Tichphanboi 2021

Tích phân bội
Tích phân kép

Tích phân bội ba
TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 1 / 69

Tích phân kép
Định nghĩa và tính chất

Cách tính
Đổi biến số. Tọa độ cực
Ứng dụng hình học, cơ học

Tích phân lặp
Cho f (x, y )là một hàm liên tục sao cho f (x, y ) ≥ 0 với mọi (x, y ) trong
hình chữ nhật
R = {(x, y ) : a ≤ x ≤ b, c. ≤ y ≤ d} = [a, b] × [c, d] ⊂ R2
Hãy tính diện tích A(x) và thể tích của miền bị chặn bên dưới đường cong
z = f (x, y ) và phía trên mặt phẳng xOy .
z
z = f (x, y )
c d y
0 A(x)
a
x
b
x R
Hình: Diện tích A(x)
Z d
A(x) = f (x, y ) dy .
c
Thể tích Z b Z b Z d
V = A(x) dx = f (x, y ) dy dx
a a c
Tích phân ở trên được gọi là tích phân lặp. Tương tự ta có

Z d Z b
V = f (x, y ) dx dy .
c a
Định lý Fubini
Z d Z b Z b Z d
f (x, y ) dx dy = f (x, y ) dy dx
c a a c

Ví dụ
Tính thể tích V bên dưới mặt z = 8x + 6y và bên trên miền
R = [0, 1] × [0, 2].
Cách 1:
Z 2Z 1 Z 2 x=1
2
V = (8x + 6y ) dx dy = 4x + 6xy dy

0 0 0 x=0
Z 2 2
= (4 + 6y ) dy = 4y + 3y 2 = 20

0 0
Cách 2:
Z 1Z 2
V = (8x + 6y ) dy dx
0 0
Z 1 y =2
= 8xy + 3y 2 dx

0 y =0
Z 1 1
= (16x + 12) dx = 8x 2 + 12x = 20

0 0

Ví dụ
Tính thể tích V bên dưới mặt z = e x+y và bên trên miền
R = [2, 3] × [1, 2].
Z 2Z 3
V = e x+y dx dy
1 2
Z 2 x=3
x+y
= e dy
1 x=2
Z 2
= (e y +3 − e y +2 ) dy
1
2
y +3
= e − e y +2

1
= e − e − (e − e 3 ) = e 5 − 2e 4 + e 3
5 4 4

Ví dụ
Z 2π Z π
Tính sin(x + y ) dx dy .
0 0
Z 2π Z π Z 2π x=π
sin(x + y ) dx dy = − cos(x + y ) dy

0 0 0 x=0
Z 2π
= (− cos(y + π) + cos y ) dy
0
2π
= − sin(y + π) + sin y

0
= − sin 3π + sin 2π − (− sin π + sin 0)
= 0

Ví dụ
Z 2 Z x
3 −3 2

Tính 5x y + 6y dy dx.
1 1
2 Z x 2 x !
5x 3 y −2 6y 3
Z Z
5x 3 y −3 + 6y 2

dy dx = + dx
−2 3

1 1 1
1
Z 2
9 3 5
= x − x − 2 dx
1 2 2
2
9 4 5 2
= x − x − 2x

8 4
1
89
= .
8

Ví dụ
Z ∞ Z 1/x 2
Tính 2y dy dx.
1 0
Z ∞ Z 1/x 2 Z ∞ y =1/x 2
2
2y dy dx = y dx
1 0 y =0
Z1 ∞ ∞
= x −4 dx = − 13 x −3 = 0 − (− 31 ) = 1

1 3
1

Tích phân kép cho miền tổng quát
y
d
yj+1
(xi∗ , yj∗ )
yj
c
x
0 a xi xi+1 b

z
z = f (x, y )
∆yj
∆xi f (xi∗ , yj∗ )
yj yj+1 y
0
xi
xi+1
(xi∗ , yj∗ ) R
x
Hình: Tích phân kép trên R
ZZ n
X
f (x, y ) dS = lim f (xi∗ , yi∗ )∆Si .
R max di →0
i=1

Tính chất
Cho f và g là hai hàm liên tục trên miền phẳng đóng, bị chặn R, c là một
hằng số.
ZZ ZZ
1 c f (x, y ) dS = c f (x, y ) dS.
Z ZR R ZZ ZZ

2 f (x, y ) ± g (x, y ) dS = f (x, y ) dS ± g (x, y ) dS
R ZZ R R
3 Nếu f (x, y ) ≥ 0 trên R, thì f (x, y ) dS ≥ 0.

R ZZ ZZ
4 Nếu f (x, y ) ≥ g (x, y ) trên R, thì f (x, y ) dS ≥ g (x, y ) dS.
R R
S
5 Giả sử R là hợp của hai miền không đè lên nhau, R = R1 R2 . Khi đó
ZZ ZZ ZZ
f (x, y ) dS = f (x, y ) dS + f (x, y ) dS.
R R1 R2

Cách tính
y
y = g2 (x)
y = g1 (x)
x
0 a b
"Z #
ZZ Z b g2 (x)
f (x, y ) dxdy = f (x, y ) dy dx
a g1 (x)
R

y
x = h1 (y )
x = h2 (y )
c
R
x
0
"Z #
ZZ Z d h2 (y )
f (x, y ) dxdy = f (x, y ) dx dy
c h1 (y )
R

Ví dụ
Tính thể tích V của miền nằm dưới mặt phẳng z = 8x + 6y và nằm trên
mặt phằng xOy bị chặn bởi R = {(x, y ) : 0 ≤ x ≤ 1, 0 ≤ y ≤ 2x 2 }
y y = 2x 2
ZZ
V = (8x + 6y ) dxdy
R
"Z #
Z 1 2x 2 R
= (8x + 6y ) dy dx
0 0 x
Z 1 y =2x 2 0 1
= 8xy + 3y 2 dx

0 y =0
Z 1
= (16x 3 + 12x 4 ) dx
0
1
= 4x 4 + 12
5 x 5
= 4+ 12
5 = 32
5 = 6.4
0

Cách 2
y
2
ZZ
V = (8x + 6y ) dxdy
p
R x= y /2
Z 2
"Z
1
# R
= √ (8x + 6y ) dx dy x
0 y /2
Z 2 x=1 0 1
= 4x 2 + 6xy √ dy

0 x= y /2
Z 2
√
Z 2 √
= (4 + 6y − (2y + √6 y y
2
)) dy = (4 + 4y − 3 2y 3/2 ) dy
0 0
√ 2 √ √
2 6 2 5/2 6 2 32
= 4y + 2y − 5 y = 8+8− 5
0
48 32
= 16 − 5 = 5 = 6.4

Ví dụ
Tính thể tích V của miền bị chặn bởi ba mặt phẳng tọa độ và mặt phẳng
2x + y + 4z = 4
y
4
z
y = −2x + 4
(0, 0, 1) 2x + y + 4z = 4
y R
0 (0, 4, 0)
x
x (2, 0, 0) 0 2
(a) (b)

ZZ
1
V = 4 (4 − 2x − y ) dxdy
R
Z 2 Z −2x+4
1
= − 2x − y ) dy dx
4 (4
0 0
Z 2 y =−2x+4
1 2
= − 8 (4 − 2x − y ) dx
0 y =0
Z 2
= − 2x)2 dx
1
8 (4
0
2
1
= − 48 (4 − 2x)3 = 64
= 4

0 48 3

Công thức đổi biến
Định lý
Cho hàm số f (x, y ) liên tục trên R ⊂ R2 , xét tích phân R f (x, y )dxdy .
RR
Nếu các hàm x = x(u, v ) và y = y (u, v ) xác định một song ánh từ R 0 và
R sao cho định thức Jacobian
∂x ∂x

∂u ∂v

J(u, v ) = 6= 0
∂y ∂y

∂u ∂v
trong R 0 . Khi đó
ZZ ZZ
f (x, y ) dxdy = f (x(u, v ), y (u, v )) |J(u, v )| dudv .
R R0

Ví dụ
ZZ
x−y
Tính e x+y dxdy , trong đó R = {(x, y ) : x ≥ 0, y ≥ 0, x + y ≤ 1}.
R
Đổi biến:
1
x = (u + v )
2
1
y = (v − u)
2
y v
1
x= 2 (u + v) 1
1
1
y= 2 (v − u)
x +y =1 R0
u = −v u=v
R x u
0 1 −1 0 1
∂x ∂x
1 1

∂u

∂v

2 2
1 1 1
J(u, v ) = = 1 = ⇒ |J(u, v )| = = ,

∂y ∂y − 1 2 2 2
2 2
∂u ∂v
ZZ ZZ
x−y
e x+y dxdy = f (x(u, v ), y (u, v )) |J(u, v )| dudv
R R0
Z 1Z v u
1
= ev
du dv 2
0 −v
Z 1 u=v
v vu
= 2 e u=−v dv
0
Z 1
v −1
= 2 (e − e ) dv
0
2 e2 − 1

v −1
1 1 1
= (e − e ) = e− =

4 0 4 e 4e
Tọa độ cực
x = x(r , θ) = r cos θ và y = y (r , θ) = r sin θ ,
∂x ∂x

cos θ −r sin θ
∂r ∂θ

J(u, v ) = = = r cos2 θ + r sin2 θ = r

∂y ∂y sin θ r cos θ

∂r ∂θ
⇒ |J(u, v )| = |r | = r .
Công thức tích phân kép trong tọa độ cực

ZZ ZZ
f (x, y ) dx dy = f (r cos θ, r sin θ) r dr dθ ,
R R0

Ví dụ
Tính thể tích V của miền nằm trong paraboloid z = x 2 + y 2 với 0 ≤ z ≤ 1.
z
x2 +
ZZ ZZ
2 2
V = (1−z) dxdy = (1−(x +y )) dxdy , 1
R R
trong đó R = {(x, y ) : x 2 + y 2 ≤ 1}.
y
0
x
Z 2π Z 1
V = (1 − r 2 ) r dr dθ
0 0
Z 2π Z 1
= (r − r 3 ) dr dθ
0 0
Z 2π r =1
r2 r4
= 2 − 4 r =0 dθ
0
Z 2π
1
= 4 dθ
0
π
=
2

Ví dụ
p
Tính thể tích V của miền nằm trong hình nón z = x 2 + y 2 với
0 ≤ z ≤ 1.
ZZ ZZ p z x2 + y2 = 1
V = (1−z) dxdy = 1 − x 2 + y 2 dxdy , 1
R R
trong đó R = {(x, y ) : x 2 + y 2 ≤ 1}.

y
0
x

Z 2π Z 1
V = (1 − r ) r dr dθ
0 0
Z 2π Z 1
= (r − r 2 ) dr dθ
0 0
Z 2π r =1
r2 r3
= 2 − 3 r =0 dθ
0
Z 2π
1
= 6 dθ
0
π
=
3

Ví dụ
Tính thể tích của miền nằm bên dưới paraboloid z = 4 − (x − 2)2 − y 2 bị
chặn bởi mặt phẳng xoy và bị giới hạn bởi (x − 1)2 + y 2 = 1 và
(x − 2)2 + y 2 = 4.
y
2
x
1 2 3 4
−1
.
−2

ZZ Z π/2 Z 4 cos θ 2 2
f (x, y ) dxdy = 4 − r cos θ − 2 − r sin θ r dr dθ
R −π/2 2 cos θ
Z π/2 Z 4 cos θ
− r 3 + 4r 2 cos θ dr dθ

=
−π/2 2 cos θ
Z π/2 4 cos θ
1 4 4 3
= − r + r cos θ dθ
−π/2 4 3 2 cos θ
π/2
256 cos4 θ 4(64 cos4 θ) 16 cos4 θ 4
Z
4
= − + − − + (8 cos θ) dθ
−π/2 4 3 4 3
Z π/2
44
= cos4 θ dθ
−π/2 3
Z π/2
44 3 1 1
= + cos(2θ) + cos(4θ) dθ
−π/2 3 8 2 8
π/2
44 3 1 1 11
= θ + sin(2θ) + sin(4θ) = π.
3 8 4 32 −π/2 2
Ứng dụng của tích phân kép
Tính thể tích

Tính diện tích hình phẳng
Diện tích mặt cong
Ứng dụng trong cơ học

Diện tích hình phẳng
ZZ
SD = dxdy
D

Tính thể tích
Thể tích
Thể tích hình trụ cong giới hạn trên bởi mặt cong z = f (x, y ), giới hạn
dưới bởi miền phẳng D, giới hạn xung quanh bởi những đường cong song
song với Ox tựa trên biên D:
ZZ
SD = f(x, y)dxdy
D

Tính thể tích
Thể tích
Thể tích hình trụ cong giới hạn trên bởi mặt cong z = f2 (x, y ), giới hạn
dưới bởi mặt cong z = f1 (x, y ), giới hạn xung quanh bởi những đường
cong song song với Ox tựa trên biên D:
ZZ
SD = f2 (x, y) − f1 (x, y)dxdy
D

Diện tích mặt cong
∂z ∂z
Cho mặt cong z = f (x, y ) xác định trên miền D sao cho và liên
∂x ∂y
tục trên miền D. Khi đó
s 2 2
ZZ
∂z ∂z
S= 1+ + dxdy
∂x ∂y
D

Ví dụ
Tính diện tích miền D giới hạn bởi các đường
2 2
y = ax , y = 2ax , (a > 0), x = 1, x = 2.

Ví dụ
Tính diện tích miền D giới hạn bởi các đường y 2 = a2 − ax, y = a + x
(a>0).

Ví dụ
Tính diện tích của hình giới hạn bởi đường cong r = cos 2θ.
Maple code: plot([cos(2*t),t,t=-2*Pi/3..2*Pi/3],coords=polar);

Ví dụ
Tính thể tích của miền bị chặn bởi z = xy , x + y = a, z = 0, (a > 0).
z = xy
50
−50
−5
0 5
5 0
−5

Ví dụ
Tính thể tích của miền bị chặn bởi
z = 0, x + y = 1, x 2 + y 2 = 1, z = 1 − x.

Ví dụ
Tính thể tích của phần hình trụ giới hạn bởi mặt x 2 + y 2 = 2x nằm trong
mặt cầu x 2 + y 2 + z 2 = 4.

Ví dụ
Tính diện tích phần mặt x 2 − y 2 = z 2 trong góc phần tám thứ nhất và
giới hạn bởi mp x + y = a.

Ví dụ
Tính diện tích phần mặt cầu x 2 + y 2 + z 2 = 4 nằm bên trong phần mặt
trụ x 2 + y 2 = 2x.

Ứng dụng trong cơ học
Khối lượng của bản mỏng không đồng chất
ZZ
m= ρ (x , y )dxdy
D
Tọa độ tâm của bản phẳng không đồng chất
1 1
ZZ ZZ
x̄ = x ρ (x , y ) dxdy , ȳ = y ρ (x , y ) dxdy
m m
D D
Moment quán tính của bản phẳng

ZZ ZZ ZZ
2 2
Ix = y ρdxdy , Iy = x ρ (x, y ) dxdy , I0 = (x 2 + y 2 )ρdxdy
D D D

Ví dụ
Tìm tọa độ trọng tâm của hình phẳng sau giới hạn bởi y = x 2 và x = y 2 .

Ví dụ
Tính moment quán tính của bản phẳng giới hạn bởi x + y = 1, x = 0,
y = 0 và có hàm mật độ khối lượng ρ(x, y ) = xy .

Tích phân bội ba
Định nghĩa, Tính chất

Cách tính
Đổi biến
I Tọa độ cầu
I Tọa độ trụ
Ứng dụng

Định nghĩa tích phân bội ba
Định nghĩa
Cho w = f (x, y , z) là hàm liên tục trên một miền đóng, bị chặn V trong
R3 . Phân hoạch V thành n miền nhỏ Vi có thể tích ∆Vi và đường kính
di . Tích phân bội ba của f trên V được định nghĩa
ZZZ ZZZ n
X
f (x, y , z)dV = f (x, y , z)dxdydz = lim f (xi∗ , yi∗ , zi∗ )∆Vi .
V V max di →0
i=1
Chú ý: Tích phân bội ba có các tính chất tương tự tích phân kép.

Cách tính tích phân bội ba trong tọa độ Descartes
Định lý
Cho V là miền đóng, bị chặn trong R3 bị chặn bởi các mặt phẳng x = a ,
x = b, các mặt trụ y = g1 (x) và y = g2 (x), và các mặt cong z = f1 (x, y )
và z = f2 (x, y ), với a < b, g1 (x) ≤ g2 (x) và f1 (x, y ) ≤ f2 (x, y ) trên V , thì
ZZZ Z b Z g2 (x) Z f2 (x,y )
f (x, y , z) dV = f (x, y , z) dz dy dx.
D a g1 (x) f1 (x,y )
Như vậy đối với tích phân bội ba ta sẽ có 6 cách tính.
Ví dụ
Tính thể tích của miền trong góc phần tám thứ nhất và bị chặn bởi mặt
phẳng 2x + y + 3z = 6.

Ví dụ
Tìm phương trình hình chiếu giao tuyến của hai mặt sau z = 3 − x 2 − y 2
và z = 2y lên các mặt phẳng tọa độ.

Ví dụ
Tính thể tích miền V bị chặn bởi các mặt x 2 + y 2 = 1, z = 0 và z = −y
sử dụng tích phân bội ba theo các thứ tự sau: dzdydx, dydxdz và dxdzdy .

Công thức đổi biến
Định lý
Nếu x = x(u, v , w ), y = y (u, v , w ) và z = z(u, v , w ) xác định một song
ánh giữa miền V và V 0 sao cho

∂x ∂x ∂x

∂u ∂v ∂w

∂y ∂y ∂y
J(u, v , w ) =
∂u ∂v ∂w

∂z ∂z ∂z

∂u ∂v ∂w

khác 0 trong V 0 , thì

RRR
f (x, y , z) dV (x, y , z) bằng
V
ZZZ
f (x(u, v , w ), y (u, v , w ), z(u, v , w )) |J(u, v , w )| dV (u, v , w ) .
V0

Ví dụ
Tính thể tích của vật thể giới hạn bởi 6 mặt phẳng
x + y + z = ±3, x + 2y − z = ±1, x + 4y + z = ±2.

Đổi biến trong tọa độ trụ
Mối liên hệ giữa tọa Descartes

(x, y , z) và tọa độ trụ (r , φ, z):
x = r cos ϕ, y = r sin ϕ, z = z.
trong đó
r ≥ 0, 0 ≤ ϕ ≤ 2π, −∞ < z < ∞.
φ y
x

Jacobian:
∂x ∂x ∂x

cos ϕ −r sin ϕ 0

∂r ∂ϕ ∂z
∂y ∂y ∂y
I (r , ϕ, z) = = sin ϕ r cos ϕ 0 = r ≥ 0.

∂r ∂ϕ ∂z

∂z ∂z ∂z
0 0 1
∂r ∂ϕ ∂z
Khi đó ta có công thức đổi biến tọa độ trụ

ZZZ ZZZ
f (x, y , z) dxdydz = f (r cos ϕ,r sin ϕ, z) rdrdϕdz
V V0

Ví dụ
Tính ZZZ
x 4 + 2x 2 y 2 + y 4 dxdydz,

I =
U
trong đó U là miền bị chặn bởi x 2 + y 2 ≤ 1 và các mặt phẳng z = 0 và

z = 1.
Sử dụng tọa độ trụ ta có hình chiếu của miền trên xuống mặt phẳng xOy
là hình tròn x 2 + y 2 ≤ 1 hay 0 ≤ r ≤ 1. Biều thức tích phân có dạng
2 2
x 4 + 2x 2 y 2 + y 4 = x 2 + y 2 = ρ2 = ρ4 .

Tích phân có dạng

Z2π Z1 Z1
4
I = dϕ ρ ρdρ dz.
0 0 0

Z2π Z1 Z1
4
I = dϕ ρ ρdρ dz
0 0 0
Z1 Z1
= 2π ρ5 dρ dz
0 0
Z1
= 2π · 1 · ρ5 dρ
0
1
ρ6

= 2π
6 0
1 π
= 2π · = .
6 3

Ví dụ
Tính ZZZ
x 2 + y 2 dxdydz,

I =
U
trong đó U là miền bị chặn bởi x 2 + y 2 = 3z và mặt phẳng z = 3.
ZZZ ZZZ Z2π Z3 Z3

2 2 2 3

I = x +y dxdydz = r · rdrdϕdz = dϕ r dr dz
U U0 0 0 r2
3
Z2π Z3 Z2π Z3 Z2π Z3

r2 r5

3 3 3
= dϕ r dr z| r 2 = dϕ r 3 − dr = dϕ 3r 3 − dr
3 3 3
0 0 0 0 0 0
Z2π " 3 # Z2π
3r 4 r 6 3 · 81 729 81 81π
= dϕ · − = − dϕ = · 2π = .
4 18 0 4 18 4 2
0 0

Ví dụ
Tính √ 2 2
Z2 Z4−x 2 Z −y
4−x
dx dy y 2 dz.
√
−2 − 4−x 2 0
Cận của biến trong tọa độ cực
0 ≤ r ≤ 2, 0 ≤ ϕ ≤ 2π, 0 ≤ z ≤ 4 − r 2 .

√ 2 2
Z2 Z4−x 2 Z −y
4−x ZZZ ZZZ
I = dx dy 2
y dz = 2
y dxdydz = (r sin ϕ)2 rdrdϕdz
√
−2 − 4−x 2 0 V V0
ZZZ Z2π Z2
3 2 2
r 3 4 − r 2 dr

= r sin ϕdrdϕdz = sin ϕdϕ
V0 0 0
Z2π Z2 Z2π " 2 #
2 3 5
2 4r 4 r 6
= sin ϕdϕ 4r − r dr = sin ϕdϕ· −
4 6 0
0 0 0
Z2π 2π Z2π
26

1 − cos 2ϕ
Z
16 16
= 24 − 2
sin ϕdϕ = 2
sin ϕdϕ = dϕ
6 3 3 2
0 0 0
Z2π " #
8 8 sin 2ϕ 2π 8 16π
= (1 − cos 2ϕ) dϕ = ϕ− = · 2π = .
3 3 2
0 3 3
0

Ví dụ
RRR
Tính ydxdydz, trong đó V là miền bị chặn bởi các mặt phẳng
V
z = x + 1, z = 0 và các mặt trụ x 2 + y 2 = 1, x 2 + y 2 = 4.

Đổi biến trong tọa độ cầu
x = ρ cos ϕ sin θ, y = ρ sin ϕ sin θ, z = ρ cos θ,

trong đó
ρ ≥ 0, 0 ≤ ϕ ≤ 2π, 0 ≤ θ ≤ π.
z
φ y
x

Jacobian
∂x ∂x ∂x
∂ρ ∂ϕ ∂θ
∂y ∂y ∂y
J (ρ, ϕ, θ) = ,

∂ρ ∂ϕ ∂θ

∂z ∂z ∂z

∂ρ ∂ϕ ∂θ
trong đó
∂x ∂x ∂x
= cos ϕ sin θ, = −ρ sin ϕ sin θ, = ρ cos ϕ cos θ,
∂ρ ∂ϕ ∂θ
∂y ∂y ∂y
= sin ϕ sin θ, = −ρ cos ϕ sin θ, = ρ sin ϕ cos θ,
∂ρ ∂ϕ ∂θ
∂z ∂z ∂z
= cos θ, = 0, = −ρ sin θ.
∂ρ ∂ϕ ∂θ

sin ϕ sin θ ρ sin ϕ cos θ
J (ρ, ϕ, θ) = ρ sin ϕ sin θ·

cos θ −ρ sin θ

cos ϕ sin θ ρ cos ϕ cos θ
+ ρ cos ϕ sin θ·
cos θ −ρ sin θ
= ρ sin ϕ sin θ −ρ sin ϕ sin2 θ − ρ sin ϕ cos2 θ

+ ρ cos ϕ sin θ −ρ cos ϕ sin2 θ − ρ cos ϕ cos2 θ

= ρ sin ϕ sin θ · (−ρ sin ϕ) · 1 + ρ cos ϕ sin θ · (−ρ cos ϕ) · 1

= −ρ2 sin θ sin2 ϕ + cos2 ϕ = −ρ2 sin θ.

Do đó
|J (ρ, ϕ, θ)| = ρ2 sin θ.
Công thức đổi biến tọa độ cầu
ZZZ ZZZ
fdxdydz = f (ρ cos ϕ sin θ, ρ sin ϕ sin θ, ρ cos θ) ρ2 sin θdρdϕdθ.
U U0

Tọa độ cầu suy rộng
Ta thường hay sử dụng tọa độ cầu khi miền lấy tích phân là hình cầu
(hoặc một phần hình cầu) hoặc hàm dưới dấu tích phân có dạng
f (x 2 + y 2 + z 2 ).
Tọa độ cầu suy rộng:
x = aρ cos ϕ sin θ, y = bρ sin ϕ sin θ, z = cρ cos θ.
Khi đó:
J = −abcρ2 sin θ.

Ví dụ
Tính ZZZ p
I = x 2 + y 2 + z 2 dxdydz,
V
trong đó V là miền giới hạn bởi mặt cầu x 2 + y 2 + z 2 = 25.
x = ρ cos ϕ sin θ, y = ρ sin ϕ sin θ, z = ρ cos θ,

với
0 ≤ ρ ≤ 5, 0 ≤ ϕ ≤ 2π, 0 ≤ θ ≤ π.
|J| = ρ2 sin θ,

Ta có
ZZZ p ZZZ
I = 2 2 2
x + y + z dxdydz = ρ · ρ2 sin θdρdϕdθ
V V0
Z2π Z5 Zπ Z2π Z5
= dϕ 3
ρ dρ sin θdθ = dϕ ρ3 dρ [ (− cos θ)|π0 ]
0 0 0 0 0
Z2π Z5 Z2π Z5
= dϕ ρ3 dρ (− cos π + cos 0) = 2 dϕ ρ3 dρ
0 0 0 0
Z2π " 5 # Z2π Z2π
ρ4 54 625 625
=2 dϕ · = 2 dϕ · = dϕ = · 2π = 625π.
4 0 4 2 2
0 0 0

Ví dụ
Tính ZZZ
I = xyzdxdydz,
V
trong đó V là phần quả cầu đơn vị x 2 + y 2 + z 2 ≤ R 2 nằm trong góc

phần tám thứ nhất.
ZZZ
I = xyzdxdydz
Z VZ Z
ρ cos ϕ sin θ · ρ sin ϕ sin θ · ρ cos θ · ρ2 sin θdρdϕdθ

=
V0
π π
Z2 ZR Z2
= cos ϕ sin ϕdϕ ρ dρ sin3 θ cos θdθ
5
0 0 0

π π
Z2 ZR Z2
1
= sin 2ϕdϕ ρ dρ sin3 θ cos θdθ
5
2
0 0 0
π π
Z 2 ZR Z 2
1
= sin 2ϕdϕ ρ dρ sin3 θd (sin θ)
5
2
0 0 0
π
2 ZR " θ= π #
sin4 θ 2
Z
1
= sin 2ϕdϕ ρ5 dρ·
2 4
θ=0
0 0
π π
Z 2 ZR 1 Z2 ZR
1 π
= sin 2ϕdϕ ρ5 dρ· sin4 − sin4 0 = sin 2ϕdϕ ρ5 dρ · 1
8 2 8
0 0 0 0
π
2 " R # " π #
ρ6 R6 R6
Z
1 cos 2ϕ 2
= sin 2ϕdϕ · = − = .
8 6 0 48 2
0 48
0

Ví dụ
Tính ZZZ 3
2 +y 2 +z 2 2
I = e (x ) dxdydz,
V
trong đó V là quả cầu đơn vị x 2 + y 2 + z 2 ≤ 1.

Ví dụ
Tính
x2 y2 z2
ZZZ
+ + dxdydz,
a2 b2 c2
V
trong đó V là miền bị chặn bởi ellipsoid
x2 y2 z2
+ 2 + 2 = 1.
a2 b c

Tichphanboi 2021

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tichphanboi 2021

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tích phân bội

Tích phân kép

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 1 / 69

Định nghĩa và tính chất

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 2 / 69

Tích phân ở trên được gọi là tích phân lặp. Tương tự ta có

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 4 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 5 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 6 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 7 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 8 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 9 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 10 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 11 / 69

3 Nếu f (x, y ) ≥ 0 trên R, thì f (x, y ) dS ≥ 0.

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 12 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 13 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 14 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 15 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 16 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 17 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 18 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 19 / 69

x = x(r , θ) = r cos θ và y = y (r , θ) = r sin θ ,

Công thức tích phân kép trong tọa độ cực

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 22 / 69

trong đó R = {(x, y ) : x 2 + y 2 ≤ 1}.

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 24 / 69

trong đó R = {(x, y ) : x 2 + y 2 ≤ 1}.

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 25 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 26 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 27 / 69

Tính thể tích

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 29 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 30 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 31 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 32 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 33 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 34 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 35 / 69

Maple code: plot([cos(2*t),t,t=-2*Pi/3..2*Pi/3],coords=polar);

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 36 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 37 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 38 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 39 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 40 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 41 / 69

Tọa độ tâm của bản phẳng không đồng chất

Moment quán tính của bản phẳng

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 42 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 43 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 44 / 69

Định nghĩa, Tính chất

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 45 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 46 / 69

Như vậy đối với tích phân bội ba ta sẽ có 6 cách tính.

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 47 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 48 / 69

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 49 / 69

khác 0 trong V 0 , thì

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 50 / 69

x + y + z = ±3, x + 2y − z = ±1, x + 4y + z = ±2.

TS. Chử Văn Tiệp (SPĐN) Giải tích II 51 / 69

Maple code: plot([cos(2t),t,t=-2Pi/3..2*Pi/3],coords=polar);

Z2π Z3 Z2π Z3 Z2π Z3