PY 5205

ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ

ΒΛΑΒΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

Δρ. Φοίβος Ε Παπαμάλης

A M C
fpapamalis@mitropolitiko.edu.gr
ΑΝΤΙΛΗΨΗ & ΔΡΑΣΗ. ΘΕΩΡΙΑ
ΚΑΤΟΠΤΡΙΚΩΝ ΝΕΥΡΩΝΩΝ

A M C
 Κοινωνικός εγκέφαλος
Η έρευνα στις νευρο-επιστήμες αποκαλύπτει ότι ο
εγκέφαλος του ανθρώπου είναι προγραμματισμένος
για να αναπτυχθεί η κοινωνικότητα και η σύνδεση
με τους άλλους ανθρώπους.
Τα είδη που δεν έχουν νεοφλοιό δεν γνωρίζουν την
έννοια της ομάδας (Goleman, 1999)

A M C
 H ιστορία της Κοινωνικής νοημοσύνης
Ο πρώτος ορισμός του όρου «κοινωνική
νοημοσύνη» διατυπώθηκε από τον Thorndike
το 1920 και αναφέρεται στην ικανότητα του
ατόμου να κατανοεί, να αντιμετωπίζει τους
άλλους ανθρώπους, και να συμμετέχει σε
προσαρμοστικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις
(Thorndike, 1920).

A M C
 Κοινωνικός εγκέφαλος
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ανακαλύφθηκε η δραστηριοποίηση στον
εγκέφαλο των λεγομένων "κατοπτρικών νευρώνων". Οι νευρώνες αυτοί, με
τη δράση τους, είναι υπεύθυνοι για τον συγχρονισμό των εγκεφάλων δύο
ανθρώπων και ελέγχουν τις κοινωνικές μας δεξιότητες.

Μια νέα κατηγορία νευρώνων, οι ατρακτωειδείς, δρουν με μεγαλύτερη ταχύτητα

από κάθε άλλο είδος και καθοδηγούν τις στιγμιαίες κοινωνικές αποφάσεις μας.

«Τα μάτια είναι τα παράθυρα της ψυχής».

Από τα μάτια ξεκινούν νευρικές ίνες οι οποίες καταλήγουν στην περιοχή του
προμετωπιαίου φλοιού, δομή βασική για την επικοινωνία και την κοινωνική
νοημοσύνη.

A M C
Κοινωνικός/ή εγκέφαλος- νοημοσύνη

Ο εγκέφαλος μας είναι προγραμματισμένος για την

κοινωνικότητα

Οι εμπειρίες των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων,

σμιλεύουν το σχήμα, το μέγεθος και των αριθμό των
νευρώνων και των συναπτικών συνδέσεών τους
A M C
A M C
 Τα «στάδια» της αντίληψης
1.Εξωτερικό ερέθισμα (φωςπ.χ.) εισέρχεται στο αισθητήριο όργανο (μάτι).

2. Καταγραφή του ερεθίσματος στο αισθητήριο όργανο (εικόνα στον αμφιβληστροειδή).

3. ∆ημιουργία ηλεκτρικών σημάτων από τους υποδοχείς.

4. Μεταφορά των σημάτων από ειδικευμένους νευρώνες.

5. Άφιξη των σημάτων στον εγκέφαλο.

6. Ανάλυση των σημάτων από τον εγκέφαλο.

7.Αντίληψη του εξωτερικού αντικειμένου.

A M C
A M C
Λειτουργία της αντίληψης σε σχέση με
τη δράση
• Η αναγνώριση της δράσης όσο και η ερμηνεία του λόγου
πίσω από τη δράση, βασίζονται σε παρόμοιους
νευρωνικούς μηχανισμούς.
• Σε αυτή την βάση στηρίζεται και η ικανότητα μας να
μαθαίνουμε να μιλάμε, ο εγκέφαλος εκπαιδεύεται κατά
την νηπιακή ηλικία.
• Η ύπαρξη των κατοπτρικών νευρώνων μας παρέχει, να
βλέπουμε τον εαυτό μας σαν εξωτερικοί παρατηρητές.

A M C
Λειτουργία της αντίληψης σε σχέση με
τη δράση
• Η μίμηση παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην μάθηση.

• Η μίμηση χρησιμοποιείται και για την προσαρμογή στο

περιβάλλον.

• Η αντίληψη της πράξης συνδέεται με την μίμηση της

πράξης που το άτομο θα αναπαράγει.

A M C
Λειτουργία της αντίληψης σε σχέση με
τη δράση
• Η χρήση της από θηρευτές και θηράματα

• Έλκυση προσοχής

• Βοηθά στην αντίληψη τρισδιάστατων αντικειμένων

• Διαχωρισμός φιγούρας-φόντου

• Πλοήγηση

A M C
Θεωρία των κατοπτρικών νευρώνων
• Τυχαία ανακάλυψη, 1990 από τους Rizzolati, Gallese,
Fogassi

• Οι πίθηκοι μακάκοι διέθεταν κάποιους ειδικούς

νευρώνες για να καταγράφουν και να αναγνωρίζουν τις
κινήσεις ή τους ήχους των ατόμων που βρίσκονταν
γύρω τους.

• Νευρώνες στον προκινητικό φλοιό.

A M C
 Gestalt
• Την εποχή του μεσοπολέμου, μία ομάδα Γερμανών
ψυχολόγων μελέτησε συστηματικά την οργάνωσης της
αντίληψης και της οπτικής αντίληψης, ειδικότερα.
• Οι ψυχολόγοι αυτοί ασχολήθηκαν με την ψυχολογία της
μορφής (Gestalt).
• Η βασική αρχή εκφράστηκε με το νόμο του Pragnanz: «από
όλους τους δυνατούς γεωμετρικούς τρόπους οργάνωσης,
αυτός που τελικά θα επικρατήσει θα είναι ο πιο απλός και ο
πιο σταθερός».
• Στα πλαίσια του Gestalt, εκφράστηκαν τέσσερις βασικοί

A M C
νόμοι
 Νόμοι της Gestalt
Νόμος της εγγύτητας:
• Οι άνθρωποι έχουν την τάση να
ομαδοποιούν οπτικά στοιχεία που είναι
κοντά το ένα στο άλλο.
• Oι κουκκίδες φαίνεται να σχηματίζουν
κάθετες γραμμές και όχι οριζόντιες.
• Αυτό συμβαίνει γιατί οι κουκκίδες είναι
πιο κοντά σε αυτές που βρίσκονται
πάνω και κάτω, παρά σε αυτές που
είναι δεξιά τους και αριστερά.

A M C
 Νόμοι της Gestalt
Νόμος της ομοιότητας
• Επίσης υπάρχει η τάση να
ομαδοποιούνται οπτικά στοιχεία
που μοιάζουν.
• Oι κουκκίδες να σχηματίζουν
οριζόντιες γραμμές.
• Αυτό συμβαίνει για ομαδοποιούνται
μαζί οι λευκές και ξεχωριστά οι
μαύρες, δηλαδή με βάση την
χρωματική τους ομοιότητα, αν και οι
απόσταση μεταξύ τους είναι ίδια

A M C
Νόμος της συνέχειας
• O άνθρωπος βλέπει δύο γραμμές που
τέμνονται, γιατί ομαδοποιούνται οπτικά
στοιχεία που έχουν τις λιγότερες
διακοπές του σχήματος.
• Ακολουθείται δηλαδή ο νόμος του
Pragnanz και γίνεται προσπάθεια
απλοποίησης της οπτικής
πληροφορίας.
• Αν δεν ίσχυε αυτό, θα υπήρχαν απλά
δύο γωνίες που ακουμπούν οι κορυφές

A M C
τους
Νόμος του κλεισίματος
• Τέλος, είναι γνωστή η τάση να
συμπληρώνονται νοητά στοιχεία,
για να υπάρχει ολοκληρωμένο
αποτέλεσμα.
• Tο μάτι αντιλαμβάνεται δύο
τρίγωνα να αλληλοκαλύπτονται.
• Αυτό όμως που υπάρχει
πραγματικά είναι τρεις ατελείς
κουκκίδες και 3 γωνίες

A M C
Περιοχές ενεργοποίησης των κατοπτρικών νευρώνων στον εγκέφαλο

A M C
A M C
A M C
Κύκλος Αξιολόγησης - Εκτέλεσης

A M C
Τι είναι οι καθρεπτικοί/ κατοπτρικοί νευρώνες;
• Μια ποικιλία οπτικοχωρικών νευρώνων που δείχνουν την
κοινωνική αλληλεπίδραση.
• Καθρεπτικοί νευρώνες ανταποκρίνονται σε ενέργειες που
παρατηρούμε σε άλλους.
• Πυροδοτούνται με τον ίδιο τρόπο όταν αναδημιουργούμε
πραγματικά αυτήν τη δράση.
• Εκτός από τη μίμηση, είναι υπεύθυνοι για άλλες εξελιγμένες
ανθρώπινες συμπεριφορές και διαδικασίες σκέψης.
• Τα ελαττώματα στο σύστημα των καθρεπτικών νευρώνων
συνδέονται με διαταραχές όπως ο αυτισμός.

A M C
 Θεωρίες

1. Μάθηση με μιμητισμό

2. Κατανόηση προθέσεων

3. Εν συναίσθηση

A M C
• Τα δεδομένα για τα ανθρώπινα βρέφη που χρησιμοποιούν
μέτρα παρακολούθησης των ματιών υποδηλώνουν ότι το
σύστημα νευρωνικού καθρέφτη αναπτύσσεται πριν από
την ηλικία των 12 μηνών και ότι αυτό το σύστημα μπορεί
να βοηθήσει τα ανθρώπινα βρέφη να κατανοήσουν τις
ενέργειες άλλων ανθρώπων.

A M C
Μπορούν να κατανοήσουν οι καθρεπτικοί
νευρώνες;
• Δεν ανταποκρίνονται σε παντομίμα ή σε ασήμαντες
χειρονομίες ή σε τυχαίους ήχους ζώων.
• ειδικά συντονισμένοι για να ανταποκρίνονται σε ενέργειες
με σαφείς στόχους
• Υπόθεση «κατανόηση δράσης» – ότι οι καθρεπτικοί
νευρώνες είναι η νευρωνική βάση για την ικανότητά μας
να κατανοούμε τις ενέργειες των άλλων.
• Εάν αληθεύει τότε μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τον
τις διαταραχές του λόγου, επισκευάζοντας το ανθρώπινο
σύστημα καθρεπτικών νευρώνων.

A M C
 Ενσυναίσθηση και καθρεπτικοί νευρώνες
• «Αυτοί οι νευρώνες πυροδοτούνται σε σχέση με τον στόχο
της πράξης»,
• Δεν ενεργοποιούνται για περιγραφική ανάλυση πχ. Αν μια
ζωργαφιά έχει γίνει με ένα χέρι, ένα πινέλο ή άλλο
εργαλείο, αν έχει γίνει από τον εαυτό σας είτε από άλλο
άτομο ή αν η κίνηση του άλλου φαίνεται ή απλώς
ακούγεται»
• Ενώ η κατανόηση μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς την
ενεργοποίηση καθρεπτικών νευρώνων, ωστόσο η
ερμηνεία και το νόημα της συμπεριφοράς των άλλων

A M C
μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από την ενεργοποίηση.
 Ενσυναίσθηση
• Συναισθηματικό σύστημα - να ακούμε ενσυναισθητικά τον

άλλο και να έχουμε συναισθηματικές αντιδράσεις που

προσιδιάζουν στην εμπειρία του άλλου.

• Γνωστικό σύστημα (cognitive/evalllative), που εμπλέκει τη

γνωστική κατανόηση της οπτικής του άλλου

A M C
 Τα χαρακτηριστικά του συναισθηματικού
τύπου της ενσυναίσθησης
• η συναισθηματική κατάσταση του ατόμου που δημιουργείται
από την αντιληπτή συναισθηματική κατάσταση ενός άλλου
ατόμου
• είναι ισομορφική ως προς τη συναισθηματική κατάσταση του
άλλου
• είναι προσανατολισμένη στο άλλο άτομο και
• περιλαμβάνει μία στοιχειώδη γνωστική εκτίμηση της
κατάστασης του άλλου

A M C
Τα χαρακτηριστικά του γνωστικού τύπου της
ενσυναίσθησης
• η ικανότητα να μπαίνει το άτομο στη θέση του άλλου,
υιοθετώντας τη δική του οπτική, χωρίς απαραίτητα να
μοιράζεται τα ίδια συναισθήματα μαζί του.
• πιο σύνθετη μορφη επειδή εμπλέκει την ικανότητα του
ατόμου να δημιουργεί με τη φαντασία του μια θεωρία για
την ψυχική κατάσταση του άλλου όπως επιθυμίες ανάγκες
πεποιθήσεις προθέσεις και διαθέσεις και έτσι να εισχωρεί
στην οπτική του.
• θεωρία του νου (theory of mind mentalizing)

A M C
 Θεωρία των κατοπτρικών νευρώνων
• Χρησιμοποιούνται δύο περιοχές κυρίως

 Πρόσθιο βρεγματικό σύστημα κατοπτρικών νευρώνων, για

την σχηματική αντίληψη της εικόνας και το γενικό
εισερχόμενο ερέθισμα.

 Ανώτερη κροταφική αύλακα, για την αντιγραφή και την

μίμηση.

A M C
 Ο συνδυασμός των περιοχών αποτελεί το δίκτυο μίμησης
• Έρευνες που μελέτησαν την λειτουργία του κατοπτρικού
συστήματος σε άτομα με Αυτισμό βρήκαν μειωμένη
δραστηριότητα αυτών των νευρώνων σε συγκεκριμένα σημεία του
εγκεφάλου και κατέληξαν πως η μη φυσιολογική λειτουργία τους
συνδέεται με κάποια αυτιστικά συμπτώματα «Θεωρία των
Σπασμένων Κατόπτρων»

A M C
• Η θεωρία Hebbian είναι μια νευροεπιστημονική θεωρία
που ισχυρίζεται ότι μια αύξηση στη συναπτική
αποτελεσματικότητα προκύπτει από την
επαναλαμβανόμενη και επίμονη διέγερση ενός
μετασυναπτικού κυττάρου κι ενός προσυναπτικού
κυττάρου.
• Είναι μια προσπάθεια να εξηγηθεί η συναπτική
πλαστικότητα, η προσαρμογή των εγκεφαλικών νευρώνων
κατά τη διάρκεια της μαθησιακής διαδικασίας.

A M C
 Θεωρία των κατοπτρικών νευρώνων
• Το 20% περίπου των νευρικών κυττάρων στον
προκινητικό φλοιό είναι κατοπτρικοί νευρώνες.

• Το 10% περίπου των νευρικών κυττάρων στις περιοχές

του πόνου και της αφής είναι κατοπτρικοί νευρώνες.

• Μεμονωμένα εγκεφαλικά κύτταρα συμπεριφέρονται ως

κατοπτρικοί νευρώνες.

A M C
 Θεωρία των κατοπτρικών νευρώνων
• Διακριτή κατηγορία νευρώνων
• Με οπτικοχωρική ειδίκευση
• Ενεργοποιούνται το ίδιο όταν κάποιος κάνει ο ίδιος μία
πράξη, ή όταν βλέπει κάποιον τρίτο να κάνει την ίδια ή μία
παρόμοια πράξη.
• Σύμφωνα με τη θεωρία του Hebb, τα κύτταρα που
ενεργοποιούνται μαζί, συνδέονται και μαζί.
 Συνεχής πυροδότηση των νευρώνων της τροφής, συνδέει
τα κύτταρα, και ενεργοποιούνται μαζί ακόμα και αν
βλέπουν κάποιον να τρώει.

A M C
Θεωρία των κατοπτρικών νευρώνων

A M C
Θεωρία των κατοπτρικών νευρώνων

A M C
 Η συμβολή των κατοπτρικών νευρώνων
στην αντίληψη και την δράση
• Η εξελικτική σκοπιά
 Συμβολή στη κοινωνική αλληλεπίδραση
 Ουσιαστική διάδραση, και όχι επιφανειακή στο «βλέπω»
 Γρηγορότερη πρόβλεψη των κινδύνων και προετοιμασία για
ανταπόκριση.
 Γρηγορότερη ανάπτυξη των νέων μέσω της αποτελεσματικής
μίμησης των συμπεριφορών

A M C
 Η συμβολή των κατοπτρικών νευρώνων
στην αντίληψη και την δράση
• Οι κατοπτρικοί νευρώνες «επισημαίνουν» όχι μόνο την
κατανόηση μιας δράσης, αλλά και την πρόθεση πίσω από
τη δράση αυτή.
• Οι κατοπτρικοί νευρώνες ενεργοποιούνται σε μεγαλύτερο
βαθμό όταν μια δράση έχει πλαίσιο παρά όταν η
συμπεριφορά εκτελείται χωρίς πλαίσιο
• Παράδειγμα: η λήψη ενός αντικειμένου από ένα συρτάρι
γεμάτο με πράγματα, από ότι η λήψη ενός αντικειμένου
από ένα άδειο συρτάρι.

A M C
 Η συμβολή των κατοπτρικών νευρώνων
στην αντίληψη και την δράση
• Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το δίκτυο μίμησης για να
καταλαβαίνουν τις προθέσεις των άλλων.

• Τα γενικά ερεθίσματα που κωδικοποιούνται είναι τα εξής

 Πράξεις: Κινήσεις των χεριών χωρίς πλαίσιο/νόημα

 Περιεχόμενο: Μόνο πλαίσια με περιεχόμενο αντικείμενα

 Προθέσεις:Κινήσεις των χεριών με διαφορετικά πλαίσια/νοήματα

A M C
 Η συμβολή των κατοπτρικών νευρώνων
στην αντίληψη και την δράση
• Επιτρέπουν να αντιστοιχήσουμε μία κίνηση που βλέπουμε
με μία από τις κινήσεις που κάνουμε εμείς.

• Επιτρέπουν την μίμηση και την μάθηση.

• Επιτρέπουν την κατανόηση διαφόρων συναισθηματικών

και νοητικών καταστάσεων και τον διαχωρισμό των δικών
μας από αυτές.

A M C
 Η συμβολή των κατοπτρικών νευρώνων
στην αντίληψη και την δράση
• Δυσλειτουργία των κατοπτρικών νευρώνων
• Προβλήματα στην ικανότητα ερμηνείας σύνθετων
προθέσεων
• Απουσία ενσυναίσθησης
• Φτωχή ικανότητα για μίμηση
• Γλωσσικά ελλείμματα
• Κοινωνική δυσλειτουργία

A M C
 Βιβλιογραφία
• Demarin, V., Morović, S., & Béné, R., (2014). Neuroplasticity,
Periodicum Biologorum, 116, 209-211
• Kolb, B., and Whishaw, I.Q. (2015) Fundamentals of Human
Neuropsychology. Seventh Edition. Worth Publishers.
• Martin, N. G. (2006). Human Neuropsychology. Prentice Hall,
London, Europe. ISBN 0-13-802331-X,xxiv
• https://www.edge.org/3rd_culture/ramachandran/ramachandran_i
ndex.html

A M C