Όρνιθες (2ος χρόνος) - The Birds (2nd year)

όρνιθες
ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ
��
2η ΧΡΟΝΙΑ
ntng.gr
ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ
2021
1
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚO ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

Γιαννούλα Καρύμπαλη-Τσίπτσιου Νίκος Κολοβός
ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ ΔΙΕΥΘΎΝΤΡΙΑ

Ιωάννης Βοτσαρίδης Κωνσταντία Παπαποστόλου
ΜΕΛΗ
Γρηγόρης Βαλτινός
Δανάη Κατσαμένη
Αθηνά Νικολάου
Δημήτρης Χαλκιάς
Στέφανος Χατζημιχαηλίδης
ntng.gr
2
ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ
2021
2η χρονιά
όρνιθες
��
ΠΡΩΤΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ 2021
Παρασκευή 16 και Σάββατο 17 Ιουλίου
Θέατρο Δάσους, 7ο Φεστιβάλ Δάσους
Η παράσταση πρωτοπαρουσιάστηκε το καλοκαίρι του 2020, στο 6ο Φεστιβάλ Δάσους και τη

φετινή χρονιά παρουσιάζεται σε ανανεωμένη εκδοχή.
ΟΡΝΙΘΕΣ
ΜΕΤΆΦΡΑΣΗ ΔΙΑΝΟΜΉ
Κ.Χ. Μύρης
Πεισθέταιρος Κινησίας
ΣΚΗΝΟΘΕΣΊΑ
Ταξιάρχης Χάνος Δημήτρης Διακοσάββας
Γιάννης Ρήγας
Ευελπίδης Ψευδομάρτυρας
ΣΚΗΝΙΚΆ
Γιάννης Σαμψαλάκης Αριστοτέλης Ζαχαράκης
Κέννυ ΜακΛέλλαν
Χριστίνα Ζαχάρωφ
Υπηρέτης του Έποπα
ΚΟΣΤΟΎΜΙΑ Ήριννα Κεραμίδα
Δέσποινα Ντάνη Λίλα Βλαχοπούλου
Τατιάνα Μελίδου
Έποπας Βασίλης Παπαδόπουλος
ΜΟΥΣΙΚΉ
Βασίλης Παπαδόπουλος Θανάσης Ραφτόπουλος
Γιώργος Χριστιανάκης
ΧΟΡΟΓΡΑΦΊΑ Ιερέας Προμηθέας
Δημήτρης Σωτηρίου Βασίλης Σπυρόπουλος Γιώργος Κολοβός
ΦΩΤΙΣΜΟΊ Ποιητής Ποσειδών
Στέλιος Τζολόπουλος Γιάννης Τσεμπερλίδης Θανάσης Ρέστας
ΜΟΥΣΙΚΉ ΔΙΔΑΣΚΑΛΊΑ Χρησμολόγος Ηρακλής
Χρύσα Τουμανίδου Ιώβη Φραγκάτου Γρηγόρης Παπαδόπουλος
ΜΆΣΚΕΣ Μέτων Τριβαλλός
Μάρθα Φωκά Βασίλης Παπαδόπουλος Ελευθερία Αγγελίτσα
Θανάσης Ραφτόπουλος
ΚΊΝΗΣΗ ΜΆΣΚΑΣ Αγγελιοφόρος
Σίμος Κακάλας Επιθεωρητής Κατερίνα Σισίννι
Αριστοτέλης Ζαχαράκης
ΒΟΗΘΌΣ ΣΚΗΝΟΘΈΤΗΣ Βασιλεία
Μιχάλης Σιώνας Συνταγματολόγος Τατιάνα Μελίδου
Στέφανος Πίττας
ΒΟΗΘΌΣ ΣΚΗΝΟΘΈΤΗ Δούλοι
Αντρέας Κουτσουρέλης Α΄ Αγγελιοφόρος Χριστίνα Ζαχάρωφ
Θανάσης Ρέστας Ήριννα Κεραμίδα
Β′ ΒΟΗΘΌΣ ΣΚΗΝΟΘΈΤΗ
Χριστόφορος Μαριάδης Β′ Αγγελιοφόρος Πουλί Δερβίσης
Νίκος Κουσούλης Μάρα Μαλγαρινού
ΒΟΗΘΌΣ ΕΝΔΥΜΑΤΟΛΌΓΟΥ
Τατιάνα Νικολαΐδου Ίρις Κοράκια
Κλειώ Δανάη Οθωναίου Κορίνα Αθανασούλα
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΣΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Άννα Ευθυμίου
Τάσος Θώμογλου Κήρυκας
Αλίκη Ζαχαροπούλου
Ιωάννα Δεμερτζίδου
Μαριάννα Κιμούλη
Πουλί από το Παρελθόν
Αναστασία Ραφαέλα Κονίδη
Μάρα Μαλγαρινού
Χρυσή Μπαχτσεβάνη
ΧΟΡΌΣ ΤΩΝ ΠΟΥΛΙΏΝ ΈΠΑΙΞΑΝ ΟΙ ΜΟΥΣΙΚΟΊ
Τα μαύρα πουλιά Γιώργος Αβραμίδης (τρομπέτα)
Μιχάλης Βρέττας (βιολί)
Ελευθερία Αγγελίτσα
Αναστάσιος Μισυρλής (τσέλο)
Βασίλης Μπαχαρίδης (τύμπανα, κρουστά)
Αριστοτέλης Ζαχαράκης
Περικλής Σιούντας (ακορντεόν)
Αναστασία Ραφαέλα Κονίδη
Φώτης Σιώτας (βιολί, βιόλα)
Μάρα Μαλγαρινού
Γιώργος Χριστιανάκης (πιάνο, πλήκτρα, κρου-
Χρυσή Μπαχτσεβάνη
στά, κιθάρες, μπάσο)
Θανάσης Ραφτόπουλος
Θανάσης Ρέστας
Η ηχογράφηση, η μίξη και το mastering της
Γιάννης Τσεμπερλίδης
μουσικής της παράστασης έγινε στο studio
Royal Alzheimer Hall στη Θεσσαλονίκη με
Τα πουλιά
τεχνικούς ήχου τους Τίτο Καργιωτάκη και
Δημήτρης Διακοσάββας
Χρήστο Χαρμπίλα.
Χριστίνα Ζαχάρωφ
Ήριννα Κεραμίδα Μέρος των εγχόρδων ηχογραφήθηκε στο
Μαριάννα Κιμούλη Fabrika Music Studio στην Αθήνα με τεχνικό
Γιώργος Κολοβός ήχου τον Νάσο Σωπίλη.
Νίκος Κουσούλης
Στο κομμάτι της έναρξης της παράστασης ακού-
Τατιάνα Μελίδου
γεται ένα ηχητικό απόσπασμα 6 δευτερολέπτων
Γρηγόρης Παπαδόπουλος
από την Πάροδο των Ορνίθων σε μουσική του
Στέφανος Πίττας
Μάνου Χατζιδάκι.
Κατερίνα Σισίννι
Βασίλης Σπυρόπουλος
Ιώβη Φραγκάτου
Σημείωμα μεταφραστή
��
Από την ουτοπία
στη δυστοπία
Ο μέγας Όμηρος είναι ο πρώτος στην παγκόσμια λογοτεχνία και πολιτική σκέψη που οραματί-
στηκε, κυρίως στην Οδύσσεια, ουτοπίες. Στο ταξίδι του ο Οδυσσέας, μια περιπλάνηση στον κόσμο,
συχνά βρίσκεται σε κοινωνίες συγκροτημένες μονότροπα, με ομοιομορφίες και, συχνά, βίαιες ισότη-
τες. Άλλοτε, πάλι, σε κοινωνίες που υπάρχουν από αμνησία («Λωτοφάγοι») ή μεταποιούν τον
κοινωνικό ιστορικό άνθρωπο σε γουρούνι, στη χώρα της Κίρκης, άρα επιστρέφουν στον προπαρα-
δείσιο χώρο ή και στον παραδείσιο, όπου απέδρα πάσα λύπη και στεναγμός.
Ο Πλάτων στην Πολιτεία και σε άλλα έργα οραματίστηκε μια κοινωνία πλήρους ισότητας
και άγχους επιβίωσης. Αντίθετα, στους Νόμους του, ο μεγάλος εκείνος φιλόσοφος, θέτοντας σε
πρακτική εφαρμογή τα πολιτειακά του οράματα, περιγράφει μια (δεν τρομάζω τη λέξη) φασιστι-
κή κοινωνία, όπου τα πάντα καθορίζονται (από τη δίαιτα έως το σεξ) από την Πολιτεία και όπου
απαγορεύεται ο Όμηρος, η τραγωδία, τα μοιρολόγια και η ερωτική ποίηση και επιτρέπεται μόνο το
εμβατήριο και η προσευχή στον Θεό!
Έκτοτε, η παγκόσμια λογοτεχνία αποπειράθηκε συχνά να οραματιστεί την τέλεια Πολιτεία,
χωρίς αδικίες, μίση, φιλοδοξίες, ανταγωνισμού και πειραματισμούς. Ο Τόμας Μορ, Άγγλος
φιλόσοφος, είναι αυτός που πρώτος εφηύρε στα αγγλικά την ελληνική λέξη «ουτοπία»! Στοχαστές
ανέβηκαν στην πυρά της Ιεράς Εξέτασης και μυθιστοριογράφοι και στοχαστές από την Πολιτεία
του Ηλίου του Καμπανέλλα έως τη Χώρα των Λιλιπούτειων και τη Χώρα της Αλίκης των Θαυμάτων
ονειρεύτηκαν την τέλεια Πολιτεία. Ένας απ’ αυτούς, ο σοβαρός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος,
Καρλ Μαρξ, στο Κεφάλαιο ονειρεύτηκε μια τέτοια Πολιτεία, χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από
άνθρωπο και πρόσβαση όλων στη γνώση και την εργασία.
Αν σκεφτεί κανείς πως με την επίκληση των ιδεών του Μαρξ ταλάνισαν την ανθρωπότητα
στραβές, λοξές, τάχα μου, εφαρμογές αυτών των ιδεών του, θυμίζω τον Στάλιν, τον Μάο, τον Πολ
Ποτ, τη σημερινή Βόρεια Κορέα, ακόμα και την Κούβα του Κάστρο.
Ε, λοιπόν, ο μεγαλοφυής Αριστοφάνης αυτό το ψυχανεμίστηκε νωρίς και με τους Όρνιθες, μια
απόπειρα συγκρότησης δίκαιης και ίσης σε δικαιώματα Πολιτείας, καταντά (νομοτελειακά;) σε
τυραννίδα, δικτατορία και καθεστώς καταπίεσης, λες και κάθε απόπειρα να θεμελιωθεί μια οντό-
τητα δικαιοσύνης περιέχει από τα γεννοφάσκια της μέσα της τη διάλυση, όπως κάθε άνθρωπος ή
ζώο ή φυτό, και μόνο με την εμφάνισή τους μας οδηγούν στη βεβαιότητα πως γεννήθηκαν για να
διαλυθούν και να πεθάνουν.
Ας κρατήσουμε από τους Όρνιθες του Αριστοφάνη την τελευταία σκηνή και ας είμαστε καχύ-
ποπτοι για όλους τους –ισμούς που φιλοδοξούν και καραδοκούν την ελευθερία των σκέψεων, ταν
πράξεων και των ηθών.
Κώστας Γεωργουσόπουλος (Κ.Χ. Μύρης) / Ιούλιος 2020

6
Σημείωμα
σκηνοθέτη
Την πρώτη φορά είχα άγνοια κινδύνου. Ήμουν 18 χρονών. Πολυτεχνείο και Μεταπολίτευ-
ση. Η εποχή όριζε μακριά γένια και αμπέχονο, για τις κοπέλες ταγάρι. Ήμασταν θυμωμένοι.
Τρώγαμε λίγο, κοιμόμασταν λίγο, δουλεύαμε πολύ. Ήμασταν αδιαπραγμάτευτοι. Τα έργα των
ποιητών κυκλοφορούσαν από χέρι σε χέρι. Θαυμάζαμε τους ηθοποιούς του θεάτρου. Βλέπαμε
τις παραστάσεις πολλές φορές για να καταλάβουμε τον τρόπο που ο τάδε ηθοποιός έλεγε εκείνη
τη φράση. Αν είχαμε αντίρρηση για μια παράσταση που είδαμε, την εκφράζαμε με συστολή
και οπωσδήποτε με σεβασμό.
Είναι 1975. Όρνιθες στην Επίδαυρο. Στις γενικές δοκιμές έβρεχε. Τρέχαμε να κρυφτούμε
στα υπόστεγα των καμαρινιών και του «Ξενία», να περάσει η βροχή, να συνεχίσουμε τη δοκιμή.
Βρεγμένοι, γεμάτοι λάσπες, μέχρι το ξημέρωμα. Τα πρωινά, τα μεσημέρια δεν σκεφτόμασταν τη
θάλασσα. Μαζευόμασταν και τρώγαμε ήσυχα, μετά ξαπλώναμε να γεμίσουμε δύναμη και άντε
πάλι από την αρχή. Θα διασκεδάζαμε αργότερα, μετά τη δεύτερη παράσταση. Σύντομα όλα αυτά
έγιναν γραφικά.
Δεν άκουσα ποτέ μια καλή κουβέντα, «είσαι καλός» ας πούμε. Κανείς δεν άκουσε. Κάναμε
θέατρο. Όχι για να είμαστε καλοί, αλλά για να είμαστε εκεί. Όσοι άντεξαν, αυτοί που είχαν
το κουράγιο, έμειναν στη δουλειά. Στο σώμα τους και το μυαλό τους είναι γραμμένη η ιστορία
του σύγχρονου νεοελληνικού θεάτρου.
Δεν νοσταλγώ το παρελθόν.
Καλοκαίρι 2020. Όρνιθες. Στο Θέατρο Δάσους, στην Επίδαυρο, σε περιοδεία. Πόσο περί-
εργους κύκλους κάνει καμιά φορά η ζωή! Με μοναδικούς συνεργάτες-συντελεστές, ηθοποιούς,
τεχνικούς. Πίσω από τον καθένα κρύβεται μια μικρή ή μεγάλη ιστορία, μοναδική. Όλοι μαζί κάτω
από τις φτερούγες ενός μεγάλου θεάτρου, του Κρατικού. Σε δύσκολες συνθήκες, επικίνδυνες. Να
μην τολμάς να αγγίξεις, να έρθεις κοντά.
Όμως είμαστε εδώ, χωρίς υπεκφυγές, αποφασισμένοι. Να ανεβούμε στη σκηνή, να πούμε
την ιστορία, να γελάσουμε και να δακρύσουμε. Να πετάξουμε!
Γιάννης Ρήγας
7
Αριστοφάνης
��
Ο Αριστοφάνης ήταν γιος κάποιου Φιλίππου. Ανήκε στον αθηναϊκό δήμο των Κυδαθηναίων
(σημερινή Πλάκα) τηςΠανδιονίδος φυλής και υπήρξε «πρύτανις» κατά τις αρχές μάλλον
του 4ου π.Χ. αιώνα. Από το ίδιο το έργο του μπορούμε να αντλήσουμε και να πιστοποιήσουμε
τα εξής στοιχεία: γέννηση 450-444 π.Χ., θάνατος 385, κτηματική περιουσία στην Αίγινα
(;), πρώιμη εμφάνιση φαλάκρας (!), σημαντική λογοτεχνική και πολιτική παιδεία, οικείωση
με την αγροτική ζωή και φύση, εχθρότητα προς τον πολιτικό Κλέωνα, που καταγόταν κι
αυτός από τον δήμο «Κυδαθήναιον». Είχε δύο έως τέσσερις γιους, αυτοί ήταν ο Αραρώς,
που ανέβασε στη σκηνή τα έργα του πατέρα του Κώκαλος και Αιολοσίκων μετά το έτος 388,
ο Φίλιππος, ο Φιλέταιρος ή (και ο) Νικόστρατος. Για όλους αυτούς υπάρχουν μαρτυρίες ότι
ήταν κωμικοί ποιητές.
Ο ποιητής ανέβασε έναν μεγάλο αριθμό έργων του στη σκηνή, όχι ως «χοροδιδάσκαλος»
και σκηνοθέτης ο ίδιος, αλλά μέσω άλλων ποιητών, που τους ανέθεσε αυτή τη δουλειά. Έτσι
λ.χ. με χοροδιδάσκαλο και σκηνοθέτη τον Καλλιστρατο ανέβασε τις τρεις πρώτες κωμωδίες
του και, ακόμη τους Όρνιθες (414) και τη Λυσιστράτη (411). Με τον Φιλωνίδη παρουσίασε
στη σκηνή τις κωμωδίες Προάγων ή Σφήκες (422), Αμφιάραος (414) και Βάτραχοι (405).
Τέλος, ο γιος του Αραρώς ανέβασε τα δύο τελευταία έργα του ποιητή. Δεν γνωρίζουμε αν ο
Αριστοφάνης το έκανε αυτό επειδή μπορούσε να παραιτηθεί από το χρηματικό έπαθλο ή αν
δεν είχε ιδιαίτερη κλίση ή ταλέντο για σκηνοθεσία: ο ίδιος ομιλεί για τη δυσκολία της δου-
λειά αυτής σχετικά με τα πρωιμότερα έργα (Ιππής: «αλλά νομίζων / κωμωδιδασκαλία είναι
χαλεπώτατον έργον απάντων») και για την «παρθενία» του (Νεφέλες), πράγμα που σημαίνει:
νεότητα ή απειρία.
H.J. Newiger, εγκυκλοπαίδεια

Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα.
8
Η δραματουργία
του Αριστοφάνη
��
Ο Αριστοφάνης θεωρείται τυπικός εκπρόσωπος της Αρχαίας Κωμωδίας. Με το όνομά του
σώζονται ακέραια 11 έργα: Αχαρνής (425), Ιππής (424), Νεφέλες (423), Σφήκες (422), Ειρήνη
(421), Όρνιθες (414), Λυσιστράτη (411), Θεσμοφοριάζουσες (411), Βάτραχοι (405), Εκκλησιάζου-
σες (392), Πλούτος (388).
Η έλλειψη πηγών για το έργο των συγχρόνων του δεν μας επιτρέπει να εντοπίσουμε τις
δραματουργικές του ιδιαιτερότητες και καινοτομίες (ο ίδιος τους καταλογίζει συχνά στοιχεία
τα οποία ωστόσο βοηθούν στη δική του δραματολογία). Όπως και με την πολιτική ιδεολογία
του Αριστοφάνη, είναι δύσκολο κανείς να διακρίνει την αλήθεια των πραγμάτων μέσα από ένα
κωμικό κείμενο (ο συνειδητός φιλειρηνισμός του ή η φιλοδημοκρατική του διάθεση παραμένουν,
για κάποιους μελετητές, ζητήματα αμφιλεγόμενα). Παρόλα αυτά είναι σαφές ότι η οπτική του
ποιητή απέναντι στα πράγματα ταυτίζεται με αυτήν του μικρομεσαίου Αθηναίου της εποχής
και υιοθετεί τη συντηρητική δυσπιστία του προς οτιδήποτε και οποιονδήποτε αποκτά κοινωνική
αίγλη , εξουσία ή έστω δημοσιότητα. […] Υπόκεινται σε μία ανελέητη κριτική η οποία συχνά
θυσιάζει αδίστακτα την αλήθεια στον βωμό του κωμικού.
Η δράση εστιάζεται, συχνά αλλά όχι πάντα, στην απελπισμένη δραπέτευση ενός ταλαιπω-
ρημένου μικροαστού από μία πόλη γεμάτη κυνικές σκοπιμότητες, φτώχεια, πόλεμο και μεγάλα
λόγια, προς χώρους φανταστικούς, όπου καταφέρνει να δημιουργήσει την πραγματικότητα των
ονείρων του (Αχαρνής, Ειρήνη, Όρνιθες). Κάποτε, ωστόσο, η ριζική ανατροπή των δεδομένων
της καθημερινής ζωής οδηγεί σε πραγματικότητες που μοιάζουν να διαιωνίζουν τα αδιέξοδα
(Ιππής, Σφήκες, Νεφέλες).
Η εξέλιξη της δράσης κορυφώνεται με έναν αγώνα, και καταλήγει σε έναν κώμο. Η γλώσ-
σα είναι λαϊκή και καθημερινή, και διακρίνεται από ευφάνταστους νεολογισμούς και τολμηρά
υπονοούμενα. Λόγος και πλοκή συχνά παρωδούν την τραγωδία – με ειδική έμφαση στην εκτε-
ταμένη παρωδία έργων του Ευριπίδη. Πολλά από τα παραπάνω στοιχεία (με κυριότερα την
πολιτική σάτιρα, την αθυροστομία, τη χρήση της παράβασης και την οργανική ενσωμάτωση
των χορικών) λείπουν από τα αριστοφανικά έργα που μας σώζονται από τον 4ο αιώνα (Εκκλη-
σιάζουσες, Πλούτος). Με αυτά περνούμε ήδη στη φάση της Μέσης Κωμωδίας και, μαζί, σε ένα
θέατρο που προτιμά πιο ήπιες, πιο κόσμιες και πιο ιδιωτικές εκφράσεις του γελοίου.
Απόσπασμα από το: Ελένη Παπάζογλου, «Αρχαίο ελληνικό δράμα», λήμμα στο: Θέατρο-Κινηματογράφος-Μου-
σική-Χορός, Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 28, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1999. Αναδημοσίευση από το
πρόγραμμα του ΚΘΒΕ Βάτραχοι (σκην. Σ. Χατζάκης, θεατρική περίοδος 2002-2003).
9
Το έργο
και
η εποχή του
��
Οι Όρνιθες διδάχτηκαν από τον Καλλίστρατο στα Διονύσια του 414, και πήραν τη δεύτερη
θέση· την πρώτη θέση την πήρε ο Αμειψίας με τους Κωμαστές και τρίτος ήρθε ο Φρύνιχος
με τον Μονότροπο. Οι Όρνιθες ξεχωρίζουν επειδή είναι η πιο εκτεταμένη διασωθείσα αρχαία
κωμωδία (κυρίως χάρη στο πλήθος των παραδειγματικών σκηνών μετά την παράβαση), με
τους περισσότερους ρόλους ομιλούντων ενηλίκων. Μολονότι η πλοκή ακολουθεί ένα μοτίβο
γνωστό από τα προηγούμενα «ηρωικά» έργα του Αριστοφάνη –ένα παράπονο, μια φανταστι-
κή ιδέα, την εφαρμογή της έπειτα από μια δοκιμασία, επεισόδια που δίνουν παραδείγματα των
συνεπειών και τον ουτοπικό θρίαμβο του ήρωα– παρουσιάζει περισσότερη δομική ενότητα από
τα παλαιότερα έργα, διατηρώντας το σασπένς, μέσα από τη μεταφορά του τέλους της πλοκής
στο τέλος του έργου, και την ορμή του, βάζοντας τον επικεφαλής του Χορού να ερμηνεύσει την
παράβαση με τρόπο απολύτως ταιριαστό στο έργο· στα έργα του 411 συναντάται παρόμοιο
ενδιαφέρον για την ενότητα της πλοκής. Επιπλέον, οι Όρνιθες έχουν έναν καταπληκτικό Χορό,
από είκοσι τέσσερις χορευτές, του οποίου ο καθένας φαίνεται ότι εκπροσωπούσε διαφορετικό
πουλί· οι στίχοι είναι από τους πιο καλοδουλεμένους και υπέροχους που έγραψε ο Αριστοφά-
νης· και το φαντασιακό μέρος είναι πραγματικά αέρινο.
Υπάρχουν ελάχιστες πληροφορίες για την επαγγελματική ζωή του Αριστοφάνη για την επο-
χή ανάμεσα στην Ειρήνη (421) και στους Όρνιθες, η οποία συμπίπτει με την ειρήνη του Νικία.
Δεν υπάρχουν σημεία της επαναστατικής πολιτικής στράτευσής του, που ζωντάνευε τα παλαι-
ότερα έργα του, και τα καταχωρημένα αποσπάσματα δείχνουν μια στροφή προς τη μυθολογία
και άλλα, σχετικά απολιτικά θέματα. Το πολιτικό περιβάλλον ασφαλώς είχε αλλάξει. Παρόλο
που η ειρήνη του Νικία δεν ήταν πραγματική ειρήνη (η αμοιβαία καχυποψία μεταξύ των συμ-
βαλλομένων παρέμενε, και δεν είχαν προσχωρήσει όλοι οι σύμμαχοι της Σπάρτης), η Αθήνα
και η αυτοκρατορία της ζούσαν αρκετά ήσυχα, ώστε η δημαγωγική πολιτική, αγαπημένο θέμα
του Αριστοφάνη κατά τη δεκαετία του 420, είχε πέσει σε σχετική αδράνεια· ο Αριστοφάνης δεν
καταδεχόταν να επιτεθεί στον διάδοχο του Κλέωνα, τον Υπέρβολο, έναν στόχο που θεωρούσε
κατάλληλο μόνο για κατώτερους ποιητές (Νεφέλαι 549-59). Αντιθέτως, στον πολιτικό στίβο
κυριαρχούσε ο όμορφος νεαρός αριστοκράτης Αλκιβιάδης, που τώρα έκανε την πρώτη προ-
σπάθεια για άνοδο, και ο εύπορος Νικίας, παλαίμαχος στρατηγός και ταγμένος συντηρητικός.
10
Το παρελθόν τους, οι αντίπαλες πολιτικές τους θέσεις και η αντίθεση μεταξύ τους, προσέφε-
ραν πολύ υλικό για κωμωδία, αλλά επειδή και οι δύο ήταν συντηρητικοί και εχθρικοί προς τους
δημαγωγούς (το 416 συνεργάστηκαν για τον οστρακισμό του Υπέρβολου), κανένας κωμικός
ποιητής δεν ασχολήθηκε ιδιαίτερα μαζί τους.
Οι Όρνιθες ακολουθούν αυτό το ρεύμα, και διαφέρουν από όλα τα άλλα έργα του Αριστο-
φάνη μέσα στον πέμπτο αιώνα διότι δεν ασχολούνται με κανένα τοπικό ζήτημα, πολιτικό ή ως
θέμα, είτε ρητά ή μέσα από αλληγορίες, όπως στους Ιππής και στις Σφήκες. Ασφαλώς υπάρχει
στο έργο πολλή σάτιρα με τοπικές αναφορές, όμως αυτή συνολικά είναι επακόλουθο μιας φα-
νταστικής ιστορίας που πετά πάνω από τα προβλήματα του κόσμου, σε μια επινοημένη σφαίρα,
όπου οι πιο οικείες ιεραρχίες της εμπειρικής πραγματικότητας –γη και ουρανός, φύση και
πολιτισμός, πόλις και ύπαιθρος, άνθρωποι, ζώα και θεοί– συγχέονται, επανακατατάσσονται ή
και καταργούνται, και ο ήρωας αυτής της σφαίρας αποκτά δύναμη ανώτερη κι από αυτή των
θεών. […]
Η μεγαλεπήβολη φιλοδοξία του Πεισθέταιρου, η ανατροπή που επιφέρει στη φυσική τάξη
πραγμάτων και η αποθεωτική του στέψη θα μπορούσαν να θεωρηθούν ύβρις ακόμα και για
έναν κωμικό ήρωα. Ίσως αυτό σκέφτηκαν κάποιοι θεατές, όμως όχι και οι περισσότεροι, διότι
η φιλοδοξία του Πεισθέταιρου απηχεί τη διάθεση των ίδιων των Αθηναίων την άνοιξη του 414.
Το προηγούμενο καλοκαίρι, κατόπιν συμβουλής του Αλκιβιάδη, είχαν στείλει μια ισχυρή ναυ-
τική δύναμη για να κατακτήσουν τη Σικελία. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, που σχολιάζει την
«εντυπωσιακή αυθάδεια» της αποστολής, η πλειονότητα των Αθηναίων είχε παρασυρθεί από
πόθο για την ισχύ και τον πλούτο που θα απέφερε αυτή η αποστολή, ήταν απολύτως βέβαιοι
(ευέλπιδες) για την επιτυχία της, και τόσος ήταν ο ενθουσιασμός τους, που θεωρούσαν ότι όσοι
ήταν αντίθετοι με την αποστολή, ήταν προδότες της πόλης. Οι Αθηναίοι δεν πτοήθηκαν ούτε
και μετά από έναν χρόνο περιορισμένων επιτυχιών στη Σικελία, την ανάκληση του Αλκιβιάδη
από τη θέση του επικεφαλής εξ αιτίας μιας κατηγορίας για ασέβεια, και την επακόλουθη αυτο-
μόλησή του στη Σπάρτη. Αντιθέτως, οι Αθηναίοι έστειλαν μια δεύτερη αποστολή προς ενίσχυ-
ση της πρώτης και, λίγους μήνες μετά την παράσταση των Ορνίθων, έστειλαν και στρατό στη
Λακωνία προς υποστήριξη του Άργους, τερματίζοντας έτσι την ειρήνη του Νικία.
Στους Όρνιθες, οι αναφορές σε τρέχοντα γεγονότα αντανακλούν αυτή τη λαϊκή αισιοδοξία: ο
Νικίας επαινείται για τη στρατηγική του τέχνη στις Συρακούσες και κατακρίνεται για καθυ-
στερήσεις ένας πιθανός πατροδάρτης αποστέλλεται στο θρακικό μέτωπο· και η πολιορκία της
Μήλου το 416, ένα από τα πιο δυσοίωνα γεγονότα στον Θουκυδίδη, το οποίο ο κόσμος θυμάται
μετά τον πόλεμο ως παράδειγμα ακραίου ιμπεριαλισμού, γίνεται θέμα ενός ελαφρού αστεϊσμού,
όπως και η παρανομία του Αλκιβιάδη. Οι Αθηναίοι ήταν τώρα στο ζενίθ της ισχύος και της αυ-
τοπεποίθησής τους, χωρίς την παραμικρή ένδειξη ότι μέσα σε δύο χρόνια ο μεγάλος τους στόλος
θα καταστρεφόταν ολοσχερώς και θα υπήρχαν αμφιβολίες ακόμα και για την επιβίωσή τους.
Jeffrey Henderson, Birds, Lysistrata, Women at the Thesmophoria, Aristophanes Volume III,
Loeb Classical Library 179, Harvard University Press, 2000
11
12
Η υπόθεση
του έργου
��
��
Ο Ευελπίδης και ο Πεισθέταιρος, δύο ηλικιωμένοι Αθηναίοι, έχουν απαυδήσει με τη δικο-

μανία, τις διαμάχες και τους κόλακες της πατρίδας τους και αποφασίζουν να εγκαταλείψουν
την Αττική. Έχοντας ακούσει για τον ένδοξο Έποπα (τσαλαπετεινό), που ενίοτε αποκαλείται
Τηρέας και είναι τώρα βασιλιάς των πουλιών, αποφασίζουν, με τις οδηγίες ενός κορακιού και
μιας κάργιας, να ζητήσουν από αυτόν και τους υπηκόους του μια πόλη απαλλαγμένη από κάθε
έγνοια και διαμάχη. Όταν φτάνουν στο παλάτι του Έποπα και χτυπούν την πόρτα, ο Τροχίλος
(τρυποφράχτης), ανάστατος επειδή τους περνά για κυνηγούς, τους ανοίγει και τους πληρο-
φορεί ότι η Αυτού Μεγαλειότητα κοιμάται. Όταν ο βασιλιάς ξυπνά, οι ξένοι παρουσιάζονται
μπροστά του και, αφού ακούσουν έναν μακροσκελή και γλαφυρό μονόλογο για τα εξαίρετα
πλεονεκτήματα της διαμονής ανάμεσα στα πουλιά, προτείνουν ένα δικό τους επίσημο πρό-
γραμμα για την περεταίρω ενίσχυση των πλεονεκτημάτων και την οριστική εξασφάλιση της
κυριαρχίας του σύμπαντος, την οποία τώρα ασκούν οι θεοί του Ολύμπου.
Τα πουλιά καλούνται σε γενικό συμβούλιο. Καταφθάνουν πετώντας από κάθε γωνιά
του ουρανού κι έπειτα από μια σύντομη παρεξήγηση, κατά την οποία παρά λίγο να κάνουν
κομματάκια τους δύο εκπροσώπους του ανθρώπινου γένους, παρακολουθούν την παρουσίαση
του προγράμματος των ανθρώπων. Αυτό δεν προβλέπει τίποτε λιγότερο από την ίδρυση της
Νεφελοκοκκυγίας, μιας νέας πόλης ανάμεσα στη γη και στον ουρανό, στην οποία τα πουλιά
θα τοποθετήσουν φυλάκια και φρουρές έτσι ώστε να κοπεί κάθε επικοινωνία των θεών με τους
πιστούς τους στη γη. Η τσίκνα των θυσιών θα εμποδίζεται να ανεβαίνει στον Όλυμπο και σύ-
ντομα οι αθάνατοι θα αναγκαστούν να αποδεχτούν οποιουσδήποτε όρους τους προταθούν. Η
νέα Ουτοπία κατασκευάζεται όπως πρέπει και το τολμηρό σχέδιο για την εξασφάλιση της κυρι-
αρχίας βαίνει προς επιτυχία. Στο μεταξύ, έρχονται από τη γη διάφοροι απατεώνες και τσαρλα-
τάνοι, ο καθένας τους με ένα ιδιαίτερο σχέδιο για τη βελτίωση των πραγμάτων, αλλά έναςένας
αποκαλύπτονται και αποπέμπονται. Σε λίγο φτάνει και ο Προμηθέας, που γνωστοποιεί στον
Πεισθέτερο την απόγνωση στην οποία έχουν πέσει οι θεοί και τον συμβουλεύει να ανεβάσει τις
απαιτήσεις του και να ζητήσει το χέρι της Βασιλείας, της οικονόμου του Δία. Έπειτα εμφανί-
ζεται στη σκηνή μια αντιπροσωπεία των Ολυμπίων, που αποτελείται από τον Ηρακλή, τον
Ποσειδώνα κι έναν θεό από τη βάρβαρη χώρα των Τριβαλλών. Μετά από κάποιες διενέξεις,
συμφωνούν στην ικανοποίηση όλων των λογικών απαιτήσεων των πουλιών, και ορίζεται ότι ο
Πεισθέταιρος θα παντρευτεί τη Βασίλεια. Η κωμωδία τελειώνει με το γαμήλιο επιθαλάμιο.
Ο Πεισθέταιρος
και
η πόλις των πουλιών
��
Στους Όρνιθες, ο Αριστοφάνης μάς παρουσιάζει έναν χορό από αυτοανακηρυγμένους πατρο-
δάρτες. Αν μου επιτραπεί ένα προσωπικό ταξίδι στη φαντασία, θα ήταν πιθανό να φανταστού-
με ότι, όταν ο Αριστοφάνης έκανε το προσχέδιο για τους Όρνιθες, έπαιζε με την ιδέα να βάλει
έναν άνθρωπο σε μια φανταστική κοινωνία πουλιών σύμφωνα με μια σύντομη περιγραφή που
έκανε ο Φειδιππίδης στις Νεφέλες, όπου οι γιοι θα μπορούσαν να δέρνουν ατιμώρητοι τους πα-
τεράδες τους και οι πολίτες θα μπορούσαν να ζουν χωρίς νόμους. Αυτός ο ήρωας δεν θα ήταν ο
συνηθισμένος κωμικός πρωταγωνιστής, αλλά κάποιο μέλος της ελίτ της διανόησης, πρώην μα-
θητής του φροντιστηρίου, όχι όμως νέος, όπως ο Φειδιππίδης ή ο καταπύγων στους Δαιταλείς,
αλλά ηλικιωμένος. Δεν διαθέτει μόνο τις δεξιότητες που δίδασκε ο Σωκράτης και οι Διάλογοί
του, αλλά και την πείρα της πολιτικής κοινωνίας, που θυμίζει σε κάποιες εκφάνσεις της αυτήν
που εκφράζουν οι πονηροί γέροντες στους Αχαρνής και στην Ειρήνη. Αυτός ο γέρος δεν δραπε-
τεύει μόνο από την Αθήνα, αλλά κι από τον κόσμο του νόμου στη σφαίρα της καθαρής φύσεως,
ελεύθερος από τις υποχρεώσεις της πόλεως και του οίκου, και με φτερά θα μπορέσει να ζήσει όχι
μόνο στον κόσμο της φύσεως, αλλά στο υλικό και ηθικό κενό του Αέρος.
Αυτό όμως αποδεικνύεται ότι είναι απλώς η αρχή. Η ανομική ζωή των πουλιών σύντομα
υποχωρεί μπροστά σε κάτι σπουδαιότερο. Ο ήρωάς του θα δημιουργήσει μια πουλίσια πόλη
από πλάσματα απολίτικα. Δηλαδή, δεν ιδρύει απλά μια πόλη και δεν συνθέτει έναν συνοικισμό
(ένωση) από κατοίκους που προηγουμένως ζούσαν σκορπισμένοι, αλλά ιδρύει την πρώτη
πόλη πουλιών στον κόσμο. Με τον τρόπο αυτό, ο Αριστοφάνης δίνει έναυσμα όχι μόνο για την
αντιπαράθεση νόμου / φύσεως, αλλά και για την συσχετιζόμενη και εξ ίσου γνωστή σύγχρονη
αντιπαράθεση που αφορά την καταγωγή της πόλεως και της πολιτικής ζωής.
Στους Όρνιθες, ο ίδιος ο Πεισθέταιρος πρέπει να περάσει από ολόκληρη αυτή τη διαδικα-
σία, για να εκπολιτίσει τα πουλιά, να τα κάνει πολιτικά ζώα και, αργότερα, θεούς. Όμως,
αντίθετα με την ανακάλυψη του γνήσιου σοφού στον μονόλογο του Σίσυφου, για τον Πει-
σθέταιρο (και για κάθε σύγχρονό του σοφό) οι παραδοσιακοί θεοί έχουν ήδη καθιερωθεί.
Παρομοίως, δεν πρέπει απλώς να ιδρύσει την πόλη των πουλιών, αλλά πρέπει να το κάνει έτσι
ώστε να αρέσει και στους ανθρώπους, να τους εμπνεύσει «ορνιθομανία» και να προκαλέσει
μια «πλήρη στροφή εκατόν ογδόντα μοιρών» στους ανθρώπινους τρόπους. Υπάρχει και ένα
επί πλέον πρόβλημα, τα πουλιά είναι ευτυχισμένα με τον φυσικό τρόπο ζωής τους. Ωστόσο, ο
14
Πεισθέταιρος αναλαμβάνει να χειριστεί όλα τα προβλήματα και δημιουργεί τον δικό του νέο
πολιτισμό με μια διαδικασία που θυμίζει πολύ τις σοφιστικές αναλύσεις της εποχής. […] Από
αυτή την πορεία δεν λείπουν οι παύσεις και οι παρακάμψεις. Εκ των υστέρων διακρίνουμε ότι
η διαδικασία είναι ευρέως ευνομική, θα μπορούσαμε να πούμε και πρωταγορική· όμως […]
ο Πεισθέταιρος είναι αρκετά ευφυής ώστε να χειρίζεται προς όφελός του τα χαρακτηριστικά
καθενός από τα διάφορα στάδια –χρυσή εποχή (αντινομία), ανομία, μεγαλονομία, ευνομία –
καθώς αυτά προκύπτουν.
Το ίδιο το σκηνικό του έργου, μέσα στην παρθένα φύση, υποδεικνύει το κενό και αρχέγονο
υπόβαθρο που παίζει ουσιαστικό ρόλο στην επιτυχία του Πεισθέταιρου. Μέχρι το τέλος του
προλόγου, ο ίδιος ο Ευελπίδης βρίσκει τρόπο να δραπετεύσει από την πολιτική ζωή, επιστρέ-
φοντας σε μια ζωή «θηριώδη» σύμφωνα με τον Σίσυφο, στο κέντρο της οποίας βρίσκονται το
άτομο και ο προσωπικός του οίκος. Όμως σύντομα ο γερο-Ευελπίδης παραμερίζεται, καθώς
ο Πεισθέταιρος αναδεικνύεται στον σοφό που θα πείσει τα πουλιά να οργανώσουν μια πόλη
και να ζουν με βάση τους νόμους. Η αναγκαία προϋπόθεση για την πολιτική ζωή –δηλαδή η
γλώσσα– έχει ήδη διδαχθεί στα πουλιά από τον Τηρέα, το πρώην ερωτικό ανθρώπινο ον που
προδίδει τα αθώα πουλιά μέσω της ίδιας της γλώσσας που τους είχε μάθει. Τουλάχιστον τα
πείθει να ακούν τον Πεισθέταιρο. Όμως τα πουλιά δεν έχουν καμία ανάγκη να οργανώσουν
μια πόλη. Όπως οι πρώτοι, προ-πολιτικοί άνθρωποι, […] τα πουλιά έχουν όλα όσα χρειά-
ζονται. Οι ανάγκες τους εξυπηρετούνται από τη φύση και δεν επιθυμούν τίποτε παραπάνω
από ό,τι είναι δικό τους. Αν τα πουλιά αλληλοτραυματίζονται με οποιονδήποτε τρόπο, αυτό
συμβαίνει σε συμφωνία με τη φυσική ιεραρχία τους. Έχουν συμβιωτική σχέση μεταξύ τους, με
το περιβάλλον τους και, σε ποιητικό επίπεδο, ακόμα και με τους Ολύμπιους θεούς ή τους θεούς
της υπαίθρου. Τα πουλιά υφίστανται δεινά κυρίως εξ αιτίας των ανθρώπων, και σε σχέση με
αυτούς και μόνο έχουν ορίσει κάποιους όρκους και διατάξεις. Επομένως, μόνο με τον Πεισθέ-
ταιρο, τον ανθρώπινο ιδρυτή τους, πρέπει να συνάψουν «κοινωνικό συμβόλαιο». Όμως ακόμα
και σ’ αυτό, πέφτουν θύματα εξαπάτησης. Ορκίζονται μόνο να μην τον βλάψουν, χωρίς καμία
δέσμευση να μην υποστούν βλάβη τα ίδια. Έτσι ορίζεται, η δεύτερη, μολονότι τροποποιημέ-
νη, προϋπόθεση της πολιτικής ζωής – η συμφωνία να μην διαπράττει, ούτε και να υφίσταται
κάποιος αδικία.
Από κει κι έπειτα, μέσα σε έναν κυκεώνα σοφιστικών τεχνικών, ο Πεισθέταιρος θεμελι-
ώνει θετικά το επιχείρημά του για την ίδρυση μιας πουλίσιας πόλης. Όπως ο προ-πολιτικός
άνθρωπος, τα πουλιά έχουν ό,τι χρειάζονται, αλλά ο Πεισθέταιρος τα πείθει ότι αδικούνται
διαρκώς από τους θεούς που τους έχουν στερήσει την αυτοδιάθεση και την τιμή τους, κι αυτός
είναι ο λόγος που οι άνθρωποι τα σκοτώνουν και τα τρώνε. Ο Πεισθέταιρος υποστηρίζει ότι
εκ φύσεως τα πουλιά είναι βασιλιάδες των πάντων, πρωταρχικά και του Πεισθέταιρου (που
είναι άνθρωπος), επιστρέφοντας στην πρωιμότερη φυσική τους κατάσταση, την οποία οι προ-
πάτορες των πουλιών είχαν αφήσει δουλοπρεπώς να ατονήσει, για χάρη των παραδοσιακών
αντιλήψεων και ορίων στην οικουμένη και στην πόλη. Με λίγα λόγια, ο Πεισθέταιρος βρίσκει,
ή μάλλον δημιουργεί για τον εαυτό του μια tabula rasa. Έχει κερδίσει τη θέση που ο Φειδιππί-
15
δης είχε φανταστεί για εκείνο τον «αρχαίο άνθρωπο» που «μιλώντας, έπεισε τους αρχαίους»
να δεχτούν τους νόμους του, αλλά σε οικουμενική κλίμακα. Τώρα, όπως ο σοφός του Σισύφου,
ο Πεισθέταιρος μπορεί να πείσει τους ανθρώπους να υπακούσουν στους νόμους του και να
πιστέψουν στους θεούς, αλλά, στην περίπτωση αυτή, βασιλιάς των θεών είναι αυτός ο ίδιος.
Ωστόσο, αμέσως μόλις ιδρύεται η πόλις των πουλιών, που άρεσε στους ανθρώπους λόγω του
ολοφάνερου ανομικού ηδονισμού της, αρχίζει να θεσπίζει νόμους – παλιούς νόμους, αλλά υπό
νέα εξουσία. Ενώ ο Πεισθέταιρος είχε απορρίψει αρχικά τη Δίκη (δικαιοσύνη) και το τσαπί
του Δία ως ανοησίες, συνάπτει συνθήκη με τους Ολύμπιους για την αποτελεσματικότερη
τιμωρία των ασεβών ανθρώπων με καταδρομικές επιθέσεις «αόρατων» πουλιών. Οι θεοί των
πουλιών δεν είναι πια οι προ-Ολύμπιοι θεοί της φύσης, που δίνουν ελεύθερα τα πάντα στους
ανθρώπους και τους αφήνουν να φέρονται σαν θεοί, αλλά οι τιμωροί θεοί του Σισύφου. Όλα
τα απαραίτητα για την ευνομία στοιχεία έχουν επιστρέψει στην ανθρώπινη πόλη, αλλά και
στην πολιτική πλέον πόλη των πουλιών, καθώς οι αντιφρονούντες στο νέο καθεστώς τηγανί-
ζονται επί σκηνής. Τώρα τα πουλιά έχουν γίνει πραγματικά πολιτικά ζώα. Όμως το ουσιώδες
και υποβόσκον προαπαιτούμενο του συνόλου της διαδικασίας, ήταν να διδάξει ο Τηρέας στα
πουλιά πώς να μιλάνε. Όπως και σε άλλα σύγχρονα στοχαστικά ρεύματα, η ομιλία παίζει
θεμελιακό ρόλο στον πολιτισμό. […]
Ο Πεισθέταιρος που είναι «μεγάλος στην ηλικία αλλά νέος στη σκέψη» και γνωρίζει τη
ρητορική και την τέχνη της αντιλογίας […] Οι Όρνιθες τελειώνουν με την επανεδραίωση της
υπακοής στους νόμους, του σεβασμού προς τους γονείς και της λατρείας των παραδοσιακών
16
θεών. Ο Πεισθέταιρος είτε νίκησε ή απέλασε τεχνηέντως όλους τους πατέρες, οπότε κανένας
δεν θα έρθει να του κάψει το σπίτι. Ωστόσο, πολύ δύσκολα θα χαρακτήριζε κανείς σώφρονα
τον ίδιο τον Πεισθέταιρο. Αντιλαμβάνεται ασφαλώς την πολιτική αναγκαιότητα της σωφρο-
σύνης, αλλά αυτή αποτελεί απλώς ένα ακόμα εργαλείο για την επίτευξη της απόλυτης εξουσίας
του. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι, στο τελευταίο λυρικό απόσπασμα πριν την έξοδο, κυριαρχεί
η γκροτέσκα εικόνα της φυλής των «εγγλωττογαστόρων». Η δύναμη της πειθούς δημιουρ-
γεί το πολιτικό περιβάλλον όπου ο λόγος μπορεί να αντικαταστήσει τη βία, αλλά αυτή η ίδια
δύναμη είναι ευάλωτη στην κατάχρηση. […] Σε όλο το έργο, ο Πεισθέταιρος διατηρεί τη
δύναμη του λόγου κάτω από τον απόλυτο έλεγχό του. Δίδαξε στα πουλιά τη δυναμική θεωρία
της παράβασης, αλλά τους άφησε την ελευθερία να της δώσουν ποιητικό χαρακτήρα· καθη-
σύχασε και χειραγώγησε τον εγκωμιαστικό ποιητή· αλλά απέλασε και τον φιλόσοφο Μέτωνα
και τον «νέο» ποιητή Κινησία· έδιωξε τον ιερέα επειδή αυτός έψαλλε λανθασμένες προσευχές·
και συνέθεσε τους δικούς του χρησμούς, στέλνοντας στο σπίτι του τον πωλητή χρησμών. Ο
συνετός πολιτικός / σοφιστής ξέρει και χρησιμοποιεί τη δύναμη των λέξεων, αλλά γνωρίζει και
τους κινδύνους που αυτή συνεπάγεται. Για να κυβερνήσει ένας τέτοιος άντρας, πρέπει να απο-
μακρύνει όλους τους υπόλοιπους διεκδικητές της γνώσης. Όπως λέει στον Μέτωνα, η επαγγελ-
θείσα ανομική πόλη των πουλιών μοιάζει ειρωνικά «με τη Σπάρτη, όπου κάνουν ξενηλασία».
Daniel Holmes, Philosophy, Poetry, and Power in

Aristophanes’s Birds, Lexington Books, 2018.
17
Η δόμηση
της φαντασιακής πόλης
των πουλιών
��
Η δομή που χρησιμοποιεί ο Αριστοφάνης στην πλοκή του έργου διαρκώς υπονομεύει τις προσ-
δοκίες του κοινού. […] Αποπροσανατολίζει τις προβλέψιμες προσδοκίες μας για την πλοκή,
αφήνοντάς μας πίσω από τα γεγονότα, καθώς ο πρωταγωνιστής αποκτά τον έλεγχο. Αρχικά
πιστεύουμε ότι οι δύο Αθηναίοι αναζητούν μια «ήσυχη» ανθρώπινη πόλη, όχι, μιαν απολίτικη
πουλίσια ζωή, όχι, μια ισχυρή πουλίσια πόλη, όχι, θέλουν να κάνουν τα πουλιά θεούς, μέχρι
που τελικά προκύπτει ότι απώτατος στόχος είναι να γίνει ανώτατος θεός ο ένας από τους Αθη-
ναίους. Στο πλαίσιο αυτής της δομής πλοκής, όπως τονίζει ο Gelzer, ο Αριστοφάνης «παίζει
με τη φόρμα και το περιεχόμενο της παρόδου, του αγώνα και της παράβασης, και τέλος με τη
συμβατική δομή του ‘δεύτερου μέρους’ της κωμωδίας» - και καταλήγει:
Για να μπορέσει ο ποιητής να παίξει με τα συμβατικά στοιχεία του έργου, δεν αρκεί να
γίνει ως έναν βαθμό παραδοσιακή η φόρμα των θεατρικών έργων, αλλά πρέπει και το
κοινό να είναι απολύτως εξοικειωμένο με αυτά. [… ] Ακριβώς την εποχή που έγραφε
ο Αριστοφάνης, από την οποία οι Όρνιθες είναι το πρώτο έργο που σώθηκε, αυτό το
παιχνίδι με τις παραδοσιακές φόρμες, που οδηγούνται μετά στην παραγωγή απρόσμενων
αποτελεσμάτων, είναι εξαιρετικά εμφανές.
Ωστόσο, το ερώτημα που προκύπτει αναγκαία είναι έως ποιον βαθμό αυτή η διάθεση για
παιχνίδι αποτελεί αφ’ εαυτής πειραματισμό και δεξιοτεχνία, και έως ποιον βαθμό προβάλλει
από τα θεματικά ενδεχόμενα του έργου που μορφοποίησε ο Αριστοφάνης. Είναι δύσκολο να
εξασφαλίσει κανείς πλήρη κατανόηση των Ορνίθων. Σύμφωνα με τον Sommerstein: «Οι Όρνι-
θες διαφέρουν από όλα τα υπόλοιπα διασωθέντα θεατρικά έργα που έγραψε ο Αριστοφάνης τον
πέμπτο αιώνα, διότι δεν διαθέτουν καμία ισχυρή και φανερή σύνδεση με κάποιο τοπικό ζήτημα
κοινού ενδιαφέροντος. […] Aν κάνουμε μια συνολική θεώρηση του έργου, η σάτιρα παραμένει
αυστηρά υποταγμένη στη φαντασία». Αυτό το συμπέρασμα μπορεί να εξηγηθεί εν μέρει από
το γεγονός ότι, την άνοιξη του 414, ο πληθυσμός της Αθήνας βίωνε μεγάλη αισιοδοξία. Η
«αυτοκρατορία» τους άκμαζε, μακριά από κινδύνους· οποιαδήποτε αντίσταση στην εξουσία
τους […]. Έτσι, η απέραντη αισιοδοξία που εντόπισαν μερικοί στο φαντασιακό των Ορνίθων,
αντικατοπτρίζει αυτή τη διάθεση των Αθηναίων.
18
Από την άλλη, στη φανταστική πόλη των πουλιών που δημιουργεί ο πανέξυπνος Αθηναίος
Πεισθέταιρος, κάποιοι βλέπουν κριτική αντιμετώπιση της ιμπεριαλιστικής πολιτικής των Αθη-
ναίων. Ο Arrowsmith, που παρέχει την πιο πειστική και εμπεριστατωμένη ερμηνεία σε σχέση
με αυτή την οπτική, θεωρεί το τιτάνειο σχέδιο του Πεισθέταιρου απεικόνιση των «φαντασια-
κών πολιτικών του έρωτα», που διακρίνονται καθαρά στην ιμπεριαλιστική αθηναϊκή πολυ-
πραγμοσύνη (ενασχόληση με πολλά πράγματα συγχρόνως). Έτσι, η σχέση του πρωταγωνιστή
με τα πουλιά δεν αποτελεί «ένα σύνολο τοπικιστικών αναφορών στη Σικελική εκστρατεία, αλλά
ολόκληρη τη διαδικασία, μέσα από την οποία η φαντασιακή αυτοκρατορική πόλη των Αθηνών
εξελίχτηκε, από μια παραδοσιακή ελληνική πόλη στην τερατώδη, τυραννική πόλη της Ελλά-
δας». Για τον Bowie, η Νεφελοκοκκυγία είναι ένας τόπος πολύ πιο τερατώδης και πολυπράγ-
μων από την τυραννία των Αθηνών. Έτσι, το μήνυμα του Αριστοφάνη προς το κοινό είναι «η
δυσάρεστη αλήθεια ότι […] για να αποφύγουν την κυριαρχία αυτών που ασχολούνται πιο πρό-
θυμα με τα πράγματα, οι Αθηναίοι πρέπει να αναλάβουν το βάρος και να παραμείνουν οι ίδιοι
πολυπράγμονες». Αυτή η συγκεκριμένη προσέγγιση έχει μια σύσταση να κάνει. Ο χαρακτήρας
του Πεισθέταιρου είναι ίδιος με την θεώρηση των Κορινθίων σχετικά με τους Αθηναίους και
την πολυπραγμοσύνη τους, όπως αυτή φαίνεται στο έργο του Θουκυδίδη: «Είναι στη φύση
τους ούτε οι ίδιοι να έχουν ειρήνη, ούτε να αφήνουν την υπόλοιπη ανθρωπότητα να έχει». Είναι
όμως ο ιμπεριαλισμός και η αυτοπροώθηση των Αθηναίων πραγματικά η ουσία του έργου;
Ο Αριστοφάνης παίζει με αυτό το θέμα, όπως φαίνεται, για παράδειγμα, από την αναφο-
ρά στους φόρους (δασμούς ή φόρους τιμής) που θα μπορούσαν να επιβάλλουν στους θεούς τα
πουλιά – μια ολοφάνερη μνεία στους φόρους (τιμής) που επέβαλλε η Αθήνα στις υποτελείς ή
συμμαχικές της πόλεις-κράτη. Το θέμα της συλλογής φόρων όμως, είναι από τα νήματα που
19
αναφέρονται απλώς για να ξεχαστούν. Γίνεται σύντομη μνεία σ’ αυτό για τη δημιουργία καλού
κλίματος με τον πρώην τύραννο Τηρέα, αλλά το θέμα δεν ξαναεμφανίζεται πουθενά στο υπόλοι-
πο έργο, ούτε καν υπαινικτικά. Ο Πεισθέταιρος ασφαλώς δεν χρησιμοποιεί τον επεκτατισμό
και το δέλεαρ του πλούτου για να πάρει τα πουλιά με το μέρος του. Αντιθέτως, προβάλλει το
επιχείρημα ότι τα πουλιά αδικήθηκαν από τους θεούς, χάνοντας έτσι τα δικαιώματά τους να
εξουσιάζουν το σύμπαν. Τα πουλιά αντιδρούν από αίσθηση δικαιοσύνης, όχι από επιθυμία για
καθαρή εξουσία ή από πλεονεξία (ακόρεστη απληστία). Η πόλις των πουλιών δεν καταλήγει,
όπως είχε πει ο Πεισθέταιρος στον Τηρέα, να κυβερνά τα ανθρώπινα όντα όπως τις ακρίδες,
ούτε καταστρέφει τους Ολυμπίους και τη θέση τους πάνω από τα ανθρώπινα όντα. Μέχρι το
τέλος του έργου, οι Ολύμπιοι και τα πουλιά ολοκληρώνουν μία διαλλαγή (συμφιλίωση), σύμ-
φωνα με την οποία όλα τα πλάσματα διατηρούν τις παλιές τους θέσεις, με μόνη διαφορά ότι,
φυσικά, ο Πεισθέταιρος γίνεται ο νέος Ζευς. Τα πουλιά ανακτούν το σκήπτρο τους και την
πουλίσια μερίδα ιεροσύνης τους, αλλά και οι Ολύμπιοι παραμένουν θεοί, και τώρα θα έχουν
συμμάχους τους και τα πουλιά, για να το αποδείξουν στους ανθρώπους. Ο μεγάλος νικητής
είναι ο ίδιος ο Πεισέθταιρος, κι ενώ παραμένει πολυπράγμων, την εξουσία του θα χαρακτη-
ρίζουν οι εξαιρετικά μη ιμπεριαλιστικές και «ησυχαστικές» αρετές της σωφροσύνης και της
20
ευνομίας. Οπότε, ναι, ο Πεισθέταιρος όντως διαθέτει ένα ιδιαιτέρως αθηναϊκό πνεύμα και την
αναγκαία ευφυία για να το υποστηρίξει, αλλά είναι ένα κωμικό δημιούργημα πιο περίπλοκο
από ένα σκοτεινό είδωλο των πολιτικών και ιμπεριαλιστικών φιλοδοξιών και της πλεονεξίας
των Αθηνών.
Ο David Konstan αντιμετωπίζει την πολυπλοκότητα και τις αντιφάσεις που διαφαίνο-
νται στην ιδεολογική δόμηση της φαντασιακής πόλης των πουλιών, απομονώνοντας τέσσερα
διαφορετικά ουτοπικά νήματα, που υφαίνονται μέσα σε όλο το έργο. Δίνει σε αυτά τις χρήσιμες
ονομασίες ανομία, αντινομία, ευνομία και μεγαλονομία. Το κάθε νήμα, όπως λέει, αντικατο-
πτρίζει αντικρουόμενες ιδεολογικές θέσεις μέσα στην ίδια την Αθήνα, κι έτσι «η ασυνέπεια του
χαρακτήρα [του Πεισθέταιρου] είναι προϊόν της σύνθετης ιδεολογικής δομής του βασιλείου
των πουλιών […] ενός τόπου που είναι συγχρόνως κοινωνικός και προ-κοινωνικός, αρμονικός
και διαιρεμένος, άκακος και επιθετικός». Η συγκεκριμένη προσέγγιση και κατηγοριοποίηση
αποκαλύπτει πλήρως την πολυπλοκότητα του έργου και γεφυρώνει το χάσμα αισιοδοξίας /
πεσιμισμού. Ωστόσο, το τελικό του συμπέρασμα εξομαλύνει την πραγματική δράση μέσα στο
έργο. Πουθενά δεν φαίνεται να προσδιορίζεται ο ίδιος ο Πεισέταιρος από τις αντιφατικές
ουτοπικές επιθυμίες που περιέχει το έργο. Ο Πεισθέταιρος, ο μαιτρ της πειθούς, χειρίζεται
21
αυτοπροσώπως τα διάφορα ουτοπικά και ιδεολογικά νήματα, όταν έρχεται αντιμέτωπος με διά-
φορα εμπόδια. Έτσι, το χτίσιμο της Νεφελοκοκκυγίας δεν είναι ένας κωμικός καθρέφτης της
Αθήνας, αλλά o καθρέφτης της θέλησης ενός συγκεκριμένου τύπου Αθηναίου και, σύμφωνα με
όσα συνάγουμε από τα διασωθέντα έργα του, ο Αριστοφάνης δεν είχε ξαναχρησιμοποιήσει ποτέ
αυτόν τον τύπο ως «πρωταγωνιστή» του. […]
Η σχέση κάθε μίας ουτοπίας με τους νόμους στηρίζεται σε μια θεμελιακή διαφορά στην
κατανόηση της φύσης. Επί πλέον, η ευνομία του Konstan δεν εμφανίζεται στο έργο, παρά μόνο
αφού ο Πεισθέταιρος έχει καταφέρει να ιδρύσει την πόλη του κι έχει πείσει τους ανθρώπους να
λατρεύουν τα πουλιά ως θεούς. Έτσι, ο Πεισθέταιρος αρχικά πείθει (ή, στην περίπτωση των
θεών, απειλεί) το υπόλοιπο σύμπαν να αποδεχθεί την αγιοσύνη των πουλιών όχι υποστηρίζο-
ντας ότι αυτή είναι σωστή βάσει του νόμου, αλλά προβάλλοντας το επιχείρημα ότι η αγιοσύνη
των πουλιών και η πόλη τους είναι, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, πιο «φυσική». Συνεπώς,
ας επαναδιατυπώσουμε κι ας επεκτείνουμε την κατηγοριοποίηση του Konstan, για να δείξουμε
πώς κάθε κατηγορία συμπεριλαμβάνει έναν επαναπροσδιορισμό της φύσης.
1. Αντινομία
Αυτή είναι ο ανάποδος κόσμος όπου οι νόμοι αντιστρέφονται, αλλά είναι επίσης και ο κόσμος
που συνδέεται φανερά με την ιδέα μιας χρυσής εποχής όπου όλες οι ανάγκες των ανθρώπων
22
ικανοποιούνται αυτόματα, πριν αυτοί αναγκαστούν να εργάζονται διαρκώς για να επιβιώσουν.
Στην παραδοσιακή περιγραφή της χρυσής εποχής, όπως αυτή συναντάται στον Ησίοδο, εμείς,
οι άνθρωποι της Εποχής του Σιδήρου, ξεπέσαμε από την ευτυχισμένη κατάσταση που υπήρχε
υπό την εξουσία του Κρόνου. Οργισμένος ο Ζευς, στέρησε από τους ανθρώπους τα αναγκαία
προς το ζην (Ησίοδος, Έργα και ημέραι, 42)· όμως αρχικά, θεοί και άνθρωποι γεννήθηκαν από
το ίδιο στοιχείο (Έργα και ημέραι, 108). Βάσει αυτού του ουτοπικού ιδεώδους ο Πεισθέταιρος
(καθώς και ο χορός των πουλιών) παίρνει με το μέρος του τον Ευελπίδη και άλλους σαν κι
αυτόν. Στους ανθρώπους δίνεται μια υπόσχεση για επιστροφή σε μια πρωιμότερη, πιο φυσική
κατάσταση. Στην αρχική της κατάσταση, η ζωή των ανθρώπων ήταν εύκολη. Το γεγονός
αυτό συνοψίζεται με πολύ πνευματώδη τρόπο στα σχόλια του Ευελπίδη, όπου αναγνωρίζει ότι
η Αθήνα είναι «φύσει» σπουδαία και ευτυχισμένη, αλλά έχει πάρα πολλούς νόμους και πάρα
πολλή σκληρή δουλειά ή πολυπραγμοσύνη. Ο Ευελπίδης θέλει μια «φυσική» Αθήνα, που ορί-
ζεται ως μια «ήσυχη» Αθήνα της χρυσής εποχής. Επειδή όλες οι ανάγκες καλύπτονται και δεν
υπάρχουν ελλείψεις, η ανθρώπινη φύσις (ως φύση ευγενούς βαρβάρου) δεν χρειάζεται νόμους.
2. Ανομία
Η κατάσταση αυτή ορίζεται καλύτερα από τον ίδιο τον χορό των πουλιών. Είναι η ευχάριστη
(ηδύς) ζωή των πουλιών, η οποία αντιτίθεται στη ζωή της Αθήνας εξ αιτίας της απουσίας
νόμων. Στην Αθήνα, υπάρχουν προδιαγραφές για το τι είναι αισχρόν και τι είναι καλόν, διότι
οι πράξεις «ορίζονται από τον νόμο». Επομένως, η ζωή των πουλιών σχετίζεται στενά με το
δόγμα των παπύρων του Αντιφώντα όπου, όλα όσα θεωρούνται πλεονεκτήματα από τον νόμο,
είναι ουσιαστικά «δεσμά στη φύση» και, συνεπώς, αιτίες οδύνης, ενώ οι ενέργειες που συμ-
φωνούν με τη φύση είναι ευχάριστες. Έτσι, όπως υποστηρίζει, ενώ ο νόμος λέει να φερόμαστε
καλά στους κακούς γονείς, αυτή η συμπεριφορά είναι στην πραγματικότητα οδυνηρή και
εχθρική προς τη φύση. Όμως η ανομική, φυσική κατάσταση των πουλιών, την οποία εκμεταλ-
λεύεται ο Πεισθέταιρος, υπερβαίνει τον Αντιφώντα (ή τουλάχιστον ό,τι σώθηκε από τον Αντι-
φώντα) διότι συστήνει μια θετική, φυσική δικαιοσύνη έξω από τους νόμους. Κάποιος μπορεί
να δείρει τον πατέρα του όχι από εγωισμό ή εκδικητικότητα, αλλά επειδή αυτή είναι η φυσική
και δίκαιη τάξη πραγμάτων· οι νέοι είναι από τη φύση τους δυνατότεροι από τους γέρους, κι
έτσι είναι φυσικό οι γέροι να έχουν κατώτερη θέση στην κοινωνική ιεραρχία. Ένα νεαρό πουλί
μπορεί να δείρει τον πατέρα του, όμως θα τον φροντίσει με προθυμία αργότερα, στα γεράματά
του. Έτσι, στον αγώνα, τα πουλιά μπορούν γρήγορα να απορρίπτουν και να παραπονιούνται
για τους τρόπους των πατεράδων τους, και να παραδίδονται μαζί με τους νεοσσούς τους στον
Πεισθέταιρο, όμως η συμφωνία τους στηρίζεται στο επιχείρημα του Πεισθέταιρου ότι θα τα
γυρίσει πίσω στην παλαιότερη, και επομένως πιο φυσική, τάξη πραγμάτων. Επομένως, σ’
αυτό τον βαθμό, η ανομία των πουλιών συνάδει επίσης με μια προσωκρατική και «νατου-
ραλιστική» ιδέα περί δικαιοσύνης – τη φυσική τάξη του σύμπαντος, που αδιαφορεί για την
ανθρώπινη ηθική και είναι απομακρυσμένη από αυτήν. Άρα η φύσις ισούται με μια φυσική
και δίκαιη κατάσταση, όπου δεν χρειάζονται άλλοι νόμοι, εκτός από τους νόμους της φύσης.
23
3. Μεγαλονομία
Αυτό το ιδεώδες ορίζεται καλύτερα από τον Καλλικλή του Πλάτωνα (Γοργίας 492α): «Ζει
σωστά αυτός που επιτρέπει στις επιθυμίες του να είναι όσο μεγαλύτερες γίνεται και δεν τις
περιορίζει, κι όταν αυτές είναι όσο μεγαλύτερες γίνεται, μπορεί να τις εξυπηρετεί αξιοποιώντας
το θάρρος και την ευφυία του, και να ικανοποιεί πλήρως κάθε επιθυμία». Θα μπορούσαμε να
παραθέσουμε περισσότερα λόγια του Καλλικλή, αλλά αυτά είναι ουσιαστικά μια επαναδιατύ-
πωση του επιχειρήματος του ασθενέστερου λόγου να «ακολουθεί κανείς τη φύση του» και να
περιφρονεί τη σωφροσύνη. Μοιάζει με την ανομία των πουλιών διότι σκοπό έχει την ευχα-
ρίστηση και οι εκ φύσεως δυνατότεροι κυριαρχούν στους πιο αδύναμους, όμως, στο πλαίσιο
της μεγαλονομίας, φυσική σειρά είναι η διαρκής επιθυμία για να έχει κάποιος περισσότερα
απ’ όσα χρειάζεται – δηλαδή, η πλεονεξία. Ζητούμενό της δεν είναι η per se απελευθέρωση
από τεχνητά δεσμά, αλλά η ελευθερία να ικανοποιεί κάποιος όλο και πιο μεγάλες επιθυμίες.
Η μεγαλονομία θέλει να καταπατά και να παραβαίνει τους νόμους που προστατεύουν τους
αδύναμους. Αυτή η αντίληψη της φύσης, λοιπόν, είναι αρεστή σε μη-Ευελπιδικούς χαρακτήρες
όπως ο μεταμορφωμένος τύραννος Τηρέας, σε κόλακες, και σε άλλους· μπορεί επίσης να χρησι-
μοποιηθεί ως απειλή προς τους θεούς, για να δικαιολογηθεί η κυριαρχία των πουλιών.
4. Ευνομία
Παρά το ότι ανήκουν σε διαφορετικά είδη, κάθε ένα από τα προηγούμενα τρία νήματα ουσι-
αστικά προκρίνει την τοποθέτηση των απαιτήσεων της φύσης πάνω από την υπακοή στους
νόμους της πόλης. Από την άλλη, ευνομία είναι η κατάσταση κατά την οποία υπάρχει υπακοή
στους νόμους, κι αν κάποιος παραβεί αυτούς τους νόμους, τιμωρείται άμεσα και δίκαια. Από
την εποχή του Λυκούργου και του Σόλωνα κι έπειτα, αυτή ήταν η κατάσταση που ποθούσαν
περισσότερο οι ελληνικές πόλεις. Όπως είδαμε, όταν οι σοφιστές άρχισαν να αμφισβητούν
την προέλευση και τη μεταβλητότητα του νόμου στο πλαίσιο της αντίθεσής του με τη φύση, η
εγγενής δικαιοσύνη των νόμων έγινε ακόμα πιο προβληματική. Ωστόσο, ο νόμος είχε και τους
υποστηρικτές του ανάμεσα στους σοφιστές (και τους ποιητές), ως απαραίτητη προϋπόθεση
για μια πολιτισμένη κοινωνία. Ο νόμος μάς διαχωρίζει από τον πρότερο κτηνώδη εαυτό μας.
Στον μεγάλο λόγο του Πρωταγόρα, στον ομώνυμο διάλογο του Πλάτωνα, ο Πρωταγόρας
αναλύει αυτή την πρόοδο μέσα από έναν μύθο. Η αρχική και φυσική κατάσταση του ανθρώ-
που αποδεικνύεται ανεπαρκής για να αντιμετωπίσει έναν εχθρικό κόσμο. Ακόμα και μετά την
ανακάλυψη της γλώσσας και των τεχνών (των διδάξιμων τεχνών και δεξιοτήτων), που ήταν
δώρα του Προμηθέα (ενός από τους μετέπειτα συμμάχους του Πεισθέταιρου στους Όρνιθες και
βασικού χαρακτήρα για την ερμηνεία του έργου), οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να επιβιώσουν
διότι συνέχιζαν να διαπράττουν αδικίες και να αλληλοσκοτώνονται. Έτσι, ο Ζευς αναγκάζεται
να τους στείλει τις πολιτικές αρετές (δικαιοσύνη και αιδώ) ως απαραίτητες προσθήκες στην
ανθρώπινη φύση. Επομένως, αντίθετα με τη φύση των ζώων, η ανθρώπινη φύση γίνεται κάτι
που πρέπει να υπόκειται σε έλεγχο, για χάρη της πολιτικής κοινότητας και της ανθρώπινης
επιβίωσης.
24
Αυτά είναι τα τέσσερα νήματα της φύσεως (αντιλήψεις για την ανθρώπινη φύση) που δια-
τρέχουν το έργο και αποτελούν την θετική προσφορά του Πεισθέταιρου σε διάφορα πλάσματα
του σύμπαντος. Σε κάθε άτομο ή ομάδα, προσφέρεται διαφορετική ουτοπική πιθανότητα.
Όμως κάθε τέτοια προσφορά γίνεται τελικά εργαλείο στα χέρια του μαέστρου της σοφιστικής
πειθούς, του Πεισθέταιρου. Ωστόσο, για να είναι πειστικός, ο Πεισθέταιρος πρέπει, […] να
απαξιώσει τους παραδοσιακούς τρόπους με οποιοδήποτε διαθέσιμο ρητορικό μέσο. Όπως η
Γαία στη Θεογονία του Ησιόδου, ο Πεισθέταιρος προτρέπει τους νέους σε κάθε συμπαντική
σφαίρα να απαλλοτριώσουν τη θέση του πατέρα τους.
Ο Πεισθέταιρος στοχεύει στους γιους και των τριών βασιλείων – των πουλιών, των
ανθρώπων και των θεών. Κερδίζει τα πουλιά λέγοντας ότι οι πατεράδες τους ήταν αυτοί που
τους στέρησαν τη θεία ηγεμονία τους· μετά από αυτό, εκπαιδευμένος από τον Πεισθέταιρο, ο
χορός των πουλιών προσφέρει στους ανθρώπους έναν τόπο χωρίς νόμους, όπου ο ξυλοδαρμός
του πατέρα είναι κάτι καλόν. Είναι, λοιπόν, αναμενόμενο ότι μόνο νέοι άντρες επιχειρούν να
έρθουν στη Νεφελοκοκκυγία, κι ότι ο πρώτος που φτάνει στην πουλίσια πύλη είναι πατρολώας
(πατροκτόνος) ή πατροδάρτης. Σε φαινομενική αντίθεση με την παράβαση, δίνεται συμβουλή
στον πατροδάρτη να μη δέρνει τον πατέρα του και, με τη δική του εξουσία, ο Πεισθέταιρος τον
ντύνει με ενδυμασία ορφανού πουλιού και του αναθέτει αποστολή στις παρυφές της αυτοκρα-
τορίας, ώστε να απαλλαγεί από το νεανικό πνεύμα του πατρικού ξυλοδαρμού και, παράλληλα,
να προστατέψει και το βασίλειό του. Σε μια τελευταία ανατροπή, ο Πεισέταιρος πείθει τον
Ηρακλή ότι, σύμφωνα με τον νόμο, ένας πατέρας δεν έχει καμία νομική υποχρέωση προς έναν
νόθο γιο. Έτσι, ο νόθος γιος, μη έχοντας πλέον καμία νομική υποχρέωση προς τον φυσικό του
πατέρα, στρέφει τη γροθιά του προς τα πάνω, προς τον Δία στα ουράνια, «κοιτώντας αγριεμέ-
να», όπως λέει ο Πεισθέταιρος, και αποφασίζει να παραδώσει στον Πεισθέταιρο τη Βασίλεια
– την κυριαρχία στο σύμπαν.
Σε έναν κωμικό κόσμο πουλιών, συναφή με αυτόν που έφτιαξε υποθετικά ο Φειδιππίδης
στις Νεφέλες, το επαναλαμβανόμενο μοτίβο «πατρικού ξυλοδαρμού» θα μας οδηγήσει και πάλι
να διακρίνουμε αυτή την ξεκάθαρα, αλλά και κωμικά δοσμένη σοφιστική μέθοδο λειτουργίας.
Με το ένα χέρι, ο Πεισθέταιρος παραμερίζει τους πατεράδες και τους νόμους, με το άλλο δίνει
στους γιους ό,τι επιθυμεί η φύση τους. Ωστόσο στο τέλος, ο άριστος πατροδάρτης Πεισθέται-
ρος γίνεται ο νέος Ζευς και ο μεταφορικός «πατέρας θεών και ανθρώπων». Έτσι, οι Όρνιθες
παρέχουν συνέχεια και εμβάθυνση της κριτικής του Αριστοφάνη προς τους σοφιστές, αλλά και
προς την παραδοσιακή αθηναϊκή παιδεία, όπως αυτή περιγράφεται στις Νεφέλες. Ο πρωτα-
γωνιστής των Ορνίθων Πεισθέταιρος βελτιώνει και διορθώνει τη μεθοδολογία του Σωκράτη
στις Νεφέλες. Εκεί που ο Σωκράτης υπονομεύει τους πατεράδες, ο Πεισθέταιρος τελικά τους
κερδίζει, μαζί με τους γιους τους· εκεί που ο Σωκράτης αντιτάσσεται στους παραδοσιακούς
νόμους, ο Πεισθέταιρος τους ξαναγράφει και τους επαναφέρει ως δικούς του, για την εξυπηρέ-
τηση των σκοπών του.
25
Η ιδανική πόλη
του Ευελπίδη
��
Ο Ευελπίδης δεν φθονεί την Αθήνα επειδή είναι φύσει σπουδαία και επιτυχημένη, ούτε τον ενο-
χλεί ότι η Αθήνα είναι ανοιχτή σε όλους για να την απολαμβάνουν. […] Ο Ευελπίδης θέλει και
την πίτα ολόκληρη, και τον σκύλο χορτάτο. Θέλει να βρει μια πόλη πλούσια και επιτυχημένη
σαν την Αθήνα, αλλά χωρίς τα συμπαρομαρτούντα προβλήματά της – θέλει μια ήσυχη Αθήνα.
Το ιδανικό του είναι μια πόλις που μπορεί, φύσει και χωρίς προσπάθεια, να γίνει και να παρα-
μείνει μεγάλη και ευδαίμων.
Αυτό το παράδοξο, στην αντίληψη του Ευελπίδη για τον στόχο του, φαίνεται πιο καθαρά
στις συζητήσεις του με τον Τηρέα. Ο Ευελπίδης περιγράφει την ιδανική του πόλη ως έναν τόπο
«καλόμαλλο (εύερον) σαν μάλλινη κάπα, και απαλό για να ξαπλώνεις». Όπως λέει ο Dunbar
(1994, ad loc. 122), και σύμφωνα με την ερμηνεία των σχολίων, το ουσιαστικό ευερία, από το
οποίο παράγεται το επίθετο εύερος, θα μπορούσε εκείνη την εποχή να χρησιμοποιείται ως συνώ-
νυμο της τρυφής, δηλαδή της πολυτέλειας. Η ιδανική πόλη του Ευελπίδη δεν συμπεριλαμβάνει
μόνο τις στοιχειώδεις χωριάτικες ανέσεις. Έτσι, η φυσική απόκριση του Τηρέα είναι η έκπλη-
κτη ερώτησή του, αν ο Ευελπίδης αναζητά μια πόλη σπουδαιότερη από την Αθήνα, δηλαδή
πλουσιότερη και ικανότερη να παρέχει την πολυτελή ζωή που αποζητά ο Ευελπίδης. Όμως ο
Ευελπίδης δεν είναι πρόθυμος να παραδεχτεί στον Τηρέα αυτή την αναγκαία σύνδεση σπου-
δαιότητας και πολυτέλειας. Δεν αναζητά μια πόλη σπουδαιότερη, αλλά μια πόλη πιο ταιριαστή
στον τρόπο ζωής του. Υποθέτοντας ότι το πρόβλημα είναι μάλλον ιδεολογικό, και δεν συνδέε-
ται με την οικονομική επιτυχία, ο Τηρέας ρωτά αν ο Ευελπίδης θα ήθελε να ζει σε καθεστώς
αριστοκρατίας. Ούτε κι αυτό όμως είναι επιθυμητό για τον Ευελπίδη. Ο Ευελπίδης φαίνεται
ευχαριστημένος και με την οικονομική και με την πολιτική κατάσταση στην Αθήνα. Είναι
σαφές ότι ο Αριστοφάνης τονίζει με κωμικό τρόπο ότι ο Ευελπίδης δεν έχει σκεφτεί τη θέση του
ολοκληρωμένα· είναι μπερδεμένος, και εμείς τον παρακολουθούμε καθώς η θέση του εξελίσσε-
ται και αποκαλύπτεται, και καθώς αναδεικνύονται οι κωμικές πιθανότητες που προκύπτουν
από τις αντιφάσεις ανάμεσα στις επιθυμίες του και τις επιλογές του.
Δικαιολογημένα ανήμπορος να μαντέψει τι είδους πόλη ζητά ο Ευελπίδης, ο Τηρέας τον
ρωτά σε τι πόλη θα χαιρόταν να κατοικεί. Είναι μια πόλη ταιριαστή με τον Ευελπίδη, χωρίς κα-
θόλου πράγματα (προβλήματα). Το χειρότερο πράγμα θα ήταν να έρθει στο σπίτι του ένας φίλος
νωρίς το πρωί και να τον καλέσει, αυτόν και τα παιδιά του, σε ένα γαμήλιο γλέντι. Η σχέση του
με τους φίλους του θα ήταν μια σχέση αμοιβαίας διασκέδασης στις καλές εποχές, αλλά δεν θα
τον αναζητούσαν στην ανάγκη τους. Όπως στη σχέση του με την πόλη, όπου επιθυμεί την πο-
λυτέλεια της Αθήνας αλλά δεν θέλει να ασχολείται με τα πράγματα, έτσι και στη σχέση με τους
26
φίλους του, ο Ευελπίδης αναζητά μόνο τα καλά της φιλίας, όχι τα συμπαρομαρτούντα καθή-
κοντα και τις έγνοιες. Ωστόσο, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, ο Ευελπίδης φαίνεται να μην έχει
συνειδητοποιήσει τη θεμελιώδη διάσταση της απόφασής του να έρθει στον Τηρέα. Έχει αφήσει
πίσω του τα πράγματα της πόλεως, δηλαδή της Αθήνας, αλλά άφησε μαζί και όλα τα παρεπόμε-
να – τον οίκο (οικογένεια) και τους φίλους του, κι αυτά τα δύο στοιχεία είναι που ουσιαστικά
απαρτίζουν την ιδανική του πόλη. […]
Όταν ο Ευελπίδης διαπιστώνει ότι τα αθηναϊκά πράγματα μπορούν να φτάσουν παντού
στην Ελλάδα και μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα, ρωτά τον Τηρέα πώς είναι η ζωή ανάμεσα στα
πουλιά. Το πρώτο της χαρακτηριστικό είναι ότι δεν υπάρχουν πορτοφόλια, και επομένως ούτε
και χρήματα. Αυτό αρέσει πολύ στον Ευελπίδη διότι, όπως φανερώνει το λογοπαίγνιό του για
την κιβδηλία, η έκδοση χρήματος συνεπάγεται την πλαστογραφία και το ψέμα και, σύμφωνα με
την προηγούμενη συζήτησή του, τα προβλήματα του χρέους. Όπως ο Δικαιόπολις (Αχαρνής 33-
36), έτσι και ο Ευελπίδης θα προτιμούσε να ζει χωρίς να χρειάζεται να αγοράζει αγαθά, σε έναν
τόπο όπου η γη θα παρήγε όλα τα αγαθά γι’ αυτόν. Όπως του λέει ο Τηρέας, έτσι συμβαίνει με
τα πουλιά. Τρέφονται σε κήπους με λευκό σουσάμι, μύρτα, περπερήθρες και θυμάρι. Και αυτό
το εγκρίνει ο Ευελπίδης· μοιάζει, όπως λέει, με τη ζωή των νιόπαντρων. Διάφοροι σχολιαστές
επισημαίνουν ότι αυτό το σχόλιο μπορεί να ερμηνευτεί πολλαπλά. Πρώτον, εκφράζει φανερά
τη χαρά που νιώθει ο Ευελπίδης για τον πηγαίο τρόπο που φυτρώνουν οι τροφές των πουλιών.
Συνεπώς, υποδηλώνει μια ζωή διαρκούς και ανέφελης ευδαιμονίας. Όμως σε ένα άλλο επίπεδο,
ο Ευελπίδης αντιδρά στο είδος καρπών και σπόρων που αναφέρονται. Όλα τους συνδέονται με
γιορτές, και ειδικότερα με την αγαπημένη γιορτή του Ευελπίδη, δηλαδή τον γάμο. Επί πλέον,
όπως αναφέρει ο Henderson, οι ονομασίες αρκετών από αυτά τα φυτά αναφέρονταν και στα
γυναικεία γεννητικά όργανα. Έτσι, η ζωή των νιόπαντρων υποδηλώνει ότι ο Ευελπίδης θεωρεί
ότι η ζωή των πουλιών είναι γεμάτη γιορτές, καθώς και συζυγικές και σεξουαλικές ηδονές. Ται-
ριάζει με τη ζωή που αναζητά ο ίδιος: είναι ελεύθερη από χρέη και δικομανία, πολυτελής και
γεμάτη γιορτές, και θεμελιωμένη ουσιαστικά στον οίκο, στην οικογένεια. Είναι προ-πολιτική.
Ως συνέπεια, ο Ευελπίδης, του οποίου το όραμα φαινόταν να επεκτείνεται πέρα από τον
οίκο και επομένως πέρα και από το όραμα του Δικαιόπολι ή του Τρυγαίου, αποκαλύπτεται ως
θεμελιωδώς όμοιός τους, μολονότι σε υποσυνείδητο επίπεδο. Η ζωή με τα πουλιά ικανοποιεί τα
βαθύτερα ένστικτά του. Απορρίπτει την πόλι και τα πράγματά της, και συναντά τυχαία έναν
τόπο όπου ο οίκος είναι πρωταρχικής σημασίας. Αυτό που άρχισε ως φυγή από την Αθήνα,
καταλήγει να γίνει μια ολική απόδραση από την πόλη. Για την εξέλιξη αυτή, υπήρχαν ενδείξεις
από την αρχή, στην ίδια την παράδοξη αντίληψη του Ευελπίδη για το πρόβλημά του. Πίστευε
ότι μια πόλη μπορούσε να είναι φύσει σπουδαία και επιτυχημένη, ότι μπορούσε να υπάρξει
μια ήσυχη Αθήνα που θα του παρείχε όλα τα καλά, χωρίς να τον ανακατεύει σε οποιαδήποτε
πράγματα. Έτσι, μολονότι ο Ευελπίδης έχει ομοιότητες με προηγούμενους αριστοφανικούς ήρω-
ες, η κατάστασή του είναι πολύ πιο ευέλικτη και φαντασιακή. Ξεφεύγει από τα πράγματα της
Αθήνας, αλλά δεν φτάνει σε μια εξιδανικευμένη προπολεμική Αθήνα όπως ο Δικαιόπολις, παρά
σε μια ειδυλλιακή, φυσική ουτοπία, μακριά από την Αθήνα.
Daniel Holmes, ό.π.

27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
ΟΡΝΙΘΕΣ
του Αριστοφάνη:
το κείμενο και
οι σκηνικές του διαδρομές
��
«Και το έργο του Αριστοφάνη όπως
και τα άλλα έργα τα διαβάζω σα
να έχουν γραφτεί στις μέρες μας,
σα να έχουν γραφτεί από άγνωστους
συγγραφείς. Δεν τα διαβάζω με δέος.
Το δέος είναι ένα επικίνδυνο αίσθημα.»
Ανδρέας Βουτσινάς1
Απέναντι στο αρχαίο δράμα στεκόμαστε πάντοτε με απορία. Από την πιο μικρή διατύπωση
μέχρι μία ολοκληρωμένη σκηνική πρόταση, οι θεωρητικοί και οι καλλιτέχνες αναζητούν έναν
τρόπο να αρθρώσουν μια πρόταση που θα μπορεί να είναι έγκυρη (ως προς το πλαίσιο του κει-
μένου) αλλά και που θα έχει τη δυνατότητα να συνδέεται με το τώρα και να αφορά. Στην προ-
σέγγιση του αρχαίου δράματος η μεγάλη δυσκολία έγκειται στα πολλαπλά ερμηνευτικά φίλτρα
που από τη μία διαφωτίζουν αλλά από την άλλη εγκλωβίζουν την αίσθηση και τη σκέψη.
Στα σωζόμενα έργα του Αριστοφάνη, μπορούμε εύκολα να διακρίνουμε τα χαρακτηριστικά
εκείνα που συνδυάζουν το γέλιο με την κριτική, τα γλωσσικά παιχνίδια με τη σάτιρα, τη φα-
ντασία με την ποίηση. Το κομμάτι εκείνο που «ακουμπάει» στη σάτιρα είναι αυτό που συνδέει
το κείμενο με την εποχή του, παρέχοντας σε μας ένα πλούσιο υλικό πληροφοριών. Παράλληλα,
αποτελεί και ένα δύσκολο εγχείρημα μια που καλεί τον σημερινό μεταφραστή να βρει τρόπους
να το «φέρει» στο σήμερα – λαμβάνοντας υπόψιν ένα κοινό που αγνοεί πολλά από τα ανα-
φερόμενα γεγονότα. Ωστόσο η ποίηση και η φαντασία αποτελούν έναν δυνατό σύνδεσμο που
διαπερνά τις εποχές, δίνοντας στα κείμενα αυτά τη διαχρονική τους αξία.
Οι Όρνιθες παρουσιάστηκαν το 414 π.Χ. στα Μεγάλα Διονύσια και έλαβαν το δεύτερο
βραβείο. Την εποχή εκείνη στην Αθήνα υπήρχε ένα έντονο κλίμα αισιοδοξίας, μια που οι
Αθηναίοι έτρεφαν μεγάλες ελπίδες για τη θετική έκβαση της Σικελικής Εκστρατείας. Από την
άλλη όμως τα γεγονότα με τον Αλκιβιάδη, που από εμπνευστής της μεγαλειώδους εκστρατείας
κατέληξε να γίνει εθνικός προδότης, οι συνεχείς αντιδικίες και συκοφαντίες των πολιτών, δη-
μιουργούσαν ένα ασφυκτικό πλαίσιο στην καθημερινότητα των Αθηναίων.2 Και έτσι, η φυγή
του Πεισθέταιρου και του Ευελπίδη για την αναζήτηση ενός άλλου τόπου, ειρηνικού, γεμάτου
37
ανέσεις και διασκεδάσεις, φαντάζει σαν ένα πολύ λογικό αίτημα.
Οι ερμηνείες του έργου είναι πολλαπλές. Η εστίαση στη φυγή και στην αναζήτηση μιας
ουτοπίας –άρα ενός απολιτικού τόπου– είναι η μια προσέγγιση του κειμένου. Η άλλη επικε-
ντρώνεται σε μια περισσότερο πολιτική ανάγνωση που είτε καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η
επανάσταση για τη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου οδηγεί στον εφιάλτη της τυραννίας,
ή διαφορετικά αναδεικνύει την ελευθερία και την αμφισβήτηση των εξουσιών ως βασικό
ζητούμενο κάθε εποχής. Η πρώτη προσέγγιση αναφέρεται σε ένα φανταστικό πλαίσιο όπου η
δημιουργία του νέου κράτους οδηγείται από την επιθυμία για απολαύσεις και για ευημερία.
Ωστόσο η επιθυμία και η ανάγκη για προσωπικές απολαύσεις έχει την τάση να κλιμακώνεται
με τέτοιους ρυθμούς, ώστε η θετική έκβαση μιας νέας πολιτείας τίθεται υπό αμφισβήτηση.
Άλλωστε οι προσωπικές φιλοδοξίες και η πλεονεξία είναι στοιχεία που δεν χωράνε εύκολα στις
ιδανικές πολιτείες.
Στη Νεφελοκοκκυγία δεν υπάρχουν μόνο εξωτερικοί «εισβολείς». Οι «εχθροί της ουτοπί-
ας» είναι και όλα όσα ο ίδιος ο Πεισθέταιρος «κουβαλάει» σαν εργαλεία σύστασης της νέας
πολιτείας. Πρόκειται για τις πρακτικές εκείνες εξουσίας που αποτελούν προϋποθέσεις δημι-
ουργίας ενός νέου σχήματος. Η δύναμη της πειθούς αποτελεί το εργαλείο χειραγώγησης με το
οποίο τα πουλιά ωθούνται στην αμφισβήτηση της υπάρχουσας εξουσίας και στην επανάσταση
εναντίον των θεών. Τα επιχειρήματα που αρθρώνονται για να πιστοποιήσουν τα λόγια του
Πεισθέταιρου αντλούν την εγκυρότητά τους από την ίδια τη φύση. Εφόσον τα πουλιά ήταν οι
κυρίαρχοι του κόσμου, πριν από του Ολύμπιους Θεούς, άρα η εξουσία τους ανήκει δικαιωμα-
τικά. Η αντίφαση όμως βρίσκεται στο σημείο εκείνο που ο ίδιος ο Πεισθέταιρος, τόσο μέσω
της συμπάθειας που δείχνει στον Πατροκτόνο, όσο και λόγω της δικιάς του απαίτησης να
αμφισβητήσει την «πατρική» εξουσία (που οδηγεί στο «ξήλωμα» των Θεών) καταφέρνει να
καταλήξει στο ίδιο αποτέλεσμα και να επικυρώσει την άποψή του, μέσω του αντίθετου επιχει-
ρήματος. Ο γάμος του με τη Βασιλεία στο τέλος του έργου, μοιάζει είτε με ένα λογικό άλμα
στην επιχειρηματολογία για την ανατροπή της εξουσίας των Θεών από τα Πουλιά, είτε με μια
αυθαίρετη πράξη νομιμοποίησης της δικιάς του νέας εξουσίας.
Μια αρκετά αναλυτική παραστασιογραφία των Ορνίθων στην Ελλάδα μπορούμε εύκολα
να αντλήσουμε τόσο από το πρόγραμμα της παράστασης του ίδιου του έργου στο ΚΘΒΕ,3 την
περίοδο του 1994-1995 αλλά και από το πρόγραμμα της παράστασης του Εθνικού Θεάτρου
του 19994.
Θα κάνουμε μια σύντομη αναφορά στην ιστορική παράσταση του Καρόλου Κουν το 1959
(σκηνοθεσία: Κάρολος Κουν, μετάφραση: Βασίλης Ρώτας, σκηνικά/κοστούμια: Γιάννης
Τσαρούχης, μουσική: Μάνος Χατζιδάκις, χορογραφία: Ραλλού Μάνου)5, που αποτέλεσε
σημαντικό γεγονός και απασχόλησε έντονα τη θεατρική αλλά και την πολιτική ζωή του τόπου
για τα επόμενα χρόνια. Η παράσταση που άνοιξε το Φεστιβάλ Αθηνών, υπήρξε μια νέα σκη-
νοθετική πρόταση, που έδειξε εναλλακτικούς τρόπους ανάγνωσης και νέους δρόμους σκηνι-
κής αντιμετώπισης των αριστοφανικών κειμένων. Ωστόσο προκάλεσε τόσο μεγάλο πολιτικό
σκάνδαλο που έγινε μέχρι και θέμα στην Βουλή των Ελλήνων. Το όνομα του Βασίλη Ρώτα
στη μετάφραση του κειμένου, έκανε την παράσταση να ξεκινάει με ένα πολύ βαρύ ιδεολογικό
φορτίο. Το συντηρητικό κοινό αλλά και η τότε κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή,
αντέδρασαν έντονα στο ανέβασμα αυτό. Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Τσάτσος ακύρωσε τις
38
επόμενες προγραμματισμένες παραστάσεις με τη δικαιολογία ότι προσέβαλαν το θρησκευτι-
κό αίσθημα του κοινού αλλά και ότι δεν ανταποκρίνονταν στο πνεύμα του κλασικού κειμένου.
Το σκάνδαλο που ξέσπασε μετά από τις αποφάσεις αυτές ακολουθούσε για χρόνια τον Τσάτσο
ο οποίος έγινε στόχος πολλαπλών γελοιογραφικών σκίτσων.6
Πέρα όμως από τις πολιτικές προεκτάσεις αρκούσε αυτή, η μία παράσταση, για να φέρει
στην κουβέντα σοβαρά ζητήματα πρόσληψης της αριστοφανικής κωμωδίας αλλά και θέματα
που αφορούσαν τη σημασία της ελληνικής ταυτότητας.7 Η θρυλική παράσταση ανέβηκε ξανά
το 19628 και παίχτηκε στη Γαλλία (Φεστιβάλ των Εθνών) κερδίζοντας την ευρύτερη αποδοχή
πλέον του κοινού και της κριτικής και αποτελώντας μια διεθνή επιτυχία. Η σημαντική αλλαγή
έγκειται στην αναβάθμιση του ρόλου του Χορού, που αποτελούσε πλέον ένα δυναμικό σύνολο
με αξιώσεις «πρωταγωνιστή» (καινούργια χορογράφος η Ζουζού Νικολούδη)9.
Το 1975 η νέα κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή επέτρεψε την επιστροφή της
παράστασης στο Φεστιβάλ Αθηνών, ως μια συμβολική κίνηση της νέας δημοκρατικής εποχής
στην οποία είχε περιέλθει η χώρα, μετά τη στρατιωτική δικτατορία του 1967.
Τελευταία αναβίωση της σκηνοθεσίας του Κουν (1959) παρουσιάστηκε το 1997 από τον
Γιώργο Λαζάνη και τον Μίμη Κουγιουμτζή με αφορμή τα δέκα χρόνια του θανάτου του Κά-
ρολου Κουν.10
39
Αν και έργα του Αριστοφάνη ανέβαιναν συνεχώς, οι σκηνοθέτες έδειχναν διστακτικοί στην
επιλογή των Ορνίθων. Πρώτη απόπειρα έγινε από το ΚΘΒΕ το 1973 σε σκηνοθεσία Κωστή
Μιχαηλίδη (μετάφραση: Νίκος Σφυρόερας, σκηνικά: Γιώργος Καλαντζόπουλος και Γιάννης
Κύρου, μουσική: Νικηφόρος Ρώτας, χορογραφία: Κική Αγραφιώτου)11, ο οποίος εστίασε
στην έννοια της ελευθερίας του λόγου και της ανυπακοής στην πολιτική εξουσία.12 Κάποιες
από τις κριτικές της εποχής αναφέρονται στη «χυδαία» γλώσσα13 και στις «φθηνές εκφρά-
σεις»14 που χρησιμοποιούνται στην παράσταση. Επόμενη παραγωγή ήρθε από το Εθνικό Θέ-
ατρο το 1979 σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού (μετάφραση: Αλέξης Σολομός, σκηνικά/κοστού-
μια: Αλέκος Φασιανός, μουσική επιμέλεια: Δόμνα Σαμίου, χορογραφία: Ντόρα Τσάτσου)15
και επικεντρώθηκε στην έννοια της εξουσίας και στους τρόπους που αυτή διαφθείρει.16 Ο Αλέ-
ξης Σολομός προσέγγιζε τις αριστοφανικές κωμωδίες με έναν περισσότερο «εκλεπτυσμένο»17
και «ευπρεπή» τρόπο. Το 1994 το Φεστιβάλ Αθηνών φιλοξένησε δύο παραγωγές Ορνίθων, η
μια σε σκηνοθεσία Εύη Γαβριηλίδη18 από τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου και η άλλη από
το ΚΘΒΕ σε σκηνοθεσία Ανδρέα Βουτσινά19. Ο Βουτσινάς επιχείρησε σκηνοθετικά έναν
παραλληλισμό εποχών, δηλώνοντας πως για εκείνον «η νέα αυτή χώρα είναι η Αμερική που οι
άνθρωποί της, οι Ινδιάνοι, μπορούσαν να ζήσουν και ζούσαν μια χαρά. Και έρχονται οι άλλοι
και καταστρέφουν τη νέα χώρα και καταστρέφουν εκείνους που μπορούσαν να ζήσουν»20. Ο
σκηνοθέτης σημειώνει επίσης για τον τρόπο που προσέγγισε το έργο τα εξής:
40
«[οι δύο ήρωες] πρέπει να είναι νέοι, με πραγματικές φιλοδοξίες για το μέλλον και μόνον έτσι η
κατάληξή τους θα πάρει διαστάσεις γελοιότητας. Δηλαδή ο νέος και φιλόδοξος Πεισθέταιρος,
κυνηγός της εξουσίας και του χρήματος θα παντρευτεί την ξεδοντιασμένη, φαφούτα, κουτσή
και γριά Βασιλεία. Αυτή είναι η δύναμη της φάρσας. Ένας νέος άνθρωπος που προσπαθεί να
δημιουργήσει μια νέα χώρα με τα πιο γερασμένα και χρεοκοπημένα υλικά»21. Σε κριτική στην
Ελευθεροτυπία γίνεται αναφορά στον κωμικό ναζιστικό χαιρετισμό του Πεισθέταιρου και υπο-
γραμμίζεται η ανησυχία των σκηνοθετών να απομακρυνθούν από την επιρροή του Κουν22.
Στο Εθνικό Θέατρο το 1999 η σκηνοθεσία του Κώστα Τσιάνου, χαρακτηρίστηκε από την
κριτική ουδέτερη ως προς την πολιτική της τοποθέτηση, χωρίς συγκεκριμένη πρόταση και με
αρκετά επιθεωρησιακά στοιχεία.23 Επίσης σχολιάζεται και εδώ το «άγχος» του σκηνοθέτη να
απομακρυνθεί από την ερμηνεία του Κουν.24 Τέτοιες αναφορές ακολουθούν σχεδόν όλες τις
κριτικές του έργου μέχρι σήμερα.
Τελευταίο σημαντικό ανέβασμα των Ορνίθων αποτελεί η παραγωγή της Στέγης του Ιδρύ-
ματος Ωνάση το 2016 σε σκηνοθεσία Νίκου Καραθάνου.25 Η παράσταση αυτή ταξίδεψε στο
εξωτερικό, σε διεθνή φεστιβάλ, παίχτηκε στο St. Ann’s Warehouse στο Μπρούκλιν, μεταδό-
θηκε μέσω live streaming και την παρακολούθησε κοινό από 110 χώρες.26 Πήρε πολύ καλές
κριτικές (μεταξύ άλλων στους New York Times από τον Ben Brantley 27) και αποτέλεσε ένα
ηχηρό θεατρικό γεγονός των τελευταίων χρόνων. Η προσέγγιση εστίασε στην ουτοπική διάστα-
ση του κειμένου και ενδυνάμωσε το στοιχείο της διαφορετικότητας και της αποδοχής της: «Τη
φαντάστηκε επίσης, σαν έναν τόπο που, όχι μόνο αποδέχεται, αλλά υμνεί τη διαφορετικότητα, ή,
σωστότερα, σαν έναν τόπο όπου δεν υφίσταται διαφορετικότητα, όπου είναι όλα “κανονικά”»28.
Η πολιτεία των πουλιών μπορεί να πάρει πολλαπλούς συμβολισμούς και ερμηνείες. Για το
λόγο αυτό είναι ένα κείμενο (που παρά τη σχέση του με τον τόπο και το χρόνο που γράφτηκε)
κάνει αισθητή την παρουσία του στις θεατρικές σκηνές όλων των εποχών. Μια έγκυρη αναλυτι-
κή παραστασιογραφία του έργου στην Ευρώπη και στην Αμερική μπορούμε να εντοπίσουμε στο
βιβλίο του J. M. Walton Το Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο επί Σκηνής, Εγχειρίδιο για τις παραστάσεις του
αρχαίου δράματος στην κλασική εποχή και στους νεότερους χρόνους29.
Ιστορικά ίσως αξίζει να κάνουμε μια μικρή αναφορά στην παραγωγή των Ορνίθων του
Goethe το 1780, ως ένα δείγμα αξιοποίησης των αρχαίων κειμένων (και των κωμωδιών) στην
κλασική εποχή.30 Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η πρώτη παράσταση των Ορνίθων το 1846
στη Βρετανία, σε διασκευή του James Robinson Planché, ο οποίος προσάρμοσε το κείμενο με
τρόπο τέτοιο που να ταιριάζει στις συνθήκες της εποχής του. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή του
τέλους, όπου ο Δίας επεμβαίνει και επιβάλει την ηθική τάξη στους ανθρώπους.31
Κλείνοντας τη σύντομη αυτή επισκόπηση, αρχίζει να γίνεται αρκετά φανερή η δυσκολία
αλλά και η πρόκληση που αναλαμβάνει κάθε καλλιτέχνης στην προσπάθεια να αναμετρηθεί
τόσο με το κείμενο που έχει στα χέρια του, όσο και με όλο το καλλιτεχνικό, ιστορικό, πολιτικό και
κοινωνικό φορτίο που το συνοδεύει σε κάθε εποχή.
Στέλλα Παπαδημητρίου
Γραφείο Δραματολογίου ΚΘΒΕ
41
Πηγές
1. Ανδρέας Στάικος και Ανδρέας Βουτσινάς, «Αποσπάσμα- 20. Ανδρέας Στάικος και Ανδρέας Βουτσινάς, «Αποσπάσμα-
τα μιας συζήτησης για τον Αριστοφάνη», πρόγραμμα τα μιας συζήτησης για τον Αριστοφάνη», πρόγραμμα
παράστασης: Αριστοφάνης, Όρνιθες, Κρατικό Θέατρο παράστασης: Αριστοφάνης, Όρνιθες, Κρατικό Θέατρο
Βορείου Ελλάδος, Θεσσαλονίκη, 1994–1995. Βορείου Ελλάδος, Θεσσαλονίκη, 1994-1995.
2 Αλέξης Σολομός, Ο Ζωντανός Αριστοφάνης, Καστανιώτης, 21. «Όρνιθες στους Φιλίππους», εφ. Θεσσαλονίκη, 5 Αυ-
Αθήνα, 1990, σσ. 213–215. γούστου 1994, διαθέσιμο στο «Ψηφιοποιημένο αρχείο
3. Κωνσταντίνος Κυριακός, «Οι Όρνιθες στη σκηνή», πρό- Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος» [https://www.
γραμμα παράστασης: Αριστοφάνης, Όρνιθες, Κρατικό ntng.gr/default.aspx?lang=el-GR&page=2&producti
Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Θεσσαλονίκη, 1994-1995. on=3114&mode=19&pg=1&item=8755 (25/06/2020)].
4. «Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού Θεάτρου» [http:// 22. Μηνάς Χρηστίδης, «Μεταξύ ουρανού και γης…», εφ.
www.nt-archive.gr/playMaterial.aspx?playID=410 Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 4 Σεπτεμβρίου 1994, διαθέ-
(25/06/2020)]. σιμο στο «Ψηφιοποιημένο αρχείο Κρατικού Θεάτρου
5. «Ψηφιοποιημένο αρχείο Θεάτρου Τέχνης» [http://www. Βορείου Ελλάδος» [https://www.ntng.gr/default.
theatro-technis.gr/ornithes-2/ (25/06/2020)]. aspx?lang=el-GR&page=2&production=3114&mode=
6. Gonda A. H. Van Steen, Venom in Verse, Aristophanes 19&pg=1&item=8755 (25/06/2020)].
in Modern Greece, Princeton University Press, New 23. Λέανδρος Πολενάκης, «Αριστοφάνης x 2», εφ. Η Αυγή,
Jersey, 2000, σσ. 126-135. 12 Σεπτεμβρίου 1999, διαθέσιμο στο «Ψηφιοποιημένο
7. Gonda A. H. Van Steen, 2000, ό.π., σ. 134. αρχείο Εθνικού Θεάτρου» [http://www.nt-archive.
8. «Ψηφιοποιημένο αρχείο Θεάτρου Τέχνης» [http://www. gr/playMaterial.aspx?playID=410#publications
theatro-technis.gr/ornithes-1962/ (25/06/2020)]. ((25/06/2020)].
9. Gonda A. H. Van Steen, 2000, ό.π., σ. 136. 24. Κώστας Γεωργουσόπουλος, «Το άγχος της επί-
10. «Ψηφιοποιημένο αρχείο Θεάτρου Τέχνης» [http://www. δρασης», εφ. Τα Νέα, 16 Αυγούστου 1999, δι-
theatro-technis.gr/ornithes-1997/ (25/06/2020)]. αθέσιμο στο «Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού
11. «Ψηφιοποιημένο αρχείο Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελ- Θεάτρου» [http://www.nt-archive.gr/playMaterial.
λάδος» [https://www.ntng.gr/default.aspx?lang=el- aspx?playID=410#publications ((25/06/2020)].
GR&page=2&production=3114 (25/06/2020)]. 25. «Ψηφιοποιημένο αρχείο Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών
12. Gonda A. H. Van Steen, 2000, ό.π., σ. 142. του Ιδρύματος Ωνάση» [https://www.onassis.org/el/
13. Τώνυ Τσιρμπίνος, «Όρνιθες», εφ. Θεσσαλονίκη, 28 whats-on/birds-by-aristophanes/ (25/06/2020)].
Αυγούστου 1974, διαθέσιμο στο «Ψηφιοποιημένο αρχείο 26. Protagon Team, «Οι New York Times απογειώνουν με
Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος» [https://www. κριτική τους Όρνιθες του Νίκου Καραθάνου» Protagon,
ntng.gr/default.aspx?lang=el-GR&page=2&producti [https://www.protagon.gr/epikairotita/oi-new-york-
on=3114&mode=19&pg=1&item=8754 (25/06/2020)]. times-apogeiwnoun-me-kritiki-tous-ornithes-tou-
14. Περσεύς Αθηναίος, «Αριστοφάνους Όρνιθες», εφ. nikou-karathanou-44341615937 (25/06/2020)].
Ημερησία, 28 Αυγούστου 1974, διαθέσιμο στο «Ψηφιο- 27. Ben Brantley, «Building the Wall (Not That One)
ποιημένο αρχείο Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος» in Aristophanes’ “The Birds”», The New York Times,
[https://www.ntng.gr/default.aspx?lang=el-GR&pa [https://www.nytimes.com/2018/05/06/theater/
ge=2&production=3114&mode=19&pg=1&item=8755 aristophanes-the-birds-review-st-anns-warehouse.
(25/06/2020)]. html (25/06/2020)].
15. «Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού Θεάτρου» [http:// 28. Τώνια Καράογλου, «Οι Όρνιθες από τη Στέγη Γραμ-
www.nt-archive.gr/playDetails.aspx?playID=844 μάτων και Τεχνών σε σκηνοθεσία Νίκου Καραθάνου
(25/06/2020)]. έκλεισαν το Φεστιβάλ Επιδαύρου», ελculture.gr,
16. Gonda A. H. Van Steen, 2000, ό.π., σ. 142. [https://www.elculture.gr/blog/article/%CF%88%C
17. Κωνσταντίνος Κυριακός, «Οι Όρνιθες στη σκηνή», πρό- E%B7%CE%BB%CE%AD%CF%82-%CF%80%CF%
γραμμα παράστασης: Αριστοφάνης, Όρνιθες, Κρατικό 84%CE%AE%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82/
Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Θεσσαλονίκη, 1994-1995. (25/06/2020)].
18. Για την παράσταση του Γαβριηλίδη ο Σπύρος Παγια- 29. J. Michael Walton, Το Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο επί
τάκης έγραψε: «[…] ο άνθρωπος που κουβαλά παντού Σκηνής, Εγχειρίδιο για τις παραστάσεις του αρχαίου δράματος
και πάντα μαζί τα κουσούρια του, παρουσιάστηκε με στην κλασική εποχή και στους νεότερους χρόνους, μτφ. Κατε-
κομψότητα και δίχως εξάρσεις, σαν ένα αστικό παραμύ- ρίνα Αρβανίτη και Βίκυ Μαντέλη, Ελληνικά Γράμματα,
θι, πλαισιωμένο από την ποιητική ευρηματικότητα και Αθήνα 2007.
το εύστοχο χιούμορ του μεταφραστή Γιάννη Βαρβέρη». 30. J. M. Walton, 2007, ό.π., σσ. 432, 433.
Σπύρος Παγιατάκης, «Όρνιθες και Κότες», εφ. Καθη- 31. J. Michael Walton, «Good Manners, Decorum and
μερινή, 11 Σεπτεμβρίου 1994, διαθέσιμο στο «Ψηφιοποι- the Public Peace», στο Francesca Billiani (επιμ.),
ημένο αρχείο Κρατικού Θεάτρου» [https://www.ntng. Modes of Censorship and Translation, National Contexts
gr/default.aspx?lang=el-GR&page=2&production=49 and Diverse Media, Routledge, Νέα Υόρκη, 2014, σσ.
66&mode=19&pg=2&item=11373 (25/06/2020)]. 156, 157.
19. «Ψηφιοποιημένο αρχείο Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελ-
λάδος» [https://www.ntng.gr/default.aspx?lang=el-
GR&page=2&production=4966 (25/06/2020)].
42
43
Βιογραφικά συντελεστών
��
Κ.Χ. ΜΎΡΗΣ Μετάφραση
Ο Κ. Χ. Μύρης (φιλολογικό ψευδώνυμο του Κώστα Γεωργουσόπουλου) σπούδασε
ιστορία και αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και θέατρο με δάσκαλο τον
∆. Ροντή́ρη. Δίδαξε στη δημόσια και ιδιωτική́ εκπαίδευση. Από́ το 1990 διδάσκει
θεατρολογία στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι
κριτικός θεάτρου, δοκιμιογράφος, μεταφραστής, ποιητής και σχολιογράφος.
Έχει τιμηθεί́ με το Κρατικό́ Βραβείο Δοκιμίου, με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδη-
μίας Αθηνών και με το χρυσό́ μετάλλιο της πόλης των Αθηνών. Κυριότερα τυπωμέ-
να έργα του: Αμήχανον τέχνημα (ποίηση), Δύο πεζά́ (διηγήματα), Χρονικό́, Ιθαγένεια,
Μεγάλη αγρυπνία (τραγούδια), Κλειδιά́ και κώδικες θεάτρου Ι – Αρχαίο θέατρο, Κλειδιά́
και κώδικες θεάτρου ΙΙ – Ελληνικό́ θέατρο, Παγκόσμιο Θέατρο (Α′ Από́ τον Μένανδρο
στον Ίψεν, Β′ Από́ τον Τσέχωφ στον Μπρεχτ, Γ′ Από́ τον Μίλλερ στον Μύλλερ), Τα
μετά το θέατρο (δοκίμια), Θίασος ποικιλιών (δοκίμια), Το νήμα της στάθμης (δοκίμια),
Προσωπολατρία (θεατρικά́ πορτρέτα), Ελλαδογραφία (Λυρική́ Γεωγραφία), Οι
πλάγιες ερωτήσεις του Πορφύριου (σχόλια). Έχει μεταφράσει Αισχύλο (6), Σοφοκλή́
(6), Ευριπίδη (10), Αριστοφάνη (8) και Μολιέρο (Ταρτούφος, Ασυλλόγιστος). Το
2006 ανακηρύχτηκε Επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 2008 του
απονεμήθει το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του.
ΓΙΆΝΝΗΣ ΡΉΓΑΣ Σκηνοθεσία

Σπουδές: Δραματική́ Σχολή́ του Θεάτρου Τέχνης Κάρολος Κουν. Υπήρξε μαθητής
των: Κ. Κουν, Γ. Λαζάνη, Β. Παπαβασιλείου. Ως ηθοποιός έλαβε μέρος σε περισ-
σότερες από́ 50 παραστάσεις των: Κ. Κουν, Γ. Λαζάνη, Β. Παπαβασιλείου, Μ.
Κουγιουμτζή. Δίδαξε υποκριτική́, αυτοσχεδιασμό́ και λόγο στη Σχολή́ του Θεάτρου
Τέχνης από́ το 1977 έως το 1987. Το 1990 ίδρυσε τον Θεατρικό́ Οργανισμό́ Εστία.
Είναι ιδρυτικό́ μέλος και διευθύνων σύμβουλος του καλλιτεχνικού́ οργανισμού́
Πανδαιμόνιο 7. Σκηνοθέτησε έργα των: Λουντέμη, Αριστοφάνη, Ευριπίδη,
Σαίξπηρ, Γκολντόνι, Κλάιστ, Τσέχωφ, Σνίτσλερ, Μπρεχτ, Κούντερα, Πρίσλει, Κέ-
σερλινγκ, Ζιρωντού, Έντε, Έλιοτ, Μανφρίντι, Ντουράνγκ, Πριβάλοφ, Μπαρρίκο,
Ντάριο Φο, Πολίτη, Αξιώτη, Αλεξάνδρου, Ρίτσου, Καμπανέλλη, Κεχαΐδη, Βαλ-
τινού, Στάικου, Αδαμόπουλου, Ευσταθιάδη, Βασιλειάδη κ.ά. Παραστάσεις του
έχουν παρουσιαστεί́ στην Επίδαυρο, στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού́, σε πολλές πόλεις
της Ελλάδος και της Κύπρου, καθώς και στη Γαλλία, στην Ιταλία, στη Μ. Βρετα-
νία και στην Ελβετία. Συνεργάστηκε με το Θέατρο Τέχνης, το ΚΘΒΕ, τον ΘΟΚ
και με ιδιωτικούς θιάσους. Διετέλεσε Αναπληρωτής Καλλιτεχνικός Διευθυντής
του ΚΘΒΕ την περίοδο 1999–2001 και Διευθυντής της Δραματικής Σχολής του
ΚΘΒΕ την περίοδο 1995–2001, ενώ́ από́ το φθινόπωρο του 2009 είναι Διευθυντής
Σπουδών της Δραματικής Σχολής του ΚΘΒΕ. Από́ το 1996 είναι έκτακτος
συνεργάτης του ΑΠΘ. Έχει ασχοληθεί́ με το ραδιόφωνο και την τηλεόραση.
44
ΚΈΝΝΥ ΜΑΚΛΈΛΛΑΝ Σκηνικά
Σπουδές: Σχολή Καλών Τεχνών της Γλασκόβης (σχεδιασμός υφασμάτων).
Motley’s School of Theatre Design (σκηνογραφία, όπου τιμήθηκε με το Linbury
Prize for Theatre Design). Συνεργάστηκε, μεταξύ άλλων, με τα θέατρα: Royal
Shakespeare Company, The Royal Court, The Traverse Theatre, Wexford
Festival Opera, Opera de Montpellier, ΚΘΒΕ, Εθνικό Θέατρο, Μέγαρο Μου-
σικής Αθηνών, Θέατρο Στοά, Θέατρο Ήβη, New Israel Opera καθώς και με τα
χοροθέατρα Οκτάνα, Sine qua Non κ.ά. Κινηματογράφος: Σκηνογραφική επι-
μέλεια στις ταινίες Tugo-Tugo, Φωταγωγός (βραβείο στο Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού
Μήκους της Δράμας), Γκολ, Είναι ο Θεός μάγειρας. Πρόσφατες συνεργασίες με το
ΚΘΒΕ: Τρεις αδελφές (σκην. Τσ. Γκραουζίνις), Περιμένοντας τον Γκοντό (σκην. Γ.
Αναστασάκης), Η μάνα Κουράγιο και τα παιδιά της (σκην. Ν. Μιλιβόγιεβιτς) κ.ά.
ΔΈΣΠΟΙΝΑ ΝΤΆΝΗ Κοστούμια

Γεννήθηκε στα Χανιά Κρήτης. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών Φλωρεντίας
στην Ιταλία, με ειδικότητα στη σκηνογραφία και ενδυματολογία. Είναι κάτοχος
μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών με κατεύθυνση σκηνογραφία- ενδυματολογία από
το Τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ. Έχει εργαστεί σε ειδικές
κατασκευές κοστουμιών και σκηνικών αντικειμένων, καθώς και σε ζωγραφι-
κές εκτελέσεις σκηνικών. Ως σκηνογράφος και ενδυματολόγος έχει συνεργαστεί
με την Όπερα Θεσσαλονίκης, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, το ΔΗΠΕ-
ΘΕ Βέροιας, το ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης, τη Δραματική Σχολή του ΚΘΒΕ, το Νέο
Θέατρο, το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και με το κρατικό ελληνικό
κανάλι ΕΡΤ3. Έχει λάβει μέρος σε ομαδικές εκθέσεις ζωγραφικής και εικονο-
γραφήσεις βιβλίων.
ΓΙΏΡΓΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΆΚΗΣ Μουσική

Σπουδές νομικής και μουσικής (κλασικό πιάνο). Από το 1982 ηχογραφεί σε
στούντιο και παίζει ζωντανά με πολλά γνωστά συγκροτήματα της ελληνικής μου-
σικής σκηνής, όπως A PRIORI, JAZZ QUARTET, DA CAPO, RODONDO
ROCKS, TPYΠEΣ κ.ά. Από το 1994 έχει γράψει μουσική για περισσότερες
από 80 παραστάσεις (μοντέρνου και του κλασικού ρεπερτορίου) μεταξύ των οποί-
ων 7 για το φεστιβάλ Eπιδαύρου, 4 για το Hρώδειο και μία για το αρχαίο Θέατρο
των Δελφών. Στο θέατρο συνεργάστηκε με τους σκηνοθέτες: B. Παπαβασιλεί-
ου, K. Tσιάνο, Σ. Nτουφεξή, Γ. Μιχαηλίδη, Γ. Iορδανίδη, Γ. Pήγα, Γ. Αρμένη, Γ.
Καραντινάκη, Σ. Φασουλή, Σ.Χατζάκη, K. Kατζουράκη, B. Θεοδωρόπουλο, I.
Σιδέρη, B. Bαφέα, Π. Mιχαηλίδη, Φ. Σισκοπούλου, Γ. Σαρακατσάνη, Κ. Αργυρό-
πουλο, Έ. Πέγκα, Μ. Πετούση, Γ. Αναστασάκη, Τ. Τζαμαργιά, Ι. Βουλγαράκη
κά. Στον κινηματογράφο με τους: N. Γιαννόπουλο, N. Γραμματικό, Γ. Kαρυ-
πίδη, N. Παναγιωτόπουλο, N. Wiesner, Π. Kαρκανεβάτο, Φ. Σισκοπούλου, Κ.
Γιαλλουρίδη κά. Tο 2000 πήρε βραβείο Μουσικής Θεάτρου για τη μουσική της
παράστασης Γέρμα (Εθνικό Θέατρο). Προσωπικοί δίσκοι: «Tέμπλο» (1997), «O
θυρωρός» (2001), «Παράξενες ιστορίες» (2003), «Το Κύμα», (μουσική της ομώ-
νυμης παράστασης, free download από την Alltogethernow, 2013), «Μια εποχή
στην κόλαση» (βασισμένος στο κείμενο του Α. Ρεμπώ, Alltogethernow, 2013).
45
ΔΗΜΉΤΡΗΣ ΣΩΤΗΡΊΟΥ Χορογραφία
Απόφοιτος της Κρατικής Σχολής Ορχηστικής Τέχνης. Συνέχισε τις σπουδές του στο
Movement Research στη Νέα Υόρκη. Εργάστηκε στα Χορικά της Ζ. Νικολούδη
για δέκα χρόνια. Είναι ιδρυτικό μέλος της ομάδας χορού sinequanon, με την οποία
περιόδευσε σε φεστιβάλ της Ελλάδας και του εξωτερικού. Συνεργάστηκε με τα Εθνικά
Θέατρα της Ελλάδας, Σερβίας, Βουλγαρίας, Β. Μακεδονίας, Βοσνίας καθώς και το
Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Σκηνοθέτησε το GALA Αθήνα 2004, όπου 150
Έλληνες αθλητές από 5-18 χρονών πλαισίωσαν τους ολυμπιονίκες της ρυθμικής κι ενόρ-
γανης γυμναστικής. Διδάσκει χορό στη Δραματική Σχολή του ΚΘΒΕ, καθώς και σε
κύκλους σεμιναρίων για επαγγελματίες, ερασιτέχνες και παιδιά με ειδικές ικανότητες.
ΣΤΈΛΙΟΣ ΤΖΟΛΌΠΟΥΛΟΣ Φωτισμοί

Ασχολείται με τον φωτισμό́ θεατρικών παραστάσεων από το 1991. Έχει συνεργα-
στεί́ με τους σκηνοθέτες: Μ. Βολανάκη, Α. Βουτσινά, Ν. Μαστοράκη, Γ. Καλαι-
τζή, Γ. Ρήγα, Σ. Κακάλα, Κ. Ρήγο, Γ. Μιχαηλίδη, Γ. Ιορδανίδη, Ευ. Γαβριηλίδη,
Ν. Κοντούρη κ.ά.
ΜΆΡΘΑ ΦΩΚΆ Μάσκες, Ειδικές κατασκευές

Σπουδές: Σχολή Καλών Τεχνών του ΑΠΘ (Τμήμα Θεάτρου), απ’ όπου αποφοίτησε
με άριστα. Είναι σκηνογράφος, ενδυματολόγος και μασκοποιός. Το 2009 παρα-
κολούθησε στην Πάδοβα της Ιταλίας σεμινάριο κατασκευής δερμάτινης μάσκας από
τον D. Sartori. Από το 2008 συνεργάζεται με την Εταιρεία θεάτρου Χώρος και τον
σκηνοθέτη Σ. Κακάλα. Ως μασκοποιός έχει επίσης συνεργαστεί με τους: Μ. Μαρ-
μαρινό, Α. Κοκκίνου, Δ. Μπασλάμ, Θ. Γεωργίου, Σ. Μιχαηλίδου, Κι όμΩς κινείται,
Δ. Κωνσταντινίδη, Rimini Protokoll, Ο. Λαζαρίδου, Φ. Νικολάου, Α. Φωνιαδάκη,
Α. Παπαθεοχάρη, Κ. Ντέλλα, Α. Φραντζή, Α. Δράγκου, Α. Χειλάκη κ.ά. Από το
2009 διδάσκει κατασκευή θεατρικής μάσκας σε συνεργασία με φορείς όπως:
ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων-Θερινό Μαντείο, ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης, Ίδρυμα Μιχάλης
Κακογιάννης, Θέατρο Τ, Θέατρο Αλώνι κ.ά.
ΧΡΎΣΑ ΤΟΥΜΑΝΊΔΟΥ Μουσική διδασκαλία

Σπουδές: Τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών ΑΠΘ (κατεύθυνση υποκρι-
τικής). Πτυχίο πιάνου, Ωδείο Βορείου Ελλάδος (τάξη κ. Σιδηροπούλου). Πτυχίο
Ανώτερων θεωρητικών (Αρμονίας), Ωδείο Βορείου Ελλάδος. Δίπλωμα Βυζαντινής
Μουσικής, ΚΩΘ (τάξη κ. Π. Παπαεμμανουήλ). Πρόσφατες συνεργασίες με το
ΚΘΒΕ: Γκόλφω (σκην. Χ. Παπαδημητρίου), Ποιος ανακάλυψε την Αμερική; (σκην.
Σ. Πάσχου), Επταπύργιο - Ένας αιώνας σε μια μέρα (σκην. Ευ. Σαρμή), Ποιος σκότωσε
τον σκύλο τα μεσάνυχτα (σκην. Ε. Τσίχλη), Ψύλλοι στ› αυτιά (σκην. Γ. Αναστασάκης),
Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας (σκην. Σ. Φασουλής), Βόυτσεκ (σκην. Σ. Τσακίρης),
Débrayage (σκην. Χ.Χατζηβασιλείου), Το Κύμα (σκην. Γ. Ρήγας), Μαντάμ Σου-
σού (σκην. Γ. Αρμένης), Μικρά Διονύσια (σκην. Γ.Ρήγας, Γ. Καραντινάκης) κ.ά.
Σκηνοθέτησε την παράσταση Οι ηθοποιοί του ΚΘΒΕ τραγουδούν (Μέγαρο Μου-
σικής Θεσσαλονίκης). Είναι μέλος του Μουσικού Πολυτρόπου και της Χορωδίας
Θεσσαλονίκης, με συναυλίες σε Ελλάδα και εξωτερικό.
46
ΣΊΜΟΣ ΚΑΚΆΛΑΣ Κίνηση μάσκας
Πρόσφατες συνεργασίες με το ΚΘΒΕ: Εδώ ουρανός (διασκευή, σκηνοθεσία,
μουσική επιμέλεια), Μίνι Διεθνές Φεστιβάλ Europe Speaks Out (κείμενο, σκηνο-
θεσία, ηθοποιός), 1η Συνάντηση Νέων Καλλιτεχνών Νοτιοανατολικής Ευρώπης
(εισηγητής εργαστηρίου), Έξι νύχτες στην Ακρόπολη (σκην. Ε. Θεοδώρου, ηθοποιός),
Gόλfω! (σκηνοθεσία), Η μοιρασιά του διαβόλου (σκην. Π. Σεβαστίκογλου, ηθοποιός),
Βάτραχοι (σκην. Σ. Χατζάκης, ηθοποιός), Αντιγόνη του Α. Αλεξάνδρου (σκην. Β.
Αρδίττης, βοηθός σκηνοθέτη), Το Κατερινάκι από το Χαϊλμπρόν (σκην. Α. Ρέτλυ, βοη-
θός σκηνοθέτη), Ονείρωξη (σκην. Σ. Ζότερ, ηθοποιός), . Φυγή (σκην. Ν. Μιλιβόγε-
βιτς, ηθοποιός), Λυτρωμένοι (σκην. Π.Ζηβανός, ηθοποιός) κ.ά.
ΜΙΧΆΛΗΣ ΣΙΏΝΑΣ Βοηθός σκηνοθέτης

Σπουδές: Δραματική Σχολή ΚΘΒΕ. Σκηνοθέτησε τις παραστάσεις: Nordost
του Torsten Buchsteiner, Ορέστης του Ευριπίδη, Το αγόρι με τη βαλίτσα του Mike
Kenny, Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας του William Shakespeare, Μεσαίωνας 2015,
After the campsite (The Future of Europe – International Theatre Festival –
Schauspiel Stuttgart ), Υπηρέτης δύο αφεντάδων του Κάρλο Γκολντόνι, Όνειρο
καλοκαιρινής νύχτας Concert Overture του Felix Mendelssohn,Το σύστημα του
Πόντζι του David Lescot. Διδάσκει υποκριτική στη Δραματική Σχολή ΚΘΒΕ.
Ιδρυτικό και σταθερό μέλος του μουσικού συνόλου The Prefabricated Quartet.
Έχει συνθέσει μουσική για κινηματογραφικές ταινίες μικρού και μεγάλου μήκους,
ντοκιμαντέρ, ταινίες του σιωπηλού κινηματογράφου-περίοδος 1895-1927, θεατρικές
παραστάσεις. Συνεργάζεται με το τμήμα εκπαιδευτικών και κοινωνικών δράσεων
της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (Σχεδιασμός και εκτέλεση προγράμματος με θέμα
«Μουσική και Αυτοσχεδιασμός» σε Γενικά Καταστήματα Κράτησης).
ΑΝΤΡΈΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΈΛΗΣ Βοηθός σκηνοθέτη

Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπουδές: Δραματική Σχολή και κάτοχος του Certificate
Suzuki Method of Actor. Συμμετείχε στα φεστιβάλ: Αθηνών, Διεθνές φεστιβάλ
Κύπρια (Λευκωσία), Διεθνές Φεστιβάλ Αρχαίου Δράματος (Πάφος), Διεθνές Φεστι-
βάλ Πειραματικού Θεάτρου (Κάιρο), Georgia international gift festival (Τιφλίδα),
Διεθνές φεστιβάλ Wupertal. Διεθνές φεστιβαλ Sibiou (Ρουμανία - πρώτο βραβείο στο
διαγωνιστικό τμήμα). Έχει σκηνοθετήσει την ταινία μικρού μήκους Διαρροή, τα
ντοκιμαντέρ Ταξιδεύοντας με τον Σείριο (δράση της Greenpeace στη Μεσόγειο),
Σινά, Αναλαμπές, Το λιοντάρι του Πειραιά, Οδυσσέας ο ποδηλάτης (συμμετοχή στο 2o
διεθνές φεστιβάλ ντοκιμαντέρ) και στο θέατρο τις παραστάσεις: Με το ζόρι παντρειά,
Κούτρας, Γελώντας άγρια, Η κρεμάστρα, Μιχαέλ Κολχαας, Ζωολογικός κήπος, Το παρά-
πονο του νεκροθάπτου. Συνεργάστηκε πολλούς θεατρικούς οργανισμούς. Δίδαξε
θέατρο στην θεατρική ομάδα ασθενών του ΘΨΠ στο Δαφνί, στις ομάδες Δρυός
Τόποι και Αρχαία Όρχηση της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, υπό την εποπτεία
της λέκτορος Ά. Λάζου, και στα θεατρικά εργαστήρια Πυξίδα, Πράξεις, Pocket
Flat. Διετέλεσε διευθυντής προγράμματος στον Ρ/Σ ROCK FM και παραγωγός
μουσικών εκπομπών.
47
ΧΡΙΣΤΌΦΟΡΟΣ ΜΑΡΙΆΔΗΣ Β′ βοηθός σκηνοθέτη
Σπουδές: Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
(αριστούχος απόφοιτος). Μεταπτυχιακός φοιτητής Μουσειολογίας και Διαχείρι-
σης Πολιτισμού στο ΑΠΘ. Συμμετείχε, ως βοηθός σκηνοθέτη, στις παραστά-
σεις: Όρνιθες (σκην. Γ. Ρήγας, ΚΘΒΕ, 2020) και Ο τραπεζίτης κερδίζει πάντα δύο
φορές (σκην. Δ. Σακατζής, ΚΘΒΕ, 2020). Πολυετής ερασιτεχνική ενασχόληση
στη θεατρική ομάδα του Δήμου Παύλου Μελά με δασκάλους τους Β. Παπαχα-
ραλάμπους και Δ. Σακατζή. Συνεργάστηκε με τους σκηνοθέτες: Γ. Ρήγα, Δ.
Σακατζή, Β. Παπαχαραλάμπους.
ΤΑΤΙΑΝΑ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ Βοηθός ενδυματολόγου

Σπουδές: Τμήμα Κινηματογράφου της Σχολής Καλών Τεχνών ΑΠΘ. Ως βοηθός
σκηνοθέτη συνεργάστηκε με τους: Χ. Παπαδημητρίου, Τ. Χρυσικάκο, Γ. Απο-
στολόπουλο, Χ. Μωραΐτη, Θ. Βελισσάρη, Ν. Σακαλίδη και ως βοηθός σκηνο-
γράφου-ενδυματολόγου με τους: Θ. Κολαλά, Μ. Μυλωνά, Μ. Τριανταφυλλίδου,
Μ. Καβαλιώτη. Την περίοδο 2014-2018 εργάστηκε στο Θέατρο Εταιρότητα
στην Οργάνωση παραγωγής, ως βοηθός σκηνοθέτη και βοηθός σκηνογράφου-εν-
δυματολόγου. Το 2019 ανέλαβε την εκτέλεση παραγωγής του 1ου Φεστιβάλ
Επταπυργίου. Είναι ιδρυτικό μέλος της Monstrare Art Group. Σκηνοθέτησε
στο ΔΗΠΕΘΕ Σερρών την παράσταση Η κωμική πλευρά του Τσέχωφ. Διδάσκει
στο Κινηματογραφικό-Θεατρικό εργαστήρι για παιδιά του ΔΗΠΕΘΕ Σερρών.
Είναι υπεύθυνη οργάνωσης-προώθησης παραστάσεων, σεμιναρίων καθώς και
των θεατρικών εργαστηρίων για εκπαιδευτικούς της εταιρείας θεάτρου Μικρός
Βορράς. Συνεργάστηκε με το ΚΘΒΕ ως βοηθός σκηνοθέτη και ως βοηθός σκη-
νογράφου-ενδυματολόγου στις παραστάσεις: Βαβυλωνία (σκην. Τ. Χρυσικάκος),
ΜΠΑΝΤΑ-ρισμένοι:…και με τη Νίκη! και Γκόλφω (σκην. Χ. Παπαδημητρίου).
ΚΈΛΛΥ ΕΦΡΑΙΜΊΔΟΥ Βοηθός σκηνογράφου - ενδυματολόγου

Σπουδές: Τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών ΑΠΘ (σκηνογραφία).
Το 2007–2008, φοίτησε στο University of Kent της Αγγλίας ως υπότροφος
Erasmus. Συνεργάστηκε με το ΚΘΒΕ ως βοηθός του σκηνογράφου Γ. Πάτσα
στη σειρά παραστάσεων 1×4. Έχει, επίσης, εργαστεί ως βοηθός του σκηνογράφου
Α. Βέττα στις παραστάσεις: Το έξυπνo πουλί και Η Γκρέτα Γκάρμπο ήρθε στην πόλη
μας (Πειραματική σκηνή της «Τέχνης»). Τον Μάρτιο του 2010 συμμετείχε στον
σχεδιασμό και την υλοποίηση του δρώμενου/εικαστικής εγκατάστασης Η σκάλα
που μιλάει στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ. Εκτός από σκηνικά έχει σχεδιά-
σει τους φωτισμούς σε σειρά παραστάσεων. Είναι ιδρυτικό και ενεργό μέλος
της ομάδας καλλιτεχνικού φωτισμού beforelight, με συμμετοχές, μεταξύ άλλων,
στη 2η Biennale Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, στο 50ο Φεστιβάλ Κινηματο-
γράφου Θεσσαλονίκης και στο Video Art Athens ’07.
48
Βιογραφικά ηθοποιών
��
ΕΛΕΥΘΕΡΊΑ ΑΓΓΕΛΊΤΣΑ
Σπουδές: Δραματική Σχολή ΚΘΒΕ. Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης
Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Σχολή του Jacques Lecoq στο
Παρίσι. Έχει παρακολουθήσει σεμινάρια θεατρικού παιχνιδιού και κλόουν με
τον P. Gaulier, αγωγής λόγου με τον Σ. Σακκά, σκηνοθεσίας με τον Θ. Μοσχό-
πουλο, περφόρμανς με τον O. Korsunovas στο πλαίσιο της UTE (Union des
Theatres de l’Europe) και υποκριτικής με τον Σ. Κακάλα. Συνεργάστηκε
με το ΚΘΒΕ στις παραστάσεις: Ορέστης (σκην. Γ. Αναστασάκης), Η αυλή
των θαυμάτων (σκην. Κ. Τσιάνος), Η Μάνα Κουράγιο και τα παιδιά της (σκην. Ν.
Milivojevic), Tαξιδεύοντας με τον ΠΑΟΚ (σκην. Τ. Χάνος), Ιφιγένεια στη χώρα
των Ταύρων (σκην. Θ. Μοσχόπουλος), Οιδίπους τύραννος (σκην. Γ. Κολοβός)
κ.ά. Ιδρυτικό μέλος της θεατρικής ομάδας 09, με την οποία συμμετείχε στις
παραστάσεις: Για απόψε αυτοσχεδιάζουμε Πιραντέλλο (σκην. Τ. Χάνος, φεστιβάλ
Ανοιχτή Σκηνή-Θεατρικές Φωνές της Πόλης) και Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν
(σκην. Γ. Μαργαρίτης, 49α Δημήτρια).
ΚΟΡΙΝΑ ΑΘΑΝΑΣΟΥΛΑ
Σπουδές: Σχολές χορού Β. Σιάνου και Γ. Μαργαρώνη. Συμμετείχε στις πα-
ραστάσεις: Περιμένοντας τον Γκοντό (σκην. Μ. Βολανάκης), Νεφέλες (σκην. Α.
Βουτσινάς), Ο κύκλος με την κιμωλία (Γρούσα, σκην. Γ. Καλατζόπουλος), Ως την
άκρη του ονείρου (Πετρίνα, σκην. Κ. Σταμουλάκη), Το μαγικό φίλτρο (σκην. Σ.
Καλφόπουλος). Δημιούργησε την ομάδα κουκλοθεάτρου Η ξέφρενη χελώνα με
συμμετοχές σε φεστιβάλ κουκλοθεάτρου. Έγραψε τα παιδικά θεατρικά έργα Η
Μαντάμ Τίτι, Το Γαϊτανάκι των χρωμάτων και Τυριστάν και Αφρουπολη. Έπαιξε τη
Λυδία Φιλιππησία στο δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ του Λ. Κομνηνού. Είναι
μέλος του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών.
49
ΔΗΜΉΤΡΗΣ ΔΙΑΚΟΣΆΒΒΑΣ
Γεννήθηκε στη Ρόδο. Σπουδές: Δραματική Σχολή ΚΘΒΕ. Συμμετείχε στις
παραστάσεις: Σημάδια στην ομίχλη, Μωβ ομπρέλα, Άμλετ, Εκκλησιάζουσες, Έγκλημα
και Τιμωρία, Θείος Βάνιας, Λεωφορείο ο Πόθος, Ο γύρος του κόσμου σε 80 μέρες, Το
ημέρωμα της στρίγγλας, Ιππής, Στη Ντενεκεδούπολη, Ο γύρος του θανάτου, Ο Μορ-
μόλης, Μικρά Διονύσια, Βασιλιάς Ληρ, Το Όνειρο του Χάιμε, Ο Μόγλης, Βαβυλωνία,
Ο Προεστώς του χωριού, Δράκος, Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας, Ράφτης κυριών, Ο
Φιλάργυρος, Τρωάδες, Το χαμένο πρόσωπο της Φλώρας Νισίμ, Το κιβώτιο, Ο Φάτσερ
στις πόλεις, Κεκλεισμένων των θυρών, Αντιγόνη, Αχαρνής, Ο καλός άνθρωπος του Σε-
τσουάν, Ο οίκος του Μπάτλερ, Τα ελάφια και οι κατάρες, Ο Αρχοντοχωριάτης, Η ωραία
Ταϊλάνδη, Ειρήνη, Ιβάνοφ, Ντόλλυ!, Μας συγχωρείτε κύριε Σαίξπηρ, Ο Επιθεωρητής,
Λυσιστράτη, Το αθάνατο νερό, Μια κωμωδία, ΑριστοFUNης, Η Ισαβέλλα, τρεις κα-
ραβέλες κι ένας παραμυθάς. Συνεργάστηκε με τους σκηνοθέτες: Σ. Φασουλή, Σ.
Λιβαθινό, Σ. Τσουλάντζε, Γ. Καραντινάκη, Φ. Μπαξεβάνη, Δ. Παπαδοπουλλο,
Γ. Ρήγα, Α., Ρηγα, Λ. Παπαδόπουλο, Δ. Λαρετζακη, Δ. Αβδελιώδη, Τ. Λύγαρη,
Γ. Κιουρτσίδη, Ν. Μαστοράκη, Γ. Ιορδανίδη, Π. Μιχαηλίδη, Μ. Άβκιραν, Γ.
Καλαϊτζή, Τ. Ράτζο, Π. Ζηβανό, Γ. Αρμένη, Γ. Καραχισαρίδη, Γ. Κιμούλη, Π.
Δανελλάτο, Γ. Ρήγα, Κ. Σπανού, Κ. Νταλιάνη, Γ. Διαμαντόπουλο, Β. Νικολα-
ΐδη, Γ. Ρεμούνδο, Ν. Διαμαντή, Σ. Χατζάκη. Κινηματογράφος: Adults in the
Room (σκην. Κ. Γαβράς), Born to Be Murdered (σκην. F. Cito Filomarino),
Jamaica (σκην. Α. Μορφονιός), 1968 (σκην. Τ. Μπουλμέτης), Swing Away
(σκην. M. A. Nickles).
ΑΝΝΑ ΕΥΘΥΜΙΟΥ
Σπουδές: Δραματική Σχολή ΚΘΒΕ (2008). Παρακολούθησε
σεμινάρια με τους Μ. Μαρμαρινό, P. Stein, Ν. Καραθάνο, Σ.
Κακάλα, Κ. Θωμαΐδη, Κ. Σελαμσή, Γ. Οικονομίδη, Γ. Λεοντάρη,
L. Taylor, Μ. Φριτζήλα, Μ. Φωκά, Butoh με τον Gr. We-
ber, Suzuki με τον M. Martinez κ.ά. Συνεργάστηκε με την
Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (Τα Γεγονότα,
2020), το ΚΘΒΕ (Βόυτσεκ, 2016, Ο γλάρος, 2015, Η αρρώστια
της νιότης, 2015), το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης (Ιζαντόρα
Ντακ 2018-19), το ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης (Περπατώ εις το Δάσος,
2017), την Πειραματική Σκηνή της Τέχνης (Ο βυσσινόκηπος, 2013,
Η χρυσή πόλη, 2012, Πανικός στα παρασκήνια, 2011, Αγαπητέ́
Μπαμπά́, 2011), το Θέατρο Μηχανή - Beton 7 (Stitching, 2010),
το ΔΗΠΕΘΕ Ρούμελης (Τριαντάφυλλο στο στήθος, 2009), το
Aθήναιον (Η όπερα του ζητιάνου, 2012) κ.ά. Χόρεψε στο Διεθνές
Φεστιβάλ Χορού Αθηνών και στο ΚΘΒΕ (Mystify χορογράφος: Α.
Φωνιαδάκης). Συμμετείχε σε εννέα ταινίες μικρού μήκους και στην
τηλεοπτική σειρά Συμμαθητές.
50
ΑΡΙΣΤΟΤΈΛΗΣ ΖΑΧΑΡΆΚΗΣ
Σπουδές: Δραματική Σχολή ΚΘΒΕ (αριστούχος απόφοιτος). Τμήμα Έρευνας και
Επεξεργασίας της Φωνής (ΚΘΒΕ). Δραματική Σχολή Α. Βουτσινάς. Μαθήμα-
τα σύγχρονου και κλασικού χορού (Μπ. Βυτινάρου και του Δήμου Θεσσαλονί-
κης). Συμμετείχε στις παραστάσεις: Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν (σκην. Γ.
Μαργαρίτης, 49α Δημήτρια, θεατρική ομάδα 09), Μαγικά μαξιλάρια (σκην. I.
Σιδέρης, Νέο Θέατρο), Απόψε αυτοσχεδιάζουμε (σκην. Τ. Χάνος, ομάδα 09), Οι
εν τάφω (σκην. Ε. Σπυριδάκη, Venice Open Stage), Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας
(σκην. Μ. Σιώνας, Φεστιβάλ Επταπυργίου). Συμμετείχε στις παραστάσεις
του ΚΘΒΕ: Ιφιγένεια στη χώρα των Ταύρων (σκην. Θ. Μοσχόπουλος, Φεστιβάλ
Αθηνών-Επιδαύρου), Ταξιδεύοντας με τον ΠΑΟΚ (σκην. Τ. Χάνος), Ο αγαπητικός
της βοσκοπούλας (σκην. Σ. Φασουλής), Οικογένεια Νώε (σκην. Σ. Μιχαηλίδου),
ΜΠΑΝΤΑ-ρισμένοι: Και με τη Νίκη (σκην. Χ. Παπαδημητρίου), Η αυλή των θαυ-
μάτων (σκην. Κ. Τσιάνος), Καληνύχτα Μαργαρίτα (σκην. Φ. Μακρής), Υπηρέτης
δυο αφεντάδων (σκην. Μ. Σιώνας).
ΑΛΙΚΗ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ
Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπουδές: Δραματική Σχολή Μ. Βογιατζή Τράγκα.
Παρακολούθησε σεμινάρια με τους: Σ. Λιβαθινό, Β. Θεοδωρόπουλο, Α. Καραζή-
ση, Σ. Χατζάκη, Κ. Κωνσταντόπουλο, Δ. Ήμελλο κ.ά. Συμμετείχε στις παραστά-
σεις: Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια στο θέατρο (σκην. Π. Ζούλιας, θέατρο Βέμπο,
2019), Γκέμμα (σκην. Π. Αγγελόπουλος, θέατρο Βρετάνια. 2019), Το φιντανάκι
(Εύα, σκην. Ε. Αργυροπούλου, θέατρο Χυτήριο, 2018), Χιώτη Μάμπο (σκην.
Δ. Αδάμης, μουσική σκηνή Σφίγγα, 2017), Ρεμπέτικο Μυστήριο (Ρόζα, σκην. Κ.
Φέρρης, Ηρώδειο, 2016), Κάρμεν, (Μανουελίτα, σκην. St. Langridge, ΕΛΣ,
2016), Έτσι κάνουν όλες (σκην. Ρ. Γαϊτάνου, ΕΛΣ, 2015), Νυχτερίδα (σκην. Α.
Ευκλείδης, ΕΛΣ, 2014), Αντιγόνη (σκην. Ά. Μιχόπουλος, Θέατρο Άλμα, 2014),
Ελένη (σκην. Ά. Μιχόπουλος, Ίδρυμα Μ. Κακογιάννης, 2011-2015) κ.ά. Τηλε-
όραση: Άγριες μέλισσες, Έγκλημα και πάθος, Αρένα, Κλεμμένα όνειρα, Πενήντα-πενή-
ντα, Η ζωή της άλλης, Λάκης ο γλυκούλης, Ζωή ξανά, Απαγορευμένη αγάπη, Βήματα
στην ομίχλη (τηλεταινία) κ.ά.
ΧΡΙΣΤΊΝΑ ΖΑΧΆΡΩΦ
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη και έχει αποφοιτήσει από τη
Δραματική Σχολή του Ανδρέα Βουτσινά.
51
ΉΡΙΝΝΑ ΚΕΡΑΜΊΔΑ
Σπουδές: Δραματική Σχολή Ροντίδη (πτυχίο από το Ύπουργείο Πολιτισμού).
Πτυχιούχος Μονωδίας και Ανώτερων θεωρητικών.
Σπουδές Jazz Voice phrasing και αυτοσχεδιασμού στο Athenaeum Maria
Callas Conservatory. Νοσηλευτική στο ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης. Έχει παρα-
κολουθήσει κύκλους σεμιναρίων στο θέατρο επί Κολωνώ με την Ε. Σκότη.
Παρακολούθησε μαθήματα σύγχρονου χορού και Salsa. Έχει συνεργαστεί με
το ΚΘΒΕ, με το ελεύθερο θέατρο καθώς και με μουσικές σκηνές σε Αθήνα και
Θεσσαλονίκη.
ΜΑΡΙΆΝΝΑ ΚΙΜΟΎΛΗ
Σπουδές: Δραματική Σχολή Εθνικού Θεάτρου (αριστούχος απόφοιτος). Τμήμα
Θεατρολογίας του Queen Mary του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και κάτοχος
του Acting Diploma της Royal Central School of Speech and Drama. Έχει
παρακολουθήσει μαθήματα υποκριτικής στην Royal Academy of Dramatic
Art (RADA) και στην Guildhall School of Music and Drama. Συμμετείχε
στην παράσταση: Pornography (σκην. M. Hayes, Webber Douglas Studio
London, 2014). Κινηματογράφος: The Dresser (σκην. Sir R. Eyre, BBC,
2015).
ΓΙΏΡΓΟΣ ΚΟΛΟΒΌΣ
Σπουδές: Δραματική Σχολή ΚΘΒΕ. Έχει συνεργαστεί σε πάνω από 40 παραγω-
γές κλασικού και σύγχρονου ρεπερτορίου όπως: Η μεταμόρφωση του Κάφκα, Πέρσες,
Μάνα κουράγιο, Η Ιφιγένεια στη χώρα των Ταύρων, Βόυτσεκ, Μόλλυ Σουήνυ, Εδώ
ουρανός, Πέερ Γκυντ, Κεκλεισμένων των θυρών, Berlin Alexanderplatz του Ντέμπλιν,
Ό,τι πιο πολύ ποθείς του Δ. Δημητριάδη, Η Αυτοκρατορία-I have your data, Μακμπέθ,
Blasted της Σάρα Κέιν, Ο Άρντεν από το Φέβερσαμ, Μαζί με τ’ άπλυτα, Εκάβη-Κύ-
κλωπας, Φιλοκτήτης, Λυσιστράτη κ.ά. Συνεργάστηκε με τους σκηνοθέτες: Ν.
Κοντούρη, Μ. Μαρμαρινό, Π. Δημητρακοπούλου, Θ. Μοσχόπουλο, Σ. Κακάλα,
Ν. Μιλιβόγιεβιτς, Γ. Καλαβριανό, Γ. Ρήγα, Α. Σερμπάν, Γ. Ιορδανίδη,Γ. Βούρο,
Γ. Μαργαρίτη, Γ.Καλαϊτζή, Θ. Βελισσάρη, Σ. Χατζάκη, Σ. Φασουλή, Γ. Καρα-
ντινάκη, Ν. Σακαλίδη, Εύ. Γαβριηλίδη, Δ. Χρονόπουλο κ.ά. Άλλες συνεργασίες:
Χοροθέατρο Θεσσαλονίκης (1999), Η ωραία κοιμωμένη (σκην.-χορ. Κ. Ρήγος), Τε-
λετή Λήξης της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας 1997 (σκην. G. Bregovic). Έγραψε
μουσική για τις παραστάσεις: Η μοναξιά στον κάμπο με βαμβάκι (Νέες Μορφές), Ο
θρίαμβος του έρωτα (σε συνεργασία με τον Π. Παρασχόπουλο, Ακτίς Αελίου), Σιωπή
Θεατρική ομάδα σταυρούπολης. Διδασκαλία αυτοσχεδιασμών: Η μικρή μας πόλη
(σκην. Γ. Βούρος, ΚΘΒΕ 2013). Μάθημα αυτοσχεδιασμού στη Δραματική Σχολή
ΚΘΒΕ 2014-17.
52
ΑΝΑΣΤΑΣΊΑ ΡΑΦΑΈΛΑ ΚΟΝΊΔΗ
Σπουδές: Δραματική Σχολή Εθνικού Θεάτρου (2013). Συμμετείχε στις παρα-
στάσεις του Εθνικού Θεάτρου: Η γειτονιά των αγγέλων (σκην. Κ. Τσιάνος), Δυτι-
κή αποβάθρα (σκην. L. Lagarde), Συγχώρεσέ με (σκην. Α. Καραζήσης), Ριχάρδος ο
Γ΄ (σκην. Γ. Χουαρδάς), Το πανηγύρι (σκην. Θ. Παπαγεωργίου), Αντιγόνη (σκην.
Σ. Λιβαθινός), Δαιμονισμένοι (σκην. Θ. Αμπαζής). Συνεργάστηκε, επίσης, με
τους σκηνοθέτες: Ν. Καραθάνο (Βυσσινόκηπος), L. Baur (Το κορίτσι που πέφτει,
Φεστιβάλ Αθηνών), Μ. Καρατζογιάννη (Πατρίδα τώρα, θέατρο Σταθμός) και Τ.
Τζαμαργιά (Η τριλογία του παραθερισμού, ΘΟΚ). Στην τηλεόραση έχει εμφανι-
στεί στις σειρές: Ου φονεύσεις (σκην. Π. Κοκκινόπουλος) και Οκτώ λέξεις σκην. Α.
Γεωργίου). Κινηματογράφος: Casus Belli του Γ. Ζώη, Όντως φιλιούνται του Γ.
Κορρέ, Holy Boom της Μ. Λάφη και Entwined του Μ. Νικολακάκη.
ΝΙΚΟΣ ΚΟΥΣΟΥΛΗΣ
Γεννήθηκε στις Σέρρες. Σπουδές: Δραματική Σχολή ΚΘΒΕ (αριστούχος απόφοι-
τος).Οικονομικών Επιστημών στο πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Παρακολούθησε
θεατρικά εργαστήρια της ομάδας Raindogs και της Δραματικής Σχολής Α.
Βουτσινάς. Παρακολούθησε σεμινάρια με τους: Ά. Μπινιάρη, J. Fret, S. Sala, T.
Wierzbowski, A. Kotecka, R. Brunetti, E. Nargi. Συμμετείχε στις παραστά-
σεις του ΚΘΒΕ: Έρως Ήρως (σκην. Ν. Κουσούλης), Η μεγάλη πλατεία (σκην.
Ε. Ευθυμίου), Υπέρ Ελλάδος (σκην. Π. Δημητρακοπούλου), Μπαλ u! (σκην. Σ.
Πάσχου), Γκιακ (σκην. Γ. Μαυραγάνη) κ.ά. Δημιουργός και θεατροπαιδαγωγός
του θεατρικού εργαστηρίου για νέους/ες με αναπηρία στο ΚΘΒΕ (2017-2020).
Μέλος της ομάδας Εν δυνάμει (2010-2013). Συμμετείχε στη μικρού μήκους
ταινία in memoriam (σκην. Δ. Καράς).
ΜΆΡΑ ΜΑΛΓΑΡΙΝΟΎ
Σπουδές: Δραματικής Σχολής ΚΘΒΕ. Συνεργάστηκε με το ΚΘΒΕ στη παρά-
σταση: Πήτερ Παν (σκην. Γ. Καλατζόπουλος). Στο πλαίσιο των σπουδών της
στη Δραματική Σχολή του ΚΘΒΕ συμμετείχε στις παραστάσεις: Ο κύριος
Γιώργος Σεφέρης, ένας βαθύσκιωτος και εντεψίζης Έλληνας (σκην. Γ. Ρήγας, Φεστι-
βάλ Φιλίππων-Θάσου), Οιδίππους Τύραννος – Χορικά (σκην. Γ. Ρήγας, Μ. Σιώνας,
Φεστιβάλ Φιλίππων-Θάσου), Πάμε Ορχήστρα (σκην. Γ. Ρήγας, συμπαραγωγή με
τη Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, μαέστρος Κ. Δημηνάκης). Με το Νέο
Θέατρο Θεσσαλονίκης συνεργάστηκε στις παραστάσεις: Χίλιες και μια νύχτες
(σκην. Γ. Ρήγας), Το γαλάζιο πουλί (σκην. K. Vio).
53
ΤΑΤΙΆΝΑ ΜΕΛΊΔΟΥ
Σπουδές: Μεταπτυχιακό Sorbonne V Παρίσι. Τμήμα Θεατρικών Σπουδών.
Δραματική Σχολή Βασίλης Διαμαντόπουλος. Τμήμα Γαλλικής Φιλολογίας ΑΠΘ.
Συμμετείχε στις παραστάσεις: Oliver Twist (σκην. Κ. Νικολαΐδη, Ελληνικός
Κόσμος), Ωνάσης-Τα θέλω όλα (σκην. Σ. Φασούλης, Θέατρο Παλλάς), Μελάχρα ή
το λουλούδι της φωτιάς (σκην. Σ. Φιλιππίδου, Θέατρο Σταθμός), Μια μέρα. Σήμερα
(σκην. επιμ. Χ. Μπόσινας ομάδα Περιοδικός Θίασος, Θέατρο Φάουστ), Μια
χριστουγεννιάτικη ιστορία (σκην. Κ. Νικολαΐδη, Θέατρο Διάνα), Ο πρίγκιπας της
Κούμπα,Τάντι (σκην. Σ. Φιλιππίδου, Θέατρο Αθηνών) και στο μιούζικαλ Spamalot
(σκην. Ά. Κλωνάρης, Γυάλινο Μουσικό Θέατρο). Κινηματογράφος: Πολιορκία
(2018-19). Τηλεόραση: Ου φονεύσεις (επεισόδια «Προίκα», «Καταιγίδα»), Γυ-
ναίκα χωρίς όνομα, Το τατουάζ, Η λέξη που δε λες, 10 εντολή (επεισόδιο «Κάθαρση»).
ΧΡΥΣΉ ΜΠΑΧΤΣΕΒΆΝΗ
Σπουδές: Δραματική Σχολή ΚΘΒΕ (αριστούχος απόφοιτος). Τμήμα Φιλολογίας
της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ. Συμμετείχε στις παραστάσεις: Ο Γλάρος (σκην.
Γ. Παρασκευόπουλος, Θέατρο Τέχνης-Νέου Κόσμου, 2019-2020 και ΔΗΠΕΘΕ
Ιωαννίνων-Θεσσαλικό Θέατρο 2018-2019), Η πράσινη γάτα (σκην. Γ. Παρα-
σκευόπουλος, ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης 2017), Η Ιστορία ενός γάτου που έμαθε σε έναν
γλάρο να πετάει (σκην. Μ. Ανδρέου, ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης, 2017), Το πράσινο μου το
φουστανάκι (σκην. Χ. Μπαχτσεβάνη, Θέατρο Τ, 2016), Ψευδαισθήσεις (σκην. Κ.
Λιάρος, Θέατρο BlackBox, 2015), Άγαμοι Θύται (σκην Ι. Μιχαηλίδης, ΚΘΒΕ
και Θέατρο Badminton, 2011-12). Συνεργάστηκε με τους σκηνοθέτες: Γ. Πα-
ρασκευόπουλο, Μ. Ανδρέου, Δ. Μυλωνά, Α. Πελτέκη, Ι. Μιχαηλίδη, Γ. Ρήγα.
ΚΛΕΙΏ ΔΑΝΆΗ ΟΘΩΝΑΊΟΥ

Σπουδές: Δραματική Σχολή Εθνικού Θεάτρου. Σχολή Δραματικής Τέχνης
«Αρχή» της Ν. Καρρά. Δίπλωμα Σολίστ Πιάνου με Α’ Βραβείο στο Αττικό Ωδείο
Αθηνών. Μαθήματα τραγουδιού με τη Χ. Κεφαλά και τη μέτζο σοπράνο Ει.
Καράγιαννη. Συμμετείχε στις παραστάσεις: Ορέστεια (Χορός, σκην. Δ. Λιγνά-
δης), Έξοδος (Μήδεια, σκην. Δ. Λιγνάδης), Μήδεια (Χορός, σκην. Π. Στάιν), Η
τραγική ιστορία του Δρ. Φάουστους (Καθηγητής, σκην. Δ. Λιγνάδης), Ηλέκτρα του
Σοφοκλή (σκην. Ε. Θεοδώρου), Δον Κάρλος (Βασίλισσα Ισαβέλλα, σκην. Κ. Αρ-
βανιτάκης), Ματωμένος γάμος (Νύφη, σκην. Κ. Τσιάνος), Ο συλλέκτης (Μιράντα
Γκρέυ, σκην. Γ. Κιμούλης), Δον Κιχώτης (Δουλτσινέα, σκην. Γ. Καραχισαρίδης),
Σκηνοβάτες (Σεμέλη, σκην. Σ. Φασουλής), Διαδικασίες διακανονισμού διαφορών
(σκην. Τ. Σκλάβου), Με μουσικές εξαίσιες… με φωνές (σκην.-χορ. Σ. Σπυράτου),
Του Κουτρούλη ο γάμος (σκην. Γ. Καλατζόπουλος), Ωχ, τα νεφρά μου (σκην. Γ.
Κιουρτσίδης), Δον Ζουάν (σκην. Δ. Κωνσταντινίδης), Συνέβη και του χρόνου (σκην.
Γ. Παρασκευόπουλος), Πέρσες (σκην. Ν. Κουντούρη), Επτά επί Θήβας (Αντιγό-
νη, σκην. Τσ. Γκραουζίνις), Οικογενειακή γιορτή (σκην. Γ. Παρασκευόπουλος), Το
χειμωνιάτικο παραμύθι (Ερμιόνη, σκην. Σ. Πουρκαρέτε) κ.ά.. Τηλεόραση: Μαζί
σου (σκην. Α. Πανταζούδης), Δεληγιάννειον Παρθεναγωγείον (σκην. Χ. Παληγιαν-
νόπουλος) κ.ά.
54
ΒΑΣΊΛΗΣ ΠΑΠΑΔΌΠΟΥΛΟΣ
Σπουδές: Δραματική Σχολή ΚΘΒΕ. Έχει παρακολουθήσει σεμινάρια αγωγής
λόγου με τους Σ. Σακκά, Τ.Χάνο, Ν. Ζούκα, Κ. Φωτεινάκη. Σεμινάρια υποκρι-
τικής με τους Σ. Κακάλα, Γ. Μαυραγάνη, Α. Καζάζου και κίνησης με τους G.
Glazunov, Ν. Zhestovskaya. Συνεργάστηκε με τους σκηνοθέτες: Γ. Ρήγα,
Τ. Τζαμαργιά, Θ. Παπαγεωργίου, Α. Ρήγα, Χ. Πεχλιβανίδη, Ε. Σπυριδάκη, Δ.
Κωνσταντινίδη. Πήρε μέρος στο φεστιβάλ «Venice Open Stage» (Βενετία 2019)
με την παράσταση Οι εν τάφω (βασισμένο στο βιβλίο «Η ζωή εν τάφω», του Σ.
Μυριβήλη, σκην. Ευ. Σπυριδάκη).
ΓΡΗΓΌΡΗΣ ΠΑΠΑΔΌΠΟΥΛΟΣ
Σπουδές: Δραματική Σχολή ΚΘΒΕ (αριστούχος απόφοιτος). Συνεργάστηκε με
το ΚΘΒΕ, την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, την Όπερα Θεσσαλονίκης,
το Θέατρο Τέχνης Ακτίς Αελίου, την ομάδα Perros, το Νέο Ελληνικό Θέατρο,
τη θεατρική εταιρία Νεφέλες και το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Ως
ηθοποιός συνεργάστηκε με τους σκηνοθέτες: Α. Σερμπάν, Ν. Μαστοράκη,
Ν. Σακαλίδη, Γ. Ιορδανίδη, Π. Μιχαηλίδη, Ε. Θεοδώρου, Δ. Γεωργαλά, Θ.
Βελισσάρη, Κ. Γεράρδο, Τ. Ράτζο, Ευ. Σωφρονίδου, Π. Σέξτου, Χ. Κετικίδη.
Σκηνοθέτησε έργα των: W. Shakespeare, B. Brecht, J. Giraudoux, S. Belbel,
Ε. Canetti, F. Melquiot, Ντουράνγκ. Διδάσκει θέατρο σε πολιτιστικούς φορείς
και δραματικές σχολές. Είναι ιδρυτικό μέλος του Eclipses Group Theater.
Πρόσφατες συνεργασίες με το ΚΘΒΕ: Μια γιορτή στου Αλ-Νουρί (σκην. Β. Κου-
καλάνι), Τρεις αδελφές (σκην. Τσ. Γκραουζίνις), Βικτόρ ή Τα παιδιά στην εξουσία
(σκην. Γ Αναστασάκης), Πυρκαγιές (σκην. Ι. Βουλγαράκη) κ.ά.
ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΠΙΤΤΑΣ
Γεννήθηκε στην Κύπρο. Σπουδές: Δραματική Σχολή Ροντίδη. Τα τελευταία 5
χρόνια συνεργάζεται με το Εθνικό Θέατρο, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος
και τον θεατρικό Οργανισμό Κύπρου. Συμμετείχε στις παραστάσεις: Ξύπνα
Βασίλη (Εθνικό Θέατρο), Ελεύθερο ζευγάρι (ΚΘΒΕ), Πέρσες (ΘΟΚ), Σε μένα
μιλάς; (ΚΘΒΕ), Πυρκαγιές (ΘΟΚ), Λεόντιος και Λένα, Σε στενό οικογενειακό κύκλο
κ.ά. Συνεργάστηκε με τους σκηνοθέτες: Ά. Μπινιάρη, Μ. Σιώνα, Π. Ερω-
τοκρίτου, Γ. Ρήγα, Σ. Μιχαηλίδου, Ι. Σιδέρη, Κ. Αντωνιάδου, Κ. Γεράρδο κ.ά.
Έχει διδάξει θεατρικό παιχνίδι και θεατρικό αυτοσχεδιασμό σε παιδιά, εφήβους
και ενήλικες.
ΘΑΝΆΣΗΣ ΡΑΦΤΌΠΟΥΛΟΣ
Σπουδές: Δραματική Σχολή ΚΘΒΕ (αριστούχος απόφοιτος). Σχολή Φιλοσοφίας
Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων με κατεύθυνση
Παιδαγωγική. Συμμετείχε στις παραστάσεις: Μεγαλοπρεπής κερατάς (σκην.
Ε. Τσίχλη, 2020), Ιφιγένεια η εν Αυλίδι (σκην. Γ. Καλαβριανός 2019), Υπηρέτης
δυο αφεντάδων (σκην. Μ. Σιώνας, 2018-19), Περιμένοντας τον Γκοντό (σκην. Γ.
Αναστασάκης, 2018-19), Ρωσική επανάσταση (σκην. Τσ. Γκραουζίνις 2017),
ΜΠΑΝΤΑ-ρισμένοι: Και με τη νίκη (σκην. Χρ. Παπαδημητρίου) 2017, Ψύλλοι στα
55
αυτιά (σκην. Γ. Αναστασάκης 2016), Η κωμωδία του Αυτόχειρα (σκην. Γ. Ρήγας,
2015). Συνεργάστηκε με τους σκηνοθέτες: Γ. Ρήγα, Μ. Σιώνα, Ελ. Τσίχλη,
Γ. Καλαβριανό, Γ. Αναστασάκη, Τσ. Γραουζίνις, Χ. Παπαδημητρίου, Γ. Βούρο
κ.ά. Έχει παρακολουθήσει σεμινάρια φωνητικής έρευνας με τους Σ. Σακκά, Τ.
Χάνο, Ν. Ζούκα και θεάτρου με τον Τ. Τζαμαργιά.
ΘΑΝΆΣΗΣ ΡΈΣΤΑΣ
Σπουδές: Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας του ΔΠΘ. Δραματική Σχολή ΚΘΒΕ.
Συμμετείχε στις παραστάσεις του ΚΘΒΕ: Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες
(σκην. Τ. Μύρκου, 2014-15), UP ΟΛΑ Summer ΚΘΒΕdition (σκην. Α. Πελτέκης,
2014), Οι Τρεις Σωματοφύλακες (σκην. Γ. Βούρος, 2013-14), Μαντάμ Σουσού
(σκην. Γ. Αρμένης, 2012-2013), Το κύμα (σκην. Γ. Ρήγας, 2012). Συνεργάστηκε
με τους σκηνοθέτες: Γ. Ρήγα, Θ. Γκόνη, Γ. Αρμένη, Γ. Βούρο, Σ. Μιχαηλίδου,
Τ. Μύρκου, Χ. Χατζηβασιλείου, Α. Πελτέκη. Άλλες συνεργασίες: Γυάλινος
κόσμος (σκην. Θ. Γκόνης, ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας, 2020), Τζιτζιμιτζιχοτζιριά (σκην.
Σ. Μιχαηλίδου, ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας, 2019), Χίλιες και μία νύχτες (σκην. Γ.
Ρήγας, Νέο Θέατρο Θεσσαλονίκης, 2018-19), Φτάσε όπου δεν μπορείς (σκην. Χ.
Χατζηβασιλείου, συμπαραγωγή ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης και ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων,
2017-2018).
ΓΙΆΝΝΗΣ ΣΑΜΨΑΛΆΚΗΣ
Σπουδές: Δραματικής Σχολής του ΚΘΒΕ (αριστούχος απόφοιτος). Συμμε-
τείχε στις παραστάσεις του ΚΘΒΕ: L΄histoire de Babar (σκην. Τ. Αγγελίδου
- Γ. Σαμψαλάκης), Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα (σκην. Γ. Ρήγας), Μαντάμ Σουσού
(σκην. Γ. Αρμένης), Το Κύμα (σκην. Γ. Ρήγας), Τζοκόντα VS Ντα Βίντσι (σκην. Ε.
Φεζολλάρι), Ο Πειρασμός (σκην. Ε. Φεζολλάρι, ως βοηθός σκηνοθέτη), Η πτωτική
άνοδος του Αρτούρο Ούι (σκην. Ν. Χαραλάμπους), Γλυκό πουλί της νιότης (σκην. Β.
Νικολαίδης), Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες (σκην. Τ. Μύρκου). Συμμετείχε
στις παραστάσεις: Between (σκην. Μ. Ληνού-Γ. Κριθάρας, Δ. Θ. Καλαμαριάς
Μελίνα Μερκούρη), Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας (σκην. Μ. Σιώνας, Τελλόγλειο
Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ, Θέατρο Αυλαία, Blackbox, Θησείο ένα θέατρο για τις τέ-
χνες, ΚΘΒΕ, Almagro Off - Festival de Teatro Clásico de Almagro στην Ισπα-
νία, Itaka Shakespeare Festival στην Σερβία, Butrinti Festival στην Αλβανία),
Ράφτης κυριών (σκην. Δ. Μυλωνάς, Από Μηχανής Θέατρο), Δον Κιχώτης (σκην.
Τ. Χάνος, Από Μηχανής Θέατρο, ΚΘΒΕ, Θέατρο Άλφα. Ιδέα), Το Σύστημα του
Πόντζι (σκην. Μ. Σιώνας, Θέατρο 104). Άλλες συνεργασίες: Είναι ιδρυτικό μέ-
λος της θεατρικής ομάδας Εταιρεία Θεάτρου Θέση. Κινηματογράφος: Συνεργά-
στηκε με τον Π. Καρκανεβάτο στην ταινία Όχθες και με τον Δ. Κουτσιαμπασάκο
στην ταινία Δρόμοι.
56
ΚΑΤΕΡΊΝΑ ΣΙΣΊΝΝΙ
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπουδές: Τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών
Τεχνών ΑΠΘ (με κατεύθυνση υποκριτική). Συμμετείχε στις παραστάσεις: Το
νησί των σκλάβων (ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης), Περσόνα (Θέατρο του Νέου Κόσμου),
Υπέροχες, υπέροχες μέρες (σκην. Ε. Ευθυμίου, στην οποία απέσπασε το 1ο βραβείο
β’ γυναικείου ρόλου στον διεθνή διαγωνισμό του θεατρικού φεστιβάλ ItseLF της
Βαρσοβίας), Homesickness Blues (σκην. Α. Καραζήσης, Φεστιβάλ Αθηνών και
Επιδαύρου), Η μεγάλη πλατεία (σκην. Ε. Ευθυμίου, ΚΘΒΕ) κ.ά. Είναι μέλος
της ομάδας Lotus Eaters, με συμμετοχές σε φεστιβάλ όπως την Biennale Νέων
Καλλιτεχνών στο Μπάρι και στα Τίρανα και το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου
με τις αντίστοιχες διαδραστικές performances Resetting Homeland και Amica
Mea, κάνοντας επίσης πανελλήνια πρώτη με τη ζωντανή ASMR performance
τους, Buonanotte Bellezza. Είναι μέλος του swing / jazz / blues συγκροτήματος
The Speakeasies’ Swing Band!, με συμμετοχές σε διεθνή μουσικά φεστιβάλ σε
Αγγλία, Ιταλία, Βέλγιο, Ταϋλάνδη, Μπαχρέιν κ.α., και σε θεατρικές παραστά-
σεις. Έχουν κυκλοφορήσει δυο δίσκους (“Bathtub Gin” και “Land of Plenty”)
κι έχουν αποσπάσει βραβείο καλύτερου μουσικού βίντεο στο International
Songwriting Competition με το κομμάτι τους “Black Swamp Village”.
ΒΑΣΊΛΗΣ ΣΠΥΡΌΠΟΥΛΟΣ
Σπουδές: Δραματική Σχολή ΚΘΒΕ. Συνεργάστηκε με τους σκηνοθέτες:
Κ. Τσιάνο, Α. Βουτσινά, Α. Σερμπάν, Γ. Καλαϊτζή, Θ. Γκόνη, Σ. Χατζάκη, Σ.
Τσακίρη, Δ. Χρονόπουλο, Β. Νικολαΐδη, Κ. Αρβανιτάκη, Π. Ζηβανό, Γ. Ιορδα-
νίδη, Β. Βαφέα, Ν. Χαραλάμπους, Δ. Έξαρχο, Σ. Καρακάντζα, Β. Κυρίτση, Ε.
Πήττα, Π. Ζούλια, . Γ. Ρήγα, Γ. Καραντινάκη, Δ. Σακατζή, Γ. Καλατζόπουλο,
Ν. Μαστοράκη, Σ. Σπυράτου, Φ. Μπουντούρογλου, Γ. Παπαδόπουλο, Γ. Παρα-
σκευόπουλο, Σ. Φασουλή, Α. Ρεβή, Ν. Κοντούρη κ.ά. Συμμετείχε στο μιούζικαλ
Fοllow the Fellow who Fοllows a Dream (συμπαραγωγή ΚΘΒΕ-ΕΛΣ) στον ρόλο
του Σάντσο (Δον Κιχώτης). Εργάστηκε στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση.
57
ΓΙΆΝΝΗΣ ΤΣΕΜΠΕΡΛΊΔΗΣ
Σπουδές: Δραματική Σχολή ΚΘΒΕ. Συνεργάστηκε με τους σκηνοθέτες: Α.
Βουτσινά, Γ. Χουβαρδά, Ν. Μιλιβόγεβιτς, Τσ. Γκραουζίνις, Σ. Λιβαθινό, Α.
Καραζήση, Σ. Κακάλα, Γ. Κακλέα, Κ. Ρήγο, Κ. Αρβανιτάκη, Μ. Μαυρομα-
τάκη, Δ. Λιγνάδη, Έ. Θεοδώρου, Ε. Μποζά, Αι. Χειλάκη, Ευ. Ρεμπούτσικα, Π.
Δημητρακοπούλου, Μ. Σιώνα, Ρ. Καλατζοπούλου, Β. Νικολαΐδη, Γ. Ιορδανίδη,
Α. Ευκλείδη, Λ. Μελεμέ, Εύ. Σαρμή, Β. Μπακάκου σε έργα σύγχρονου και
κλασικού ρεπερτορίου, στους οργανισμούς Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος,
Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης, Νέο Θέατρο Θεσσαλονίκης, Πειραματική Σκηνή
Εθνικού Θεάτρου, Εθνικό Θέατρο, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Φεστιβάλ Αθη-
νών-Επιδαύρου, ΔΗΠΕΘΕ Βόλου, Αrtivities, Αγγέλων Βήμα, Νέες Μορφές,
Φεστιβάλ Επταπυργίου. Ως μουσικός έγραψε και διασκεύασε μουσική για τις
παραστάσεις: Σεβάς Χανούμ, Los Topographos, After the campsite, Ένας αιώνας σε
μια μέρα
ΙΏΒΗ ΦΡΑΓΚΆΤΟΥ
Σπουδές: Δραματική Σχολή Εθνικού Θεάτρου. Ενδυματολογία Θεάτρου στη
Σχολή Βελουδάκη. Ως ηθοποιός συνεργάστηκε με το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά
στις δράσεις αλληλεγγύης με την ομάδα της Ρ. Κυριαζή. Συνεργάστηκε, επίσης,
με το Εθνικό Θέατρο στις Τρωάδες (σκην. Σ. Χατζάκης, Φεστιβάλ Αθηνών 2015),
καθώς και στο Ημερολόγιο ενός απατεώνα (σκην. Γ. Κακλέας). Συνεργάστηκε
για δύο χρόνια με τον Κ. Ρήγο στη Φρουτοπία, στο Rocky Horror show και στο
Cabaret (Μέγαρο Μουσικής Αθηνών 2013-2015). Συνεργάστηκε επίσης με τη
Σ. Σπυράτου στην παράσταση Θησέας και Αριάδνη στο νησί των Ταύρων (Θέατρο
Badminton). Για τρία χρόνια συνεργάστηκε με τον Τσ. Γκραουζίνις (Επτά επί
Θήβας και Αγαμέμνονας, Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2016-2018) και για
δύο χρόνια με τον Γ. Χουβαρδά στο Ταξίδι μιας μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα και
Κάζιμιρ και Καρολίνα. Συμμετείχε επίσης στις παραστάσεις Χοηφόροι (σκην. Λ.
Μελεμέ, Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, 2019) και Αρχιμάστορας Σόλνες (σκην.
Α. Καραγιαννοπούλου, Θέατρο Ιλίσια). Ως σολίστ τραγούδησε στην παράσταση
Ένα ταξίδι στη Λιλιπούπολη (σκην. Ρ. Καπετανάκη, Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 2013).
Στον κινηματογράφο συνεργάστηκε με τον Α. Αμπάζογλου και το κανάλι arte,
στην ταινία The history behind the collapse και με τον Π. Σεβαστίκογλου στην
ταινία Attractive illusion.
58
ΤΑΞΙΆΡΧΗΣ ΧΆΝΟΣ
Γεννήθηκε στη Μακρυρράχη Πηλίου. Σπουδές: Είναι απόφοιτος της Δραμα-
τικής Σχολής Πειραϊκού Συνδέσμου (1989). Μουσικές σπουδές στο Δημοτικό
Ωδείο Πειραιά. Μόνιμο στέλεχος του Εργαστηρίου Φωνητικής Τέχνης του
Σπύρου Σακκά. Παρακολούθησε το Εργαστήριο Αρχαίου Δράματος του Λευτέρη
Βογιατζή (1989-1993). Διδάσκει υποκριτική στη Δραματική Σχολή του ΚΘΒΕ.
Διετέλεσε Αντιπρόεδρος του ΣΕΗ και Μέλος του Δ.Σ. του Εθνικού Θεάτρου.
Συνεργάστηκε με: τη Νέα Σκηνή του Λ. Βογιατζη, τη Σαβίνα Γιαννάτου και
τη Ν. Ζούκα, τη Λυρική Σκηνή, το Μέγαρο Μουσικής, το Λύκειο Ελληνίδων
Αθηνών, το Εθνικό Θέατρο, το θέατρο Τζένη Καρέζη, το Θέατρο του Νότου,
το ΔΗΠΕΘΕ Κομοτηνής, το ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας, το ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου,
το Θέατρο Κιβωτός, τον θίασο Εύμολπις, το ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας, το Θέατρο
Πόρτα, το Φεστιβάλ Αθηνών, το Θέατρο ΗΒΗ, το θέατρο Α. Αλεξανδράκης
και το ΚΘΒΕ. Σκηνοθέτησε τις παραστάσεις Απόψε αυτοσχεδιάζουμε (Γιορτές
Ανοιχτού Θεάτρου, θέατρο Άνετον), Ένα μάτσο βιόλες (104) και Ταξιδεύοντας με
τον ΠΑΟΚ (ΚΘΒΕ). Έλαβε μέρος σε πολλές κινηματογραφικές ταινίες και
τηλεοπτικές σειρές.
59
SUMMER
2021
the birds ARISTOPHANES
��
FIRST PERFORMANCES
Friday 16th and Saturday 17th July
D a s s o u s T h e a t r e , 7 t h D a s s o u s Fe s t i v a l
THE BIRDS
ARISTOPHANES
TRANSLATION CAST
K.C. Myris
DIRECTOR Pisthetaerus Cinesias

Giannis Rigas Taxiarhis Hanos Dimitris Diakosavvas
SETS Evelpidis False Witness
Kenny MacLellan Aristotelis Zacharakis
Giannis Sampsalakis
COSTUMES Christina Sakharov
Despina Dani The Hoopoe’s Servant
Irinna Keramida
Lila Vlachopoulou
Tatiana Melidou
MUSIC
Giorgos Christianakis The Hoopoe Vasilis Papadopoulos
Vasilis Papadopoulos Thanasis Raftopoulos
CHOREOGRAPHY
Dimitris Sotiriou Priest
Prometheus
Vasilis Spyropoulos
LIGHTING Giorgos Kolovos
Stelios Tzolopoulos
Poet
Poseidon
MUSIC COACHING Giannis Tsemperlidis
Thanasis Restas
Chryssa Toumanidou
Oracle-monger
Hercules
MASKS Iovi Frangatou
Martha Foka Grigoris Papadopoulos
Meton
MASK MOVEMENT Triballus
Simos Kakalas Vasilis Papadopoulos
Eleftheria Aggelitsa
Thanasis Raftopoulos
ASSISTANT DIRECTOR Messenger
Michalis Sionas Inspector
Katerina Sisinni
Aristotelis Zacharakis
ASSISTANT DIRECTOR
Vasileia
Andreas Koutsourelis Constitutional Lawyer
Tatiana Melidou
SECOND ASSISTANT
Stefanos Pittas
DIRECTOR Slaves
Christoforos Mariadis 1st Messenger Christina Sakharov
Thanasis Restas Irinna Keramida
ASSISTANT COSTUME
DESIGNER
2nd Messenger Dervish Bird
Tatiana Nikolaidou
Nikos Kousoulis Mara Malgarinou
STILLS PHOTOGRAPHY
Tasos Thomoglou Iris Crows
Kleio Danae Othonaiou Korina Athanasoula
Anna Efthimiou
Herald
Aliki Zacharopoulou
Ioanna Demertzidou
Marianna Kimouli Bird from the Past
Anastasia Rafaela Konidi Ioanna Demertzidou
Mara Malgarinou
Chrysi Bachtsevani
62
BIRD CHORUS FEATURING THE MUSICIANS
The black birds Giorgos Avramidis (trumpet)

Eleftheria Aggelitsa Michalis Vrettas (violin)
Chrysi Bachtsevani Anastasios Misyrlis (cello)
Ioanna Demertzidou Vasilis Bacharidis (drums, percussion)
Anastasia Rafaela Konidi Periklis Siountas (accordion)
Mara Malgarinou Fotis Siotas (violin, viola)
Thanasis Raftopoulos Giorgos Christianakis (piano, keyboards,
Thanasis Restas percussion, guitars, bass)
Giannis Τsemperlidis
Aristotelis Zacharakis The performance was recorded, mixed and
mastered at the Royal Alzheimer Hall studio
in Thessaloniki by the sound technicians
The Birds Titos Kargiotakis and Christos Charbilas.
Dimitris Diakosavvas
Irinna Keramida Some of the strings part was recorded at
Marianna Kimouli the Fabrika Music Studio in Athens, by the
Giorgos Kolovos sound technician Nassos Sopilis.
Nikos Kousoulis
Christina Sakharov The music at the start of the show features
Tatiana Melidou a 6-second audio excerpt from the Flight of
Grigoris Papadopoulos the Birds with music by Manos Hadzidakis,
Stefanos Pittas permission for the use of which was kindly
Katerina Sisinni granted by his son and heir, Mr. Giorgos
Vasilis Spyropoulos Hatzidakis, to whom we offer our heartfelt
Iovi Frangatou thanks.
63
Translator’s Note
��
From utopia
to dystopia
Great Homer scored a first in world literature and political thought by envisioning
utopias, chiefly in the Odyssey. As he wends his way home through the world, Odys-
seus often finds himself in singularly constructed societies which feature uniformities
and, often, brutal equalities. At other times, he winds up in societies which exist out
of forgetting (the “Lotus eaters”) or which turn the social-historical individual into a
pig (Circe’s island), which is to say they return to the space preceding paradise or to
paradise itself, escaping every sadness and regret.
In his Republic and other works, Plato envisions a society where everyone is equal
and everyone has to struggle to survive. In contrast, in his Laws, the great philosopher
applies his vision of the state in practice, describing a—the word doesn’t scare me!—
fascist society in which everything (from diet to sex) is laid down by the State, and in
which Homer, tragedy, dirges and erotic poetry are all forbidden with only military
marches and prayers to God allowed!!
Since then, world literature has frequently experimented with visions of the perfect
State without injustice, hatred, ambition, rivalry or experimentation. It was Thom-
as More, the English philosopher, who coined the Greek word “utopia” in English!
Thinkers were burned at the stake by the Inquisition and novelists and thinkers
dreamed of perfect States ranging from Cabanella’s City of the Sun to Swift’s Lilliput
and Carroll’s Wonderland. Among them, in Das Kapital, the serious philosopher and
sociologist Karl Marx also dreamed of a state in which man did not exploit man and
in which everyone had access both to knowledge and to work.
But distorted—indeed, in my opinion, mad—applications of these same ideas (think
Stalin, Mao, Pol Pot, North Korea today and even Castro’s Cuba) would end up
grinding mankind down.
Aristophanes the dramatic genius would intuit all this very early on in his Birds, in
which an attempt to create a just city with equal rights for all becomes (deterministically?)
a tyranny: a repressive dictatorship. It’s as though he’s telling us every attempt to found a
just entity also contains within it from birth its dissolution, just as the manifestation of any
man, beast or plant is accompanied by the certainty that it will one day decay and die.
Let us keep the final scene of Aristophanes’ Birds fresh in our minds, and be suspicious
of every -ism that seeks and lies in wait for freedom of thought, action and morality.
Kostas Georgousopoulos (K.H. Myris) / July 2020

64
Director’s note
��
The first time, I didn’t know what danger was. I was 18 years old. Athens Polytechnic,
the end of the Colonels and the return to democracy. Beards and combat jackets were
de rigueur, carpet bags for the girls. We were angry. We ate little, hardly slept, worked a
lot. No compromises. The poets’ work passed from hand to hand. We admired our stage
actors. We’d watch plays over and over to really get how this actor delivered that phrase.
If we had objections to a production we saw, we expressed them politely and respectfully.
It’s 1975. The Birds at Epidaurus. It rained during rehearsals. We took shelter in the
dressing rooms and outside the Tourist Hotel, until the rain stopped and we could go
on rehearsing. Which we did, soaked to the skin and covered in mud, through till dawn.
Mornings and noon, the beach a long way from our thoughts. We’d gather and eat qui-
etly, take a nap to recharge our batteries and do it all over again. We’d enjoy ourselves
later, after the second performance. All of which would seem ‘quaint’ in no time at all.
I never heard a compliment, “You’re good”, let’s say. No one did. We were doing
theatre. Not to be good, but to be there. Those that could take it, that had the courage,
kept on at it. And the history of contemporary Greek theatre is written on their bodies
and their minds.
I’m not nostalgic about the past.
Summer 2020. The Birds. In the Forest Theatre, at Epidaurus, on tour. It’s strange the
circles you trace in life! With wonderful associates, cast and crew. Every one of them with
their own unique story to tell. And all of us under the wing of a great theatre, the Nation-
al. In difficult and dangerous times. When you daren’t touch or get close to others.
But we’re here without ifs and buts, determined. To get up on stage, to tell out tale,
to laugh and cry. To fly!
Giannis Rigas
65
Aristophanes
��
born c. 450 BCE—died c. 388 BCE
The greatest representative of ancient Greek comedy and the one whose works
have been preserved in greatest quantity. He is the only extant representative of
the Old Comedy—that is, of the phase of comic dramaturgy (c. 5th century BCE) in
which chorus, mime, and burlesque still played a considerable part and which was
characterized by bold fantasy, merciless invective and outrageous satire, unabashed-
ly licentious humour, and a marked freedom of political criticism. But Aristophanes
belongs to the end of this phase, and, indeed, his last extant play, which has no
choric element at all, may well be regarded as the only extant specimen of the short-
lived Middle Comedy, which, before the end of the 4th century BCE, was to be super-
seded in turn by the milder and more-realistic social satire of the New Comedy.
Life And Career

Little is known about the life of Aristophanes, and most of the known facts are de-
rived from references in his own plays. He was an Athenian citizen belonging to the
clan named Pandionis, but his actual birthplace is uncertain. (The fact that he or his
father, Philippus, owned property on the island of Aegina may have been the cause of
an accusation by his fellow citizens that he was not of Athenian birth.) He began his
dramatic career in 427 BCE with a play, the Daitaleis (The Banqueters), which appears,
from surviving fragments, to have been a satire on his contemporaries’ educational
and moral theories. He is thought to have written about 40 plays in all. A large part of
his work is concerned with the social, literary, and philosophical life of Athens itself
and with themes provoked by the Peloponnesian War (431–404 BCE). That war was
essentially a conflict between imperialist Athens and conservative Sparta and so was
long the dominant issue in Athenian politics. Aristophanes was an opponent of the
more or less bellicose statesmen who controlled the government of Athens throughout
the better part of his maturity, and he lived to see the revival of Athens after its defeat
by Sparta.
66
Dramatic and Literary Achievements
Aristophanes’ reputation has stood the test of time; his plays are still frequently
published and produced in numerous translations, which manage with varying de-
grees of success to convey the flavour of Aristophanes’ puns, witticisms, and topical al-
lusions. But it is not easy to say why his comedies still appeal to an audience more
than two millennia after they were written. In the matter of plot construction, Aristo-
phanes’ comedies are often loosely put together, are full of strangely inconsequential
episodes, and often degenerate at their end into a series of disconnected and bois-
terous episodes. Aristophanes’ greatness lies in the wittiness of his dialogue; in his
generally good-humoured though occasionally malevolent satire; in the brilliance of
his parody, especially when he mocks the controversial tragedian Euripides; in the
ingenuity and inventiveness, not to say the laughable absurdity, of his comic scenes
born of imaginative fantasy; in the peculiar charm of his choric songs, whose freshness
can still be conveyed in languages other than Greek; and in the licentious frankness of
many scenes and allusions in his comedies.
Oliver Taplin, “Aristophanes”, Encyclopedia Britannica

67
The plot
��
��
Evelpides and Pisthetaerus, two old Athenians, disgusted with the litigiousness,
wrangling and sycophany of their countrymen, resolve upon quitting Attica. Having
heard of the fame of Epops (the hoopoe), sometime called Tereus, and now King of
the Birds, they determine, under the direction of a raven and a jackdaw, to seek from
him and his subject birds a city free from all care and strife. Arrived at the Palace of
Epops, they knock, and Trochilus (the wren), in a state of great flutter, as he mistakes
them for fowlers, opens the door and informs them that his Majesty is asleep. When
he awakes, the strangers appear before him, and after listening to a long and eloquent
harangue on the superior attractions of a residence among the birds, they propose a
notable scheme of their own to further enhance its advantages and definitely secure
the sovereignty of the universe now exercised by the gods of Olympus.
The birds are summoned to meet in general council. They come flying up from
all quarters of the heavens, and after a brief misunderstanding, during which they
come near tearing the two human envoys to pieces, they listen to the exposition of
the latter’s plan. This is nothing less than the building of a new city, to be called
Nephelococcygia, or Cloud-cuckoo-town, between earth and heaven, to be garrisoned
and guarded by the birds in such a way as to intercept all communication of the gods
with their worshippers on earth. All steam of sacrifice will be prevented from rising to
Olympus, and the Immortals will very soon be starved into an acceptance of any terms
proposed. The new Utopia is duly constructed, and the daring plan to secure the
sovereignty is in a fair way to succeed. Meantime various quacks and charlatans, each
with a special scheme for improving things, arrive from earth, and are one after the
other exposed and dismissed. Presently arrives Prometheus, who informs Pisthetaerus
of the desperate straits to which the gods are by this time reduced, and advises him to
push his claims and demand the hand of Vasileia (Dominion), the handmaid of Zeus.
Next an embassy from the Olympians appears on the scene, consisting of Hercules,
Poseidon and a god from the savage regions of the Triballians. After some disputation,
it is agreed that all reasonable demands of the birds are to be granted, while Pisthe-
taerus is to have Vasileia as his bride. The comedy winds up with the epithalamium in
honour of the nuptials.
68
74
75
75
ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΟΙ ΤΜΗΜΑΤΩΝ
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΕΡΙΟΔΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ

Ηλίας Κοτόπουλος Ιωάννα Καρτάση
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ

Μαριλύ Βεντούρη Δημήτρης Μπίκας
ΟΔΗΓΟΣ ΣΚΗΝΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ

Μαρίνα Κολοκούρη & ΣΚΗΝΩΝ
Στέλιος Τζολόπουλος
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΣΚΗΝΗΣ
ΠΕΡΙΟΔΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ
Κώστας Πραντσίδης & ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ
Δήμητρα Βαλεοντή
ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΣΚΗΝΗΣ
Τάσος Σιώπκας ΤΜΗΜΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΥ
ΕΡΓΟΥ & ΔΡΑΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ
Τιμόθεος Τσαμασλίδης
Αμαλία Κοντογιάννη
Νίκος Βακός
Νίκος Ασλανίδης ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΧΩΡΩΝ
ΧΕΙΡΙΣΤΗΣ ΚΟΝΣΟΛΑΣ Δημήτρης Καβέλης
ΦΩΤΙΣΜΟΥ Ανέστης Καραηλίας
Τάσος Δαηλίδης Γιώργος Κασσάρας
(Συντονιστής Γραφείου Ηλεκτρολόγων) Δημήτρης Μητσιάνης
Βασίλης Μυτηλινός
ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΟΙ ΣΚΗΝΗΣ
Περικλής Τράιος
Γιάννης Τούμπας
Ηλίας Καλαϊτζίδης
ΧΕΙΡΙΣΤΕΣ ΚΟΝΣΟΛΑΣ ΗΧΟΥ

Σωτήρης Τσολάκης
Στέλιος Ντάρας
ΦΡΟΝΤΙΣΤΕΣ
Θεόδωρος Παρασκευόπουλος
Δημήτρης Καρπόσης
ΕΝΔΥΤΡΙΕΣ–ΕΝΔΥΤΗΣ
Κωνσταντίνα Μαντζούκα
(Συντονίστρια Γραφείου Ενδυτριών)
Μαρίνα Κραχμάλ
Νίκος Μηνάς
ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΚΗΝΙΚΩΝ
ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΥΜΙΩΝ
Εργαστήρια ΚΘΒΕ
ΟΔΗΓΟΙ
Χάρης Πασχαλίδης
(Συντονιστής Γραφείου Οδηγών)
Δημήτρης Μπίσκας
Κωνσταντίνος Χαραλαμπίδης
Ισαάκ Αδαμίδης
PRODUCTION CREDITS HEADS OF DEPARTMENT
TOURING MANAGER ADMINISTRATION DEPARTMENT

Ilias Kotopoulos Ioanna Kartasi
PRODUCTION COORDINATOR FINANCIAL DEPARTMENT

Marily Ventouri Dimitris Mpikas
STAGE MANAGER WORKSHOPS & STAGES

Marina Kolokouri DEPARTMENT
Stelios Tzolopoulos
TOUR STAGE TECHNICIAN
COORDINATOR PUBLICATIONS & PUBLIC RELATIONS
Κostas Prantsidis DEPARTMENT
Dimitra Valeonti
THEATRE TECHNICIANS
Tasos Siopkas ARTISTIC PLANNING & LITERARY
Timotheos Tsamaslidis DEPARTMENT
Nikos Vakos Amalia Kondoyanni
Nikos Aslanidis
LIGHTING CONSOLE OPERATOR VENUES MANAGMENT

Tasos Dailidis Dimitris Kavelis
(Electricians Office Coordinator) Anestiw Karailias
Giorgos Kasaras
ELECTRICIANS Dimitris Mitsianis
Giannis Toumbas Vasilis Mitilinios
Ilias Kalaitzidis Periklis Traios
SOUND CONSOLE OPERATORS

Sotiris Tsolakis
Stelios Daras
PROPS TECHNICIANS
Theodoros Paraskevopoulos
Dimitris Karposis
DRESSERS
Konstantina Mantzouka
(Dressers Office Coordinator)
Marina Krahmal
Nikos Minas
SET AND COSTUME

CONSTRUCTION
NTNG workshops
DRIVERS
Haris Paschalidis
(Drivers Office Coordinator)
Dimitris Biskas
Konstantinos Charalambidis
Isaak Adamidis
77
78
79
82
ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ / SUMMER 2021
Όρνιθες
του Αριστοφάνη
The Birds
by Aristophanes
Αρ. Δελτίου / issue no737 (333) β
ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ PUBLICATIONS AND PUBLIC RELATIONS

& ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ DEPARTMENT
ΓΡΑΦΕΙΟ ΕΚΔΟΣΕΩΝ PUBLICATIONS OFFICE
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΔΟΚΙΜΩΝ STILLS PHOTOGRAPHY

Τάσος Θώμογλου Τasos Thomoglou
ΜΕΤΑΦΡΆΣΕΙΣ TRANSLATIONS
Μάικλ Ελευθερίου Michael Eleftheriou
Ζωή Σιάπαντα Zoi Siapanta
ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΝΤΥΠΟΥ PRINTING-BINDING

Printfair Printfair
Ευχαριστούμε θερμά
- τον Γιώργο Χατζιδάκι, γιο και κληρονόμο του Μάνου Χατζιδάκι, για την ευγενική παραχώρηση της
άδειας χρήσης του ηχητικού αποσπάσματος από την Πάροδο των Ορνίθων
- τον Μάνο Πετράκη για τη συνεργασία του ως βοηθός κατασκευής μασκών
- τη Νιόβη Μπολιάκη για τη συνεργασία της ως βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου (στο πλαίσιο
πρακτικής άσκησης)
- το Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν για την ευγενική παραχώρηση του κοστουμιού από την ιστορική
παράσταση Όρνιθες, σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν και σκηνικά-κοστούμια Γιάννη Τσαρούχη.
83
ntng.gr
84

Όρνιθες (2ος χρόνος) - The Birds (2nd year)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Όρνιθες (2ος χρόνος) - The Birds (2nd year)

Uploaded by

Copyright:

όρνιθες

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ ΔΙΕΥΘΎΝΤΡΙΑ

ΠΡΩΤΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ 2021

Παρασκευή 16 και Σάββατο 17 Ιουλίου

Θέατρο Δάσους, 7ο Φεστιβάλ Δάσους

Η παράσταση πρωτοπαρουσιάστηκε το καλοκαίρι του 2020, στο 6ο Φεστιβάλ Δάσους και τη

Κώστας Γεωργουσόπουλος (Κ.Χ. Μύρης) / Ιούλιος 2020

Δεν νοσταλγώ το παρελθόν.

H.J. Newiger, εγκυκλοπαίδεια

Ο Ευελπίδης και ο Πεισθέταιρος, δύο ηλικιωμένοι Αθηναίοι, έχουν απαυδήσει με τη δικο-

Daniel Holmes, Philosophy, Poetry, and Power in

Daniel Holmes, ό.π.

ΓΙΆΝΝΗΣ ΡΉΓΑΣ Σκηνοθεσία

ΔΈΣΠΟΙΝΑ ΝΤΆΝΗ Κοστούμια

ΓΙΏΡΓΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΆΚΗΣ Μουσική

ΣΤΈΛΙΟΣ ΤΖΟΛΌΠΟΥΛΟΣ Φωτισμοί

ΜΆΡΘΑ ΦΩΚΆ Μάσκες, Ειδικές κατασκευές

ΧΡΎΣΑ ΤΟΥΜΑΝΊΔΟΥ Μουσική διδασκαλία

ΜΙΧΆΛΗΣ ΣΙΏΝΑΣ Βοηθός σκηνοθέτης

ΑΝΤΡΈΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΈΛΗΣ Βοηθός σκηνοθέτη

ΤΑΤΙΑΝΑ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ Βοηθός ενδυματολόγου

ΚΈΛΛΥ ΕΦΡΑΙΜΊΔΟΥ Βοηθός σκηνογράφου - ενδυματολόγου

ΚΛΕΙΏ ΔΑΝΆΗ ΟΘΩΝΑΊΟΥ

the birds ARISTOPHANES

DIRECTOR Pisthetaerus Cinesias

The black birds Giorgos Avramidis (trumpet)

Kostas Georgousopoulos (K.H. Myris) / July 2020

I’m not nostalgic about the past.

Life And Career

Oliver Taplin, “Aristophanes”, Encyclopedia Britannica

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΕΡΙΟΔΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ

ΟΔΗΓΟΣ ΣΚΗΝΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ

ΧΕΙΡΙΣΤΕΣ ΚΟΝΣΟΛΑΣ ΗΧΟΥ

TOURING MANAGER ADMINISTRATION DEPARTMENT

PRODUCTION COORDINATOR FINANCIAL DEPARTMENT

STAGE MANAGER WORKSHOPS & STAGES

LIGHTING CONSOLE OPERATOR VENUES MANAGMENT

SOUND CONSOLE OPERATORS

SET AND COSTUME

Αρ. Δελτίου / issue no737 (333) β

ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ PUBLICATIONS AND PUBLIC RELATIONS

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΔΟΚΙΜΩΝ STILLS PHOTOGRAPHY

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΝΤΥΠΟΥ PRINTING-BINDING

You might also like