dzieci po 6. rż. 1–2 krople do każdego otworu nosowego nie częściej
niż co 4–6 h, zwykle nie dłużej niż 3–5 dni.
- Sulfarinol - Krótkotrwałe doraźne leczenie objawów przekrwienia błony śluzowej nosa
(nieżyt i obrzęk błony śluzowej, uczucie zatkania nosa) spowodowanych stanem zapalnym
(zakażeniem bakteryjnym). Dorośli i dzieci po 12. rż. 1–2 kropli do każdego przewodu
nosowego co 4–6 h przez 3–5 dni.

- Buderhin – 50ug – 2x/dziennie. Alergiczne (sezonowe i całoroczne) zapalenie błony
śluzowej nosa, naczynioruchowe zapalenie błony śluzowej nosa. Dorośli i dzieci po 6. rż. 100
µg (2 dawki) 2 ×/d do każdego otworu nosowego rano i wieczorem lub 200 µg (4 dawki) 1
×/d do każdego otworu nosowego; po uzyskaniu poprawy dawkę zmniejszyć do najmniejszej
dawki skutecznej.
- Rhinocort – 32ug – 2x/dziennie. Sezonowe alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa
oraz całoroczne alergiczne lub niealergiczne zapalenie błony śluzowej nosa. Leczenie
objawowe polipów nosa. Zapobieganie powstawaniu polipów nosa po polipektomii. Dorośli i
dzieci po 6. rż. 256 µg 1 ×/d lub w 2 daw. podz. (2 × 64 µg do każdego otworu nosowego rano
lub 64 µg do każdego otworu nosowego rano i wieczorem). Po uzyskaniu efektu klinicznego
dawkę należy zmniejszyć do najmniejszej dawki potrzebnej do opanowania objawów
choroby.
19. Ostre zapalenie ucha zewnętrznego

Ostre zapalenie ucha zewnętrznego – rozlany proces zapalny w obrębie przewodu
słuchowego zewnętrznego, który może obejmować także małżowinę oraz błonę bębenkową.
Rozlane ostre zapalenie ucha zewnętrznego można rozpoznać w przypadku nagłego
pojawienia się (w ciągu 48 h) objawów i oznak zapalenia ucha zewnętrznego trwających nie
dłużej niż 3 tyg.
Do charakterystycznych objawów (objawy podmiotowe) należą:
ból ucha (często ostry) kłucie lub uczucie pełności
z/bez osłabienia słuchu lub bólu promieniującego do żuchwy.
Oznaki (objawy przedmiotowe), często o charakterze masywnym i o natężeniu
nieproporcjonalnym do tego co można zaobserwować podczas oglądania, obejmują:
tkliwość podczas ucisku na skrawek, małżowinę uszną lub obie te struktury obrzęk przewodu
słuchowego, zaczerwienienie lub oba te objawy
z/bez wycieku, regionalnego odczynu węzłowego zaczerwienienia błony bębenkowej lub
cellulitis małżowiny usznej i sąsiadującej skóry.
Wywiad:
Zapalenie spowodowane przez bakterie przebiega z bolesnym obrzękiem. Równolegle z
narastaniem obrzęku pojawiają się zaburzenia słuchu, ponieważ obrzęk przewodu
słuchowego utrudnia przewodzenie fal głosowych. Wirus półpaśca jest przyczyną
zaczerwienienia skóry przewodu słuchowego i często całego ucha zewnętrznego oraz
występowania pęcherzyków wypełnionych krwistym płynem. Obraz kliniczny uzupełniają:
upośledzenie słuchu, zawroty głowy, niedowład lub porażenie nerwu twarzowego po stronie
zapalenia.
Leczenie:
Sposób leczenia zależy od nasilenia choroby i ewentualnych schorzeń towarzyszących.
Czasem wystarcza płukanie ucha letnią wodą, co może być wykonane jedynie przez lekarza.
Jeśli występują silne bóle stosuje się krople do uszu, które mają za zadanie łagodzenie bólu i
zmniejszanie obrzęku. Antybiotyki stosuje się najczęściej u osób cierpiących na cukrzycę i
choroby związane z zaburzeniem odporności, co zabezpiecza przed groźnymi powikłaniami.
W leczeniu ostrego zapalenia ucha zewnętrznego stosuje się antybiotyki podawane
miejscowo; natomiast antybiotyki podawane systemowo mają ograniczone zastosowanie
Otrzymuje je 20–40% pacjentów z równoczesną antybiotykoterapią miejscową lub bez niej.

Zwykle zalecane antybiotyki doustne są nieaktywne wobec Pseudomonas aeruginosa i
Staphylococcus aureus, mogą wywoływać działania niepożądane i sprzyjać szerzeniu się
selekcji organizmów opornych. Stosowanie antybiotyków miejscowo zapewnia duże stężenie
miejscowe leku, co warunkuje eradykację szczepów wrażliwych, a także tych opornych na
antybiotykoterapię stosowaną ogólnie.
Nieznacznie nasilone objawy:
- Cipronex 0,3% krople do oczu – 2-3x/dziennie do ucha – krople do oczu są 2x
tańsze niż te do uszu a takie samo działanie - Powierzchowne zakażenia oka i jego
przydatków spowodowane przez bakterie wrażliwe na cyprofloksacynę. Dorośli i dzieci po 1.
rż. Zwykle 1–2 krople do worka spojówkowego zakażonego oka (oczu) 4 ×/d. W przypadku
ciężkich zakażeń przez pierwsze 2 dni 1–2 krople co 2 h w ciągu dnia. Maks. czas leczenia
wynosi 21 dni. Owrzodzenia rogówki spowodowane przez bakterie wrażliwe na
cyprofloksacynę. Dorośli i dzieci po 1. rż. Należy przestrzegać schematu leczenia również w
nocy. 2 krople co 15 min w ciągu pierwszych 6 h, następnie 2 krople co 30 min przez resztę
pierwszego dnia leczenia; 2. dnia – 2 krople co 1 h; 3.–14. dzień – 2 krople co 4 h. Jeżeli po 14
dniach nie nastąpiło odbudowanie nabłonka rogówki, decyzja o dalszym podawaniu leku
należy do lekarza. Maks. czas leczenia wynosi 21 dni.
400 mg co 4 h, maks. 1,2 g/d.
Nasilone objawy:
- Amotaks – 1g – DS. 1-0-1 - Zakażenia dróg oddechowych. Dorośli i dzieci >40 kg mc.
1,5–2 g 2 ×/d lub 1 g 3 ×/d. Dzieci <40 kg mc. 40–90 mg/kg mc. w 2–3 daw. podz. Dawka
maks. 3 g/d.
- Taromentin – 1g – DS. 1-0-1 - Leczenie zakażeń bakteryjnych: właściwie rozpoznane
zwłaszcza zapalenie tkanki łącznej, ukąszenia przez zwierzęta, ciężki ropień okołozębowy z
szerzącym się zapaleniem tkanki łącznej, zakażenia kości i stawów, zwłaszcza zapalenie kości
i szpiku. P.o., na początku posiłku. Dorośli i dzieci ≥40 kg mc. 1 g (875 mg + 125 mg) 2 ×/d
lub 625 mg (500 mg + 125 mg) 3 ×/d. W ciężkich zakażeniach 1 g (875 mg + 125 mg) 3 ×/d. U
dzieci <40 kg mc. zwykle od 25 mg + 3,6 mg/kg mc./d do 45 mg + 6,4 mg/kg mc./d w 2 daw.
podz. lub od 20 mg + 5 mg/kg mc./d do 60 mg + 15 mg/kg mc./d w 3 daw. podz.; w zapaleniu
ucha środkowego, zapaleniu zatok i zakażeniach dolnych dróg oddechowych można
rozważyć zastosowanie dawek do 70 mg + 10 mg/kg mc./d. U chorych z zaburzeniami

- Cipronex 0,3% krople do oczu – 2-3x/dziennie do ucha
- Ibuprom – 200-400mg – 3x/dobe
20. Ostre zapalenie ucha środkowego

Ostre zapalanie ucha środkowego – OZUŚ - częsta choroba wieku dziecięcego. W pierwszym
okresie zazwyczaj jest infekcją wirusową. Jeżeli się przedłuża, najczęściej wywoływane jest
przez bakterie należące do gatunków Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae i
Moraxella catarrhalis.
Wywiad:
 bardzo silny, ciągły ból ucha
 często gorączka (u dzieci nawet powyżej 40 °C)
 gorszy słuch w chorym uchu
 złe samopoczucie, niepokój dziecka
 wymioty
 uczucie pełności w uchu
 w okresie kataralnym zapalenia bębenek jest przekrwiony, pogrubiały, niekiedy
wciągnięty w głąb
 w okresie ropnym bębenek jest uwypuklony, prześwieca żółtą barwą
 w wysiękowym zapaleniu może dochodzić do znacznego niedosłuchu i ścieńczenia
błony bębenkowej - przez nią widać żółtawy lub ciemny płyn zawierający pęcherzyki
powietrza; jest to spowodowane blokadą mechaniczną trąbki słuchowej
Leczenie:
W pierwszym okresie można stosować gorące okłady oraz leki przeciwzapalne i
przeciwbólowe działających objawowo ogólnie i miejscowo, oraz leki przeciwgorączkowe jak
paracetamol, ibuprofen. A także krople do nosa, zawierające efedrynę, które obkurczają
błonę śluzową, gdy dołącza się zapalenie błony śluzowej nosa i pojawiają się trudności w
oddychaniu.
W ostrym bakteryjnym stosujemy antybiotyki z grupy penicylin lub aminoglikozydów.
Ewentualnie innymi antybiotykami obejmującymi najczęstsze spektrum bakteryjne zapalenia
ucha środkowego.
Przy uwypukleniu błony bębenkowej, stosuje się paracentezę, czyli bezbolesny zabieg jej
nacięcia lub przy zapaleniu przewlekłym myringoplastykę, czyli zamknięcia ubytku w błonie
bębenkowej.
Podczas zapalenia przewlekłego konieczne może być też odsysanie wydzieliny i oczyszczanie
przewodu słuchowego ze złuszczonego nabłonka.
W przypadkach nawrotów wskazane może być leczenie immunostymulacyjne. Można
podawać szczepionkę gronkowcową – panodinę. Gdy w wysiękowym zapaleniu przyczyną
blokady jest przerośnięty migdałek, leczeniem przyczynowym będzie adenotomia. Jeżeli
przyczyną jest obrzęk błony śluzowej trąbki słuchowej, stosuje się leki przeciwzapalne i
ewentualnie antybiotyk.

Jeśli nie doszło do perforacji:
- Floxal – 2-3x/dziennie - 22. Zakażenie przedniego odcinka oka wywołane przez wrażliwe
drobnoustroje, m.in. bakteryjne zakażenie worka spojówkowego, rogówki, brzegów powiek,
woreczka łzowego, jęczmień, owrzodzenie rogówki. Do worka spojówkowego chorego oka 1
kropla 4 ×/d lub 1 cm maści 3 ×/d, nie dłużej niż 14 dni. W zakażeniach chlamydiami maść
stosować 5 ×/d. lub
- Cipronex 2-3x/dziennie - Powierzchowne zakażenia oka i jego przydatków
spowodowane przez bakterie wrażliwe na cyprofloksacynę. Dorośli i dzieci po 1. rż. Zwykle
1–2 krople do worka spojówkowego zakażonego oka (oczu) 4 ×/d. W przypadku ciężkich
zakażeń przez pierwsze 2 dni 1–2 krople co 2 h w ciągu dnia. Maks. czas leczenia wynosi 21
dni. Owrzodzenia rogówki spowodowane przez bakterie wrażliwe na cyprofloksacynę.
Dorośli i dzieci po 1. rż. Należy przestrzegać schematu leczenia również w nocy. 2 krople co
15 min w ciągu pierwszych 6 h, następnie 2 krople co 30 min przez resztę pierwszego dnia
leczenia; 2. dnia – 2 krople co 1 h; 3.–14. dzień – 2 krople co 4 h. Jeżeli po 14 dniach nie
nastąpiło odbudowanie nabłonka rogówki, decyzja o dalszym podawaniu leku należy do
lekarza. Maks. czas leczenia wynosi 21 dni.
400 mg co 4 h, maks. 1,2 g/d.
- Mucoangin – Łagodzenie bólu w ostrych stanach zapalnych gardła. Dorośli i dzieci po 12.

×/d; 6.–12. mż. 1 mg 2–3 ×/d; 3.–6. mż. 1 mg 2 ×/d.
Antybiotykoterapie włączamy natychmiast u:

- dzieci poniżej 6 miesiąca życia
- dzieci z wysoką gorączką i wymiotami
- dzieci poniżej 2 roku życia z obustronnym zapaleniem ucha środkowego
- chorych z wyciekiem z ucha
W przypadku nadkażenia bakteryjnego:

- Amoksiklav tabletki 1 g – DS. 1-0-1 - Leczenie zakażeń bakteryjnych: właściwie
doustnej.
W przypadku uczulenia na amoksycyline:

- Zinnat – 500mg – DS. 1-0-1 - Ostre paciorkowcowe zapalenie gardła i migdałków, ostre
bakteryjne zapalenie zatok przynosowych. Dorośli i dzieci ≥40 kg mc. 250 mg 2 ×/d. Dzieci
<40 kg mc. 10 mg/kg mc. 2 ×/d, maks. 125 mg 2 ×/d. Ostre zapalenie ucha środkowego,
zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli u dorosłych i dzieci ≥40 kg mc. 500 mg 2 ×/d.
Zapalenie ucha środkowego lub, jeśli właściwe, cięższe zakażenia u dzieci po 2. rż. <40 kg mc.

15 mg/kg mc. 2 ×/d, maks. 250 mg 2 ×/d. Zapalenie pęcherza moczowego, odmiedniczkowe
zapalenie nerek, niepowikłane zakażenia skóry i tkanek miękkich. Dorośli i dzieci ≥40 kg mc.
250 mg 2 ×/d. Dzieci <40 kg mc. 15 mg/kg mc. 2 ×/d, maks. 250 mg 2 ×/d.
leczenie po 3–4 tyg. dawkę można zwiększyć do 1000 mg 2 ×/d
21. Korek woskowinowy

Woskowina, wosk uszny (łac. cerumen) – żółtawa, woskowata substancja wydzielana w
przewodzie słuchowym zewnętrznym człowieka i wielu innych ssaków. Odgrywa znaczącą
rolę w oczyszczaniu i nawilżaniu przewodu słuchowego zewnętrznego oraz zapewnia
ochronę przed niektórymi bakteriami, grzybami i owadami. Jest mieszaniną lepkiej
wydzieliny gruczołów łojowych i mniej lepkiej ze zmodyfikowanych apokrynowych gruczołów
potowych. W przypadku zatkania przewodu słuchowego woskowiną nie należy jej usuwać
przy pomocy patyczków higienicznych ani żadnych innych narzędzi (dopuszczalne jest
jedynie użycie własnego palca). Można również skorzystać z dostępnych w aptekach
preparatów zmiękczających i rozpuszczających woskowinę. Jeśli te działania nie odniosą
skutku należy zwrócić się o pomoc do lekarza
Bezperforacji w wywiadzie:
- Vaxol - aerozol do ucha – 2-3x/dziennie
- Solwax Active - 2-3x/dziennie
Po ok. 2 dniach do oczyszczenia.
22. Nagły niedosłuch/głuchota/szumy uszne

Szczególnie u młodych osób – o ile nie ma korka woskowinowego lub zapalenia ucha
zewnętrznego pilnie kieruj do oddziału ORL.
23. Zawroty głowy

Zawroty głowy - Złudzenie kołowego ruchu otoczenia lub własnego ciała, często
współistniejące z nudnościami lub wymiotami, związane z uszkodzeniem narządu
przedsionkowego i/lub jego połączeń nerwowych (układowe zawroty głowy).
Wywiad:
Upewnij się, że zgłaszane dolegliwości są zawrotami głowy – pacjenci często używają
określenia „zawroty głowy” dla opisania nieokreślonych doznań, cechujących się uczuciem
niepewności w utrzymaniu pozycji ciała, ale niezwiązanych z wrażeniem ruchu kołowego
(nieukładowe zawroty głowy). Doznania te mogą wynikać z różnych przyczyn, takich jak stan

przedomdleniowy i inne zaburzenia świadomości, zaburzenia równowagi, niedowład, napad
padaczkowy lub ataksja. Określ cechy charakterystyczne zawrotów głowy i występowanie
objawów towarzyszących, co pozwala różnicować pomiędzy przyczyną ośrodkową i
obwodową.
Badania pomocnicze:
Testy przedsionkowe (kaloryczne, obrotowe), audiogram, badania neuroobrazowe (TK, MR,
angio-MR), inne w zależności od podejrzewanej przyczyny.
Leczenie:
Niezwłocznie skieruj pacjenta do Neurologa. Leczenie zależne od przyczyny doraźnie leczenie
objawowe zawrotów pochodzenia obwodowego: tietylperazyna (Torecan) 6,5 mg co 6–8 h
Torecan – 6,5mg – 1-3tbl/dziennie - Leczenie i zapobieganie nudnościom, wymiotom i
zawrotom głowy (po zabiegach chirurgicznych, chemioterapii przeciwnowotworowej,
radioterapii lub leczeniu lekami o działaniu wymiotnym [opioidy, alkaloidy sporyszu,
teofilina], urazach czaszki i mózgu, w nadciśnieniu wewnątrzczaszkowym, migrenie i
kinetozach, w mocznicy oraz zaburzeniach żołądkowo-jelitowych, wątroby i dróg
żółciowych). Leczeniu zawrotów głowy w chorobie Meniere'a i innych zaburzeniach
błędnikowych, po wstrząśnieniu mózgu, zespole po wstrząśnieniu mózgu i miażdżycy naczyń
mózgowych. Zapobieganie i leczenie nudności i wymiotów po chemioterapii
(chemioterapeutyki o łagodnym lub umiarkowanym działaniu wymiotnym [fluorouracyl,
doksorubicyna]). Dorośli i dzieci po 15. rż. 6,5 mg 1–3 ×/d p.o. lub p.r., w ciężkich
przypadkach i.m. lub i.v. Czas trwania leczenia – indywidualnie.
Betaserc – 8-16mg – 3x/dziennie - Choroba Méniére'a charakteryzująca się zawrotami
głowy z nudnościami i/lub wymiotami, postępującą utratą słuchu, szumem w uszach.
Objawowe leczenie zawrotów głowy pochodzenia przedsionkowego. Dorośli. P.o. 8–16 mg 3
×/d lub 24 mg 2 ×/d.
Vicebrol - Początkowo 10 mg 3 ×/d, w leczeniu podtrzymującym 5 mg 3 ×/d. -
Leczenie przewlekłej niewydolności krążenia mózgowego i otępienia naczyniopochodnego, w
tym stanów po udarze niedokrwiennym. Łagodzenie objawów psychicznych i
neurologicznych związanych z niewydolnością krążenia mózgowego. Leczenie wspomagające
przewlekłych zaburzeń krążenia w naczyniówce i siatkówce oka oraz zaburzeń słuchu o
podłożu naczyniowym. Dorośli. P.o., po posiłku. Początkowo 10 mg 3 ×/d, w leczeniu
podtrzymującym 5 mg 3 ×/d. W razie potrzeby dawka maks. 1 mg/kg mc./d. Działanie
występuje po ok. 1 tyg. stosowania, maks. działanie lecznicze osiągane jest w ciągu 3 mies., a
poprawa stanu klinicznego po 6–12 mies. leczenia. U osób w podeszłym wieku zmiana
dawkowania nie jest konieczna. Dawkę zmniejszyć u osób z zaawansowaną niewydolnością
nerek.
UWAGA:
Jeśli pacjent ma przewlekłe zawroty głowy to dalsza diagnostyka w poradni
neurologicznej/laryngologicznej.
Nagłe zawroty głowy z nudnościami/wymiotami o charakterze wirowym –
najprawdopodobniej przyczyna laryngologiczna – PILNIE do oddziału ORL.
Jeśli nagły towarzyszący niedosłuch/szumy uszne – PILNIE do oddziału ORL.
Torecanu nie stosuj przewlekle! Max 2-3dni!

24. Migrenowy ból głowy
Ból głowy jest podmiotowym objawem różnych procesów chorobowych. Patomechanizm
zależy od przyczyny i jest bardzo zróżnicowany, a w przypadku wielu typów bólu głowy
nieustalony. Może być pierwotny (bez przyczyny organicznej) lub wtórny (objaw znanego
procesu chorobowego).
Wywiad:
W pierwszej kolejności wyklucz wtórny (objawowy) ból głowy, mogący wskazywać na stan
zagrożenia życia; zwróć szczególną uwagę na objawy ostrzegawcze wskazujące na poważną
przyczynę i wymagające wykonania w trybie pilnym odpowiednich badań diagnostycznych.
Badania pomocnicze:
Neuroobrazowanie (TK, MR, ew. angio-TK, angio-MR), nakłucie lędźwiowe, badanie
doplerowskie tętnic dogłowowych (szyjnych i kręgowych), badania krwi w zależności od
podejrzenia wtórnego bólu głowy i jego przyczyny.
Leczenie:
Łagodny i umiarkowany migrenowy ból głowy: doustne NSLPZ, w tym ASA i preparaty
złożone (paracetamol i NSLPZ skojarzone z kofeiną lub ergotaminą). Trzeba przyjąć
odpowiednio dużą dawkę (np. ASA ≥1000 mg), najlepiej tuż po rozpoczęciu napadu lub w
fazie aury migrenowej. Jeżeli jeden lek okaże się nieskuteczny, można wypróbować inny z tej

grupy. Lek z tej grupy można zastosować także w przypadku ciężkiego napadu (zwłaszcza
ASA), jeżeli wcześniej wykazano jego skuteczność u danego chorego.
Pyralgina - Ból różnego pochodzenia o dużym nasileniu i gorączka, gdy
zastosowanie innych środków jest nieskuteczne lub przeciwwskazane. Dorośli.
P.o., podczas posiłku lub bezpośrednio po nim. W bólach występujących sporadycznie i
gorączce – jednorazowo 0,5–1 g. Maks. dawka jednorazowa – 1 g, maks. dawka dobowa – 3
g.
Cinie – 100mg – 2tbl/nie częściej nic co 2h - Doraźne leczenie napadów migreny
z aurą lub bez niej. P.o., tabletki połykać w całości, podawać jak najwcześniej po
wystąpieniu bólu migrenowego. Dorośli Zwykle 50 mg, choć niektórzy chorzy mogą wymagać
dawki 100 mg. Jeżeli pacjent nie zareaguje na pierwszą dawkę, nie stosować następnej
podczas tego samego napadu, a jeśli zareaguje, ale ból powróci, można stosować dodatkowe
1–2 dawki, nie częściej niż co 2 h, nie przekraczając dawki 300 mg/d. U osób z lekkimi lub
umiarkowanymi zaburzeniami czynności wątroby 25–50 mg.
Relpax – 40mg - 2tbl/nie częściej nic co 2h - Ostry napad migrenowego bólu
głowy z aurą lub bez niej. P.o., jak najszybciej po wystąpieniu bólu głowy. Dorośli 18.–65.
rż. 40 mg, w przypadku nawrotu bólu w ciągu 24 h można podać drugą dawkę leku, jednak
nie wcześniej niż po 2 h od podania pierwszej dawki. W przypadku braku skuteczności
pierwszej dawki nie należy podawać drugiej dawki w leczeniu tego samego napadu; lek może
być jednak skuteczny podczas kolejnych napadów. Jeżeli dawka 40 mg jest nieskuteczna w 2–
3 kolejnych napadach, a lek jest dobrze tolerowany, dawkę można zwiększyć do maks. 80
mg; kolejną dawkę 80 mg można przyjąć nie wcześniej niż po 24 h od podania pierwszej
dawki. U osób z łagodną lub umiarkowaną niewydolnością nerek początkowo 20 mg/d,
dawka maks. 40 mg/d. Nie ma konieczności modyfikacji dawki w przypadku łagodnej lub
umiarkowanej niewydolności wątroby.
25. Afty
Afty - otwarte owrzodzenie zlokalizowane na błonie śluzowej jamy ustnej, warg lub języka z
wytworzeniem miejscowego stanu zapalnego. Może im towarzyszyć powiększenie
okolicznych węzłów chłonnych. Często afty występują z nawrotami (nawracające aftowe
zapalenie jamy ustnej). Jeśli pojawiają się częściej niż raz w roku, należy rozważać dodatkowe
badania celem stwierdzenia czy nie towarzyszy im inne schorzenie.
Wywiad:
Zmiana ma charakter płytkiej nadżerki pokrytej białym nalotem i otoczonej rumieniowatym
zapalnym obrzeżem, jest bolesne. Afty mogą być różnej wielkości – od 1 mm do 2 cm
średnicy, ale najczęściej nie przekraczają 5 mm średnicy. Mogą występować pojedynczo lub
w grupach, zazwyczaj na błonie śluzowej podniebienia miękkiego, policzkowej części warg i
bocznych powierzchniach języka.
Dentosept A – Pędzlować 3x/dziennie
Aphtin – płyn 200mg – smarować kilka razy dziennie
Dezaftan med. – żel – smarować kilka razy dziennie
Herbata z pokrzywy

GardVit A+E
Dezaftan Control
Solcoseryl - Bolesne i zapalne choroby błony śluzowej jamy ustnej, dziąseł, warg,
przyzębia: afty, ragady (rozpadliny), opryszczka wargowa, zapalenie dziąseł, zapalenie tkanki
przyzębia, zapalenie jamy ustnej. Bóle uciskowe spowodowane przez protezy dentystyczne.
Bóle podczas wyrzynania się zębów mądrości. Jako opatrunek po takich zabiegach, jak
nałożenie korony, łyżeczkowanie i usunięcie zęba oraz po założeniu protez bezpośrednich.
Niewielką ilość pasty (pasek dł. ok. 0,5 cm) nakładać cienką warstwą na uprzednio osuszoną,
zmienioną chorobowo powierzchnię 3–5 ×/d. Nie wcierać. Szczególnie korzystne jest
stosowanie leku przed snem.
26. Ciało obce w przełyku:

- Relanium tabletki – 5mg – Krótkotrwałe (2–4 tyg.) leczenie stanów lękowych. Dorośli. 2–10 mg 2–4
×/d. Bezsenność związana ze stanami lękowymi. Dorośli. 5–15 mg przed snem. Leczenie objawów nagłego
odstawienia alkoholu. Dorośli. 10 mg 3–4 ×/d w ciągu pierwszych 24 h, następnie 5 mg 3–4 ×/d. Premedykacja.
Dorośli. 5–15 mg przed zabiegiem. Stany zwiększonego napięcia mięśniowego. Dorośli. 2–15 mg/d w daw.
podz. Pomocniczo jako lek przeciwdrgawkowy w niektórych typach padaczki. Dorośli. 2–10 mg 2–4 ×/d. Stany
lękowe, stany zwiększonego napięcia mięśniowego, padaczka. Dzieci po 3. rż. Początkowo 1–2,5 mg 3–4 ×/d lub
0,12–0,8 mg/kg mc./d bądź 3,5–24 mg/m2 pc./d w 3–4 daw. podz., następnie dawkę można stopniowo
zwiększać.
- Jeżeli w ciągu godziny brak poprawy → SOR!
27. Suchość w gardle

- GardVit A+E – płukać kilka razy dziennie.
28. Krwawienie np. z nosa/nadmierne krwawienie

miesiączkowe
Cyclonamine – 250mg – 3x1tbl lub 3x2tbl. - Profilaktyka i leczenie przedoperacyjne
lub pooperacyjne krwawienia włośniczkowego we wszystkich typach operacji z polem dobrej
perfuzji tkanek: w otolaryngologii, ginekologii, położnictwie, urologii, stomatologii,
okulistyce, chirurgii plastycznej i rekonstrukcyjnej. Profilaktyka i leczenie krwawienia
włośniczkowego o różnej etiologii i lokalizacji: krwiomocz, krwawe wymioty, krew w kale,
krwawienie z nosa, krwawienia z dziąseł. W ginekologii: plamienie (krwawienie poza cyklem
miesiączkowym), nadmierne krwawienie miesiączkowe pierwotne lub wtórne wywołane
wkładką wewnątrzmaciczną po wykluczeniu przyczyn organicznych. P.o. Dorośli. Przed
operacją: 250–500 mg 1 h przed zabiegiem chirurgicznym. Po operacji: 250–500 mg co 4–6 h,
dopóki istnieje ryzyko krwawienia. Plamienia i nadmierne krwawienie miesiączkowe: 500 mg
3 ×/d podczas posiłku; leczenie rozpocząć 5 dni przed przewidywanym terminem miesiączki i
kontynuować przez 10 dni. W pozostałych wskazaniach zwykle 500 mg 2–3 ×/d podczas
posiłku. Dzieci. Stosować 1/2 dawki dla dorosłych.
Emofix ochronna maść hemostatyczna

- CHOROBY NEREK I DRÓG MOCZOWYCH -
29. Zakażenia układu moczowego

Zakażenie układu moczowego – ZUM - Zakażenie układu moczowego (ZUM) to obecność
drobnoustrojów w drogach moczowych powyżej zwieracza pęcherza moczowego, które w
warunkach prawidłowych są jałowe.
Wywiad:
Zakażenie dolnych dróg moczowych jest także nazywane zakażeniem pęcherza moczowego.
Jego najczęściej spotykanymi objawami są pieczenie przy oddawaniu moczu oraz
konieczność częstego oddawania moczu (lub parcie na mocz) przy braku wydzieliny
pochwowej i znacznego bólu. Stopień natężenia objawów może być różny, od łagodnych po
ostre, a u zdrowych kobiet utrzymują się średnio przez okres sześciu dni. Czasami występuje
ból nad kością łonową lub w okolicy lędźwiowej. Osoby z zakażeniem górnych dróg
moczowych lub odmiedniczkowym zapaleniem nerek mogą doświadczać bólu brzucha,
gorączki, nudności i wymiotów poza klasycznymi objawami infekcji dolnych dróg
moczowych. W rzadkich przypadkach może dochodzić do krwiomoczu lub dostrzegalnego
ropomoczu.
Badania pomocnicze:
1. Badanie ogólne moczu: leukocyturia, wałeczki leukocytowe (przemawiają za
odmiedniczkowym zapaleniem nerek), krwinkomocz (często w zapaleniu pęcherza
moczowego u kobiet).
2. Posiew moczu:
1) możesz założyć, że niepowikłane zapalenie pęcherza moczowego u kobiety
nieprzebywającej w szpitalu jest spowodowane przez E. coli lub S. saprophyticus i rozpocząć
leczenie bez wykonywania posiewu moczu
2) wykonaj badanie bakteriologiczne moczu we wszystkich pozostałych przypadkach ZUM
oraz u kobiet z objawami zapalenia pęcherza moczowego, jeśli standardowe leczenie
empiryczne było nieskuteczne, podejrzewasz powikłane ZUM lub jeśli aktualne ZUM
wystąpiło do 1 mies. od poprzedniego epizodu
3) testy paskowe służą tylko do badania wstępnego w kierunku ZUM. Wykrywają w moczu
obecność azotynów wytwarzanych z azotanów przez pałeczki jelitowe (Enterobacteriaceae).
Ich czułość pozwala wykryć bakterie w ilości >105 CFU/ml. Z tego względu oraz dlatego, że
nie wykrywają bakterii niewytwarzających azotynów, testy paskowe nie mogą zastępować
posiewu moczu, jeśli istnieją wskazania do jego wykonania.
4) w ~30% przypadków dyzurii spowodowanej przez zakażenie wynik standardowego
badania bakteriologicznego (posiewu) moczu jest ujemny (tzw. niebakteryjne zapalenie
pęcherza moczowego lub cewki moczowej →niżej).
3. Badania krwi: leukocytoza, wzrost OB, zwiększone stężenie białka CRP.
4. Posiew krwi: dodatni w ciężkich postaciach ZUM.
5. Badania obrazowe: wskazane w powikłanych ZUM, a także w niepowikłanym OOZN u
kobiet, jeśli objawy zakażenia się utrzymują lub nasilają pomimo standardowego leczenia.
USG układu moczowego – pozwala wykryć nieprawidłowości układu moczowego (np.
kamica, zastój moczu, torbiele, wady rozwojowe) i powikłania ZUM (ropień nerki lub
okołonerkowy). Urografia – wskazana głównie w razie podejrzenia nieprawidłowości układu
kielichowo-miedniczkowego lub moczowodów. TK z podaniem środka cieniującego – ma

największą czułość w wykrywaniu ropni okołonerkowych, pozwala uwidocznić ogniskowe
bakteryjne zapalenie nerki. Scyntygrafia nerek z użyciem DMSA – badanie o bardzo dużej
czułości w wykrywaniu OOZN.
Leczenie:
Leczenie klinicznie jawnego ZUM polega na eliminacji drobnoustrojów chorobotwórczych z
układu moczowego poprzez stosowanie odpowiednich leków przeciwdrobnoustrojowych, w
początkowym okresie leczenia wybranych empirycznie, a następnie na podstawie wyniku
posiewu moczu (jeżeli były wskazania do jego wykonania).
W każdym przypadku staraj się usunąć znane czynniki ryzyka ZUM.
Zalecenia ogólne
1. Odpoczynek w łóżku w przypadku zakażeń górnego odcinka układu moczowego o średnio
ciężkim lub ciężkim przebiegu.
2. Odpowiednia podaż płynów p.o. lub i.v. w celu właściwego nawodnienia chorego.
3. W razie gorączki lub bólu → np. paracetamol.
- uroFuraginum – 50mg – 3x2tbl./dziennie - Zakażenia dolnych dróg moczowych.
Dorośli. P.o., podczas posiłków zawierających białko. W 1. dniu 100 mg 4 ×/d, następnie 100
mg 3 ×/d. Leczenie trwa 7–8 dni. W razie konieczności leczenie można powtórzyć po 10–15
dniach.
- Żuravit – 1x1tbl./dziennie
- Urospet – 3x2tbl./dziennie
- Monural – 3g – 1 saszetka/jednorazowo - Ostre niepowikłane bakteryjne zapalenie
pęcherza moczowego. Obfity bezobjawowy bakteriomocz. Dorośli do 75. rż. Jednorazowo 1
saszetka 3 g. Dzieci po 5. rż. Jednorazowo 1 saszetka 2 g. W przypadku zakażeń
nawracających, chorych obłożnie lub w wieku podeszłym, zakażeń wywołanych przez
Pseudomonas, Enterobacter, Proteus indolododatni zaleca się powtórzenie dawki po 24 h.
Profilaktyka zakażeń dróg moczowych przed zabiegami chirurgicznymi i przezcewkowymi
zabiegami diagnostycznymi. Dorośli. 1 saszetka 3 g. Dzieci po 5. rż. 1 saszetka 2 g. Podawać 3
h przed zabiegiem, następnie dawkę powtórzyć 24 h po zabiegu.
30. Kolka nerkowa

Kolka nerkowa - ból, towarzyszący stanom chorobowym z zablokowaniem naturalnej drogi
odpływu moczu z nerek, które najczęściej jest spowodowane przez kamienie nerkowe, a
rzadziej przez zakrzep albo zniszczone, oderwane martwicze brodawki nerkowe lub przez
ucisk zewnętrzny. Dochodzi do wzrostu ciśnienia w położonych powyżej przeszkody drogach
moczowych, co powoduje wzmożone ruchy robaczkowe i trwały skurcz mięśniówki
moczowodu objawiające się silnymi bólami zwyczajowo określanymi tą nazwą
Wywiad:
Ból w okolicy lędźwiowej, promieniuje do spojenia łonowego, zewnętrznych narządów
płciowych i wewnętrznej powierzchni ud; jeśli jest zablokowana cewka moczowa – ból w
okolicy nadłonowej. Ból powstaje, gdy złóg przeciska się przez wąskie światło moczowodu.
Mogą towarzyszyć nudności i wymioty, parcie na mocz i częste oddawanie moczu w małych
ilościach, dreszcze i gorączka (jeżeli współwystępuje ZUM), nawet hipotensja i omdlenie
(przy bardzo silnym bólu), niekiedy krwiomocz. W badaniu przedmiotowym: bolesność

okolicy nerki po stronie kolki (silnie dodatni objaw Goldflama) oraz wzmożone napięcie
mięśni po stronie kolki. Dolegliwości bólowe ustępują po odblokowaniu przepływu moczu
(przemieszczenie się złogu do pęcherza moczowego i samoistne wydalenie). W ~50%
przypadków kamica ma przebieg nawrotowy.
Badania pomocnicze:
1. Badanie ogólne moczu: w 3/4 przypadków krwinkomocz lub krwiomocz, u ~3% chorych
leukocyturia i bakteriomocz wskutek towarzyszącego ZUM.
2. Badania krwi: nie ma swoistych nieprawidłowości, często umiarkowana leukocytoza (<15
000/μl); większa leukocytoza, wzrost OB i zwiększenie stężenia CRP wskazują na ZUM.
3. Badania obrazowe: w celu uwidocznienia złogów i oceny poszerzenia dróg moczowych:
RTG przeglądowy brzucha może uwidocznić złogi nieprzepuszczalne dla promieni
rentgenowskich i, razem z USG, jest wstępnym badaniem obrazowym u chorych z kolką
nerkową w wywiadach. USG układu moczowego – wstępne badanie obrazowe u chorych z
kolką nerkową w wywiadach, badanie pierwszego wyboru u kobiet w ciąży. Spiralna TK bez
podania środka cieniującego – wykonuje się w razie wątpliwości diagnostycznych lub jako
badanie obrazowe pierwszego wyboru. Urografia – wykonuje się, gdy TK nie dostarczyła
niezbędnych informacji diagnostycznych albo nie jest dostępna, a także gdy się planuje
interwencję urologiczną.
Leczenie:
Doraźne zniesienie silnego bólu
1. NSLPZ i.v. lub i.m., np. ketoprofen 100 mg lub diklofenak 75 mg; równie skuteczne jak
opioidy w znoszeniu silnego bólu kolkowego, ponadto zmniejszają obrzęk i odczyn zapalny
wokół zaklinowanego złogu, co może ułatwić jego przesuwanie do pęcherza moczowego.
2. Opioidy:
1) petydyna (Dolargan, Dolcontral) 50–100 mg i.m. lub i.v.
2) tramadol (Poltram, Tramal) 100 mg i.v. lub i.m.
3) siarczan morfiny (Morphini Sulfas WZF) 2–5 mg i.v. (powtarzaj w razie potrzeby) albo 10
mg i.m., lub s.c. co 4 h.
3. Leki rozkurczające mięśnie gładkie moczowodu, zwykle jako dodatek do opioidu lub
NSLPZ:
1) drotaweryna (Galospa, No-Spa, No-Spa ampułki, No-Spa Comfort, No-Spa Forte, No-Spa
Max) 40–80 mg i.m., i.v. lub p.o.
2) hioscyna (Buscolysin, Buscopan, Buscopan Forte, Scopolan) 20 mg i.v., i.m., p.o. lub p.r.,
także preparaty złożone z paracetamolem (Panadol Femina) lub metamizolem (Scopolan
Compositum)
3) oksyfenonium(i) 5–10 mg p.o.;
4) papaweryna (Papaverinum Hydrochloricum WZF) s.c. lub i.m. 40–120 mg albo powoli i.v.
maks. 40 mg p.r. czopki (Biospasmil, Spasticol zawierają dodatkowo wyciąg z liści pokrzyku).
Doraźne zniesienie słabszego bólu
1. NSLPZ p.o. lub p.r., np. ketoprofen 50–100 mg, ibuprofen 600–800 mg, diklofenak 50–100
mg, naproksen 500–750 mg (preparaty →tab. 12-1).
2. Kodeina, preparaty złożone z paracetamolem (Antidol 15, Dafalgan Codeine, Efferalgan
Codeine, Paramax-Cod, Talvosilen, Talvosilen Forte, Ultracod), paracetamolem i kofeiną
(Solpadeine), kwasem acetylosalicylowym (Ascodan) lub ibuprofenem (Nurofen Plus).
3. Leki rozkurczające mięśnie gładkie moczowodu – jw.

- Ketonal roztwór do wstrzykiwań – 100mg i.m. - Leczenie objawowe zapalnych i
zwyrodnieniowych chorób reumatycznych układu kostnego oraz łagodzenie niektórych
zespołów bólowych. Wskazania do podawania i.m.: RZS, choroba zwyrodnieniowa stawów,
bóle o umiarkowanym nasileniu. Wskazanie do podawania i.v.: bóle po zabiegach
operacyjnych. Dorośli i młodzież po 15. rż. I.m. 100 mg 1–2 ×/d; leczenie parenteralne można
uzupełnić leczeniem p.o. lub przezskórnym. I.v. przez maks. 48 h; 100–200 mg w postaci
wlewu trwającego 30–60 min lub 8 h; wlew można powtórzyć po 8 h; dawka maks. 200
mg/d. U pacjentów w podeszłym wieku początkowo stosować najmniejszą dostępną dawkę i
kontynuować leczenie najmniejszą dawką skuteczną.
- Tramal roztwór do wstrzykiwań – 100mg i.m. - Leczenie bólu o nasileniu
umiarkowanym do dużego. Wstrzyknięcia i.m., i.v, s.c. lub wlew i.v. Dorośli i młodzież po 12.
rż. 50–100 mg co 4–6 h. Należy stosować najmniejszą skuteczną dawkę. Poza wyjątkowymi
sytuacjami klinicznymi nie stosować dawki większej niż 400 mg/d. Nie ma konieczności
modyfikacji dawki u osób w podeszłym wieku do 75. rż. z prawidłową czynnością nerek i
wątroby. U chorych po 75. rż. albo z niewydolnością nerek i/lub wątroby wydłużyć odstępy
między dawkami. Dzieci po 1. rż. Dawka jednorazowa wynosi 1–2 mg/kg mc., maks. 8 mg/kg
mc./d (nie więcej niż 400 mg/d).
- No-Spa tabletki 80 mg – i.m. - Stany skurczowe mięśni gładkich związane z chorobami
dróg żółciowych (np. w przebiegu kamicy dróg żółciowych, zapalenia pęcherzyka żółciowego,
zapalenia okołopęcherzykowego, zapalenia przewodów żółciowych, zapalenia brodawki
Vatera). Stany skurczowe mięśni gładkich dróg moczowych (kamica nerkowa, kamica
moczowodowa, zapalenie miedniczek nerkowych, zapalenie pęcherza moczowego, bolesne
parcie na mocz). Wspomagająco w stanach skurczowych mięśni gładkich przewodu
pokarmowego w przebiegu choroby wrzodowej żołądka i/lub dwunastnicy, zapalenia
żołądka, jelit, okrężnicy, trzustki, w stanach skurczowych wpustu i odźwiernika, zespole
drażliwego jelita grubego, zaparciach na tle spastycznym i wzdęciach jelit, w stanach
skurczowych w obrębie dróg rodnych (bolesne miesiączkowanie). P.o. Dorośli. 120–240
mg/d w 2–3 daw. podz. Dzieci. 6.–12. rż. 80 mg/d w 2 daw. podz.; dzieci po 12. rż. 160 mg/d
w 2–4 daw. podz.
- Buscolysin – 20mg i.m.- Ostre stany skurczowe przewodu pokarmowego
(skurcze przełyku, wpustu i odźwiernika, zaparcie skurczowe, nadruchliwa dyskineza
żółciowa). Zapalenie lub owrzodzenie żołądka i dwunastnicy. Kolka żółciowa. Ostre stany
skurczowe dróg moczowych, zwłaszcza w przebiegu kamicy nerkowej, kolka nerkowa,
bolesne parcie na pęcherz moczowy. Pomocniczo w diagnostyce radiologicznej przewodu
pokarmowego i dróg moczowych oraz po zabiegach operacyjnych. W położnictwie i
ginekologii: skurcze kanału porodowego podczas porodu, połogowe zapalenie macicy,
usuwanie łożyska, bolesne miesiączkowanie, wspomagająco podczas aborcji (w
początkowym etapie). I.v. lub i.m. Dorośli. 10–20 mg 2–4 ×/d; dawka maks. 100 mg/d. Dzieci
po 6. rż. 5–10 mg 2–4 ×/d. Nie zaleca się podawania leku w ciągu 24 h przed badaniem
wydzielania kwasu żołądkowego.
Leczenie do domu:
- Ketonal 50mg – 3x1tbl/dziennie
- No-Spa 40mg – 3x1tbl/dziennie

31. Niepowikłane zapalenie pęcherza moczowego
Najczęściej dyzuria, częstomocz i ból w okolicy nadłonowej, niekiedy nietrzymanie moczu i
krwiomocz (w ~40% przypadków) oraz tkliwość uciskowa okolicy nadłonowej. Stwierdza się
leukocyturię i zwykle bakteriomocz >105 CFU/ml (u części chorych 102–104 CFU/ml).
Nieleczone trwa od kilku do kilkunastu dni. Badania obrazowe i posiew moczu zwykle
wykonuje się dopiero wtedy, gdy objawy nie ustępują w trakcie leczenia lub nawracają w
ciągu 1–4 tyg.
Leczenie:
1. Leki pierwszego wyboru: p.o. nitrofurantoina 100 mg 2 × dz. przez 3–5 dni (w Polsce jest
dostępna inna pochodna nitrofuranu – furazydyna 100 mg 4 × dz.), kotrimoksazol 960 mg 2 ×
dz. przez 3 dni, trimetoprim 100 mg 2 × dz. przez 3 dni, fosfomycyna 3,0 g jednorazowo,
piwmecylinam 400 mg 2 × dz. przez 3–7 dni (w Polsce niedostępny). Jeżeli na danym terenie
oporność E. coli na kotrimoksazol wynosi >20% → zastosuj zamiast kotrimoksazolu i
trimetoprimu inny lek pierwszego wyboru, fluorochinolon (przez 3 dni: cyprofloksacyna 250
mg 2 × dz., norfloksacyna 400 mg 2 × dz. lub ofloksacyna 200 mg 2 × dz.) lub lek drugiego
wyboru
2. Leki drugiego wyboru: p.o. amoksycylina z klawulanianem 625 mg 2 × dz. przez 3–7 dni,
cefaklor 250 mg 3 × dz. przez 3–7 dni, amoksycylina 500 mg 3 × dz. przez 7–10 dni (nie stosuj
w leczeniu empirycznym). W razie podejrzenia towarzyszącego ostrego odmiedniczkowego
zapalenia nerek (np. objawy dysuryczne utrzymujące się >5–7 dni, ból w okolicy lędźwiowej
bez innej oczywistej przyczyny, niepotwierdzony wzrost temperatury ciała, ale subiektywne
odczucie gorączki) → w leczeniu empirycznym zastosuj kotrimoksazol lub fluorochinolon.
3. Kontrola po leczeniu: u pacjentek bez objawów klinicznych po leczeniu nie zaleca się
wykonywania badań kontrolnych.
32. Niebakteryjne zapalenie pęcherza moczowego

Niebakteryjne zapalenie pęcherza moczowego to zespół objawów typowych dla infekcyjnego
zapalenia pęcherza moczowego, występujących u kobiet w wieku prokreacyjnym. W
standardowych badaniach mikrobiologicznych nie stwierdza się uropatogenów. Część
przypadków to zapalenie pęcherza wywołane przez wirusy (HSV-1 i HSV-2), chlamydie (C.
trachomatis) lub mykobakterie. U części chorych wystąpienie objawów jest poprzedzone
napromienianiem miednicy lub chemioterapią z powodu nowotworu. W pozostałych
przypadkach przyczyna pozostaje nieznana i zwykle wówczas, po wykonaniu cystoskopii i
badań urodynamicznych, rozpoznaje się śródmiąższowe zapalenie pęcherza moczowego.
Objawy często ustępują samoistnie po pewnym czasie.
Leczenie:
1) w przypadku zakażenia → odpowiednie leczenie przeciwdrobnoustrojowe
2) w pozostałych bez zakażenia → leczenie objawowe – oksybutynina p.o. (Ditropan,
Driptane) 5 mg 2–3 × dz., hydroksyzyna p.o. (Atarax, Hydroxyzinum) 10–50 mg/d,
amitryptylina p.o. (Amitriptylinum VP) 25 mg 2–3 × dz., trening behawioralny.
- Omnic Ocas 0,4 – 1x1 tbl – najlepiej wieczorem po opróżnieniu pęcherza -
Objawy ze strony dolnych dróg moczowych związane z łagodnym rozrostem gruczołu
krokowego. Dorośli. P.o. 0,4 mg 1 ×/d niezależnie od posiłku; tabletki połykać w całości. Nie

ma konieczności dostosowania dawki w przypadku zaburzeń czynności nerek lub łagodnej
albo umiarkowanej niewydolności wątroby.
- Debelizyna - Doustnie. 3 razy dziennie po 1 łyżeczce pasty rozpuszczonej w
1/2 szklanki wody.
33. Nietrzymanie moczu - Inkontynencja

Inkontynencja, nietrzymanie – objaw polegający na niekontrolowanym wydalaniu moczu.
Wywiad:
Inkontynencja nie jest chorobą samą w sobie lecz skutkiem choroby.
Poniżej wymienione są choroby i główne czynniki ryzyka powstania inkontynencji: Zmiana
położenia macicy (u kobiet), Obciążenia dla mięśni miednicy (ciąża, poród, nadwaga),
Przerost gruczołu prostaty (u mężczyzn), Menopauza (u kobiet), Urazy rdzenia kręgowego,
Stwardnienie rozsiane, Chroniczne zatwardzenie, Zapalenia pęcherza moczowego, Leki
diuretyczne, lub działania niepożądane leków, Kamica nerkowa, Guzy systemu
urogenitalnego, Ostre zapalenia, Problemy psychiczne, Zaburzenia lękowe, Choroba
Parkinsona, Choroba Alzheimera, Wady wrodzone, Zabiegi chirurgiczne, Udar mózgu.
Leczenie:
Leczenie nietrzymania moczu u dorosłych, powstałego w wyniku nadpobudliwości
wypieracza moczu, polega zarówno na metodach farmakologicznych jak i tradycyjnych,
takich jak ćwiczenia zwieracza cewki moczowej i trenowanie pęcherza. Powszechnie stosuje
się leki cholinolityczne zmniejszające potrzebę częstego oddawania moczu i zwiększające
objętość pęcherza, przez rozluźnianie mięśnia wypieracza moczu. Stosuje się następujące
leki: oksybutyninę, tolterodynę, flawoksat oraz nowsze: daryfenacynę, fezoterodynę,
propiwerynę, solifenacynę i trospium.
- Driptane – tabletki 5mg – 3x 1tabletka ; u osób starszych 2,5mg - 2x/dziennie -
Leczenie objawów niestabilności pęcherza moczowego z zaburzeniami oddawania moczu u
pacjentów z pęcherzem neurogennym – hiperrefleksja wypieracza (parcia naglące,
nietrzymanie moczu, trudności z oddawaniem moczu). Dorośli. Zwykle 5 mg 2–3 ×/d; w
przypadku dobrej tolerancji dawkę można zwiększyć do maks. 5 mg 4 ×/d. U osób w
podeszłym wieku 2,5 mg 2 ×/d; w przypadku dobrej tolerancji dawkę można zwiększyć do 5
mg 2 ×/d. Nietrzymanie moczu, nagłe parcie na mocz oraz częste oddawanie moczu w
niestabilności pęcherza moczowego spowodowanej idiopatyczną nadmierną aktywnością
pęcherza lub pęcherzem neurogennym (nadmierna aktywność wypieracza) u dzieci po 5. rż.
Nocne mimowolne oddawanie moczu związane z nadmierną aktywnością wypieracza, w
połączeniu z terapią nielekową, kiedy zawiodły inne metody leczenia u dzieci po 5. rż. 2,5 mg
2 ×/d; w przypadku dobrej tolerancji dawkę można zwiększyć do 5 mg 2–3 ×/d. W moczeniu
nocnym ostatnią dawkę należy podać przed snem. Podawać p.o.; tabletki można dzielić na
połowy.

34. Nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej
Zapalenie cewki moczowej (urethritis) jest chorobą o różnej etiologii, przenoszoną głównie
drogą płciową. Charakteryzuje się obecnością wycieku z cewki moczowej i(lub) bolesnym
oddawaniem moczu, ale może też przebiegać bezobjawowo.
Wywiad:
Objawy podmiotowe - wyciek z cewki moczowej - bolesne oddawanie moczu - podrażnienie
prącia - bez objawów.
Objawy przedmiotowe - wyciek z cewki moczowej; może być widoczny jedynie po
masowaniu cewki moczowej; występuje u znacznego odsetka chorych na zapalenie cewki
moczowej przebiegające bez objawów podmiotowych - bez nieprawidłowości w badaniu
przedmiotowym.
Rozpoznanie:
Potwierdzenie rozpoznania uzyskuje się poprzez wykazanie zwiększonej liczby leukocytów o
jądrze segmentowanym (polymorphonuclear leucocytes - PMNL) w cewce moczowej
przedniej (odcinku cewki moczowej leżącym obwodowo od przepony moczowo-płciowej -
przyp. red.). Materiałem do badania jest zwykle wymaz z cewki, ale może to być również
próbka początkowego strumienia moczu. Zapalenie cewki moczowej jest nazywane
rzeżączkowym, gdy zostaje wykryta dwoinka rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae), albo
nierzeżączkowym (non-gonococcal urethritis - NGU), gdy zakażenie N. gonorrhoeae nie
zostaje potwierdzone. U kobiet odpowiednikiem NGU jest śluzowo-ropne zapalenie szyjki
macicy, spowodowane w blisko 40% przypadków zakażeniem Chlamydia trachomatis.
Zapalenie cewki moczowej musi zostać potwierdzone poprzez wykazanie obecności PMNL w
cewce moczowej przedniej. Można to zrobić za pomocą badania mikroskopowego:
1) preparatu wydzieliny z cewki moczowej barwionego metodą Grama, w którym stwierdza
się >=5 PMNL w polu widzenia przy 1000-krotnym powiększeniu (średnia wyliczona z 5 pól o
największej liczbie PMNL)[10] i(lub)
2) preparatu próbki początkowego strumienia moczu barwionego metodą Grama, w którym
stwierdza się >=10 PMNL w polu widzenia przy 1000-krotnym powiększeniu (średnia
wyliczona z 5 pól o największej liczbie PMNL).
Badania pomocnicze:
U wszystkich chorych należy wykonać posiew materiału z cewki moczowej w kierunku
Neisseria gonorrhoeae.
Należy również poszukiwać C. trachomatis (p. wytyczne dotyczące zakażenia
chlamydiowego).
Użyteczne może być badanie próbki środkowego strumienia moczu za pomocą testów
paskowych wykrywających esterazę leukocytów i azotyny, oprócz krwi, białka i glukozy.16 W
przypadku wyniku dodatniego próbkę środkowego strumienia moczu powinno się przesłać
do badania mikroskopowego i na posiew.
Leczenie:
Leczenie rozpoczyna się niezwłocznie po ustaleniu rozpoznania.
być ono skuteczne (mikrobiologicznie potwierdzone wyleczenie zakażenia C. trachomatis w
>95% przypadków), łatwe w stosowaniu (przyjmowanie leku nie częściej niż 2 razy dziennie),
mieć niewielkie skutki uboczne i minimalnie zakłócać życie codzienne.
Ogólnie schematy leczenia skuteczne przeciwko C. trachomatis są również skuteczne w NGU.
Ocena metod leczenia stwarza problemy z powodu trudności metodologicznych w
zdefiniowaniu skuteczności (p. niżej).

Zalecane leczenie (zalecenie stopnia A) - doksycyklina 100 mg 2 razy dziennie przez 7 dni
(wiarygodność danych - Ib) lub - azytromycyna 1 g doustnie w dawce jednorazowej
(wiarygodność danych - Ib).
Leczenie alternatywne (zalecenie stopnia A) - erytromycyna 500 mg 2 razy dziennie przez 14
dni (wiarygodność danych - Ib) lub - ofloksacyna 200 mg 2 razy dziennie lub 400 mg raz
dziennie przez 7 dni (wiarygodność danych - Ib).
- Sumamed tabletki powlekane 500 mg – 2x1tbl – jednorazowo - Zakażenia
wywołane przez wrażliwe drobnoustroje: zakażenia górnych dróg oddechowych (bakteryjne
zapalenie gardła, zapalenie migdałków, zatok), ostre zapalenie ucha środkowego, zakażenia
dolnych dróg oddechowych (ostre zapalenie oskrzeli, zaostrzenie przewlekłego zapalenia
oskrzeli, łagodne lub umiarkowanie ciężkie zapalenie płuc, w tym środmiąższowe zapalenie
płuc), zakażenia skóry i tkanek miękkich (róża, liszajec, wtórne ropne zapalenie skóry).
Dorośli i dzieci >45 kg mc. 500 mg 1 ×/d przez 3 dni. Rumień wędrujący (pierwszy objaw
boreliozy z Lyme). Dorośli i dzieci >45 kg mc. 1. dnia 1 g 1 ×/d, 2.–5. dnia 500 mg 1 ×/d.
Trądzik pospolity o umiarkowanym nasileniu, wyłącznie u dorosłych. 500 mg 1 ×/d przez 3
dni, a następnie 500 mg 1 ×/tydz. przez 9 tyg. (w 2. tyg. lek podać po 7 dniach od podania 1.
dawki). Całkowita dawka w ciągu całej kuracji wynosi 6 g. Choroby przenoszone drogą
płciową: niepowikłane zakażenia wywołane przez Ch. trachomatis. Dorośli i dzieci >45 kg mc.
1 g jednorazowo. Podawać p.o., niezależnie od posiłku; tabletki połykać w całości. Nie ma
konieczności modyfikowania dawki u osób w podeszłym wieku oraz u osób z łagodnymi lub
umiarkowanymi zaburzeniami czynności nerek albo wątroby.
- Metronidazol – 250mg – 2tabletki x4/dziennie - Leczenie zakażeń wywołanych
bakteriami beztlenowymi (posocznica, bakteriemia, zapalenie otrzewnej, ropień mózgu,
zapalenie płuc, zapalenie szpiku, gorączka połogowa, ropień w obrębie miednicy mniejszej,
zapalenie przymacicza, zakażenia ran pooperacyjnych). Lek stosuje się w monoterapii lub
leczeniu skojarzonym, nie dłużej niż 7 dni. Dorośli i dzieci po 12. rż. 250–500 mg 3 ×/d.
Niemowlęta i dzieci do 12. rż. 7,5 mg/kg mc. 3 ×/d. Rzęsistkowica układu moczowo-
płciowego kobiet i mężczyzn. Leczenie należy przeprowadzić u obojga partnerów
seksualnych. Dorośli. 250 mg 2 ×/d przez 10 dni lub 750 mg rano i 1250 mg wieczorem przez
2 dni, lub 2 g jednorazowo. Dzieci. 35–50 mg/kg mc./d w 3 daw. podz. przez 10 dni.
Pełzakowica. Dorośli. 750 mg 3 ×/d przez 5–10 dni. Dzieci. 35–50 mg/kg mc./d w 3 daw.
podz. przez 5–10 dni. Giardiaza. Dorośli. 250 mg 3 ×/d przez 5–7 dni lub 2 g 1 ×/d przez 3 dni.
Dzieci 2.–5. rż. 125 mg 2 ×/d. Dzieci 6.–10. rż. 125 mg 3 ×/d. Dzieci po 10. rż. 250 mg 2 ×/d.
Leczenie trwa zazwyczaj 5–10 dni, w razie konieczności można powtórzyć po 4–6 tyg.
Bakteryjne zapalenie pochwy wywołane bakteriami beztlenowymi. Dorośli: 500 mg 2 ×/d
przez 7 dni lub 2 g jednorazowo. Eradykacja H. pylori. Dorośli. W skojarzeniu z innymi lekami
500 mg 2–3 ×/d przez 7–14 dni. Ostre wrzodziejące zapalenie dziąseł. Dorośli. 250 mg 2 ×/d
przez 3 dni. Dzieci. 35–50 mg/kg mc./d w 3 daw. podz. przez 3 dni. Ostre zakażenia
okołozębowe. Dorośli. 250 mg 2 ×/d przez 3–7 dni. Niemowlęta i dzieci <10 kg mc. Dawki
proporcjonalnie mniejsze. Leczenie owrzodzeń kończyn dolnych i odleżyn (zakażenia
bakteriami beztlenowymi). Dorośli. 500 mg 2 ×/d przez 7 dni. Zapobieganie zakażeniom
pooperacyjnym wywołanym przez bakterie beztlenowe. Dorośli i dzieci po 12. rż. 1 g
jednorazowo, następnie 250 mg 3 ×/d. Dzieci 5.–12. rż. 125 mg co 8 h przez 2 doby.
Niemowlęta i dzieci do 5. rż. 5 mg/kg mc. co 8 h przez 2 doby.

- CHOROBY PRZEWODU POKARMOWEGO -
35. Ból brzucha

Ból brzucha - Ból brzucha jest nieswoistym objawem wielu chorób. Ostry ból brzucha:
pojawiający się nagle silny ból o charakterze somatycznym (pobudzenie receptorów
bólowych otrzewnej ściennej i ściany brzucha), którego natężenie może narastać w ciągu
kilku dni. Jest dobrze ograniczony, nasilany przez ruch, kaszel, głęboki oddech, zmianę
pozycji ciała, najsilniej odczuwany w miejscu zmienionym chorobowo, może mu towarzyszyć
wzrost napięcia mięśni jamy brzusznej (tzw. obrona mięśniowa) i inne objawy otrzewnowe
spowodowane zapaleniem otrzewnej ściennej. Zazwyczaj jest objawem chorób o ostrym
przebiegu, które mogą być niebezpieczne dla zdrowia lub życia i wymagają szybkiego
postępowania lekarskiego, w tym często doraźnego leczenia operacyjnego (tzw. ostry
brzuch).
Wywiad:
Ustal następujące cechy bólu: lokalizację, rodzaj (ostry, przewlekły), charakter
(przeszywający, palący, tępy, gniotący, kolkowy, kurczowy), natężenie, czynniki wywołujące
lub modyfikujące ból (zwłaszcza jedzenie, picie, wymioty, wypróżnienia, pozycja ciała).
Podczas badania przedmiotowego oceń wygląd ogólny pacjenta, parametry życiowe
(oddech, tętno, ciśnienie tętnicze), kolor skóry, obecność przepuklin, wodobrzusza, rozdęcia
brzucha, blizn, obocznego krążenia żylnego, punkt największej tkliwości palpacyjnej,
obecność guzów, obrony mięśniowej i innych objawów otrzewnowych, obecność i charakter
jelitowych tonów perystaltycznych, obecność stłumienia wątrobowego.
Wyklucz objawy wskazujące na organiczną chorobę wymagającą natychmiastowej

diagnostyki lub leczenia chirurgicznego:
1) ostry ból brzucha z wymiotami lub nagłym zatrzymaniem stolca – wskazuje na niedrożność
przewodu pokarmowego
2) ostry ból brzucha z krwawieniem z przewodu pokarmowego – może świadczyć o wrzodzie
żołądka lub dwunastnicy, ostrej gastropatii krwotocznej, niedokrwieniu jelit lub krwawieniu
do światła jelit (np. pęknięty tętniak aorty brzusznej)
3) ostry ból brzucha z szybkim pogarszaniem się stanu chorego (hipotensja, zaburzenia
świadomości, zaburzenia oddychania) – może świadczyć o krwawieniu śródbrzusznym,
perforacji przewodu pokarmowego, ostrym zapaleniu trzustki, ostrej niewydolności wątroby
4) przewlekły ból brzucha i obecność krwi w stolcu lub zmniejszenie masy ciała – mogą być
objawem choroby nowotworowej lub nieswoistych zapaleń jelit
5) ból brzucha i nieprawidłowości w badaniu przedmiotowym (np. żółtaczka, guz brzucha).
Badania pomocnicze:
Morfologia krwi, stężenia elektrolitów, kreatyniny i glukozy w surowicy, badanie ogólne
moczu, EKG. Dalsze badania pomocnicze krwi, moczu i stolca w zależności od wstępnego
rozpoznania i koniecznej diagnostyki różnicowej: stężenie amylazy, bilirubiny, CK-MB lub
troponiny sercowej, aktywność AST, ALT, GGTP i ALP, badanie stolca na obecność krwi.
Wstępne badania obrazowe to USG (może ujawnić wolny płyn w jamie brzusznej, złogi
moczowe lub żółciowe, nieprawidłowości aorty brzusznej) i RTG przeglądowy jamy brzusznej

(może wykazać powietrze w jamie brzusznej, poziomy płynu w pętlach jelitowych, złogi
moczowe). Zasięgnij opinii chirurga w przypadku objawów ostrego brzucha lub gdy przyczyna
ostrego bólu brzucha jest niejasna.
- No-Spa tabletki 40 mg – 80 mg - 3x1tbl/dziennie
- Buscolysin – 10mg i.m. -Dorośli. 10–20 mg 2–4 ×/d; dawka maks. 100 mg/d. Dzieci po 6.
rż. 5–10 mg 2–4 ×/d. Nie zaleca się podawania leku w ciągu 24 h przed badaniem wydzielania
kwasu żołądkowego.
36. Biegunka
Biegunka - Stan, w którym pacjent oddaje stolce o zbyt luźnej konsystencji (płynne lub
półpłynne), z większą częstotliwością (>3/d) i/lub w zwiększonej ilości (>200 g/d).
Wywiad:
W każdym przypadku oceń stopień odwodnienia. Jeżeli nie stwierdziłeś charakterystycznych
objawów oraz nie ma danych z wywiadu wskazujących na przyczynę nieinfekcyjną (np. leki)
→ załóż, że ostra biegunka jest spowodowana zakażeniem przewodu pokarmowego lub
zatruciem pokarmowym. Jeśli objawy się utrzymują lub nasilają pomimo odpowiedniego
leczenia i biegunka się przedłuża (>10–14 dni) lub epizody biegunki często się powtarzają →
rozważ przyczyny biegunki przewlekłej i przeprowadź odpowiednią diagnostykę.

Leczenie:
1. Nawadnianie: podstawowa metoda leczenia objawowego
2. Żywienie: po fazie szybkiego (3–4 h), skutecznego nawodnienia rozpocznij doustne
żywienie chorego. Odpowiednia jest dieta oparta na gotowanej skrobi (ryż, makaron,
ziemniaki) i kaszach, wzbogacona o krakersy, banany, jogurt, zupy, gotowane mięso i
warzywa. Chory powinien jeść pokarmy, na które ma ochotę, unikając jednak potraw
ciężkostrawnych, smażonych i słodkiego mleka. Korzystniejsze jest częstsze spożywanie
posiłków o małej objętości. Gdy stolce są już uformowane, należy powrócić do normalnej
diety.
3. Leki przeciwbiegunkowe: loperamid

4. Probiotyki: korzystnym uzupełnieniem leczenia wodnistej biegunki o potwierdzonej lub
prawdopodobnej etiologii wirusowej mogą być niektóre drobnoustroje probiotyczne
(Lactobacillus rhamnosus GG [np. Dicoflor 60, Floridral], Saccharomyces boulardii [Adrehyll
Baby, dierol, Entero Acidolac, Enterol, LacidoEnter, Minilacton, Minilacton Junior]) –
przyjmowane p.o. 1 saszetka lub kapsułka 2 × dz. skracają o 1–2 dni czas trwania choroby; są
nieskuteczne w biegunce zapalnej i inwazyjnej (typ II i III).
5. Leczenie innych zaburzeń (kwasica metaboliczna, zaburzenia elektrolitowe)
- Orsalit - 3x1saszetka + 1saszetka po każdym luźnym stolcu. Uzupełnianie płynów i
składników mineralnych w zaburzeniach gospodarki wodno-elektrolitowej, podczas stanów
odwodnienia, a zwłaszcza w przebiegu biegunki i/lub wymiotów. P.o. Zawartość 1 saszetki
rozpuścić w 200 ml ciepłej, przegotowanej wody; przed podaniem schłodzić. Preparat Orsalit
nutris oraz preparat o smaku bananowym i malinowym przeznaczony jest dla dzieci od 6. mż.
Niemowlętom poniżej 6. mż. oraz dzieciom ze skłonnością do alergii należy podawać
preparat Orsalit bez dodatków smakowych. Faza nawadniania – zaleconą dawkę podawać w
ciągu pierwszych 3–4 h. Dzieci. <4 kg mc. (do 4. mż.) 200 ml, 4–8 kg mc. (<6. mż.) 400 ml, 8–
12 kg mc. (6.–12. mż.) 600 ml, 12–15 kg mc. (12.–24. mż.) 800 ml, >15 kg mc. (>2. rż.) 1200
ml. Dorośli. 600–1600 ml. Faza nawadniania podtrzymującego – podawać po każdym
płynnym stolcu lub wymiotach: dzieciom <12 kg mc. (do 12. mż.) 100 ml, dorosłym i dzieciom
>12 kg mc. (>12. mż.) 200 ml. Zapobieganie odwodnieniu – dawkowanie jak w fazie
nawadniania podtrzymujacego.
- Gastrolit – 3x1saszetka + 1saszetka po każdym luźnym stolcu. Leczenie stanów
odwodnienia niewielkiego stopnia, nawadnianie doustne w przebiegu biegunek u
niemowląt, dzieci oraz dorosłych. P.o. Niemowlęta. Przez pierwsze 4–6 h 50–100 ml/kg mc.,
w zależności od stopnia odwodnienia, następnie ok. 10 ml/kg mc. po każdym płynnym
stolcu. Dzieci 1.–3. rż. Przez pierwsze 4 h 50 ml/kg mc., następnie ok. 10 ml/kg mc. po
każdym płynnym stolcu. Dzieci starsze. Przez pierwsze 4 h 500 ml (do zaspokojenia
pragnienia), a następnie ok. 100–200 ml po każdym płynnym stolcu. Dorośli. Przez pierwsze
4 h 500–1000 ml (do zaspokojenia pragnienia), a następnie ok. 200 ml po każdym płynnym
stolcu. Profilaktyka stanów odwodnienia niewielkiego stopnia. P.o. 10 ml/kg mc. po każdym
stolcu u niemowląt i małych dzieci, 200 ml po płynnym stolcu u dzieci starszych i dorosłych.
Niemowlęta karmione piersią lub mieszankami zwykle powinny nadal otrzymywać taki sam
pokarm. U dzieci po 1. rż. należy nadal stosować dietę odpowiednią do wieku.
- Nifuroksazyd – 100mg – 2tbl x3/dziennie przez 5dni. Ostra lub przewlekła
biegunka w przebiegu zakażeń bakteryjnych przewodu pokarmowego. P.o. Dorośli. 800 mg/d
w 2–4 daw. podz. Dzieci po 6. rż. 600–800 mg/d w 2–4 daw. podz. Leczenie nie powinno
trwać dłużej niż 7 dni.
- No-Spa tabletki 40 mg – 80 mg - 2x1tbl/dziennie
- Smecta – 3x1saszetka 2h przed posiłkiem - Leczenie ostrej biegunki u dorosłych i
dzieci. Leczenie przewlekłej biegunki u dorosłych. P.o., między posiłkami, 2 h przed lub po
podaniu innych leków. Dzieci w 1. rż. 1 saszetka/d, 1.–2. rż. 1–2 saszetki/d, po 2. rż. 2–3
saszetki/d. Zawartość saszetki rozpuścić w 50 ml wody, podawać małymi porcjami w ciągu
dnia lub wymieszać z półpłynnym pokarmem. Dorośli. 3 saszetki/d, w przypadku ostrej
biegunki początkowo dawkę można podwoić. Zawartość saszetki rozpuścić w 1/2 szklanki
wody.

- Enterol – 250mg - Leczenie ostrych biegunek infekcyjnych. 1–2 kaps. lub sasz.
na dobę przez okres do 1 tyg. Zapobieganie biegunkom związanym ze stosowaniem
antybiotyków. 1–2 kaps. lub sasz. na dobę, w trakcie i po antybiotykoterapii. Nawracająca
biegunka spowodowana zakażeniem Clostridium difficile, jako dodatek do leczenia
wankomycyną lub metronidazolem. 4 kaps. lub sasz. na dobę przez okres do 4 tyg.
Zapobieganie biegunkom związanym z żywieniem dojelitowym. 1–2 kaps. lub sasz. na dobę.
Zapobieganie biegunkom podróżnych. 1–4 kaps. lub sasz. na dobę przez okres do 1 tyg.
- Linex Forte – 1kaps x3/dziennie - Przywracanie prawidłowej flory bakteryjnej i
regulowanie pracy jelit, wspomaganie odporności organizmu. P.o. podczas posiłku. Dorośli i
dzieci po 12. rż. 1 kaps. do 3 ×/d. Dzieci 3.–12. rż. 1 kaps. do 2 ×/d. W przypadku trudności z
połykaniem kapsułkę można otworzyć, wysypać jej zawartość na łyżeczkę, wymieszać
delikatnie z płynem i połknąć.
- Laremid – doraźnie - Objawowe leczenie ostrej i przewlekłej biegunki.
Zmniejszenie liczby i objętości stolców oraz poprawa ich konsystencji u pacjentów z
wytworzoną przetoką jelita krętego. P.o. Ostra biegunka. Dorośli: początkowo 4 mg,
następnie 2 mg po każdym luźnym stolcu. Dzieci po 6. rż.: 2 mg po każdym kolejnym
nieprawidłowym wypróżnieniu. Przewlekła biegunka. Dorośli: początkowo 4 mg/d; w razie
potrzeby dawkę zmodyfikować do momentu uzyskania 1–2 prawidłowych stolców w ciągu
doby; zwykle dawka podtrzymująca wynosi 2–12 mg/d. Dawka maks. u dorosłych 16 mg/d, u
dzieci 6 mg/20 kg mc./d.
37. Nudności i wymioty

Nudności to nieprzyjemne, niebolesne, subiektywne uczucie potrzeby zwymiotowania.
Wymioty to gwałtowne wyrzucenie treści żołądka przez usta, w wyniku silnych skurczów
mięśni brzucha i klatki piersiowej. Regurgitacja to przemieszczanie się zawartości żołądka do
jamy ustnej bez wysiłku i bez odruchów charakterystycznych dla wymiotów. Ruminacja
(przeżuwanie) to żucie i połykanie pokarmu cofającego się z żołądka do jamy ustnej wskutek
świadomego zwiększenia ciśnienia w jamie brzusznej w kilka minut po zjedzeniu lub w
trakcie jedzenia. Nudności i wymioty powstają w odpowiedzi na bodźce fizjologiczne lub
patologiczne, które pobudzają ośrodek wymiotny w rdzeniu przedłużonym lub strefę
chemoreceptorową (spustową) w dnie komory IV. Nudnościom często towarzyszą inne
objawy wegetatywne, związane zwłaszcza z pobudzeniem układu przywspółczulnego:
bladość powłok i zwiększona potliwość, ślinotok, hipotensja i bradykardia (w mechanizmie
wazowagalnym).
Wywiad:
Ustal czas trwania wymiotów, czas pomiędzy posiłkiem a wystąpieniem wymiotów,
charakter wymiocin i inne objawy towarzyszące. Badania diagnostyczne w zależności od
podejrzewanej przyczyny. Jeśli ocena wstępna nie wskazuje na konkretną przyczynę lub
wykonane badania jej nie ujawniły → podejmij próbę leczenia lekiem przeciwwymiotnym i
lekiem prokinetycznym albo kontynuuj diagnostykę, wykonując np. endoskopię górnego
odcinka przewodu pokarmowego, oznaczenie tyroksyny w surowicy, badania psychologiczne,
badania motoryki przewodu pokarmowego.
Leczenie:
Ustalenie przyczyny – skierowanie do specjalisty w zależności od przyczyny.
Schemat postępowania w przypadku nudności/wymiotów:

1) wyrównaj ewentualne zaburzenia wodno-elektrolitowe
2) ustal przyczynę i rozpocznij leczenie przyczynowe
3) stosuj leczenie objawowe, jeśli jest konieczne.
- Metoclopramidum – 10mg – 1tbl x3/dziennie - Zapobieganie opóźnionym
nudnościom i wymiotom po chemioterapii. Zapobieganie nudnościom i wymiotom
związanym z radioterapią. Objawowe leczenie nudności i wymiotów, w tym nudności i
wymiotów związanych z ostrym napadem migreny. Metoklopramid może być stosowany w
skojarzeniu z doustnymi lekami przeciwbólowymi w celu zwiększenia wchłaniania leków
przeciwbólowych w ostrych napadach migreny. Dorośli. 10 mg do 3 ×/d, maks. 30 mg/d lub
0,5 mg/kg mc./d. Zapobieganie opóźnionym nudnościom i wymiotom po chemioterapii u
dzieci 15.–18. rż. jako lek drugiego rzutu. 0,1–0,15 mg/kg mc. do 3 ×/d; u osób >60 kg mc.
zalecana dawka wynosi 10 mg 3 ×/d; maks. 0,5 mg/kg mc./d. Nie należy stosować leku w
postaci tabletek u dzieci o masie ciała <61 kg. Podawać p.o., należy przestrzegać 6-
godzinnego odstępu między dawkami, nawet w przypadku wymiotów. Nie stosować dłużej
niż 5 dni. U osób z klirensem kreatyniny <15 ml/min dawkę dobową należy zmniejszyć o 75%;
u osób z klirensem kreatyniny 15–60 ml/min lub z ciężką niewydolnością wątroby dawkę
dobową należy zmniejszyć o 50%.
- Torecan – czopki – 6,5mg – 1czopek x1/dziennie – Można w ciąży - Leczenie i
zapobieganie nudnościom, wymiotom i zawrotom głowy (po zabiegach chirurgicznych,
chemioterapii przeciwnowotworowej, radioterapii lub leczeniu lekami o działaniu
wymiotnym [opioidy, alkaloidy sporyszu, teofilina], urazach czaszki i mózgu, w nadciśnieniu
wewnątrzczaszkowym, migrenie i kinetozach, w mocznicy oraz zaburzeniach żołądkowo-
jelitowych, wątroby i dróg żółciowych). Leczeniu zawrotów głowy w chorobie Meniere'a i
innych zaburzeniach błędnikowych, po wstrząśnieniu mózgu, zespole po wstrząśnieniu
mózgu i miażdżycy naczyń mózgowych. Zapobieganie i leczenie nudności i wymiotów po
chemioterapii (chemioterapeutyki o łagodnym lub umiarkowanym działaniu wymiotnym
[fluorouracyl, doksorubicyna]). Dorośli i dzieci po 15. rż. 6,5 mg 1–3 ×/d p.o. lub p.r., w
ciężkich przypadkach i.m. lub i.v. Czas trwania leczenia – indywidualnie.
- Orsalit - 3x1saszetka + 1saszetka po każdych wymiotach. Uzupełnianie płynów i
składników mineralnych w zaburzeniach gospodarki wodno-elektrolitowej, podczas stanów
odwodnienia, a zwłaszcza w przebiegu biegunki i/lub wymiotów. P.o. Zawartość 1 saszetki
rozpuścić w 200 ml ciepłej, przegotowanej wody; przed podaniem schłodzić. Preparat Orsalit
nutris oraz preparat o smaku bananowym i malinowym przeznaczony jest dla dzieci od 6. mż.
Niemowlętom poniżej 6. mż. oraz dzieciom ze skłonnością do alergii należy podawać
preparat Orsalit bez dodatków smakowych. Faza nawadniania – zaleconą dawkę podawać w
ciągu pierwszych 3–4 h. Dzieci. <4 kg mc. (do 4. mż.) 200 ml, 4–8 kg mc. (<6. mż.) 400 ml, 8–
12 kg mc. (6.–12. mż.) 600 ml, 12–15 kg mc. (12.–24. mż.) 800 ml, >15 kg mc. (>2. rż.) 1200
ml. Dorośli. 600–1600 ml. Faza nawadniania podtrzymującego – podawać po każdym
płynnym stolcu lub wymiotach: dzieciom <12 kg mc. (do 12. mż.) 100 ml, dorosłym i dzieciom
>12 kg mc. (>12. mż.) 200 ml. Zapobieganie odwodnieniu – dawkowanie jak w fazie
nawadniania podtrzymujacego.
- Smecta – 3x1saszetka 2h przed posiłkiem - Leczenie ostrej biegunki u dorosłych i
dzieci. Leczenie przewlekłej biegunki u dorosłych. P.o., między posiłkami, 2 h przed lub po
podaniu innych leków. Dzieci w 1. rż. 1 saszetka/d, 1.–2. rż. 1–2 saszetki/d, po 2. rż. 2–3
saszetki/d. Zawartość saszetki rozpuścić w 50 ml wody, podawać małymi porcjami w ciągu

dnia lub wymieszać z półpłynnym pokarmem. Dorośli. 3 saszetki/d, w przypadku ostrej
biegunki początkowo dawkę można podwoić. Zawartość saszetki rozpuścić w 1/2 szklanki
wody.
- Metoclopramidum 0,5% - 10mg i.m. - Zapobieganie nudnościom i wymiotom po
zabiegach chirurgicznych lub związanym z radioterapią. Objawowe leczenie nudności i
wymiotów, w tym nudności i wymiotów związanych z ostrym napadem migreny. Dorośli. 10
mg do 3 ×/d, maks. 30 mg/d lub 0,5 mg/kg mc./d. Lek w postaci pozajelitowej stosować
możliwie krótko, następnie zastosować leczenie p.o. lub p.r. Zapobieganie opóźnionym
nudnościom i wymiotom po chemioterapii u dzieci 1.–18. rż. jako lek drugiego rzutu.
Leczenie nudności i wymiotów po zabiegach chirurgicznych u dzieci 1.–18. rż. jako lek
drugiego rzutu. I.v. 0,1–0,15 mg/kg mc. do 3 ×/d; maks. 0,5 mg/kg mc./d. W leczeniu
nudności i wymiotów pooperacyjnych nie stosować dłużej niż 48 h, w zapobieganiu
nudnościom i wymiotom po chemioterapii – nie dłużej niż 5 dni. Podawać i.v. w powolnym,
co najmniej 3-minutowym bolusie lub i.m.; należy przestrzegać 6-godzinnego odstępu
między dawkami. U osób z klirensem kreatyniny <15 ml/min dawkę dobową należy
zmniejszyć o 75%; u osób z klirensem kreatyniny 15–60 ml/min lub z ciężką niewydolnością
wątroby dawkę dobową należy zmniejszyć o 50%.
Aviomarin tabletki – 50mg – 1tbl co 6h - Zapobieganie chorobie lokomocyjnej.
Profilaktyka i leczenie nudności oraz wymiotów (z wyjątkiem wywołanych przez leki
stosowane w chemioterapii nowotworów). P.o., niezależnie od posiłku. Profilaktycznie
podawać co najmniej 30 min przed podróżą lub zażyciem źle tolerowanego leku. Dorośli i
dzieci po 14. rż. 50–100 mg, w razie potrzeby powtarzać co 4–6 h; dawka maks. 400 mg/d.
Dzieci. 6.–14. rż. 50 mg, w razie potrzeby powtarzać co 6–8 h; dawka maks. 5 mg/kg mc./d i
nie więcej niż 150 mg/d.
38. Wzdęcia
Wzdęcia - objaw chorobowy związany z obecnością nadmiernej ilości gazów w jelitach.
Wzdęcie brzucha stwierdza się najczęściej w następujących schorzeniach i stanach: zaparcia,
aerofagia, dyspepsja czynnościowa, zespół jelita nadwrażliwego, wzdęcie czynnościowe,
zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego,
zaburzenia wchłaniania, lambliaza, stan po fundoplikacji metodą Nissena (leczenie refluksu
żołądkowo-jelitowego).
Wywiad:
Dane z wywiadu mogą wskazywać na czynnościowe ( np. bóle brzucha i kurcze jelit,
nudności, jadłowstręt, zaparcia, częste oddawanie gazów) lub organiczne tło (np. gorączka,
wymioty, spadek masy ciała, krwawienie z p. pokarmowego, biegunki nocne, stolce
tłuszczowe ) tej dolegliwości. Skrupulatne dane dotyczące diety wskazujące na spożywanie
owoców, warzyw, roślin strączkowych, dietetycznych dodatków do żywności oraz artykułów
zawierających fruktozę. W przebiegu schorzeń lękowych, psychosomatycznych, przy żuciu
gumy i paleniu papierosów może dochodzić do aerofagii.
Leczenie:
W każdym przypadku postępowanie u pacjentów z wzdęciami powinno być nakierowane na
poszukiwanie przyczyn i odpowiednie leczenie przyczynowe.
 W zespole jelita nadwrażliwego z przewagą zaparć – leki prokinetyczne
 We wzdęciach czynnościowych postępowanie jak w zespole jelita nadwrażliwego
 Węgiel aktywowany, simeticon w zespole zatrzymywania gazów

 Jednorazowa lub okresowa antybiotykoterapia w przypadku przerostu flory
bakteryjnej jelit (np. rifaksymina)
 Dieta eliminacyjna, substytucja laktazy lub spożywanie nabiału pozbawionego laktozy
w zespole nietolerancji laktozy
 Modyfikacje dietetyczne i zmiana leków przeczyszczających na osmotyczne w
wzdęciach związanych z zaparciami
 U osób u których nie stwierdzono zmian patologicznych preparaty enzymów
trzustkowych, podsalicylan bizmutu, antybiotyki jelitowe
 Probiotyki w celu zasiedlenia jelit przez niepatogenne bakterie, które nie przyczyniają
się do nadprodukcji gazów
Meteospamyl – kaps. 2-3x1/dziennie przed posiłkiem - Stany skurczowe mięśni
gładkich przewodu pokarmowego (zespół jelita drażliwego, bolesna uchyłkowatość jelita
grubego, zwłaszcza z wzdęciami). Dorośli. P.o., przed posiłkami 1 kaps. 2–3 ×/d.
Espumisan kapsułki – 40mg 2kaps x3dziennie po każdym posiłku. Leczenie
objawowe zaburzeń żołądkowo-jelitowych związanych z nadmiernym gromadzeniem się
gazów w przewodzie pokarmowym. Wzmożone powstawanie gazów w okresie
pooperacyjnym. Dorośli, młodzież i dzieci 6.–14. rż. P.o., w trakcie posiłku lub po nim. 80 mg
3–4 ×/d. Przygotowanie do badań radiologicznych i ultrasonograficznych jamy brzusznej oraz
gastroskopii. P.o. 80 mg 3 ×/d w dniu poprzedzającym badanie i 80 mg rano, na czczo w dniu
badania.
39. Zaparcia
Zbyt mała częstotliwość wypróżnień (≤2/tydz.; zaparcie ciężkie to ≤2 wypróżnienia na
miesiąc) lub stolce twarde, oddawane z wysiłkiem, często z towarzyszącym uczuciem
niepełnego wypróżnienia.
Diagnostyka różnicowa:
1) zaparcie idiopatyczne (nie występuje choroba organiczna; najczęstszy typ zaparcia,
rozpoznawany u >90% chorych): czynnościowe (najczęstsza przyczyna przewlekłego
zaparcia), ze zwolnionym pasażem (tzw. inercja okrężnicy lub nieodpowiednia siła
propulsywna), defekacja dyssynergiczna (paradoksalny skurcz lub brak rozkurczu mięśni dna
miednicy podczas defekacji)
2) choroby jelita grubego: zespół jelita drażliwego (postać z zaparciem), uchyłkowatość, rak i
inne nowotwory, zwężenia w przebiegu różnych zapaleń (choroba Leśniowskiego i Crohna,
zapalenie niedokrwienne, gruźlica), przepuklina, skręt
3) choroby odbytu i odbytnicy: zwężenie odbytu, rak, guzki krwawnicze, szczelina odbytu,
wypadanie odbytnicy, uchyłek odbytnicy
4) leki: przeciwbólowe (opioidy, niesteroidowe leki przeciwzapalne), przeciwcholinergiczne,
przeciwdepresyjne (np. amitryptylina), przeciwdrgawkowe (np. karbamazepina),
przeciwparkinsonowskie (o działaniu dopaminergicznym), zawierające wapń lub glin,
preparaty żelaza, przeciwnadciśnieniowe (β-blokery, blokery kanału wapniowego, diuretyki,
klonidyna), antagoniści receptora 5-HT3, doustne środki antykoncepcyjne; także
nadużywanie leków przeczyszczających może spowodować lub nasilić zaparcie
5) choroby miednicy mniejszej: guzy jajnika i macicy, endometrioza

6) choroby obwodowego układu nerwowego: choroba Hirschsprunga, choroba Chagasa,
neuropatia autonomiczna (np. cukrzycowa), rzekoma niedrożność jelit
7) choroby OUN: choroby naczyniowe mózgu, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona,
uszkodzenia pourazowe mózgu lub rdzenia kręgowego, guzy rdzenia kręgowego
8) choroby gruczołów wewnątrzwydzielniczych i metaboliczne: cukrzyca, niedoczynność
tarczycy, niedoczynność przysadki, guz chromochłonny, porfiria, mocznica, nadczynność
przytarczyc, hiperkalcemia, hipokaliemia
9) ciąża
10) choroby psychiczne: depresja, jadłowstręt psychiczny
11) choroby tkanki łącznej: twardzina układowa, zapalenie skórno-mięśniowe.
Badania pomocnicze:
Jeżeli zaparcie jest nowym objawem, wymaga szczególnej czujności diagnostycznej.
- Badanie podmiotowe i przedmiotowe:
Ustal częstotliwość wypróżnień, wygląd stolca, czas trwania zaparcia, problemy związane z
oddawaniem stolca (brak uczucia parcia na stolec i nagłej potrzeby wypróżnienia częściej
występują w zaparciu czynnościowym i ze zwolnionym pasażem; w defekacji dyssynergicznej
częstsze są skargi na wypróżnienia z wysiłkiem, uczucie niepełnego wypróżnienia oraz
konieczność ręcznego wspomagania wypróżnienia), obecność objawów towarzyszących (np.
gorączka, krew w stolcu, ból brzucha [jego ustępowanie po wypróżnieniu może wskazywać
na zespół jelita drażliwego], wymioty), aktualne i przebyte choroby, przyjmowane leki; oceń
stan psychiczny, obecność objawów chorób gruczołów wydzielania wewnętrznego i układu
nerwowego przebiegających z zaparciem, badanie palcem per rectum z oceną napięcia
zwieracza odbytu (także podczas parcia na stolec; w zaparciu czynnościowym i
czynnościowych zaburzeniach defekacji stolec zalega w odbytnicy), obecności szczelin i
owrzodzeń, guzków krwawniczych i wypadania odbytnicy. Objawy alarmujące zwiększające
prawdopodobieństwo przyczyny organicznej: gorączka, zmniejszenie masy ciała (bez intencji
odchudzania się), krew w stolcu (widoczna makroskopowo lub utajona), niedokrwistość,
nieprawidłowości w badaniu przedmiotowym (np. guz brzucha, zmiany w okolicy
odbytowej), ból brzucha budzący pacjenta w nocy, wywiad rodzinny wskazujący na raka
jelita grubego lub nieswoiste zapalenia jelit.
- Badania pomocnicze:
1) badania laboratoryjne krwi: morfologia krwi, niekiedy także stężenia glukozy, wapnia i TSH
w surowicy
2) krew utajona w stolcu
3) badania endoskopowe i radiologiczne jelita grubego – kolonoskopia niezbędna u osób
>50. rż. lub przy towarzyszących objawach alarmujących w celu wczesnego wykrycia raka
jelita grubego
4) biopsja odbytnicy w przypadku podejrzenia choroby Hirschsprunga. Badania czynności
jelita grubego i odbytu (manometria, defekografia, test pasażu ze znacznikami) są wskazane
u chorych z uporczywym i niereagującym na standardowe leczenie zaparciem idiopatycznym
(→niżej), które zwykle jest spowodowane defekacją dyssynergiczną lub – rzadziej – inercją
okrężnicy (nieodpowiednią siłą propulsywną).
- Kryteria rozpoznania zaparcia idiopatycznego:
1) nie ma objawów sugerujących przyczynę organiczną (lub wykluczono ją w badaniach
pomocniczych)
2) zaparcie pojawiło się przed ≥6 mies. i utrzymywało się w ciągu ostatnich 3 mies.

3) nie są spełnione kryteria diagnostyczne zespołu jelita drażliwego. Podtypy: wydłużony czas
pasażu jelita grubego →inercja okrężnicy; prawidłowy pasaż przy zaburzeniach czynności
odbytu i/lub dna miednicy →defekacja dyssynergiczna; prawidłowe wyniki pasażu i
manometrii →zaparcie czynnościowe.
Leczenie:
Leczenie przyczynowe w każdym przypadku, jeżeli możliwe. Jeśli w odbytnicy zalegają masy
kałowe → koniecznie najpierw oczyść odbytnicę, stosując wlewki fosforanowe p.r. lub
makrogole, ew. usuń ręcznie (po wcześniejszej sedacji).
1. Leczenie niefarmakologiczne (pierwszy etap terapii):
1) dieta:
Zwiększ ilość błonnika pokarmowego w diecie do 20–30 g/d w kilku porcjach dziennie w
postaci np. otrąb pszennych (3–4 łyżki stołowe = 15–20 g), muesli (8 dkg = 5 g) lub owoców
(3 jabłka lub 5 bananów, lub 2 pomarańcze = 5 g) – podstawowa metoda leczenia zaparcia
czynnościowego, ma znaczenie wspomagające w zaparciu ze zwolnionym pasażem
jelitowym. Zaleć zwiększenie ilości wypijanych płynów do >3 l/d. W razie nietolerancji
błonnika (wzdęcie, kruczenia i przelewanie w brzuchu, wiatry, dyskomfort, kurczowy ból
brzucha) → zmniejsz jego dzienną ilość lub zastosuj inne środki hydrofilne zwiększające
objętość kału (np. preparat babki płesznika) lub osmotyczne leki przeczyszczające. Nie stosuj
w defekacji dyssynergicznej (nasila objawy) i okrężnicy olbrzymiej.
2) zmiana stylu życia:
zaleć systematyczną aktywność fizyczną oraz regularne próby spokojnego wypróżnienia
przez 15–20 min, bez nasilonego parcia, zawsze rano po śniadaniu. Pacjent nie powinien
wstrzymywać wypróżnień. U chorych hospitalizowanych i w opiece paliatywnej zastąp basen
fotelem z sedesem.
3) odstaw wszystkie leki, które mogą powodować zaparcie (jeśli to możliwe)
4) trening defekacji (biologiczne sprzężenie zwrotne) – podstawowa metoda leczenia
defekacji dyssynergicznej.
2. Leczenie farmakologiczne:
Zastosuj dodatkowo w razie nieskuteczności metod niefarmakologicznych. Rozpocznij od
leków osmotycznych lub pobudzających. Rodzaj leku i dawkę dobierz indywidualnie metodą
prób i błędów; gdy efekt jest niezadowalający po monoterapii, pomocne bywa skojarzenie 2
leków z różnych grup. Kontynuuj leczenie przez 2–3 mies., a w razie nieskuteczności zleć
badania czynnościowe jelita grubego. W defekacji dyssynergicznej zaleć leki osmotyczne (np.
glicerol lub makrogole) i okresowo wlewki doodbytnicze w celu oczyszczenia odbytnicy z
zalegającego kału (leki zwiększające objętość stolca i pobudzające nasilają objawy). U
chorych na nowotwór złośliwy nie stosuj leków zwiększających objętość stolca. W zaparciu
wywołanym przez opioidy zaleć leki pobudzające i osmotyczne, a w przypadkach opornych
podczas leczenia morfiną rozważ jej zamianę na inny opioid, rzadziej wywołujący zaparcie
(tramadol, fentanyl, metadon, buprenorfina). Powtarzane wlewki doodbytnicze
(fosforanowe, ew. 100–200 ml 0,9% roztworu NaCl) stosuje się w długotrwałym zaparciu,
opornym na leczenie farmakologiczne lub w razie nietolerancji doustnych środków
przeczyszczających. Nie zalecaj w tym celu ciepłej wody ani wody z mydłem (drażni błonę
śluzową jelita).

- Dieta Bogatoresztkowa - Picie minimum 2l płynów dziennie.
- Otręby 2x/dziennie po 2 łyżki – do jogurtu, do płatek śniadaniowych.
- Dulcobis – 5mg – 2 kapsułki przed snem - Krótkotrwałe, objawowe leczenie zaparć.
Dorośli i młodzież po 12. rż. P.o. 5–10 mg przed snem. Przygotowanie do badań
diagnostycznych i zabiegów chirurgicznych. Dorośli i młodzież po 12. rż. P.o. 10 mg rano i 10
mg wieczorem w dniu poprzedzającym badanie lub zabieg. Rano w dniu badania lub zabiegu
zalecane jest podanie środka przeczyszczającego o szybszym działaniu, np. w postaci czopka.
- Duphalac – 200ml – 15ml rano do śniadania - Zaparcia – regulacja fizjologicznej
czynności okrężnicy. Zmiękczanie stolca ze względów medycznych (żylaki odbytu, stany po
operacjach w obrębie jelita grubego lub odbytu). P.o., 1 ×/d (najlepiej podczas śniadania) lub
w 2 daw. podz.; działanie przeczyszczające może wystąpić po kilku dniach. Dorośli i młodzież.
Początkowo 15–45 ml/d, następnie 15–30 ml/d. Dzieci 7.–14. rż. Początkowo 15 ml/d,
następnie 10–15 ml/d. Dzieci 1.–6. rż. 5–10 ml/d. Niemowlęta. Nie więcej niż 5 ml/d.
Encefalopatia wątrobowa – profilaktyka i leczenie śpiączki wątrobowej oraz stanu
przedśpiączkowego (Duphalac). Dorośli. P.o. Początkowo 30–45 ml 3–4 ×/d, następnie
dawkę dostosować indywidualnie, aby pacjent oddawał 2–3 luźne stolce/d.
- Czopki glicerynowe – 1 czopek/dziennie.
- Colon C – granulat – 2x dziennie po 1 łyżeczce.

40. Dyspepsja – Zgaga
Zespół objawów obejmujący następujące dolegliwości: ból lub uczucie pieczenia w
nadbrzuszu, poposiłkowe uczucie pełności (nieprzyjemne uczucie zalegania pokarmu w
żołądku), wczesne uczucie sytości (nieproporcjonalne do ilości spożytego pokarmu, które nie
pozwala dokończyć posiłku). Pojęcie dyspepsji nie obejmuje zgagi (pieczenie w okolicy
zamostkowej), chociaż zgaga często współistnieje z dyspepsją.
Wywiad:
1. Dyspepsja organiczna: choroba refluksowa przełyku (ChRP), polekowe uszkodzenie błony
śluzowej żołądka, dwunastnicy lub przełyku (ASA i inne NSLPZ, niektóre antybiotyki p.o.
[głównie doksycyklina, erytromycyna, ampicylina], naparstnica, teofilina, sole żelaza lub
potasu, blokery kanału wapniowego, azotany, GKS, bisfosfoniany), choroba wrzodowa
żołądka i dwunastnicy, choroby dróg żółciowych, zapalenie wątroby, zapalenie lub torbiele
rzekome trzustki, nowotwory złośliwe (żołądka, trzustki, jelita grubego), niedokrwienie jelita,
tętniak aorty brzusznej.
2. Dyspepsja niediagnozowana: rozpoznawana u pacjentów zgłaszających się z powodu
dolegliwości dyspeptycznych, które pojawiły się niedawno lub nie były wcześniej
diagnozowane (może obejmować przyczyny organiczne).
3. Dyspepsja czynnościowa: rozpoznawana, gdy przez ≥3 mies. (z początkiem objawów
przed ≥6 mies.) występowała dyspepsja, a nie stwierdzono choroby organicznej (również w
endoskopii górnego odcinka przewodu pokarmowego), która mogłaby wytłumaczyć objawy.
Objawy nie ustępują po wypróżnieniu oraz nie wiążą się ze zmianą częstotliwości wypróżnień
lub wyglądu stolca (cechy zespołu jelita drażliwego).
Badania Pomocnicze:
1. Badanie podmiotowe i przedmiotowe: ustal: jak długo trwają dolegliwości; czy są związane
z rodzajem posiłków i czasem ich spożywania; czy występuje wzdęcie (może wskazywać na
zespół jelita drażliwego) lub zgaga i kwaśne odbijanie (wskazuje na ChRP); czy rytm
wypróżnień i konsystencja stolca są prawidłowe (nieprawidłowości oraz ustępowanie bólu
po wypróżnieniu wskazują na zespół jelita drażliwego); jakie leki chory przyjmuje (wyklucz
leki wywołujące dyspepsję, zwłaszcza NSLPZ); czy występują objawy alarmujące
(zmniejszenia masy ciała bez intencji odchudzania się, ból brzucha budzący ze snu, żółtaczka,
krwawienie z przewodu pokarmowego, dysfagia, powtarzające się wymioty, guz w
nadbrzuszu).
2. Badania pomocnicze: wykonaj w celu rozpoznania/wykluczenia przyczyny organicznej:
morfologia krwi (niedokrwistość z niedoboru żelaza – objaw alarmujący, wskazuje na
przyczynę organiczną); USG jamy brzusznej (wykonaj w razie występowania objawów
alarmujących); endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego (podstawowe badanie
diagnostyczne w dyspepsji niediagnozowanej; wykonaj je w trybie pilnym, jeżeli dyspepsji
towarzyszy ≥1 objaw alarmujący, a u pacjenta z dyspepsją >45. rż. w każdym przypadku).
Leczenie:
1. Dyspepsja organiczna: lecz chorobę podstawową, odstaw (jeśli to możliwe) leki
wywołujące dyspepsję. W przypadku współistnienia zgagi i objawów dyspeptycznych
rozpoznaj wstępnie ChRP i rozpocznij empiryczne leczenie inhibitorem pompy protonowej
(IPP; preparaty i dawkowanie →rozdz. 4.7). Jeśli objawy dyspeptyczne utrzymują się pomimo
właściwej terapii, ChRP jest mało prawdopodobną przyczyną dolegliwości.
2. Dyspepsja czynnościowa: zleć badanie w kierunku H. pylori (np. oznaczenie antygenów w
kale) i jeśli wynik jest dodatni, zastosuj leczenie eradykacyjnie →rozdz. 4.7. Jeśli wynik jest

ujemny lub nie ma poprawy po leczeniu eradykacyjnym → stosuj IPP lub H2-bloker (ew. leki
zobojętniające); możesz podjąć próbę leczenia amitryptyliną 10–25 mg przed snem przez 8–
12 tyg. (w razie skuteczności kontynuuj przez ~6 mies.). Zaleć zaprzestanie palenia tytoniu,
unikanie pokarmów lub napojów, które wywołują lub nasilają objawy, oraz częste i nieobfite
posiłki. Pomocna może być psychoterapia.
- Polprazol 20 – 1x1 - Leczenie choroby wrzodowej dwunastnicy. Dorośli. 20 mg 1 ×/d
przez 2–4 tyg. U pacjentów z chorobą wrzodową dwunastnicy oporną na leczenie 40 mg 1
×/d przez 4 tyg. Zapobieganie nawrotom choroby wrzodowej dwunastnicy. Dorośli. 20 mg 1
×/d; u niektórych chorych wystarczająca jest dawka 10 mg 1 ×/d. W razie potrzeby dawkę
można zwiększyć do 40 mg 1 ×/d. Leczenie choroby wrzodowej żołądka. Dorośli. 20 mg 1 ×/d
przez 4–8 tyg. U pacjentów z chorobą wrzodową żołądka oporną na leczenie 40 mg 1 ×/d
przez 8 tyg. Zapobieganie nawrotom choroby wrzodowej żołądka. Dorośli. 20 mg 1 ×/d, w
razie konieczności dawkę zwiększyć do 40 mg 1 ×/d. Eradykacja H. pylori u osób z chorobą
wrzodową żołądka lub dwunastnicy. Dorośli. 20 mg 2 ×/d lub 40 mg 1 ×/d przez 7 dni w
skojarzeniu z antybiotykami, w zależności od schematu. W razie potrzeby leczenie można
powtórzyć. Leczenie owrzodzeń żołądka i dwunastnicy związanych ze stosowaniem NLPZ.
Dorośli. 20 mg 1 ×/d przez 4–8 tyg. Zapobieganie owrzodzeniom żołądka i dwunastnicy
związanym ze stosowaniem NLPZ u pacjentów z grup ryzyka (osoby >60. rż., choroba
wrzodowa żołądka lub dwunastnicy albo krwawienie z górnego odcinka przewodu
pokarmowego w wywiadzie). Dorośli. 20 mg 1 ×/d. Leczenie refluksowego zapalenia
przełyku. Dorośli. 20 mg 1 ×/d przez 4–8 tyg. W ciężkich przypadkach 40 mg 1 ×/d przez 8
tyg. Długotrwałe leczenie podtrzymujące po ustąpieniu refluksowego zapalenia przełyku.
Dorośli. 10 mg 1 ×/d, w razie konieczności dawkę można zwiększyć do 20–40 mg 1 ×/d.
Leczenie objawowej choroby refluksowej przełyku. Dorośli. 20 mg 1 ×/d, niekiedy
wystarczająca jest dawka 10 mg 1 ×/d. Jeśli objawy nie ustąpią po 4 tyg. leczenia dawką 20
mg/d, zaleca się dalszą diagnostykę. Zespół Zollingera i Ellisona. Dorośli. Początkowo 60 mg 1
×/d. Dawkę podtrzymującą dostosować indywidualnie, zwykle 20–120 mg/d. Dawki >80 mg
należy podawać w 2 daw. podz. Leczenie refluksowego zapalenia przełyku oraz objawowe
leczenie zgagi i zarzucania kwaśnej treści żołądkowej w chorobie refluksowej przełyku u
dzieci po 1. rż. i ≥10 kg mc. Dzieci >1. rż. i 10–20 kg mc. 10 mg 1 ×/d; w razie konieczności
dawkę można zwiększyć do 20 mg 1 ×/d. Dzieci ≥2. rż. i >20 kg mc. 20 mg 1 ×/d; w razie
konieczności dawkę można zwiększyć do 40 mg 1 ×/d. W refluksowym zapaleniu przełyku
leczenie trwa 4–8 tyg., w objawowym leczeniu choroby refluksowej przełyku – 2–4 tyg. (w
razie braku poprawy należy przeprowadzić dalszą diagnostykę). Leczenie choroby wrzodowej
dwunastnicy wywołanej przez H. pylori u dzieci i młodzieży po 4. rż. Dzieci 15–30 kg mc. 10
mg 2 ×/d; >30 kg mc. 20 mg 2 ×/d; leczenie kontynuować przez 7 dni (niekiedy 14 dni) w
skojarzeniu z antybiotykami, w zależności od schematu. Podawać p.o., rano, najlepiej na
czczo; kapsułki przyjmować w całości. W przypadku trudności z przełykaniem można
otworzyć kapsułkę i połknąć jej zawartość w postaci niezmienionej albo po zmieszaniu z
wodą lub lekko kwaśnym napojem (np. sokiem owocowym lub musem jabłkowym); kapsułkę
można również ssać, a następnie połknąć zawartość (bez żucia), popijając wodą. Nie ma
konieczności modyfikowania dawki u osób w podeszłym wieku lub z zaburzeniami czynności
nerek. U osób z zaburzeniami czynności wątroby 10–20 mg/d.
- Rennie Antacidum – tbl. Do ssania – 1-2tabletki w godzinę po posiłku i przed
snem - Objawowe leczenie dolegliwości związanych z nadkwaśnością soku żołądkowego.

Dorośli i dzieci po 12. rż. 1–2 tabl. 1 h po posiłku i przed snem, w razie potrzeby można
przyjąć dodatkowo 1–2 tabl. między zwykłymi porami dawkowania; maks. 11 tabl./d.
Tabletki należy ssać lub żuć.
- Jeśli Pacjent ma zgagę w nocy można podać Polprazol 20 przed snem,
dodatkowo wyższe ułożenie tułowia podczas snu i ostatni posiłek najpóźniej na
2-3h przed snem.
41. Kolka żółciowa

Kolka żółciowa – Objawy podmiotowe:
Napadowy ostry ból brzucha (tzw. kolka żółciowa; główny objaw kliniczny, pojawia się często
po spożyciu tłustego pokarmu, w wyniku wzrostu ciśnienia w pęcherzyku żółciowym po
zamknięciu przewodu pęcherzykowego przez złóg; zlokalizowany w okolicy podżebrowej
prawej lub w nadbrzuszu środkowym, może promieniować pod prawą łopatkę, utrzymuje się
przez kilka godzin i stopniowo ustępuje), nudności i wymioty (mogą towarzyszyć bólowi),
zgaga, dyskomfort w nadbrzuszu po spożyciu tłustego pokarmu, wzdęcie brzucha.
Utrzymywanie się bólu >6 h, gorączka i dreszcze mogą wskazywać na ostre zapalenie
pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych lub ostre żółciopochodne zapalenie trzustki.
- Objawy przedmiotowe: bolesność palpacyjna w okolicy podżebrowej prawej, objaw
Chełmońskiego (ból przy wstrząsaniu okolicy podżebrowej prawej), niekiedy objawy
ograniczonego zapalenia otrzewnej w sąsiedztwie pęcherzyka żółciowego (wzmożone
napięcie powłok brzucha, objaw Blumberga), wyczuwalny powiększony i tkliwy pęcherzyk
żółciowy (u niektórych chorych).
- Przebieg naturalny: U ~2/3 chorych przebieg bezobjawowy, u 1/3 kolka żółciowa
nawraca co kilka dni, tygodni do kilku miesięcy.
Badania pomocnicze:
Badania obrazowe: USG – skuteczność diagnostyczna >95%; uwidacznia złogi o średnicy
≥3 mm, pozwala ocenić powiększenie pęcherzyka żółciowego, szerokość dróg żółciowych
wewnątrz- i zewnątrzwątrobowych oraz narządy sąsiednie.
Leczenie:
Leki przeciwbólowe: paracetamol i NSLPZ w typowych dawkach, w razie silniejszego bólu
opioidy – petydyna (Dolargan, Dolcontral) 50–100 mg i.m. lub s.c. lub pentazocyna
(Pentazocinum WZF) 30–60 mg i.m.
Leki rozkurczowe
1) drotaweryna (Galospa, No-Spa, No-Spa Comfort, No-Spa Forte, No-Spa Max) 40–80 mg
p.o., s.c., i.m. lub i.v.
2) hioscyna (Buscolysin, Buscopan, Buscopan Forte, Scopolan) 20 mg p.o., p.r., i.m. lub i.v.,
także preparaty złożone z paracetamolem (Panadol Femina) lub metamizolem (Scopolan
Compositum)
3) papaweryna (Papaverinum Hydrochloricum WZF) s.c. lub i.m. 40–120 mg albo powoli i.v.
maks. 40 mg; p.r. czopki (Biospasmil, Spasticol; zawierają dodatkowo wyciąg z liści pokrzyku).
W razie potrzeby możesz powtórzyć dawkę leku.
No-Spa tabletki 40 mg – 3x1 - Stany skurczowe mięśni gładkich związane z chorobami
dróg żółciowych (np. w przebiegu kamicy dróg żółciowych, zapalenia pęcherzyka żółciowego,
zapalenia okołopęcherzykowego, zapalenia przewodów żółciowych, zapalenia brodawki

Vatera). Stany skurczowe mięśni gładkich dróg moczowych (kamica nerkowa, kamica
moczowodowa, zapalenie miedniczek nerkowych, zapalenie pęcherza moczowego, bolesne
parcie na mocz). Wspomagająco w stanach skurczowych mięśni gładkich przewodu
pokarmowego w przebiegu choroby wrzodowej żołądka i/lub dwunastnicy, zapalenia
żołądka, jelit, okrężnicy, trzustki, w stanach skurczowych wpustu i odźwiernika, zespole
drażliwego jelita grubego, zaparciach na tle spastycznym i wzdęciach jelit, w stanach
skurczowych w obrębie dróg rodnych (bolesne miesiączkowanie). P.o. Dorośli. 120–240
mg/d w 2–3 daw. podz. Dzieci. 6.–12. rż. 80 mg/d w 2 daw. podz.; dzieci po 12. rż. 160 mg/d
w 2–4 daw. podz.
Buscolysin - Ostre stany skurczowe przewodu pokarmowego (skurcze przełyku,
wpustu i odźwiernika, zaparcie skurczowe, nadruchliwa dyskineza żółciowa). Zapalenie lub
owrzodzenie żołądka i dwunastnicy. Kolka żółciowa. Ostre stany skurczowe dróg moczowych,
zwłaszcza w przebiegu kamicy nerkowej, kolka nerkowa, bolesne parcie na pęcherz
moczowy. Pomocniczo w diagnostyce radiologicznej przewodu pokarmowego i dróg
moczowych oraz po zabiegach operacyjnych. W położnictwie i ginekologii: skurcze kanału
porodowego podczas porodu, połogowe zapalenie macicy, usuwanie łożyska, bolesne
miesiączkowanie, wspomagająco podczas aborcji (w początkowym etapie). I.v. lub i.m.
Dorośli. 10–20 mg 2–4 ×/d; dawka maks. 100 mg/d. Dzieci po 6. rż. 5–10 mg 2–4 ×/d. Nie
zaleca się podawania leku w ciągu 24 h przed badaniem wydzielania kwasu żołądkowego.
Ibuprofen - Bóle o umiarkowanym lub słabym nasileniu: bóle zębów, stawów,
mięśni, głowy (w tym bóle migrenowe), bolesne miesiączkowanie. Stany gorączkowe
różnego pochodzenia (w tym w przebiegu grypy i przeziębienia). Objawowe leczenie RZS
oraz choroby zwyrodnieniowej stawów. Dorośli i dzieci po 12. rż. P.o. Zwykle 1200–1800
mg/d w daw. podz., niekiedy wystarczająca jest dawka 600–1200 mg/d; dawka maks. 2400
mg/d. Objawowe leczenie młodzieńczego RZS. Dzieci >7 kg mc. P.o. 20–40 mg/kg mc./d.
42. Uchyłki jelita grubego

Uchyłki jelita grubego - Uchyłki nabyte jelita grubego są drobnymi (zwykle średnicy 5–10
mm) przepuklinami błony śluzowej przez błonę mięśniową okrężnicy (uchyłki rzekome).
Występują u 1/3 populacji po 60. rż., najczęściej w esicy (>90%), rzadziej w bliższych
odcinkach okrężnicy, nigdy w odbytnicy. Uchyłki wrodzone są to uwypuklenia wszystkich
warstw ściany jelita, przeważnie pojedyncze w kątnicy, występują rzadko i mają małe
znaczenie kliniczne.
Wywiad:
Uchyłki jelita grubego przebiegają najczęściej (do 80%) bez żadnych objawów i są wykrywane
przypadkowo podczas badań diagnostycznych wykonywanych z innego wskazania. Taką
bezobjawową postać kliniczną choroby nazywa się uchyłkowatością okrężnicy. W postaci
objawowej (choroba uchyłkowa okrężnicy) najczęściej ból w lewym dolnym kwadrancie
brzucha i zmiana rytmu wypróżnień; często wzdęcie i zaparcie albo zaparcie naprzemienne z
biegunką; zdarzają się objawy sugerujące niedrożność (przemijające zatrzymanie wypróżnień
i gazów).
Badania pomocnicze:
Badania obrazowe (decydują o rozpoznaniu): kontrastowy wlew doodbytniczy lub
kolonoskopia; przeciwwskazane w ostrym zapaleniu uchyłków. TK jamy brzusznej i miednicy
mniejszej – uwidacznia pogrubienie ściany okrężnicy, naciek zapalny w tkance tłuszczowej i

ropień; najważniejsze badanie w rozpoznawaniu zapalenia uchyłków i jego powikłań. USG
jamy brzusznej – pozwala wykryć zbiorniki ropy.
Leczenie:
Niepowikłaną chorobę uchyłkową lecz ambulatoryjnie.
1. Zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego: np. otręby początkowo 1–2 łyżek stołowych
dziennie, co tydzień dawkę można zwiększać o 2 łyżki, dochodząc do 5–6 łyżek dziennie.
2. Okresowe (co miesiąc przez 7 dni) stosowanie rifaksyminy (Xifaxan) p.o. 400 mg 2 × dz.
powoduje poprawę objawową i zmniejszenie częstości powikłań.
3. Stosuje się leki rozkurczowe (drotaweryna p.o. [Galospa, No-Spa, No-Spa Comfort, No-Spa
forte, No-Spa Max] 40–80 mg 3 × dz.) i przeciwcholinergiczne, ale ich skuteczność nie jest
udokumentowana. Rola mesalazyny i probiotyków jest dyskusyjna.
- Xifaxan – 200mg – DS. 2-0-2 - Leczenie chorób przewodu pokarmowego u dorosłych i
dzieci po 12. rż., które zostały wywołane lub do powstania których przyczyniły się bakterie
wrażliwe na ryfaksyminę, takich jak zakażenia jelitowe, biegunka podróżnych. Dorośli i dzieci
po 12. rż. P.o., od 200 mg co 8 h do 400 mg co 8–12 h, nie dłużej niż przez 7 dni.
Encefalopatia wątrobowa. Dorośli i dzieci po 12. rż. P.o. 400 mg co 8h, nie dłużej niż przez 7d
- No-Spa tabletki 40 mg – 3x1tbl/dziennie – DS. 1-1-1
- Tribux tabletki - 100 mg – DS. 1-0-1
Ostre zapalenie uchyłków:
Leczenie: leżenie w łóżku, ścisła dieta, odpowiednie nawodnienie i stosowanie antybiotyków
p.o. (w lżejszych przypadkach) i/lub pozajelitowo przez 7–10 dni. Hospitalizacji wymagają
chorzy z ciężkim lub powikłanym zapaleniem, osoby starsze obciążone chorobami
współistniejącymi oraz kobiety w ciąży. Najczęściej stosuje się cyprofloksacynę i/lub
metronidazol w standardowych dawkach albo cefalosporynę III generacji lub aminoglikozyd
w połączeniu z metronidazolem. Konieczność antybiotykoterapii w niepowikłanym zapaleniu
uchyłków jest ostatnio kwestionowana.
43. Zespół Jelita Drażliwego

Zespół jelita drażliwego jest najczęstszą (~10% całej populacji) przewlekłą chorobą jelita
cienkiego i grubego, objawiającą się bólem brzucha i zaburzeniami rytmu wypróżnień, które
nie są uwarunkowane zmianami organicznymi lub biochemicznymi. Przyczyna nie jest znana.
U 70–90% chorych występują zaburzenia psychiczne.
Wywiad:
Wg wytycznych rzymskich III na podstawie dominujących objawów i wyglądu stolca wyróżnia
się postaci: z biegunką, z zaparciem i mieszaną. Występuje ból brzucha – stały lub
nawracający, najczęściej w podbrzuszu i lewym dolnym kwadrancie; może być ostry,
kurczowy, nękający, ale prawie nigdy nie budzi w nocy; nasila się po posiłku, ulega
złagodzeniu po wypróżnieniu, towarzyszy częstym i luźniejszym wypróżnieniom. W biegunce
stolce wodniste lub półpłynne (maziste), rzadko o zwiększonej objętości; częstsze
wypróżnienia, poprzedzone dość gwałtownym parciem, występują po posiłkach, stresie
psychicznym i w godzinach porannych. W zaparciu częstość wypróżnień zmniejszona,
twardy, bryłowaty (lub w postaci twardych bryłek przypominających orzechy) stolec
oddawany z wysiłkiem; po oddaniu stolca często uczucie niepełnego wypróżnienia. U
niektórych chorych występują na przemian okresy biegunki i zaparcia. W obu postaciach

typowe są skąpe wypróżnienia. Inne objawy: wzdęcie brzucha (przeważnie objaw
subiektywny), domieszka śluzu w kale, nudności, wymioty i zgaga. Badanie przedmiotowe nie
wykazuje istotnych odchyleń od stanu prawidłowego. U niektórych chorych stwierdza się
tkliwość w rzucie esicy. U większości chorych dolegliwości uporczywie nawracają, ale
choroba ma łagodny przebieg i nigdy nie prowadzi do wyniszczenia ani innych poważnych
następstw.
Badania Pomocnicze:
Wykonywane w celu wykluczenia organicznej przyczyny dolegliwości. Zestaw zalecanych
badań diagnostycznych: morfologia krwi obwodowej, CRP i OB, rutynowe badania
biochemiczne krwi, badanie ogólne moczu, badania kału w kierunku zakażeń bakteryjnych,
zarażeń pasożytniczych i obecności krwi utajonej; w wybranych przypadkach
fiberosigmoidoskopia; inne badania uzupełniające w zależności od sytuacji klinicznej (np.
oznaczenie stężenia transglutaminazy tkankowej we krwi i pobranie wycinków z dwunastnicy
w razie podejrzenia celiakii).
Rozpoznanie:
Zgodnie z wytycznymi rzymskimi III rozpoznanie ustala się na podstawie stwierdzenia
typowych objawów (objawy muszą być obecne przez ostatnie 3 mies., z początkiem przed ≥
6 mies.): nawracający ból lub dyskomfort w jamie brzusznej trwający ≥3 dni w miesiącu
przez ostatnie 3 mies., któremu towarzyszyły ≥2 z następujących: poprawa po
wypróżnieniu, początek dolegliwości związany ze zmianą częstości wypróżnień (biegunka lub
zaparcie), początek dolegliwości związany ze zmianą wyglądu stolca.
Leczenie:
1. Zasady ogólne:
Podstawą leczenia jest dobra współpraca z chorym. Wyjaśnij mu przyczynę objawów i
zapewnij, że choroba nie jest poważna (zwłaszcza że nie ma raka). Jeśli typowe leczenie
trwające 3–6 mies. nie przynosi pożądanych efektów, a nasilenie objawów wiąże się ze
stresem lub zaburzeniami emocjonalnymi, może być skuteczne leczenie psychologiczne (np.
terapia poznawczo-behawioralna, hipnoterapia, trening relaksacyjny).
2. Dieta:
Interwencje dietetyczne stanowią pierwszą linię postępowania. Posiłki należy spożywać
regularnie i bez pośpiechu; jeśli dominuje zaparcie → zaleć zwiększenie ilości błonnika w
diecie (poprawa nie wcześniej niż po 2–3 tyg.; u niektórych chorych błonnik pokarmowy
może nasilać dolegliwości); unikanie potraw zawierających dużo węglowodanów
nierozkładających się w przewodzie pokarmowym (np. fasola, kapusta, kalafior, brukselka)
lub słabo wchłanialnych i łatwo ulegających fermentacji (sacharoza [cukier stołowy], laktoza
[w mleku krowim], fruktoza [w miodzie i owocach], sorbitol [w słodzikach spożywczych]) oraz
picia kawy i alkoholu. U niektórych chorych korzystna może być dieta bezglutenowa (u ≤
30% chorych na IBS występuje nadwrażliwość na pszenicę niezwiązana z celiakią).
3. Leczenie farmakologiczne:
W celu łagodzenia objawów nieustępujących pomimo zastosowania psychoterapii i
modyfikacji diety:
1) postać z zaparciem – lubiproston(i) p.o. 8 µg 2 × dz., tegaserod(i) p.o. 6 mg 2 × dz.,
prukalopryd(i) p.o. 2 mg 1 × dz., linaklotyd(i) p.o. 290 µg 1 × dz.; leki przeczyszczające →
rozdz. 1.39

2) postać z biegunką → rifaksymina (Xifaxan) p.o. od 400 mg 2 × dz. przez 10 dni do 550 mg 2
× dz. przez 14 dni, alosetron(i) p.o. 0,5–1 mg 1 × dz. przez 4 tygodnie, ramosetron(i) p.o. 5 µg
1 × dz.; leki przeciwbiegunkowe: loperamid (Imodium Instant, Laremid, Lopacut, Loperamid
WZF, Stoperan) 2–4 mg w razie potrzeby, maks. 12 mg/d; difenoksylat z atropiną (Reasec) 2
tabl. 3 × dz., dawka podtrzymująca 1 tabl./dz.
3) łagodzenie innych objawów: wzdęcie → symetykon (Aero-OM, Bobotic, Espumax,
Espumisan, Gaspertin Wzdęcia, Gastrosil, Imogas Forte, Infacol, Regumisan, Simetigast Forte,
Ulgix Wzdęcia) 80 mg 3 × dz.; dimetykon (Esputicon) 100 mg 3 × dz.; ból poposiłkowy →
hioscyna (Buscopan, Scopolan) 10–20 mg przed posiłkami, olejek miętowy; ból przewlekły →
np. amitryptylina (Amitriptylinum VP) 10–50 mg 1 × dz. przed snem (zwłaszcza w przypadku
depresji i bezsenności), alternatywnie inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny, np.
paroksetyna.
- Tribux tabletki 100 mg – 3x 1tabletka/dziennie przed posiłkiem - Zaburzenia
motoryki przewodu pokarmowego (zespół jelita drażliwego). Zaburzenia czynnościowe
przewodu pokarmowego (biegunki, zaparcia, bóle brzucha, stany skurczowe jelit). P.o.
Granulat do sporządzania zawiesiny. Dorośli. 15 ml (72 mg) 3 ×/d, wyjątkowo 90 ml/d (432
mg/d) w daw. podz. Niemowlęta i starsze dzieci. Zwykle 1 ml/kg mc./d (4,8 mg/kg mc./d) w
2–3 daw. podz.; zaleca się przelać zawartość dozownika do płynnego pokarmu lub napoju i
natychmiast podać do wypicia. Tabletki. Dorośli. 100 mg 3 ×/d przed posiłkiem, wyjątkowo
600 mg/d w daw. podz. Dzieci po 12. rż. Nie więcej niż 6 mg/kg mc./d.
- Debridat tabletki powlekane – 100mg - 3x 1tabletka/dziennie przed posiłkiem
- Zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego i dolegliwości jelitowe związane z
czynnościowymi zaburzeniami przewodu pokarmowego, bóle związane z czynnościowymi
zaburzeniami przewodu pokarmowego i dróg żółciowych. Dorośli. P.o. 100 mg 3 ×/d,
wyjątkowo do 600 mg/d w daw. podz.
- Duspatalin retard – 2x 1tabletka - Objawowe leczenie bólów brzucha wywołanych
kurczem mięśni gładkich jelit oraz zaburzeń czynnościowych jelit w przebiegu zespołu jelita
drażliwego. Dorośli i dzieci po 10. rż. P.o. 135 mg 3 ×/d 20 min przed posiłkiem lub 200 mg 2
×/d.
44. Podejrzenie choroby wrzodowej

Polprazol 20mg kaps.dojelitowe 1 kapsułka 1x dziennie przez 3-4tyg.; Ranigast 150mg tabl.
2x1tabl rano i przed snem przez 4tyg.
45. Eradykacja helicobacter pylori

Polprazol kaps. 20mg 2x dziennie, Amotaks tabl. 1g 2x dziennie, (wszystko jest na R wg ChPL)
Metronidazol Polpharma tabl. 250mg 2tabletki 2x dziennie przez 10dni
46. Hemoroidy
Hemoroidy - Guzki krwawnicze (żylaki odbytu) dzieli się na wewnętrzne i zewnętrzne w
zależności od położenia względem linii grzebieniastej. Guzki wewnętrzne to obecne od
urodzenia, poduszkowate uwypuklenia utworzone przez sploty żylne i tkankę łączną powyżej

linii grzebieniastej, wspomagające mechanizmy zamykania kanału odbytu. Choroba
hemoroidalna – powiększenie i przemieszczenie guzków.
Wywiad:
Rozpoznanie: oglądanie okolicy odbytu i badanie palcem per rectum, badanie endoskopowe
(np. sigmoidoskopem) w celu wykluczenia nowotworu; jeśli krwawienie nie jest typowe dla
guzków krwawniczych (krew w stolcu jest ciemna lub zmieszana z kałem, krew utajona w
stolcu, niedokrwistość) → wykonaj kolonoskopię lub dwukontrastowy wlew doodbytniczy.
Leczenie:
1) zapobieganie zaparciom
2) miejscowe dolegliwości (świąd, pieczenie, ból) → ciepłe nasiadówki; czopki i maści
doodbytnicze zawierające m.in. leki znieczulające miejscowo, np. lidokainę (Aesculan,
Lidoposterin, Procto-Glyvenol, Procto-Hemolan) lub benzokainę (Hemorol, Sapoven) i
hydrokortyzon (Posterisan H, Proktosedon [zawiera neomycynę]); nie stosuj dłużej niż przez
tydzień ze względu na skutki uboczne (kontaktowe zapalenie skóry, zanik błony śluzowej w
przypadku hydrokortyzonu)
3) guzki II i III stopnia oraz dokuczliwe guzki I stopnia, gdy leczenie zachowawcze nie jest
skuteczne → obliteracja w warunkach ambulatoryjnych; techniki – skleroterapia, diatermia
dwubiegunowa, koagulacja w podczerwieni, podwiązanie opaskami (najmniej nawrotów)
4) guzki IV stopnia → usunięcie operacyjne w warunkach szpitalnych; operacja wskazana
również w guzkach mniejszych, jeśli są dokuczliwe, a leczenie zachowawcze i minimalnie
inwazyjne okazało się nieskuteczne, oraz w przypadku współistnienia guzków wewnętrznych
i zewnętrznych
5) zakrzepica guzka wewnętrznego → wycięcie w znieczuleniu miejscowym, jeśli chory
zgłasza się do 72 h od wystąpienia dolegliwości; jeśli później → obserwacja (bez wycięcia
guzka), gdyż ból związany z zakrzepicą zwykle ustępuje samoistnie w ciągu 7–10 dni
Procto-Glyvenol - Leczenie zewnętrznych i wewnętrznych żylaków odbytu. Krem
lub 1 czopek p.r. 2 ×/d do ustąpienia ostrych objawów, następnie stosować 1 ×/d.
Nasiadówki z kory dębu
Hemorectal - Żylaki odbytu, stany zapalne błony śluzowej odbytnicy. Dorośli.
Zwykle 1 czopek p.r., przed snem; w cięższych przypadkach 1 czopek rano i wieczorem.
Posterisan H - Szczególnie ciężkie przypadki świądu i zapalenia okolicy odbytu
spowodowane guzkami krwawniczymi (czopki i maść), szczelinami, rozpadlinami
(ragadami) odbytu oraz wypryskiem (maść). Cienką warstwę maści nakładać 2 ×/d na
zmienioną chorobowo powierzchnię skóry oraz błony śluzowej i rozsmarować lub stosując
aplikator, wprowadzić głęboko do odbytnicy. Czopki 2 ×/d, wprowadzać 1 czopek głęboko do
odbytnicy. Leczenie kontynuować do czasu ustąpienia dolegliwości, nie dłużej niż 3 tyg. W
razie nawrotu objawów leczenie można powtórzyć.
Distreptaza czopki doodbytnicze - Przewlekłe zapalenie przydatków, zmiany naciekowe,
pooperacyjne, zapalenie błony śluzowej macicy, żylaki odbytu w ostrym lub przewlekłym
stanie zapalnym, ropnie okołoodbytnicze i przetoki z rozległym naciekiem zapalnym,
ropiejące torbiele okolicy kości guziczej. P.r., głęboko do odbytnicy. W stanach ciężkich 1
czopek 3 ×/d przez 3 dni, następnie 1 czopek 2 ×/d przez 3 dni i 1 czopek 1 ×/d przez 3 dni. W
stanach o mniejszym nasileniu 1 czopek 2 ×/d przez 3 dni i następnie 1 czopek 1 ×/d przez 4
dni lub 1 czopek 2 ×/d przez 2 dni. Zwykle stosuje się 8–18 czopków w czasie jednej kuracji,
czas trwania leczenia zwykle 7–10 dni.

Diosminex - Leczenie objawowe niewydolności naczyń żylnych i limfatycznych: uczucie
ciężkości kończyn dolnych, ból, nocne kurcze. Zwykle 500 mg 2 ×/d (rano i wieczorem) lub 1
g 1 ×/d. Leczenie objawowe w przypadku nasilenia dolegliwości związanych z żylakami
odbytu. 3 g/d przez 4 dni, następnie 2 g/d przez 3 dni.
47. Owsica
Owsica - inwazyjna choroba pasożytnicza spowodowana przez drobnego nicienia – owsika
ludzkiego.
Wywiad:
Najczęściej przebieg bezobjawowy. Główny objaw: świąd okolicy odbytu, szczególnie w nocy,
często powodujący bezsenność. Niekiedy brak apetytu, drażliwość, wtórne zakażenia
bakteryjne skóry okolicy odbytu. Owsik może spowodować zapalenie wyrostka
robaczkowego lub wnikać do żeńskich narządów płciowych i wywołać stan zapalny.
Badanie przedmiotowe:
Wykrycie jaj owsika na skórze w okolicy odbytu badaniem mikroskopowym wymazu z okolicy
odbytowej. Czasem można zaobserwować dorosłe samice w okolicy odbytu lub na
powierzchni stolca.
Leczenie:
Zalecane codzienne sprzątanie mieszkania (usuwanie kurzu), codzienna zmiana bielizny
osobistej i pościelowej oraz ręczników (należy je prać w gorącej wodzie i prasować gorącym
żelazkiem), krótkie przycinanie paznokci, codziennie poranny prysznic lub kąpiel (usuwa
większość jaj ze skóry). Skutecznym działaniem ograniczającym autoinwazję jest też
codzienne poranne podmywanie okolicy odbytu ciepłą wodą z mydłem. Lecz wszystkich
współdomowników pacjenta równocześnie. Lek z wyboru: pyrantel p.o. 10 mg/kg
jednorazowo (maks. 1 g). Leki alternatywne: mebendazol p.o. 200 mg lub albendazol 200 mg
p.o. jednorazowo (niezależnie od wieku). Leczenie powtórz po 2 tyg. ze względu na częste
reinwazje. Nawroty lecz jak inwazję pierwotną.
Zentel – 400mg – 2x1tbl (jednorazowo) - Owsica, glistnica, zarażenie tęgoryjcem
dwunastnicy, tęgoryjcem amerykańskim lub włosogłówką ludzką. Jednorazowo 400 mg.
Tasiemczyca, zarażenie węgorkiem jelitowym. 400 mg 1 ×/d przez 3 kolejne dni.v

- CHOROBY UKŁADU ROZRODCZEGO -
48. Grzybica dróg rodnych

Kandydoza pochwy (drożdżyca pochwy i sromu, drożdżakowe zapalenie sromu i pochwy,
potocznie grzybica pochwy, łac. vulvovaginitis candidamycetica) – druga, po bakteryjnym
zapaleniu pochwy, najczęstsza przyczyna infekcji dróg moczowo-płciowych kobiety.
Wywiad:
Najczęstszym objawem drożdżycy pochwy jest świąd, pieczenie i podrażnienie okolicy
pochwy oraz sromu (także pieczenie przy oddawaniu moczu) oraz charakterystyczne upławy:
najczęściej białawe, o konsystencji twarożku (grudki) lub żółtawe.
Infekcja grzybicza może także przebiegać bezobjawowo lub ujawniać się jedynie w postaci
bólu lub pieczenia podczas stosunku lub po nim (dyspareunia).
By potwierdzić wystąpienie drożdżycy, należy wykonać posiew (wraz z hodowlą), który
wykaże obecność drożdżaków lub grzybni, ponieważ wiele innych chorób może dawać
podobne objawy.
Jeśli wystąpią nawracające infekcjami, należy poddać leczeniu także partnera seksualnego. U
mężczyzn kandydoza przebiega często bezobjawowo, chociaż mogą pojawić się: czerwone
plamki lub pęcherzyki na żołędzi, zaczerwienienie, świąd, etc.
Leczenie:
W przypadku kandydozy pochwy zazwyczaj stosuje się leczenie miejscowe (dopochwowe)
lekami azolowymi lub zawierającymi nystatynę, a w cięższych przypadkach lub przy
nawracających infekcjach, także leki doustne (triazolowe). Niezależnie od przyjmowanych
leków należy uzupełnić braki bakterii Lactobacillus, odpowiedzialnych za utrzymanie
prawidłowej mikroflory pochwy – np. przyjmując preparaty probiotyczne z odpowiednimi
szczepami bakterii Lactobacillus
Skieruj pacjentkę do ginekologa w przypadku oporów oraz przebiegu choroby z typowymi
objawami Kandydoza pochwy zastosuj:
Pimafucin globulki - Zakażenia pochwy wywołane przez drożdżaki C. albicans.
1 glob. dopochwowo 1 ×/d na noc przez 3–6 dni. Globulkę należy umieścić jak najgłębiej w
pochwie, najlepiej w pozycji leżącej.
49. Rzeżączka
Rzeżączka - choroba zakaźna, przenoszona drogą płciową, której czynnikiem etiologicznym
jest Gram-ujemna bakteria – dwoinka rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae).
Wywiad:
- u mężczyzn: ropny wyciek z cewki moczowej, pieczenie i ból przy oddawaniu moczu,
- u kobiet: upławy, zaburzenie cyklu miesiączkowego, obfita menstruacja.
Później zakażenie rozszerza się na cały układ moczowo-płciowy (lub odbyt, gardło), czasem
drogą naczyń krwionośnych. Nieleczona prowadzi do stanów zapalnych, powstawania ropni,

zapalenia jajowodów i w konsekwencji do bezpłodności, a także zmiany odległych narządów,
np.: stawów, serca.
Leczenie:
Farmakoterapia: tradycyjnie za pomocą uderzeniowych dawek penicyliny podawanej
domięśniowo (1–2 dni), a także leku powstrzymującego wydalanie przez nerki i
zwiększającego stężenie penicyliny we krwi; obecnie (ze względu na uodpornienie się
bakterii na penicylinę) często też za pomocą jednorazowej dawki cefalosporyn trzeciej
generacji (cefiksym, ceftriakson) oraz chinolonów (ciprofloksacyna, ofloksacyna,
lewofloksacyna). Stosowana jest też pomocniczo azytromycyna (jednorazowo 1,5 [g] = 3 tabl.
po 500 [mg] dzień po podstawowym antybiotyku). Odradza się picie alkoholu, który sprzyja
rozwojowi choroby.
W razie rozpoznania skieruj do poradni chorób zakaźnych.
Sumamed tabletki powlekane 500 mg - Zakażenia wywołane przez wrażliwe
drobnoustroje: zakażenia górnych dróg oddechowych (bakteryjne zapalenie gardła,
zapalenie migdałków, zatok), ostre zapalenie ucha środkowego, zakażenia dolnych dróg
oddechowych (ostre zapalenie oskrzeli, zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli, łagodne
lub umiarkowanie ciężkie zapalenie płuc, w tym środmiąższowe zapalenie płuc), zakażenia
skóry i tkanek miękkich (róża, liszajec, wtórne ropne zapalenie skóry). Dorośli i dzieci >45 kg
mc. 500 mg 1 ×/d przez 3 dni. Rumień wędrujący (pierwszy objaw boreliozy z Lyme). Dorośli i
dzieci >45 kg mc. 1. dnia 1 g 1 ×/d, 2.–5. dnia 500 mg 1 ×/d. Trądzik pospolity o
umiarkowanym nasileniu, wyłącznie u dorosłych. 500 mg 1 ×/d przez 3 dni, a następnie 500
mg 1 ×/tydz. przez 9 tyg. (w 2. tyg. lek podać po 7 dniach od podania 1. dawki). Całkowita
dawka w ciągu całej kuracji wynosi 6 g. Choroby przenoszone drogą płciową: niepowikłane
zakażenia wywołane przez Ch. trachomatis. Dorośli i dzieci >45 kg mc. 1 g jednorazowo.
- CHOROBY REUMATOLOGICZNE -
50. Rwa kulszowa

Rwa kulszowa - zespół objawów związanych z uciskiem na nerwy rdzeniowe L4, L5 lub S1
tworzące nerw kulszowy (największy nerw obwodowy człowieka), lub na przebiegu samego
nerwu kulszowego. Najczęstszą przyczyną schorzenia jest dyskopatia tej okolicy kręgosłupa,
ale może być ono również spowodowane każdą inną przyczyną drażniącą nerwy na ich
przebiegu, najczęściej są to lokalne stany zapalne, czasem choroby zakaźne, cukrzyca, zmiany
nowotworowe.
Wywiad:
Nagły ból okolicy lędźwiowej, promieniujący do pośladka, tylnej powierzchni uda lub do łydki
albo stopy. Zwykle towarzyszy mu uczucie osłabienia siły mięśniowej i drętwienia
powyższych okolic ciała. Czasem bóle są tak silne, że chory zmuszony jest do przyjęcia pozycji
leżącej. Mogą występować parestezje i drętwienia, zaburzenia czucia w różnych miejscach
kończyn dolnych. Wzmożone napięcie mięśni przykręgosłupowych powoduje bólowe
ograniczenie ruchomości tego odcinka oraz pojawienie się odruchowego skrzywienia
kręgosłupa w odcinku lędźwiowym. Może wystąpić niedowład mięśni prostujących stopę i
paluch (korzeń L5), opadanie stopy, pacjent chodząc zaczepia stopą o podłoże. Brak odruchu

skokowego świadczy o ucisku krążka międzykręgowego na korzeń S1. Zaburzenia funkcji
zwieraczy pęcherza moczowego i/lub odbytu, zaburzenia czynności mikcji i defekacji.
Charakterystycznym objawem rwy kulszowej jest narastający ból podczas podnoszenia
kończyny dolnej w czasie leżenia na plecach (objaw Lasègue'a) oraz przy pochylaniu. Może
być jednostronny lub obustronny, a także "skrzyżowany" - gdy przy unoszeniu jednej
kończyny, objawy pojawiają się w drugiej. Narastanie deficytów neurologicznych
(niedowładów lub porażeń), nasilenie dolegliwości bólów, brak poprawy w ciągu 6 tygodni
jest wskazaniem do konsultacji neurochirurgicznej w celu rozważenia leczenia operacyjnego
rwy kulszowej.
Leczenie:
Stosowanie zaawansowanych metod diagnostycznych w celu ustalenia przyczyny rwy
kulszowej w czasie ostrej fazy bólu jest najczęściej niepotrzebne. Najczęściej ból ustępuje
samoistnie po kilku dniach, dlatego przy braku obecności niepokojących objawów pozostaje
łagodne leczenie zachowawcze.
Ketonal roztwór do wstrzykiwań – 100mg i.m. - Leczenie objawowe zapalnych i
zwyrodnieniowych chorób reumatycznych układu kostnego oraz łagodzenie niektórych
zespołów bólowych. Wskazania do podawania i.m.: RZS, choroba zwyrodnieniowa stawów,
bóle o umiarkowanym nasileniu. Wskazanie do podawania i.v.: bóle po zabiegach
operacyjnych. Dorośli i młodzież po 15. rż. I.m. 100 mg 1–2 ×/d; leczenie parenteralne można
uzupełnić leczeniem p.o. lub przezskórnym. I.v. przez maks. 48 h; 100–200 mg w postaci
wlewu trwającego 30–60 min lub 8 h; wlew można powtórzyć po 8 h; dawka maks. 200
mg/d. U pacjentów w podeszłym wieku początkowo stosować najmniejszą dostępną dawkę i
kontynuować leczenie najmniejszą dawką skuteczną.
Leczenie do domu:
- Poltram Combo 2x1tbl/dziennie - Objawowe leczenie bólu o umiarkowanym i dużym
nasileniu u chorych, którzy wymagają równoczesnego stosowania tramadolu i paracetamolu.
P.o., tabletki połykać w całości. Dorośli i młodzież po 12. rż. Dawkowanie indywidualne,
początkowo 2 tabl., kolejne dawki można przyjmować nie częściej niż co 6 h, dawka maks. 8
tabl./d. U osób z umiarkowanym upośledzeniem czynności nerek stosować co 12 h; u osób
poddawanych dializoterapii nie ma konieczności podawania dodatkowej dawki leku. Można
rozważyć stosowanie leku u osób z umiarkowanymi zaburzeniami czynności wątroby, pod
warunkiem wydłużenia odstępów między dawkami.
- Mydocalm – 3x1tbl/dziennie - Leczenie objawowe spastyczności poudarowej u
dorosłych. P.o. 150–450 mg/d w 3 daw. podz., po posiłkach. U osób z umiarkowanymi
zaburzeniami czynności nerek lub wątroby zaleca się indywidualne, stopniowe zwiększanie
dawki i ścisłe monitorowanie stanu chorego. Lek nie jest zalecany w przypadku ciężkich
zaburzeń czynności nerek lub wątroby.
51. Dyskopatia kręgosłupa

Dyskopatia kręgosłupa - szerokie pojęcie obejmujące schorzenia krążka międzykręgowego.
W większości przypadków jest to pierwszy z etapów choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa.
Termin dyskopatia odnosi się także do potocznej nazwy przepukliny jądra miażdżystego
tarczy międzykręgowej kręgosłupa. Polega na uwypukleniu jądra miażdżystego, które
powoduje ucisk i drażnienie korzeni rdzeniowych, rdzenia kręgowego lub innych struktur
kanału kręgowego. Mechanizm drażnienia jest dwojaki. Po pierwsze dolegliwości bólowe

powodowane są przez ucisk mechaniczny. Drugim elementem mogącym wywoływać bodźce
bólowe jest niskie pH jądra miażdżystego spowodowane ubogą w tlen przemianą materii.
Wywiad:
- ból w zajętym odcinku kręgosłupa, z promieniowaniem wzdłuż dróg nerwowych (rwa
kulszowa)
- zaburzenia czucia powierzchniowego w postaci: drętwienia, mrowienia, (w obrębie
unerwienia przez uciśnięty nerw rdzeniowy)
- niedowład czyli osłabienie lub porażenie czyli całkowite zniesienie siły mięśni, po dłuższym
okresie może powodować zanik mięśni (widoczne zmniejszenie obwodu np. uda, goleni)
- osłabienie odruchów ścięgnistych - kolanowy (ucisk na nerw rdzeniowy wychodzący
pomiędzy kręgami L4 i L5) - ze ścięgna Achillesa ( ucisk na nerw rdzeniowy wychodzący
pomiędzy kręgami S1 i S2)
- objawy rozciągowe - nasilenie dolegliwości bólowych przez naciągnięcie uciśniętych
nerwów (objaw Lasègue'a, objaw Mackiewicza)
Zbadaj objaw Lasègue’a !
Objaw Lasègue’a (ang. Lasègue's sign) – objaw polegający na niemożności podniesienia
kończyny dolnej w pozycji leżącej. Wskazuje na kompresję nerwu kulszowego. Ponadto może
mu towarzyszyć trudność w unoszeniu bioder i całego ciała z pozycji leżącej przy
wyprostowanych kończynach dolnych, spowodowana występującym wtedy bólem. Pacjent
może wykonać tę czynność dopiero po uprzednim zgięciu nóg w stawach kolanowych.
Objaw Lasègue’a jest charakterystyczny dla rwy kulszowej.
Objaw Lasègue’a ma dwie odmiany:
pierwsza polega na wystąpieniu bólu wzdłuż wyprostowanej kończyny dolnej podczas jej
biernego unoszenia;
drugą wywołuje się zginając kończynę w stawach biodrowym i kolanowym a następnie
prostując; podobnie, o objawie dodatnim świadczy wystąpienie nagłego bólu wzdłuż
kończyny.
Test diagnostyczny objawu Lasègue’a wygląda następująco: Badany leży na plecach,
miednica musi być ustabilizowana. Badający wykonuje bierne podnoszenie nogi pacjenta.
Noga w stawie kolanowym wyprostowana, stopa w zgięciu podeszwowym i wykonuje się
zgięcie w stawie biodrowym. Jeżeli ból występuje w niefizjologicznym zakresie oznacza to, że
mamy do czynienia z zespołem korzeniowym, a dokładniej z uciskiem na nerw kulszowy.
Jeżeli odczuwa się jedynie ciągnący ból może to być powiązane z przykurczem mięśni grupy
kulszowo-goleniowej.
Badania pomocnicze:
Choroba powoduje charakterystyczne objawy kliniczne, dla których potwierdzenia
wykonywane jest:
RTG kręgosłupa w projekcji przednio-tylnej (AP) i bocznej
tomografia komputerowa kręgosłupa
rezonans magnetyczny kręgosłupa
Leczenie:
Leczenie zachowawcze, w pierwszej kolejności, proponowane jest wszystkim tym pacjentom,
u których nie doszło do przerwania ciągłości pierścienia włóknistego, bez względu na stopień
jego uszkodzenia. W leczeniu zachowawczym, dużą rolę odgrywają metody z zakresu
fizjoterapii. Na szczególną uwagę zasługują te spośród nich, które wymagają od pacjentów:
aktywności w procesie usprawniania, oparte są na działaniu bodźców mechanicznych,

oferują pacjentom edukację w zakresie prawidłowych wzorców ruchowych. Przykładem
może być metoda McKenziego.
Podstawowe jednak znaczenie ma farmakoterapia z zastosowaniem leków o działaniu
przeciwbólowym, przeciwzapalnym oraz miorelaksacyjnym. Wskazaniem do leczenia
operacyjnego jest co najmniej 6 tygodniowe utrzymywanie się objawów bólowych.
- Olfen 75 roztwór do wstrzykiwań – 1x1 amp. i.m. - Zaostrzenie zapalnych lub
zwyrodnieniowych postaci choroby reumatycznej: RZS, zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa,
zapalenia kości i stawów, zapalenia stawów kręgosłupa, zespołów bólowych związanych ze zmianami w
kręgosłupie, reumatyzmu pozastawowego. Ostre napady dny. Kolka nerkowa lub wątrobowa. Ból
spowodowany pourazowymi lub pooperacyjnymi stanami zapalnymi i obrzękami. Dorośli. Głęboko i.m., zwykle
75 mg 1 ×/d, wyjątkowo 150 mg/d w 2 daw. podz. lub w skojarzeniu z inną postacią leku (czopki, tabletki), nie
przekraczając łącznej dawki 150 mg/d. Nie powinno się stosować dłużej niż 2dni, w razie potrzeby leczenie
kontynuować postaciami do podawania po. lub p.r.
- Olfen 75 SR – 1x1 tbl. - Zapalne lub zwyrodnieniowe postacie choroby reumatycznej: RZS,
zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, zapalenie kości i stawów, zapalenie stawów kręgosłupa, zespoły
bólowe związane ze zmianami w kręgosłupie, reumatyzm pozastawowy. Dorośli. P.o., najlepiej podczas posiłku,
tabletki lub kapsułki połykać w całości. Lek należy przyjmować jak najkrócej i w najmniejszych skutecznych
dawkach. Zalecana dawka początkowa 100–150 mg/d (1 kaps. 100 SR/d lub 2 tabl. 75 SR 1 ×/d). W leczeniu
długoterminowym lub w łagodniejszych przypadkach 75–100 mg/d. W przypadku nasilenia objawów choroby w
nocy bądź rano lek przyjmować wieczorem.
- Trosicam – 7,5mg – 1x1 tbl. - Krótkotrwałe leczenie objawowe zaostrzeń choroby zwyrodnieniowej
stawów. 7,5 mg 1 ×/d, w razie potrzeby dawkę można zwiększyć do 15 mg 1 ×/d. Długotrwałe leczenie
objawowe RZS lub zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa. 15 mg 1 ×/d; w zależności od odpowiedzi
terapeutycznej dawkę można zmniejszyć do 7,5 mg/d. U pacjentów w podeszłym wieku zalecana dawka wynosi
7,5 mg/d.
Podawać p.o.; tabletkę umieścić na języku i poczekać do rozpuszczenia, następnie popić wodą; tabletki 15 mg
można dzielić na połowy. Dawka maks. 15 mg/d. U pacjentów ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia działań
niepożądanych początkowo 7,5 mg/d. U osób poddawanych hemodializie, z ciężką niewydolnością nerek nie
należy przekraczać dawki 7,5 mg/d. Nie ma konieczności modyfikacji dawkowania w przypadku łagodnej lub
umiarkowanej niewydolności nerek albo wątroby.
- Poltram Combo – 2tbl co 6h nie częściej niż 8tbl/dobę - Objawowe leczenie bólu o
umiarkowanym i dużym nasileniu u chorych, którzy wymagają równoczesnego stosowania tramadolu i
paracetamolu. P.o., tabletki połykać w całości. Dorośli i młodzież po 12. rż. Dawkowanie indywidualne,
początkowo 2 tabl., kolejne dawki można przyjmować nie częściej niż co 6 h, dawka maks. 8 tabl./d. U osób z
umiarkowanym upośledzeniem czynności nerek stosować co 12 h; u osób poddawanych dializoterapii nie ma
konieczności podawania dodatkowej dawki leku. Można rozważyć stosowanie leku u osób z umiarkowanymi
zaburzeniami czynności wątroby, pod warunkiem wydłużenia odstępów między dawkami.
- Padolten - 2tbl co 6h nie częściej niż 8tbl/dobę - Objawowe leczenie bólu o umiarkowanym
i dużym nasileniu. Stosowanie leku należy ograniczyć do osób, u których leczenie bólu wymaga skojarzonego
stosowania tramadolu i paracetamolu. P.o., tabletki połykać w całości. Dorośli i młodzież po 12. rż. Dawkę
ustalić indywidualnie w zależności od nasilenia bólu i indywidualnej wrażliwości pacjenta na ból. Należy
stosować najmniejszą skuteczną dawkę. Zalecana dawka początkowa wynosi 2 tabl., w razie potrzeby można
przyjąć dodatkowe dawki, nie częściej niż co 6 h, dawka maks. 8 tabl./d (co odpowiada 300 mg chlorowodorku
tramadolu i 2,6 g paracetamolu/d). U osób po 75. rż. dostosowanie dawkowania nie jest zwykle konieczne,
należy jednak rozważyć wydłużenie odstępów między dawkami. U chorych z umiarkowaną niewydolnością
nerek (klirens kreatyniny 10–30 ml/min) należy wydłużyć odstęp między dawkami do 12 h; nie stosować w
przypadku klirensu kreatyniny <10 ml/min. U chorych z niewydolnością wątroby rozważyć wydłużenie
odstępów między dawkami.
Solpadeine - Bóle różnego pochodzenia (bóle głowy, migrena, bolesne miesiączkowanie, bóle zębów,
nerwobóle, bóle reumatyczne, ból gardła), gorączka, objawowe leczenie przeziębienia i grypy. Dorośli i dzieci
po 12. rż. P.o. 1–2 tabl. lub kaps. do 4 ×/d, nie częściej niż co 6 h. Dawka maks. 8 tabl. lub kaps. na dobę.

- Mydocalm forte 150mg – 1x1 - Leczenie objawowe spastyczności poudarowej u dorosłych. P.o.
150–450 mg/d w 3 daw. podz., po posiłkach. U osób z umiarkowanymi zaburzeniami czynności nerek lub
wątroby zaleca się indywidualne, stopniowe zwiększanie dawki i ścisłe monitorowanie stanu chorego. Lek nie
jest zalecany w przypadku ciężkich zaburzeń czynności nerek lub wątroby.
- Relanium tabletki – 5mg – na noc - Krótkotrwałe (2–4 tyg.) leczenie stanów lękowych. Dorośli.
2–10 mg 2–4 ×/d. Bezsenność związana ze stanami lękowymi. Dorośli. 5–15 mg przed snem. Leczenie objawów
nagłego odstawienia alkoholu. Dorośli. 10 mg 3–4 ×/d w ciągu pierwszych 24 h, następnie 5 mg 3–4 ×/d.
Premedykacja. Dorośli. 5–15 mg przed zabiegiem. Stany zwiększonego napięcia mięśniowego. Dorośli. 2–15
mg/d w daw. podz. Pomocniczo jako lek przeciwdrgawkowy w niektórych typach padaczki. Dorośli. 2–10 mg 2–
4 ×/d. Stany lękowe, stany zwiększonego napięcia mięśniowego, padaczka. Dzieci po 3. rż. Początkowo 1–2,5
mg 3–4 ×/d lub 0,12–0,8 mg/kg mc./d bądź 3,5–24 mg/m2 pc./d w 3–4 daw. podz., następnie dawkę można
stopniowo zwiększać.
52. Choroba zwyrodnieniowa stawów

Choroba zwyrodnieniowa stawów - czyli osteoartroza, choroba będąca wynikiem zdarzeń
zarówno biologicznych, jak i mechanicznych, które zaburzają powiązane ze sobą procesy
degradacji i syntezy chrząstki stawowej, zarówno w chondrocytach, macierzy
pozakomórkowej, jak i w warstwie podchrzęstnej kości. Towarzyszy jej powstanie wyrośli
kostnych (osteofitów), proces zapalny w obrębie błony miaziowej oraz tkanek
okołostawowych. Choroba klinicznie objawia się bólem stawów i ograniczeniem ich funkcji
ruchowej, natomiast radiologicznie można stwierdzić szerokie spektrum objawów.
Wywiad:
W obrazie klinicznym zwykle dominuje jeden z rodzajów zmian patologicznych, najczęściej
zmiany destrukcyjne lub wytwórcze w tkance kostnej, rzadziej proces zapalny. Większość
objawów klinicznych jest wspólna dla każdej lokalizacji zmian:
1) ból w stawie – objaw dominujący, występuje podczas ruchu w zajętym stawie, w
przypadku bardzo zaawansowanych zmian jest silny i pojawia się także w spoczynku oraz w
nocy; cechą najbardziej charakterystyczną jest największe natężenie bólu podczas
pierwszych ruchów po okresie bezruchu (tzw. ból startowy) oraz stopniowe zmniejszanie się
w czasie kolejnych ruchów; ból nocny może sugerować zajęcie szpiku, natomiast ból przy
ruchach często pochodzi z przystawowych tkanek miękkich
2) ograniczenie ruchomości w stawie, z wtórnym zanikiem okolicznych mięśni
3) rzadsze objawy – poszerzenie i zniekształcenie obrysów kostnych stawu, tkliwość
palpacyjna stawu, trzeszczenia podczas ruchów, wysięk w stawie.
Choroba rozwija się powoli, zwykle z okresami zaostrzeń i złagodzenia objawów klinicznych,
postępuje niezależnie od leczenia, nigdy się nie cofa, chociaż leczenie może wpływać
korzystnie na przebieg choroby. Stopień kalectwa zależy od lokalizacji i stopnia
zaawansowania zmian.
Badania pomocnicze:
RTG stawów: typowe zmiany to zwężenie szpary stawowej wskutek destrukcji chrząstki,
torbiele zwyrodnieniowe (geody) w nasadach wskutek niszczenia tkanki kostnej,
zagęszczenia tkanki kostnej podchrzęstnej (sklerotyzacja), osteofity (wyrośla kostne) na
granicy chrzęstno-kostnej.
Leczenie:
Cel główny: zwalczanie bólu i utrzymanie jak najlepszej sprawności.
Leczenie Farmakologiczne:
1. Leki przeciwbólowe:

1) rozpocznij od paracetamolu p.o. maks. 4 g/d (w leczeniu przewlekłym mniejsze dawki)
2) w razie nieskuteczności paracetamolu zastosuj NSLPZ w najmniejszej skutecznej dawce,
pamiętaj o działaniach niepożądanych i przeciwwskazaniach [m.in. czynna choroba
wrzodowa żołądka i dwunastnicy, ciężka niewydolność nerek lub wątroby, nadwrażliwość na
lek, skazy krwotoczne); proponowane zasady wyboru NSLPZ w zależności od ryzyka powikłań
żołądkowo-jelitowych i ryzyka sercowo-naczyniowego (RSN) u pacjenta:
a) oba ryzyka małe – można stosować dowolny NSLPZ
b) ryzyko powikłań żołądkowo-jelitowych jest małe, a RSN duże – lekiem pierwszego wyboru
jest naproksen; dodatkowo w celu maksymalnej ochrony żołądka możesz stosować inhibitor
pom-py protonowej
c) ryzyko powikłań żołądkowo-jelitowych duże, a RSN małe – lekiem z wyboru, który można
bezpiecznie stosować, jest celekoksyb
d) oba ryzyka duże – można stosować metody niefarmakologiczne w połączeniu z
paracetamolem w średnich dawkach (do 2 g/d) e) u pacjentów przyjmujących przewlekle
ASA (np. w ramach profilaktyki zawału serca) unikaj stosowania ibuprofenu
3) w razie przeciwwskazań, nietolerancji lub nieskuteczności ww. leków stosuj opioidy,
rozpoczynając od słabych, pamiętaj o ich działaniach ubocznych, takich jak senność i
zaburzenia równowagi, które mogą stwarzać ryzyko upadków i złamań
4) ból mogą skutecznie uśmierzać leki stosowane zewnętrznie – NSLPZ i kapsaicyna.
2. GKS: możesz rozważyć pojedyncze wstrzyknięcie dostawowe w okresach nasilenia
dolegliwości, jeśli leki przeciwbólowe nie są wystarczająco skuteczne, ale tylko do stawu z
wysiękiem; pamiętaj o ryzyku martwicy i zakażenia (szczególną rezerwę zachowaj przy
wstrzyknięciach do stawu biodrowego).
3. Tzw. wolno działające leki objawowe stosowane w ChZS: podawane p.o. siarczan
glukozaminy, siarczan chondroityny, diacereina, wyciąg fitosteroli i kwasów tłuszczowych z
owoców awokado i soi (Piascledine) oraz inne leki o przypuszczalnym korzystnym działaniu,
m.in. wyciąg z hakorośli rozesłanej (Harpagophytum procumbens), wyciąg z kłącza imbiru
(Rhioma zingiberis), zawierająca kwas bosweliowy żywica kadzidłowca, kompleks lipidów
uzyskiwanych z zielonych małży nowozelandzkich – cechują się małą toksycznością, ale dane
dotyczące ich skuteczności są sprzeczne albo nie przeprowadzono odpowiednich badań
klinicznych.
4. Kwas hialuronowy: u większości leczonych po powtarzanych seriach wstrzyknięć kwasu
hialuronowego do stawu kolanowego obserwowano kilkumiesięczną poprawę objawową.
Uwaga: w ChZS może występować bezobjawowe odkładanie kryształów pirofosforanu
wapnia w chrząstce stawowej, a w takiej sytuacji wstrzyknięcia kwasu hialuronowego o dużej
masie cząsteczkowej mogą wywołać ostre zapalenie stawu. Podawanie preparatów kwasu
hialuronowego o średniej masie cząsteczkowej może się okazać skuteczniejsze.
5. Inhibitory wchłaniania zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (np. duloksetyna):
wykazują także ośrodkowe działanie przeciwbólowe.
- Apap tabletki – 500mg – 2tbl x3/dziennie - Bóle różnego pochodzenia (ból głowy,
mięśni, zębów, nerwobóle, bóle miesiączkowe). Gorączka, np. w przebiegu przeziębienia lub
grypy. P.o. Dorośli. 0,5–1 g 3–4 ×/d, maks. 4 g/d. Dzieci po 12. rż. 0,5 g 3–4 ×/d. Pomiędzy
dawkami zachować co najmniej 4 h odstępu.
- Olfen 75 roztwór do wstrzykiwań – 1x1 amp. i.m. - Zaostrzenie zapalnych lub
zwyrodnieniowych postaci choroby reumatycznej: RZS, zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa,
zapalenia kości i stawów, zapalenia stawów kręgosłupa, zespołów bólowych związanych ze zmianami w

kręgosłupie, reumatyzmu pozastawowego. Ostre napady dny. Kolka nerkowa lub wątrobowa. Ból
spowodowany pourazowymi lub pooperacyjnymi stanami zapalnymi i obrzękami. Dorośli. Głęboko i.m., zwykle
75 mg 1 ×/d, wyjątkowo 150 mg/d w 2 daw. podz. lub w skojarzeniu z inną postacią leku (czopki, tabletki), nie
przekraczając łącznej dawki 150 mg/d. Nie powinno się stosować dłużej niż 2dni, w razie potrzeby leczenie
kontynuować postaciami do podawania po. lub p.r.
- Olfen 75 SR – 1x1 tbl. - Zapalne lub zwyrodnieniowe postacie choroby reumatycznej: RZS,
zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, zapalenie kości i stawów, zapalenie stawów kręgosłupa, zespoły
bólowe związane ze zmianami w kręgosłupie, reumatyzm pozastawowy. Dorośli. P.o., najlepiej podczas posiłku,
tabletki lub kapsułki połykać w całości. Lek należy przyjmować jak najkrócej i w najmniejszych skutecznych
dawkach. Zalecana dawka początkowa 100–150 mg/d (1 kaps. 100 SR/d lub 2 tabl. 75 SR 1 ×/d). W leczeniu
długoterminowym lub w łagodniejszych przypadkach 75–100 mg/d. W przypadku nasilenia objawów choroby w
nocy bądź rano lek przyjmować wieczorem.
- Mydocalm forte 150mg – 1x1 - Leczenie objawowe spastyczności poudarowej u dorosłych. P.o.
150–450 mg/d w 3 daw. podz., po posiłkach. U osób z umiarkowanymi zaburzeniami czynności nerek lub
wątroby zaleca się indywidualne, stopniowe zwiększanie dawki i ścisłe monitorowanie stanu chorego. Lek nie
jest zalecany w przypadku ciężkich zaburzeń czynności nerek lub wątroby.
- Ketonal żel – 3-4x/dziennie wmasować w okolicę bólu - Ból okolicy lędźwiowo-
krzyżowej, ból mięśni i ból reumatyczny, skręcenia i uszkodzenia powysiłkowe, ból
mięśniowo-szkieletowy i obrzęk pourazowy, łagodny do umiarkowanego ból w przebiegu
zapalenia stawów. Dorośli i młodzież po 15. rż. Miejscowo. 1–2 ×/d. 5 cm żelu odpowiada
100 mg ketoprofenu. Całkowita dawka maks., niezależnie od postaci farmaceutycznej, 200
mg/d.
53. Dna moczanowa

Dna moczanowa - Zapalenie stawów spowodowane krystalizacją moczanu sodu w płynie
stawowym, fagocytozą kryształów i powstawaniem ich złogów w tkankach stawowych oraz
w innych tkankach i narządach.
Hiperurykemia – stężenie kwasu moczowego w surowicy >7 mg/dl (420 µmol/l):
pierwotna (spowodowana genetycznie uwarunkowanymi nieprawidłowościami enzymów
uczestniczących w przemianie puryn) i nabyta.
Przyczyny hiperurykemii nabytej:
1) zwiększona podaż puryn w diecie – pokarmy mięsne, szczególnie „podroby”, buliony,
niektóre owoce morza
2) przyspieszony rozkład ATP – w wyniku m.in. nadużywania alkoholu
3) zwiększona podaż fruktozy – niektóre owoce i napoje owocowe
4) zwiększony rozpad nukleotydów w ustroju – m.in. w przebiegu chorób mielo- i
limfoproliferacyjnych, niedokrwistości hemolitycznej, czerwienicy prawdziwej,
mononukleozy, a także pod wpływem działania radioterapii lub leków stosowanych u
chorych na nowotwory złośliwe oraz związków immunosupresyjnych u osób po
przeszczepieniu narządu (cyklosporyna)
5) zmniejszone wydalanie kwasu moczowego przez nerki – m.in. u chorych z
torbielowatością nerek, nefropatią spowodowaną zatruciem ołowiem
6) inne – np. nadmierny wysiłek fizyczny.
Wywiad:
Napad dny: objawia się nagłym, bardzo silnym bólem i obrzękiem stawu, w okolicy stawu
widoczny jest rumień, skóra jest napięta, błyszcząca, szybko dochodzi do złuszczania
naskórka, w tkance podskórnej stwierdza się obrzęk, a w dużych stawach – objawy

zwiększonej ilości płynu. Objawy najczęściej (wcześniej lub później w przebiegu dny u ~95%
chorych) dotyczą stawu śródstopno-paliczkowego I (zwane wtedy podagrą) i pojawiają się
wcześnie rano. Mogą też dotyczyć stawów skokowych, kolanowych, rzadziej stawów kończyn
górnych. Nieleczony napad trwa od 10 dni do 3 tyg. i wygasa samoistnie. Czynniki
wywołujące napad: spożycie alkoholu lub dużej ilości pokarmów zawierających puryny
(zwłaszcza mięsa), duży wysiłek fizyczny, uraz fizyczny lub zabieg operacyjny, zakażenie,
przyjęcie leków (m.in. diuretyków tiazydowych lub pętlowych, cyklosporyny [np. u osób po
przeszczepieniu narządu], kwasu acetylosalicylowego).
Badania pomocnicze:
1. Badania laboratoryjne: zwiększone stężenie kwasu moczowego w surowicy (podczas
napadu może być też prawidłowe), często zwiększone wydalanie kwasu moczowego z
moczem, hiperlipidemia, zwiększone stężenia glukozy i kreatyniny w surowicy.
2. Płyn stawowy: ma charakter zapalny i zawiera kryształy moczanu sodu; zawsze wykonaj
posiew, z uwagi na możliwość towarzyszącego zakażenia bakteryjnego.
3. Badania obrazowe: RTG – gdy dochodzi do powstawania złogów kryształów w tkankach
okołostawowych, chrząstkach i kościach, uwidocznia zwężenie szpary stawowej, ostro
obrysowane nadżerki w obrębie kości, czasem rozległą osteolizę. W USG kryształy moczanu
sodu znajdujące się w płynie stawowym mogą dawać obraz „burzy śnieżnej”, a na
powierzchni chrząstki stawowej jej podwójny zarys. Kryształy mogą być też widoczne w
ścianach naczyń krwionośnych. Za pomocą USG, TK i MR można wykazać złogi kryształów
moczanu sodu w ścięgnach.
4. Badanie histologiczne guzków w okolicy stawów w celu stwierdzenia, czy są one związane
z odkładaniem się złogów moczanu sodu (krystalicznych złogów moczanu sodu lub kwasu
moczowego można też poszukiwać w bioptacie nerki). Materiał utrwal w alkoholu etylowym
absolutnym, ponieważ powszechnie używany wodny roztwór formaliny może spowodować
rozpuszczenie kryształów. Kryształy można znaleźć także w treści wydobywającej się z
przetok powstałych w okolicy guzków dnawych.
Leczenie:
1. Zmniejszenie masy ciała u osób otyłych.
2. Dieta ubogopurynowa: z pominięciem produktów wymienionych wyżej wśród przyczyn
hiperurykemii nabytej. Zaleca się spożywanie mleka i ubogotłuszczowych przetworów
mlecznych.
3. Unikanie picia alkoholu (zwłaszcza piwa) i palenia tytoniu.
4. Hiperurykemia bezobjawowa stanowi wskazanie do leczenia farmakologicznego, jeśli
stężenie kwasu moczowego w surowicy wynosi >12 mg/dl (720 µmol/l) lub jego wydalanie
dobowe >1100 mg, a także gdy dochodzi do zespołu rozpadu nowotworu. W takich
sytuacjach stosuj allopurynol.
Leczenie napadu dny:
1. Kolchicyna p.o. (Colchicum Dispert): lek z wyboru. Schemat dawkowania kolchicyny wg
ACR: dawka wstępna – 1,0 mg, po upływie 1 h – 0,5 mg, ew. po 12 h kolejne 0,5 mg, później
0,5 mg do 3 razy w ciągu doby aż do ustąpienia napadu. EULAR także zaleca stosowanie
mniejszej dawki kolchicyny w celu przerwania napadu (tj. do 2 mg/d). U >50% leczonych
wywołuje objawy niepożądane, najczęściej kurczowy ból brzucha, biegunka, nudności i
wymioty; jeśli wystąpią → odstaw kolchicynę.
2. NSLPZ p.o. (preparaty →tab. 12-1) w maksymalnych zalecanych dawkach terapeutycznych.
Nie stosuj kwasu acetylosalicylowego, gdyż powoduje wzrost stężenia kwasu moczowego w
osoczu.

3. GKS dostawowo lub ogólnoustrojowo (zwłaszcza w razie przeciwwskazań do kolchicyny,
NSLPZ i/lub ich nieskuteczności). Jeden ze schematów dawkowania GKS zalecany przez ACR
to 0,5 mg/kg mc. (w przeliczeniu na prednizon) przez 2–5 dni, a następnie przez 7–10 dni w
zmniejszanych dawkach aż do odstawienia leku.
4. Kanakinumab – ludzkie przeciwciało monoklonalne przeciwko IL-1β, wskazane u chorych z
częstymi napadami (≥3 napady w ostatnich 12 mies.), którzy nie mogą przyjmować NSLPZ i
kolchicyny z powodu przeciwwskazań, nietolerancji lub nieskuteczności, a wielokrotne
podawanie GKS jest niepożądane.
Colchicum dispert – 0,5mg tbl. - Dawkowanie:
Dawka wstępna – 1,0mg
Po 1h – 0,5mg
ewentualnie po 12h – 0,5mg
Później 0,5mg max 3x/dobę aż do ustąpienia napadu.
Ostra dna moczanowa. P.o. 0,5 mg 3 ×/d lub początkowo 1 mg, następnie 0,5 mg co 2–3 h,
do ustąpienia bólu wywołanego stanem zapalnym lub wystąpienia działań niepożądanych ze
strony przewodu pokarmowego (wymioty, biegunka); dawka maks. 6 mg/d. Leczenia ostrego
napadu dny nie powtarzać częściej niż co 3 dni.
NLPZ – wedle uznania – nie stosuj kwasu acetylosalicylowego! np.
ibuprofen - choroby reumatyczne: 400–800 mg 3–4 × dz., przeciwbólowo 200–
400 mg 4–6 × dz. Max. 3,2 g/d.
- STANY ALERGICZNO-DERMATOLOGICZNE -
54. Pokrzywka
Pokrzywka - Obrzęk skóry właściwej w wyniku rozszerzenia i zwiększenia przepuszczalności

naczyń krwionośnych, objawiający się charakterystycznym bąblem pokrzywkowym. Ze
względu na czas trwania objawów wyróżnia się pokrzywkę ostrą (<6 tyg.; 2/3 przypadków) i
przewlekłą (≥6 tyg.).
Wywiad:
Podstawowe znaczenie w ustaleniu przyczyny pokrzywki ma wywiad, który powinien
obejmować:
1) ustalenie, kiedy i w jakich okolicznościach po raz pierwszy pojawiły się bąble pokrzywkowe
2) częstość epizodów pokrzywki i określenie, jak długo wykwity się utrzymują
3) związek z podróżami, sposobem spędzania wakacji czy weekendów
4) wielkość, kształt i lokalizację bąbli pokrzywkowych
5) współwystępowanie obrzęku naczynioruchowego
6) aktualnie lub niedawno przyjmowane leki i inne substancje (zlecone przez lekarza, jak i
dostępne bez recepty, preparaty ziołowe, witaminowe, wzbogacające dietę i in.)
7) związek czasowy między wystąpieniem pokrzywki a kontaktem z pokarmami (spożycie,
dotknięcie; u przeważającej większości dorosłych próba identyfikacji alergenu pokarmowego
jest daremna

8) związek objawów z potencjalnymi czynnikami fizycznymi (np. ekspozycja na niską lub
wysoką temperaturę, światło słoneczne), z wysiłkiem fizycznym lub poceniem
9) zakażenia wirusowe dróg oddechowych, wątroby, mononukleozę zakaźną
10) kontakt ze zwierzętami
11) narażenie zawodowe na alergeny lub substancje drażniące (np. lateks, inne wyroby
gumowe i kosmetyki), zapytaj o rodzaj pracy
12) niedawne ugryzienia lub użądlenia przez owady
13) ekspozycję kontaktową
14) ekspozycję na alergeny wziewne
15) wszczepienie protez/implantów w trakcie zabiegów chirurgicznych
16) objawy ze strony wszystkich układów (w celu wykluczenia chorób
autoimmunologicznych, limfoproliferacyjnych, zaburzeń hormonalnych, chorób przewodu
pokarmowego i in.)
17) rodzinne występowanie pokrzywki i atopii
18) związek z cyklem miesiączkowym
19) stres psychiczny (może nasilać objawy skórne), choroby psychiczne
20) używki: palenie tytoniu (stosowanie tytoni aromatyzowanych), alkohol, używanie
kanabinoli
21) dotychczas wykonywane badania diagnostyczne
22) reakcja na dotychczasowe leczenie.
Szczególną uwagę należy zwrócić na brady- lub tachykardię, zwiększoną liczbę oddechów,
ewentualnie objawy niewydolności oddechowej, wyniszczenie, żółtaczkę i pobudzenie.
Oceniając pokrzywkowe zmiany skórne, należy określić ich lokalizację, a także ewentualną
obecność owrzodzeń, przebarwień, grudek lub żółtaczki. Zmiany pokrzywkowe powinny być
wyraźnie odgraniczone od niezmienionej skóry, a obrzęk obejmować cały jej przekrój.
Zmiany przybierają zazwyczaj kolor czerwony i mogą być różnych rozmiarów.
Badania laboratoryjne:
1) morfologia krwi z rozmazem, OB, podstawowe badania biochemiczne, badanie ogólne
moczu
2) bezwzględna liczba eozynofilów we krwi obwodowej – eozynofilia może być objawem
atopii lub infestacji pasożytniczej
3) autoprzeciwciała anty-TPO i anty-TG lub przeciwciała przeciwjądrowe – wynik dodatni
może wskazywać na autoimmunologiczną chorobę tarczycy lub układową chorobę tkanki
łącznej
4) krioglobuliny i składowe układu dopełniacza – nieprawidłowe wyniki mogą sugerować
układową chorobę tkanki łącznej, nowotwór złośliwy, przewlekłe zapalenie wątroby
5) inne – zależnie od podejrzewanej choroby podstawowej.
Leczenie:
Leki przeciwhistaminowe: stanowią podstawę leczenia objawowego u większości chorych.
Zastosuj p.o. H1-bloker niepowodujący senności w razie niezadowalającego efektu możesz
zastosować p.o. większą dawkę leku (do 4-krotnej dawki zalecanej).
Leki przeciwhistaminowe o udokumentowanej skuteczności w leczeniu pokrzywki to:
bilastyna, cetyryzyna, desloratadyna, feksofenadyna, lewocetyryzyna, loratadyna i
rupatadyna. Nie stosuj równocześnie różnych leków przeciwhistaminowych. Standardowe
leczenie jednym lekiem przeciwhistaminowym jest skuteczne u <50% chorych na pokrzywkę

przewlekłą idiopatyczną; pomimo stosowania dużych dawek tych leków u 1/4–1/3 chorych
wykwity pokrzywkowe nawracają.
Telfexo 180 mg - Łagodzenie objawów przewlekłej pokrzywki idiopatycznej.
Dorośli i dzieci po 12. rż. P.o. 180 mg 1 ×/d. Nie jest konieczne dostosowanie dawki u osób w
podeszłym wieku lub z zaburzeniami czynności wątroby albo nerek, jednakże należy
zachować ostrożność, stosując lek w tej grupie pacjentów.
Clarderin 5mg – 1x1/dziennie - Łagodzenie objawów związanych z alergicznym
zapaleniem błony śluzowej nosa i pokrzywką. P.o., niezależnie od posiłku, tabletki ulegające
rozpadowi w jamie ustnej przyjąć natychmiast po wyjęciu z opakowania. Dorośli i młodzież
od 12. rż. 5 mg 1 ×/d. Dzieci. 6.–11. rż. 2,5 mg 1 ×/d; 1.–5. rż. 1,25 mg 1 ×/d. Lek w postaci
roztworu doustnego stosuje się u osób po 1. rż., natomiast w postaci tabletek ulegających
rozpadowi w jamie ustnej – u dorosłych i młodzieży od 12. rż. W okresowym alergicznym
zapaleniu błony śluzowej nosa (objawy występują <4 dni/tyg. lub <4 tyg.) lek podawać
zgodnie z przebiegiem choroby; leczenie należy przerwać po ustąpieniu objawów i wznowić
po ponownym ich wystąpieniu. W przewlekłym alergicznym zapaleniu błony śluzowej nosa
(objawy występują ≥4 dni/tyg. i >4 tyg.) można kontynuować leczenie przez cały okres
narażenia na alergeny.
Claritine 10mg – 1x1/dziennie - Objawowe leczenie alergicznego zapalenia błony
śluzowej nosa oraz przewlekłej pokrzywki idiopatycznej. P.o., niezależnie od posiłków.
Dorośli i dzieci po 12. rż. 10 mg 1 ×/d. Dzieci 2.–12. rż. >30 kg mc. – 10 mg 1 ×/d; ≤30 kg mc.
– 5 mg 1 ×/d. U dzieci o mc. <30 kg zaleca się stosowanie leku w postaci syropu. U osób z
ciężkimi zaburzeniami czynności wątroby należy zmniejszyć dawkę początkową; u dorosłych i
dzieci >30 kg mc. zalecana jest dawka 10 mg co 2. dzień, u dzieci <30 kg mc. – 5 mg co 2.
dzień. Nie ma konieczności modyfikacji dawki u osób w podeszłym wieku lub z
niewydolnością nerek.
Rupafin 10mg – 1x1/dziennie - Objawowe leczenie alergicznego zapalenia błony
śluzowej nosa i pokrzywki u dorosłych i młodzieży po 12. rż. P.o. 10 mg 1 ×/d, niezależnie od
posiłku. Nie zaleca się stosowania u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek lub wątroby.
Zachować ostrożność podczas stosowania u osób w podeszłym wieku.
Clemastinum Hasco – tbl. - Łagodzenie objawów alergii skórnych (zapalenie
kontaktowe skóry, pokrzywka, świąd), skórnych objawów obrzęku naczynioruchowego
(Quinckego), objawów alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa (wodnista wydzielina z
nosa, kichanie, łzawienie). P.o. U dzieci do 6. rż. podawać wyłącznie w postaci syropu. Dorośli
i dzieci po 12. rż. 1 mg 2 ×/d; dawka maks. 6 mg/d. Dzieci. 2.–3. rż. 0,25–0,5 mg 2 ×/d, 3.–6.
rż. 0,5 mg 2 ×/d, 6.–12. rż. 0,5–1 mg 2 ×/d.
Encorton – 1mg – 5tbl x1/dziennie, w kolejne dni stopniowo obniżamy dawkę.
Zaburzenia endokrynologiczne: niewydolność kory nadnerczy pierwotna i wtórna, wrodzona
hiperplazja nadnerczy, hiperkalcemia związana z chorobą nowotworową, nieropne zapalenie
tarczycy. Choroby alergiczne o ciężkim przebiegu oporne na inne metody leczenia
(kontaktowe zapalenie skóry, AZS, choroba posurowicza, reakcje nadwrażliwości na leki,
całoroczny lub sezonowy alergiczny nieżyt nosa). Kolagenozy: ostre reumatyczne zapalenie
mięśnia sercowego, zapalenie skórno-mięśniowe, toczeń rumieniowaty układowy. Choroby
skóry i błon śluzowych: złuszczające zapalenie skóry, opryszczkowe pęcherzowe zapalenie
skóry, ciężkie łojotokowe zapalenie skóry, ciężki rumień wielopostaciowy, ziarniniak

grzybiasty, pęcherzyca, ciężka łuszczyca. Choroby przewodu pokarmowego w okresach
zaostrzenia: wrzodziejące zapalenie okrężnicy, choroba Leśniowskiego i Crohna. Choroby
układu krwiotwórczego: niedokrwistość hemolityczna nabyta (autoimmunologiczna),
niedokrwistość aplastyczna wrodzona, niedokrwistość wskutek wybiórczej hipoplazji układu
czerwonokrwinkowego, małopłytkowość wtórna u dorosłych, idiopatyczna plamica
małopłytkowa u dorosłych. Zespół nerczycowy, w celu wywołania diurezy lub uzyskania
remisji w przypadku białkomoczu w zespole nerczycowym idiopatycznym bez mocznicy albo
w celu poprawy czynności nerek u chorych z toczniem rumieniowatym. W idiopatycznym
zespole nerczycowym długotrwałe leczenie może być konieczne w celu zapobieżenia częstym
nawrotom. Choroby oka (ciężkie ostre oraz przewlekłe procesy alergiczne i zapalne):
zapalenie tęczówki, zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego, zapalenie naczyniówki i siatkówki,
rozlane zapalenie tylnego odcinka błony naczyniowej oka, zapalenie nerwu wzrokowego,
współczulne zapalenie naczyniówki, zapalenie przedniego odcinka oka, alergiczne zapalenie
spojówek, zapalenie rogówki (niezwiązane z zakażeniem wirusem opryszczki lub zakażeniem
grzybiczym), alergiczne brzeżne owrzodzenie rogówki. Choroby układu oddechowego:
beryloza, zespół Löfflera, zachłystowe zapalenie płuc, objawowa sarkoidoza, astma
oskrzelowa, piorunująca lub rozsiana gruźlica, gruźlicze zapalenie opon mózgowo-
rdzeniowych z blokiem podpajęczynówkowym (z jednoczesnym leczeniem
przeciwgruźliczym). Choroby reumatyczne: zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa,
łuszczycowe zapalenie stawów, RZS, młodzieńcze RZS. Nowotwory (jako leczenie paliatywne,
w skojarzeniu z odpowiednim leczeniem przeciwnowotworowym): białaczka i chłoniaki u
dorosłych, ostra białaczka u dzieci. Inne niereumatyczne stany zapalne układu kostno-
stawowego: ostre i podostre zapalenie kaletki, ostre dnawe zapalenie stawów, ostre
nieswoiste zapalenie pochewki ścięgna, pourazowe zapalenie kości i stawów, zapalenie
błony maziowej u chorych z zapaleniem kości i stawów, zapalenie nadkłykcia. Włośnica z
zajęciem mięśnia sercowego lub układu nerwowego. Zaleca się podawanie leku 1 ×/d, rano.
Dorośli i młodzież. Zwykle 5–60 mg 1 ×/d lub w daw. podz., maks. 250 mg/d. Dzieci: 2 mg/kg
mc. 1 ×/d lub w 3–4 daw. podz. Po uzyskaniu pożądanego efektu leczniczego wskazane jest
stopniowe zmniejszanie dawki do najmniejszej dawki skutecznej. W przypadku
długotrwałego leczenia dużymi dawkami odstawienie leku można rozpocząć, zmniejszając
dawkę o 1 mg/mies., w przypadku krótkotrwałego leczenia – o 2–5 mg co 2–7 dni. Prednizon
podawany w dawce <40 mg przez okres krótszy niż 7 dni można odstawić bez ryzyka
zahamowania osi przysadka–nadnercza. W zespole nerczycowym u dzieci: 18. mż.–4. rż.
początkowo 7–10 mg 4 ×/d; 4.–10. rż. początkowo 15 mg 4 ×/d; po 10. rż. początkowo 20 mg
4 ×/d. W gruźlicy u dzieci 0,5 mg/kg mc. lub 15 mg/m2 pc. 4 ×/d przez 2 mies. U dzieci w
reumatycznym zapaleniu serca, białaczkach, nowotworach: przez pierwsze 2–3 tyg. 0,5
mg/kg mc. lub 15 mg/m2 pc. 4 ×/d, następnie 0,375 mg/kg mc. lub 11,25 mg/m2 pc. 4 ×/d
przez 4–6 tyg. Stwardnienie rozsiane w okresach zaostrzenia. Dorośli. 200 mg/d przez 7 dni,
a następnie 80 mg co 2. dzień przez 1 mies.
Zyrtec 10mg DS. 0-0-1 - Łagodzenie objawów ze strony oczu i nosa w przebiegu
przewlekłego lub sezonowego alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa u dorosłych i
dzieci po 6. rż. Łagodzenie objawów przewlekłej pokrzywki idiopatycznej u dorosłych i dzieci
po 6. rż. P.o. Dorośli i młodzież po 12. rż. 10 mg 1 ×/d. Dzieci. 6.–12. rż. 5 mg 2 ×/d. Nie ma
konieczności dostosowania dawki u osób z zaburzeniem czynności wątroby. U dorosłych
pacjentów z zaburzeniem czynności nerek dawkowanie w zależności od klirensu kreatyniny:
klirens kreatyniny ≥50 ml/min – 10 mg 1 ×/d, 30–49 ml/min – 5 mg 1 ×/d, 10–30 ml/min – 5

mg co 2. dzień. U dzieci z zaburzeniami czynności nerek dawkę należy ustalać indywidualnie
w zależności od klirensu kreatyniny, wieku oraz masy ciała.
55. Użądlenie
Użądlenie - wprowadzenie żądła niektórych owadów (os, pszczół, szerszeni lub trzmieli)
przez skórę, co w większości przypadków powiązane jest z wstrzyknięciem jadu i
pojawieniem się miejscowego odczynu anafilaktycznego. Użądlenie może okazać się
śmiertelne w wyniku uczulenia na jad, wielokrotnych użądleń, uogólnionej reakcji
alergicznej, w przypadku gdy miejscem użądlenia jest jama ustna (powstały obrzęk może
uniemożliwiać oddychanie). Postępowanie po użądleniu opiera się na wyjęciu żądła, tak aby
nie wstrzyknąć zawartego w nim jadu. W przypadku użądlenia ust bądź gardła nie wyjmuje
się żądła, a pacjenta przewozi się do szpitala.
Clatra – 20mg – 1x1 na godzinę przed posiłkiem - Objawowe leczenie alergicznego
zapalenia błony śluzowej nosa i spojówek (sezonowego i całorocznego) oraz pokrzywki. P.o.
Dorośli i dzieci po 12. rż. 20 mg 1 ×/d. Przyjmować 1 h przed posiłkiem lub 2 h po nim lub
spożyciu soku owocowego. PW. Nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu.
Allertec WZF – 10mg – 1x1 - Łagodzenie objawów ze strony oczu i nosa w przebiegu
przewlekłego lub sezonowego alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa. Łagodzenie
objawów przewlekłej pokrzywki idiopatycznej. P.o. Dorośli i młodzież po 12. rż. 10 mg (1
tabl.) 1 ×/d. Dzieci. 6.–12. rż. 5 mg (1/2 tabl.) 2 ×/d. U dorosłych z klirensem kreatyniny 30–
49 ml/min 5 mg 1 ×/d, 10–30 ml/min 5 mg co 2 dni. U dzieci z zaburzeniami czynności nerek
dawkę należy ustalać indywidualnie w zależności od klirensu kreatyniny i masy ciała.
Fenistil żel - Świąd towarzyszący dermatozom, pokrzywka, ukąszenia owadów,
oparzenia słoneczne, powierzchowne oparzenia skóry (I stopnia). 2–4 ×/d na skórę. W razie
potrzeby należy podawać również preparat do stosowania p.o.
W razie obrzęku:
Dexaven – 8mg i.m. - Stany wstrząsowe (wstrząs pourazowy, pooperacyjny,
kardiogenny, anafilaktyczny), obrzęk krtani i strun głosowych, ostre odczyny alergiczne,
ciężkie stany spastyczne oskrzeli (stan astmatyczny, astma oskrzelowa w przebiegu
zakażenia, przewlekły nieżyt oskrzeli), po strumektomii, przełomy w leczeniu choroby
Addisona. I.v. we wstrzyknięciu lub wlewie kroplowym albo i.m. w głębokim wstrzyknięciu.
Dawkowanie indywidualne w zależności od wskazania, stanu chorego i jego reakcji na lek.
Zazwyczaj 4–16 mg/d, wyjątkowo do 32 mg/d. Zwykle jednorazowa dawka wynosi 4–8 mg; w
razie potrzeby dawkę można powtarzać kilka razy w ciągu doby. Zwykle dawki początkowe są
większe, po uzyskaniu pożądanego efektu terapeutycznego należy je zmniejszyć do
najmniejszej dawki skutecznej. Stres u chorego może spowodować konieczność zwiększenia
dawkowania. Po długotrwałym stosowaniu lek odstawiać stopniowo.
Do domu:
W razie silnego obrzęku dodatkowo w drugi pośladek:

Phenazolinum - Pomocniczo w ostrych stanach alergicznych, m.in. we wstrząsie
anafilaktycznym w skojarzeniu z adrenaliną. Dorośli. 200–300 mg/d i.m. Dzieci po 12. rż. 50–
100 mg i.m. doraźnie. Napadowe nadkomorowe zaburzenia rytmu serca, włącznie z
tachyarytmią w migotaniu przedsionków, niereagujące na standardowe leczenie
przeciwarytmiczne. Dorośli. Pod ścisłą kontrolą ciśnienia tętniczego i EKG. 100–300 mg w
ciągu 3–10 min, wstrzyknięcie przerwać po uzyskaniu powrotu rytmu zatokowego. Większe
dawki stosować na OIOM.
56. Duszność
Duszność - Subiektywne odczucie braku powietrza lub trudności w oddychaniu. Rodzaje
duszności: spoczynkowa i wysiłkowa.
1) zmniejszenie dostarczania tlenu do tkanek: zaburzenia wymiany gazowej (hipoksemia lub
hiperkapnia w niewydolności oddechowej); zmniejszenie pojemności minutowej (rzutu)
serca (wstrząs, niewydolność serca); niedokrwistość; utrudnione wiązanie się hemoglobiny z
tlenem w przebiegu zatruć (tlenkiem węgla i powodujących methemoglobinemię);
zmniejszenie wykorzystania tlenu przez tkanki (zatrucia, m.in. cyjankami)
2) wzmożenie ośrodkowego napędu oddechowego niezbędne do uzyskania wystarczającej
wentylacji i hiperwentylacja: zwiększenie oporu dróg oddechowych (astma i POChP); zmiany
śródmiąższowe i w pęcherzykach płucnych (zastoinowa niewydolność serca i obrzęk płuc,
zapalenie płuc, rozległa gruźlica płuc, choroby śródmiąższowe płuc); choroby opłucnej;
zniekształcenia klatki piersiowej; zatorowość płucna; kwasica nieoddechowa (mleczanowa,
cukrzycowa, nerkowa i in.); osłabienie mięśni oddechowych (miopatie) i zaburzenia
przewodnictwa nerwowego (zespół Guillaina i Barrégo) lub nerwowo-mięśniowego (przełom
miasteniczny); pobudzenie ośrodka oddechowego przez toksyny endogenne (wątrobowe,
mocznicowe) i egzogenne (salicylany); nadczynność tarczycy; ból; lęk; duży wysiłek fizyczny u
osób zdrowych.
Wywiad:
Przyczyny różnych rodzajów duszności
1) duszność ostra (i jej różnicowanie)
2) duszność przewlekła (początkowo wysiłkowa, później spoczynkowa) – POChP, rozstrzenie
oskrzeli, przewlekła niewydolność serca, choroby śródmiąższowe płuc, zmiany pogruźlicze w
płucach, nowotwory płuc pierwotne i przerzutowe, niedokrwistość, choroby układu
nerwowo-mięśniowego; przewlekła niewydolność oddechowa
3) duszność napadowa nocna i orthopnoë – niewydolność lewokomorowa serca, przewlekłe
choroby płuc przebiegające z utrudnieniem wykrztuszania wydzieliny w nocy (POChP,
rozstrzenie oskrzeli), zaburzeniem wentylacji nasilającym się w pozycji leżącej (choroby
śródmiąszowe) lub wzrostem oporu dróg oddechowych podczas snu (obturacyjny bezdech
senny, w części przypadków astmy i POChP)
4) platypnea – zespół wątrobowo-płucny

Badania dodatkowe:
Ocena parametrów życiowych (oddech, tętno, ciśnienie tętnicze), badanie podmiotowe i
przedmiotowe (różnicowanie na podstawie czasu wystąpienia i objawów towarzyszących);
pulsoksymetria i w razie potrzeby gazometria (po stwierdzeniu ostrej hipoksemii →
tlenoterapia przed dalszą diagnostyką); morfologia krwi obwodowej; RTG klatki piersiowej.
W zależności od podejrzewanej przyczyny → dalsze badania układu krążenia (EKG,
echokardiografia, USG żył, angio-TK klatki piersiowej i in.) lub oddechowego (badania
czynnościowe, TK klatki piersiowej i in.); jonogram, parametry czynności nerek, glikemia,
stężenia ketonów i mleczanu (zwłaszcza w przypadku kwasicy), parametry czynności
wątroby, hemoglobiny patologiczne, badanie neurologiczne.
Leczenie:
Możliwe w zdecydowanej większości przypadków. W ostrej hipoksemii już przed ustaleniem
przyczyny → tlenoterapia, w razie konieczności → wentylacja mechaniczna.
Odczyn alergiczny:
- Dexaven - 8mg i.v. - max 16mg gdy pacjent wysoki lub otyły - Stany wstrząsowe (wstrząs
pourazowy, pooperacyjny, kardiogenny, anafilaktyczny), obrzęk krtani i strun głosowych,
ostre odczyny alergiczne, ciężkie stany spastyczne oskrzeli (stan astmatyczny, astma
oskrzelowa w przebiegu zakażenia, przewlekły nieżyt oskrzeli), po strumektomii, przełomy w
leczeniu choroby Addisona. I.v. we wstrzyknięciu lub wlewie kroplowym albo i.m. w
głębokim wstrzyknięciu. Dawkowanie indywidualne w zależności od wskazania, stanu
chorego i jego reakcji na lek. Zazwyczaj 4–16 mg/d, wyjątkowo do 32 mg/d. Zwykle
jednorazowa dawka wynosi 4–8 mg; w razie potrzeby dawkę można powtarzać kilka razy w
ciągu doby. Zwykle dawki początkowe są większe, po uzyskaniu pożądanego efektu
terapeutycznego należy je zmniejszyć do najmniejszej dawki skutecznej. Stres u chorego
może spowodować konieczność zwiększenia dawkowania. Po długotrwałym stosowaniu lek
odstawiać stopniowo.

- Phenazolinum roztwór do wstrzykiwań – 1amp i.m. - Pomocniczo w ostrych stanach
alergicznych, m.in. we wstrząsie anafilaktycznym w skojarzeniu z adrenaliną. Dorośli. 200–
300 mg/d i.m. Dzieci po 12. rż. 50–100 mg i.m. doraźnie. Napadowe nadkomorowe
zaburzenia rytmu serca, włącznie z tachyarytmią w migotaniu przedsionków, niereagujące na
standardowe leczenie przeciwarytmiczne. Dorośli. Pod ścisłą kontrolą ciśnienia tętniczego i
EKG. 100–300 mg w ciągu 3–10 min, wstrzyknięcie przerwać po uzyskaniu powrotu rytmu
zatokowego. Większe dawki stosować na OIOM.
- Allertec tabletki - Łagodzenie objawów ze strony oczu i nosa w przebiegu przewlekłego lub
sezonowego alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa. Łagodzenie objawów przewlekłej
pokrzywki idiopatycznej. P.o. Dorośli i młodzież po 12. rż. 10 mg (1 tabl.) 1 ×/d. Dzieci. 6.–12.
rż. 5 mg (1/2 tabl.) 2 ×/d. U dorosłych z klirensem kreatyniny 30–49 ml/min 5 mg 1 ×/d, 10–
30 ml/min 5 mg co 2 dni. U dzieci z zaburzeniami czynności nerek dawkę należy ustalać
indywidualnie w zależności od klirensu kreatyniny i masy ciała.
Silna obturacja:
SOR !
- Dexaven - 8mg i.v. - max 16mg gdy pacjent wysoki lub otyły - Stany wstrząsowe (wstrząs
pourazowy, pooperacyjny, kardiogenny, anafilaktyczny), obrzęk krtani i strun głosowych,
ostre odczyny alergiczne, ciężkie stany spastyczne oskrzeli (stan astmatyczny, astma
oskrzelowa w przebiegu zakażenia, przewlekły nieżyt oskrzeli), po strumektomii, przełomy w
leczeniu choroby Addisona. I.v. we wstrzyknięciu lub wlewie kroplowym albo i.m. w
głębokim wstrzyknięciu. Dawkowanie indywidualne w zależności od wskazania, stanu
chorego i jego reakcji na lek. Zazwyczaj 4–16 mg/d, wyjątkowo do 32 mg/d. Zwykle
jednorazowa dawka wynosi 4–8 mg; w razie potrzeby dawkę można powtarzać kilka razy w
ciągu doby. Zwykle dawki początkowe są większe, po uzyskaniu pożądanego efektu
terapeutycznego należy je zmniejszyć do najmniejszej dawki skutecznej. Stres u chorego
może spowodować konieczność zwiększenia dawkowania. Po długotrwałym stosowaniu lek
odstawiać stopniowo.
57. Tężec – profilaktyka po ugryzieniu

Tężec - Choroba układu nerwowego o ostrym przebiegu wywołana neurotoksyną bakteryjną,
charakteryzująca się zwiększonym napięciem i silnymi skurczami mięśni szkieletowych.
Wywiad:
1. Okres zwiastunowy (poprzedza pełnoobjawowy tężec): niepokój, gorsze samopoczucie,
wzmożone napięcie mięśni, nasilona potliwość, ból głowy, bezsenność, ból i parestezje w
okolicy rany.
2. Postać uogólniona (najczęstsza):
1) zwiększone napięcie i skurcze mięśni (największe nasilenie w ciągu pierwszych 2 tyg.) bez
zaburzeń świadomości – początkowo dysfagia i trudności w żuciu, następnie szczękościsk
(zwiększone napięcie mięśnia żwacza) i „uśmiech sardoniczny” (zwiększone napięcie mięśnia
okrężnego ust); zwiększone napięcie mięśni brzucha, wygięcie tułowia w łuk w stronę
grzbietową ze zgięciem kończyn górnych i wyprostowaniem dolnych (opisthotonus);
napadowe, silne skurcze różnych grup mięśni tułowia i kończyn wyzwalane przez bodźce
zewnętrzne (hałas, światło, dotyk), towarzyszy im silny ból, a niekiedy niedrożność dróg
oddechowych lub zatrzymanie oddychania (skurcz przepony)
2) zaburzenia układu wegetatywnego (głównie współczulnego) dołączające się po kilku
dniach (najbardziej nasilone w 2. tyg.) stanowią najczęstszą przyczynę zgonu: nadciśnienie

tętnicze i częstoskurcz na zmianę z hipotensją i bradykardią, arytmie, nagłe zatrzymanie
krążenia, rozszerzenie źrenic, hipertermia, skurcz krtani, zatrzymanie moczu.
Leczenie:
1. Rozpoznanie i stabilizacja stanu klinicznego (1. godzina):
1) zapewnij drożność dróg oddechowych i wentylację
2) umieść pacjenta w ciemnym i cichym pomieszczeniu (najlepiej na OIT)
3) wykonaj badania biochemiczne i toksykologiczne (strychnina, leki neuroleptyczne,
pochodne fenotiazyny)
4) zbierz wywiad, ustal wrota zakażenia i historię szczepień
5) w celu sedacji, zmniejszenia napięcia mięśni i zapobiegania skurczom stosuj
benzodiazepinę i.v., np. diazepam (Neorelium, Relanium) 10–40 mg co 1–8 h lub midazolam
(Midanium, Midazolam Accord, Midazolam Chiesi, Sopodorm) (w zależności od potrzeby),
zazwyczaj jest to konieczne przez dłuższy czas (tygodnie), po którym stopniowo zmniejszaj
dawkę, aby uniknąć objawów nagłego odstawienia.
2. Wczesne leczenie przyczynowe i objawowe (1. doba):
1) ludzka antytoksyna tężcowa (HTIG) 3000–6000 IU i.m. jednorazowo (bez próby
uczuleniowej, dawkowanie wg zaleceń producenta; gdy HTIG niedostępna, podaj
antytoksynę końską 40 000–100 000 IU i.m. i/lub i.v. po próbie uczuleniowej) – skraca okres
choroby i łagodzi jej przebieg
2) metronidazol i.v. 500 mg co 6 h lub 1000 mg co 12 h przez 7–10 dni (penicylina, choć
aktywna in vitro, jest antagonistą przekaźnictwa GABA-ergicznego i może pogarszać
rokowanie) – eliminuje laseczki tężca z rany; w razie nietoleracji metronidazolu →
doksycyklina (100 mg co 12 h), ew. makrolid lub klindamycyna przez 7–10 dni
Postępowanie poekspozycyjne:
W przypadku zranienia grożącego zachorowaniem na tężec w uzasadnionych sytuacjach →
szczepienie. Gdy ryzyko jest duże → jednocześnie z pierwszą dawką szczepionki podaj w
osobne miejsce swoistą antytoksynę (ludzka immunoglobulina przeciwtężcowa – HTIG
[Igantet]) i.m. 250 IU lub – gdy rana zakażona, z ciałem obcym, opracowywana >24 h od
zranienia, wstrząs hipowolemiczny, masa ciała pacjenta >90 kg – 500 IU. Osobom z
niedoborem odporności (pierwotnym lub nabytym, w tym w trakcie immunosupresji) lub z
przeciwwskazaniami do szczepienia → podaj drugą dawkę HTIG 3–4 tyg. po pierwszej.

Tetana – 1amp – 0,5ml i.m. - Czynne uodpornienie dzieci, młodzieży i dorosłych
przeciw tężcowi. W ramach Programu Szczepień Ochronnych lek stosuje się w przypadku
przeciwwskazań do stosowania szczepionek DTP, DT i dT oraz jako dawkę przypominającą. U
nieszczepionych kobiet w ciąży spodziewających się porodu w niehigienicznych warunkach.
W profilaktyce czynno-biernej tężca w przypadku zanieczyszczonych ran, z dużym
prawdopodobieństwem obecności laseczek tężca. Głęboko s.c., w mięsień naramienny lub
przednioboczną część uda. Szczepienie podstawowe: 2 dawki w odstępie 4–6 tyg.
(szczepienie podstawowe), 3. dawka po 6–12 mies. od podania 2. dawki (szczepienie
uzupełniające). Szczepienie przypominające: 1 dawka nie wcześniej niż 10 lat od ostatniego
szczepienia. W przypadku zranienia w zależności od historii szczepień i ryzyka wystąpienia
tężca. Kobiety w ciąży spodziewające się porodu w niehigienicznych warunkach, które nie
były szczepione lub otrzymały niepełne szczepienie podstawowe, należy zaszczepić przed
porodem w II trymestrze. Szczegółowe informacje dotyczące podawania i dawkowania –
patrz: zarejestrowane materiały producenta.

58. Świerzb
Świerzb - choroba zakaźna ludzi i innych zwierząt spowodowana przez świerzbowce. U ludzi
świerzb wywołuje świerzbowiec ludzki (Sarcoptes hominis, Sarcoptes scabiei), który objawia
się dokuczliwym świądem i zmianami skórnymi w postaci przeczosów, grudek i plam.
Wywiad:
Świąd nasilający się w nocy, po kąpieli na skutek rozgrzania i uczynnienia świerzbowców.
Zwykle na pośladkach, w okolicy nadgarstków i na bocznych powierzchniach palców, w
naturalnych fałdach skóry, w okolicach pępka, brodawek sutkowych u kobiet, narządów
płciowych, gdzie widoczne są norki świerzbowcowe. W okolicach zmian widoczne przeczosy -
linijne nadżerki naskórka spowodowane intensywnym drapaniem. Nie zajmuje okolicy
międzyłopatkowej oraz twarzy, z wyjątkiem świerzbu norweskiego. U dzieci często lokalizuje
się na dłoniach i podeszwach stóp.
- Stwierdzenie charakterystycznych norek świerzbowcowych (dobrze widoczne po
zabarwieniu nalewką jodową)
- Charakterystyczny świąd nasilający się w nocy
- Przeczosy w miejscach typowych
- Wywiad ukierunkowany na występowanie podobnych objawów wśród osób z otoczenia
chorego
- Najczęściej występuje w okolicach pępka, na nadgarstkach, pośladkach, w okolicach
nosa.
Leczenie:
Zaleca się stosowanie kąpieli i zmianę bielizny. Bieliznę, pościel, ręczniki używane podczas
choroby należy po wypraniu odstawić i nie stosować przez okres 2 tygodni. Leczeniem muszą
zostać objęte wszystkie osoby z najbliższego otoczenia osoby chorej.
Infectoscab - Leczenie świerzbu. Stosować wyłącznie zewnętrzne, na skórę; dawkę
ustalać indywidualnie. Dorośli i dzieci po 12. rż. do 30 g kremu. Dzieci 6.–12. rż. do 15 g
kremu. Dzieci 2. mż.–5 rż. do 7,5 g kremu. Szczegółowe informacje – patrz: zarejestrowane
materiały producenta.
Kąpiel 3x/dziennie, odzież/ręczniki spalić lub wygotować w wysokiej
temperaturze.
Pacjent biedny - Receptura na pastę siarkową:
Rp. Sulf. ppti 15,0 ; Vaselini 10,0 ; Pastae zinci ad 100,0 ; M.f. pasta
DS. Smarować zewnętrznie 2x/dziennie przez 4dni, ewentualnie po tygodniu powtórzyć – nie
smarować twarzy.
Uciążliwy świąd +steryd:
Rp. Sulf. ppti 15,0 ; Hydrocortisoni 1,0 ; Vaselini ad 100,0 ; M.f. ung.
DS. Smarować zewnętrznie 2x/dziennie przez 4dni, ewentualnie po tygodniu powtórzyć – nie
smarować twarzy.
Pacjent biedny – tania maść:
- Crotamiton Farmapol – maść – smarować na noc przez 3dni - Leczenie świerzbu. Po
uprzedniej kąpieli i wysuszeniu skóry wcierać maść lub płyn w skórę ciała (z wyjątkiem
twarzy i owłosionej skóry głowy) 1 ×/d, najlepiej na noc, przez 3–5 dni. Po 2–3 dniach od
ostatniego smarowania należy wziąć kąpiel oraz zmienić bieliznę osobistą i pościelową.
Dzieci po 1. rż. Stosować jednorazowo. Leczenie objawowe świądu różnego pochodzenia, w

tym świądu alergicznego i świądu po ukąszeniu owadów. Wcierać maść lub płyn 2–3 ×/d w
swędzące miejsca na skórze. Stosować do ustąpienia świądu (zwykle 6–10 h).
59. Róża
Róża - zakaźna choroba skóry wywołana przez paciorkowce. Jest ostrym stanem zapalnym
skóry i tkanki podskórnej charakteryzującym się wysoką temperaturą ciała, nagłym
początkiem i szybkim przebiegiem. Róża może powodować poważne zaburzenia
ogólnoustrojowe.
Wywiad:
- Ostry początek, dreszcze gorączka
- Miejscowo czerwone zabarwienie skóry, które jest ostro odgraniczone od zdrowej tkanki
- Zmieniony obszar może mieć uniesiony lekko brzeg
- Gorączka sięgająca 40C – cecha charakterystyczna
- Może przebiegać z pęcherzami i owrzodzeniami pokrywającymi się ze strupami
Zmiany skórne polegają na obrzęku i ostrym stanie zapalnym skóry i tkanki podskórnej,
zawsze są wyraźnie odgraniczone od reszty skóry. Kształt ogniska jest nieregularny, skóra jest
wygładzona, napięta, lśniąca, nadmiernie ocieplona i zaczerwieniona. W wyniku
gromadzenia się płynu wysiękowego w warstwie brodawkowej może dojść do oddzielenia się
naskórka i powstaniu pęcherzy
Leczenie:
Większość chorych odpowiada na leczenie penicyliną. Dobrze działa amoksycylina
(doskonałe własności farmakokinetyczne), w przypadku oporności bakterii stosuje sie
połączenie amoksycyliny z inhibitorem β-laktamaz (np. kwasem klawulanowym),
poszerzającym zakres działania leku o zwalczanie bakterii produkujących β-laktamazy (np.
preparat Augmentin, Forcid lub inny). Gdy najczęściej zalecana dawka 1000 mg co 12 godzin
nie przyniesie efektów w ciągu dnia, przyjmuje się lek co 8 godzin. Ważne jest bowiem
zahamowanie szybko posuwającego się obrzęku i spowodowanie jego cofnięcia.
Miejscowo są zalecane okłady z ichtiolu.
Ospen tabletki powlekane – 1500 - Leczenie zakażeń o niewielkim lub
umiarkowanym nasileniu wywołanych przez wrażliwe drobnoustroje: zakażenia
uszu, nosa i gardła (w tym zakażenia paciorkowcowe – płonica, zapalenie gardła, zapalenie
gardła i migdałków podniebiennych, zapalenie błony śluzowej nosa i gardła, zapalenie zatok,
ostre zapalenie ucha środkowego, angina Vincenta); zakażenia dróg oddechowych
(bakteryjne zapalenie oskrzeli, bakteryjne zapalenie płuc, odoskrzelowe zapalenie płuc [jako
kontynuacja leczenia produktami leczniczymi podawanymi parenteralnie]); zakażenia skóry i
tkanek miękkich (róża, różyca, ropne zapalenie skóry np. liszajec, czyraczność, ropnie,
ropowica). Dorośli <60 kg mc. oraz dzieci i młodzież >40 kg mc. 3 mln j.m./d w 3 daw. podz.
Dorośli >60 kg mc., chorzy otyli, w podeszłym wieku, kobiety w ciąży. 4,5 mln j.m./d w 3 daw.
podz. Dzieci po 6. rż. 50 000–100 000 j.m./kg mc./d (1–1,5 mln j.m./d w 2–3 daw. podz.).
Dawki dobowe leku u dzieci nie powinny być mniejsze niż 25 000 j.m./kg mc. Dawka maks. u
dorosłych 6 mln j.m./d. Leczenie kontynuuje się 3 dni po ustąpieniu objawów. W przypadku
zakażeń paciorkowcowych leczenie powinno trwać co najmniej 10 dni. Zapobieganie
gorączce reumatycznej. Dorośli co najmniej 1 mln j.m./d, dzieciom podawać lek w postaci
zawiesiny.

Amoksiklav tabletki 1 g - Leczenie zakażeń bakteryjnych: właściwie rozpoznane
szczególnie zapalenie tkanki łącznej, zakażenia po ukąszeniach przez zwierzęta, ciężki ropień
okołozębowy z szerzącym się zapaleniem tkanki łącznej, zakażenia kości i stawów, w
szczególności zapalenie kości i szpiku. P.o., na początku posiłku. Dorośli i dzieci ≥40 kg mc. 1
g (875 mg + 125 mg) 2 ×/d lub 625 mg (500 mg + 125 mg) 3 ×/d. W ciężkich zakażeniach 1 g
(875 mg + 125 mg) 3 ×/d. U dzieci <40 kg mc. zwykle od 25 mg + 3,6 mg/kg mc./d do 45 mg +
6,4 mg/kg mc./d w 2 daw. podz. lub od 20 mg + 5 mg/kg mc./d do 60 mg + 15 mg/kg mc./d w
3 daw. podz.; w zapaleniu ucha środkowego, zapaleniu zatok i zakażeniach dolnych dróg
oddechowych można rozważyć zastosowanie dawek do 70 mg + 10 mg/kg mc./d. U chorych z
zaburzeniami czynności nerek dawkowanie zależy od klirensu kreatyniny. U osób z klirensem
kreatyniny <30 ml/min nie zaleca się stosowania preparatów zawierających amoksycylinę i
kwas klawulanowy w proporcji 7:1. Brak danych dotyczących stosowania dawek >40 mg + 10
Maść ichtiolowa – Triderm - Objawowe leczenie zmian zapalnych skóry
reagujących na kortykosteroidy, powikłanych wtórnymi zakażeniami wywołanymi przez
wrażliwe drobnoustroje. Miejscowo na zmienioną chorobowo skórę oraz skórę otaczającą
zmiany 2 ×/d, rano i wieczorem. Jeśli po 3–4 tyg. nie nastąpi poprawa, należy zweryfikować
rozpoznanie. U dzieci po 2. rż. maść stosować nie dłużej niż przez 5 dni.
60. Oparzenie
Oparzenie - Uszkodzenie skóry i w zależności od stopni oparzenia także głębiej położonych
tkanek lub narządów wskutek działania ciepła, żrących substancji chemicznych (stałych,
płynnych, gazowych), prądu elektrycznego, promieni słonecznych – UV, promieniowania
(RTG, UV i innych ekstremalnych czynników promiennych). Przy rozległych oparzeniach
ogólnoustrojowy wstrząs może doprowadzić do zgonu.
W oparzeniach termicznych ogranicz czas działania ciepła uwalnianego z palącej się odzieży i
„nagromadzonego” w tkankach – zgaś i zdejmij z oparzonego ubranie, schładzaj zimną wodą
lub wilgotnymi kompresami (do 15 min lub do wystąpienia dreszczy, nie więcej niż 10%
powierzchni ciała naraz). Ochładzanie ma większe znaczenie natychmiast po oparzeniu. Nie
usuwaj tkanek martwiczych i nie zdzieraj tkanin, które przywarły do skóry. Nie przekłuwaj
pęcherzy. W razie oparzenia chemicznego rozcieńcz i usuń z powierzchni skóry substancję
parzącą → zdejmij skażoną odzież i równocześnie obficie płucz zimną wodą. Parzące
substancje stałe zmieć ze skóry przed płukaniem. Zachowaj przy tym ostrożność, żeby
samemu nie doznać oparzenia.
Leczenie:
W przypadku zagrożenia życia wezwij pogotowie.

Augmentin – 625mg - Leczenie zakażeń bakteryjnych u dorosłych i dzieci:
właściwie rozpoznane ostre bakteryjne zapalenie zatok, ostre zapalenie ucha środkowego,
właściwie rozpoznane zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli, pozaszpitalne zapalenie
płuc, zapalenie pęcherza moczowego, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zakażenia skóry i
tkanek miękkich, szczególnie zapalenie tkanki łącznej, ukąszenia przez zwierzęta, ciężki
ropień okołozębowy z szerzącym się zapaleniem tkanki łącznej, zakażenia kości i stawów, w
szczególności zapalenie kości i szpiku. P.o., na początku posiłku. Dorośli i dzieci ≥40 kg mc. 1
g (875 mg + 125 mg) 2 ×/d lub 625 mg (500 mg + 125 mg) 3 ×/d. W zakażeniach takich jak:
zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok, zakażenia dolnych dróg oddechowych i
zakażenia dróg moczowych można zastosować większą dawkę – 1 g (875 mg + 125 mg) 3 ×/d.
U dzieci <40 kg mc. zwykle od 25 mg + 3,6 mg/kg mc./d do 45 mg + 6,4 mg/kg mc./d w 2
daw. podz. lub od 20 mg + 5 mg/kg mc./d do 60 mg + 15 mg/kg mc./d w 3 daw. podz.; w
zapaleniu ucha środkowego, zapaleniu zatok i zakażeniach dolnych dróg oddechowych
można rozważyć zastosowanie dawek do 70 mg + 10 mg/kg mc./d w 2 daw. podz. U dzieci do
6. rż. lub o mc. <25 kg zaleca się stosowanie leku w postaci zawiesiny doustnej. Brak danych
dotyczących stosowania dawek >40 mg + 10 mg/kg mc./d (preparaty zawierające
amoksycylinę i kwas klawulanowy w proporcji 4:1) lub >45 mg + 6,4 mg/kg mc. (preparaty
zawierające amoksycylinę i kwas klawulanowy w proporcji 7:1) u dzieci do 2. rż. Brak danych
dotyczących stosowania preparatów zawierających amoksycylinę i kwas klawulanowy w
proporcji 7:1 u dzieci do 2. mż. Nie ma potrzeby modyfikowania dawki u osób w podeszłym
wieku. U chorych z zaburzeniami czynności nerek dawkowanie zależy od klirensu kreatyniny.
Modyfikacja dawki nie jest konieczna w przypadku klirensu kreatyniny >30 ml/min. U osób z
klirensem kreatyniny <30 ml/min nie zaleca się stosowania preparatów zawierających
amoksycylinę i kwas klawulanowy w proporcji 7:1. U chorych z zaburzeniem czynności
wątroby stosować ostrożnie, regularnie kontrolując czynność wątroby. Czas trwania leczenia
należy określić na podstawie odpowiedzi chorego na leczenie; nie należy przedłużać leczenia
>14 dni bez powtórnej kontroli stanu zdrowia pacjenta. Leczenie można rozpocząć od
podania leku w postaci i.v., a następnie po uzyskaniu poprawy kontynuować postacią p.o.
PW. Nadwrażliwość na penicyliny lub którykolwiek składnik preparatu, występowanie w
przeszłości ciężkiej natychmiastowej reakcji nadwrażliwości (anafilaksji) na inny lek β-
laktamowy (cefalosporynę, karbapenem, monobaktam), występowanie w przeszłości
żółtaczki lub zaburzeń czynności wątroby związanych ze stosowaniem preparatów
zawierających amoksycylinę lub kwas klawulanowy.
Thermi żel – 2x/dziennie
Bepanthen plus - Leczenie i odkażanie ran powierzchniowych w przypadku
ryzyka ich zakażenia (np. zadrapania, skaleczenia, pęknięcia skóry, oparzenia, odparzenia,
stany zapalne skóry). Leczenie ran po małych zabiegach chirurgicznych. Stosować miejscowo
na skórę kilka razy dziennie. Stosowanie opatrunku nie jest konieczne. Unikać stosowania na
dużej powierzchni skóry.
Argosulfan – Leczenie zakażeń w przypadku oparzeń skóry wszystkich stopni,
także popromiennych. Oczyszczoną ranę oparzeniową pokryć w warunkach aseptycznych warstwą kremu
grubości 2–3 mm; można zastosować opatrunek. Rana powinna być pokryta kremem przez cały czas leczenia do
czasu wygojenia lub przeszczepienia skóry. Leczenie zakażeń w przypadku odleżyn oraz przewlekłych
owrzodzeń podudzi. Na miejsca zmienione chorobowo nakładać cienką warstwę kremu 2–3 ×/d. W przypadku
pojawienia się wysięku przed ponownym nałożeniem kremu należy przemyć ranę, np. 3% wodnym roztworem
kwasu borowego lub 0,1% wodnym roztworem chlorheksydyny.

61. Blizny
Blizna (łac. cicatrix) – w dermatologii zmiana skórna będąca najczęściej następstwem
uszkodzenia skóry właściwej i zastąpieniem ubytku przez tkankę łączną włóknistą. Blizny
mogą mieć charakter przerostowy (keloid), gdy ilość tkanki łącznej jest większa niż ilość
tkanki zniszczonej przez uraz, bądź zanikowy.
- Contractubex żel – smarować kilka razy na dobę przez kilka tygodni. - Blizny
ograniczające ruch, hipertroficzne lub obrzmiałe (o kształcie bliznowca) oraz nieestetyczne
blizny pooperacyjne, blizny po amputacjach, blizny pooparzeniowe lub powypadkowe.
Usztywnienie (przykurcz) stawów, np. palców (przykurcz Dupuytrena), a także przykurcze
ścięgien spowodowane urazami i kurczeniem się blizny. Ostrożnie wcierać w tkankę blizny
kilka razy na dobę aż do całkowitego wchłonięcia żelu przez skórę. W przypadku blizn
stwardniałych i zadawnionych można założyć na noc opatrunek z lekiem. Leczenie trwa od
kilku tygodni do kilku miesięcy.
- Cepan krem – smarować 2-3x/dziennie przez kilka tygodni. - Miejscowe leczenie
blizn i bliznowców (keloidów) po oparzeniach i zabiegach chirurgicznych oraz leczenie
przykurczy. Leczenie blizn powiek (należy uważać, aby preparat nie dostał się do oczu), blizn
po czyrakach, owrzodzeniach i trądziku. Preparat należy stosować po całkowitym wyleczeniu
rany. Lekko masując, nakładać na bliznę cienką warstwę kremu 2–3 ×/d. Niewielką ilość
kremu można nałożyć na jałowy gazik i przyłożyć na 30–60 min na bliznę; jest to szczególnie
wskazane przy starych i stwardniałych bliznach oraz w przypadku przykurczy. W zależności
od wieku blizny leczenie trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy. Efekt leczenia zależy od
regularnego stosowania preparatu. Leczenie rozpoczynać możliwie jak najwcześniej po
pojawieniu się blizny.
62. Półpasiec
Półpasiec - Choroba zakaźna wywołana miejscową reaktywacją wirusa ospy wietrznej i
półpaśca (VZV) po pierwotnym zakażeniu, przebiegająca z charakterystycznymi objawami
skórnymi.
Wywiad:
Zmiany skórne: pęcherzyki i pęcherze surowicze na podłożu rumieniowym są zgrupowane
lub rozsiane w obrębie zajętego segmentu; pomiędzy nimi mogą istnieć poletka skóry
niezmienionej. Najczęstszą lokalizacją jest twarz, zwłaszcza górna jej część (okolica
unerwiona przez nerw oczny – pierwszą gałąź nerwu trójdzielnego). Zajęcie czubka i grzbietu
nosa (objaw Hutchinsona) świadczy o dużym prawdopodobieństwie zajęcia również gałki
ocznej (wspólne unerwienie - nerw nosowo-rzęskowy). Często zmiany występują na tułowiu,
głównie na klatce piersiowej, plecach i brzuchu tworząc poziomy pas pęcherzy w obrębie
dermatomów. Zazwyczaj występują po jednej stronie ciała i nie przekraczają linii środkowej
twarzy lub tułowia.
Leczenie:

Leczenie obejmuje okres do zagojenia zmian skórnych oraz dokuczliwej i niekiedy
długotrwałej neuralgii po półpaścu. Dokuczliwość zmian skórnych można złagodzić stosując
miejscowe środki ściągające, łagodzące i chłodzące. Pomocne jest założenie miękkiego
opatrunku, który chroni wrażliwą skórę przed podrażnieniem i ocieraniem o ubranie. Stosuje
się także leki w postaci aerozoli i płynów o działaniu odkażającym, znieczulającym miejscowo
i ściągającym. Ból można złagodzić podając leki przeciwbólowe. Zażywanie leków
przeciwwirusowych (np. acyklowir, walacyklowir, famcyklowir) łagodzi przebieg choroby i
ogranicza rozprzestrzenianie się wirusów. Leków tych nie powinno się jednak podawać
rutynowo wszystkim chorym - leczenie przeciwwirusowe powinno być zarezerwowane dla
cięższych przypadków choroby, półpaśca występującego w okolicy oczu oraz dla pacjentów
po 50 roku życia i z osłabionym układem odpornościowym
Heviran - Zakażenia wywołane przez wirus ospy wietrznej i półpaśca. Dorośli.
800 mg 4–5 ×/d co 4 h z przerwą nocną, przez 5–7 dni. U osób ze znacznym
upośledzeniem odporności lub zaburzeniami wchłaniania rozważyć podawanie leku i.v.
Dzieci – w leczeniu zakażeń wirusem ospy wietrznej. 20 mg/kg mc./d (maks. 800 mg) 4 ×/d
(2.–5. rż. – 400 mg 4 ×/d; od 6. rż. – 800 mg 4 ×/d), przez 5 dni. Leczenie należy rozpocząć w
ciągu 24 h od pojawienia się wysypki.
Paracetamol - P.o. lub p.r. dorośli: 300–500 mg co 3 h, 300–600 mg co 4 h lub 0,5–1 g co 6
h. Maks. dawka dobowa paracetamolu wynosi 4 g.
- STANY OKULISTYCZNE -
63. Osłabienie naczyń krwionośnych oka/wylewy krwawe do

spojówki
Spojówka jest cienką, przezroczystą błoną śluzową, która pokrywa białą twardówkę będącą
zewnętrzną częścią ściany gałki ocznej (zob. Budowa narządu wzroku). Spojówka zawiera
liczne naczynia krwionośne. Nierzadko zdarza się, że ciągłość tych delikatnych naczyń ulega
przerwaniu, powodując wylanie się krwi pod spojówką. Samoistne wylewy krwi pod
spojówkę mogą mieć różnorodne przyczyny: kaszel, kichanie, wymioty, znaczny wysiłek
fizyczny, mikrourazy gałki ocznej wywołane np. pocieraniem oka, nadciśnienie tętnicze lub
jednorazowy skok ciśnienia tętniczego, zwłaszcza u osób chorujących na miażdżycę czy
zaburzenia krzepliwości krwi. Krwawienia podspojówkowe bardzo często towarzyszą
zabiegom operacyjnym na gałce ocznej lub powiekach, urazom oka lub głowy czy zapaleniom
spojówek (szczególnie wirusowym).
Wywiad:
Typowym objawem wylewu podspojówkowego jest pojawienie się czerwonej plamy krwi na
tle białej twardówki. Nagromadzona krew powoduje niekiedy uniesienie spojówki, rzadko
rozlewa się na całym obszarze twardówki. Krwawieniu może towarzyszyć uczucie obrzęku
pod powieką, sporadycznie pojawia się lekki ból. W typowym przebiegu samoistnym

wylewom krwi pod spojówką nie towarzyszą żadne zaburzenia widzenia, nie pojawia się
również w oku wydzielina. Wylew krwi pod spojówkę nie wymaga koniecznie interwencji
lekarza. Konsultacja wskazana jest, jeśli wylewowi towarzyszy ból lub zaburzenia widzenia
(np. podwójne widzenie, pogorszenie ostrości wzroku). Wizyta u lekarza jest konieczna, jeśli
wylew spowodowany jest urazem gałki ocznej lub głowy. Typowo wylewy podspojówkowe
wchłaniają się samoistnie w ciągu dwóch tygodni. Jeśli tak się nie dzieje, wskazana jest ocena
stanu przez okulistę.
Leczenie:
Zwykle nie ma konieczności leczenia wylewów podspojówkowych – ustępują one samoistnie
w czasie do 2 tygodni, podobnie jak siniaki pod skórą. Pomocne mogą być krople nawilżające
powierzchnię oka lub zawierające substancje wzmacniające ściany naczyń, np. pochodne
trokserutyny.
Obowiązkowo zmierz ciśnienie tętnicze.
Posorutin – krople – 3x/dziennie po 1kropli - Wspomagająco w osłabieniu naczyń
krwionośnych oka związanych m.in. z retinopatią cukrzycową lub w wylewach krwawych do
spojówki. 1 kropla do worka spojówkowego 3 ×/d. Leczenie można prowadzić długotrwale.
Rutinoscorbin - Stany niedoboru i zwiększonego zapotrzebowania na kwas
askorbinowy (przeziębienia, zakażenia wirusowe, w tym grypa). Pomocniczo w nadmiernej
przepuszczalności naczyń. P.o. Profilaktycznie: 1–2 tabl./d. Leczniczo: 1–2 tabl. 2–4 ×/d. U
osób z zaburzeniami czynności nerek maks. 5 tabl./d.
64. Zapalenie spojówek

Zapalenie spojówek - choroba okulistyczna, jedno z najczęstszych schorzeń narządu wzroku o
różnorodnej etiologii, przebiegu i sposobie postępowania. Zapalenie spojówek jest stanem
zapalnym cienkiej błony śluzowej, która tworzy wewnętrzną powierzchnię powieki i pokrywa
część gałki ocznej. Naczynia krwionośne podczas tego typu stanów zapalnych silnie
wypełniają się krwią, powodując zaczerwienie i obrzęk oka. Ujścia gruczołów łzowych,
łojowych i potowych znajdujące się w spojówce odpowiadają za produkcję wydzieliny, która
towarzyszy schorzeniu. Ze względu na zaczerwienie oka towarzyszące schorzeniu zapalenie
spojówek bywa też nazywane „czerwonym okiem”.
Wywiad:
Do najczęstszych objawów podmiotowych należą:
- uczucie obecności ciała obcego w oku - pieczenie - swędzenie - kłucie - światłowstręt
- łzawienie.
Do najczęstszych objawów przedmiotowych schorzenia należą:
przekrwienie:
powierzchowne – podrażnienie spojówek dotyczące całej spojówki, rzadziej jej części, o
czerwonym kolorze; poszerzone naczynia przesuwają się przy poruszaniu spojówką, na
przykład przy pomocy szklanej szpatułki; po podaniu miejscowym kropli z adrenaliną lub
fenylefryną obserwuje się zblednięcie spojówki
głębokie – o kolorze sinoczerwonym i układzie okołorąbkowym; naczynia nie są przesuwalne
w stosunku do gałki ocznej oraz nie ulegają zwężeniu po podaniu leków o działaniu
sympatykomimetycznym mieszane – łączące ze sobą cechy przekrwienia powierzchownego i
głębokiego

wydzielina:
wodnista – charakterystyczna dla zapaleń o etiologii wirusowej oraz toksycznych
śluzowa – występująca przy wiosennym zapaleniu spojówek oraz przy zaburzeniach filmu
łzowego
ropna – obserwowana w przypadkach ciężkich zapaleń bakteryjnych
śluzowo-ropna – pojawiająca się w większości przypadków łagodnych lub umiarkowanych
zapaleń o etiologii bakteryjnej oraz w infekcjach wywołanych przez chlamydie
Leczenie:
W początkowym stadium zapalenia spojówek i podczas łagodnego przebiegu schorzenia
zaleca się stosowanie kropli do oczu. Najlepiej wybierać produkty bez konserwantów, które
nie działają alergizująco i są bezpieczne również dla osób używających soczewek
kontaktowych. W ich składzie często występuje świetlik i nagietek lekarski.
- Floxal – 1kropla 4x/dziennie lub 1cm maści 3x/dziennie – nie dłużej niż 14dni.
Zakażenie przedniego odcinka oka wywołane przez wrażliwe drobnoustroje, m.in. bakteryjne
zakażenie worka spojówkowego, rogówki, brzegów powiek, woreczka łzowego, jęczmień,
owrzodzenie rogówki. Do worka spojówkowego chorego oka 1 kropla 4 ×/d lub 1 cm maści 3
×/d, nie dłużej niż 14 dni. W zakażeniach chlamydiami maść stosować 5 ×/d.
- Sulfacetamidum Polpharma – 1-2krople do worka spojówkowego co 1-3h ;
Niemowlęta 3-12m.ż. 1kropla do worka spojówkowego co 1-3h. Leczenie ostrych,
podostrych i przewlekłych stanów zapalnych tkanek oka: spojówek, brzegów powiek,
rogówki, przedniego odcinka błony naczyniowej gałki ocznej i dróg łzowych wywołanych
przez wrażliwe drobnoustroje. Zapobiegawczo po urazach i oparzeniach w obrębie gałki
ocznej. Dorośli i dzieci po 1. rż. 1–2 krople do worka spojówkowego co 1–3 h. Niemowlęta 3.
mż.–12. mż. 1 kropla do worka spojówkowego co 1–3 h. W nocy lek podaje się rzadziej. Jeżeli
w worku spojówkowym zalega ropna wydzielina, należy ją usunąć przed podaniem kropli do
oczu.
- Oftaquix – płukać przez pierwsze dwa dni co 2-3h, później 4x/dziennie.
Powierzchniowe bakteryjne zakażenia oczu wywołane przez wrażliwe drobnoustroje. Dorośli
i dzieci po 1. rż. Przez pierwsze 2 dni 1–2 krople do worka spojówkowego co 2 h do 8 ×/d z
przerwą nocną, następnie 4 ×/d od 3. do 5. dnia leczenia.
- Chibroxin – polecany dla dzieci - Leczenie zakażeń powierzchownych oka i jego
aparatu ochronnego u dorosłych i dzieci w przypadku rozpoznawanego lub podejrzanego
zakażenia drobnoustrojami wrażliwymi na norfloksacynę. Zwykle 1–2 krople do worka
spojówkowego każdego oka 4 ×/d. W przypadku ciężkich zakażeń w 1. dniu można stosować
1–2 krople co 2 h w godzinach czuwania.
- Dicortineff zawiesina do oczu i uszu - Stany zapalne gałki ocznej, błony naczyniowej,
spojówek i brzegów powiek. 1–2 krople do worka spojówkowego 2–5 ×/d. Stany zapalne
ucha zewnętrznego i środkowego, stany zapalne ucha po zabiegach operacyjnych, stany
pourazowe zewnętrznego przewodu słuchowego. 2–4 krople do przewodu słuchowego na
opatrunku 2–4 ×/d. Lek można również zakraplać bezpośrednio do przewodu słuchowego;
po zakropieniu pacjent powinien leżeć z uchem zwróconym do góry przez 15 min.
- Tobrex - Leczenie zewnętrznych zakażeń oka i przydatków oka wywołanych
przez wrażliwe drobnoustroje. Krople. W zakażeniach o małym lub umiarkowanym
nasileniu 1–2 krople do worka spojówkowego co 4 h, w ciężkich zakażeniach 1–2 kropli co 1
h do uzyskania poprawy. Przed odstawieniem leku należy stopniowo zmniejszać dawkę.

Maść. Wałeczek ok. 1,5 cm do worka spojówkowego. W łagodnych zakażeniach 2–3 ×/d, w
ciężkich zakażeniach przez 2 dni co 3–4 h, następnie 2–3 ×/d, do ustąpienia zakażenia. Lek
stosuje się zwykle przez 7–10 dni.
Alergiczne zapalenie spojówki:
- Oftophenazol - Ostre stany zapalne spojówek w przebiegu sezonowego i całorocznego
alergicznego zapalenia oczu lub podrażnienia spojówek przez stosowanie soczewek
kontaktowych, narażenie na słońce, dym papierosowy, kontakt z wodą na basenie itp.
Dorośli i dzieci po 6. rż. 1–2 kropli do worka spojówkowego, w razie potrzeby dawkę można
powtórzyć po 4–6 h; zwykle nie dłużej niż 3–5 dni.
- Betadrin krople do oczu – 1-2krople 3x/dziennie - Ostre zapalenie spojówek w
przebiegu sezonowego i całorocznego alergicznego zapalenia oczu, podrażnienia spojówek w
wyniku stosowania soczewek kontaktowych, narażenia na słońce, dym tytoniowy, kontakt z
wodą na basenie. Dorośli i dzieci po 6. rż. Do worka spojówkowego 1–2 krople, w razie
potrzeby co 6–8 h, zwykle nie dłużej niż 3–5 dni.
Alergia oczna:
- Oftophenazol - Dorośli i dzieci po 6. rż. 1–2 kropli do worka spojówkowego, w razie
potrzeby dawkę można powtórzyć po 4–6 h; zwykle nie dłużej niż 3–5 dni.
65. Jęczmień
Jęczmień (jeczmyk) (łac. hordeolum) – torbielowata infekcja powieki – ropień powodowany
przez zakażenie gronkowcowe, usytuowany na brzegach powiek, gruczołów przyrzęsowych i
tarczkowych. Niedoleczony, powracający jęczmień zewnętrzny może przerodzić się w
gradówkę – wywołaną przez blokadę gruczołów łojowych, natłuszczających powiekę.
Wyróżnia się dwa rodzaje jęczmienia:
Jęczmień zewnętrzny (hordeolum externum) – gronkowcowe zapalenie gruczołów Zeissa lub
gruczołów Molla.
Jęczmień wewnętrzny (hordeolum internum) – zapalenie gruczołów tarczkowych (Meiboma).
Wywiad:
Ropień usytuowany w okolicy oka – górna lub dolna powieka. Występują: zaczerwienienie,
swędzenie, łzawienie, bolesność i stan zapalny powiek, obrzęk powiek może ograniczyć pole
widzenia. Spojówki mogą być zaczerwienione.
Leczenie:
Jęczmień może pęknąć samoistnie, uwalniając ropę, lub zasycha w ciągu tygodnia – nie
należy próbować go rozcinać samodzielnie. Leczenie ogranicza się do nagrzewania lub
stosowania ciepłych suchych kompresów lub maści okulistycznych na powieki (np. z
neomycyną), bądź też dodatkowo kropli z antybiotykiem do przemywania oczu w przypadku
jęczmienia wewnętrznego, które powodują przyspieszenie jego dojrzewania i wspomagają
oczyszczenie oka. Gdy typowe leczenie zawodzi, konieczna może być interwencja
chirurgiczna.
- Okłady rozgrzewające
- Biodacyna Ophtalmicum – Do worka spojówkowego 1-2krople 3-4x/dziennie
przez 7-10dni. Leczenie ostrych i przewlekłych bakteryjnych zakażeń oka: jęczmienia,
zapalenia spojówek, rogówki, brzegów powiek, woreczka łzowego. Profilaktycznie przed

zabiegami chirurgicznymi na gałce ocznej. Do worka spojówkowego 1–2 krople 3–4 ×/d przez
7–10 dni.
66. Gradówka
Gradówka (łac. chalazion) – przewlekłe zapalenie gruczołu tarczkowego (zwanego także
gruczołem Meiboma), objawiające się mało bolesnym zgrubieniem podobnym do
nieprzechodzącego jęczmienia. Powstaje wskutek zaczopowania ujścia gruczołu a zalegająca
treść podtrzymuje stan zapalny i powoduje stopniowe powiększanie się guzka powieki. W
przypadku zakażenia (co zwykle objawia się zaczerwieniem okolicy guzka) może ulec
samoistnemu przebiciu, najczęściej do worka spojówkowego. Zwykle jednak nie dochodzi do
samowyleczenia, gdyż wydobywające się masy drażnią tkanki z powstaniem tkanki
ziarninowej. Przyczyną może być również, niedoleczony, powracający jęczmień zewnętrzny.
Wywiad:
Przebiega jako wyraźny, białawy, niebolesny guzek zlokalizowany w górnej lub dolnej
powiece. W przypadku stanu zapalnego skóra nad guzkiem może być zaczerwieniona.
Leczenie:
Należy zgłosić się do okulisty. Jeśli długotrwałe leczenie nieinwazyjne nie przynosi rezultatów
wykonuje się zabieg okulistyczny polegający na nacięciu skóry i następowym
wyłyżeczkowaniu gradówki. Po miejscowym znieczuleniu gradówki (najczęściej przez wkłucie
do niej igły i podanie substancji znieczulającej), odwija się powiekę na wewnętrzną stronę i
nacina się, a następnie specjalną drapaczką usuwa się zalegające masy i przede wszystkim
torebkę gradówki, co pozwala na uniknięcie nawrotów. Następnie nakłada się do oka maść z
antybiotykiem (przez kilka dni) oraz zakłada się opatrunek zasłaniający gałkę oczną (na kilka
godzin).
- Biodacyna Ophtalmicum – Do worka spojówkowego 1-2krople 3-4x/dziennie
przez 7-10dni. Leczenie ostrych i przewlekłych bakteryjnych zakażeń oka: jęczmienia,
zapalenia spojówek, rogówki, brzegów powiek, woreczka łzowego. Profilaktycznie przed
zabiegami chirurgicznymi na gałce ocznej. Do worka spojówkowego 1–2 krople 3–4 ×/d przez
7–10 dni.
- Floxal – maści 3x/dziennie – nie dłużej niż 14dni. Zakażenie przedniego odcinka oka
wywołane przez wrażliwe drobnoustroje, m.in. bakteryjne zakażenie worka spojówkowego,
rogówki, brzegów powiek, woreczka łzowego, jęczmień, owrzodzenie rogówki. Do worka
spojówkowego chorego oka 1 kropla 4 ×/d lub 1 cm maści 3 ×/d, nie dłużej niż 14 dni. W
zakażeniach chlamydiami maść stosować 5 ×/d.
- Masowanie powieki wcześniej posmarowanej maścią (buteleczką ciepłej wody lub
gotowanym bardzo ciepłym jajkiem w skorupce)
- Kompresy z sody oczyszczonej – 1 płaska łyżeczka sody oczyszczonej na 1 szklankę
przegotowanej ciepłej wody. Gazik zamoczony w roztworze sody oczyszczonej położyć na
zamknięte powięki -> Ceratka na gazik -> Zabandażować na całą noc.

67. Bakteryjne zapalenie spojówek
Bakteryjne zapalenie spojówek - Jest to zapalenie spojówek spowodowane przez bakterie,
najczęściej przez różne szczepy paciorkowców i gronkowców, rzadziej bakterie gram-ujemne.
Wywiad:
Bakteryjne zapalenie spojówek może mieć charakter ostry lub przewlekły.
Ostre zapalenie spojówek zaczyna się nagle w jednym oku. Po paru dniach stan zapalny
obejmuje drugie oko. Najbardziej charakterystycznym objawem jest wydzielina ropna, która
powoduje sklejenie brzegów powiek (szczególnie rano). Towarzyszy jej znaczne przekrwienie
spojówek (zob. Zaczerwienienie oka). Ponadto powieki są obrzęknięte, co stwarza wrażenie
ich opadania. W przebiegu zapalenia spowodowanego przez paciorkowce ß-hemolityczne lub
Bordatella pertussis na powierzchni spojówki mogą się tworzyć błony.
W zapaleniu przewlekłym objawy te są o wiele mniej nasilone: przekrwienie spojówek jest

mniejsze, a wydzielina ropna mniej obfita. Ze względu na mniejszy niż w zapaleniu ostrym
ropotok, na brzegach powiek oraz na rzęsach mogą się pojawić łuseczki, będące wysuszoną
wydzieliną ropną. W zapaleniu przewlekłym w spojówce mogą się rozwinąć brodawki
spojówkowe. Bakteryjne zapalenie spojówek zazwyczaj nie trwa dłużej niż 5–7 dni. Zajęcie
rogówki przez proces zapalny jest bardzo rzadkie. Węzły chłonne zazwyczaj nie są
powiększone.
Badania pomocnicze:
Istotny jest wywiad i badania oczu w biomikroskopie (lampie szczelinowej; zob. Badanie w
lampie szczelinowej [biomikroskopia]). Do ustalenia rozpoznania nie są konieczne badania
bakteriologiczne bezpośrednie, posiewy oraz badania cytologiczne. Testy te są wskazane
tylko w ciężkich postaciach choroby, w nawrotowych stanach zapalnych, u chorych
niereagujących na leczenie oraz w przypadku wątpliwości diagnostycznych. Należy pamiętać,
że wyniki badań bakteriologicznych są zazwyczaj negatywne, jeżeli chory był uprzednio
leczony antybiotykami w kroplach. Badania bakteriologiczne (badania bezpośrednie i
posiewy) dość rzadko dają wyniki, które mają znaczenie dla dalszego leczenia. W dużym ich
odsetku nie wykrywa się bakterii pomimo objawów bakteryjnego zapalenia spojówek. Poza
tym bakterie (nierzadko chorobotwórcze) bardzo często występują w worku spojówkowym u
osób zdrowych, nigdy nie mamy pewności, że wykryto bakterie będące przyczyną stanu
zapalnego.
Leczenie:
Leczenie rozpoczyna się od zastosowania kropli antybiotykowych o szerokim zakresie
działania przeciwbakteryjnego (fluorochinolony, aminoglikozydy). Ponieważ bakteryjne
zapalenie spojówek jest chorobą, która ulega również samowyleczeniu, terapia ta ma przede
wszystkim na celu skrócenie czasu trwania procesu zapalnego. Należy pamiętać o
konieczności utrzymania odpowiedniego dawkowania kropli (np. fluorochinolony 4 x
dziennie, aminoglikozydy 3 x dziennie), aby zmniejszyć możliwość rozwoju
antybiotykooporności bakterii na stosowane leki. Całkowite wyleczenie stanu zapalnego
możliwe jest w ciągu 5–7 dni.
- Gentamicin WZF krople do oczu - Bakteryjne ostre i przewlekłe zapalenia spojówek,
krawędzi powiek, woreczka łzowego. Zapalenia i owrzodzenia rogówki. Profilaktycznie przed
zabiegami chirurgicznymi na gałce ocznej i po nich. Dorośli i dzieci po 1. rż. Do worka
spojówkowego 1–2 krople co 4 h.

- CHOROBY UKŁADU KRWIOTWÓRCZEGO –
68. Niedokrwistość z niedoboru żelaza

Niedokrwistość spowodowana upośledzeniem syntezy hemu w wyniku niedoboru żelaza w
ustroju, cechująca się obecnością małych erytrocytów o zmniejszonej zawartości
hemoglobiny (niedokrwistość mikrocytowa hipochromiczna).
Przyczyny niedoboru żelaza:
1) utrata krwi (główna przyczyna) – krwawienia z przewodu pokarmowego (w tym
spowodowane przez stosowanie ASA i innych NSLPZ), dróg rodnych, dróg moczowych
(krwiomocz), układu oddechowego (przewlekłe krwioplucie), urazy (w tym zabiegi
chirurgiczne), u wielokrotnych dawców krwi
2) zwiększone zapotrzebowanie przy niedostatecznej podaży – okres dojrzewania, ciąża i
laktacja, nasilenie erytropoezy w trakcie leczenia niedoboru witaminy B12
3) upośledzone wchłanianie z przewodu pokarmowego – stan po gastrektomii, stan po
operacji bariatrycznej, zapalenie żołądka wywołane przez H. pylori →rozdz. 4.6.2),
autoimmunologiczne zapalenie żołądka (~20 lat przed rozwojem niedoboru wit. B12),
celiakia i stan po resekcji jelita, dieta ubogobiałkowa, bogata w substancje upośledzające
wchłanianie żelaza (fosforany, szczawiany, fityniany, tanina)
4) niedobór w diecie (np. niezrównoważona dieta wegetariańska)
5) niedokrwistość z niedoboru żelaza oporna na leczenie żelazem (rzadka, dziedziczona
autosomalnie recesywnie).
Wywiad:
Objawy ogólne: niezależnie od przyczyny i rodzaju niedokrwistości – osłabienie i łatwa
męczliwość, upośledzenie koncentracji i uwagi, ból i zawroty głowy, tachykardia i duszność
(w ciężkiej postaci), bladość skóry i błon śluzowych (zażółcenie w niedokrwistości
hemolitycznej).
Objawy długotrwałego niedoboru żelaza (często nie występują): spaczone łaknienie (glina,
kreda, krochmal), ból, pieczenie i wygładzenie powierzchni języka, suchość skóry, bolesne
pęknięcia kącików ust, zmiany paznokci (blade, kruche, z podłużnym prążkowaniem i
rowkami) i włosów (cienkie, łamliwe, o rozdwojonych końcach, łatwo wypadające).
Badania pomocnicze:
1. Morfologia krwi obwodowej →Zmniejszenie stężenia Hb (większe niż zmniejszenie liczby
erytrocytów), MCV zwykle ~75 fl, liczba retikulocytów maleje w miarę pogłębiania się
niedokrwistości, zwiększony wskaźnik RDW (rozpiętości rozkładu objętości erytrocytów;
często wcześniej niż zmniejszenie MCV), w rozmazie krwi obwodowej erytrocyty różnej
wielkości (anizocytoza) i różnego kształtu (poikilocytoza), leukopenia (u ~10% chorych,
zwykle z dużym niedoborem żelaza), liczba płytek krwi prawidłowa lub zwiększona.

2. Wskaźniki gospodarki żelazowej →Zmniejszone stężenie ferrytyny w surowicy (<12 ng/ml)
jest najlepszym wskaźnikiem niedoboru żelaza, pod warunkiem że nie ma reakcji ostrej fazy.
3. Inne badania: w celu wykrycia przyczyny niedoboru żelaza

1) endoskopia górnego i dolnego odcinka przewodu pokarmowego – zalecana u każdego
mężczyzny i u kobiet w okresie pomenopauzalnym oraz u kobiet w okresie
przedmenopauzalnym w przypadku objawów ze strony przewodu pokarmowego,
dodatniego wywiadu rodzinnego w kierunku raka jelita grubego i oporności na leczenie
żelazem; badanie kolonoskopowe można pominąć tylko w razie rozpoznania raka żołądka lub
celiakii
2) badania obrazowe przewodu pokarmowego – w razie przeciwwskazań do badań
endoskopowych
3) badania przesiewowe w kierunku celiakii (przeciwciała przeciwko transglutaminazie
tkankowej lub przeciwendomyzjalne) – u wszystkich chorych
4) badanie ogólne moczu – u wszystkich chorych w celu wykluczenia krwinkomoczu
5) krew utajona w stolcu – badanie niezalecane z uwagi na małą czułość i swoistość.
Jeśli etiologia nie została ustalona i stwierdzasz oporność na leczenie żelazem → rozważ
badania: testy wykrywające zakażenie H. pylori, stężenie gastryny w surowicy, przeciwciała

przeciwko komórkom okładzinowym i/lub czynnikowi wewnętrznemu, endoskopię jelita
cienkiego.
Leczenie:
Polega na usunięciu przyczyny niedoboru żelaza, jego uzupełnieniu i normalizacji stężenia
ferrytyny. W razie potrzeby przetocz KKCz.
1. Chory bez znanych zaburzeń wchłaniania: zaleć doustny preparat żelaza w dawce
odpowiadającej 150–200 mg żelaza elementarnego na dobę (mniejsze dawki [nawet 30 mg]
też mogą być skuteczne), np. kompleks wodorotlenku żelaza III i poliizomaltozy (Ferrum Lek)
w tabletkach do żucia albo syropie lub siarczan żelaza (Hemofer prolongatum, Tardyferon)
2–3 × dz., bądź preparat złożony z kwasem askorbinowym 100–200 mg/d (zwiększa
wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego; Sorbifer Durules).
Preparaty te (z wyjątkiem wodorotlenku żelaza) lepiej przyjmować na pusty żołądek oraz,
jeśli to możliwe, unikać stosowania inhibitorów pompy protonowej.
O skuteczności leczenia świadczy wzrost liczby retikulocytów po 7 dniach i stężenia Hb o ~2
g/dl po 3 tyg. od rozpoczęcia leczenia. Leczenie kontynuuj jeszcze przez 3 mies. po uzyskaniu
normalizacji stężenia Hb (w celu uzupełnienia ustrojowych zapasów żelaza, o czym świadczy
normalizacja stężenia ferrytyny).
2. Chory z nietolerancją lub nieskutecznością doustnych preparatów żelaza, z dużą utratą

żelaza (np. wskutek krwawienia z przewodu pokarmowego), z koniecznością szybkiego
zgromadzenia zapasów żelaza w ustroju (np. u chorych hemodializowanych lub w trakcie
chemioterapii leczonych lekami stymulującymi erytropoezę), z zespołem upośledzonego
wchłaniania, nieswoistym zapaleniem jelit, przewlekłą chorobą zapalną lub przewlekłą
chorobą nerek: stosuj żelazo pozajelitowo – i.v. (CosmoFer, Ferinject, Venofer), wyjątkowo
i.m. (Ferrum Lek), przestrzegając zaleceń producenta danego preparatu dotyczących
sposobu podawania. Ilość żelaza podawanego w trakcie leczenia ustal dla danego chorego na
podstawie wzoru: masa ciała (kg) × 2,4 × [docelowe stężenie Hb (g/dl) – aktualne stężenie Hb
(g/dl)] + zapasy tkankowe (zwykle 500 mg) Zwykle podawaj 100–200 mg żelaza 2–3 × /tydz. i
monitoruj efekt →wyżej. Możesz podać jednorazowo dużą dawkę żelaza, np. 1000 mg
(CosmoFer, Ferinject), w celu szybkiego wyrównania niedoboru.
W związku z ryzykiem ciężkiej reakcji nadwrażliwości żelazo i.v. musi być podawane przez
wykwalifikowany personel w miejscu, gdzie dostępny jest natychmiast sprzęt do resuscytacji.
Po podaniu żelaza i.v. należy obserwować chorego przez ≥30 min. W razie wystąpienia
reakcji nadwrażliwości natychmiast przerwij wlew; możesz wznowić ze zredukowaną o
połowę szybkością po upływie ≥15 min, ale tylko u chorych z łagodną i samoistnie
ustępującą reakcją.
- Hemofer prolongatom – tabletki – 2x1tbl do wyrównania poziomu
hemoglobiny. Następnie 1x1tbl przez ok. 2 miesiące w celu uzupełnienia
zapasów żelaza. Zapobieganie niedokrwistości związanej z niedoborem żelaza i jej
leczenie. P.o., między posiłkami lub na czczo; w przypadku objawów nietolerancji ze strony
przewodu pokarmowego – bezpośrednio po posiłku. Dorośli i dzieci po 12. rż.
Zapobiegawczo 1 tabl./d; leczniczo 1 tabl. 2 ×/d. Leczenie należy kontynuować do czasu
uzyskania prawidłowych wartości wyników badań laboratoryjnych, zwykle 10–20 tyg. lub
dłużej. U osób w podeszłym wieku może być konieczne stosowanie większych dawek z

powodu zmniejszonego wchłaniania żelaza. Zachować ostrożność w przypadku chorób
nerek, zapalenia wątroby i/lub zaburzeń czynności wątroby.
- ZABURZENIA PSYCHICZNE I ZACHOWANIA -
69. Bezsenność
Bezsenność – oznacza trudność w zasypianiu lub kontynuowaniu snu oraz uczucie
nieregenerującego snu. Wśród najczęstszych przyczyn bezsenności wymienia się:
- Niewłaściwa higiena snu.
- Schorzenie psychiatryczne, szczególnie depresję, zaburzenia lękowe i stosowanie używek.
- Różne schorzenia ogólnomedyczne, takie jak choroby układu sercowo-naczyniowego,
mięśniowo-szkieletowego i przewlekły ból.
- Bezsenność przystosowawczą i psychofizjologiczną.
Wywiad:
Należy zwrócić uwagę na czas trwania objawów i wiek pacjenta w momencie ich wystąpienia
oraz każde zdarzenie mające związek z ich wystąpieniem (np. zmianę życiową, zmianę pracy,
zastosowanie nowego leku, wystąpienie nowej choroby). Należy ocenić jakość i ilość snu
przez wyliczenie godzin snu, czasu między położeniem się do łóżka i zaśnięciem, liczby i czasu
trwania wybudzeń w ciągu nocy, czasu budzenia się i wstawania oraz częstości i czasu
trwania drzemek.
Badanie jest użyteczne głównie w celu rozpoznania objawów związanych z zespołem
obturacyjnego bezdechu podczas snu. Klatkę piersiową należy zbadać, poszukując świstów
oddechowych i kifoskoliozy. Należy zwrócić uwagę na objawy prawo komorowej
niewydolności serca oraz przeprowadzić gruntowne badanie neurologiczne.

Leczenie:

Stilnox – Głównie do podtrzymania snu, epizody nocnych wybudzeń.
Krótkotrwałe leczenie bezsenności. Dorośli. P.o. 10 mg 1 ×/d, bezpośrednio przed snem. U
osób w podeszłym wieku lub osłabionych zaleca się dawkę 5 mg; dawka maks. 10 mg/d. U
pacjentów z niewydolnością wątroby – 5 mg/d; u osób do 65. rż. w dobrym stanie ogólnym i
dobrze tolerujących lek istnieje możliwość zwiększenia dawki do 10 mg/d. Leczenie nie
powinno trwać dłużej niż 4 tyg. Niekiedy może być konieczne wydłużenie leczenia, jednak nie
może to nastąpić bez ponownej oceny stanu klinicznego pacjenta.
Dormicum – Głównie w celu wywołania snu.
Krótkotrwałe leczenie bezsenności w przypadku dolegliwości ciężkich, uniemożliwiających
normalne funkcjonowanie lub powodujących znaczne wyczerpanie pacjenta. Dorośli. 7,5–15
mg tuż przed snem, zwykle przez kilka dni, maks. 2 tyg. Leczenie należy rozpocząć od
najmniejszej zalecanej dawki. Chory powinien mieć zapewnione przynajmniej 7–8 h
niezakłóconego snu. Leczenia nie należy przerywać nagle.
70. Depresja
Depresja - Zaburzenia depresyjne to grupa zaburzeń z dominującym objawem subiektywnie
odczuwanego obniżenia nastroju (uwaga: może nie być okazywane).
Wywiad:
Wstępne rozpoznanie zaburzeń depresyjnych ułatwia zadanie 2 pytań:
1) Czy w ciągu ostatniego miesiąca często dokuczało Pani/Panu przygnębienie lub poczucie
beznadziejności?
2) Czy w ciągu ostatniego miesiąca często dokuczała Pani/Panu utrata zainteresowań
wykonywaniem różnych czynności lub utrata odczuwania przyjemności z ich wykonywania?
Pozytywna odpowiedź na 1 z tych pytań ma czułość 97% i swoistość 67% w wykrywaniu
epizodu depresji.
Leczenie:
1. Pamiętaj, że depresja nie jest zwykłą chandrą ani objawem słabości woli czy też
charakteru. Nie można się od niej uwolnić, „biorąc się w garść” – trzeba zastosować leczenie.
2. Uważnie i ze zrozumieniem słuchaj pacjenta, nie bagatelizuj jego narzekań. Bardzo
poważnie traktuj wypowiedzi pacjenta wskazujące na tendencje samobójcze i starannie oceń
to ryzyko.
3. Zachęcaj pacjenta do podejmowania działań, które wcześniej sprawiały mu przyjemność.
Nie okazuj niezadowolenia, jeśli z tej zachęty nie skorzystał, gdyż znaczy to, że
prawdopodobnie te działania były w danym momencie zbyt trudne dla chorego.
Zasadniczą rolę w leczeniu depresji odgrywa farmakoterapia, której efekty występują

najwcześniej po 2 tyg. stosowania leku. Decyzję o nieskuteczności leku i o zmianie leczenia
należy podejmować dopiero wówczas, gdy zadowalającego efektu nie uda się osiągnąć przez
6 tyg. Pierwszy lub kolejny epizod depresji, dotychczas bez leczenia → wybór określonego
leku przeciwdepresyjnego pozostaw lekarzowi, który będzie prowadził terapię.
Zastosuj doraźne leczenie w przypadku zaburzeń patologicznego lęku lub strachu oraz skieruj
pacjenta do lekarza psychiatry.

Tranxene kapsułki 5, 10 mg - Stany lęku i niepokoju, zwłaszcza doraźnie,
wspomagająco w przebiegu nerwicy. Zespół abstynencji w uzależnieniu alkoholowym
(majaczenia alkoholowe, stany predeliryjne). P.o. Dorośli. 5–30 mg 1 ×/d wieczorem.
Zalecana dawka początkowa wynosi 5 mg. Dzieci po 9. rż. Stosować jedynie w wyjątkowych
przypadkach 0,5 mg/kg mc./d w daw. podz. U osób w wieku podeszłym lub z zaburzeniami
czynności nerek dawkę zmniejszyć o 50%. Czas trwania leczenia nie powinien przekraczać 8–
12 tyg. (wliczając okres zmniejszania dawki). Lek należy odstawiać stopniowo.
- CHOROBY PRZEWLEKŁE -
71. Nadciśnienie tętnicze
72. Hipercholesterolemia
Hipercholesterolemią - nazywamy zwiększenie stężenia cholesterolu w osoczu.
Według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego za nieprawidłowe uznaje
się następujące stężenia:
cholesterolu LDL ≥3,0 mmol/l (115 mg/dl)
cholesterolu całkowitego ≥5,0 mmol/l (190 mg/dl)
U osób obciążonych dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym (wskaźnik SCORE ≥5%) oraz u
chorych z chorobą niedokrwienną serca lub cukrzycą konieczne jest wzmożenie działań
profilaktycznych i dążenie do uzyskania u pacjenta niższych docelowych stężeń cholesterolu:
cholesterolu LDL poniżej 2,5 mmol/l (100 mg/dl)
cholesterolu całkowitego (TC) poniżej 4,5 mmol/l (175 mg/dl)
W miarę możliwości można próbować w wymienionych grupach osiągnąć jeszcze niższe
wartości stężeń:
LDL cholesterolu poniżej 2,0 mmol/l (80 mg/dl)
cholesterolu całkowitego poniżej 4,0 mmol/l (155 mg/dl).
U każdego pacjenta oblicz poziom ryzyka zgonów z powodu epizodów sercowo
naczyniowych w ciągu 10lat – Tabela Pol-SCORE 2015 !!!

Leczenie:
Leczenie farmakologiczne włączamy u pacjentów:
- Z przebytymi epizodami sercowo-naczyniowymi (Choroba niedokrwienna serca, udar,
choroby naczyń obwodowych, cukrzyca)
- Pacjentów którzy w karcie oceny ryzyka mają wynik >10% lub 5-10%
U pozostały chorych (czyli z ryzykiem <5%) zalecane jest leczenie niefarmakologiczne oraz
ocena efektywności zmiany stylu życia.
Silne statyny:
- Rosuwastatyna (silniejsza)
- Atorwastatyn
W przypadku niewydolności nerek, u chorych po zawale, leczonych z powodu choroby
wieńcowej zaleca się włączenie Atorwastatyny – w przypadku gdy nie przyniesie ona efektu
można przejść na Rosuwastatynę.

U chorych:
Z przebytymi epizodami sercowo-naczyniowymi
Z bardzo dużym ryzykiem >10%
Naszym celem jest obniżenie cholesterolu LDL <75mg/dl = <1,8mmol/l
Z dużym ryzykiem 5-10%

Naszym celem jest obniżenie cholesterolu LDL <100mg/dl = <2,5mmol/l
Z niskim ryzykiem <5%

Naszym celem jest obniżenie cholesterolu LDL <115mg/dl = <3mmol/l
Kontrola:
Zaleca się kontrolę lipidogramu oraz w razie potrzeby modyfikację leczenia co 6 tygodni aż
do czasu osiągnięcia docelowych stężeń lipidów. Następnie kontrole powinny odbywać się co
4-6miesięcy. Nie zaleca się rutynowej kontroli kinazy keratynowej (CPK) u pacjentów
leczonych statynami, konieczne jest jednak poinformowanie chorego o objawach
ostrzegawczych w postaci osłabienia i/lub bólów mięśni. Wskazaniem do natychmiastowego
zaprzestania leczenia jest ostry ból mięśni oraz zwiększenie stężenia CPK>10-krotności górnej
granicy normy. Transaminazy asparginianowa (AST) i alaninowa (ALT) – Próby wątrobowe
powinny być ocenione przed rozpoczęciem leczenia, następnie po 6 i 12 tygodniach a w
późniejszym okresie 2-3razy do roku. Jeśli stężenie transaminaz przekracza górną granicę
normy ponad 3-krotnie, zaleca się odstawienie statyny i szczegółową diagnostykę
hepatologiczną. Nie wyklucza to kolejnej próby włączenia innej statyny po normalizacji
aktywności enzymów. Przeciwwskazaniem do włączenia statyn jest ciąża, okres karmienia
piersią i czynna choroba wątroby. Przed zastosowaniem fibratu zaleca się ocenić czynność
nerek (najlepiej GFR) oraz zbadać aktywność ALT i AST. Przeciwwskazania do stosowania
fibratów stanowią: czynna choroba wątroby, przewlekła choroba nerek w stadium 5., kamica
żółciowa, ciąża, karmienie piersią.

73. Niedoczynność tarczycy
74. Nadczynność tarczycy
75. Przewlekła obturacyjna choroba płuc – POChP

Problemem u pacjentów z dużym prawdopodobieństwem przewlekłej choroby układu
oddechowego jest cena leków wziewnych na 100%.
Kilka wskazówek jak pomóc chorym zanim doczekają się wizyty u specjalisty:
POChP: Berodual (płyn do inhalacji z nebulizatora)- ok. 25zł na 100% Wziewnie 20-40 kropli+
mała ampułka soli fizj. 3x dziennie Theospirex retard 150-300mg 2x1tabl- do ok. 15zł na
100% (uwaga na zaburzenia rytmu serca-szczególnie tachykardię) Wiem, że lekarze- nie
pulmonolodzy boją się teofiliny, ale w codziennej praktyce w Oddziale Chorób płuc2/3
pacjentów, nawet mocno obciążonych kardiologicznie, przyjmuje ten lek i ma się całkiem
dobrze Emotikon smile Encorton (w lekkim zaostrzeniu-ciężkie wymaga hospitalizacji) 5mg 2-
1-1 tabl. (po dłuższym stosowaniu redukujemy „od tyłu” 1 tabl. co 5 dni, !ważna
suplementacja potasu i uwaga na cukrzyków!)
76. Astma Oskrzelowa

Cortare100mcg(do 40zł na 100%) 250mcg (do 50zł na 100%)- najtańszy steryd wziewny
(nierzadko skuteczny przy „zwykłym” zapaleniu oskrzeli) 1-2 wziewy 2x dziennie
Montelukast 10mg na noc (1hprzed posiłkiem lub 2h po posiłku)- najtańszy na 100% to

Eonic(nieco ponad 6zł) Ventolin/Sabumalin/Aspulmo-najtańsze wziewne z salbutamolem
100mcg na 100% do 15zł 1-2wziewy w czasie duszności lub przed wysiłkiem
Praktyczne wskazówki: zarówno salbutamol jak i Cortare można stosować w POChP tak jak
Berodual w astmie/zapaleniu obturacyjnym oskrzeli (i choć Berodualu nie zaleca się w
zapaleniu oskrzeli to w praktyce nierzadko pomaga- bronchodilatacja ułatwia odkrztuszanie)
po wziewach sterydach zalecamy płukanie jamy ustnej przegotowaną wodą („profilaktyka”
grzybicy) -w POChP duże dawki sterydów (szczególnie w zaostrzeniu, można łączyć z
Encortonem) 2x500mcg w Astmie zaczynamy od małych dawek sterydów 2x100mcg Astma-
najważniejsze sterydy wziewne, POChP- najważniejsze bronchodilatatory Dobry „plaster na
sumienie” w wirusowym zapaleniu oskrzeli, gdy pacjentów odrzuca od Flegaminki i żądają
czegoś silniejszego : Erdomed 2x1 kaps.- jest dobry bo na receptę Emotikon smile u
pacjentów z podejrzeniem POChP- częściej niż u niepalących- należy podejrzewać bakteryjne
tło zapalenia oskrzeli i wtedy szybciej sięgamy po antybiotyk: amoksycylina+kwas
klawulanowy (duże dawki! 1g co 8h) lub ciprofloksacyna 500mg co 12h (bo możliwy
Pseudomonas!)- uwaga na nerki i osoby starsze- wtedy redukujemy dawkę o połowę;
skuteczność antybiotykoterapii oceniamy najszybciej po tygodniu, dobrze dołożyć coś
wziewnego z wyżej wspomnianych OSTRE

- KOBIETA W CIĄŻY – POZ -
77. Leczenie Kobiety w Ciąży

Stosowanie leków w typowych dolegliwościach w czasie ciąży:
Problem Leki Uwagi
Zaparcie - Otręby Należy pić dużo płynów,
- Dokuzan Sodu unikać środków drażniących
- Laktuloza (także suszonych śliwek w
- Czopki glicerynowe zaawansowanej ciąży), nie
W drugiej kolejności: powinno się stosować
- Bisakodyl parafiny ciekłej
Hemoroidy - Dieta bogata we włóknik Ważne jest zapobieganie
- Leki miejscowe zaparciom, metody
- Higiena, maści z lekami chirurgiczne po porodzie.
znieczulającymi miejscowo
Refluks - Środki zobojętniające Ważna jest zmiana stylu
Żołądkowo-Przełykowy zawierające magnez i wapń życia (małe częste posiłki,
- Ranitydyna spanie na większej ilości
W drugiej kolejności: poduszek, unikanie kofeiny),
- Sukralfat nie należy stosować leków
- Omemprazol zawierających glin – ryzyko
- Metoklopramid neurotoksyczności u płodu.
Nudności i Wymioty - Pirydoksyna z Doksylaminą Ważne jest unikanie
(niezarejestrowany w Polsce bodźców wywołujących
bloker receptorów H1) wymioty, w ciężkich
- Imbir przypadkach konieczne
- Difenhydramina mogą być hospitalizacja i
- Hioscyna dożylne leczenie
W drugiej kolejności: Ondasetronem.
- Metoklopramid
- Ondasetron
Dolegliwości Bólowe - Paracetamol Uwaga na dawki
W drugiej kolejności: Paracetamolu (maksymalnie
- Ibuprofen do 4g/dobę), zarówno
- Naproksen Ibuprofen, jak i Naproksen
Lek trzeciego rzutu: nie powinny być używane w
- Kodeina (15mg co 6h) II i III trymestrze.

Stosowanie leków w wybranych schorzeniach infekcyjnych w czasie ciąży:
Problem Leki Uwagi
Infekcja - Ampicylina Nie należy stosować
(np. górnych dróg - Amoksycylina sulfonamidów w III
oddechowych, dróg W drugiej kolejności: trymestrze ani
moczowych) - Cefaleksyna Trimetoprymu w I
trymestrze, fluorochinolony i
tetracykliny są w ciąży
przeciwwskazane.
Zakażenie dróg moczowo- - Amoksycylina Ważne jest zapobieganie
płciowych wywołanych przez - Erytromycyna zaparciom, metody
chlamydia W drugiej kolejności: chirurgiczne po porodzie.
- Azytromycyna
- Klindamycyna
Rzeżączka - Ceftriakson Nie należy stosować
- Cefiksym fluororchinolonów w ciąży,
W drugiej kolejności: w okresie karmienia piersią
- Spektynomycyna można użyć Cyproflokscyny.
Opryszczka narządów Lek z wyboru: 10-dniowe leczenie doustne
płciowych - Acyklowir w pierwszym epizodzie, 5-
Można też stosować choć dniowe – w nawrocie
jest mniej danych i choroby, w ciężkich
bezpieczeństwie: przypadkach zaleca się
- Walacyklowir leczenie dożylne, opryszczka
- Famcyklowir w czasie porodu jest
wskazaniem do wykonania
cięcia cesarskiego.
Rzęsistkowica - Metronidazol miejscowo Ze względu na możliwość
oraz doustnie (2g w mutagennego działania na
pojedynczej dawce) zarodek (opisane u zwierząt)
leczenie doustne najlepiej
prowadzić po I trymestrze.
Kandydoza dróg moczowo- - Klotrymazol Leczenie powinno trwać 7-
płciowych. - Mikonazol 10dni.
- Terkonazol
Stosowane miejscowo
(krem, globulki)
Infekcja u Kobiet w ciąży: Infekcja dróg moczowych u Kobiet w ciąży:

- Amoksycylina - Amoksycylina
- Apap 3x1tbl - Monural 3g
- Stodal syrop 3x15ml - Urosept
- Homeovox co 1-2h - Posiew moczu
- Osłonnik Max ; Prazolacid - Osłonnik Max ; Prazolacid

Stosowanie leków w wybranych schorzeniach przewlekłych w czasie ciąży:
Problem Leki Uwagi
Trombofilia, zakrzepica żył - Heparyna Należy prowadzić pełną
głębokich niefrakcjonowana lub diagnostykę trombofilii, nie
heparyna stosuje się Warfaryny.
drobnocząsteczkowa
Nadciśnienie (może w czasie - Metyldopa Przeciwskazane są inhibitory
ciąży występować w - Hydralazyna enzymu konwertującego
następujących postaciach: - Nifedypina angiotensynę i blokery
nadciśnienie przewlekłe, - Labetalol receptorów dla angiotensyny
nadciśnienie ciążowe, stan - Klonidyna II.
przedrzucawkowy, rzucawka
oraz nadciśnienie przewlekłe
z nałożonym nadciśnieniem
ciążowym.
Cukrzyca - Insulina ( w I i II typie Pochodne sulfynylomocznika
cukrzycy) mogą być używane po 11.
Tygodniu ciąży.
Alergiczny nieżyt nosa i - Chlorfeniramina Należy unikać Feksofenadyny
spojówek. W drugiej kolejności: (działanie teratogenne u
- Cetyryzyna zwierząt).
- Loratydyna
- Budezonid – donosowo
Padaczka Najbezpieczniejsza: Fenytoina, kwas
- Karbamazepina walproinowy i felbamat nie
powinny być używane,
należy monitorować stężenie
leków we krwi,
obowiązkowe są:
diagnostyka w kierunku wad
cewy nerowej (α-
fetoproteina) oraz
suplementacja kwasem
foliowym przez całą ciążę i
witaminą K1 przez 4 tygodnie
przed porodem (dziecko po
porodzie musi dostać także
witaminę K1).
Niedoczynność Tarczycy - Lewotyroksyna U kobiet leczonych wcześniej
dawki w ciąży należy
zwiększać o 25-50%.
Nadczynność Tarczycy - Propyltiouracyl Propyltiouracyl gorzej
przechodzi przez łożysko i
wykazuje mniejsze działanie
na płód.

Stosowanie leków w wybranych schorzeniach pojawiających się po porodzie:
Problem Leki Uwagi
Połogowe zapalenie sutka - Kloksacylina Należy utrzymywać
- Cefaleksyna wytwarzanie mleka
W drugiej kolejności: (początkowo często odciągać
- Erytromycyna pokarm, a gdy zmniejszy się
bolesność – karmić), okłady z
liści kapusty działają kojąco i
przeciwobrzękowo.
Depresja Poporodowa Trójcykliczne leki Korzystny efekt daje terapia
przeciwdepresyjne, światłem oraz psychoterapia,
inhibitory wychwytu wszystkie leki
zwrotnego serotoniny przeciwdepresyjne
przenikaja do mleka, ale nie
opisywano znaczących
działań na dziecko
Wspomaganie Laktacji - Metoklopramid 10mg 3 razy dziennie przez
Ewentualnie: 7-10dni, dłuższe użycie może
- Oksytocyna (donosowo) spowodować pojawienie się
objawów
pozapiramidowych.

Poradnik POZera v1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Poradnik POZera v1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Poradnik POZ-ER-a

Created by ruSSt Strona 1

Twórcy nie odpowiadają za wynikłe z poradnika błedy

Created by ruSSt Strona 2

Created by ruSSt Strona 3

Created by ruSSt Strona 4

Created by ruSSt Strona 5

Created by ruSSt Strona 6

Created by ruSSt Strona 7

1. W tym miejscu wpisywany jest numer Oddziału Wojewódzkiego NFZ, odpowiedni ze

2. Rozporządzenie określa następujące uprawnienia:

Created by ruSSt Strona 8

3. Osoba uprawniona do wystawiania recept może przepisać do trzech recept na

Recepty powinny być wypełnione czytelnie oraz w sposób trwały.

W przypadku recept wystawianych na leki psychotropowe i narkotyczne należy umieścić

Wszelkie zmiany i poprawki na recepcie (z wyjątkami zawartymi w rozporządzeniu w sprawie

Dane dotyczące świadczeniodawcy oraz lekarza wystawiającego receptę muszą być

Numery wojewódzkich oddziałów NFZ:

Created by ruSSt Strona 9

- Uzupełniamy wszystkie pola zaznaczone na czerwono dodatkowo w punkcie 16 możemy

kod B – niezdolność do pracy przypadającą w okresie ciąży i jednocześnie informuje płatnika

kod C – niezdolność do pracy spowodowaną nadużyciem alkoholu (w takiej sytuacji

kod D – niezdolność do pracy spowodowaną gruźlicą.

kod E – niezdolność do pracy

Created by ruSSt Strona 10

Created by ruSSt Strona 11

Jakie badania w zależności od choroby i

Created by ruSSt Strona 12

Created by ruSSt Strona 13

6. Wirusowe vs. Bakteryjne zapalenie

Created by ruSSt Strona 14

Created by ruSSt Strona 15

Created by ruSSt Strona 16

Created by ruSSt Strona 17

Created by ruSSt Strona 18

Created by ruSSt Strona 19

Created by ruSSt Strona 20

Created by ruSSt Strona 21

Created by ruSSt Strona 22

Created by ruSSt Strona 23

Created by ruSSt Strona 24

Created by ruSSt Strona 25

Początkowe postępowanie kliniczne w przypadku zapalenia płuc w przebiegu grypy

Created by ruSSt Strona 26

Created by ruSSt Strona 27

Created by ruSSt Strona 28

Created by ruSSt Strona 29

Created by ruSSt Strona 30

Created by ruSSt Strona 31

13. Zapalenie oskrzeli

Created by ruSSt Strona 32

Created by ruSSt Strona 33

Created by ruSSt Strona 34

Created by ruSSt Strona 35

15. Zapalenie krtani

Created by ruSSt Strona 36

16. Ostre zapalenie migdałków podniebiennych

Created by ruSSt Strona 37

17. Nieżyt nosa i zatok przynosowych (Zapalenie zatok)

Created by ruSSt Strona 38

Created by ruSSt Strona 39

Created by ruSSt Strona 40

Created by ruSSt Strona 41

Created by ruSSt Strona 42