1

Âại Hoc Âa Nàng - Trường Âại hoc Bach Khoa Khoa Âiện -
Nhom Chuyện môn Âiện Công Nghiệp Giao trình Ky thuầt Âiện
Biãn soạn: Nguyện Hông Anh, Bui Tán Lời, Nguyện Vàn Tán, vo Quang Sờn

Chường 8
MAY ÂIÃN ÂồNG Bộ

8.1. ÂẠI CƯƠNG

May âiển âồng bộ la may âiển xoay chiãu co tốc âộ rôto n bàng tốc âộ từ trưòng quay
trong may n1. Ớ chã âộ xac láp may âiển âông bộ co tốc âộ quay cua rôto n luộn khộng âộ ?
i.
May phat âiển âộng bộ la nguộn âiển chênh cua lưới âiển cac quộc gia, trong âo âộng
cớ sớ cáp la tuabin hới, tuabin nước hoàc tuabin khê. Cac may phat thướng nội lam viểc
song song với nhau. Cộng suát cua một may phat âa chã tao trãn 1200MW.
Con âộng cớ âiển âộng bộ âừớc sừ dung khi truyãn âộng cộng suát lớn, co thể âat âển
vai chục MW va với yểu cáu tộc âộ khộng âộ ?i. Âộng cớ âiển âộng bộ dung trong cộng
nghiểp luyển kim, khai thac mo, thiểt bị lanh, may bớm, khê nen, quạt gio...
8.2. CÁU TAO CUA MAY ÂIÃN ÂổNG BỘ
Cáu tao cua may âiển âộng bộ gộm co hai bộ phán chênh la stato va rộto.
8.2.1. Stato (phần ưng)
Stato cua may âiển âộng bộ giộng như stato cua may âiển khộng âộng bộ, gộm hai bộ
phán chênh la loi thep stato va dáy quán ba pha stato (xem lai phán may âiển khộng âộng
bộ). Dáy quán stato con goi la dáy quán phán ưng.
8.2.2. Rôto (phần cảm)
Rộto cua may âiển âộng bộ la nam chám âiển gộm co loi sàt va dáy quán kêch thêch.
Dong âiển âưa vao dáy quán kêch thêch la dong âiển một chiểu. Rộto cua may âiển âộng
bộ co hai kiểu la rộto cực lội va rộto cực ẩn.
 2

1. Rôto cực lồi :

Dạng màt cực âể khe hỏ không khê không âãu, mục âêch la lam cho từ cam phán bô
trong khe hỏ không khê hình sin âể sââ cam ừng ỏ dáy quán stato hình sin (hình 8.1). Loai
rôto náy dung ỏ cac may phat co tôc âô tháp, co nhiểu âôi cực nhừ may phat keo bỏi tuôc
bin thụy âiển.
Cực
Chuyãn mạch - từ Cánh

Âai Quạt gió

Vánh trượt

Khe hỏ không khê âểu va rôto chè co hai cực hoàc bôn cực (hình 8.2). Loai rôto cực
ẩn âừỏc dung ỏ cac may co tôc âô cao nhừ
Hình 8.1cac may
Rôtó cực keo
lồi bỏi tuôc bin nhiểt âiển. Vì tôc âô
cao 2. Rồto cực
nển âể chông lực ly tám, rôto âừỏc chã tao nguyển khôi co âừỏng kênh nhoí.
án :

Hình 8.2 Lói thép vá màt càt ngang rotor cua máy âiãn âông bô cực án
8.3. NGUYÃN LY LAM VIÃC CUA MAY PHAT ÂIÃN ÂổNG BỘ
 3

Hình 8.3 Sơ âồ nguyãn ly cua MF âông bô ba pha

1. Âông cơ sơ cáp (tuabin hơi); 2. Dáy quán stato;
3. Rôto cua may phát đông bô; 4. Dáy quán rôto; 5. Vanh trượt; 6. Chôi than ty lên vanh trượt; 7. May
phat điện môt chiều nôi cung trục vơi may phat điện đông bô.

Âộng cơ sơ cáp 1 (tuốc bin hơi) quay rôto may phat âiãn âồng bô âãn gán tốc âộ âịnh
mức (hình 8.3), may phat âiãn một chiãu 7 âược thanh láp âiãn ap va cung cáp dong âiãn
một chiãu cho dáy quán kêch thêch 4 may phat âiãn âông bộ thông qua chộ?i than 5 va
vanh gop 6, rộto 3 cua may phat âiãn âộng bộ trơ thanh nam chám âiãn. Do rộto quay, tứ
trương rộto quet qua dáy quán phán ứng stato va cam ứng ra sââ xoay chiãu hình sin, co trị
sộ hiãu dung la:
Eo = ^/2fNkdq ® 0 (8.1)

Trong âo: E0 la sââ pha; N la sộ vong dáy cua một pha; kdq la hã sộ dáy qán; o0 tứ thộng cức
tứ rộto.
Nãu rộto co sộ âội cức tứ la p, quay vơi tộc âộ n thì sââ cam ứng trong dáy quán stato
co tán sộ la:
f = pn (8.2a)
60
Hoàc

60f
n= (vg/ph) (8.2b)
p
Khi dáy quán stato nội vơi tai, trong dáy quán se co dong âiãn ba pha chay qua. Hã
thộng dong âiãn nay se sinh ra tứ trứơng quay, goi la tứ trứơng phán ứng, co tộc âộ la :
 4

n = (vg/ph) (8.2c)
p

Từ (8.2b) va (8.2c), ta tháy tốc âộ rôto n bàng tốc âộ từ trưòng quay trong may n 1,
nãn goi la may âiãn âồng bộ.

8.4. PHAN ÚNG PHÁN ÚNG MAY PHAT ÂIÃN ÂổNG BỘ

Khi may phat âiãn lam viãc, từ thống cua cừc từ o0 càt dáy quán stato va cam ừng sââ
E0 chám pha so với từ thống o0 goc 900 (hình 8.4a). Dáy quán stato nối với tai nãn co dong
âiãn I cung cáp cho tai. Dong âiãn I chay trong dáy quán stato tao nãn từ trừòng quay phán
ừng. Từ trừòng phán ừng quay âống bố với từ trừòng cừc từ o0. Goc lãch
pha giừa E0 va I do tênh chát tai quyãt âịnh. Tac dung cua từ
trừớng phán ừng lãn từ trừớng trừớng cừc từ goi la phan ừng phán ừng.
Trừớng hớp tai thuán trớ (hình 8.4a) : E0 va I trung pha nãn ự = 0. Dong âiãn I sinh ra
từ thống phán ừng Oừ cung pha với dong âiãn. Từ thống phán ừng theo hừớng ngang trục,
ta goi la phan ừng phán ừng ngang trục. Từ thống náy lam meo từ trừớng cừc từ.
Trừớng hớp tai thuán cam (hình 8.4b): E0 va I lãch pha nhau mốt goc ự = 900. Dong
âiãn I sinh ra từ thống phán ừng Oừ ngừớc chiãu với o0 ta goi la phan ừng phán ừng doc truc
khừ từ, co tac dung lam giam từ trừớng tống.
 5

'Nĩ

Hình 8.4a Tai thuán trổ ự = 0 Hình 8.4b Tai thuán cam ự = 900

ự = 900
®0 'ỉI
1
s------------
VJ

Hình 8.4c Tai thuán dung ự = - 900 Hình 8.4d Tai hốn hớp ự > 0
TrưỢng hợp tai thuán dung (hình 8.4c): E0 va I lãch pha nhau một goc y = - 900. Dong
âiãn I sinh ra tư thộng phán ưng Oư cung chiãu vỢi o0 ta gọi la phan ưng phán ưng dọc trục
trợ tư, co tac dung lam tàng tư trưỢng tông.
TrưỢng hợp tai hộn hợp (hình 8.4d, tai co tênh cam : 0 < y < n/2) : E0 va I lãch pha
nhau một goc y. Ta phán têch dong âiãn I lam hai thanh phán: Thanh phán dọc truc Id =
Isin\|/ sinh ra tư thộng phán ưng doc truc Oưd cung chiãu vỢi O0 va thanh phán ngang truc Iq
= Icos q/ sinh ra tư thộng phán ưng ngang truc Oưq vuộng goc vỢi o0 ta goi chung la phan
ưng phán ưng ngang trục khư tư. TrưỢng hỢp tai co tênh dung (-n/2 < y < 0), phan ưng
phán ưng ngang truc trỢ tư.

8.5. PHƯƠNG TRÌNH CÁN BÀNG ÂIÃN AP MAY PHAT ÂIÃN ÂổNG BỘ
8.5.1. Phương trình cán bàng âiãn áp cua may phát âiãn cực lồi
Khi may phat âiãn lam viãc tư thộng cực tư o0 sinh ra sââ E0 Ợ dáy quán stato. Khi
may co tai dong âiãn I trong dáy quán stato sinh ra tư trưỢng phán ưng Oư. ổ may cưc lội
do khe hỢ doc truc va ngang truc khac nhau nãn ta phán têch Oư thanh hai thanh phán: doc
truc Oưd va ngang trục Oưq. Tư trưỢng phán ưng ngang trục Oưq tao nãn sââ ngang truc Ẻ q = -
j&qXưq, vỢi Xưq la âiãn khang phan ưng phán ưng ngang truc va tư trưỢng phán ưng doc
truc Oưd tao nãn sââ doc truc Ẻ d = -j&dXưd, vỢi Xưd la âiãn khang phan ưng phán ưng doc
truc.
 6

Hình 8.5 Âồ thị vectơ may phat âiãn âồng bộ a. May cực lồi; b. May cực án

Ngoai ra dong âiãn tai I con sinh ra tư thộng tan cua dáy quán stato âưỢc âàc trưng
bỢi âiãn khang tan Xt khộng phu thuộc hưỢng doc truc hoàc ngang truc, tưỢng ưng co sââ
tan la :
Ẻỉt =-jỉIXt =-jỉIdXt -jỉIqXt (8.3)
PhưỢng trình âiãn ap cua may phat âiãn âộng bộ cưc lội :
Uỉ = Ẻỉ 0
ỉ ỉ ỉ
- j IdXưd - j IdXt - j Iq X ưq - jỉIqXt
 7

U = Ẻ0 - j&d (Xưd + Xt) - j&q (Xưq + Xt ) (8.4)

Bo qua điển ap rơi trãn điển trỏ dáy quán phán ưng I Rư , ta co :
U& = Ẻ&0 - j&IdXd - j&IqXq (8.5)
trong âo: Xd = Xưd + Xt la điển khanh âồng bô dọc trục;
Xq = Xưq + Xt la điển khang âồng bồ ngang trục.
Phương trình (8.5) tương ưng vơi âồ thị vectơ cua may phat điển âồng bồ cực lồi, hình
8.5a.

Tư phương trình điển ap va âồ thị vectơ ta tháy goc lểch pha giữa sââ Ẻ0 va điển ap U
gọi la goc cồng suát 0, do phụ tai quyãt âịnh.

8.5.2. Phương trình âiãn áp cua may phát âiãn cực á’n
Âồi vơi may phat âồng bồ cưc ẩn la trương hơp đàc biểt cua may phat cưc lồi, trong âo
Xâb = Xd = Xq, goi la điển khang âồng bồ. Phương trình điển ap cua may phat điển cưc ẩn
co thể viãt la:
U& =Ẻ&0 - j&I.Xâb (8.6)
Âồ thị vectơ cua no đươc trình bay trển hình 8.5.b.

8.6. CÔNG SUÁT ÂIÃN TÙ’ CUA MAY PHAT ÂIÃN ÂổNG BỘ

8.6.1. Công suát tác dung

1. Mayphat cực lổ
Cồng suẩt tac dung cua may phat điển cung cáp cho tai la
P = mUIcosọ (8.7)
Trong đo: U, I tương ưng la điển ap pha, dong điển pha. Con m la sồ pha.
Theo âồ thị vectơ hình 8.5a, ta co ọ = y - 0, do âo :
P = mUIcosọ = mUIcos(^-0) = mUIcos^.cos0 + mUIsin^.sin0 .
P = mUIq.cos0 + mUId.sin0 vơi Icosy = Iq va lsin\|/ = Id. (8.8)
Theo âồ thị vectơ hình 8.5 a, ta rut ra:
Usin 0 Ẻ - Ucos 0
I
q vaì Id = 0 X
X
q d

Thể biểu thưc Iq va Idvao phương trình (8.8), sau mồt vai biển đồ?i va bo qua tồn hao,
ta co cồng suát điển tư cua may phat điển âồng bồ cưc lồi:
Pđt = mU^^sin 0 + m^—(-1—-^)sin20 (8.9)
X 2X X
d q d
 8

Ta tháy công suát âiãn từ gồm hai thanh phán (hình 8.6):
mUE|
- Thanh phán '
sin 0 do dong âiãn kêch từ tạo nãn tè lã vơi sin0. Âo la
X
d
thanh phán công suát chu yãu cua may phat.
U2 1 1
-Thanh phán m( - )sin20
2 Xq Xd không phụ thuôc
vao dong âiãn kêch từ va
chè xuát hiãn khi Xq Xd. Do âo ngừơi ta chã tao
âông cơ âiãn âông bô với rôto co khe hỏ dọc trục
va ngang trục khac nhau ma không cán dong
âiãn kêch từ, do anh hừổng cua thanh phán công
suát náy cung tao nãn âừơc mômen quay, âo la
nguyãn ly cua âông cơ âiãn phan khang.
Âàc tênh P = f(0) goi la âàc tênh goc công
suát. May phat lam viãc ôn âịnh khi
0 trong khoang 0 ; khi tai âịnh mừc 0 = 200
Hình 8.6 Âàc tênh goc công suát
300.
may phat cừc lôi

2. May phát cực ẩn

Vơi may phat âiãn cừc ẩn Xd = Xq = Xdb nãn phừơng trình (8.9) viãt lai thaình:
E

Pât = mU -sin 0 (8.10)

X
âb
Khi may phat âiãn cừc án phat công suát cừc âai thì goc công suát 0 = 90o.

VÊ DU 8.1
May âiãn âông bô ba pha cừc án 5kVA, 208V, 4 cừc từ, 60Hz, nôi Y co âiãn trơ dáy
quán stator không âang kã? va âiãn khang âông bô 8Q/pha. May lam viãc ơ chã âô may phat
nôi vao lừơi co 208V, 60Hz.
a. Xac âịnh sââ kêch thêch va goc công suát khi may lam viãc âáy tai co hã sô công
suát 0,8 (R-L). ve âô thị vector trong trừơng hơp nay.
b. Vơi dong âiãn kêch thêch cua cáu (a), công suát âông cơ sơ cáp giam chám. Tìm
gia trị từơng ừng cua dong âiãn stator, hã sô công suát va công suát phan khang trong âiãu
kiãn may phat công suát cừc dai ?
 9

Giaíi
Mach điãn thay thã cua may phat điãn một pha trình bay trãn hình VD8.1.

âb
+
(~_

Hình VD 8.1 Mạch âiãn tương âương va âồ thị vector may phat

a. Âiãn ap pha cua may phat :

U = Ud = 208 = 120V V3 V3
Dong điãn stator khi dáy tai :
Sâm 5000
I= = =13,9 A
VĩUđm V3 X 208 13,9 A
cosọ = 0,8 ọ= 36,9o (tênh cam)
Phương trình cán bàng điãn ap khi bo qua Rư :
 10

E o = uz0o + &jXđb
Eo = 120Z0o + 13,9Z - 36,9o X 8Z90°
= 206,9 Z 25,5o.V
Sđđ kêch thêch cua một pha : Eo = 206,9 V
Goc cộng suát : 0 = 25,5o.
b. May phat cộng suát cực đai xay ra khi 0 = 90o , váy :
Dong điãn stator :

&I = E& o - U& =206,9Z90o-120Z0o =29,9Z30,1oA jXđb j8

Px= U
= 3X 206 9 X120 = 9.320 W
max
X 8
đb

Trị hiãu dung : I = 29,9 A.

 11

Hể sổ công suát : cos30,1o = 0,865 (dung)

Cung co thể dung âô thị vector (hình VD 8.1c) trong trựỢng hợp phat công suát cực
âại âể tênh dong điển stator như sau :

(IXâb)2 = E2o + U2
22
2
(206,9 -120
= 29,9 A.
K * )

8.6.2. Công suát phan khang

1. May phát cực lồi :
Công suát phan khang cua may phat điển âông bô la:
Q = mUIsinọ = mUIsin(^-0) = mUIsin^.cos0 + mUIcos^.sin0.
Q = mUId.cos0 + mUIq.sin0 (8.10)
Thể biểu thực I va I vào phượng trình (8.10), sau môt vai biển đôi va , ta co công suát
q d

phan khang cua may phat điển âông bô cực lôi:

E0 mU mU2
Q= mU——cos 0 +—— cos20- (8.11)
2
Xd 2
2. Máy phát cực ẩn :
Âôi vỢi may phat cực ẩn Xd = Xq = Xđb nển phượng trình (8.11), ta co công suát phan
khang cua may phat điển đông bô cực ẩn la:
mUE0 mU2 mU
(Eo cos0-U)
Q= ———- cos 0 - —-— (8.12)
X
X
X X
đb
đb đb

8.6.3. Âiãu chènh công suát may phát

1. Âiều chỉnh cồng suẩt tác dung :
May phat biển cợ nàng thanh điển nàng, vì thể muôn điểu chènh công suẩt tac dung P
cua may phat điển ta phai điểu chènh công suẩt cợ cua đông cợ sợ cẩp.

2. Âiều chỉnh cồng suẩt phan kháng:

Tự biểu thực công suẩt phan khang (8.12), ta viểt lai :

Q = mU(E0cos 0-U) (8.13)
X
đb
?
Gèa thiểt giự U, f va P không đô i thì:
 12

- Nểu Eocos0 < U thì Q < 0, nghéa la may nhán công suát phan khang cua lưới
âiển âể tao ra từ trừổng, may thiãu kêch thêch.
- Nểu Eocos0 > U thì Q > 0, may phat công suát phan khang cung cáp cho tai, may
qua kêch thêch.
Như váy, muôn âiểu chènh công suát phan khang ta phai thay âô ?i E0, nghéa la phai
âiểu chènh dong âiển kêch từ. Âể tàng công suát phan khang phat ra ta phai tàng dong âiển
kêch từ. Thát váy, nểu tàng dong âiển kêch từ, E 0 se tàng va cos0 tàng nhừng Eosin0 không
âô?i, do âo Q tàng.

8.7. ÂÀC TÊNH CUA MAY PHAT ÂIÃN ÂổNG BỘ

Chể âô lam viểc cua may phat âiển âông bô ổ tai âôi xừng âừỢc thể hiển ro rang qua
cac âai lừổng nhừ âiển ap U ổ âáu cừc may phat, dong âiển I trong dáy quán phán ừng,
dong âiển kêch thêch It. Con tán sô f = fâm = hàng sô va cosọ = const do tai bển ngoai quyểt
âịnh. Nhừ váy từ ba âai lừổng con lai ta thanh láp cac âàc tênh may phat âiển âông bô sau
âáy:
+ Âàc tênh không tai
+ Âàc tênh ngoai
+ Âàc tênh âiểu chènh

8.7.1. Âàc tênh không tai cua may phát âiãn âông bộ

Âàc tênh không tai cua may phat la quan hể giừa sââ E va dong âiển kêch từ It khi may
lam viểc không tai (I = 0) va tôc âô quay cua rôto không âô?i (hình 8.7). No chênh la dang
âừổng cong từ hoa B = f(H) cua vát liểu sàt từ.

8.7.2. Âàc tênh ngoái cua máy phát âiãn âông bộ

Hình 8.7 Âàc tênh không tai E0 = f(It) Hình 8.8 Âàc tênh ngoài U = f(I)
 13

Âàc tênh ngoai cua may phat la quan hể giữa điển ap U trãn cực may phat va dong
điển tai I khi tênh chát tai không đổi (cos ọt = const), cung nhữ tốc âộ quay rôto n va dong
điển kêch tữ It không đô?i (hình 8.8).

8.7.3. Âàc tênh âiãu chènh cua may phát âiãn âồng bộ

Âàc tênh điãu chènh cua may phat la quan hể giữa

dong điển kêch tữ It theo dong điển tai I khi điển ap U
không đô?i va tốc độ quay rôto n, cosọt cung không đô?i
(hình 8.9). Âàc tênh náy cho biãt cán phai điãu chènh
dong điển kêch tữ nhữ thã nao để giữ điển ap U trển đáu
cữc may phat không đôn
Thữớng trong cac may phat điển đông bô co bô tữ đông
điểu chènh dong kêch tữ để? giữ điển ap không đô?i.
Hình 8.9 Âàc tênh âiãu
8.8. MAY PHAT ÂIÃN ÂổNG BỘ LAM VIÃC SONG chènh
It = f(I) khi U= const
SONG

Trong hể thông điển gôm nhiểu may phat điển đông bô lam viểc song song với nhau,
tao thanh lữới điển. Công suát cua lữới điển rát lớn rát lớn so với công suát cua tững may
phat, do đo tán sô va điển ap cua lữới điển gán nhữ không đô?i khi thay đôi tai.
Trữớc khi đữa môt may phat vao lam viểc cung với lữới điển tữc la hoa đông bô (hình
8.10), phai kiểm tra cac điểu kiển sau đáy:
1. Âiển ap cua may phat phai bàng điển ap cua lữới điển.
2. Tán sô cua may phat phai bàng tán sô cua lữới điển.
3. Thữ tữ pha cua may phat phai giông thữ tữ pha cua lữới điển.
4. Âiển ap cua may phat va điển ap cua lữới điển phai trung pha nhau.

Hình 8.10. Hoa đồng bộ may phat đồng bộ vào lưới điện
1. Mày phàt đồng bộ; 2. Mày càt; 3. Lưới điện; 4. Càc điệu kiện hoa đồng bộ
 Khi cac âiãu kiển trãn âược thoa man tức la âiển ap ổ hai âáu may càt bàng không, ta
âong may càt 2 âể hoa âồng bộ. Nểu không âam bao cac âiãu kiển trãn, se co dong âiển lổn
chay quán trong may, pha hong may va gáy rồi loan hể thông âiển.
Sau khi hoa âông bộ, cán lưu ý:
+ Ta âiểu chènh dong âiển kêch tứ I t, âiển ap cua may phat ván không âô?i vì âo la
âiển ap cua lưổi âiển. Viểc thay âô ?i dong âiển kêch tứ It chè lam thay âô?i công suát phan
khang cua may phat.
+ Muôn may phat mang tai, ta tàng công suát âông cổ sổ cáp: tàng lưu lưổng nứổc
trong may thủy âiển hoàc tàng lưu lưổng hổi trong may nhiểt âiển.

8.9. ÂỘNG Cơ ÂIÃN ÂổNG BỘ

8.9.1. Khai niãm chung

vể cáu tao âông cổ âiển âông bô giông may phat âiển âông bô.
May phat âiển âông bô co thể lam việc như âông cổ âiển âông bô. Nểu thao âông cổ sổ
cáp ra khoi may phat va nôi dáy quán stato vao lưổi âiển ba pha âông thổi cung cáp dòng
âiển môt chiểu cho dáy quán kích tư, âông cổ sẽ quay vổi tôc âô không âôì va tao ra
momen kẽo tai cổ âáu vao trục.
Ưu âiểm âông cổ âiển âông bô la hể sô công suát cao va co thể âiểu chènh âưổc bàng
cach thay âô?i dong âiển kích tư, âiểu náy cho phẽp náng cao hể sô công suát cua lưổi âiển
khi cán.
Trưổng hổp âông cổ quay không tai va tàng dong kích tư âu lổn thì dong âiển lưổi vao
âông cổ sẽ vưổt trưổc âiển ap cua no môt goc gán 900, luc náy âông cổ lam viểc như môt tu
âiển phat công suát phan khang vao lưổi, dáy la chể âô may bu âông bô.

8.9.2. Nguyãn ly lam viãc cua âộng cơ âiãn âồng bộ

Khi cho dong âiển ba pha vao dáy quán stato, dong âiển ba pha ổ dáy quán stato sẽ
sinh ra tư trưổng quay vổi tôc âô:
n 1 = 60f(vg/ph) (8.14)
p

Nểu rôto âang âưng yển (hình 8.11), cực Nam S cua rôto bị cực Bàc N stato kẽo va no co
xu hưổng quay thẽo chiểu kim âông hô. Nhưng do quan tính va cưc Bàc stato quẽt qua no
qua nhanh, trong khi no chưa quay tổi thì sau nữa chu ky no âa âôi diển vổi cưc Nam stato
va bị âáy lui, nghéa la rôto co xu hưổng quay thẽo chiểu
ngưổc lai. Kãt qua la moment (mổ may) trung bình bàng khồng va rồto khồng quay được.
Tuy nhiãn nãu chung ta quay trưổc
rồto vổi tồc đồ đồng bồ cac cực tư rồto bị
"khóa chàc” vao cực tư stato trai dáu. Khi
khồng tai, tư trưổng stato va rồto cung
quay vổi tồc đồ đồng bồ n 1 va trục cua
chung trung nhau (0 = 0). Luc co tai truc
tư trưổng rồto đi chám sau trục tư trưổng
stato mồt goc 0, tai cang nàng goc 0 cang
lổn, nhưng ca hai ván cung quay vổi tồc
đồ đồng bồ n1.

8.9.3. Phương trình âiãn ạp,
mạch âiãn tương âương,
âồ thị vectơ
I
Hình 8.11. Sự tạo ra mômen trong âộng cơ
âồng bộ. 1. Trục rôto; 2. Trục từ trường stato

Gọi uj la điãn ap pha cua nguồn; Eo la sââ trong một pha stato; R ư la điãn trổ một pha
stato; Xđb la điãn khang âồng bộ. Ta co phưổng trình cán bàng điãn ap ổ stato laì:
U& = E& 0 + Rư&I + jXđb&I (8.15)
Khi bo qua điãn trổ dáy quán stato (Rư = 0), ta co:
U& = E& 0 + jXđb&I (8.16)
Mach điãn tưổng đưổng va đồ thị vectổ đưổc trình bay trãn hình 8.12.
8.9.4. Âiãu chènh hã sô công suát cosọ cua âộng cơ âiãn âông bộ
Trãn hình 8.12b ve âồ thi vectớ ứng với trướng hợp thiãu kêch từ, dong âiển I chám
pha sau âiển ap ủ. Khi sừ dung ngừới ta khồng âể âồng cớ lam viểc ợ chã âồ náy, vì âồng
cớ tiểu thụ cồng suát phan khang cua lưới âiển, lam cho hể sồ cồng suát cua lưới âiển tháp.

va khi costp = 0,8 (vựợt

trựơc)
Trong cồng nghiểp thướng âồng cớ âồng bồ lam viểc ớ chã âồ qua kêch từ, dong âiển I
vừớt trước pha âiển ap uj, âồng cớ vừa tao ra cớ nàng, âồng thưới phat ra cồng suát phan
khang nhàm náng cao hể sồ cồng suát cosọ cua lưới âiển. Âáy la ưu âiểm lớn nhát cua âồng
cớ âồng bồ.
Âể tháy ro sự thay âồ?i hể sồ cồng suát cua âồng cớ âồng bồ, ve thểm hình 8.13 la âồ
thị vectớ cua hai trướng hớp :
+ Khi cosọ = 1 ưng với uj va i trung pha nhau;
+ Khi cosọ = 0,8 ưng với chể âồ qua kêch tư, I vướt trước jj mồt goc la ọ.
Do U, f, P khồng âồ?i, nển Icosọ = const, E0sin ọ = const, nển khi ve cán lưu y mut cua
vectớ & chay trển âướng 1 vuồng goc với jj va E0 âướng 1'.

8.9.5. Mơ may âộng cơ âiãn âông bộ

Âồng cớ âồng bồ khồng tư mớ may âước. Tư trướng quay stato quet qua cac cưc tư
rồto với tồc âồ âồng bồ, nển lưc tac dung lển rồto luán phiển keo va âẩy, do rồto co quan
tênh lớn, nển momen trung bình bàng khồng. Vì váy rồto phai âước quay âển bàng hoàc
gán bàng tồc âồ âồng bồ âể giư cho lưc tac dung tướng hồ giữa hai tư trướng khồng âồ ?i
chiểu trước khi âồng cớ co thể’ lam viểc.
Trong vai trướng hớp, dung âồng cớ mồt chiểu gàn vao truc rồto âể keo rồto âển tồc
âồ âồng bồ. Trong âồng cớ nho, ngưới ta dung mồmen tư trớ. Với âồng cớ cồng suát lớn,
âể tao mồmen mớ may, trển cac màt cưc tư rồto ngưới ta âàt cac thanh dán âước nồi ngàn
mạch như kiểu rồto lồng soc ớ âồng cớ khồng âồng bồ, goi la dáy quán mớ may hình 8.14.

Hình 8.14. Rotor cực lồi cua âộng

cơ âồng bộ va dáy quán khỏi âộng.

Khi mỏ may, nhơ co dáy quán mổ may ổ rôto, âộng cơ se lam viểc như âộng cơ không
âông bộ rôto lông soc. Khi rôto âa quay gán bàng tôc âộ âông bộ, ta cho dong kêch tư I t
chay vào dáy quán rôto va rôto se âưỏc keo vào âông bộ.
Chu y trong qua trình mơ may ơ dáy quán kêch tư se cam ưng sââ rát lơn, co thể pha
hong dáy quán kêch tư, vì thã dáy quán kêch tư se âưỏc khep mạch qua âiển trơ phong âiển
co trị sô bàng 6 + 10 lán âiển trơ dáy quán kêch tư.

BAI TÁP

Bai 4.1 Một may phat âông bộ ba pha 1000kVA, 2200V, 60Hz, âáu Y.
a. Tính dòng âiển dáy âịnh mưc ?
b. Tính dong âiển dáy khi may phat công suát 720kW cho tai co cosọ = 0,8 ?

Bai 4.2 Một may phat âông bộ ba pha 1000kVA, 2200V, 60Hz, âáu Y.
a. Tính dong âiển dáy âịnh mưc ?
b. Tính dong âiển dáy khi may phat công suát 720kW cho tai co cosọ = 0,8 ?

Bai 4.3 Một tai ba pha co âiển trơ 10Q/ pha âươc cáp âiển tư một may phat âông bộ ba pha
220V. Tai nôi A, sau âo nôi Y. Tính dong âiển dáy va công suát tai tiểu thu trong hai
trương hơp trển ?.

Bai 4.4 Một may phat âông bộ ba pha 250kVA, 1260V, 60Hz, âáu Y co cuộn dáy phán
ưng âáu lai thanh A.. Tính dong âiển dáy, ap dáy va công suát biểu kiển mơi cua may?

Bai 4.5 Âiển ap hơ mach cua một may phat âông bộ ba pha 4600V, 60Hz, âáu Y khi dong
kích tưì bàòng 8A.
a. Tính âiển ap hơ mach ơ 50Hz nểu dong kích tư bàng 6A. May chưa bao hoa.?
b. Nểu may âươc dung âể? phat âiển tán sô 50Hz, tìm âiển ap dáy nểu dong kích tư
bàòng 8A ?

Bai 4.7 Một may phat âông bộ ba pha dang lam viểc vơi lươi co âiển ap13,80kV, Diển
khang âông bộ la 50/ pha va may âang phat 12MW va 6MVAR cho lươi. Tính :
a. Goc công suát 0 ?
b. Goc pha ọ ?
c. Sââ E ?

Bai 4.8 Một may phat âồng bộ cực án ba pha 2500kVA, 660V, 60Hz, âầu Y. co âiãn trỗ
phần ựng 0,2 Q' pha vá âiãn kháng âồng bộ 1,4 Q' pha. Tênh âộ thay âồ ?i âiãn áp phần tràm
khi may phat dong âịnh mực cho tai co :
a. Cos ọ = 1 ?
b. Cos ọ = 0,866 (tai co tênh cam) ?
 c. cosọ = 0,707 (tai co tênh dung) ?

Bai 4.9 Một may phat âồng bộ cực ần ba pha 1000kVA, 4600V, 60Hz, âầu Y co âiãn ap
khồng tai 8350V khi dong kêch thêch âịnh mực. Bầy giỗ cho may lam viãc vỗi cộng suầt
biãu kiãn va âiãn ap âịnh mực; cosọ = 0,75 (R-L). Gia sự Rư = 0. Tênh :
a. Âiãn khang âồng bộ ?
b. Âộ thay âồ?i âiãn ap phần tràm ?
c. Goc cồng suầt 0 ?
d. Cồng suầt cỗ tồng ?
e. Sâm va Uâm mỗi nãu may âựỗc âầu A ?

Bai 4.10 Một may phat âồng bộ ba pha 1600kVA, 13000V, 60Hz, âầu Y. co âiãn trỗ phần
ựng 1,5 Q. pha va âiãn khang âồng bộ 30 Q. pha. Tênh âộ thay âổi âiãn ap phần tràm va
goc cồng suầt 0 khi tai may phat 1280kW co hã sộ cồng suầt : Cosọ = 1 ?; Cosọ = 0,8 (tai
co tênh cam) ? va cosọ = 0,8 (tai co tênh dung) ?

Bai 4.11 Hai may phat âiãn âồng bộ ba pha hoan toan giồng nhau lam viãc song song, nồi
Y co âiãn trỗ phần ựng khồng âang kã ? va âiãn khang âồng bộ Xâb = 4,5 Q. pha. Hai may
cung cung cầp âiãn âãu cho cho một phu tai 26000 kW vỗi cos ọ = 0,866 (chầm sau) va
âiãn ap trãn tai la 13,2 kV. Nãu thay âồ?i dong âiãn kêch tự âã? phần phồi lai cồng suầt
phan khang cua hai may sao cho một may co cos ọ1 = 1 thì luc âo hã sồ cồng suầt cos ọ2
cua may kia bàng bao nhiãu ? Tênh Eo va 0 cua mồi may trong trựỗng hỗp âo ?
Âap sồ : cos ọ2 = 0,655
Eo1 = 8,04 kV vaì 01 = 18,56o.
Eo2 = 10,88 kV vaì 02 = 13,63o.

Bai 4.12 Một may phat âồng bộ ba pha Sâm = 35 kVA, Uâm = 400/230V, 50Hz, âầu Y co
Xâb* =1,2. May lam viãc trong hã thồng âiãn vỗi tai cam âịnh mực co cosọâm = 0,8, dong
âiãn kêch tự Ikt âm = 25 A. Gia sự Rư = 0. Tênh :
a. Sââ Eo va goc T ?
b. Dong âiãn kêch tự âã? co cosọ = 0,9 khi P = const ?
c. Cosọ va cồng suầt phan khang Q khi dong âiãn kêch tự Ikt = 30A ?
Âap sồ : Eo = 453 V va T = 66o.
I1 = 22,2 A cosọ = 0,435. vaì Q = 33,6 kVAR