Gmiri

კაპრალი
რომან
ზოიძე
ვახტანგ გორგასლის III ხარისხის ორდენოსანი, 2008 წ.
1988 - 2008
ეიძლება ფილმი გეგონოთ, ან რაინდობის დროინდელი ფლისწყაროს რაიონის სოფელ ფიროსმანში დაიწყო, როცა
ამბავი. მართლა რთულია დაჯერება, რომ ეს დღეს სამშობლოს რომან ზოიძე შეეძინა.
მოხდა... მარინა ზოიძე, დედა: „შუახევის რაიონში, სოფელ
20 წელი ძალიან ცოტაა იმისათვის, რომ ფეხსა და კარაპეტში ვცხოვრობდით. მეწყერსაშიში ზონა იყო და იქიდან
მკლავში დაჭრილს, უფრო მძიმე მდგომარეობაში მყოფი კახეთში, დედოფლისწყაროს რაიონის სოფელ ფიროსმანში
თანამებრძოლები ჰოსპიტალისკენ მიგყავდეს. როცა სამი გადაგვასახლეს. რომანი იქ დაიბადა და ოთხ წლამდე იქ
დაჭრილი მებრძოლი სამშვიდობოს გამოიყვანა, რომან ზოიძე იზრდებოდა. ბავშვებმა ჰაერი ვერ აიტანეს და 1993 წელს
ექიმებს არ დაემორჩილა და უკან, ცხელი წერტილისკენ გადმოგვასახლეს მარნეულის რაიონში, სოფელ შულავერში.
გასწია... დღეს სამივე ქართველი ცოცხალია და ცხოვრების თავიდან აქაურობას ვერ ეჩვეოდა, უცხო გარემო იყო, თან
ბოლომდე ემახსოვრება გმირი, რომელმაც მათ სიცოცხლე ბევრი აზერბაიჯანული ოჯახი ცხოვრობს და მათი საუბარი
აჩუქა... არ ესმოდა... როცა წამოიზარდა, უკვე კარგად ფლობდა
ქართულმა შენაერთებმა უკან დახევა დაიწყეს, რომანი აზერბაიჯანულ და რუსულ ენას. ძალიან ბევრი მეგობარი
და მისი თანამებრძოლები, ჯერ შინდისში ეკლესიასთან ჰყავდა...
შეჩერდნენ, შემდეგ კი მატარებლის რელსებს მეორე სულ მეტყოდა ხოლმე, რომ გავიზრდები, არაფერს
სოფლისკენ გაუყვნენ. თურმე წინ ქართული დროშებით მოგაკლებო... გაიზარდა და როცა მართლა რაღაცა შეეძლო,
შენიღბული რუსული ჩასაფრება ელოდათ... მოულოდნელი ბედმა გვიმტყუნა...“
აღმოჩნდა ბიჭებისთვის მშობლიურ დროშებსმიღმა მტრის ფრიდონ ზოიძე, რომანის ძმა: „სკოლიდანვე ჰქონდა
ტყვიამფრქვევის აღმოჩენა. ალყაში მოქცეულებს რესურსი გადაწყვეტილი, სამხედრო გამხდარიყო. ჩვენს ოჯახს
მხოლოდ საათსა და ოც წუთს ეყოთ. რუსები ისე უცბად სამხედრო ხაზი წინაპრებიდან მოგვდევს, ბაბუაჩემი, მისი
გადმოვიდნენ შეტევაზე, რომ ვეღარც შეტყობინების ძმები, ჩვენი ბიძაშვილები, ყველანი სამხედროები იყვნენ და
გადაცემა მოასწრეს და დერეფნის გარეშე დარჩნენ. არიან. მეც სასაზღვრო პოლიციაში ვმუშაობ ამჟამად. როცა
70 მეტრის რადიუსში მიმდინარეობდა ორმხრივი სროლა. ბავშვობაში გვეკითხებოდნენ, ვინ უნდა გამოხვიდეთო,
მტერი ძალიან ბევრი იყო. ერთი რუსული ასეული, სხვადასხვა ორივე ჯარისკაცს ვამბობდით... ძალიან უყვარდა ისტორია,
შენაერთებით, ჩვიდმეტიოდე ქართველს ებრძოდა. როგორც ბევრს კითხულობდა და ალბათ, აქედანაც მოდიოდა მისი
შეეძლოთ, მტერს აკავებდნენ, თან დაჭრილები გაჰყავდათ. სურვილი.“
17-მა ბიჭმა ისეთი წინააღმდეგობა გაუწია რუსებს, რომ მათი დედა: „18 წლის რომ გახდა, კომისარიატიდან მოწვევა
მანქანების კოლონამ, როგორღაც უკან დაიხია და სხვა გზით მოუვიდა. ჯან-ღონით სავსე ბიჭი იყო, კარგი სიმაღლეც
წავიდა. 17–მა ბიჭმა მაშინ რამდენიმე ქართული ასეული ჰქონდა და კომისარიატში შემოწმება რომ გაუვლია,
გადაარჩინა. უთქვამთ, ეს ბიჭი პირდაპირ სენაკში გავუშვათო. წელი
ამ ამბის მომსწრე რუსი ოფიცერი, საშა დროზდოვი, წადი რომ მოიხადა სავალდებულო, შემდეგ გადავიდა
დღემდე გაკვირვებული ყვება თურმე ამ ისტორიას. კონტრაქტზე. მაგრამ მანამდე სახლში მოვიდა და გვითხრა,
ალყაში საბოლოოდ ორნი დარჩნენ, რომანი და მისი ნათლია კონტრაქტს უნდა მოვაწერო ხელი და მშობლების თანხმობა
- ალექსანდრე ონიანი. რომანი კიდევ დაჭრილა, არტერიაში მჭირდებაო. ვუთხარი, ჯერ სამხედრო ბილეთი აიღე, სახლში
მოხვედრია ანასხლეტი და სისხლისგან იცლ ებოდა... დაბრუნდი, სადმე ჩააბარე და ისწავლე-მეთქი, მაგრამ
ალექსანდრე საერთოდ უვნებლად იყო გადარჩენილი, ვერაფრით დავითანხმე... შენც და მამამაც აუცილებლად
თუმცა რომანი არ მიუტოვებია... ეხვეწებოდა ნათლული, უნდა მოაწეროთ ხელიო.
მე მაინც ვეღარ გადავრჩები და შენ მაინც გააღწიე, რომ ისეთი მიზანსწრაფული და მონდომებული იყო, რომ ვერ
შემდეგ საფლავზე ჩემი სადღეგრძელო თქვაო, მაგრამ ისინი შევეწინააღმდეგეთ. მამამისმა უთხრა, მამი, შენ როგორც
ბოლომდე ერთად დარჩნენ... გაგიხარდება ისე მოიქეციო, ეს იყო და ეს...“
მუხლებზე იდგნენ და მამაო ჩვენოს ამბობდნენ, ორი ძმა: „მეც წინააღმდეგი ვიყავი. ვეუბნებოდი სენაკი შორია-
გააქტიურებული ყუმბარა ფეხებშორის ჰქონდათ დამალული. მეთქი. მაგ პერიოდში შევიტანე სასაზღვროში საბუთები და
რუსები მოიტყუეს, ვითომ ხელაწეულები ბარდებოდნენ ყოველდღე ველოდებოდი, რომ უნდა დაერეკათ. რომანსაც
მტერს და როდესაც მათ სიახლოვეს მტრის რაოდენობამ ვეუბნებოდი გაიარე ტესტირება და შენც დაგაწყებინებ-
იმატა, ყუმბარები გაიხსნა. 300 მეტრის რადიუსით გაიშალა მეთქი. შენი დიდი ხათრი მაქვს, ძმაო, მაგრამ იქ ერთი ოცეული
ანასხლეტი და 48 რუსის ჯარისკაცი დააზიანა, აქედან 35 ბიჭები ვინც ვართ, ყველანი გადავდივართ საინჟინრო
დაიღუპა... დიდი დანაკლისი მიაყენეს რუსებს. 2 კაცმა ასეულშიო. საინჟინრო ქიმიური ასეული, ასე ერქვა მათ
თითქმის გაანადგურა მტრის ასეული... ასეულს. დანაღმვა, განაღმვა, სანგრების გათხრა... ეს იყო
გმირობის ისტორია 1988 წლის 9 ივნისს, დედო მათი მისია. საკმაოდ საფრთხილო და საშიში პროფესიაა.
3
მათზე ასეც ამბობდნენ, ცხოვრებაში ორ შეცდომას ორი თვის ხელფასი აიღე და ცოტა ნორმალური მობილური
უშვებენ, პირველი ამ პროფესიის არჩევაა და მეორე გეყიდა-მეთქი. მითხრა, დედი რომ დაგირეკავ, ხომ
შეცდომას რომ უშვებენ ისე იღუპებიან, მესამე შეცდომის დაგელეპარაკებიო და მეტი რა მინდაო... ბოლოს გარდერობი
დრო აღარ რჩებათო. ვკითხე მაინცდამაინც ეს პროფესია მიყიდა, ხუმრობით მითხრა კიდეც, ერთი უჯრა ჩემიაო...
რატომ აირჩიე-მეთქი და მიპასუხა: - ერთი ნაცნობი მყავს, 6 სექტემბერს უფროსი ძმისშვილი ერთი წლის ხდებოდა.
საინჟინრო ასეულშია და როცა ამ თემაზე ვლაპარაკობთ, მეუბნებოდა ისეთი რაღაც უნდა ვუყიდო, რომ მთელი
ძალიან მინდა ეს ყველაფერი ვისწავლოო... მინდა, რომ ჩემს ცხოვრება დარჩეს სამახსოვროდო... ძმის შვილს ბოლო
მტერს ,,სიურპრიზები“ მოვუწყოო... ოცეულის ბიჭებმა საჩუქარი, ველოსიპედი უყიდა... მთელ ოჯახს რომანი
მოვილაპარაკეთ და ამ საქმეს ვერ ვუღალატებო.“ ინახავდა...“
2008 წლის აგვისტოს ომში, ერთ ოცეულში 9 ჯარისკაცი ძმა: „მდინარეზე ჩავდიოდით და იქ ვსვამდით ხოლმე
არც ერთ ბრიგადას და დანაყოფს არ დაუკარგავს. ყველაზე ლუდს. საღამოს სახლში რომ მოვდიოდით ეზოში ვიდექით და
დიდი დანაკლისი საინჟინრო ასეულმა განიცადა – მათ ვლაპარაკობდით. დედა ფანჯრიდან გადმოგვძახებდა-ხოლმე
შინდისის გმირები უწოდეს, ერთ-ერთი რომანი იყო. ამოდითო. რომანი კი ეტყოდა ,,დედა, სამშობლო - ცხინვალი
ძმა: „მეც მაქვს წვრთნისა და აღჭურვის პროგრამა გვიხმობსო“. ეს ფრაზა ამოიჩემა ბოლო ერთი კვირა და
გავლილი და ვიცი, როდესაც შემადგენლობის 30% იკარგება ამ სიტყვებს ხშირად იმეორებდა. როგორც აღმოჩნდა ამ
ბრძოლის დროს, დანაყოფი უკან იხევს. ეს სისხლის დაკარგვას ყველაფერში რაღაც გამოძახილი იყო...“
ნიშნავს, 9 ადამიანი ოცეულისთვის ძალიან ბევრია... მაინც დედა: „პირველ აგვისტოს სენაკში უნდა გამოცხ
არ მოეშვნენ და ბოლომდე გმირულად იბრძოლეს...“ ადებულიყო. კვირას წავიდა სახლიდან, მეორე კვირას ისევ
დედა: „16 აგვისტოს ზუსტად ერთი წელი შეუსრულდებოდა, უნდა ჩამოსულიყო, მეგობრის მეჯვარე იყო და ქორწილში
რაც კონტრაქტს მოაწერა ხელი, მაგრამ 11 აგვისტოს, მოდიოდა. იმ დღეს, როცა სენაკში მიდიოდა, წვერი მამა
შუადღის მერე ყველაფერი გაჩერდა... მისმა გაპარსა, რა ლამაზი ხარ მამიო, მოეფერა მამამისი
რაც კონტრაქტზე იყო, სამ თვეში ერთხელ თუ ამოვიდოდა და რომანმა უთხრა: ,,ის ურჩევნია მამულსა, რომ შვილი
სახლში. სულ მენატრებოდა და გზას გავყურებდი. პირველ სჯობდეს მამასაო...“ ეს იყო მისი ბოლო სიტყვები. ჩაიცვა და
ივლისამდე ბოლო ორი კვირა შვებულება ჰქონდა აღებული და სახლიდან გავიდა... მეგობარი მანქანით ეზოში ელოდებოდა,
სახლში იყო ამოსული. ძალიან უცნაურად იქცეოდა. სახლში მას უნდა წაეყვანა სენაკში... ფანჯრიდან ვუყურებდი როგორ
რომ მოდიოდა, არ უნდოდა, რომ დამეძინა, სურდა სულ ჩავიდა კიბეებზე. ჩაჯდა მანქანაში და ხელი დამიქნია, აბა,
მასთან ვყოფილიყავი. მეტყოდა ხოლმე, დედა ბავშვობაში, თქვენ იცითო...“
რომ იავნანას მიმღეროდი ერთხელ ისე მიმღერეო.... მანქანა რამდენიმე წუთი გაუნძრევლად მდგარა, შემდეგ
ოთახში იყო წამოწოლილი და ,,გაპუტულო გლეხის შვილო“ სახლისთვის ბიჭებს რამდენიმე წრე დაურტყამთ და წასულან.
წავუღიღინე, ეგ არ გამაგონოო და მაშინ ,,ვისი ბედისა ხარ რომანი მეგობრის ქორწილშიც ვერ ჩამოვიდა, იქ იდგა სადაც
მეთქი“- ვუმღერე. გაიღიმა. იმ ღამეს ბევრი ვილაპარაკეთ, მის ქვეყანას გმირი ყველაზე მეტად სჭირდებოდა...
სანამ ცოლს მოვიყვან ჯერ ბინა უნდა ვიყიდოო, მერე ოჯახის წევრებს ცხელ წერტილში ყოფნის ამბავს
წარმოიდგინა, როგორი ქორწილი ექნებოდა. შეყვარებული ბოლომდე არ უმხელდა, როცა დაჭრილი ძმას ესაუბრა, უთხრა
ჰყავდა და სექტემბერში დაოჯახებას აპირებდნენ... არ ფეხი მივარტყი მანქანიდან ჩამოსვლისას და გადაყვლეფილი
უყვარდა ამ თემაზე ბევრი საუბარი. მარტო ის ვიცით, რომ მაქვსო...
ქუთაისელი გოგო უყვარდა. მარტო ჩვენი კარის მეზობელს, 14 აგვისტოს გაიგო ოჯახმა ეს უბედურება... ბოლომდე
თავის თანაკლასელ გოგონას უყვებოდა-ხოლმე მის ამბებს. ეგონათ, რომ სენაკის ტყეში იყო... შინდისის გმირები
მარტო მისთვის უთქვამს ომში ვარ და დედაჩემს არ უთხრაო... უწმინდესის დახმარებით გადმოასვენეს. რომანის გარდ
მხოლოდ ის ვიცი, რომ გოგო ქუთაისელია, წარმოშობით აცვალების ამბავს მისი თანამებრძოლები, ცანავა, კალ
აჭარიდან. მშობლები საბერძნეთში ჰყოლია და თურმე მახელიძე და ჩიტიძე შეესწრნენ, ისინი დაჭრილები იყვნენ
რომანს ეხვეწებოდა კონტრაქტი დაარღვიე, ჯარიმის ფულს მის შორიახლოს, სამი დღის შემდეგ იპოვეს, სამივე კომაში
ჩემი მშობლები გადმოგირიცხავენ და ჩვენც საბერძნეთში იყო, ჰოსპიტალში გააცოცხლეს... შინდისის ტრაგ ედიას
წავიდეთო... შეყვარებულის ძმამაც დაურეკა, უკვე სიძედ მხოლოდ ისინი გადაურჩნენ. დღეს ბიჭები ყვებიან ისტორიას,
მიაჩნდა რომანი და მანაც უთხრა: წამოდი ჯარიმის ფულს რომელიც დიდ ტკივილთან ერთად გულში სიამაყის გრძნობას
ჩვენ გადმოგირიცხავთო, მაგრამ არ ქნა... მე თუ შევქმნი ჩემი აცოცხლებს...
ხელით შევქმნი ცხოვრებასო... ხუთ შვილზე ოცნებობდა... ისინი იდგნენ იქ, სადაც გმირები ერთხელ და სამუდამოდ
როცა პირველი ხელფასი აიღო. 90 ლარიანი ტელეფონი დგებიან – საქართველოს სადარაჯოზე.
იყიდა. სახლში რომ მოვიდა ვუთხარი, დედა ეს რა გიყიდია,
4
უმცროსი სერჟანტი
ალექსანდრე
ონიანი
ვახტანგ გორგასლის I ხარისხის ორდენოსანი, 2008 წ.
1981 - 2008
სეთი გმირობა მარტო ქართველს თუ შეუძლია, ეს, ჰქონდათ დარჩენილი... დაჭრილი ბიჭები ეხვეწებოდნენ,
ალბათ, ყველაზე შემზარავი ტრაგედიაა და კიდევ წადი, შენ მაინც გაასწარი რუსებსო. შეეძლო წასულიყო,
ერთი დასტური ქართული სულის სიძლიერისა. მაგრამ არ დატოვა არც ერთი... ნათლული, ზოიძეც
ალექსანდრე ონიანი რომან ზოიძის ნათლია იყო... აქ ეხვეწებოდა, `სვანი~ წადიო (ასე ეძახდნენ ჯარში), მაგრამ არ
შინდისის ტრაგედია გრძელდება... დაუტოვებია... მერე ბიჭებს უთქვამთ, სისხლი მაინც წაისვი
რომან ზოიძე უკვე სისხლისგან იცლებოდა, ალეკოს და ჩაწექი, ვითომ დაჭრილი ხარო, მაგრამ აზრი არ ჰქონდა,
სთხოვდა: დამტოვე, თავს უშველეო, არ დაგტოვებ და არც საკონტროლოდ მაინც ესროდნენ და შეამოწმებდნენ
მათ ჩავბარდებითო, – იყო ნათლიის პასუხი, მტკიცე და ცოცხალი იყო, თუ არა...
საბოლოო, გადაწყვეტილება უკვე მიღებული ჰქონდა... ზოიძე უკვე სისხლისგან იცლებოდა, ნუ გეშინია, არ
მამაო ჩვენო წაიკითხეს - ნათლიამ და ნათლულმა, ხელები დაგტოვებ და არც მათ ჩავბარდებითო, უთქვამს ალეკოს....
აუწევია ონიანს, ბოლოს თურმე აღარც ესროდნენ რუსები... ბიჭები მოუგროვებია ზოიძესთან, მამაო ჩვენო
როგორც გადარჩენილი ბიჭები ამბობენ, მათი ტყვედ წაუკითხავთ... ბოლოს თურმე აღარც ესროდნენ, ღიმილიანი
აყვანა უნდოდათო. ღიმილნარევი სახით მიიწევდნენ რუსი სახით მიიწევდნენ მათკენ რუსები. როგორც ბიჭები ყვებიან
სამხედროები ქართველი გმირებისკენ. ონიანს ფეხებში მათი ტყვედ აყვანა უნდოდათ. დაჭრილები ბოლომდე
ჰქონდა დამალული გააქტიურებული `ლიმონკა~ და მტრის ეხვეწებოდნენ გაიქეცი, ჩვენი გულისთვის რატომ უნდა
მოახლოებას ელოდა. სწორედ ამ დროს გაისმა აფეთქების მოიკლა თავიო, მაგრამ...
ხმა... ნათლია-ნათლულის გმირობამ ბევრი ჯარისკაცის ამათ ტყვედ არ ჩავბარდებით. `ლიმონკა~ გაუხსნია,
სიცოცხლე იხსნა. მათ მტერი საათნახევრის განმავლობაში დანარჩენებს თვალები დაუხუჭავთ და აფეთქების ხმაც
შეაჩერეს შინდისთან და, საკუთარი სისხლის ფასად, გაისმა...
ყველაზე დიდი დანაკარგიც მოუტანეს რუს აგრესორებს. ალექსანდრე ონიანი 1981 წლის 9 მარტს დაიბადა,
ელენე ონიანი, და: `ალეკომ და რომანმა ერთმანეთი მრავალშვილიან ოჯახში. ორი და და ორი ძმა ჰყავდა.
სენაკში, ჯარში მსახურობის პერიოდში გაიცნეს. ზოიძე ლენტეხში, სოფელ შახუნდერში გაიზარდა. სანიმუშო
მოსანათლი იყო და ჩემი ძმა სახლში გვეუბნებოდა-ხოლმე, ბავშვი ყოფილა. ცხრა კლასის დაამთავრების შემდეგ
ერთი ბიჭია ჯარში და უნდა მოვნათლოო... თვითონ ალეკოც მოიხადა სავალდებულო. პირველად უმცროსი ძმა წავიდა
გვიან მოინათლა, დაახლოებით 23 წლის იქნებოდა. ამის კონტრაქტზე, შემდეგ - ლექსო.
მიუხედავად, ყველა დღესასწაულს ესწრებოდა და სწამდა მამა რვა წლის წინ გარდაეცვალათ და ოჯახზე ზრუნვა
უფლის. ბიჭებმა იკისრეს.
ერთ დღეს, როდესაც დავურეკე, მითხრა, რომ ნათლია ელენე ონიანი, და: `როცა კონტრაქტზე მიდიოდა,
გავხდიო. პირველი და უკანასკნელი ნათლული იყო ჩემი წინააღმდეგობა არ ჰქონია ოჯახიდან, რადგან ლექსო ისეთი
ძმისთვის ზოიძე... ადამიანი იყო, რომელიც რასაც იტყოდა, აუცილებლად
სამწუხაროდ, მისი ნათლული ვერ გავიცანით. მხოლოდ გააკეთებდა... ვაზიანში მსახურობდა, შემდეგ სენაკში
ჩემი უმცროსი ძმა იცნობდა. ძმასთან ერთად გადავიდა.
...ვერაფრით ვუკავშირდებოდით ალეკოს. მის ხელფასს როცა აიღებდა საჩუქრებს ყიდულობდა
მეგობრებთან დავიწყეთ რეკვა. ერთმა მისმა თანამებრძოლმა ჩვენთვის, დისშვილებზე გაგიჟებული იყო. დიდი ამაგი
მითხრა, როცა ჭურვი ჩამოაგდეს ლიანდაგს აქეთ ვიყავი ჰქონდა მათზე.
მოფარებული და ალეკო ლიანდაგის მეორე მხარეს დასაოჯახებელი იყო, მაგრამ, როგორც ვიცით, ჰყავდა
იმალებოდაო. შეყვარებული... ამბობდა, ჯერ უმცროსი ძმა უნდა
ბრძოლის ველზე მამაცურად ყოფილა, დაჭრილები დავნიშნოო... სხვანაირი პიროვნება იყო. დედაზე გიჟდებოდა
გადმოჰყავდა და ყველაფერს უხმოდ აკეთებდა. იმ ბიჭებმა და ძალიან ხშირად ადიოდა მის სანახავად.
გვითხრეს მერე, ბოლოს შეგვრცხვა ბიჭებს და ჩვენც ... ომამდე 10 დღით ადრე, ლენტეხში, სახლში იყო ასული.
ვეხმარებოდითო... ერთ-ერთი ჩვენი საუბრის დროს ვთხოვე, ამ ათი დღის განმავლობაში, ძალიან შეცვლილი ყოფილა.
იარაღი ხომ ჩააბარეთ და წამოდი, დედაშენი ძალიან საერთოდ თბილი და მოსიყვარულე იყო, სხვანაირად
ცუდადათ არის და ვერავინ გაიგებს, მანდ იქნები თუ არა- იქცეოდაო, ამბობენ. მთელი სანათესაო შემოუვლია. ყველა
მეთქი. მითხრა, რას მეუბნები, ახლა ვჭირდები აქ ხალხს და უნახავს, ბოლოს უთქვამს, შეიძლება ვეღარ ამოვიდეო...
ვინც უკან ბრუნდება, ყველას პასუხი მოეთხოვებათო... სახლიდან დაახლოებით 1 აგვისტოს გავიდა. დედაჩემი
დაჭრილები ერთად შეუყვანია შენობაში. ორმხრივი მთაში იყო ასული, ცხვარი ჰყავდა აყვანილი. სანამ
სროლა მიმდინარეობდა. 17 ბიჭი იყო დაახლოებით დაჭ სახლიდან წავიდოდა, ასულა მთაში დედასთან და გამ
რილი. ტყვიები გამოლევიათ და ერთადერთი `ლიმონკა~ ომშვიდობებია...
7
ცუდი წინათგრძნობა გვქონდა. იმ კვირაში, როცა ომი გადარჩა...
დაიწყო გულზე ჩამოკიდებული ორი ჯვარი გამიტყდა... მე ვხვდებოდი, ალეკო ცოცხალი რომ ყოფილიყო,
როცა დედა საინფორმაციო გამოშვებებში ამბებს აუცილებლად დამირეკავდა.
იგებდა, ალეკო გიჟდებოდა, ეუბნებოდა - ნუ უჯერებო. მიცვალებული სამი დღის შემდეგ მოგვიყვანეს... ყველას
ბოლოს რა რიცხვში ველაპარაკე აღარ მახსოვს, მაგრამ სცოდნია, როგორ და რა ვითარებაში დაიღუპა, ჩვენ მერე
მახსოვს, როგორ გავიგონე სხვა ბიჭების ხმა, გავიქეცით გვითხრეს, მისი გმირობის ამბავი... ერთ-ერთ ინტერვიუში
ბიჭებოო და ტელეფონი გაითიშა... რუსი ჯარისკაცი ყვება, ჩვენმა უფროსმა გვითხრა,
ჩემი უფროსი ძმა ციხეშია და მან დაგვირეკა - ომი ასეთი ჯარისკაცები მე რომ მყოლოდა, ძალიან ამაყი
დაიწყოო... ორივე წაიყვანესო. მაშინვე უმცროს ძმას, ვიქნებოდიო და ბრძანება გაუცია, რომ ეს გარდაცვლილი
სოზარს დავურეკე, მერე ალეკოსაც და ორივემ მითხრეს ბიჭები არ გაეძარცვათ. მათ საამაყოდ იბრძოლეს თავისი
სენაკში ვართ, არაფერი არ ხდებაო. ვერ დავიჯერე, რომ ომი ქვეყნისთვისო.
იყო ქვეყანაში... შემდეგ გავიგეთ სენაკის ბაზა დაიბომბაო. ბოლოს სვანეთში რომ ყოფილა, მამის საფლავზე იყო
ალეკოს დავურეკე და მითხრა, რომ ყველაფერი კარგადაა, ასული, რაღაც მთასავითაა და უთქვამს, რა კარგი ადგილია,
არაფერზე ინერვიულოთო... რომ მოვკდები აქ დავიმარხებიო. ჩემს ბიძაშვილს უთქვამს,
ტელევიზორი ჩავრთე და მაშინვე მივხდი, რომ რა დროს ეს არის, ჩვენამდე აქ ბევრი დაიმარხებაო... ალეკო
საშინელება ტრიალებდა ქვეყანაში... უმცროს ძმას ვეღარ იმ ადგილზე დავკრძალეთ...
ვუკავშირდებოდით... 11 აგვისტოს უფროსი ძმა მირეკავს საშინელია მის გარეშე ცხოვრება. ერთი ოცნება ჰქონდა,
ციხიდან და მეუბნება, რომ სოზარს დავუკავშირდი, სადღაც უნდოდა, რომ დიდი სახლი ეყიდა და ყველა დედმამიშვილს
არის, მაგრამ ვერ ამბობს, სად არისო. არეული აქვს გონება, ერთად გვეცხოვრა.~
ძალიან მძიმე დღეშია და იქნებ, როგორმე დაეხმაროთო...
მთელი ღამე ტელეფონი ხელში მეჭირა, რომ რომე ეს ოცნება ალექსანდრე ონიანს აუხდენელი დარჩა.
ლიმეს დაერეკა და არ ჩამძინებოდა. ღამის 4 საათზე სამაგიეროდ, მან სამუდამოდ დაიმკვიდრა ადგილი ერის
სოზარმა დარეკა, ხარაგაულის ტყეში ვარ, გადავრჩიო. საამაყო ისტორიაში, ისევე, როგორც აგვისტოს ომში
ხარაგაულის სასაფლაოებზე სძინებიათ ბიჭებს... საშინელ გმირულად დაღუპულმა ქართველმა ვაჟკაცებმა. დღეს მათი
მდგომარეობაში იყო... სახელი ყველამ იცის... შინდისის სისხლიანი ტრაგედია, 17
სოზარს და ალეკოს ერთად არ უბრძოლიათ... სოზარი გმირის სახელს ითვლის.
8
სერგეი
გოროზია
ვახტანგ გორგასლის II ხარისხის ორდენოსანი, 2008 წ.
1988 - 2008
ან თავისი სოხუმი დაიბრუნა ცხინვალში. 9 სოფელი, ომი მძვინვარებდა, რუსები რომ ენგურის ხიდს მოადგნენ,
ცხინვალამდე შეუსვენებლივ - შეძახილით – წინ!!!!!! არ სოფელში პანიკა ატყდა, დედაწულიანად იყრებოდა
შეუსვენია ერთი წამი. თანამებრძოლები გაიხსენებენ, სოფელი.
რომ არასოდეს უნახავთ ასეთი ბედნიერი ადამიანი, როგორც მზია კვირკველია: „ჩვენც ავიბარგეთ. ჩემს მშობლებს
სერგეი გოროზია იყო, იმ ღამით ცხინვალში. არავინ იცის, უნდოდათ ჩვენ ბავშვებიანად გადმოვსულიყავით ზუგ
საიდან იღებდა იმ ზღვა ენერგიას ის პატარა ბიჭი... ერთად დიდისკენ და თვითონ დარჩენილიყვნენ გალში, მაგრამ
დადუმდა მისი ტყვიამფრქვევი და გულისცემა... ჩემმა მეუღლემ გადაწყვიტა - ჩვენ არსად არ მივდივართ.
სოხუმში დაბადებული, გალში გაზრდილი ბიჭი, ქართულ გაჯიუტდა, მაგრამ ეს არ იყო ბავშვური გაჯიუტება,
ჯარში შევიდა და ცხინვალთან დაეცა გმირულად. ეს ზრდასრული ადამიანის გააზრებული პოზიცია იყო.
ჯარში შესვლამდე ცოტა ხნით ადრე, დედას სოხუმში დავრჩით. საბერიოში (ასე ჰქვია ენგურჰესის დასახლების
გაეპარა, ფიცი დადო სომხების მიერ მოკლულ მამის იმ ნაწილს, სადაც ჩვენ ვცხოვრობდით), ერთადერთი ოჯახი
საფლავთან, რომ ქართულ ჯარში შევიდოდა და სოხუმს ვიყავით. ჩვენგან ენგურის ხიდამდე 12 კილომეტრია. მთელი
დაიბრუნებდა. სოხუმი ვერ დაიბრუნა, მაგრამ საარაკო 16 წელიწადი იქ გავატარეთ. 3-4 წელი ფეხი არ გაგვიდგამს
გმირობის ჩადენა შეძლო... საბერიოდან. დიდი სირთულეები გადავიტანეთ. კიდევ იმან
სულ 20 წლის იყო. გვიშველა, რომ ენგურჰესთან ახლოს ვცხოვრობდით და
სერგეი ნანატრი შვილი იყო, მისი მშობლები 4 წელი აფხაზებს ბრძანება ჰქონდათ, ჰესის გარშემო, 5 კილომეტრ
ელოდნენ შვილს... რადიუსში მოსახლეობას არ შეხებოდნენ, ენგურჰესის
სერგეი მეხუთე წელს დაიბადა. დედაც, მზია კვირკველია უსაფრთხოების მიზნით, თორემ ჩვენი დარდი ვის ჰქონდა.
ნახევრად რუსი ჰყავდა და მამაც – კონსტანტინე გოროზიაც ასე გადაურჩა ჩვენი სახლები გადაწვას. მერე ნელ-ნელა
- ორივე ბებია ეროვნებით რუსი იყო. ოჯახშიც ძირითადად შევეჩვიეთ სიტუაციას და დავიწყეთ სიარული სოხუმში,
რუსულად საუბრობდნენ, მაგრამ, როგორც სერგეის დედა ჩემი ქმრის დედას მივაკითხეთ. რაკი ჩემი მეუღლე იარაღით
იტყვის, ქართველობა, სამშობლოს სიყვარული, მათ ოჯახში ხელში არ იბრძოდა, სოხუმში შესვლის და ცხოვრების
არასოდეს მდგარა მეორე პლანზე. უფლება მოგვცეს... დავდიოდით სოხუმში. მერე ჩემი ქმრის
მოკლედ, მათი ოჯახი რუსულენოვანი ქართული დედა ლოგინად ჩავარდა, მე აქეთ მოხუც, ბრმა დედას
ოჯახი იყო და არა გარუსებული ქართველების. საოჯახო ვერ ვტოვებდი, ჩემი ქმარი წავიდა დედამისის მისახედად.
ბიბლიოთეკაში თუ რამე მოეპოვებოდათ _ საქართველოს დედამისი რომ გარდაიცვალა, სახლი ვერ გაიმეტა
ისტორია, ქართველი მწერლები, რუსულად, მაგრამ მისატოვებლად და დროდადრო დავდიოდით აქეთ-იქით.
ქართველი მწერლები - რუსთაველიდან - დუმბაძემდე... შესახედავად კი გავდა უფრო რუსს, ვიდრე ქართველს,
სერგეი რომ დაიბადა, სამამულო ომიდან ლეიტენანტის მაგრამ მისი იქ ყოფნა სახიფათო იყო, ლაპარაკში მაინც
წოდებით დაბრუნებული ბაბუა ცოცხალი უკვე აღარ იყო, ქართველობდა და სულ იმის მეშინოდა, არ მოეკლათ...“
მაგრამ შინ ინახებოდა აურაცხელი ჯილდოები – ორდენები, ცოლ-შვილს სამი თვე არ ენახა მამა. დედამ 14 წლის
მედლები, რომლებსაც პატარა სერგეი ხშირად პარავდა სერგეი თან გაიყოლა და სოხუმში წავიდნენ. საკუთარ ეზოს
ბებიას და მკერდს იმშვენებდა... დედა გაიხსენებს, რომ რომ მიუახლოვდნენ, დედა საშინელმა წინათგრძნობამ
სერგეის პატარაობიდანვე ჰქონდა მიდრეკილება სამხედრო შეიპყრო. ბიჭიც შეამზადა - ყველანაირი უბედურებისთვის
ნივთებისკენ - თვალი სულ სამხედრო ქუდებისკენ, მზად იყავი, შეიძლება მამიკო ცოცხალი არ დაგვხვდესო...
ავტომატებისკენ გაურბოდა და სულ მათ ყიდვას ითხოვდა... ბიჭი იქით ამშვიდებს წინათგრძნობას აყოლილ დედას.
2 წლის იყო სერგეი, მის მშობლებს გოგონაც რომ ეზოში სომეხი კარის მეზობელი დახვდათ, ვისთან
შეეძინათ, 90-იანი წლებიც დაიწყო და ქვეყანაც აირია. ერთადაც გაიზარდა და მთელი ცხოვრება გაატარა
ომგამოვლილ ბებიას ჯერ კიდევ 9 აპრილის შემდეგ უგრძნო კონსტანტინე გოროზიამ...
გულმა - აქ ცხოვრება უკვე დამთავრდა, აქ ცხოვრება უკვე მზია კვირკველია: „მათი იქ ყოფნა არ გამკვირვებია,
გაუსაძლისი გახდებაო და აფხაზეთის ომამდე, მათ ოჯახში კარის მეზობლები იყვნენ, გვეიმედებოდნენ. ვკითხე,
დაიწყო ომი - ბებია კატეგორიულად ითხოვდა სოხუმიდან კოსტია სადაა-მეთქი. „კოსტია უმერ“ - ცივად მიპასუხეს...
საცხოვრებლად რუსეთში გადასულიყვნენ, სერგეის მამა კი სამი თვის წინ დაღუპულა... რატომ არ გაგვაგებინეთ, ან
სასტიკ უარზე იყო - მე დავიბადე და მოვკვდები აფხაზეთში აქ რას აკეთებთ-მეთქი? ჩვენ აქ ვცხოვრობთო. სახლი
- ასეთი იყო მისი პოზიცია. დაუსაკუთრებიათ, უკვე იქ ცხოვრობდნენ თურმე. როგორ
შვილმა გაიმარჯვა. ოჯახი არ წავიდა არსად. თუ აქ ცხოვრობთ-მეთქი? ცინიკურად მიპასუხეს, მე მგონი
დაიწყო ომი. ამ დროს სერგეის მშობლები ბავშვებიანად შენ ვერა ხარ, ვერ გრძნობ შენ ვინ ხარ და ჩვენ ვინ ვართ, ნუ
გალში, ენგურჰესის დასახლებაში იმყოფებოდნენ სტუმრად. გავიწყდებათ, ქართველები რომ ხართო...
11
საიდანღაც მოსულმა რუსმა ან აფხაზმა კი არ წაგვართვა და ისევ მაგათ უნდა მივცეთო? რისთვისო? თურმე რა...
სახლი, საკუთარმა კარის მეზობელმა, სომეხმა... ჩემი ნიადაგს იმზადებს, რომ აქეთ წამოვიდეს ჯარში... ერთ
ქმარი აივანზე უპოვიათ მკვდარი, გასისხლიანებული, დღეს მეუბნება. დედა, რაღაცის თქმა მინდა და ვერ გიმხელ,
შეიძლება დაეცა და მოკვდა, მაგრამ ყველაფერი იმაზე უკვე რამდენიმე თვეა ვწვალობო. მე უკვე ვგრძნობდი,
მიუთითებდა, რომ თვითონ მათ მოკლეს, სახლი რომ რასაც მეტყოდა... მითხრა კიდეც - დედა, მე მივდივარ
დაესაკუთრებინათ. არც ჩვენთვის გაუგებინებიათ რამე, საქართველოს შეიარაღებულ ძალებში.
არც იქაური პოლიციისთვის, არადა ის მეზობელი თვითონ გადავირიე... მამიდაშვილი ჰყავს დაღუპული, 21 წლის
პოლიციის მაიორია... თვითონ დამარხეს. ბავშვი ბღაოდა, ბიჭი, სოხუმის დაბომბვის დროს ისიც კისერში დაიჭრა და
ღრიალებდა, ვეუბნებოდი, ჩვენი შვილები ხომ ერთად დაიღუპა. ის არ გვეყოფა-მეთქი? გაუთავებლად ვდაობდით.
გაიზარდნენ, ნუთუ ბავშვები იმის ღირსი მაინც არ იყვნენ, სამსახურიც ვუშოვე, ენგურჰესში ზეინკლად მოვაწყვე,
გაგეგებინებინათ, თვითონ დაემარხათ ბავშვებს მამა- დიდი არაფერი, ასი ლარი ჰქონდა ხელფასი, მომატებას
მეთქი. ასეთი რამეები ახლა რაში გჭირდებათ, ქართველები პირდებოდნენ, მაგრამ მითხრა, დედა, ეს არაა გამოსავალი.
ხართ, ნუ გავიწყდებათო. კიდევ გამიმეორა. კარგად გამიგე, თუ გინდა, რომ კაცად დავდგე, გამიშვიო.
ბიჭო, განა არ იცი ვინ იყო კონსტანტინე, ვის ებრძოდა, ერთხელ მშვიდად ვკითხე, რატომ გინდა იქ წასვლა-მეთქი.
ვინ მოკლა-მეთქი? საამაყო ჯარი ჰყავს სააკაშვილსო. ხომ იცი, ჯარი ჩემი
არ იბრძოდა, მაგრამ სულით მოღალატე იყო, ვძულდითო... ოცნებაა, მე ყველაფერს მივაღწევ, მე ოფიცერი გავხდებიო...
მიისაკუთრეს ჩვენი ორსართულიანი სახლი, უზარმაზარი ჯერ ერთი ეს და მერე, ვთქვათ და ჩვენი ჯარი შემოვიდა
ბაღით, ქუჩაში გამოგვყარეს... გადავწყვიტე მეჩივლა აფხაზეთში, რა ვუთხრა მე იმ ჯარისკაცებს, თქვენ რომ
სოხუმის პროკურატურაში. თურმე ყველგან არსებობს იბრძოდით, მე სად ვიმალებოდიო? აქ, ჩუმად, აფხაზეთში
ადამიანი. არასოდეს დამავიწყდება ის კაცი. წარმოშობით ვიჯექი და ველოდებოდი ამ მშვენიერ დღესო?
გუდაუთელი აფხაზი იყო. ძალიან დამეხმარა. ბოლოს თუნდაც ვერ დაიბრუნოს საქართველომ აფხაზეთი, მაშინ
მითხრა, კი შენ გეკუთვნის სახლი, მაგრამ არ გირჩევ აქ მე უნდა მივატოვო აქაურობა და თქვენც საქართველოში
დარჩენას, თუ ვინმე აფხაზი არ გყავს, შენც მოგკლავენო... უნდა წაგიყვანოთო.
მე დაგეხმარები, რომ როგორმე პატარა ფული გამოვართვა დავთანხდი... იმასაც მეუბნებოდა, ხომ იცი, ამათ ჯარში
შენთვის, ბავშვებისთვის პურის ფული მაინც იქნებაო. თუ წამიყვანეს, მე აუცილებლად გამოვიქცევი ან გზაშივე
იმ კაცმა სომხებს არაოფიციალურად წაართვა 50 ათასი მომკლავენ გამოქცეულს, თუ გავაღწიე საქართველოში, აქ
რუსული რუბლი ჩვენთვის და მოგვცა... წამოვედით“. თქვენ დაგწვავენო... მაიძულებდა დავთანხმებულიყავი...
სომხების მიერ მოკლული მამა. წართმეული სახლი. მე თვითონ ვეხმარებოდი საბუთების შეგროვებაში
დამცირება ყოველ ფეხის ნაბიჯზე. არაერთხელ შევარდნიათ და უხაროდა... ურთულეს პირობებში გაიარა კარანტინი,
სახლში კბილებამდე შიარაღებული აფხაზები - ფულის 50 კაციდან 2 დარჩნენ. ვაზიანში, მეოთხე ბრიგადაში
მოთხოვნით. უკრძალავდნენ ქუჩაში დგომას, სტადიონზე ჩაირიცხა. 43-ე ბატალიონში. გახარებული იყო, ყველანაირი
თანატოლებთან ერთად თამაშს... ბიჭი იზრდებოდა და უბედურება უკან მოვიტოვე, ყველაფერი გადავლახე, ყველა
უფრო და უფრო აუტანელი ხდებოდა მისთვის ამგვარი ნორმატივი ჩავაბარეო.
ყოფა. 19 წლის იყო ჯარში რომ შევიდა. 20-ის იქ გახდა. ძალიან
მზია კვირკველია: „ერთ დღეს მოვიდა და პირდაპირ უხაროდა, პატარ-პატარა წარმატებები ჰქონდა. გახარებული
მითხრა, დედიკო, როდემდე უნდა ვიცხოვროთ ასე? მეუბნებოდა, უფროსები მეუბნებიან, ნამდვილი ჯარისკაცი
დამიჭერენ და ჯარში წამიყვანენ... ხდებოდა კიდეც ასე, ხარო. ყველას გავაგებინე, რომ აფხაზეთიდან ვარ და რომ
ბიჭებს იჭერდნენ, თუ ოჯახი იმწამსვე არ გადაიხდიდა ჩემი მთავარი მიზანი აფხაზეთის დაბრუნებააო.
გამოსასყიდს, მიჰყავდათ ჯარში. ან აღრიცხვაზე უნდა ძალიან კმაყოფილი იყო მეგობრებით, უფროსებით.
დაგეყენებინა და გეხადა 200 დოლარი ყოველ გამოძახებაზე. ერაყში წასასვლელად ემზადებოდა, ამისთვის 43-ე ბატა
დავაყენე აღრიცხვაზე, ორჯერ მომიწია კიდეც გადახდა. ლიონიდან 42-ეში გადავიდა. ერთი თვის გადასული იყო
საშინლად ღიზიანდებოდა, სახლი წაგვართვეს და კიდე 42–ე ბატალიონში, როცა ომი დაიწყო... დაღუპვამდე
იქით უნდა ვუხადოთ ფულიო?! ვამშვიდებდი, სამაგიეროდ 42 დღით ადრე, გალში ჩამოვიდა, საერაყო შვებულება
უშიშრად დადიხარ, ჯიბეში საბუთი გიდევს-მეთქი. რა ჰქონდა. თურმე მზვერავებში ჩაწერილა ბოლოს და იქ რომ
საბუთი, რომ მოვიდნენ და დამიხიონ ეგ ფურცელი და ჩამოვიდა, მზვერავობდა, თავის ძალებს სინჯავდა. მითხრა,
მაინც წამიყვანონ, ჭკუა დაუშლით ამ განუკითხაობაშიო? სულ ვეუბნები ჩემს უფროსებს, რომ მე აფხაზეთი კარგად
ვამშვიდებდი, ნუ გეშინია, სახლს გავყიდი და შენ იქ არ ვიცი და მინდა დავუმტკიცოო. რომ ვაცილებდი, შიშით
დაგტოვებ-მეთქი. კიდე მეორე სახლი უნდა გავყიდოთ გული მისკდებოდა, ვინმეს არ ვეცანით და არ დაეჭირა,
12
ცოტა ფულიც გავიყოლე თან, რიგითი თუ შეგვხვდებოდა ჩამოაღწია. მივიდა ვაზიანში, პასუხის გამცემი არავინ
რომ თავიდან მომეშორებინა, თორემ ისე 25 ათასი დოლარი დახვდა, იქ სამხედრო პოლიციის გარდა არავინ იყო. მეორე
ღირებულა ქართველი ჯარისკაცი... მე გული მისკდებოდა, ის დღეს მისულს უკვე ბატალიონის მეთაური კიკაბიძე დახვდა.
კიდევ ტელეფონით ყველა აფხაზურ და რუსულ საგუშაგოს მზია კვირკველია: „კიკაბიძემ ვერ მითხრა პირდაპირ -
უღებდა სურათებს. უნდოდა დაემტიცებინა, რომ შეუძლია დაიღუპაო. მითხრა დაჭრილია, ტყვედ არის აყვანილიო...
დაზვერვა...“ არ ვამტყუნებ, ძნელი სათქმელია - შენი შვილი დაიღუპა...
დაიწყო ომი. სერგეი დედას ბოლოს 7 აგვისტოს, ორი დღის მერე რომ მივედი, მერე მითხრა, უფრო სწორედ
შეღამებულზე ელაპარაკა. მთლად რომ დაემალა, დედას თვითონ ისევ ვერ მითხრა, ჯარისკაცი მომიყვანა, ვისაც
უფრო ეჭვებში ჩააგდებდა და ამიტომ ცოტა უთხრა, ბევრი ნანახი ჰყავდა სერგო მკვდარი. იმ ბიჭმა მომიყვა, სერგო
დაუმალა. კისერში იყო დაჭრილი, ღრმად ხერხემლამდე, მე დავუხუჭე
მზია კვირკველია: „ბოლოს მითხრა, დედა, სანთელი მაინც თვალები, გოროზია მკვდარიაო.
დაანთე ჩემზეო. იმის შემდეგ მე მისი ხმა აღარ გამიგია... იმ ბიჭს კი ათქმევინა მკვდარიაო, მაგრამ თვითონ
რომ მელაპარაკა თურმე უკვე ცხინვალის მისადგომებთან მითხრა, მე, ქალბატონო, დაჟინებით ვერ გეტყვით რომ
ყოფილან. მაინცდამაინც დაღუპულია, რადგან ყოფილა ასეთი
იცით, რა მასულდგმულებს? იმ ღამეს რომ გაიგო მოგების შემთხვევები, მოუტანიათ ბიჭებს ასეთი ამბავი, მაგრამ
გემო... ბიჭები მიყვებიან, ვერ აგიწერთ რა მდგომარეობაში ცოცხლები გამოჩენილანო. ჩემზეც თქვა ერთმა მოკვდაო
იყო სერგო, დედამიწაზე ვერ ეტეოდა, სულ იმას გაიძახოდა, და რომ ვნახე ვუთხარი, სად მოვკვდი, აგერ ვარ, შე
აბა, ბიჭებო, წინო... ოცმეთაური მიყვებოდა, სამ-სამი უპატრონო-მეთქი, დღემდე ვერ იჯერებს ის კაცი ცოცხალს
გადიოდნენ, ეს სამეულები იცვლებოდნენ და სერგოს რომ მიყურებსო. ალბათ, ვინმეში ავერიე, ყველას საღებავი
სულ გასვლა უნდოდა და ყველას მაგიერ გადიოდაო. გვესვა სახეზე, ყველა ერთმანეთს ვგავდითო, მე სერგო არ
ვეუბნებოდით, დაისვენე, როცა საჭირო იქნება ვეღარ მინახავს მკვდარი და შეიძლება ბიჭები ცდებოდნენო.
გახვალო და რას ამბობთ, მე ვერ გამოვალო? რაღაცნაირი კი მითხრეს მკვდარიაო, მაგრამ მე თვითონ არ მინდოდა
ძალა მოიკრიბა, არ გაჩერებულა, არ დაუსვენია, სულ ამის დაჯერება და კიკაბიძის ნათქვამს ვებღაუჭებოდი...“
წინ-წინს იძახდა, ასეთ მდგომარეობაში გავატარეთ იმედს ბოლო „დეენემის“ პასუხმა მოუღო. მერე დედა
მთელი ღამეო. სნაიპერობაზე ოცნებობდა, მაგრამ მე გალში წავიდა. ადგილობრივებს შესვლის უფლება მიუციათ,
ტყვიამფრქვევე იყო, თუმცა იმ ღამით ავტომატით უწევდა შემოვიდეს რას ვერჩითო, მაგრამ მალე გამოჩენილან
სულ ბრძოლა. 8 აგვისტოს, მეტყვიამფრქვევე დაჭრილა. ის გუდაუთელები. ბოლო სიტყვებით ლანძღეს გმირიც და
ტყვიამფრქვევი სერგეის უპოვია, წუთში გაუმართავს და იმ გმირის დედაც. დედას შვილის სურათი მიატანინეს.
ტყვიამფრქვევით იბრძოდა ბოლომდე...“ მზია კვირკველია: „აჰა, კრასავჩიკ, სდოხ სუკა?“ ვდგავარ
უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე იბრძოდა . ხალხს უყვიროდა, დედა და ვისმენ ამას...“
გაიქეცით, თავს უშველეთო და თვითონ იბრძოდა, ბიჭებს „ისევ გამოჩნდნენ ეს ვაჟბატონები. რაო, გმირს
ეუბნებოდა 2 კაცის სიცოცხლე რომ გადავარჩინო, ეგაც ტირიხართო? ბიჭები იყვნენ ახალგაზრდა ბიჭები სამძი
საქმეაო. პოზიცია მაშინაც არ მიუტოვებია, როცა ავიაციამ მარზე მოსული, ისე სცემეს, ისე სცემეს ჩემ თვალწინ, ჩემი
დაბომბვა დაიწყო. უწერია კიდეც საბრძოლო მოკვლევაში, სერგი დამავიწყდა, თავბედს ვიწყევლიდი, ეს რა ვქენი...
რომ სერგეი გოროზია თავის პოზიციაზე ბოლომდე იდგა, ერთს წელს ქვემოთ ჩასცხეს, თვალებიდან არ ამომდის,
რათა გაეყვანათ დაჭრილები და დაღუპულები... როგორ დაგორავდა სიმწრისგან საწყალი ბიჭი...~
შვილი ცხინვალში იბრძოდა და დაიღუპა. დედა გალში „დეენემის“ პასუხმა რომ საბოლოოდ გაარკვია ყველ
იყო და არ იცოდა, რა გზას დასდგომოდა. გზები ჩაკეტილი აფერი, დედამ გალში ტრადიციულად დაიტირა შვილი.
იყო და 9 აგვისტოს მაინც წამოვიდა ტყე-ტყე, 18 წლის დასტიროდნენ სერგოს სურათებს და ტანსაცმელს.
ქალიშვილთან ერთად. თბილისში 10 აგვისტოს ღამით
13
თეიმურაზ
ბერიძე
მედალი მხედრული მამაცობისთვის, 2008 წ.
1974 - 2008
ინდისში მტრის ალყაში მოქცეულს, სიცოცხლე მართალია ბოლო პერიოდში ცოტა გადაღლილი იყო, მაგრამ
სნაიპერმა მოუსწრაფა. სწორედ იქ, სადაც გმირმა სულ იმას ამბობდა, ამ კონტრაქტს, რომ დავამთავრებ
ზოიძემ და მისმა ნათლიამ აიფეთქეს თავი, რომ კიდევ უნდა გავაგრძელოო, მაგრამ ისიც ვერ დაამთავრა და
ტყვეობაში არ ჩავარდნილიყვნენ. შინდისი შინდისფრად იმ დაგვტოვა მარტო...
დღეს გმირების სისხლით შეიღება. თემურ ბერიძე დაჭრილი სანამ ომი დაიწყებოდა ქობულეთში ვისვენებდით.
ებრძოდა მტერს, სანამ სამიზნე არ დაადეს. 1974 წლის 17 სენაკიდან ჩამოდიოდა ხოლმე, ჩვენთან ხშირად იყო.
მაისს დაიბადა ხულოს რაიონში, 2008 წლის 11 აგვიტოს კი ბოლოსაც ქობულეთიდან 7 აგვისტოს გავაცილე. სახლიდან,
შინდისში დაეცა. რომ გადიოდა, ორჯერ შემოტრიალდა. ბავშვები ჩაკოცნა
ფუტკარაძე მანანა, მეუღლე: და მეც გამომემშვიდობა. ორ დღეში დავბრუნდები,
„ბოლოს 11 აგვისტოს დაგვირეკა. მითხრა: სამშვიდობოზე შვებულებას ავიღებ და კახეთში წავიდეთო, მაგრამ ომი
ვარ გამოსულიო, თუმცა ისიც მითხრა, მამაჩემს და დაიწყო და... იმის მერე თვალით აღარ მინახავს...
ბავშვებს მიხედეო... თურმე ალყაში იყო, შინდისში, ზოიძემ ბოლო პერიოდში ძალიან ჩაფიქრებული იყო, რომ
და მისმა ნათლიამ, რომ აიფეთქეს თავი იმ ტერიტორიაზე. ვეკითხებოდი რატომ ხარ ასე-მეთქი არაფერიაო,
საათნახევარი ყოფილან ალყაში... მერე მითხრეს, როცა მპასუხობდა. არაფერს ამბობდა... მეც საერთოდ არაფერს
ბოლოს დაგირეკა და გითხრა სამშვიდობოს ვარო, მძიმედ მიგრძნობდა გული, ცუდზეც არ ვფიქრობდი, სანამ ომი
დაჭრილი ყოფილა და კვდებოდაო... რკინიგზასთან ახლოს დაიწყებოდა, მაგრამ ომი რომ დაიწყო, მერე ძალიან
დაღუპულა. შემეშინდა და რაღაც საშიშროება ვიგრძენი.
მეუღლეს საუბარი უჭირს, დღესაც ცრემლები ახრჩობს, ტელეფონით 8 აგვისტოს ველაპარაკე და 9 აგვისტოს
როცა იხსენებს: „ერთმანეთი კახეთში გავიცანით, სოფელ ვერაფრით ვერ ვუკავშირდებოდით, დაკარგული იყო. ამ
ფიროსმანში. სტუმრად ვიყავი ჩემს ძმასთან ჩასული და დროს ცხინვალში ყოფილა. 10-ში საღამოს დაგვირეკა,
გაცნობიდან 25 დღეში მომიტაცა. რომ გავიცანი თავიდანვე დაგვამშვიდა. უკანასკნელად კი 11-ში ველაპარაკე, „სამ
მომეწონა, შევქმენით ოჯახი. ძალიან ბედნიერები ვიყავით... შვიდობოს ვარო“- თურმე მტრის ალყაში ყოფილა.
წლისთავზე შეგვეძინა ვაჟი, მაგრამ წლინახევრის რომ იყო, გიჟივით დავიწყე რეკვა იმ სატელეფონო საუბრის
ბავშვს წნევამ დაარტყა და მეტყველება წაართვა. იქიდან შემდეგ და ვეღარ ვუკავშირდებოდი, გული ძალიან
მოყოლებული მისი ფიქრი და სამომავლო გეგმები ბავშვის ცუდს მიგრძნობდა. რამდენიმე დღე გაურკვევლობაში
მკურნალობა იყო, ყველაფერს აკეთებდა იმისთვის, რომ და მოლოდინში ვიყავი ან ახლა დარეკავს ან ახლა-მეთქი,
ბავშვისთვის გვემკურნალა. გეგმები ბევრი ჰქონდა, მაგრამ მაგრამ უკვე ცოცხალი აღარ იყო... 16 აგვისტოს გავიგეთ,
აღარ დასცალდა უბედურს... ბიჭის მერე გოგო შეგვეძინა. რომ დაიღუპა. პატრიარქი რომ შევიდა მიცვალებულების
ძალიან მოსიყვარულე მამა იყო, ჩემზე მეტად გამოხატავდა გამოსაყვანად, ჩემი მეუღლეც მაშინ გადმოასვენეს. მალევე
შვილებთან სიყვარულს და ხანდახან მგონია, რომ ჩემზე ამოიცნეს და პირდაპირ კახეთში ჩამოასვენეს.
მეტად შვილები უყვარდა... ძალიან უყვარდა სიურპრიზების არ არსებობს ღამე, რომ სიზმარში არ ვნახო...
კეთება და ამით ყოველთვის გვანებივრებდა, მეც და ცხოვრება გრძელდება და მე ჩემს შვილებს ვჭირდები,
ბავშვებსაც. მათ უნდა მივხედო და ბიჭს ვუმკურნალო, რომ ჯანსაღი
კონტრაქტზე შესვლა 2006 წელს გადაწყვიტრა. ეს და სრულფასოვანი ვაჟკაცი გაიზარდოს. თემური გმირია.
გადაწყვეტილება კი თავად მიიღო. არც ვინმე ახლობელი გმირი იქნება შვილებისთვის და პირველ რიგში ქვეყნისთვის.
გვყავდა, რომ ვინმეს შეეგულიანებინა და არც ნაცნობი, ის წავიდა, მაგრამ დატოვა სახელი, რომელსაც კიდევ დიდი
რომ ხელი შეეწყო. ერთ დღესაც ადგა, საბუთები შეაგროვა ხანი არ დაივიწყებს ხალხი.
და განაცხადი შეიტანა. გაუმართლა და მიიღეს. მაშინვე თემური რომ გარდაიცვალა, ჩვენი პატარა გოგონა
სენაკში გადაანაწილეს. მეორე ქვეით ბრიგადაში იყო. 5 წლის იყო... ბედნიერი არა ვარ, მაგრამ ამაყი ვარ, რომ
წოდებით კაპრალი. გმირის მეუღლე მქვია და გმირის შვილებს ვზრდი.“
მისი სამომავლო გეგმებიც ჯარს უკავშირდებოდა.
17
სამოქალაქო პირი, ექიმი
გოგა
აბრამიშვილი
1967 - 2008
ას ომში იარაღით არ უბრძოლია. მაგრამ მთე მე ჩავედი გორში 27 ივლისს და იმ დღესვე გამოვბრუნდი.
ლი სიმამაცით და თავგანწირვით იბრძოლა. არ მას მერე აღარ მინახავს... ბავშვები წავიყვანე ზღვაზე
აერთი დაჭრილის სიცოცხლე იხსნა და გორის და მხოლოდ ტელეფონით მქონდა ურთიერთობა, სულ
სამ ხედრო ჰოსპიტალი უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე არ გვამშვიდებდა. ჩემმა პატარა დამ აიკვიატა, გოგას
დატოვა – ვიდრე ნაღმის ანასხლეტმა არ იმსხვერპლა... დავურეკოთ და ვუთხრათ, რომ ძალიან გვიყვარსო.
გოგა აბრამიშვილი, 1967 წელს, სიღნაღში დაიბადა. გამეცინა, ახლა რომ გოგას დავურეკო და ვუთხრა, მე შენ
სიღნაღშივე იზრდებოდა, სკოლაც იქ დაამთავრა. ჭკვიანი ძალიან მიყვარხარ, მთელი ცხოვრება ეყოფა საშაყიროდ-
და წარჩინებული მოსწავლე ყოფილა. მეთქი. 11 აგვისტოს, ალბათ, დაღუპვამდე დაახლოებით
სკოლის დამთავრების შემდეგ, 1985 წელს, სამედიცინო ერთი საათით ადრე, ყველა ველაპარაკეთ, ჩვეულებრივ
ინსტიტუტში ჩარიცხულა - სამკურნალო ფაკულტეტზე. გველაპარაკა, გვამშვიდებდა - არაფერი არ ხდება, ნუ
მეორე კურსიდან ჯარში გაუწვევიათ და მოსკოვთან ახლოს ნერვიულობთ, სრული სიწყნარეაო. გავუბრაზდი, როგორაა
მსახურობდა. ჯარიდან დაბრუნებულმა სწავლა განაგრძო მშვიდობა, დაიქცა ქალაქი-მეთქი. მაინც მარწმუნებდა
და სწორედ მაშინ გაიცნო, მომავალი მეუღლე, ნანა არაფერი არ ხდებაო...
გვერდწითელი. როგორც ამბობენ და გადმოცემით ვიცი, ძალიან
ნანა გვერდწითელი, მეუღლე: „ჯარიდან რომ დაბრ ბევრი ადამიანი გადაარჩინა. გოგა ჰოსპიტალში დარჩა.
უნდა, ჩვენს კურსზე დაჯდა. წელიწადნახევარში და ჩემი მშობლები ახლოს ცხოვრობენ, მაგრამ არ წავიდა
ვქ ორწინდით. ტყუპი გოგონები შეგვეძინა, გოგას მუ მათთან. მასთან ერთად, ჰოსპიტალში ერთი ექიმი ქალი
შაობა უწევდა. ძალიან რთულ პერიოდში გვიწევდა და რენტგენოლოგი იყვნენ დარჩენილი, რომელიც 12
ცხოვრება. საათზე წასულა. გოგა პატრონობდა ჰოსპიტალს, ყვე
შვილები რომ შეგვეძინა, გოგა არაჩვეულებრივი მამა ლაფერს უვლიდა და ყველაფერს ინახავდა. შემდეგ
აღმოჩნდა, ძალიან ბედნიერი იყო. ვერც ერთი ძიძა ჰოსპიტალში მისი 4 თუ 5 თანამშრომელი მისულა, ეზოში
ვერ დამეხმარებოდა ისე, როგორც გოგა მეხმარებოდა, ჩასულა, მათთვის დავალებები რომ მიეცა, ედარაჯათ და
ბავშვებს ჩემი რძე არ ყოფნიდათ და საჭმელს გოგა არ გაძარცვულიყო ჰოსპიტალი. მათ რომ ესაუბრებოდა,
უკეთებდა, ერთს მე ვაჭმევდი - მეორეს თვითონ... ერთ-ერთს უთქვამს, დავწვეთ, რაღაც შრიალის ხმა
შემდეგ ბიჭიც შეგვეძინა, მამა რომ დაეღუპა თენგო 7 ისმისო... გოგა ფეხზე იდგა და ნაღმის ნამსხვრევი
წლის იყო...“ მოხვდა თავში. ნაღმი ჩამოაგდეს ეზოში, შენობის სა
გოგა აბრამიშვილისთვის აგვისტოს ომი პირველი არ ხურავზეც, მაგრამ იქ არ აფეთქდა. გოგამ ჩააბნელა
იყო. თვითონ ჰოსპიტალი, სინათლე არსად ენთო და ძალიან
ჯერ კიდევ სტუდენტი იყო, როცა შინიდან ომში გაეპარა გაუჭირდათ დანახვა, ვინ დავარდა...
მეუღლეს და 3 თვის ტყუპებს. ორჯერ ყოფილა მეგობრებთან მე, ეს ამბავი, დილით გავიგე. დამირეკეს, ცუდადაა და
ერთად ომში წასული. სიღნაღში მოგვყავსო.
ნანა გვერდწითელი: „პირველად ორი თვით იყო ყველაფერი გასაგები იყო... უბრალოდ, ხავსს
წასული, მეორედ სამი თვით. ღვთის წყალობით, მშვიდ ვებღაუჭებოდი, ვფიქრობდი, დაჭრილია და, ალ
ბ
ობით დაბრუნდა. ჩვენ ვიცოდით, რომ იქ ექიმის ათ, არსად ადგილი არ არის და ამიტომ მიჰყავთ ნა
დამხ მარედ იყო წასული, არადა, ომში ჩვეულებრივ ოპერაციები სიღნაღში-მეთქი. ყველამ იცოდა, რომ
იბრძოდა... ინსტიტუტის დამთავრების შემდეგ კლინიკურ გოგა აღარ იყო, მხოლოდ მე და ჩემმა შვილებმა არ
ორდინატურაში ჩავაბარეთ, გოგამ ქირურგიის განხრით, ვიცოდით... ალბათ, ბოლო მატარებლით ჩამოვედით,
მე გინეკოლოგიის განხრით. გოგა კლინიკაში მუშაობდა რადგან მას შემდეგ დაზიანდა ლიანდაგი... საღ ჭკუაზე
ქირურგად... ჯერ რესპუბლიკურში მუშაობდა, შემდეგ რომ ვყოფილიყავი ბავშვებს არ წამოვიყვანდი, მთელი
პოლიკლინიკაში, მერე გვარდიაში გადაიყვანეს... საველე გზა იბომბებოდა...
სამედიცინო ბატალიონის უფროსი იყო. შემდეგ ეუთოში თენგო სულ იმ ოთახში იყო, სადაც მამა ესვენა,
მუშაობდა. 2008 წლიდან გორის ჰოსპიტალში მუშაობდა არ გადიოდა. ძალიან ემოციური ბავშვია, მაგრამ ამ
ტრავმატოლოგად. ჩემი მშობლები გორში ცხოვრობენ ემოციებს არ გამოხატავს. მე და ჩემს დედამთილს ტირ
და გორში მუშაობისას მათთან იყო. პარასკევს მოდიოდა ილის უფლებას არ გვაძლევდა.... ჩემი ახლობლები
და ორშაბათს ისევ გორში მიდიოდა. ბოლოს 22 ივლისს სულ ცდილობდნენ მის ბავშვებთან გაყვანას. როგორც
იყო ჩამოსული. ბავშვები სიღნაღში იყვნენ, მეც მათთან კი ოთახში შემობრუნდებოდა არ გვაძლევდა ტირილის
ჩავედი და გოგაც აღარ ჩამოსულა თბილისში, ცარიელ საშუალებას... დღესაც, როდესაც გოგაზე ვლაპარაკობ,
სახლში რა გავაკეთოო... ტირილის უფლება არა მაქვს...
21
ძალიან ჰგავს გოგას თვისებებით და როდესაც შევამჩნევ, არ მაქვს გაცნობიერებული, რომ გოგა ჩემს გვერდით არ
რომ რაიმე საქციელის დროს ძალიან ჰგავს და ამას არის. ეუთო, გორის ჰოსპიტალი, თითქოს მივეჩვიე, რომ
აღვნიშნავ - უბედნიერესია, ძალიან უხარია და ეს მომენტი წასული იყო და შემდეგ ისევ ბრუნდებოდა. ვერ გეტყვით,
ძალიან ხშირადაა. თენგო, მამის სურვილის გამო, ძიუდოზე რომ არარეალური ადამიანი ვარ და ზღაპრებში ვცხოვრობ,
შევიყვანეთ... მაგრამ მინდა, რომ ასე იყოს...“
ცხრამეტი წელი ვიცხოვრეთ მე და გოგამ ერთად. დღესაც
22
კაპიტანი
ერეკლე
ყულოშვილი
1978 - 2008
ან სამშობლოსთვის სიცოცხლე გაიმეტა, სამშობლოს დედამ 12-იოდე წლის ერეკლე და მისი და თბილისს გაარიდა.
მტერმა – კასეტური ბომბი მის გასანადგურებლად, ოჯახი რამდენიმე წელი საინგილოში ცხოვრობდა.
სამშობლომ – ვახტანგ გორგასლის პირველი ხარისხის „უამრავ საინტერესო ამბავს მიყვებოდა, მაკვირვებდა.
ორდენი... დაღუპვის შემდეგ. ჩემთვის ის სამხედრო იყო, ოფიცერი, რომელსაც, როცა
ერეკლე ყულოშვილი – მეოთხე ქვეითი ბრიგადის სამსახურიდან ურეკავდნენ, ფეხზე დგებოდა და ისე
საარტილერიო დივიზიის მეთაური – გმირულად დაეცა საუბრობდა. გავიდოდა რამდენიმე წუთი და უცებ მეტყოდა,
ცხინვალის მისადგომებთან. „აი, სოფელში, ბაჭიები რომ მყავდა“, ან „ბოჩოლამ რომ
პირველად ვარ გმირის ოჯახში. რაღაც უცნაური ფეხი იტკინა“... და უცებ ეს 30 წლის კაპიტანი პატარა ბიჭი
განცდაა – თითქმის მოუხელთებელი, სენტიმენტებისგან, ხდებოდა. ბავშვობაში ეზოში ასი ბაჭია ჰყავდა, ზაქს ზრდიდა,
ჩვეულებრივი ცრემლებისგან დაცლილი, რაღაც გაუხუნარი გოჭებს ზრდიდა... ერთი გოჭი ლეკვივით ჰყავდა მიჩვეული.
სევდით მოსილი და ამაღლებული. სოფელში რომ ჩავიდოდით, ეს გოჭი მიუცუხცუხდებოდა,
გმირზე, ერეკლე ყულოშვილზე, მისი მეუღლე – ნინო ფეხებთან დაუწვებოდა, ესეც ეფერებოდა, ზურგს ფხანდა,
კანდელაკი მიამბობს. გვერდით ოთახში ძიძას ხელში „გოჭუნა-გოჭუნას“ ეძახდა და ჭკუაზე არ იყო. ბავშვობიდანვე
ატატებული ნიკუშა დაჰყავს. ნიკუშა ხუთი თვისაა. მამის საოცრად მშრომელი ყოფილა, დედას გვერდში ედგა, მაგრამ
დაღუპვიდან 2 თვის თავზე მოევლინა ქვეყანას. ნიკუშა ამას მისთვის სწავლაში ხელი არ შეუშლია. იცოდა ფრანგული,
ცქმუტავს, ჩვენკენ იწევს, იქით, სადაც მამის გმირობის გერმანული, თურქული, აზერბაიჯანული, რუსული, წერდა
ამბებს ყვებიან. ნიკუშა უმამოდ გაიზრდება, მაგრამ მას მამის და კითხულობდა ინგლისურადაც. საოცარი მათემატიკური
მაგალითი გაზრდის – საზღაპროდ ექნება მამის ბრძოლა და ნიჭი ჰქონდა. ათასების ფარგლებში ანგარიშობდა ზეპირად.
ომები. არტილერისტებს სულ სჭირდებათ გამოთვლა. პოლიგონზე
ნიკუშას ისევე მოუყვებიან მამის გმირობას, როგორც კალკულატორს კი გამოიყენებ, მაგრამ ომის დროს ეს
დღეს უყვებიან აგვისტოს ომამდელ თუ აგვისტოს ომის შეუძლებელია და ამიტომ ერეკლე თავის ჯარისკაცებს
ამბებს – დედამისს. გონებაში თვლას აჩვევდა. რომ ჰკითხავდი, დავუშვათ, 25
ნინო კანდელაკი: „ერეკლეს ძალიან კარგად ვიცნობდი. 787 გავყოთ 24 560-ზე, პასუხს მაქსიმუმ 20 წამში გეტყოდა.
ვიცოდი მისი ჯილდოების შესახებაც, 2004 წელს მიღებული ხაზვა უყვარდა...“
ჰქონდა მედალი მხედრული მამაცობისთვის; და ამავე როგორც ნინო მიამბობს, ერეკლემ ბავშვობაში
წელს – გორგასლის მესამე ხარისხის ორდენი, სამაჩაბლოს ყველაფერი გამოსცადა, ე.წ. ქუჩაც ნახა და შრომის ფასიც
მოვლენების გამო; არაერთი სიგელი და ჯილდო... ეს იცოდა, კარგადაც სწავლობდა. სკოლის დამთავრების
ყველაფერი ვიცოდი, მაგრამ მე ჩემი მეუღლე, როგორც შემდეგ თავდაცვის აკადემიაში შეიყვანა მამამ. მამა-შვილის
სამხედრო, სწორედ ომის, მისი დაღუპვის შემდეგ გავიცანი. მიზნები გადაიკვეთა. შვილს შეიარაღება აინტერესებდა,
ხალხმა რამდენჯერმე ტელევიზიით მნახა და გაიგო, მამას უნდოდა, შვილი ქუჩისთვის მოერიდებინა და ბიჭი
რომ ერეკლეს მეუღლე ვარ. ქუჩაში მაჩერებენ ერეკლეს ჯარს გაეზარდა. გაუზარდა კიდეც.
ნაცნობები, მისი კურსანტები, ლექტორები, ან ვისთანაც ნინო კანდელაკი: „ჩემი მშობლები მაშინ საზღვარგარეთ
ადრე უმსახურია, მაჩერებენ და მიყვებიან ამბებს. აი, იყვნენ და „სკაიპით“ ველაპარაკებოდი ხოლმე. იმ დღეს,
ასეთი ქმარი გყავდაო... თვითონ ერეკლეს არ სჩვეოდა ლაპარაკი რომ დავამთავრე, რატომღაც არ გამოვედი
თავის დამსახურებაზე, გმირობაზე საუბარი, საოცრად „სკაიპიდან“, ბედისწერა იყო, ალბათ. უცებ მომდის მესიჯი:
თავშეკავებული და მოკრძალებული იყო, ყველას თავს „სალამი“. ამდაგვარი მესიჯები „სკაიპში“ უამრავია, მაგრამ
აყვარებდა თავისი სითბოთი, მეგობრობით და არსად, ჩემი ყურადღება გვარმა მიიქცია. კი, ნახევარი კახის
არასოდეს, არც სუფრაზე, არც საზოგადოებაში არ უთქვამს: რაიონი ყულოშვილია, მაგრამ თბილისში იშვიათად არიან.
იცით, მე ეს ორდენი მაქვს, ან ეს გავაკეთეო“. გარდა ამისა, ეწერა ერაყი, ბაღდადი... ეწერა არა, ვთქვათ,
ერეკლე ყულოშვილი მამულის დაცვას შეეწირა, მისი დიდი ირაკლი, არამედ ერეკლე... მეც მივესალმე და... არა აქვს
წინაპარი, მღვდელი მიხეილ ყულოშვილი – სარწმუნოებას, მნიშვნელობა, სად შედგება შეხვედრა, მთავარია, რომ
თავი მოჰკვეთეს მაჰმადიანებმა. გმირის გმირი წინაპარი შედგეს. ხუთი თვე ვკონტაქტობდით „სკაიპით“, შემდეგ
საინგილოში, ყულოშვილების საგვარეულო სასაფლაოზე ტელეფონითაც და ჩვენი შეუღლება მანამ გადაწყდა, სანამ
განისვენებს. ერეკლე თბილისში დაიბადა, ექიმ მიხეილ ჩამოვიდოდა და რეალურად მნახავდა. მე ერეკლეს დავხვდი,
ყულოშვილის ოჯახში, მაგრამ 90–იანი წლების დასაწყისში, როგორც პატარძალი... ცხოვრებაში კიდევ უფრო უკეთესი
როცა ყველაფერი აირია, როცა დიდი გამყინვარება დაიწყო, იყო... ჩამოვიდა 21 ივნისს. არასოდეს დამავიწყდება ის
როცა თბილისს თვალთ დაუბნელდა და ათასი ჯურის წამი, იღება კარი და გამოდის ერეკლე, ჩემი მეფე ერეკლე.
ფორმირება ბრმა ტყვიებით სეტყვავდა ქალაქს, შეშინებულმა არ ვიცი, მერე რა მოხდა, რამდენიმე წუთი კი არა, 15-20
25
წუთი აქ არ ვიყავი საერთოდ, საჩუქრები ჩამომიტანა ძალიან (კასეტური ბომბი) დაეცა.
ბევრი, მთელი პარკით, მორიდებულად მომცა, საოცრად ცოლმა 10 აგვისტოსვე გაიგო ქმრის განუკვდავების
მორიდებული ადამიანი იყო... უყვარდა სიურპრიზების, ამბავი. მაგრამ ერეკლეს ცხედრის გადმოსვენება აგვისტოს
საჩუქრების კეთება, ბაღდადიდან მოახერხა და სააღდგომოდ ბოლომდე ვერ მოხერხდა. მერე კი 4 თვე ცხედრის
საჩუქრად ციფრული ფოტოაპარატი გამომიგზავნა. იდენტიფიცირება გაძნელდა.
როგორც მეუღლეები, სულ 14 თვე ვიყავით ერთად, მაგრამ „45 ცხედარი გადმოასვენეს. მათი ამოცნობა შეუძლებელი
მისი ხასიათიდან და ქმედებებიდან გამომდინარე, ეს 14 თვე იყო. გულის სიღრმეში მჯეროდა, რომ ამ ცხედრებს შორის
საუკუნის ტოლფასია. თან ამ ხნის მანძილზე უმეტესად ერეკლეც იქნებოდა. ჯოჯოხეთური ოთხი თვე გავიარე.
პოლიგონზე იყო, ხან ყაზარმული, ხან სწავლებები, ხან უმძიმესი დღეები, რომელიც ათას წლად მეჩვენებოდა.
სამსახური... არ ვიცი, რაღა დარჩა, მაგრამ იქიდანაც ყოველ დილით ღმერთს იმას ვთხოვდი, მეუღლის საფლავი
ახერხებდა ყურადღების მოქცევას და არ მქონდა იმის მაინც მაღირსე-მეთქი. 9 ოქტომბერი ბედნიერი დღე იყო.
შეგრძნება, რომ ერთი თვე ერეკლე არ იყო ჩემ გვერდით. დილის ცხრის ნახევარზე, მამის დაღუპვიდან ზუსტად ორ
დღეში 20-ჯერ ვრეკავდით ერთმანეთთან, უცებ დარეკავდა თვეში, ქვეყანას ჩვენი ბიჭი მოევლინა. ერეკლე რატომღაც
21-ედ, როგორ ხარო, მკითხავდა. მე ვეუბნებოდი, რომ აი, დარწმუნებული იყო, რომ გოგო გვეყოლებოდა. როცა
კინოს ვუყურებ, მენატრები. გენატრებიო? მკითხავდა, მაშინ ექოსკოპიაზე გვითხრეს, რომ ბიჭი იყო, ვკითხე, რატომ
გამიღე კარიო. არადა ვიცი, რომ არის ახალციხეში, 25 მთის გეგონა, რომ გოგო იქნებოდა-მეთქი. რას ვიფიქრებდი,
იქით, ვაღებ კარს – დგას ტალახით დასვრილი ჩექმებით, რომ ღმერთი ასე დამასაჩუქრებდა და ბიჭი მეყოლებოდაო,
ყვავილებით ხელში... ჩამეხუტებოდა და ისევ წავიდოდა, – მიპასუხა. ბიჭს სახელი ერთად შევურჩიეთ – ნიკუშა.
გამახარებდა, ძალას მომცემდა...“ მერე მე ძალიან მინდოდა ერეკლეს დარქმევა, მაგრამ
6 აგვისტოს ნინომ ჩვეულებისამებრ გააცილა ქმარი მოძღვარმა მირჩია, რაც ერეკლესა და შენ ერთად გქონდათ
სამსახურში. გადაწყვეტილი, ის დაარქვითო. ნიკუშას თუ ბიჭი ეყოლება,
ერეკლემ საღამოს დარეკა და შეატყობინა, რომ შინ ვერ ღვთის წყალობით, ერეკლეს იმას დაარქმევს“.
მივიდოდა – გორში გამოიძახეს. ტელევიზორთან ორი სული ნოემბერში ოჯახს „დეენემის“ პასუხი მოუვიდა და
ნერვიულობს – ცოლი და ჯერაც არშობილი ვაჟი. გაირკვა – გმირი ერეკლე გმირების გვერდით განისვენებს
ნინო კანდელაკი: „ბოლოს ტელეფონით 7 აგვისტოს, მუხათგვერდში.
ღამის 12-ის ნახევარზე ვესაუბრე. მითხრა: „ახლა აქ ნინო კანდელაკი: „ხშირად მიკითხავს: როცა მეთაური ხარ,
არ არის ისეთი სიტუაცია, რომ მეუღლეს ტელეფონით რა ფუნქციები გაქვს-მეთქი? ვისაც ომში წავიყვან, უკან უნდა
ველაპარაკო. არაფერზე ინერვიულო, შენს თავსა და ბავშვს დავაბრუნოო. ეს პირობა შეასრულა. 400 კაცი წაიყვანა და
გაუფრთხილდიო“. იმ ღამეს უკანასკნელად გავიგე ერეკლეს 400-ივე ოჯახს დაუბრუნა. ერეკლეს დივიზიიდან, ერეკლეს
ხმა“... გარდა, სამი ოფიცერი და მძღოლი დაიღუპა. ერეკლეს
8 აგვისტო. დილა. რუსების იერიში ცხინვალზე. გვერდით დაეცა ალექსანდრე თანდაშვილიც, არ მოსცილდა.
ერეკლე ცხინვალის მისადგომებთანაა, ნაძვნარში, ქვეით ერაყში გაიცნეს ერთმანეთი, სულ ერთად იყვნენ ომის
ბრიგადასთან ერთად. დღეებში. არ მოშორდა, თორემ ერეკლეს გვერდით არ უნდა
ალბათ, ხვდება, რომ ვეღარ იხილავს ვერც ცოლს, ყოფილიყო, როგორც არტილერისტი. 9 აგვისტოს დაიღუპნენ
ვერც მშობლებს, ვეღარც ახლობლებს, მეგობრებს, ვაჟს, ილია ბარდაველიძე და გიორგი კირაკოზაშვილი. გიორგი
რომელსაც სულმოუთქმელად ელოდა... მაგრამ ახლა ამის კირაკოზაშვილი 9 აგვისტოს შევიდა იქ, სადაც ქართული
დრო არაა, საარტილერიო დივიზიას მტრის მდებარეობის ჯარი აღარ იყო. შეიძლებოდა, რომ არ შესულიყო, მაგრამ ის
კოორდინატებს აწვდის. მისი მიწოდებული ყველა მაინც შევიდა და მოახერხა კიდეც ერთი საცეცხლე წერტილის
კოორდინატი უტყუარია. მტერი დანაკარგს ვეღარ აუდის. განადგურება, მაგრამ შემდეგ სნაიპერის ტყვიას ემსხვერპლა
მოგვიანებით დოკუმენტებშიც ჩაიწერება: „მეოთხე ქვეითი და დაიღუპა სკოლის ეზოში. ეს 4 ოფიცერი ბრძანების გამო კი
ბრიგადის საარტილერიო დივიზიის მეთაურის, კაპიტან არ იყო შესული, ვალს იხდიდა სამშობლოს წინაშე, ეს იყო მათი
ერეკლე ყულოშვილის მიერ მოწოდებულმა კოორდინატებმა მოვალეობა, მათი სულისა და გულის ტკივილი...“
მტერს მნიშვნელოვანი ზარალი მიაყენა“. თურმე რამდენი ალალი გული ძგერდა. თურმე ჩვენს
ბრძოლის ველი. ერეკლე გმირულ მაგალითს აძლევს შორის რამდენი გმირი დადიოდა. ზუსტად იმდენი – რამდენიც
თანამებრძოლებს. გადარჩენილი ჯარისკაცების მეხსიე ბრძოლის ველზე დაეცა. და კიდევ ისინი, ვინც დღესაც დადიან
რებაში ასე დარჩება – ფიჭვთან მუხლებზე დაშვებული, ჩვენს შორის – აგვისტოში რომ საქართველოსთვის, ჩვენთვის
რუკითა და რაციით, კოორდინატებს გადასცემს. და იბრძოდნენ. ვინც ჩვენი ბიჭების გმირობაზე ქირქილებს,
მორჩა. გათავდა. იმ ადგილს ნახევარტონიანი „ისკანდერი“ საკუთარ, ყორანივით გაშავებულ ნამუსს იხეხავს.
26
გიორგი
კირაკოზაშვილი
უმწიკვლო სამსახურისთვის III ხარისხის მედალი, 2008 წ.
1975 - 2008
დგა ჯარი! ადგა ჯარი! – ასე აღვიძებდა მამა პატარა ოცნებობდა – ხშირად ვიქნები ოჯახიდან გასული და
ძილისგუდებს – ოთო და ნიკუშა კირაკოზაშვილებს. პედაგოგი კარგ შვილებს გამიზრდისო.
„ადგა ჯარი“... მამა იმთავითვე სამშობლოს პირველად ნიკოლოზობას, 19 დეკემბერს შეხვდნენ.
ჯარისკაცებს ხედავს პატარა ბიჭებში... მაგრამ აგერ 7 გიორგიმ მომავალი მეუღლე ხელოვნების მუზეუმში ცვილის
თვეზე მეტია, ბიჭები ამ შეძახილის გარეშე იღვიძებენ ფიგურების გამოფენაზე წაიყვანა. მეორედ ეკა დაბადების
დილაობით. მამა – გიორგი კირაკოზაშვილი სამშობლოს დღეზე ნახა, როგორც დღეს ქალბატონი ეკა სევდიანი
შეეწირა აგვისტოს ომში... ღიმილით იხსენებს: „უცებ მანქანიდან გადმოაძვრინა
„ადგა ჯარი“, – აღვიძებდა მამა ბიჭებს და როცა ხელოვნური ყვავილები და მომაჩეჩა, ისიც თურმე ძმაკაცს
სამშობლოს გაუჭირდა, თავად ადგა და წავიდა მამულის აყიდინა, თვითონ ყვავილებით სიარული შერცხვა, როგორც
დასაცავად. გვიან გავიგე...“
მამის ძმაკაცმა ობლებს ზარდახშა აჩუქა – მამის ნივთები გაცნობიდან ერთი თვის თავზე ჯვარი დაიწერეს.
აქ შეინახეთ და ხშირად ათვალიერეთო. ასეც მოიქცა „ჯარი“ გაცნობიდან ზუსტად ერთი წლის თავზე, კვლავ
და აი, ათვალიერებს კიდეც პატარა ნიკუშა მამის მედლებს... ნიკოლოზობას, ვაჟი შეეძინათ და ნიკუშა დაარქვეს... მათი
ოთო კი ნაღვლიანად ყვება: ბედნიერება კი ომის ცეცხლმა დაადნო ცვილივით...
„ზაფხულში სოფელში ვიყავით, დედა და მამა შაბათ- როცა დაქორწინდნენ, გიორგი იმხანად გვარდიაში
კვირას ჩამოდიოდნენ. ერთ ჩამოსვლაზე ვთხოვე, მსახურობდა და ხშირად უწევდა ნაწილში დარჩენა. ახლად
მამადავითზე წამიყვანე-მეთქი. წამომიყვანა მამადავითზე, მოყვანილი ცოლი თავიდან ნერვიულობდა, მერე ნელ-ნელა
აკაკი წერეთლის საფლავიც მაჩვენა, მამა მაშინ ვნახე შეეჩვია ჯარისკაცის ცოლობას.
ბოლოს... ისე, მგონი, ნიკუშამ უფრო ბევრჯერ ნახა მამა...“ ბიჭები სულ დანატრებული იყვნენ მამას. მამა კი,
ნიკუშა: „აი, ოთო რომ ჩამოიყვანა მამამ სოფელში, მოვიდოდა თუ არა შინ, ტელევიზორში საინფორმაციო
მეც ვთხოვე, წამიყვანე-მეთქი. წამომიყვანა და თავისი გამოშვებებს ეძებდა. ბიჭები არ უსვენებდნენ. არ აცლიდნენ
სამსახურიც მაჩვენა. იცი, რა მაგარი იყო? იქ ბევრი მოსმენას, მერე მამა ერთს „სამხედრო ენაზე“ დაიყვირებდა
ჯარისკაცები იყვნენ, ავტომატიც კი მათხოვეს, ფორმა და ბიჭებიც ლოგინის ქვეშ ძვრებოდნენ. მერე კი მამა ეძებდა
ჩამაცვეს, თავისი მობილებით სურათებს მიღებდნენ. ბევრი მათ და ეს უკვე რიტუალად ექცათ.
ვეთამაშე მაშინ ჯარისკაცებს. მე ამ ყველაფერს მარიამს ეკა: „სამსახურიდან ხშირად დაღლილი და გაღიზიანებული
მოვუყვები, როცა გაიზრდება. ისე, იცი, რატომ მიყვარს ბრუნდებოდა. ასეთ დროს პირდაპირ მაფრთხილებდა, ვერ
მარიამი ასე ძალიან? მეცოდება, მამა საერთოდ რომ არ ვარ ხასიათზე და რამეს თუ ვიტყვი უხეშად, გეხვეწები, შენს
უნახავს და თან, მგონი, მამაც ასეთი იყო პატარაობაში, თავზე არ მიიღო და არ გამიბრაზდე, უბრალოდ, მძიმე დღე
ხანდახან მამას ვეძახი. მე დედას ვუთხარი უკვე, რომ მქონდაო. მე ამაზე ყოველთვის მეცინებოდა. მერე ერთი
სახელი უნდა შევიცვალო და გიორგი უნდა დავირქვა, ჭიქაც რომ დაელია, ისეთი მხიარული ხდებოდა, მე რომც
მერე მეც სამხედრო გამოვალ და გიორგი კირაკოზაშვილი დამეწყო ჩხუბი, თვითონ ხმას აღარ ამოიღებდა. ერთხელ,
ვიქნები. ისეთივე მაგარი, როგორიც მამა იყო“. როდესაც ასეთი დამძიმებული დაბრუნდა, გაფრთხილებაც
ბიჭებს გმირი მამა ჰყავთ. ეს გმირი მამა ფოტოდან ვერ მოასწრო, მე ხმა არ ამოვიღე, ისე ვასადილე, ერთი ჭიქა
გაზრდის მათ ვაჟკაცებად. ბევრად უფრო მეტს მისცემს ღვინო დავუდგი. გვერდით მივუჯექი და ხმას არ ვიღებ.
ბიჭებს, ვიდრე ბევრი ცოცხალი მამა ერთად აღებული. მიყურა, მიყურა და სიცილი დაიწყო, იცი, დღეს რა მოხდაო?
გმირი გიორგი კირაკოზაშვილი 33 წლის წინათ დაიბადა დღეს ჯარისკაცი იდგა და თვლემდაო, დავუყვირე, განაწესში
სოფელ ჩაილურში, დგახარ, რა დროს ძილია-მეთქი. ამ საწყალს თურმე ისე
ჯარში 15 წელი იმსახურა. სამხედრო აკადემიაში ღრმად ეძინა, რომ ჩემს ყვირილზე უკან გადავარდა და თავი
ფიზკულტურის ინსტიტუტის დამთავრების შემდეგ გაიტეხაო. არ სჯობდა, ყვირილის მაგიერ იავნანა მემღერა,
შევიდა. მსახურობდა გვარდიაში, სპეცრაზმში, თავდაცვის ეგება აღარ წაქცეულიყო, შარს ავიცილებდი, მთელი დღე
სამინისტროს დაქვემდებარებაში მყოფ პირველ ბრიგადაში. ისევ მე მომიწია თავგატეხილი ჯარისკაცის მოვლაო.
ბოლოს – მეოთხე ბრიგადაში, იყო ბატალიონის დაზვერვის ძალიან უყვარდა ფორტეპიანოსა და გიტარაზე დაკვრა,
უფროსი. თუ ბიჭებიც ხასიათზე იყვნენ, ერთად მღეროდნენ
ისტორიის მასწავლებელს ეკა კირაკოზაშვილს ოცნებად ხოლმე, ქართულ ლექსებზე სიმღერებსაც წერდა, მერე
ჰქონდა სამხედრო პირზე გათხოვება. ეს ოცნება გაუმხილა ძმაკაცებთან ერთად მღეროდა. ნამდვილი ქართველი იყო,
კიდეც ნათესავს. ნათესავმა ახალგაზრდა, უმცროსი უყვარდა ძმაკაცებთან ქეიფი. მეც ძალიან მიყვარდა მათ
ლეიტენანტი გიორგი კირაკოზაშვილი გააცნო. გიორგი სუფრასთან ყოფნა, მაგრამ ხშირად არ მივყავდი, მარტო
კირაკოზაშვილი კი, თავის მხრივ, პედაგოგ მეუღლეზე ბიჭები ვიკრიბებითო, სიცილით მეტყოდა ხოლმე...“
29
ბიჭები – ოთო და ნიკუშა, ხშირად რთავენ ვიდეოზე სნაიპერი წამებში ასწრებს სროლას. გიორგი ყელში იჭრება,
ჩაწერილ მამის ქეიფებს და მამასთან ერთად ახლა უკვე ასე სამიოდე ნაბიჯი და ადგილზე იღუპება...
მღერიან... გიორგი იღუპება, ფეხმძიმე მეუღლეს კი კიდევ რამდენიმე
გიორგი საკუთარ სახლზე ოცნებობდა, ომამდე რამდენიმე დღე იმედი აქვს, რომ მეუღლე ცოცხალი ჰყავს. ბევრი
თვით ადრე, ბანკიდან კრედიტი აიღო, სამსახურიდან – ეუბნება, რომ ცოცხალი ნახა, დაჭრილი იყოო... თავად
შვებულება, ერთოთახიანი ბინა იყიდა, გარემონტებას ისტერიულად რეკავს მეუღლის ტელეფონზე.
შეუდგა. ცოლს ისეთ ბინას ჰპირდებოდა, სახლიდან ეკა: „ერთ დღესაც წამიერად დაირეკა გიორგისთან
გამოსვლა რომ არ მონდომებოდა. ყველაფერს თავად და ისევ გაითიშა, ამან ისე გამახარა, ვიფიქრე, მორჩა,
აკონტროლებდა, ფინანსებსაც, მუშებსაც. ცოლი მხოლოდ გიორგი ცოცხალია-მეთქი, არადა, გიორგი დაღუპული
დასათვალიერებლად მიჰყავდა. ზაფხულში, სიტუაცია იყო. ეტყობა, მის თანამებრძოლს დასჭირდა კარტა და
რომ დაიძაბა, სამსახური ყაზარმულ რეჟიმზე გადავიდა, გამოიყენა. ამიტომაც დაირეკა წამიერად მის ნომერზე...
უხუმრია კიდეც, რემონტის დამთავრებას არ მაცლიანო. მერე გიორგის კურსელის მამამ დამირეკა, გორის სამხედრო
6 აგვისტოს გიორგი ომში წავიდა. წავიდა საბოლოოდ. ჰოსპიტალში ეხმარებოდა დაჭრილი ჯარისკაცების
დაიღუპა 9 აგვისტოს. მანამდე კი ყოველდღე რეკავდა შინ. გადმოყვანაში, დამირეკა და მითხრა, გიორგი ცოცხალია,
ეკა: „სულ რამდენიმე წამს მელაპარაკებოდა, ბევრს ჩემი ხელით ჩავაბარე მთავარ ექიმსო. ამ ზარის შემდეგ
ვერაფერს მეუბნებოდა, არც მე მალაპარაკებდა. ბა გავიქეცი ეკლესიაში მამა სოკრატესთან და დალოცვა
ვშვებს მოიკითხავდა, ჯერ ცოცხალი ვარო, მეტყოდა და ვთხოვე. 10 აგვისტოს დაჭრილი ჯარისკაცები თბილისში
ტელეფონს თიშავდა. ხანდახან მინდოდა, სიტყვებით მაინც ღუდუშაურის კლინიკაში გადმოიყვანეს. მეც მივედი
მოვფერებოდი და არ მაცლიდა, ან მომისმენდა და წავედიო, გიორგის მოსაძებნად. მთელი დღე საავადმყოფოსთან
მეტყოდა. ბოლოს 8 აგვისტოს დარეკა ღამის 12-ის გავატარე. იქ დავაღამე ის დღე. სიახლე კი არაფერი იყო.
ნახევარზე. წინა დღით მისი უახლოესი ძმაკაცი დაიღუპა და სახლში ისევ იმედით დავბრუნდი, თუმცა სახლთან უამრავი
ბრდღვნიდა იქაურობას, ხმაც აღარ მომეწონა, თითქოს ეჭვი ადამიანი დავინახე შეკრებილი... ყველა ტიროდა... ჩემს
ეპარებოდა უკვე გადარჩენაში. ვკითხე, დაჭრილი ხომ არ დანახვაზე კი უფრო ხმამაღლა ატირდნენ და მერე არაფერი
ხარ-მეთქი, არაო... ძალიან ცოტა ხანს ვისაუბრეთ. ბინაზე მახსოვს... ამბავი მამიდაჩემმა გაიგო, გაახსენდა, რომ ჩვენი
მკითხა, რას შვრები, თანხას ხომ ისე ხარჯავ, როგორც მეზობელი ჯარისკაცი გიორგის დაქვემდებარებაში იყო და
დავგეგმეთო. მერე თვითონვე მითხრა, რას გეკითხები, მას პირდაპირ ბრძოლის ველზე დაურეკა. სიმართლე მწარე
რა დროს ბინააო. ბოლოჯერ მესმოდა გიორგის ხმა. 9-ში იყო...“
დილით დაიღუპა...“ ცოლს ხშირად ეუბნებოდა თურმე, თუ ახალგაზრდა
9 აგვისტო. დილა. გიორგი ჯარისკაცებთან ერთად მოვკვდები, უკანასკნელ გზაზე ძმაკაცები გამაცილებენ,
ცხინვალის შესასვლელთან ახლომდებარე სკოლის თუ სიბერეს მივაღწევ – ჩემი შვილებიო.
შენობაშია გამაგრებული. დავალება – საარტილერიო ახალგაზრდა დაეცა ბრძოლის ველზე – 33 წლის.
დივიზიონს მტრის ადგილმდებარეობის კოორდინატები გმირულად დაეცა. დარჩა ბიჭები – 7 წლის ნიკუშა და
უნდა მიაწოდონ. მტრის კონტროლირებად ტერიტორიაზე 6 წლის ოთო, ეკა თვალცრემლიანი იხსენებს, „ბიჭებზე
გადასვლაა საჭირო. შორს არაა, იქვეა. ნაძვნარია ამბობდა, ესენი ჩემი ვაჟკაცები არიან და მარიამი შენი
გასავლელი. წესით, მორიგეობით გიორგის არ ეკუთვნის იქნებაო“. მარიამი მამის დაღუპვიდან რამდენიმე თვის
იქ გავლა, 8 აგვისტოს იყო გადასული მტრის მხარეს, შემდეგ მოევლინა ქვეყანას. 4 თვისაა, მაგრამ ძმები უკვე
მაგრამ თავად მოინდომა გადასვლა. მიზეზი – დაღუპულ უყვებიან მამის გმირობის ამბავს. ჯერ დედას აყოლინებენ
ძმაკაცს გადმოვასვენებო. წინააღმდეგობა არ გაუწიეს. დეტალურად და მერე პაწია დაიკოს უამბობენ...
მიდის, მეკავშირესთან, გოჩა დუჩიძესთან ერთად. გოჩამ P.S. ოთო, ნიკუშა და მარიამ! – იცოდეთ, რომ თქვენ
და გიორგიმ ჩასაფრებული სნაიპერი შენიშნეს. გიორგიმ გმირი მამა გყავთ.
ყუმბარმტყორცნი მოიმარჯვა სასროლად, მაგრამ...
30
პოლკოვნიკი
დათო
ელიზბარაშვილი
უმწიკვლო სამსახურის III ხარისხის მედალი, 2008 წ.
მედალი საბრძოლო დამსახურებისთვის
1971 - 2008
„მე დავეცემი ბრძოლის ველზე მკერდგახვრეტილი ეს პერიოდი მეტად მძიმე აღმოჩნდება მისთვის. „ალბათ,
და უკანასკნელ ამოოხვრას გაჰყვება სული. დიდი ხანი გაივლის კიდევ, რომ მე ჩემს საქართველოს
წითლად შევღებავ მწვანე ბალახს, ყვითელ ბაიას ვერ ვნახავ. სამი თვე და სამი დღეა, რაც დედა და ზურო
და სამუდამოდ დასრულდება ცხოვრება ჩემი... არ მინახავს. ჩემს სიცოცხლეში ეს პირველი თათარაობა
გადაიქროლებს ბრძოლის ველზე წყნარი ნიავი, ჩატარდება საქართველოში, მე რომ ვერ დავესწრები“.
თმას ამიწეწავს და სახეზე მეალერსება, მძიმე იქნება იმდენადაც, რომ სწორედ მისი იქ ყოფნის
თითქოს მას სურს, რომ დამიბრუნოს დროს დატრიალდება აქ ცხრა აპრილის ტრაგედია. სწორედ
სული ჩემი შორს გაფრენილი. მაშინ იწერება წინათგრძნობით სავსე სტრიქონებიც და
მე მას ვუამბობ, რაც მაწუხებს ყველაზე ძლიერ, სწორედ ამ დროს ჩნდება მის დღიურშიც ეს ჩანაწერი:
თუ როგორ ჩაწვნენ ბრძოლის ველზე ქართველთ შვილები... „რამდენჯერ მიფიქრია პაგონებზე, რომლებიც ახლა მხრებზე
...და მიმატოვებს მე ნიავი უდაბურ ველზე, მაქვს, რამდენჯერ მიოცნებია მათზე. ახლა კი არაფერს
უკანასკნელი მეგობარიც გზას გაუდგება, დავიშურებდი, ისევ ჩემი სამოქალაქო ტანსაცმელი რომ
დარჩება მარტოდ ტრიალ ველზე ცხედარი ჩემი ჩავიცვა და მოვშორდე ამ ნაცისტთა კასტას, რომელთაც
ცხოველთ და ფრინველთ საჯიჯგნად და გამოსაკვებად“... ასე ვეზიზღებით“...
სწორედ იმ მძიმე წუთებში დადებს იმ აღთქმას,
ს სტრიქონები პოეტს კი არა, აგვისტოს ომში რომელსაც 18 წლის შემდეგ საქმით დააგვირგვინებს.
გმირულად დაღუპულ პოლკოვნიკ დათო ელიზბ „...ვფიცავ, რომ ერთ-ერთ პირველ რიგში ჩავდგები
არაშვილს ეკუთვნის. და დავიცავ ჩემს საყვარელ სამშობლოს უკანასკნელ
ეს ლექსი მან ჯერ კიდევ მაშინ დაწერა, როცა 18 წლის ამოსუნთქვამდე და მხოლოდ ჩემი და ჩემისთანების
ბიჭი იყო და სამშობლოდან შორს, გორკის სამხედრო სიკვდილის შემდეგ თუ იზეიმებს მტერი, მაგრამ მჯერა, რომ
სასწავლებელში სწავლობდა. საქართველოში დარჩებიან ბავშვები, რომლებიც ჩვენზე
გავიდა კიდევ 18 წელი და მისი ლექსი წინასწარმ კარგები გაიზრდებიან და შურს იძიებენ ყოველი დაღვრილი
ეტყველურად აჟღერდა. სისხლის წვეთისთვის“.
10 აგვისტო. ქართული ჯარი უკან იხევს. ფხვენისი. გორკის სამხედრო სასწავლებლის დამთავრების შემდეგ
დროის მოსაგებად ველის დანაღმვაა აუცილებელი. ველზე საქართველოში დაბრუნდა. „გადმომხედა უზენაესმა
დასანაღმად შესულ პირველ ჯგუფს პოლკოვნიკი დათო და დავბრუნდი სახლში... თითქოს ისევ თავიდან ვიწყებ
ელიზბარაშვილი ხელმძღვანელობს. უკან გამოსულს, ახალ ყველაფერს... უსაზღვროა სიყვარული სამშობლოსი და იმ
ჯგუფს ჩაუყენებენ სათავეში. ამჯერად ველზე მარტო შევა. ხალხისა, რომელთა შორისაც აღვიზარდე, ვინც მე მზრდიდა
დანარჩენებს დარჩენას უბრძანებს. 11 აგვისტო. ღამის და სამშობლოს სიყვარულს მასწავლიდა. მე მზად ვარ,
2-ის ნახევარი. მინდვრის დანაღმვისას მტერი შეამჩნევს, გავიღო ყოველგვარი მსხვერპლი მათი ბედნიერებისთვის“!
„მი-24“-ის ჰაერიდან შემოტევას ხელის ტყვიამფრქვევით თქვა და იმავე წელს წავიდა კიდეც აფხაზეთის ომში.
უმკლავდება. მაგრამ წამი და დათო ელიზბარაშვილი ველს თავშიც დაიჭრა... ომიდან დაბრუნების შემდეგ მუშაობდა
მოეფინება... ნაწილებად. თავდაცვის სამინისტროში საინჟინრო სამმართველოს
დაიბადა კახეთში, სოფელ შილდაში, 1971 წელს. მის უფროსის მოადგილედ. შემდეგ, კადეტთა კორპუსში
დაბადებას ოჯახი 8 წელს ელოდა. სკოლაში რომ შეიყვანეს, მოღვაწეობდა. ბოლოს გორის ბატალიონის საინჟინრო
ისეთი პატარა ყოფილა, ჩანთას ძლივს ერეოდა. მაგრამ ნაწილის გამნაღმველთა ბრიგადის მეთაური იყო.
ყველა კითხვაზე ნდომებია პასუხის გაცემა. „მე ყველაფერი დათო ელიზბარაშვილმა და ქეთინო მირიანაშვილმა
ვიცი, მე უნდა ვთქვა“, – მისი ეს სიტყვები დღემდე ახსოვს ერთმანეთი ახლობელთან, წვეულებაზე გაიცნეს, 1998 წლის
პირველი კლასის მასწავლებელს. აი, რუსული ენა კი დათო ზაფხულში. შემდეგ ყველაფერი ისე იყო, როგორც ხდება
ელიზბარაშვილისთვის ტელევიზორს უსწავლებია. რუსული ხოლმე, მაგრამ სწრაფად – დარეკვები, გავლა-გამოვლა,
არხების ყურება-ყურებაში რუსული ისე კარგად უსწავლია, ბლომად ყვავილები, ხელის თხოვნა და უეცარი ნიშნობა.
რომ, როცა სკოლიდან ლენინგრადში ექსკურსიაზე წა „ზოგადად, ნათქვამი ჰქონდა, რომ უნდა მოსულიყო,
ვ
იდნენ, პედაგოგებს თარჯიმნობასაც კი უწევდა. მაგრამ კონკრეტული დრო არ უთქვამს, ისე მოვიდა ოჯახში
შემდეგაც გამოადგა ეს ცოდნა, როცა 16 წლის ბიჭმა მოულოდნელად. მალევე ვიქორწინეთ. სულ ჩქარობდა,
სწავლის გაგრძელება გორკის სამხედრო სასწავლებელში ყველაფერი ეჩქარებოდა, თითქოს მოსწრებაზე იყო...“
გადაწყვიტა. იმ შემოდგომაზე დათო მოსკოვის სამხედრო აკადემიაში
შილდელი ბიჭი დამოუკიდებლად მიდის რუსეთში გაგზავნეს სასწავლებლად, მალე მეუღლეც წაიყვანა და
სწავლის გასაგრძელებლად. თან სამხედრო სასწავლებელში. დღეს იმ წლებს ქეთინო მირიანაშვილი გახანგრძლივებულ
33
საქორწინო მოგზაურობად იხსენიებს. დავალაპარაკე. დილით ჩემმა მაზლმა დამირეკა, დათოსი
„უბედნიერესი წლები იყო ჩემთვის ის წლები, მარტო რა ისმისო. 6 საათიდან რეკვა დავიწყე. აღარ გადიოდა,
ვიყავით, სწავლისგან თავისუფალ დროს ბევრს დავდიოდით, უკვე... დილით, 11-ისთვის, დამირეკა მაზლმა, დათო აღარ
მუზეუმებში, კინოში, თეატრში...“ არისო. სადღაც 2 საათში უკვე მოასვენეს... შილდაში მამის
სწორედ იმ წლებში დათო ღამით მტვირთავადაც გვერდით დავკრძალეთ. იქ ძალიან ბევრი რეზერვისტი
მუშაობდა ზედმეტი გროშებისთვის, მეუღლისთვის რომ ჩამოვიდა, მათი მშობლებიც. მადლობას უხდიდნენ...
პატივი ეცა... მშობლები მეუბნებოდნენ, შვილები გადაგვირჩინაო... “
ჯერ – ბიჭი, მერე გოგოც ეყოლათ. დათო მხოლოდ დათო ელიზბარაშვილი სიკვდილის შემდეგ ვახტანგ
საკუთარ ჭერსღა ნატრობდა. გორგასლის პირველი ხარისხის ორდენით დაჯილდოვდა.
ახლა ამ ნაოცნებარ ჭერქვეშ ვესაუბრები პოლკოვნიკის არანაკლები ჯილდოა მისი ჯარისკაცების სიყვარული და
ქვრივსა და ჯარისკაცებს. მათ თვალზე მომდგარი ცრემლი, როცა მასზე მიამბობდნენ.
უნივერსიტეტის ქუჩაზე დათო ელიზბარაშვილს სამო ლევან მირზაშვილი: „ხშირად მივყავდით ძმათა
თახიანი ბინა 2007 წლის დეკემბრის ბოლოს გამოუყვეს. სასაფლაოზე და თუ ვინმე ჰყავდა თანამებრძოლი დაღ
თვითონ არემონტებდა, თავის ძმაკაცებთან ერთად. უპული, ყველას ოჯახს აკითხავდა და ჩვენც სულ გვ
როგორც მისი მეუღლე მიამბობს, აკეთებდა ყველაფერს, რაც არიგებდა, თუ მოხდა და თანამებრძოლი დაგეღუპათ, არ
ეხერხებოდა და არც ეხერხებოდა. ელექტრობა არ სცოდნია უნდა დაივიწყოთ, უნდა მიხვიდეთო... თუ რამე ცოდნა
და გზადაგზა უსწავლია. ზაფხულისთვის, როგორც იქნა, გვაქვს, მისგან გვაქვს ნასწავლი. როცა დანაღმულ ველზე
მოაწესრიგა სახლი, სექტემბრისთვის ახალმოსახლეობასაც შევდიოდით, ჯერ ხომ გვერდიდან არ გვშორდებოდა, და
აპირებდნენ. გახარებული ყოფილა, ახალ წელს ჩემს სახლში თუ რამეს საეჭვოს შეამჩნევდა, შანსი არ იყო, ჯარისკაცი
შევხვდებიო, მაგრამ... შეეშვა, თვითონ შედიოდა, თვითონ გაანადგურებდა, რაც
ნაოცნებარ ჭერქვეშ 4-ჯერაც არ გაუთევია ღამე. გასანადგურებელი იყო და მერე, უბრალოდ, პრაქტიკულად
მისი მეუღლე, 8 წლის ბიჭი და 4 წლის გოგონა მისი გვასწავლიდა...“
დაღუპვის შემდეგ გადმოვიდნენ დათოს ნაოცნებარ სახლში. ილია ედიშერაშვილი: „სამსახურშიც პატივისცემით
დაღუპვამდე კი ოჯახმა ერთად გაატარა 2 კვირა ურეკში. გვეპყრობოდა, არც დისტანციას გვაგრძნობინებდა,
ის-ის იყო, ივლისის მიწურულს, შვებულებიდან უნდა სამუშაოს დამთავრების შემდეგ რომ გავიდოდით სადმე,
გასულიყო, გორში სამორიგეოდ რომ გამოიძახეს, წავიდა იქ ვერც ვგრძნობდით მის მეთაურობას, იქ ჩვენი მეგობარი
და წავიდა... ოჯახს ნახვით აღარ უნახავს – ჯერ ყაზარმული იყო. ერთად ვიყავით სულ“.
გამოცხადდა, შემდეგ საომარი მოქმედებებიც დაიწყო... ბადრი გიგუაშვილი: „არასოდეს დაუყვირია ჯარი სკ
ქეთევან მირიანაშვილი: „როცა ახერხებდა, მირეკავდა. აცისთვის. ჯარისკაცები უყვარდა, ყველასთან კარგი
მისი ძმა წაიყვანეს რეზერვიდან და სულ იმის დარდი ურთიერთობა ჰქონდა და ყველას უყვარდა...“
ჰქონდა, რომ წინა ხაზზე არ მოხვედრილიყო. მატყუებდა, ამბობენ, რომ სულ ეჩქარებოდა, სულ მოსწრებაზე იყო.
ქვევით ვდგავარ, წინა ხაზზე არ ვარო. 10-ში, ღამის ამბობენ, რომ ყველას ეხმარებოდა, რომ არ შეეძლო უარის
12-ის ნახევარი იყო, ბოლოს რომ ველაპარაკე, გოგოც თქმა. სამშობლოსაც ვერ უთხრა უარი...
34
გიორგი და გელა
რომელაშვილები
გიორგი, ლეიტენანტი: ითვლება უგზო–უკვლოდ დაკარგულად
გელა, კაპრალი: ვახტანგ გორგასლის I ხარისხის ორდენოსანი, 2008 წ.
გელა: 1983 - 2008
გიორგი: 1979 - 2008
მები რომელაშვილები, ოჯახთან ერთად, ოსებმა „გელა უფრო გვიან გამოვიდა ბავშვობიდან, 25 წლის
ცხინვალიდან გამოყარეს. მაშინ გია თერთმეტი წლის დაიღუპა და მაინც ბავშვური ჰქონდა რაღაც“, – მათ ამბავს
იყო, გელა – შვიდის. ბავშვობა გორში, დევნილობაში ძირითადად მამა მიყვება, დედა ცრემლებით საუბრობს
გაატარეს. თავის ტრაგედიაზე.
ვერ ივიწყებდნენ მშობლიური ქალაქიდან გამოყრის გიამ გორის უნივერსიტეტის ფიზკულტურის ფაკულტეტი
სიმწარეს. დაამთავრა, გელამ სამი წელი ისწავლა და შემდეგ ჯარში
„ამბობდნენ, წინ ცხინვალელები უნდა წავიდეთ, წასვლა არჩია. ბიჭები ჯარში 2004 წელს ჩაირიცხნენ.
ცხინვალი ხომ ჩვენიაო. სულ იმას იძახდა გია: ნეტა, ჩემი გიამ სამხედრო აკადემიაც დაამთავრა. გელაც აპირებდა
ტანკით ცხინვალის ცენტრში, თეატრის წინ გამატარაო“, – შემოდგომაზე ჩაბარებას, მაგრამ...
იხსენებს გმირების მამა. მურაზ რომელაშვილი, ბიჭების მამა: „ძალიან მშრომელი
გია რომელაშვილი ბოლოს გორის ჯავშან-სატანკო ბიჭები იყვნენ. გიამ ყველანაირი ხელობა იცოდა, სახლს
ბატალიონში მსახურობდა ოცმეთაურად, გელა იმავე დაიწყებდა საძირკვლიდან და დაამთავრებდა. ავეჯის
ოცეულის მემიზნე-ოპერატორი იყო. აწყობაც ეხერხებოდა, მზარეულობაც. თვითონ ისწავლა
გელა ოჯახში ბოლოს 6 აგვისტოს ნახეს, გია 7-ში ყოფილა ყველაფერი. მონდომებული, „ჟილკიანი“ იყო, რასაც
შინ. მას შემდეგ ბიჭები აღარ უნახავთ. იტყოდა, აკეთებდა კიდეც“.
„უკვე ცხინვალში იყვნენ, იბრძოდნენ, მე კი არ მაგები მაია დგებუაძე, გელა რომელაშვილის მეუღლე: „ჩემი
ნებდნენ, ტელეფონზე მეუბნებოდნენ, გორთან ვდგავართო. მეუღლე თვითნასწავლი ელექტრიკოსი იყო, ყველ აფე
როგორც მათი ასმეთაურისგან და სხვა თვითმხი რი ეხერხებოდა, მაცივრების, ტელევიზორების, კომპ
ლველებისგან ვიცი, გია წინ მიუძღოდა ტანკების კოლონას, იუტერების, ტელეფონების შეკეთება. ყველას, ვისაც მო
მერე გელას ტანკი მიჰყვებოდა, მათ უკან ოთხი თუ ბილური გაუფუჭდებოდა, მასთან მოჰქონდა, ისიც აკეთებდა
ხუთი ტანკი მიდიოდა. უნივერსიტეტთან გელას ტანკს და აკეთებდა, მეგობრები ეხუმრებოდნენ, ერთი „ბუტკა“
ესროლეს. ტანკს ცეცხლი გაუჩნდა, გელა ამოვიდა და მერე ჩადგი, ფულს გააკეთებო“.
დაუდგენელია, სნაიპერმა ესროლა თუ დახვრიტეს. ეკიპაჟის გია რომელაშვილს ხუთ წელიწადზე მეტხანს ჰყვარებია
ორი წევრი გადარჩა, მარტო გელა დაიღუპა. ნათია გოგიშვილი.
გიას ტანკს კი, როგორც მეუბნებიან, ოსეთის თავდაცვის ნათიაც გიასავით ცხინვალიდან დევნილია და მაშინ
მინისტრმა ბარანკევიჩმა მოარტყა. მამუკა არეშიძისგან გორში, სასტუმრო „ქართლს“ იყო შეფარებული.
ვიცი, ერთ-ერთი მოსკოველი ჟურნალისტი შეესწრო და მამა: „ვიცოდით, რომ უყვარდა, ერთხელაც მოვიდა და
ბარანკევიჩი ტრაბახობდა თურმე: #406 ტანკი თავის მითხრა: მამა, ცოლი უნდა მოვიყვანოო. არ დამიშლია.
ეკიპაჟიანად გავანადგურეო...“ ვითომ მოიტაცა, წაიყვანა სოფელში ნათესავებთან. სანამ
ძმები ერთად დაეცნენ ბრძოლის ველზე. შინ ამაოდ ეგენი ჩამოვიდნენ, გავშალე სუფრა ას კაცზე, მაგრამ
ელოდნენ მათ. იყო იმედები და ამ იმედების მწარედ რად გინდა, ქორწილზე, ორივენი, ცოლიცა და ქმარიც
გაცრუება. მთვრალები ჩამოვიდნენ, ფეხზე ძლივს იდგნენ, არადა
25 დეკემბერს დეენემის ანალიზის პასუხით გაიგეს, რომ მთელი ნათესაობა მოსულია, ამდენი ხალხია და ესენი აზრზე
ბოლოს, 16 ნოემბერს, გადმოსვენებული 10 ცხედრიდან არ არიან, სად არიან, ვის ქორწილში არიან. გაბრაზებულმა
ერთ-ერთი გელა რომელაშვილის იყო. გია კვლავ უგზო- სიმამრმა უთხრა, ვინ გიშლიდათ, რას გაიპარეთო და გიამ
უკვლოდ დაკარგულად ითვლება, რადგან მის ცხედარს მოუბოდიშა, მეტს აღარ ვიზამთო. საკუთარ ქორწილში
დღემდე ვერ მიაგნეს. მალევე მიიძინეს...
გელა წარდგენილია ვახტანგ გორგასლის პირველი გიას გოგონა ნანა 6 წლის ხდება ახლა, წელს მიდის
ხარისხის ორდენზე. გიას მხოლოდ მას შემდეგ წარადგენენ, სკოლაში“...
როცა ცხედარს მიაკვლევენ, ანდა 2 წლის შემდეგ. გელამ და მაია დგებუაძემ ერთმანეთი 2006 წელს,
მამა: „ქუჩებზეცაა საუბარი, რომ მათი სახელობის ქუჩა ზაფხულში, ბორჯომში გაიცნეს – გვერდიგვერდ სახლებში
იყოს თბილისსა და გორში, არ მინდა მათი დაცალკევება, ისვენებდნენ. იმ დღიდან დაიწყო მათი ურთიერთობა,
მინდა, რომ გია და გელა რომელაშვილების ქუჩა ერთად რომელიც შეუღლებით დასრულდა 2008 წლის თებერვალში.
იყოს...“ „არ გავპარულვართ, აქეთ-იქით სიარულს რა აზრი აქვს-
ბიჭები დევნილობაში იზრდებოდნენ გორში. გორში არ მეთქი, ვუთხარი და ვაჟკაცურად პირდაპირ სახლში დავადექი
დაბადებულან, მაგრამ იქ ორივეს დიდი სამეგობრო ჰყოლია. 2 თებერვალს. 9 თებერვალს ჯვარი დავიწერეთ, ხელის
ორივე სპორტსმენი იყო. გია – შავი ქამრის მფლობელი მოწერა 8 აგვისტოს გვინდოდა სიმბოლურად, 2 თებერვალს
კარატეში. დავქორწინდით, ანუ 02.02. 8 აგვისტოს ვაპირებდით ხელის
37
მოწერას 08.08... ადვილად დასამახსოვრებელი ციფრები უთქვამს, ეს მამას მოვუტანე, ხელი არავინ ახლოსო. მოიტანა
რომ ყოფილიყო, მაგრამ 8 აგვისტოს ჩემი მეუღლე დაიღუპა. და კი არ მომცა, დადო ეს ტელეფონი. თვითონ დარეკა მერე
ძალიან თბილი ადამიანი იყო, ძალიან მოსიყვარულე, ამ ტელეფონზე. რეკავს და რეკავს, ავყვირდი, ვისია, აიღეთ,
ძალიან მხიარული, სერიოზულიც იყო, ბავშვურიც... 14 გასკდა ტელეფონი-მეთქი. და შენიაო, შენ მოგიტანაო“.
თებერვალს ძალიან დიდი, ფუმფულა სათამაშო ძაღლი ძმებს უყვარდათ ცურვა, თევზაობა, ნადირობა.
მომიტანა. იცოდა, 8 მარტს ვერ ჩამოვიდოდა და... 8 მარტს თავისუფალ დროს იპოვიდნენ თუ არა, სათევზაოდ ან
მირეკავს, ძაღლის კუდი გაარღვიე, შიგნით საჩუქარიაო. არ სანადიროდ მიდიოდნენო, – მიამბობს მამამისი, ეგ იყო
ვარღვევდი, იმიტომ, რომ ხშირად ხუმრობდა ხოლმე, ბოლოს მაგათი ჰობიო. თვალცრემლიან მაიას კი ეცინება იმის
გავარღვიე და ოქროს საყურეები დამხვდა, თავისი ხელით გახსენებაზე, თუ როგორ წაიყვანა გელამ სათევზაოდ და
გაურღვევია, ჩაუდია და გაუკერია... არ იცის, რომ გოგონა როგორ დასვა ჩუმად 4 საათი მდინარის პირას, თევზები არ
გვყავს, სქესს შეგნებულად არ ვადგენდით, გვინდოდა, დამიფრთხოო...
სიურპრიზად დაგვეტოვებინა, მარიამი ომის მერე დაიბადა, ორი ბიჭი ჰყავდათ მურაზ და ნანული რომელაშვილებს
6 თვისაა“. და ორივე ომმა წაართვათ. მათ ცრემლიან თვალებში ობოლ
მამა: „საერთოდ, უყვარდა სიურპრიზების კეთება. სხივს მხოლოდ ობოლი შვილიშვილების ტიტინი აჩენს...
მობილური ტელეფონი უყიდია ჩემთვის. ჩემი მეუღლისთვის
38
უშანგი (შმაგი)
სოფრომაძე
1983 - 2008
რძოლის ველზე დაჭრილი მეგობრის გამოსაყვანად ვიცი, რით მომხიბლა. მართალი გითხრათ, პირველად რომ
შევიდა. მანამდე რამდენიმე გამოიყვანა კიდეც. ვნახე, არ მომეწონა, მაგრამ მერე თვითონ მიყვებოდა,
ახლა კი... გადმოატრიალა მეგობარი და... ის პირველი ნახვიდანვე შემიყვარდიო...“
მკვდარი იყო. მაშინ შმაგი ჯერ კიდევ არ იყო ჯარისკაცი. თეას
თავზარდაცემული შმაგი მართლაც შმაგივით უმისა უთქვამს, ნუ დადიხარ უსაქმურადო და შმაგიც მალევე
მართოდ გავარდა. თანამებრძოლები გამოედევნენ... შევიდა ჯარში, ჯერ ვაზიანში მსახურობდა, შემდეგ გორის
არავისი არაფერი ესმოდა. მირბოდა. ბიჭებმა მანამდე სატანკო ბატალიონში გადაიყვანეს...
სდიეს, სანამ ცხრავე ერთად არ ჩაუვარდა ოსებს ტყვედ. „არანაირ საქმეს არ თაკილობდა, ცოლად რომ
მათგან მხოლოდ შვიდი მებრძოლის გამოხსნა მოხერხდა. მივყვებოდი, ზუსტად ვიცოდი, ოჯახს არასოდეს მოაშიებდა,
შმაგი დახვრიტეს, ხელებზე შეუტყვიათ, ტანკისტი რომ არაფერს იუკადრისებდა...“ – ამბობს თეა.
იყო და დახვრიტეს. მშობლები წინააღმდეგი არ ყოფილან, მაგრამ მოცდას
ის 24 წლის იყო. ურჩევდნენ. თან თეას მამა საზღვარგარეთ იყო და
„დეტალური, ზუსტი ინფორმაცია არ არსებობს, არ ვიცი, თეასთვის ყურადღების მიქცევა ნათესაობისთვის ჰქონია
რა ვითარებაში დახვრიტეს, რამდენი ტყვია ესროლეს, ან დავალებული. ჰოდა, სასიძოსაც მთელი სანათესაო
როდის დახვრიტეს, 10 აგვისტოს თუ 12 აგვისტოს, ვერ ჩამოუვლია, ყველასთვის სათითაოდ უთხოვია თეას ხელი,
დაადგინეს“, – მიამბობს შმაგი სოფრომაძის მეუღლე თეა მხარდამჭერებს აგროვებდა სასიმამროსთან.
ტაბატაძე. „სულსწრაფი იყო, დროს რატომ ვკარგავთო, ისედაც
უმცროსი სერჟანტი იყო. ახლა გმირია. ვახტანგ ბევრი ვიცადეო, ამბობდა, ერთი წელი მისთვის ცოტა კი
გორგასლის პირველი ხარისხის ორდენი მიანიჭეს... არა, ბევრი იყო... ვიქორწინეთ, პატარა სუფრა გვქონდა“, –
გმირის ოჯახში ორი პატარა ბიჭი დარბის. 3 წლის გიგი იხსენებს თეა.
და 2 წლის ზაზა. „იდეალური ქმარი და მამა იყო. გორში მსახურობდა,
პატარა გიგიმ ტანით იგრძნო ტრაგედია – მამა რომ შეეძლო, იქ დარჩენილიყო და შაბათ-კვირას ევლო,
ტყვედ ჩავარდა, სიცხე მისცა. ნატრობდა, კითხულობდა, როგორც სხვები დადიოდნენ, მაგრამ ის ყოველდღე
მამა სად არისო. ჩამოდიოდა სახლში და ყოველ დილით, 6 საათზე დგებოდა
თეა ტაბატაძე: „გიგი დღემდე მეკითხება, „დე, შაგი და ისევ მიდიოდა... რომ მოვიდოდა, იმის მაგივრად, რომ
სად არის?..“ სულ ვეუბნები, ღამე რომ გძინავს, მოდის შესულიყო და დაესვენა, გამოეძინა, ჩვენთან ერთად იყო.
და გეფერება-მეთქი. მაგ იმედით არის. „ახლა რო რამდენჯერ ჩასძინებია მჯდომარეს. ვეუბნებოდი, შედი,
დავიძინებ, მალე უნდა გავიღვიძო, რო შაგი ვნახო და მეც დაისვენე-მეთქი, არა, თქვენთან მირჩევნია ყოფნაო...
მოვეფეროო“. რამდენჯერ კილომეტრები უვლია ფეხით, რომ ჩვენთან
ხიფათებითა და თავგადასავლებით სავსე ბავშვობა მოსულიყო“.
თერჯოლის რაიონში, სოფელ ძევრში გაატარა. ცხრა კლასის ქორწინებიდან ერთი წლის თავზე ერთი ბიჭი შეეძინათ,
დამთავრების შემდეგ, თბილისში, კოლეჯში განაგრძო მეორე წელს – მეორე. მეორე ბიჭისთვის შმაგის თავისი
სწავლა, თან მამას ეხმარებოდა. ეხმარებოდა ყველგან, ინიციატივით დაურქმევია სიმამრის სახელი. „გაუხარდება,
სადაც კი მამა მუშაობდა. მთელი ცხოვრება ბიჭზე ოცნებობდა და ჩვენ ვაჩუქოთ
20 წლის იყო, 19 წლის თეა ტაბატაძე რომ გაიცნო ერთი ბიჭიო“, – იხსენებს თეა.
ტელეფონით. „2 კვირის გადმოსულები ვიყავით, ვარემონტებდით,
„მეგობართან უკამათია, ნორმალური, ოჯახის გოგოები წესიერად არც გვიძინია, 4 აგვისტოს თერჯოლაში
აღარ არსებობენო. მეგობარმა მისცა ჩემი ნომერი, აი, წავედით, 5-ში ყაზარმული გამოცხადდა და წამოიყვანეს.
დაურეკე და ნახავ, თუ არ არსებობენო... დამირეკა. ტელეფონი სახლში დარჩა. მეგობრების ტელეფონებზე
პირველად გავუთიშე. კი ვინანე, რატომ გავუთიშე, რა თუ ვუკავშირდებოდი. ყველანი გაფრთხილებული
კარგი ხმა ჰქონდა-მეთქი. მეორედ გადმორეკა. გახარებია, ჰყავდა, გვიმალავდნენ, რომ წინა ხაზზე იყო. 6-ში რომ
პირველად რომ გავუთიშე და ეგრევე არ ავყევი. მერე დამირეკა, ძალიან მოწყენილი იყო, დავემშვიდობე,
დაიწყო ჩვეულებრივ, „საიდან გაქვს ჩემი ნომერი“, რაღაცას მეუბნებოდა, რომ გავთიშე. გადარეკვა
თავიდანვე ყველაფერი გულწრფელად მითხრა, არაფერი დავაპირე, მაგრამ გადავიფიქრე, მერე დავურეკავ-მეთქი
დაუმალავს, თავიდანვე გახსნილი იყო ჩემთან... ძალიან და ვეღარც დავურეკე... როგორც შემდეგ ჩვენი ახლობლის
მიზანდასახული და იმავდროულად სულსწრაფი, რასაც ძალისხმევით შევიტყვეთ, 7 აგვისტოს ერედვში იყო...
მიზნად დაისახავდა, აღწევდა კიდეც. საკუთარ თავში ისეთი ხიფათებიდან იყო გამოსული, წესით, ესეც უნდა
დარწმუნებული, მამაკაცური იყო ძალიან... ზუსტად არც გადაეტანა... ცხინვალიდან ჩამოსული ბიჭები ყვებოდნენ,
41
როგორ მამაცურად იბრძოდა, იმ ტყვიების წვიმიდან შმაგის ამბებს მხოლოდ თეა მიამბობს, დედა ცრემლად
ცოცხალი როგორ დაბრუნდა, არ გვესმისო. თან იმდენი იღვრება. სიტყვას ვერ ანდობს, რაც ცრემლმა უნდა თქვას.
საცეცხლე წერტილი გაუნადგურებია მტრისთვის...“ მისი სიცოცხლის ბოლო წუთები ქართულ ცეკვას ჰგავდა,
გმირის ცხედარი აგვისტოშივე გადმოასვენეს, დეენემის თავგანწირულ როკვას ბრძოლის ველზე...
პასუხი ოჯახმა ოქტომბერში მიიღო.
42
მაიორი
გელა
ჭედია
1978 - 2008
უკა ჭედია სულ ორი წლისაა და უკვე მაიორის იმ დღეს კი მთელი ორი საათი არ გაჩერებულა... იმ დღეს
სამხედრო ფორმა აცვია, დიდი სევდიანი თვა ამიხსნა სიყვარული, შემომთავაზა ცოლობა და იმ დღესვე
ლებით კი ყველგან მამას ეძებს. მამა – მაიორი წამიყვანა...
გელა ჭედია გმირულად დაიღუპა 2008-ში, 9 აგვისტოს. 2 წელი და 4 თვე ვიყავით ერთად, აქედანაც, როგორც
სწორედ მას სურდა და აპირებდა, რომ თავის პატარა თვითონ დაითვალა, ერთი წელი ჩემთან არ იყო – ხან
ბიჭისთვის სამხედრო ფორმა ჩაეცმია. მშობიარობას თავად კოდორში, ხან ცხინვალში, ხან ბათუმში მოუწია ყოფნა...“ –
დაესწრო და როცა ვაჟიანობა ახარეს, უთქვამს, კიდევ იხსენებს ლელა ხასაია.
ერთი ჯარისკაცი შეეძინა საქართველოსო. ისე წავიდა ამ ლუკა რომ შეეძინათ, იმ პერიოდშიც ცხინვალის რეგიონში
ქვეყნიდან, პატარა ლუკას სამხედრო ფორმა ვერ შეუკერა... იყო სამშვიდობო მისიით. ჩამოვიდა, უშუალოდ დაესწრო
გმირულად დაღუპული გელა ჭედია ვერც იმას მოესწრო, მშობიარობას. მეორე დღეს სამაჩაბლოში დაბრუნდა.
რომ ბიჭს მისთვის მამა დაეძახებინა. მალევე ქალიშვილი შეეძინა, რომელსაც ლანა დაარქვა,
ბიჭი მარტო დედას ამბობდა. გელა ჩასჩიჩინებდა: „მა- ცოლს კი – „ბომბორა“.
მა“, „მა-მა“... ლელა ხასაია: „ჩემთვის „ლელა“ არასოდეს დაუძახია,
მერე იყო ომი. ომამდე კი – ცხოვრება. მარტვილის სულ „ლელუს“ და „ჩემს ბედნიერებას“ მეძახდა. ლანა რომ
რაიონში გატარებული ბავშვობა და იმთავითვე აღებული გავაჩინე გავსუქდი და „ბომბორა“ დამარქვა, ბომბორა
პასუხისმგებლობა პატარა ძმებზე – 6-7 წლის იყო, როცა იქნები, სანამ არ გახდებიო. ტელეფონში ჩემი ნომერი ეწერა,
პატარა ძმებს იტოვებდა, როცა დედა – მანანა გელენიძე როგორც „ბომბორა“. რომ დავურეკავდი: ჰო, ბომბორ,
სამსახურში, ბიბლიოთეკაში მიდიოდა. შინ დაბრუნებულ როგორ ხარო...“
დედას იქით აბარებდა ძმებს – ხვიჩასა და გოჩას, თან მერე მოვიდა აგვისტო და მტერი. ომში სამივე ძმა
აფრთხილებდა, არაფერი ატკინოო და მაშინღა გარბოდა იბრძოდა.
სათამაშოდ. მერე კი, როცა თავად, სკოლის დამთავრების პირველად გოჩა გამოიძახეს (მეოთხე ქვეითი ბრიგადის
შემდეგ სამხედრო აკადემია დაამთავრა და ჯარში 43-ე ბატალიონში მსახურობს), 6 აგვისტოს, ღამის 2
დამკვიდრდა, ძმებიც ჯარში შეიყვანა. მარტო ძმებს კი არა, საათზე, განგაშიაო. ხმაურზე გამოღვიძებულმა რძალმა
ყველას – ნაცნობსა და უცნობს ჯარში ეპატიჟებოდა. ფორმაში ჩაცმული მაზლი რომ დაინახა, ქმარი გააღვიძა.
სამხედრო აკადემია 1999 წელს დაამთავრა. მერე იყო მალე გელასაც დაურეკეს.
კოჯრის სპეცდანიშნულების ბრიგადა, ათთვიანი კურსები 53-ე ბატალიონი მართლაც ახალი შექმნილი იყო...
თურქეთში, 2003-ში უკვე კაპიტანი ჭედია ერაყში პირველ პირველი, ვინც გამოიძახა, საკუთარი, შვებულებაში მყოფი
ქართულ სამშვიდობო მისიას ხელმძღვანელობდა მეთაურის პატარა ძმა იყო – ხვიჩა, რომელიც მარტვილში მშობლებთან
რანგში. ერაყიდან ჩამოსვლის შემდეგ, მეგობრებთან ჩასულიყო. „ომი იწყება, სასწრაფოდ გამოცხადდი
ერთად, კოჯრის სამხედრო ნაწილში წმინდა გიორგის ბატალიონში“, – ასე დაიბარა ძმამ ძმა ომში.
ეკლესია ააგო... ომამდე ცოტა ხნით ადრე მეხუთე ქვეითი ლელა ხასაია: „ბოლოს, 8 აგვისტოს, ღამის ათ საათზე
ბრიგადის 53-ე ბატალიონს ჩაუდგა სათავეში. ველაპარაკე გელას. მითხრა, შეიძლება, ვეღარ დაგირეკოო.
სამი წლის წინათ ლელა ხასაიაზე იქორწინა. რატომ-მეთქი? შეანელა ლაპარაკი... შეიძლება ვეღარ
ერთმანეთი დიდი ხნით ადრე მეგობრების ქორწილში დაგირეკო, ტელეფონი მიჯდებაო... ეს იყო, რაც ბოლოს
გაიცნეს. ერთი ნეფის მეჯვარე იყო, მეორე – პატარძლის. მითხრა... 9 აგვისტოს დილის ცხრა საათზე ხვიჩამ დამირეკა,
ნეფე-პატარძალს ჯვარი არ დაუწერიათ. ბავშვი ორივეს გელაც აქაა, ორას მეტრშიო. სადღაც ნახევარ საათში ხვიჩა
უნდა მოენათლა, მაგრამ გელამ ბავშვი მარტომ მონათლა. დაიჭრა...“
ლელას ეწყინა. მერეღა მიხვდა, რატომაც მოიქცა გელა 9 აგვისტო. დილა. 53-ე ბატალიონი იღებს ბრძანებას –
ასე: „თვითონ მითხრა, ორივეს რომ მოგვენათლა, ცოლად დაიკავოს პოზიციები ზემო ფრისთან, რომლის მახლობლად
ვეღარ მოგიყვანდიო... ვხვდებოდი, რომ სიმპათიები ჰქონდა მტრის მსუბუქი არტილერიაა განლაგებული. მტერი
და მეც მქონდა სიმპათიები, მაგრამ ხმამაღლა არაფერი ამ პოზიციიდან ქურთას, კეხვს, თამარაშენს ბომბავს.
თქმულა... სამი წლის წინათ, 29 აპრილს, ჩვენთან ჩამოვიდა ბატალიონმა ეს საცეცხლე წერტილები უნდა გაანადგუროს.
ჯვარში, იმათთან ერთად, ვისი მეჯვარეებიც ვიყავით. არც გელა ჭედიას მიერ დაგეგმილი პირველი შეტევის შემდეგ
იმ დღეს უთქვამს რამე სუფრაზე. მეორე დღეს დამირეკა, მტერი უკან იხევს. მათ დაკავებულ პოზიციებს ქართველები
გინდა თუ არა ზუგდიდში ჩამოდი, ჯვარი დავწეროთ ამათო. იკავებენ. მაგრამ რამდენიმე საათში მტერი, დამხმარე
მე მეხუთე კურსზე ვიყავი, გამოცდა მქონდა ჩასაბარებელი ძალებით, უკან ბრუნდება, არადა, ამ ფერდობზე მტრის
და წავედი ჩემი კონსპექტებით. რომ ვნახე, ბოტანიკურ დაბრუნება და სამი-ოთხი ქართული სოფლის სრული
ბაღში გავისეირნოთო... საერთოდ, სიგარეტს არ ეწეოდა, განადგურება ერთია.
45
მაიორი ჭედია სრულ საბრძოლო მზადყოფნას ჭედიამ და მანანა გელენიძემ იცოდნენ.
აცხადებს. თავად შეუძლია რაციით, საველე შტაბიდან „გელა და ხვიჩა დაჭრილები არიანო, ისე წამოიყვანეს
უხელმძღვანელოს ბრძოლას, მაგრამ მეთაური საველე დედ-მამა, აქ გაიგეს გელას დაღუპვის ამბავი. ბავშვობიდან
შტაბს ტოვებს და თავად მიდის პირველი შეტევაზე. ვამაყობდი, სულ გელა-გელას ვიძახდი და ისევ „გელა, გელა“
გააფთრებულ ბრძოლაში ხვიჩა დაიჭრა. ყუმბარის უნდა ვიძახო, მხოლოდ...“ – წინადადებას ვერ ამთავრებს
ნამსხვრევი მოხვდა ფეხში. გმირის დეიდა, ციცო გელენიძე.
„იბრძოლე, არ დანებდე, ეს რა ჭრილობაა, არაფერი ოჯახმა გმირის მარტვილში დაკრძალვა გადაწყვიტა.
მოგივა, გახსენი ცეცხლი, მტერი არ დაინდო“, – ეტყვის გადასვენების პირველი მცდელობა უშედეგო აღმოჩნდა,
მეთაური ძმა თავის პატარა, შვილივით გამოზრდილ ძმას. უკან დაბრუნება მოუწიათ – რუსმა ოკუპანტებმა არ
მერე კი... ბრძოლის ველზე დაჭრილი ჯარისკაცის გაატარეს. მოძღვრის რჩევით, გელა ამაღლების ეკლესიაში
გადასარჩენად გახოხდება და ვერაგი ტყვია ყელის არეში დაასვენეს.
ხვდება. დაჭრილ მეთაურს ერთ-ერთი პირველი ძმა – ხვიჩა 14 აგვისტოს მისი დაბადების დღე იყო. 30 წლის უნდა
ნახავს, ჯარისკაცების დახმარებით შედარებით უსაფრთხო გამხდარიყო....
ადგილას გადაყვანას მოახერხებს როგორღაც, მაგრამ გელას „ნივა“ ემსახურებოდა და სადაც `ნივას~ დაინახავს,
ალყაში არიან და ჰოსპიტალში ვერ მიჰყავთ. მამას უხმობს: „იქა მამა“.
ცეცხლოვანი ალყა შვიდ საათს გრძელდება, ამ ხნის მამა ეკლესიაში დასვენებული ახსოვს და სადაც ეკლესიას
განმავლობაში, გელა ჭედია გონებას არ კარგავს, მაგრამ დაინახავს, მამას ეძებს... „იქა მამა“...
ხმას ვერ იღებს. ასე უხმოდ, სახეზე ღიმილით ჩააკვდება „ძალიან ენატრება, ყველა დეტალი ახსოვს, როგორ
ძმას ხელებში... ალყას გაარღვევენ. ძმა ძმას წამოასვენებს. ატარებდა ზღვაზე, როგორ ეთამაშებოდა...“ – ყვება ლელა
რძალთან ვერ დარეკავს, ნათესავს დაურეკავს, თქვენ ხასაია და თვალებზე მომდგარ ცრემლებს მალავს, რადგან
გააგებინეთ, სახლი გაამზადეთო. ნათესავი წავა ლელასთან, პატარა ლუკა ყველას უშლის ტირილს – თვითონ გმირ
მაგრამ ისიც ვერ ბედავს თქმას. მეზობლებს სთხოვს, თქვენ მამასაც კი.
უთხარითო. თავად შევა, ვითომ ბიჭების ამბის გასაგებად „საფლავზე რომ ვართ, მამის სურათს ელაპარაკება, არ
მიაკითხა. ლელამ პატარა ლანა აჩვენა. ეუცნაურა – იტიროო“...
ნათესავ ქალს არანაირი რეაქცია არ ჰქონია, გაშტერებული გელა ჭედია მშობლიურ სოფელში, გიორგი ჭყონდიდელის
უყურებდა პატარას. ქუჩიდან შემოსული ხმაურიც არ ეკლესიაში განისვენებს. მშობლიურ სოფელში, საიდანაც 16-
მოეწონა, გამოვიდა, ქუჩა სავსე იყო მეზობლებით. იოდე წლის პატარა ბიჭი წამოვიდა და გმირად დაბრუნდა.
დამუნჯებული მეზობლებით. „ვერც იმათ მითხრეს. იმათ დაჯილდოებულია ვახტანგ გორგასლის პირველი ხარისხის
დუმილზე მივხვდი, რომ გელა აღარ იყო...“ ორდენით.
როცა დაღუპული ქმარი შინ დაჭრილმა მაზლმა მიუსვენა, გელა ჭედიას პირველად ზიარება ლუკას დაბადებამდე,
მაიორის ცოლმა მეორე მაზლის – გოჩას ძებნა დაიწყო, მის ცხინვალის რეგიონში მიუღია, როცა იქ სამშვიდობო მისიით
ბრიგადის მეთაურს, კობა ტალახაძეს დაუკავშირდა: „გელა იყო.
აღარ მყავს, გოჩა მაინც დამიბრუნეთ უვნებელი...“ საომარი მისიის დროსაც სწორედ ცხინვალის რეგიონში
ბიჭების ამბავი არც მარტვილში მშობლებმა – გიული ეზიარა... ამჯერად უკვე გმირობას, უკვდავებას.
46
უფროსი ლეიტენენტი
სერგო
მელია
1978 - 2008
აგრა რომ დაატოვებინეს, 14 წლის იყო სერგუნა მელია მსახურობდა 2 წელი, იქაც გაუსაძლისი პირობები იყო,
– პუტკუნა, ფრიადოსანი ბიჭი, გარეთ თამაშს რომ ხელფასი არც მიუციათ, საშინლად განიცდიდა, ბიჭები
წიგნების კითხვა ერჩია, საქართველოს ისტორიაზე მშივრები არიან, ფეხსაცმელი არა აქვთ, ჩუსტებით როგორ
რომ გიჟდებოდა მაშინაც და მერეც. წამოწოლილი კითხვის ვარბენინო, რა ჯარი უნდა გამოვიდესო. რომ დაინახა,
გამო რომ გულმკერდის დეფორმაცია მიიღო... მისი და რომ ტერიტორიების დაბრუნებაზე არავინ ფიქრობდა,
და პატარა ძმა რომ გარეთ თამაშობდნენ, ის შინ იჯდა და გული აიყარა, მოსკოვში ბიძაჩემთან წავიდა სამი წელი...
დილით რომ ისტორიულ რომანს კითხულობდა, შუადღეს ეს ხელისუფლება რომ მოვიდა და ჯარში სიტუაცია რომ
დეტექტივით ხალისობდა, საღამოს კი სხვა ჟანრს ირჩევდა... შეიცვალა, ისევ დაბრუნდა და ჩადგა სამსახურში. ჯერ
ბავშვობა სოფელ ახალაძეში გაატარა. ომის დაწყების ფოთში მსახურობდა, შემდეგ ბათუმში. შემდეგ მუხროვანში
პირველი დღიდან მტრის კონტროლირებად ტერიტორიაზე გადმოჰყვა მეგობარს. ბოლოს ვაზიანში მსახურობდა,
აღმოჩნდნენ. მამამ ზღვით სცადა ცოლ-შვილის გაყვანა, მეოთხე ქვეითი ბრიგადის 42-ე ბატალიონის მეორე მსუბუქი
მაგრამ მოაბრუნეს და ალბათ, ცოცხლები ვერც ქვეითი ასეულის მეთაურად“.
გადარჩებოდნენ, გაგრაში მცხოვრებ ბიძას რომ არ თავდაუზოგავმა ბრძოლამ საკუთარ ტანთან შედეგი
ემარჯვა – ბიძამ გაგრაში აფხაზები დაიჭირა და საკუთარ გამოიღო – ფორმაში ჩადგა, ის კი არა, თურმე, როცა
ძმისშვილებსა და რძალში გაცვალა. შემდეგ ძმაც გამოიხსნა, ჯარისკაცებს სჯიდა ათ კილომეტრზე სირბილით, მათთან
ამავე ხერხით. ერთად დარბოდა. დას ეტრაბახებოდა, ლომებივით ბიჭები
იქ, ცხინვალის აბრასთან ჩამომჯდარს აუცილებლად მყავსო.
გაახსენდებოდა, როგორ ჩაუწუილა გაცვლის დროს ტყვიამ ნანა მელია: „ასეული რაც ჩააბარეს, სალაპარაკოდაც
2 სანტიმეტრში, როცა თვალებახვეული მიწაზე იჯდა და ვეღარ ვნახულობდი. ვეუბნებოდი, ოფიცერი ხარ, ხომ
სიმწრისგან ღიღინებდა... გაახსენდებოდა ის სიმწარეც და შეგიძლია, შენც ისე მიხვიდე ოჯახში, როგორც სხვები
შემდეგ მთელი ცხოვრებაც დევნილობაში – ჯერ აბაშაში, დადიან-მეთქი. ბიჭებს რომ რამე დაემართოთ, ხომ
ბებია-ბაბუასთან, შემდეგ თბილისში... მოსაკლავი მექნება თავი, მათ დედებს თვალებში როგორ
გაახსენდებოდა და, ალბათ, გულს გაჰკრავდა კიდეც შევხედოო. ნაწილიდან რომ გამოვიდოდა, სულ ტელეფონზე
ფიქრი – ამჯერად გადავრჩები? ეკიდა, აბა, სად ხართ, რას აკეთებთო... მართლაც,
მის ჯარისკაცებს ხომ დღესაც ახსოვთ მისი სიტყვები შვილებივით უვლიდა ბიჭებს. ნაწილიდან არ გამოდიოდა
ბრძოლის წინ: ფიზიკურად და რომ ვეუბნებოდი, ცოლი მოიყვანე-მეთქი,
„ნუ გეშინიათ, მეომრებო, თუ დავიღუპებით, იცოდეთ, მპასუხობდა, მე სახლში არა ვარ და შენ მოგიყვანოო? თუ
არასოდეს მოვკვდებით. ჩვენ მუდამ ცოცხლები ვიქნებით“. ნაწილში წავიყვანოო? ხუმრობდა...“
იარაღის დარიგებისას ხომ ეტყვის კიდეც თავის ბიჭებს – გმირულად დაღუპვამდე 2 თვით ადრე 30 წელი
დღეს ნახავთ, ბიჭებო, ლამაზ სიკვდილს ბრძოლის ველზე... შეუსრულდა. ცხოვრებაში პირველად გადაუხდია დაბადების
ლამაზ სიკვდილამდე გზაა. გულანთებული ბიჭის გზა... დღე.
თვალცრემლიანი და – ნანა მელია მიამბობს: „სკოლა 4 აგვისტოს ბაბუა გარდაეცვალა და სოფელში წაასვენა. 7
რომ დაამთავრა, კადეტთა კორპუსში უნდოდა ჩაბარება აგვისტოს, დილით, გამთენიისას დაურეკეს და გამოიძახეს.
და მამამ არ გაუშვა, სერგო ნერვიულობდა, ცხოვრებას ჩამოვიდა თბილისში, ფორმა აიღო. ბიძაშვილს უკითხავს,
მინგრევო. „ასე სჯეროდა, ჯარში თუ იმსახურებდა, რას იზამ, ჩამოხვალ ბაბუაშენის გასვენებაშიო? პასპორტი
გაგრას დაიბრუნებდა...“ თავდაცვის აკადემიაში ჩააბარა. მიუგდია, თუ ცოცხალი ვიქენი, ჩამოვალო...
ისტორიაში 5 მიიღო, ქართულში – 4, მათემატიკაში – 3 და წასულა. დედის ზარებს არ პასუხობდა, არც დისას.
ფიზკულტურაში – 2... მაინც ჩარიცხეს... შემდეგ თავად ურეკავდა, როცა სიჩუმის წამს დაიჭერდა
ყველა წინააღმდეგობა გადალახა, ფიზიკურიც და გაგანია ბრძოლის დროს. რომ არ ენერვიულათ, ატყუებდა,
მორალურიც. გახსოვთ, ალბათ, რა ხდებოდა ჯარში წინა ზარი მაქვს ჩაწეული და ახლა ვნახე დანარეკი და გირეკავთო.
ხელისუფლების დროს. დედას 7-ში ღამით ეუბნებოდა: დამაძინე ახლა და შენც
„მამაჩემს ეუბნებოდა, ცხვარი გამზარდე და მგლების დაიძინე, გორში ვარ, ნუ ნერვიულობთო. დას, 8-ში დილით:
ხროვაში შემაგდეო... პირველ კურსზე რომ იყო, გამორბოდა, ახლა გავიღვიძე, რა ხდება, რას ამბობენ ტელევიზორშიო
კარტში ფული წააგებინეს, არ იყო ძველი ბიჭი... ძლივს და დაც იდგა და ბრძოლის ამბებს უყვებოდა ბრძოლის
გავუშვით. ყველაფერს გაუძლო. კარანტინები ჰქონდათ, ველზე მყოფ, მთელი ღამის ნაომარ ძმას... ცხინვალში
საშინელება იყო. მახსოვს, ტკიპებიანი რომ მოდიოდა. იბრძოდა... უკან დახევისას მისი ასეული სხვა ასეულის
თან საშინლად ალერგიული იყო, მაგრამ მაინც გაუძლო მეთაურს – ნატროშვილს ჩააბარეს, თავად შტაბს მიამაგრეს.
ყველაფერს. აკადემიის დამთავრების შემდეგ, სენაკში ის და მისი მეგობარი მურად ტორჩინავა შტაბთან ერთად
49
იბრძოდნენ. წინ მიდიოდნენ, მაგრამ მობრუნდნენ – მტერმა გარდაცვლილები იმ მანქანით გამოეყვანათ. მაგრამ მანქანას
ბენზინგასამართ სადგურს დაარტყა. იქ მელიას ასეულის ნამსხვრევი მოხვედროდა და მწყობრიდან გამოსული ვეღარ
ბიჭები აფეთქდნენ. ნატროშვილი ადგილზე ჩაიფერფლა. დაქოქეს.
სერგო მელია ბიჭების ამოსაყვანად ჩავიდა. ამოიყვანა ოჯახმა სერგო „ენტევეს“ კადრებში ამოიცნო...
ერთი, მეორის ამოსაყვანად რომ ჩასულა, ჯავშანი გაუხდია, ჟურნალისტმა 8-ში გადაიღო ის სატვირთო მანქანა,
ვეღარ ვერევი, ერთი ამისიც, კაცი ვერ ამომყავსო... გაუხდია სადაც სერგო მელია ესვენა, გამოაცხადა კიდეც: „აი,
ჯავშანი, მოუკიდებია მეორე დაჭრილიც და ამოუყვანია დაღუპული ქართველი ოფიცერი, რომლის გაყვანა ვერ
(ორივე დაჭრილი გადარჩა). მანქანაც მოიყვანეს მათ შეძლესო...“
გადასაყვანად. სანამ დაჭრილებს მიხედავდნენ, დაღლილი ნანა მელია: „შემდეგ ჟურნალისტსაც ვესაუბრეთ,
ბიჭები მიწაზე ჩამოსხდნენ... სიგარეტის მოსაწევად. უკან გვითხრა, „ფეესბეს“ ვყავდი შეყვანილი და მანქანაზე
მედდები ამზადებდნენ დაჭრილებს გადასაყვანად. ასვლის საშუალება არ მომცეს, მაგრამ ერთს გეტყვით, ის
სიგარეტს არ ჰქონდათ მოკიდებული, რომ დაბომბვა კაცი იქ არ დაუტოვებიათო. იმედი გაგვიჩნდა, ვიფიქრეთ,
დაიწყო – ტანკებს დაარტყეს. „ტანკებს დაარტყეს“, – იქნებ ცოცხალია, იქნებ ტყვედაა, იქნებ „ფეესბემ“ აიყვანა...
ერთმანეთისთვის არ ჰქონდათ ბიჭებს ნათქვამი, რომ ახლა მაგრამ 29 დეკემბერს მოვიდა დეენემის პასუხი, რომ ჩემი
მათ უკან აფეთქდა ბომბი... ძმა განისვენებს მუხათგვერდის სასაფლაოზე. იმ 43 კაცში
მურად ტორჩინავა 7 მეტრზე გაისროლა, ადგილზე იყო, რომელიც 26 აგვისტოს გადმოასვენეს...
რომ მივიდა, ნახა, სერგო მელიაც იქვე ეგდო – მიწა ეყარა. როგორც შემდეგ გაირკვა, ის მანქანა იმავე ღამეს
გადაფერთხა მიწა. სისხლი ვერსად ნახა, მაგრამ თვალები გამოიყვანეს, იმ ადგილიდან 200-300 მეტრში ჩამოაგდეს...
ჰქონდა ოდნავ ღია და პირი. უგონოდ იყო. სუნთქვის ის დაეცა ბრძოლის ველზე. დაეცა გმირულად და ეს
ჩატარება სცადა, მაგრამ რეაქცია არ იყო... დაცემა არ იყო შემთხვევითი, მან იცოდა, სად მიდიოდა...
ეს მოხდა „დუბოვი როშაში“... 8 აგვისტოს, ნაშუადღევს. თანამებრძოლები იხსენებენ, რომ მუდამ წინ იწევდა, რომ
თვითონ ფეხში დაჭრილმა ტორჩინავამ ტყიდან რამდენჯერმე ძლივს მოატრიალეს... გრძნობდა სიკვდილის
ტრასამდე ატარა ძმაკაცი. ტრასაზე დაქოქილი სატვირთო მოახლოებას, ალბათ, იმასაც, რომ აუხდენელი რჩებოდა
მანქანა ნახეს, გადაწყვიტეს, დანარჩენი დაჭრილები და ნატვრა – გაგრის აღება...
50
ლეიტენანტი
რეზო
მამისაშვილი
1983 - 2008
მში ისე წავიდა, ცოლს არ გააგებინა. მარტო ერთი რაღაც-რაღაცები კი წამოსცდა, მე ჩემს ბიჭებს ვერ
წამოსცდა – ბიჭებს ვერ მივატოვებო. არადა, მივატოვებო, შენ გაიგებ, მე როგორი ძლიერი ვარო, ვიდრე
ბიულეტენზე იყო, ახალი ნაოპერაციები. შენ იცოცხლებ და გეყვარები, მე მანამდე ვიცოცხლებო.
ცოლი დაამშვიდა, ვაზიანში შტაბში ვიქნებიო და წავიდა... სიკვდილი პირობითი ცნებაა, არ არსებობსო... რა ვიცი,
რეზო მამისაშვილი ცოლს ბოლოს 7 აგვისტოს ელაპარაკა. ძალიან ბევრ ლამაზ სიტყვას მეუბნებოდა, მეუბნებოდა,
მას შემდეგ თამუნა ჭყოიძეს მისი ხმა აღარ გაუგონია. „8 შენი სიყვარულისთვის გავჩნდი, შენ რომ შემყვარებოდი,
აგვისტოს ვრეკავდი, არ მპასუხობდა, მივხვდი, რომ ჩემს მაგიტომ გავჩნდიო... ცდილობდა, რომ არ მეტირა. როგორც
თავს არაფერი კარგი არ ხდებოდა“, – ყვება თამუნა... კი ტირილს დავიწყებდი, ჩამეხუტებოდა, მეტყოდა, მე ხომ
ამ დროს მისი ქმარი უკვე გმირი იყო. უკვე თავი ჰქონდა შენთან ვარ, შენ არასოდეს არ უნდა იტიროო... რეზო მე არ
მიტანილი მამულის სამსხვერპლოზე... მინახავს გაბრაზებული, საოცრად მშვიდი ადამიანი იყო,
„სიკვდილის არ ეშინოდა... საკუთარი სურვილით მაშინაც კი, თუ ოჯახში ვინმე ეკამათებოდა, ჩაეხუტებოდა,
იბრძოდა პირველ ხაზზე, არავის ძალა არ დაუტანებია, დააწყნარებდა... ხანდახან ეუბნებოდნენ კიდეც, რა
როგორც ბატალიონის უფროსმა მითხრა... დაბომბვა რომ დღეში გაგდებს ცოლი, ცოტა მკაცრი იყავიო, ეცინებოდა,
დაიწყო, ბიჭს ჩაეხუტა, რომელსაც კანტუზია დაემართა, „ვაბლატავებო“, პრობლემა არააო... ხუმრობა უყვარდა...“
ამშვიდებდა... როცა გადაეფარა, მაშინ დაიღუპა... კი იცოდა, რეზო მამისაშვილმა ბავშვობაც და ცხოვრებაც გლდანში
რომ ტყვიაგამძლე არ იყო, მაგრამ... იმ მომენტში მისთვის გაატარა, დღეს საგარეჯოს რაიონში, მარიამისჯვარში
სხვისი სიცოცხლის გადარჩენა უფრო მნიშვნელოვანი განისვენებს – ბებოსა და პაპას გვერდით, საყვარელი
აღმოჩნდა. მე იმ ბიჭის არც გვარი ვიცი, არც სახელი, ბებოსა და პაპას გვერდით, ვისთანაც გაატარა ამ ქვეყნად
ღმერთმა სულ დალოცვილი ატაროს... მის გადარჩენას ყოფნის პირველი წელიწადი, როცა დედა ფეხმძიმედ იყო
შეეწირა. მე, ცხადია, ვამაყობ, რომ ბევრი გადაარჩინა მის უმცროს ძმაზე. მერეც გამორჩეულად ჰყვარებია ბებოც
რეზომ, რომ ყველას ეფარებოდა, რომ არ შეეშინდა, რომ და პაპაც.
არ გამოქცეულა, მაგრამ იმასაც ვიტყვი, რომ მე მისით „ხანდახან დამირეკავდა, გულს გამიხეთქავდა, აქა და
მანამდეც ვამაყობდი, სანამ ცოლად გავყვებოდი და აქ ვარ, ცუდად ვარ, სასწრაფოდ მოდიო, გავვარდებოდი
შემდეგაც... ხანდახან ვფიქრობ, იქნებ სჯობდა კიდეც, ტაქსით, მივიდოდი და რას ვხედავ, ძმაკაცებთან ერთად
რომ გამოქცეულიყო, უფრო ბედნიერი ვიქნებოდი, ჩემთან ქეიფობდა... ცდილობდა, სულ ერთად ვყოფილიყავით, ომში
ერთად იქნებოდა-მეთქი... არ ვიცი... შეიძლება ცუდ წასვლის წინაც, ბოლო დღეები ერთად ვიყავით, ახალი
რამეს ვამბობ, მაგრამ... არა. არასწორად ვამბობ, ახლა ნაოპერაციები ვიყავი, სიცხეები მქონდა და 6 აგვისტოს,
მე თვითონაც ჯარში ვარ, ავიაციაში, და ვხვდები, რომ სამედიცინო შემოწმებაზე წამიყვანა, სამხედროების
სწორად მოიქცა. ასე უნდა მოქცეულიყო, იმიტომ, რომ სულ ოჯახებს რომ ეკუთვნოდათ, ბოლო დღესაც ჩემზე იზრუნა...“
2 თვეა, ვუყურებ ჩემს თანამშრომლებს და რომელიმეს რომ თამუნა რომ გაიცნო, მაშინ სავალდებულო სამსახურს
რამე დაემართოს, მეც ვერ მივატოვებ და მესმის მისი... იხდიდა, მერე საკუთარი ნებით დარჩა ჯარში, სამხედრო
მეც იგივეს გავაკეთებდი, შეიძლება ვერ შევძლო, მაგრამ აკადემიაც დაამთავრა და ვაზიანში, მეოთხე ქვეით
ვეცდებოდი...“ ბრიგადაში, 42-ე ბატალიონში გააგრძელა მოღვაწეობა.
რეზო მამისაშვილმა და თამუნა ჭყოიძემ ერთმანეთი 2002 „ეკლესიური ბიჭი იყო, ლოცულობდა, მარხულობდა...
წელს გაიცნეს ვერაზე, გამომცემლობის შენობაში, თამუნა ერთხელ ჯარში, მარხვის დროს, მზარეულს ხორციანი კოვზი
დამწყები ჟურნალისტი იყო და ერთ-ერთ რედაქციაში ჩაუდია ლობიოში და რეზოს არ უჭამია, ცარიელ პურზე
მუშაობდა, რეზოს იმ შენობაში ლექციები უტარდებოდა, გადაუვლია და იმ ლობიოს აღარ გაჰკარებია, მაქსიმალურად
იურიდიულზე სწავლობდა. ცდილობდა მარხვის დაცვას, უნდოდა, ყველაფერი კარგად
„ჩემი თანამშრომელი, ირმა პარუნაშვილი რეზიკოს გაეკეთებინა... ეკლესიურ წიგნებს კითხულობდა, ბოლო
კურსელი იყო და მან გამაცნო... რეზიკომ რომ გამიცნო, დროს განსაკუთრებით. ძალიან იყო ჩაღრმავებული, მამა
იმ დღესვე მითხრა, შენ ჩემი ცოლი გახდებიო, ეს მაშინ გაბრიელის, მამა პაისის ცხოვრებით იყო დაინტერესებული.
სასაცილოდ არ მეყო, მაგრამ ორ წელიწადში მე მისი ცდილობდა, ამოეცნო, რა იყო ნამდვილი, ჭეშმარიტი,
ცოლი გავხდი... მასთან არასოდეს არ ვიყავი დაძაბული, კეთილი, სწორი... შაბათ-კვირას, თუ სახლში იყო,
დაკომპლექსებული. მეუღლე რომ გავხდი, კიდევ უფრო აუცილებლად მივყავდი წირვაზე, ბოლო 7 თვე მისი ნაწილი
მეტად შემიყვარდა... ძალიან თბილი ადამიანი იყო, კეთილი, ნიქოზში იყო სამშვიდობო მისიით. ნიქოზის მოძღვარმა
ჩუმი, წყნარი... გვითხრა, რეზოს უთხოვია, ხშირად მოდით, ბიჭები რომ
ყოველთვის ვგრძნობდი, რომ ძალიან ვუყვარდი... ისე უფრო შემოვიდნენ რწმენაშიო, ბევრს დააწყებინა მარხვა,
წავიდა ომში, არ გამაგებინა, იცოდა, რომ ვინერვიულებდი. ძალიან მონდომებული იყო... სამშობლო უყვარდა ძალიან,
53
სწამდა, რომ რუსები ვერ დაგვამარცხებდნენ. ამბობდა, საამაყო ადგილზე, უფრო ხშირადაც ვივლიდი... მაგრამ
რომ შეუძლებელი არაფერია... სიკვდილის არასდროს მშობლებმა ასე გადაწყვიტეს...
ეშინოდა, ხშირად ლაპარაკობდა სიკვდილზე...“ – ყვება გორგასლის პირველი ხარისხის ორდენით დააჯილდოვეს.
თვალცრემლიანი თამუნა. თუმცა, მე ისედაც ვიცოდი, ჩემთვის ისედაც გმირი იყო და
რეზომ და თამუნამ 2004 წელს, 8 აგვისტოს იქორწინეს, 4 სიცოცხლეშივე ვამაყობდი მისით...
წლის შემდეგ, 2008-ის 8 აგვისტოს კი... დაიღუპა. ვიცი, სამშობლოსთვის დაღუპული ადამიანი სამოთხეში
„ბიჭებმა ძალიან კარგად იცოდნენ, რასაც ნიშნავდა ხვდება და მაგითღა ვიმშვიდებ გულს...“ – ყვება თამუნა.
პირველ ხაზზე წასვლა, მაგრამ წავიდნენ. გაბედეს და დღეს თამუნა უკვე თავად მსახურობს ჯარში.
წავიდნენ, არ შეშინებიათ სიკვდილის...“ „ომში წასვლის წინ მითხრა, მინდა ისეთი ძლიერი იყო,
რეზო მამისაშვილი გმირულად დაეცა „დუბოვი როშაში“. როგორი ძლიერებიც არიან ჯარში სხვა ქალებიო. ძალიან
მისი ცხედარი საკმაოდ გვიან, 26 აგვისტოს გადმოასვენეს, პატივს სცემდა იმ ქალებს, რომლებიც ჯარში იყვნენ.
42 გმირის ცხედართან ერთად, ამოცნობა ვერ მოხერხდა, მიყვებოდა, ისეთი ძლიერი გოგოები არიან, სიტყვა
მხოლოდ მოგვიანებით, დეენემის პასუხის წყალობით გახდა დავიღალე, არ გამიგიაო... ომმაც აჩვენა, რა ყოჩაღი
ცნობილი, რომ ის მუხათგვერდში განისვენებდა. ქალებიც გვყავს ჯარში...“
მანამდე არავინ იცოდა დანამდვილებით მისი ბედი. ერთმა კარგმა ქართველმა ბიჭმა ამ ქვეყნად სულ 25 წელი
„მერე მშობლებმა მარიამისჯვარში, თავის სოფელში დაჰყო, იმისთვის, რომ სხვის შვილებს მშვიდად ეცხოვრათ
გადაასვენეს. მე მინდოდა გმირთა საფლავზე ყოფილიყო... ქართულ მიწაზე...
54
რეზერვისტი
ლევან
ჭოჭუა
1985 - 2008
ს ერთ-ერთი იყო იმ შვიდი რეზერვისტიდან, ვინც ლიკა ჭოჭუა, და: „ახალი ჩაძინებულები ვიყავით,
სენაკის სამხედრო ბაზაზე დაიღუპა აგვისტოს ომის ტელეფონმა რომ დარეკა. ერთად გამოგვეღვიძა, საათს
დროს, როცა რუსეთმა სენაკის ბაზა დაბომბა. შევხედე, 02:47 იყო... ვერაფრით წარმოვიდგენდი, რომ ეს
ლევან ჭოჭუა მეომარი არ ყოფილა, ის მხოლოდ ზარი საბედისწერო აღმოჩნდებოდა ჩვენი ოჯახისთვის.
რეზერვისტი იყო – 22 წლის სტუდენტი ბიჭი. ლევანმა მობილური აიღო და დავინახე, სახე როგორ
გამოიძახეს. ადგა. არც ბაქოში გაქცეულა და არც შეეცვალა. ცოტა ხანში ტელეფონი გაითიშა. ვკითხე, ვინ
ბუჩქებში. იყო-მეთქი. ვიღაც უცნობი მირეკავს და მეუბნება, რომ ხვალ,
წავიდა, გამოცხადდა პირნათლად და... დღის 2 საათზე, ხობის კომისარიატში უნდა გამოვცხადდეო.
დაიღუპა სენაკში. დაბადებითაც სენაკში დაიბადა. ისევ დარეკა ლევანის მობილურმა, ამჯერად მეც მესმოდა
მშობლები – მძლავრი ჭოჭუა და ნუცა სერგია-ჭოჭუა ხობში მათი საუბარი...“
მსახურობდნენ და ამიტომაც მათ ლევანი და მისი და ხობში ლიკა ჭოჭუა: „იმ უცნობთან საუბარი რომ დაამთავრა,
შეიყვანეს სკოლაში. ტელევიზორი ჩამართვევინა, რამდენიმე წუთში
ლიკა ლევანზე ერთი წლით უფროსი იყო, მაგრამ მაინც „კურიერის“ საგანგებო გამოშვება დაიწყო. „რუსთავი 2“-
ერთ მერხს უსხდნენ. ის კორესპონდენტი ტყვიების წვიმის ფონზე საუბრობდა
„ლიკა მეორე კლასში იყო, ლევანი რომ სკოლაში პირდაპირ ეთერში. ლევანს ჟურნალისტებზე ვუთხარი, აი,
შევიყვანეთ, მაგრამ იმდენად ნიჭიერი აღმოჩნდა, რომ ესენი არიან ნამდვილი გმირები, თორემ რეზერვისტები
კომისია შედგა, შეამოწმეს და პირდაპირ მეორე კლასში როგორ გახდებით გმირები, ნორმალურად იარაღის
დასვეს. 5 წლისამ თვითონ ისწავლა წერა-კითხვა, 6 სროლაც კი არ იცით-მეთქი. ლევანმა პასუხი არ გამცა,
წლისა ვეფხისტყაოსანს კითხულობდა, ერთუცნობიან დაფიქრებულმა შემომხედა... ამ სიტყვებს ვერ ვპატიობ
განტოლებებს ხსნიდა...“ – იხსენებს თვალცრემლიანი დედა. ჩემს თავს... ვერ ვხვდებოდი, რომ გმირობისთვის სულაც არ
ოჯახი სენაკში ცხოვრობდა და ყოველდღე ხობში დადიოდა. არის აუცილებელი იარაღის კარგად ფლობა, გმირობისთვის
არადა იმ დროს უკვე სამოქალაქო ომი მძვინვარებდა, ის სულისკვეთებაც საკმარისია, რომელიც ლევანს ჰქონდა...
ტყვიების წვიმაში უწევდათ ცხოვრება. ოჯახი სენაკიდან „კურიერის“ დამთავრების შემდეგ ტელევიზორი დატოვა,
საცხოვრებლად ხობის რაიონში, ბებია-ბაბუასეულ ძველ დაძინებას არ აპირებდა, ჩაეძინა, ექვსს ხუთი წუთი რომ
სახლში გადავიდა და ბავშვებიც იქვე შეიყვანეს სკოლაში. აკლდა, გავაღვიძე, ხუთ წუთში უკვე წავიდა, ქუჩაში რომ
თავიდან ასე ფიქრობდნენ, დროებითო. მაგრამ ბავშვებმა გავიდა, მხოლოდ რამდენიმე ტაქსი მოძრაობდა, აივნიდან
ის სკოლა დაამთავრეს. დაამთავრეს წარჩინებით და და- გადავხედე, ლევანის ფეხის ხმა ახლაც ჩამესმის ყურში,
ძმა მოსკოვში წავიდა სასწავლებლად, მოსკოვის ტექნიკურ ბოლოჯერ ამომხედა და წავიდა... მესიჯებს ვუგზავნიდი,
უნივერსიტეტში ჩააბარა ორივემ და ორი წლის შემდეგაც ლევან სად ხარ, ლევან სად ხარ... მწერდა, რომ სამი საათი
ორივე ერთად დაბრუნდა საქართველოში, ორივემ აქ, ელოდა ტრანსპორტს; რომ 9 საათამდე დასავლეთის
ტექნიკურ უნივერსიტეტში, განაგრძო სწავლა. მიმართულებით არაფერი გავიდა; გორს რომ ბომბავდნენ,
ორივემ ერთად დაამთავრა ბაკალავრიატი, ორივემ იქ მოხვდა; მწერდა, ვერ წარმოიდგენ, რა ხდება, გორში
ჩააბარა მაგისტრატურაში, მაგრამ უკვე მარტო ლიკა ომია გაჩაღებულიო. „ზესტაფონში ვარ“, „აბაშას გავცდი“...
ამთავრებს მაგისტრატურას... ამის შემდეგ, ლევანმა მხოლოდ ერთხელ დამირეკა სენაკის
არადა, როგორც დედამისი მიყვება, ლევანი დოქტ ბაზიდან...“
ორანტურისთვისაც ემზადებოდა, ჟურნალ „ტრანსპორტში“ ნუცა ჭოჭუა: „სახლში მოვიდა და ჩვენ გავყევით სენაკის
სამეცნიერო სტატიებს აქვეყნებდა... ბაზაზე, მე და მამამისი. ზუსტად მიასწრო 2 საათზე.
თან საქართველოს ბანკის დიდუბის ფილიალში დამპირდა, დაგირეკავთო, აღარ დაურეკავს. საღამომდე
მუშაობდა მიკროდაფინანსების საკრედიტო ექსპერტად... ჭიშკართან ვიდექი, ხან ვის ვაბარებდი, დამირეკოს-მეთქი,
დღე-დღეზე ფინანსთა სამინისტროში უნდა დაეწყო ხან – ვის, არ მირეკავდა, მე ვრეკავდი და უკვე გათიშული
მუშაობა... ბაკალავრიატი რომ დაუმთავრებია, დედას ჰქონდა ტელეფონი. ბოლოს ახლობელი ვნახე, იქ მუშაობდა,
შეუთავაზებია, იქნებ შენ და ლიკამ მაგისტრატურა დილით ადრე დავარეკინებო, დამამშვიდა, წამოვედით....
საზღვარგარეთ გაიაროთო. ლევანს უარი უთქვამს. დედა შუაღამისას მომიკაკუნა მეზობელმა, სენაკის ბაზაზე
ამ უარს თბილისის სიყვარულით ხსნის. ამიტომაც აპირებს გამომყევიო... წავედით... მივედით, ბაზა დაბომბილი იყო,
ოჯახი სამეგრელოდან მის გადმოსვენებას... საშინელება ტრიალებდა, იყო ყვირილი, ტირილი, ძებნა,
ლევანი რეზერვში პირველად 2007 წელს გამოუძახიათ, უბედურება, ის ადგილი დაიბომბა ბაზაზე, სადაც ლევანის
18 დღით. 2008 წლის ზაფხულშიც – 8 დღით... ბატალიონი იდგა... ფეხთ დავიხადე, მე და ჩემი ქმარი ყველგან
მესამედ – 8 აგვისტო რომ ჯერაც არ იყო გათენებული... ვეძებდით ლევანს... ვაწერინებდი ოფიცრებს ლევანის
57
გვარსა და სახელს, არ ვიცითო, მპასუხობდნენ, დავრბოდი, ლიკა ჭოჭუა: „ვერ გეტყვით, რომ ბედნიერი ვარ,
ვკიოდი, ყველა ასე იყო, ყველა თავის შვილს ეძებდა და მაგრამ ამაყი ვარ, რომ ლევანის და ვარ... ძალიან მიმძიმს
ტიროდა... ვერც მკვდარი ვიპოვე, ვერც ცოცხალი... დილიდან მისი ტანსაცმლის ყურება, რომელსაც ის ვეღარასოდეს
ჩემს ტელეფონზე ლევანის ტელეფონიდან დაიწყო რეკვა, ჩაიცვამს, მის მობილურს დღემდე ვხმარობთ და როცა
გამიხარდა, ცოცხალია, მირეკავს-მეთქი, ვპასუხობდი: ხო, რეკავს, მგონია, რომ ლევანს ურეკავენ... ერთადერთი იმის
შვილო, ლევან-მეთქი, და ითიშებოდა ტელეფონი... თურმე რწმენა მასულდგმულებს, რომ ლევანი უფალთანაა და
ლევანი უკვე პროზექტურაშია, შესატყობინებლად რეკავენ. კიდევ ვნახავ იმქვეყნად. ეს მაძლევს იმის ძალას, რომ არ
რომ ხვდებიან, დედა ვარ, არ მელაპარაკებიან... ბიძაშვილმა დავეცე... ლევანი მებრძოლი სულის ადამიანი იყო, არაერთი
ამოიცნო ლევანი... დასახიჩრებული იყო ჩემი ლამაზი ბიჭი... წინააღმდეგობა გადაულახავს, ამჯერადაც ასე მეგონა,
ლევანი ამ ქვეყნიდან წავიდა იმ რწმენით, რომ მიდიოდა მაგრამ მისი მებრძოლი სული უძლური აღმოჩნდა რუსული
სამშობლოს დასაცავად... დანიშნული შეყვარებული და ბომბების წინააღმდეგ...“
რჩა... ეკა ფაჩუაშვილი უნივერსიტეტში სწავლობს მე გარდაცვალების შემდეგ ლევანს გადაეცა მედალი
ოთხე კურსზე. იმ გაგანია ომში ჩამოვიდა სამეგრელოში და მხედრული მამაცობისთვის.
ჩვენთან ერთად ტიროდა ის დღეები...“
58
სერჟანტი
ელგუჯა
ინაური
1977 - 2008
ას ამ ქვეყნად დარჩა 2 ბიჭი, სახლის ჩაყრილი ზრდიდა ორ ბიჭს – ნოდარსა და ნიკოლოზს.
საძირკველი და სახელი – გმირის სახელი. ის ელგუჯა მოგვიანებით ჯარში შევიდა, გორის ჯავშანსატანკო
ინაურია. გმირებს წარსული დრო არ ესადაგებათ. ბატალიონში მსახურობდა, თავიდან კაპრალი იყო, ომამდე
ომამდე ერთი წლით ადრე შევიდა ჯარში. 7 აგვისტოს, დააწინაურეს, ათმეთაურად, ეკიპაჟის უფროსი იყო...
გამთენიისას, გავიდა სახლიდან და აღარ დაბრუნებულა. მშობლების აშენებული სახლი პატარა იყო, თან ბიჭები
8-ში სამაჩაბლოში იბრძოდა, მაგრამ რუსული ბომბი ეზრდებოდა და ახალი სახლის მშენებლობა წამოიწყო.
დავალებაზე გამობრუნებულს დაეწია გორში, 9 აგვისტოს, აგვისტოს დასაწყისში ერთკვირიანი შვებულება აიღო –
დილით – სატანკო ნაწილის დაბომბვისას... ელგუჯა ინაურმა საძირკველი ჩაყარა, სარდაფს თხრიდა. შორენა იხსენებს,
სულ 31 წელი იცოცხლა... რომ ჩქარობდა, თითქოს მოსწრება უნდოდა... 7 აგვისტოს
ერგნეთში გატარებული ბავშვობა. ფათერაკები. შვებულებიდან უნდა გასულიყო, ამიტომ 6 აგვისტოს,
თანატოლების აყოლიება. ინათა თუ არა, ბიჭები წამოყარა, სათევზაოდ წავიდეთო,
ბლის ქურდობა თუ შუაზე გადახლეჩილი ფეხი, სადღაც გახარებული ბიჭები ფრენა-ფრენით გაჰყვნენ მამას
რომ ჩავარდა... ლიახვზე...
ცელქი იყო, მაგრამ კარგად სწავლობდა და უფროსმა „მთელი დღე ლიახვზე გაატარეს, ბავშვები დღემდე
დამ ბოლო კლასებში თბილისში გადმოიყვანა თავისთან. ამ დღეს იხსენებენ...“ – ყვება თვალცრემლიანი შორენა.
სკოლა ვარკეთილში დაამთავრა. მერე იყო იურიდიული იმ საღამოს კი... უკვე განგაში გამოცხადდა. შუაღამისას
ფაკულტეტი და ჯარი. გუჯაც გამოიძახეს. სახლიდან ღამის 4 საათზე გავიდა.
უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ, სოფელში შორენა მშვენიერაძე: „ისეთი ნელი ნაბიჯებით მიდიოდა...
დაბრუნდა, სადაც ბოლოჟამს ყოველთვის ომი იყო, მაგრამ სანამ თვალს მოეფარა, ერთი 15-ჯერ მოიხედა უკან,
ხალხი არ დრკებოდა და არც დღეობებს იშლიდა. სწორედ ალბათ, გრძნობდა... ამის შემდეგ აღარ მინახავს... დილით
დღეობაზე გაიცნო შორენა მშვენიერაძე – მომავალი სანთელი დავანთე ხატებთან, გამოვედი, იმდენად არეული
მეუღლე. შორენა ძმაკაცის დეიდაშვილი იყო. თანატოლი ვიყავი, დამავიწყდა, სანთელი რომ ჩაიწვა, უცნაურად
გოგონა რუსთავიდან, რომელსაც დეიდა ჰყავდა ნიქოზში მოეკიდა მარტო გუჯას ჯვარსა და მაცხოვრის ხატს და
გათხოვილი, დედულეთიც აქეთ ჰქონდა – დედის მშობლები ჩაქრა. იქვე ღვთისმშობლის ხატი იყო, იმას არ წაჰკიდებია,
არკნეთში ცხოვრობდნენ. პაპას იმ წინა ომის დროს ოსებმა არც ფარდებს... დედამთილმა რომ ნახა, ენიშნა, ჩვენს
კონდახი ჩაარტყეს, სამ თვეში გარდაიცვალა. იმხანად, თავს რაღაცა ცუდი ხდებაო... იმ დილითვე მელაპარაკა,
როცა ელგუჯამ შორენა გაიცნო, შორენას მშობლები დაწყნარდა, იცოდა, რომ მოვდიოდი და ბავშვები მომყავდა,
სწორედ არკნეთში იყვნენ გადასული – მოხუცი დედის მაგრამ საღამომდე ვერაფრით ვერ გამოვედი ერგნეთიდან.
მოსავლელად, მერე დარჩნენ კიდეც, დღესაც იქ არიან. შუადღეს უჩვეულო სიჩუმე ჩამოვარდა, 4-ის შემდეგ
აქეთ ვერ გადმოდიან... მხოლოდ ერთხელ, ისიც ძლივს საშინელი სროლები დაიწყო, დედამთილ-მამამთილმა
მოახერხეს გადმოსვლა, რომ შვილისთვის დაქვრივება გამომაცილეს, თვითონ არ წამოვიდნენ... გუჯა რვაში უკვე
მიესამძიმრებინათ... კონფლიქტის ზონაში იყო, მთელი დღის განმავლობაში
დაქვრივებამდე იყო გაცნობა და ქორწილი სამ თვეში. საბრძოლო მოქმედებების ადგილას იყვნენ, შემდეგ
ქორწილს სექტემბერში აპირებდნენ და მაისში უფროსმა გორში გამოაბრუნა დავალებით, „ბეტეერი“ უნდა
იქორწინეს. აჩქარებას თურმე იმანაც შეუწყო ხელი, რომ შეეკეთებინათ და 9-ში დილით უნდა დაბრუნებულიყვნენ... 8
არკნეთში სიარული არ მოსწონდა – ოსების მიმართ მთლად აგვისტოს ველაპარაკე კიდეც... 9-ში, დილით, სადღაც ათის
კარგად არ იყო განწყობილი... გასაგები მიზეზების გამო... ნახევარზე, უკვე ის-ის იყო, უნდა გასულიყვნენ. სატანკო
`ისეთი პიროვნება იყო, დიდი დრო არ უნდოდა იმის ნაწილის გადმოსწვრივ იდგნენ, ნაწილი რომ დაიბომბა...
მიხვედრას, რომ კარგი ადამიანი იყო... 21 წლისები ვიყავით... გუჯა ეკიპაჟის დანარჩენ ბიჭებთან ერთად დაიღუპა.
მახსოვს, თავსხმა წვიმაში მოვიდა ხელის სათხოვნელად, არ მათ გარდა კიდევ 4 ბიჭი იმსხვერპლა ამ დაბომბვამ,
ველოდებოდი, ორი დღის წინ მნახა... ხელი სთხოვა მამაჩემს ნაწილში, სასადილოში მყოფი 17-18 ბიჭიც დაიღუპა... რომ
და გავყევი...“ – ყვება შორენა. სიყვარულში გაუმართლა, გამოცხადდა, სატანკო ნაწილი დაიბომბაო, მოსვენება
კარიერა კი ვერა და ვერ აიწყო. არათუ კარიერა, სამსახურიც დავკარგე. გუჯას დაღუპვა 10 აგვისტოს გამაგებინეს, როცა
კი ვერ იშოვა ვერასდიდებით. ამიტომაც დასახლდა უკვე დაკრძალული იყო... მე რუსთავში ჩემს ძმასთან ვიყავი,
სოფელში, ხეხილი ჩაყარა, ნაკვეთებს უვლიდა, ცალკე ბავშვებთან ერთად, საშინელი სიტუაცია იყო, სოფელი
მიწაზე მუშაობდა, ცალკე კი ბენზინის მანქანა ჰქონდა იცლებოდა, მაგრამ, რომ გაიგეს, გუჯას მოასვენებენო,
ნაქირავები. მერე, ბაზრობის მოშლის შემდეგ, მხოლოდ დარჩნენ, დაელოდნენ, დაკრძალეს და დაიცალა სოფელი...
მიწასთან ჭიდაობით ინახავდა მრავალსულიან ოჯახს. ჩემმა დედამთილ-მამამთილმა არ დატოვეს სოფელი.
61
ომის დამთავრებიდან ერთი კვირის შემდეგ, ნიღბიანი მეგონა, უფრო რთულად გადაიტანდნენ, მაგრამ ყოველდღე
მაროდიორები ჩემს დედამთილს მიუცვივდნენ. გაგებული რომ ვუხსენებ, ასე იყო, ისე იყო, მამა ასე არ გააკეთებდა,
ჰქონდათ, რომ ჯარისკაცი დაიღუპა. ჩემმა დედამთილმა მამა ასე გეტყოდა, ისე გეტყოდა... მხნედ არიან, გვერდით
ფორმა გადამალა, მაგრამ ჯარისკაცის მაისურები ნახეს ეგულებათ თითქოს, უბრალოდ, მივლინებაშია... არა,
კარადაში, დაგლიჯეს, საქართველოს დროშებთან ერთად, იციან, რომ მამა ზეცაშია, მაგრამ გრძნობენ, რომ უყურებთ
გაძარცვეს სახლი, კედლებს ნატყვიარები დღესაც ატყვია. და ცუდად მოქცევას ერიდებიან, ცდილობენ, კარგად
მადლობა ღმერთს, არ გადაგვიწვეს სახლი, გაამწარეს მოიქცნენ...“
საწყალი ქალი. „ძალიან ბევრი რამ დამრჩა სამახსოვროდ, ჩემი გულიდან
ორმოცზე ჩავედი, რუსები ჯერაც კარალეთში იდგნენ, არ ამოირეცხება არასოდეს... განსაკუთრებული ურთ
ბავშვები ვერ ჩავიყვანე, საშიში იყო, ვერც შავები ჩავიცვი, იერთობა გვქონდა. ყველანაირად ვუგებდით ერთმანეთს,
სოფელში ვინც იყო მობრუნებული, შენდობა ვათქმევინეთ... ძალიან მძიმე პერიოდები გადაგვიტანია ერთად.
ბიჭები 7 და 8 წლისანი არიან, ძალიან უყვარდათ მამა, პატარა ბევრი კარგი რამ მაქვს გასახსენებელი, ისეთი მნი
სულ უკან დაჰყვებოდა, სამსახურიდან რომ მოვიდოდა. შვნელოვანი არაფერი, მაგრამ... მყუდრო ოჯახი გვქონდა...“
62
თანდაშვილი
1971 - 2008
ს ალალბედზე გადაურჩა რუსი „სალდათის“ ორლესურ და დღემდე მახსოვს, რომ მითხრა – ვიცოდი, პირველი შენ
ნიჩბებს 9 აპრილს. მოხვიდოდიო...“
ის ბეწვზე გადაურჩა სიკვდილს აფხაზეთის ომში თვე-ნახევრის შემდეგ ქუთაისის საავადმყოფოდან
და ვეღარ გადაურჩა შარშან რუსეთის თავდასხმას. გამოწერეს. თბილისში ჩამოსულს დახვდა – უშუქობა,
ალექსანდრე თანდაშვილი დღე-დღეზე 37 წლის უნდა უტრანსპორტობა, უპურობა და უსულგულობა. დედამისი
გამხდარიყო. 19 წლიდან მოყოლებული ფორმა არ გაუხდია იხსენებს, რა გოლგოთას გადიოდნენ სანზონიდან ისნამდე,
– იყო სპეცრაზმელი, მესაზღვრე, მშვიდობისმყოფელი როცა ჰოსპიტალში გადახვევაზე მიდიოდნენ. მეტრო
ერაყში, ბოლოს ვაზიანში მსახურობდა და სიცოცხლე ჩერდებოდა, შესვლა შესწრებაზე იყო, ერთხელ მემანქანეს
ცხინვალში დაასრულა. იყო იმ პოზიციაზე, სადაც ყოფნას ვთხოვე, შეხვევაზე გვაგვიანდება, ეგებ თქვენს კაბინაში
არავინ და არაფერი ავალებდა, მხედრული გულის გარდა. შეიყვანოთ-მეთქი, შემომიღრინა, აქ ყველა დაჭრილია და
მან თავის გასავლელი გზა კაცურად გაიარა. მე რომელი ერთი წავიყვანოო. როგორც იქნა, შევაღწიეთ
ახლახან თბილისში, მეტრო სამგორთან, საბაგიროს ვაგონში“...
ქუჩას მისი სახელი მიენიჭა. თავად მას – გორგასლის შეაღწიეს ვაგონში, ძლივს დასვა – ფეხზე დიდხანს დგომა
პირველი ხარისხის ორდენი... განისვენებს მუხათგვერდის არ შეიძლებოდა, მაგრამ ვიღაც დომინოს თამაშისგან
ძმათა სასაფლაოზე... დაღლილმა ბიძამ „დაანამუსა“: არცა გრცხვენია, ასაკოვანი
ოფიციალურად ალექსანდრე ერქვა, დედა ალიკას კაცი ფეხზე ვდგავარ, შენ ზიხარო.
ეძახდა, ძმა და მეუღლე – ალეკოს... „წამოდგა, მოუბოდიშა, ცოცხალი თავით აღარ დაჯდა...
დაიბადა ქიზიყში, სოფელ ანაგაში, დიმიტრი და ლენა ისეთი წლები იყო, არავის აინტერესებდა, შენ რომ დაჭრილი
თანდაშვილების ოჯახში. წლინახევრის იყო, ოჯახი რომ იყავი... ისევ ჩადგა მწყობრში. ვერც ამ დაჭრამ ვერ
თბილისში გადმოვიდა საცხოვრებლად. შეაცვლევინა გადაწყვეტილება. მეომრად დავიბადე, მე სხვა
დედა: „სანზონაში ვცხოვრობდით, სკოლაც აქ დაამთავრა, გზას ვერ ავირჩევო“.
ვერ ვიტყვი, რომ ბრწყინავდა, მაგრამ მასწავლებლებს ძაან იარაღი ბავშვობიდან ჰყვარებია, ნებისმიერ იარაღს
უყვარდათ, საშუალოდ სწავლობდა, ძიუდოში ვარჯიშობდა. დაგიშლიდა და აგიწყობდაო, – ამბობს მამამისი. ძმა, დათო
სკოლის დამთავრების შემდეგ ფიზკულტურის ინსტიტუტში აკონკრეტებს, ბიძაჩემი მონადირე კაცია, იმას დაჰყვებოდა,
ჩააბარა, თან ჭიდაობდა“. სანადირო თოფებით დაიწყო იარაღის სიყვარულიო...
სწორედ ვარჯიშიდან ბრუნდებოდა, 1989 წლის 8 მამამისს თან ეცინება, თან თვალზე ცრემლი ადგას, ისე
აპრილს აქციას რომ შეუერთდა და ზურგზე მოკიდებულმა იხსენებს, როგორ გააკეთა პატარა ალიკამ თავისი ხელით
სპორტულმა ზურგჩანთამ რომ გადაარჩინა – რუსი მშვილდი, თან ისეთი მაგარი, გასროლილი ისარი ხეში
ჯარისკაცის მოქნეული ნიჩაბი ჩანთამ შეაკავა. ღრმად ესობოდაო.
ნიჩაბს გადაურჩა, მაგრამ მსუბუქად მაინც მოიწამლა... ომის შემდეგ სასაზღვრო ჯარში დაიწყო მუშაობა.
დედა: „ჭიდაობაზე შეარჩიეს ბიჭები და ალიკა აიყვანეს სწორედ აფხაზეთში ნაომარი ბიჭების თაოსნობით ჩა
სპეცრაზმ „ალფაში“. მე არ მინდოდა, წინააღმდეგი ვიყავი, მოყალიბდა სასაზღვრო ჯარის სწრაფი რეაგირების რაზმი
მაგრამ თვითონ ასე ჰქონდა გადაწყვეტილი. ასეთი იყო, – „მოტომანი“. შემდეგ საქართველოს საზღვრებს იცავდა.
რასაც მოინდომებდა, ბოლომდე აკეთებდა. 19 წლის იყო მამა: „მისი ამბები ძმაკაცებისგან ვიცოდით, თორემ
მაშინ. მას მერე სულ ჯარში მსახურობდა, ოჯახში მისი თვითონ ბევრს არ ლაპარაკობდა. რომ ჰკითხავდი, შვილო,
დაბადების დღე აღარ გადაგვიხდია, სულ აღმა-დაღმა როგორაა საქმე, ყველაფერი კარგადაა, ყველაფერი ნორ
დადიოდა. მერე დაიწყო აფაზეთის ომი, იბრძოდა, მისი მალურადააო, გეტყოდა. წუწუნს ვერ გაიგებდი. ამაყობდა
რაზმიდან პირველი დაჭრილი იყო. უმძიმესი ტრავმა მიიღო, ქიზიყელობით“...
ფეხზე არტერია ჰქონდა გაგლეჯილი, მარცხენა ხელზე სასაზღვრო ჯარში მსახურობდა, უკვე ასმეთაური იყო,
გამავალი ჭრილობები... თვე-ნახევარი იწვა ქუთაისის მასზე 8 წლით უმცროსი, 17 წლის თამუნა რომ გაიცნო.
საავადმყოფოში...“ თამუნას ბიძაშვილის მეუღლეც მესაზღვრე იყო, ალეკოსთან
დათო თანდაშვილი, ძმა: „ალეკოს აფხაზეთში დაჭრის ერთად მსახურობდა ფოლადაურში, თამუნამაც იქ გაიცნო
ამბავი პირველად მე გავიგე და გავვარდი ქუთაისში, 18 ალეკო. თამუნას ეგონა, რომ ალეკოს, უბრალოდ, მოეწონა
წლის ვიყავი, გარეგნობით ძალიან ვგავდი ალეკოს და და მორჩა. მაგრამ არაფერიც არ მორჩა. იყო ბევრი ყვავილი,
საავადმყოფოში რომ შევედი, ექთნები თოკით გამომიდგნენ. სიურპრიზი და 8 თვის თავზე ქორწინება. საჩუქრები და
ეგონათ, ალეკო წამოხტა ახლად ნაოპერაციები. მერე სიურპრიზები არც ქორწინების მერე მოუკლია მეუღ
მიხვდნენ და პალატამდე მიმაცილეს, მითხრეს, ჯერაც არ ლისთვის.
მოსულა გონზეო. რომ შევედი, პირველად გაახილა თვალი „ენით ვერ ავწერ, იმხელა სიყვარული შეეძლო. 10 წელი
65
ცოლ-ქმარი ვიყავით და ერთი წამით არ შენელებულა, არ ისე ლაპარაკობდა, თითქოს თავის თავი ენანებოდა... რომ
გაცვეთილა ჩვენი გრძნობა“. ჩამოხვალ, აუცილებლად შემომეხმიანე-მეთქი. აბა, რას
ალეკოს ერთადერთი ქალიშვილი დარჩა – ანა. ანა ათი ვიზამო. თურმე ომში მიდიოდა. ჩვენ არ გაგვაგებინა...“
წლისაა და კარგად ხვდება, რა ტრაგედიაც დაატყდა. 6 აგვისტოს ბიძაშვილის საფრანგეთიდან ჩამოსვლა
ალექსანდრე თანდაშვილს ვაზიანში მუშაობა ომამდე აღუნიშნავთ რესტორანში.
სულ რაღაც 2 თვით ადრე დაუწყია. ერაყში ყოფნისას თამუნა: „გვიან დამირეკა, ძალიან გახარებული იყო, ყველა
გაიცნო და დაუმეგობრდა ერეკლე ყულოშვილს. ერეკლეს მალაპარაკა. ეს იყო ჩვენი ბოლო ლაპარაკი. მისულა სახლში,
შეუთავაზებია ვაზიანში გადასვლა და საქართველოში დაწოლილა და ღამის 2 საათზე გამოუძახიათ კიდეც... მე
დაბრუნების შემდეგ გადასულა კიდეც. თამუნა იხსენებს, მესხეთში ვიყავი, ვეღარ მოვდიოდი, ვნერვიულობდი, 9
რომ ივლისის ბოლოს ზღვაზე წასულან დასასვენებლად: აგვისტოს გავიგე, რომ ერეკლე ყულოშვილი დაღუპულა,
„მეგობრებმა მოვილაპარაკეთ, რომ ბავშვები არ წაგვეყვანა მხოლოდ ერეკლეს დაღუპვა გავიგე, არადა, თურმე ერთად
და მხოლოდ მეუღლეებთან ერთად წავსულიყავით. დაღუპულან 8 აგვისტოს ერეკლე და ალეკო. ვეღარ
თბილისში 3 აგვისტოს ჩამოვედით, ბავშვი სოფელში გვყა მოვითმინე, წამოვედი თბილისში, მერე აქ მოვიდა სამხედრო
ვდა გაგზავნილი და მე მასთან წავედი, ალეკო თბილისში პირი ვაზიანიდან, ვისაც გარდაცვლილთა სიები ჰქონდა,
დარჩა“. მითხრა, რომ ალეკო ამ სიაში იყო...“
ძმას – დათოს ალეკო სწორედ ზღვაზე წასვლამდე უნახავს ოჯახმა იცოდა, რომ ალეკო დაიღუპა, მაგრამ არ იყო
და გამომშვიდობების მერე, რატომღაც მიბრუნებულა ცხედარი და არც ის იცოდნენ ზუსტად, რა ვითარებაში
და გადახვევია, ალბათ, გულმა მიგრძნო, რომ ჩემს ძმას დაიღუპა. ვერსიები მრავალი იყო – რომ სნაიპერმა ესროლა;
ბოლოჯერ ვხედავდიო, მეუბნება. რომ დაბომბვაში მოყვა; ზოგი უყვებოდა, ერეკლეს
დედას კი ალეკო ბოლოს სწორედ ზღვიდან დაბრუნებული გამოსაყვანად შევიდაო; ზოგი – დაინახა, როცა ერეკლე
უნახავს: ყულოშვილი შედიოდა, თვითონაც ჩაუჯდა მანქანაში,
„სანახავად მოვიდა ჩემთან, ბავშვს, ანას დაბადების ერეკლე ეჩხუბებოდა, დარჩიო, მაგრამ არ მიატოვა და
დღე ჰქონდა, საჩუქარი გაატანა თამუნას. პატარა სუფრა შეჰყვაო... მამამისს ისიც მოუყვნენ, როგორ უნახავთ ალეკო
გავშალე, ანა დავლოცოთ-მეთქი. მარტო მე, ჩემი მეუღლე და და ერეკლე მკვდრები – გოჩა და ხვიჩასავით...
ალეკო ვიყავით. ეს იყო ჩვენი ბოლო შეხვედრა, გემრიელად ცხედარი ვერ იპოვეს და დაკარგულების სიაშიც
გველაპარაკა, ხან რა მოგვიყვა, ხან – რა. მოვესიყვარულეთ ეწერა. ნოემბრის ბოლოს დეენემის პასუხით გაირკვა,
ერთმანეთს. მაიმედებდა, ყველაფერი კარგად იქნებაო. რომ ალექსანდრე თანდაშვილი მუხათგვერდშია დასაფ
სახლი არ ჰქონდა, ამ ბინაში ორი ძმა ვერ დაეტეოდა, ლავებული, რომ მისი ცხედარი მალევე გადმოუსვენებიათ.
მეუღლის მშობლებთან ცხოვრობდა, სესხი აიღო, მეუღლის დედა: „2008 წლის მერვე თვის რვა რიცხვში დაიღუპა
კორპუსში მანსარდაში ფართი შეიძინეს, ბინა უნდა ჩემი შვილი, ჩვენი ბინაც რვა ნომერია და მისი საფლავის
აეშენებინა, პროექტი თავისი ხელით დახაზა, მამამისსაც ნომერიც...“
დაუხატა აქ, ასეთი სახლი უნდა გავაკეთოო. მეოცნებე იყო, დედამისი მაჩვენებს ალეკოს ხელით უფრო დახატულ,
ძალიან უნდოდა, საკუთარი სახლი ჰქონოდა... მე სოფელში ვიდრე დახაზულ ბინის პროექტს, ტირის და ყვება, როგორ
გასვენებაში წავედი, 7 აგვისტოს ჩამოვედი, ჩამოვედი თუ ცდილობს, არ გაეღვიძოს, როცა სიზმარში ალიკას ხედავს.
არა ტელეფონის ზარი იყო. თამუნაც ტირის, როცა ღამღამობით პატარა ანას ქვითინი
დედა, მივდივარო. მე მეგონა, პოლიგონზე მიდიოდა... ესმის...
66
გიორგი
ჯავახიშვილი
1988 - 2008
აგვისტო. ნაომარი ბიჭები ხეთაგუროვში, ტყეში ბავშვი გაიყვანეთ, როგორც გინდათ... ის მართლაც ბავშვი
ისვენებენ. ჩაფხუტები მოიხსნეს, ჯავშანჟილეტები იყო... მხოლოდ 19 წლის.
გაიხადეს. მოეშვნენ. გიორგის დედას, ქალბატონ ფატის არაფერი აქვს
მეთაური ბიჭებს ეტყვის, არ გეგონოთ, რომ ომი მოსაყოლი, გიოს ბავშვობისა და გმირული დაღუპვის
უკვე მოვიგეთ, ჩაიცვით, დაიხურეთ... იმდენად დიდია გარდა.
პირველი გამარჯვების სიხარული, რომ ბიჭებისთვის ომი გიორგი გარდაბანში დაიბადა. 9 კლასი რუსთავში,
მოგებულია. მეექვსე სკოლაში დაამთავრა. მერე ოჯახი მშობლიურ
გიორგი ჯავახიშვილი, ალბათ, უბედნიერესი კაცი სოფელ ქსუისში გადავიდა საცხოვრებლად – იქ
იყო იმ წამებში. აკი უთხრა კიდეც მამამისს, როდესაც მარტოხელა ბებია ჰყავდათ მისახედი, თან ინვალიდი
ჯარში სამსახური დაიწყო, შენი დაწყებული საქმე უნდა მამისთვისაც უფრო იოლი იქნებოდა, ეზოში გასვლის
გავაგრძელოო. მამამისი სამაჩაბლოში იბრძოდა, შემდეგ მაინც არ მოერიდებოდა. სკოლაც იქ დაამთავრა.
აფხაზეთში, თან იბრძოდა პარტიზანულად, 1994 წლამდე, ჯარში წავიდა.
სანამ არ დაინვალიდდა. პატარა გიორგი მაშინ ხუთიოდე „ჩუმად შეაგროვა საბუთები, მე წინააღმდეგი ვიყავი,
წლის იყო, მთელი ცხოვრება ომში დაინვალიდებულ მამას – ყვება თვალცრემლიანი დედა, – მამამისი ხშირად
უყურებდა, ცალი მხარი რომ წართმეული ჰქონდა. მაგრამ უყვებოდა ბრძოლების ამბებს. ისტორია უყვარდა
18 წლის გახდა თუ არა, სანამ გაიწვევდნენ, თვითონ ძალიან. ხატავდა, კარგად სწავლობდა, სამხედრო
მიაკითხა ჯარს და ვაზიანში, მეოთხე ბრიგადაში დაიწყო აკადემიაში უნდოდა ჩაბარება. ვერ გეტყვით, რომ
სამსახური. ფიზიკურად ძალიან ძლიერი ბავშვი იყო, სუსტი იყო,
ალბათ, იწვა ხეთაგუროვის ტყეში და ფიქრობდა, რომ მაგრამ ძალიან უყვარდა ვარჯიში, სულ ვარჯიშობდა.
მამის დაწყებულ საქმეს აგრძელებდა, თან ვაჟკაცურად. ბოლო ერთ თვეს ისე დავაჟკაცდა... ძალიან დავა
ჯერ არ იცოდა, გმირი თუ გახდებოდა. შეყვარებულიც ჟკაცდა... ომამდე ერთი კვირით ადრე ვნახე, სოფელში
გაახსენდებოდა, თამუნა. ცოლად რომ არ გაჰყვა, ჯერ ერაყი იყო ჩამოსული, მოწყენილი, სევდიანი. თავის პატარა
მოიარე და მერე გამოგყვებიო, რომ უთხრა. ამაყი იქნებოდა, ბლოკნოტში ავტომატს ხატავდა... გამოვკითხე, რატომ
წარმოიდგენდა, როგორ დაბრუნდებოდა რუსთავში ხარ მოწყენილი, ეს არეულობა რომაა, თქვენ ხომ არ
გამარჯვებული, როგორ მივიდოდა, როგორ ეტყოდა, ანდა უნდა გამოგიძახონ-მეთქი, არაო, მითხრა. თამუნა არ
სულაც არაფერს არ ეტყოდა და შეხედავდა ამაყად... დედა მომყვება და მაგაზე ვდარდობო. დავამშვიდე. ძალიან
აუცილებლად გაახსენდებოდა, დედა, რომელსაც მეგობრის უხაროდა, მის დარგულ ატმებს რომ კარგად ესხა. ნახე,
ტელეფონით დაურეკა და მოატყუა, ქუთაისში ვართ დედა, რა კარგად ასხია ჩემს ატმებსო, დამწიფებას ვერ
წვრთნებზეო. მოატყუა, რომ არ ენერვიულა. არადა, დედაც, მოესწრო. ვერ მოესწრო ვერაფერს...
მამაც, მთელი ოჯახი იქვეა, გიორგის მშობლიურ სოფელ არ დავუჯერე, როცა მითხრა, ქუთაისში ვართო.
ქსუისში. ასეთ ამაღლებულ წამებში თავისი ჩაყრილი თვითონ ტყვიების წვიმაში ვიყავით, 8 აგვისტო რომ
ატამი, ალბათ, არ გაახსენდებოდა, იმ წელს პირველად დაღამდა, მაშინ გაგვიკეთა ჯარმა კორიდორი და გამ
რომ მოისხა ნაყოფი. ეს მაშინ გაუხარდა, ომის დაწყებამდე ოვედით. მანამ, რამდენი კოლონაც შემოვიდოდა, გიორგის
ერთი კვირით ადრე რომ ნახა დახუნძლული, ახლა ატამი რა ვეძებდი, რა ვიცოდი, რომ იქ იყო ჩემი შვილი, თორემ რა
მოსატანია, როცა... როცა წამიც და გმირი გახდები. წამიც წამომიყვანდა...
და უკვდავებას ეზიარები. 9 აგვისტო თენდებოდა, გარდაბანში, დედაჩემთან რომ
ავიაცია ტყის დაბომბვას დაიწყებს. ჩამოვაღწიეთ. იმ საღამოს გამაგებინეს, რომ გიორგი
ყუმბარის ნამსხვრევი თავში დაჭრის გიორგის. მაგრამ რესპუბლიკურ საავადმყოფოში იწვა, კომაში იყო. მთელი
დაინახავს თუ არა, ტრიალ მინდორზე დაჭრილ კაპიტანს, ერთი კვირა ველოდებოდი, რომ ხმას ამოიღებდა. როგორ
ორ ბიჭთან ერთად გაიქცევა მის გამოსაყვანად. ასმეთაური არ ეცადნენ ექიმები, მაგრამ ვერაფერი ვერ უქნეს ჩემს
შამათავა არ უშვებს, დაჭრილი ხარ, დარჩიო. ვერ დააკავებს, პატარა ბიჭს... ზოგჯერ არც მჯერა, რომ აღარაა ჩემი
ის მაინც შევარდება გამოსაყვანად. და... სნაიპერის გიორგი...
ტყვია. ისევ თავში. დაცემა უგონოდ. სნაიპერის ტყვია ნაწილში რომ მივდივარ, თვალცრემლიანი მხვდებიან
მეორე ბიჭსაც მოხვდება. ისიც დაეცემა – ოღონდ უკვე ხოლმე ბიჭები. გიორგი კარგად ვერ დავიცავითო. სულ 8
უსულოდ. თანამებრძოლები შევარდებიან, კაპიტანსაც თვე იმსახურა და ძალიან დიდი სიყვარული დაიმსახურა.
მოაფარებენ ნანგრევებს (ის გადარჩება), გიორგისაც და მის ალბათ, ამიტომაც არ დამიტოვეს ამ ბიჭებმა ცხინვალში
თანამებრძოლსაც გამოიყვანენ. გიორგი უგონოდაა, ოდნავ და გამომიყვანეს... ყველას გული დასწყვიტა ჩემმა პატარა
ფეთქავს. მეორე მკვდარია. ასმეთაურის ღრიალი – ეს გიორგიმ, მის ბიძაშვილებსა და მამიდაშვილებს მოსვლა
69
აღარ უნდათ, მარტო ცარიელი სურათები რა არის, გიოს უბედური დედა ვარ და მაინც მეამაყება, რომ ასეთი გმირი
სიცილი გვენატრებაო, ძალიან ხალისიანი იყო. მხიარულობა შვილი გამიზრდია, თვალსა და ხელს შუა გამიზრდია ჩემი
უყვარდა, მღეროდა... ახლა, 19 მაისს, მიჩურინის ქუჩას პატარა ბიჭი. ეჰ...“
დაერქვა გიორგი ჯავახიშვილის სახელი... ხომ ასეთი
70
ლევან
იოსებიძე
1988 - 2008
ქამდე მხოლოდ თბილისში, საბურთალოზე იყო მაჯის გადაწევის დროს იდაყვზე ძვალი ამოტყდა და ორი
იოსებიძის ქუჩა – საბჭოთა კავშირის გმირის, ოპერაცია ჰქონდა გაკეთებული, მაგრამ მაინც ვარჯიშობდა,
ფაშიზმთან ბრძოლაში დაღუპული თინა იოსებიძის ტრენაჟორებზე დადიოდა, ყოველ დილით დარბოდა...
სახელობის. ბანკეტზე გამაცნო თავისი მასწავლებლები, მკოცნიდნენ,
ახლა რუსთავში ეწოდა პირველი მაისის ქუჩას იოსებიძის თქვენ არ იცით, რა შვილი გყავთო... სკოლა უყვარდა ძალიან,
ქუჩა – რუსეთთან ბრძოლაში დაღუპული ლევან იოსებიძის ბოლო კლასებში ბავშვები გაკვეთილებს აცდენენ ხოლმე.
ხსოვნის უკვდავსაყოფად. სკოლაში იცინოდნენ, კლასში სამი ბავშვი რომ იჯდეს, ერთ-
თინა იოსებიძე ლევან იოსებიძის პაპის და იყო. ერთი იოსებიძეაო. სულ სკოლაში იყო, ძალიან უყვარდა
თინა იოსებიძე – საბჭოთა კავშირის გმირი. სკოლა. მერეც, როცა ნაწილიდან მოვიდოდა, მეგობრებთან
ლევან იოსებიძე – საქართველოს გმირი... ერთად ან ფანტანთან იყო, ან სკოლასთან. ძალიან უყვარდა
ლევან იოსებიძის სახელი ეწოდა იმ ქუჩას, სადაც მეგობრები, ირაკლი ბეჟიტაშვილი, ლევან წიქარიშვილი,
დაიბადა და გაიზარდა ლევანი, სადაც გაატარა 20-წლიანი გიორგი ვანიშვილი, ლაშა... ტყუპები არიან კიდევ დები,
და გმირობით წერტილდასმული ცხოვრება. მისი თანაკლასელები იყვნენ, ნაწილიდან მოვიდოდა თუ
ალბათ, არაფერია იმაზე ტრაგიკული და თან საამაყო, არა, დადებდა ჩანთას და მეგობრებთან გარბოდა...“
რომ ყოველდღე იარო საკუთარი შვილის ქუჩაზე და აღარ სკოლა 2006 წელს დაამთავრა, სექტემბერში ჯარშიც
გყავდეს შვილი. გაიწვიეს.
ლევანი მესამე შვილი იყო. ის რომ გაჩნდა, მშობლებს დედა: „მოსწონდა ჯარში, თვითონ გადაწყვიტა
უკვე ჰყავდათ 6 წლის ირინე და ხუთი წლის რუსუდანი. კონტრაქტით დარჩენა. ძალიან მეშინოდა, წინააღმდეგი
ლია იოსებიძე, დედა: „ჩემი მამამთილი ძალზე განიცდიდა, ვიყავი, მაგრამ ვერაფერს გავხდი... ერაყში წასასვლელად
ბიჭი რომ არ გვყავდა. მე მეტი შვილის გაჩენას არც ემზადებოდა. ვუთხარი, დედა, იქიდან რომ ჩამოხვალ,
ვაპირებდი, მაგრამ ღვთის საჩუქარივით იყო... დავიტოვე თუ საშუალება გექნა, იქნებ ჩააბარო, თუნდაც სამხედრო
ბავშვი. მაშინ არ იყო ექო, რომ სქესი დაგვედგინა. ყველა, აკადემიაში-მეთქი. ნამდვილად მეცოდებოდა. ჰქონდა
აქაც, სოფელშიც მოუთმენლად ელოდა, ვინ გაგვიჩნდებოდა. უნარი...“
ლევანის გაჩენა ყველას გაუხარდა, ორი გოგოს შემდეგ რომ საკონტრაქტო სამსახურს ვაზიანში, მეოთხე ბრიგადაში
მეყოლა...“ გადიოდა. აგვისტოს დასაწყისში ერთკვირიანი შვებულება
დაიბადა. ენაც მალე ამოიდგა, ფეხიც მალე აიდგა და მისცეს, ერაყისთვის რომ პასპორტი აეღო. თორტიზაში
შეიყვარა თავისი ქუჩა რუსთავში და მამაპაპეული სოფელი ჩავიდა დღეობაზე, დები მოინახულა, 4 აგვისტოს იქიდან
თორტიზა, თავიც მალე შეაყვარა ყველას. თვითონ ზღაპრები წამოსულა და თავისი მეზობელი გოგონები სახინკლეში
უყვარდა. ჯერ დედა უყვებოდა, მერე დედის რჩევით და დაუპატიჟია. გოგოებს დაზარებიათ.
ზღაპრების სიყვარულით თავად დაიწყო ზღაპრების კითხვა ლევანის პასუხი კი დღემდე ზარავთ გოგოებს:
და წიგნიც შეიყვარა. „წამოდით, წამოდით, ომში უნდა წავიდე და შეიძლება
დედა: „სულ წიგნი ეჭირა, აქაც და სოფელშიც, ყველა აღარც დავბრუნდეო...“
მეზობლის ბიბლიოთეკა ჰქონდა გადაკითხული. ხან საიდან 5 აგვისტოს ნაწილში წავა, 6 აგვისტოს ისევ შინ
მოჰქონდა წიგნები, ხან – საიდან, სულ კითხულობდა. დაბრუნდება.
ძალიან უყვარდა ისტორია, მეოთხე-მეხუთე კლასში დედა: „თავისი ბავშვობის მეგობრის ნახვა უნდოდა.
უკვე სანიკიძის წიგნებს კითხულობდა. მიკვირდა, ამ ალბათ, გული ცუდს უგრძნობდა. არ ვიცი... მე ვერაფერს
წიგნებს იგებ, რომ კითხულობ-მეთქი? სკოლაშიც კარგად მეუბნებოდა, უბრალოდ, ვხედავდი, რომ ჩემი შვილი
სწავლობდა, ყველა მადლიერი იყო... მერე ძალიან აგვერია მოწყენილი იყო. საერთოდ, ისეთი ბიჭი იყო, ლაპარაკი არ
ცხოვრება, ჩემი დედამთილი დაიღუპა, მე და ჩემი მეუღლე უყვარდა და როცა დაღონებული იყო, ვფიქრობდი, ალბათ,
იძულებული გავხდით, ოთხი წელი სოფელში წავსულიყავით გადაიღალა, დასვენება უნდა-მეთქი. 7 აგვისტო დაიწყო,
ავადმყოფი მამამთილის მოსავლელად. ლევანი მარტო არ სადღაც ღამის 2 საათი იყო, რომ დაურეკეს. ხმაურზე
ყოფილა, ჯერ თვითონ და მისი და იყვნენ, მერე დეიდასთან გამომეღვიძა, დამამშვიდა: არაფერიაო. დაიწყო რეკვები,
იყო, მაგრამ ჩემს გარეშე დარჩა ის 4 წელი და ძალიან ეს იქით რეკავდა, ამას აქეთ ურეკავდნენ ბიჭები. მე მაინც
განვიცდი... სკოლას ამთავრებდა, პაპამისი რომ დაიღუპა. არ მოველოდი, რომ ომი დაიწყებოდა. რომ ჩაიცვა, ვკითხე,
სახლის მიტოვება მეძნელებოდა, ის კი მეხვეწებოდა, სასწავლო განგაშია-მეთქი? არაფერი თქვა, ერთი მაკოცა
ახლა მჭირდები, წამოდიო... წამოვედი. თვითონ ბავშვი და გარეთ რომ გავიდა, მოტრიალდა, დედა, ცხინვალში
იყო ისეთი... მეგობრებიც ისეთი ჰყავდა, არ მეშინოდა. არეულობააო, ეს თქვა და წავიდა...“
ჭიდაობაზე დადიოდა. მერე ხელის ტრავმა მიიღო, სოფელში მაგრამ გათენდა და დედამ გაიგო – ომი დაიწყო.
73
თავზარდაცემული დედა, გორის რაიონში, თორტიზაში მაგრამ, რომ ვუთხარით ეს ნიშნები, უარი გვითხრეს...“
მყოფ ქალიშვილებს დაურეკავს, ჰოსპიტალში მისვლას ბიჭები მუხათგვერდში გადაასვენეს.
სთხოვს, დაჭრილები მიჰყავთ და ლევანი არ მიიყვანონო. მალევე დეენემით გაირკვევა, რომ ლევან იოსებიძე მათ
ჰოსპიტალში მისულ ლევანის დას ნანახი შეზარავს. შორის იყო.
დედა: „დამირეკა, ეს სად ვარ, შენ არ იცი, როგორი დედამ შვილი მუხათგვერდიდან რუსთავის სასაფლაოზე
დაჭრილები მოჰყავთო და უცებ მითხრა, ვაიმე დედა, გორს გადაასვენა.
ბომბავენო. გაწყდა კავშირი, ვერც მე ვრეკავდი, ვერც გადაასვენებენ და მეგობრები, ირაკლი ბეჟიტაშვილი და
მირეკავდნენ. ვიფიქრე, მომიკლეს-მეთქი... ლევანის ამბავიც ლევან წიქარიშვილი საფლავზე უმღერებენ „ბინდისფერია
არაფერი ვიცოდი, ვრეკავდი და არ გადიოდა. ნაწილში სოფელს“. უმღერებენ დედის თხოვნით.
ჰქონია ტელეფონი დატოვებული, არ წაუღია, უთხრეს, თუმცა, რატომ, თვითონ ლევანის თხოვნით. რომ მიდიოდა,
არ შეიძლებაო. ბევრმა წაიღო, მაგრამ ლევანმა არ წაიღო. ბიჭებისთვის უთქვამს, თუ ომიდან არ დავბრუნდი, ჩემი
ჩანთა, თავისი ტელეფონით, ნაწილში დატოვა. არც თვითონ შესანდობარის მერე „ბინდისფერია სოფელი“ იმღერეთო.
არ დაურეკია. მართალი გითხრა, რაღაცნაირი მორიდებული შესანდობრამდე კი თვითონაც ჰყვარებია ხალხური
ბავშვი იყო, ეტყობა, ვერც ვერავის ვერ სთხოვა, არ ვიცი... სიმღერების მღერა. ხან მძინარე ძმაკაცებს წამოყრიდა,
მე და ჩემი ქმარი გორში გავვარდით, სოფლიდან 9-ში ვიმღეროთ, მემღერებაო.
გოგოები და მეზობლები წამოვიყვანეთ. 10 აგვისტოს დედა: „ჩემი შვილის მეგობრები არასოდეს მტოვებენ,
ჯარი რომ თბილისისკენ წამოვიდა, ავფორიაქდი, ლევანზე სულ მოდიან, ისინი რომ აქ არიან და საუბრობენ, ასე
არაფერი ვიცოდი. ვიჯექი და ველოდი, რაღაც სიჯიუტით... მგონია, ჩემი შვილი ჩემს გვერდით არის-მეთქი...
15 აგვისტოს მეზობელმა მითხრა, ნაწილში დავრეკეთ თავდაცვის სამინისტრომ გორგასლის პირველი ხარისხის
და ლევანი ნაწილშიაო. არ დავიჯერე, გამორიცხულია, ორდენით დააჯილდოვა. ძნელია, როცა 20 წლის ვაჟკაცს
ლევანი ნაწილში იყოს და მე არ დამირეკოს-მეთქი. კარგავ, სიზმარივით ქრება და შენ გვერდზე არ არის...
ვაზიანში წავედით, მანამდე არც მიფიქრია, რომ მომეძებნა, ვივლი მისი სახელობის ქუჩაზე, ვისუნთქავ მისი ქუჩის
რატომღაც ჯიუტად ველოდი, რომ უნდა მოსულიყო...“ ჰაერს და ჩემი შვილისთვის არაფერი არ იქნება...
ლევან იოსებიძის დედა-მამა ვაზიანში მივლენ. მამა მაგრამ, თუ 20 წლის ასაკში ჩემს შვილს მაინც ეწერა
გადავა. ასმეთაურს ელაპარაკება. დედა გადადის – ცუდი დაღუპვა, ალბათ, სამშობლოსთვის დაღუპვა ყველაზე დიდი
ხომ არაფერია? სახელია...
პასუხი: „თქვენი შვილი დაიღუპა, ქალბატონო“. მაინც დღემდე არ მჯერა... მე ხომ ჩემი შვილი მკვდარი
დედა: „ვიკითხე, ჩემი შვილი მკვდარი ვინ ნახა-მეთქი, და არ მინახავს.
ასე მითხრეს, ვინც ნახა, ისიც მკვდარიაო. მითხრეს გელა 6 აგვისტოს წავიდა და ცინკის კუბოთი მომისვენეს
მებაღიშვილზე, ჩემი შვილის ასმეთაურზე... მებაღიშვილს 21 ოქტომბერს, სახლშიც არ დამისვენებია, ლევანის
გამოუტანია ამბავი, ლევანი დაღუპულა მაიორ დოლიძესთან მოძღვარმა მითხრა, ნუღარ გასტანჯავთ, ისედაც ნატანჯი
ერთად, ისინი უშუალოდ ცხინვალში, შანხაის დასახლებაში სხეული აქვს, პირდაპირ დაკრძალეთო. ეზოში მოვასვენეთ
იყვნენ... ნახევარი საათით და გადავასვენეთ სასაფლაოზე.
ჩემს შვილს დიდი ხალი ჰქონდა, სულ იმას ვეუბნებოდი, ძალიან ძნელია დედისთვის შვილის სიკვდილი. რომ
სად უნდა იყო, დედა, რომ ვერ გიპოვო-მეთქი. ვერ ვიპოვე... გავიგებდი ვინმეზე, შვილი მოუკვდაო, უიმე-მეთქი, ნეტა
მარჯვენა მკლავზე სვირინგი ჰქონდა. მერე მეზობელს როგორ არის ცოცხალი–მეთქი... აი, თურმე როგორ არის
გაახსენდა, ლევანს მკლავზე ძვალი რომ ჰქონდა ატეხილი, ცოცხალი...“
74
გიორგი
ანწუხელიძე
1984 - 2008
ედამისს დღემდე არ სჯერა, რომ ის მკვდარია. მაკა ჩიკვილაძე: „კარგად მახსოვს, ოთხშაბათი იყო
დღემდე ცრემლი არ ჩამოვარდნია თუშის ქალს... და ვთხოვე, იქნებ პარასკევს ჩამოხვიდე-მეთქი, კიო,
ის შვილს დღესაც ელის... ჩამოვალო. რაღაც არ გვინდოდა თითქოს დაშორება,
გიორგი ანწუხელიძე ახმეტაში, ალვანში დაიბადა. თითქოს ვგრძნობდით... საშინელება ატყდა, თავიდან
მისი მეუღლე მაკა ჩიკვილაძე გვიამბობს, რომ მის გმირ მიწისძვრა გვეგონა, მთელი სახლი ზანზარებდა, სარდაფში
მეუღლეს დალხენილი ბავშვობა ნამდვილად არ ჰქონია. ვიმალებოდით. 7 რომ თენდებოდა... ვუთხარი, შეიძლება
მამა ავადმყოფი ჰყავდა, ვერ მუშაობდა და გიორგის ჯერ ცხინვალში წაგიყვანონ და თავს გაუფრთხილდი-მეთქი...“
კიდევ პატარაობიდან დააწვა მძიმე ტვირთი – დედასთან ომი დამთავრდა, ჯარი თბილისში დაბრუნდა, გიორგი
ერთად, ის ინახავდა ორ დას, მამას, გამზრდელ მამიდას, არ ჩანდა. არც ცოცხალი, არც მკვდარი. ოჯახს გიორგი
მუშაობდა, ცხვარში დადიოდა, მერე ჯარში გაიწვიეს და მას დაღუპული ეგონა. ყველგან ეძებდნენ. ოქტომბერში
შემდეგ ჯარში მსახურობდა, 24 წლის 18 აგვისტოს უნდა ნათესავი, ოსის ქალი, რომლის ვაჟიც ოსურ ჯარში
გამხდარიყო... მსახურობს, ეტყვის, რომ გიორგი ცოცხალია და ორი კვირის
ომში რომ წავიდა, მისი ბიჭუნა – ლევანი 10 თვის იყო, წინ ვლადიკავკაზში გადაიყვანეს. ოჯახს იმედი გაუჩნდება.
მეუღლე – მეორე ბავშვზე ორი თვის ორსული. ომში ისე მეტიც, დარწმუნდებიან, რომ ცოცხალია, თან „კვირის
წავიდა, ბავშვის სქესი არ იცოდა, გოგონა უნდოდა, და ჰყავს პალიტრაში“ წაიკითხავენ, რომ „ალანია“ იღებს ფილმს,
კიდეც – ანა ჯერ 3 თვისაც არაა... ანამ დაბადებამდე იგლოვა სადაც არის კადრები, თუ როგორ აწამებენ ოსები ქართველ
მამა, ყველა სტრესი მასზე გადავიდა და რომ დაიბადა, ჯარისკაცს, მეოთხე ბრიგადის სერჟანტს – გიორგი
ცალი ფილტვი არ გაეხსნა, თვე-ნახევარი აპარატზე ანწუხელიძეს. ოჯახი „ალანიას“ მიაკითხავს და ფილმის
იყო მიერთებული იაშვილის კლინიკაში. თავდაცვის გასვლამდე ნახავს კადრებს, სადაც გიორგი წელზემოთ
სამინისტროს თანადგომით, ექიმთა ძალისხმევით ანა შიშველია, თავჩაღუნული, სცემენ, ზედ ადგებიან, ეკით
მდგომარეობიდან გამოვიდა. დღეს შინაა დედასთან, თუმცა ხებიან, სად იყავი, გიორგი, გუშინ? გიორგი პასუხობს,
კვლავ ექიმთა მეთვალყურეობის ქვეშაა... აზრზე არ ვარო, გონებას კარგავს, წყალს ასხამენ.
მისმა გმირმა მამამ და დედამისმა კი ერთმანეთი ამ ზუსტად არ იციან, როდინდელია ეს კადრები, ტელეკ
სამი წლის წინათ რესტორანში გაიცნეს. მაკა ჩიკვილაძე ომპანია ამბობს, რომ აგვისტოს კადრებია.
ახლობლის დაბადების დღეზე იყო, გიორგი, სხვა მაკა: „ალბათ, ძალიან მძიმედ იყო დაჭრილი, თორემ
ჯარისკაცებთან ერთად, სავახშმოდ შევიდა იმ რესტორანში, გიორგი ტყვედ არ ჩავარდებოდა...
მერე სუფრები გაერთიანდა, მაკამ ახლოს გაიცნო გიორგი, ვიცოდით, რომ ცოცხალი იყო და ვეძებდით, მაგრამ მერე
რომელიც ადრეც ენახა. 20 იანვარს მოგვივიდა პასუხი, რომ დაიღუპა. დასკვნაც
მაკა ჩიკვილაძე: „იმ საღამოს შემდეგ ხშირად მირეკავდა. მოგვივიდა თავდაცვის სამინისტროდან, რომ დაღუპულია.
ვხვდებოდით, თუმცა ბევრჯერ არც შევხვედრივართ, ტყვეობის ამბებს ახლა სამხედრო პოლიცია იძიებს.
გიორგი მალევე წაიყვანეს ორფოლოს პოლიგონზე, დეენემზე ეჭვი არ მაქვს, ყველასი დაემთხვა და რა ვიცი...
დღეში ათასჯერ მირეკავდა, დავიწყების საშუალებას არ თან აღწერილობაში წერია, რომ კბილები არ აქვს, გიორგის
მაძლევდა, პოლიგონიდან რომ დაბრუნდა, დამირეკა, ნახვა ისე სცემდნენ, რომ კბილები არ შერჩებოდა...
მინდაო, მე არ გავედი, გვიანი იყო და გამიბრაზდა. მერე გვამის ამოსაცნობადაც იყვნენ წასული ჩემი და და
ისევ იმ რესტორანში ვნახეთ შემთხვევით ერთმანეთი, გიორგის სიძე, ამოსაცნობი არაფერი იყო...
ვილაპარაკეთ და... ტაქსი გააჩერა, გაგაცილებო და ეჰ... ნაწილიდან რომ მოვიდოდა, სულ სახლში იყო
დეიდამისთან წამიყვანა, აღარ გამომიშვა...“ ჩვენთან, ბავშვს არ შორდებოდა. აძინებდა, უცვლიდა.
მაშინ გიორგი სენაკში მსახურობდა, შინ იშვიათად რამდენჯერ შევსულვარ, გულზე ეწვინა და ასე ეძინათ
იყო. შემდეგ კუჭის წყლულმა შეაწუხა, ჰოსპიტალში მამა-შვილს... 27 ივლისს თანაცხოვრების ორი წელი
მკურნალობდა, ჯარს ჩამოშორდა, მოგვიანებით ისევ შეგვისრულდა, 6 აგვისტოს მერე აღარც მინახავს, აღარც
აღიდგინა თავი, მეოთხე ბრიგადაში დაიწყო მუშაობა მილაპარაკია, ვურეკავდი, მაგრამ სულ მიუწვდომელი იყო,
მეტყვიამფრქვევეს თანაშემწედ, ომამდე ორი თვით ადრე. ტელეფონი აქ ჰქონდა დატოვებული... დეკემბერში ერაყში
6 აგვისტოს ცოლ-შვილი გორის რაიონის სოფელ მიდიოდა. სულ ვეხვეწებოდი, არ წახვიდე, ერთი წელი რა
ძევერაში გააცილა. გაძლებს უშენოდ-მეთქი და ახლა სულ წავიდა...“
77
კახა
კოშაძე
1986 - 2008
გვისტოს 11, შინდისი, ბოლო ბრძოლა კახა კო ისეთს, მისთვის მიუღებელს, წყნარად, ხმის აუწევლად
შაძისთვის საბედისწერო აღმოჩნდა. მტერთან შე მიხსნიდა: ასე სჯობსო, იქით მაჯერებდა. სკოლიდან
ტაკებისას დაიღუპა. დღის პირველი საათისთვის წელგამართული და ამაყი ვბრუნდებოდი, საშუალო
ბრძოლა უკვე დასრულებული იყო, კახას სიცოცხლეც მოსწავლე იყო, მაგრამ ყველა მასწავლებელი მადლობას
დასრულდა და მისი სახელი მარადისობამ მიისაკუთრა. მიხდიდა, ასეთი კარგი და ზრდილობიანი შვილი გყავსო...
სამშობლოსთვის დაღუპული გმირი მუხათგვერდის ძმათა ბიჭები არსად არ მიდიოდნენ, აქ იყვნენ ხოლმე, ეზოში,
სასაფლაოზე განისვენებს. მის ოჯახს კი დღემდე უჭირს მაგრამ საღამოს რომ შეაგვიანდებოდათ, სინათლე არ იყო
იმის დაჯერება, რომ კახა მათთან აღარ არის. „მე თვითონ ხოლმე და სანთლით ვეძებდი... მეზობლები მეუბნებიან,
ჩამოვალო“, – ეს იყო მისი ბოლო სიტყვები, მერე კავშირი ერთი უწმაწური სიტყვა არ გაგვიგია შენი შვილებისგანო.
შეწყდა. ვერ ვიჯერებ, ჩემი შვილი მე ცოცხალი მგონია. ჩემს
ზვიად კოშაძე, ძმა: „სად ხარ-მეთქი, კარგად ვარ, ტვინში ვერ გავატარე ეს აზრი, უბრალოდ, გააზრებაც
ჩემზე აღარ ინერვიულოთ, მერე მე თვითონ ჩამოვალო. არ შემიძლია, რომ ჩემი შვილი აღარაა. კარს გავაღებ, თუ
ეს დამამახსოვრდა. თავისი ნომრიდან დარეკა. უკან რომ ფანჯარაში ვიყურები, ასე მგონია, წუთი წუთზე უნდა
გადავრეკე, უკვე გათიშული იყო“. გამოჩნდეს და სახლში შემოვიდეს. რატომღაც ასეთი
ოჯახს ამ ფრაზამ: „არ ინერვიულოთ, მე თვითონ გრძნობა მაქვს და არ ვიცი, საიდან მოდის ეს გრძნობა“.
ჩამოვალო“, იმედი მისცა, რომ კახა შინდისიდან გამოსვლის კახას რკინის კაცის წოდება ჰქონდა, ასი კაციდან ორმა
შემდეგ ტყვედ ჩავარდა, თუმცა დეენემის ანალიზმა სხვა აიღო ეს წოდება.
შედეგი აჩვენა. დედა: „ძალიან მშრომელი იყო, ყველას ეხმარებოდა,
მამა: „როგორც გვითხრეს, შინდისის სადგურიდან ერთხელ კლასის რემონტი გააკეთა, შეღება, მერხები
აიყვანეს მიცვალებული. ჯარისკაცი, რომელიც კახასთან დააჭედა. რემონტი რომ დამთავრდა, აცეტონი მთხოვა,
ერთად იყო მანქანაზე, ამბობს, ჯერ კახა გადახტა, მერე მე მივეცი, ეს არ მეყოფაო, მერე „ბრიტვები“ მთხოვა,
და გავიქეცით, მას მერე აღარ გვინახავსო“. დავეჭვდი, მივედი სკოლაში, რას ვხედავ. შევედი კლასში,
კოშაძეების ოჯახი ტრაგედიას ვერ ეგუება. მამა რომ კახა დგას და თეთრად შეღებილ დაფას აცეტონით წმენდს,
იტყვის, „კახა მეგობრული ბიჭი იყოო“, დედას ელდა ეცემა: დამრიგებელი ზის და ტირის: ყველაფერი კახამ გააკეთა,
„იყო და არის! რომ იტყვის ხოლმე, იყოო, გულზე მხვდება...“ ბოლოს დაფაც თეთრად გადაღებაო. კახა დგას გაბუსული,
აკაკი კოშაძემ და მზია ვარსიმაშვილმა 3 ბიჭი გაზარდეს. საღებავი დამრჩა და რაღაც ხომ უნდა შემეღება, ხომ არ
თამაზი სულ 11 თვით უფროსია კახაზე. კახა 22 წლის გავაფუჭებდიო...“
იყო. კახა კოშაძემ სკოლის დამთავრების შემდეგ,
„ორი აკვანი გვედგა, ერთი რომ მორჩებოდა ტირილს, სტომატოლოგიურზე ჩააბარა. მერე ჯარში გაიწვიეს.
მეორე იწყებდა. ხან ერთმანეთს აჰყვებოდნენ...“, – იხსენებს დედა: „ჯარი სულ 3 თვის მოვლილი ჰქონდა და ისევ ჯარში
დედა. წავიდა კონტრაქტით. უფროსი ბიჭიც სენაკში მსახურობდა,
გავიდა დრო და პატარა ცრემლისმღვრელი ბიჭები კარგი პირობები იყო, სისუფთავე, კარგი კვება, ვიფიქრე,
დაიზარდნენ და ომში წავიდნენ სამშობლოსთვის სისხლის ერთად წავლენ, წამოვლენ, რას ვიფიქრებდი... გუშინდელ
დასაღვრელად. უმცროსს, 17 წლის ზვიადსაც უნდოდა დღესავით მახსოვს, ერთად როგორ გავიდნენ... სიცილით
ომში წასვლა. მაგრამ ასაკი არ უწყობდა ხელს. გადიოდა... ღიმილით წავიდა ბავშვი ჯარში...“
დედა: „კახა გამორჩეული იყო ძმებში, დაუზარელი. რაც ოჯახს დეენემის პასუხი 11 ოქტომბერს მიუვიდა. მისი
არ უნდა მეთქვა, ყველაფერს აკეთებდა. თუ რამეს ვეტყოდი, საფლავის ნომერიც 11-ია.
81
ნიკა
ყალაბეგიშვილი
1989 - 2008
ედამისს შავები არ ჩაუცვამს და არც აპირებს „არ გვინახავს, ისე დაასაფლავეს, სასაფლაოს ნომერი
ჩაცმას – რადგან არ სჯერა, რომ ის მკვდარია... გვითხრეს. ისე, თქვეს, კასეტურ ბომბზეა აფეთქებულიო“.
ნიკა ყალაბეგიშვილი ომში რომ წავიდა, 18 წლის ნიკას დედის ტრაგედიაში არის კიდევ ერთი უკიდურესად
იყო. ნოემბერში 19-ის უნდა გამხდარიყო. დეენემის პასუხის მტკივნეული ფაქტორი – ნიკას დედა, ქალბატონი დოლი
თანახმად, მის ცხედარს ზემო ნიქოზში მიაკვლიეს, სადაც 8 ეროვნებით რუსია... დღეს მას პროტესტი აქვს რუსების
აგვისტოს დაბომბვისას დაიღუპნენ ბიჭები. მიმართაც და რუსული ენის მიმართაც. მოდი და ნუ გექნება
გმირობამდე სულ ერთი მტკაველი სიცოცხლე განვლო. პროტესტი, როცა იგოეთსგადაღმა შვილის ძებნას დაიწყებ
18 წელი. განაწამები, როცა ქართველი ჯარისკაცების ფორმაში
მის თავგადასავალში, გმირობამდე, არაფერია უჩვეულო, ჩაცმული რუსი სალდათები გადაგეყრებიან და ცინიკურად
გამორჩეული. გეტყვიან, შენს შვილს რაღად უნდა ფორმა, შენი შვილი
წყნარი, ჩუმი ბიჭი ყოფილა. უყვარდა კომპიუტერი, მკვდარია... მოდი და მოისმინე ეს დედამ, მით უმეტეს, რომ
კითხულობდა წიგნებსაც. ბოლოს კარატეთი დაინტერ ამას შენი ეროვნების ადამიანი გეუბნება.
ესებულა, ყიდულობდა წიგნებს, კითხულობდა, მერე ერ „ძვირფასი ჩემთვის საქართველოა, მე აქ დავიბადე და
თი წელი ვარჯიშობდა კიდეც კარატეში. ეს იყო ჯარში გავიზარდე, სულ არ ვიცი, რუსეთი როგორია, კი ვარ ნამყოფი
წასვლამდე. ბავშვობაში... რუსი ვარ, მაგრამ ჩემი შვილი ხომ ქართველია?
დოლი ყალაბეგიშვილი, დედა: „ძალიან ჩვეულებრივი ქართულ ჯარში იყო ხომ? ძალიან დიდი პროტესტი მაქვს
ბავშვი იყო, წყნარი. ჯარში არავის გაუწვევია, თვითონ რუსების მიმართაც და რუსული ენის მიმართაც... არადა
მოინდომა წასვლა, ძალიან გაგვიკვირდა. რომ წავიდა, დედაჩემი 15 წელია, მოსკოვში ცხოვრობს. ნიკას რომ
ისეთი ბედნიერი იყო... ერაყში უნდა წასულიყვნენ დღე– ვეძებდით, იგოეთს გავცდი, ბუფერული ზონის იქით
დღეზე. ჯარში 2007 წლის ნოემბერში შევიდა, სულ 8 თვე გადავედი, რუსი ჯარისკაცები იდგნენ, კაცები კი არა,
იმსახურა...“ ბავშვები, ნიკასხელები, ჩვენი სამხედრო ბათინკები ეცვათ,
ნიკამ რეჟიმს გაუძლო და ერაყში წასასვლელადაც ფორმები და მითხრეს, რად უნდა შენს შვილს ფორმა,
ემზადებოდა, სიტუაცია რომ დაიძაბა. დედამისმა ბოლოს 6 მკვდარიაო... თუ ნიკა აღარაა და მართლა აფეთქებისას
აგვისტოს ნახა. დაიღუპა, არ ვიცი, ალბათ, მადლობელიც უნდა ვიყო
დედა: „სამსახურში იყო მოსული, ვაზიანიდან გამოუშვეს, ღმერთის... კიდევ კარგი, ტყვედ არ ჩავარდა... ვიცი, რასაც
სასწრაფოდ პასპორტი უნდა აგვეღო, ერაყისთვის. შვიდში დამართებდნენ რუსულაქცენტიან, რუსულსახიან ქართველ
პირველი საათისთვის უნდა მოსულიყო, რომ პასპორტი ჯარისკაცს...“
აგვეღო უკვე, მაგრამ არ მოვიდა, ვრეკავდი, მობილური ვწერ და ჩემთვის ვფიქრობ, რა იყო ამ 18 წლის ბიჭის
გამორთული იყო. შევშფოთდი, დაძაბულობა იყო უკვე სიცოცხლე?
ქვეყანაში და რომ არ გამოჩნდა, ვაზიანში ავედით, მაგრამ ჰყოლია შეყვარებული, ბედნიერი იყო იმით, რომ ჯარში
მთელი ბაზა ცარიელი დაგვხვდა... საერთოდ, აღარ მსახურობდა, რომ ჰყავდა მეგობრები, რომ ჰქონდა ხელფასი,
დაურეკავს, ტელეფონი აქ, ბაზაზე ჰქონდა დატოვებული. მისთვის დიდი – 700 ლარი. ოჯახში იხსენებენ, რომ ისიც არ
სხვებმა წაიღეს, მაგრამ, როცა უთხრეს, დატოვეთო, ნიკამ იცოდა, როგორ დაეხარჯა, ოჯახს ეხმარებოდა, თავისთვის
დატოვა. ასეთი იყო, პასუხისმგებლობით სავსე. ზამთარში მობილური უყიდია, თავისი ცხოვრებით ბედნიერი იყო
სწავლებები ჰქონდათ, არადა სიცხიანი იყო, ვუთხარი, მიდი – თავისი ჯარისკაცური ცხოვრებით. არ შეიძლება, არ
ლაზარეთში, გაგსინჯავენ და გაგათავისუფლებენ-მეთქი, მოგხიბლოს ამ პატარა ბიჭის ცხოვრების უბრალოებამ,
არაფრით არ მივიდა, პირად საქმეში ჩამეწერება, ავად რომ სისადავემ და არ დაგზაფროს მისმა სვე-ბედმა.
ვიყავი და არ მინდაო. სიცხიანი დადიოდა სწავლებებზე...“ დედას არ სჯერა მისი სიკვდილის.
მერე დაიწყო ჯოჯოხეთი. შვილის ძებნა იგოეთსგადაღმა ჩემთვის, მით უმეტეს, ძნელია რაიმეს გადაჭრით
თუ უსასრულო ლოდინი ვაზიანის ბაზასთან, სიარული დაჯერება ან არდაჯერება. ძნელია, როცა დეენემის დასკვნა
მორგებში და ბოლოს დეენემის პასუხი 21 ოქტომბერს, რომ ებრძვის დედის გულის ხმას.
ნიკა ზემო ნიქოზში დაიღუპა.
85
გიორგი
ბერიკაშვილი
1973 - 2008
ერთხელ ცოცხლობს და ერთხელ კვდება ქართველი კაცი, მე, წესისამებრ, ცხრაზე უნდა მივსულიყავი, მაგრამ ათი
მტრის სისხლით სავსე, ზოგჯერ მისვამს ეს სავსე თასი, წუთით ადრე მომიწია მისვლა და არ დამხვდა. მერე მეტს
ეი, ძმობილო სიკვდილს რად ეძებ, აცადე ღმერთსა, ვაგვიანებდი... სადღაც ხუთი თვე სერიოზულად ვაწვალეთ
ვიდრე ის თვითონ მიგიყვანდეს სამარეს შენსას... ერთმანეთი.
მერე ვითომ გავბრაზდი, ბორჯომში წავედი, ჩამომაკითხა,
ს პატარა, ხაიამის სტილში ნაწერი ლექსი ნაზი ძალიან ბედნიერი ვიყავი ამ ჩემი თამაშებით...“
ბერიკაშვილმა მეუღლის საფულეში იპოვა. იმ მერე იყო ქორწინება, ქალიშვილის შეძენა, 11 თვის
საფულეში, რომელიც ვაზიანიდან წამოიღო – მე ინტერვალით ვაჟის შეძენა და თუ აქამდე არხეინად
უღლის გმირულად დაღუპვის შემდეგ. ეს ლექსი დაწერილია ცხოვრობდა, ახლა ცხოვრებას შეება. როგორც მეუღლე
სიკვდილამდე 2 დღით ადრე... ამბობს, ოჯახის გულისთვის, შვილების გულისთვის არაფერი
გიორგი ბერიკაშვილი 9 აგვისტოს დაიღუპა ცხინვალში – უთაკილია, რაღას არ მოკიდა ხელი – ხან ოქრომჭედლობდა,
მტერმა მისთვის ოცზე მეტი ტყვია გაიმეტა... ხან ჯართზე მუშაობდა...
დაიბადა და გაიზარდა თბილისში, იპოდრომთან. ბავ ნაზი: „უიღბლო იყო, სულ ამბობდა, დაწყევლილი ვარ,
შვობა ლაღი და უზრუნველი ჰქონდა. დედისერთა იყო, თან ფული რომ ცვიოდეს, ქვითარი დამეცემა თავშიო. რა
საკმაოდ გვიან შეძენილი და ანებივრებდნენ. მშობლები თან საქმესაც ხელი მოჰკიდა, არსად არ გაუმართლა, სხვისთვის
ჰყვებოდნენ, ყველა სურვილს უსრულებდნენ, მაგრამ აი, ყველაფერი გამოსდიოდა, ქვეყანას ააშენებდა სხვისას,
სპორტულ შეჯიბრებებზე ვერ მიჰყვებოდნენ და ეს ცოტა თავისას პურს ვერ მოიტანდა სახლამდე. მატერიალურად
გულს უტეხდა პატარა სპორტსმენს. არ გვიჭირდა, ბოლოს ბარიც მქონდა, საკმაოდ ნორმალური
ნაზი ბერიკაშვილი: „ჩემი დედამთილი სულ ავადმყ შემოსავლით, მაგრამ განიცდიდა, ლექსიც კი აქვს დაწერილი,
ოფობდა, შეჯიბრებებზე ვერ დაჰყვებოდა. გია ჭიდაობაზე ჩემი ცოლი ჯაფით წყდება წელში, მე მივჩერებივარ
დადიოდა, წავიდა ერთხელ შეჯიბრზე, ნახა, რომ შორიდან, გულისკვდომით, უბედურებით, ვერაფერს ვერ
ბევრად ნაკლებმა გაიმარჯვა მშობლების „ყურადღების“ ვაკეთებო. ამას განიცდიდა ყოველთვის. 13 წელი ცოლ-
დამსახურებით. გული გაუტყდა, მიანება თავი. ცურვაზეც ქმარი ვიყავით და ჩხუბი ერთადერთხელ მოგვივიდა, ათი
დადიოდა, იპოდრომზეც, მაგრამ ეს ისე, გასართობად... წლისთავზე მეჩხუბა, ათი წელი ერთი იღბლიანი დღე არ
სკოლაში სწავლობდა ისე, როგორც დედისერთა ბიჭს მქონია, სულ არაუშავს, არაუშავს მეუბნები, ხომ შეიძლება,
შეეფერება. თავიდან, სადღაც მეექვსე კლასამდე, ხუთოსანი ერთხელ მითხრა, ყელში ამომივიდა შენი უიღბლობა, იქნებ
იყო, მერე... მე გიაზე ცუდი არავისგან გამიგია, ჩემთვის მეც გავინძრეო. მეტი რაღა უნდა განძრეულიყო, თავს არ
იყო საამაყო ადამიანი, ხომ არის ადამიანი რომ გიხარია ზოგავდა, 24 საათი სულ სამუშაოს ეძებდა, სულ რაღაცას
გვერდში, ჩემთვის ასეთი ადამიანი იყო გია...“ აკეთებდა, არაფერი არ უთაკილია, რაღა მეთქვა?
ერთმანეთი რომ გაიცნეს, ნაზი 18 წლის იყო, გია – 23-ის. ვერ აგიხსნით, როგორ განიცდიდა ყველაფერს, რაც
ნაზი 18 წლის კი იყო, მაგრამ სწავლის პარალელურად სამაჩაბლოსა და აფხაზეთს ეხებოდა. ვერ ინელებდა,
უკვე რელიგიასა და კულტურას ასწავლიდა სკოლაში. ბიჭები ჩაგვიხოცესო, იმ პირველი ომების დროს თვითონ
როგორც თავად ამბობს, გიასავით განებივრებული ბავშვობა პატარა იყო, მაგრამ ბევრი ახლობელი ბიჭი დაეღუპა –
არ ჰქონია, ხელმოკლე, მრავალშვილიანი ოჯახიდანაა. სამეგობროდან, სამეზობლოდან, ვისაც უფროს ძმებად
ნაზი: „ჩემს დაქალს თავის კურსელ ბიჭთან გავყევი, თვლიდა, და ამას ვერ ინელებდა. როცა კი ჩამოვარდებოდა
კონსპექტები უნდა წამოეღო. რომ გამოვდიოდი, ამ ლაპარაკი აფხაზეთსა და სამაჩაბლოზე, ყოველთვის ეს
დროს შემოვიდა გია. რა იყო, ჩემი მოსვლა გეწყინათო? ბოღმა ჰქონდა.
ეს იყო ჩვენი პირველი შეხვედრა... იმ დღეს მარტო აღარ წავიდა ჯარში და უზომოდ ბედნიერი იყო. უზომოდ
გამოგვიშვა, სახლამდე გამაცილა. არ ველაპარაკებოდი, ბედნიერი. უკვე აღარ ვდარდობდი, არც იმას ვდარდობდი,
ხმისამოუღებლად მომყვებოდა. მეორე დღეს მეტროში რომ კვირაობით სახლში ვერ მოდიოდა, ან კარანტინი იყო,
დამხვდა და ასევე ხმაამოუღებლად მიმაცილა სამსახურამდე. ან სწავლებები, არ ვდარდობდი იმიტომ, რომ იმდენად
4 დღე ჩუმად მდია და მეოთხე დღეს მითხრა გამარჯობა. ბედნიერი მოდიოდა... ადამიანი თავის ამპლუაში იყო. იქ,
პასუხი – გაგიმარჯოს. მერე უკვე... მერე უკვე შეგვიყვარდა ვაზიანში, მეოთხე ბრიგადაში თავისი გაგების ბიჭები ნახა.
ერთმანეთი, თან ძალიან... მერე რომ აღარ დამხვედროდა, ხელფასზე ხომ საერთოდ დაფრინავდა, უხაროდა, რომ
შეიძლება, გავგიჟებულიყავი. მთელი ღამე იმაზე რაღაცით გაახარებდა შვილებს...“
ვფიქრობდი, ვაიმე, რომ არ დამხვდეს... მერე უკვე დაიწყო მაგრამ ეს ბედნიერება ერთი წელიც არ გაგრძელებულა.
დროის დათქმა... ერთი საათი აუცილებლად ვიგვიანებდი ომი დაიწყო.
შეხვედრაზე, მერე მიმიხვდა... შეხვედრა რვაზე გვქონდა, ნაზი: „ბოლოს 6 აგვისტოს ვნახე. ბოლო თვეებში
89
მე რაღაც პრობლემები მქონდა ბარში მეწილეებთან 8-ში შესული იყო ცხინვალში, ძლივს გამოუსწრია, მერე
და სულ ვწუწუნებდი, იმ დღესაც ვიტირე. ეტყობა, ერთს უთქვამს, აღარ შეხვიდე, ხომ ხედავ, მძიმე წონის ხარ,
დავღალე ამ წუწუნით და მითხრა, შენ გგონია, მარტო სწრაფად ვერ დარბიხარ, რა გინდა, სიკვდილს ეძებ? ესენი
შენ გაქვს პრობლემებიო?! არადა, ვერ წარმოვიდგენდი, პატარები არიან, გამოქცევას მოასწრებენო.
რა პრობლემები ჰქონდა, ბედნიერი იყო, სამ თვეში სამი გია გადარეულა, პატარები შევაკლა და მერე მე თბილისში
საფეხურით დააწინაურეს, ერაყში უნდა წასულიყვნენ... კაცობაზე ვილაპარაკოო?
7-ში, ღამით, 2 საათზე დაურეკეს. განგაში გამოცხადდა. გაირკვა, რომ 9-ში დაიღუპა. ცხინვალში სამშვიდობოები
გამაღვიძა, განგაშიაო. ვერ მივხვდი, რას მეუბნებოდა, რომ შემოატარეს, მაშინ ჩაცხრილეს სანგრებში.
ვერ გავიღვიძე... ისევ ძილმა წამიღო და რომ შემეღვიძა, უკვე დეენემითაც ასე დადგინდა და ბოლოს რომ ტყვე დაიხსნეს,
ფორმაში იყო, სიცილით მეუბნებოდა, სულ არ გადარდებს ნაკაშიძე, იმანაც ასე თქვა. ნაკაშიძე გიას მეგობარი იყო,
არაფერიო. რომ იცინოდა, არ მიმიქცევია ყურადღება, გია მისი მეუღლის ნათლია უნდა ყოფილიყო. ნაკაშიძემ
რომ რამე საშიში ხდებოდა. ბოლო პერიოდში წარამარა ნახა ცოცხალიც და მკვდარიც. ვნახე, რომ კვდებოდა, 20-
განგაშები იყო, სწავლებები, ისევ ასეთ განგაშად ჩავთვალე. ზე მეტი ტყვია ჰქონდა მოხვედრილიო. დაღუპვის შემსწრე
მაგრამ ის დღეები რომ დაძაბული იყო, დავეჭვდი მაინც და ერთადერთი ნაკაშიძეა, ის გადარჩა მარტო იმ ოცეულიდან,
ვკითხე, რამე ცუდი ხდება-მეთქი? მომაძახა, აბა, შენ იცი, მკვდარი ეგონათ, სამი დღე მკვდრებთან იყო. ბოლოს
რომ ჩამოვალ, ბარში არ დამხვდე, სახლში დამხვდიო და გამოიყვანეს ტყვეობიდან.
წავიდა... ცხედრის ამოცნობა შეუძლებელი იყო, 9-ში დაიღუპა და
დილა გათენდა თუ არა, დამირეკა, ტელეფონები ვაზიანში 29-ში გადმოასვენეს... დეენემითაც დადგინდა და ქამრითაც.
დაგვატოვებინეს. რომ დამირეკავ, გათიშული იქნება და არ მე ვუყიდე ამერიკული, ტყავის სამხედრო ქამარი, ისეთი
ინერვიულოო. გახარებული იყო... იმ ქამრით ვიცანი...“
მხიარულად მელაპარაკებოდა. არც კი შემშინებია. დაღუპვამდე რამდენიმე თვით ადრე კი გმირმა სხვა
წი
ნ
ათგრძნობაც კი არ მქონია ცუდი... მაგრამ პირვე გმირობაც ჩაიდინა – თავისი შვილის თანაკლასელი
ლივე შეტაკება მოხდა თუ არა, 7-ში საღამოს უკვე შეიკედლა. მესამე შვილად მიიღო.
საავადმყოფოებში დავიწყე მისი ძებნა... ნაზი: „ეს ბავშვი ჩემი გოგონას კლასელია, 4 წლის
დღესაც არ შემიძლია იმის დაჯერება, რომ აღარ არის. იყო, მამა თვალწინ რომ მოუკლეს, დედას ბოლოს ძალიან
ეს არის საშინელება, ან უნდა მართლა ნახო მკვდარი, ან გაუჭირდა, ვალები დაედო და აქ აღარ დაედგომებოდა,
რაღაც... კაცი დგება, ჩვეულებრივ, მიდის და... ახლაც ხან საზღვარგარეთ წავიდა...“
ვაზიანში მგონია, უბრალოდ, გაგრძელდა სწავლება...
90
უფროსი ლეიტენანტი
ილია
ბაბუციძე
1982 - 2008
აგვისტოს ის ორჯერ შევიდა ცხინვალში – სეზონები. მსახურობდა ლაგოდეხშიც. შემდეგ თავდაცვაში
დაჭრილებისა და დაღუპულების გამოსაყვანად. გადავიდა. მეხუთე ბრიგადაში მსახურობდა, ბათუმში,
მესამედაც შევიდა თანამებრძოლებთან ერთად ბატალიონის კავშირგაბმულობის უფროსად. არადა გული
– ცხინვალის სამხრეთით, ნიქოზის მხარეს, ე.წ. შანხაის აქეთ, თბილისისკენ მოუწევდა, ოჯახიც აქეთ ჰყავდა და
ტერიტორიაზე, მტერს მშენებარე სახლში ასეული ჰყავდა შეყვარებულიც.
ალყაში. გადმოსვლა უნდოდა, მაგრამ არ უშვებდნენ. მერე პირობა
შევიდნენ. ალყა გაარღვიეს. დერეფანი გაუკეთეს ბიჭებს, მისცა, სისტემასაც ავაწყობ, შემცვლელსაც დავტოვებ და
გამოვიდა ბოლო ბიჭი და იმ ბოლომ დაინახა, როგორ დაეცა გამიშვითო. შეასრულა ეს პირობა და გამოუშვეს. მეოთხე
ილია ბაბუციძე. სნაიპერმა არტერია დაუზიანა. ბრიგადაში დაიწყო მუშაობა, 42-ე ბატალიონში. მერე იყო
„ღმერთო, მიშველეც“ ვეღარ თქვა, ხმა ვერ ამოიღო ომი...
და ჯვარი მიიტანა პირთან... არადა შტაბის წევრი იყო და დედა: „არეულობა რომ დაიწყო, მე და ჩემი გოგო აჩაბეთში
არანაირად არ ევალებოდა ბრძოლის ველზე გაჭრა. მაგრამ ვიყავით. ისეთი სროლები იყო, შეუჩერებელი, რომ ორივე
მას საკუთარი თავი და სინდისი ავალებდა, ასე მოქცევას. ვცახცახებდით, ხმას ვერ ვიმორჩილებდით, არაფრით
26 წლის დაიღუპა და ამ 26 წლიდან 18 წელი არ ჩერდებოდა სროლები, მეზობლებმაც ჩვენს სახლს
გასამხედროებული იყო მის ცხოვრებაში. შემოაფარეს თავი. მეორე დღეს ჩვენი მეზობელი წამოვიდა
დაიბადა სამაჩაბლოში, სოფელ ქვემო აჩაბეთში. სკოლაში „მარშრუტკით“ და ეს ბავშვები გამოვატანეთ, ჩემი გოგოც
შეყვანამდე იქ იზრდებოდა, მერე თბილისში გადმოვიდნენ, გამოვაყოლე. ილოს სურათები მოჰქონდა, არ გამოვატანე,
მამა 31-ე ქარხანაში მუშაობდა. პატარა ილო სკოლაში რად გინდა, აქ არ დავბრუნდებით-მეთქი?.. იმ სურათებზე
თბილისში შეიყვანეს მშობლებმა, მაგრამ მამამ მალევე მწყდება გული... სამი საათისთვის გამოაცხადეს, ცხინვალში
მიატოვა 31-ე ქარხანა და უკან, სამაჩაბლოში, დაბრუნდა – ჩვენი ბიჭები არიან, ორივე მხარე დაიკავესო. დავმშვიდდით,
მამა-პაპის საფლავების დასაცავად. მერე ისევ პანიკა ატყდა.
ბავშვები თბილისში იყვნენ, მშობლები – სამაჩაბლოში. რა მექნა, არ ვიცოდი, ამასობაში ილიამ დამირეკა,
ილო, თავის უფროს დასთან ერთად, მასზე 4 წლით პატარა თამუნა გამოგზავნეო? კი-მეთქი. შენაო? არ ვიცი, შვილო,
ძმაზეც ზრუნავდა – მეორე მამასავით ედგა. ზაფხულობით ასე ამბობენ, სოფელი უნდა დაიბომბოს-მეთქი. არ ვიცი, მე
სამაჩაბლოში ჩადიოდნენ და გაუთავებელი სროლების, ეგ ინფორმაცია არა მაქვს, მაგრამ, რადგანაც ამბობენ, შენც
არეულობის მოწმე ხდებოდნენ. სოფელი მორიგეობდა, წამოდი, სადაც ხალხი, იქაც შენო. ამ დროს თურმე ომშია
შტაბები ჰქონდათ, ვისაც რა იარაღი მოეპოვებოდა, იმით თვითონ... და მე მგონია, გორიდან მირეკავს... წამოსვლა
იცავდა საკუთარ სახლ-კარს. პატარა ილო ამ ყველაფრის დავაპირე, მაგრამ ვერ მოვდიოდი, ხან სახლს გავყურებდი,
მომსწრე იყო. ხან – საქონელს. დატოვება მიჭირდა. მერე საქონელს თივა
დედა: „ზაფხულობით რომ ჩავიყვანდით, მაინცდამაინც დავუყარე, წყალი დავუდგი, სარეცხი ავკრიფე, სახლი
მაშინ ირეოდა სიტუაცია, ატყდებოდა სროლები, ბავშვები დავკეტე, პასპორტიც არ ამიღია, ერთადერთი ტელეფონი
განცდებში იყვნენ, ხან ვახერხებდით გამოყვანას, ხან – ვერა. მეჭირა ხელში, რომ კავშირი მქონოდა ბავშვებთან. იმ
უყურებდა, როგორ იცავდნენ საკუთარ მხარეს მამამისი, ტელეფონით, სახლის ფლოსტებით გამოვიქეცი, იმ
თანასოფლელები, ეს ჩაჰყვა გულში, მხარის სიყვარული, განწყობით, რომ 2-3 დღეში უკან მივბრუნდებოდი. რის
ვაჟკაცობა. ცხოვრებამ გამოიყვანა ასეთი ვაჟკაცი“. ვაი-ვაგლახით გამოვაღწიე გორის ტრასამდე. საღამოს 8-ის
მერე, 14 წლისა კადეტთა კორპუსში შევიდა, დეიდაშვილს ნახევარზე, გორის ტრასაზე ვიდექი, ილომ რომ დამირეკა
მიჰბაძა – ათი წლით უფროსს. და დაიწყო ნამდვილი და ველაპარაკე. მანდ არ გაჩერდე, ტაქსს გაჰყევი და
სამხედრო ცხოვრება. შინ მხოლოდ შაბათ-კვირას იყო. თბილისში მამა მოგხედავსო. კარგი, შვილო-მეთქი. რაღაც
კადეტთა კორპუსის დამთავრების შემდეგ ხმელნიცკში, მძიმედ ისმოდა... დიდ ომში იყო, წინ მიდიოდნენ... დიდუბეში
უკრაინის სასაზღვრო აკადემიაში სწავლობდა 4 წელი და ჩემი უმცროსი ბიჭი, გურამი დამხვდა, შენი დარდი აღარა
ახლა მხოლოდ ზაფხულობითღა ჩამოდიოდა შინ, ერთი გვაქვს, ილიას დარდი გვაქვსო. რატომ-მეთქი? იქითაა
თვით. ნიქოზისკენო... იმის მერე კავშირი აღარ გვქონია ილიასთან.
მერე სამშობლოში დაბრუნდა. გირევში გაანაწილეს. ორივე ტელეფონი გათიშული ჰქონდა. არც ისინი აღარ
იქ მოუხდა პირველად რუსებთან შეჯახება – რუსეთიდან გვპასუხობდნენ, ვისი ტელეფონებითაც გვიკავშირდებოდა...
4 მესაზღვრე გადმოვიდა, ქართველი მესაზღვრეების ასეთი იყო ჩემი ილოს ამბავი. მე მითხრა: დე, თავს
ლიკვიდაციის მიზნით. შეტაკება მოხდა – ორმა ქართველმა უშველე, წადიო, და თურმე იქ არ დამიტოვებია ჩემი ბიჭი.
მესაზღვრემ სამ რუს მესაზღვრეს ერთი მკვდარი მესაზღვრე გამოვაღწიეთ, დამრჩა ყველაფერი იქ, ის სურათები მენანება
გაატანა უკან. მერე იყო ომალო და იქ გატარებული ზამთრის ილოსი... საკლავს ვუზრდიდით საქორწილოდ, სექტემბერში
93
ღვთისმშობლობაზე უნდა მოგვეყვანა, რესტორანი არ უნდა დაქორწინებულიყო. სოფელში უნდოდა ქორწილის
მიყვარსო, სოფელში უნდა გადავიხადოო. სიყვარული გადახდა. აჩაბეთი უყვარდა ძალიან...“
ჰქონდა იმ მხარისა, ბოლო წუთებამდე შემართებით იყო ამ მამა: „როგორც თანამებრძოლებისგან ვიცი, მან,
სიყვარულით“. ფაქტობრივად, თავი შესწირა, შემთხვევით არ დაღუპულა. 9
ილია ბაბუციძე 9 აგვისტოსვე გადმოასვენეს გორში. რიცხვში ცხინვალში შესვლა აღარ შეიძლებოდა, ეგ 3-ჯერაა
„ნინომ მითხრა, მოგიყვანთ შენს ილიასო. მომიყვანეს. შესული, თან არავის დაუვალებია...
როგორც მძინარე, ისეთი იყო ორმეტრიანი ვაჟკაცი... ასე წინაღამეს დაეკარგათ ოთხი ჯარისკაცი, არ ჩანდნენ.
აეწყო ჩემი ილოს ცხოვრება. ილოს მთელი ღამე არ სძინებია თურმე. ტიროდა, ნეტა,
ძალიან მადლობელი ვარ ბიჭების, რომ იქ არ დამიტოვეს შევსწრებოდი, რამეს ვუშველიდიო. გამთენიისას, რომ
და გამომიყვანეს შვილი... მეცხრე კლასიდან ჯარისკაცის უთხრეს, ცოცხლები გამოჩნდნენო, ძლიან გახარებია“.
ცხოვრებით ცხოვრობდა, თავისი შრომითა და ცოდნით დედა: „ვერ იტყოდი, რომ ის 26 წლის ბიჭი იყო, იმდენად
იკვალავდა გზას, უკრაინაში რომ სწავლობდა, თვითონ წინ იხედებოდა.... “
უვლიდა თავს, დაბადების დღეზე თუ გავუგზავნიდით 20- მამა: „ძალიან სამართლიანი იყო. ყველასთან კარგი
30 დოლარს, ეგ იყო, მთელი წელი თვითონ წვალობდა. ურთიერთობა ჰქონდა, ჯარისკაცები შვილებივით
კი იყო იქ უზრუნველყოფილი, მაგრამ ხომ შეიძლებოდა, უყვარდა...“
ჩვენც გაგვეგზავნა... გაიტანა თავი ბოლომდე. როგორც ილო ამ ქვეყნად აღარაა. ომის კვალი დედამისის თვალებს
კი ააწყო ცხოვრება, წინსვლას ველოდით, სექტემბერში ატყვია...
94
ვახტანგ
გზირიშვილი
1988 - 2008
აგვისტოს, ცხინვალის შესასვლელთან, დაბომბვას შვილთან პოკერებში ითამაშა ხაჭაპურზე და ლიმონათებზეო.
ემსხვერპლა კაპრალი ვახტანგ გზირიშვილი. რუსეთის ვახომ კი მითხრა, დამნაშავე არა ვარო, მაგრამ არ დავუჯერე.
მიწაზე შობილს რუსებმა მოუღეს ბოლო მშობლიურ მერე მთელი ღამე ვტიროდი, პატიებას ვთხოვდი. ვახოს ცემა
ქართულ მიწაზე. არ სჭირდებოდა, უთქმელად გვესმოდა ერთმანეთის.
ვახტანგ გზირიშვილი 1988 წელს დაიბადა, სმოლენსკის ბევრი რამ აკლდა ვახოს, მაგრამ უწიგნოდ არასოდეს
ოლქში, ქალაქ იარცევოში, იქ მისი მშობლები მუშაობდნენ დამიტოვებია. მიზეზი რომ არ ჰქონოდა, წიგნი არ მქონდა,
მშენებლობაზე, მამა – დურგლად, დედა – მღებავად. მათ გაკვეთილი ვერ ვისწავლეო. ლიტერატურა უყვარდა... სკოლა
უკვე ჰყავდათ უფროსი ქალიშვილი, ვახტანგის უფროსი რომ დაამთავრა, მე აქ აღარ ვიყავი, 2005 წელს საბერძნეთში
ძმა კი, ერთი წლის ასაკში, ჯერ კიდევ რუსეთში წასვლამდე წავედი, შემდეგ თურქეთში გადავედი სამუშაოდ. მე სხვის
დაეღუპათ. შვილებს ვუვლიდი, ჩემი შვილი კი აქა მყავდა, მოუკვდა
ვაჟის დაღუპვის შემდეგ, ქალბატონ მარინა გზირიშვილს დედა... ბანკეტი რომ ჰქონდათ, ფული გამოვუგზავნე
აღარ უნდოდა შვილის გაჩენა, მაგრამ მეუღლემ სთხოვა, კოსტიუმისთვის, არ იყიდა, თავის დას მისცა, თქვენ გიჭირთ,
გული მიგრძნობს, ესეც ბიჭი იქნება და გააჩინეო. გააჩინა, არ მინდა, ბანკეტზე ისეც წავალო. მისი ბანკეტის სურათებს
მაგრამ განგებამ არც ის შეარჩინა. რომ ვუყურებ, გული მიკვდება, ყველას კოსტიუმები აცვია და
საქართველოში არეულობა რომ დაიწყო, გზირიშვილებმა ჩემს ვახოს არ აცვია...
იარცევოდან ბინა გლდანში გადმოცვალეს და სამშობლოში ვამზადებდი, მაგრამ ინსტიტუტში ჩაბარება აღარ
დაბრუნდნენ. მოინდომა, გული აიცრუა. 2007 წელს ჩემთან იყო ჩამოსული
მერე იყო აფხაზეთის ომი. ბადრი გზირიშვილი გამოიძახეს ორი თვით, იმის მერე თვალით არ მინახავს, მკვდარი დამხვდა
და იმ ღამესვე ფრონტის ხაზზე გაგზავნეს. ვახო სულ ოთხი აქ...
წლის იყო მაშინ. კომისარიატიდან გამოძახება გამოძახებაზე მოსდიოდა
მარინა გზირიშვილი: „ომიდან 2 თვეში დაბრუნდა. თურმე, მერე უფიქრია, საკონტრაქტო ჯარში შევალო.
ვეხვეწებოდი, რომ აღარ წასულიყო. რას ჰქვია, არ წავიდე, არც მითხრა, მიმალავდა, სამი თვის თავზე გამიმხილა:
თითისტოლა ბავშვები იბრძვიან და მე აქ სახლში ვიჯდეო? დედა, მომილოცე, ჯარისკაცი გყავარო. ეს რომ მითხრა,
წავიდა. წავიდა და წავიდა. ბოლოს ტელევიზიით ვნახე. გეგონება, გულში ხანჯალი ჩამცეს. გავქვავდი. გული სულ
ბავშვმა დამიძახა, მამიკოა ტელევიზორშიო. მეომრებს აფორიაქებული მქონდა. რაღაც შიში გამიჩნდა...
ინტერვიუებს ართმევდნენ. კორესპონდენტმა ჰკითხა, ვის ომამდე ერთი თვით ადრე მითხრა: დე, კი არ გაიგიჟო
გინდათ გადასცეთ მოკითხვა, ვის და ჩემს ცოლ–შვილსო. თავი, მაგრამ შეყვარებული მყავს, ცოლად უნდა მოვ
კორესპონდენტი კადრიდან გავიდა, ეკრანზე მარტო ბადრი იყვანოო. ვეხვეწებოდი, ერთი წელიც მაცალე, ბინას გიყ
დარჩა: გამარჯობა მარინა, როგორ ხართ, აბა შენ იცი. ხომ იდით, მანქანასაც-მეთქი. ცოლს რომ მოიყვანდა, ხომ
ვიცი, რა მაგარი ქალი ხარ. თუ ცოცხალი არ დავბრუნდი, უნდა აღგვენიშნა, დაბადების დღეც არ გადამიხდია,
ვახტანგი ვაჟკაცად გამიზარდეო. ეგ იყო და ეგ, ჩამოასვენეს რაც წამოიზარდა. დამიჯერა: კარგი, დედა, ერაყისთვის
კიდეც მალე. 28 წლის ვიყავი, რომ დავქვრივდი. გვამზადებენ, რომ ჩამოვალ, მერე მოვიყვანო. ბოლოს ხუთ
ჩემი დამხმარე არავინ ყოფილა... აგვისტოს ველაპარაკე და: ოქტომბერში, სანამ ერაყში წავალ,
ვახო თავიდან თბილისში შევიყვანე სკოლაში, მაგრამ უნდა ჩამოგიყვანო, ნანა უნდა მოვიყვანო ცოლად, ბანკიდან
მერე რუსთავში გადმოვიყვანე. 7 წლიდან დედაჩემი ზრდიდა კრედიტს გამოვიტან, ბინას ვიგირავებ, გეყო წვალება,
მეტწილად. მე სულ კაცივით გარეთ ვიყავი, სულ იმის ფიქრში ახლა მე უნდა შეგინახოო. ბოლოს მთხოვა, ნათიას უთხარი,
ვათენ-ვაღამებდი, რომ ჩემი შვილებისთვის ლუკმაპური ინტერნეტკაფეში მიგიყვანოს, „სკაიპით“ მინდა გელაპარაკო,
მეშოვა; რომ ჩემს ვახოს სხვისი ჯიბისკენ თვალი არ ძალიან მენატრებიო. და იცოდე, ძალიან მიყვარხარო. ეგ იყო
გაქცეოდა... და ეგ. მეტი ხმა აღარ გამიგია. „ესემესებსაც“ რომ მომწერდა,
დედაჩემი ახლახან გარდაიცვალა, დარდს გადაჰყვა. სულ ბოლოს აწერდა: დე, ძალიან მენატრები, ძალიან მიყვარხარო.
ეხვეწებოდა, წამიყვანეო... ვახოს „ესემესებს“ სულ ვინახავდი, არ ვიცი, რატომ...
ვახოს ბუნდოვნად ახსოვდა მამამისი. რომ დავაჟკაცდა და არაფერი დამრჩა ჩემი შვილისგან, გარდა სურათებისა და
15 წლის გახდა, მაშინ მკითხა, მამაჩემი როგორი კაცი იყოო. ტანსაცმლისა...“
მითხრა, მარტო ის მახსოვს, ლეკვი რომ მოგვიყვანა სახლში და მარინა გზირიშვილმა არც იცოდა, საქართველოში ომი რომ
შენ რომ გაუბრაზდიო. რა დღეში იყო ვახო, როგორ უხაროდა, დაიწყო. ვერ იცლიდა ტელევიზორის საყურებლად. იმხანად
არ მოგცემ, არ მოგცემ ლეკვსო. არ წაიყვანოო... ვახო ძალიან ქალიშვილიც იქ იყო, ბებიასმონატრებული შვილიშვილები
უთქმელი, ჭკვიანი ბიჭი იყო, ერთადერთხელ ვცემე, ისიც ჩაუყვანა. ომის დაწყების ამბავი თურქებისგან გაიგო და
სხვისი გულისთვის. მეზობლის ქალს აერია, შენმა შვილმა ჩემს შოკირებული ტელევიზორს მიეჯაჭვა. შვილთან რეკვა ატეხა,
97
მაგრამ ტელეფონი უკვე გათიშული იყო. დავიღრიალე, ვაიმე-მეთქი, მთელი მეზობლობა გამოცვივდა,
მარინა გზირიშვილი: „7-ში, ღამით, 8 რომ თენდებოდა, მე უკვე გრძნობა დავკარგე. ძლივს მომასულიერეს...“
„ესემესი“ აქვს მიწერილი შეყვარებულისთვის: ხომ იცი, ნათიას ურჩევენ, რომ არ უთხრას დედამისს შვილის
როგორ მიყვარხარ, რაც არ უნდა მოხდეს, ყოველთვის დაღუპვის ამბავი. ნათია ეტყვის, რომ ვახო ფეხშია დაჭრილი.
მეყვარები, ძალიან გთხოვ, დედაჩემს, ჩემ დას არ გააგებინოთ, მარინა გზირიშვილი: „გამოვქანდით. მთელმა ავტობუსმა
რომ მე ფრონტის ხაზზე ვარ, თორემ მე რომ ვიცი დედაჩემის იცის თურმე ჩემი უბედურება. სამტრედიაში ჩამოგვსვა
გიჟი თავის ამბავი, გამოქანდება და პირდაპირ ომში ავტობუსმა, ტაქსი დავიჭირეთ. ისიც გააფრთხილა ნათიამ,
შემომივარდებაო. გორში არ გაუჩეროო. გორში რომ შემოვედი, დავინახე
ომის დაწყება გავიგე თუ არა, მართლაც გამოვრბოდი, მაგრამ ჰოსპიტალი, აბა, სად არის დაბომბილი, გამიჩერეთ-მეთქი.
ავტობუსზე 9 აგვისტომდე ბილეთი არ იყო, თვითმფრინავის არა, დედა, აქ არ არის, თბილისშია გადაყვანილიო, ძლივს
ბილეთის ფასი 600 ევროზე ავარდა და არც იშოვებოდა. მაკავებდა ნათია, მძღოლმაც მხარი აუბა, დაბომბილია, თქვენ
გაგიჟებას ვიყავი. ჩემი გოგოს მაზლიც 42-ე ბატალიონში ვერ დაინახეთო და გამოქროლეს. გამოვედით და დაიბომბა
მსახურობდა, ოღონდ უზრუნველყოფაში, ისინი ბრძოლის კიდეც გორი, უკან შავი ბუღი იდგა, ბომბი ჩამოაგდეს.
ველზე არ იყვნენ. ვახო მეტყვიამფრქვევე იყო და ხაზზე იყო... ჩამოვედით, მე პირდაპირ საავადმყოფოში მინდოდა
ჩემმა გოგომ მაზლს, ირაკლის დაურეკა, ირაკლიმ მოგვატყუა, წასვლა, ნათიამ სახლში ავალ, ჩამოვალ და წავიდეთო. მე არ
ვაზიანში ვართო. ვითომ გული დავიწყნარე. ვიფიქრე, ალბათ, ავდივარ ნათიასთან. ველოდები. ხალხს კი მოვკარი თვალი,
ბაზას იცავენ-მეთქი, მაგრამ ეჭვი შემეპარა, დავარეკინე, თუ ნათესავებს, მაგრამ აზრი გაფანტული მქონდა, ვიდექი და
ვაზიანშია, მიუტანოს ვახოს ტელეფონი, დამალაპარაკოს- ველოდებოდი ნათიას. თან ვჩხუბობდი და ვჩხუბობდი, სადაა
მეთქი. მარინა დეიდა, ამ წუთას აქ იყო, ერთად ვჭამეთ, ხომ აქამდე-მეთქი. რომ აღარ ჩამოვიდა, გადავწყვიტე ასვლა, არ
იცი, მე უზრუნველყოფაში ვარ, სხვადასხვა შენობებში ვართო. მიშვებენ, ლიფტს ხუთი თეთრი უნდაო და არ მაძლევენ ამ ხუთ
ესეც მომატყუა. თურმე ერთ შენობაში არიან. თეთრს. ჩემი ვახოს მამიდებს უთქვამთ, ბოლოს და ბოლოს, ხომ
მერე ირაკლის ტელეფონიც არ პასუხობდა, დროზე უნდა გაიგოსო და ჩამოვიდნენ. ვდგავარ ლიფტთან, გაიხსნა
ავიბარგოთ-მეთქი, 9-მდე ბილეთები არ იქნებაო. მოვიდა რვა. ლიფტი, ვხედავ ჩემს მულებს. ვუყურებ გაშტერებული, მოდი,
მთელი ღამე არ მიძინია, ზეზეულად წამთვლიმა და კოშმარი მოდი, შე უბედუროო და მეტი აღარაფერი მახსოვს...“
ვნახე, ვითომ სამება დაბომბეს. გათენდა 8 აგვისტო, ყავა მარინა გზირიშვილმა საქველმოქმედო ფონდი ჩამოაყალიბა
დავისხი, ისეთი სუნი მეცა, ვერ დავლიე. წყალი მოვიყუდე, – ერთიანი საქართველოსთვის 2008 წლის აგვისტოს ომში
წყალსაც ისეთი საშინელი სუნი ჰქონდა, კრიჭა ვერ გავხსენი, გმირულად დაღუპული ვახტანგ გზირიშვილისა და მისი
ლუკმა საერთოდ ვერ შევჭამე. თანამებრძოლების. ვარკეთილში ვახტანგ გორგასლის
მივჩერებოდი ტელევიზორს, გაუთავებლად ვრეკავდი სახელობის ეკლესია შენდება ომში დაღუპული ბიჭების
ხან ვახოსთან, ხან ირაკლისთან. გათიშული იყო ორივეს უკვდავსაყოფად.
ტელეფონი, ვაზიანი რომ დაბომბეს, საღამოს, გადავირიე, მარინა გზირიშვილი: „ავაშენებ ტაძარს და მონასტერში
ირაკლის რომ ვერ დავუკავშირდით, ნათიამ თავის ქმარს წასვლას ვფიქრობ, ვნახოთ, როგორ ვიქნები... იმასაც
დაურეკა, დაამშვიდა, ველაპარაკე ირაკლისო, ვახოზე მარტო ვევედრები უფალს, რომ როგორმე ეს ტაძარი ამაშენებინოს
იმას ამბობდა, კარგადააო, არადა ამ დროს უკვე გორის და წამიყვანოს ჩემს შვილთან. ადგილი გამზადებული მაქვს
მორგში იყო და გამოყვანილი ჰყავდა ვახო. ექვსი მანქანით ჩემი ვახოს გვერდით, ჩემი ქმარ-შვილის გვერდით. ძალიან
იყვნენ ჩასული ბიჭები, მკვდარი ვახო რომ ნახეს, საჭესთან მენატრება, იტყვიან, დრო მკურნალიაო, მკურნალი კი არა,
ვერც ერთი ვერ ჯდებოდა, ძლივს წამოვიდნენ, თბილისამდე რაც დრო გადის, უფრო ვიტანჯები. ფიქრისგან, დარდისგან
ჩამოსვლას 10 საათი მოანდომეს...“ და მონატრებისგან გადავიღალე... ვერავის ვერაფერს ვერ
ვახტანგ გზირიშვილს დაბომბვისას ჭურვის ნამსხვრევი ველაპარაკები, არ მინდა, ჩემი დარდები სხვას მოვახვიო...
მოხვდა, ნამსხვრევმა ფეხი მოსწყვიტა სახსარში, არტერია სახლში ჩემთვის მივტირი ჩემს შვილს. ველაპარაკები მის
დაუზიანდა, ბრძოლის ველიდან გაიყვანეს, მაგრამ სისხლისგან სურათებს. სახლში რომ შემოვდივარ: დე, მოვედი, გეგონება
დაიცალა, ხელებში ჩააკვდა თანამებრძოლებს. დედამ ჯერ სახლშია... მე ვიცი, რომ ჩემი შვილი უფალთანაა და ყველა ის
კიდევ არ იცოდა, რომ მისი შვილი ამ ქვეყნად აღარ იყო. შვილები უფალთან არიან. სიცოცხლე უნდოდათ... რა იყო, ჯერ
მარინა გზირიშვილი: „რომ ჩამოუსვენებიათ, უთქვამთ, ახალი შეშრობილი ჰქონდათ რძე ტუჩებზე. მოუკვდეს დედა.
ბოლოს და ბოლოს, ხომ უნდა უთხრათ, ნათიას მაინც 20 წლის დაიღუპა. ჩემი იმედი... რა იქნებოდა, შემრჩენოდა,
უთხარითო. ჩემმა სიძემ გამთენიისას დარეკა, 9 რომ გამხარებოდა... მე ცხოვრება დავასრულე, ჩემს ცხოვრებას
თენდებოდა. გამკენწლა გულში. ნათია გარეთ გავიდა, იკივლა: აზრი აღარ აქვს, თუ ვარსებობ, ვარსებობ გარეგნულად,
„ვაიმე, გიორგი, მითხარი, რომ ეგ ტყუილია“. ეგ რომ თქვა, ერთი შინაგანად მკვდარი ვარ...“
98
გელა
მებაღიშვილი
1972 - 2008
როცა მოვკვდები და აღარ ვიქნები, დაღუპული, სულით ჯარისკაცი იყო და გადაწყვიტა, რომ
რად მინდა თქვენი ვარდი და ია, მისთვის ყველაზე საუკეთესო სამსახური ჯარი იყო. მეც და
ჩემი საფლავის ქვაზე დაწერეთ, მშობლებიც წინააღმდეგი ვიყავით, მაგრამ თქვა, მორჩა, მე
ჩემი მოკლული რუსების სია...“ მივდივარ ჯარშიო და წინააღმდეგობას აზრი აღარ ჰქონდა.
მერე მეც მომწონდა მისი სამსახური, მომწონდა, რომ
ს ლექსი გელა მებაღიშვილმა თავის 11 წლის ბიჭუნას საქვეყნო საქმეს აკეთებდა, მაგრამ ძალიან რთული იყო
ტელეფონით წაუკითხა 10 აგვისტოს, გამთენიისას... ჩვენი ცხოვრება, იყო დღეები, როცა სახლში ვერ მოდიოდა,
დათო მებაღიშვილი: „ეს ლექსი გათენებამდე სწავლებებზე იყო წასული და მე და დათუნა სახლში მარტო
მითხრა. აი, რომ აბობდნენ, რუსები უნდა შემოვიდნენ ვიყავით. კონტრაქტს რომ ვადა გაუვიდა, ვწუწუნებდი,
თბილისშიო. ბოლოს მე მელაპარაკა და ვიცოდი, რომ ვთხოვდი, რომ სხვაგან დაეწყო სამსახური, ჰქონდა კიდეც
საქმე აღარ იქნებოდა კარგად... მითხრა, მარიკოს კარგად საშუალება, რომ სხვაგან დაეწყო, მაგრამ არაფრით არ ქნა,
მოუარე, მე რომ რამე მომივიდეს, მაგის მამა შენ უნდა ჩემთვის ერთადერთი სამსახური ეს არისო... ერაყშიც იყო,
იყოო... მივხვდი, რომ საქმე აღარ იყო კარგად...“ ერაყიდან დაბრუნების შემდეგ მეოთხე ბრიგადაში, 41-ე
პატარა მარიამი, რომელიც მამამ თავის ვაჟს ჩააბარა, ბატალიონის მესამე ასეულის სერჟანტად მსახურობდა.
სულ 7 თვის იყო, ახლა მარიამი წლინახევრისაა, დათუნა დათუნასთან ძალიან მეგობრული ურთიერთობა ჰქონდა,
კი – 12 წლის. როცა ჰკითხავ, რა გამოხვალო? მტკიცედ არანაირად არ იყო მკაცრი მამა. უყვებოდა თავის ამბებს,
გპასუხობს: „რა თქმა უნდა, ჯარისკაცი“. რა და როგორ იყო ქვეყანაში, როგორ დაკარგა მეგობრები
„მამას რომ ვეტყოდი, მეც ჯარისკაცი უნდა გამოვიდე- აფხაზეთის ომში, დათუნას პატრიოტული სულისკვეთებით
მეთქი, მეუბნებოდა, მე შენი შვილიშვილის ვალიც მოხდილი ზრდიდა... დათუნა უკვე ათი წლის იყო, მეორე შვილის
მაქვს, შენ არ უნდა წახვიდე ჯარშიო...“ გაჩენა რომ გადავწყვიტეთ. სულ წლებს ითვლიდა, „მე
ასე კი ეუბნებოდა, მაგრამ ბიჭი მამას ხშირად დაჰყავდა ამხელა ვიქნები, დათო ამხელა, ის ძალიან ძალიან პატარა
ჯარში, უყვებოდა იარაღზე, ჯარის ცხოვრებაზე, აფხაზეთის იქნებაო“. სულ წლებს ითვლიდა... ალბათ, გული ცუდს
ომში დაღუპულ მეგობრებზე, თვითონაც უხაროდა და უგრძნობდა... მარიამს „მამას გოგონიას“ ეძახდა, რაც არ
ბიჭსაც უხაროდა მამის გვერდით ყოფნა, ამაყობდა მამის უნდა დაღლილი მოსულიყო, გადაივლებდა თუ არა წყალს,
ჯარისკაცობით. ამაყობდა და დღესაც ამაყობს და მუდამ შეიყვანდა საძინებელში, ეფერებოდა, ეთამაშებოდა...“
იამაყებს. გელას ოჯახური იდილია მალე დასრულდა.
მამამისს კარგი ბავშვობა ჰქონდა. დაიბადა და ვიდრე ომში წაიყვანდნენ, ბოლო დღეებში დათოც თან
გაიზარდა ყვარელში, სოფელ გავაზში, მისდევდა სპორტს, დაჰყავდა ჯარში. 6 აგვისტოს ვაზიანიდან რომ დაბრუნდნენ,
მოჭიდავე იყო, ძიუდოისტი, საქართველოს ჩემპიონიც დათომ სახინკლეში წაყვანა მოსთხოვა მამას.
ყოფილა. საზღვარგარეთ გამართულ შეჯიბრებებშიც ინგა: „მეც მთხოვა გელამ, რომ წავყოლოდი, მაგრამ
მონაწილეობდა, მერე იყო აფხაზეთის ომი, სავალდებულო პატარას გამო თავი შევიკავე, მარიამი პატარა იყო და საღამოს
სამხედრო სამსახური, მშობლიურ სოფელში დაბრუნება და გვიან არ გაგვყავდა გარეთ, დათო და მამამისი წავიდნენ,
სამსახური – საწარმოო რგოლის დირექტორობა. და აი, იქ მალევე დაბრუნდნენ... დაიძინა, ტელეფონები, როგორც
გაიცნო თანამშრომლის 14 წლის გოგონა. ყოველთვის, ჩართული ჰქონდა... ღამის 2 საათზე საშინელი
გოგონა ადრეც იცნობდა მას, ოღონდ როგორც მოჭიდავეს, ზარები ატყდა, არ ვიცოდი, რა ხდებოდა, არ მინდოდა, ღამე
ხშირად ხედავდა სოფელში, საჭიდაო წრეში, ახლა კი სხვა წასულიყო და მოვიმიზეზე, ნასვამია, სძინავს-მეთქი, იქნებ
წრე შეიკრა მათ შორის, ერთმანეთი შეუყვარდათ და ინგა 9 თავი დაენებებინათ... მაგრამ მითხრეს, აუცილებელია, თუ
წლით უფროს გელას ჩუმად გაჰყვა – გაიპარა. ვერ აღვიძებთ, თვითონ მოვაკითხავთ და გავაღვიძებთო...
ინგა: „ჩვენს შორის ძალიან დიდი სიყვარული იყო, რამაც გავაღვიძე... სახლიდან რომ გადიოდა, საოცრად ნაღვლიანი
გადამაწყვეტინა ასე პატარას გათხოვება... ძალიან კარგი იყო, ალბათ, გრძნობდა, რომ უკანასკნელად გადიოდა
ადამიანი იყო, ფაქტობრივად, ბავშვივით მზრდიდა. მზად სახლიდან... მარიამი გააღვიძა, ჩაეხუტა, დაემშვიდობა,
არ ვიყავი ოჯახის შესაქმნელად. ერთად ვსწავლობდით, ყველას დაგვემშვიდობა, საერთოდ, არასოდეს გადიოდა
ერთად ვაკეთებდით ყველაფერს, შეთანხმებით, ძალიან სახლიდან დაუმშვიდობებლად, ამბობდა, რომ ჯარისკაცის
ტკბილად. შემდეგ დაიბადა დავითი. ჯერ სოფელში ცხოვრება ისეთია, ყოველთვის შეიძლება ყველაფერი
ვცხოვრობდით, მერე სამსახური უკვე აღარ ჰქონდა გელას მოხდესო... იმ დღეს არ წაუყვანიათ ომში, ვაზიანში იყო,
და თბილისში გადმოვედით საცხოვრებლად. 2000 წლიდან ხშირად რეკავდა, მამშვიდებდა, აქ ვარ, ვაზიანშიო. მერეც,
„კომანდოს“ ბატალიონში დაიწყო მუშაობა კონტრაქტით. როცა უკვე ცხინვალში იყო, მაშინაც არ მეუბნებოდა
აფხაზეთის ომში იყო ნაბრძოლი, ბევრი მეგობარი ჰყავდა სიმართლეს, ისევ მამშვიდებდა, ნუ გეშინია, მე იქ არა
101
ვარ, არაა ჩემი ჯარი ისე გაწვრთნილი, რომ პირველ ხაზზე გარდაცვლილი, ერთადერთი ის იყო, ვინც ნახა, რომ ნაღმზე
ვიყოთო. ბოლოს, ათი რომ დაიწყო, მაშინ მელაპარაკა, აფეთქდა... ექიმმა ვერ გამოიყვანა გელა, თვითონ დაჭრილი
მითხრა, ნუ გეშინია, მე მაინც დავბრუნდებიო, ეს იყო და განადგურებული იყო, ან როგორ გამოაღწია...
მისი ბოლო სიტყვები. მერე საერთოდ გათიშა ტელეფონი. მაშინვე კი თქვა, გელა მოკვდა, პულსი ვნახე და მკვდარი
იმიტომ, რომ თურმე დაბომბვა დაიწყო და მეგობრებისთვის იყოო, მაგრამ მე მაინც ცოცხლებში ვეძებდი, გელას
უთქვამს, ხმას გაიგებს და უკვე მიხვდება, ვერანაირად თანამებრძოლებიც მეუბნებოდნენ, მაგას ნუ უჯერებ,
ვეღარ მოვატყუებო. იმ ღამეს გადარჩა. ათში, დილით, 11 აგონიაშია, არაა სრულ ჭკუაზეო. არც იმათ უნდოდათ
საათიდან 12 საათამდე აფეთქდა ნაღმზე... გელას სიკვდილის დაჯერება, არც მე... გელა ნოემბერში
იმ ღამეს ალყაში იყვნენ მოქცეულები, თვითონ გადმოასვენეს, ბოლო 11 კაცი რომ გადმოასვენეს, მაშინ...
გამოვიდნენ, გამოარღვიეს ალყა. მაგრამ ერთი მეგობარი გავიგე თუ არა, წავედი სანახავად. იქ ვინმეს ამოცნობა
დაიჭრა, ფეხი მოაგლიჯა ყუმბარის ნამსხვრევმა, გელამ შეუძლებელი იყო, მაგრამ ექსპერტმა მითხრა, რომ ერთ-
თვითონ შეუხვია ჭრილობა, ბიჭი გონზე იყო და იხვეწებოდა, ერთს „გოლფის“ გასაღები ჰქონდა. გელას თან ჰქონდა
აქ ნუ დამტოვებთო. გელამ ის ბიჭი ორ ბიჭს ჩააბარა, წაღებული მანქანისა და სახლის გასაღები... მაჩვენეთ-
გამოიყვანეთო... შემდეგ სამშვიდობოს გამოსულმა ის მეთქი. ჩვენი გასაღები იყო, სამწუხაროდ... დამამშვიდეს,
ბიჭები ნახა, მაგრამ ვერ ნახა დაჭრილი მეგობარი. რომ შეიძლება სულ სხვასთან აღმოჩნდა სხვისი გასაღები,
მოიკითხა, სად არისო, გარდაიცვალა უკვეო. გელა მაინც ან სულაც სხვისი გასაღებიაო. სამწუხაროდ, ჩვენი იყო.
შევიდა ასეულის ექიმთან ერთად, კი შევიდა, მაგრამ იმ მოერგო ჩვენი სახლის კარსა და მანქანას. დეენემის პასუხი
ბიჭამდე ვეღარ მივიდა... დაემთხვა. რატომღაც არ მეგონა, რომ ჩვენი სიყვარული
დაჭრილის გამოსაყვანად რომ შესულან, გელას ასე დამთავრდებოდა, საშინელებაა, ახსნაც არ შემიძლია,
ექიმისთვის უთქვამს, შენ იქით წადი, მე აქეთ წავალო. ექიმი ხანდახან ვფიქრობ, რომ რახან გარდაცვლილი არ მინახავს,
საითაც წავიდა, იქით არ იყო ნაღმი, საითაც გელა წავიდა, იქ ცოცხალია, რომ სადღაცაა, ახლოს... არადა, რაც დროს
იყო ნაღმი და გელა აფეთქდა... თვითონ ექიმიც საშინლად გადის... არაა ახლოს, შორს არის... ჩვენგან...“
დაიჭრა, ხორცები ჰქონდა დაგლეჯილი. იმ ექიმმა ნახა გელა
102
სამედიცინო სამსახურის უმცროსი ლეიტენანტი
ზურაბ
ბეგიაშვილი
1980 - 2008
არტო ჩემი ბიჭი კი არ მოკლეს, ჩვენც მოგვკლეს, ის გამოვიდეო. ნათესავი ჩაეკითხა, რატომო, იმიტომ, რომ
შვილებიც და მთელი შთამომავლობაც, რომელიც დედიკოს კუჭი სტკივაო...“
ჩემს შვილს უნდა ჰყოლოდა“, – ამბობს სამხედრო ზურა მართლაც ექიმი გამოვიდა. ეს არჩევანი უფროსი
ექიმის, ზურა ბეგიაშვილის დედა... დის არჩევანმაც განაპირობა – დამ სამედიცინო ინსტიტუტში
შვილის დაღუპვის შემდეგ მან ვეღარ შეძლო პედაგოგიური ჩააბარა, ზურაც სამედიცინო ინსტიტუტის კოლეჯში
მოღვაწეობის გაგრძელება, მამამ ინსულტი მიიღო ორგზის შეიყვანეს. კოლეჯის დამთავრების შემდეგ სამკურნალო
– ჯერ აგვისტოში, შემდეგ დეკემბერში, როცა მისი ვაჟი ფაკულტეტის მეორე კურსზე ჩაირიცხა, მესამე კურსიდან
მუხათგვერდიდან მშობლიურ სოფელში გადმოასვენეს. სამხედრო სამედიცინოზე გადავიდა.
შვილის სიკვდილი... ასეთი სიმწარისთვის ზურას დედას ნელი ბეგიაშვილი: „მოსწონდა სამხედრო საქმე...
ოსი და რუსი დედებიც არ ემეტება... მოსწონდა დატვირთული სამუშაო. ზურამაც ვაზიანში,
ზურას ბუნება ჰყვარებია, საერთოდ, სოფლად რომ ვინმე მეოთხე ბრიგადის ლაზარეთში დაიწყო მუშაობა. ძალიან
ესტუმრებოდა, მშობლიური კუმისის ლამაზ ადგილებს კარგი კოლექტივი იყო, კარგადაც მიიღეს, ხალისით
ათვალიერებინებდა, ჩანჩქერს, სოფლის ეკლესიას, თვი მიდიოდა, უყვარდა თავისი საქმე. ლაზარეთის მთავარი
თონაც რომ სადმე უცხო სოფელში ჩავიდოდა, შთა ექიმიც ძალიან კარგი ადამიანია, გრიშა ტურძელაძე.
ბეჭდილებების მოყოლას იმ სოფლის სილამაზით იწყებდა... რომ ხედავდა, პატარა ბიჭი იყო, მონდომებული, ახლო
ნელი ბეგიაშვილი, ზურას დედა: „მთვარეც შეეძლო ურთიერთობა ჰქონდა. შემდეგ, მეოთხე ბრიგადიდან
ლამაზად დაენახა. მახსოვს, ერთხელ მეძახდა: დედა, დედა, სამხედრო აკადემიაში, ოფიცრების კურსებზე გაგზავნეს,
გამოდი, ნახე, რა ლამაზი მთვარეაო... მართლაც, ისეთი დაჩქარებული წესით დაამთავრა და ლეიტენანტის წოდება
მრგვალი, დიდი, ბადრი მთვარე იყო... მიანიჭეს. მაგრამ მერე ისევ ახალი ბრძანება გამოსცეს და
ხის ტოტებში შეეძლო შეემჩნია სილამაზე, მეტყოდა: ვისაც რეზიდენტურა არ ჰქონდა გავლილი, გაათავისუფლეს.
ნახე, რა ლამაზიაო. ეჰ... დარჩა უმუშევარი. არადა არ შეეძლო უსაქმოდ ყოფნა.
ყველაფერი უყვარდა, ხატავდა, პატარა მოთხრობებს ინსტიტუტში სწავლის დროს, არდადეგებზეც ხან სად
წერდა. მუშაობდა, ხან – სად, ფულის ხარჯვაც იცოდა და თვითონვე
ერთხელ, ზურას მასწავლებელმა მითხრა, ზურას რამდენი უნდოდა ეშოვნა ეს სახარჯო ფული. ცოტა ხანს მარნეულის
ტყუილი ჰყვარებიაო. შევიცხადე, ვაიმე, რატომ-მეთქი? კლინიკაში იყო რეზიდენტად, ვერ გაჩერდა, ასეთი წყნარი
რატომ და რომ ვიტყვი: აბა, ზღაპარს ვინ მოყვება-მეთქი, საქმე არ მინდა, ბოლნისის საავიაციო ნაწილში წავიდა
ადგება და ერთ ზღაპარს მეორეს მიაყოლებს, მეორეს მესამეს სამუშაოდ, იქაურობა ძალიან მოსწონდა, პატარა ნაწილია,
მიაბამს და ამ ზღაპრის გმირებს ერთმანეთთან აკავშირებსო. ერთი ოჯახივით ვართო, ისევ შეიცვალა ბრძანება და
რომ ვეუბნები, მასე როდის იყო-მეთქი, რატომ არ შეიძლება, დაბრუნდა ისევ თავის მეოთხე ბრიგადაში. 6 აგვისტოს
რომ ასე იყოსო? – პასუხობდა თურმე. თვითონ თხზავდა, შემდეგ ჩემი შვილი აღარც მინახავს... ზურამ 7 აგვისტოს
კომბლეს დააკავშირებდა ნაცარქექიასთან... კირკიმალა დამირეკა და მითხრა - დედა, რაღაც ისეთი საქმე გამოჩნდა
იყო, უკირკიტებდა ყველაფერს, სულ „რატორატო“ სამსახურში, ეტყობა, რამდენიმე დღე ვერ გნახავო“.
ეკერა პირზე. შენ „რატომელა“ ხარ-მეთქი, ვეუბნებოდი. მერე მეგობრებმა მითხრეს, თქვენ რომ ელაპარაკეთ,
ყველაფერი აინტერესებდა, ყველაფერს შლიდა, ზოგს ჩვენ უკვე ცხინვალში ვიყავით და არ გითხრათო.
აწყობდა, ზოგს – ვერა, მერე უკვე კონსტრუქტორებს ზურას დედამ ტელევიზორი ჩართო და თავზარი დაეცა.
ვყიდულობდი, დაჯდებოდა და თამაშობდა, ძალიან უყვარდა დაიწყო შვილთან რეკვა. ზურას უკვე გათიშული ჰქონდა
მათი დაშლა–აწყობა. ტელეფონი. ვერც მის მეგობრებს დაუკავშირდა ვერანაირად.
მართლა „ღიმილის ბიჭი“ იყო, ყველა იხსენებს, როგორი იმ დღეს ვერაფერი გაარკვია, შემდეგ დღეებში ზურას
მისალმება იცოდაო... სამსახურში მანქანით დადიოდა და მეგობრებს ძლივს დაუკავშირდა, ცხინვალში ყოფნის ფაქტს
სოფლიდან რომ გავიდოდა, ქალაქისკენ მიმავალს არავის ისინიც უმალავდნენ, გორში ვართო, მერე მოვდივართო,
დატოვებდა, ქალაქიდანაც, როცა მოდიოდა, სოფლისკენ ზურას ამბავს დაზუსტებით ვერავინ ეუბნებოდა.
მომავალს არავის დატოვებდა... ნელი ბეგიაშვილი: „ბოლოს ვინც ნახა, ყველა ამბობს, რომ
ეჰ, ამას ვასწავლიდი, ასეთი უნდა იყო-მეთქი. მე მეგონა, 8 აგვისტოს დაჭრილები გამოჰყავდა ბრძოლის ველიდან.
ერთი ყურიდან მეორეში უშვებდა ჩემს დარიგებებს, მაგრამ ერთერთი გამოყვანის დროს, თვითონაც დაიჭრა ფეხში
თურმე ბევრ რამეს იმახსოვრებდა... საოცრად მოსიყვარულე მსუბუქად და ისევ ცხინვალში შებრუნდა დაჭრილების
და გულისხმიერი იყო. მახსოვს, კუჭის წყლული მაწუხებდა, გამოსაყვანად. ბიჭებს ეუბნებოდა, არაფერია, ბიჭებს
ზურა მეოთხე კლასში იყო, ნათესავი გვესტუმრა, ჰკითხა: მივხედავო. 8 აგვისტოს დაბომბვის მერეც, 9 აგვისტოსაც
აბა, ზურა, რა უნდა გამოხვიდეო, კუჭების ექიმი უნდა ბევრს ესმოდა ზურას ხმა რაციით.
105
შემდეგ, ვიღაც ოსს დაურეკავს მთავარი ექიმისთვის, მითხრეს, ცხინვალის პოლიციაში ტყვედ ჰყავთ და ჩვენ
ქართულად უთქვამს: ზურა ბეგიაშვილს თუ იცნობთო. ვმუშაობთ ახლა ტყვეების გადმოყვანაზეო. თავდაცვის
მთავარ ექიმს უკითხავს, სად გყავთ ზურაო, იმ ოსს არ სამინისტროში გვითხრეს, ტყვედ არისო. 16 სექტემბერს
უპასუხია, პირდაპირ გინებაზე გადასულა. ცხადია, რომ დამირეკეს თავდაცვიდან, ზურა რუსების გამოგზავნილ
ზურას ტელეფონი ჩაუვარდათ ოსებს ხელში და, ალბათ, სიაშიაო. ფაქტია, რომ ჩემი შვილი ტყვედ იყო ჩავარდნილი,
ზურა ბოლოს ვისაც ურეკავდა, იმათთან დაიწყეს რეკვა... შემდეგ დახვრიტეს...
რომ არ გამოჩნდა, ყველგან ვეძებდით. სოზარ სუბართან სიზმარში რომ ვხედავ, გაღვიძება აღარ მინდა...“
106
ლერი
ლაგურაშვილი
1976 - 2008
ენგიზ ლაგურაშვილს სამი ვაჟი ჰყავდა. სამივე არსებობდა, არ შეგყვარებოდა... სიურპრიზები უყვარდა,
იბრძოდა აგვისტოს ომში. ლევანი და ლექსო შინ იცოდა, რომ ნოდარ დუმბაძის მოთხრობები მიყვარდა
მშვიდობით დაბრუნდნენ. ლერი სამხედრო ექიმი ძალიან. ახლა, ამ ორი დღის წინ ვნახე დუმბაძის წიგნი,
იყო, არაერთი მეომარი გამოგლიჯა ხელიდან სიკვდილს ... ასოები ჰქონდა შემოხაზული ისე, რომ გამოდიოდა „ნონა“,
თავად უმძიმესად დაიჭრა და მარადისობაში გადასახლდა... „ლერი“... იცოდა, რომ წავიკითხავდი... ახლა, 2 დღის წინ
დაიბადა და გაიზარდა მუხიანის სამხედრო დასახლებაში, ვნახე, მაშინდელი გაკეთებულია, იმის მერე არ ამიღია ის
დღეს იმ ქუჩას ლერი ლაგურაშვილის სახელი ჰქვია და მას წიგნი...“
ყველა იცნობს, მაგრამ მაშინ, ბავშვობაში, ამ ერთი ბეწო ლერის რამდენიმეწლიან ლოდინს ამაოდ არ ჩაუვლია.
უბანში მას ბევრი არ იცნობდა. არადა, იქ სულ 7 კორპუსი ნონა ცოლობაზე დათანხმდა. ოჯახი ოფიციალურად ჩავიდა
იდგა და ყველა ყველას ახლობელ-მეგობარი იყო. ლერის ნონას მშობლებთან ხელის სათხოვნელად. ქორწილის არც
უფროს და უმცროს ძმებს, ლევანსა და ლექსოს ყველა საშუალება ჰქონდათ და არც სურვილი – ოჯახში ახლაც
ცნობდა, მაგრამ ლერის – ძალიან ცოტა. მიზეზი მარტივი იხსენებენ, რომ პომპეზურობა არ უყვარდა. ჯვრისწერაც
და საპატიო იყო, მაშინ, როცა ძმები ქუჩაში თამაშსა და მოულოდნელი ჰქონდათ.
გართობას ამჯობინებდნენ, ლერის წიგნებთან ურთიერთობა ნონა: „მეჯვარე იყო მოსული, ჯვარს რატომ არ
ერჩია ყველაფერს. იწერთო. მესამე დღეს მარხვა იწყებოდა და აბა, როგორ,
კითხულობდა და კითხულობდა. სკოლაშიც კარგად მარხვა იწყება-მეთქი. ხვალ ხომ არაა მარხვაო და უცებ
სწავლობდა, განსაკუთრებით უყვარდა ისტორია, გეოგ გადავწყვიტეთ...“
რაფია, თავიდანვე ექიმობაზე ოცნებობდა, ექთანმა ბებიამ კაბა ერთ ღამეში შეუკერეს, ჯვრისწერა მეგობრების
წნევის გაზომვაც ასწავლა და პირველი პაციენტიც ის იყო... წრეში აღნიშნეს.
დედა: „უცხოპლანეტელებითაც იყო გატაცებული, მეექვსე ნონა: „იმდენად ბედნიერი იყო იმ დღეს...“
თუ მეშვიდე კლასში თემა დაწერა უცხოპლანეტელებზე, შვილი მოგვიანებით, 4 წლის შემდეგ გაუჩნდათ.
წერილიც მიიღო ბატონ თალეს შონიასგან, ძალიან ნონა: „ანას რომ ველოდებოდი, 2004 წელს, მაშინაც
სასიამოვნოა, ასე გათვითცნობიერებული რომ ხარ ამ საკმაოდ მძიმე სიტუაცია იყო ცხინვალში, ლერი იქ იყო.
საკითხებში და ასეთი კარგი თემა გამოგვიგზავნეო. მახსოვს, 19 აგვისტოს, ფერისცვალება დღეს, გამოაცხადეს,
სკოლა რომ დაამთავრა, სამედიცინოზე უნდოდა ჩაბარება, რომ იბომბებოდა ადგილები, სადაც ჩვენი ბატალიონები
ვერ მოხვდა და ჟინი გაუჩნდა, 2 წელი თავაუღებლივ იდგა, საშინლად ცუდად გავხდი... ანა 10 სექტემბერს
მეცადინეობდა, ოთხივე საგანში ემზადებოდა, თან ისეთი შეგვეძინა, ლერი ისევ სამაჩაბლოში იყო, შევატყობინეთ,
საშინელი პერიოდი დაემთხვა, უშუქობა, უტრანსპორტობა... ვერ ვახერხებ ჩამოსვლასო, გვითხრა, მაგრამ მოვიდა.
მასწავლებელთან საბურთალოზე დადიოდა და მეტრო რომ საერთოდ ასე იცოდა, გეტყოდა, ვერ ვახერხებო, და
ჩერდებოდა, რამდენჯერ მოსულა ფეხით სახლში. რომ მოულოდნელად დაგადგებოდა თავზე... თავიდან, სანამ
მოგეკლა, მოუმზადებელი არ წავიდოდა მასწავლებელთან, ჩვენც გადავიდოდით სენაკში საცხოვრებლად, ყოველ
მთელ ღამეს გაათენებდა და მაინც ისწავლიდა, რაც ჰქონდა შაბათ-კვირას ველოდით, ანა კარებში ჯდებოდა, მამიკოს
სასწავლი. სამედიცინო უნივერსიტეტში მესამე წელს ველოდებიო... დარეკავდა, ვერ ვახერხებ ჩამოსვლასო და
მოხვდა, სამხედრო სამედიცინოზე ჩააბარა. თითქმის სულ გამოჩნდებოდა მოულოდნელად... შვილი ყველას უყვარს,
ბიჭები იყვნენ, მაგრამ ბევრი არ გაჰყვა ამ გზას...“ მაგრამ რაღაც განსაკუთრებული ურთიერთობა ჰქონდა
20 წლის იყო ლერი, ნონა რომ გაიცნო. დამეგობრდნენ. ანასთან, სამსახურიდან რომ მოვიდოდა, მუცელზე და
ნონა: „იმდენად კარგი ადამიანი, კარგი მეგობარი იყო, იწვენდა, ეთამაშებოდა, ტელეფონში სპეციალურად ჰქონდა
რომ მითხრა, მიყვარხარო, თავიდან ვერ მივიღე, თან ასაკით ჩაწერილი თამაშები, ათამაშებდა, მუსიკას ასმენინებდა და
ცოტა უფროსი რომ ვიყავი, მართლა არასოდეს მიფიქრია ამბობდა, სულიერად ვმშვიდდები ამ დროსო... ანას ცუდ
მასზე... მაგრამ მერე და მერე... იმდენად კარგი ადამიანი საქციელს არ პატიობდა, უჯავრდებოდა და ანას ეს ერთი
იყო, არ შეიძლებოდა, გრძნობა არ გაგჩენოდა... როგორი გაჯავრება მთელ კვირას ჰყოფნიდა...“
თბილი ადამიანიც იყო, შეყვარებულიც ისეთივე თბილი და დედა: „დაჭრილ ჯარისკაცებს პირველად დახმარებას
ყურადღებიანი აღმოჩნდა, დიდად რომანტიკული არ იყო, უტარებდა, ჭრილობებს უხვევდა, ამ დროს, თავის გოგონას,
მაგრამ ყვავილები დაჭკნობას ვერ ასწრებდა ჩემს სახლში... ძმისშვილს, ხელს ვერ აკარებდა, ნემსს ვერ უკეთებდა,
იასამანი რომ აყვავდებოდა, არ არსებობდა, არ მოეტანა... ელემენტარულად თითი რომ გაეჭრათ, ისე ნერვიულობდა...“
მაშინ გამომცემლობაში, კომპიუტერულ ცენტრში ვმუშ 2002 წელს ლერი ლაგურაშვილმა სამედიცინო უნივე
აობდი (პროფესიით სკოლამდელთა ფსიქოლოგია. – რ.შ.) და რსიტეტი დაამთავრა და საჩხერის სამთო მსროლელთა
ლექციების შემდეგ ყოველდღე მაკითხავდა სამსახურში. არ ბატალიონის მთავარი ექიმი გახდა. ეს ბატალიონი შემ
109
დეგ ქუთაისში გადავიდა, 2005 წელს ერაყში წავიდნენ. ლერიმ ჭრილობა შეიხვია და სამედიცინო მანქანისკენ
ერაყში, ლერისთან ერთად, მისი ძმებიც იყვნენ. ერაყიდან წავიდა, რაციით სასწრაფო რომ გამოეძახა, აიღო რაცია და
დაბრუნებულებს სენაკის ბაზა დამთავრებული დახვდათ თავიდან დაიწყო დაბომბვა... დაიჭრა კეფაში, გულმკერდის
და სამთო მსროლელთა ბატალიონიც სენაკში გაამწესეს, არეში, უამრავი ჭრილობა ჰქონდა, მაგრამ თავისი ფეხით
მეორე ქვეითი ბრიგადის შემადგენლობაში შეიყვანეს 21-ე ჩამოვიდა გორის ჰოსპიტალში, თან დაჭრილები ჩამოიყვანა.
ბატალიონად და ლერიმაც ამავე ბატალიონის მთავარ ერთ-ერთ ექიმს მორფი და ტელეფონი მისცა და სთხოვა, ჩემს
ექიმად გააგრძელა მოღვაწეობა. სექტემბერში უკვე გე მეგობარს, ექიმ პაატა თედელურს გადაეცითო. გადასცეს
რმანიაში უნდა წასულიყო 2 წლით სასწავლებლად. ომი თუ არა ტელეფონი, პაატა თედელურმა მეგობრის მოძებნა
რომ დაიწყო, მოსამზადებელ კურსებს გადიოდა თავდაცვის დაიწყო დაჭრილებში.
აკადემიაში, გერმანულ ენაში. ომში არც გამოუძახიათ, ისე ლერი ლაგურაშვილმა ჰოსპიტალში დაკარგა გონი,
წავიდა. გაითიშა. თავზე რთული ოპერაცია იყო ჩასატარებელი და
ნონა: „სახლში რომ მოვიდა და თქვა, მივდივარო, ვკითხე, თბილისში რესპუბლიკურ საავადმყოფოში გადმოიყვანეს.
თუ არ გამოუძახიხარ, რატომ მიდიხარ-მეთქი. ბატალიონს რთული ოპერაცია ჩაუტარეს. ლერის მეგობრებმა მაშინ
ასეთ ცხელ წერტილში ექიმის გარეშე ვერ გავუშვებო. რა შეატყობინეს ოჯახს.
უნდა მეთქვა? 7 აგვისტოს წავიდა სენაკში... მე და ანანო მამა: „მეზობელმა დამირეკა, სტუმარია თქვენთან,
ყოველთვის ვაცილებდით ხოლმე, იმ დღეს ვერ გავაცილე... გკითხულობთო. ლერის თანაკურსელი იყო. ლერი დაჭრილი,
ისე მოხდა, რომ ანა ატირდა და მას შევყევი სახლში, ამ დროს ჩამოიყვანესო. ოჯახში არაფერი ვუთხარი, კითხვები
გავიდა ლერი სახლიდან, მარტო დედა იდგა კართან... მე დამაყარეს, ვინ იყო, რა ხდება, ვინ არისო. არაფერი მითქვამს,
დამიბარა, ზესტაფონში წადი, უფრო მშვიდად ვიქნებიო, მე რამე რომ მეთქვა, მიხვდებოდნენ, სამივე ბიჭი იქ იყო, ლერი
და ჩემი მამამთილი ბავშვთან ერთად უნდა წავსულიყავით და ლევანი ერთ ნაწილში იყვნენ, ლექსო საჩხერის მხრიდან
კიდეც მეორე დღეს, მაგრამ გადავიფიქრე. რომ დაიჭრას, იყო შესული, ჯავის მხარეს... არაფერი მითქვამს, ისე
აქ ჩამოიყვანენ-მეთქი... ეტყობა, ვგრძნობდი, რაც გავქანდი ტაქსით. გზაშიღა გამახსენდა, რომ საავადმყოფოც
გველოდა... წინა დღეებში თვითონ ძალიან აფორიაქებული არ მიკითხავს, სად იყო. მეზობელს დავურეკე: ნახე, მანდ
იყო, ვერ იძინებდა, სიზმრებს აღარც მიყვებოდა, იმდენად ხომ არ არის ის ბიჭი და დამალაპარაკე-მეთქი. ჯერაც იქვე
განვიცდიდი... ძალიან აფორიაქებული იყო, მაგრამ ვერ ეზოში ყოფილან, დამალაპარაკა. „არამიანცშია“, მაგრამ
ვიტყვი, რომ სიკვდილის განცდა ჰქონდა, ან არ მეუბნებოდა... ვერ მიაგნებთ, სახლში მოდითო... მართლა შევშინდი, რას
საერთოდ, თუ რამე პრობლემა ჰქონდა ან წინააღმდეგობები, ნიშნავს, ვერ მივაგნებ... ხომ არ დავიღუპე-მეთქი... მივედი
არასოდეს მეუბნებოდა, ყოველთვის სხვისგან ვიგებდი სახლთან, მისი 4 კურსელი იდგა. ცოცხალია, მართალია,
ხოლმე მოგვიანებით, მიფრთხილდებოდა... წავიდა... 8 მძიმეა, მაგრამ სტაბილურიაო, დამამშვიდეს და წავედით
აგვისტოს რომ დავურეკე, დამიმალა, ისევ სენაკში ვართ, „არამიანცში“. რომ მივედით, არ ამიყვანეს, ექიმს ვნახავთ
არ გავსულვართო, მაგრამ ლერის ძმა იმავე ბატალიონში და აგიყვანთო. ექიმი ჩამოვიდა, არ არის საჭირო ასვლა,
მსახურობდა და ოჯახით იქ იყო, ჩემს მაზლის ცოლთან რეანიმაციაშია, აპარატზეა შეერთებული, გულწრფელად
დავრეკე და მითხრა, ამ დილას წავიდნენ ცხინვალშიო... გეუბნებით, მძიმე მდგომარეობაა, მრავლობითი ჭრილობები
9 აგვისტოს, 10 საათი იყო, რომ დავურეკე. მითხრა, აქვს, მაგრამ სტაბილურია და მდგომარეობიდან გამოვაო.
ნუ მირეკავ, მე თვითონ დაგირეკავო, მივხვდი, ისეთ ვთხოვე, საცაა მოვლენ მეუღლე, დედამისი, ერთ ამბავს
სიტუაციაში იყო, ლაპარაკი არ შეეძლო, აღარ დაურეკავს... ატეხენ და მაჩვენეთ, დამახედეთ და იმათ მე დავამშვიდებ-
12 საათზე უკვე დაჭრილა...“ მეთქი. კარგი. ავალ, მოვამზადებო. არ მოვეშვი, თუ სისხლია
ცხინვალიდან გამოსული ჯარი ნიქოზში დაბანაკდა. მოსაწმენდი, არაა საჭირო, მე თვითონ სამხედრო ვარ, 23
ცხინვალის მიმდებარე ტერიტორიაზე. იმ მომენტისთვის წელი მაგ დასაქცევებს ვემსახურე, 8 წელი – ქართულ ჯარს
ბატალიონი თავდასხმას არ ელოდა, საჭმელს ჭამდნენ. და ამიყვანეთ-მეთქი. ამიყვანეს, მანახვეს...
როგორც თანამებრძოლებისგან შეიტყვეს, ლერის არც ყველა ჭრილობა შეუხორცდა, მაგრამ თავზე გართულდა
ჩაფხუტი ხურებია, არც ჯავშანი სცმია და... დაბომბვა მდგომარეობა და მეთერთმეტე დღეს დალია სული...“
დაწყებულა. პირველად ბარძაყში დაჭრილა. დაბომბვა ნონა: „თითქოს დამთხვევა იყო, 2000 წლის 12 აგვისტოს
გრძელდებოდა და ლერი თვითონ იხვევდა ჭრილობას. დავქორწინდით, 2008 წლის 12 აგვისტო იყო, პირველად
ყველა მხრიდან: „ექიმი, ექიმიო“ ყვიროდნენ... რომ მომცეს ნახვის უფლება...
ნონა: „ლერის ფერშალი მიჰყვებოდა. რომ დავინახე, ექიმმა მითხრა, ელაპარაკეთ, ესმისო. ხელით რომ
ლერი დაიჭრა, ლერისკენ გავიქეცი, მაგრამ ხელით მანიშნა, შევეხე, ლერი, გესმის-მეთქი, ხელებისა და ფეხების
მე თვითონ მივხედავ თავს, შენ სხვებს მიხედეო...“ მოძრაობა დაიწყო, თითქოს რაღაცის თქმა უნდოდა, მაგრამ
110
იმდენად მძიმედ იყო, ლაპარაკი არ შეეძლო. რომ მივხვდი, ორდენი მიენიჭა – გარდაცვალების შემდეგ. მშობლიურ
რომ ესმოდა, ძმებზე ტყუილიც ვუთხარი, უკვე აქ არიან- ქუჩას – მისი სახელი.
მეთქი, დავამშვიდე, ვიცოდი, რომ მათზე ინერვიულებდა... თენგიზ ლაგურაშვილი: „თავიდან თავდაცვის
მერე ვიფიქრე, არ შევაწუხო, მერე მოვუყვები, როცა სამინისტროში მითხრეს, რომ ლერის სახელი გლდანში
გამოკეთდება-მეთქი, ერთი წუთითაც არ დამიშვია, რომ ერთ-ერთი ქუჩისთვის უნდა დაერქმიათ. მერე ჩვენმა
აღარ იქნებოდა... ძველმა მეზობლებმა რომ გაიგეს სამხედრო დასახლებაში,
საოცრად გულისხმიერი იყო, არავის მიმართ არ იყო მითხრეს, რაღა გლდანში არქმევენ, ლერი აქ დაიბადა, აქ
გულგრილი, ხშირად მეგობარს, ნათესავს დახმარება გაიზარდა და ბარემ აქაურობას დაერქვასო. (დასახლებიდან
დასჭირვებია, ჩვენ გარკვეული მიზნისთვის განკუთვნილი ჩვენ 2002 წელს გადმოვედით). თან ამ დასახლებას ასე
თანხა გვქონია, მაგრამ ლერის უთქვამს, მოდი, იმას ეწოდებოდა: „ მუხიანის სამხედრო დასახლება – ავჭალა-1“.
დავეხმაროთ და ჩვენ ეგ შემდეგ თვეში გავაკეთოთო. ასე დავრეკე თავდაცვის სამინისტროში, ასეთი ინიციატივა
ხდებოდა ყოველ თვე... სხვისი ბედნიერებით ცხოვრობდა... აქვთ მეზობლებს-მეთქი. გადაამოწმეს მერიაში და დაარქვეს
მის გარშემო თუ ყველა კარგად იყო, ისიც კარგად იყო და ლერის სახელი“.
ყოველთვის ღვთის მადლობელი იყო იმით, რაც გვქონდა ნონა: „ძალიან ძნელია ლერის გარეშე. ანას ენატრება...
და ყოველთვის მეუბნებოდა, მამშვიდებდა, ჩვენ ძალიან ყოველ ღამე მთხოვდა, მამიკოს ტელეფონი მომეციო,
კარგი მომავალი გვაქვს, ჩვენ ძალიან ბევრს მივაღწევთ, ერთხელ ვკითხე, არ მოგბეზრდა-მეთქი, არა, ამით მამიკო
ანანოსთვის ყველაფერს გავაკეთებთო. დიდი პერსპექტივა მახსენდებაო. 4 წლისაა, ვერ ვიფიქრებდი, რომ ამ დონეზე
ჰქონდა, ძალიან უხაროდა, გერმანიაში რომ მიდიოდა განიცდიდა, მძიმედ გადაიტანა, თავიდან ძალიან ჩაიკეტა,
სასწავლებლად, აქაც, როცა ამერიკელები ჩამოდიოდნენ გულჩათხრობილი გახდა, იმდენად, რომ ფსიქოლოგთან
ტრენინგებზე, ყოველთვის ესწრებოდა და ყოველთვის მივიყვანე. ცალკე დაელაპარაკა, ეთამაშა. მითხრა, ძალიან
კმაყოფილი იყო. დიდი სურვილი აქვს, რომ მამაზე ილაპარაკოს, მაგრამ, რომ
ბევრ რამეს ვსწავლობო. ინტერნეტში ეძებდა სამედიცინო გატყობთ, განიცდით, ტირით, აღარ ლაპარაკობს და სჯობია,
მიღწევებს, ცდილობდა, მოვლენებს არ ჩამორჩენოდა. ელაპარაკოთ ტკბილ მოგონებებზეო. მამაზე ლაპარაკი რომ
ყოველთვის ახლის ძიებაში იყო...“ დავუწყეთ, გაიხსნა. სულ უნდოდა, რომ მამაზე ელაპარაკა,
თინგიზ ლაგურაშვილი: „ეკლესიური იყო, ხშირად ისეთ მომენტებს იხსენებს, მე რომ არ მახსოვს, ლერის
დაჰყავდა თავისი თანაკურსელები ფიტარეთში, ბოლნისის მანერებს იხსენებს, მერე, რომ ვიხსენებ, მართლა მასე
სოფელ აკაურთაში, სასაფლაოს ეკლესია იყო ძველი, იცოდა. ძალიან რთულია. ასეთი მამა აღარ ჰყავს და უნდა
იქ ხატის ჩარჩო იპოვა, მეტალისგან დამზადებული, შევუვსო... ლერი უმეტესად წასული იყო, ახლაც თითქოს
გაასუფთავა, შემდეგ, მოძღვრის რჩევით, ხატი დააწერინა, ისეთი განცდა აქვს, ოდესღაც მოვა. ანა თავის დაბადების
ჩასვა ამ ჩარჩოში და ეკლესიას შესწირა...“ დღეზე სულ კარისკენ იწევდა, შემოდიო, ეუბნებოდნენ, არა,
ლერი ლაგურაშვილს გორგასლის პირველი ხარისხის კიდევ უნდა მოვიდეს ვიღაცო. თითქოს მამას ელოდებოდა...
111
გიორგი
ნადარეიშვილი
1979 - 2008
აქართველოსთვის, ბიჭებო, წინ, ჩვენი მიწა-წყლი გადავიდა, ჩამოდიოდა და გამოცდებს აბარებდა. ჯარის
სთვის, ბიჭებო“, – ასე შესძახებს თანამებრძოლებს მოხდის შემდეგ ისევ დასწრებულზე დაბრუნდა...
გიორგი ნადარეიშვილი და წინ გაიჭრება. მტერი უნივერსიტეტი რომ დაამთავრა, შინაგან ჯარში წასვლა
ჯერ „ლიმონკით“ გაუმასპინძლდება, მსუბუქად დაჭრილი გადაწყვიტა, სერჟანტობიდან დაიწყო სამხედრო
განაგრძობს ბრძოლას. შემდეგ „მუხა“... შორს ხევში კარიერა... სამშობლო უყვარდა და რაღაცას რომ აკეთებდა
გადავარდება. ცოცხალი აღარავის ჰგონია. ის მაინც ამოვა სამშობლოსთვის, ეგონა, რომ სასწაულს აკეთებდა. ამა
და ყურებიდან, პირიდან სისხლმდინარი გააგრძელებს სობაში ამ სამშობლოს სიყვარულით დაამთავრა თავისი
ბრძოლას. იბრძოლებს მანამ, სანამ მედდები, ლამის სიცოცხლე...“
იძულების წესით, არ ჩასვამენ „ჰაიოკში“, ბრძოლის ველიდან მაია ტოტიკაშვილი, გიორგის დეიდა: „ნაბიჯ-ნაბიჯ
გასარიდებლად. მაგრამ ის თავის ადგილს უარესად გაიკეთა კარიერა. სულ შინაგან ჯარში იყო, შემდეგ,
დაჭრილ თანამებრძოლს დაუთმობს. „ჰაიოკი“ თავს თათუხაშვილი რომ მოვიდა სარდლად, შინაგანი ჯარის
დააღწევს ბრძოლის ველს. გიორგი კი საავიაციო დაბომბვას „სპეცნაზი“ შეიქმნა და იქ მსახურობდა ერთი წელი. მერე
ემსხვერპლება... ვაზიანში, მეოთხე ბრიგადაში მსახურობდა, მისი ნაწილი
29 წლის გიორგი ნადარეიშვილი უშვილძიროდ გადაეგება, მთლიანად თავდაცვის დაქვემდებარებაში გადავიდა, მას არ
მეუღლე ათიოდე თვის მოყვანილი ჰყავდა... შეუცვლია ნაწილი. ყველგან ძალიან დადებითად იხსენებენ...
მანანა მეგალიშვილი, გიორგი ნადარეიშვილის დეიდა: თანამებრძოლებიც და მეგობრებიც. როგორც მეგობრები
„დაიბადა თბილისში, თავიდანვე მოსული, მასიური ბა გვეუბნებიან, არაჩვეულებრივი მეგობარი იყო... სახლში,
ვშვი იყო, არ იყო ცელქი. თავის ასაკთან შედარებით რომ მოგეკლა, არ გეტყოდა, რა ხდებოდა მის გარშემო,
ძა
ლიან გაწონასწორებული, სერიოზული ბავშვი რა პრობლემები ჰქონდა სამსახურში. ჩვენ ვერანაირად
იყო, იმდენად, რომ ყველას უკვირდა საახლობლოში, ვერ დავეხმარებოდით და ჯარი ისეთი სამსახურია, იქიდან
ჩვენს სამეგობროში, ნათესაობაში. პატარაობიდანვე სიტყვაც არ უნდა გავიდეს... დეიდაშვილები უყვარდა
ოცნებობდა სამხედრო ფორმაზე, არადა არავინ გვყოლია უზომოდ... ბავშვთან ბავშვი ხდებოდა, ჩვენთან – ჩვენხელა,
სამხედრო, არც ნათესაობაში, არც საახლობლოში... დედა მოხუცებსაც ისეთი სიყვარულით ეფერებოდა... გიორგი
დიასახლისია, მამა ფიზიკურად მუშაობდა სამშენებლო- ჩვენთვის, ოთხი ოჯახისთვის, ერთადერთი ბიჭი იყო,
სავაჭრო ბაზაზე. ყველას გვიკვირდა გიორგის ასეთი თვალებში შევყურებდით, თვალებით ვიგებდით, რა სწყინდა
დამოკიდებულება სამხედროების მიმართ... ალბათ, და რა უხაროდა...“
შინაგანად იყო მებრძოლი... პირველი 7 წელი აქ, თბილისში, უფროსი ლეიტენანტი გიორგი ნადარეიშვილი 2008
სწავლობდა, შემდეგ დედ-მამა საცხოვრებლად აბაშის წლის გაზაფხულიდან მეოთხე ბრიგადის 42-ე ბატალიონის
რაიონში, სოფელ ოტობოში გადავიდნენ და გიორგიც იურისტად მუშაობდა. 6 აგვისტოსა და 7 აგვისტოს გასაყარი
აბაშის გიმნაზიაში გადაიყვანეს, სკოლა იქ დაამთავრა. იყო, შინ რომ დარეკა, განგაშია და ბარგი გამიმზადეთო.
პირველივე წელს ჩააბარა სახელმწიფო უნივერსიტეტში, იმ ღამესვე წავიდა.
იურიდიულ ფაკულტეტზე, ყოველგვარი მომზადებისა და მანანა მეგალიშვილი: „იმის მერე აღარც ზარი, აღარც
რეპეტიტორების გარეშე. პირველი კურსი რომ დახურა, არაფერი... როგორც მეუღლემ გვითხრა, რვაში ელაპარაკა.
სავალდებულო სამხედრო სამსახურში გაიწვიეს, იმ დროს სად ხარო, უკითხავს, გიორგის რაღაცები უხუმრია,
უნივერსიტეტი უკვე ვეღარ იხსნიდა ჯარიდან. წავიდა, უმალავდა, რომ ბრძოლის ველზე იყო. ზარი რომ გავუშვი,
ქუთაისში იხდიდა სამხედრო სავალდებულო სამსახურს, გამითიშაო. ასე იცოდა, გათიშავდა და მერე გადმორეკავდა
მაგრამ მაშინ სამეგრელოში არეულობა იყო და მათი ნაწილი ხოლმე... მაგრამ აღარ გადმოურეკია...“
ზუგდიდში გადაიყვანეს. არეულობა და ინციდენტები რომ გიორგი ნადარეიშვილი 8 აგვისტოს დაიღუპა ბრძოლის
იყო, ძალიან ვნერვიულობდით, ვფიქრობდით, რამენაირად ველზე.
გაგვერიდებინა ბავშვი ტყვიების წვიმას... ჩავედით კიდეც მაია ტოტიკაშვილი: „როგორც თანამებრძოლები, შტაბის
და გიორგის ვუთხარით, როგორმე გავაკეთებთ საქმეს, რომ უფროსი, მეთაური გვიყვებიან, ცხინვალში შესვლისას
აქედან თბილისში გადაგიყვანოთ-მეთქი. გაკვირვებულმა გიორგი გვამხნევებდა: ბიჭებო, არ შეგეშინდეთო, დაგ
შემომხედა, არ წამოვალ, მე მაგის კაცი არ ვარ, ასეთ ვძახოდა, სტიმულს გვაძლევდა. ალბათ, ყველას გვეშინოდა,
დროს მეგობრები მივატოვო, როგორ ჩავხედო მერე მათ მაგრამ ერთმანეთს არ ვაგრძნობინებდითო. გიორგი კი
თვალებშიო... ომის დროს კაცი რომ მეგობრებს ზურგს ისეთ სტიმულს გვაძლევდა, არანაირი შიში არ ეტყობოდაო.
შეაქცევს და წავა, სამშობლოს მოღალატეაო... ჯარი რომ დაგვძახა: „საქართველოსთვის, ჩვენი საქართველოსთვის,
მოიხადა, უნივერსიტეტი დაამთავრა, თუმცა არც ის ბიჭებო, ჩვენი მიწა-წყლისთვისო!!!“... მაგ დროს ესროლეს
წლები დაუკარგავს. ჯარში რომ გაიწვიეს, დაუსწრებელზე ყუმბარა, „ლიმონკას“ რომ ეძახიან. ყუმბარის ნამსხვრევებმა,
115
პატარა ჭრილობები მიაყენაო. მერე უსროლიათ „მუხა“. იყო ის ბიჭი, ვისაც გიორგიმ თავისი ადგილი დაუთმო.
გიორგი ხევში გადავარდნილა. ექთნებს უყვირიათ: გვებოდიშებოდა, თავისი სიცოცხლე მე მაჩუქა და ბოდიშს
ვაიმე, გიორგი მოკლეს, ხევში გადავარდაო. გიორგი უკვე გიხდითო... ღმერთმა დიდხანს აცოცხლოს... ასეთი ვაჟკაცი
დაღუპული ეგონათ, მაგრამ ხევიდან ამოვიდა. მეთაური იყო გიორგი... გადასვენების დღეს, მეთაურმა, ბატონმა
გვიყვებოდა, გიორგი რომ ამოვიდა, გვეგონა, რაღაც კიკაბიძემ გვითხრა, მერჩია, ორივე ხელი დამეტოვებინა
განათდა, ასეთი რამ არ გვინახავს, კაცი ამხელა მანძილზე ომში და გიორგი ცოცხალი მყოლოდა, ჩემი მარჯვენაც ეგ
გაისროლა, ის კი ხევიდან ამოვიდა. გიორგი დაჭრილი იყო და მარცხენაცო...“
ყოფილა და ისევ იბრძოდა, არადა უკვე ჰქონდა კანტუზია, გიორგის დას ბატალიონის მეთაურმა 11 აგვისტოსვე
ყურებიდან და პირიდან სისხლდენა... მედდებთან მისულა, მიუსამძიმრა, მაგრამ მშობლებს, დეიდებს მაინც არ
რამეს თუ მიშველითო. გოგოებს უთქვამთ, შენი აქ გაჩერება სჯეროდათ გიორგის გარდაცვალება.
არანაირად აღარ შეიძლება, მძიმედ ხარ დაჭრილი და უნდა მანანა მეგალიშვილი: „ იმდენად გამოცდილი იყო,
წაგიყვანოთო. წაუყვანიათ. როგორც მედდებმა გვიამბეს, რატომღაც გვეგონა, რომ ცოცხალი გადარჩებოდა, მაგრამ
მძიმედ დაჭრილი გიორგი მაინც უსაფრთხოებას უკეთებდა რა გადაურჩება ტყვიებისა და ბომბების წვიმას...
გოგოებს. ჩასვეს „ჰაიოკში“. მანქანა შევსებულა. გზაზე რომ უწმინდესმა რომ გადმოასვენა, იმ გადმოსვენებულებში
გამოდიოდნენ, ვიღაც ყოფილა დაჭრილი ძალიან მძიმედ, იყო ჩვენი გიორგი, 32-ე ნომრით ძმათა სასაფლაოზე...
სისხლისგან იცლებოდაო... გიორგის მეგობარი ყოფილა ის. აგვისტოში დედამისი დაიბარეს და ანალიზი აუღეს
გიორგი ჩამოსულა მანქანიდან ამ კანტუზიით, ეს ჩასვითო. „დეენემისთვის“, პასუხი ოქტომბრის ბოლოს იყო, 7 ნოემბერს
ექთნებს უთქვამთ, რას შვრები, სად მიდიხარო, მაგრამ აბაშაში გადავასვენეთ და 8 ნოემბერს დავკრძალეთ...“
ვერ გადაათქმევინეს. გიორგი ჩამოვიდა, თავისი ადგილი მართლაც სხვა მადლით უნდა იყო ცხებული, თავი
დაუთმო იმ ბიჭს. მე დაგეწევით, ფეხით ვივლიო. მერე რომ გასწირო სამშობლოსთვის და მით უმეტეს, ერთი
წამოვიდა ავიაცია და დაიწყო დაბომბვა, გიორგი დაბომბვაში თანამოძმისთვის, ასეთ ჟამს დათმო შენი ადგილი, სხვას
მოყვა და დაიღუპა. იმ „ჰაიოკმა“ გამოასწრო, ჩამოვიდა მისცე სიცოცხლის ბილეთი და თავად მარადისობის გზა-
სამშვიდობოს... გიორგის დაბადების დღეზე მოსული შარას გაუყვე...
116
სოსო
ღვინიაშვილი
1987 - 2008
ხინვალში, ბრძოლის ველზე გმირულად დაცემული საკონტრაქტოზე, მაგრამ მაინც გადავიდა. გაჭირვებით ოჯახში
გმირის ცხედარს, გადმოსვენების მერე გულის ჯიბეში ნამდვილად არ გვიჭირდა, მაგრამ თვითონ სურდა დამოუკიდებელი
მობილური ტელეფონის სიმბარათი უპოვეს. ბარათზე ყოფილიყო. დამოუკიდებელი ცხოვრება უნდოდა, არადა ჯერ
მხოლოდ ერთი ნომერი ეწერა, უსახელოდ – „მხოლოდ შენ“. მასთან განათლება არ ჰქონდა მიღებული, სულ 19 წლის იყო, სამსახურიც
დარეკეს. ის გოგონა იმ ჯარისკაცის საცოლე იყო. ის ჯარისკაცი - დაბალხელფასიანი იყო, არასტაბილური... რასაც დაისახავდა
სოსო ღვინიაშვილი. სოსო მხოლოდ 20 წლის იყო... მიზნად, აკეთებდა კიდეც... თანაკლასელი გოგონები იხსენებენ,
თვალცრემლიანი დედა გაიხსენებს, რომ სოსო ბავშვობიდანვე ვკითხეთ რატომ დარჩი ჯარშიო და აბა, თქვენ ვინ დაგიცავთ,
ხიფათიანი იყო, ზედმეტად ცელქი, მოუსვენარი და ამავე დროს, საქართველოს ვინ დაიცავსო... ყველას უყვარდა...
ყველა ხიფათიდან მშვიდობით გამოდიოდა... ერთი ჩვეულებრივი ბიჭი იყო და არ ვიცი სად აგროვებდა
...სახლის წინ წყლით სავსე, დიდი კასრი ედგათ, სადაც კაკალი ამდენ მეგობრებს...
ცვიოდა. სამი წლის სოსო აძვრა, გადაეყუდა კაკლის ამოსაკრეფად ცხოვრებაშიც, იმას კი არ ნერვიულობდა, რაც შეემთხვეოდა,
და... წყალში ჩავარდა. დედას დღესაც უკვირს, როგორ ამოათრია დედა ინერვიულებს რომ გაიგებსო... რასაც თვითონ გადაწყვეტდა,
3 წლის სოსო მასზე სულ ერთი წლით უფროსმა ძმამ - დათომ... იმას აკეთებდა. მიზანდასახული იყო ძალიან. მე თუ რამე არ
სულ ფათერაკიანი ყოფილა და სულ მშვიდობით გამოდიოდა მომწონდა და ვეუბნებოდი, ვარიგებდი, არ მაწყენინებდა ხოლმე,
ამ ფათერაკებიდან... თვალცრემლიანი დედა იტყვის, რომ მისმენდა, მაგრამ მაინც იმას აკეთებდა, რაც ჩაფიქრებული
ომის შემდეგ, როცა არ ჩანდა და როცა ვეძებდით, ყველანი ჰქონდა, მაგრამ ისე გააკეთებდა, დამარწმუნებდა, რომ ასე
დარწმუნებული ვიყავით, რომ დაბრუნდებოდა... სჯობსო...
ლია ღვინიაშვილი, სოსოს დედა: „მეშვიდე კლასამდე ხუთოსანი თავის პატარა, 7 წლით უმცროს ძმაზე აბოდებდა, ანებივრებდა
იყო. მერე სიყვარულის წლები დაუდგა და ცოტა გაცელქდა. ყველანაირად, ხელფასს რომ აიღებდა ყოველთვის მიჰყავდა
სულ შეყვარებული იყო და ბევრი თაყვანისმცემელიც ჰყავდა... სადღაც...
თვითონაც უყვარდა თავის გამოჩენა... 8 მარტს ყვავილებს შეყვარებული ჰყავდა, მაგრამ მათ ბატალიონს ერაყისთვის
ყიდულობდა ყველა თანაკლასელი გოგონასთვის, ყველაზე ადრე ამზადებდნენ და შეთანხმდნენ, ერაყს რომ მოივლიდა მერე უნდა
მიდიოდა სკოლაში და დილით რომ შეაღებდნენ კარებს, ყველა დაოჯახებულიყვნენ... უკვე ოფიციალურად იყო ყველაფერი
გოგონას მერხზე ედგა ყვავილები, ნამცხვრები, ტკბილეული, გადაწყვეტილი, მაგრამ... ეჰ...“
ლიმონათები... ასე დაახვედრებდა ხოლმე...“ დათო ღვინიაშვილი, ძმა: „მანქანა უნდოდა ძალიან, კრედიტი
სოსო ღვინიაშვილი გურჯაანის რაიონში, სოფელ მახარაძეში გამოიტანა და იყიდა მანქანა, რაღაცას ეშურებოდა, რაღაცის
დაიბადა, 9 კლასი იქ დაამთავრა, შემდეგ სწავლა კაჭრეთის მოსწრება უნდოდა. დილით ნაწილში ცხადდებოდა. თავის ასაკთან
ლიცეუმში განაგრძო. ლიცეუმის დამთავრების შემდეგ ეროვნული შედარებით იმდენი და ისე იცხოვრა... ეჰ, ნეტა ეცოცხლა...
გამოცდებიც გაიარა, იურიდიულზე სურდა ჩაბარება, საკმარისი უსამართლობას ვერ იტანდა და ხშირად უწევდა ჩხუბი,
ქულები ვერ დააგროვა, მეორადი ჩარიცხვებისას გამწვანების კონფლიქტი.“
ფაკულტეტი შესთავაზეს. იუარა. მეორე წელს აპირებდა ისევ ჯარისკაცი შინიდან ბოლოს 4 აგვისტოს გავიდა...
ჩაბარებას. მეგობარი დაეღუპა, ნაწილიდან იყო გამოსული სამძიმარზე.
დედა: „ცდილობდა დამოუკიდებელი ყოფილიყო. კერამიკის ღამით შინ მისვლას აგვიანებდა. ღამის სამი საათი რომ დაიწყო,
საამქროში დაიწყო მუშაობა. სამხედრო სავალდებულო სამსახური დედა შეეხმიანა. მოვალო. კიდე აგვიანებდა, კიდე შეეხმიანა დედა.
გადაუვადეთ კიდეც, თანხაც გადახდილი გვქონდა უკვე, მაგრამ მუდამ მომღიმარი სოსო იმ დღეს დედას ძალიან დაღონებული
მაინც წავიდა. ვაზიანში იყო. არ ვიცი, წინათგრძნობა იყო თუ რა ეჩვენა. ის დაღონება მეგობრის დაღუპვით ახსნა.
იყო, როცა მასთან მივდიოდით, ყოველთვის ცრემლი მდიოდა და მეორე დილით, ორჯერ გააღვიძა დედამ, ორჯერ შეიბრუნა
სულ მიტევდა, რა გატირებს, ვერ გავიგე რაზე ნერვიულობო... ძილი, არ წამოდგა, სანამ გელა მებაღიშვილმა არ დაურეკა.
მერე სამაჩაბლოშიც იყო სამშვიდობო მისიით...“ დედა: „ძალიან ჩქარა ადგა, ჩაიცვა, ყოველთვის როცა
სოსო სწორედ ამ დროს თავის ერთ-ერთ ლექსში დაწერს: სახლიდან გადიოდა, არ არსებობდა რომ არ დამმშვიდობებოდა, არ
„ცივია ჯარის კედლები, სახლში ჯობია, დედა. გადავეკოცნე, ისე წავიდა... გამიკვირდა, ვიფიქრე, ალბათ, წუხელ
აქედან მე ჩემს ცხოვრებას გუშინდელივით ვხედავ... რომ დავურეკე, ეწყინა-მეთქი... წავიდა და მალევე ამობრუნდა,
...უცებ გაივლის ეს ერთი წელი, ჩემო ძვირფასო დედა. მეგობრის სურათი დამავიწყდაო, გულზე გას აკეთებელი, ის
როგორც კი ცხინვალს მოვივლი, სახლში მოვდივარ, დედა“. სურათი, ერთი ნაბეღლავის ბოთლი აიღო და გავაცილე იმ გზაზე...
სავალდებულო ერთმა წელმაც განვლო, ცხინვალიც გაიარა კორპუსებს შუა, იმის მერე თვალი არ მომიკრავს...“
მოიარა, მაგრამ შინ არ დაბრუნდა. გადაწყვიტა კონტრაქტით ოჯახი ყოველდღე ეხმიანებოდა სოსოს. დედამ 7 აგვისტოსაც
გაეგრძელებინა ჯარში სამსახური. დაურეკა.
დედა: „ვუშლიდი, არანაირად არ მინდოდა, რომ გადასულიყო დედა: „ბანკიდან კრედიტი ჰქონდა გამოტანილი და
119
რიცხვი ზუსტად არ მახსოვდა, 7 აგვისტოს უნდა შემეტანა მებაღიშვილმა არ დაიჯერა და მაინც შებრუნდა მის გამოსაყვანად
თანხა თუ 8 აგვისტოს, მაგის საკითხავად დავურეკე. არც და დაიღუპა კიდეც.
მიეჭვია, ჩვეულებრივ მელაპარაკა, კარგად ვარო... თავისი ამბობენ, რომ მებაღიშვილი სოსოსაც ეძებდა მთელი ღამე.
მეგობრის გასვენება იყო უკვე და ვკითხე, არ მოდიხარ-მეთქი, იმასაც ამბობენ, რომ უკანდახევისას, სოსო მანქანაზე ამხტარა, იქ
და ვერ ვახერხებო, დე, ხო იცი, ჯარია და ვერ ვახერხებო. ბარდანა რომ ვერ უნახია, უკან ჩამხტარა და ძებნა გაუგრძელებია...
პარასკევს ხომ მოხვალ-მეთქი. ვერ შეგპირდებიო... მე რომ დედა: „პირველად რომ ლევან დევდარიანის ამბავი გავიგეთ,
ველაპარაკებოდი, იმ დროს უკვე სამაჩაბლოში ყოფილა...“ ვთქვით, მორჩა, ჩვენ, ალბათ, სოსოს ვეღარც ვნახავთ. სოსო
დათო, ძმა: „მე რომ ველაპარაკე შვიდში, ჩემთვის არ ის კაცი არ იყო, ძმაკაცი, თუნდაც მკვდარი იქ დაეტოვებინა და
დაუმალავს რომ ომში იყო, მაგრამ გამაფრთხილა, დედას არ თვითონ გამოსულიყო...
უთხრა, ინერვიულებსო. თან მეც მამშვიდებდა, სადაც ვარ აქ საავადმყოფოების მოვლის შემდეგ, სოსოს დედამ, გელა
არაფერი არ ხდება, იქით იბომბებაო. სახლში ვერ ვამბობდი, მებაღიშვილის მეუღლეს, ინგას მიაკითხა. სართულს რომ
ძმაკაცებთან ვთქვი, რა გამაძლებინებდა, ვიცოდი, რომ ომში იყო კითხულობდა, მეზობელმა ანიშნა, რომ გელა აღარ იყო... მაგრამ
და იქაურობა იბომბებოდა, 8-ში მეც და ჩემი ძმაკაცებიც ყველა ეს არ იცოდა მისმა მეუღლემ...
ვრეკავდით. სულ გამორთული ჰქონდა. მერე თვითონ გამომიშვა ლია ღვინიაშვილი: „მე გელაზე ვიცოდი და ვერ ვეუბნებოდი,
ზარი... დღის 12 საათისკენ... რომ ველაპარაკე ხმაზე უკვე ინგამ, ალბათ სოსოზე იცოდა და ვერ მეუბნებოდა... წავედით
აღარ ეტყობოდა სიმხიარულე... მარტო ეგ მთხოვა ანგარიშზე ნაწილში. ინგას თავიდანვე უთხრეს, რომ გელა დაიღუპა.
ჩამირიცხეო. მესიჯით გავუგზავნე ბარათის კოდი, გადავურეკე, ჩვენთვის არავის უთქვამს. მერე ბიჭები გვანუგეშებდნენ, სოსო
რომ გამერკვია, მიუვიდა, არ მიუვიდა... გამორთული ჰქონდა უკვე ცოცხალია, ბიჭები კარალეთიდან მოდიანო. ერთი სამი დღე
და იმის მერე აღარ ჩაურთავს ტელეფონი...“ რაღაცის გვჯეროდა, ბიჭები სანამ მოდიოდნენ კარალეთიდან...
სოსო გმირულად დაეცა ბრძოლის ველზე... მერე კი... სოსოს ტელეფონი ჰქონდა და როგორმე დარეკავდა და
დედა: „მოკვლევის მიხედვით, 8 აგვისტოს ხეთაგუროვში არც ჩუმად სიარული გაუჭირდებოდა...“
იყვნენ, სოსოს აუყვანია ტყვეები და ინფორმაციას სძალავდა, ვერსია, რომლის დაჯერებაც სოსოს ოჯახში უჭირთ – ტყვედ
დანაყოფისთვის ბრძოლა რომ გაეადვილებინა. წერია, რომ 9 ჩავარდნაა.
აგვისტოს, შანხაის ტერიტორიაზე, ორმხრივი ცეცხლის დროს „მირჩევნია ბრძოლის ველზე იყოს დაღუპული. თუ ტყვედ
დაიღუპა გმირულად... როგორ დაიღუპა არავინ იცის... ალბათ, ჩავარდებოდა, სოსო იმ შეურაცხყოფას, დამცირებას, ვერ
სანამ ცოცხალი ვიქნები გამტანჯავს ამაზე ფიქრი, როგორ აიტანდა...“
დაიღუპა... იმ საშინელი დაბომბვების მერე გაგიჟებულებმა დათო: „ამაყი იყო, თავს არ მოაკვლევინებდა, შეაკვდებოდა.
9 საავადმყოფო მოვიარეთ, ბოლოს მეოთხე საავადმყოფოში შეიძლება ასეც იყო, ვინ იცის...“
მისი ასეულის ყოფილი სერჟანტი, გიგა ლილუა ვნახეთ, სოსო დედა: „უბრალოდ, მე არ ვიჯერებ ამას, იმიტომ, რომ არ მინდა,
ღვინიაშვილი რომ ვუხსენე, მაშინვე სურათიც ვანახე, მითხრა, რატომღაც დარწმუნებული ვარ, არც ჩავარდებოდა, ლიმონკა იქ
ვიცი, ვიცი, ჩემს ასეულში იყოო და ამბის გასაგებად გადარეკა, ჰქონდა და თავის თავს თვითონ მოუვლიდა...“
ღვინიაშვილის რა ისმისო. ვისაც დაურეკა, ეტყობა იმან ძალიან დათო: „ექსპერტიზისას გულის ჯიბეში კარტა უპოვეს,
ცუდი რაღაც უთხრა. მე, თქმით არაფერი მითხრა, მაგრამ რომლითაც სოსო თავის საცოლეს ელაპარაკებოდა, მარტო
გვერდზე გადატრიალდა და „აუ, რა ბიჭი“ - წამოცდა კიდეც... ერთი ნომერი სწერებია იმ კარტაზე. თან სახელიც არ ეწერა,
რამე ცუდი ხომ არ გითხრა-მეთქი, და არა, არა, ქალბატონო, ეს ეწერა „მხოლოდ შენ“. დაურეკეს იმ გოგოს, ცხინვალიდან
ბიჭები კარალეთიდან მოდიან, დაწყნარდითო. ისე მითხრა, სახეზე ჩამოსვენებული ერთ-ერთი ჯარისკაცის ჯიბეში ვიპოვეთ
არ შემოუხედავს. მივხვდი, რომ იმან უთხრა ცუდი რაღაც...“ ბარათი, სადაც მხოლოდ თქვენი ნომერი წერიაო... სოსოს
დათო: „მისი ადამიანურად მესმის. გაიგო, მაგრამ არ თქვა, არ საცოლემ დამირეკა მე... მე და მამაჩემი ისანში, მორგში წავედით.
უნდოდა მისგან გაგვეგო... მერე ბიჭი ვნახეთ, რომელიც სოსოს უკვე ცინკის კუბოში ესვენა, ცხედარი არ გვანახეს, მაგრამ
ოცეულში იყო, იმან გვითხრა პირველად, ბარდანა მთელი ღამე გვანახეს ჩასვენების წინ გადაღებული სურათები. ქამარი ჩანდა
ეძებდა სოსოს და ვერც მკვდარი იპოვა, ვერც ცოცხალიო...“ სურათებში, ვარსკვლავი ეხატა და რაღაც წარწერა, მე ზუსტად
ბარდანა - იგივე გელა მებაღიშვილი სოსოს ასეულის არ მახსოვდა ეს ქამარი და ჩემს პატარა ძმას დავურეკე, იმას
სერჟანტი იყო, სოსო - ოცმეთაური, ლევან დევდარიანიც - უფრო ეცოდინებოდა, ქამარი იყო თუ რაც იყო, იმას ჩუქნიდა...
ოცმეთაური. ისინი ძმაკაცები იყვნენ. მძიმედ დაჭრილი ლევან დავურეკე, ვკითხე, გიო, ესეთი და ესეთი ქამარი ჰქონდა სოსოს?
დევდარიანის ბრძოლის ველიდან გამოყვანა გელა მებაღიშვილმა ჰოო, ეგ ქამარი მე მივეცი სოსოსო, ზუსტად მითხრა, რაც ეწერა
თანამებრძოლებს დაავალა. მერე ნახა, რომ ისინი ლევანის გარეშე ქამარზე... „დეენემის“ პასუხის დალოდებას აზრი აღარ ჰქონდა,
გამოვიდნენ... თავი იმით იმართლეს, რომ დევდარიანი აღარ იყო. მეორე დღესვე გადავასვენეთ და დავკრძალეთ“.
120
ზურაბ
აბრამაშვილი
1987 - 2008
ს გმირია – დაიღუპა მამულისთვის. ზურა არ იცოდა, ცხელი რომ იყო, მოკიდა ქვაბს ხელი და მთელ
ვარიანელია... იაკობის სოფლიდან. ზურა ამაყობდა, ტანზე გადაისხა, დაიფუფქა...“
რომ ღმერთკაცის სოფლიდან იყო. მამა: „ამ შემთხვევის შემდეგ დიდი ხანი არ გასულა,
ბავშვობაში ჰქონდა ტირის თოფი და ჩიტებზე კიბიდან ჩამოვარდა და ლავიწის ძვალი გაიტეხა. ეს
სანადიროდ დადიოდა, ერთთავად ლიახვზე იყო საბანაოდ, ძვალი ზუსტად იმავე ადგილას მეორედაც გაიტეხა, როცა
მერე დავაჟკაცდა და როცა ლიახვის ხეობას მტერი შეესია, ჭიდაობაზე შევიყვანეთ. 13 წლის იყო. იძულებული გახდა,
უკვე სამშობლოს ჯარისკაცი, თავის ტყვიამფრქვევით ჭიდაობისთვის თავი დაენებებინა. რთული ბავშვი არ იყო.
ნადირობდა მტერზე... ხალისით გაატარა ბავშვობა. მეტ-ნაკლებად სწავლობდა,
ბრძოლით გაიარა ცხრა სოფელი ცხინვალამდე. მტრისგან ისე, რომ არც მასწავლებლები იყვნენ უკმაყოფილო და
14 წლის წინათ წართმეული ცხინვალის დაბრუნებით არც ჩვენ. არ იყო მომთხოვნი, პრეტენზიული, რაც ჰქონდა,
გამარჯვებაც დაიგემოვნა. ბოლოს ხეთაგუროვში იყო იმას სჯერდებოდა. არ მახსოვს, ეთქვას, ეს მიყიდეთ, ის
ჩასაფრებული, თანამებრძოლებთან ერთად, როცა ტყვია- მიყიდეთ... ის კი არა, რამე ახალს რომ ვყიდულობდით,
წამალი შემოელიათ. ზურა ტყვია-წამლის მოსატანად ფეხსაცმელს ან ტანსაცმელს, და მის მეგობარს არ ჰქონდა,
გავარდა იქვე ახლოს, ზემოთ, ნაძვებთან და ის-ის იყო, უნდა იმას ჩუქნიდა და თვითონ ისევ ძველებს იცვამდა. ჯარშიც
წამოეღო, რომ პირველი საავიაციო დაბომბვა დაიწყო... ასე იყო, ვუყიდდით რამე ახალს, გავატანდით, მოვიდოდა
21 წლის ჭაბუკს, ზურაბ აბრამაშვილს რუსული ბომბის და ისევ ძველები ეცვა, ბიჭებს ჩუქნიდა...“
ნამსხვრევმა წაართვა სიცოცხლე... და აზიარა უკვდავებას... ძმა: „ერთთავად მდინარეზე იყო და თუ მოძებნა გვინდოდა,
ჯარისკაცის მამას, გიორგი აბრამაშვილს შორს არ მოუწია ვიცოდით, სადაც უნდა გვეძებნა – ლიახვზე. თევზაობაც
ომში წასული შვილის ძებნა. ცხინვალიდან უკანდახევის უყვარდა, თევზაობაზე მეტად – ჩიტებზე ნადირობა. სულ
შემდეგ, 42-ე ბატალიონი (სადაც ზურა მსახურობდა) მის ტირის თოფით დადიოდა. ნადირობა უყვარდა, თორემ
სოფელში, ვარიანში, მეტიც, სწორედ მის ბაღში განლაგდა. ჭამაზე დიდად არ იკლავდა თავს. სოფელში მუშაობა
10 აგვისტოს დილით შევიდა თავის ბაღში, ბიჭებთან მივიდა, არ ეზარებოდა, პირიქით, უყვარდა, ჯარიდან ბევრჯერ
რომელი ბატალიონიდან ხართო. მისი ვაჟის ბატალიონი დაღლილი მოსულა, მაგრამ მაინც მხარში ამოგვდგომია,
რომ აღმოჩნდა, იკითხა, ზურას თუ იცნობთ აბრამაშვილს, საქმე გაგვიკეთებია...“
სად არისო. ვინ ბრძანდებითო, კითხვა შეუბრუნეს ბიჭებმა. მამა: „მარტო ერთი თქმა უნდოდა: ზურა, დღეს ეს უნდა
დამალა, რომ მამა იყო. მეზობელი ვარო. „ზურა დაიღუპა“, გავაკეთოთ, მეორედ თქმა საჭირო აღარ იყო...“
- უთხრა ზურას თანამებრძოლმა. კიდევ რაღაცას უხსნიდა, ძმა: „ყოველთვის ამაყობდა, რომ ვარიანიდან იყო,
მამას აღარაფერი ესმოდა, ჯარისკაცი, ალბათ, უყვებოდა, იაკობ გოგებაშვილის მშობლიური სოფლიდან, ამისთანა
რა ვითარებაში დაიღუპა ზურა, მაგრამ მამას არ ესმოდა. ღმერთკაცი გვყავდა, მთელ საქართველოს დედა ენა
ელდანაცემი, რომ არ წაქცეულიყო, იქვე თავის ქოხთან გვასწავლაო. სულ იმას ამბობდა, რომ ვარიანის გარდა,
მდგარ მანქანას მიეყრდნო და აღმოხდა: „ვაიმე, შვილო“... ვერსად ვერ იცხოვრებდა. მართლაც, ერთი ღამეც კი
მაშინღა იცნო ომგამოვლილმა ჯარისკაცმა ძმობილის უჭირდა სხვაგან დარჩენა...“
მამა... სკოლის დამთავრების შემდეგ ჯარში გაიწვიეს.
განადგურებულ მამას შვილის თანამებრძოლები მი სავალდებულო სამსახური რომ მოიხადა, კონტრაქტით და
სც
ვივდნენ დასამშვიდებლად, აიმედებდნენ, იქნებ ცო რჩენა გადაწყვიტა. დედაც უშლიდა, მამაც, ძმაც, მაინც
ცხალიაო... მამამ უკვე იცოდა მწარე სიმართლე... დარჩა.
„წყნარი, დინჯი, უკონფლიქტო ბიჭი იყო, ყველა მამა: „რომ ვუშლიდი, მითხრა, ყველანი ვრჩებით
უყვარდა, უთანხმოება არავისთან ჰქონია...“ – მძიმედ, კონტრაქტით და მე გამონაკლისი არ ვიქნებიო. სადაც ჩემი
სვენებ-სვენებით იწყებს გმირ ვაჟზე თხრობას მამა... ისევ მეგობრები არიან, მეც იქ უნდა ვიყოო. რაღა უნდა მეთქვა?“
მრავლისმთქმელი, სევდით ნაფერი პაუზა... ჯარში დარჩენას აპირებდა, ძმას ეუბნებოდა თურმე, ეს
თხრობას გმირის ერთადერთი ძმა აგრძელებს: „ ოთხი წელი რომ გავა და კონტრაქტს ვადა გაუვა, კიდევ
„ზურასგან არაფერი ზედმეტი არ გაგვიგია, პირიქით, ყველა უნდა დავრჩეო.
კმაყოფილი იყო, ყველა მასთან მეგობრობდა და ყველას ის სამშობლოს უვადო ჯარისკაცად დარჩა. მალე ომი
უყვარდა. ერთთავად მეგობრებთან იყო. ცელქი და ხიფათის დაიწყო.
მაძიებელი არასოდეს ყოფილა, მაგრამ თუ რამეს აკეთებდა, ომის დაწყებამდე სამი დღით გამოუშვიათ შინ, თან
რაღაც მაინც უნდა სტკენოდა, ან ხელი, ან ფეხი... ერთხელ თავისი ძმაკაცი ჯარისკაცები მიუყვანია სახლში. უქეიფიათ.
დედამ ქვაბით წყალი აადუღა, კიბეზე ჩამოდგა, ზურა ძმამ 2 აგვისტოს ჩააცილა გორამდე.
პატარა იყო, 9 თუ 10 წლის, წყლის გადადგმა მოინდომა, დედას დღემდე ხინჯად აქვს გულზე ზურას ბოლო
123
სიტყვები. დედა-შვილი რაღაცაზე შეკამათებულან. ზურას დავიჭერი და მერე აღარაფერი მახსოვსო. მერე ტყვედაც
რაღაც სიტყვა სწყენია. სწყენია, მაგრამ მარტო ის უთქვამს, ჰყავდათ ის ბიჭი...“
წავალ და აღარ მოვალო... მამა: „9 აგვისტოს გორის ჰოსპიტალში ჩავედი,
ოჯახს მას მერე არ ულაპარაკია ზურასთან, რაც დაჭრილებში ვეძებდი ჩემს შვილს, ვერც მკვდრებში
ქვეყანაში სიტუაცია აირია, ტელეფონი სულ გამორთული ვნახე, ვერც ცოცხლებში. ვარიანში რომ ავედი, ვნახე,
ჰქონდა. რომ ცხინვალიდან უკან დახეული ჯარი ჩემს ბაღში იდგა.
ძმა: „ვაზიანიდან რომ გამოვიდა ჯარი და აქეთ დაიძრა, გავსებული იყო ბაღი ჯარისკაცებით. მეორე დილით,
მაშინ ჩაურთავს ცოტა ხნით ტელეფონი და ჩემთან გათენდა თუ არა, ბაღში ჩავედი, ვკითხე: ბიჭებო, რომელი
დაურეკავს. მაინცდამაინც მაშინ მქონდა ტელეფონი ბრიგადიდან ხართ-მეთქი. მეოთხე ბრიგადიდან, 42-ე
გამორთული. მერე ჩემს ძმაკაცთან დარეკა, მანდეთ ბატალიონიდანო. ზურა აბრამაშვილს არ იცნობთ-მეთქი?
მოვდივართო. დანარეკი რომ ვნახე, ვრეკავდი, ვრეკავდი, თქვენ ვინ ხართო. ვიფიქრე, რომ ვუთხრა, მამა ვარ,
მაგრამ სულ გამორთული ჰქონდა...“ სიმართლე არ დამიმალონ-მეთქი და ჩემი შვილი მეზობლად
ბრძოლით გაიარა 9 სოფელი. იბრძოლა ცხინვალში. გამოვაცხადე. დაიღუპაო... უცებ გავითიშე. ახალციხელი
ბოლოს ხეთაგუროვში იყვნენ ჩასაფრებული. ბიჭი იყო, ზურას ძმაკაცი, უცებ ვერ მიცნო, იმან მითხრა.
ძმა: „თანამებრძოლებისგან ვიცი, ჩასაფრებაში ვიყავით, მელაპარაკებოდა ის ბიჭი, მაგრამ არ მესმოდა, რას
დაბლა გაშლილები, ერთად 9 ბიჭი ვიყავით, ტყვია-წამალი მელაპარაკებოდა. იქვე მანქანა იდგა, ავეყუდე და ვაიმე,
შემოგველია, ვერავინ ვერ მივდიოდით, დაზაფრულები შვილო-მეთქი. ეს რომ გაიგეს, ბიჭები მომცვივდნენ: დაიცა,
ვიყავით, გავიგეთ, რომ ავიაცია მოდიოდა. ჩვენი ტყვია- ძია, იქნება ტყუილიაო, რაღა ტყუილი უნდა ყოფილიყო,
წამალი ზემოთ, ნაძვებთან იყო, ზურამ გვითხრა: ბიჭებო, მისი ბატალიონის ბიჭებმა მითხრეს... საღამოს ოთხი ბიჭი
რისი გეშინიათო, და გავარდა ტყვია-წამალზე, თან ორი მოვიდა ჩვენთან სახლში, ბიჭებმა პირდაპირ გვითხრეს,
ბიჭი გაიყოლა... როგორც მიყვებიან, მარტო მაშინ კი ძალიან გვეძნელებოდა აქ მოსვლა, მაგრამ დასამალი რაღაა,
არა, ყველგან პირველი გარბოდა, სადაც საჭირო იყო. ზურა 8 აგვისტოს, დილით, დაიღუპა, როცა ტყვია-წამალზე
ასმეთაურმაც მითხრა, ისეთ რაღაცებს აკეთებდა, პირღია ავიდაო...“
მტოვებდაო. უშიშარი იყო, ყველგან პირველი გარბოდა, ოჯახმა გაიგო, რომ ზურა დაიღუპა.
ძახილით: „წავედით, წავედითო“... ნაძვებთან ტყვია- ძმა: „ბევრი რაღაც გვითხრეს...
წამალზე რომ ავიდა, განგაში ატეხილა, ჰაერი მოვიდა, 26 აგვისტოს გადმოსვენებულ 42 ბიჭს შორის იყო,
დაწექით, დაწექითო. დაწოლილან და რაღაც გასკდა. მუხათგვერდში იყო დაკრძალული.
ტყვია-წამლის წამოღება ვეღარ მოასწრეს, სამივე ბიჭი ზაქარო აბრამაშვილი: „დეენემით“ გაირკვა, რომ ზურას
დაიღუპა, ქვემოთ დარჩენილი ექვსი ბიჭიდან ორი დაიჭრა, ცხედარი იყო #7, დაკრძალული იყო მუხათგვერდში...“
გადარჩნენ. ვისაც ტყვია-წამალი ებარა, ის ბიჭი ვნახე მამა: „სამშობლოს მოსიყვარულე ბიჭი იყო და
შემდეგ, გურჯაანელი ბიჭია. ის მომიყვა, ტყვია-წამალი რომ სამშობლოსთვის დაიღუპა...“
უნდა წამოეღო, მაშინ დაიწყო დაბომბვა და ზურა საძილე მამამ არ იცის, იყო თუ არა შეყვარებული მისი ვაჟი. ძმამ
არტერიაში დაიჭრა. ვცდილობდი, მეშველა, მაგრამ მეც იცის, რომ ერთი გოგო მოსწონდა...
124
გიორგი
მურადაშვილი
1984 - 2008
უდარა მომავალი საცოლისთვის წინასწარ ნა კაცის დაჩაგვრას, ვერ იტანდა ჩხუბს და ყოველთვის
ყიდი საპატარძლო კაბის საკაბისგან შეუკერეს, მშიდობის დროშასავით იყო. მისი დაღუპვა რომ გაიგეს
კუ
ბო სახურავიდან ჩამოღებული ფიცრებისგან მისმა პედაგოგებმა, მუხლჩადრეკილი ტიროდნენ, ჩვენ
შეუკრეს... ასეთ საველე პირობებში კრძალავდნენ, გორის ასეთი ბიჭი არ ვიცით, როგორ, რანაირად გაზარდეო... რაც
სატანკო ბაზის დაბომბვისას დაღუპულ, 24 წლის გიორგი არ უნდა ზარდო, თუ ბუნებაში არ აქვს ადამიანს სიკეთე,
მურადაშვილს მამისეულ სოფელში, სკრაში. ღამით ბაღჩაში თუ სული არ აქვს ლამაზი და ნათელი, ვერანაირად ვერ
დასაკრძალ ადგილსაც ეძებდნენ, რუსის პარპაში უკვე გაზრდი შენ... საკუთარი შვილის ქება ძალიან ძნელია,
დაწყებული იყო. მაგრამ ძალიან ლამაზი იყო შინაგანად, სულ გაღიმებული
12 აგვისტოს, დილით, ოჯახს შეატყობინეს, რომ დადიოდა, სულ სხვის პატივისცემაზე ფიქრობდა... სწამდა
დაბეზღებულები იყვნენ და მალე დაადგებოდნენ რუსები. ღმერთის და ყოველთვის, როცა გვიჭირდა, მეუბნებოდა,
დილის 9 საათზე გაასვენეს, რომ დაეკრძალათ. პროცესია ღმერთი დაგვიფარავს, დედა, ღმერთი მოგცემს…“
თავზარდამცემი იყო – მიასვენებდნენ და თავზე გიორგის სურდა, მამის კვალს გაჰყოლოდა და სკოლის
ბომბდამშენები დასტრიალებდნენ, გზადაგზა წვებოდნენ, დამთავრების შემდეგ გორის უნივერსიტეტში, იურიდიულ
იმალებოდნენ, მერე ისევ დგებოდნენ, გზას აგრძელებდნენ... ფაკულტეტზე შევიდა.
11-ის ნახევრისთვის უკვე რუსი სნაიპერები ისხდნენ მათ „არ მინდოდა, რომ იურისტი გამოსულიყო, მშვენივრად
ხეივანზე... იცოდა ინგლისური ენა, კომპიუტერი და ვურჩევდი, სხვაგან
გიორგი მურადაშვილი მამის გვერდით დაკრძალეს... – ჟურნალისტიკაზე, ან უცხო ენებზე ჩაებარებინა, მაგრამ
გიორგი 6 წლისაც არ იყო, რომ დაობლდა. მამამ მის არ ინდომა. მეორე კურსიდან უკვე სტაჟიორად მუშაობდა
თვალწინ დალია სული. პოლიციაში, საგამოძიებოში, გამომძიებლის თანაშემწედ.
თამარ არსენიძე, გიორგი მურადაშვილის დედა: „1990 უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ პროკურატურის
წელს, 9 აგვისტოს დაბადების დღე გადავუხადეთ – 33 საგამოძიებოშიც შესთავაზეს სტაჟიორად მუშაობა,
წლის გახდა და 16 აგვისტოს დალია სული... დაწყევლილი მაგრამ სამხედრო ბილეთის უქონლობის გამო შეეშალა
აგვისტო... მილიციაში მსახურობდა და ცხინვალში იბრძოდა, ხელი. დედისერთა იყო, გაწვევა არ ეხებოდა... ტესტირება
მთელი ორი კვირა ტალახში იწვა, ტყვიების ცეცხლში. წარმატებით გაიარა დაცვის პოლიციაში, მაგრამ კარ
შემდეგ გამოუშვეს. ცოტა დაწყნარდა და ჯავახეთში, ანტინზე ყოფნისას გული აიცრუა. რომ ჩამოვიდა, მალევე
მამაპაპისეულ ფუძეზე, სოფელ ხიზაბავრაში წაგვიყვანა, აქ, სატანკო ბატალიონში გამოცხადდა ტესტირება. სცადა,
ავედით და გარდაიცვალა კიდეც, ნერვიულობის, სტრესის ჩააბარა. ჩაირიცხა სატანკო ბატალიონში.
გამო, მწვავე ინფარქტი დაემართა...“ სანამ მანდ შევიდოდა, სკრაში მამისეულ ბაღში ხეხილი
დაქვრივებული თამარ არსენიძე მარტო შეება გააშენა... აქედან მაინც გვექნება პატარა შემოსავალიო...
ცხოვრებას, ზრდიდა ობოლს. „მე-10 სკოლაში შევიყვანე დედა მოგიკვდეს, გიორგი, შენმა დარგულმა ხეხილმა უკვე
გორში. ვზრდიდი ისე, როგორც ჩემს მეგობარს... ძალიან ნიშანი მომცა, დედა... არც ერთი არ გამხმარა, ყველამ
უყვარდათ სკოლაში, აქტიური იყო, სკოლაში მის გარეშე იხარა, დედა...
არაფერი არ ხდებოდა. ცელქიც იყო, ფეხბურთსაც კარგად ყველაფერს ეწვალებოდა, ყველაფერს აკეთებდა, უჭირდა
თამაშობდა. დადიოდა ფეხბურთზეც, კალათბურთზეც, დედისერთობა და სულ ამბობდა, 5-6 შვილი მაინც უნდა
მღეროდა მშვენივრად, ცეკვავდა... მათემატიკის ტურებში მყავდეს, ძნელია დედისერთობაო... სახლში რომ შედიოდა,
მონაწილეობდა და იმარჯვებდა კიდეც. ფლობდა ინგლისურ სოფელში სახლის ანგელოზს ესალმებოდა, რიტუალივით
ენას და ხშირად მონაწილეობდა ინგლისური ენის წრის ჰქონდა, შეაღებდა კარს – „გამარჯობა სახლო, კარგადა
შეჯიბრებებშიც, ინგლისურად კითხულობდა ლექსებს, ხარ, სახლო? გაგიმარჯოს სახლის ანგელოზო...“ სულ
თამაშობდა დადგმებში. ძალიან უყვარდა მეგობრებთან მაიმედებდა, ნუ გეშინია, წელში გავიმართებით, ღმერთი
ყოფნა. თვითონ ობლობაში იზრდებოდა, ხელმოკლედ დაგვიფარავს, იმიტომ, რომ შენც მოდიხარ და მოსტირიხარ
ვიყავით, მაგრამ, რომ დაინახავდა, ვინმეს ან ტანსაცმელი და მეც ასე ობლად ვარო...
არ ჰქონდა, ან ფეხსაცმელი, ან საჭმელი აკლდა, მამამისს მანქანა დარჩა. ძალიან უყვარდა ამ მანქანის
ცდილობდა, დახმარებოდა, ჩუქნიდა ტანსაცმელს, ხშირად ტარება, გამოიყვანდა და ასეირნებდა გოგონებს. მერე
მოსულა და უთქვამს, დედა, იმას ფეხზე არა აქვს და მოდი, გაყიდვამ მოგვიწია. ოცნებად ჰქონდა მანქანის ყიდვა.
ჩემსას მივცემ... კლასშიც ხშირად ყოფილა გაჭირვებული ამბობდა, კრედიტით მანქანას გამოვიყვან, მერე ცოლს
თანაკლასელისთვის ფულის შეგროვების ინიციატორი... მოვიყვან, გოგოებს მანქანიანი ბიჭები მოსწონთო...
თვითონაც რომ უმამოდ გაიზარდა, ობლები ეცოდებოდა. პირველი ხელფასით გაზი შემოიყვანა სახლში, სახლისთვის
ძალიან ალალი იყო, ვერ იტანდა ტყუილს, მართალი ყიდულობდა ყველაფერს...“
127
სატანკო ბატალიონში გამნაღმველთა ბატალიონში ჩამოაგდეს პირველი ბომბი კომბინატის დასახლებაში,
მოხვდა. შემდეგ საინჟინრო ბატალიონში გადაიყვანეს, ისეთი სიძლიერით დამარტყა ტალღამ, რომ სასტუმრო
შემდეგ საწყობიც ჩააბარეს. სულ 2 წელს მოუწია მსახური. ოთახიდან სამზარეულოში გადამაგდო. ისევ დაიწყო რეკვა,
სამხედრო აკადემიაში აპირებდა სწავლის გაგრძელებას. დედა ნუ მანერვიულებ, გეხვეწები, გადიო.
„ყველას უყვარდა ნაწილში. „პეესპეს“ ეძახდნენ ჯარში. აქვე, სახლთან ახლოს ვიყავი, მეშვიდე სკოლა რომ
სულ თან ჰქონდა წამლები და ყველას ეხმარებოდა. დაიბომბა, დავურეკე და ისევ ქალაქიდან გასვლას მთხოვდა,
შუაღამისას მირეკავდა ხოლმე სახლში. დე, ჯარისკაცს გორიდან გადი, 9 აგვისტოს მამას საფლავზე შევხვდებითო.
მაღალი სიცხე აქვს და რა დავალევინოო. ერთხელ ღამის არ ვიცი, ეს რა იყო... 9 აგვისტოსო, მითხრა, და 9 აგვისტოს
3 საათზე გამაღვიძა, ბიჭმა ფეხი მოიტეხა და არტაშანი დაიღუპა... დაბადების დღე მიულოცა მამამისს...
როგორ დავადოო. ის ბიჭი დღესაც ემადლიერება, ეგ რომ იძულებული გავხდი, მის მეგობრებს გავყოლოდი
არა, ფეხი მოსაჭრელი გამიხდებოდაო. იტყვიან ხოლმე, ატენის ხეობაში. მაგრამ, რომ გამიყვანეს, თურმე ბაზაც
ზოგი ას წელიწადს ცოცხლობს და ამდენს ვერ აკეთებსო. დაბომბილი იყო, არაფერი ვიცოდი... არ მითხრეს, რომ
ამ ერთი ციდა ბიჭმა 24 წელი იცოცხლა და იმდენი სიკეთე შვილი მკვდარი მყავდა უკვე... ჩუმად ტიროდნენ... 10
თესა, რომ ყველა ფეხის ნაბიჯზე მხვდება მისი დანატოვარი აგვისტოს ამომაკითხეს ატენის ხეობაში, გიორგი დაჭრილია
სიკეთე...“ და გკითხულობსო...
მერე დაიწყო სასტიკი ომი... გიორგი გარეთ გასულა, საწყობს უნდა დავხედოო
„სიტუაცია რომ დაიძაბა, დამირეკა, მამშვიდებდა, ნუ (სანივთე საწყობი ებარა), ჯარისკაცი მიყვებოდა, თამრიკო
გეშინიაო. სამი და ვართ, ჩემი დისშვილებიც სამხედრო დეიდა, გავიდა თუ არა, პირველი ბომბი დაეცა ბაზას,
პირები არიან, რადგან ობოლი იყო, ყველა ამას გიორგი, ჩემს წინ ჰაერში ავარდა...
მფარველობდა, უბეში გაზრდილი ჩიტივით ჰყავდათ და თავიდან დედას ვერ გაუმხილეს შვილის სიკვდილი.
ყველა მამშვიდებდა, აქაა გორში, ბაზაზეა და არაფერი სოფელში პაპის ძმას ჩააკითხეს ბიჭებმა, გიორგი დაიღუპა,
ემუქრებაო. მე მაინც შიში მქონდა, გული მიგრძნობდა, რომ გორში უკვე რუსის ტანკები შემოდის და რამენაირად
რაღაც უნდა მომხდარიყო. 7 აგვისტოს საღამოს ამოვიდა ჰოსპიტალიდან უნდა გამოვიყვანოთო.
სახლში ცოტა ხნით, მოწესრიგდა და ნაწილში დაბრუნდა. მანამდე, გიორგი დედის სტუდენტებს უცვნიათ ჰო
მთხოვა, მეორე დილით მიმეწოდებინა გასარეცხად და სპიტალში, გაუსუფთავებიათ და ჰოსპიტალის კა რ
თ
ტოვებული ტანსაცმელი, მაგრამ 8-ში, დილით, უკვე იცლ ან დაუსვენებიათ, უცებ სიტუაცია რომ უარესად და
ებოდა ქალაქი. ბომბდამშენები დაფრინავდნენ, პირველი ძაბულიყო, სახანძროს ან ჰოსპიტალის ეზოში რომ მაინც
ბომბი უკვე ჩამოგდებული იყო... ვიღაცის მანქანას მოეხერხებინათ სასწრაფოდ დამარხვა, ცხედარი რომ არ
გადავუდექი, ვეხვეწებოდი, შვილი სამხედრო პირი მყავს, დაკარგულიყო.
როგორმე ბაზამდე ამიყვანეთ, ტანსაცმელი და პროდუქტი „ჰოსპიტალში რომ მიუყვანიათ, ვეღარაფერი უშველიათ.
რომ მივაწოდო-მეთქი. ჩანთას რომ ვაწვდიდი, ჩვენს თავზე მე რომ ჩამომიყვანეს, უკვე გადასვენებული ჰყავდათ
ბომბდამშენები დაფრინავდნენ... ქალაქს ზვერავდნენ... სკრაში, დამახვედრეს ჩემი შვილი... მერე უკვე გავითიშე...
მეხვეწებოდა, ქალაქიდან გადიო. არ გავდიოდი. თავის ერთი კვირა ყოველ ღამე ვღრიალებდი... საერთოდ, სულით
მეგობარს დაურეკა სამხედრო პოლიციაში, დედაჩემია ძლიერი ადამიანი ვარ, არ მჩვევია მალე დაცემა, ყოველთვის
მარტო იმხელა კორპუსში, თავისი ნებით არ გადის და მებრძოლი ვიყავი და ბოლომდე მებრძოლად ვრჩები, მე
გეხვეწები, გაიყვანეო. 9 აგვისტო რომ გათენდა, 8 საათზე მგონი, ისევ ჩემმა შვილმა მომცა ეს ენერგია...“
128
უფროსი სერჟანტი
გოგიტა
მაკრახიძე
1978 - 2008
რძოლის ველზე გაჭრისას, ცოლშვილიანებს დას ინგლისურს ასწავლიდნენ 8 ბიჭს, მაღალი ქულები ჰქონდა და
ძახოდა: უკან დადექით! თავისავით საქორწინოებს კი სექტემბერში ამერიკაში აგზავნიდნენ ორთვიან სწავლებაზე
წინ უხმობდა: საქორწინოები წინ წავედით! მოტივი და იქიდან დიდი წოდებით უნდა დაბრუნებულიყო, მაგრამ
მარტივი იყო – რას ეუბნებით თქვენს ცოლებს, შვილებს? აგვისტოში ომი დაიწყო...“
ჰყვებიან, რომ ჯავშანჟილეტი გაუხდია და ცოლშვილიანი დედა: „ რეზერვში ყოფნისას, ორფოლოში რომ
ბიჭისთვის ჩაუცმევია... ნაღმმა მაშინ მოუღო ბოლო, როცა გადიოდა წვრთნებს, ერთ-ერთ გენერალს შეუქია, შენ
დაჭრილი ბიჭებისთვის ხელმეორედ იძახებდა სასწრაფოს... ნამდვილი ჯარისკაცი ხარო. როგორც ჯარისკაცი, ძალიან
აგვისტოს გმირი გოგიტა მაკრახიძე ქართლში, სოფელ დისციპლინებული იყო, შენიშვნას არავის მიაცემინებდა
შერთულში დაიბადა და გაიზარდა, იქვე შეიყვანეს დაწყებით და ძალიან ბევრმა ოფიცერმა ურჩია ჯარში სამსახურის
სკოლაში, შემდეგ საშუალო სკოლა მეზობელ სოფელში – გაგრძელება, ნამდვილ ჯარისკაცად ხარ დაბადებულიო,
ძევერაში დაამთავრა. გადაწყვიტა, მართლაც ჯარში გაეგრძელებინა სამსახური.
დედა: „ძალიან ჭკვიანი, დამთმობი და თბილი ბავშვი რომ გვითხრა, საკონტრაქტო ჯარში უნდა შევიდეო, არ
იყო... ცელქობდა, მაგრამ სერიოზული ხიფათები არასოდეს მინდოდა, ვეხვეწებოდი, რასაც ჩვენ ვჭამთ, ის ჭამე, ოღონდ
ჰქონია, ბავშვებთან, თუ თავის უფროს ძმასთან პატარა ნუ შეხვალ, ომი რომ დაიწყოს, ხომ იცი, პირველ რიგში თქვენ
წაკინკლავების დროსაც კი, ყოველთვის დამთმობი იყო. წაგიყვანენ-მეთქი. დედა, მასე რომ ვიფიქროთ, რა მოგველის,
არასოდეს ცდილობდა, თავისი გაეტანა... მეც, როცა სხვებთან რანაირი ცხოვრება იქნება და თუ სამშობლოს დასჭირდა, ეგ
ჩხუბობდნენ, რაც არ უნდა მართლები ყოფილიყვნენ, მსხვერპლიც უნდა გავიღოთ, მარტო შენ ხომ არ გიყვარს შენი
ყოველთვის ჩემს შვილებს ვამტყუნებდი... შვილი, აფხაზეთში რომ ბიჭები დაიღუპნენ, იმათ დედებს
სკოლაში ძალიან კარგად სწავლობდა, ხუთოსანი იყო, თავისი შვილები არ უყვარდათო? რაღა ცუდზე ფიქრობ, 21-ე
ენერგიული, მუდამ წარჩინებულთა დაფაზე იყო გამოკრული. საუკუნეა, ომი აღარავის უნდა, ხელს ნუ შემიშლითო.
გამორჩეულად უყვარდა ისტორია, განსაკუთრებით საქა მოაგროვა საბუთები და ამ მოგროვილი საბუთებით 9 თვე
რთველოს ისტორია აინტერესებდა და მერეც, სკოლა ელოდა მიღებას. ყველას მოსწონდა, ნაკითხი, განათლებული
კარგა ხნის დამთავრებული ჰქონდა, 24-25 წლისამ თავიდან ბიჭი ხარო. მიიღეს. 2004 წლიდან საკონტრაქტო ჯარში
გადაიკითხა მთელი საქართველოს ისტორია. ამბობდა, რომ მსახურობდა. გორის ჯავშან-სატანკო ბატალიონში
საქართველოს ისტორია ყველა ქართველს უნდა სცოდნოდა... მზვერავების ოცეულში მეკავშირედ იყო. უბედნიერესი კაცი
გერმანულს სწავლობდა ძალიან კარგად, რუსულსაც კარგად იყო პირველი ხელფასი რომ აიღო, არც ერთი კაპიკი თვითონ
ფლობდა. არ მოუხმარია, ყოველთვის ოჯახზე ფიქრობდა... ძმის
სულ ოცნებობდა, რომ ექიმი გამოსულიყო. მერე ოჯახს ინახავდა... მეტყოდა ხოლმე, ფული ხელის ჭუჭყია,
იურისტობა მოიწადინა...“ ნანო, ეგ რა საყვარელია, ოჯახსა და გაჭირვებულებს უნდა
მაგრამ ისე მოხდა, რომ სკოლის დამთავრების შემდეგ მოახმაროო.
გორის ეკონომიკურ ინსტიტუტში, ფინანსებზე და საბანკო ყოველთვის გაჭირვებულების დახმარებაზე ფიქრობდა.
საქმეზე ჩააბარა. მაშინ გორში არც სამედიცინო ფაკულტეტი რაც წამოიზარდა, სულ იმას მეუბნებოდა: დედა, ამ
იყო, არც იურიდიული, მშობლებმა კი თბილისში ვერ გაუშვეს. ქვეყანაზე სიკეთე ვთესოთ და სიკეთით დაგვიბრუნდებაო.
დედა: „თბილისში ვერ გავუშვით, მინდოდა, ახლოს მის სიკეთეს როცა არ ხედავდნენ, გული სტკიოდა, მაგრამ
მყოლოდა, რომ ყურადღება მიმექცია, მისი თანაკლასელი ამბობდა, ოღონდაც კარგად იყვნენ, რას ვიზამთ, ყველას
რამდენიმე ბიჭი აბარებდა ეკონომიკურ ინსტიტუტში და ვერ დავანახვებთ სიკეთეს, მათ ასე ესმით ცხოვრება, ვინც
ვურჩიეთ, აქ ჩაებარებინა, დაგვთანხმდა...“ გამიგებს, გამიგებს, ვინც არა, ღმერთმა გაუმარჯოს, თავის
მეორე კურსი რომ დახურა, სავალდებულო ჯარში გზით იაროსო. ღმერთმა აპატიოსო.
გაიწვიეს. ჯარის მოვლის შემდეგ, ინსტიტუტში სწავლა აღარ ძალიან მორწმუნე, ეკლესიური ბიჭი იყო...
გაუგრძელებია. საოცარი თანადგომა, ძმაკაცობა იცოდა. თანაკლასელ
დედა: „სწავლა ვეღარ გააგრძელა. მერე ნანობდა, ძალიან გოგოებსაც ისე დაუდგებოდა ხოლმე გვერდში, ოჯახის
ნანობდა, რომ უმაღლესი განათლება არ ჰქონდა, იმიტომ, დანგრევისას თუ რაღაც სხვა გასაჭირის დროს, ისე
რომ ამან ძალიან შეუშალა ხელი. ბოლოს, როდესაც უფროსი დაარიგებდა, რომ დარდს ავიწყებდა, მერე მიყვებოდნენ
სერჟანტის წოდება მისცეს, უფრო მაღალი უნდა მიეცათ, ხოლმე, გოგიტამ ისე დაგვარიგა, ისეთი შვება მოგვცა,
მაგრამ უმაღლესი განათლების უქონლობის გამო, არ მისცეს დარდი დაგვავიწყაო.
და გვითხრა კიდეც, რატომ თქვენ მაინც არ დამაძალეთ, ძალიან დიდი იუმორის პატრონი იყო, სახუმარო ამბებს,
რომ დამემთავრებინაო. გულს მაინც არ იტეხდა, ამბობდა, არ ვიცი, სხვის მოგონილს თუ თავისას, ისე ყვებოდა, ისე
მაინც მივუბრუნდები და დავამთავრებო... ბოლოს, ჯარში მსახიობურად, რომ ყველას სიცილით ხოცავდა. საქა
131
რთველოზე უყვარდა ლექსების თქმა... სულ უკვირდათ ის იყო, ჩაცუცქული კაბელს ახვევდა, ნაღმსატყორცნიდან
ბიჭებს, ამდენს როგორ ასწრებს გოგა, ჯარშიც ერთი ნასროლი ნაღმი რომ გასკდა მის ფეხთით.
შენიშვნა არ ჰქონდა მიღებული, არც სოფელს აკლდებოდა, დედა: „იმათთვის მოყვანილი სასწრაფო თვითონ
გეგმიანი ბიჭი იყო, დროის განაწილება იცოდა... დასჭირდა... ეჰ, რა ადვილად ლაპარაკობს დედა ამ
სოფლიდან სიარული უჭირდა და უმეტესად ყაზარმაში ყველაფერს... მერე ამ ტალღამ ეს 90-კილოიანი ბიჭი 10-
იყო, ბოლოს ინგლისურის სწავლა რომ დაიწყეს, 3 საათის 15 მეტრში გადაისროლა. დახეთქებამ კიდევ თავისი ქნა.
შემდეგ ათავისუფლებდნენ, თან კრედიტით მანქანაც შოკში ჩავარდნილი თვითონ, ყოველგვარი ჩარევის გარეშე
იყიდა და სოფლიდან დადიოდა ბოლოს. უფრო ხშირად გამოსულა მდგომარეობიდან, გონს მოსულა. უკითხავს, რა
გვესაუბრებოდა, ოჯახზე ფიქრობდა, ძალიან დავაგვიანე მოხდა, ბიჭებოო? არაფერი, გოგა, დაჭრილი ხარ და ახლავე
ოჯახის შექმნაო. ძალიან პატარა ასაკში იყო შეყვარებული, გაგიყვანთო. იქით ამშვიდებდა, ნუ გეშინიათ, ბიჭებო,
18 წლისას უყვარდა ერთი გოგონა, მაგრამ ყოველთვის თავებს გაუფრთხილდითო. და დახუჭა თვალებიო. მერე,
ბევრს ფიქრობდა, შორს იხედებოდა და თქვა, ოჯახისთვის რომ ვეკითხებოდით: როგორ ხარ, გოგაო, ხმას რომ ვეღარ
პატარა ვარ ჯერო. მერე რაღაც უმნიშვნელო მიზეზების გვცემდა, თითით გვაჩვენებდა, კარგად ვარო. გამოვიყვანეთ
გამო დაშორდნენ ერთმანეთს...“ ბრძოლის ველიდან, მაგრამ იმედი აღარ გვქონდა, რომ გოგას
ოჯახის შექმნაზე ფიქრი ფიქრად დარჩა. რუსი მოადგა კიდევ შევხვდებოდითო. გარეთ, აფეთქების დროს გოგასთან
საქართველოს. ერთად ორი ბიჭი იყო, ერთი გადარჩა, მეორე ბარძაყში
მის მშობლიურ, ბუფერულ ზონაში მდებარე სოფელში დაიჭრა, ის დაჭრილი ბიჭი გვიყვებოდა, რომ „ბეტეერით“
სროლების ხმა არც მანამდე იყო უცხო. დენთის სუნი ჰაერში გადაიყვანეს ის და გოგა სასწრაფომდე, ტყვიავამდე ერთად
ტრიალებდა. სოფელში იყო, ხვდებოდა, მალე რომ განგაში ვიყავით. გზაში ერთხელ ვკითხე, როგორ ხარ-მეთქი, ხელი
ატყდებოდა და გამოსაძინებლად ადრე დაწვა. გამოძინებაც რომ ვერ აწია, მეორე ხელი შეაშველა და ისე მანიშნა, კარგად
ვერ მოასწრო, 6 აგვისტოს ღამის 11 საათზე სროლები ატყდა. ვარო. მეტი აღარ შევკითხვივარ, ძალიან მძიმედ იყო.
დედა: „პირველი თვითონ წამოხტა და გვამშვიდებდა, ტყვიავში დაგვაშორეს, მე ტყვიავში გამიკეთეს ოპერაცია და
ნუ გეშინიათ, მანევრებიაო. მალე დაურეკეს, განგაშია, გოგა არ ვიცი, სად წაიყვანესო. როგორც მერე გავარკვიეთ,
ჩამოდიო. წასასვლელად რომ გაემზადა, ვკითხე, რა იყო, თავის სამხედრო ექიმი გაჰყოლია გოგას, მძიმედ რომ იყო
შვილო, გამოგიძახეს-მეთქი? წავედი, ნანო, სამშობლოს დაჭრილი, თბილისში გადაუწყვეტია წაყვანა, მაგრამ გზაში
დასაცავად, ნუ გეშინია, ორ დღეში აქ ვიქნებიო. წავიდა ჩემი დაღუპულა... გზიდან მიბრუნებულან და გორში მიუყვანიათ
შვილი და თვალით აღარ მინახავს. მართლაც ორიოდ დღეში მორგში. იმ ექიმს, როგორც მითხრეს, გოგას ქუდი წაუღია
დაბრუნდა... სახსოვრად...“
დილითვე, 7 აგვისტოს, 9 საათზე საბრძოლველად ოჯახმა გოგას ამბავი შუადღისას გაიგო. გოგიტას
წასულან. თავიდან საქაშეთში მდგარან. მერე, როგორც მისი მეგობრის მეუღლემ შეატყობინათ.
თანამებრძოლები მომიყვნენ, წინ-წინ იწევდნენ და ბოლოს სოფელს თავზე რუსული ავიაცია დასტრიალებდა.
ზემო ნიქოზში იდგნენ. თავის ძმასაც არ უმხელდა, სად ძევერაში, სულ ახლოს, მაკრახიძეების სახლიდან სადღაც
იყო, სულ ამშვიდებდა, საქაშეთში ვდგავართ, აქ არანაირი კილომეტრში ჩამოაგდეს ბომბი. მეზობელი სოფლებიდან
საფრთხე არ არის, მანქანა ხომ მანდაა, ბავშვები გაარიდე რეკავდნენ: რუსი მოდის, გაეცალეთო. სოფელი იცლებოდა და
მანდაურობას, თბილისში წადითო. მე კარგად ვარ, თქვენს ოჯახი იძულებული გახდა, 11 აგვისტოს დილით დაეკრძალა
თავებზე იფიქრეთო. გოგიტა. დაკრძალეს და იმ საღამოსვე დატოვეს სოფელი. შინ
როგორც ბიჭებმა მითხრეს, გოგას ბრძოლის ველზე ყოფნა მხოლოდ ხუთ სექტემბერს დაბრუნდნენ. სახლში ყველაფერი
არ ევალებოდა, შტაბში უნდა ყოფილიყო, მაგრამ უთქვამს: - თავდაყირა დახვდათ. ატრიალებული, აზელილი. ოთახის
სადაც ჩემი ოცეულის 19 ბიჭი იბრძვის, მეც იქ უნდა ვიყოო შუაგულში ლოგინი და ტანსაცმელი – შექუჩებული, იყო
და ყველგან წინ მიიწევდა... ცეცხლის კვალიც და ჩექმის კვალიც...
9 აგვისტოს დაიღუპა... დილის 10-დან 11 საათამდე ოჯახში დღესაც ინახავენ დაწყებითი კლასების პედაგოგის
დაიჭრა...“ მიერ გოგიტასთვის 4 კლასის დამთავრების შემდეგ ნაჩუქარ
შენობაში 12-მდე დაჭრილი „სპეცნაზელი“ იყო, სისხლი ღია ბარათს წარწერით:
სდიოდათ. სასწრაფო გამოიძახეს, აგვიანებდა. გოგიტა „ცელქო და მოუსვენარო გოგიტა, ისეთი სახელოვანი
მაკრახიძემ კვლავ დაკავშირება გადაწყვიტა, ოთახში ხმა ვაჟკაცი დამდგარიყავი, რომ ამაყად მეთქვას - ჩემი
იხშობოდა, კავშირი ვერ ხერხდებოდა. გაუფრთხილებიათ, გაზრდილია. შენი პირველი მასწავლებელი გ. ჯოლბორდი“.
ნუ გახვალ, საშიშია, საცაა მოვა სასწრაფოო. ცოდონი არიან, დღეს აღარც მისი პედაგოგია ცოცხალი და აღაც მისი
სისხლისგან იცლებიანო. გასულა. გამოუძახია სასწრაფო, ის- მართლაც სახელოვანი მოწაფე...
132
ივანე
ელიკაშვილი
1987 - 2008
ოფელი იცლებოდა, გორის სატანკო ბატალიონის დამიჯერა, გიოს რომ არ დაუშალეთო? ვერ გადავათქმევინეთ.
დაბომბვისას დაღუპულ 21 წლის ივანე ელიკაშვილს და წავიდა. არ გაუწვევიათ. თვითონ წავიდა კონტრაქტით. 6
რომ კრძალავდნენ დილაუთენია, 9 საათზე. დედამ თვის წასული იყო ჯარში, ომი რომ დაიწყო“.
მანამდეც ბევრჯერ მოითხოვა კუბოსთვის თავის ახდა, ვანიკომ თავისი მეუღლე თამარ ჩაკვეტაძე მაშინ გაიცნო,
ჩასვენების წინ კი – საბოლოოდ და კატეგორიულად. როცა თბილისში ხელობას სწავლობდა. მათი რომანი
წინააღმდეგობა ვეღარ გაუწიეს. წელიწადზე მეტხანს გაგრძელდა. მერე ცოლად შეირთო და..
ივანე ელიკაშვილი შიდა ქართლში, სოფელ ქერეში დაიბადა შინ სამი თვის ფეხმძიმე დარჩა...
და გაიზარდა. ჯარში სოფლიდან დადიოდა. მეუღლე იქ ჰყავდა. ბოლოს
90-იან წლებში რომ არეულობა დაიწყო, დედამისმა შინიდან 6 აგვისტოს გავიდა.
პატარა ვანიკო და მასზე ერთი წლით უფროსი ძმა – გიორგი, დედა: „რომ მიდიოდა, ძროხას ვწველიდი, იქიდან
სოფელს გამოარიდა, თბილისში წამოიყვანა დროებით. რას გამოვძახე, მიდიხარ-მეთქი? მივდივარო. ფეხმძიმე მეუღლე
წარმოიდგენდა დედა, რომ გამოხდებოდა ხანი, შიდა ქართლში ჰყავდა წასაყვანი თბილისში, ექიმთან იყვნენ დაბარებულები.
ისევ ომი ატყდებოდა და მისი უფროსი ვაჟი ცხინვალში რომ ამოვალ, მერე წავალთო, მაგრამ აღარ მოსულა...“
იომებდა, უმცროსი კი მტრის ბომბებს ემსხვერპლებოდა იმ ღამეს უკვე საშინელი სროლები დაიწყო.
გორში... დედა: „7 რომ თენდებოდა, ისეთი სროლები იყო
დედამ ვანიკო ქერეს სკოლაში შეიყვანა, 9 კლასის მთელი ღამე, რომ გული მისკდებოდა, მეშინოდა, რძალს
დამთავრების შემდეგ კი გორში გადმოიყვანა. შიშზე მუცელი არ მოშლოდა. გათენდა თუ არა, გოგო და
თამილა ტატიშვილი, დედა: „ძალიან ჭკვიანი, თბილი რძალი თბილისში გამოვგზავნე. მამაჩემი, 80 წლის კაცი,
და მოსიყვარულე ბავშვი იყო. ძალიან უყვარდათ მასწ ვერაფრით დავითანხმე, რომ მათ გაჰყოლოდა. იმ დღეს
ავლებლებსაც, ბავშვებსაც. კი მეუბნებოდნენ, სწავლაში უკვე ჩვენი ტანკებიც შემოვიდა სოფელში, ჯარი ჩადგა
თავის ძმას არ ჰგავსო, უფროსი კარგად სწავლობდა, ვანიკო დასაცავად. 8 აგვისტო რომ გათენდა, ერთი სული მქონდა,
– ნაკლებად, მაგრამ მთლად ისე არ იყო, რომ არ სწავლობდა, ეს მოხუცი როგორმე გამომერიდებინა იქიდან. ჩემს
მეცადინეობდა, ოთხებზე, ჯანმრთელ სამიანებზე სწავლობდა, მეუღლეს სამარშრუტო ტაქსი ჰყავს და ქალები და ბავშვები
დაუყვედრებლად. ერთხელ ფიზიკის მასწავლებელმა მითხრა გამოჰყავდა. როგორღაც მამაჩემიც დავითანხმე. მეუღლემ
კრებაზე, ახლა ყველა ფიზიკოსი ვერ გამოვა, მაგრამ ძალიან გორამდე ჩამომიყვანა, პირველი ბომბი უკვე ჩამოგდებული
კარგი გაზრდილი შვილი გყავთო. ყველას უყვარდა... იყო გორში, საშინელი სიტუაცია დამხვდა, ქალაქი პანიკაში
ჯარისთვის საბუთებს რომ აგროვებდა, მეზობლების იყო, იცლებოდა. ძლივს ჩავსვი მამაჩემი „მარშრუტკაში“ და
ხელმოწერა სჭირდებოდა დახასიათებაზე. ორი სიტყვით თბილისში გავიქეცით. ჩემს დასთან მივიყვანე, გამოვვარდი
დავწერე, რომ არის კარგი ბიჭი და მეზობლებს ვთხოვე უკან, მაგრამ დიდუბიდან უკვე აღარაფერი მოდიოდა
ხელმოწერა. მეზობლის ქალმა მითხრა, ეს ორი სიტყვა გორისკენ. მეუბნებოდნენ, სად მიდიხარ, რომ მიდიხარ, გორში
რა არისო, თავიდან დამაწერინა დახასიათება, უაღრესად ომია, ვინ წავაო. ბოლოს ძლივს ერთი ავტობუსი წამოვიდა,
კარგი და წესიერი ადამიანიაო, ძალიან კარგი დახასიათება 7 კაცი ძლივს მოვგროვდით. ამ მძღოლსაც ოჯახის წევრები
დამაწერინეს და მომიწერეს ხელი. ვინც კი იცნობდა, ყველას ურეკავდნენ, ისტერიულად სთხოვდნენ უკან დაბრუნებას,
უყვარდა, ყველას დააკლდა...“ გორისკენ მართლა არავინ მიდიოდა, გორიდან კი კოლონებად
ბიჭები პირველ-მეორე კლასში იყვნენ, და რომ შეეძინათ. მოდიოდა მანქანები. გორში ჩამოვედი თუ არა, ნაწილში
მარიამ ელიკაშვილი, და: „განებივრებით ორივე მივვარდი, ვანიკო გორში მეგულებოდა. გიორგის, ვიცოდი,
მანებივრებდა, მაგრამ უფროსი უფრო სერიოზულად, უფრო გორში არ გააჩერებდნენ, უფროსს ატარებდა, მძღოლი იყო
მკაცრად მექცეოდა. ვანო – უფრო თბილად, სულ ჩემთან იყო, და უფროსს გორში არავინ დატოვებდა. ასეც იყო, მამამისს
სულ მე მამართლებდა, მტყუანიც რომ ვყოფილიყავი. ძალიან ელაპარაკა და უთხრა, წასულები ვართო, მაგრამ კონკრეტულ
მშვიდი ხასიათის იყო. უკონფლიქტო. გიო ეუბნებოდა კიდეც, ადგილს არ ეუბნებოდა. ცხინვალში იყო.
ასეთი მშვიდი რატომ ხარო. ყველაფერს წყნარად აგვარებდა – ნაწილში რომ მივვარდი, მითხრეს, ვანიკო აქაა, მაგრამ ვერ
ჩხუბისა და კამათის გარეშე“. გამოვაო. გორის თავზე უკვე თვითმფრინავები დაფრინავდნენ.
დედა: „სკოლა რომ დაამთავრა, თბილისში ხელობა ქუჩებში აღარავინ იყო, რეალობის შეგრძნება დავკარგე,
ისწავლა – მანქანის ელექტრიკოსობა, მერე გორში ჩამოვიდა მეგონა, რასაც ვუყურებდი, კინო იყო.
და მუშაობაც დაიწყო, მაგრამ მალევე ჯარში მოინდომა მივვარდი ნათესავთან, სარდაფში ჩავიდეთო, გადამ
შესვლა. ძმას მიბაძა. უფროსმა სავალდებულო რომ მოიხადა, ეკიდნენ, ვერ გავჩერდი, სახლში გამოვვარდი. ყველა
კონტრაქტით გააგრძელა ჯარში სამსახური. ისიც აქ, გორში მეკითხებოდა, ბიჭები სად არიანო. არ ვიცი, ერთი, მგონი,
მსახურობდა და ვანიკომაც მოინდომა. ვუშლიდი, მაგრამ არ აქაა, მეორე წაყვანილი ჰყავთ და არ ვიცი, სადაა-მეთქი.
135
საღამოს ისევ ავედი ნაწილში და ძლივს ვნახე ჩემი შვილი. დეიდა, როგორ არის, სად არისო? თვითონაც ვერ ურეკავდა,
ველაპარაკე, ვუთხარი, რომ მისი მეუღლე და და თბილისში არ იცოდა, სად იყო გიორგი, იმ დილით გაიგო. დეიდამისმა
იყვნენ. იცოდა კიდეც. ჰკითხა, შენ როგორ ხარო. მე რა მიჭირს, გორში ვარო...“
მითხრა, გიორგის ველაპარაკეო. კარგადააო. შევატყვე, ვანიკოს დაღუპვა რომ გაიგეს, მამიდამ მოტყუებით
რომ მატყუებდა, არ იყო დალაპარაკებული. შევატყვე, წამოიყვანა სოფელში ვანიკოს ცოლი და და.
მაგრამ არაფერი ვუთხარი, უჭირდა, რომ მატყუებდა. მარიამ ელიკაშვილი, და: „ჩემმა მამიდაშვილმა გვითხრა, ომი
სასოწარკვეთილი ვამშვიდებდი, ნუ გეშინია, დედა, ამაღამ დამთავრდა, ვბრუნდებითო. უკვე ტყვიავში რომ შემოვედით,
გორში ვარ, აქა ვარ-მეთქი. ის აქეთ მამშვიდებდა. უჭირდა მამიდაჩემმა შემოგვაპარა, მძიმედ არის დაჭრილიო. შევედით
ლაპარაკი. ვამხნევებდი, მაგრად იყავი-მეთქი. კი მითხრა: სახლში და მოასვენეს კიდეც...“
არა, მე არაფრის არ მეშინიაო, მაგრამ, რომ მოვდიოდი, დედა: „სოფელში რომ მივასვენეთ, შუქები უკვე აღარ
უცებ მივიხედე და ისეთი სევდიანი თვალები გამომაყოლა... იყო. „დვიჟოკი“ ჩავრთეთ მარტო იმ ოთახში, სადაც გვესვენა,
ზუსტად ეგრე ჰქონდა თვალები მკვდარსაც... თითქოს ფანჯრებზე „ადეალები“ ჩამოვაფარეთ, სინათლე რომ არ
ღიმილი დასთამაშებდა, სიმწრის ღიმილი, კბილები მოუჩანდა, გასულიყო. იბომბებოდა. სოფლიდან გარბოდა ყველა. ჩემი
ვინ იცის, რა თქვა ბოლო სიტყვები... შვილის, საერთოდ, გორის დაბომბვის ამბავი რომ გაიგეს,
იმ ღამეს ნათესავმა მომაკითხა, თავისთან წამიყვანა და კიდევ უფრო შეშინდნენ. სოფელი, ფაქტობრივად, დაიცალა.
როგორღაც იყო, ის ღამე გავათენე. ვინც დარჩა, ისიც ჩვენი ხათრით. მერე გვითხრეს, გათენდება
9 აგვისტო რომ გათენდა, სოფელში დავაპირე წასვლა. თუ არა, უნდა დავასაფლაოთ, ხომ ხედავთ, ომიაო. თავიდან
ნათესავმა გამომაცილა და გამოვედით გზაზე, რომ იქნებ კი უარზე ვიყავი, მაგრამ, რომ ვნახე, იმათაც საფრთხეში
ვინმეს გავყოლოდი. გორის ციხესთან არ ვიყავით მოსული, ვაგდებდი, ვინც ჩვენი გულისთვის რჩებოდა, დავთანხმდი.
რომ დაბომბვა დაიწყო. უკან გამოვიქეცით. მოვრბოდით ინათა თუ არა, ხალხი მოდიოდა და გვეუბნებოდა: დიდი
და... სატანკო ბატალიონის თავზე რომ შავი ბოლი დავინახე, ბოდიში, თქვენ გვერდით უნდა ვიდგეთ, მაგრამ ბავშვები,
გულმა მიგრძნო, რომ უბედურება ტრიალებდა ჩემს თავს. ქალები გაგვყავს და გვაპატიეთო. 9 საათზე დავკრძალეთ.
მაინც იმედს ვიტოვებდი, იქნებ მოასწრო დამალვა, იქნებ კუბოს არ გვახსნევინებდნენ, მაგრამ დასაფლავებისას
გადარჩა... თავზარდაცემული გავვარდი, ნათესავი მაკავებდა, მოვითხოვე, ახადეთ თავი, მანახეთ-მეთქი. ახადეს და
ცოტა ხანს მოიცადე, ჯერ სკდება რაღაცებიო, როგორც ვნახე, რომ ნამდვილად ჩემი შვილი იყო, რომ არ მენახა,
იქნა, ავაღწიე იმ უბედურებაში ნაწილში, იქვე კორპუსებს ვერც დავიჯერებდი... საფეთქელში ჰქონდა მოხვედრილი...
ცეცხლი ეკიდა. მივვარდი ნაწილში, ბიჭები იდგნენ, ვანიკო თვალები ღია დარჩენოდა... ტანზეც ჰქონდა ჭრილობები, სულ
სად არის ელიკაშვილი-მეთქი. აქ არ არისო. როგორ არ არის, „ასკოლკებით“ იყო დამწვარი. ჩემი რძლის დედამ როგორ
წუხელ ვნახე, აქ იყო-მეთქი. მერე მითხრეს, წადით, დეიდა, აღარ იარა, ხან რას გამოჰყვა, ხან – რას, 10 საათზე ჩამოაღწია
ჰოსპიტალში მოძებნეთო. სოფელში და ვანიკო უკვე დაკრძალული გვყავდა. სასწრაფოდ
ჩამოვვარდი ჰოსპიტალში, აუარებელი ხალხი ირეოდა, ჩემი უკან გამოვაყოლეთ რძალი და გოგო.
მეუღლე დავინახე, იდგა კედელთან და ტიროდა. თურმე იცოდა იმ ღამით ჩვენც მოგვიწია წამოსვლა. უკვე შემოდიოდნენ
ყველაფერი... ვანიკოსთან დაურეკავს, დაბომბვის ამბავი რომ სოფლებში, კარალეთამდე იყვნენ მოსულები, ვთქვით,
გაიგო, და ვანიკოს ტელეფონი ვიღაცას აუღია სასწრაფოში, ღამით გავარიდოთ თავი და დილით დავბრუნდეთო, მაგრამ,
ვინ კითხულობს, ვანიკო დაიღუპა, დაგვეღუპნენ ბიჭებიო... რომ გამოვედით, შემოვიდნენ და შემოვიდნენ და ვეღარ
რატომ ტირი, რა გატირებს-მეთქი, – ვკითხე ჩემს მეუღლეს. მივბრუნდით.
რა, არ მაქვს სატირლად საქმეო? მერე კი სულ შემოვიდნენ.
ჩემმა მეუღლემ მითხრა, დაღუპულია, ცოცხალი აღარ მეუბნებიან, როცა ნაწილში ნახე, რატომ არ უთხარი,
არისო... ჩემი უფროსი ბიჭიც ჩამოვიდა, რომ გაიგო ძმის წამოდიო. მე ვერც შევბედე ამის თქმა, რომ ან წამოსულიყო
დაღუპვის ამბავი. გიორგი ფრონტის ხაზზე იბრძოდა ან რაღაც...
ცხინვალში, ფეხში იყო დაჭრილი, თვითონ ამოუღია თორემ რა ედგათ წინ, გააღებდნენ კარს და გაიქცეოდნენ.
„ასკოლკები“, არც მისულა ექიმთან, არც ჩვენთვის უთქვამს, ყველა წავიდოდა ნაწილიდან. მაგრამ არ უღალატეს, არც
აქ იმხელა უბედურება დახვდა. ახლაც უჭირს შეგუება, სამშობლოს და არც ერთმანეთს. იდგნენ, იცოდნენ, ხედავდნენ,
ტყუპებივით გავზარდე, უერთმანეთოდ არსად დადიოდნენ... რომ იბომბებოდა გორი, ალბათ, ელოდნენ კიდეც, რომ მათაც
ვანიკოს იმ დილით, 11-ის 20 წუთზე ელაპარაკა დეიდამისი, დაბომბავდნენ, მაგრამ ფეხი არ მოუცვლიათ. არ იზამდა მაგას.
მისი მონაყოლიდანაც დავრწმუნდი, იმ დღეს რომ მომატყუა, ძმა ცხინვალში ჰყავდა და თვითონ იქიდან გაიპარებოდა?..“
როცა მითხრა, გიორგის ველაპარაკეო. დეიდამისს უთქვამს, 2009 წლის 13 იანვარს, პატარა ანი დაიბადა...
როგორღაც მოვახერხე და გიორგის ველაპარაკეო. მართლა,
136
ლევან
დევდარიანი
1984 - 2008
არაბდის ველი. დედა-შვილი მოდის... ბიჭუნა აქეთ- სკოლაში სწავლა რომ არ გასჭირვებოდა და ერთი წელი ბაღში
იქით აცეცებს თვალებს. გმირ წინაპართა ფარ-ხმალს ატარეს, ბავშვებს დაუმეგობრდა. მეორე წელს სკოლაში
დაეძებს. ბიჭუნას საქართველოს ისტორია უყვარს. რომ მიიყვანა დედამ, მერხს მიუჯდა თუ არა, პირველი, რაც
იმედგაცრუებული დედას ეკითხება: დედიკო, აბა, სადაა გააკეთა, ის იყო, რომ გვერდით მჯდომ ბიჭუნას ხელი დაუდო
ხმლები? და მკლავის გადაწევა შესთავაზა, აბა, რომელი ვაჯობებთო.
დედას ეღიმება და უხსნის, რომ ისინი მიწამ დაფარა. დედა: „სკოლაში ძალიან კარგად სწავლობდა,
რა იცის დედამ, რომ გამოხდება ხანი და მის გვერდით გამორჩეულად ჰუმანიტარული საგნები უყვარდა, ქართული
მომავალი ბიჭი მომავალში მარაბდის გმირებზე არანაკლებ და ისტორია. საქართველოს ისტორიაზე გიჟდებოდა. მერე
გმირობას ჩაიდენს, რომ ომის ორომტრიალიდან მშვიდობით და მერე მისი საყვარელი ფილმი „მამაცი გული“ იყო. სულ
გამოსული ალყაში ჩარჩენილ თანამებრძოლთა გადასარჩენად იმას ამბობდა, როგორ უყვარს სამშობლოო, ყველაფერს
შებრუნდება, დაიჭრება და... და მას ის თანამებრძოლები იქ ანაცვალებს სამშობლოსო. „დათა თუთაშხია“ უყვარდა
დატოვებენ. ძალიან, სულ გახაზული აქვს ის ფრაზები, რაც მოსწონდა.
ლევან დევდარიანი, სულ რაღაც, 24 წლისა იყო. არც საერთოდ, ძალიან უყვარდა კითხვა, მე ბიბლიოთეკაში
ცოლ-შვილი დარჩენია, არც შეყვარებული... დარჩა სახელი ვმუშაობდი. სანამ პატარა იყო, მიმყავდა და კითხულობდა,
– გმირის. დარჩა ბოლო ზარის პერანგი, ბეჭებზე საკუთარი ენციკლოპედიებს ჩაჰკირკიტებდა. მერე, რომ წამოიზარდა და
ხელით ნაწერი წარწერით – „კაცობა-გმირობა“. იქ სიარული ეზარებოდა, სახლში მომქონდა მისთვის წიგნები.
ლევან დევდარიანი ლენტეხის რაიონში, სოფელ ზესხოში რამე ციტატა რომ შემხვდებოდა სამშობლოზე, სიყვარულზე,
დაიბადა. ამოვუწერდი და მომქონდა ხოლმე. ამ ქვეყანაზე რაც სითბო
ერთ წლამდეც არ ყოფილა მტირალა, მერე კი საერთოდ და სიყვარული ვიცოდი, ყველაფერი ჩავაქსოვე ბავშვების
ხელი აუღია ტირილზე. გაზრდაში... დაწყებით კლასებში რომ სწავლობდა და რამეს
დედა, ბელა შერვაშიძე: „რაც ერთ წელს გადასცდა, არ დააშავებდა, ვეტყოდი, ნაზი მასწავლებელს ვეტყვი-მეთქი.
მახსოვს, ეტიროს. რაღაცნაირი ძლიერი სულის პიროვნება მერე მთელი დღე უკან დამდევდა და მეხვეწებოდა, დედიკო,
იყო. რამეს რომ დააშავებდა და დავუძახებდი, აქ მოდი- ოღონდ არ უთხრა და აღარაფერს დავაშავებო. ასევე იყო
მეთქი, იცოდა, რომ მოხვდებოდა, მაგრამ მაინც მოდიოდა და კარატეს მწვრთნელზეც, იმის ხათრი ჰქონდა უსაშველო.
დგებოდა. რომ მოგეკლა, ვერ აატირებდი. ძალიან უყვარდა ძალიან უნდოდა ჭიდაობაზე სიარული, მაგრამ გარდაბანში
მამამისი და უნდოდა, მას მგვანებოდა. არადა არ ჰგავდა, არ იყო ჭიდაობის სექცია და მეორე კლასში რომ გადავიდა,
უფრო მე მგავდა და როცა ეტყოდნენ, მამას არ გავხარო, კარატეზე მივიყვანეთ. ძალიან კარგი მონაცემები ჰქონდა,
ჯიუტად ამტკიცებდა, კიო, მამას ვგავარო. ძალიან უყვარდა წარმატებებსაც მიაღწია, მაგრამ ბოლომდე არ გაჰყვა.
ჭიდაობა და ყველა თავის თანატოლს ეჭიდავებოდა. რომ მამა, ცაგო დევდარიანი: „შავ ქამარზე, რომ ჩააბარა, მერე
წააქცევდა და გაიმარჯვებდა, მერე სულ გული სწყდებოდა, აიცრუა გული.
რატომ წავაქციე, რატომ მოვერიე, ისინი ხომ ჩემი ძმაკაცები ხუთჯერ თუ შვიდჯერ საქართველოს ჩემპიონი გახდა
არიანო. ძალიან მოსიყვარულე ბავშვი იყო, უმცროსი და-ძმა პატარებში, ორჯერ კავკასია მოიგო, მაგრამ ისეთი
ჰყავს და არ მახსოვს, რამეზე ეჩხუბათ“. სიდუხჭირე იყო, ამის იქით ვერსად გავიდა. ერთ წრეზე
6 წლის იყო ლევანი, როცა ოჯახი სვანეთიდან აიყარა. ტრიალებდნენ. სახელმწიფოს არ ჰქონდა საშუალება,
სვანეთში სტიქია მძვინვარებდა, მათ სოფელში ზვავები რომ სადმე გაეშვა, არც ოჯახში გვქონდა საშუალება, რომ
არ ჩამოწოლილა, მაგრამ ერთი თვე გადაუღებლად თოვდა. საერთაშორისო შეჯიბრებებზე გაგვეყვანა. თბილისსა და
აღარც სოფელი ჩანდა, აღარც ნასოფლარი, ხალხი მაღალი ბაქოს ვერ გასცდა და უკვე ინტერესი დაკარგა, მობეზრდა,
ძაბვის სადენების სიმაღლე თოვლზე დადიოდა. თორემ მართლა იშვიათი მონაცემები ჰქონდა. ერთხელ
დედა: „დედაჩემის სოფელში ზვავებმა 26 ადამიანი ფიზიკური მონაცემების შეჯიბრი ჩატარდა თბილისში,
იმსხვერპლა, მათ შორის დედაჩემის მამა და ჩემი ძმის ოთხი ყველა რაიონიდან იყვნენ. კინაღამ გააგიჟა მსაჯები, 180-
შვილიშვილი. ჩვენს ახლობლებს, ვინც აქეთ გვყავდა, ჩვენც ჯერ ჩავიდა და ავიდა ცალი ფეხით. გააჩერეს, ბავშვი არ
გამოტირებული ვყავდით. მერე კომისია იყო ამოსული, გადაიწვასო. 200-ჯერ აიწია მუშტებით, ტანით 60-ჯერ
კიდევ არ განმეორდეს, ზვავსაშიშროებაო და გარდაბანში აიწია ძელზე. ხელებით მთელ სპორტდარბაზს შემოუარა,
ჩაგვასახლეს. ბავშვები გარდაბანს იოლად მიეჩვივნენ. 80 მეტრის მანძილზე. გაოგნდნენ. ამ დროს მეხუთე-მეექვსე
ლევანს ძალიან უყვარდა გარდაბანი, მერეც, სტუდენტი რომ კლასის მოსწავლე იყო“.
იყო, თბილისში არ რჩებოდა, გარდაბნიდან დადიოდა“. სკოლა რომ დაამთავრა, სწავლის გაგრძელება არ
გარდაბანში რომ გადმოვიდნენ საცხოვრებლად, დედამ იმ ისურვა. მშობლიურ სვანეთში წავიდა, მთელი ზაფხული და
წელს სკოლაში არ შეიყვანა ლევანი, გარემოსთან შეგუება და შემოდგომა იქ გაატარა.
139
დედა: „სვანეთიდან რომ ჩამოვიდა, სულ მეგობრებში გამოვიკითხო, რა და როგორ იყო, ძალიან მიმძიმს“.
ტრიალებდა. თავიდან არ ისურვა სწავლის გაგრძელება, მამა: „ვერც ლაპარაკობენ, თვითონ მათ გამოსაყვანად
მაგრამ მერე, მისი და რომ სტუდენტი გახდა, მასაც ჭკუაში შევიდა და ის იქ დატოვეს... ლევანმა სამშვიდობოს
დაუჯდა და ჩაბარება გადაწყვიტა. ვამზადებდით. მახსოვს, გამოაღწია, მაგრამ იქ, შანხაის ტერიტორიაზე ბიჭები
სვანური ქუდი უყვარდა ძალიან, მამაჩემმა აჩუქა და ქალაქშიც ჩარჩნენ და, იმათ იქ ვერ დავტოვებო და უკან შებრუნდა.
სულ იმ ქუდით დადიოდა. 2004 წელს ჩააბარა ტექნიკურ მაშინ დაიჭრა ფეხში მძიმედ, მუხლს ზემოთ. მოუკლეს
უნივერსიტეტში, სამართალმცოდნეობაზე. ვერის ბაღში, ბატალიონის უფროსი, შტაბის უფროსი, ლევანის ჩათვლით
ერთი წელი კინგ-ბოქსინგშიც ვარჯიშობდა. აფორიაქებული ცხრა კაცმა ბუნკერს შეაფარა თავი, იქ რომ ჩასულან, ორი
იყო ბოლო წლებში. შეყვარებული არ ყოფილა. ეჰ, ნეტა ოსი დახვედრიათ, ტყვედ აუყვანიათ, მერე კიდევ ორი ოსი
ყოფილიყო შეყვარებული... სულ პირზე ეკერა კაცობა და ჩასულა და ისინიც აუყვანიათ ტყვედ. ის ღამე იქ გაუთევიათ.
გმირობა. ერთხელ ვკითხე: დედიკო, რას ეძახი კაცობას, ეს იქიდანაც დასტურდება, რომ 10 აგვისტოს მათთან ერთად
ერთი შენებურად ამიხსენი-მეთქი. მე რომ ვარ, დედიკო, მყოფმა ასეულის სერჟანტმა გელა მებაღიშვილმა ცოლთან
ეს არის კაცობაო. ახლა, მისი ბოლო ზარის პერანგი ვნახე, დარეკა და უთხრა, რომ დაჭრილები ჰყავდა, მათ შორის
ბეჭებზე თავისი ხელით უწერია დიდად: „კაცობა – გმირობა“. ლევანიც. ლევანის გარდა, კიდევ ოთხი დაჭრილი იყო, მაგრამ
უნივერსიტეტი 2008 წელს დაამთავრა, ერთი სული ჰქონდა, ისინი მსუბუქად. დილით გამოსვლა რომ დაუპირებიათ,
დიპლომს როდის აიღებდა. სამხედრო აკადემიაში უნდოდა მებაღიშვილი „სტრახოვკაზე“ დამდგარა, მათთან ბუნკერში
ჩაბარება. დიპლომი სექტემბერში მოგვიტანეს, ვერ მოესწრო მყოფ ოფიცერს, ჩიხლაძეს ბრძანება გაუცია, რომ ცინცაძესა
მის აღებას... ვერ ნახა თავისი დიპლომი“. ლევან დევდარიანი და ახიჯანიანს ლევანი უნდა გამოეყვანათ. თვითონ წინ ორი
ჯარში არ გაუწვევიათ. უნივერსიტეტის დამთავრებამდე, ოსი დაუყენებია, უკან – ორი და სამშვიდობოზე გამოსულს
2007 წლის გაზაფხულზე, თვითონ მიაკითხა კომისარიატს. გაუშვია. დანარჩენი დაჭრილები თავის ფეხით გამოსულან.
მეოთხე ქვეითი ბრიგადისთვის გამოცხადდა მიღება და ყველა გამოვიდა მის გარდა. ამბობენ, მებაღიშვილს რომ
ლევანიც კონტრაქტით წავიდა. უნახავს, ლევანი არსად ჩანდა. ექიმთან ერთად შებრუნებულა,
დედა: „ჩვენ არ გვინდოდა გაშვება. თავისი სურვილი იყო, მაგრამ ადგილამდე ვერც მიუღწევია, მოუკლავთ. ის ექიმიც
ალბათ, ბედისწერაც... ისე უყვარდა იქ ყოფნა, ისე მოსწონდა ვერაფრით ვერ ვნახეთ.
ჯარი, სულ სხვანაირი შთაბეჭდილებით იყო ცხოვრების დედა: „ერთი რუსთაველი ბიჭია, ჩვენთან იყო ერთ
მიმართ...“ საღამოს მოსული, ნასვამი იყო და ამბობდა: მე გადამარჩინე,
მერე ომი დაიწყო... შინიდან ბოლოს 4 აგვისტოს გავიდა. მაგრამ მე ვერ გადაგარჩინეო...
დედა: „იმის მერე არც მინახავს, ომი რომ დაიწყო, არც ამბობენ, გადაეფარა ბიჭებსო... მერე დიდხანს
მილაპარაკია, ტელეფონი ვაზიანში ჰქონდა დატოვებული. ვეძებდით. ომის დროს, თბილისელი ოსი გოგოები იყვნენ
რომ ამბობდნენ, წინ სპეცრაზმი მიდისო, მეგონა, რომ ვლადიკავკაზში დასასვენებლად, დედა ჰყავთ გარდაბნელი
ისინი უკან იქნებოდნენ, არადა, თურმე ესენი იყვნენ ქართველი, იმ გოგოებმა დარეკეს, ტელევიზიით ვნახეთ,
სპეცდანიშნულების სწრაფი რეაგირების ბატალიონი. ექიმი ლაპარაკობდა, ჩვენ გვყავს დაჭრილი ქართველი
ჩემი მეორე ბიჭი სვანეთში იყო იმ დროს, იმან დაგვირეკა, ჯარისკაცი დევდარიანი, რომელსაც ჩვენ ვუვლითო. მერე ოსი
ლევანიც შეუყვანიათ ცხინვალშიო. ჩემი მულისშვილიც ახლობლები გამოვნახეთ, იურისტი ბიჭები არიან, თბილისში
მსახურობდა ვაზიანში, იმასთან ულაპარაკია... ბიჭები ჰქონდათ დამთავრებული, იმათ გაიკითხეს და გაიგეს, რომ
მიყვებოდნენ მერე, მთელი ომის ქარ-ცეცხლი გამოუვლია. იმ ბუნკერიდან რუსებს ამოუყვანიათ, მაგრამ იმ ბიჭებმა
მე არ მინახავს, მომიყვნენ, ტელევიზიით ულაპარაკია ექიმ გვითხრეს, ჰოსპიტალების სიახლოვეს არ გვაკარებენო. მერე,
გოგოს, რომელიც იქ დაიჭრა, იქ ერთი სვანი ბიჭი იბრძოდა, ცხინვალის კომენდანტთან, რუს გენერალთანაც გამოვნახეთ
იმნაირი მე არაფერი მინახავსო. იმ ტერიტორიაზე, სადაც ეს საერთო ახლობელი, დავარეკინეთ. ერთ საათში დაურეკა, კი
მოხდა, ლევანის მეტი არავინ იყო სვანი... ჩემს მაზლისშვილს გვყავს ამნაირი დაჭრილიო. ამ ჩვენმა ახლობელმა სთხოვა,
ახლობელი ჰყავს ჯარში, ის მოუყვა, ბიჭები უყვებოდნენ, ის ან გამომიყვანეთ, ან მე შემომიშვით და გამოვიყვანო, მაგრამ
როგორ გადარჩებოდა, ან როგორ არ დაიჭრებოდა, ტანკიდან ორ საათში გადმოურეკეს, შეგვეშალა, სხვა არისო. ღმერთმა
ტანკზე ვეფხვივით ხტებოდა, დაფრინავდა, ისეთ ამბებში იცის, რა მოხდა“.
იყოო. ჩემმა მაზლისშვილმა სურათიც გამომართვა, ბიჭებს მამა: „ცხედარი გვიან გადმოასვენეს, ჯერ იქ იყო
ანახა და იმ ბიჭებმა უთხრეს, ეგ არის, სურათი რად გვინდა, დაკრძალული, მერე საპატრიარქომ რომ ბოლოს გადმოასვენა,
ისედაც ყველამ ვიცითო. ყველამ იცის ლევანი, ვინც კი დეენემის პასუხით, მათ შორის იყო. მუხათგვერდშია
ცხინვალიდან ცოცხალი გამოვიდა. მართალი გითხრათ, არ დაკრძალული.“
შემიძლია დავწვრილმანდე და ჩავუღრმავდე, ყველაფერი
140
გიორგი
მამუკაშვილი
1987 - 2008
აგვისტოა. დილა. ომი მძვინვარებს. გორს რუსული გიორგის ბიძა დაარქვეს, პატა ბიძა. თვითონაც შეიფერა
ავიაცია დასტრიალებს. სახელი, პატარაობიდანვე კაცად ჩამოყალიბდა, ლამის
გიორგი გორის ჯავშან-სატანკო ბაზაზეა. ომში ბავშვობა არ ჰქონია. ერთხელ ჩემი ბიჭი დაიჭირა და
არ წაიყვანეს – ორჯერ ძალით ჩამოაგდეს ავტობუსიდან, ეჩხუბებოდა, შენი გულისთვის სახელი დავკარგე, გიორგის
ბაზაზე დატოვეს. აღარავინ მეძახის, ყველა ბიძას მეძახისო. მერე და მერე,
დედამ მიაკითხა. დედაც ყაზარმულ რეჟიმზეა – სამხედრო რომ წამოიზარდნენ, ძმაკაცობდნენ...
ჰოსპიტალში მუშაობს მედდად. დედა სულ რამდენიმე გიორგი ყველას უყვარდა – ბაღში, სკოლაში, უბანში...
საათით გამოუშვეს ჰოსპიტალიდან, სამდღიანი დაძაბული ვერავინ გეტყვის, რომ გიორგისგან რამე სწყენია.
მუშაობის შემდეგ. დედა-შვილმა ისაუბრეს. შვილმა დედა ყველაფერს ისე აკეთებდა, რომ ძალიან დიდი სიყვარულით
გამოისტუმრა, სახლში ჩადი, სადილი გაამზადე და ცოტა სარგებლობდა. მოდიოდნენ სულ პატარა ბიჭები, რომ
ხნით ჩამოვალო. დედა წამოვიდა, მათი სახლი იქვეა – გიორგის ჭკუა დაერიგებინა...“
ვერხვების უბანში. მივიდა სახლში და დაიწყო დაბომბვა. დის მეგობარი იხსენებს: „სიგარეტს ვეწეოდით გოგოები,
„მეც, მამამისიც გიჟებივით გამოვცვივდით, იმ ქაოსში პატარა იყო მაშინ გიორგი. სულ გვეჩხუბებოდა, მერე
ნაწილამდე ვერ მივაღწიეთ, ვრეკავდი, კავშირი გაწყვეტილი თითქოს მიეჩვია. ერთხელაც, ჯოკერს ვთამაშობთ, თან
იყო...“ - იხსენებს დედა. ვეწევით. ჩავაფერფლეთ საფერფლეში და... ბუხ, აფეთქდა
ბოლოს, როგორც იქნა, დარეკა დედამ შვილთან. მთელი საფერფლე... თურმე დამდგარა, ასანთისთვის
გიორგის ნაცვლად ტელეფონს მისმა სიდედრმა უპასუხა. თავები წაუტეხია და მთელი საფერფლე იმით გაუვსია...
დედას ცუდად ენიშნა. გიორგის სიდედრი ჰოსპიტალში, დაგვსაჯა, საფერფლე აგვიფეთქა...“
მიმღებში, შოკის დარბაზში მუშაობდა, მას მიუსვენეს როგორც ყვებიან, პატარაობიდანვე სიგიჟემდე ჰყვარებია
სისხლისგან დაცლილი სიძე. მანქანა. მისი ერთადერთი სათამაშო მანქანები ყოფილა.
მედეა მამუკაშვილი, დედა: „ანა, რა ხდება, შენ რატომ მეხუთეკლასელი კი უკვე ნამდვილ მანქანას მართავდა –
გაქვს ტელეფონი, გიორგი სადაა-მეთქი. ნუ გეშინია, ჯერაც რომ არ ჩანდა მანქანიდან. მამა დააყენებდა მანქანას.
დაჭრილია გიორგი, აქაა მოყვანილი, ისეთი არაფერი წავიდოდა სადმე, მოვიდოდა და ადგილზე არ დახვდებოდა –
არა აქვსო. მოვდივარ-მეთქი, – ესღა ვთქვი. გამოვიქეცი გიორგის გასაღების ასლით გაჰყავდა მანქანა. მამა ცვლიდა
სახლში და იქაურობაც დაქცეული დამხვდა. გვერდით, გასაღებს. გიორგიც აკეთებდა ახალ „დუბლიკატს“. ბოლოს
მეზობლის სახლს ბომბი ჰქონდა დაცემული... აღარაფერი მამას შეშინებია – შარში არ გაეხვესო, ამდგარა და მანქანა
მახსოვდა, შევვარდი სახლში, სპორტულები ავიღე, ბავშვს გაუყიდია.
გამოსაცვლელი ჰქონდეს-მეთქი და ამ დროს დამირეკა მარინა: „მაშინ მამას ხუმრობით უთხრა: მამა, მანქანა
სიდედრმა, აღარ ჩამოხვიდე, მე ამოვიყვან სახლში, ისეთი მიყიდე, თორემ ცოლს მოვიყვანო. ერთადერთი მაშინ ახსენა
არაფერიაო. თქვენს მტერს და დამაწყევარს... მომიყვანეს ცოლი, ისიც ხუმრობით, სხვა ჩვენ არაფერი ვიცოდით,
სასწრაფოთი უკვე ცხედარი“. არ უთქვამს, ცოლი მომყავსო. არც იმ გოგოზე უთქვამს
დედას მიუსვენეს 21 წლის ბიჭი. ბიჭი, რომელსაც წლები საერთოდ რამე. არაფერი არ ვიცოდით, კარზე მოგვაყენა
ელოდნენ. პირდაპირ. თურმე ჰყვარებია ინა“.
გიორგი მამუკაშვილი ნაბოლარა იყო... დედა: „გიორგიმ სკოლის დამთავრების შემდეგ, გორში,
დედა: „გიორგი მესამე, რომ იტყვიან, სიბერეში შეძენილი მცირე აკადემიაში, იურიდიულზე ჩააბარა, ინაც მცირე
შვილი იყო, ორი გოგონას შემდეგ შეგვეძინა. გიორგი რომ აკადემიაში სწავლობდა ფარმაკოლოგიის ფაკულტეტზე,
დაიბადა, უფროსი 13 წლის იყო, მეორე – 10 წლის. ძალიან იქ გაიცნეს და შეუყვარდათ ერთმანეთი. 18 წლის იყო,
ლამაზი და ლაღი ბავშვობა ჰქონდა, ძალიან ცელქი და რომ შეირთო. შეეძინათ პატარა მარიამი. ძალიან უყვარდა
მოძრავი ბავშვი იყო. ერთ ადგილზე გაჩერება არ შეეძლო, თავისი პატარა ოჯახი. ნამდვილად არ გვიჭირდა, მაგრამ
არც ბავშვობაში, არც შემდეგ. ყველაფერი ეჩქარებოდა, პასუხისმგებლობას გრძნობდა და სულ მუშაობდა, სანამ
ყველაფრის მოსწრება უნდოდა...“ ჯარში შევიდოდა, ხან სად მუშაობდა, ხან სად – კერძო
უფროს დას, მარინას, დედის თანაბარი ამაგი ჰქონდა ფირმებში“.
მის გაზრდაში. დედა მუშაობდა და გიორგი უმეტესად და: „მუშაობას არ თაკილობდა. ფირმაა ასეთი,
მარინასთან იყო. მერე მარინა გათხოვდა და გიორგი ხუთი „ფლამინგო“, იქ მუშაობდა ქათმებზე. „მექათმეს“ ვეძახდით.
წლისაც არ იყო, ბიძა რომ გახდა, ძმისშვილმა თაზომ კი ნახევარფაბრიკატების ფირმა იყო „ოქროს თევზი“, იქაც
თავის პატარა ბიძას სახელი „წაართვა“. მუშაობდა, სანამ ხორცმა არ მისცა ალერგია. არ ჩერდებოდა
მარინა, და: „ყოველი დღე მახსოვს – დაბადებიდან უსაქმოდ. ასაკისთვის გასაოცარ პასუხისმგებლობას
სიკვდილამდე... ხუთი წლისაც არ იყო, თაზო რომ შემეძინა, გრძნობდა თავისი ცოლ-შვილის წინაშე. მახსოვს, ინა რომ
143
სამშობიაროში წაიყვანა, სამი დღე და ღამე სამშობიაროსთან სამი დღე და ღამე ჰოსპიტალში ფეხზე ვიდექი, გადავიღალე
მანქანაში გაატარა, უცებ რამე არ დასჭირდესო“. და ცოტა ხნით გამომიშვეს. თან რაღაც წინათგრძნობა
ინსტიტუტს ამთავრებდა, საკონტრაქტო ჯარში რომ მეწეოდა. დავურეკე და ნაწილში ავაკითხე. 10-15 წუთი
შევიდა. სახელმწიფო გამოცდები ისე ჩააბარა, ლექტორებმა ვისაუბრეთ. ვუთხარი კიდეც: გიორგი, ძალიან ცუდი
არ იცოდნენ, რომ ის ჯარში იყო. ყვებიან, რომ სამხედრო ამბებია, შვილო, იქნებ რაღაცნაირად ან თავი დაანებოთ,
კარიერის გაგრძელებას აპირებდა – სამხედრო აკადემიაში ან წამოხვიდეთ შენ და სოსო(ჩემი სიძე)-მეთქი. რას ამბობ,
ჩაბარებას. ელოდა იურიდიულის დიპლომის აღებას. მაგრამ დედა, ბიჭები აქ ვდგავართ ყველანი. სად უნდა წამოვიდეო.
ომმა არც დიპლომის აღება აცალა, არც სამხედრო კარიერის მერე დამამშვიდა: მიდი, კარგი სადილი გააკეთე რამე და
გაგრძელება. და არც სანუკვარ მანქანაში გახარება – ცოტა ხნით ჩამოვალო. მივედი სახლში და გავიგე აფეთქების
ჯარში შესულა თუ არა, მანქანა უყიდია, მაგრამ... 21 წლისა ხმა...“
დაიღუპა. მარინა მამუკაშვილი: „ჩემი შვილები და გიორგის
მარინა, და: „ჯარში შევიდა, მაგრამ შესვლის დღე იყო და ცოლ-შვილი მცხეთაში მყავდა წაყვანილი. დაბომბვამდე
სამშობლოს სიყვარული, რაც მუდამ ჰქონდა, გაუასმაგდა. სადღაც 20 წუთით ადრე ველაპარაკე ჩემს ქმარს და
ჩემი მეუღლე და გიორგი ერთ ოცეულში მსახურობდნენ. გიორგის. ჩემმა ქმარმა მითხრა: რა ვიცი, ველოდებით,
სახლში ერთად რომ დასხდებოდნენ, ორ ჭიქას დალევდნენ როდის დაგვბომბავენო. ჩემმა ძმამ კი: კარგი, რა გააწყალე
თუ არა, სულ იმაზე ლაპარაკობდნენ, როდის შევიდოდნენ გული, რამდენჯერ უნდა დარეკოო. დაბომბვის მერე რომ
ცხინვალში. ერთი სული ჰქონდათ. ვეტყოდი ხოლმე, გიორგი ვრეკავდი, უკვე კავშირი აღარ იყო. ჩემმა დეიდაშვილმა
გაჩუმდი, მართლა არ ახდეს ეგ ყველაფერი-მეთქი. უნდა დამირეკა თბილისიდან, გიორგი დაჭრილიაო. მას დაურეკავს
ახდეს, აბა, რას ჰქვია, ჩვენ თუ არ შევედით, ჩვენი შვილები გიორგისთან და სიდედრს უთქვამს, რომ დაიღუპა. მე
ისევ ასე იქნებიანო. დამიმალა დაღუპვა, მაგრამ გულმა ცუდი მიგრძნო,
გიორგი მამუკაშვილმა სულ 7 თვე იმსახურა გორის დავტოვე ყველა იქ და გამოვვარდი. ძლივს ჩამოვაღწიე
სატანკო ბატალიონში. 7 თვის თავზე ომი დაიწყო. განგაშმა გორამდე, მივედი სახლში და უკვე მოსვენებული ჰყავდათ –
დედას ჰოსპიტალში უხმო, შვილს – ბაზაზე. საიდანაც ომში სიდედრი აპატიოსნებდა. იმ ღამეს ჭირისუფლები მხოლოდ
არ წაიყვანეს. მე, დედაჩემი და მამაჩემი ვიყავით. სხვა არავინ მოსულა,
მარინა მამუკაშვილი: „ორჯერ ჩამოაგდეს ავტობუსიდან. სიდედრ-სიმამრის გარდა. გორი დაცლილი იყო უკვე. ცოლის
მათი ოცეული ბაზის დასაცავად დატოვეს. ჩემი მეუღლეც ჩამოყვანასაც აღარ ჰქონდა აზრი. მოძღვარმა სასწრაფოდ
იქ იყო. ისიც მძიმედ დაიჭრა, მაგრამ გადარჩა, გონი არ აუგო წესი და გვირჩია, მეორე დილითვე მიგვებარებინა
დაუკარგავს და ის დროზე გადაიყვანეს ჰოსპიტალში. “ მიწისთვის, ზემოთ არ დაგრჩეთო. მეორე დილით, ჩემი
დედა: „გიორგი სიკვდილამდე 15 წუთით ადრე ვნახე. მეგობარი რომ მოვიდა, უკვე დაკრძალული გვყავდა...“
144
ლევან
მანძულაშვილი
1983 - 2008
შვიათად სვამდა, მშვიდობის სადღეგრძელოს კი – წელიწადნახევარი იმსახურა შინაგან ჯარში. დაბრუნდა
არასდროს. ამბობდა, სანამ საქართველო დაკარგულ სოფელში.
აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონს არ დაიბრუნებს, „პატიოსნად იმსახურა. კაცის ჩაგვრა მაგას არ უყვარდა
არც დავლევო. და ყოველთვის იმაზე ფიქრობდა, ვის როგორ დახმარებოდა
და სწორედ დაკარგული ცხინვალის დაბრუნების და ვისთვის რა პატივი ეცა. მაღალი ბიჭი არ იყო. არ სვამდა,
მცდელობას შეეწირა. სიგარეტი ცხოვრებაში არ მოუწევია, სულ ვარჯიშობდა“...
ხუთ საათზე მეტხანს იყო მათ რიგებში, ვინც ქვემო ჯარმოვლილი სოფელში დაბრუნდა. მერე ისევ ჯარისკენ
ნიქოზ-ზემო ხვითის გზაზე გამაგრდა და სამშობლოს გაუწია გულმა.
დედაქალაქისკენ დაძრულ მტრის ჯარს აკავებდა. და მაგრამ პირველად კარანტინი ვერ გადალახა – დაიწუნეს
დაეცა... სნაიპერის ტყვიით. მეხუთე ხარისხის ბრტყელტერფიანობის გამო. მაინც არ
ლევან მანძულაშვილი 25 წლის დაიღუპა, უშვილძიროდ მოეშვა. მეორედაც წავიდა. მეორე ბრიგადაში ჩაირიცხა,
გადაეგო, მაგრამ გმირის სახელი დარჩა, ისეთი გმირის, მაგრამ შემდეგ სხვა ბატალიონში გადაიყვანეს.
როგორებიც თავად მას აღაფრთოვანებდნენ, როცა „არტილერიის ბატალიონი მაშინ იქმნებოდა, იქ
საქართველოს ისტორიას ეცნობოდა. მან ზეპირად იცოდა, გადაიყვანეს, მაგრამ თავიდან პირობები არ იყო, თებერვალი
როდის და რომელ ომში დაკარგა მისმა სამშობლომ იდგა, გაცივდა და ფილტვების ანთება დაემართა. გამოუშვეს.
თითოეული გოჯი მიწა... მკურნალობდა. ერთ დღეს კი სახლიდან გაგვეპარა – წყალზე
დაიბადა გორის რაიონის სოფელ ზეღდულეთში, 1983 წავიდა, კანისტრა გაისროლა, ახტა ავტობუსში და ნაწილში
წლის 26 მაისს. წამოვიდა, 22-ე ბატალიონში, მეორე ბრიგადაში, სადაც
სწავლობდა ამავე სოფლის სკოლაში. როგორც ძმა თავიდან ჩაირიცხა. არადა ჯერაც მკურნალობდა, წამლებს
იხსენებს, სწავლობდა კარგად. იმარჯვებდა მოსწავლეთა სვამდა ისევ. ბიჭები მიყვებოდნენ, კროსი ჰქონდა სარბენი,
ოლიმპიადებზე, ტურებში. მეათეკლასელი იყო, გეოგ ბოლოს ლამის წაიქცა, მაგრამ მაინც გავიდა ბოლომდე და
რაფიის რაიონულ ტურში რომ გაიმარჯვა, შემდეგ ზო ჩააბარაო. არ ამხელდა ნაწილში და წამლებს ჩუმად სვამდა
ნალურ ტურშიც გაუმარჯვია, რესპუბლიკურ ტურში კარგახანს. მერე ვარჯიშით მოძლიერდა ძალიან.
კი მასწავლებელმა ვეღარ წამოიყვანა – ბავშვი გაუხდა დარჩა საკონტრაქტო ჯარში. რამდენიმე თვე კრწანისის
ცუდად... პოლიგონზე გადიოდნენ წვრთნებს. რამდენჯერმე მეც
უყვარდა წიგნები. როგორც ძმა იხსენებს, ზეპირად ვნახე, როგორ მიბობღავდნენ ტალახში. შემდეგ სენაკში
იცოდა ყველაფერი - ყველა სახის იარაღზე, იცოდა გადავიდა მათი ბატალიონი. ქუთაისის მეორე ბრიგადაა,
წიგნებიდან. იარაღთან შეხება კი ჯარამდე არ ჰქონია. მაგრამ დისლოკაციის ადგილი სენაკში იყო. შემდეგ 7 თვე
ჯარში მას „კროსვორდას“ ეძახდნენ – განათლებულობისა ერაყში იყო, ბაღდადში ჰუსეინის ცოლის სასახლესთან
და ნაკითხობის გამო. თავისი ბატალიონისთვის არაე იდგნენ ჩვენი ბიჭები. არც იქ მიუღია რამე შენიშვნა,
რთხელ მოუტანია გამარჯვება ინტელექტუალური შეჯ პირიქით, სულ მადლობებს იმსახურებდა
იბრებებიდან. ჯარამდე და ჯარის შემდეგ კი სოფელში გა ბაღდადიდან დაბრუნებული, ჩვეულებრივ, სენაკში
მართულ საზრიანთა შეჯიბრებებში იმარჯვებდა. მსახურობდა. გზაში მთელი დღე ეკარგებოდა და შინ
„სოფელში დისკოთეკის შემდეგ იმართებოდა შეჯიბ იშვიათად ჩამოდიოდა. ტანკსაწინააღმდეგო გადასატანი
რებები – „რა? სად? როდის?“ მსგავსი. რომელ მაგიდასთანაც სარაკეტო კომპლექსის – „ფაგოტის“ გათვლის მეთაური
ის იყო, სულ ის მაგიდა იმარჯვებდა. ხშირად, გადამწყვეტი იყო. ამერიკული დანადგარია, ტანკებს ანადგურებს, ეგ
კითხვების დროს, ღამით მოსულან, გაუღვიძებიათ, წაუყ ადგენდა კოორდინატებს, სად უნდა ესროლათ...“
ვანიათ და მაგას გაუცია პასუხი და გაუმარჯვიათ“, – ომში 7 აგვისტოს წავიდა. კარალეთის გზაზე იყო, ძმას
იხსენებს ძმა. რომ დაურეკა: კარალეთის გზაზე ვართ, ომში მივდივართო.
სკოლა დაამთავრა, მაგრამ სწავლა ვეღარ გააგრძელა. მათი ბატალიონი ნული-ავნევის მიმართულებით წავიდა.
„ძალიან გვიჭირდა, არანაირი საშუალება არ გვქონდა. „ბიჭები მიყვებოდნენ, სიცილ-ხარხარით მივდიოდით,
რომ დაამთავრა, არც ეროვნული გამოცდები არ იყო ჯერ, ერთმანეთს ვამხნევებდითო... ერთ-ერთ სურათში ჩემი
თორემ თავისით კიდევ გაიტანდა რამეს, მაშინ ყველაფერი ძმა ჩანს, ოფიცერთან დგას და რუკას დასცქერის. ალბათ,
ფულით იყო. კაპიკიანის გასაქანი არ გვქონდა. მოწყობის კი გეგმავდნენ, როგორ უნდა მოქცეულიყვნენ და ჩემი ძმა,
არა, იმის ფულიც არ გვქონდა, რომ რეპეტიტორთან მაინც როგორც გორელი, რაღაცას უხსნიდა. ჩემმა ძმამ გორიც
მოგვემზადებინა. რა უნდა ექნა მარტო სკოლის ცოდნით, კარგად იცოდა და რუკაც. ამაზონი იცოდა და გორის რუკა
თან სოფლის სკოლის...“ – გულმოკლული მიამბობს ძმა. არ ეცოდინებოდა?!. მერე ვურეკავდი და უკვე გამორთული
ლევანი სავალდებულო სამხედრო სამსახურში გაიწვიეს. ჰქონდა ტელეფონი, ბატარეას უფრთხილდებოდა, რომ
147
არ დამჯდარიყო. მერე ღამის ორ საათზე დამირეკა: ზოგმა თქვა „პულიმიოტის“ ჯერი მიუშვესო, მაგრამ ერთი
ხეთაგუროვში შევედით, გავწმინდეთო. ნულში იბრძოდნენ, ტყვიით იყო მკვდარი. სნაიპერმა მოკლა. ადგილობრივები
ავნევში, ხეთაგუროვში... მომიყვნენ, ჯავშანჟილეტის გვერდით იყო გავლილი, ცოტა
ბოლოს 11 აგვისტოს ველაპარაკე. ამ დროს უკვე ქვემო იქით რომ მოხვედროდა, ჯავშანჟილეტი შეაკავებდაო.
ნიქოზი-ზემო ხვითის გზაზე იყვნენ განლაგებულნი. 10 ადგილობრივებმა მითხრეს, მხრის დაბლა ჰქონდა მო
აგვისტოს გადმოიყვანეს აქ და ღამით დაიკავეს პოზიციები. ხვედრილიო. ხელი ჰქონდა, ალბათ, აწეული, ავტომატს რომ
22-ე ბატალიონს უნდა შეეჩერებინა რუსული ტანკები და ისროდა. ბოლოს „ფაგოტთან“ ვეღარ მიდიოდა, იქვე ამბარი
ჯარი. ქვემო ნიქოზიდან ჩამოდის გზა ზემო ხვითისკენ, იქ იყო, იმას ეფარებოდა და ავტომატით ისროდა. ის ამბარიც
იყვნენ განლაგებულები. მას ევალებოდა „ფაგოტის“ სროლა, ვნახე, სულ დაცხრილული იყო. 19 დღის მერე გადმოასვენეს.
რომლითაც უნდა გაენადგურებინა რუსული ტანკები. 11 ექსპერტმა მითხრა, უკან აქვს თავში გამავალი ჭრილობაო.
აგვისტოს დილის 11 საათისთვის ველაპარაკე, მომატყუა, ალბათ, მოძრავი ტყვია იყო...“
კანტიკუნტი სროლააო. მერე ბიჭებმა მითხრეს, რომ ლევან მანძულაშვილი მეორე დღეს იპოვეს ხვითელებმა
სროლები იყო, მაგრამ იმ დროს ჯერ მხოლოდ ავტომატიდან და სოფელში, სამების ეკლესიის სასაფლაოზე მიაბარეს
ესროდნენ. 12 საათისთვის დაწყებულა რუსების შემოტევა, მიწას, ჯვარიც დაადგეს და გვარ-სახელიც მიაწერეს. ლევანს
მოდიოდნენ აუარებელი ტანკით, „ბეტეერით“, აუარებელი ფორმაზე ეწერა – „22-ე ბატალიონი. ლევან მანძულაშვილი“.
ქვეითი ჯარისკაცით. ადგილობრივები მიყვებოდნენ, სამშობლოსთვის დაღუპული გმირი დაღუპვიდან 19 დღის
პირდაპირ მათთან მოუწიათ შეჯახებაო. დარჩნენ ბიჭები, შემდეგ გადმოასვენეს საპატრიარქოს ძალისხმევით.
იბრძოლეს... „მამა გედეონმა ჩამოასვენა გორში. სოფელში
რუსების შემოტევა 12 საათისთვის დაიწყო და ჩემი ძმა დავკრძალეთ. მედალი მისცეს მხედრული მამაცობისთვის.
სადღაც ხუთი საათისთვის დაიღუპა... მორწმუნე ბიჭი იყო. წირვას არ აცდენდა, მარხვას
მე ვნახე ის პოზიცია, რომელიც მას ეკავა. ხესთან ინახავდა. მეორე ბრიგადის მოძღვარმა მითხრა, ჩემი
იყო, პირდაპირ უყურებდა ნიქოზიდან ჩამომავალ გზას. სულიერი ძმა იყო, ბრძოლაშიც ერთად ვიყავითო, ჩვენ რომ
იმ ადგილას მტრის ჯავშანტექნიკა ყოფილა მწყობრიდან გამოვედით, ისევ იბრძოდაო. მოძღვარმა 50 კაცი გამოიყვანა
გამოსული. ჩემი ძმის „ფაგოტიდან“ 20 მეტრში ტანკი იმ კოშმარიდან ცოცხალი. ბიჭები მიყვებიან, რომ ბოლოს
იყო აფეთქებული, „ბაშნია“ ჰქონდა მომძვრალი, რუსები მთელი ხვითი სავსე იყო რუსებით, ყველა სახლსა და ბაღში
იყვნენ ჩახოცილი. მიყვებოდნენ, იმ აფეთქებული ტანკიდან იდგნენ, ალყაში ვიყავით და სანამ შეგვეძლო, ვიბრძოდითო...
სროლის ტრაექტორიას რომ გავყევით, პირდაპირ შენი ძმის ყველაფერი ქართული უყვარდა, სიმღერებიც... ფოლკლორი
„ფაგოტთან“ მივედითო. „ფაგოტიდან“ 2 მეტრში კი ჩემი ძმა უყვარდა ძალიან, ყველაზე მეტად – „თუ ასე ტურფა იყავი“,
იყო მკვდარი. ჰამლეტ გონაშვილის ნამღერი...“
148
ზაზა
ახალკაცი
1981 - 2008
ორის სატანკო ბაზის დაბომბვამ სიცოცხლე მო არ დამიწყია. როცა გავყევი, ჩემმა ოჯახმა საერთოდ
უსწრაფა, ელენა ჭიღლაძე კი ნაადრევად დააქვრივა... არაფერი იცოდა ზაზაზე. ზაზამ ბიძაჩემთან დარეკა და
ზაზა ახალკაცს არც ომამდე ჰქონია დალხენილი გააგებინა, რომ გავთხოვდი, რომ მას გავყევი ცოლად. ჩემმა
ცხოვრება. მის ხანმოკლე სიცოცხლეში იყო ბევრი მშობლებმა დაგვიწყეს ძებნა, ვერც ჩვენ მოგვაგნეს და ვერც
გაჭირვება, ბევრი დაბრკოლება და დიდი სიყვარული, ზაზას ოჯახს.
რომელიც ამ დაბრკოლებებს ალახვინებდა. ბოლოს მიპოვეს, წამომიყვანეს სახლში. ზაზა ნამდვილად
ელენა ჭიღლაძე, მეუღლე: „რომ გითხრა, სანამ არ იყო ვინმეს დასაწუნი, მაგრამ...
გავყვებოდი, დიდი ხნის ურთიერთობა მქონდა-მეთქი, არ იყო ჩემ ძმას გატაცების მუხლით ჰქონდა შეტანილი საჩივარი,
ასე... გაცნობიდან ძალიან მოკლე ხანში დავქორწინდით... ძალიან დიდი პრობლემები იყო, ან ზაზას დაიჭერდნენ, ან
როგორც მისი მონაყოლიდანაც და ახლობლებისგანაც ჩემს ძმას ექმნებოდა პრობლემები, თუ არ წამოვიდოდი. ეს
ვიცი, ძალიან მძიმე ბავშვობა ჰქონდა. ბავშვობიდანვე აქედან მეხვეწებოდა, ის – იქიდან. წამოვედი მშობლებთან.
დამოუკიდებლად ცხოვრებას იყო მიჩვეული, თავად უწევდა ერთი კვირის მერე მოვიდა ჩემი ქმარი და ისევ წამიყვანა,
თავის მიხედვა. 3 წლის იყო, როცა მშობლები დაშორდნენ, ახლა უკვე სახლიდან მომიტაცა მეორედ. მშობლები არ
სკოლა-ინტერნატში იზრდებოდა, ტაშისკარის სკოლა- მელაპარაკებოდნენ, ჩემს ძმას პრობლემები შეექმნა და
ინტერნატი დაამთავრა. მერე თავისით ისწავლა იურიდიულ არ ვეკონტაქტებოდი. გაბრაზებულები იყვნენ. ორი თვის
კოლეჯში, სხვათა შორის, წითელ დიპლომზე დაამთავრა...“ თავზე, ჩემი ახლობლები მოვიდნენ, მამაშენია მოსული,
ზაზას გაცნობა თავად ელენას ინიციატივა ყოფილა. დედაშენია ძალიან ცუდად და შერიგება უნდათო. წამოდი,
მათი რომანი „ესემესებით“ დაწყებულა. დედაშენი ნახეო. არ მივდიოდი, მოვიდეს აქ და ჩემს ოჯახში
ელენა ჭიღლაძე: „სკოლა გორში დავამთავრე, თბილისში მნახოს-მეთქი. ვერ მოვა, ისე ცუდადააო. რომ მიდიოდნენ,
სდასუ-ში ვსწავლობდი, ზაფხულში გორში ვიყავი, იმ დროს ეზომდე ჩავაცილე და იქ ჩემი ბიძაშვილი და მამაჩემი
ტელეკომპანია „თრიალეთზე“ „მესიჯ-კლუბი“ გადიოდა. დამხვდნენ და ახლა იმათ წამიყვანეს. ამ დროს უკვე
მახსოვს, მარიამობა დღე იყო და ამ „მესიჯ-კლუბში“ ფეხმძიმედ ვიყავი დავითზე, მაგრამ ბავშვზე პრობლემა არ
გავიდა ასეთი მესიჯი – ამა და ამ ნომერზე დამიმესიჯონ ჰქონდათ.
ქერა გოგონებმაო. არასოდეს არავისთვის გამიგზავნია საბოლოოდ, მე ვთქვი, ესაა ჩემი ბედი-მეთქი. გადა
ასე მესიჯი, მაგრამ ზაზას რატომღაც დავუმესიჯე, წყვიტა, რომ ჯარში შესულიყო და მართლაც შეასრულა
ტელევიზორში რომ არ გამოგეცხადებინა, რა იყო-მეთქი? თავისი პირობა, ერთ თვეში მუშაობა დაიწყო. ახალი
ვინა ხარ და რა გინდა, რა გამოვაცხადე ტელევიზორშიო? ჩამოყალიბებული იყო საინჟინრო ბატალიონი, იქ და
გაკვირვებულმა მომწერა, თურმე მის ნაცნობ გოგონებს იწყო უზრუნველყოფის ასეულში სერჟანტად მუშაობა.
უხუმრიათ და გაუგზავნიათ ეს განცხადება და მისი ნომერი. 2006 წლიდან დაღუპვამდე, იქ მუშაობდა. ბავშვს რომ
მე აქეთ გაკვირვებულმა მივწერე, როგორ, ტელევიზიით ველოდებოდით, საცხოვრებლად სოფელში, ახრისში, ჩემს
აცხადებ და არ იცი, რას აცხადებ-მეთქი? ასე დაიწყო ჩვენი მშობლებთან გადავედით. ჯარში იქიდან დადიოდა ზაზა“.
მიმოწერა. მერე ჩემთან სოფელში ამოსულა. შორიდან შეეძინათ პატარა დავითი. ომამდე შვებულებაში იყო,
ვუნახივარ. სწავლა რომ დაიწყო, და თბილისში ჩამოვედი, ზღვაზე დაისვენა ცოლ-შვილთან ერთად. რომ ჩამოვიდნენ,
„მზიურთან“ დამხვდა, მე ვარ ის, რომ გემესიჯებოდაო... მალევე განგაშიც გამოცხადდა.
მახსოვს, 26 სექტემბერი იყო... მეც დავინტერესდი... მერე „5 აგვისტოს მოვიდა საღამოს სახლში, 6 აგვისტოს დილით
„მზიურში“ ვხვდებოდით ხოლმე ერთმანეთს... წამოვიდა, მითხრა, მორიგე ვარ და დღეს ვერ მოვალო.
28 აგვისტოს მიმოწერა დავიწყეთ, 26 სექტემბერს 7-ში სიტუაცია დაიძაბა, ყაზარმულზე გადავიდნენ, იმის
შევხვდი და ოქტომბერში უკვე გავიპარეთ. უფრო სწორად, მერე... 9 აგვისტოს უკვე დაიბომბა ნაწილი და ზაზაც მოყვა
მოტყუებით წამიყვანა. დაბომბვაში... დაღუპვამდე ტელეფონით ვეკონტაქტებოდი.
არა, გაყოლას ვაპირებდი, მაგრამ იმ დღეს თუ მივყავდი, ჩემი ძმაც ჯარში მსახურობდა, ჩემი ძმა ცხინვალში იყო
არ ვიცოდი. შესული, ზაზა მეუბნებოდა, მამშვიდებდა, მე არ ვარ
მე გორში მოვდიოდი, ზაზამ მითხრა, მეც გორში ცხინვალშიო, მართლაც არ იყო ცხინვალში, ომის პერიოდში,
მოვდივარო, წამომიყვანა და გორის ნაცვლად საჩხერეში 7, 8, 9 აგვისტოს აგარაში იყო, ტყვია-წამლის გადამზიდი
წამიყვანა თავისი მეგობრის დის ოჯახში. ის მეგობარი მერე მანქანები ებარა, მათი ფუნქცია ტყვია-წამლით მომარაგება
ჩვენი მეჯვარე გახდა. იყო, ცხინვალში ბოლო მომენტში უნდა შესულიყვნენ, როცა
მის ოჯახურ მდგომარეობაზე მართლა არაფერი ყველა შევიდოდა.
ვიცოდი. იმდენად კარგი ბუნების ბიჭი იყო, იმდენად კარგი 9 აგვისტოს, დილის 8 საათი იქნებოდა, ჯერ კიდევ
პიროვნება, გადასარევი ხასიათის, რომ არაფრის გამოძიება აგარაში იყო, რომ მელაპარაკა, გორში ვაპირებ ჩამოსვლასო.
151
ეს უბედურება რომ დაიწყო, ვრეკავდი, არ მპასუხობდა, ბიჭიო.
ბოლოს ძმაკაცმა აიღო, ზაზა გასულიაო, რას უყურებთ, ზაზა ახალკაცს საბედისწერო დიაგნოზი დაუსვეს –
იბომბებით, გაიქეცით-მეთქი. არადა ამ დროს თურმე ზაზა ქალა-ტვინის მძიმე ტრავმა, ტვინის ღეროს დისლოკაცია და
უკვე დაჭრილი იყო... გულ–სისხლძარღვთა უკმარისობა. ოპერაცია ღუდუშაურის
მერე რომ ვრეკავდი, აღარავინ მპასუხობდა. და საერთოდ კლინიკაში მიწვეულმა გველესიანმა და მაღალაშვილმა
გაწყდა კავშირი... ჩაუტარეს, მაგრამ საშველი არ იყო, გულიღა უცემდა.
თურმე ზუსტად დაბომბვამდე ათი წუთით ადრე მისულა „მამაჩემმა 11-ში ღამით მიაგნო ზაზას, მერე მე წა
ნაწილში. ზოგი მიყვება, დაღლილი იყო და თავის საწოლზე მიყვანეს, ღამით ვნახე, აპარატზე იყო მიერთებული უგონო
წამოწვაო... მდგომარეობაში. 12-ში ღამის 11 საათზე დალია სული...
მამაჩემი მაშინვე წამოვიდა, როგორც კი ნაწილის დავითი ახლა 2 წლისაა, ზაზამ დაარქვა დავითი. ჩვენ
დაბომბვის ამბავი გავიგეთ“. სულ ვახსენებთ და ვესაუბრებით მამაზე. ჩემი ძმები, როცა
სიმამრმა სიძე ვერც დაჭრილების სიაში იპოვა, ვერც კი რამეს მოუტანენ, ეუბნებიან, რომ მამამ გამოუგზავნა.
გარდაცვლილების. სამი დღე ეძებდნენ საავადმყოფოებში. ისიც ასე იძახის: „მამამ მომიტანა“. ზაზას კუთხესთან,
თბილისის არც ერთი საავადმყოფო არ დაუტოვებიათ, რომ სადაც სანთელს ვუნთებთ და ლოცვებს ვუკითხავთ, იქიდან
არ მიეკითხებინათ. ბოლოს პატარ-პატარა კლინიკებშიც თუ იღებს ხილს ან კანფეტს, ამბობს: „მამამ მომცაო.
ეძ
ებდნენ. ბოლოს უკვე სურათებს ტოვებდნენ საავა თავიდან ზაზა რომ ახალი დაღუპული იყო, გარდერობს რომ
დმყოფოებში, რომ, თუ სურათზე ვინმე იცნობდა, შე გამოაღებდა, „მამაო“, – იძახდა, ტანსაცმელს ცნობდა. არ
ეტყობინებინათ. 11 აგვისტოს ღამით ონკოლოგიური სა ვიცი, ახსოვდა, რომ ის ტანსაცმელი ეცვა თუ ინსტინქტურად
ავადმყოფოს კარისკაცმა ამოიცნო სურათით – აქ წევს ეს გრძნობდა...“
152
ონისე
დოიჯაშვილი
1987 - 2008
თხი წლის იყო ონისე, მამა რომ მოუკლეს 1992 7 აგვისტოს, ომში რომ მიდიოდა, დაგვირეკა, შემართებით
წლის იანვარში, მეტეხის ხიდთან. იყო. დედას უმალავდა, რომ ომში იყო, გვაფრთხილებდა, არ
დედამისს, სრულიად ახალგაზრდა, 29 წლის ნუ უთხრათ, არ გააგებინოთო. ჩემი ბიჭი, ლევანიკო, თვეების
ნი გოგოლაძეს ოთხი ობოლი დარჩა და სწამდა, რომ განგება იყო, გიჟდებოდა ძმისშვილზე, ხელფასს რომ იღებდა, სულ
ამ სიმწარეს აკმარებდა. სახლში ტოვებდა, ლევანიკოს მიხედეთო. რომ დამირეკა,
მაგრამ არ აკმარა. გამაფრთხილა, ცოლ-შვილი სასწრაფოდ გაიყვანე
შვილი რუსებმა მოუკლეს აგვისტოს ომში. სოფლიდანო. არადა, არ მიგვაჩნდა აუცილებლად წასვლა,
ონისე დოიჯაშვილი შიდა ქართლში, სოფელ ზემო ხვითში სიტუაცია ბევრჯერ იყო დაძაბული და გვეგონა, ისევ ისე
იზრდებოდა ობლობაში. მოხდებოდა, ჩაწყნარდებოდა მალე სიტუაცია, ეგეთი ბევრი
გიორგი დოიჯაშვილი, ძმა: „მამა რომ დაგვეღუპა, მე გვაქვს გადატანილი...“
ექვსი წლის ვიყავი, ჩემი უფროსი და – ცხრა წლის, ონისე მაკა ბუჩუკური: „სანამ საშუალება ჰქონდა, თვითონაც
– ოთხის. საშინელი გაჭირვება იყო. დედას ვეხმარებოდით, ურეკავდა დედას, ამშვიდებდა, ჩვენ ომში არ მივყავართ,
თავიდანვე გვიწევდა თავის გატანისთვის ბრძოლა. ონისე ერაყისთვის გვამზადებენო. დედაც უჯერებდა. მერე ამ
ცელქი იყო, მაგრამ ბავშვობიდანვე ჰქონდა ოჯახის ბობდა კიდეც, იმხელა უბედურება მქონდა გადატანილი,
სიყვარული, სულ ცდილობდა, რომ რაიმეთი ესიამოვნებინა ცუდს აღარაფერს ველოდებოდიო“.
ჩვენთვის, როგორმე პატივი ეცა, დაუზარელი იყო, არაფერი გიორგიმ ძმას დაუჯერა და ცოლ-შვილი ზემო ხვითიდან
ეზარებოდა. სკოლაშიც ნორმალურად სწავლობდა, გამოი გაარიდა, ჯერ ტირძნისში გადაიყვანა, 7 აგვისტოს, ღამით,
რჩეოდა თავისი ფიზიკური მონაცემებით, იყო ძალიან კი გორში ჩაიყვანა.
ახოვანი, ასაკთან შედარებით უფრო მოსული. სწავლა გიორგი დოიჯაშვილი: „7 აგვისტოს, საღამოს, უკვე
უყვარდა. ბრეთიდან დამირეკა, ამაღამ ტელეფონი მექნება გამო
სანამ სავალდებულო ჯარში გაიწვევდნენ, სულ იმას რთული და არ ინერვიულოთო. 8 აგვისტოს დილით ადრე
ცდილობდა, რამე შემოეტანა ოჯახში, ოჯახს დახმარებოდა. დამირეკა გახარებულმა, ცხინვალი ავიღეთ, ქართული
18 წლის გახდა თუ არა, სავალდებულო ჯარში წავიდა. დროშები აღვმართეთ, მაგათი დროშები წამოვიღეთო.
ჯარში წასვლამდე, რაც არ უნდა გასჭირვებოდა, რაც შუადღისას რომ დავურეკე, მითხრა, თვითონ დაგირეკავო.
არ უნდა ნდომოდა, არ გეტყოდა. ერთადერთი, ჯარში 4 საათი გახდა, არ რეკავდა და ისევ მე დავრეკე. მკითხა, სად
რომ მიდიოდა, უნდოდა, გაცილება სუფრით აღგვენიშნა. ხარ, ცოლ-შვილი სად გყავსო, გორში ვართ-მეთქი. გორში
აღვნიშნეთ, მეგობრები ჰყავდა. 2 მაისს, თავის დაბადების ჩამოვდივარ, ავტოსადგურში მოდი, გნახავო. რომ მივედი, იქ
დღეზე წავიდა ჯარში. არ დამხვდა, ისევ დავურეკე, მითხრა, მანდ ვერ გავჩერდები,
სავალდებულო რომ მოიხადა, საკონტრაქტო ჯარში ჰოსპიტალში ამოდი, ხალხი მყავს ცუდადო. მივედი თუ არა
დარჩა“. ჰოსპიტალში, შემოვიდა კიდეც მანქანით, დაჭრილები და
მაკა ბუჩუკური, ძმის ცოლი: „საკონტრაქტო ჯარში გარდაცვლილები ჰყავდა ჩამოყვანილი. ექიმებმა ეს ბიჭები
სამშობლოს სიყვარულმა წაიყვანა. თან ისეთ მხარეში რომ შეიყვანეს, გამოვიდა, მელაპარაკებოდა. ორი კახელი
ვცხოვრობთ, სულ ისროდნენ, სულ ომის სუნი ტრიალებდა, ბიჭი ახლდა. ბოლისგან სულ გაშავებული იყო, ვუთხარი,
შინაგანად ბავშვობიდან მზად იყო მეომრობისთვის. სულ პირი მაინც დაიბანე-მეთქი. გიჟი ხომ არა ხარ, რა პირი უნდა
ისროდნენ და პროტესტის გრძნობაც ჰქონდა“. დავიბანოო. პური ხომ არა გშია, რამეს გიყიდი-მეთქი, არა
გიორგი დოიჯაშვილი: „სავალდებულო სამსახურს არაფერი არ მინდაო. ლაპარაკში შევაპარე, ონისე, მოდი,
მუხროვანში იხდიდა, მაგრამ მუხროვანიდან ცხინვალის დარჩი, ვერავინ ვერაფერს გაიგებს-მეთქი. ამაზე სულ
რეგიონში იყო მივლინებული, სამშვიდობო მისიით, გადამერია, რეებს ლაპარაკობ, იქ ძმაკაცები მეხოცებიან,
ნიქოზის სამშვიდობო ბატალიონში ირიცხებოდა და იქიდან მეთაური ჩემს იმედზეა და მე აქ რა დამტოვებსო. ძალიან
ხან ერედვში იდგა, ხან – წვერიახოზე. მერეც, როცა გამიბრაზდა. გამაფრთხილა, ცოლ-შვილი გორიდანაც
კონტრაქტზე დარჩა, მეოთხე ბრიგადაში, 42-ე ბატალიონში გაიყვანე, თბილისში წადით სასწრაფოდო. ამ ლაპარაკში
ჩაირიცხა, ბაზა ვაზიანში იყო, მაგრამ მაშინაც სამშვიდობო რომ ვიყავით, მათი მანქანაც გამოვარდა, ვერ დააწია ხმა,
მისიით გაგზავნეს სამაჩაბლოში. ომის დაწყებამდე ერთი გაასწრო მანქანამ. მაშინ იმ კახელმა ბიჭებმაც უთხრეს,
თვით ადრე გადაიყვანეს თბილისში. რომ ვეტყოდი, მეც მოდი, მართლა დავრჩეთო. ახლა იმათ გაუბრაზდა, სად
ჯარში უნდა წამოვიდე-მეთქი, გიჟდებოდა, შენ რა გინდა უნდა დავრჩეთ, ხომ არ გაგიჟდითო. ამასობაში „კამაზიც“
ჯარში, ცოლ-შვილს მიხედე, თუ რამე დაგჭირდებათ გამოვიდა, ოსიაურისკენ მიდიოდა, დასხა ის ბიჭები და
და გაგიჭირდებათ, მე დაგეხმარებით და მოგხედავთო. წავიდა. იმ კახელი ბიჭების არც სახელი ვიცი, არც გვარი,
სექტემბერში ერაყში უნდა წასულიყო. ემზადებოდა... არც ის ვიცი, ცოცხლები არიან თუ მკვდრები, იმის მერე
155
არ მინახავს... მეთაური გაგიჟდა, უკან დაბრუნებული იქაც საშინელი სიტუაცია იყო, ოჯახმა ძლივს გააღწია
რომ ნახა. ამბობდა კიდეც მერე. ისევ შევიდა ცხინვალში. ბაკურიანის გავლით თბილისში. გარკვეული პერიოდი
ისევ გამოიყვანა ხალხი და მესამედაც შებრუნდა უკან 9 დევნილობაში გაატარეს, ოქტომბერში, დაბრუნდნენ თუ
აგვისტოს, უკანდახევის ბრძანებამდე, ნიქოზისა და ზემო არა ხვითში, ონისეც გადაასვენეს და მშობლიური სოფლის
ხვითის მინდვრებიდან გადავიდნენ, 86 კაცს მიუძღოდა წინ. მიწას მიაბარეს. სახლი დანგრეული დახვდათ.
გამაგრებული იყვნენ ხეთაგუროვში. მერე ცხრაში საღამოს, დაბომბვებისას 60-მილიმეტრიანი ჭურვი ზედ სახლს
უკანდახევისას, ავიაციის დაბომბვისას დაიღუპა. ჩვენ მოხვდა, კუთხეში, ფანჯარასთან, ზემოთ – სარტყელთან.
დაგვირეკეს, ვითომ დაჭრილიაო, არადა დაღუპული იყო გიორგი დოიჯაშვილი: „ხეივანში ჩავარდნილს იმხელა
უკვე ცხრაში, საღამოს, ხეთაგუროვში... თურმე პირველს წნევა ჰქონდა, სახლს მთლიანად ახადა სახურავი, კარ-
დაუნახავს ავიაცია და ბიჭებს ეძახდა, დაწექით, დაწექითო. ფანჯარა სად წავიდა, ვერც ვნახეთ, კედლები 4-5
ახლოს ჩამოუვარდა ბომბი, მის გვერდით ერთი დასავლელი სანტიმეტრზე დახსნა, მარტო კარკასი დაგვიტოვა. მერე
ბიჭი იწვა, ისიც დაიღუპა. ონისემ სახის არეში, მარჯვენა მთავრობამ გადაგვიხურა.
მხარეს მიიღო ჭრილობა, სასიკვდილო ჭრილობა ჰქონდა მაკა ბუჩუკური: „სიცოცხლე უყვარდა ძალიან, ბოლოს
არტერიაში. გორში, ჰოსპიტალში რომ მივედით, ონისეს სულ უნდოდა, რომ ნათესავები ენახა. თუ სადმე დაბადების
ცხედარს თანამებრძოლი ბიჭები ყარაულობდნენ, რომ არ დღე იყო, ვინმე ცოლს მოიყვანდა თუ გათხოვდებოდა, სულ
დაკარგულიყო. ის, ვინც უშუალოდ გამოიყვანა ბრძოლის ცდილობდა, რომ ჩვენთან ერთად წამოსულიყო, ყველა ენახა,
ველიდან, ჯერ ვერ ვნახეთ...“ ყველას ჩახუტებოდა. ბოლო რამდენიმე თვეში თითქოს
ონისეს დედას ომის დროს ფეხი არ მოუცვლია ზემო უფრო გაიზარდა, დავაჟკაცდა... ხომ ყველაზე პატარა
ნიქოზიდან. შვილი რომ დაეღუპა, მაშინ გამოიყვანეს იყო ოჯახში, მაგრამ მამასახლისივით იყო, უნდოდა, რომ
მოტყუებით, თბილისში მივდივართო. მის მხრებზე ყოფილიყო ყველაფერი, უიმისოდ არაფერი
გორში ჩამოსულს ძმები დახვდნენ და დასთან წაიყვანეს, გაკეთებულიყო და ყველაფერში წვლილი შეეტანა...“
ხაშურის რაიონში, ჩუმათელეთში. დასთან მისულს ცხე გიორგი დოიჯაშვილი: „ჩემი ძმა რომ დაიღუპა, ჩემმა
დრისთვის გამზადებული ტახტი დახვდა. მიხვდა, რა უფროსმა ძმამ ჯარში წასვლა გადაწყვიტა, დღეს ის იგივე
უბედურებაც ტრიალებდა მის თავს. მალე ონისეც ჩაასვენეს. ბატალიონში, იგივე ასეულში მსახურობს, სადაც ჩემი ძმა
სხვა გზა არ ჰქონდა ოჯახს – ზემო ხვითში ვერ შედიოდნენ. მსახურობდა...“
ონისე დეიდის სოფელში დაკრძალეს 12 აგვისტოს. უკვე
156
გიორგი
ბადრიაშვილი
1981 - 2008
ატარა ანანო მამას – მხოლოდ სურათებზე ცნობს. კარანტინი იყო გამოცხადებული და შინ ვერ მოდიოდა,
მამა რუსებმა მოუკლეს გორის სამხედრო ბაზის სულ მეხვეწებოდა ხოლმე, ბავშვი აქ ამომიყვანეთო. ომის
დაბომბვისას. დაწყების წინ, ყაზარმული რომ გამოცხადდა, მთხოვა,
გიორგი ბადრიაშვილი გორელი ბიჭი იყო, სულ 24 წლის. ამომიყვანეო. გაგიჟებით უყვარდა ანანო, ჩემი გოგოც ესაა
გული სამშობლოს დასაცავად მიუწევდა ცხინვალისკენ, და ბიჭიცო, ამბობდა... ავუყვანე ბავშვი, იმის მერე აღარც
მაგრამ ბედისწერა ადგილზე ეახლა – რუსული ბომბებით. გვინახავს. მეორე თუ მესამე დღეს ომი დაიწყო... რა ვიცი,
თითქოს სევდამ წაშალა ყველაფერი – მის მეუღლეს რა ვთქვა, საუბარი მიჭირს...“
უჭირს გახსენება... გიორგის სულ 7 თვე მოუწია საკონტრაქტო ჯარში
„ვიცი, რომ ძალიან ჭკვიანი ბავშვი იყო, არ ცელქობდა. სამსახური. სატანკო ბატალიონში მსახურობდა, დაცვის
გორში დაიბადა და ბავშვობაც აქ გაატარა, პირველი სკოლა ასეულში, ამიტომაც დატოვეს გორში.
დაამთავრა. ფეხბურთი უყვარდა ძალიან, სიმღერა, მუსიკის მარინე დავითიანი: „ომი რომ დაიწყო, ვნერვიულობდი,
მოსმენა“, – ყვება მარინე დავითიანი მშრალად, მაგრამ მეშინოდა, რომ ომში წაიყვანდნენ, მაგრამ დარეკა, აქ
ნაამბობი სავსეა სევდით. დამტოვეს, არ წამიყვანესო. მე კი გამიხარდა, მაგრამ
გიორგიმ და მარინემ ერთმანეთი ტელეფონით გაიცნეს. თვითონ ძალიან გულდაწყვეტილი იყო. ნეტა ჩვენც
მარინე მანამდეც იცნობდა გიორგის შორიდან. წავეყვანეთო. უნდოდა წასვლა.
ბავშვობაში, გიორგის მისი მეზობლის გოგო მოსწონდა და გორიდან წასვლას არ ვაპირებდი, მაგრამ გიორგიმ
მარინემ რამდენჯერმე ნახა თავის მეზობელ გოგონასთან დაიჟინა, ბავშვი გაიყვანეთ გორიდანო. მამიდამისთან
მოსული ბიჭი. მარინეს სულაც არ შურდა მეგობრის – გაგვაგზავნა ხაშურში 7 აგვისტოსვე. სულ მირეკავდა, სულ
გიორგი არ მოსწონდა. მაფრთხილებდა, ბავშვს მიხედეთ, თავს გაუფრთხილდით,
გავიდა ხანი. ვიღაც ბიჭმა მარინესთან რეკვა დაიწყო. მე აქ არაფერი მიჭირსო. მეც ვეხვეწებოდი, თავს
საუბრობდნენ, საუბრობდნენ... მერე შეხვდნენ კიდეც გაუფრთხილდი-მეთქი. მერე აღარ მისაუბრია. 8 აგვისტოს
ერთმანეთს და... მარინეს პაემანზე მეგობრის ძველი საღამოს ჩემმა მულმა დაურეკა, ელაპარაკა, 9 აგვისტოს
შეყვარებული დახვდა. დაიბომბა კიდეც ბაზა...“
მათი რომანი 7-8 თვეს გრძელდებოდა და ფინალი კიდევ ისე იყო დამწვარი, ვერავინ ცნობდა...
უფრო ორიგინალური ჰქონდა, ვიდრე დასაწყისი. არათუ სხვა, მამაც ვერ ცნობდა შვილის ცხედარს...
„2006 წელი დადგა, ახალ წელს, 3 იანვარს, სახლში იმ საღამოსვე ჩამოვიდნენ გორში თავზარდაცემული
დამპატიჟა სტუმრად. მივედი პირველად და დავრჩი... დედა, რომელიც დღემდე ვერ შეგუებია შვილის დაღუპვას,
საკუთარი ფეხით მიმიყვანა...“ გულმოკლული და ნაადრევად დაქვრივებული ცოლი და
მარინე რომ სტუმრად მივიდა გიორგის ოჯახში, ყველა ობოლი, წლისა და სამი თვის ანანო.
შინ იყო, გიორგის მამის გარდა. მერე გიორგის მამაც სულ ერთი ღამე ესვენა მშობლიურ ჭერქვეშ გიორგის
დაბრუნდა შინ და ინიციატივა-ვერდიქტიც მას ეკუთვნოდა ცხედარი.
– ბარემ აქ არის და აღარ გავუშვათო. 10 აგვისტოს დილაადრიან მიაბარეს მიწას. ქალაქი უკვე
2007 წელს პატარა ანანოც შეეძინათ. დაცლილი და გაუკაცრიელებული იყო.
მარინე დავითიანი: „გიორგის დამთავრებული ჰქონდა მარინე დავითიანი: „დღემდე, რომ ვფიქრობ, ხანდახან
კოლეჯი, იურიდიული განხრით, მაგრამ უმუშევარი იყო. მე ეჭვიც კი მეპარება, რომ მკვდარია, მხოლოდ ჩემმა
რომ გავიცანი, სავალდებულო სამსახური უკვე მოვლილი მამამთილმა ნახა, ჩვენ ვერ ვნახეთ. რომ მოასვენეს,
ჰქონდა, საკონტრაქტო ჯარში იმის გამო შევიდა, რომ ჯარი გვითხრეს, არავითარ შემთხვევაში არ გახსნათ კუბოო. და
უყვარდა ძალიან. სულ მიკვირდა ეს, მაგრამ სულ ამას თითქოს დღესაც არ მჯერა, რომ იქ გიორგია...“
მეუბნებოდა, არ მინდა სხვაგან არაფერი, ჯარში მინდაო. პატარა ანანო უკვე ორწლინახევრისაა, მამას სურათებზე
ძალიან კარგი ადამიანი იყო, საოცრად თბილი, ძალიან ცნობს, იცის, რომ ის მამაა. გაიზრდება და გაიგებს, რომ
უყვარდა ბავშვი, ძალიან უყვარდა ბავშვთან თამაში, როცა მისი მამა სამშობლოს დაცვას შეეწირა. რომ გმირია.
159
ლევან
მიდელაშვილი
1988 - 2008
მ საღამოს, ომი რომ დაიწყო და განგაში გამოცხადდა, ჯიშიც, იარაღიც... ყველაფერს გულმოდგინედ სწავლობდა.
შინ იყო. როცა ნაწილიდან ურეკავდნენ, ტელეფონზე საღამოობით ნაწილიდან გამოდიოდა, შინ მოდიოდა,
საუბრობდა და დაკავშირება ვერ მოახერხეს. შემდეგ მაშინ მე და ის თბილისში დეიდაშვილთან ვცხოვრობდით
ძმაკაცმა დაურეკა მის ძმას, განგაშია, გვიბარებენო. თემქაზე. დაღლილი მოდიოდა ხოლმე... მეც მინდოდა
სასწრაფოდ დაუკავშირდა ნაწილში დარჩენილ მეგობარს. ჯარში წასვლა.
„ცხინვალში მივყავართ, ძმურად, გთხოვ, ნუ წამოხვალ, ამბობდა: ხომ ასეთი წვალება გვაქვს, ასეთი რეჟიმი,
გასული ხარ ნაწილიდან, გაერიდე სიტუაციას“, – ძმაკაცის მაგრამ არ შემიძლია უჯაროდო, კონტრაქტს რომ
ამ სიტყვებმა წყობიდან გამოიყვანა, მაგ კაცად მიცნობ, მოვრჩები, ვერ წარმომიდგენია, როგორ დავანებებ ჯარს
რომ არ წამოვიდეო? თავსო. არ შემიძლია, თავი გავანებოო. 6 აგვისტოსაც
ჩაიცვა და გავარდა ომში... მოვიდა საღამოს სახლში, 7 აგვისტო რომ დაიწყო,
მართლა ღიმილის ბიჭი იყო, ოცი არ გადაეხადა... ღამის 2-ის 15 წუთი იქნებოდა, გამოიძახეს. ძმაკაცმა მე
მხოლოდ სექტემბერში შეუსრულდა ოცი წელი, როცა უკვე დამირეკა, განგაშია, შეატყობინეო, ალბათ, ნაწილიდან
ამ ქვეყნად აღარ იყო. ურეკავდნენ, მაგრამ იმ დროს ტელეფონზე საუბრობდა
ლევან მიდელაშვილი – ახალგორის რაიონის სოფელ და ვერ დაუკავშირდნენ. ვინც დაურეკა, ის ჯარისკაციც
მიდელაანში დაბადებულ-გაზრდილი, გულანთებული ბიჭი. შინ იყო ლევანივით გამოსული. ვუთხარი, განგაშია-მეთქი.
მასზე ერთი წლით უმცროსი ძმა იხსენებს, რომ სასწრაფოდ გადაურეკა ნაწილში მყოფ ძმაკაცს. იმ ბიჭმა
ლევანს ხშირად უთქვამს მისთვის: „ვიცი, ისე არ მორჩება სთხოვა, ნუ წამოხვალო. გაბრაზდა, თავი გაიგიჟა. ჩაიცვა.
კონტრაქტი, ომი არ იყოსო, მაგრამ სურვილი ჰქონდა, წავიდა. ბოლოს მაშინ ვნახე... ნაწილში მისვლისთანავე
ჯარი მოსწონდა. ბავშვობიდან უყვარდა იარაღი, ჯარი და გამორთო ტელეფონი, თან არ წაუღია, ვერანაირად ვეღარ
ბავშვობაში ერთი სული ჰქონდა, სულ ოცნებობდა, 18 წლის ვუკავშირდებოდი, აღარანაირი კონტაქტი არ მქონია
როდის გავხდები, ჯარში რომ წავიდეო“. მასთან. ერთადერთი გზაღა დამრჩა, რესპუბლიკურსა
მთაში გაზრდილ ბიჭს ნადირობა და იარაღი იზიდავდა. და ღუდუშაურში დავდიოდი, იქ ველოდებოდი ხოლმე,
არადა, მამამისს არც იარაღი ჰყვარებია და არც სანადიროდ დაჭრილები რომ ჩამოჰყავდათ... ცხრა აგვისტოს, ღამით,
დადიოდა. ძველმა გენებმა იჩინა თავი. 14 წლის გახდა ღუდუშაურის კლინიკაში მისი ძმაკაცი ვნახე, დაჭრილი იყო.
თუ არა, სოფლის ბიჭებთან ერთად, მთაში სანადიროდ იმას ვკითხე ლევანის ამბავი: დღეს, ორის ნახევრამდე,
სიარული დაიწყო და როგორც ძმა იხსენებს, შინ არცთუ ერთად ვიბრძოდით ცხინვალშიო. ტრასაზე ყოფილან
იშვიათად მიუტანია ნანადირევი – დათვი, ჯიხვი, გარეული ჩაწოლილები, მერე ამ ბიჭისთვის მეთაურს კორპუსში
თხა... იარაღის შეტანა უბრძანებია, შესულა ეს ბიჭი, ლევანი
ძმა: „ხალისიანი, სიცოცხლითა და იუმორით სავსე გარეთ დარჩენილა, სხვა ბიჭებთან ერთად. შესულა თუ
ბიჭი იყო. დაუზარელი. შინაც ეხმარებოდა მშობლებს არა ეს ბიჭი კორპუსში, სროლები განახლებულა და იქიდან
საქონლის მოვლა-შენახვაში. მეგობრები უყვარდა ძალიან 6 საათი ვეღარ გამოსულა, იქ იბრძოდა და დაჭრილი
და გართობაც მათთან ერთად. “ გამოუყვანიათ იქიდან. რომ გამოსულა, ლევანი ვეღარ
ამასობაში ბავშვობამაც გაიქროლა, სკოლა დაამთავრა. უნახავს. ასმეთაურიც იგივეს მეუბნება: 9 აგვისტოს პირველ
18 წლის გახდა თუ არა, ჯარში გაიწვიეს, ფოთში საათამდე ერთად ვიბრძოდითო.
მსახურობდა, 10 თვის შემდეგ კი თავად მოაწერა ხელი ლევანი არ ჩანდა, იმედს არ ვკარგავდით, რომ ცოცხალი
კონტრაქტს, გაიარა კარანტინი და 2007 წლის აგვისტოში იყო, ტყვედ გვეგონა ჩავარდნილი, დეენემი ჩავაბარეთ,
მეოთხე ბრიგადაში, 41-ე ბატალიონში ჩაირიცხა. სულ ერთი დეკემბერში პასუხი მოგვივიდა.
წელი იმსახურა ვაზიანში. მერე ომიც დაიწყო. არავინაა მნახველი, რა ვითარებაში დაიღუპა ჩემი ძმა.
ომის დაწყებამდე რამდენიმე თვით ადრე შეყვარებულს ბევრი დაიღუპა მისი ოცეულიდან, ვისთანაც ძმაკაცობდა,
დაშორებია. ამბის გამომტანიც არავინ იყო. ამდენი ხნის განმავლობაში
„შეყვარებული ჰყავდა, 3-4 წელი უყვარდა, მაგრამ ყველას ვეკითხებოდი, ვერაფერი გავიგე... გადარჩენილი
ომამდე თვეების წინ უთანხმოება მოუვიდათ და თვითონ ძმაკაცი მიყვებოდა, რომ ლევანი ბრძოლის წესების
დაშორდა, თორემ ორივეს უყვარდათ ერთმანეთი. ომამდე დაცვით იბრძოდა. რვაში, გვიან, მათი ნაწილი ცხინვალიდან
გათხოვდა ის გოგო...“ გამოუყვანიათ, გორს გამოუცილებიათ, რომელიღაც
ძმა სევდიანად იხსენებს იმ დღეს, როცა ბოლოს ნახა სოფელში დაუბანაკებიათ, უჭმევიათ. ის ბიჭი მიყვებოდა,
ომში მიმავალი ძმა. ცოტა დავისვენეთ, კარდონები გავშალეთ, გვერდიგვერდ
ვაჟა მიდელაშვილი, ძმა: „ძალიან მოსწონდა ჯარი. გვეძინა. დილით, ცხრა რომ გათენდა, ისევ ცხინვალში
ყველაფერი მოსწონდა, ფიზიკური დატვირთვაც, ვარ შეგვაბრუნესო...“
163
შებრუნდა ცხინვალში. იქ, სადაც ელოდა ბედისწერა და ცხოვრობს გმირის ოჯახი... იმ იმედით, რომ მტერი დიდხანს
მარადიული სტატუსი – სამშობლოსთვის თავდადებული ვერ იბოგინებს მათ სახლ-კარში, იმ არემარეში, სადაც
გმირი! ლევანს მთელი ცხოვრება აქვს გატარებული. მერე რა, რომ
მალე კი მტერი მის მშობლიურ სოფელშიც შევიდა, ოჯახს ეს მთელი ცხოვრება ლამის მხოლოდ ბავშვობაა. ის მხოლოდ
– მშობლებსა და ათიოდე წლის დაიკოს აყრა მოუწიათ, 19 წლის ბიჭი იყო...
ჯერ დიღომში იყვნენ შესახლებულები, ახლა წეროვანში
164
იოსებ
ბეჟუაშვილი
1987 - 2008
ე ვარ ქართველი და მაშასადამე მე ვარ ოპტიმისტი, მედგა, როგორც მე ვშრომობდი, ისიც ისე შრომობდა.
რადგან ჭეშმარიტი ქართველი ყოველთვის იყო, არის რომ ხედავდა, ოჯახს უჭირდა და შემოსავალი არ
და იქნება, ბუნებით ოპტიმისტი. გვქონდა, რაც შეეძლო, ყველაფერს აკეთებდა. ვერც
ქართველს რომ მომავლის იმედი არ ჰქონოდა, გაიგებდი, რა სწყინდა, არასოდეს იმჩნევდა. იმდენად
აქამდე ვერ მოვიდოდა. ნათქვამია, აღმართს დაღმართი მორიდებული ბავშვი იყო, ლაპარაკის დროს, თვალებშიც
მოსდევსო და პირიქით. რეალურად ასეცაა, საქართველო ვერ გიყურებდა. უწყინარი ბიჭი იყო. თევზაობა უყვარდა.
მრავალგზის აყვავდა და მრავალჯერ დაინგრა. დღესაც შეეძლო, მთელი დღე მდინარეზე გაეტარებინა. ჩვენს
დანგრეულიდან იწყებს შენებას საქართველო, ანუ შეუდგა სოფელში წმინდა ნინოს ეკლესიაა და ძალიან უყვარდა იქ
აღმასვლას. იმედი მაქვს, საქართველო სულ მალე იქნება ასვლა, ღმერთი სწამდა...“
მსოფლიოს თვალი, თავისი კულტურით, სილამაზითა და სოსო მეცხრე კლასში იყო, პირველი და უკანასკნელი
სიძლიერით. საქართველოს აღმასვლასა და გაძლიერებას სიყვარული რომ ეწვია...
სჭირდება თითოეული ჩვენგანის დაუღალავი შრომა დედა: „ჩვენთან, სოფელში გაიცნო გოგონა. ის გოგონა
და გვერდში დგომა. სამშობლოს ტკივილი თითოეული გორის რაიონიდანაა. მისი და არის გათხოვილი ჩვენს
ჩვენგანის ტკივილი უნდა იყოს. მისი სიხარული – ჩვენი სოფელში. სექტემბერში ერაყში მიდიოდნენ და იქიდან
სიხარული. რომ დაბრუნდებოდა, უნდა დაოჯახებულიყო. მაგრამ არ
ამას, რაც მალე შეიგნებს და გაითავისებს თითოეული დასცალდა... სიყვარულისას გულჩახვეული არ გამხდარა,
ქართველი, მით მალე მიაღწევს ქართველი ხალხი და პირიქით, ლაღად, მთელი გატაცებით უყვარდა. მანამდე
საქართველო იმ დასახულ მიზანს, რასაც სიძლიერე და შინ ჯდომა და წიგნების კითხვა ერჩია ხოლმე და მერე,
მსოფლიოს მხრიდან მხარდაჭერა და პატივისცემა ჰქვია“, შეყვარებულმა დაიწყო გარეთ სიარული. გორშიც ხვდებოდა
– ეს სტრიქონები, რომელიმე მწერლის ან პოლიტიკური იმ გოგონას, თბილისშიც.
ლიდერის გამოსვლიდან ამონარიდი არ გეგონოთ. ის იმ 20 სკოლა რომ დაამთავრა, უნდოდა, სწავლა გაეგრძელებინა.
წლის ჭაბუკს ეკუთვნის, რომელმაც სიტყვა საქმედ აქცია თავდაცვის აკადემიაში უნდოდა ჩაბარება, მაგრამ, ბედად,
და საკუთარი სიცოცხლე ზვარაკად შესწირა სამშობლოს იმ წელს მიღება არ იყო.
– სოსო ბეჟუაშვილი გმირულად დაეცა ცხინვალში, 8 სხვაგან საბუთების შეტანის დროც აღარ დარჩა.
აგვისტოს. ღვინის ქარხანაში ვმუშაობ და იქ წავიყვანე სამუშაოდ.
მის მშობლებს 2 ვაჟი ჰყავდათ და ორივე ომში იბრძოდა. სხვათა შორის, ძალიან ემადლიერებოდა დირექცია. შრო
ორივე მეოთხე ბრიგადაში მსახურობდა, სოსო – 42-ე მისმოყვარე და დაუზარელი იყო. საქმეს რომ დაიწყებდა,
ბატალიონში, მასზე 2 წლით უმცროსი გიორგი – 43-ე არასოდეს უღალატებდა, თავს დადებდა და მაინც
ბატალიონში. გააკეთებდა. ძალიან დიდი სიყვარული დაიმსახურა.
სოსო დაიღუპა. გიორგი ომიდან დაბრუნდა. რომ ჩაიხედა ღვინის ტექნოლოგიაში, მეორე წელს
დედამ არ იცოდა შვილის სიკვდილის ამბავი. ეროვნულ გამოცდებზე რომ გავიდა, ეს პროფესია
საავადმყოფოებში დაეძებდა დაჭრილებში. არც გიორგის ჰქონდა არჩეული. გავიდა გამოცდებზე, მაგრამ ქულები
უთხრეს ბრძოლის ველზე ძმის დაღუპვის ამბავი. სოფელმა არ ეყო, დარჩა გარეთ. სავალდებულოში გამოიძახეს.
კი უკვე იცოდა, რომ სოსო ამქვეყნად აღარ იყო. მაგრამ წავიდა. ვეუბნებოდი, სავალდებულოს რომ მოიხდი,
ვერავინ ბედავდა, ეს ამბავი დედისთვის ეთქვა. ვეცდები, ყველანაირად ხელი შეგიწყო, მოგამზადო და
ომიდან დაბრუნებულ ძმას უთხრა თავისმა მეთაურმა. ჩაგაბარებინო-მეთქი. მაგრამ მერე გადაწყვიტა, რომ
შემდეგ და ძმას მოუწია ძმის სიკვდილის ამბის მაცნედ კონტრაქტით დარჩენილიყო ჯარში.
დედასთან მისვლა... მე პირადად არ მინდოდა, მაგრამ თვითონ იყო ოპტიმისტი,
სოსო ბეჟუაშვილი კასპის რაიონში, სოფელ აღაიანში სამშობლო უყვარდა თავდავიწყებით. სამშობლოს ვის
დაიბადა და გაიზარდა. გავატან, სოხუმამდე ვივლიო, იცოდა თქმა. 6 თვე ცხინვალში
ლილი ბეჟუაშვილი, დედა: „ყოველთვის მაკვირვებდა იყვნენ სამშვიდობო მისიით. მაისში გამოვიდნენ. როტაცია
თავისი ქცევებით. ძალიან წყნარი, ძალიან კეთილი, ბეჯითი შეეხოთ. თან გაცივდა, ოპერაცია გაიკეთა. არც გამაგებინა,
და ზრდილობიანი იყო. გამოირჩეოდა თანატოლებში. ისე. ცოტა ხანს სახლში იყო. ივლისში ისევ დაბრუნდა
ძალიან მოწადინებული იყო, ესწავლა. მასწავლებლები ნაწილში.
კმაყოფილები იყვნენ. სკოლა ისე დაამთავრა, ერთხელ გიორგიც წავიდა ჯარში. გაიწვიეს, მაგრამ პატიმრების
საყვედური არ უთქვამთ ჩემთვის პედაგოგებს. მთლად ყარაულობა არ მინდა, ნამდვილ ჯარში მინდაო და
ფრიადებზე არა, მაგრამ კარგად სწავლობდა, საშუალოდ. კონტრაქტით წავიდა. სოსო სოფელში იყო ჩამოსული. 4
ძალიან შრომისმოყვარე ბავშვი იყო, თავიდანვე გვერდში აგვისტოს წავიდა ნაწილში და მას მერე აღარც მინახავს,
167
ვეღარც დავეკონტაქტე. გიორგი შინ იყო. 7 აგვისტოს ამბობს, ბენზინგასამართი სადგური იყოო. პირველი
გამოიძახეს და წავიდა. გიორგისთან ვახერხებდი ხოლმე დაბომბვა რომ დაიწყო, მაშინ დაიღუპა. დეენემით დადგინდა,
დაკონტაქტებას. სოსოს 8 აგვისტოს, დილით, დაურეკია რომ სოსო ნოემბერში გადმოსვენებულ ბიჭებს შორის იყო.
თავის შეყვარებულთან, კარგად ვარო. 3 იანვარს მოგვივიდა დეენემის პასუხი. გადავასვენეთ
10-11 საათზე ხდება უკვე ეს უბედურება. ყველა სოფელში...“
სხვადასხვანაირად ყვება. ასე ჩაქრა ერთი ალალი ბიჭის სიცოცხლე მტერთან
ზოგი ამბობს, ბენზინის ცისტერნა აფეთქდაო, ზოგი ომში...
168
რეზო
ახალკაცი
1980 - 2008
ერჟანტმა რეზო ახალკაცმა ბრძოლისას ჯავშან ჰქონდა, სულ შინ ყოფნა უნდოდა, გარეთ ვერაფრით
ჟილეტი გაიხადა და თავის 18 წლის ჯარისკაცს გაიყვანდი. არ მომყვებოდა არც სტუმრად, არც არსად,
ჩააცვა... ცდილობდა, სახლში ყოფილიყო. ხშირად ყაზარმული ჰქონია,
ასმეთაურთან ერთად ბიჭები იმ პოზიციას გამოარიდა, სერჟანტი იყო, ვერ გამოდიოდა სამსახურიდან. დაურეკავს,
საიდანაც სროლა შეუძლებელი იყო, ჩასაფრებული უთქვამს, მინდა გამოსვლა, მაგრამ ვერ ვახერხებო.
სნაიპერების გამო. მერე, ასმეთაურთან ერთად, უკან ბევრჯერ დაურეკავს, ვერ გამოვდივარო. დავწვებოდი
შებრუნდა იქ დარჩენილ ბიჭებთან. ძმაკაცი თვალწინ დასაძინებლად ბავშვთან ერთად, დამირეკავდა, გააღე კარი,
მოუკლეს, მოისმინა, როგორ აღმოხდა მეგობარს მოვედიო. უყვარდა ასეთი სიურპრიზების მოწყობა...“
უკანასკნელი სიტყვა – დეედაა!.. და რეზო ახალკაცმა რეზო ახალკაცი ომის დაწყებამდე სამი თვით ადრე,
საპასუხო ცეცხლი გახსნა... პირველი ბრიგადიდან მეოთხე ბრიგადაში, 41-ე ბატალიონში
რეზო ახალკაცი 28 წლის იყო... დარჩა სამი შვილი... გადავიდა, ერაყში უნდოდა წასვლა. მეუღლემ ბოლოს 6
რეზო მცხეთის რაიონში, სოფელ ნიჩბისში დაიბადა და აგვისტოს ნახა.
გაიზარდა. ნატა თუშიშვილი: „ბავშვი ბაკურიანში გვყავდა და 6
ნატა თუშიშვილი, მეუღლე: „რეზოს ბავშვობის შესახებ, აგვისტოს წავედი, რეზოსაც ორკვირიანი წვრთნები უნდა
ძირითადად დედამისისა და მისი ახლობლების მონაყოლიდან დაწყებოდა ორფოლოში. ორი დღის განმავლობაში არაფერი
ვიცი, თვითონ რეზო ბავშვობაზე იმდენად არ საუბრობდა. ვიცოდი, ბაკურიანში ტელევიზორი არ გვქონდა. რეზო
ვიცი, რომ ძალიან კარგი ბავშვობა ჰქონდა, ძალიან კარგი მირეკავდა, მაგრამ არაფერს მეუბნებოდა. 7 აგვისტოსაც
ზნის ბავშვი იყო. ვიცი, რომ ეს ასეც იქნებოდა – შვილი დამიმალა, მარტო ის მითხრა, განგაშია, მაგრამ არ ვიცი,
მეზრდება, ხასიათებით მას ჰგავს... ძალიან მეგობრული გაგვიყვანენ თუ არაო.
იყო, ბევრი მეგობარი ჰყავდა სოფელში. უბრალოდ, ბოლოს მაგრამ შემდეგ გვიან დამირეკა და მითხრა, წაგვიყვანესო.
სამსახურის გამო ძალიან დაკავებული იყო და იმდენად 8 აგვისტოს საღამოსაც ველაპარაკე, მთელი ათი წუთი.
ვეღარ ახერხებდა მათთან ურთიერთობას...“ იმედიანად იყო, გახარებული. ორ დღეში ყველაფერი
რეზო ახალკაცმა სკოლა ნიჩბისში დაამთავრა. სწავლა დამთავრდება და ჩამოვალო. ეგ იყო ბოლო საუბარი, მაგრამ
აგრარულ უნივერსიტეტში გააგრძელა, მაგრამ რამდენიმე რეზო, რაც არ უნდა ყოფილიყო, დილით მესიჯს მიგზავნიდა
თვეში მიატოვა და 18 წლისამ ახლად შექმნილ „კომანდოს“ ხოლმე და მშვიდობის დილას მისურვებდა. 9 აგვისტოს
ბატალიონში დაიწყო სამსახური. დილის 7 საათზე მომწერა. არ მეძინა, იმ წამსვე მივწერე:
ნატა თუშიშვილი: „ ჩემს გაცნობამდე რეზოს ოჯახი რეზ, დაგირეკავ-მეთქი. მომწერა, მე კარგად ვარო და თავს
ჰქონდა, ორი შვილი ჰყავს იმ ქორწინებიდან. სწორედ მაშინ, გაუფრთხილდი, თავს მიხედეო. დღემდე მაქვს შენახული
როცა ოჯახი შექმნა, წავიდა ჯარში. ხასიათით ძალიან ეს ორი მესიჯი, ბოლო მესიჯები იყო. მე ვეღარ მოვასწარი
მებრძოლი, უშიშარი და სამართლიანი იყო. ძალიან უყვარდა დარეკვა, გათიშული ჰქონდა ტელეფონი... როგორც
ჯარი. მოსწონდა ჯარის ცხოვრება. ვიცი, ზემო ნიქოზში დაიღუპა... ბოლოს ისეთ პოზიციაზე
ერთმანეთი რომ გავიცანით, რეზო 23 წლის იყო, მე – აღმოჩნდნენ, ბრძოლა შეუძლებელი იყო, სნაიპერებით
18-ის. ცოლს უკვე დაშორებული იყო. ძალიან მომეწონა, იყვნენ გარშემორტყმულნი. თავისი ბიჭები გამოიყვანა.
სხვანაირი ბიჭი იყო. რამდენიმე თვის განმავლობაში ბიჭები მიყვებიან, გვითხრა, თქვენ წინ იარეთ, ზურგს
ვხვდებოდით ერთმანეთს. ერაყში იყო წასასვლელი დაგიფარავთო. რომ გამოვედით და მოვიხედეთ, რეზო
და ამიტომ ვაპირებდით, რომ ოჯახი მერე შეგვექმნა, აღარსად იყო, ვერ ვნახეთო. ასმეთაურთან ერთად, უკან
როცა დაბრუნდებოდა, მაგრამ ისე მოხდა, რომ უცებ შებრუნდა. იქ მისი ძმაკაცი – ზაზა დარჩა... ჩვენი ბავშვის
გადავწყვიტეთ ერთად ყოფნა და სანამ ერაყში წავიდოდა, ნათლია. არ მიატოვა რეზომ... ზაზაც ახალი გადასული იყო
რამდენიმე თვით ადრე გავყევი ცოლად. მე უკვე 6 თვის მეოთხე ბრიგადაში, დაზვერვის ჯგუფში იყო. შებრუნდნენ
ორსული ვიყავი, როცა რეზო ერაყში წავიდა. რომ ჩამოვიდა, ბიჭების საშველად, ძალიან ცუდი ადგილი იყო. ბევრი
რუსა უკვე ხუთი თვის გვყავდა. მალევე სერჟანტად დაიხოცა იქ. როგორც ვიცი, ბოლოს იქ 17 ადამიანი იყო და
დააწინაურეს, პირველ ბრიგადაში გადაიყვანეს. ძალიან ცოცხალმა 6-მა გამოაღწია.
დაკავებული იყო, მაგრამ ყურადღებას არ გვაკლებდა, ბოლოს რეზოს ჯავშანჟილეტი აღარ ეცვა. როგორც
არც ჩვენ და არც პირველ მეუღლესთან შეძენილ ბავშვებს. ბიჭებისგან ვიცი, გაიხადა და თავის 18 წლის ჯარისკაცს
მე რომ ცოლად მომიყვანა, გოგონა უკვე 5 წლის იყო, ბიჭი ჩააცვა...
– ოთხი წლის. არდადეგებს ჩვენთან ატარებდნენ, ან ჩვენ როცა შებრუნდნენ, სნაიპერები ისროდნენ. როგორც
ჩავდიოდით სოფელში. მე ვიცი, ზაზას მოხვდა პირველი ტყვია, ყელში დაიჭრა,
ძალიან დაკავებული იყო და როცა თავისუფალი დრო „დედას“ დაძახებაღა მოასწრო და დაიღუპა. ეს რომ ნახა
171
რეზომ, ცეცხლი გახსნა. უკვე აღარ გაჩერდნენ და ყველა დაიწყო საშინელი პერიოდი – ამაო მოლოდინი. ნატას არ
ისროდა. რამდენიმე წუთში ასმეთაურიც, ზურაც დაჭრილა სჯეროდა რეზოს დაღუპვა. იმედი ჰქონდა, რომ დაჭრილი
ყელში, გამავალი ჭრილობა მიიღო. ერთი ჯარისკაცი იქნებოდა. ამ იმედს ისიც კვებავდა, რომ გაირკვა, ტყვეებს
საშველად მივარდნილა და ისიც ზედ დაუკლავთ. რეზოც შორის ერთი გვარად ახალკაციაო. ნატამ გაარკვია, რომ
ცდილობდა შველას, მაგრამ თვითონ ზურასგან ვიცი, რომ ჯარში ორი ახალკაცი იყო, ერთი – ზაზა ახალკაცი გორის
მასვე გაუჩერებია ყველა, აღარავინ მომეკაროთო. მალე დაბომბვისას დაიღუპა. იმედი ჰქონდა, რომ ის ტყვე
რეზოც დაიჭრა ფეხში, უფრო გამწარებულს დაუწყია ახალკაცი მისი ქმარი იქნებოდა, მაგრამ, როგორც მერე
სროლა. მკლავში დაჭრილა. ხეს ამოფარებია, მერე მეორე გაირკვა, ის სხვა იყო, 18 წლის ბიჭი.
მკლავშიც დაჭრილა, შემდეგ ყელში – გამავალი ტყვიით... 26 აგვისტოს რომ ბიჭები გადმოასვენეს, რეზოს
ბიჭები მიყვებიან, რომ რეზოს ერთი „აბოიმა“ ჰქონია მეგობრის, ზაზას ამოცნობა მოხერხდა. ამანაც იმედი
შენახული და ბიჭებსაც მოუწოდებდა, ბიჭებო, ტყვიები მისცა ნატას, ეგონა, თუ ზაზა ამოიცნეს, ესე იგი რეზოსაც
შეინახეთო. დაჭრილები ტყვედ რომ არ ჩავარდნოდნენ და ამოიცნობდნენ, მკვდარი რომ ყოფილიყოო.
თავები დაეხოცათ. ნატა თუშიშვილი: „ზაზა მკვდარი არავის ენახა და იმედი
ბოლოს მანქანა შეუყვანიათ დაჭრილების გამოსაყვანად. მქონდა. მინდოდა, ცოცხალი ყოფილიყო, თორემ ვიცოდი,
ზურას აყვანა მოუსწრიათ, გონდაკარგული ყოფილა, რომ ის ტყვედ არ ჩავარდებოდა. მერე დეენემის პასუხიც
თბილისში, საავადმყოფოშიღა მოსულა გონს. რეზო რომ მოგვივიდა, სოფელშიც გადავასვენეთ, მაგრამ მე მაინც
უნდა დაესვათ, უკვე დაბომბვა დაწყებულა, მანქანა ვაგრძელებდი ძებნას... იმედი მქონდა, სანამ ბიჭებმა არ
სასწრაფოდ გამოუყვანიათ, რეზო ვეღარ გამოიყვანეს და მითხრეს, რომ მაჩვენებდნენ სურათებს, სადაც რეზო
სისხლისგან დაიცალა... მკვდარი იყო, სურათები 25 დეკემბერს მაჩვენეს. როგორც
მე ყველა მიმალავდა რეზოს ამბავს, ყველას უმძიმდა, ჩანს, იმ ბიჭებმა გადაიღეს, რომლებიც იქ ჩარჩნენ იმ დღეს.
მაგრამ ცხრაში საღამოს რომ არ შემეხმიანა, მივხვდი, სურათები 10 აგვისტოსაა გადაღებული, იმის მერე უკვე
რომ კარგი ამბავი არ ტრიალებდა ჩემს თავს. დავიწყე დავრწმუნდი, რომ რეზო აღარ იყო ამქვეყნად.
მეგობრებთან, მათ ცოლებთან რეკვა. ერთ-ერთი ძმაკაცის რეზოს დაღუპვის დღეებში, ბავშვი მთელი კვირა ცუდად
ცოლმა მითხრა: არაფერი არ ვიცი, ჩემს ქმარსაც ვერ მყავდა. ეტყობა, სიზმარში ხედავდა, იღვიძებდა, მამას
ვუკავშირდებიო. მერე როგორღაც დავუკავშირდი მის ეძახდა. მერე უკვე ისეთი განცდა ჩამოუყალიბდა, „მე ცუდი
მეგობარს, მითხრა: არაფერი არ ვიცი, ნატო, დაბომბვა გოგო ვარ და მამიკო აღარ მოდის სახლშიო...
დაიწყო, ყველა მიიფანტ-მოიფანტა, არავინ არ ვიცით, სად მერე ნელ-ნელა შეეგუა. მაგრამ ელოდება მაინც,
არის და როგორ არის, ბოლოს რომ ვნახე, მანქანაზე იყო თავისებურად ელოდება...“
დამჯდარი და შეჰყავდათო...“
172
მამუკა
ბეკურაშვილი
1987 - 2008
ამუკა ირაკლიზე ერთი წლით უმცროსი იყო, მაგრამ კარგადაც სწავლობდა, უნდოდა, რომ გაეგრძელებინა,
ძმა დაელოდა და სკოლაში ერთად წავიდნენ – ერთ თავისით ემზადებოდა კიდეც, სახელმწიფო უნივერსიტეტში,
კლასში სწავლობდნენ. იურიდიულზე უნდოდა ჩაბარება.
სავალდებულო სამსახურიც ერთად მოიხადეს და ჩემი ძმები ერთად წავიდნენ სავალდებულოში. ვაზიანში
კონტრაქტზეც ერთად დარჩნენ. ერთ ასეულში მსახუ მსახურობდნენ. მერე საკონტრაქტოზე დარჩნენ. ბოლო 5-6
რობდნენ. აგვისტოს ომშიც ერთად წავიდნენ. ორივე თვე გორის სატანკო ბატალიონში მსახურობდნენ. ახლა
ტანკებით. მამუკას ოცეული ცხინვალში შევიდა, ირაკლის გაზაფხულზე უმთავრდებოდა კონტრაქტი...“
ოცეული ცხინვალის მისადგომებთან. ტარიელმა მამუკა ბოლოს ომამდე ერთი კვირით ადრე
ირაკლის ტანკი რომ აუფეთქეს, ავტომატით შეჰყვა ნახა.
მეოთხე ბრიგადის ბიჭებს. ძმას ეძებდა ბრძოლის ველზე. ტარიელი: „მამუკა შემდეგ დღეებშიც მოდიოდა შინ და
მერე გაიგო, რომ მამუკა დაჭრილა. დილით მიდიოდა სამსახურში, შვიდ აგვისტოსაც სახლიდან
შინ გადარეკა, მამუკას მიხედეთ, დაჭრილებში ეძებეთო. წავიდა ნაწილში, მაგრამ მე ერთი კვირით ადრე ვნახე,
მამუკა კი... სნაიპერის ტყვიით შუბლგახვრეტილი მეორე დღეს მთაში, თიანეთში წავედი დასასვენებლად.
გააცალეს ბრძოლის ველს. მამუკა რომ სახლში შემოვიდა, მე გარეთ გამოვდიოდი,
მასაც აუფეთქდა ტანკი, კანტუზიაც მიიღო, მხარშიც მეგობრებთან. მეგობრებთან ვიყავი და გული სახლისკენ
დაიჭრა, მაგრამ ბრძოლის ველი არ დატოვა. არადა უკვე მიმიწევდა, კარგად მინდოდა, დავლაპარაკებოდი, მაგრამ
დაბომბვაც დაწყებული იყო. დატოვა კი არა, შედი-გა რატომღაც ისე მოხდა, გვიან მომიწია მისვლა და დიდხანს
დიოდა, დაჭრილები გაჰყავდა მანამ, სანამ სნაიპერის ვერ ვილაპარაკეთ. ომის დაწყების წინა დღეს დამირეკა,
ტყვიამ არ მოუღო ბოლო... და დასაბამი მისცა მის დამელაპარაკა, ბოლოს, რომ მემშვიდობებოდა, მითხრა:
უკვდავებას. ჭკვიანად მოიქეციო. მანამდე ასეთი რამ არასოდეს უთ
გმირი – მამუკა ბეკურაშვილი მცხეთის რაიონში, სოფელ ქვამს.
ბიწმენდში დაიბადა. მაშინ არ დავფიქრებულვარ, მაგრამ მერე...
ტარიელ ბეკურაშვილი, ძმა: შვიდ აგვისტოს დილას წასულა სახლიდან. შვიდში
„ჩემზე სამი წლით უფროსი იყო, მაგრამ უფრო ღამით, განგაშისას გაიყვანეს ჩემი ორივე ძმა ცხინვალში.
მეტით უფროსი მეგონა, ბავშვობიდანვე დიდი კაცივით სხვადასხვა ტანკებში ისხდნენ.
იქცეოდა, კაცურად აზროვნებდა, დაუფიქრებლად არა ერთ ასეულში იყვნენ, სხვადასხვა ოცეულებში. მაგათი
ფერს აკეთებდა. სულ მარიგებდა, ჭკუას მასწავლიდა. ბატალიონის ტანკები მიდიოდა წინ, უკან მეოთხე ბრიგადა
მის ხელში ვარ გაზრდილი. მე კი არა, ჩვენს უფროს მიჰყვებოდა.
ძმას – ირაკლისაც არიგებდა ჭკუას. ირაკლი მასზე ერთი მამუკა ცხინვალის ბაზართან 8 აგვისტოს, გამთენიისას
წლით უფროსია. მარტო ჩვენთან კი არა, მეგობრებთან დაღუპულა.
და ამხანაგებთანაც ასე იქცეოდა. ძირითადად უფროსი ტანკსაწინააღმდეგო ყუმბარით ტანკი აუფეთქეს.
ასაკის მეგობრები ჰყავდა, უფროს ძმაკაცებთანაც ჭრიდა მძღოლი დაეჭრათ. მამუკამ და მისმა ოფიცერმა კა
მისი სიტყვა. თანატოლებთან, ვისთანაც მეგობრობდა, ნტუზია მიიღეს, მაინც გამოარიდეს დაჭრილი მძღოლი
ყველას რჩევებს აძლევდა. მე მის რჩევებს ყოველთვის სამშვიდობოს. თვითონაც დაიჭრა მხარში. ისევ შებ
ვითვალისწინებდი, მიმაჩნდა, რომ ჩემზე გამოცდილი და რუნდა უკან დაჭრილების გამოსაყვანად. ტანკებიც
ჭკვიანი იყო. გა
მოჰყავდა. როგორც მიყვებიან, მამუკას უთქვამს,
დასჯით არც ერთხელ დავუსჯივარ, სიტყვით მაგ მაგათ რატომ დავუტოვო, ამ ტანკებზე დაჭრილებსა და
ებინებდა, მეც ყოველთვის ვუჯერებდი, ვიცოდი, რომ დახოცილებს აწვენდა და გამოჰყავდა. 4-5 მებრძოლი
სიმართლეს მეუბნებოდა. არ მახსოვს, ჩემთვის ეჩხუბოს. გამოუყვანია, მაგრამ მერე სნაიპერს მოუკლავს – შუბლში
ეჩხუბოს კი არა, ტონს არ უწევდა. როცა პრობლემა მქონდა ჰქონდა ტყვია მოხვედრილი. ვინც ბრძოლის ველიდან
სკოლაში, ყოველთვის გვერდში მედგა. გამოიყვანა, იმან თქვა. ჩემს უფროს ძმას, ირაკლისაც
სპორტს არ მისდევდა, მაგრამ ფიზიკურად ძლიერი იყო. აუფეთქეს ტანკი ცხინვალის მისადგომებთან, ბედად
სახლში ხანდახან ვარჯიშობდა ხოლმე. ადრე ბავშვობაში გადარჩა, მერე ცხინვალში ავტომატით შეჰყვა მეოთხე
ფეხბურთზე დადიოდა ერთი-ორი წელი, ფეხბურთის ბრიგადას, მამუკას ეძებდა, იქ გაიგო, რომ დაჭრილი
ყურება უყვარდა ძალიან. კარგი იუმორი ჰქონდა, ყველას იყო. მოატყუეს, რომ მსუბუქად იყო ფეხში დაჭრილი.
ეხუმრებოდა, მაგრამ არ მახსოვს, ვინმეს სწყენოდა ჩვენ გაგვაგებინა, მიხედეთო. ჩემი მშობლები და
მისი იუმორი. ხან ვერც მიხვდებოდი, ხუმრობდა თუ ნათესავები გორის ჰოსპიტალში გაცვივნენ. მაგრამ
სერიოზულად გეუბნებოდა. კითხვა უყვარდა, სწავლობდა. მშობლებს დაუმალეს, რომ დაღუპული იყო, ნათესავებს
175
უთხრეს. იმავე ღამით ჩამოვედი მთიდან, ჩემს ძმასაც ამბავს...
გავაგებინეთ მეორე დღეს, როცა უკვე გამოიყვანეს პოპულარული იყო გოგოებში, მაგრამ სერიოზულად არ
ბრძოლის ველიდან და გორის მისადგომებთან დააყენეს. ჰყვარებია ვინმე. 21 აგვისტოს 21 წლის უნდა გამხდარიყო
მანამ ვუმალავდით, რომ არ ანერვიულებულიყო... და ოქროს დაბადების დღე უნდა გადავიხადოო, ამბობდა.
სოფელში დავკრძალეთ... დედა ძალიან მძიმედ ეგუება ამ არ დასცალდა...“
176
ჯიმშერ
კურდღელაშვილი
1986 - 2008
აგვისტოს დილა. გორის ჯავშან-სატანკო ბაზა. მოვიყვანეო, მოცვივდებოდნენ ბიჭები, რა უყავ ქალიო და
თავშეყრილი ჯარისკაცები. შუაგულში ბიჭი – გამექცაო“...
წელსზემოთ შიშველი. დგას და რაღაცას ყვება, სავალდებულო ჯარის მოხდის შემდეგ, სახლში იყო,
ბიჭები იცინიან... მამას ეხმარებოდა ნაკვეთების დამუშავებაში. თან გული
ბომბი. მათ სიცილისას დალიეს სული... ჯარისკენ მიუწევდა, დედა სასტიკ უარზე იდგა, მან მაინც
ჯიმი კურდღელაშვილი სულ 22 წლის იყო. თავისი გაიტანა.
დაიბადა ცხინვალში. მისი მშობლიური სოფელი – ზემო დედა: „სავალდებულოდან რომ დაბრუნდა, სახლში იყო,
ხვითი ცხინვალიდან სულ 3 კილომეტრის მოშორებითაა. მამას ეხმარებოდა, ნაკვეთები გვაქვს. აჩემებული ჰქონდა,
90-იანი წლების დასაწყისში დედამ არაერთხელ გამოარიდა ჯარში უნდა წავიდე ისევო. ცივ უარზე ვიყავი. ის შვიდი თვე,
ის და მისი და-ძმა სოფელს. ჯიმი შუათანა იყო, ვიტალი რაც სავალდებულოში იყვნენ, სულ ტირილში გავატარე.
– მასზე ერთი წლით უფროსი, გამუდმებით ერთად არ ვიცი, ალბათ, გული მიგრძნობდა... ყოველღამე ჩხუბი
ყოფილან, უერთმანეთოდ ვერ ძლებდნენ, ყოველ საღამოს გვქონდა. უნდა წავიდე ჯარში – ვერ წახვალ, უნდა წავიდე
კინკლაობასა და ჭიდაობაში ატარებდნენ. მერე ვიტალი – ვერ წახვალ... ბოლოს ასე მომახსენა: დედა, ჩემს წინ
დაელოდა და სავალდებულო ჯარიც ერთად მოიხადეს. რომ დავარდე, მაინც წავალ ჯარში და გამანებე თავი,
სავალდებულო ჯარამდე იყო სკოლა. აღარაფერი მითხრაო. მერე მამამისმა მითხრა, შეეშვი, არ
ლეილა კურდღელაშვილი, დედა: „ნიჭიერი ბავშვი ჩერდება და წავიდესო. ამან რომ ჯარში გაიწია, უფროსმაც
იყო, სკოლაში კარგად სწავლობდა, უფრო ქართული აიტეხა, ეს თუ ჯარში მიდის, მე აქ რაღა მინდაო. ვეღარ
და ისტორია უყვარდა. ყველასთან კარგი ურთიერთობა შევაკავე... ბიჭი სანამ კალთაში გიზის, მანამაა დედისა,
ჰქონდა, ბავშვებთანაც, მასწავლებლებთანაც. საერთოდ, თორემ მერე, რომ აიწყვეტს... წავიდნენ ჯარში, 2007 წლის
ყველასთან კარგი ურთიერთობა ჰქონდა. დიდთან დიდი იყო, 10 აპრილს დაიწყეს სამსახური გორში, სატანკო ნაწილში.
პატარასთან პატარა. ყველას უგებდა, ყველას ეხმარებოდა, ძალიან მადლობლები იყვნენ, კარგი პირობები ჰქონდათ.
ლარიანი რომ სდებოდა ჯიბეში, აიღებდა და სხვას სულ იმას მაყვედრიდა, აჰა, რომ არ მიშვებდი, ხომ ხედავ,
გაუნაწილებდა. ხან მონოს გადაურიცხავდა, ხან ფულს რომ კარგად ვარ და არაფერი მიჭირსო.
მიაწვდიდა. არავისთვის არაფერი ენანებოდა და სოფელშიც, არ ვიცი, გული უგრძნობდა თუ რა იყო, ომამდე აიტეხა,
საძმაკაცოშიც სულში ისვამდნენ, ისე უყვარდათ, ყველას მანქანა უნდა ვიყიდოო. გამოიტანა კრედიტი, იყიდა მანქანა,
მომფერებელი იყო, ყველას გულშემატკივარი. მერე გაყიდა, უკეთესი უნდა ვიყიდოო.
2003 წლის გაზაფხულზე სავალდებულოშიც გაიწვიეს, მერე ომი დაიწყო. ზემო ხვითში რომ ტანკებმა აიარეს,
ორივე ძმა წავიდა ჯარში. გარდაბანში მსახურობდნენ. დედას თავზარი დაეცა – ბიჭები სატანკო ნაწილში
თავიდან 40 ბიჭი მსახურობდა იქ, მერე 12-ღა დატოვეს, მსახურობდნენ და იფიქრა, რომ ომში წაიყვანეს. მერე
ადგილობრივ მოსახლეობას დაუახლოვდნენ, მიეჩვივნენ ბიჭებმა შეატყობინეს, რომ ნაწილში იყვნენ, ომში არ
იქაურობას. მერე ბრძანება გამოვიდა, სავალდებულო წაუყვანიათ. 8 აგვისტოს ოჯახი ხვითიდან გამოიქცა
სამსახური 7-თვიანი გახდა და იანვრის დასაწყისში გა ჩუსტებისა და მეორე დილით უკან დაბრუნების იმედის
ათავისუფლეს. ჯარში სხვა ბიჭებიც იყვნენ ჩვენი სოფლიდან ამარა. მეჯვრისხევს შეაფარეს თავი. სანამ მეჯვრისხევში
და ყველა დაბრუნდა, ჩემები არ ჩანდნენ. ვურეკავდი, დედა, ავიდოდნენ, ჯიმიმ დედას დაურეკა, მნახეთო.
თქვენ არ შეგეხოთ-მეთქი? არა, დედი, მაისამდე აქ უნდა დედა: „ჯიმი გარეთ იდგა, ნაწილის წინ, იარაღასხმული.
ვიყოთო. მატყუებდა ჯიმი. მერე ძველით ახალი წლის წინა უფროსი ბიჭი რომ ვერ ვნახე, გავგიჟდი, მამშვიდებდა, ნა
დღეებში მოვიდნენ ორთავენი. მაგრამ ჯიმი მეუბნება, ხვალ წილშიაო. რომ არ დავუჯერე, ბიჭებს დააძახებინა. ბიჭები
დილით ისევ უნდა დავბრუნდე და სასწრაფოდ „ბუშლატი“ მამშვიდებდნენ, ჩვენი დარდი არ გქონდეთ, ოღონდ თქვენ
გამირეცხე და გამიშრეო. ისეთ დღეში ჩავვარდი, ეს გაეცალეთ აქაურობასო. ჩემს ცრემლს ვერ იტანდა,
„ბუშლატი“ დილამდე როგორ გაგიშრო-მეთქი. ეცინებოდა მანქანაში რომ ჩავჯექი, ცრემლები წამსკდა, შემოყო თავი,
ჩუმად. შენ რაღაცას მიმალავ-მეთქი. არა, დედა, დროზე თითი დამიქნია, ცრემლი არ დაგინახო, ხომ ხედავ კარგად
გაათბე წყალიო. ავდექი, რაღას ვიზამდი, დავდგი წყალი, ვარო. 9 აგვისტოს, დილით ადრე დამირეკა, ბალი-ბარათები
თან ვტიროდი, რაღა მაინცდამაინც თქვენ არ შეგეხოთ ეგ ჩამარიცხვინა. მერე ათის ნახევარზეც ველაპარაკე. დედა,
ბრძანება-მეთქი. ეს „ბუშლატი“ რომ უნდა ჩამეგდო წყალში, ნუღარ წვალობ, დაკავშირება ჭირს, ხომ იცი, კარგად ვართო.
მწვდა უცებ, ამოიღო სამხედრო ბილეთი და თავისუფალი მერე ტელევიზორით გავიგე გორის ბაზის დაბომბვის
ვარ დღესო, მახარა, ისეთი სიხარული იყო იმ წუთას ჩვენს ამბავი...
ოჯახში... ასეთი ბავშვი იყო, სული სძვრებოდა ხუმრობაში, ვერც ერთს ვერ ვუკავშირდებოდი, 4 საათისთვის ძლივს
დაურეკავდა ძმაკაცებს, ჩქარა, ჩქარა ამოდით, ცოლი მოვახერხე ვიტალისთან დარეკვა, დამამშვიდა, კარგად
179
ვართ, ჩვენ არაფერი შეგვეხოო. ჯიმიც ჩემს გვერდზეაო...“ პიტალში რომ შევარდა, თავიდან სისხლი სდიოდა, ექიმები
არადა, ამ დროს ჯიმი არ იყო მის გვერდით, არათუ მის დასდევდნენ თურმე შესახვევად, არ უჩერდებოდათ, ძმას
გვერდით, საერთოდ აღარ იყო ამქვეყნად... დაბომბვას ეძებდა დაჭრილებში. ვერსად უნახავს. მორგშიც შესულა,
გადარჩენილი ძმა დაღუპულ ძმას ეძებდა... ეძებდა და სამი მიცვალებული უნახავს, მეტი ვეღარ გაუძლია...
მთელი დღე ატყუებდა დედას, გვიან ღამით მხოლოდ იმაში გამოსულა, დეიდაშვილს დაურეკა, იქნებ თბილისში
გამოუტყდა დედას, რომ ჯიმის ვერ პოულობდა, მერე გადმოიყვანეს, დაჭრილებში ეძებეთო. თვითონ ვიტალიმ
ტელეფონი გამოურთო საერთოდ, მეორე დილამდე... 10 აგვისტოს დილით გაიგო ძმის დაღუპვის ამბავი. ჩვენი
დედა: „ვიტალი მიყვებოდა მერე, მე პოსტზე ვიდექი, ათი სოფლელი ბიჭი დაიღუპა ცხინვალში, იმას ეძებდნენ
მეტრის იქით 22 ბიჭი ურიკაზე იჯდა, ჯიმი წელსზემოთ თავისი ძმები, ჯიმი ნახეს და შეატყობინეს. დედას ისევ
შიშველი იდგა და ბიჭებს აცინებდაო, ამ სიცილში დაიღუპნენ უმალავდა, დეიდის ქმარს დაურეკა, ჯიმი დაიღუპა, გორში
– შუაში ჩაუვარდათ ბომბი. ვარ ჰოსპიტალში, ჩამომხედეთ, დედაჩემსა და მამაჩემს არ
ბომბი რომ ჩამოვარდნილა, ტალღას აუსვრია ვიტალი, გააგებინოთო.
გონს რომ მოსულა, მისი ავტომატი იქით გდებულა, დედა: „მორგიდან გამოიყვანეს, დედა მოუკვდეს, და თავის
მაღლიდან მოდიოდა მთელი ქვიშა, მიწა, ქვა და თავზე სოფელშიც ვერ წავიყვანეთ. გომში, ხაშურის რაიონშია
მეყრებოდაო. ასე მეგონა, ხელ-ფეხი ზედ აღარ მებაო. მამიდამისი გათხოვილი, და იქ დავკრძალეთ დროებით.
როგორც იქნა, წამოვიწიე და თვითმფრინავის ხმაც მომესმა, იქაც უკვე ისეთი ამბავი იყო, მკვდარი არ დაგვატირებინეს,
ისევ მოდიოდა, შეშინებული გორაკებისკენ, სანგრებისკენ თვითმფრინავი დაგვტრიალებდა თავზე, გვბომბავდა. ჭირის
გავვარდი, როგორც იქნა, მივაღწიე და ჩავვარდი შიგო. სუფრის გაშლა უნდოდათ, შესანდობარი მაინც ვუთხრათო,
აზრზე რომ მოვედი, თავში დამკრა, რომ ჯიმი იქ იყოო. გაგიჟებული ვიყავი, მზეზე არ დარჩეს ჩემი შვილი,
გამოქცეულა, დაუნახავს პოლიცია, სასწრაფო, იქამდე რომ გაიყვანეთ, მიაბარეთ მიწას, ვერ ხედავთ, რა ამბავია-მეთქი.
მიაღწია, ყველა გაყვანილი ჰყავდათ უკვე. ჰოსპიტალისკენ სირბილ-სირბილით მივაბარეთ მიწას და გამოვიქეცით
გამოქცეულა. რომ მორბოდა, დაჭრილს დაუძახია, გომიდან. გამოვიქეცით და გამოვასწარით, გორში უკვე
დამეხმარეო, წამოუყვანია, მოჰყავდა ეს დაჭრილი ბიჭი, რუსის ჯარი შემოდიოდა, წინ შევეფეთეთ, ავტომატებს
გზად მსუბუქი მანქანა დასწევიათ, ვიტალი გადასდგომია, გვიშვერდნენ მანქანებში, შიშითა და უბედურებით
გაუჩერებია, დაჭრილია, წაიყვანეთო, კარი გამოუღია და იმ გამოვედით. სოფელში ოქტომბერში დავბრუნდით და
მანქანაში ამ დაჭრილი ბიჭის ძმა ესვენა მკვდარი... ოქტომბრის ბოლოს გადავასვენეთ მშობლიურ სოფელში...“
ვიტალი ისევ ჯიმის საძებნელად გამოქცეულა. ჰოს
180
მიხეილ
დვალიშვილი
1986 - 2008
ინდისში, მტრის ალყაში მოქცეული გაშმაგებული აუფეთქებია. იმ დღესვე შესულა პატრიარქი შინდისში და
ებრძოდა მომხვდურს. თორმეტნი ყოფილან, საათ ბიჭები გამოუყვანია. მიშიკომ ის მიიღო, რაც ამქვეყნად
ნახევარი შეაკავეს მტერი, მაგრამ ბოლოს მათზე ყველაზე მეტად სურდა. ამ ქვეყნიდან ისე წავიდა, რომ
იერიში რუსულმა ავიაციამ მიიტანა. ყველა დაიღუპა, მათ ერთი განაწყენებული ადამიანი არ დაუტოვებია. ჩემი ძმის
შორის მიხეილ დვალიშვილიც... დღეს ყველა გმირია. გმირობა დაფასდა.
,,მზეში დაიწვა ფიქრი და დარდი, 17 აგვისტოს დავასაფლავეთ ჩვენი სოფლის სასაფ
ვერ დაგიკოცნე ნათელი კალთა, ლაოზე. ქრისტიანულად ავუგეთ წესი. ჩემი ძმისგან სა
ვერ შემოვაღე დედი ჭიშკარი“. ხსოვრად ტელეფონი დამრჩა. ასე მგონია, მისი სუნი აქვს.
მიხეილ დვალიშვილმა წინათგრძნობა ლექსად აქცია – ეს ეს ტელეფონი დიდი განძია ჩემთვის. დღეს იმით ვართ
სიტყვები მან 2008 წელს, ომამდე დაწერა. 6 აგვისტოს კი ბედნიერები, რომ ჩვენი მიშიკოს საფლავი ვიცით.“
ბოლო ლექსი დატოვა: მიხეილ დვალიშვილის სახელი იმ ქუჩას ეწოდა, სადაც
,,ძმათა საფლავზე ცეცხლი ინთება, ის გაიზარდა. მისი ლექსების კრებულიც გამოიცა, ეს იყო
შინმოუსვლელი ძმები გახსოვდეთ! გმირის ერთ-ერთი სურვილი, რომელიც სიცოცხლეში ვერ
დაუბრუნდება ბუდეს მერცხალი განახორციელა.
ჩვენ კი ვერასდროს ვერ დავბრუნდებით“. მიხეილ დვალიშვილი 1986 წლის 7 ივნისს ვანის რაიონ
თეონა დვალიშვილი, და: „2008 წლის 6 აგვისტოს სოფელ მუქედში დაიბადა. 2003 წელს ქ. ქუთაისის სამხედრო
გავაცილეთ. მამამ გააცილა ვანიდან მეგობრებთან ლიცეუმი დაამთავრა, შემდეგ წელს იოანე პეტრიწის
ერთად. მამა იხსენებს ხოლმე, მაშინ განსაკუთრებულად სახელობის უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტზე
დამემშვიდობაო. მიუხედავად იმისა, რომ თბილი ადამიანი სწავლობდა. იქიდან კი სამხედრო სავალდებულო სასწ
იყო, მაინც განსაკუთრებით გადაუკოცნია მამა, ხელები ავლებელში გაიწვიეს. 2007 წელს საკონტრაქტოს მოაწერა
მაღლა აუწევია და ასე უთქვამს: ,,აბა კარგად მამი, ყველა ხელი და სენაკის მეორე ბრიგადის საინჟინრო ასეულში
მომიკითხე...“ მის მერე წავიდა და წავიდა... მამა ახლა ამბობს, ჩაირიცხა. შეყვარებული ჰყოლია, საოცრად უყვარდათ
ალბათ, გრძნობდა რაღაცასო. გრძნობდა, მის მშობლიურ ერთმანეთი ნინის და მიშიკოს, იხსენებენ ოჯახის წევრები.
მხარეში უკანასკნელად, რომ იყო. უკანასკნელად ეხვეოდა მათ ნინისთან ახლაც აქვთ ურთიერთობა.
მისთვის საყვარელ მამას. თეონა დვალიშვილი, და: „ოცნებად ჰქონდა სამხედრო
როცა დარეკავდა, გვეუბნებოდა, „მე კარგად ვარ. ახლა ფორმის ჩაცმა. ძალიან მოსწონდა. მამა აფხაზეთის ომის
ოსიაურში ვართ და ბრძანებას ველოდებითო“, ამ დროს კი მონაწილე იყო და მასაც სურდა, სამხედრო პირი გამხდარიყო.
თურმე ცხელ ხაზზე იყო. 11 აგვისტოს დილის 9 საათზე ხშირად ვიხსენებთ მის ნათქვამს: ,,ნეტავ როდის
უკვე სამშვიდობოს გამოვდივართო. უკანასკნელად, გავიზრდები, რომ ფორმა ჩავიცვაო“. სულ ასე ამბობდა,
მახსოვს, იმავე დღეს სამის ნახევარზე ვესაუბრეთ. დედა ამ სამხედრო აკადემიაში უნდა ჩავაბარო, იურიდიულზე
ყველაფერს საშინლად განიცდიდა. მამას ეუბნებოდა: შვილი მშობლების ხათრით ვარო, `მამა, ჩემგან პოლიციელი არ
მომიყვანეო. მამამ დედას მისცა ტელეფონი, ესაუბრეო. დადგებაო, მე სამხედრო პირი უნდა გავხდეო“. იურისტობა
უცებ აფეთქების ხმა გავიგონეთ ტელეფონში, დედას არ უნდოდა, ვერც მოესწრო მის დამთავრებას და დიპლომის
ცრემლები წასკდა, მიშიკომ კი ასე უთხრა: ,,რა იყო დედა, აღებას. მისი დიპლომი სექტემბერში გამოგვიგზავნეს.
კი არ მოვმკვდარვარ, რა გატირებსო“. ამის მერე გაითიშა, რთულია ამის სიტყვებით გადმოცემა, რა შეგრძნება იყო
ვეღარც ვუკავშირდებოდით. ეს იყო მისი უკანასკნელი ეს... აიხდინა კიდეც თავისი სურვილი. მე ვეუბნებოდი, მეც
საუბარი დედასთან... სწორედ მაშინ, როცა უკანასკნელად მინდა ჯარში, წამიყვანე-მეთქი. `არაო მითხრა, ჯარი კაცის
ესაუბრა დედას, შინდისში ყოფილან. გამოსვლის ბრძანება საქმეა. შენ რაც გევალება ის გააკეთეო“. ჯარს ვაჟკაცურ
მიუღიათ, მაგრამ მტრის ალყაში მოქცეულა 12 ჯარისკაცი. საქმეს ეძახდა. მისი სულისკვეთება მის ამ ლექსშიც ჩანს:
მხოლოდ 12 ბიჭი უწევდა მტერს წინააღმდეგობას და ,,ჩემო საქართველო!
ტყვიას ტყვიაზე ახვედრებდა. იცით, რა ლეგენდები დადის შენთვის ვილოცებ, და
ამ ბიჭებზე? საათ ნახევარი ეწინააღმდეგებოდნენ მტერს. შენთვის ვიარსებებ.
კიდევ გაუწევდნენ წინააღმდეგობას... მაგრამ საავიაციო მრავალჯერ დატანჯულო,
ძალა იქნა გამოყენებული და სწორედ ამის მსხვერპლნი მრავალჯერ ჭირნახულო,
გახდნენ. მათგან ერთი გადარჩენილა, მაგ რამ, რომ მრავალჯერ სისხლდაღვრილო -
დაუნახავს განგმირული თანამებრძოლები, იმასაც თავი ჩემო საქართველო!“
183
ასლან
შაინიძე
1985 - 2008
ემალ შაინიძეს სამი ვაჟი ჰყავდა, სამივე ჯარისკაცი, ნდა ტელეფონი და მას დაუტოვა. პატარა ბიჭს ჰქონდა
სამივე რუსული აგრესიის წინააღმდეგ იბრძოდა თან ტელეფონი, მაგრამ ომის დროს ვერც მას ვერ ვუ
აგვისტოს ომში. მამამ ბოლოს ისინი პატარა ძმის კავშირდებოდით, კავშირი არ იყო. ტელევიზიით რომ
დაბადების დღეზე ნახა თავშეყრილები – 2008 წლის 22 გავიგეთ ომის დაწყების ამბავი, შევშფოთდით, სამივე
ივნისს. სამ ძმას ერთად ვეღარავინ ნახავს – უფროსი, ასლან ბიჭი ომში გვყავდა.
შაინიძე გმირულად დაეცა ბრძოლის ველზე ცხინვალის შუათანა კოდორში იყო, ასლანი და პატარა ბიჭი
მისადგომებთან... – ცხინვალში. გვერდიგვერდ ბრძოლამ არ მოუწიათ,
ასლან შაინიძე 1985 წელს, ხულოს რაიონის სოფელ ცხინვალში შესვლამდე ცხინვალის შესასვლელთან
წაბლანაში დაიბადა. 3 წლის იყო, სოფელს სტიქია რომ შეხვედრიან ერთმანეთს, 2-3 წუთი ულაპარაკიათ,
დაატყდა თავს და ოჯახი ბოლნისის რაიონში, სოფელ შემდეგ პატარა ბიჭის ნაწილი წინ წავიდა, ასლანი
დისველში ჩაასახლეს. მეკავშირე იყო, მისადგომებთან იბრძოდა. 8 აგვისტო
ჯემალ შაინიძე: „წყნარი, თბილი, საყვარელი ბავშვი რომ გათენდა, ცხინვალში წასვლა გადავწყვიტე, ბიჭები
იყო, ყველასთან იოლად ნახულობდა საერთო ენას. ცხრა ომში მყავდა და შინ რა გამაჩერებდა. ყველა თავს
კლასი სოფელში დაამთავრა და რადგან სოფელში სრული მარიდებდა, გამირბოდნენ, თურმე უკვე ჩამოსული იყო
საშუალო სკოლა არ იყო, ისევ მშობლიურ სოფელში ამბავი, რომ იმ დილით, 11-12 საათისთვის, ასლანი უკვე
წავიდა. აჭარაში. ჩემი მშობლები ისევ იქ ცხოვრობენ დაღუპულა და მოასვენებდნენ“.
დღესაც, დარჩნენ, არ წამოვიდნენ. ასლანმა იქ დაამთავრა ასლან შაინიძე იმ საღამოსვე ჩაასვენეს ბოლნისის
საშუალო სკოლა. რაიონში.
აქ რაიონი შორს იყო, გაუჭირდებოდა სიარული, „ფეხში ყოფილა დაჭრილი, ექიმები მისულან კიდეც
სწავლას იყო მოწადინებული... ფეხბურთი უყვარდა, 24 საშველად, არ გამოჰყოლია, მისი ასმეთაური ყოფილა
საათი რომ ბურთი ფეხზე ჰქონოდა, არ მოსწყინდებოდა. დაჭრილი და იმის საშველად წავიდა. „ბათინკიდან“ თასმა
სკოლის დამთავრების შემდეგ ნიკო ნიკოლაძის მოიხსნა, ფეხზე შემოიკრა და ისე წავიდა. რომ გამოჰყავდა,
სახელობის ინსტიტუტის ბოლნისის ფილიალში ჩააბარა, მაშინ მოყვა დაბომბვაში. ასმეთაური გადარჩა, ასლანს კი
საბაჟო ეკონომიკურ ფაკულტეტზე. 4 წელი სწავლობდა, „ასკოლკებმა“ ხერხემალი დაუზიანა...“
შემდეგ პატარა ძმა წავიდა სავალდებულო სამსახურში, საბრძოლო მოქმედებები უკვე დასრულებული იყო,
ძმაკაციც ჯარში ჰყავდა და თავადაც მოიწადინა ჯა ჯარი ნელ-ნელა უკან ბრუნდებოდა, ასლანის უმცროსი
რი სკაცობა. ამბობდა, სჯობია, ერის სამსახურში ჩა ძმა გორში დაჭრილებს რომ გამოაყოლეს. გორში
ვდგეო“. შეაპარეს, რომ მისი ძმა დაჭრილი იყო და პირდაპირ
ასლანმა მომავალი მეუღლე – რუსუდანი აჭარაში ბოლნისში წასულიყო. უმცროსი ძმა მიხვდა, რაც ხდებოდა
სწავლის პერიოდში გაიცნო. პირობაც დაუთქვამთ, უფროსი ძმის თავს. შუათანა ძმა რომ კოდორიდან
რომ ოჯახს შექმნიდნენ და მალევე შეასრულეს კიდეც დაბრუნდა, ასლანი უკვე დაკრძალული იყო. ისიც ომის
– სტუდენტობისას შეუღლდნენ. ასლანი რომ ჯარში მსხვერპლი აღმოჩნდა. იმ დავიდარაბაში მანქანა ხევში
კონტრაქტით წავიდა, შინ ორი პაწია დატოვა – 1 წლისა ეჩეხებოდათ, ბიჭები გადმომხტარან თავის საშველად.
და 2 წლის. მანქანა არ გადავარდა, მაგრამ გადმომხტარმა შაინიძემ
ვაზიანში, პირველ ბრიგადაში მსახურობდა, შემდეგ თავი დაარტყა, ტრავმა მიიღო. მალავდა, არ ამბობდა,
პირველი ბრიგადა გორში გადავიდა. რომ არ „დაებრაკათ“. მაგრამ ტრავმამ თავი არ დამალა.
ჯემალ შაინიძე: „ძალიან მოსწონდა ჯარი და ამბობდა: ჯერ კიდევ ბათუმის ნაწილში მსახურობდა, რომ გაითიშა,
მე მგონი, პენსიაშიც რომ გამიშვან, სახლში ვერ გავძლებო. შემდეგ მამამ ბოლნისის რაიონში გადააყვანინა. აპრილში
ძალიან ინტერესიანი იყო, ყველანაირი ტექნიკა, ყველანაირი უკვე იქ გაეთიშა მამას მანქანაში.
იარაღი აინტერესებდა, შეყვარებული იყო თავის საქმეზე. „მაშინვე წავიყვანეთ ექიმებთან. 4 ოპერაცია ჩაუტარდა
ძმაკაცები, უფროსები, ვინც კი შემხვედრია, ყველა თოდუას კლინიკაში, შემდეგ თავდაცვის სამინისტროს
კმაყოფილი იყო“. დახმარებით 2 თვე ისრაელშიც ვმკურნალობდით, იქიდან
მერე მოახლოვდა ავბედითი აგვისტო. 5 აგვისტოს, როცა რომ ჩამოვედით, გორის ჰოსპიტალში იწვა, ახლაც
გამოიძახეს, ასლან შაინიძე ოჯახში იყო. საავადმყოფოში წევს, მაგრამ შედეგი ჯერჯერობით არ
„მგონი, ხვდებოდა, რაც ხდებოდა, ყველა ჩანს...“
გადაგვკოცნა, მთელი სოფელი შემოირბინა, ყველას ჯემალ შაინიძეს არ დასცალდა, ბიჭებისთვის ჩაეკითხა
დაემშვიდობა და ისე წავიდა. ტელეფონი შინ დატოვა, ბრძოლის ველზე. მაგრამ ომის დამთავრებისთანავე
ცოლი ბათუმში იყო წასასვლელი, გაფუჭებული ჰქო მუხროვანის ბაზაზე დაბანაკებულ ნაწილში მივიდა.
187
„მინდოდა, ჯარში შევსულიყავი. მაშინ უარი მითხრეს, ჯემალ შაინიძე.
წადი ჯერ ოჯახს მიხედე და გამოგიძახებთო. მერე ასლან შაინიძის პატარები დღეს უკვე 3 და 4 წლისანი
საავიაციო ნაწილში დავიწყე სამსახური. პატარა დღესაც არიან. თავად სულ რაღაც 23 წლის იყო, მტერს რომ
ჯარშია, შუათანაც ჯარისკაცად ითვლება ისევ...“ – ამბობს შეაკვდა...
188
დავით
ბლიაძე
1985 - 2008
ს ერთი ქვიშხეთელი ბიჭი იყო. ჯარში წასვლა დედის ოჯახის შექმნაზე რომ ვეტყოდით რამეს, გვეტყოდა,
ავადმყოფობამ გადააწყვეტინა – დედას მკერდი სანამ კონტრაქტს არ მოვრჩები, ცოლს არ შევირთავო.
მოჰკვეთეს... წავიდა და... დაამტკიცა, რომ დედის შეყვარებული ჰყავდა, ბოლოს წაკინკლავებულან...
ნაწოვი ძუძუ არმად არ შერგებია – მტერს თავი შეაკლა. ერაყში აპირებდა წასვლას, უნდოდა, რომ ოჯახი მოეწყო,
ავადმყოფი დედა ლოგინად ჩავარდა... თავს იმითღა დაბინავებულიყო, არ დასცალდა... სულ წელიწად-ნახევარი
ინუგეშებს, რომ მისი ვაჟი სამშობლოს შეეწირა ზვარაკად... მსახურობდა, მერე ომი დაიწყო... ბოლოს 2 აგვისტოს
დავით ბლიაძე სულ 23 წლის იყო... ვნახეთ. სახლში იყო მოსული. დედამისისთვის კიდეც
ბუხუტი ბლიაძე, მამა: „დათო სიყვარულითა და უთქვამს, მგონი, ომი იწყებაო. ჩემს მეუღლეს დაურიგებია:
იუმორით სავსე ბიჭი იყო, მშრომელი, დაუზარელი... ძალიან შვილო, ფრთხილადო. რა ფრთხილადო, სამშობლოს
ხალისიანი, ისე ხუმრობდა, რომ არავის წყენა არ რჩებოდა... გულისთვის არ შევაკლავ თავსო? ომი რომ დაიწყო, იმის
სპორტი უყვარდა, ბავშვობაში კრივზეც დადიოდა. მერე სატელეფონო კავშირიც არ გვქონია. ტელეფონი
თევზაობა უყვარდა, კარგად ცურავდა. ზუსტად იცოდა, ნაწილში ჰქონდა დატოვებული...
სოკო როდის უნდა მოკრეფილიყო, პირველს მას უნდა ომი რომ დამთავრდა და არა და არ გამოჩნდა, ნაწილში
მოეკრიფა. ჯონჯოლი რომ შემოვიდოდა, აუცილებლად რამდენჯერმე მივედი, მეთაურიც და ჯარისკაცებიც ერთსა
კრეფდა და მოჰქონდა, შრომა უხაროდა. სწავლაც უყვარდა. და იმავეს მეუბნებოდნენ, ჩვენ მკვდარი არ გვინახავსო.
ვერ ვიტყვი, რომ ფრიადზე სწავლობდა, საშუალო მოსწავლე იმედი გვქონდა, რომ ტყვედ იქნებოდა ჩავარდნილი.
იყო, სხვას არ ჩამორჩებოდა. უყვარდა წიგნის კითხვა, საბოლოოდ, 20 ოქტომბერს გვითხრეს დეენემის პასუხი.
რომანებს ეტანებოდა. სკოლიდან რომ დაბრუნდებოდა, ჯერ მუხათგვერდიდან კი გადმოვასვენეთ და დავკრძალეთ,
გაკვეთილებს მოამზადებდა, მერე ბავშვებთან სათამაშოდ მაგრამ ხანდახან დღესაც ტყუილი მგონია. რუსთაველი
გავარდებოდა, გვიან საღამოს კი, რომ გვეგონა, ეძინა, ბიჭია, ლევან ჩალაძე, იმან თქვა, გზის ერთ მხარეს დათო
წიგნს კითხულობდა, სულ 4-5 საათი ძილი ჰყოფნიდა... იყო, მეორე მხარეს – მე, ვიბრძოდით, მაგრამ რუსი რომ
არ უყვარდა ზედმეტად გადაპრანჭული გოგოები...“ შემოვიდა, აირია ყველაფერი და იმის მერე არ მინახავს, მეც
სკოლის დამთავრების შემდეგ, სამხედრო ვალი ოსიაურში არ ვიცი, როგორ გადავრჩიო. როგორც გარდაცვალების
მოიხადა. შემდეგ, რეზერვშიც წავიდა საკუთარი ნებით. მოწმობაში წერია, 9 აგვისტოსაა დაღუპული ცხინვალის
კარგი დრო იყო, კარგი პირობები და როგორ ვეტყოდი მისადგომებთან. დედამ დათოს დაღუპვა რომ გაიგო,
უარს, წავიდა კონტრაქტით, ვაზიანის მეოთხე ბრიგადაში ლოგინად ჩავარდა... ძნელია, თავი დაიმშვიდო, მაგრამ თავს
მსახურობდა. ძალიან მოსწონდა ჯარში. ამბობდა, იმითღა ვიმშვიდებთ, რომ სამშობლოს შეეწირა...“
კონტრაქტს რომ ვადა გაუვა, კიდევ უნდა გავაგრძელოო. დათო ბლიაძე გმირია, ვახტანგ გორგასლის ორდენოსანი.
191
ვასილ
განჯელაშვილი
1986 - 2008
აგვისტო... რუსულმა ავიაციამ გორის სამხედრო გორის დაცვის დეპარტამენტში. სამხედრო რეჟიმს
ბაზას კასეტური ბომბებით შეუტია... ავიაიერიშმა შეჩვეულმა მტკიცედ გადაწყვიტა, ჯარისკაცი გამხდარიყო
40-მდე ქართველ ჯარისკაცს წამებში მოუსწრაფა და კონტრაქტს მოაწერა ხელი. გორის ჯავშან-სატანკო
სიცოცხლე... გარდაცვლილთა შორის იყო 22 წლის ვასიკო ბატალიონში სპეციალური მომზადება გაიარა და შტაბის
განჯელაშვილი, სვენეთელი ბიჭი, რომელიც რამდენიმე ოცეულში ჩაირიცხა...
დღეში (24 აგვისტოს) დაქორწინებას აპირებდა, თუმცა არ ლელა განჯელაშვილი: „ჩვიდმეტი წლის იყო, ჯარში რომ
დასცალდა. წავიდა და იტყოდა ხოლმე, ხუთი წელი მიხდება სტაჟი, რაც
განჯელაშვილების ოჯახი ვაჟის დაბადებას დიდხანს ფორმა მაცვიაო. მისი მომავალი სამხედრო ცხოვრებას
ელოდა... ორი ქალიშვილის შემდეგ მშობლებს ნატვრა უკავშირდებოდა. ამბობდა, ერაყშიც უნდა წავიდეო...
აუსრულდათ და ბიჭი შეეძინათ. პაპის სახელი დაარქვეს – ყოველთვის დილის რვის ნახევარზე დგებოდა“.
ვასიკო. ნანატრ ბიჭს ოჯახი ლაღად ზრდიდა... ექვს აგვისტოსაც უთენია, ექვს საათზე დაურეკეს და
ლელა განჯელაშვილი, ვასიკოს და: „24 წლის გახდებოდა გამოიძახეს. დედას უთხრა, ყაზარმული გამოცხადდა და
12 თებერვალს... ორი წელი გავიდა იმ საშინელი დღიდან. გავრბივარო. დას დღემდე სანანებლად აქვს, რომ იმ დილით
სამი დედმამიშვილი ვიყავით, ვასო ნანატრი მემკვიდრე იყო. ადრიანად არ ადგა და ძმა არ გააცილა.
გათამამებული გვყავდა, მაქსიმალურად ხელი ეწყობოდა, ლელა განჯელაშვილი: „24 აგვისტოს უნდა ექორწინა,
რასაც მოისურვებდა. უზრუნველი ბავშვობა ჰქონდა. დიდ გეგმებს აწყობდა. შავ-თეთრად შებრიზგული სახლი არ
ძალიან მორიდებული და ჭკვიანი იყო. არასდორს არავის მოსწონდა, ვარდისფრად უნდა შევღებოო. შრომისმოყვარე
აწუხებდა. მამისგან განსაკუთრებულად იყო გათამამებული. იყო, ოჯახის შესაქმნელად ემზადებოდა... მეორე სართულს
საჭეს პირველი კლასიდან დაეუფლა. პედლებს რომ ვერ როგორც მინდა, ისე მოვიწყობ და ჩემს ცოლ-შვილთან
სწვდებოდა, მამას კალთაში ეჯდა და ისე ატარებდა. ერთად ვიცხოვრებო. ბავშვებზე გიჟდებოდა. ბიძაშვილს
ხუთი-ექვსი წლიდან დამოუკიდებლად მართავდა. უკვე შვილი რომ შეეძინა, უთქვამს, ნეტა ჩემს შვილს ხელში
მოზრდილი ავტომობილს მამის უკითხავად რომ წაიყვანდა, როდის დავიჭერო...“
მამაჩემი ჩვენ გვეჩხუბებოდა, რატომ გაატანეთო. სახლში უკვე ორი წელია, განჯელაშვილების სახლში ყველა
რომ მოვიდოდა, ერთ სიტყვას არ ეტყოდა, არ აჩვენებდა, სადღესასწაულო დღე ვასოს საფლავზე გასვლით იწყება...
რომ გაბრაზებული იყო. მამას სიგიჟემდე უყვარდა...“ რამდენიმე დღეში მეგობრის ბავშვი უნდა მოენათლა, არ
„მთელი წელი იჯდა და ქალივით ხმამაღლა ტიროდა, დასცალდა. ის ბავშვი ვასოს დამ, ლელამ მონათლა.
ყოველთვის ამბობდა, ვისაც ვუყურებ, ყველას სახეში მომავალი საცოლე პირველად მეგობრის ქორწილში
ვასიკოს ვხედავო. დიაბეტი ჰქონდა და გორის ჰოსპიტალში ნახა. ჯერ ტელეფონით ეკონტაქტებოდა, მერე გორში,
გვეწვინა. 9 აგვისტოს, წლისთავზე რამდენიმე საათით სასწავლებელში აკითხავდა და ერთ დღესაც სიყვარულში
სახლში ამოვიყვანეთ, ვერაფერი ვერ გაიგო, სახლში რა გამოუტყდა...
ხდებოდა. 15 სექტემბერს მამაც ინფარქტით დაიღუპა...“ ლელა განჯელაშვილი: „იმ გოგოსთან ახლაც გვაქვს
და ახლაც ცრემლიანი იხსენებს ვასიკოს ხასიათს... ურთიერთობა. ბევრი ცოლი არ იქნება ისეთი მწუხარე,
ამბობს, რომ ძალიან ჯიუტი იყო, მაგრამ უზრდელი როგორც დღეს ის გოგოა. გასვენება, ორმოცი, დაბადების
არასდროს ყოფილა. უპრეტენზიო იყოო. ჩუმი, წყნარი, დღე, წლისთავი, მიცვალებულის დღეები... ის ყოველთვის
ხალისიანი, – ასე აფასებენ მას მეგობრებიც. ყოველთვის ჩვენთან არის. ატენელი გოგოა, ერთხელ მოიტაცა და
რაღაცას ჩხირკედელაობდაო. მერე უკან დააბრუნეს. უკვე დაგეგმილი ჰქონდა, რომ 24
სკოლის დამთავრების შემდეგ არ დაიშალა, ჯარში აგვისტოს ბორჯომში უნდა წაეყვანა და მარიამობისთვის,
უნდა წავიდეო, დედას ნანატრი ბიჭი სამხედროს 28-ში სახლში უნდა მოსულიყვნენ... ბოლოს 5 აგვისტოს
მკაცრი ცხოვრებისთვის არ ემეტებოდა. ერთი ჰყავდა ნახა. მათი სიყვარული ერთ წელს გაგრძელდა... ერთ
და იმიტომ... ისიც იცოდა, თუ საქართველოს საფრთხე საღამოს სახლში ნედლი თხილი მოკრიფა, ატენში მივდივარ,
დაემუქრებოდა, დაუფიქრებლად დადგებოდა სამშობლოს შეყვარებულს დავპირდი და უნდა ავუტანოო... ბოლოს
სადარაჯოზე. დედის შიში გამართლდა. ჯიუტი იყო. რასაც მისთვის 8 აგვისტოს დაურეკავს...“
იტყოდა, გაჰქონდა კიდეც თავისი. ძალიან ეამაყებოდა 9 აგვისტოს, დილის 11-ის სამ წუთზე უკანასკნელად
ჯარისკაცობა. თავს იწონებდა ახალი ფორმით. სამსახურში ელაპარაკა დას. ტელეფონზე ანგარიში შემივსეთო, –
არასდროს აგვიანებდა და სიფრიფანა ბიჭი ვაჟკაცურად უთქვამს. შვიდ წუთში მისი ტელეფონი გაითიშა...
იტანდა სამხედრო ცხოვრებას. 2003 წელს მოხალისედ ლელა განჯელაშვილი: „ჩემმა დამ დამირეკა, გორის
წავიდა სავალდებულო სამხედრო სამსახურის გასავლელად ნაწილი დაბომბეს და ვეღარ ვრეკავთ ვასიკოსთანო.
სამთავრობო დაცვაში. 2005 წლის თებერვლიდან მუშაობდა ვუთხარი, ნუ გეშინიათ, ამ წუთში ველაპარაკე და ცოცხალია-
195
მეთქი. მასთან ერთად 39 ბიჭი იყო, ყველანი ერთმანეთის დარეკვას: ლაშა საით არის, გურამი საით არისო, ყველას
ძმაკაცები, ბავშვის ნათლიები და მეჯვარეები იყვნენ. კითხულობდა, აინტერესებდა, როგორ ვიყავით“.
მათთან დავიწყეთ დარეკვა, მაგრამ ყველას ტელეფონი ლელა განჯელაშვილი: „ბოლო პერიოდში რაღაცნაირად
გათიშული იყო... იყო ატეხილი. ივლისის ბოლო რიცხვები, 27-28 იყო, სახლში
გორის ნაწილი დაებომბათ. ბიძაჩემი რომ მივიდა ნაწილში, ნასვამი მოვიდა და დედას უთხრა, გუშინ შეყვარებული
თავიდან დაუმალეს, ცოცხალიაო, მაგრამ მიხვდნენ, რომ გამოვცადე და დავრწმუნდი, ძალიან ვყვარებივარო.
დამალვას აზრი აღარ ჰქონდა... ერთ საათში მიცვალებული ჯარიდან დაურეკავს, ტანკების ხმა ისმოდა და უთქვამს,
მოიყვანეს სახლში. საფეთქელში ჰქონდა ჭრილობა... ცხინვალში მივყავართ, ომი დაიწყო და ვეღარ მნახავო.
ჩემი მეუღლე ცხინვალის რაიონიდან, თამარაშენიდან მანამდე სახლში შეყვარებულზე არაფერს ამბობდა, მაგრამ
არის, ჩემი დედამთილ-მამამთილი იქ იყვნენ, რვაში საღამოს ბოლო პერიოდში გულღია გახდა და გვიკვირდა კიდეც...“
გამოვიდნენ სოფლიდან. იმათ ურეკავდა, კითხულობდა, 12 აგვისტოს, როცა რუსული ავიაცია გორს კასეტური
ხომ კარგად ხართო, თავის თავზე არც ფიქრობდა, ბომბებით უტევდა, ვასო უკანასკნელ გზაზე სულ
გვამშვიდებდა, გორში საშიში არაფერიაო. ჩვენი ბიძაშვილი რამდენიმე კაცმა გააცილა და მშობლიურ მიწას მიაბარა.
„სპეცნაზშია“, მასაც ყოველ წუთს ურეკავდა და ეუბნებოდა, ვასიკო განჯელაშვილი საქართველოს პრეზიდენტის 2009
ცოტაც გაუძელით, ყველაფერი კარგად იქნებაო. ბოლოს, წლის 21 აპრილის N288 ბრძანებულებით დაჯილდოვდა
ტელეფონის ხაზები რომ აირია, მარტო ჩემთან ახერხებდა მედლით „მხედრული მამაცობისთვის“.
196
მზეჭაბუკ
მიჩიტაშვილი
1975 - 2008
ზეჭაბუკ მიჩიტაშვილი 32 წლის იყო... ნუ წახვალ-მეთქი. როგორ არ წავიდე, დავპირდი და
17 წლისა დაოჯახდა და სავალდებულო სამხედრო მელოდებიანო. სიტყვის კაცი იყო, რასაც იტყოდა, ვერ
სამსახური არ მოუხდია. ჯარში წასვლა 32 წლისამ გადაათქმევინებდი...“
გადაწყვიტა, კონტრაქტს მოაწერა ხელი... თავისი დაბადების დღე განსაკუთრებით უყვარდა.
ექვსი თვე იმსახურა... ამბობდა, ისეთ დღეს ვარ დაბადებული, ღმერთის
1975 წელის 14 ოქტომბერს, მცხეთობას, სოფელ მფარველობა არ მომაკლდებაო...
ზერდში, მიჩიტაშვილების ოჯახში მესამე ვაჟი დაიბადა, მაკა თოდაძე: „ტანით პატარა, მაგრამ ძალიან გულადი
მზეჭაბუკი დაარქვეს. სულ ოთხნი იყვნენ – სამი ძმა და მამაცი იყო. სიტყვა ყველგან ეთქმოდა.
და ერთი და. ჭკვიანი და დამჯერი ბავშვი ყოფილა... 12 ისეთი უშუალო და მოსიყვარულე იყო, რომ ხანდახან
წლისამ კლარნეტზე დაკვრა ისწავლა. კარგად მღეროდა. ვფიქრობდი, ქმარზე მეტია-მეთქი. წლოვანებითაც თით
13 წლისას კონსერვატორიაში მოუსმინეს, დიდი მომავალი ქმის ტოლები ვიყავით, ის ჩემი ძალიან დიდი მეგობარი
უწინასწარმეტყველეს. მუსიკის გარეშე ვერ წარმოედგინა იყო... არ უნდოდა, რომ მემუშავა, ყველანაირად მა
ცხოვრება... ნებივრებდა, ცდილობდა, ყოველდღე რაღაცით გავეხ
„დედმამიშვილებისგან განსხვავებული იყო. უმცროს არებინე...“
ძმას, ზვიადს სულ იმას ეუბნებოდა, ჯარში აუცილებლად ომამდე შვებულებაში იყო, ზღვაზე დაისვენა ცოლ-
უნდა წახვიდეო... გორში ვისთვისაც არ უნდა გეკითხათ, შვილთან ერთად. რომ ჩამოვიდნენ, მალევე განგაშიც
მეკლარნეტე ჭაბუკა, ყველა მიგასწავლიდათ მისამართს ან გამოცხადდა.
ადგილს, სადაც შეიძლებოდა მისი ნახვა... დიდთან დიდი, მაკა თოდაძე: „სანამ ეს უბედურება მოხდებოდა,
პატარასთან პატარა, საერთო ენას ყველასთან ნახულობდა. ივლისის ბოლოს ზღვაზე წაგვიყვანა დასასვენებლად.
განსაკუთრებულად უყვარდათ...“ ჯარიდან შვებულება ჰქონდა აღებული და თვითონაც
გორის ჯავშან-სატანკო ბატალიონში სპეციალური რამდენიმე დღე დარჩა ჩვენთან ერთად. ოთხი დღის მერე
მომზადება გაიარა. დაცვის მეორე ოცეულისა და მეორე ქორწილში უნდა წასულიყო გორში და წამოვიდა. ცოტა
ათეულის მსროლელის თანამდებობაზე დაინიშნა... უცნაური მეჩვენა. რომ მოდიოდა, განსაკუთრებულად
საყვარელ პროფესიას ჯარშიც ვერ უღალატა. თბილისიდან გვკოცნიდა... ბოლოს 7 აგვისტოს ვნახე. მობილურით
მუსიკალური ინსტრუმენტები გამოიწერა, ორკესტრი ვკონტაქტობდით. ბოლოს რომ დამირეკა, გორი უკვე
შექმნა, მაგრამ... არ დასცალდა. დაცლილი იყო. მკითხა, რას აპირებ, რატომ ხარ სახლში,
მაკა თოდაძე: „პატარები დავქორწინდით. ის 17 წლის სასწრაფოდ გადიო... მისი ნაწილი ჩვენს სახლთან ახლოს
იყო, მე – 15-ის. კლასელის მეჯვარე ვიყავი და ქორწილიდან იდგა და რომ ვიცოდი, ის იქ იყო, ერთი წუთითაც არ
მომიტაცა. არ ვიცნობდი და არც ის მიცნობდა. სახლში მიფიქრია იქაურობის დატოვება... ვუთხარი, არსად
დამაბრუნეს. მეორედაც მომიტაცა და დავრჩი... რომ წამსვლელი არ ვარ, სახლში ვრჩები-მეთქი... ბოლოს,
იტყვიან, ერთმანეთი გავზარდეთ... ერთად 15 წელი რომ ვურეკავდი, ვეღარ მელაპარაკებოდა, არ ეცალა...
ვიცხოვრეთ... წლისთავზე გვანცა შეგვეძინა, მამობა უხ გორის დაბომბვა რომ დაიწყო, ტელეფონის ხაზები აირია
აროდა და ეამაყებოდა...“ და ვეღარ ვუკავშირდებოდი. ჩემი თვალით ვხედავდი,
დიდხანს რომ ვერ იცოცხლებდა, წინასწარ გრძნობდა... როგორ იბომბებოდა ყველაფერი... ნაწილი რომ დაბომბეს,
ხშირად ესიზმრებოდა გარდაცვლილი მამიდა, – იხსენებს ტელევიზორს ვუყურებდი...
თვალცრემლიანი მეუღლე... 2008 წლის 9 აგვისტოს, გორის მისი ცხედარი ჩემმა სიძემ იპოვა. იმ დღესვე
სატანკო ბაზის დაბომბვამ სიცოცხლე მოუსწრაფა 32 წლის მოვასვენეთ სახლში. სახეზე არ მინახავს... მინდოდა, ისეთი
მზეჭაბუკ მიჩიტაშვილს. დამმახსოვრებოდა, როგორიც იყო.
მაკა თოდაძე: „ჭაბუკა რომ დაბადებულა, სახელი გორში ვაპირებდით მის დასაფლავებას, მაგრამ
მამიდას დაურქმევია, უშვილო ქალი იყო და მესამე შეუძლებელი იყო... სროლისა და თვითმფრინავების ხმა
ძმისშვილი განსაკუთრებულად უყვარდა. ჩემი შვილიაო, ისმოდა...
ამბობდა. გარდაცვალებამდე რამდენიმე დღით ადრე არაფერს აზრი აღარ აქვს. რა უნდა მოხდეს ისეთი,
მამიდა ესიზმრებოდა... ჯერ ჯარშიც არ იყო წასული, რომ რამე გამიხარდეს? მარტო ჩემი შვილისთვის
რომ ამას გაიძახოდა. ასე ნუ ამბობ-მეთქი, ვეუბნებოდი ვარსებობ, ცხოვრება უინტერესო გახდა და დინებას
და მას მერე აღარ უთქვამს. რაღაცის შიში ჰქონდა მივყვები... ღმერთს მადლობას ვუხდი, რომ შვილი
და უნდოდა, ყველაფერი მოესწრო... ერთ საღამოს დამრჩა და მისთვის ვაგრძელებ ცხოვრებას. არაფერს
ქორწილში უნდა წასულიყო, შუადღისას გამოვიძინებო, არ ვაკლებ, მაგრამ მამა აკლია... როცა ენატრება, იმ
მითხრა. გამოეღვიძა, გული ცუდს მიგრძნობსო. ვუთხარი, ვიდეოკასეტებს რთავს, სადაც ჭაბუკა მღერის, და მის
199
ტანსაცმელს ეფერება...“ გმირულად დაცემის შემდეგ მზეჭაბუკ მიჩიტაშვილი
იმ დღეს დაცარიელებულ სოფელ ზერდში მხოლოდ საქართველოს პრეზიდენტის 2009 წლის 21 აპრილის
ქალები მიაცილებდნენ უკანასკნელ გზაზე შვილებს, ბრძანებით დაჯილდოვდა მედლით „მხედრული მამ
მეუღლეებსა და ნათესავებს... დედები, რომლებმაც შავების აცობისთვის“. მაკა თოდაძემ მეუღლის გარდაცვალების
ჩაცმაც ვერ მოასწრეს... სროლისა და აფეთქების ხმებში შემდეგ ჯარისკაცის ფორმა ჩაიცვა. დღეს ის გორში
ისმოდა განწირული კივილი... 10 აგვისტოს ცრემლით მეხუთე ბრიგადაში მსახურობს, კაპრალის წოდებით... თუ
გაჟღენთილი მიწა იბარებდა ახალგაზრდა, სიცოცხლით სამშობლოს დასჭირდა, ისიც ისევე გმირულად იბრძოლებს,
სავსე გმირს – ჭაბუკა მიჩიტაშვილს... როგორც მისმა მეუღლემ იბრძოლა.
200
ზურაბ
ურიგაშვილი
1983 - 2008
აგვისტოს ცხინვალში შედიოდნენ... „ბეემპე“ გაუფ „ომამდე ცუდი წინათგრძნობა ჰქონდა. არ ვიცი, სიზმარი
უჭდათ და სოფელ სვენეთთან შეჩერდნენ. მანქანას ნახა თუ გული უგრძნობდა, მაგრამ სულ იმას ამბობდა, თუ
ელოდებოდნენ, ნაწილში უნდა დაბრუნებულიყვნენ. ომი დაიწყო, ვერ გადავრჩებიო... ახლა რომ ვაკვირდები,
ბოლოს დას ელაპარაკა, წყალი მომიტანეთ და ბავშვებიც ბოლო პერიოდში, რაღაცნაირად აღელვებული იყო.
მანახვეთო... ზურა ურიგაშვილი „ბეემპეზე“ მემიზნე ექვსში, განგაში რომ გამოცხადდა, ღამე, ორ საათზე
ოპერატორი იყო. დაურეკეს. ორ წუთში ჩაიცვა და სახლიდან გიჟივით
იმ ღამეს ტანკი გორის ნაწილში ჩამოიყვანეს. 9 აგვისტოს, გავარდა. შვიდში წაიყვანეს ცხინვალისკენ. მირეკავდა,
როცა გორის ინტენსიური დაბომბვა დაიწყო, ხმაურზე მამშვიდებდა, თვითონ არანაირი შიში არ ჰქონდა... რვაში
ზურა, დანარჩენ ჯარისკაცებთან ერთად, ნაწილის ეზოში ისევ გამოსულა, „ბეემპე“ გაფუჭებიათ. არ ვიცოდი, ეს
გამოსულა... მერე გავიგე. ბოლოს რვაში საღამოს ველაპარაკე. ცხრაში
საზარელი აფეთქების ხმა... დილით რომ ვრეკავდი, უკვე გათიშული ჰქონდა ტელეფონი.
ერთ წამში ყველაფერი მიწასთან გასწორდა... ზურა 25 ბოლოს, გორის დაბომბვა რომ დაიწყო, მე, ბავშვი და
წლის იყო... დედაჩემი თბილისში წამოვედით... მეორე დღეს მამამთილმა
1983 წლის 5 სექტემბერს ურიგაშვილების ოჯახში, დამირეკა, დაიღუპაო... იმ დღესვე ჩავედი მეჯვრისხევში...
პირველი შვილის შემდეგ, ნანატრი ბიჭი გაჩნდა. ცხოვრება რთული ყოფილა. მინდა გიორგი, მამის მსგავსად,
ნაირა მედოიძე, ზურას დედა: „52 წლის ვარ... გაჭირვებით ვაჟკაცი გაიზარდოს“.
გავზარდე შვილები. პირველი გოგო შეგვეძინა, ზურა ბოლო სამი წელი სოფლის იშვიათი სტუმარი გახდა.
მეორე იყო... ძალიან დიდი სიხარული შემოიტანა ოჯახში... სამსახური მაქვს ისეთი, რომ დაგვიანება არ შეიძლებაო.
წვალებით გავზარდე. შრომას არ თაკილობდა, ჯან-ღონით პასუხისმგებლობა ჰქონდა. კაპრალი ურიგაშვილი,
სავსე, ძალიან ჭკვიანი, თბილი და უთქმელი ბავშვი იყო. ვერ მეუღლესთან ერთად, გორში, სადგურთან ახლოს, სამხედრო
გაიგებდი, რა სწყინდა... ყველა უყვარდა და ისიც ყველას ბაზიდან რამდენიმე მეტრში ცხოვრობდა. როცა 7 აგვისტოს
უყვარდა. სიტუაცია აირია და ხალხი აქეთ-იქით გარბოდა, დედას
ძალიან სხვანაირი ბავშვი იყო, და-ძმისგან განსხ უკანასკნელად ესაუბრა. უთქვამს, ნუ გეშინია, დედა,
ვავებული. მესამე – 21 წლის ბიჭიც მყავს, მაგრამ ის ძალიან ფანჯრები გააღე და მე დაგიცავო...
სხვანაირი, უთქმელი იყო. სულ იმას ფიქრობდა, როგორ „7 აგვისტოს ველაპარაკე. მითხრა: დედა, ცხინვალში
ვესიამოვნებინეთ. ისე გახდა 25 წლის, რომ მისგან ერთი უნდა შევიდეთო... მაფრთხილებდა, შენს თავს მიხედე,
ცუდად ნათქვამი სიტყვა არ მახსოვს“. ნუ გეშინიაო. ბოლოს ივლისის ბოლოს ვნახე, სოფლის
19 წლისა სავალდებულოს მოსახდელად გორში, დღეობაზე იყო ამოსული, ცოლ-შვილთან ერთად. ბოლო
ჯავშან-სატანკო ბატალიონში გაიწვიეს. იქიდან ვაზიანში პერიოდში სულ გამოძახება ჰქონდა და ვეღარ ახერხებდა
გადაიყვანეს. წელიწად-ნახევრის შემდეგ, რეზერვისტად ხშირად ამოსვლას.
წავიდა. სამხედრო რეჟიმს შეჩვეულმა, ჯარისკაცობა უკვე ბოლოს, ტელეფონზე რომ ვეღარ ვუკავშირდებოდით,
გადაწყვიტა და კონტრაქტს მოაწერა ხელი... მამამისი გორში ამბის გასაგებად წავიდა. უთქვამს, ჩემი
2006 წელს დაქორწინდა. ამ დროს უკვე კონტრაქტით ირინე და ბავშვი გაიყვანეთ აქედან და თბილისში წადითო.
მსახურობდა. როცა თამაზი გორიდან მოდიოდა, ვერხვებთან აფე
ირინე პირველად ქუჩაში დაინახა. უთქვამს, ეს გოგო ჩემი თქების ხმა გაიგო... არ იცოდა, რომ შვილი უკვე აღარ
ცოლი გახდებაო და სამ წელში ეს სიტყვები სისრულეში ჰყავდა...
მოიყვანა... მაგრამ მანამდე იყო „ესემესები“, რომელსაც სანამ თამაზი სახლში მოვიდოდა, ერთ ადგილას ვერ
სატელეფონო საუბრები მოჰყვა, საუბარს – შეხვედრა და ვჩერდებოდი, გული ცუდს მიგრძნობდა, რაღაცა ცუდი
ერთმანეთის სიმპათია. სამი წლის შემდეგ ურთიერთობა ხდებოდა ჩემს თავს. ჩემს მულთან ავედი ჩახისუბანში. იქაც
დაოჯახებით დააგვირგვინეს. მათი თანაცხოვრება ვერ გავჩერდი, მერე მეზობელთან გავედი... ადგილს ვერ
ხანმოკლე აღმოჩნდა. ერთად სულ ორი წელი გაატარეს... ვპოულობდი“.
წლისთავზე ვაჟი შეეძინათ, გიორგი დაარქვეს. სიარულს სიკვდილამდე რამდენიმე თვით ადრე ზურამ ეზოში
რომ დაიწყებს, სპორტზე უნდა ვატაროო, – ოცნებობდა. ფანტანი და ხის სკამი გააკეთა. ეს ადგილი განსაკუთრებულად
ბოლოს, მეჯვისხევში, სოფლის დღესასწაულზე ცოლ- უყვარდაო, – იხსენებენ თვალცრემლიანი მშობლები...
შვილთან ერთად იყო ასული, ბავშვს მთელი უბანი ნაირა მედოიძე, ზურას დედა: „მთელი საღამო აქეთ-
შემოატარა, ნახეთ, როგორი კაცი მყავსო... ბევრ შვილზე იქით დავდიოდი... უკვე შუაღამე იყო, ყველას ეძინა... ეზოში
ოცნებობდა. მის გაკეთებულ ფანტანთან ვიდექი. მანქანის ხმა გავიგე...
ცხრა თვის იყო გიორგი, მამა რომ დაეღუპა... ზურას კლასელთან გაჩერდა, სამხედრო პატრული იყო...
203
მანქანა მერე ჩვენს კართან მოვიდა. ჩემი მეზობელი ქალი მინახავს, მგონია, სადღაც არის წასული. სულ ველოდები.
შემოვიდა. ნაირა, გამაგრდიო... ეს ჩემი სიკვდილი იყო... ვიხედები, ვუყურებ, ან ახლა გამოჩნდება ან ახლა-მეთქი...
გამთენიისას, უბნის ბიჭებმა, გორიდან ზურას ცხედარი ამაზე დიდი უბედურება, რასაც შვილის სიკვდილი ჰქვია,
მოასვენეს.... არაფერია. ძალიან ძნელი ყოფილა... მეორე ბიჭს, ვატოსაც
ვერ ვისვენებდი, კუბოს გარშემო ვუვლიდი, რამდენჯერმე უნდოდა ჯარში კონტრაქტით წასვლა, მაგრამ „დაბრაკეს“.
ვცადე გახსნა, მაგრამ არ გამახსნევინეს... უკანასკნელ, ძალიან მეშინია...“
ბოლო ღამეს ათევდა საკუთარ სახლში ჩემი შვილი. შავების ზურას გარდაცვალების შემდეგ, მისი მეუღლე
ჩაცმაც ვერ მოვასწარი, დედა მოუკვდეს... ცუდი ამბები თავდაცვის სამინისტრომ ჯარში, გორის მეხუთე ბრიგადაში
ისმისო და რამდენიმე საათში გაჭრეს საფლავი... მეორე დაასაქმა. ამჟამად ირინა კავშირგაბმულობის ასეულშია,
დღეს, საღამოს ექვს საათზე დავასაფლავეთ... სოფელი საქმის მწარმოებლად მექანიზებულშია მივლინებული.
უკვე დაცლილი იყო. საქართველოს პრეზიდენტის 2009 წლის 21 აპრილის ბრძა
ერთი წელი ჩემს თვალზე ცრემლი არ შემშრალა... აქამდე ნებულებით, ზურა დაჯილდოვდა მედლით „მხედრული
სიზმარში, წყალში ვხედავდი. მითხრეს, ამდენი ტირილი მამაცობისთვის“.
არ შეიძლებაო... ტირილის მეტი არაფერი დამრჩენია. ხან დედის ცრემლი და მშობლიური მეჯვრისხევის მცხუ
ხმა მომესმის, ხან დახველება... ცხოვრებას მეორე ბიჭი ნვარე მზე მიაცილებდა უკანასკნელ გზაზე... კიდევ ერთი
მატანინებს. ჩემი ცხოვრება არაფერი აღარ არის, წვალებით ლამაზი სიცოცხლე დასრულდა. გმირის სახელთან ერთად
გაზრდილი... მის გაყინულ სხეულსაც ვერ მოვეფერე... რაც დატოვა მოუშუშებელი სევდა და დიდი სიხარული – გვარის
დრო გადის, უფრო მენატრება... მისი ცხედარი რომ არ გამგრძელებელი ვაჟკაცი.
204
რამაზ
ერაშვილი
1983 - 2008
ინა ერაშვილს აგვისტოს ომმა შვილიც წაართვა და წოდებასაც მივიღებო. უნდოდა, ოფიცერი გამხდარიყო.
მოხუცი დედაც... საოფიცრე კურსების გავლას აპირებდა, მაგრამ ვეღარ
თინას დედა სოფელ კარბში, საკუთარ სახლში მოასწრო... როცა თქვა, კონტრაქტზე უნდა წავიდეო,
იმსხვერპლა რუსულმა ბომბმა. მშობლებმა წინააღმდეგობა გაუწიეს. ეშინოდათ. სიტყვის
25 წლის რამაზ ერაშვილი 9 აგვისტოს გორის ჯავშან- კაცი იყო და რასაც იტყოდა, ვეღარავინ გადაათქმევინებდა.
სატანკო ნაწილის დაბომბვას შეეწირა. თავისი პროფესიით არ უმუშავია...
23 აგვისტოს 26 წლის გახდებოდა. რომ დაიღუპა, მეორე შვილი ერთი თვის იყო. სულ ორჯერ
1983 წელს გორში, ერაშვილების ოჯახში გვარის დაიძინა ლუკამ მამის ხელში, მეტჯერ არც სჭერია...“
გამგრძელებელი დაიბადა. რამაზი დაარქვეს. თინა ერაშვილი, რამაზის დედა: „როცა პირველი შვილი
„ბავშვობიდან ამბობდა, ჯარისკაცი უნდა გამოვიდეო... შეეძინა, ამბობდა, უბედნიერესი კაცი ვარო...
ძალიან ჭკვიანი და დამჯერი ბავშვი იყო. თვალებში ბოლო დროს მის სახეზე ღიმილი აღარ მინახავს,
შემოგვცქეროდა. სულ უნდოდა, რომ რაღაცით ვესია გულჩათხრობილი გახდა... თითქოს მოსწრებაზე იყო,
მოვნებინეთ. არ ავიწყდებოდა არც ერთი დღესასწაული, უნდოდა, ყველაფერი მოესწრო. ძალიან თბილი იყო, მაგრამ
ყოველთვის ყვავილებით გვილოცავდა ყველას... მისი ბოლო პერიოდში განსაკუთრებით თბილი გახდა...“
მორთმეული ყვავილები ახლა მის სურათებთან მიდევს... ბოლოს სახლში 6 აგვისტოს მივიდა, ახლობლის
ძალიან კარგი ადამიანი იყო და ალბათ, ღმერთმაც იმიტომ დაბადების დღეზე უნდა წასულიყო, ცოლთან ერთად, მაგრამ
წაიყვანა თავისთან...“ ყაზარმული გამოცხადდა და გამოიძახეს. სასწრაფოდ
სკოლაში განსაკუთრებული სწავლით არ გამოირჩეოდა, ჩაიცვა სამხედრო ფორმა და წავიდა...
თუმცა თავისი ზრდილობიანობითა და ყოფაქცევით ყველას თეონა მშვიდობაძე, რამაზის მეუღლე: „ყველას განს
დაამახსოვრა თავი. მერვე კლასიდან სწავლა კოლეჯში აკუთრებულად გამოგვემშვიდობა... ტელეფონით ველაპ
გააგრძელა, მისი დამთავრების შემდეგ კი აფხაზეთის არაკებოდი. მეუბნებოდა, ნუ გეშინია, გორში ვარ, ცხი
უნივერსიტეტში, იურიდიულ ფაკულტეტზე ჩაირიცხა. ნვალში ხომ არ ვარო... არაფრის შიში არ ჰქონია. მეც
მეზობელ სოფელში, მეგობართან ასულს, ერთი გოგო და
მშვიდებული ვიყავი, გორში რა უნდა მოხდეს-მეთქი,
მოეწონა. მაშინ 17 წლის იყო, თეონა – 16-ის. მათი სიყვარული მაგრამ...
ისე მალე განვითარდა, რომ გაცნობიდან რამდენიმე თვეში 7-ში გორი დავტოვე და ბავშვებთან ერთად კასპში
იქორწინეს. წავედი. 9-ში 10 საათზე ველაპარაკე, ხომ იცი, როგორ
„ორი წლით ჩემზე უფროსი იყო... მე გორის რაიონის მიყვარხარო...
სოფელი სრიდან ვარ. იქ გავიცანი. ბევრი მეგობარი ჰყავდა ნაწილი 11-ის 15 წუთზე დაიბომბა... ტელევიზორში
და ხშირად მოდიოდა. ვნახეთ... რომ ვურეკავდით, უკვე გათიშული იყო მისი
სიყვარული გაცნობიდან ერთ თვეში ამიხსნა. მეგობრები ტელეფონი. ბოლომდე მეგონა, რომ ცოცხალი იყო და
ვქეიფობდით და იქ მოვიდა, ამხანაგებთან ერთად. ცალკე დაჭრილებში ვნახავდით...
გამიყვანა და მითხრა, მიყვარხარო. მკითხა: პასუხს თინა ერაშვილი, რამაზის დედა: „იმ ღამეს, ყოველ
როდის მეტყვიო. მე გავჩუმდი და თავი ჩავღუნე... ჯერ ნახევარ საათში მირეკავდა. ვეუბნებოდი, რატომ ხარჯავ
არ ვაპირებდი გათხოვებას, მაგრამ ბოლოს მომიტაცა. ამდენ სალაპარაკოს, ცოტა ხანში ჩვენ დაგირეკავთ-მეთქი.
ძმაკაცის ნათესავთან, ერთ-ერთ სოფელში წამიყვანა. არა, დედა, კიდევ ცოტა ხანს გელაპარაკებიო...
თავიდან ვფიქრობდი, არ დავრჩები-მეთქი, მაგრამ მერე უკანასკნელად რამაზს 8 აგვისტოს ველაპარაკე... დილით
აღარ წამოვედი და დავრჩი. მიყვარდა... შეყვარებულები რომ გავიღვიძე, ძალიან ცუდად გავხდი, ვგრძნობდი, რომ
სულ ორი თვე ვიყავით... რაღაც უბედურება იყო ჩემს თავს. მეუღლე დილითვე
ერთად ექვსი წელი ვიცხოვრეთ... ავიდა ნაწილში, მაგრამ... ყველაფერი უკვე მიწასთან იყო
რომ დავქორწინდით, რამაზი ცხინვალის უნივერსიტეტში, გასწორებული... იმ დღესვე ვიპოვეთ“.
იურიდიულზე სწავლობდა“. სახე დასახიჩრებული ჰქონდა. მკლავზე ამოსვირინგებული
რამაზი ჯარში არ გაუწვევიათ, წლისთავზე ბიჭი შეეძინა ჯვრით იცნო მამამ... შვილის ცხედარი არ მანახვეს, ცუდად
და მამობამ იხსნა. ბავშვობის ახირება, ჯარისკაცი უნდა გახდებიო, – იხსენებს თვალცრემლიანი დედა.
გამოვიდეო, არ დავიწყებია და კონტრაქტს მოაწერა ხელი. თინა ერაშვილი, რამაზის დედა: „ერთ დღეს დავკარგე
დედა უარზე დადგა. მაინც წავიდა. შვილიცა და დედაც... ორივე ერთ დღეს მომიკვდნენ... იმ
თეონა მშვიდობაძე, რამაზის მეუღლე: „ბავშვი შეგვეძინა დღეს დაიბომბა ჩემი სოფელი კარბი. სახლს ჭურვი დაეცა
და სავალდებულოს მოხდა არ შეხებია. ძალიან უნდოდა და... ისე წავიდა ამ ქვეყნიდან, რომ შვილიშვილის სიკვდილი
ჯარში. ამბობდა, ჯერ კაპრალი ვიქნები და მერე სხვა არ გაუგია... მიცვალებული დედა ვერ დავიტირე, სახლში
207
შვილს ვტიროდი“. ყველაფერი მის თავს მახსენებს... როცა საყვარელი
10 აგვისტოს, როცა რუსული ავიაცია გორს კასეტური ადამიანი გტოვებს და მარადიულობაში გადადის, როცა ის,
ბომბებით უტევდა, რამაზი ნაუცბადევად გაჭრილ საფლავს ვინც გიყვარს, იმ სახლში აღარ არის და აღარც არასოდეს
მიაბარეს. უკანასკნელ გზაზე სულ რამდენიმე კაცმა იქნება, ძალიან ძნელია. სიზმარში ხშირად ვნახულობ, სულ
გააცილა. ორი შვილი, ორი გვარის გამგრძელებელი დარჩა. იმას მეუბნება, ნუ ნერვიულობთ, ნუ ტირით, ძალიან კარგად
პაპის მოსახელე, შვიდი წლის გურამი და წლინახევრის ვარ, ძალიან მალე მოვალო...
ლუკა. გოგო ძალიან უნდოდა... რაც რამაზი აღარ არის, თითქმის ყველაფერი
თეონა მშვიდობაძე, რამაზის მეუღლე: „ლუკა სურათებს გაუფერულდა. სახლიდან რომ გამოვდივარ, ვფიქრობ,
რომ ათვალიერებს, მამას იძახის... უფროსი ხშირად დღეს ცოცხალი ვარ და ხვალ რა იქნება, არავინ იცის-
იხსენებს, მანქანით რომ მაკატავებდაო. ჯარისკაცი უნდა მეთქი. ცხოვრება გრძელდება, ორი ვაჟკაცი მყავს და მათ
გამოვიდეო, ამბობს. ძალიან მიჭირს მის გარეშე ყოფნა. ვჭირდები. ეკლესიური ცხოვრება დავიწყე. ჩემი მეუღლის
ახლა ისევ მის სახლში, დედამთილ-მამამთილთან გზას ვაგრძელებ – მეხუთე ბრიგადაში ვმუშაობ, კაპრალი
ერთად ვცხოვრობ, მაგრამ უნდა გადავიდე... იქაურობას ვარ“.
რომ ვუყურებ, ძალიან უარყოფითი განწყობა მეუფლება.
208
ჯიმშერ
ტოროშელიძე
1972 - 2008
ანაღმულ ტერიტორიაზე გამნაღმველთა ჯგუფი რაღა მომკლავსო. ძალიან ბედნიერი იყო...
მიწაში ჩამარხულ ბომბს ეძებს... აფეთქების ხმა. ერთად ვგეგმავდით შვილების მომავალს. უნდოდა,
10 ჯარისკაცი მეთაურთან ერთად ჰაერში ავარდა. ყველასთვის კარგი განათლება მიეცა, გზაზე დაეყენებინა...
განწირული ყვირილი – ცოცხლები ხართ?! დაჭრილი მე საბავშვო ბაღში, მუსიკის მასწავლებლად ვმუშაობდი.
ბიჭები ერთმანეთს ეძებენ. ყველა გადარჩა. ხმას მხოლოდ სანამ ჯარში კონტრაქტით წავიდოდა, მანამდე დედამთილ-
ათმეთაური არ იღებს... მამამთილთან ვცხოვრობდით. საკმაოდ დიდი ოჯახი
ჯიმშერ ტოროშელიძე 35 წლის იყო. გვქონდა და ცალკე გასვლა გადავწყვიტეთ...
დაიბადა სოფელ ნულში, მდინარე ფრონეს ხეობაში. კარგად ვიყავით. სტაბილური შემოსავალი გვქონდა.
ჯიმი დედმამიშვილებში უფროსი იყო. მის შემდეგ ტო შვილებს მომავალს ვუქმნიდით. არაფერს არ ვაკლებდით.
როშელიძეებს ქალ-ვაჟი გაუჩნდათ. ძალიან მხიარული ბედნიერად ვცხოვრობდით, მაგრამ ეს ბედნიერება დიდხანს
ბავშვი ყოფილა. ლაღად იზრდებოდა. ბავშვობიდან დი არ დაგვცალდა... ჯარში წელიწადი და 10 თვე იმსახურა,
დი ინტერესი გამოუჩენია ხალხური საკრავებისადმი. პა აგვისტოში ორი წელი უსრულდებოდა“.
რალელურად მექანიკა-მანქანათმშენებლობით დაინტე ჯიმშერ ტოროშელიძე გორის ჯავშან-სატანკო ბატა
რესებულა. მიუხედავად ამისა, სკოლის დამთავრების ლიონში მსახურობდა. გამნაღმველი იყო და კონფლიქტის
შემდეგ, კერამიკაზე მუშაობას დაუფლებია. მის გაკეთებულ ზონაში მივლინებით წასვლა ხშირად უწევდა. ათმეთაურ
თიხის ჭურჭელს დღეს ოჯახის წევრები დიდი რუდუნებით ტოროშელიძეს მომავალი გამნაღმველები პრაქტიკაზე
ეპყრობიან. ხშირად დაჰყავდა.
„ერთმანეთი 1993 წელს, ცხინვალის რაიონში, სოფელ 20 ივლისსაც მივლინებაში ერთი თვით კოდორის ხეობაში
ძარწემში გავიცანით. იმავე წელს ვიქორწინეთ. ჯიმშერი 20 გაგზავნეს. გორში 20 აგვისტოს უნდა დაბრუნებულიყო...
წლის იყო, მე – 18-ის. თვითნასწავლი მუსიკოსი გახლდათ. როცა ომი დაიწყო და რუსებმა სოფელ ნულს შეუტიეს,
ჩემი დედამთილი სოფელ კეხვიდან არის, ბევრი ნათესავი ჯიმი ამ დროს, 10 ჯარისკაცთან ერთად, იქ იმყოფებოდა.
ჰყავდა და ჯიმი ხშირად ამოდიოდა სოფელში. პირველი დარტყმა სოფელ ნულს მიაყენეს.
მე ნიჭიერთა ათწლედი მქონდა დამთავრებული, ხალხურ ნათელა გოგოიძე, ჯიმშერის მეუღლე: „ბოლოს 5
მუსიკალურ საკრავებზეც ვუკრავდი... კონცერტებზე აგვისტოს ველაპარაკე. ისევ კოდორის ხეობაში ვარო.
ხშირად გვიწევდა ერთად გამოსვლა. ძალიან კონტაქტური სასწრაფოდ დატოვე სოფელი და ბავშვები გორში წაიყვანეო.
პიროვნება იყო... ასე გავიცანით ერთმანეთი. ხელოვნებამ გორში, ჩემს დასთან ჩამოვედით და დაიმედებული იყო.
დაგვაახლოვა, რომ იტყვიან. მეორედ მეგობართან ნურაფრის გეშინიათო...
სადღესასწაულო სუფრაზე შევხვდით. ბოლო პერიოდში თავის თავზე არაფერს ამბობდა, მთელი სულითა და
ისე დაემთხვა, რომ ხშირად ვნახულობდით ერთმანეთს, გულით თქვენთან ვარო, ტელეფონში გვეფერებოდა...
ჩე
მთანაც მოდიოდა... გაცნობიდან რამდენიმე თვეში, გორზეც რომ მიიტანეს იერიში და ქალაქს ბომბავდნენ,
მშობლებს ჩემი ხელი სთხოვა. როგორც ქართულ ტრა თბილისში გამოვიქეცით...
დიციულ ოჯახს შეეფერება, ჯერ დავინიშნეთ და რამდენიმე 7 აგვისტოს დილით დამირეკეს, ჯიმი დაიღუპაო...
თვეში ქორწილი გვქონდა. ძალიან ბედნიერი წლები ზემო აფხაზეთიდან უკვე გადმოსვენებული ჰყავდათ. მისი
გავატარეთ... უბედნიერესი ქალი ვიყავი. ერთად 15 წელი ცხედარი გორის ჰოსპიტალში, მორგში იყო დასვენებული.
ვიცხოვრეთ“. იმავე საღამოს გადმოვასვენეთ.
წლისთავზე ვაჟი შეეძინათ, გიორგი დაარქვეს. პირველს ძალიან მიჭირს მის გარეშე... ოჯახის მძიმე ტვირთი
მეორე მოჰყვა, მესამეს დაბადებას მამა ვერ მოესწრო... მე დამაწვა. ყველაფრით სავსე ორი სახლი დავტოვეთ...
რატი მამის გარდაცვალების შემდეგ მოევლინა ქვეყანას. ახლა ცხოვრებას თავიდან, შიშველი ხელებით ვიწყებ...
გოგოს მოლოდინში სამი ვაჟი გაუჩნდათ. უფროსი 16 წლის სამი ობლის დედა ვარ და სამომავლოდ რამე ხომ უნდა
არის. შევუქმნა... ძლიერი ქალი ვარ და ყველანაირად ვეცდები,
ჯიმშერს სავალდებულოს მოხდა არ შეხებია, მამობამ ცხოვრება მოვუწყო ჩემს შვილებს. მართალია, მეუღლე
იხსნა. ჯარში, საკუთარი სურვილით, 2007 წელს წავიდა. ცოცხალი აღარ მყავს, მაგრამ ჩემს შვილებს უმამობას არ
ნათელა გოგოიძე, ჯიმშერის მეუღლე: „სულ იმას ვაგრძნობინებ.
მეუბნებოდა, საფლავში ნუ ჩამიყვან ისე, რომ გოგო არ ჩვენთვის დიდი იმედი იყო ჯიმი...
მაჩუქოო... მე ბიჭები მეამაყებოდა და ვპირდებოდი, გოგოს ბიჭები ხშირად იხსენებენ მამას, მათაც ძალიან უჭირთ
აუცილებლად გავაჩენ-მეთქი... პირველი შვილი რომ მამის გარეშე ყოფნა. როცა სჭირდებათ, ახლა აღარ ჰყავთ...
შეგვეძინა, ამბობდა, ისეთი შეგრძნება მაქვს, თითქოს ცაში ვერიდები მათთან ამ თემაზე ლაპარაკს... ძალიან უშუალო
დავფრინავო. გვარის გამგრძელებელი მეყოლა და ახლა ურთიერთობა ჰქონდა შვილებთან. ეკლესიური ცხოვრებით
211
ცხოვრობდა, მარხულობდა. კოდორის ხეობაში, მამათა გიორგი 16 წლის არის, შმაგი – 14-ის, რატი – 11 თვის.
მონასტერში, მამებთან ურთიერთობდა და შვილებსაც სამშვილიანი დედა ამჟამად გორში, კარალეთის დასახლებაში
შთააგონებდა სარწმუნოების სიყვარულს... ცხოვრობს. სოფელ ნულში ტოროშელიძეების ახალნაყიდი
უფროსი ბიჭები მამის გზას მიჰყვებიან. როცა სახლი რუსულმა კასეტურმა ბომბებმა ერთიანად გაასწორა
კონტრაქტს მოაწერა ხელი, ჩვენც გორში გადმოგვიყვანა მიწასთან. მეორე სახლისგან კი, რომელიც სოფელ ძარწემში
საცხოვრებლად. უნდოდა, რომ მის გვერდით ვყოფილიყავით. ჰქონდათ, დღეს მარტო დამწვარი კედლებიღაა დარჩენილი.
ერთს შეატყო, რომ სპორტისკენ ჰქონდა მიდრეკილება, 9 აგვისტოს, როცა რუსული სისხლით შეღებილი
ჭიდაობაზე შეიყვანა, მეორე კი ცეკვაზე დადის. ჯიმისთან ტყვია საქართველოზე წვიმასავით მოდიოდა, ჯიმშერ
ყოველთვის ახლოს იყო სპორტი, მუსიკა, ცეკვა და უხაროდა, ტოროშელიძის განსასვენებელს ოთხი თვის ორსული
რომ შვილებსაც ეს ნიჭი აღმოაჩნდათ. ბედნიერი იყო... მეუღლე, ცოლისდა, სიდედრი და ოჯახის სამი ახლობელი
მართალია, მამა მათ წარმატებებს ვერ შეესწრება, მაგრამ მიასვენებდა. გმირი ტოროშელიძე, ახალდაბაში, ნაუც
ვიცი, რომ ზემოდან გვიყურებს და ყველაფერს ხედავს... ბადევად გაჭრილ საფლავს მიაბარეს.
ძალიან გვაკლია და გვენატრება. დიდი ვაჟკაცი დაკარგა „ჩემი მეუღლის კუბოს ოთხი თვის ორსული, ჩემი მხრებით
საქართველომ ჯიმშერის სახით“. მივასვენებდი... დამხმარეც კი არავინ გვყავდა...“
212
ივანე
კვალიაშვილი
1985 - 2008
ორში, ვერხვების დასახლებაში, 1986 წლის 18 დედაჩემის სოფელში წავედით... იმ ღამეს ყარაულში იყო.
დეკემბერს, კვალიაშვილების ოჯახს გვარის დილით ცვლა უნდა შეეცვალა...
გამგრძელებელი შეეძინა. ტელევიზორით გავიგე, გორის ბაზა ააფეთქესო.
ვანიკო დაარქვეს... დეკემბერში 23 წლის გახდებოდა. ვურეკავდი, მაგრამ უკვე გადატვირთული იყო ხაზები და
კარგი ბავშვობა ჰქონდა. ჯიუტი არა, მაგრამ სიტყვის ვეღარ ვუკავშირდებოდი.
კაცი იყო. პატარაობიდანვე, რასაც მიზნად დაისახავდა, ჩვენ ასეთი ინფორმაცია გვქონდა, რომ ყველა
ყველაფერს აღწევდა. აქტიური მოსწავლე, სკოლის სხვა ბიჭი ნაწილიდან გაყვანილი ჰყავდათ, სახლებს იყვნენ
დასხვა საღამოებზე, პირველი იყო ყველაფერში... კარგად შეფარებულები...
მღეროდა. როგორც მეგობრები ეძახდნენ, კვალას გორში ქალაქიდან ყველა გასული ვიყავით და მარტო ჩემი
ყველა კარგი სახელით იცნობდა. დიდთან დიდი იყო, მამამთილი არ ტოვებდა გორს, ჩემი შვილი აქ არის და
პატარასთან – პატარა. სამართლიანი იყო და ყველას როგორ წამოვიდეო. იმ მომენტში, როცა ბაზა დაბომბეს,
უყვარდა... მამამთილი გარეთ მდგარა...
სკოლის დამთავრების შემდეგ, გორის ინსტიტუტში ნაწილის ეზოში ყოფილან, სიგარეტს ეწეოდნენ...
ჩაირიცხა. ინფორმატიკის ფაკულტეტი დაამთავრა, თუმცა ჩვეულებრივი საუბარი ჰქონიათ ბიჭებს. ყაზარმაში უნდა
პროფესიით არასდროს უმუშავია. ასულიყვნენ. წამებში ჩაიწვა ყველა... რაც მოხდა, ვერავინ
„თამარაშენში, „ბონიემის“ კონცერტზე საერთო მეგო წარმოიდგენდა...
ბარმა გაგვაცნო ერთმანეთი. მაშინ 15 წლის ვიყავი... ორივეს ძირითადად, ვინც ნაწილის ეზოში იყვნენ, ისინი
პირველი ნახვისთანავე მოგვეწონა ერთმანეთი. რამდენიმე დაიღუპნენ. ზოგს ეძინა და ისე წავიდა ამქვეყნიდან, რომ
თვე ვიყავით შეყვარებულები. ყველაფერი ძალიან მალე ვერაფერი გაიგო...“
განვითარდა, ორივეს ოჯახმა უკვე ყველაფერი იცოდა საცეცხლე ჯგუფის მეთაურს ყველგან ეძებდნენ, მაგრამ
და ერთი წლის თავზე გავიპარეთ. სანამ გავიპარებოდით, ვერ პოულობდნენ. ბოლოს მამამისმა მორგში ნახა...
ჩემთან ხშირად ამოდიოდა, ბოლოს უკვე სახლიდან ვეღარ ნინო ბალაშვილი, ვანიკოს მეუღლე: „რომ გითხრათ,
ვიცილებდი. არაჩვეულებრივი ადამიანი იყო, ყველაფერში რაღაც წინათგრძნობა ჰქონდა-მეთქი – არა, მაგრამ
უნაკლო... გული ძალიან ცუდს მიგრძნობდა. რაც ერთად ვიყავით,
ერთი წელი ვიცხოვრეთ ერთად...“ ასეთი უცნაურობა დამჩემდა. დავწვებოდი ხოლმე და
მამას შვილი ჯარის მკაცრი რეჟიმისთვის არ ემეტებოდა. უაზროდ ტირილს ვიწყებდი. რომ მეკითხებოდა, რატომ
პირველი შვილი იყო და, ალბათ, იმიტომ, მაგრამ ვანიკო ტირიო, მეშინია-მეთქი, ვეუბნებოდი... ჩვენს მომავალს
გადაწყვეტილებას არასდროს ცვლიდა... უკვე კონტრაქტზე ვერ ვხედავდი. ვერ წარმომედგინა ჩვენი თავი ერთი
იყო, რომ დაქორწინდა. ცოლი ჯარის მეგობართან, ვასიკო წლის მერე, როგორ ვიქნებოდით... ვერ წარმომედგინა,
განჯელაშვილთან მიიყვანა. დაოჯახებიდან ერთი წელიც რომ ერთად უნდა გაგვეზარდა შვილი, მომავალს მასთან
არ იყო გასული, ერთ წამში ჭერი თავზე დაენგრა. მოხდა ის, ერთად ვერ ვხედავდი... თითქოს ვგრძნობდი, რომ ჩვენი
რასაც არავინ ელოდა. ერთმანეთზე უზომოდ შეყვარებული ერთად ყოფნა ძალიან ხანმოკლე უნდა ყოფილიყო და
წყვილის ახლად შექმნილი ოჯახი რუსულმა კასეტურმა მალე უნდა გამქრალიყო ყველაფერი... თვითონ არანაირი
ბომბმა დააქცია, ნინო დააქვრივა და ვანიკო ამ ქვეყანას წინათგრძნობა არ ჰქონია. მარტო იმას მეკითხებოდა, რომ
გამოაცალა. მომკვდარიყო, როგორ ვიცხოვრებდი. სულ აინტერესებდა,
ნინო ბალაშვილი, ვანიკოს მეუღლე: „ბოლოს 7 აგვისტოს ასეთ შემთხვევაში როგორ მოვიქცეოდი...
ვნახე. სახლში იყო მოსული. ღამე იბანავა და დილით, ალბათ, მიწასაც განსაკუთრებული ადამიანი უნ
ჯარში წასასვლელად მოწესრიგდა. უზომოდ სუფთა და... მიუხედავად იმისა, რომ 22 წლის გახდა, უკვე ჩა
და მოწესრიგებული ადამიანი იყო. დილით ფეხსაცმლის მოყალიბებული ადამიანი იყო, ყველაფერზე თავისი აზრი
კრემს ეძებდა, ჩექმა უნდა გავიპრიალოო. საბოლოოდ ჰქონდა.
გამოგვემშვიდობა. ბავშვს საბოლოოდ აკოცა და წავიდა... ბებიამისი და დედამისი ატენიდან ფეხით ჩამოვიდნენ.
გული ძალიან ცუდს მიგრძნობდა და ხელებს ვუკოცნიდი. ჩვენ ხეობაში, ბოშურში ვიყავით. ღამე დედამთილს
მაწყნარებდა, ნუ გეშინიაო. წასვლას ჩქარობდა, ბიჭები უკვე დაურეკავს დედაჩემისთვის, ვანიკო აღარ გვყავსო...
იქ არიანო... მებრძოლი იყო, არაფრის შიში არ ჰქონდა... დღეების ბავშვი მყავდა და ვერავინ მიბედავდა თქმას.
ნაწილში რომ დატოვეს, განიცდიდა, ბძოლის ველზე ბიძაჩემი და დეიდაჩემი ჩამოვიდნენ თბილისიდან და იმათ
უნდოდა წასვლა. მითხრეს შეპარვით. დასაფლავებაზე მივყავდი და ისიც კი
ბოლოს, 8 აგვისტოს, ბაზის აფეთქებამდე 15 წუთით არ ვიცოდი, რომ ვანიკო აღარ მყავდა... რატომღაც მეგონა,
ადრე ველაპარაკე. უკვე გასულები ვიყავით გორიდან, რომ დაჭრილი იყო და ვამბობდი, დაჭრილს რომ ვიპოვით,
215
თბილისში წავიყვანოთ, იქ ვუმკურნალოთ-მეთქი. ნეტა, მიულოცავს. ვანიკოს ტირილი დაუწყია. დედაჩემმა ჰკითხა,
სადმე საავადმყოფოში იყოს, ფეხი ჰქონდეს მოტეხილი- რა გატირებს, გოგო რომ დაიბადაო? სიხარულით ვტირი,
მეთქი, მაგრამ... მამა გავხდიო, უთქვამს... ბიჭი ძალიან უნდოდა, ოცნებობდა,
გორში, ალბათ, სულ რამდენიმე ადამიანიღა იყო და 18 წლის რომ გახდება, მანქანა უნდა ვუყიდოო... ვანიკოს
რჩენილი. მთელი ქალაქი დაცლილი იყო. ტყვიები წვიმ ოცნებას ჩვენს შვილს მე ავუხდენ...
ა
სავით მოდიოდა... დღეების ბავშვიც თან გვყავდა, რომ ცხრა დღის იყო, მამა რომ დაეღუპა. ხელში სულ ერთხელ
ვა
საფლავებდით. ისეთი წუთები იყო, რომ მეზობლებიც ეჭირა და ერთხელ ეძინა მასთან ერთად. არეულობა რომ
კი უარს გვეუბნებოდნენ ვანიკოს დასაფლავებაში დაიწყო, ვინ გამოუშვებდა ჯარიდან? მეც ოთხი დღე
დახმარებაზე. ყველა თავის საშველად გარბოდა. ვანიკოს საავადმყოფოში ვიწექი. ახლა, რომ ვუფიქრდები, თითქოს
სამმა ძმაკაცმა ეკლესიაშიც კი მოასწრო მისი დასვენება და სულ რაღაცის მოსწრებას ცდილობდა... რომ ვიმშობიარე,
წესის აგება... იმ ღამესვე დიდი სუფრა გაშალა და ნათესავები, ახლ
როგორც ამბობენ, გულთან ჰქონია ჭრილობა, ხელ- ობლები და ჯარის ბიჭები შეკრიბა. იმ ბიჭებიდან თითქმის
ფეხიც მოტეხილი ჰქონია... მიცვალებული არ მინახავს. ყველა დაიღუპა. მერე საავადმყოფოში გამოიპარა, ბები
უფრო სწორად არ მანახვეს, მამამთილმა მითხრა, როგორიც აქალისთვის ფული მიუცია და ბავშვი უნახავს. 5 აგვისტოს
გახსოვს, სჯობია ისეთივე დაგამახსოვრდესო... სამშობიაროდან გამომწერეს. ექვსში ნახა შვილი და შვიდში
საფლავი მამამ გაუჭრა, სასწრაფო წესით დავასაფლავეთ განგაში გამოცხადდა.
და თბილისში გამოვიქეცით...“ 16 წლის გავთხოვდი, 17-ის დავქვრივდი. 19 წლის ვარ.
გმირი, სახელად ვანიკო კვალიაშვილი, ისტორიის იცით, როგორია მარტოხელა, ქვრივი დედის ცხოვრება?
ფურცელი გახდა. ბევრი დანარჩენის მსგავსად, მისი სუფთა, საშინელება. არაფრის იმედი აღარ მაქვს ქვეყანაზე. მარტო
ნათელი და სპეტაკი სული რუსულმა სისხლიანმა ხელმა ვგრძნობ თავს, მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი ახლობელი
შეიწირა. დრო ყველაფრის მკურნალიაო, ნათქვამია, მაგრამ მყავს და ყველა გვერდში მიდგას... როდესაც ოცნებობ,
გაივლის დრო და ამ ყველაფერს მისი ოჯახის წევრები, რომ შენს მეუღლესთან ერთად უნდა გაზარდო შვილი, ის
ახლობლები და მეგობრები ისევ ტკივილით გაიხსენებენ. სიტკბო და სითბო ნახო, რაც არ გინახავს, ძნელია... უმამოდ
პატარა ანანო ჯერ ორი წლისაც არ არის. იცის, რომ ჩარჩოში გავიზარდე და არ მინდოდა, ჩემს შვილსაც გაეგო, რა არის
ჩასმული სურათიდან მამა უღიმის. როცა გაიზრდება, მამას უმამობა. საშინელებაა... როცა გვერდით კაცი გიდგას, დიდი
მოიკითხავს, ეტყვიან, რომ ის ცაშია და იქიდან უყურებს. იმედია. ძალიან უიმედოდ ვარ, არაფერი მე აღარ მიხარია...
მისი ვაჟკაცობის ამბებს დედა სიამაყით მოუყვება... ანანომ გადამატანინა ეს უბედურება. მიუხედავად იმისა,
ნინო ბალაშვილი, ვანიკოს მეუღლე: „სამი დღე ვიწვალე, რომ არც ისე დიდი ვარ, მართლა დამთავრდა ჩემთვის
ბავშვს რომ ვაჩენდი. ყველა ჩემს ფანჯრებს უყურებდა, ყველაფერი, მაგრამ მე ანანოს ვჭირდები და მისთვის უნდა
ყოველ წუთს ელოდებოდნენ, რომ ბავშვი დაიბადებოდა. ვიცოცხლო...“
ანანო რომ დაიბადა, ბებიაქალს ოჯახის წევრებისთვის
216
ზაზა
დოთიაშვილი
1977 - 2008
ს ერთი გორელი ბიჭი იყო. ერთი შეხედვით, სხვებისგან აირია და ეუბნებოდა, უარი თქვიო. მერე კომპიუტერთან
არაფრით განსხვავებული. მის ცხოვრებაში იყო ბევრი უნდა დაესვათ, მაგრამ ვეღარ მოასწრო... ბოლო დროს
წარმატება, კარიერაშიც და პირად ცხოვრებაშიც, ძალიან გადატვირთული გრაფიკი ჰქონდათ...“
თუმცა ერთ დღეს, მოულოდნელად ყველაფერზე უარი თქვა 9 აგვისტოს, როცა რუსული ავიაცია გორს კასეტური
და ჯარში კონტრაქტით წასვლა გადაწყვიტა. ბომბებით უტევდა, ზაზა დოთიაშვილს, 22 ჯარისკაცთან
ზაზა დოთიაშვილი 30 წლის იყო... ერთად, წამებში მოუსწრაფა სიცოცხლე...
მზია დოთიაშვილი, დედა: „1977 წლის 22 ოქტომბერს ზაურ დოთიაშვილი, მამა: „ბოლოს 7 აგვისტოს
დაიბადა. პირველი შვილი იყო და ოჯახში დიდი სიხარული ველაპარაკე. ბოლო ერთი კვირა ყაზარმული იყო გამოცხ
შემოიტანა. თბილი, ძალიან წყნარი ბავშვი იყო. არ მახსოვს, ადებული და სულ ნაწილში იყო. განსაკუთრებულს ვერა
მის გამო საყვედური მიმეღო. კარგად სწავლობდა... ფერს ვამჩნევდით, გადაღლილი იყო და ამასაც არ გვეუბ
განსაკუთრებულად კომუნიკაბელური, მოწესრიგებული ნებოდა...
და უპრეტენზიო იყო. 30 წლის ისე გახდა, რომ არ მახსოვს, 9 აგვისტოს ჩვენს სახლს თვითმფრინავმა გადაუფრინა,
რამე სხვანაირად ეთქვა ჩვენთვის...“ სახლიდან 300 მეტრში, ყოფილი კომბინატის ტერიტორია
სკოლის დამთავრების შემდეგ გორის უნივერსიტეტში, დაბომბა და ანასხლეტი ჩვენს სახლთან დავარდა. დი
ეკონომიკურ ფაკულტეტზე ჩაირიცხა. წითელ დიპლ ლის 10 საათი იყო, მაშინვე ზაზას დავურეკე: შვილო,
ომზე დაამთავრა და სწავლა ასპირანტურაში განა გრ თვითმფრინავია შემოსული და რას შვრებით, რა ხდება-
ძო. წარჩინებული ასპირანტი ხელმძღვანელობამ უნივ მეთქი...
ერსიტეტში ლექტორად დატოვა. მომავალი მეუღლეც იქ ყველა გარეთ ვართ, მეთაურებიც აქ არიან, „კურილკაში“
გაიცნო. ნათია მათემატიკის ლექციებს კითხულობდა. ვსხედვართ და ნუ გეშინიათ, რაც იქნება იქნებაო, მისი ბოლო
მაშინ ზაზა 27 წლის იყო, ნათია – 24-ის. დაახლოებით სიტყვები ეს იყო... იმ წუთში მარტო იმას ვფიქრობდი, რა
ერთი წელი იყვნენ შეყვარებულები და მალევე იქორწინეს... გავაკეთო, რით მივეხმარო ჩემს შვილს-მეთქი...
„ვიცოდით, რომ შეყვარებული იყო. ერთხელ სახლშიც ამ საუბრიდან 10 წუთი არ იყო გასული, რომ იმ
მოიყვანა ნათია. ჩემმა მეუღლემ უთხრა, თუ ერთმანეთი ადგილიდან ძალიან ძლიერი აფეთქების ხმა მომესმა...
გიყვართ, რაღას უცდით, დაქორწინდითო. 2004 წლის ყველა იმას ამბობდა, გორს მიწასთან გასწორებას
28 იანვარს შექმნეს ოჯახი. წლისთავზე გოგო შეეძინათ, უპირებენო და დაბომბვის ხმა რომ იყო, ჩემმა მეუღლემ
ბედნიერი იყო, დედა მოუკვდეს... მითხრა: წამოდი, გავიდეთ ქალაქიდანო. ორივე ბიჭი
ერთად სულ სამი წელი იცხოვრეს...“ აქ გვყავს, ჩვენ სად უნდა წავიდეთ-მეთქი. მეორე ბიჭი
უნივერსიტეტში სამხედრო კათედრა გაიარა და პატრულშია და ისიც საგანგებო რეჟიმში მუშაობდა. ამ
ჯარში წასვლა არ შეხებია. უკვე დაოჯახებული იყო, რომ საუბარში ჩემმა ცოლისდამ დაგვირეკა, სამხედრო ბაზა
კონტრაქტზე წასვლა მოულოდნელად, მშობლებისგან დაუბომბავთ და წამოდით, ავიდეთ, გავიგოთ, რა ხდებაო.
მალულად გადაწყვიტა. მეუღლე სახლში დავტოვე. თუ ვეღარ მოვედით, შენ მაინც
არადა მის ოჯახს იმის გაჭირვება არ ჰქონდა, რომ ზაზა გადარჩები-მეთქი...
კონტრაქტზე ხელფასის გამო წასულიყო. ყოველთვის ბაზა მიწასთან იყო გასწორებული და ყველაფერს
დამოუკიდებელი ცხოვრებისკენ მიისწრაფოდა. პატრიოტი ცეცხლი ეკიდა... ორმოებიდან კვამლი ამოდიოდა...
იყო და ჯარში ქვეყნის სიყვარულით შევიდაო, – იხსენებენ ცხედრები მაშინვე გამოუსვენებიათ... ვინც იქ იყო, ყველას
თვალცრემლიანი მშობლები... ვეკითხებოდი, დოთიაშვილი სად არის-მეთქი... ყველა
მზია დოთიაშვილი, დედა: „ისე შეიტანა საბუთები, რომ ჰოსპიტალში გადაიყვანესო და მაშინვე იქ წავედით.
არაფერი ვიცოდით. აქვე, ჩვენს გვერდით სადარბაზოში დაჭრილებისა და გარდაცვლილების სია კედელზე იყო
ცხოვრობდა, მეუღლესთან ერთად. ერთ საღამოს შემოვიდა გამოკრული, საავადმყოფოში არ გვიშვებდნენ. ბოლოს ჩემი
და მოულოდნელად გვითხრა, ჯარში შევდივარო. თურმე ცოლისდა გაუსხლტა დაცვას და შიგნით შეიჭრა... ვერსად
საბუთები უკვე შეტანილი ჰქონია და ფორმა იმ დღეს ნახა და იქიდან მეორე საავადმყოფოში წავედით.
მიუღია. ოთხწლიან კონტრაქტს მოაწერა ხელი, მაგრამ ჩემს შვილს ვერც დაჭრილებში ვპოულობდი და ვერც
ერთი წელიც არ იყო გასული, რომ გაგვაუბედურა... გარდაცვლილებში... გაგიჟებული ვიყავი კაცი... ბოლოს
გორის ჯავშან-სატანკო ბაზაზე მსახურობდა. კაპრალი მორგში შევედი... ჩემი შვილი აქ რომ ვიპოვო, ალბათ,
იყო და მალე დაწინაურებას უპირებდნენ. იმდენად ვერ გადავრჩები-მეთქი, ვფიქრობდი... უკვე ყველანაირი
პასუხისმგებლიანი და მოწესრიგებული იყო, რომ იმედი გადაწურული მქონდა, კორიდორში რომ გამოვედი...
გვეუბნებოდნენ, სამედიცინო განათლება მიიღოს და ექიმად საკაცეზე ორი მიცვალებული ესვენა...
იმუშაოსო... მამამისი წინააღმდეგი იყო, თან უკვე სიტუაცია ერთს რუსული ფორმა ეცვა, მეორე წელზემოთ შიშველი
219
იყო და სამხედრო ფორმა ეფარა... მქონდა ჩართული და ხან გზას გავყურებდი... მთელი ღამე
გული გახეთქვაზე მქონდა, ვერ მივდიოდი, რომ ფორმა ტანსაცმლიანს მეძინა“.
ამეწია და სახეზე მენახა, ჩემი შვილი იყო თუ არა... ფეხებით დრო აღარ ითმენდა, მამას ჯერ კიდევ თბილი შვილის
ვიცანი, მაგრამ არ მინდოდა დაჯერება... როგორღაც ცხედარი სახლში უნდა მიესვენებინა. სახლში მყოფ დედას
გავბედე, ფორმა ავწიე და... საუბედუროდ, ჩემი შვილი ჯერ კიდევ ჰქონდა იმედი, რომ რომელიმე საავადმყოფოში
ვნახე... მამა შვილს დაჭრილს იპოვიდა... ერთ ადგილას ვერ
თავზე ხელი გადავუსვი და ჩავიკეცე... სახე და ჩერდებოდა. ყოველ წუთს მეუღლეს ურეკავდა, მაგრამ
სახიჩრებული არ ჰქონდა. ანასხლეტი კეფაში მოხვ ტელეფონს არავინ პასუხობდა... დედისთვის იმის თქმას
ედროდა... ჯერ ისევ თბილი იყო. ექიმებთან გამოვვარდი, ვერ ბედავდა, რომ შვილი იპოვა, მაგრამ... ბოლოს სხვა გზა
იქნებ რამე საშველი იყოს, ჯერ ისევ თბილია-მეთქი... რომ აღარ იყო, ტელეფონს უპასუხა და შეპარვით უთხრა,
ყველაფერი ვიღონეთ, მაგრამ ისეთი ტრავმა მიუღია, რომ გამაგრდიო...
აზრი აღარ აქვსო. შეუთავსებელი ჭრილობა აღმოჩნდა... ზაურ დოთიაშვილი, მამა: „ზაზა აღარ გვყავს-მეთქი...
ჩემი ცოლის დისშვილიც ზაზასთან ერთად მსახურობდა. სახლში მოვასვენეთ. ისეთი არეულობა და გაუგებრობა
ის გადარჩა, ღმერთმა სულ ბედნიერი ამყოფოს... იყო, რომ დიდხანს ვეღარ გავაჩერებდით. მეორე დღესვე, 10
სანამ ნაწილს დაბომბავდნენ, ჩემი ცოლის დისშვილი აგვისტოს დავასაფლავეთ... კუბოს ვერ ვშოულობდით... სულ
შენობაში ყოფილა, მეთაურს უთქვამს, გამოდიო. ალბათ, რამდენიმე კაცმა, ჩემმა თანამშრომლებმა და ახლობლებმა
იყო ვარაუდი, რომ შენობაზე მიიტანდნენ იერიშს. მაინც იქ გაუთხარეს ჩემს შვილს საფლავი... უბედურება ის იყო,
დარჩენილა, ის და კიდევ ერთი ბიჭი გადარჩნენ... როგორც რომ საფლავზე მასთან ერთად დაღუპულ ჯარისკაცს
მერე გავიგეთ, ზუსტად იმ მომენტში ჩამოაგდეს ჭურვი, დასტიროდნენ და ისე თხრიდნენ საფლავს... არ ვიცი, როგორ
როცა „სმენა“ იცვლებოდა. 24 ჯარისკაციდან ორი ბიჭი გადავიტანე ეს ყველაფერი, როგორ უნდა გამოვიდეს ჩემი
გადარჩა... მეხსიერებიდან ეს საშინელი წუთები...
ყველაზე ბოლომ, ჩემმა დისშვილმა ნახა ზაზა...“ დრო ყველაფრის მკურნალიაო, ამბობენ, მაგრამ იმ
მზია დოთიაშვილი, დედა: „5-6 აგვისტოს ჩვენს სახლთან ავბედითი დღის შემდეგ, მეც და ჩემი მეუღლეც წამლებით
რომ უამრავმა ტანკმა და ბიჭებით სავსე სამხედრო მანქანამ ვცოცხლობთ, სულ ავად ვართ ორივე...“
გაიარა, მივხვდი, რომ უკვე ცუდად იყო საქმე. იმის მერე შვილზე გიჟდებოდა... ბოლო საჩუქარი მამისგან, იამ
ძალიან აფორიაქებული ვიყავი და გული ცუდს მიგრძნობდა. ველოსიპედი მიიღო. როცა მამა დაიღუპა, 3 წლის იყო...
მეზობელი ქალის გასვენება იყო და ვერ წავედი, იმდენად ახსოვს, როგორ ეფერებოდა მოსიყვარულე მამა. როცა მას
ცუდად ვიყავი... ვერაფერს ვაკეთებდი, ტელევიზორი კითხულობს, ეუბნებიან, ზეცაშია და იქიდან გიყურებსო...
220
მიხეილ
ცერცვაძე
1978 - 2008
ამა ზეღდულეთის სკოლის დირექტორი იყო, დედა მისთვის რაღაცები მიმეტანა...
– ფიზიკის მასწავლებელი. პედაგოგი მშობლების ქუთაისში წავედით, მაგრამ არარეალურად მეჩვენებოდა
შვილი, უზომოდ ცელქი, მაგრამ ჭკვიანი და ყველაფერი. ვერ წარმოვიდგენდი, თუ ასეთი საშინელება
წარჩინებული მოსწავლე იყო. სკოლის დამთავრების შემდეგ, მოხდებოდა... დედა ქუთაისელი მყავს, იქ წავედი. იცით,
ჯერ გორის პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში ჩააბარა პურისა რა გრძნობით მივდიოდი ქუთაისში? ახლობლებს ვნახავ
და საკონდიტრო ნაწარმის ტექნოლიგიის ფაკულტეტზე და და რამდენიმე დღეში უკან დავბრუნდები-მეთქი...
ბოლოს, თბილისში განაგრძო სწავლა. „გეპეის“ დამთავრების დამშვიდებული წავედი. როგორ დავტოვე მარტო... არავის
შემდეგ ზეღდულეთში გამგებლის მოადგილედ დანიშნეს, გვეგონა, რომ ქალაქს ასე გაიმეტებდნენ და მიწასთან
ცოტა ხანში კი სოფლის თავკაცი გახდა. გაასწორებდნენ... ძმა მყავს უშიშროების თანამშრომელი
ნინო ფსუტური, მიხეილის მეუღლე: „სულ სამი წელი და იმაზე უფრო მეტად ვნერვიულობდით მთელი ოჯახი და
ვიცხოვრეთ ერთად... ერთმანეთი გორში, 2005 წელს სანათესაო... მიშაზე ყველამ იცოდა, რომ ადგილზე იყო,
გავიცანით. დეიდამისის სახლთან ახლოს ვცხოვრობდი და მაგრამ ყველაზე ცხელი წერტილი გორი აღმოჩნდა...
იქ ხშირად მოდიოდა. იმდენად დადებითი პიროვნება იყო, ქუთაისში 7 აგვისტოს ჩავედი. იმ საღამოსვე დავურეკე,
რომ ძალიან მალე შევუღლდით. შეყვარებულობის პერიოდი ჩავედით და თქვენ როგორ ხართ-მეთქი. მითხრა:
ერთი წელიც არ გაგრძელებულა, 7-8 თვე იყო გასული, მშვიდობააო.
რომ დავოჯახდით. ტრადიციულად, დავიწერეთ ჯვარი... მეორე დილით, როგორც კი გავიღვიძე, მაშინვე მასთან
თითქოს ძალიან ჩქარობდა ყველაფერს, მარხვა იყო და დავიწყე რეკვა. ზარი გადიოდა, მაგრამ არ მპასუხობდა...
ჯერ არ ვფიქრობდით დაოჯახებას, მაგრამ ჩქარობდა... ტელევიზორი ჩავრთეთ და... გორის ჯავშან-სატანკო ბაზა
შეიძლება გული უგრძნობდა რამეს, მაგრამ არაფერს დაიბომბაო...
ამბობდა... ვერ წარმოვიდგენდი, თუ ასე დასრულდებოდა ჯარისკაცები ნაწილიდან გაიყვანეს და იქვე ახლოს
მისი სიცოცხლე... სახლებსა და სარდაფებში გადაანაწილესო... ბოლო
ძალიან გაუხარდა, როცა გაიგო, რომ გოგო უნდა წუთამდე მეგონა, რომ ვიღაცის სარდაფში იქნებოდა...
გვყოლოდა. 2006 წელს სოფიო დაიბადა, ძალიან ბედნიერი ერთ ადგილზე ვერ ვჩერდებოდი... მერე გავიგე, რომ
იყო... საავადმყოფოებში, დაჭრილებისა და გარდაცვლილების
მიშა არ იყო ისეთი ადამიანი, რამით ეამაყა, მაგრამ სიები იყო გამოკრული. გორში ახლობელთან დავრეკე და
შვილით ყოველთვის ამაყობდა. სოფუნა განსაკუთრებული ვთხოვე, იქნებ მანდ იპოვო-მეთქი. დაჭრილების სიაში ნახა...
ნიჭის მქონე ბავშვია, ექვსი თვის იყო, ლაპარაკი რომ დაიწყო გზები იყო გადაკეტილი და გორში ჩამოსვლას ვეღარ
და ლექსებს ამბობდა. სხვათა შორის, პირველი სიტყვა მამა ვახერხებდი. მიშას მშობლებმა როგორღაც მოახერხეს და
თქვა... გორში ჩავიდნენ... ადგილზევე გაუკეთებიათ ოპერაცია,
ბავშვი ორი წლისაც არ იყო, მამა რომ დაეღუპა...“ მერე მშობლების მოთხოვნით თბილისში გადაიყვანეს.
2008 წლის დეკემბერში კონტრაქტს მოაწერა ხელი ექიმები ამბობდნენ, ძალიან ძლიერი ორგანიზმი აქვსო...
და ჯარში წავიდა... მისი სამომავლო გეგმები და კარიერა ორი ნასხლეტი თავში ჰქონდა, მაგრამ ექიმები
ძალოვან სტრუქტურას უკავშირდებოდა. სერჟანტ გვეუბნებოდნენ, ტვინი არ არის დაზიანებული და
ცერცვაძეს ერთი წელიც არ ჰქონდა ნამსახურები, რომ არც ერთი ჭრილობა სასიკვდილო არ არისო. ფეხშიც
რუსულმა სისხლიანმა ხელმა, ბევრი თანამემამულის იყო დაჭრილი, თუმცა კიდურის ამპუტაცია არ და
მსგავსად, მისი სპეტაკი სულიც შეიწირა... სჭირვებია. როცა რესპუბლიკურში შეიყვანეს, ექიმებს
ნინო ფსუტური, მიხეილის მეუღლე: „როცა ჯარში უთქვამთ, გადარჩენილები ხართო... რამდენიმე დღეში
წასვლა გადაწყვიტა, არავის გაგვიწევია წინააღმდეგობა, მდგომარეობიდან გამოვაო, მაგრამ... თავიდან გონზე
მიუხედავად იმისა, რომ ყოველთვის რაღაცის შიში გვქონდა, ყოფილა და ერთი პერიოდი წამოდგომას ცდილობდა, მაგრამ
მაინც ყველამ მხარი დავუჭირეთ და პატივი ვეცით მის ექიმები გამოფხიზლების საშუალებას არ აძლევდნენ,
გადაწყვეტილებას... როგორც კი საძილე წამალი გამოუვიდოდა, მაშინვე გონზე
ახლა ხშირად ვფიქრობთ, რატომ არ წავედით მოდიოდა. შესიებული ჰქონია სახე და მთელი სხეული...
წინააღმდეგები, მაგრამ მაშინ რას ვიფიქრებდით, რომ ორი კვირა ვერ მოვდიოდი, გადაკეტილი გზების გამო, და
ასეთი საშინელება მოხდებოდა... არანაირი წინათგრძნობა ვფიქრობდი, ბათუმიდან გადმოვფრენილიყავი, მაგრამ წინა
არც მე და არც რომელიმე ოჯახის წევრს არ გვქონია... დღეს გამოაცხადეს, შეიძლება თბილისის აეროპორტსაც
ერთ დღესაც ჩვეულებრივ წავიდა სამსახურში. სანამ საფრთხე შეექმნასო და ვერ გადმოვფრინდი...
გორის სატანკო ნაწილს დაბომბავდნენ, წინა დღეს ბოლოს, სხვა გზა რომ აღარ იყო, შემოვლითი გზით
დამირეკა, გაიყვანე ბავშვი და გადით ქალაქიდანო. მთხოვა, წამოვედით... როგორღაც ჩამოვაღწიეთ, რეანიმაციაში
223
შემიშვეს... რომ ვნახე, იმედი მომეცა, რომ ყველაფერი მამა არ ჰყავს, მაგრამ მინდა, რომ დედა მაინც ჰყავდეს
კარგად იქნებოდა, მაგრამ მეორე დილით გარდაიცვალა... ჯანსაღი ფსიქიკის. მინდა ისეთი გავზარდო, როგორიც
თითქოს ჩემს ჩამოსვლას ელოდებოდაო... მიშას გაუხარდებოდა და ეკადრებოდა. ღმერთს ვეხვეწები,
ამბობენ, რომ სეფსისი დაემართა, ისეთ ნივთიერებებს მომცეს იმის შესაძლებლობა, რომ სოფუნას მამაც ვიყო და
შეიცავდა ის ჭურვები, რომ მისი გადარჩენა ვერ მოახერხეს... დედაც...
იმდენად კარგი პიროვნება იყო, რომ არ შეიძლება... მინდა ისეთი ცხოვრებით ვიცხოვრო, რომ იქ, იმ ქვეყნად
უსამართლობაა, ასეთი ადამიანები რომ მიდიან... მაინც ვიყო მიშას გვერდით. სიზმარში ძალიან ხშირად
დარწმუნებული ვარ, იმ ბიჭების 100% ასეთი იყო... ის ვნახულობ. მეორე დღეს ისეთი შეგრძნება მაქვს, თითქოს
ძალიან დიდი დანაკლისია ოჯახისთვის, ახლობლებისთვის მართლა ვნახე“.
და ქვეყნისთვისაც... სერჟანტ ცერცვაძის მშობლები ახალსოფელში
22 აგვისტო იყო. რესპუბლიკურ საავადმყოფოსთან ცხოვრობენ, ნინო და სოფუნა – გორში, რადგან ნინო
მდებარე ეკლესიაში ერთი დღე დავასვენეთ. ჯერ ისევ არ ბიოლოგიის პედაგოგია, იქ ასწავლის. რძალი და შვილიშვილი
იყო გზები გახსნილი და გვითხრეს, ძმათა სასაფლაოზე მიშას მშობლებთან ხშირად ჩადიან. ისინი ერთი ოჯახი არიან
დავკრძალოთო. გორში ჯერ ისევ რუსის ჯარი იდგა. არ და ბოლომდე ასე დარჩებიან. მათ ყოველთვის სამაგალითო
მოვინდომეთ იქ დასაფლავება, ვიცოდით, რომ რამდენიმე ურთიერთობა ჰქონდათ ერთმანეთთან. როგორც ნინომ
დღეში გზები გაიხსნებოდა. გვითხრა, ამ უბედურებამ თითქოს კიდევ უფრო დააახლოვა
მეორე დღეს გორში მოვასვენებდით. მახსოვს, თან ისინი. მიშას სიყვარული ახლა მის მშობლებზე გადააქვს.
გზები იწმინდებოდა და პირველები ჩვენ შემოვდიოდით. სოფუნას მამა აღარ ჰყავს, მაგრამ მთელი სიცოცხლე
ადგილამდე როგორ ჩავიდოდით, ისიც კი არ ვიცოდით. იმ ეყოლება მამიდა, ბებია და პაპა, რომლებიც ამ დანაკლისს
დღესვე დავკრძალეთ... გვეგონა, რომ სოფელი დაცლილი რაღაცნაირად შეუვსებენო, ამბობს თვალცრემლიანი ნინო.
იყო, მაგრამ საკმაოდ ბევრი ადამიანი დაგვხვდა. მიშას ნინო ფსუტური, მიხეილის მეუღლე: „მიუხედავად იმისა,
ახლობლებს, მეზობლებსა და სამეგობრო წრეს, ვისაც კი რომ სამი წელი ვიცხოვრეთ ერთად, ნამდვილად ღირდა...
ჩვენი უბედურება გაუგია, თბილისიდან წამოგვყოლია... ახლიდან რომ ვიწყებდე ცხოვრებას და ვიცოდე, რომ
საშინელებაა, როცა 25 წლის ხარ და ცხოვრება თავზე ჩვენი თანაცხოვრება ასე მალე დამთავრდებოდა, მაინც
გენგრევა, მაგრამ მყავს შვილი, ჩემს თავში გამოვნახე დიდი მოვინდომებდი... მასთან გატარებული სამი წელი, ვფიქრობ,
ძალა. არ ვიცოდი, თუ ასეთი ძლიერი ვიყავი. სოფუნას მთელ ცხოვრებად ღირდა“.
224
ოთარ
სუხიტაშვილი
ითვლება უგზო–უკვლოდ დაკარგულად
1975 - 2008
ს იჯდა იმ ტანკში, რომელიც უშუალოდ ოსების – 19-ის…
თავდაცვის მინისტრმა ბარანკევიჩმა გაანადგურა. „ბედნიერი იყო... სხვანაირი მამა იყო, შეიძლება
ასე ტრაბახობდა ბარანკევიჩი რუს ჟურნალისტებთან, თავისთვის არაფერი ეყიდა, მაგრამ ბავშვებს ყოველთვის
რომ 406-ე ტანკი ეკიპაჟიანად გაანადგურა… მემიზნე ახარებდა და ყველაფერს უკეთებდა. სულ ცდილობდა, რომ
ოპერატორი ოთარ სუხიტაშვილი იყო, მძღოლი – რაღაცით ვესიამოვნებინეთ. ბოლოს კომპიუტერი უყიდა
ბირთველაშვილი, მეთაური – გია რომელაშვილი… ბავშვებს... სამთვიანი კურსი გაატარა ორივეს, იქნებ
ოთარ სუხიტაშვილს გული მამულისთვის უძგერდა რამეში გამოგადგეთო. ალბათ, გული უგრძნობდა, უნდოდა,
და როგორც ოჯახში იგონებენ, უგრძნობდა კიდეც, რომ ყველაფერი მოესწრო... სოფლის მეურნეობით ვირჩენდით
სამშობლოსთვის შეწყდებოდა მისი გულისცემა. თავს, მიწას ვამუშავებდით, შრომას არ თაკილობდა,
მისი ტანკი წინ მიუძღოდა ტანკების კოლონას… ეს ყველანაირად ცდილობდა, ოჯახში რაღაც, თუნდაც
იყო ომში. ომამდე კი მასთან სახლში ბიჭები ქეიფობდნენ. მიზერული თანხა შემოეტანა. გაჭირვებას დიდი სიყვარული
ოთოს მეუღლე, ციური ჩილინდრიშვილი ბიჭების ნათქვამს გვატანინებდა... ერთად 12 წელი ვიცხოვრეთ...
იხსენებს: „ჩვენ ჩვენი დროშა უნდა ავაფრიალოთ კონტრაქტზე წასვლა 2005 წელს გადაწყვიტა. მე
ცხინვალშიო“… წინააღმდეგი ვიყავი, მაგრამ არ დაიშალა. გორის ჯავშან-
ომამდე ერთი კვირით ადრე კი ციური თავზარდამცემ სატანკო ბაზაზე მსახურობდა. აპრილში უმთავრდებოდა
სიზმარს ნახავს: „მესიზმრა, ვითომ გორი იბომბებოდა და კონტრაქტი... არ ვიცი, რატომ, მაგრამ ბოლო პერიოდში,
გავრბოდით, ოთოს ვეძახდი, აქეთ გავიქცეთ-მეთქი, მაგრამ სულ იმას ამბობდა, რაღაც მოხდება და მე ვიბრძოლებ
სადღაც დავკარგე, ვერსად ვპოულობდი. დავრჩი მარტო, ჩემი შვილების გულისთვისო... არ ვიცი, შეიძლება
ბავშვებთან ერთად...“ სიზმარიც ჰქონდა ნანახი, მაგრამ არაფერს ამბობდა...
ციურის აუხდა თავზარდამცემი სიზმარი… დაიბომბა თან მამხნევებდა, უნდა შეეგუო, ჯარისკაცს ერთი ფეხი
გორიც, დაკარგა მეუღლეც და დარჩა დაობლებული სამარეში აქვსო...“
ბავშვებით… ოთარ სუხიტაშვილი ბოლოს 6 აგვისტოს გავიდა
ოთარ სუხიტაშვილი ახლა, 29 აპრილს, 35 წლის სახლიდან – განგაში იყო გამოცხადებული. საღამოს,
გახდებოდა. მეუღლე რომ შეეხმიანა, უთხრა: დღეს შინ ვერ მოვალ,
კარალეთში დაიბადა, როგორც დედა – ქეთევან ყარაულში ვარო.
სუხიტაშვილი გაიხსენებს, ოთოს ჩვეულებრივი ბავშვობა სიტუაცია რომ უფრო დაიძაბა, მეუღლემ ისევ დაურეკა.
ჰქონდა, ყოფილა ჭკვიანი და თბილი, მაგრამ ყოველთვის ციური ჩილინდრიშვილი: „მატყუებდა, არაფერი ხდება,
გულჩათხრობილი. მეხუთე კლასამდე კარგად უსწავლია, დაწყნარდიო, არადა იმ საღამოს უკვე ცხინვალში ყოფილა...
ცხრა კლასის დამთავრების შემდეგ, სკოლიდან გამო ყველა ახლობლისთვის უთქვამს, უკვე ცხინვალში ვართო,
უყვანიათ, ხელობა უსწავლებიათ, ელექტრიკოსობით საკუ მე მიმალავდა... ბავშვისთვისაც დაურეკავს და უთქვამს,
თარი შემოსავალიც გასჩენია. მამი, ცხინვალში ვარ და დედას არაფერი უთხრაო...
18 წლის გახდა თუ არა, ჯარში გაიწვიეს. „ვეუბნებოდით, ბოლოს, 7 აგვისტოს, დილით ველაპარაკე, მითხრა,
პირველ გაწვევაზე არავინ მიდის და მაინცდამაინც შენ ტელეფონი უნდა გავთიშო და აღარ დამირეკოო... ბავშვებს
რატომ უნდა წახვიდე-მეთქი, მაგრამ არ დაიშალა. იმ დღეს მიხედე და მოუარეო... ეს იყო მისი ბოლო სიტყვები. მერე
დილის შვიდ საათზე ადგა და გაიპარა, ჯარში წავიდა… ვრეკავდით, მაგრამ ხაზები იყო გადატვირთული და ვეღარ
სავალდებულო სამსახური გორის ჯავშან-სატანკო ვუკავშირდებოდი...“
ბაზაზე მოიხადა და შინ დაბრუნდა… მალე მომავალი კარალეთში რომ სიტუაცია დაიძაბა, 10 აგვისტოს
მეუღლე – ციური ჩილინდრიშვილი გაიცნო. ციურიმ ბავშვები სოფელს გაარიდა.
ციური 18 წლის იყო, ხიდისთაველი. „სწორედ იმ დღეს დამირეკეს და მითხრეს, დაიკარგა და
ციური ჩილინდრიშვილი: „ჩემი და გათხოვდა კარალეთში, იქნებ დაჭრილებში ან გარდაცვლილებში ნახოთო. სწორედ
ოთო ჩემი სიძის მეზობელი იყო და როცა ჩემს დასთან წინა დღეს დაბომბეს გორის ჯავშან-სატანკო ბაზა...
მივდიოდი, იქ ვნახულობდი ხოლმე. თანდათან ერთმანეთის მეგონა, რომ იქ იქნებოდა... თბილისში თითქმის ყველა
მიმართ სიმპათია გაგვიჩნდა, ძალიან თბილი და ერთგული საავადმყოფო შემოვიარე. იმ იმედით, რომ სადმე ვიპოვიდი,
ადამიანი იყო, არ შეიძლებოდა, არ შეგყვარებოდა...“ მაგრამ... ერთ-ერთ საავადმყოფოში, ოთოს ეკიპაჟის ერთ-
გაცნობიდან სამი თვის თავზე, ოთომ თავისი მშობლები ერთი წევრის, ბირთველიშვილის ძმა ვნახე, მაგრამ ვერც
ციურის მშობლებთან მიიყვანა და მისი ხელი ითხოვა… ერთი ვერსად ვერ ვიპოვეთ. ბოლოს გაირკვა, რომ 406-
ჯვარი დაიწერეს, პატარა ქორწილიც გადაიხადეს… ე ტანკის ეკიპაჟის სამივე წევრი ისე დაიკარგა, რომ ცამ
პირველი შვილი რომ შეეძინათ, ოთო 21 წლის იყო, ციური ჩაყლაპა თუ დედამიწამ, არავინ იცის“.
227
ოთარ სუხიტაშვილი გმირულად იბრძოდა ცხინვალში – წლის უნდა გახდეს, პატარა – 12-ის. არაფერს მეკითხებიან,
მისი ტანკი მიუძღოდა ტანკების კოლონას… მაგრამ ვხვდები, რომ გულში იკლავენ დარდს... ცოცხალს
ციური ჩილინდრიშვილი: „მისი ერთ-ერთი მეგობარი ელოდებიან... ვიღაც რომ გვეტყვის, როგორ მეწყინა
იხსენებს, ბოლოს რომ შევდიოდით, რაციაში ვუთხარი, ოთო თქვენი ამბავიო, მეუბნებიან, რას გისამძიმრებენ, მამაჩვენი
აღარ შემოხვიდე-მეთქი და უთქვამს, მაინც შემოვალთო... ცოცხალიაო... არ უნდათ, მამა მკვდარი წარმოიდგინონ...
8 აგვისტოს დაიკარგნენ... ცამ ჩაყლაპა თუ მიწამ, არავინ დიტოს სახლში სულ ჯარის ფორმა აცვია. „კურტკაც“ კი
იცის... სოფელში ყველა ამბობს, მათი ტანკი ააფეთქეს და ჯარის ფორმის მაყიდინა. მეუბნება, ნეტა მალე გავიზარდო,
ნაცრად აქციესო… რომ ჯარში წავიდეო... გოგო უთქმელია, არაფერს ამბობს,
საშინელებაა ყოველდღე მის მოლოდინში... ხან მაქვს დღიური აქვს, ყოველდღე რაღაცებს წერს. იმ დღეს
იმედი, რომ გამოჩნდება, მაგრამ ხანდახან ყველანაირი დაუწერია: მამა, ღმერთს ვთხოვ, რომ მალე გამოჩნდე, ჩვენ
იმედი მეწურება... ცოცხალს გელოდებითო...“
ბავშვებს ძალიან აკლიათ და ენატრებათ მამა. უფროსი 13
228
ვიტალი
თაყაძე
1978 - 2008
ს ომამდე ემსხვერპლა ომს – კეფით შეეგება მტრის დედა: „იმ წუთას გამოიცვალა და გაიქცა, მას მერე
ჭურვის ანასხლეტს… გმირულად დაეცა ავნევთან… აღარც მინახავს… სახლში მისი ცხედარი მომიტანეს…
მის მშობლიურ სოფელში უკვე რუსი იდგა, როცა დედა მოუკვდეს...
რამდენიმე კაცი მიასვენებდა მის ცხედარს… ვიტალი თაყაძე სიტუაცია რომ დაიძაბა, ტელეფონზე ვურეკავდი
გორის რაიონში, სოფელ ხელთუბანში დაიბადა 1978 წლის და ისიც მირეკავდა. მაწყნარებდა, ნუ გეშინია, დედა,
28 ივნისს. მშობლებისთვის პირველი შვილი იყო, ბებია- ყველაფერი კარგად იქნება, საშიში არაფერიაო... ომამდე,
ბაბუებისთვის – პირველი შვილიშვილი და ათამამებდნენ. არც იმ დღეებში, არც ცუდი სიზმარი მინახავს, არც
ნანა ხარტიკაშვილი, დედა: „ცელქი ბავშვი იყო...“ ცუდი წინათგრძნობა მქონია, მაგრამ იმ დღეს, ვიტო
უდარდელი ბავშვობა არ ჰქონია… ჯერ კიდევ სულ რომ დაიღუპა, დილიდან აფორიაქებული ვიყავი. დედის
პატარა, 6 წლის იყო, მამა რომ წავიდა სახლიდან… გულმა მაინც იგრძნო საშინელება... ერთ ადგილას ვერ
დედა: „ვიტო რომ წამოიზარდა, ძალიან ნერვიულობდა ვჩერდებოდი. არც ტელევიზორის ყურება მინდოდა და
და განიცდიდა მამის საქციელის გამო...“ არც არავისთან ლაპარაკი... სოფელში საშინელი ხმები
როგორც დედა იხსენებს, ვიტო სკოლაში კარგად დადიოდა, ვიღუპებით, ყველაფერს ააოხრებენ რუსებიო…
სწავლობდა, მასწავლებლებიც აქებდნენ – ნიჭიერი ვიტო ადგილობრივ მოსახლეობას აფრთხილებდა, დატოვეთ
ბიჭიაო. მერე ჯარში გაიწვიეს, სავალდებულო სამსახური სოფელი და წადით ახლავეო. ძალიან აღშფოთებული და
ახალციხეში გაიარა. აღგზნებული ყოფილა. ერთ ადგილას ვერ ჩერდებოდა
დედა: „ჯარიდან რომ დაბრუნდა, ერთი წელის შემდეგ თურმე. იქნება გულიც უგებდა... ეს ყველაფერი ცოტა ხნის
კონტრაქტით წავიდა, კოსოვოში წაიყვანეს, იქ რვა თვე წინ მითხრა ერთმა იქაურმა ქალმა...
იმსახურა, კონტრაქტი სამწლიანი იყო, მაგრამ წელიწად- 7 აგვისტოს, შუადღისას, დაიღუპა ვიტო… მათი ნაწილი
ნახევარში ნაწილი დაიშალა და შინ დაბრუნდა. ჯარისკაცურ ავნევში იყო და მტერმა პირველი იერიში მათზე მიიტანა.
ცხოვრებას უკვე ისე იყო მიჩვეული, შინ ვეღარ ჩერდებოდა თურმე მთელი დღე იგერიებდნენ მტრის შემოტევას, მერე
და გული ისევ ჯარისკენ მიუწევდა. 4-წლიან კონტრაქტს რაღაც პერიოდი ჩაწყნარებულა სიტუაცია, სანგრებში
მოაწერა ხელი, თავიდან ვაზიანში მსახურობდა, შემდეგ ყოფილან, თვითონ ჩაფხუტი არ ეფარა და სხვებს
გორში გადმოიყვანეს, კაპრალი იყო… ამბობდა, ამ აფრთხილებდა, თურმე, არავინ მოიხადოთო… ჭურვის
კონტრაქტს რომ ვადა გაუვა, 12-წლიანი კონტრაქტით ანასხლეტმა იმსხვერპლა, კეფაში მოხვდა, ჩაფხუტი
უნდა დავრჩე ჯარშიო. დიდი გეგმები ჰქონდა, მაგრამ რომ ჰფარებოდა, ეგებ გადარჩენილიყო კიდეც… რომ
არ დასცალდა... კოსოვოდან ჩვენც და ნათესავებსაც წაქცეულა, ყველა ვიტოს მივარდნია, გონზე ყოფილა, ძლივს
საჩუქრები ჩამოგვიტანა, ბედნიერი იყო, როცა სხვას ამოულუღლუღია, აქ არ დამტოვოთ, ბიჭებოო... ეს იყო მისი
სიხარულს ანიჭებდა. სულ ჯარში იყო. სახლში იშვიათად ბოლო სიტყვები... გრძნობდა, რომ კვდებოდა და არ უნდოდა
მოდიოდა. ხან თვეები ისე გადიოდა, შაბათ-კვირას თუ იქ დარჩენილიყო. არაფერი არ ვიცოდი, ყველაზე ბოლოს მე
შემოირბენდა და მალევე მიდიოდა. წნევა მაწუხებდა და სულ გავიგე. არ მეუბნებოდნენ...
იმას მეუბნებოდა, წამლის გარეშე არ იყოო. როცა თვითონ სოფელში საშინელი სიტუაცია იყო, ყველა აქეთ-
ვერ ახერხებდა მოსვლას, ვინმეს ატანდა წამალს და ფულს. იქით გარბოდა, სოფელი იცლებოდა და მე მკვდარ შვილს
ავადმყოფობისგან თავმობეზრებული რომ ვიტყოდი, ნეტა დავტიროდი... მეორე დღეს უკვე ომი დაიწყო და სოფელში
მოვკვდე და დავისვენო-მეთქი, რა დროს შენი სიკვდილიაო, კაციშვილი აღარ დადიოდა. სამშაბათს უნდა დაგვეკრძალა,
მეუბნებოდა. ის ჩემზე წინ წავიდა, დედა მოუკვდეს... მაგრამ ისეთი სიტუაცია იყო, ვეღარ გავაჩერეთ, მესამე
დაოჯახებას ფიქრობდა. ამბობდა, ცოტა სულს მოვითქვამ დღეს დავკრძალეთ, სოფელში უკვე რუსი იყო შემოსული,
და მერე ცოლს მოვიყვანო. ბინის ყიდვას გეგმავდა, დედა მოუკვდეს, უკანასკნელ გზაზე სულ რამდენიმე
არ უნდოდა, ასეთ ღარიბულ ოჯახში მოეყვანა ცოლი. ადამიანმა გააცილა... ვიტოს კლასელები გვერდიდან არ
სახლისთვის სად მეცალა, დღენიადაგ იმას ვფიქრობდი, რა მოგვცილებიან, იმათ გაუთხარეს საფლავი, თითო ჭიქით
მეჭმია ბავშვებისთვის...“ შესანდობარი თქვეს და დავკრძალეთ.
შინიდან ბოლოს პირველ აგვისტოს გავიდა. ძალზე ძნელია უმისოდ ყოფნა… ბოლო დროს სიზმარში
ახლად ნაყიდ მიწის ნაკვეთში თივას აწნეხინებდა, რომ ხშირად ვნახულობ ხოლმე, სამხედრო ფორმა აცვია და
დაურეკეს და უთხრეს, საგანგაშო ვითარებაა, ნაწილში იღიმება...“
დაუყოვნებლივ გამოცხადდიო.
231
ოთარ
ქარელი
1985 - 2008
ას მტერმა სამშობლოსთვის სამსახური არ დააცალა. დედა, როგორც გინდა და რაშიც გინდა, გამოიყენეო...
სულ სამი თვე მოუწია ჯარში ყოფნა და… მტრის ამხანაგებში ამბობდა, ყველანაირად გამიმართლაო...
ბომბმა სიცოცხლეს გამოასალმა… ძალიან მოსწონდა ჯარი, ბევრი ვერ ეგუება ჯარისკაცურ
მხოლოდ დედ-მამა მიასვენებდა დაბომბილი ქალაქიდან ცხოვრებას, მაგრამ ოთომ ძალიან კარგად აუღო ალღო.
დედულეთში… ჯარს მეორე ოჯახად მიიჩნევდა“.
ოთარ ქარელი გორში დაიბადა, 1985 წლის 17 სექტემბერს. უბედურებამდე იყო გეგმები…
მშობლებისთვის პირველი შვილი იყო. მოგვიანებით მისი „ომამდე ორი კვირით ადრე მეუბნებოდა, ოფიცერთა
ძმაც გაჩნდა – გიგა. ახლა გიგა 20 წლისაა… სკოლაში შემომთავაზეს კურსების გავლაო. კაპრალი იყო
ოთო დამჯერი, მაგრამ მაინც ხიფათიანი ბავშვი ყოფილა, და უნდოდა, წოდება აემაღლებინა.
ხალისიანი ბავშვობა ჰქონია. ოჯახის შექმნას აპირებდა. შეყვარებული ჰყავდა,
„სკოლის პერიოდში იმდენი მეგობარი ჰყავდა, ხანდახან რამდენიმე თვეში აპირებდნენ დაქორწინებას. უნდოდა,
სახლში რომ ამოჰყავდა, ჩვენი ადგილი აღარ რჩებოდა… ჯერ სახლი მოეწყო და მერე მოეყვანა ცოლი... ძალიან კარგი
დიდი იუმორის პატრონი იყო და ყველას უყვარდა, ღიმილის გოგონაა... დღემდე ყოველთვის ცოცხალი ყვავილები ააქვს
ბიჭს ეძახდნენ“, – იხსენებს თვალცრემლიანი დედა… ოთოს საფლავზე. როცა საფლავზე ავდივარ ყვავილებით
სკოლაში კარგად სწავლობდა, სპორტს მისდევდა. ვხვდები, რომ ის გოგონა იყო მისული... გავიგე, უთქვამს,
დედა: „6 წელი კარატეზე დადიოდა, ძალიან უყვარდა ოთო ისე მიყვარდა, რომ, ალბათ, ისე არც აღარავინ
თავისი მწვრთნელი – გელა პავლიაშვილი. სკოლის შემიყვარდებაო... ძალიან უყვარდათ ერთმანეთი. ძალიან
დამთავრების შემდეგ, ცხინვალის უნივერსიტეტში იური უფრთხილდებოდნენ ერთმანეთს...“
დიულზე ჩააბარა და ჩაირიცხა. ვერ გეტყვით, მაინცდამაინც უბედურებამდე იყო ოცნება…
კარგად სწავლობდა-მეთქი… მაგრამ ცდილობდა, „ოცნებობდა, შვილი რომ მეყოლება, უნდა ვავარჯიშოო.
რომ ესწავლა, თან არც სპორტისთვის უნდოდა თავის ვეუბნებოდი კიდეც, უკვე წარმომიდგენია, შენი შვილი
დანებება. სხვადასხვა ქალაქებში დადიოდა შეჯიბრებებზე, როგორიც იქნება-მეთქი“...
რამდენჯერმე პირველი ადგილის მფლობელიც გახდა. იყო სიხარული, იმედები, გეგმები, ოცნება, მაგრამ ომმა
საზღვარგარეთ უნდოდა წასვლა, რომ იქ აეწყო სპორტული და რუსის ბომბმა ერთად მოუღო ბოლო ამ ყველაფერსაც
კარიერა. მისი მეგობარი, რომელთან ერთადაც ვარჯიშობდა, და თავად ოთოსაც…
გიორგი მაჩაბელი, ახლა ამერიკაშია და იქ მოღვაწეობს. შინიდან ბოლოს 6 აგვისტოს გავიდა – ყაზარმული
ოთოს ოცნებად დარჩა ამერიკაში წასვლა. გამოცხადდა და გამოიძახეს. ფორმა ჩაიცვა და წავიდა.
არ ვიცი, რატომ, მაგრამ ბავშვობიდან სულ გმირობაზე „8 აგვისტოს საღამოს ველაპარაკე. იცოდა, როგორი
ოცნებობდა. პირველი მედალი რომ აიღო კარატეში, ემოციურიც ვარ და მითხრა: ამოდით, თავისუფალი დრო
სამსახურში მოვიდა და მომახარა: დედა, აი, მოვიგეო. მაქვს და მნახეთო. იმ დღეს ქალაქის გარეუბნებში რამდენიმე
ძალიან ბედნიერი იყო... ჭურვი ჩამოაგდეს და რომ მივედით, მეუბნებოდა: დედა,
როცა ძალიან მომენატრება, მის სურათებს, სიგელებსა ქალაქიდან გადითო. სად წამსვლელი ვარ, შვილო, შენ აქ ხარ
და მედლებს ვეფერები... როცა შეჯიბრზე მიდიოდა, მთელი და მე ქალაქიდან გავიდე-მეთქი?.. ბოლოს, რომ მოვდიოდი,
სამეგობრო და სამეზობლო მიჰყავდა საგულშემატკივროდ. ვუთხარი: ფრთხილად იყავით, აქაც რამე არ ჩამოაგდონ-
ამბობდა, „ბალეშჩიკები“ რომ დამყვებიან, უფრო დიდი მეთქი და გაეცინათ“.
სტიმული მეძლევაო...“ მეორე დილა ავად გაუთენდა დედას.
ოთომ უნივერსიტეტი დაამთავრა, დიპლომი შინ მიიტანა დილის ათი საათისთვის მათი სახლის მახლობლად
და… ჯარში წასვლის გადაწყვეტილება მიიღო. ჩააგდო ჭურვი მტერმა. 13 ადამიანი ემსხვერპლა იმ ჭურვს.
„სავალდებულო არ ჰქონდა მოხდილი. ერთ დღესაც დიდი პანიკა იყო, მაგრამ დედას მაინც არ ეგონა, რომ ის
გვითხრა, ჯარში უნდა წავიდეო. თავად გადაწყვიტა და მოხდებოდა, რაც მოხდა და რაზეც ბიჭებს წინა ღამით
არ შევეწინააღმდეგეთ. პირიქით, ხელი შევუწყვეთ. მის ეცინებოდათ…
გადაწყვეტილებას პატივი ვეცით... არ მეშინოდა, ოთო მტერმა გორის ჯავშან-სატანკო ბაზა დაბომბა.
ძალიან ძლიერი იყო ფიზიკურად. მეორე ვაჟსაც უნდოდა „მაშინვე გაიქცა ჩემი მეუღლე... ყველაფერი იწვოდა,
ჯარში წასვლა, მაგრამ ოთომ არაფრით არ მისცა უფლება. კვამლში იყო გახვეული ბაზა. აღარც დაჭრილები იყვნენ და
კონტრაქტს მაისის პირველ რიცხვებში მოაწერა ხელი. სულ აღარც მიცვალებულები. ყველა ცხედარი მაშინვე მორგში
სამი თვის წასული იყო, ეს უბედურება რომ მოხდა…“ გადაესვენებინათ. ძებნა დავიწყეთ. ვერსად ვნახეთ.
უბედურებამდე იყო სიხარული. გვეგონა, თბილისში ჰყავდათ წაყვანილი. თბილისში წავ
„პირველი ხელფასი რომ აიღო, მე ჩამაბარა. მითხრა: ედით, ყველა საავადმყოფო შემოვიარეთ, მაგრამ ვერსად
235
ვნახეთ და უკან დავბრუნდით. ბოლოს გორის ჰოსპიტალში ოთო მალევე, როგორც კი გორი რუსებისგან დაიცალა,
ვნახეთ... ჩემი მეუღლე ვერ შევიდა მორგში და მეზობელი გორში გადმოასვენეს და დაკრძალეს.
ბიჭი შეგზავნა... ისეთი დასახიჩრებულიც არ იყო, რომ „ძალიან კარგი ბიჭი დავკარგე... ისე გავზარდე, ერთი
ამოცნობა გაგვჭირვებოდა...“ შენიშვნა არ მიუღია არავისგან... ძალიან მძიმეა ცხოვრება
დედას არ უნახავს შვილის ცხედარი, არ დაუხედავს ოთოს გარეშე. თავიდან, 6 თვე ძალიან მძიმედ ვიყავით.
მისთვის… მაგრამ არ გვაქვს უფლება, ასე ვიყოთ, გიგას ახლა სჭირდება
„სახეზე არ მინახავს. ისეთი მინდოდა, დამმახსოვრებოდა, დედაც და მამაც. ოთოს არ გაუხარდებოდა, რომ მისი ძმა
როგორიც იყო... ანასხლეტები მოხვედროდა... ისეთი დაჩაგრულიყო… სულ იმას მეუბნებოდა, გიგას მიხედეთ,
საშინელი დრო იყო, საკუთარ სახლშიც ვერ შემოვიყვანეთ... მას უფრო მეტი ყურადღება სჭირდებაო...
ეზოში ბიჭებთან საუბრობდა თურმე, ბომბი რომ ჩამ ეკლესიური ცხოვრებით ვცხოვრობდი, ახლა უფრო
ოვარდნილა. წამებში მოუსწრაფა სიცოცხლე რამდენიმე განსაკუთრებით – ვმარხულობ, ლოცვებზე დავდივარ...
ვა
ჟკაცს... აფეთქებისთანავე დაულევია სული... ასული ეკლესიამ გადამატანინა ეს უბედურება.
რომ ვიყავი სანახავად, რომც მეთქვა, წამოდი-მეთქი, არ ოთო ყოველ წუთსა და ყოველ წამს მახსოვს… სიზმარში
წამოვიდოდა, არ დატოვებდა ბიჭებს. რამდენიმე ბიჭი ხშირად ვნახულობ, სულ იმას მეუბნება: დედა, ნუ
ყაზარმიდან რამდენიმე მეტრში ცხოვრობდა, არც მათ ნერვიულობ და ნუ განიცდი, აქ ძალიან კარგად ვარო... რომ
დაუტოვებიათ ნაწილი, ყველა სიცოცხლის უკანასკნელ მომენატრება ხოლმე, ღმერთს ვთხოვ, რომ სიზმარში ვნახო
წვეთამდე გმირულად იდგა პოსტზე და მეთაურის ბრძანებას და არ შეიძლება, იმ ღამეს არ დამესიზმროს. თუ რაღაც
ელოდა. რომ ეთქვათ, ფრონტის წინა ხაზზე უნდა გაიჭრათო, განსაცდელი გველის, გვაფრთხილებს ხოლმე… ამას წინათ
ყველა დაუფიქრებლად წავიდოდა...“ სიზმარში ვნახე, მითხრა: გიგას მანქანაზე ნუ დასვამთ,
შვილმკვდარი დედ-მამა მარტო მიასვენებდნენ ავარია მოუხდებაო. ერთი კვირის შემდეგ მართლაც მოყვა
დასავლეთ საქართველოში შვილის ცხედარს… ხარაგაულში გიგა ავარიაში… მადლობა უფალს, რომ ყველა უვნებელი
დაკრძალეს. „ვერავინ ვიპოვეთ, რომ საფლავის გათხრაში გადარჩა...“
მოგვხმარებოდა“, – იხსენებს დედა…
236
იოსებ
მეხატურიშვილი
1986 - 2008
ს თავის სახლთან ერთ კილომეტრში მოკლეს რუსებმა განთავსებული... აფეთქების ხმა რომ გაიგო, მიხვდა, რომ
– გორის სატანკო ბაზის დაბომბვისას. ბაზიდან ამოდიოდა ბოლი. ბაზა ჩვენი სახლიდან ერთ
იოსებ მეხატურიშვილი მშობლებისთვის მესამე კილომეტრშია...“ – იხსენებს თვალცრემლიანი დედა.
ბიჭი იყო. მამა იმ წუთას მანქანაში ჩამჯდარა და ბაზისკენ
ორი ძმა ფრონტის ხაზზე იბრძოდა. დაფეთებული გავარდნილა. ქუჩაში მეზობლის ბიჭს
ჯერ ერთი წავიდა ჯარში კონტრაქტით, მერე – მეორე. დაუნახავს, წინ გადასდგომია.
არ უნდოდა დედას მესამე შვილიც გაეშვა ჯარში. გურამ მეხატურიშვილი, მამა: „დამინახა, რომ
„ვეუბნებოდი, არ წახვიდე, შვილო, სამ შვილს ქორწილში არაადამიანური სახე მქონდა და გადმომიხტა, კინაღამ
არ გაგზავნის დედა და მე როგორ უნდა გაგგზავნოთ მანქანა დავარტყი. რა გატირებს, ყველაფერი კარგად
ჯარში-მეთქი. არ მინდოდა, რომ სამივე ჯარში ყოფილიყო. იქნებაო... ჩამიჯდა მანქანაში და ნაწილისკენ წავედით.
მაინც შიში მიპყრობდა... რამდენიმე წლის წინათ დისშვილი ყველაფერს ცეცხლი ეკიდა, ბაზის ნასახი აღარ იყო...
მომიკლეს, რაღაც შელაპარაკება მოუვიდათ და... როცა მე ვერ მივედი ახლოს, დამელოდეო, და ეს ბიჭი მივიდა
იოსებს ვეუბნებოდი, ჯარში არ წახვიდე-მეთქი, მეუბნებოდა: ახლოს. იგვიანებდა და რამდენიმე ჯარისკაციც იდგა,
ჯარში, რომ არ იყო, ხომ მაინც ისე მოხდა, რაც ეწერაო... შეშინებულები და დაბნეულები იყვნენ. რომ აგვიანებდა,
რაც ადამიანს უწერია, არ ასცდებაო... ვეუბნებოდი, რამე მეც გადავედი და ამ ჯარისკაცებს ვკითხე, ხომ არ იცით,
რომ მოხდეს, წინა ხაზზე ჯარისკაცები მიჰყავთ-მეთქი... ცოცხალია თუ არა იოსები-მეთქი... ზოგი აქეთ გარბოდა
ვერაფრით ვერ გადავაფიქრებინე წასვლა...“ და ზოგი – იქითო, მითხრეს. მერე მანქანამ გამოიარა
სოსო 21 წლის იყო, კონტრაქტით რომ წავიდა ჯარში. ცხედრებით დატვირთულმა... ის ბიჭი ვეღარ ვნახე, ეტყობა,
სულ 7 თვე იმსახურა. გაიგო, რომ ჩემი შვილიც აღარ იყო ცოცხალი და გამერიდა.
ორმოცზე დაბადების დღეზე გადაუხადეს – 22 წლის ბევრს სცოდნია, რომ იოსები ცოცხალი აღარ იყო, მაგრამ
უნდა გამხდარიყო. არ მეუბნებოდნენ... ზოგი მამშვიდებდა, დაჭრილი იქნება
თინა მეხატურიშვილი, სოსოს დედა: „გამორჩეული და ნურაფრის გეშინიაო... ჰოსპიტალში მივვარდი, მაგრამ
ბავშვი იყო შეხედულებითაც და ხასიათითაც, სიკეთით არავის არ უშვებდნენ. ჩვენი მეზობელი გოგო ჰოსპიტალში
აღსავსე... მისგან ერთი გადაბრუნებული სიტყვაც კი არ სისხლის გადასხმის განყოფილებაში მუშაობს, დავინახე,
მახსოვს... კარგი მოსწავლე იყო, ლექსებსაც წერდა, ოღონდ სასწრაფოთი მიდიოდა სისხლის გადასხმის სადგურისკენ,
არასოდეს არაფერს ინახავდა… ერთი ლექსი მისი საფლავის გამოვეკიდე, სასწრაფოდან რომ გადმოვიდა, სოსოს
ქვას დავაწერეთ... სადაც არ უნდა მისულიყო, ყველას თავს ამბავი ვკითხე, დამამშვიდა: ნუ გეშინია, ალბათ, დაჭრილი
ამახსოვრებდა თავისი სითბოთი…“ იქნებაო... არადა უკვე სცოდნია, რომ შვილი აღარ მყავდა
სამივე ძმა გორის ჯავშან-სატანკო ბატალიონში მსა და მიმალავდა, თქმას ვერ მიბედავდა... რომ შედიოდა,
ხურობდა. მივაძახე: ხათუნა, აბა შვილი დაიფიცე, რომ ჩემს თავს
„სოსო ჯარისკაცურ ცხოვრებას ადვილად შეეჩვია და უბედურება არ არის-მეთქი და შეტრიალდა და შევიდა.
მოსწონდა... მივხვდი, რომ უკვე აღარ მყავდა შვილი ცოცხალი... იქიდან
სახლიდან ბოლოს 6 აგვისტოს გავიდა. ყოველთვის, ჰოსპიტალში წამოვედი… უკვე ხალხსაც უშვებდნენ.
როცა სამსახურში მიდიოდა, ასე გვემშვიდობებოდა ხოლმე: მაშინვე გადმოვასვენეთ. რამდენიმე დღის მერე უნდა
აბა, კარგად იყავითო... იმ დღესაც ასე გამოგვემშვიდობა, დაკვეკრძალა, მაგრამ მეორე დღესვე დავკრძალეთ.
დაგვკოცნა და წავიდა...“ ნახევრად ამოთხრილ საფლავში დავმარხეთ... ორივე ბიჭი
მერე დაიწყო ომი. სოსო ბოლომდე გორში იყო ბაზაზე, მოტყუებით ჩამოვიყვანეთ. უფროსმა შუათანა მოტყუებით
მისი ძმები ცხინვალის მისადგომებთან იბრძოდნენ. ჩამოიყვანა სახლში. შუათანა იმ დროს ფხვენისში იდგა,
„რამდენჯერმე შეახტა თურმე მანქანას, რომელსაც სოსოს ურეკავდა, მაგრამ რაღას უპასუხებდა… ბოლოს
ფრონტის ხაზზე ჯარისკაცები მიჰყავდა და ჩამოუშვიათ... ჩემთან დარეკა, უფროსმა ბიჭმა უპასუხა… 21-ე დღეს
წამიყვანეთ, ჩემი ძმები იქ არიან და მე აქ რა მინდაო, ამბობდა ქალაქის სასაფლაოდან ჩვენს სასაფლაოზე გადმოვასვენეთ,
თურმე, დედა მოუკვდეს... იმ ავბედით დღეს, სანამ ბაზას საფლავი ამხანაგებმა და ძმებმა გაუჭრეს...“
დაბომბავდნენ, ოცი წუთით ადრე მამამისი ელაპარაკა. დედა: „არ მანახვეს ჩემი შვილი, ისეთი გახსოვდეთ,
უთქვამს, მამი, ყველაფერი კარგად არის, ჩვენები წინ როგორიც იყოო… ჩადგმული ბიჭი იყო, ას კილომდე
მიდიან და ნუ გეშინიათ ნურაფრისო... ამ ლაპარაკიდან იქნებოდა... სანამ ეს უბედურება მოხდებოდა. ერთი
რამდენიმე წუთი არ იყო გასული, მამამისი გორაზე ავიდა. კვირით ადრე სულ აფორიაქებული ვიყავი. ყაზარმული რომ
საკუთარი თვალით ნახა, როგორ გადაუფრინა ორმა გამოცხადდა, წარმოუდგენლად საშინელ მდგომარეობაში
რუსულმა თვითმფრინავმა იმ ადგილს, სადაც ბაზა იყო ვიყავი – ჯარში მყავდა სამი ბიჭი, ჩემი ძმისშვილი,
239
დისშვილი… მთელი ღამეები არ მძინებია, რძალთან ველოდები...
ერთად ტელევიზორს ვიყავი მიჯაჭვული. უფროსი ბიჭი პირველი ხელფასი რომ აიღო, სანამ შინ მოვიდოდა,
აქვე ცხოვრობს, ჩავდიოდი და მეორე რძალს ვაწყნარებდი, მეზობლის ქალს შეხვედრია. იმ ქალს ფინანსურად უჭირს,
თან რძლებს იმასაც ვერ ვეუბნებოდი, თქვენს ქმრებს არ ორი ოცლარიანი მიუცია, თურმე არ ართმევდა, მაგრამ
დაურეკოთ, იქნებადა რა სიტუაციაში არიან-მეთქი...“ ძალით დაუტოვებია მაინც... სახლში მოვიდა და მე ჩამაბარა
სოსოს მშობლებმა, რძლებმა და ბავშვებმა გორი 8 მთელი ხელფასი. მანქანისთვის აგროვებდა ფულს. ხელფასს
აგვისტოს ღამით დატოვეს. სოფელს შეაფარეს თავი. დედას რომ აიღებდა, რძალს ეტყოდა ხოლმე, აბა, ახლა ვის რა
გული ცუდს უგრძნობდა. ავი წინათგრძნობა არ ასვენებდა. გინდათ, რას ისიამოვნებთო... ძალიან მშრომელი ბიჭი იყო.
„ვგრძნობდი, რომ სამი შვილიდან ერთ-ერთს უბედურება ჯარში წასვლამდე ერთი პერიოდი მამამისის მანქანითაც
უნდა მოსვლოდა... ისე ვიყავი, რომ მინდოდა, რაღაც ტაქსაობდა. იტყოდა ხოლმე, მიიხედ-მოიხედეთ და ნახეთ,
დამეგლიჯა...“ თუ 20 წლის კაცი ვინმე ტაქსაობდესო... ერთი პერიოდი
ბაზის დაბომბვის ამბავი რომ გაიგო, აღრიალდა… „ლაფატკაზეც“ მუშაობდა, არ თაკილობდა არაფერს...
„სოსო მომიკლეს-მეთქი, მოვთქვამდი. მაწყნარებდნენ, სამომავლო გეგმა ბევრი ჰქონდა. მანქანა უნდა ვიყიდო და
ჯერ ხომ არაფერი არ ვიცით, წინასწარ რატომ ტირიო... მერე მოვიყვან ცოლსო, მაგრამ არც ერთი არ დასცალდა...
რეკავდნენ სოსოს ტელეფონზე და არ პასუხობდა, შეყვარებული ჰყავდა და დაოჯახებას აპირებდა... შეყ
მაწყნარებდნენ, იქნება ტელეფონი ამოუვარდა ან სადმე ვარებული ერთი წელი ყოველ ცხრა რიცხვში საფლავზე
ტენისო... მაწყნარებდნენ და ვერ მაწყნარებდნენ, ავიტეხე, ყვავილებით მიდიოდა... გორელი გოგო უყვარდა...“
მომიკლეს შვილი-მეთქი. ვეღარსად ვახერხებდით დარეკვას, დღეს სოსოს საფლავის ქვაზე ამოკვეთილია სოსოს
მარტო სოსოსთან გადიოდა და არავინ პასუხობდა, ბოლოს ლექსი:
ძლივს დავრეკეთ ჩემს ქმართან. მივახალე, სოსო მომიკლეს-
მეთქი? არც ვიცი, რა მიპასუხა… წამოვედი გორში. ცხედარი „თუ მეგობრისთვის ბრძოლაში
დამხვდა უკვე…“ თავი არ გინდა გასწირო,
თავზარდაცემულ დედას ტკივილი დღემდე არ განელებია. მაშინ მაგ მხრებზე ეგ თავი,
ყოველდღე აკითხავს შვილის საფლავს... სულაც არ არის საჭირო“.
„ტირილით ვიღვიძებ და ტირილით ვიძინებ. თითქოს
240
ოლეგ
ჭონიშვილი
1977 - 2008
ორის რაიონში, სოფელ ახალხიზაში ერთი პატარა ჩვენი ნინოს ოჯახში და ხელი ვთხოვეთ. ერთი წლის შემდეგ
გოგონა – ელენიკო დარბის. როცა ვინმე გააბრაზებს, გოგო შეეძინათ. ძალიან ბედნიერი იყო. პირველი ბიჭი
ემუქრება: დაიცა, მამა მოვიდესო… არადა იცის, რომ უნდოდა, მაგრამ ამბობდა, ჯერ ყველაფერი წინ მაქვსო...
მამა უფალთანაა. ორი წლის დაოჯახებული იყო, ეს საშინელება რომ მოხდა.
ხანდახან ბებოს ეხვეწება, როცა იქ წახვალ, მამას ხელი ოლეგი სულ ჯარში იყო და, ალბათ, ხუთი თვეც არ ყოფილან
მოჰკიდე და წამოიყვანეო… ერთად“.
ბავშვური ლოგიკით ცდილობს, მამა დაიბრუნოს. მამა, კონტრაქტით ჯარში წასვლა რომ გადაწყვიტა, წინ
რომელიც რუსებმა მოუკლეს. არავინ აღდგომია.
ოლეგ ჭონიშვილი მემიზნე ოპერატორი იყო... „წინააღმდეგობა არავის გაგვიწევია. ვერავის ვერ
და გმირულად დაიღუპა... წარმოგვედგინა, რომ ომი დაიწყებოდა... კონტრაქტს 2009
ომის მერე გავა ორი წელი და დედა იმ დღეს – 1977 წლის მარტში ამთავრებდა, მაგრამ არ დასცალდა...
წლის 27 იანვარს გაიხსენებს, როცა ოლეგი კილო და სამასი ფიზიკურად პატარა და სუსტი იყო, მაგრამ ბუნებით
მოევლინა ქვეყანას… – ძალიან ძლიერი, მერე ჯარში ვარჯიშობდა... ძალიან
მანანა ჭონიშვილი, ოლეგის დედა: „ოლეგი პირველი მოსწონდა ჯარი...“
შვილი იყო… ძალიან წყნარი და დამჯერი ბავშვი. საბავშვო შინიდან 6 აგვისტოს, უთენია გავიდა. საღამოს დედა
ბაღში არ დამყავდა, ჩემთან იყო ხოლმე... სკოლაში თავიდან რომ შეეხმიანა, უთხრა, რომ იმ ღამით შინ ვერ მივიდოდა.
კარგად სწავლობდა, მაგრამ ვერ ვიტყვი, ბოლო კლასებშიც „დედა, განგაშია გამოცხადებული, ვერ ამოვალო.
ბრწყინვალედ სწავლობდა-მეთქი…“ სიმამრის დაბადების დღე იყო... 7-ში დილითაც
მესამე კლასიდან ჭიდაობაზე დაჰყავდათ. მოსწონდა, ველაპარაკეთ. თვითონაც ყოველ წუთში გვირეკავდა.
ბოლომდე გაყოლასაც აპირებდა თურმე… ძირითადად მე წნევიანი ვარ და ყოველ ერთ საათში მირეკავდა,
სოფელში ბიჭებს ეჭიდებოდა. ერთადერთხელ ყოფილა მეკითხებოდა: დედა, როგორ ხარო... ხან გავუჯავრდებოდი,
თელავში შეჯიბრებაზე და შინ მედალიც მიუტანია. კაი, შვილო, პატარა ხომ არ ხარ, სულ „დედა-დედას“
ცხრა კლასი ახალხიზაში ისწავლა, მერე სკრაში რომ გაიძახი-მეთქი... რა ვიცოდი, რომ საბოლოოდ
გადავიდა და იქ დაამთავრა საშუალო სკოლა. სკოლის მერე მკითხულობდა... 7 აგვისტოს, 5 საათის მერე უკვე ვეღარ
სავალდებულო სამხედრო სამსახური გორში მოიხადა. ვუკავშირდებოდი. ბოლოს, შვიდის ნახევარზე ძლივს
„ბევრს შვილი ჯარისთვის არ ემეტება, ჩემი შვილი ვაჟკაცი დავურეკე. ვარიანთან ვართ და ნუ გეშინიათ, არაფერია,
იყო და ჯარში უნდა ემსახურა“, – იტყვის დედა. უბრალოდ, გაგვიყვანესო. 10-ის ნახევარზე მეუღლეს
ჯარმოვლილი გორში, სახანძროში დაიწყებს მუშაობას. ელაპარაკა: აღარ დამირეკოთ, საძილე ტომარას ვხსნი
ორი წელი იმუშავებს მეხანძრედ. მერე ატმების „ხანძარს“ და უნდა დავიძინოთო. ეს იყო მისი ბოლო სიტყვები,
გააჩაღებს – კურკას დათესს, საძირეს გამოიყვანს, დაგვამშვიდა და... იმის შემდეგ უკვე აღარაფერი ვიცით.
დაამყნობს – 500 ძირ ატამს გაახარებს… „ბავშვივით მარტო ის ვიცით, რომ ცხინვალში ჭურვი მოხვდა ტანკს.
ზრდიდა“, – გაიხსენებს დედა... დედა, რომელმაც უკვე ცეცხლი გაუჩნდა, ამ დროს ტანკიდან უფროსი და ოლეგი
მეორედ უყურა ატმების ვარდისფერ „ხანძარს“ შვილის ამოძვრნენ და სხვადასხვა მიმართულებით გაიქცნენ,
გარეშე… იარაღის ამოღებაც ვერ მოასწრეს, ხელცარიელი
ორი უმცროსი და ჰყავს. დედა იტყვის, რომ ოლეგი ამოვარდნენ და ისე გაიქცნენ... მძღოლმა 8 წუთის
ხელის გულზე ატარებდა, ათამამებდა დებს. დღეს ორივე შემდეგ ძლივს მოახერხა ამოსვლა. უფროსი და მძღოლი
და გერმანიაში ცხოვრობს. დედა იმასაც გაიხსენებს, გადარჩნენ. ოლეგი თავიდან უგზო-უკვლოდ დაკარგულად
როგორ ტიროდა და ეხვეწებოდა დებს ოლეგი – ნუ ითვლებოდა, მაგრამ შვიდი თვის მერე დეენემის ანალიზით
წახვალთო. გაიხსენებს იმასაც, როგორ ითვლიდა ამოიცნეს...
დღეებს, რომ დები დაბრუნებულიყვნენ და ყველას „საშინელება იყო, შვიდი თვე გაურკვევლობაში
ერთად ეცხოვრათ… ვიყავით, მერე ჩემმა მეუღლემ დეენემის ანალიზი
29 წლის იყო, 19 წლის თანასოფლელი გოგონა რომ აიღო და... თავიდან გვილოცავდნენ, არსად არ არისო,
შეირთო ცოლად. დედა იტყვის, რომ ოლეგს ბავშვობიდან მაგრამ მერე, თებერვალში, შეტყობინება მოგვივიდა,
მოსწონდა მომავალი მეუღლე. შორიდან იცნობდა, მერე დეენემის ანალიზი დაემთხვაო. მუხათგვერდში გვყავს
სოფლის ბირჟაზე გაუცნია, სადაც საღამოობით მთელი დაკრძალული, არ გადმოვასვენეთ, თავის მეგობრებთან
სოფლის ახალგაზრდობა იკრიბებოდა. ერთად იყოს... ჩვეულებრივ მივდივართ და პატივს
„მალე სიყვარულში გამოუტყდა… ხუთი წელი შეყ მივაგებთ... ამ უბედურებამდე არანაირი წინათგრძნობა
ვარებულები იყვნენ. ბოლოს ოფიციალურად ჩვენ მივედით არც მას და არც ჩვენ არ გვქონია, არც განსაკუთრებულად
243
შეცვლილა. ჩვეულებრივ იყო... ბოლოს რომ ვნახე, ეზოში ვიჯექი და კარებში შემოვიდა,
საშინელებაა მის გარეშე ყოფნა, მაგრამ თავს ვინუგეშებ, მეუღლეს გადაეხვია და გვითხრა, იმდენი სალაპარაკო
რომ მის შვილს, პატარა ელენიკოს ვზრდით… ნადირობა მაქვს, რომ დავიღლებითო და გამომეღვიძა...“ – ამბობს
და ქეიფი უყვარდა... განსაკუთრებული დამოკიდებულება თვალცრემლიანი დედა…
ჰქონდა ჩემ მიმართ... სიზმარში ვნახულობ ხოლმე.
244
სამოქალაქო პირი
ამირან
რაზმაძე
1951 - 2008
მირან რაზმაძე მეომარი არ ყოფილა, არც იარაღით სამშენებლო ტრესტში დაიწყო განყოფილების გამგედ,
ხელში იბრძოდა რუსი დამპყრობლების წინააღმდეგ. შემდეგ გორის მესამე სამშენებლო ტრესტში გადავიდა,
ის გორის ჯავშან-სატანკო ბაზაზე სამშენებლო შემდეგ – საბინაო ტრესტში, მუშაობდა ნიქოზში
მასალების აღრიცხვის ინსპექტორი იყო და რუსებმა მიწათმომწყობად, დაღუპვამდე ბოლო სამი წელი კი გორის
მას მერე მოკლეს, რაც ფხვენისში ქართველ მეომრებს ბაზაზე გაატარა.
წყალი მიუტანა და შინ შეიარა, ცოლი რომ სამშვიდობოს დაიღუპა 56 წლის.
გამოეყვანა... და სწორედ აქ იწყება თავზარდამცემი ნუნუ ჩლაიძე: „ძალიან მშრომელი, ინტერესიანი და
ისტორია. მის თავგადასავალს გვიამბობს მისი მეუღლე ნუნუ ნიჭიერი იყო. უამრავი რამე გააკეთა, ბოლოს სოფელში
ჩლაიძე, რომელმაც ომის მთელი საშინელება გადაიტანა... ჰესის აშენება უნდოდა, პროექტი შეადგინა, ის პროექტი
11 აგვისტოს ღამე იყო, ცოლ-ქმარი ცდილობდნენ, ჩეხეთში გაგზავნეს და გაიმარჯვა კიდეც, მაგრამ ვერ
მანქანით დაეღწიათ თავი კარსმომდგარი მტრისთვის. ნუ მოასწრო გაკეთება, მე კი რაღას გავაკეთებ ახლა...“
ნუ ჩლაიძეს ისღა ახსოვს, ქმარმა რომ უთხრა, ფეხები მერე ომი დაიწყო. ამირან რაზმაძე გორის ბაზაზე
წამერთვა, საჭეს ვეღარ ვიმორჩილებო და მანქანაში რაღაც მსახურობდა, მისი უფროსი ვაჟი სამხედრო ექიმია,
გასკდა... არტილერიაში მსახურობს და შინ არც ის იყო, უმცროსი
მეორე დილითღა მოეგო გონს ნუნუ ჩლაიძე, ცოლ-ქმარი ვაჟი და ქალიშვილი თბილისში ცხოვრობდნენ. დედასთან
საქაშეთის გადასახვევთან, ბენზინგასამართი სადგურის შვილიშვილები იყვნენ და ბებიამ ისინიც გორში ჩაიყვანა,
წინ ეყარნენ, ერთმანეთისგან 3 მეტრის დაშორებით... სიტუაცია რომ დაიძაბა. 11 აგვისტოს შინ, ფხვენისში
ცოლმა ქმართან მიღწევა ვერ შეძლო, მძიმედ იყო დაჭრილი, მხოლოდ ნუნუ ჩლაიძეღა იყო.
რუსმა ჯარისკაცებმა ქალი საველე ჰოსპიტალში წაიყვანეს, „11 აგვისტოს დილით წყალი შემოუტანა ფხვენისის
ცოლმა სთხოვა, ჩემი ქმარიც წამოიყვანეთო... აზრი არ სკოლის ეზოში მდგარ ჩვენს ჯარისკაცებს.
აქვს, ის უკვე მკვდარიაო. იყო პასუხი... შინ მოვარდა. სოფელში საშინელი პანიკა იყო უკვე.
მხოლოდ პატრიარქის შესვლის შემდეგ მოხერხდა მისი გნიასი, უბედურება ტრიალებდა... იყო სროლები... მე
გადმოსვენება... მეშინოდა... არაფრით არ უნდოდა წამოსვლა. ღამე იყო,
ნუნუ ჩლაიძის კოშმარი აქ არ დასრულებულა... რომ წამოვედით, გორისკენ მოვდიოდით, საშინლად
ამირან რაზმაძე აჩაბეთში დაიბადა 1951 წლის 21 დაძაბულები და დაზაფრულები ვიყავით. რა გზითაც
სექტემბერს. მოვდიოდით, არ გამოგვიშვეს, სხვა გზით წამოვედით,
6 თვის იყო, მამიდამ რომ იშვილა და ფხვენისში წაიყვანა ბაღებზე გადმოვიარეთ, საქაშეთის გადასახვევთან
გასაზრდელად. ვიყავით... მხოლოდ ის მახსოვს, მითხრა, მანქანას ვეღარ
ნუნუ ჩლაიძე: „მის მშობლებს ხუთი შვილი ჰყავდათ, 3 ვმართავო და რაღაც გასკდა კიდეც... დილით, გონს რომ
ვაჟი და 2 ქალი. ამირანი მეორე შვილი იყო... და-ძმებთან მოვეგე, ბენზინგასამართი სადგურის წინ ვეყარეთ მიწაზე...
ბოლომდე შესანიშნავი ურთიერთობა ჰქონდა, მაგრამ ბევრი ჭრილობა მქონდა, კბილები ჩამტვრეული... იქ
გული სტკიოდა, იტყოდა ხოლმე, მე ხომ მეორე ვიყავი და ქართველებიც ყოფილან, აუყვანიათ, იმათ მიამბეს მერე,
რატომ გამაშვილესო... ხანდახან ბევრი რამე მაგის გამოც თქვენ რომ აგაფეთქეს, მაშინ დაგვიჭირესო, ჯერ ტანკს
დამითმია...“ შეეჯახეთ და მერე შემოგიგდეს რაღაცო, ვთქვით კიდეც,
ამირან რაზმაძემ ცხინვალის პირველი საშუალო სკოლა ადგილზე ჩახოცესო...
დაამთავრა. ჯერ კიდევ სკოლაში სწავლისას გაიცნეს მე შეჯახება არ მახსოვს, ტვინის შერყევა მქონდა...
ერთმანეთი ამირანმა და ნუნუმ. ამირანი 16 წლის იყო, ფეხშიც დაჭრილი ვიყავი ავტომატით, მეუღლემდე
ნუნუ – 14-ის. ერთმანეთი შეუყვარდათ... 4 წლის შემდეგ ვერ მივედი... ეტყობა, აფეთქებისთანავე მოკვდა... რუსმა
იქორწინეს კიდეც. ჯარისკაცებმა წამიყვანეს თავის საველე ჰოსპიტალში,
„ყველაფერი ძალიან სხვანაირად იყო... ხანდახან თავი სულ ჭრილობები მქონდა, იმათმა ექიმმა შემიხვია. ვთხოვე,
სიზმარშიც კი მგონია, თვითონაც ძალიან მოკრძალებული ჩემს მეუღლესთან მივეყვანე. არაფერს მეუბნებოდნენ, არც
იყო და ისე წავიდა, რომ, ალბათ, ისიც არ იცოდა, როგორ მიშვებდნენ. ექიმმა მითხრა, ჩემზე არაა დამოკიდებული
ძალიან მიყვარდა...“ თქვენი გაშვებაო. მერე უცებ ყველამ შექუჩება დაიწყო,
ქორწინებამდე კი ამირანმა სკოლა დაამთავრა და დიდძალი ტექნიკა იყო, მანქანები, ტანკები... მესმოდა,
თბილისის პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში ჩააბარა. ინს რომ შინდისში აპირებდნენ მისვლას, გაიგეს, რომ იქ
ტიტუტში სწავლისას გაიარა სამხედრო კათედრა, შემდეგ ჩვენი ბიჭები იდგნენ... დრო ვიხელთე, ავიღე ჩანთა და
3 თვით კოჯორში მსახურობდა. ინსტიტუტი წარჩინებით როგორღაც გამოვედი, მოვდიოდი და ვფიქრობდი, ან ახლა
დაამთავრა. მშენებელი ინჟინერი იყო. მუშაობა ცხინვალის მესვრიან, ან ახლა-მეთქი... საქაშეთში მანამდე ნამყოფიც
247
არ ვიყავი. მივდიოდი და სად მივდიოდი, არ ვიცოდი. ერთ გადამალული, ისინი ვერ წამოიყვანეს, გაფრთხილებული
სახლთან მივედი, სამი ქალი დამხვდა, იმათ მითხრეს, ჰყავდათ, ერთი ქალის მეტს თუ გამოიყვანთ, ყველას
საქაშეთში ხარო. ვთხოვე, იქ ჩემი ქმარია, დამეხმარეთ, ადგილზე ჩაგხოცავთო... რუსების ორი საგუშაგო უნდა
გამომაყვანინეთ-მეთქი... კიდევ არ მჯეროდა, რომ მკვდარი გამოგვევლო...
იყო... არ გამომყვნენ... შინდისისკენ წავედი, მაგ დროს სწორედ იმ დღეს გამოიტანა პატრიარქმა ჩემი მეუღლის
ბრძოლები მიდიოდა, ტანკები რომ დავინახე, „ლატოკებში“ ცხედარი...
ჩავწექი... მერე გზა გავაგრძელე და შინდისის სადგურთან თბილისში დაკრძალეს, წლისთავზე გადავასვენეთ
იმ დროს მივედი, როცა უკვე იბომბებოდა. მოვდიოდი და ფხვენისში...“
იბომბებოდა... ორი დიდი მანქანა იწვოდა, შევედი ერთ- ამირან რაზმაძის ძმა და რძალი აჩაბეთში ტყვედ ჰყავდათ,
ერთ ეზოში, მიწაზე გარდაცვლილი ჯარისკაცი ეგდო... იქ ტყვეობიდან რომ დაიხსნეს, ამირანის ძმას გული გაუსკდა
მოხუცი კაცი ვნახე, ვთხოვე, ტელეფონზე დამარეკინეთ- და დაიღუპა...
მეთქი. მე აღარაფერი აღარ მქონდა ჩანთაში, ფული, ოქრო ნუნუ ჩლაიძეს ერთი თვე მკურნალობდნენ ღუდუშაურის
და ტელეფონი კი არა, სათვალე რომ სათვალეა, ისიც კლინიკაში. შინ დაბრუნებულს სახლ-კარი აოხრებული
ამოღებული იყო. იმ კაცმა მითხრა, აქ ჩემს მეტი არავინაა, დახვდა.
სოფლისკენ წადი, იქნებ იქ უფრო ნახო ვინმეო. გავაგრძელე ნუნუ ჩლაიძე: „ძალიან უწყინარი კაცი იყო, ხანდახან
გზა, ორი ბიჭი შემხვდა, იმათ დამარეკვინეს ჩემს გოგოსთან ვფიქრობდი, ბავშვად არის დარჩენილი-მეთქი. სიკეთით
თბილისში... ჩემმა გოგომ ჩემი ხმა რომ გაიგო, აკივლდა... სავსე. სახლში ერთი ლარი რომ ჰქონოდა და ვიღაც
იმათ უკვე იცოდნენ, რომ მამა დაღუპული იყო და მე გაჭირვებული მოსულიყო, აიღებდა და მისცემდა... უფროს
ვერ მპოულობდნენ, მეც დაღუპული ვეგონე. ჩემი შვილი რძალს შვილებისგან არ არჩევდა, გადამკვდარი იყო
მიყვებოდა მერე, თქვენი ამბავი რომ გავიგე, მეოთხე შვილიშვილებზე, ორ გოგონას მოესწრო, ვაჟი ახლა შეეძინა
სართულზე ვიდექი და გადავარდნასა და თავის მოკვლას უფროს ვაჟს. შუადღით, შესვენებაზე შვილიშვილებს
ვფიქრობდიო... სკოლაში აკითხავდა ხოლმე...
ჩემს გოგოს ვუთხარი, შინდისში ვარ და ფხვენისში ძალიან უაზრო გახდა ჩემთვის ცხოვრება, ამათ რა ვუყო,
მივდივარ-მეთქი. გამოვედი გაჩერებისკენ. ხალხი მიშლიდა, რომ ვერ ვღალატობ თორემ... ყველაფერი შეიცვალა, რაც
არ წახვიდე, მოგკლავენო, ჩემსას არ ვიშლიდი, ვერ ყველაზე ძვირფასი იყო ჩემთვის, ყველაფერი დავკარგე...
ვიაზრებდი, რას ვაკეთებდი. მერე ერთმა ჩემს ბიჭთან ერგნეთიდან ვარ მე თვითონ, სამშობლო აღარ მაქვს,
დარეკა, დამალაპარაკეს. ჩემმა ბიჭმა მითხრა, დაუჯერე მაგ ჩემების სახლი გადამწვარია, ჩემები ყველანი ლტოლვილები
ხალხს, მანდ იყავი, ჩამოგაკითხავთო. ჟუჟუნა ფაცინაშვილმა არიან. ამირანის სამშობლო აღარ მაქვს, აჩაბეთი, ისინიც
წამიყვანა თავის ოჯახში, საშინლად გავსივდი, 5 დღე ლტოლვილები არიან...
მივლიდნენ ჟუჟუნა, ნაზო საბაშვილი, ლილი ომაძე. მოხუცი ჩემთვის ძალიან რთულია ცხოვრება მის გარეშე...
ექთანიც მომიყვანეს, შინდისელებმა ჩემი გულისთვის განსხვავებული იყო – დილით რომ სამსახურში წასვლა
აფთიაქი გატეხეს, ისეთი პატივი მცეს, ალბათ, ვერასოდეს უხაროდა და სამსახურიდან ჩქარა სახლში მოსვლა.
გადავიხდი. მერე, ჩემებმა სთხოვეს, სასწრაფო შემოვიდა შვილებზე იყო გადამკვდარი, ოღონდ ამათ ესწავლათ.
ჩემს გასაყვანად, მარტო მე გამიყვანეს. იქვე, გვერდით არაფერს იშურებდა...“
სახლში ქართველი დაჭრილი ჯარისკაცები ჰყავდათ
248
შალვა
გაბუნია
1989 - 2008
ტერმა სენაკის ბაზის დაბომბვა რომ დაიწყო, დედა: „აგვისტოს მოვლენები რომ დაიწყო, თბილისში
ის არც დაჭრილა, არც დაღუპულა. დაჭრილები იყო. ქუვეითში უნდა წასულიყო არაბული ენის შესასწავლად,
გამოჰყავდა, მესამე შესვლისას მოხვდა ანასხლეტი. ელჩთან შეხვედრას ელოდებოდა და სიტუაციაც დაიძაბა
მოხვდა არტერიაში და... გათავდა ერთი ქართველი ბიჭის ქვეყანაში. მობილიზაცია გამოცხადდა, რეზერვისტი
სიცოცხლე, ის არ იყო გამობრძმედილი მეომარი, ის იყო იყო. თვითონ შეეხმიანა სენაკში თავისი ბატალიონის
19 წლის სტუდენტი ბიჭი, დღე-დღეზე ქუვეითში რომ უფროსს, საჭირო არ ვარო? არაფრით არ დაუშვებდა,
უნდა წასულიყო არაბული ენის შესასწავლად და ქუვეითის სხვებს ებრძოლათ და თვითონ უცხოეთში წასულიყო
ნაცვლად საკუთარი ფეხით რომ ჩავიდა სენაკის ბაზაზე – სასწავლებლად. იმ დღესვე წამოვიდა სენაკის ბაზაზე.
როგორც შეშვენოდა, მისი აზრით, რეზერვისტს. გავიგე თუ არა, დავურეკე, მინდოდა, საყვედური მეთქვა,
დღეს შალვა გაბუნია უკვე მამულისთვის დაღუპულ მაგრამ მისი ხმა რომ გავიგე, გულმა სხვა რამ მათქმევინა,
გმირთა დასშია. გადაწყვეტილება შევუქე, ყოჩაღ, დედა-მეთქი. როგორც
თავის დროზე, დედამისს რომ ეუბნებოდნენ, გამორჩეული იცოდა, მშრალად და მოკლედ, მკაცრი ხმით მიპასუხა:
შვილი გყავსო, არ იმჩნევდა. დედას საყვედურობდნენ. კარგი, დედა, არ გინდა ასეთი საუბარი, ბაზაზე რომ ჩავალ,
დედაც თავს იმართლებდა: რა იყო, ერთი ჩვეულებრივი დაგირეკავო. ის შეჩვეული არ იყო ჩემგან შექებას და
ბიჭიაო. ახლაღა ხვდება, რომ ჩვეულებრივი კი არა, გმირი გაუკვირდა, სულ მეტსა და მეტს მოვითხოვდი მისგან. იმ
გაუზრდია. დღეებში საშინელი წინათგრძნობა მქონდა, თითქოს რაღაც
შალვა გაბუნია ფოთში დაიბადა 1989 წელს. ოჯახში ხმა ჩამძახოდა, ორი დღეც და შენი შვილი გადარჩებაო,
პირველი შვილი იყო. კიდევ ერთი დღე და შენი შვილი გადარჩებაო, ბოლოს
მაია ბოკუჩავა, დედა: „განსაკუთრებული ბავშვი – სხვისი შვილები ომში წავიდნენ და შენი შვილი უნდა
იყო, დინჯი, აუჩქარებელი... მე ვიყავი დაუნახავი დედა, დამალოო?.. მასაც წინათგრძნობა ჰქონია თურმე, ბაზაზე
არასოდეს ვაქებდი. რომ დასცლოდა, თავის კვალს ჩასული თავის მეგობრებს უყვებოდა, სამარშრუტო ტაქსში
დატოვებდა ცხოვრებაში. საოცრად ნიჭიერი იყო... პირველ ჩამეძინა და ბაზას რომ მოვუახლოვდი, დედაჩემის ლანდი
კლასში დუმბაძე უკვე წაკითხული ჰქონდა. 6 წლის იყო, დავინახე და გამომეღვიძაო...
დეიდამ და ბიძამ პარიზში რომ წაიყვანეს, ლუვრი, ვერსალი მისი თანაკლასელი და საუკეთესო მეგობარი ოთიკო
დაათვალიერებინეს. გიდები გაოცებას ვერ მალავდნენ, კიკალეიშვილი მასთან ერთად დაიღუპა სენაკის ბაზაზე. 8
რადგან 6 წლის ბიჭი, ასაკისთვის შეუფერებელ, საოცრად აგვისტოს მისთვის დაურეკავს და უთქვამს, მეც მოვდივარო.
ჭკვიანურ კითხვებს სვამდა... მეხუთე კლასში იყო, მისი განსაკუთრებული მეგობრობა ჰქონდათ და სიკვდილიც
მასწავლებელი ნინო მორგოშია რომ ამბობდა: საგანგებოდ ერთად ეწვიათ... შალვა თურმე პირველი დაბომბვის დროს
ვემზადები მის კლასში შესასვლელად, არ ვიცი, შალვა არ გარდაცვლილა, დაჭრილები გამოჰყავდა, მესამედ
რა კითხვას დამისვამსო. ყველაფრის მიმართ ინტერესს რომ შებრუნდა დაჭრილის გამოსაყვანად, მაშინ მოხვდა
ავლენდა. მტკიცე იყო გადაწყვეტილებების მიღებისას, ანასხლეტი არტერიაში. სიცოცხლის ჟინი მოძალებული
მოზომილი სიტყვა-პასუხი ჰქონდა და ვერც სხვა აკადრებდა ჰქონდა, მაგრამ საკუთარი სიცოცხლე სხვების სიცოცხლეს
ვერაფერს. მორიდებული იყო, ლექსებსაც წერდა... შესწირა...“
ყველასგან განსხვავდებოდა და ამიტომაც ეძახდნენ სენაკის ბაზის დაბომბვა რომ გაიგო, ელდანაკრავი
მეგობრები დონ შალის“. დედა შვილს ამაოდ ურეკავდა, ვერ უკავშირდებოდა.
შალვა გაბუნია ფოთის მესამე პროფილური სკოლის მეზობლებისგან შვილის მეგობრის – ოთიკო კიკალეიშვილის
დამთავრების შემდეგ თბილისის ივანე ჯავახიშვილის დაღუპვა შეიტყო და ქვეყანა გააყრუა მისმა გოდებამ,
სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ ქვეყანას უყვებოდა, როგორი კარგი ბიჭი დაიღუპა. ამ
მეცნიერებათა ფაკულტეტის სტუდენტი გახდა. დედა დროს კი აღარც მისი შვილი იყო ამქვეყნად. მოგვიანებით
იხსენებს, რომ წარმატებამ დიდი სტიმული მისცა შალვას. შეატყობინა დისშვილმა: შალვა დაჭრილია, მაგრამ საშიში
იხსენებს, როგორ განსაკუთრებით უბრწყინავდა თვალები, არაფერიაო. მეზობლებთან ერთად სენაკის საავადმყოფოში
როგორ ზრუნავდა მუდამ სხვებზე, უნდოდა, ყველას გაიჭრა. ვერ მიაკვლია. უთხრეს, ფოთის ჰოსპიტალში
დახმარებოდა, მაგრამ დაღუპვამდე ერთი წლით ადრე ოჯახს გადაიყვანესო.
თავს ტრაგედია დაატყდა – შალვას მამა გარდაეცვალა. დედა: „მოვდიოდი და უფალს ვევედრებოდი, შვილი
დედა ორი შვილის ამარა უმწეოდ დარჩა. მერე გაიხსენებს, გადამირჩინე-მეთქი, სახლს რომ მოვუახლოვდი, ხალხი იყო
როგორ ამშვიდებდა შალვა: ნუ გეშინია, დედა, პატარა აღარ შეკრებილი, მივხვდი, რაც ხდებოდა...
ვარო... ჩემი შვილის ცხედარიც საოცრად ლამაზი იყო... როცა
პატარა რომ აღარ იყო, ეს სამშობლოსაც დაუმტკიცა. ვეფერებოდი, თვალიდან ცრემლი გადმოუვარდა... შალვა
251
სტიქაროსანი იყო, ტაძარში რომ მივასვენეთ, ორი მტრედი ვანებელ ისტორიას მიემატება, რომელთაც ქვეყნისთვის
მოფრინდა და დასაფლავებამდე იქ იყო... გარდაცვალებიდან საჭირო მომენტში დაუფიქრებლად გადაწყვიტეს ომში
მეოთხე დღეს დავკრძალეთ...“ წასვლა. ჩვენ ამ ტრაგედიის თანამოზიარე ვართ“.
შალვა გაბუნია უნივერსიტეტის წარჩინებული სტუდენტი 19 წლის შალვა გაბუნიას განგებამ არ აცალა დაოჯახება.
იყო. შვილმკვდარ დედას დღემდე ეამაყება უნივერსიტეტის უშვილძიროდ გადაეგო ამ ქვეყნიდან...
რექტორის სამძიმრის წერილი: დედა: „რწმენა მეხმარება ტკივილის დაძლევაში, ვი
„...ვწუხვარ, რომ ასეთი მოტივირებული, მიზანდასახული ცი, შვილი უფალთან მყავს და ამით ვინუგეშებ თავს.
და გაბედული ახალგაზრდა დააკლდა ჩვენს უნივერსიტეტსა განსაკუთრებული შვილი მყავდა და ამის დანახვა არ
და მთლიანად ქვეყანას. მისი სწრაფვა და რწმენა იმისა, მინდოდა... ყველა მსაყვედურობდა, სულ ვამბობდი: რა
რომ 19 წლის ასაკში სამშობლოს გამოადგებოდა, ყვე იყო, ერთი ჩვეულებრივი ბიჭია-მეთქი, ახლა კი მინდა ეს
ლა ჩვენგანისთვის მისაბაძია. შალვა გაბუნიას გმირობა სიტყვები მოვინანიო შალვას სულის წინაშე...“
უნივერსიტეტის იმ სახელოვან მამულიშვილთა სათაყ
252
რაულ
მჟავანაძე
1973 - 2008
აგვისტო. მეოთხე ქვეითი ბრიგადის 42-ე ბატალიონის ვინც 2007 წელს ერაყის სამშვიდობო ოპერაციაში მიიღო
ჯარისკაცები ცხინვალის შემოგარენიდან, საცეცხლე მონაწილეობა, კოალიციურ ჯარებთან ერთად. 2008 წელს
ზონიდან გამოდიან. რუსეთის საჰაერო ძალების უთავდებოდა მის კონტრაქტს ვადა, თუმცა, როგორც მისი
კუთვნილი მოიერიშე `სუ-25~-ების მიზანი კი მათი აღმოჩენა ოჯახის წევრები ამბობენ, ის სამხედრო საქმეს თავისად
და ლიკვიდაციაა. ერთ-ერთი საჰაერო იერიშისას რამდენიმე თვლიდა და ალბათ, არ დაანებებდა თავს.
ჯარისკაცი დაიჭრა, მათ დასახმარებლად და საცეცხლე ლევან მჟავანაძე, ძმა: `რაულს იარაღი და სამხედრო
ზონიდან გამოსაყვანად თანამებრძოლები მივიდნენ. საქმე ბავშვობიდან იზიდავდა. ძალიან უყვარდა ჯარი და
ირგვლივ ყველაფერი ცეცხლის ალში იყო გახვეული... შესაბამისად, თავადაც სულ მოწესრიგებული იყო. 2008
ისმოდა დაჭრილთა ყვირილი. მეცხრე დაჭრილი გამოყავდა წელს მის კონტრაქტს ვადა გასდიოდა. ომამდე ხუთი
კაპრალ რაულ მჟავანაძეს, როდესაც რუსული მოიერიშის თვით ადრე ცოლი შეირთო და ამბობდა, ახალ, რვაწლიან
მიერ ჩამოგდებული კასეტური ბომბის ნამსხვრევმა კონტრაქტს უნდა მოვაწერო ხელიო~, – თუმცა ახალ
იმსხვერპლა. ეს იყო საერთაშორისო კონვენციით კონტრაქტზე ხელის მოწერა არ დასცალდა.~
აკრძალული, მასობრივი განადგურების კასეტური ბომბი, ლილი ბეჟანიძე, დედა: `რაული სახლიდან ზუსტად
რომელმაც აგვისტოს ომში არაერთი მეომრის სიცოცხლე სამ აგვისტოს გავიდა. ცოტა უცნაურად იქცეოდა, ახალი
შეიწირა. თანამებრძოლებმა სხვა დაჭრილებთან ერთად ტელეფონი სახლში დატოვა და თან ძველი წაიღო. ოჯახის
მისი უსაფრთხო ადგილას გაყვანა მოახერხეს, თუმცა უკვე წევრებსაც ჩვეულებრივად გამოგვემშვიდობა. რომც
გვიანი იყო... სცოდნოდა ომის შესახებ, ჩვენ მაინც არ გვეტყოდა, რომ
დაიბადა 1973 წლის 8 ივლისს, ქობულეთის რაიონის არ შევეშინებინეთ. რამდენიმე დღეში აპირებდა უკან
სოფელ ლეღვაში. რაულ მჟავანაძე ოჯახში მესამე ჩამოსვლას. ომის დაწყების დღეს მეუღლეს დაურეკა
შვილი იყო. აქვე დაამთავრა საშუალო სკოლაც. სკოლის და უთხრა, რომ ვერ ჩამოვიდოდა, ცოტა აღელვებული
დასრულების შემდეგ, მაშინ, როცა აფხაზეთის ომი გვეჩვენა, თუმცა არაფერი უთქვამს, ალბათ, იმიტომ, რომ არ
მძვინვარებდა, ძმასთან, გივი მჟავანაძესთან ერთად შეგვშინებოდა. ჩვენ არაფერი ვიცოდით, რამდენიმე საათში
ახლად ჩამოყალიბებულ შინაგან ჯარში წავიდა, სამხედრო ტელევიზიის მეშვეობით გავიგე, რომ ომი დაიწყო. თქვეს,
სავალდებულო სამსახურის მოსახდელად. სამხედრო რომ ბრძოლები ცხინვალის მისადგომებთან იყო, ცოტა
სავალდებულო სამსახური მათ ბათუმში დისლოცირებულ ხანში საინფორმაციო საშუალებებმა გამოაცხადეს, რომ
25-ე მოტომსროლელთა ბატალიონში გაიარეს. სავალ რუსეთმა საქართველოს წინააღმდეგ ფართომასშტაბიანი
დებულო სამსახურის დასრულების შემდეგ კი მან სწავლა სამხედრო კამპანია წამოიწყო და რუსული თვითმფრინავები
ფოთის საზღვაო აკადემიაში გააგრძელა, რომელიც საქართველოს ბომბავდნენ. პირველად სწორედ მაშინ შე
წარმატებით დაამთავრა 1995 წელს. როგორც ახლობლები ვ
შინდით. რაული ჯარში ყოფნის დროსაც, დღეში რა
იხსენებენ, ის, საკმაოდ ნიჭიერი და კომუნიკაბელური მდენჯერმე რეკავდა, თუმცა, რაც ომი დაიწყო, მხო
ახალგაზრდა იყო. ჯარისკაცის დედა იხსენებს, როგორ ლოდ ერთხელ დაურეკა მეუღლეს. მოგვიანებით, ჩვენც
ეწინააღმდეგებოდა მაშინ შვილის გადაწყვეტილებას, ვცდილობდით მასთან დაკავშირებას, მაგრამ ვერ ვახე
თუმცა რაულმა მაინც თავისი გაიტანა. რხებდით, ტელეფონები არ იჭერდა. შემდეგ კი, როცა
ლილი ბეჟანიძე, დედა: `ყოველთვის ვეწინააღმდეგებოდი ვურეკავდით, ტელეფონი გამორთული ჰქონდა. არაფერი
მის ჯარში წასვლას, თუმცა მეუბნებოდა, მე მაინც წავალ ვიცოდი მის შესახებ, მაგრამ ვნერვიულობდი. ვფიქრობდი,
დედა, უნდა ვიმსახურო და მოვიხადო ვალი ქვეყნის ცოცხალი რომ ყოფილიყო, ერთხელ მაინც დაგვირეკავდა
წინაშეო. 1991-1992 წლებში, მაშინ, როცა ქვეყანაში და გვეტყოდა: კარგად ვარო. კვირა დღე იყო, ათი აგვისტო,
ომი იყო, რაულმა სამხედრო სავალდებულო სამსახური სამეზობლოში რაღაც ჩოჩქოლი ატყდა, მერე მითხრეს,
მოიხადა. შემდეგ სასწავლებლად ფოთში წავიდა. კარგად რაული დაჭრილია და გორის სამხედრო ჰოსპიტალშიაო.
სწავლობდა. აკადემიის დასრულების შემდეგ კი 1995 წელს აქედან ჩვენი ნათესავები წავიდნენ, ბიჭები ორ მანქანაში
მუშაობა ბათუმში, სამთავრობო დაცვაში დაიწყო, იქ 2003 ჩასხდნენ და გორისკენ წავიდნენ. შემდეგ გავიგე, რომ
წლამდე იმუშავა~. ჩემი შვილი დაიღუპა... სახლში თერთმეტ აგვისტოს
დრო გავიდა, თუმცა კაპრალ მჟავანაძეს სამხედრო ჩამოასვენეს ნათესავებმა, მითხრეს, რომ დაბომბვაში
საქმის მიმართ სიყვარული არ განელებია. წლების შემდეგ მოყვა, აფეთქებიდან რამდენიმე წუთში თანამებრძოლებს
კვლავ მიხვდა, რომ მისი მოწოდება სამხედრო სამსახური გორის სამხედრო ჰოსპიტალისკენ წაუყვანიათ, მაგრამ
იყო. 2004 წელს კი რეორგანიზებულ, რეგულარულ ქართულ გზაში დაიღუპა~.
ჯარში კონტრაქტით წასვლა გადაწყვიტა. რაულ მჟავანაძე რაულის დაღუპვიდან ცოტა ხანში, მჟავანაძეების ოჯახში
ერთ-ერთი პირველი იყო იმ ქართველი ჯარისკაცებიდან, კიდევ ერთი ტრაგედია დატრიალდა, შვილის დაღუპვიდან
255
წელიწად–ნახევარში, ჯარისკაცის მამა, ასლან მჟავანაძე წავიდა. მეუბნებოდა: დედა, თუ მე ომში დავიღუპები,
გარდაიცვალა... ყველას ეცოდინება, მთელს ქვეყანას ვეყვარები და ყველა
ლილი ბეჟანიძე, დედა: `სახლში ხშირად რეკავდა, როცა დამაფასებს, აქ თქვენს გვერდით რომ მოვკვდე, მხოლოდ
დარეკავდა ყოველთვის ესაუბრებოდა მამას, ჩემი მეუღლე თქვენ დაგწყდებათ გულიო. როცა ფორმა გაცვია და ჯარში
ბოლო პერიოდში ავადმყოფობდა და რაული ცდილობდა, ხარ, ამ ფორმის ღირსეულად ტარებისთვის, შეიძლება
დაემშვიდებინა. ეუბნებოდა, ახლა მე ვარ შენი მარჩენალი, თავიც გაწირო, მაგრამ ეს არ უნდა გაშინებდესო~.
დროა, შენ დაისვენო და მე მოგიაროოო, მისი დაღუპვიდან შვილმკვდარი დედა ახლა მეორე ვაჟთან, ლევანთან
წელიწად–ნახევრის შემდეგ, მეუღლეც გამომაკლდა~. ერთად ცხოვრობს. ლევან მჟავანაძე დღემდე ატარებს
რაულ მჟავანაძეს ორსული მეუღლე დარჩა, მისი გმირი ძმის დანატოვარ სამხედრო უნიფორმას. რაულ
ერთადერთი ქალიშვილი ნინიკო, მამის დაღუპვიდან ექვსი მჟავანაძე საკუთარი სახლიდან ერთ კილომეტრში, სოფელი
თვის შემდეგ მოევლინა ქვეყანას. მამისგან მხოლოდ ლეღვას სასაფლაოზეა დაკრძალული, მის საფლავზე
ფოტოები, მოგონებები და გმირის ორდენი დარჩა. გმირი კი სიმბოლურად, საქართველოს სახელმწიფო დროშა
მამა კი 35 წლის იყო, როდესაც საკუთარი დაბადების ფრიალებს, ქვეყნის სიმბოლო, რომლისთვისაც ქართველ
დღიდან ერთი თვის თავზე, ცხინვალის მისადგომებთან მებრძოლებს უმძიმეს, უთანასწორო ბრძოლებშიც კი არ
დაეცა... უღალატიათ.
ლილი ბეჟანიძე, დედა: `ალბათ, ოცნებობდა, რომ ლილი ბეჟანიძე, დედა: `მიმძიმს მის გარეშე, უკვე
მისი შვილი განსაკუთრებული ყოფილიყო, თვითონ კი, ორი წელი გავიდა რაც ის ჩვენთან აღარ არის, მაგრამ მე
მზრუნველი მამა, მაგრამ ვერ მოესწრო შვილის დაბადებას. მადლობელი ვარ ჩემი შვილის, რომ ის გმირულად დაიღუპა,
ეს გზა თავად აირჩია და, ალბათ, რომ სცოდნოდა, ასე დატოვა გმირის და არა ლაჩარის სახელი. მე ვამაყობ იმ
მოხდებოდა ყველაფერი, მაინც არ შეცვლიდა საკუთარ ით, რომ მან ქვეყნის წინაშე დადებულ ფიცს ბოლომდე
გადაწყვეტილებას. ყოველთვის მეშინოდა იარაღის და უერთგულა”.
ვეწინააღმდეგებოდი მის ჯარში წასვლას, მაგრამ მაინც
256
ვალერი
გოგნაძე
ვახტანგ გორგასლის პIII ხარისხის ორდენოსანი
1978 - 2008
ამშობლოსთვის იბრძოდა და მისთვის სიცოცხლე მოაწერა ხელი. საჩხერის მე-16-ე სამთო ბატალიონში
დათმო, ისევე, როგორც აგვისტოს ომში დაღუპულმა კაპრალად მსახურობდა. ორი წლის შემდეგ ერაყში წავიდა
უკვდავყოფილმა გმირებმა. დღეს ვალერი გოგნაძე სამშვიდობო მისიით, 8 თვე იმსახურა. იქიდან დაბრუნების
მათ რიგებშია. „იქ ვარ, სადაც საჭიროაო“ – ეს იყო პასუხი შემდეგ კი ისევ ხელი მოაწერა ოთხწლიან კონტრაქტს.
კითხვაზე „სად ხარ“? – ოჯახი დარდობდა, დედა შვილისთვის სენაკის სამხედრო ბაზის 21-ე ბატალიონის მეორე
ლოცულობდა, მაშინ ვერ გაიგო სად იყო, ახლა კი იცის. ბრიგადაში შეიარაღების უფროსი სერჟანტი იყო. მისი
ვალერი ძმათა სასაფლაოზე, მუხათგვერდში განისვენებს. სურვილი იყო სამხედრო სამსახური და შეეწირა კიდევაც.
ლიანა პერანიძე, დედა: „სამი კვირის უნახავი მყავდა. საქართველოზე უზომოდ იყო შეყვარებული.
რომ გავიგეთ ომი დაიწყო, თვითონ დაგვირეკა. ჩვენ ორი შვილი მყავდა, გოგო და ბიჭი. ვალერი უმცროსი იყო.
ვერ ვახერხებდით დაკავშირებას. გვამშვიდებდა ნუ საყვარელი ბავშვი იყო, ცოცხალი, ცელქი, ჭკვიანი. ყველას
ნერვიულობთ, კარგად ვარო. ეს იყო 9, 10, 11 აგვისტო, მოსიყვარულე. ყველას დაბადების დღე ზეპირად იცოდა
ამ ხნის განმავლობაში სულ გვამშვიდებდა. ამ დროს ისინი ყველას პირველი ულოცავდა. ღვანკითის საშუალო სკოლის
ვარიანში იდგნენ. ბოლოს 11 აგვისტოს დაგვირეკა, ვკითხე 9 კლასი დაამთავრა, მერე თერჯოლის პროფესიული
სად ხარ-მეთქი, აი ასე მიპასუხა: ,,სადაც საჭიროა იქ“. იმის ტექნიკუმი ბუღალტრული განხრით. შემდეგ თბილისში
მერე მისი ხმა არ გამიგონია. მერე კონტაქტზე გავდიოდით. ჩააბარა ისტორიულ ფაკულტეტზე. ძალიან უყვარდა
14 აგვისტოს დნმ-ით გაირკვა ყვლაფერი. ვალერი საქართველოს ისტორია. ყველაფერი ზეპირად იცოდა,
მუხათგვერდის ძმათა სასაფლაოზე იყო დაკრძალული. სამშობლოს მომავალი ყოველთვის ნათელი წარმოედგინა.
მისი გადმოსვენება გვინდოდა, მაგრამ ასე გვითხრეს, სანამ ჩემი შვილი ნამდვილი პატრიოტი იყო. მიკვირს მის გარეშე
ერთი წელი არ გავა არ შეიძლებაო. ერთი წლის მერე ჩვენ როგორ ვარ ცოცხალი. მიჭირს ამ ყველაფრის გახსენება...
აღარ გვინდოდა, რადგან მან ასე გვითხრა: ,,იქ ვარ, სადაც მისი გარდაცვალების შემდეგ გავიგე, რომ შეყვარებული
საჭირო არისო“... ალბათ, ღვთის ნება იყო.“ ჰყოლია და დაოჯახებასაც აპირებდა, მაგრამ არ და
დედას უჭირს შვილზე საუბარი, ძალას იკრებს და სცალდა...“
ყველაფერს იხსენებს, მის ბავშვობას, ოცნებებს და მიზნებს. ვალერი გოგნაძე 1978 წლის 6 მარტს დაიბადა,
ლიანა პერანიძე, დედა: თერჯოლის რაიონ სოფელ ღვანკითში. გმირის სახელის
„სავალდებულო ჯარში თბილისში იმსახურა. მერე უკვდავსაყოფად დღეს სოფელში მისი სახელობის სკვერია,
გაიხსნა საკონტრაქტო ჯარი და სამწლიან კონტრაქტს სადაც ოჯახის წევრები და მეგობრები ხშირად დადიან.
259
გოგა
ბერაია
1986 - 2008
ედას ორი ვაჟი ჰყავდა – გოგა და გიორგი. ომი რომ დაიწყო, გოგა და მისი უმცროსი ძმა შინ
საქართველოს რომ რუსეთი დაესხა თავს, 8 იყვნენ. დედა გაიხსენებს, რომ ბიჭები კომპიუტერს არ
აგვისტოს, დილას, დედამ ბიჭები ვერ დააკავა შორდებოდნენ.
– დედის წინააღმდეგობის მიუხედავად, ისინი რეზერვში დედა: „მეუბნებოდნენ, ახალ ამბებს ვიგებთო... 7
წავიდნენ. აგვისტოს, გვიან ღამით, სოფლის გამგებელი მოსულა
დედა, მეზობლებთან ერთად, ტელევიზორს იყო ჩვენთან, ბიჭებისთვის უთქვამს, რეზერვში ხართ
მიჯაჭვული. დაბომბვის ხმა რომ მოესმა, მიხვდა, სენაკის გამოძახებულიო. მე ეს ამბავი დილითღა გავიგე, უკვე
ბაზა იბომბებოდა. ვერც ერთს ვერ უკავშირდებოდა წასასვლელად რომ ემზადებოდნენ. შიშმა ამიტანა, არ
ტელეფონით. მინდოდა გაშვება. მეუბნებოდნენ, ქვეყანას უჭირს და შენს
დედ-მამა ბაზაზე გავარდნენ. დედა ყველას, ვისაც სახლში დამალვას გვთავაზობო? ომი რომ დამთავრდება,
კი თვალს მოჰკრავდა, შვილების ამბავს ეკითხებოდა. სოფელში თავი როგორ გამოვყოთ, რა ვთქვათ, დედის კალთას
„რატომღაც სულ გოგას ვიძახდი, გიორგი არ მიხსენებია, ამოვეფარეთო? ჩვენი ვალია, სამშობლო დავიცვათო, –
ეს, ალბათ, რაღაც წინათგრძნობა იყო...“ – იტყვის დედა. მიმეორებდა გოგა. დილით, 8 საათზე, ორივე ძმა სახლიდან
დედა სიბნელეში ეძებდა შვილებს. უცებ მოესმა: „ბერაიას გავიდა, გასვლისას კიდევ ერთხელ შევეხვეწე, ორივე ერთად
ბიჭი დაიღუპაო“. მივარდა დედა, სახელს ეკითხებოდა. ნუ წახვალ-მეთქი, ვერაფერს გავხდი... გავაცილე, ორივეს
არ ვიცითო, ეუბნებოდნენ... დედას შეატყობინეს, რომ გაოგნებული ვუყურებდი... გოგამ ხელი დამიქნია და კოცნა
გიორგი დაჭრილი იწვა ხობის საავადმყოფოში. მშობლებმა გამომიგზავნა... ყოველ 10 წუთში ვურეკავდი. ამბავს
ბაზა მიატოვეს, ხობში გავარდნენ. გიორგი მსუბუქად იყო ვკითხულობდი. მიმეორებდნენ, ყველაფერი კარგადაა და
დაჭრილი, არც მან იცოდა, სად იყო გოგა... დილითღა საღამოს სახლში ვიქნებითო. ვეკითხებოდი, საჭმელი თუ
შეატყობინეს ოჯახს, რომ გოგა დაჭრილი იწვა სენაკის გაქვთ, მოვალ და რამეს მოგიტანთ-მეთქი. გოგამ უარი
საავადმყოფოში. მითხრა, არ გვინდა, პატარა ბავშვები ხომ არ ვართო... გოგა
მაცნემ თქმით ერთი უთხრა, მაგრამ მისმა ხმამ – მეორე... და გიორგი სხვადასხვა ასეულში იყვნენ. გოგასთან რაღაც
დედა მიხვდა, რა უბედურებაც ტრიალებდა მის თავს... ტკბილეული დაურიგებიათ და გიორგისთვის შეუნახავს
საავადმყოფოში მისულს შვილი დაღუპული დახვდა – გოგას ცოტა... რომ დაღამდა, დავრეკე, გოგამ მითხრა, სატენი არ
ჭრილობა არ ჰქონია, მაღალმა წნევამ შინაგანი ორგანოები წამომიღია, ტელეფონი მიჯდება და ნუ გეშინიაო. ეგონათ,
დაუზიანა. მელევე დაბრუნდებოდნენ უკან... მთელი ზაფხული
გოგა ბერაია 22 წლის იყო... დაიბადა 1986 წელს, რაღაც შიში მქონდა, სულ გოგას დავდევდი. საღამოს
ხობში. სწავლობდა ხორგის პირველ საშუალო სკოლაში. მეზობლის ბიჭებთან რომ გადავიდოდა, ხშირად ვურეკავდი,
მოუსვენარი, ცელქი და ამავე დროს გამორჩეული მსაყვედურობდა: რა იყო, პატარა ბავშვი ხომ არ ვარო?..
მოსწავლე იყო. სკოლის დამთავრების შემდეგ, ტექნიკურ ხშირად მესიზმრება და მამშვიდებს: დედა, კარგად ვარ, ნუ
უნივერსიტეტში გამოცდები წარმატებით ჩააბარა და გეშინია, მე ცოცხალი ვარ, ოღონდ ტყვედ ამიყვანესო... არ
ენერგეტიკის ფაკულტეტზე ჩაირიცხა, მესამე კურსიდან ვიცი, ეს სიზმარი რას ნიშნავს. გარდაცვლილი რომ ვნახე,
წმინდა გრიგოლ ფერაძის უნივერსიტეტში გადავიდა, ჭრილობა არ ჰქონდა, მაღალმა წნევამ შინაგანი ორგანოები
ეკონომიკის ფაკულტეტზე. დაუზიანა, სახეზე ისევ ისეთი ლამაზი იყო...“
დედა: „სოფელს ვერ ელეოდა... თბილისში ბინა გვქონდა, გიორგი, ძმა: „ბავშვობიდან სულ ერთად ვიყავით,
იქ ყოფნა არ უყვარდა. როგორც კი დროს იპოვიდა, მაშინვე აქაც და თბილისშიც. სულ ჩემზე ზრუნავდა, იმ დღესაც
აქ ჩამორბოდა. ხშირად ამბობდა, ძალიან მიყვარს ჩემი რამდენჯერმე მომაკითხა, როგორ ხარო. ბოლოს რომ
სოფელიო... ჩვენი მეზობლის ბიჭი კონტრაქტორი იყო, მოვიდა, ძეხვი და პური დაგვირიგეს, მოერიდა, არ აიღო, მე
ერაყში მსახურობდა. ერთხელ გოგა მოვიდა და მითხრა, სხვა ნაწილიდან ვარო. მე თვითონ მივუტანე ერთი ნაჭერი...
სწავლას რომ მოვრჩები, კონტრაქტი მეც უნდა გავაფორმო, მალე დაბომბვაც დაიწყო. დავკარგე, ვერ ვპოულობდი...“
ერაყში უნდა წავიდე და სამშობლოს ვალი უნდა მოვიხადოო. გოგა სოფლის სასაფლაოზე დაკრძალეს.
გავგიჟდი, რამე რომ მოგივიდეს, რა მეშველება-მეთქი?! დედა: „ძალიან ძნელია მის გარეშე ცხოვრება... ერთი
მაშინ მითხრა, სიკვდილი თუ მიწერია, რეზერვისტი ვარ და წელი მხოლოდ სასაფლაოზე დავდიოდი. აქვე ახლოს ბიჭებმა
შეიძლება, სენაკის ბაზაზეც მოვკვდეო. მაშინ გავუბრაზდი, გოგას წყარო გააკეთეს, საღამოობით იქ გადავდიოდი და
რას ამბობ-მეთქი... ახლა კი ვფიქრობ, ალბათ, რაღაც თავს ვინუგეშებდი. ჩემი შვილი ძალიან მაკლია, მაგრამ ის
წინათგრძნობა ჰქონდა... ეს ამბავი ომის დაწყებამდე ერთი ხომ სამშობლოს კეთილდღეობას შეეწირა. სხვანაირი გოგა
წლით ადრე მოხდა...“ ნამდვილად ვერ წარმომიდგენია...“
263
დიმიტრი
ჯაილოვა
1971 - 2008
ტერი რომ სენაკის ბაზას ბომბავდა, დიმიტრის უნდოდა, რომ ბიჭი სამხედრო მოსამსახურე გამოსულიყო.
დაჭრილი რეზერვისტები საავადმყოფოში მიჰყავდა. ახლა ის 10 წლისაა. მეორე გოგონა შეეძინა 2001-ში და
ორი გზა გააკეთა და გაიყვანა კიდეც დაჭრილი მესამე – ბიჭი, 2004-ში...“
ბიჭები სამშვიდობოს, მესამედ რომ გამოდიოდა, პატარა დიმიტრი უკვე სამი შვილის მამა იყო, კონტრაქტი რომ
ძმამ სთხოვა, დროებით თავი შეეკავებინა, ყველაფერი გააფორმა სამშობლოსთან. პირველი ხელფასი მთლად
იბომბებოდა, მიწა დუღდა. დიმიტრიმ იუარა, დაჭრილ საჩუქრებში დაუხარჯავს.
ბიჭებს ვერ მივატოვებო. ძმას დაემშვიდობა, გზატკეცილზე შრომობდა, ხარობდა შვილებით და არ დასცალდა…
გამოვიდა და... ძმის თვალწინ აფეთქდა... ციალა ჯაილოვა, დედა: „სიტუაცია რომ დაიძაბა,
ძმა მივარდა, კარი გამოაღო. უფროსი ძმა უკვე შინ იყო. ძალიან დაუმძიმდა ხასიათი. ვკითხე, რატომ
გარდაცვლილი დახვდა... ხარ-მეთქი ასე შეფიქრიანებული. სამი ბავშვი რთული
ამ შემზარავი ფაქტის შემსწრე გიორგი ჯაილოვმა სულიერ გასაზრდელიაო. შინიდან ბოლოს 1 აგვისტოს წავიდა,
ტრავმას ვერ გაუძლო და სერიოზულად დაავადებული განგაშია გამოცხადებული და ერთი კვირა ვერ გნახავთ,
გამოარიდეს სამხედრო სამსახურს... ტელეფონით დაგიკავშირდებითო. გიორგიც იქ იყო... ხშირად
ეს არის დედის თვალწინ დატრიალებული სამი შვილის ვესაუბრებოდი ბიჭებს ტელეფონით, სულ მამშვიდებდნენ.
ტრაგედია. 8 აგვისტოს დღის მანძილზე რამდენჯერმე ვესაუბრე...“
11 წლის იყო დიმიტრი ჯაილოვა-უმცროსი, 10 წლის ძმა სენაკის ბაზა დაიბომბა... დედა ღამის 2-ის ნახევარზე
მის თვალწინ რომ დაიხრჩო წყალში... ურეკავდა შვილებს. დიმიტრი უკვე აღარ პასუხობდა...
დედა, ციალა ჯაილოვა, მაშინ 26 წლის იყო... ცხოვრება მეორე შვილს, გიორგის დაელაპარაკა...
გაგრძელდა, შვილმკვდარმა დედამ მესამე ვაჟი შვა... დედა: „გიორგიმ მითხრა, ალბათ, სძინავსო... არადა უკვე
გამოხდა ხანი. დიმიტრი და მის ხელში გაზრდილი, 14 წლით გარდაცვლილი ყოფილა დიმიტრი და მე მიმალავდა...“
უმცროსი ძმა – გიორგი, სენაკის ბაზაზე მსახურობდნენ. თავზარდაცემული ჯარისკაცი მწარე სიმართლეს
დიმიტრი კავშირგაბმულობის ასეულში მუშაობდა უმალავდა დედას, მაგრამ დილით სხვა გზა არ იყო...
მძღოლად. დედასთან დარეკა...
დიმიტრი ჯაილოვი 1971 წლის 10 მარტს დაიბადა დედა: „მთხოვა, მეზობელი დამალაპარაკეო. მისთვის
ქუთაისში. 15 წლის ციალა ჯაილოვასთვის ის პირველი უთქვამს, რაც მოხდა... თავიდან მიმალავდნენ, მაგრამ მერე
ვაჟი იყო. დედა გაიხსენებს, რომ დიმიტრი თავიდანვე მითხრეს, უკვე მოასვენებდნენ ცხედარს“.
ჭკვიანი და წყნარი ბავშვი ყოფილა, მაგრამ მას მერე, რაც
ძმა მის თვალწინ დაიხრჩო, კიდევ უფრო გულჩათხრობილი გმირის ცხედარი მამისა და უმცროსი ძმის გვერდით
გამხდარა. სწავლობდა ქუთაისის 34-ე საშუალო სკოლაში, დაკრძალეს...
მასწავლებლები მუდამ კარგად ახასიათებდნენ. 2 წელი გმირის უფროსი ვაჟი ჯარისკაცობას აპირებს –
მსახურობდა ლიპეცკში. ჯარიდან დაბრუნების შემდეგ, მამაჩემივით ჯარისკაცი უნდა გამოვიდეო...
2004 წელს საკონტრაქტო სამსახური დაიწყო. მართლაც მწარეა ხვედრი, რომელიც გმირის დედას
23 წლის იყო დიმიტრი, რომ დაოჯახდა. ზემო ნიქოზში ერგო...
შეხვდა თავის მომავალ მეუღლეს – ეკა მჭედლიძეს. მას გმირი ვაჟი ხშირად ესიზმრება... „პირჯვარს
2000 წელს პირველი შვილი შეეძინათ – ვაჟი. გადაგვწერს და მეუბნება, დედა, აბა, შენ იცი, გამიზარდე
ციალა ჯაილოვა: „სულ ჯარზე ელაპარაკებოდა ბავშვს, ბავშვები...“
267
გიორგი
ღვინჯილია
1974 - 2008
ს 2007 წლიდან მსახურობდა ჯარში, მაგრამ სულით დარდობდა. საკუთარ თავზე არ ფიქრობდა, მე არაფერი
მუდამ სამშობლოს ჯარისკაცი იყო – ერთადერთ მომივაო, მეუბნებოდა... ფოთი რომ დაიბომბა, იმწუთას
ვაჟკაცს სამშობლოს სიყვარულს უნერგავდა, დავრეკე მასთან, არ მპასუხობდა, ავფორიაქდი, მის
ხარობდა თავისი ერთი მუჭა ბედნიერებით, სანამ მტერი არ მეგობრებს დავურეკე, დამამშვიდეს, ნუ გეშინია, ახლახან
დაესხა ჩვენს ქვეყანას... ვნახე, აქ იდგაო, ალბათ, ტელეფონის ხმა არ ესმისო...
გიორგი ღვინჯილია 1974 წელს დაიბადა ფოთში. ფოთში დამამშვიდა, მაგრამ ვერ ვისვენებდი... მოგვიანებით
დაამთავრა სკოლა, პროფსასწავლებელი, სავალდებულო დამირეკეს და მითხრეს, დაჭრილიაო... უკვე გარდაცვლილი
სამსახურსაც ფოთში იხდიდა, იმ დროს უკვე დაოჯახებული ყოფილა, სულით ხორცამდე პატრიოტი იყო, ბაბუა ომის
იყო და როგორც მეუღლე, ლელა ჟვანია გაიხსენებს, ვეტერანი ჰყავდა, მამამისი ჩერნობილის მოვლენების დროს
ნაწილიდან ღამღამობით შინ იპარებოდა. ხალხის დასახმარებლად წავიდა, ეს ყველაფერი ეამაყებოდა,
ლელა ჟვანია: „ნაწილი აქვე, სახლთან ახლოს იყო, სულში ჰქონდა გამჯდარი სამშობლოს სიყვარული.
საღამოობით ჩუმად გადმოდიოდა და დილაადრიან ბრუ ამბობდა, ვალდებული ვარ, ჩემი წინაპრების მსგავსად
ნდებოდა. ასე გაგრძელდა რამდენიმე ხანს, მერე გაიგეს სამშობლოს ვემსახუროო, მე სამშობლოსთვის ვმუშაობო.
და კარცერში გამოამწყვდიეს დიდი ხნით. უფროსებს არასოდეს არ იტყოდა, ფული მჭირდება და ჯარში იმიტომ
ეუბნებოდა, ორი თვეა, ცოლი მოვიყვანე და მენატრებაო. ვარო... ოჯახის წევრებს ცხედარი არ გვინახავს, გვინდოდა,
ერთი წლის შემდეგ ბავშვი შეგვეძინა და მალევე გამოუშვეს ისეთივე გვხსომებოდა, როგორიც იყო... ძალიან გვიმძიმს
ჯარიდან“. მის გარეშე ყოფნა, ჩემი დიდი იმედი და სიხარული მამის
გიორგი ღვინჯილიამ 2007 წელს კონტრაქტი დადო. ერთადერთი, სათაყვანებელი ვაჟიშვილი ლევანია, ისეთი
მსახურობდა ფოთში, იყო კაპრალი, ირიცხებოდა უნდა გავზარდო, როგორიც მამამისს გაუხარდებოდა,
სწრაფლმავალი კატარღის „შავი ზვიგენის“ ჯგუფში. სამშობლოს სიყვარულს ვუნერგავ, რადგან ეს მამამისის
ლელა ჟვანია: „მეშინოდა და ხშირად ვეუბნებოდი, დიდი ოცნება იყო...“
კონტრაქტს რომ ვადა ამოეწურება, აღარ გააგრძელო- ლევანი ახლა 14 წლისაა. მამის გახსენება უმძიმს,
მეთქი... სწყინდა, ასე ნუ მეუბნები, მე სამშობლოს ცრემლებს ვერ იკავებს, ტირის...
სიყვარულის გამო ვარ ჯარში, თორემ ხელფასი სხვაგანაც ლევან ღვინჯილია: „სამსახურიდან რომ მოვიდოდა,
მექნებოდაო. უსაზღვროდ უყვარდა თავისი ქვეყანა... დამაჯენდა, იარაღის აწყობას მასწავლიდა, უნდოდა,
ძალიან მოსიყვარულე იყო, განსაკუთრებით ერთადერთ ყველაფერი მცოდნოდა იარაღზე... სამშობლოს სიყვარულს
შვილზე ზრუნავდა, უნდოდა, ლევანს უზრუნველი მომავალი მინერგავდა. ამბობდა, ვისაც სამშობლო არ უყვარს, ის კაცად
ჰქონოდა. 13 წელი ვიცხოვრეთ ერთად და არასდროს გული ვერ ივარგებსო. უნდოდა, მეც მასავით განსაკუთრებულად
არ უტკენია... „ბოლოს შეცვლილი მეჩვენებოდა, რამეს რომ მყვარებოდა სამშობლო. ცდილობდა, თავისუფალი დრო
ვკითხავდით, პასუხის გაცემას აგვიანებდა, გათიშული ჩემთან ერთად გაეტარებინა, ერთად წავსულვიყავით
დადიოდა, მიკვირდა, რა სჭირს-მეთქი. ეტყობა, რაღაც ზღვაზე ან სათევზაოდ, ბოლოს ოცნებობდა, მანქანა
წინათგრძნობა ჰქონდა... განსაკუთრებით ყურადღებიანი ეყიდა, ტარებას გასწავლიო, მპირდებოდა. მის გარეშე
იყო, ზედმეტ ყურადღებას იჩენდა... ახლა ვხვდები, რაში ყოფნა ძალიან მიჭირს... მეუბნებოდა, პროფესია შენ
ყოფილა საქმე...“ თვითონ აირჩიე, მე არ ჩავერევიო. მთავარია, სამშობლოსა
ცოლ-შვილი ორი კვირის გასული იყო ქალაქგარეთ, ომი და საკუთარ ოჯახს გამოადგეო. ვინც სამშობლოს არ
რომ დაიწყო. გამოადგება, ის ვერც საკუთარი თავისთვის ივარგებსო, ამ
ლელა ჟვანია: „8 აგვისტოს დამირეკა, მისი ბიძაშვილი სიტყვებს ხშირად მიმეორებდა...“
რეზერვში გამოიძახეს, სენაკის ბაზაზე იყო, იმაზე
271
ირაკლი
ჯანელიძე
1987 - 2008
ცი წლის ჭაბუკს შინდისთან ჩასაფრებულმა მტერმა ველაპარაკე, არც ჩემთვის გაუმხელია არაფერი, არც
მოუსწრაფა სიცოცხლე. ვიცოდი, რომ ომში იყო წასული... არც 9 აგვისტოს გამიმხილა,
ბიჭები მედგრად იგერიებდნენ მტრის იერიშებს, რომ ომში იყო, მითხრა, პოლიგონზე ვარო... ტელეფონზე
მაგრამ მტრის ურიცხვობამ თავისი გაიტანა... ხშირად ველაპარაკებოდი და სულ გვამშვიდებდა. ბოლოს
ის ბრძოლის ველზე დაეცა გმირულად. 10 აგვისტოს, ღამის 2 საათზე ველაპარაკე.
მთელი სხეული დამწვარი ჰქონდა, მხოლოდ მარცხენა ვკითხე, სად ხარ, ცუდ ამბებს აცხადებენ-მეთქი. პანიკას
ბეჭი გადარჩა უვნებლად. ბეჭი, რომელზეც ჯვარი ჰქონდა ნუ აჰყვები, პოზიციებზე ვდგავართ და მალე ჩამოვალო.
ამოსვირინგებული... სწორედ ამ ნიშნით იცნო მამამ შვილის ეს იყო ჩვენი ბოლო საუბარი. ამის შემდეგ ვეღარ
დამწვარი ცხედარი... ვუკავშირდებოდით... 11-ში, 12-ში, 13-ში რომ აღარ დარეკა,
ირაკლი ჯანელიძე ნანატრი ვაჟი იყო ოჯახისთვის, ტყუპი უკვე ვგრძნობდი, რომ ცოცხალი აღარ იყო...
დების შემდეგ რომ შეეძინათ მშობლებს. მაინც ვეძებდი, ხან ბორჯომში წავედი, ხან –
დაიბადა 1987 წლის 19 დეკემბერს, ქუთაისში. ბაკურიანში, მერე გზები ჩაიკეტა. ნათესავებს ვთხოვე,
ჯარისკაცის მამა გაიხსენებს, რომ ირაკლი იყო თბილისის საავადმყოფოებში ეძებნათ – დაჭრილებში,
წყნარი, მშვიდი და დამჯერი ბავშვი. 9 კლასის ფრიადებზე მიცვალებულებში, ყველგან. 17-ში საღამოს დამირეკა ერთ-
დამთავრების შემდეგ, სწავლა პოლიტექნიკურ ინსტი ერთმა ნათესავმა, ერთ-ერთ „ცინკის“ კუბოს „ჯანელიძე“
ტუტთან არსებულ კოლეჯში გააგრძელა. 18 წლის გახდა აწერიაო...
თუ არა, უკვე 2006 წლის აგვისტოში, კოლეჯი არც ამასობაში მთავრობიდანაც დამირეკეს და თავდაცვის
დაუმთავრებია, ისე წავიდა ჯარში. 45-დღიანი კარანტინი სამინისტროში ამოცნობაზე დამიბარეს... 19 აგვისტოს
სენაკში გაიარა და ისე, რომ მშობლებმა არც იცოდნენ, გადმოვასვენეთ და დავკრძალეთ ქუთაისში...
კონტრაქტი გააფორმა საქართველოსთან. მსახურობდა ორი კი არა, ორი ათასი წელი რომ გავიდეს, ჩემთვის და
სენაკის მეორე ბრიგადაში, კავშირგაბმულობის ასეულში. ჩემი ოჯახისთვის ცხოვრება დასრულებულია... იმისთვისღა
იყო კაპრალი. ვცოცხლობ, რომ მის ტყუპ დებს, ჩემს ქალიშვილებს
მანქანაზე ოცნებობდა თურმე და აიხდინა ოცნება – მივაქციო ყურადღება...
მანქანა იყიდა. ბავშვი უნდა მოენათლა ჭიათურაში, ვერ მოასწრო...
დღესაც სახლში ჰყავს ოჯახს ირაკლის მანქანა... დაიღუპა... მერე მე მთხოვეს, მის ნაცვლად მომენათლა.
მამა გაიხსენებს, რომ ომის დაწყების წინა დღეებში შარშან ნათლისღებაზე უნდა მომენათლა, მაგრამ წასვლის
ირაკლი გულჩათხრობილი გახდა. თავი არ მქონდა. წინა ღამით დამესიზმრა ირაკლი...
მამა: „2-3 აგვისტოს სახლში მოვიდა, მაგრამ ისე იყო ჭიშკართან დადიოდა. ვკითხე, სადა ხარ, ბიჭო, ამდენს
დაღვრემილი და ჩაფიქრებული, რომ სიტყვას არავის ხანს, არ იცი, ხვალ გიორგი რომ უნდა მონათლო-მეთქი?
ეუბნებოდა. მგონი, იცოდა, რომ ომი იწყებოდა... 6 ჩაფიქრდა და მერე მითხრა: დიდი ხნით მივდივარ მე და
აგვისტოს ბიძაშვილი ჩამოიყვანა ჭიათურიდან, ქუთაისში მოდი, მამა, შენ მონათლეო. მეორე დღეს წავედი, მოვნათლე
საავადმყოფოში დააწვინა. მეორე დილას, 7 აგვისტოსაც ის ბავშვი...“
ჩამოაკითხა და წავიდა... საერთოდ არაფერი უთქვამს. მე კიდევ ერთი ქართველი გმირი დაეცა სამშობლოსთვის
სახლში არ ვიყავი, საჩხერეში ვმუშაობდი იმ პერიოდში, ბრძოლაში.
დედასა და დებს უთხრა, ხვალ ჩამოვალო... მე ტელეფონით
275
ოთარ
კიკალეიშვილი
1988 - 2008
ტერი რომ სენაკის ბაზას ბომბავდა, ის ფეხზე იდგა უახლოესი მეგობარი იყო შალვა გაბუნია, რომელიც ასევე
და ბიჭებს დასძახოდა, ამხნევებდა: „ნუ გეშინიათ, სენაკის ბაზის დაბომბვისას დაიღუპა, აქაც სულ ერთად
ბიჭებო!!!“ სწორედ იმ დროს გაუყენა მტრის ბომბმა იყვნენ და იქაც ერთად წავიდნენ...“
ის უკვდავების გზას... ფატი კიკალეიშვილი: „გარდაცვალებამდე 4 თვით ადრე
დედა: „ბოლოს შეცვლილი იყო, განსაკუთრებით ტაძარში დაიწყო სიარული, მეუბნებოდა, მოძღვარს რომ
გალამაზდა ბოლო დღეებში. რომ ვუყურებდი, მიხაროდა...“ დავინახავ, სული მინათდებაო. სულ მეხვეწებოდა, ტაძარში
ოთარ კიკალეიშვილის ცხოვრებამ მართლაც უცებ წამოდი და დედები რომ ლოცავენ შვილებს, ისე დამლოცეო,
გაირბინა... არადა თურმე შეყვარებული იყო, ცოლის ვერ ვინელებ, ეს სურვილი რომ არ ავუსრულე...
მოყვანა უნდოდა მალე და 5 ბიჭი... ომი რომ დაიწყო, მაშინვე მითხრა, ომში უნდა წავიდეო,
„სულ მეუბნებოდა, მალე ცოლი უნდა მოვიყვანო და 5 სასტიკი წინააღმდეგი ვიყავი, მაგრამ ვინ დამიჯერა... 8
ბიჭი უნდა მეყოლოსო...“ აგვისტოს მერიის შენობის წინ მანქანით შემთხვევით ჩაიარა,
ოთარ კიკალეიშვილი 1988 წელს დაიბადა ფოთში. თურმე რეზერვისტები იყვნენ შეკრებილი, ბევრი თავისი
სკოლის დამთავრებისთანავე ივანე ჯავახიშვილის სა მეგობარი დაუნახავს იქ, უთქვამს: ბიჭებო, თქვენ გვერდით
ხ
ელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ჩააბარა იუ ვარ, მეც მალე მოვალო. მოვიდა და გამომიცხადა, ომში
რიდიულ ფაკულტეტზე, პარალელურად მუშაობდა შპს უნდა წავიდეო. გავგიჟდი, არ მინდოდა გაშვება, მითხრა,
„სოვავტოტრანსჯორჯიაში“, ჯერ ცვლის დისპეტჩერად, ბიჭებს სიტყვა მივეცი და არ გადავთქვამო, ისინი ომში
შემდეგ – უფროსის მოადგილედ. მიდიან და მე სახლში ვიყოო! ამას სიკვდილი მირჩევნიაო...
დედა: „საოცრად მოსიყვარულე შვილი იყო, ბავშვობიდან რეზერვისტებისთვის ხატები დაურიგებია, ხელები გაუშლია
ვერ იტანდა, როცა ვინმეს ჩაგრავდნენ, ყოველთვის და უთქვამს: ნუ გეშინიათ, ბიჭებო, ხომ ხედავთ, რამხელა ვარ,
სუსტის დამცველი იყო. ნაადრევად დაკაცდა, 16 წლისას ყველას გადაგეფარებითო... მართლაც ასე მოხდა... საღამოს
უკვე ვენდობოდი, ნებისმიერ საკითხში შემეძლო, 10 სათზე ველაპარაკე, მამშვიდებდა, ნუ ტირი, არაფერი
დავყრდნობოდი... უნდოდა, შეყვარებულისთვის სანთლებით მომივაო... მისი მეგობარი იხსენებდა, დაბომბვის დროს
გული დაეხატა ფანჯრების წინ, მთელი კვირა მანქანით ყველანი გავიფანტეთ, ვინ სად გარბოდა და ვინ – სად, ოთო
დაჰქონდა სანთლები, ვერ ბედავდა, ერიდებოდა... ერთ ფეხზე იდგა და დაგვძახოდა: ნუ გეშინიათ, ბიჭებოო... ეს იყო
დღესაც გაბედა, როგორც იქნა... თვითონვე გამოუძახებია თურმე მისი ბოლო სიტყვა... დაბომბვის შემდეგ ვურეკავდი,
პატრული, რამე ხომ არ დამიშავებიაო... პატრულს ბევრი არ მპასუხობდა, თავზარდაცემული ვიყავი, ჩემი მეუღლე
უხალისია... ოთიკოს დაღუპვამდე 5 თვით ადრე, მისი ახლობელთან ერთად სენაკში წავიდა ოთოს მოსაძებნად,
უახლოესი მეგობარი ლექსო გვენეტაძე დაიღუპა. ძალიან ბაზაზე ვერ იპოვეს, საავადმყოფოში კი... გარდაცვლილი
განიცდიდა, ლექსოს დედას განსაკუთრებულ ყურადღებას დახვდა. მიცვალებულიც განსაკუთრებულად ლამაზი
აქცევდა. ამბობდა, მზია დეიდას მეტი შვილი არ ჰყავს და იყო... უყვარდა იარაღი, ფორმა. სულ იმეორებდა, ვაჟკაცმა
გვერდში უნდა დავუდგეო...“ სამშობლოსთვის უნდა იბრძოლოსო... ახლაც იქიდან
მზია გვენეტაძე, ლექსო გვენეტაძის დედა: „ოთიკოს გვიცავს და გვამხნევებს... ასეთი ხანმოკლე სიცოცხლე რომ
სიკვდილი რომ გავიგე, ჩავთვალე, რომ მეორე შვილიც ელოდა, ალბათ, ამიტომაც გამოირჩეოდა ასე სხვებისგან.
მომიკვდა... ოთიკო საოცრად დიდი ადამიანი იყო, სულ მის მონატრებას ვერ ვუძლებ, გულს იმით ვიმაგრებ, რომ
გვერდით მედგა... ლექსო ფიზიკურად ძალიან სუსტი იყო და ჩემი შვილი სამშობლოს სიყვარულს შეეწირა... ტაძარში
ყოველთვის მის უკან იდგა, ვინმემ არ დამიჩაგროსო. მათი სიარული და ლოცვა მაძლებინებს...“
279
მამია
ფანცულაია
1979 - 2008
ღე-დღეზე ნანატრი შვილის გაჩენას ელოდა, მასთან და არ გამიშვა, სახლში იყავიო... მოწყენილი იყო
საქართველოს რომ რუსეთი დაესხა თავს და ომში მთელი ის დღე. გული უგრძნობდა... მეგობრებისთვის
გაიწვიეს. ბოლოს 9 აგვისტოს, დილით, ესაუბრა უთქვამს: ცხინვალში მიშვებენ და ვიცი, ცოცხალი ვერ
მეუღლეს, მოიკითხა, გაამხნევა, ბავშვზე იფიქრეო, უთხრა დავბრუნდებიო... გარდაცვლილი ბიძაშვილი გოგონა
და... ნახევარ საათში რუსის ნასროლმა ტყვიამ გული დასიზმრებია, რომელსაც უთქვამს: დღეს ჩემთან უნდა
გაუპო... წამოხვიდეო და იმ დღეს დაიღუპა მართლაც...“
მამია ფანცულაია 9 აგვისტოს დაეცა გმირულად მამია შინიდან 6 აგვისტოს, დილით, გავიდა. მეუღლე
ხეთაგუროვაში. გაიხსენებს, როგორ გადაეხვია გამომშვიდობებისას,
9 აგვისტოს მოევლინა ქვეყანას მისი გოგონა – ანა... ჩაირბინა კიბეები და... როგორ აბრუნდა უკან, გადაეხვია
მამაია ფანცულაია 1979 წელს დაიბადა აფხაზეთში, და უკანმოუხედავად წავიდა...
გუდაუთაში, სოფელ აბგარხუკში. მშობლებისთვის მამია ფანცულაია ორ ჯარისკაცთან ერთად იყო
მესამე შვილი იყო. როგორც იხსენებენ, ძალიან წყნარი დატოვებული დასაზვერად ხეთაგუროვაში, ეკლესიის
და გულჩათხრობილი ბავშვი ყოფილა. მეხუთე კლასში ეზოში. თანამებრძოლები რომ დაბრუნდნენ, მამია
იყო, ოჯახი კოპიტნარში რომ გადავიდა საცხოვრებლად. გარდაცვლილი დახვდათ – გულში მოხვედრილი ტყვიით...
სკოლის ფრიადებზე დამთავრების შემდეგ სუბტროპიკული გარდაცვლილი იყო მეორე ჯარისკაციც, მესამე – მძიმედ
მეურნეობის ინსტიტუტში აგრონომიული ფაკულტეტი დაჭრილი. ის დაჭრილი გაიხსენებს, როგორ მოცელა მტრის
დაამთავრა, სამხედრო ვალი ქუთაისში მოიხადა და ტყვიამ მისი თანამებრძოლები, როგორ დაიჭრა შემდეგ
ჯარში დარჩა, ტყიბულში მსახურობდა, ნაწილის დაშლის თავადაც...
შემდეგ კი, 2005 წლის მარტში, კონტრაქტი გააფორმა მამიას დაღუპვა ოჯახს მეორე დღეს შეატყობინეს.
საქართველოსთან. მსახურობდა სენაკის მეორე ქვეით მეუღლე უკვე საავამდყოფოში იწვა – ანა საკეისერო კვეთით
ბრიგადაში, 22-ე ბატალიონში, ათმეთაურად. მოევლინა ამ ქვეყანას. მაიამ მხოლოდ კვირისთავზე,
კონტრაქტის გაფორმებამდე მომავალი მეუღლე – მაია სამშობიაროდან გამოსულმა გაიგო, რომ ანა ობოლი იყო...
ცინაძე გაიცნო. 2 წელი უყვარდათ ერთმანეთი. ოჯახი მიცვალებულს ვერ პოულობდა, 3-4 დღის ძებნის
მაია ცინაძე: „ერთი წელი ერაყში იყო, იქიდან რომ მერეღა მიაკვლიეს გორის ჰოსპიტალში... დაკრძალეს
ჩამოვიდა, 2006 წელს, ჩუმად გავიპარეთ... ძალიან თბილი კოპიტნარში...
ადამიანი იყო... ერთი წელი არ მყავდა ბავშვი და ძალიან პატარა ანა სურათებით იცნობს გმირ მამას...
გაგვიხარდა, როცა დავფეხმძიმდი. აგვისტოში, როცა მეუღლე: „სულ ელაპარაკება მამის სურათებს. ბურთები
წავიდა, უკვე დღე-დღეზე ველოდი ბავშვს. ოცნებობდა, მამამ მომიტანაო, იძახის... ძალიან ძნელია ცხოვრება მის
რომ გოგო ჰყოლოდა და სახელიც დაუტოვა: ანა დავარქვი... გარეშე... იშვიათად მესიზმრება, მაგრამ რომ ვნახულობ,
5 აგვისტო იყო, შინ რომ მოვიდა, ძალიან გულჩათხრობილი ზუსტად ისეთია, როგორიც ცხოვრებაში იყო...“
იყო. დედაჩემი ახლოს ცხოვრობს, გასვლა მინდოდა
283
ზაურ
მახარაშვილი
1986 - 2008
აგვისტო... შუაღამე... 144-ე ბატალიონის მე-4 როგორც კი გაიგო, მაშინვე ჩამოვიდა, ჩვენ სამკურნალო
ბრიგადა ვაზიანიდან ცხინვალის მისადგომებისკენ თანხა არ გვქონდა. ზაურმა ბანკიდან სესხი გამოიტანა და
მიმავალ გზას დაადგა. ეს ბრძანება იყო. მეოთხე მან გადაგვირჩინა პატარა შვილიშვილი... მეც მიმკურნალა,
ბრიგადაში 21 წლის ზაურ მასხარაშვილიც მსახურობდა. ოპერაციაც გამიკეთა თავისი ხელფასით“.
სიბნელეში ბევრი სოფელი გაიარეს და რაც უფრო კონტრაქტის გაფორმება ზაურმა დამოუკიდებლად
უახლოვდებოდნენ ცხინვალს, სროლის ხმაც უფრო ახლოს გადაწყვიტა, ომი თუ დაიწყება, სად დავიღუპები, რა
ისმოდა... მნიშვნელობა აქვს, თუ წავედი, უკან მაინც ვეღარ
ცხინვალთან უკვე ომი იყო. დავბრუნდებიო, ძმაკაცისთვის უთქვამს... იგივე განცდა
შინდისთან ორმოში ჩავარდნილი, ფეხმოტეხილი მეგობარი შვილის სიკვდილამდე რამდენიმე დღით ადრე ზაურის
იპოვა, რომელიც შველას ითხოვდა. მეგობრებისთვის ეს დედასაც ჰქონია.
წუთები საბედისწერო აღმოჩნდა... მტრის თვითმფრინავმა დარეჯან მახარაშვილი: „მეზობლის სამძიმარზე ვიყავი
ბომბი ზუსტად მაშინ ჩამოაგდო, როცა ზაურს დაჭრილი წასული და რომ მივედი, რატომღაც გარდაცვლილი ქალის
მეგობარი ორმოდან ამოჰყავდა... ორივე ადგილზე დაიღუპა. მაგივრად კუბოში ზაზა მომეჩვენა... სიზმარიც ვნახე...
მას გულის ჯიბეში რვეული ედო, ამ სისხლიან და ნატყვიარ ამ ყველაფერმა ძალიან შემაშინა და მამაოს მოვუყევი...
ჩანაწერებს დედამისი დღემდე ინახავს. ეს დაღუპული თურმე 8-ში უკვე დაღუპული იყო, ჩვენ კი რამდენიმე დღის
გმირის დედისთვის, დარეჯან მახარაშვილისთვის ყველაზე მერე გავიგეთ“.
ძვირფასი და ხელშეუხებელი ნივთია... ზაურის მეგობრებმა მისი დაღუპვა ოჯახის წევრებზე
ზაურ მახარაშვილი 1987 წლის 27 ნოემბერს, ხაშურის ადრე გაიგეს. თუმცა ვერავინ ბედავდა, ეს მათთვის ეთქვა.
რაიონში, ზემო ოსიაურში დაიბადა. ის ოჯახში მესამე, თითქმის ყოველდღე მიდიოდნენ ზაურის მშობლებთან, ხან
მაგრამ ერთადერთი ვაჟი იყო. დებთან, მაგრამ სიმართლეს ვერ ეუბნებოდნენ: „ზაური
დარეჯან მახარაშვილი: „27 ნოემბერს 23 წლის ტყით გამოდის და რამდენიმე დღეში უკვე აქ იქნება...
გახდებოდა... 21 წლის იყო, ვაზიანში რომ წავიდა. 9 თვე ზუსტად ვიცით, რომ ცოცხალია, თუმცა გვეუბნებიან, რომ
წვრთნებს გადიოდა. უცხოელები ავარჯიშებდნენ და ეს დაჭრილია, მაგრამ საშიში არაფერიაო...“
განსაკუთრებულად მოსწონდა. ფიზიკურად ძლიერი იყო. შვილის მეგობრების სიტყვებში ეჭვი არ შეუტანიათ
ჩემი შვილი სნაიპერი გახლდათ... ზაურის მშობლებს. ზაურის დედა შვილის მეგობრებს
მთელი ბავშვობა უკან დავყვებოდი და სულ მაგაზე ზუსტად იმ სიტყვებით ეფერებოდა, როგორც საყვარელ
მეჩხუბებოდა, პატარა ხომ არ ვარო... საერთოდ, ძალიან შვილს...
წყნარი ბავშვი იყო. სურათების გადაღება უყვარდა ძალიან. დარეჯან მახარაშვილი: „ერთ დღეს ჩემი შვილის
აქვე, სოფელში დაამთავრა სკოლა. ყველას ძალიან მეგობარი ვნახე, ვთხოვე, თუ რამე იცი, მითხარი-მეთქი.
უყვარდა, ძალიან მხიარული იყო... თურმე ზუსტად მაგ დროს ტელევიზორში უჩვენებიათ
ზუსტად ერთ კვირაში ერაყში მიდიოდა. ძალიან გარდაცვლილი ზაურის კადრები...“
უხაროდა. პასპორტის გაკეთება რომ დაიწყო, ვეხვეწებოდი, ზაურს, ალბათ, ბევრი ოცნება დარჩა აუსრულებელი.
გადაიფიქრე-მეთქი, მაგრამ მამშვიდებდა, 6 თვე უცბად მშობლებმა მხოლოდ ორი იციან. ომიდან დაბრუნების შემდეგ
გავაო... მას შემდეგ დიდი დრო გავიდა... სახლში ყოველ ის ცოლის მოყვანასა და მანქანის ყიდვას აპირებდა. ამის
პარასკევს ჩამოდიოდა. თუ ვერ ახერხებდა, აუცილებლად შესახებ თავად უთხოვია დედისთვის. რომ დავბრუნდები,
დარეკავდა და გამაფრთხილებდა. ერთი დღითაც რომ სახლი უნდა გავალამაზო და ცოლი მოვიყვანოო...
ჩამოსულიყო, აუცილებლად მომეხმარებოდა, ყველაფრის ზაური 19 აგვისტოს დაკრძალეს. სწორედ ამ დღეს
საკუთარი ხელით გაკეთება უყვარდა. გმირის დედას ერთ ისტორიას მოუყვნენ: „მტრის სამხედრო
2008 წლის ივლისის ბოლოს ზაური ოჯახმა და ვერტმფრენმა ბომბი რომ ჩამოაგდო და მოშორებით
მეგობრებმა ერთად გააცილეს. წასვლამდე მან თავის მდგარმა სხვა მეომარმა დაინახა, ზაური როგორ დაეცა
ძმაკაცებს სათითაოდ ხუთ-ხუთჯერ ჩამოუარა, რა იცით, რა მიწაზე, ავტომატი იმ ვერტმფრენს მიუშვირა და მტერს
ხდებაო... წასვლის წინა ღამეს კი თავის პატარა დისშვილს პირდაპირ შუბლში მოარტყა ტყვია... ჩემი მეგობრის
საათობით უყურებდა, მინდა, პატარას სახე კარგად სიკვდილს არავის შევარჩენო, – ასე უთქვამს იმ ბიჭს... არ
დამამახსოვრდესო... ხელფასს რომ აიღებდა, ძმაკაცებს ვიცი, ეს მართალია თუ არა... მარტო ის ვიცი, რომ მეც და
ყიდულობდა საჩუქრებს. განსაკუთრებით ერთი ძმაკაცი ჩემს ქალიშვილსაც ძალიან ხშირად გვესიზმრება და თან
უყვარდა. მამუკა ობოლი იყო და ძალიან ეცოდებოდა. ორივეს ერთნაირად. გვეუბნება, რომ ძალიან კარგად არის
თავისი ხელფასიდან ყოველ თვეში 50 ლარს ჩუქნიდა. და არ ვინერვიულოთ...“
ერთხელ წასული იყო, როცა დისშვილი ცუდად გაუხდა.
287
ვაჟა
1982 - 2008
ხინვალში იყო, საქართველოს მიწაზე, სამშობლოს ვრეკავდი, ზარი გადიოდა, მაგრამ ტელეფონს არ
იცავდა რუსული აგრესიისგან. ბოლომდე გა პასუხობდა. მერე გავიგეთ, სადაც ვაჟა იყო, ის ადგილი
შმაგებით ებრძოდა მტერს, იმ იმედით, რომ დაბომბესო. გვითხრეს: გადარჩა, დაჭრილიაო. კასეტური
დაკარგულ ტერიტორიას დაუბრუნებდა სამშობლოს. ჭურვის ბომბის ანასხლეტი მოხვდა... მისი თანაკლასელი დაბრუნდა
აფეთქებას ემსხვერპლა, ცხინვალის მიწაზე დაიღვარა მისი ომიდან. საერთოდ, არ დამელაპარაკა, გამარჯობაც
სისხლი – ქართული, პატრიოტული, ვაჟკაცური, გმირული. ვერ მითხრა, ისე წავიდა. გავოცდი, ზვიადი რატომ არ
წოდებით უმცროსი სერჟანტი იყო. დამელაპარაკა, რამეს ხომ არ მიმალავს-მეთქი. 17 აგვისტოს
ირინა შაინიძე, მეუღლე: „ომში რომ მიდიოდა, მიმალავდა. ბიძამისმა დამირეკა და მითხრა: ვაჟა აღარ არისო. სახლში
„სენაკში ვარ, არ მივდივარ ომშიო“... არადა ამ დროს უკვე მომიყვანეს... ღმერთს მადლობა, რომ ის 6 დღე უპატრონოდ
ცხინვალში ყოფილა. არ იყო. გორის ადგილობრივ მაცხოვრებლებს ნაუცბადევად
ბოლო დროს ძალიან გაღიზიანებული იყო, მაგრამ დაუკრძალავთ... 3 წლის იყო მერაბი, როცა ვაჟა დაიღუპა...
ბავშვის მიმართ ყოველთვის განსაკუთრებულ სითბოს კარგად ახსოვს მამა და ხშირად ითხოვს, ის ვედეოკასეტები
იჩენდა. როგორც არ უნდა საშინელ ხასიათზე ყოფილიყო, ჩავურთოთ, სადაც მამამისია...
ბავშვს რომ შეხედავდა, ყველაფერი ავიწყდებოდა... ამბობს, მამა ჯარშია და მეც ჯარისკაცი უნდა
ბოლოს სახლიდან 4 აგვისტოს გავიდა, არ უყვარდა, გამოვიდეო...“
რომ ვაცილებდი. იმ დღეს დილის 5 საათზე ადგა და რომ ვაჟა შაინიძე 1982 წლის, 2 თებერვალს ქობულეთის
გადიოდა, მთხოვა, გამაცილეო. ძალიან გამიკვირდა, რაიონში, სოფელ ჯიხანჯურში დაიბადა. მისი ბავშვობის
მიჩვეული ვიყავი, რომ არ ვაცილებდი, ბავშვს დედაშენს ოცნება ჯარისკაცობა იყო და აისრულა კიდეც...
დავუტოვებ და გამოგყვები-მეთქი. არა, მინდა, რომ შენ და ირინა შაინიძე, მეუღლე: „სამი თვე ვიცნობდით
ბავშვი ერთად იყოთო. ვკითხე, ასე რატომ მელაპარაკები- ერთმანეთს. ძალიან უცებ მოხდა ჩვენი დაქორწინება...
მეთქი? თან ჯვარი ჰქონდა მოხსნილი და ვუთხარი, გრჩება- სკოლაც არ მქონდა დამთავრებული. მერე კონტრაქტზე
მეთქი. სახლში იყოს, რამე რომ მოხდეს, არ დავკარგოო. წავიდა. წლისთავზე მერაბი შეგვეძინა, ჯანმრთელობის
სახლიდან რომ გავიდა, მომაძახა, ბავშვს მიხედეო. ეს პრობლემა ჰქონდა ბავშვს. სასწაულად იყო შეყვარებული
იყო მისი ბოლო სიტყვები. რომ წავიდა, ისეთი შეგრძნება სამსახურზე. ვერც ბავშვის ავადმყოფობამ ათქმევინა უარი
დამეუფლა, რომ უკანასკნელად ვნახე... 10 აგვისტოს ჯარზე და ვერც მე...
ტელეფონზე ვურეკავდი, არ მპასუხობდა. მესიჯებს კონტრაქტს 2003 წელს მოაწერა ხელი. სენაკის 23-ე
მიგზავნიდა. მივწერე, რატომ არ გველაპარაკები, ბავშვს ბატალიონში, მეორე ქვეით ბრიგადაში იყო... 2005 წელს
ენატრები, შენთან ლაპარაკი უნდა-მეთქი. და დაგვირეკა. ერაყში იმსახურა 6 თვე, სამშვიდობო მისიით. სამსახურიდან
არ ვიცი, რატომ, მაგრამ ბავშვს რომ ელაპარაკებოდა, გამომდინარე, სახლში იშვიათად უწევდა ყოფნა. 2008
ტელეფონზე მათი საუბარი ჩავიწერე. წელს ამთავრებდა კონტრაქტს, რამდენიმე თვე ჰქონდა
11 აგვისტოს ხუთ საათზე ველაპარაკე, აფეთქების ხმები დარჩენილი, მაგრამ... არასდროს არ უთქვამს, დავიღალე
მესმოდა. რა ხდება-მეთქი? არაფერი, თვითმფრინავმა და კონტრაქტს რომ დავამთავრებ, სახლში წამოვალო.
გადაგვიფრინა და მაგის ხმა იყოო... ბოლოს მითხრა, მართლაც არ წამოვიდა.
ბავშვს მიხედე და აბა, კარგად იყავიო. გამითიშა... არადა ცხოვრებაში ამაზე ძნელი არაფერია, როცა მეორე
დათქმული გვქონდა, ყოველდღე დილის 7-ზე, 12-ზე და ნახევარს კარგავ, მაგრამ მეამაყება, რომ გმირის მეუღლე
საღამოს 10 საათზე მირეკავდა... მქვია და მის შვილს ვზრდი“.
11 აგვისტოს, რომ აღარ დამირეკა, თავზარი დამეცა.
291
თემურ
ბოკუჩავა
1983 - 2008
არისკაცმა თავის ბიჭუნას ალექსი დაარქვა. რომ შეგვეძინა, თურმე მთელი 15 წუთი გაოგნებული იდგა,
მეუღლემ ჰკითხა: „რატომ მაინცდამაინც ალექსი?“ უსიტყვოდ. მერე უთქვამს, ვიცოდი, რომ ბიჭი მეყოლებოდა,
ჯარისკაცი მეუღლეს დაჰპირდა, რომ ბავშვის ოღონდ არ ვამხელდიო... ძალიან მოსიყვარულე მეუღლე
ნათლობისას ეტყოდა, „რატომ მაინცდამაინც ალექსი“. იყო, ოცნებობდა, ბავშვს ჰქონოდა ყველაფერი, რაც მას
ბავშვი 28 აგვისტოს უნდა მოენათლათ. დევნილობის დროს დააკლდა. უნდოდა, ალექსი ექიმი
8 აგვისტოს ის გმირულად დაეცა ცხინვალის გამოსულიყო, კერძოდ, ქირურგი... ბევრი შვილის ყოლაზე
მისადგომებთან და ეს საიდუმლო თან ჩაიტანა მიწაში, იმ ოცნებობდა. ამბობდა, მეორე გოგო მინდაო, აქეთ-იქით
მიწაში, რომლის დაცვასაც შესწირა თავი. ჩავკიდებ ბავშვებს ხელს და ვასეირნებო... მისი სამომავლო
თემურ ბოკუჩავა სოხუმელი იყო. 1983 წელს დაიბადა გეგმებიც ჯარს უკავშირდებოდა, გვარდიაში უნდოდა
სოხუმში. ათი წლისაც არ იყო, მშობლიური ქალაქი გადასვლა, როგორც კი კონტრაქტს ვადა ამოეწურებოდა...“
რომ დაატოვებინა მტერმა. ოჯახი სენაკში გადავიდა თემური შინ ბოლოს 6 აგვისტოს გვიან მივიდა და
საცხოვრებლად. სწავლობდა სენაკის მეშვიდე საშუალო დილაადრიან გავიდა სახლიდან.
სკოლაში, რომელიც ახლა მისი სახელობისაა. მაია: „გაუთავებლად ვურეკავდი, მაგრამ ვერ
მაია ცეცხლაძე, მეუღლე: „ძალიან კარგი მოსწავლე ვუკავშირდებოდი... ბოლოს 8 აგვისტოს პირველ საათზე
ყოფილა, ამასთანავე, ძალიან ცელქი...“ დამირეკა, მამშვიდებდა, ყველაფერი კარგად იქნება, შენ
ბავშვობა დევნილობასა და ოცნებაში გაილია – სოხუმში ნუ გეშინიაო. მთხოვდა, შენში ვაჟკაცი გოგო იმალება
დაბრუნებულიყო. გაილია ბავშვობა, მაგრამ არ გაილია და ალექსის მიმიხედეო... ერთსა და იმავეს მიმეორებდა,
თავად ეს ოცნება... ალექსის მიმიხედეო, ამან ამაფორიაქა ძალიან, მერე
„ამბობდა, სოხუმში დროშა მე უნდა ავაფრიალოო, გავიგე, რომ 2 საათზე დაიღუპა ცხინვალის შესასვლელთან,
სულიერად იყო მეომარი... დაბომბვების დროს... 11 აგვისტოს გადმოასვენეს, უამრავი
სოხუმი სტკიოდა ძალიან... ჩვენ რომ დავოჯახდით, ჭრილობა ჰქონდა... სულ ვეხვეწებოდი, თავს მიხედე-
მას უკვე გაფორმებული ჰქონდა კონტრაქტი. არც მე მეთქი. ერთხელ ისიც კი მივწერე, დაყარე იარაღი და
ვყოფილვარ წინააღმდეგი, სულ ამბობდა, სოხუმელი ვარ და გამოიქეცი-მეთქი, სასოწარკვეთილი ვიყავი და არ ვიცოდი,
ჩემი სამშობლო მე თუ არ დავიცავი, ვინ დაიცავსო...“ რას ვაკეთებდი... პასუხი მომწერა, ზურგში ნასროლი
თემურ ბოკუჩავა ჯარში 2001 წელს გაიწვიეს, ტყვიით არ დავბრუნდებიო... რაც დავოჯახდით, რაღაც
მსახურობდა სენაკში, იყო კოდორის ხეობაში, ცხინვალის ავი წინათგრძნობა მქონდა, რომ ბოლომდე ერთად ვერ
სამშვიდობო ძალების შემადგენლობაში. სამშობლოსთან ვიქნებოდით... ერთხელ ვუთხარი კიდეც... დამამშვიდა, ნუ
კონტრაქტი 2006 წელს გააფორმა. გეშინია, ჩვენ სიკვდილიც ვერ დაგვაშორებსო... სახლიდან
2007 წელს კი მომავალი მეუღლე – მაია ცეცხლაძე რომ გავიდა, აბაზანაში შევედი, სარეცხი უნდა გამერეცხა.
გაიცნო. მისი ტანსაცმელი იდო გასარეცხად, შარვალი და მაისური
თავიდან მაიას უმალავდა, ჯარისკაცი რომ იყო. მალე არ გავრეცხე, იქნებ ვერ დაბრუნდეს და მისი ბოლო
ერთმანეთი შეუყვარდათ. ჩანაცვამი ტანსაცმელი დამრჩება-მეთქი... ასეც მოხდა...
მაია: „ხშირად ჩამოდიოდა ბათუმში, სულ სიყვარულს დაღუპვამდე 10 დღით ადრე სიზმარში აბოდებდა: „ტანკები,
მიმტკიცებდა. ერთხელ მახსოვს, საღამოს ჩამოვიდა და ტანკებიო“, გავაღვიძე, არ დაიჯერა, რომ ბოდავდა, ტანკებს
მთხოვა, გამოდი, შემხვდიო. გვიანი იყო, ვერ გამოვალ-მეთქი, რა დამასიზმრებდა, მაშაყირებო. ხშირად ამბობდა, რომ
ვუთხარი. მაშინ სახლთან გამოდიო, გავედი და უზარმაზარი მოვკვდე, არ მენანება, ბიჭი მაინც მყავსო...
ვარდების თაიგული მომართვა... სამ თვეში დავქორწინდით. თბილი და მოსიყვარულე იყო. ასეთები იშვიათად
დაქორწინების შემდეგ ხელფასი აიღო თუ არა, სახლისთვის იბადებიან... ამბობდა, სანამ აფხაზეთს არ დავიბრუნებთ,
ავეჯი შევიძინეთ. სულ ოჯახზე ზრუნავდა... წელიწადი ფორმას არ გავიხდი და ჯარს არ დავტოვებო...
და ორი თვე ვიყავით ერთად. ფეხმძიმედ რომ ვიყავი, უმისოდ ძალიან ნელა მიდის ცხოვრება... ხშირად
ექოსკოპიაზე მითხრეს, გოგო გეყოლებათო. თემურს მესიზმრება... მის სიახლოვეს ვგრძნობ, ვიცი, რომ ჩემს
არაფერი უთქვამს. რამდენიმე თვის შემდეგაც იგივე გვერდით არის და თავის შვილს მფარველობს. მის ბოლო
მითხრეს, მეცხრე თვეში რომ ვიყავი, უკვე მითხრეს, ბიჭიაო. თხოვნას ვასრულებ, ალექსს ვზრდი...“
არ დაიჯერა, სულ თან დამყვებოდა კონსულტაციაში. ბიჭი
295
საზღვაო კაპრალი
თემურ
ფიჩხაია
1987 - 2008
წლის იყო, ბაღიდან მასწავლებელს რომ გაეპარა მესიზმრებოდა... თითქოსდა თემური პატარა იყო და წყალში
და ხიფათი შეემთხვა – ხარმა რქებით ათრია... მივარდებოდა... როგორ ვიფიქრებდი, რომ ჩემი შვილი
უვნებელი გადარჩა. მაშინ ეს ბედისწერად ჩათვალეს დაიღუპებოდა... განგაში რომ გამოცხადდა, ერთგვარმა
და დიდხანს სიცოცხლე უწინასწარმეტყველეს... შიშმა ამიტანა...
დედა გაიხსენებს, რომ მისი შვილი ბავშვობისას ხშირად თემური ამბობდა, სამშობლოს ვერავინ წაგვართმევს,
ავადმყოფობდა, რომ იყო ხიფათიანი, გაიხსენებს იმას, სიცოცხლის ფასად დავიცავთო. ჩვენ, ვისაც სამშობლო
როგორ აკითხავდა სავალდებულო ჯარში და როგორ გვიყვარს, ბევრნი ვართ და ვერავინ მოგვერევაო. ეტყობა,
უჩიჩინებდა: შვილო, ჯარს რომ მოიხდი, კაცი გახდებიო. გრძნობდა სიკვდილის მოახლოებას... 8 აგვისტოს, საღამოს
ვნახოთ, ვნახოთო, – პასუხობდა თემური და... ის მარტო 10 საათზე დამირეკა, დამამშვიდა, მოგვიანებით მოვალო.
კაცი კი არა, გმირი გახდა... პირველივე დაბომბვისას დაიღუპა ჩემი შვილი... მეგობრები
თემურ ფიჩხაია 1987 წლის 20 აპრილს დაიბადა ფოთში. იხსენებდნენ: ვერ ისვენებდა, გარეთ გავიდა სიგარეტის
ეთერ ფიჩხაია, დედა: „სკოლაში საუკეთესო მოსწავლე მოსაწევად და რამდენიმე წუთში დაბომბვაც დაიწყოო...
იყო, მასწავლებლები მისი ქებით არ იღლებოდნენ... ცხრა დაბომბვა რომ დაიწყო, ირგვლივ ყველაფერი განათდა,
კლასის დამთავრების შემდეგ ჰიდროტექნიკურ ტექნიკუმში საღამურისამარა წამოვვარდი ლოგინიდან, ფანჯარა
გააგრძელა სწავლა, გემთშემკეთებლის ფაკულტეტზე. მერე გავაღე, გავკიოდი: თემურ, შვილო, შენ ხომ არ შეგემთხვა
ჯარში გაიწვიეს, მსახურობდა გორში, ხაშურში, ასევე მე-8 რამე-მეთქი... ქუჩაში გამოვვარდი და ყველას ვეკითხებოდი,
ბატალიონში...“ ჩემს შვილს რამე ხომ არ მოუვიდა-მეთქი... ეტყობა,
ჯარის მოვლიდან სამ თვეში ისევ ჯარში დაბრუნდა ვგრძნობდი მოახლოებულ უბედურებას... ტელეფონზე
– კონტრაქტი გააფორმა, მსახურობდა ფოთში, სწრა ვერ ვუკავშირდებოდი... ის ღამე თეთრად გავათენე...
ფლმავალი კატარღის დივიზიონში, „შავი ზვიგენის ჯგუ დილით ჩემმა დისშვილმა გამაგებინა ეს უბედურება...
ფში“. იყო კაპრალი. სულ 4 თვე ემსახურა სამშობლოს... გარდაცვლილი თემურის სხეული, სახე არ მინახავს, ისე
დედა: „თემური მალე შეეჩვია თავის ნაწილს. სულ დავკრძალეთ, მინდა ისეთი მახსოვდეს, როგორიც იყო...
გამოწკეპილი დადიოდა. სახლიდან რომ გავიდოდა, თვალს დაუზარელი ბიჭი იყო, ძალიან უნდოდა, სახლი
ვაყოლებდი და ვფიქრობდი, ღმერთო, რა კარგი შვილი აეშენებინა და ცოლი შეერთო. შეყვარებული იყო, მაგრამ
მყავს-მეთქი. ერთბაშად გასუქდა, დაკაცდა, უკეთესობისკენ არ დასცალდა... პირველი ხელფასით კომპიუტერი იყიდა,
შეიცვალა. განსაკუთრებულად იქცეოდა და მიკვირდა მეუბნებოდა: ნუ გეშინია, დედა, მტერი ვერ მომერევაო...
კიდეც...“ ჩემი სიმწრით გაზრილი შვილი სამშობლოს სიყვარულს
შვილის დაკაცებით გულგახარებულ დედას, ომის შეეწირა, გული მიკვდება, ის რომ აღარაა, მაგრამ მეამაყება,
დაწყებამდე ერთი კვირით ადრე ავი სიზმრები აეკვიატა... სამშობლოს სიყვარულისთვის რომ გაწირა თავი...“
დედა: „ბოლო ერთი კვირა, ერთი და იგივე სიზმარი
299
გელა
თიგიშვილი
1972 - 2008
ელა თიგიშვილი ცხინვალთან, რუსეთის საავიაციო ვიცი, არაფერზე უკან არ დაიხევდა.
იერიშის დროს დაიღუპა. მოწინავე პოზიციაზე წოდებით უმცროსი სერჟანტი იყო. ვაზიანის მეოთხე
მდგარა თანამებრძოლებთან ერთად. არავინ იც ბრიგადაში მსახურობდა. ჯერ უზრუნველყოფის ბატა
ის, სნაიპერმა იმსხვერპლა თუ ჭურვმა. ბიჭებმა ის ლიონში დაიწყო მუშაობა, მერე კავშირგაბმულობაში გად
უკანასკნელად ბრძოლის ველზე გარდაცვლილი ნახეს, ავიდა. ძალიან უყვარდა თავისი საქმე. სულით პატრიოტი
მაგრამ ცხელი წერტილიდან ვერ გამოიყვანეს. ოჯახმა იყო“.
ის უნახავად დაიტირა. ბოლო საუბარი მეუღლესთან 7 გელა თიგიშვილი 1972 წლის 25 მაისს სოფელ
აგვისტოს ჰქონდა. კოდისწყაროში დაიბადა. 14 წლის რომ იყო, თბილისში
ირმა ჯაფარიძე, მეუღლე: „6 აგვისტო რომ თენდებოდა, წამოვიდა სოფლიდან. ფიზკულტურულზე სწავლობდა.
გამოიძახეს და მას შემდეგ აღარ მინახავს. სახლიდან სავალდებულო სამსახურში უკრაინაში გაიწვიეს.
გასვლის წინ და შემოსვლისას ერთმანეთს ვკოცნიდით წელიწადი და 6 თვე თბილისში იმსახურა. აფხაზეთის ომშიც
ხოლმე. იმ ღამესაც კოცნით დავემშვიდობეთ ერთმანეთს. იბრძოდა. კოსოვოც მოიარა.
სახლიდან რომ გავიდა, ისე მშვიდად დამეძინა, ვერც ირმა ჯაფარიძე, მეუღლე: „ცოლად რომ გავყევი,
კი წარმოვიდგენდი, რომ შეიძლებოდა, უბედურება აფხაზეთი უკვე მოვლილი ჰქონდა და სამხედრო პოლიციაში
დაგვმართოდა. რომ დავრეკე, მითხრა, გორში ვარო მუშაობდა. ერთად 15 წელი ვიცხოვრეთ. ორი შვილი გვყავს
და ცხინვალთან ყოფილა. ეგ რომ ნამდვილად გორში – ბიჭები. უფროსი 16 წლის არის. პატარა – 11-ის. ჯარი
ყოფილიყო, დღეს ცოცხალი იქნებოდა. ბევრი ამბობს, მისი მოწოდება იყო. მებრძოლი სულის ადამიანი იყო.
მკვდარი ვნახეთ გელაო, მაგრამ გარდაცვლილი ვერავინ კონტრაქტის დასრულებამდე ორი წელი ჰქონდა დარჩენილი
იპოვა. გადმოცემითა და ვერსიებით ვიცი, რომ სამხედრო და ამბობდა, გავაგრძელებ კიდეცო. 36 წლის დაიღუპა.
პიკაპში მასთან ერთად კიდევ ოთხი სამხედრო იჯდა... ვინც ისე უცბად მოხდა ყველაფერი, რომ ახლაც სიზმარში
მას ახლდა, ყველა ცოცხალია. საჰაერო დაბომბვა რომ მგონია თავი“.
დაიწყო, დაიფანტნენ. სნაიპერმა მოკლა თუ დაიბომბა, გელას ბევრი ოცნება დარჩა აუხდენელი. შვილებისთვის
არაფერი არ არის ცნობილი. 7 აგვისტოს ველაპარაკე მომავლის აწყობას გეგმავდაო, – იხსენებს მეუღლე. გელამ
ბოლოს და მას შემდეგ აღარანაირი კავშირი არ მქონია. შვილებს ვაჟკაცის სახელი დაუტოვა, სამშობლოს კი
სულით მებრძოლი ადამიანი იყო ჩემი ქმარი და ზუსტად უსაფლავო გმირად ჩაბარდა სამუდამო ტყვეობაში.
303
ზვიად
დათუაშვილი
1983 - 2008
ვიად დათუაშვილი გემბანზე იდგა, ბიჭებს უყვირა: მიმა
რთვასა და ქცევებსო, – მიპასუხა. გამორიცხული
ბიჭებო, რადარზე რაღაც ჩანს, ფრთხილად იყავითო იყო, მისი თანდასწრებით სუფრასთან ვინმეს ეჩხუბა.
და... ჩამოვარდა კიდეც პირველი ბომბი... გემის განსხვავებულად მოსიყვარულე შვილი იყო. გოგო არ
კარისკენ გავარდა, კარი საკუთარი სხეულით ჩახერგა და... მყავს და სიბერის არ მეშინოდა, ზვიადი მომივლის-მეთქი.
ჩაიკეცა... პატარა ბავშვივით მეფერებოდა... სამშობლოს სიყვარულს
„მეგობრებს გარეთ გამოსვლის საშუალება არ მისცა განსაკუთრებულად გამოხატავდა... ჯარში კონტრაქტით
და ასე მათი სიცოცხლე გადაარჩინა. სიკვდილის დროსაც წასვლა რომ გადაწყვიტა, შევეწინააღმდეგე, არ მინდოდა
სხვებზე ზრუნავდა... წავიდა უკვდავებაში და დავრჩი მისი გაშვება, მაგრამ არაფრით არ დამიჯერა, პატრიოტი
გაუბედურებული, ცოცხალ-მკვდარი დედა“, – იტყვის ამაყი იყო... პასუხისმგებლობა ჰქონდა და როგორც ახლა ვხვდები,
სევდით მარინა ჯგერენაია... გაცნობიერებულიც, რასაც აკეთებდა... ზაზას სამხედრო
გულმოკლული დედა გაიხსენებს იმ ბედნიერ დღეს, 1983 სამსახურში უნდოდა მუშაობის დაწყება, ზვიადი სასტიკი
წლის 12 დეკემბერს, ორი ვაჟი რომ შეეძინა ერთად – ზვიადი წინააღმდეგი იყო, რამე რომ მოხდეს, ერთ-ერთი მაინც ხომ
და ზაზა... უნდა გადავრჩეთო, მაშინ ყურადღება არ მიმიქცევია...“
დედა: „ტყუპები თავიდან ძალიან განსხვავდებოდნენ ზვიად დათუაშვილი გერმანიაში სწავლის გასაგ
ერთმანეთისგან ფიზიკურად. თუმცა, რაც დღე ემატებოდათ, რძელებლად აპირებდა წასვლას, სიტუაცია რომ დაიძაბა,
ერთმანეთს ემსგავსებოდნენ. ზვიადი ბავშვობიდან გამო თბილისში იყო, გერმანული ენის კურსებზე დადიოდა,
რჩეული ხასიათის იყო, კეთილი და მიმტევებელი. როცა დოკუმენტებს აწესრიგებდა, მაგრამ 6 აგვისტოს თავისი
ზაზა ატირდებოდა, ზვიადს ეცოდებოდა და ყველა ინიციატივით გადადო გერმანიაში წასვლა და ფოთში თავის
სათამაშოს უთმობდა ხოლმე. თუ ზაზა ავად გახდებოდა, ნაწილში დაბრუნდა.
მეორე დღეს ზვიადიც ავად მიხდებოდა...“ დედა: „გზიდან დამირეკა, მომიბოდიშა, არ გეწყინოს
ზვიად დათუაშვილი ხობის რაიონში, სოფელ შუახორგაში სახლში ვერ მოვდივარ, ნაწილში უნდა მივიდე, ბიჭებს ვერ
დაიბადა და გაიზარდა, სკოლის დამთავრების შემდეგ მოვატყუებო. ის სასწავლებლად იყო წასული და ნაწილში
ფოთის ტექნიკურ ლიცეუმში სწავლობდა საბუღალტრო არ გამოუძახიათ, მაგრამ, სადაც თავისი მეგობრები იყვნენ,
განხრით. ლიცეუმის დამთავრების შემდეგ, ნიკო ნიკოლაძის იქ წავიდა. დაბომბვამდე 10 წუთით ადრე მელაპარაკა
სახელობის უნივერსიტეტის ეკონომიკური ფაკულტეტი ტელეფონით, დამამშვიდა, ყველაფერი კარგად იქნებაო,
დაამთავრა წითელ დიპლომზე, საბანკო-საფინანსო სპე მერე მამამისს დაურეკა და დაამშვიდა, ნუ ნერვიულობო....
ციალობით. სამხედრო სავალდებულო სამსახურიც უნივე რაღაც წინათგრძნობა ჰქონდა, რამდენიმე წლის
რსიტეტში სწავლისას მოიხადა, 2007 წელს კი კონტრაქტი წინათ გვითხრა, რატომღაც ყურში ვიღაც ხშირ-ხშირად
გააფორმა სამშობლოსთან – მსახურობდა საზღვაო ძალებში, ჩამძახის: ტყვია, ტყვიაო... კალაშნიკოვის გახვრეტილ
გემ „გურია 001“-ის მესაჭე-მესიგნალე იყო. ტყვიას ჯვართან ერთად ატარებდა... ბოლო პერიოდში
დედა: „ვიდრე კონტრაქტს გააფორმებდა, ცოტა ხანს ძალიან მორწმუნე გახდა, ყველა ეკლესია შემოიარა,
გემთშემკეთებელ ქარხანაში მუშაობდა. ერთხელ ხელოსანს ბოლო ორი თვე ყოველ დილით საგალობლებს უსმენდა,
მოლბერტი გააკეთებინა, სამსახურში უნდა წავიღოო. ლოცულობდა, ძალიან უნდოდა, რომ მშობლიურ სოფელში
ვკითხე, რად გინდა-მეთქი. სამსახურში უსაქმოდ ვიყავი, ეკლესია აეშენებინა. ამბობდა, გერმანიიდან რომ ჩამოვალ,
ზღვა და გემი დავხატე და მომიწონესო. მოლბერტი რომ მაღალი ხელფასი მექნება და ჩემი სურვილის ასრულებას
მექნება, ბევრ სურათს დავხატავ და ყველას გავაჩუქებო. შევძლებო. ეს დარჩა აუხდენელ ოცნებად... ზვიადის
მართლაც, მაშინ გემთშემკეთებელი ქარხნის თითქმის ყველა დაღუპვის შემდეგ, სახელმწიფომ რომ გარკვეული თანხა
ოთახში მისი ნახატები ეკიდა. თვითნასწავლი მხატვარი იყო. გამოგვიგზავნა დაკრძალვისთვის... ზაზამ მითხრა, ზვიადს
ხატავდა, მღეროდა, ძალიან უყვარდა პოეზია... დიდი და ეკლესიის აშენება უნდოდა და ამ თანხით ეკლესია ავაგოთო.
ძლიერი იყო, მეგობრები სიყვარულით „დათვს“ ეძახდნენ. შუახორგაში, ღვთისა და კეთილი ხალხის დახმარებით,
ვერ იტანდა სხვის დაჩაგვრას, ყველას პატრონობდა. როცა მშენებლობა უკვე დავიწყეთ, საძირკველი ჩაყრილია, ვცდი
ბიჭები იკრიბებოდნენ, თამადა ყოველთვის ზვიადი იყო, ლობთ, დაწყებული საქმე დავამთავროთ. ეკლესია წმინდა
სუფრასთან ყველას – დიდსაც და პატარასაც ბატონობით ილია მართლის სახელობის იქნება, ეს ტაძარი მარტო ჩემი
მიმართავდა. ერთხელ ვკითხე კიდეც, შენს მეგობრებს, შვილის უკვდავებას კი არ უზრუნველყოფს, არამედ ყველა
ძმებს, ბატონობით რატომ მიმართავ-მეთქი? ბავშვები იმ ვაჟკაცისას, ვინც საქართველოს მთლიანობისთვის
არიან, უნდა მიეჩვიონ ერთმანეთთან ზრდილობიან ბრძოლას შეეწირა...“
307
საბა
დადვანი
1989 - 2008
აბა დადვანი ცხინვალში რუსულმა ჭურვმა იმ ოვებული და როგორც კი ხელფასი დაერიცხებოდა, მაშინვე
სხვერპლა... 18 წლის კაპრალი ბავშვობიდან გვერდში გვაგებინებდა, სულ ჩვენ ვხარჯავდით მის ფულს... თვითონ
ედგა მარტოხელა დედას და საბოლოოდ ისე მოხდა, თუ რამე დასჭირდებოდა, დაგვირეკავდა და გვეტყოდა.
რომ ცხოვრებაც დედისა და სამშობლოს უსაფრთხოებას სახლში შაბათ-კვირას ამოდიოდა ხოლმე.
ანაცვალა. საბა 2008 წლის აგვისტოს ომის ერთ-ერთი ბოლოს თითქმის სამი კვირა არ ყოფილა სახლში.
ყველაზე ახალგაზრდა გმირია... ერაყისთვის ამზადებდნენ და სულ წვრთნები ჰქონდა. 15
დედა, მაია ქალდანი: „საბა 1989 წლის 21 სექტემბერს აგვისტოს აპირებდნენ წასვლას და მითხრა, სანამ წავალ,
დაიბადა. ბოლნისში, სოფელ ტანძიაში იზრდებოდა. ორკვირიან შვებულებას ავიღებ და სახლში ჩამოვალო,
საბას ორი ძმა ჰყავს, მამა ძალიან ადრეულ ასაკში გა მაგრამ ვერ მოასწრო... ერაყში წასვლის იდეა არ მომწონდა,
რდაეცვალათ და პატარაობიდან დიდი კაცივით მედგა ძალიან მაშინებდა... რაც არ უნდა იყოს, მაინც წავალო, ვერ
გვერდში. ცდილობდა, ძმებისთვის არაფერი მოეკლო. გადავიბირე... ბოლოს სახლში, ომამდე ერთი თვით ადრე იყო
ფიზიკურ სამუშაოზეც მიდიოდა და ძალიან ბევრს მოსული. სახლიდან რომ გავიდა განსაკუთრებულად არც
შრომობდა. ამასთანავე, ძალიან მხიარული ბავშვი იყო ერთს არ გამოგვმშვიდობებია. ძმებს ასე ემშვიდობებოდა,
და ყველას უყვარდა. საბა კარგად სწავლობდა, თუმცა აბა, კარგად იყავით და დედას დაუჯერეთო. იმ დღესაც ასე
სკოლა დაამთავრა თუ არა, მაშინვე ჯარში, პირდაპირ გავიდა სახლიდან.
საკონტრაქტოზე წავიდა, სავალდებულოც არ ჰქონია არც თვითონ და არც მე გული ცუდს არ გვიგრძნობდა.
მოხდილი. წელიწად-ნახევარიც არ იყო გასული ამ ამბიდან, ვერც კი გავივლებდი გულში ასეთ რაღაცას. რას
რომ ომი დაიწყო და საბა ხელიდან გამომაცალა... წარმოვიდგენდი, თუ ომი დაიწყებოდა...
საკონტრაქტოზე ვაზიანის მეოთხე ბრიგადაში გაანა ბოლოს 4 აგვისტოს ველაპარაკეთ. თვითონ დაგვირეკა
წილეს. წოდებით კაპრალი იყო, სნაიპერი... როცა ჯარში და გვემასხრებოდა. ძალიან მხიარული იყო. ჩვეულებრივ
კონტრაქტით წასვლა დააპირა, უარი არ მითქვამს, სოფ მოგვიკითხა... იმის მერე ტელეფონიც გამორთო და ეს
ლიდან მისი რამდენიმე თანატოლი იყო წასული და მასაც არეულობაც დაიწყო...
ძალიან უნდოდა. დავაჟკაცდება-მეთქი, ვფიქრობდი... ვაზიანიდან 7-ში დილაუთენია გაუყვანიათ ბიჭები. ჯერ
15 აგვისტოს ერაყში აპირებდა წასვლას... ამბობდა, გორში ჩაუყვანიათ, შემდეგ ცხინვალისკენ და შინდისში რომ
კონტრაქტს რომ მოვრჩები, კიდევ უნდა მოვაწერო ხელიო... შესულან 8 აგვისტოს, იქ დაღუპულა... როგორც გვითხრეს,
მოსწონდა ჯარისკაცური ცხოვრება და ამ მიმართულებით ბოლომდე ვაჟკაცურად იბრძოდა, არც ერთ წუთს არ
აპირებდა ცხოვრების აწყობას. შეუსვენია. ბოლოს კი რუსულმა ჭურვმა იმსხვერპლა.
როცა პირველი ხელფასი აიღო, სახლში მოვიდა და ბოლო 11 აგვისტოს გადმოვასვენეთ გორის ჰოსპიტალიდან,
კაპიკამდე თავის ძმებს დაახარჯა. ახალი ტანსაცმელი ჩვენი ახლობელი მამა გიორგისა და ბიძაშვილის დახმარებით.
უყიდა, მეც მომცა ფული: დედა, შენ რაშიც გინდა, იმაში ერთი კვირის შემდეგ, 16 აგვისტოს, მამამისის გვერდით
მოიხმარეო... პლასტიკური ბარათი სახლში ჰქონდა დატ დავასაფლავეთ...“
311
ზაზა
ფერაძე
1973 - 2008
ს მისი მეორე ომი იყო, აფხაზეთის უსამართლობას მის სიკეთის კეთებას არასდროს იზარებდა.
გულში სამუდამო იარა დაეტოვებინა... ცხინვალიდან დემეტრე რომ დაიბადა და უთხრეს, მამა გახდით, ნახეთ
ორჯერ ცოცხალი გამოვიდა და მის განკარგულებაში თქვენი შვილიო, მივიდა და პატარას დაუძახა. ახალშობილიც
მყოფი ბიჭებიც გამოუყვანია ალმოდებული ქალაქიდან. გადმობრუნდა და გაუღიმა, სასწაული იყო. ორსულადაც
თავად მხარში იყო დაჭრილი, თუმცა მესამედაც შებრუნდა რომ ვიყავი, ყოველ დილას ხელს გადამისვამდა მუცელზე
ქალაქში განსაცდელში მყოფი თანამებრძოლების დას და ეტყოდა – დილა მშვიდობისა, მამა. ბავშვიც მუცლიდან
ახმარებლად. ბიჭებს უთქვამთ, სახლში ცოლ-შვილი რეაგირებდა. ოცნებობდა, რომ კაცური კაცი, პატრიოტი
გელოდება, სადღა შერბიხარო... რაზეც ზაზას უპასუხია, შვილი გაზრდოდა. ეკლესიაში დემეტრე კისერზე შესმული
ვინც იქიდან უნდა გამოვიყვანო, მათ ჯერ არც ცოლები დაჰყავდა და ყოველთვის აზიარებდა ხოლმე...
ჰყავთ და არც შვილებიო. ჯარი მისთვის ძალიან ბევრს ნიშნავდა, სამშობლოსთვის
ცხინვალში შებრუნებულს მეორე ტყვია ხელში მოხვდა, ცხოვრება ძალას ჰმატებდა. პირველი კონტრაქტი რომ
თუმცა უკან არ დაუხევია. მის წინ სნაიპერმა 7 ქართველი დაუსრულდა, მეორე გააფორმა, ბოლოს ერაყში მეორედ
მოკლა. გამწარებულს სნაიპერი შორიდან დაუნახავს წასვლას გეგმავდა, იქიდან ჩამოსულს კი მეორე კონტრაქტის
და მისკენ ისე წასულა, რომ ვერ შეემჩნიათ... სნაიპერმა ვადაც ამოეწურებოდა. მე ამას სულ განვიცდიდი და იმედი
ზაზა მართლა ვერ დაინახა, თუმცა მის უკან მიმავალ მქონდა, რომ ერაყიდან დაბრუნების შემდეგ სახლში უფრო
ქართველს ესროლა. სნაიპერის ტყვიამ ზაზა სწორედ მაშინ დიდ დროს გაატარებდა...
გამოასალმა სიცოცხლეს, როცა დაჭრილი თანამემამულის ზაზა საერთოდ იშვიათი მოლაპარაკე იყო და ბოლო
გადასარჩენად უკან მიბრუნდა. პერიოდში საერთოდ დადუმდა, ამის გამო ვბრაზდებოდი.
მამა, თენგიზ ფერაძე: „ის 1973 წლის 16 თებერვალს იმდენად აღარ ლაპარაკობდა არაფერს, რომ ვფიქრობ,
დაბა შორაპანში დაიბადა. ჯერ კიდევ პატარა იყო, ყველაზე მეტად თვითონ უგრძნობდა გული ცუდს.
როცა მასთან ისე შემეძლო ყველა თემაზე საუბარი, 2 აგვისტოს დასავლეთში წავედი. 2 დღის ჩასული
როგორც დიდ ადამიანთან. ასეთივე ახსოვს ზაზა მის ვიყავი, რომ მესამე დღეს დამირეკა, ვერ ვძლებ უთქვენოდ,
ყველა მეგობარს, ნათესავსა თუ მეზობელს – დინჯი, ბავშვი მენატრება და უნდა ჩამოგიყვანოთო. მაგრამ არ
პრინციპული და იშვიათად მოლაპარაკე. თვალები კი ჩამოვსულვართ. დემეტრე მაშინ წლისა და 4 თვის იყო,
მეტყველი და ყოველთვის შორსმჭვრეტელი ჰქონდა. მე – 8 თვის ორსული. რომ მივდიოდი, ბავშვი მეჭირა
1994 წელს სამხედრო სავალდებულო სასწავლებელში ხელში, მანქანაში რომ ვჯდებოდი, ვერც გადავკოცნე.
გაიწვიეს. აფხაზეთის ომშიც მოუწია ბრძოლა და იქ ნანახი იმდენად ნაღვლიანი იყო ბოლოს, რაღაც ობოლი ბავშვივით
უსამართლობის იარა ბოლომდე ვერ მოიშუშა. ერთი მიყურებდა. ერთი ის მითხრა, არ იდარდო, არაფერზე არ
პერიოდი თითქოს თავის გადაწყვეტილებას გადაუხვია ინერვიულო, ორშაბათს ჩამოვალო. ერაყში წასასვლელად
და უმაღლეს სასწავლებელში იურიდიულ ფაკულტეტზე საბუთები ჰქონდა გასაკეთებელი. პირველად მოხდა, რომ
გააგრძელა სწავლა. თუმცა მალევე გულმა ისევ სამხედრო მის გარეშე წავედი სოფელში.
სამსახურისკენ გაუწია. გადაწყვეტილება პრინციპული ბოლოს 8 აგვისტოს ველაპარაკე. მითხრა, შენ ნურაფრის
იყო და არ შევწინააღმდეგებივართ. ზაზა სამშვიდობო გეშინია. ახლა გავრბივარ და ტელეფონიც მიჯდებაო. მე
მისიით ერაყშიც წავიდა. იქიდან დაბრუნებულმა ლამაზი ვეხვეწებოდი, იქნებ სხვისი ტელეფონით მაინც დამირეკო-
ოჯახის შექმნაც მოასწრო. ზაზასა და ნათიას სიყვარული მეთქი, ვნერვიულობდი. კარგიო, გათიშა ტელეფონი და მას
ქორწინებით დაგვირგვინდა და ერთი წლის თავზე – პატარა მერე აღარ გვისაუბრია...“
დემეტრე, გარდაცვალებიდან ერთ თვეში კი ნანატრი ზაზას გარდაცვალების ამბავი ნათიამ 2 ოქტომბერს
ქალიშვილი, ანასტასია შეეძინათ“. გაიგო, როცა ანასტასია უკვე 3 კვირის იყო. მას ბოლომდე
მეუღლე, ნათია ფერაძე: „ერთმანეთი რუსთავში ჰქონდა იმედი, რომ ზაზა სახლში ცოცხალი დაბრუნდებოდა.
გავიცანით. შეხვედრიდან 2 თვეში დავქორწინდით. თუმცა, როცა უწმინდესის დახმარებით ცხინვალიდან 17
შეყვარებული ზაზა არაჩვეულებრივი იყო. უსაზღვროდ გმირის ცხედარი გამოიტანეს, მათ შორის ერთ-ერთი ზაზა
ვუყვარდი იმ ადამიანს და ამ 2 წლის განმავლობაში ისე აღმოჩნდა.
ვიცხოვრეთ, რომ არათუ გვიჩხუბია, არც არასდროს ნათია: „მის გარეშე ცხოვრება ძალიან რთულია, თუმცა
გვიკამათია. სურპრიზების გაკეთება უყვარდა და ძალიან ჩემი მოძღვარი მაქსიმალურად მიმსუბუქებს ამ დარდს. ჩვენ
მრავალფეროვანი ცხოვრება გვქონდა. ყოველდღე გაღ ჯვარდაწერილები ვართ და ვიცი, ოდესმე აუცილებლად
ვიძება მიხაროდა. ეს ის ადამიანი იყო, რომელმაც არ იცოდა შეხვდებით ერთმანეთს...“
სიძულვილი და სხვისი დამცირება. ყველა უყვარდა და
315
გიორგი
წიქარიშვილი
1988 - 2008
აგვისტოს ცხინვალთან 19 წლის გიორგიმ და ჩემი შვილები. გიორგი თავის ასაკთან შედარებით
უკანასკნელად იბძროლა. თანამებრძოლები წიქარას სერიოზული იყო.
ეძახდნენ. ტანკების უკან მდგარან, როცა რუსულ სანამ მოწვევა მოუვიდოდა, თვითონ გამოცხადდა
ავიაციას მათი მძიმე ტექნიკა დაუბომბავს და ერთი კომისარიატში. ჯარის ცხოვრება ძალიან მოსწონდა. ერთი
სერჟანტი დაუჭრია. მძიმედ დაჭრილ სერჟანტს ბიჭების წელი იყო სავალდებულოში. 2007 წლის 25 ივნისს მოაწერა
მიხედვა გიორგისთვის უთხოვია. წიქარას ავტომატი ხელში ხელი კონტრაქტს. ვაზიანში 42-ე ბატალიონში მსახურობდა.
აუღია და ბიჭებისთვის შეუძახია, მომყევითო. ალმოდებულ ბოლოს სახლიდან 4 აგვისტოს, დილაუთენია გავიდა.
ტანკებს შორის წინ გაჭრილა, მის უკან ვინც იყო, ყველა ძილბურანში ვიყავი, როცა გიორგის ხმა მომესმა: „აბა,
გადარჩა, თავად გიორგი კი ცეცხლიდან აღარ გამოსულა. ჰე, კარგად იყავითო“ . ჩემს რძალსაც ვკითხე, ბოლოს რა
სამშობლოსთვის ბრძოლაში დაეცა 19 წლის გმირი, გითხრა-მეთქი? ასე მითხრა, ერაყში ისე არ წავალ, თუ
რომელსაც აგვისტოში ქორწილი უნდა ჰქონოდა. ბიჭი არ მეყოლებაო. ეს იყო ორშაბათი დილა, 4 აგვისტო,
2008 წლის ზაფხული გიორგის ცხოვრებაში ყველაზე ვაზიანიდან 6-ში წაიყვანეს. ბოლოს 8-ში ველაპარაკეთ,
ლამაზი და დასამახსოვრებელი უნდა ყოფილიყო... დედა ვარ და მაინც ვუთხარი, რომ, თუ რამე ხდება ისეთი,
მარინა ბარბაქაძე, დედა: „30 მაისს ცოლი მოიყვანა ერთი ნაბიჯით უკან დაიხიე-მეთქი, გაბრაზდა და მითხრა:
და ქორწილის გადახდას 30 აგვისტოს აპირებდა. 6-ში შენ ასეთი ლაპარაკი არ გეკადრება, მე ათი ნაბიჯით წინ თუ
დაგვირეკა და გვითხრა, ამ შაბათ-კვირას ვერ ჩამოვალო, არ წავედი, ჩემს ძმებს რა პასუხი გავცეო?!“
შემდეგ მეუღლეს ელაპარაკა და ქორწილის ამბები დაგეგმა. გიორგის მოძებნა დეენემის ანალიზის შემდეგად გახდა
38 წლის დედა ვარ, ბიჭების მშობლებში ყველაზე შესაძლებელი, ის მუხათგვერდის სასაფლაოზე 25-ე ნომრად
ახალგაზრდა... დედები მეუბნებიან, ვაჟკაცურად გიჭირავს იყო დაკრძალული. დედას მისი გადმოსვენება არც უფიქრია,
თავიო. არ ვიცი, ალბათ, ჯარისკაცის სული გადმოვიდა გმირები ერთად არიან და მისი ადგილიც იქ არისო, ამბობს.
ჩემში. მიმაჩნია, რომ იმ დაღუპული ჯარისკაცების გმირის აღმზრდელ დედას შვილის აყვანა აქვს განზრახული,
უკვდავსაყოფად ღირს ცხოვრება. ძალიან მინდა ჯარში რომ სამშობლოს კიდევ ერთი ვაჟკაცი აღუზარდოს...
წასვლა, მაგრამ, როგორც გიორგის დედა, არ მიმიღეს, შენ „ძალიან რთულია მის გარეშე ცხოვრება, დიდია
გმირი შვილი გაზარდე და ჩათვალე, რომ ახლა მთელი ჯარი ეს ტკივილი, თუმცა არც ის სიყვარული და სიამაყეა
შენ გეკუთვნისო...“ მცირედი, რომელიც გიორგიმ 19-წლიანი ცხოვრებით
გიორგი 1988 წელის 30 აგვისტოს ხაშურში დაიბადა. 18 დამიტოვა. ღირს ცხოვრება, თუნდაც ამ ბიჭების სახელზე...
წლისა უკვე ჯარისკაცი იყო. აუცილებლად ავიყვან შვილს და მჯერა, ამ შვილსაც ღმერთი
დედა: „16 წლის ვიყავი, გიორგი რომ მეყოლა. ჩემი გამომიგზავნის“.
პირველი შვილი იყო. თითქმის ერთად გავიზარდეთ მე
319
რეზო
ალავერდაშვილი
1987 - 2008
ოლოს ბრძოლის ველზე ნახეს, დაჭრილები გა რეზოს მამიდა: `მეც ზუსტად იმ დღეს ვიყავი ამოსული
მოჰყავდა ფრონტის წინა ხაზიდან. თავადაც და ჩემს ძმასთან და მეც ვნახე რეზო. რაღაც განცდაში იყო.
ჭრილი ყოფილა, მაგრამ ბიჭები არ მიატოვა, ერთი არ ვიცი, გული უგრძნობდა რამე ცუდს თუ რა იყო, მაშინ
გამოარიდა ტყვიების წვიმას, მეორე, მესამე და... ის ვერ მივხვდი... სახლში ბოლოს ორმოცამდე ერთი კვირით
კი ვერავინ ვეღარ იპოვა. დღეს რეზო ალავერდაშვილი ადრე იყო მოსული... დაღონებული, სულ სხვანაირი რეზო
უგზო-უკვლოდ დაკარგულთა შორისაა, გმირია, რომელიც ვნახე იმ დღეს... არაფერს ამბობდა. მეორე დღეს, სამხედრო
სამშობლოს დაეკარგა. ფორმა თავად გაიმზადა, სამსახურში წავიდა და იმის მერე
„სულ მგონია ხოლმე, რომ ცოცხალია და გამოჩნდება...“ აღარ მოსულა~...
-ამბობს ჯარისკაცის მამა... დედამ ვერ გაიგო შვილის 9 აგვისტოს ორმოცი უნდა გვქონოდა და 7-ში ომი დაიწყო.
ამბავი, მანამდე დატოვა ის ობლად. რეზო ალავერდაშვილი წინა დღეს მამამისს დაურეკა, ხვალისთვის მიშვებენ და
დედის ორმოცზე უნდა ჩასულიყო 9 აგვისტოს... 7-ში ომი დილითვე ჩამოვალო, მაგრამ...“
დაიწყო... მამა: „ტელეფონზე გვეკონტაქტებოდა. ბოლოს, როცა
„1987 წლის 19 მაისს დაიბადა. პირველი შვილი იყო, ჩემი ნაწილიდან გაიყვანეს ტელეფონი იქ დაატოვებინეს.
ძმის ოჯახში, შემდეგ კიდევ ორი ძმა შეეძინა. მაგისნაირი ვრეკავდით და ვერაფრით ვერ ვუკავშირდებოდით. ბოლოს,
ბიჭი მეორე არ არსებობდა. ძალიან მშრომელი ბიჭი იყო. ორმოცის წინა ღამეს გველაპარაკა. ახლა არ მიშვებენ და
18 წლისას ჯარიდან მოწვევა მოუვიდა, არც დაფიქრებულა დილას ადრე წამოვალო... ველოდით, მაგრამ მერე გავიგეთ,
მაშინვე წავიდა. ვაზიანში მოიხადა ერთი წელი და როგორც რომ ომი დაიწყო. მისი ასეული პირველ ხაზზე გაუშვეს.
კი დაამთავრა, მაშინვე კონტრაქტს მოაწერა ხელი.“ - როგორ დაიღუპა, სიმართლე გითხრათ, ვერ გავიგეთ.
იხსენებს რეზოს მამიდა, ოლია ახალკაცი. როგორც გვითხრეს დაჭრილი ყოფილა ხელ-ფეხში და მაინც
გოჩა ალავერდაშვილი, რეზოს მამა: „სავალდებულო შედიოდა ცხელ წერტილში და დაჭრილები გამოჰყავდა.
სამსახურის დასრულების შემდეგ, დაგვირეკა და გვითხრა, ბოლოს რომელი დაჭრილიც გამოიყვანა იმან გვითხრა,
რომ კონტრაქტის გაფორმებას აპირებდა. მე არ მინდოდა... რომ უკან გაბრუნდა, კიდევ ერთი დაჭრილის გამოსაყვანად
იქვე დარჩა კონტრაქტზე ვაზიანში... კაპრალი იყო IV ქვეით და მერე უკვე რა და როგორ მოხდა, აღარავინ იცის.
ბრიგადაში. ოცმეთაურობა შესთავაზეს და უარი თქვა, დაკარგულად ითვლება...
როგორ დავუყვირო ბიჭებს, ჩემი ძმაკაცები არიანო... ჩვენ ტელეფონზე ვრეკავდით, ზარი გადიოდა, მაგრამ
ჩემს მეუღლეს უკურნებელი სენი აღმოაჩნდა და არ პასუხობდა. ერთხელაც ჩვეულებრივ გავიდა ზარი
დიაგნოზის დადგენიდან ძალიან მალე, 40 წლისა და ტელეფონზე ვიღაცამ მიპასუხა. გამეხარდა, მაგრამ
გარდაიცვალა. სიმსივნე, რომ დაუდგინეს, რეზო სამსახურში ასმეთაური ყოფილა. აქ არ არისო და გამითიშა... 21
იყო და მოგეხსენებათ რა რეჟიმში ცხოვრობენ ჯარისკაცები წლის იყო, მაშინ... დეენემის ანალიზიც ავიღე, მაგრამ
– სახლში იშვიათად მოდიოდა. შემდეგ დაკრძალვისთვის დაღუპულებში ვერ მიაგნეს.
გამოუშვეს... ამ ამბის მერე ძალიან გულჩათხრობილი უკვე ორი წელი გავიდა ამ გაურკვევლობაში... ძალიან
გახდა. დღესაც არ ამომდის თვალებიდან მისი სახე, ბოლოს, რთული ყოფილა ცხოვრება...
რომ ვნახე...“ სულ მგონია, რომ ცოცხალია და გამოჩნდება...~
323
ავთანდილ
ქამაშიძე
1987 - 2008
ოფელ შინდისს მტრის ჯარი და მძიმე ტექნიკა ეჭირა ხელში და არ მინდოდა რომ ენერვიულა. მამის დაღუპვა
მიადგა. რუსული საოკუპაციო ჯარი ოსურ ბან მისთვის ძალიან დიდი ტკივილი იყო. სასაფლაოზე იჯდა
დფორმირებებთან და იამადაევის ჩეჩნურ ბა და ტიროდა. ჩვენც გვისაყვედურა, რატომ არ მითხარით,
ტალიონთან ერთად ებრძოდა ქართველ სამხედროებს. დროზე წამოვიდოდი და ცოცხალს მაინც ვნახავდიო.“
ძალები არათანაბარი იყო, ქართველი ჯარისკაცები ომის დაწყებამდე რამდენიმე საათით ადრე ავთანდილ
მაინც უწევდნენ წინააღმდეგობას ოკუპანტებს. იმ დროს, ქამაშიძე ხუცუბანში, საკუთარ ოჯახში ჩავიდა. შვიდ
როდესაც შინდისის 12 გმირი მტრის მასირებულ ცეცხლს აგვისტოს მამის გარდაცვალებიდან ერთი წელი სრუ
ცეცხლითვე პასუხობდა, მესამე ქვეითი ბრიგადის 23-ე ლდებოდა. ამ დროს კი ცხინვალის რეგიონის ქართულ
ბატალიონის რვა მებრძოლი სოფელში მდებარე ერთ-ერთ სოფლებს სეპარატისტთა პოზიციებიდან ესროდნენ. 6
შენობაში აპირებდა გამაგრებას. რამდენიმე წუთში შენობა აგვისტოს, ღამის სამ საათზე ქამაშიძეს თანამებრძოლებმა
რუსულმა მოიერიშემ დაბომბა. საავიაციო ჭურვმა 23-ე დაურეკეს და განგაშის შესახებ შეატყობინეს.
ბატალიონის კაპრალი, 20 წლის ავთანდილ ქამაშიძე და ნანული ქამაშიძე, დედა: „7 აგვისტოს მამამისის
მისი თანამებრძოლები იმსხვერპლა. წლისთავი იყო, 6 აგვისტოს ჩამოვიდა. სახლს ვაშენებთ
ავთანდილ ქამაშიძე ქობულეთის რაიონის სოფელ აქვე, თვითონ დაიწყო მშენებლობა და მისი ფულით უნ
ხუცუბანში 1987 წლის 25 ნოემბერს დაიბადა. ის ოჯახში დოდა რომ დაესრულებინა. რომ ჩამოვიდა მითხრა, -
მესამე შვილი იყო. დედა სიზმარი ვნახე, ვითომ ჩვენი ახალი სახლი ისეთი
ნანული ქამაშიძე, დედა: „ავთო საკმაოდ ნიჭიერი ბიჭი დაშლილი იყო, თითოეული აგური ნაცრად იყო ქცეულიო. 6
იყო, კარგად სწავლობდა და სკოლაშიც ყველა მასწავლებელს აგვისტოს ღამის სამ საათზე დაურეკეს მობილურზე. მამის
უყვარდა. სამხედრო საქმე აინტერესებდა, უნდოდა, რომ წლისთავზე ვერ დარჩა, მაშინვე ადგა, ჩაიცვა და წავიდა
სამხედრო სავალდებულო სამსახური გაევლო. 16 წლის სახლიდან. მითხრა დედა განგაშია და რომ არ გამოვცხადდე
იყო, როდესაც ქობულეთის კომისარიატში მივიდა და მისაყვედურებენო. წასვლამდე მობილური ძმას დაუტოვა,
პირადად სთხოვა კომისარს ჯარში წამიყვანეთო. იმ დროს ამირან, გაჩუქებ ამ ტელეფონს, შენი იყოსო. ძმას ძალიან
ქობულეთის გაწვევის სამსახურის უფროსი კომისარი ემოციურად გამოემშვიდობა, ამირან, ოჯახს მიხედეო –
ნაცარიშვილი იყო. უთქვამს, შვილო შენ ჯერ პატარა ხარ, უთხრა. “
ჯარში წასვლას კიდევ ორი წელი გიკლია, როცა მოვა შენი ამის შემდგომ კაპრალი ქამაშიძე ოჯახის წევრებს აღარ
დრო მაშინ გაგიშვებთო. სახლში ნაწყენი მოვიდა, უნდოდა, დაკავშირებია. ბრძოლის ველიდან ბოლოს სიძეს დაურეკა.
რომ მეგობრებთან ერთად ემსახურა. ზუსტად 18 წლის რომ ჯონი თურმანიძე, სიძე: „ როდესაც დარეკა, გახარებული
გახდა, სავალდებულო ჯარში წავიდა.“ იყო, ბიჭო, პოზიციური ბრძოლები მოვიგეთ, მტერს უკან
სამხედრო სავალდებულო სამსახური ავთანდილ დავახევინეთ, რამდენიმე დღეც და მორჩება ყველაფერი,
ქამაშიძემ ქუთაისში მოიხადა. სავალდებულო სამსახურის სახლში დავბრუნდებიო. ცხინვალი თურმე მაგ დროისთვის
დასრულების შემდეგ კი ოთხწლიან კონტრაქტზე მოაწერა თითქმის გაწმენდილი ჰქონდათ ჩვენებს და ჯავის
ხელი და სამსახური რეგულარულ ქართულ არმიაში მიმართულებით აპირებდნენ წასვლას. ჯარს კარგი განწყობა
გააგრძელა. კაპრალ ქამაშიძეს სამხედრო კარიერის ჰქონდა. ბიჭები დადიოდნენ და ადგილობრივ მოსახლეობას,
მოწყობა სურდა. საკონტრაქტო სამსახურზე გადასვლიდან ოსებს, პროდუქტს ურიგებდნენ, დაშავებულებს პირველად
მალევე, ის იმ ჯარისკაცთა სიაში მოხვდა, ვისაც ერაყის სამედიცინო დახმარებას უწევდნენ. ავთომ მითხრა აღარ
სამშვიდობო ოპერაციაში უნდა მიეღო მონაწილეობა. ისვრიან, ჩვენ უკვე ხალხში დავდივართ და პროდუქტებს
ნანული ქამაშიძე, დედა: „ავთოს ძალიან უყვარდა ვურიგებთო. როგორც მისმა მეგობრებმა მითხრეს, ცეცხლის
საკუთარი სამსახური, ერთი წუთითაც არ დაუგვიანია შეწყვეტამდე რამდენიმე საათით ადრე რუსები ბომბავდნენ
ჯარში. მეუბნებოდა, დედა ჯარისკაცი რა ჯარისკაცია თუ ტერიტორიას, იქვე ერთ-ერთ შენობაში 8 ბიჭი შესულა,
სამსახურში დაიგვიანაო. 2007 წელს სამშვიდობო მისიით ყველანი ახალგაზრდები. სწორედ ამ დროს თვითმფრინავმა
ერაყში წავიდა. ძალიან უხაროდა იქ წასვლა. იქიდან ხშირად შენობის თავზე ჭურვები ჩამოყარა.“
რეკავდა. ენატრებოდა აქაურობა... ჩვენს ამბავს რომ ნანული ქამაშიძე, დედა: „როგორც ბიჭებმა მითხრეს,
გაიგებდა, მერე სოფლის შესახებ მეკითხებოდა, თითოეული დაბომბვისას 5 ბიჭი ადგილზევე დაღუპულა. ვინც დაიჭრა
მეზობლის ამბავს მოიკითხავდა. ზუსტად ათი თვე იყო ტკივილისგან ყვიროდნენ. რუსების სისასტიკეზე ბევრს
ერაყში. ამ პერიოდში ჩემი მეუღლე ავადმყოფობდა, ყვებიან, დაღუპული ბიჭების გამოყვანის საშუალებასაც არ
ექიმმა სიმსივნის დიაგნოზი დაუსვა და მკურნალობის აძლევდნენ ხალხს. გვამებს წვავდნენ. ჩემი შვილის ცხედარი
კურსს გადიოდა. ძალიან გვიჭირდა, ფულიც არ გვქონდა. ილია მეორემ გამოიტანა იქიდან. ღმერთმა დალოცოს და
ავთანდილს ვუმალავდით მამის ამბავს, ჯარში იყო, იარაღი დიდხანს გვიმყოფოს ჩვენი პატრიარქი. შვილის საფლავი
327
მაინც მაქვს. აუცილებლად უნდა ვიმსახურო ავღანეთშიო. მისი
სამხედრო საქმის პარალელურად სწავლასაც აპირებდა გარდაცვალების შემდეგ ქამაშიძეების ოჯახს ერთი წევრი
და ოჯახის შექმნაზეც ფიქრობდა, თუმცა 20 წლის კაპრალს, შეემატა, ძმის, ამირანის შვილს, გმირი ბიძის სახელი,
არც ერთი არ დასცალდა. დღემდე კი მის საფლავზე ერთი ავთანდილი დაარქვეს.
გოგონა დადის, რომელიც მას ომამდე რამდენიმე დღით ნანული ქამაშიძე დედა: „მისი დაღუპვის შემდეგ ჩვენს
ადრე გამოუტყდა სიყვარულში. ოჯახში მეორე, პატარა ავთანდილ ქამაშიძე იზრდება. ჩემს
ნანული ქამაშიძე, დედა: „ავთომ ოჯახის შექმნა ვერ შვილიშვილს სახელი ბიძის პატივსაცემად დავარქვით.
მოასწრო, უყვარდა ერთი გოგო, ეთერი, რომელსაც ომის არავინ თქვას, რომ დრო ყველაფრის მკურნალია. ძალიან
დაწყებამდე რამდენიმე დღით ადრე აუხსნა სიყვარული. ძნელია მის გარეშე ცხოვრება, თუმცა სამშობლო, ალბათ
ის ქუთაისში ცხოვრობს, თუმცა დღემდე ხშირად დადის არის ის, რისთვისაც ღირს თავის გაწირვა. ჩემი შვილი
სასაფლაოზე. ჩემთვის თითქმის უცხო ადამიანი ზის ჩემი გმირია და მას მთელი საქართველო იმ ღირსეულ ადამიანთა
შვილის საფლავთან და ტირის, გლოვობს თავის სიყვარულს, გვერდით იხსენიებს, ვინც თავი შესწირა ჩვენს ქვეყანას.
რომელიც არ დასცალდა“. ძალიან მიმძიმს, თუმცა ვამაყობ ჩემი შვილით, მე გმირი
კაპრალი ქამაშიძის კიდევ ერთი ოცნება ავღანეთის გავუზარდე საქართველოს! “
სამშვიდობო მისია იყო. ხშირად უთქვამს ახლობლებისთვის,
328
არტემ
ბალახაშვილი
1986 - 2008
ერთმეტ აგვისტოს, ბროწლეთში, ცხინვალთან გორში, გორის ჰოსპიტალში იყო და წამოვიყვანეთ. ის დღე
ახლოს, მას ბოლო ბრძოლა ჰქონდა მტერთან. არასდროს დამავიწყდება, ისევე, როგორც მისი დაბადება.
კაპრალი ბალახაშვილი ცხინვალში იყო, ფრო 1986 წლის 30 ივნისს გვეყოლა. მეორე შვილი იყო. პირველი
ნტის წინა ხაზზე, ქვეითთა შორის ერთ-ერთი ყველაზე გოგო მყავს. ერთადერთი გვარის გამგრძელებელი მყავდა.
უშიშარი ყოფილა. 5 დღე სიკვდილის პირისპირ იდგა, არ ადიგენიდან ვართ, სოფელ უდეში გაიზარდა. გოგოზე 3
მარცხდებოდა. 11 აგვისტოს კი რუსის მიერ ნასროლმა წლით უფროსი იყო. მამაჩემის სახელი დავარქვით. 2004-
კასეტურმა ბომბმა იმსხვერპლა. ში ახალციხის უნივერსიტეტში, ეკოლოგიის საფუძვლებზე
გურამ ბალახაშვილი, მამა: ჩააბარა. 2008 წლის მაისში დაამთავრა. უნივერსიტეტი
„6 აგვისტომდე შვებულებაში, ერთი კვირა, სახლში იცავდა და ამიტომ სავალდებულო არ შეხებია. პირდაპირ
იყო. 6 აგვისტოს ღამეს გამოიძახეს. მშვიდად იყო. ღამის 1 საკონტრაქტოზე წავიდა. წინააღმდეგობაც გავუწიეთ.
საათზე გააღვიძეს. ვერაფრით ვერ წავიდოდა სოფლიდან ამ ადრეც უნდოდა, მაგრამ არ გავუშვით და მეორედ ვეღარ
შუა ღამისას და დაურეკა კაპიტანს. ხვალ დილის 11 საათზე შევაკავეთ. 10 თვე იყო გასული, რომ გარდაიცვალა.
მანდ ვიქნებიო და დათანხმდნენ. 7-ში შუა დღეს უკვე ქუთაისის მესამე ბრიგადაში, 31–ე ბატალიონში
ცხინვალში წინა ხაზზე იყო - ქვეითი, წოდებით კაპრალი. 11- მსახურობდა. 7 აგვისტოდან სულ წინა ხაზზე იყო.
ში დილას მელაპარაკა და მომატყუა კარალეთში ვართო და შეყვარებული ახალდაბიდან ჰყავდა. მასზე პატარა
ცხინვალთან ახლოს, ბროწლეთში, ღამით კასეტური ბომბით იყო. 24 საათი ტელეფონზე საუბრობდნენ-ხოლმე. ის
დაიღუპა. ოცეულებად იყვნენ დაყოფილები, გამოსულები გოგო სკოლას რომ დაამთავრებდა, ბანკეტის შემდეგ
იყვნენ უკვე ფაქტობრივად და ფანერით დაფარულ შენობას უნდა დაენიშნა და წამოეყვანა. ერთი ნატვრაც ჰქონდა,
შეეფარნენ. ჟილეტი გახვრეტილი იყო უკანა მხრიდან მანქანა უნდოდა, მაგრამ აღარ დასცალდა. ფეხბურთში
`ასკოლკით~, გულში ჰქონდა გაჩერებული. ადგილზევე მისი სახელობის ტურნირს ვატარებთ. ალიკას ვეძახდი და
დაიღუპა. ძალიან უშიშარი იყო და არაფრის ეშინოდა. „ალიკას“ სახელობის ტურნირია. ასე გვინდა უკვდავვყოთ
როგორც კაპიტნები ყვებიან. პრეზიდენტმა შვიდეულში მისი სახელი. “
მეოთხე კაცად დაასახელა კიდეც. 14 აგვისტოს ჩავაღწიეთ
331
ალია
ბარდაველიძე
1984 - 2008
ხინვალთან დაეცა. მაშინ, როცა რუსმა იერიში თუ არსად მიდიხარ დაისვენე-მეთქი და ტელეფონმაც
შანხაის დასახლებაზე მიიტანა, ასმეთაური ალია იქ დაურეკა. „დედა, ჩქარა ფორმაო“... ჩაიცვა და წავიდა.
იყო. რვა აგვისტომდე ველაპარაკებოდით. ბოლოს რვაში, რვის
1984 წლის, 4 აპრილს დაიბადა. ალია ბაბუის სახელი ნახევარზე ველაპარაკეთ ტელეფონით. სულ იმას ამბობდა,
დაარქვეს. პირველი შვილი იყო. კარგად ვარო, გვამშვიდებდა და გვატყუებდა გორში ვარო.
მამა: „სკოლის პერიოდში სამხედრო აკადემიით ჯერ ამბობდა ვაზიანში ვარო, მერე გორშიო, ალბათ, არ
დაინტერესდა. კარგად სწავლობდა... 4 წელი ისწავლა უნდოდა, რომ გვენერვიულა.“
სამხედრო აკადემიაში. წოდებით ლეიტენანტი იყო. მერაბ ბარდაველიძე, მამა: „კონტრაქტი ჰქონდა და
ბოლოს ომში ასმეთაური... ძალიან კარგი მონაცემები შვებულებით იყო სოფელში. დეიდამისთან აპირებდა
ჰქონდა, როგორც სამხედროს. ბევრი მადლობის სიგელი თერჯოლაში წასვლას, მაგრამ მოულოდნელად მომადგა და
აქვს მიღებული, და სახლში რომ მოჰქონდა, ძალიან მითხრა, უნდა წავიდეო, დამირეკეს, სამსახურის ბეჭედი და
გვიხაროდა... ორფოლოში, პოლიგონზე წვრთნებს გადიოდა რაღაც ნაწილი გამომყვაო. ძალიან ჩქარობდა, რაღაცას
და ყველაფერს წარმატებულად ართმევდა თავს. ახლა კი ვხვდებოდი, მაგრამ რას წარმოვიდგენდი რა ხდებოდა...
მისი მეგობრები რომ მხვდებიან ხოლმე, მეუბნებიან, ცოტა მოწყენილი იყო... მარტო არ გამოვუშვი და თან
ჩვენ რომ დავიღლებოდით, ის მაინც არ ჩერდებოდა და წამოვყევი თბილისში. გზაში ვუთხარი, რომ ნეტა ამ ერაყს
ვარჯიშს აგრძელებდაო... დასაოჯახებელი იყო... ომი რომ მოეშვა-მეთქი და მითხრა, `მამა, ნეტა ახლა ერაყში ვიყოო...“
არ დაწყებულიყო ერაყში აპირებდა წასვლას. იქიდან რომ მამა: „ჩემი ძმა რომ ელაპარაკა, თავიდან არ ეუბნებოდა
ჩამოვიდოდა დაოჯახებას აპირებდა... უკვე შედგენილი იყო სად იყო, მერე უთქვამს, რომ ცხინვალში ვარ და მამას არ
ასეული, საბუთები წესრიგში ჰქონდა და ნოემბერში უნდა უთხრაო. რვა აგვისტოს მოხდა ყველაფერი.
წასულიყო...“ ბოლოს, ტელეფონზე რომ ვეღარ ვუკავშირდებოდით,
დედა: „სამსახურიდან გამომდინარე, ხშირად სახლში ერთ-ერთ სერჟანტთან დავრეკე, ალეკოს მარჯვენა ხელი
არ იყო. ამის მიუხედავად, არასოდეს წუწუნებდა თავისი იყო... სად არის ალეკო-მეთქი ვკითხე. ალეკო დავალებაზეა
სამსახურის გამო. მისი კარიერა სამხედრო ცხოვრებას წასულიო და ასეულიც მე ჩამაბარაო. ტელეფონიც მე
უკავშირდებოდა. ვერ წარმოედგინა თავი სხვაგან. ერაყში დამიტოვა და თუ ვინმემ დაგირეკოს, შენ იმოქმედეო...
ნამყოფი იყო და მეორედაც აპირებდა წასვლას. სამსახურის მეორე ტელეფონიც ჰქონდა ალეკოს, ორივე ნაწილში
ამბავზე ბევრი ლაპარაკი არ უყვარდა. ძალიან მოსიყვარულე დატოვა.
იყო, გიჟდებოდა თავის დაზე.“ ცხინვალთან, შანხაისთან ყოფილან. შალვა დოლიძეც
მამა: „პირველი ხელფასით დას უყიდა ტელეფონი. იქ ყოფილა. ცხონებულს დაუძახია ბარდაველიძე და
სტუდენტიაო და მას უხარიაო. დაზე ორი წლით უფროსი მა
ხმარეთო, ალია, რომ წასულა, თან სამი ჯარისკაციც
იყო და ზრუნავდა მასზე. წაუყოლებია. მაშინვე მასთან მისულა. დახმარებია მე
საშუალო სკოლა თერჯოლაში, სოფელ სიმონეთში გობრებს, მაგრამ სხვის გადასარჩენად მისული, თვითონ
დაამთავრა. მას შემდეგ წამოვედით თბილისში. მიუხედავად დაიღუპა... უკან უნდა გამოსულიყვნენ, რომ რუსებს
იმისა, რომ უკვე რამდენიმე წელია თბილისში ვცხოვრობთ, `ლიმონკა~ უსროლიათ და ალია მაშინ დაღუპულა. ასე
სოფელში ჩასვლა ყოველთვის უხაროდა. იქ ბევრი მეგობარი მოგვიყვნენ ის ბიჭები, ვინც გადარჩნენ.
დარჩა.“ მუხათგვერდის სასაფლაოზეა დაკრძალული...
ციური ბარდაველიძე, დედა: „ბოლოს სამ აგვისტოს უკვე ორი წელი გავიდა და ვერ ვიჯერებ, რომ აღარ
გავიდა სახლიდან. იმ დღეს მანქანა გარეცხა და ვეუბნებოდი, არის... ცხოვრება საშინელებაა მის გარეშე...“
335
არჩილ
ბერიანიძე
1972 - 2008
აგვისტოს რუსულმა ავიაციამ იერიში გორზე ახლა 7 წლისაა.
მიიტანა. იმ ავბედით დღეს საქართველოს ისტორია, არჩილი ოჯახში პირველი შვილი იყო. 1972 წლის 27
სამშობლოსთვის თავდადებული გმირების სახე აპრილს დაიბადა. 2 წლით უმცროსი ძმა ჰყავს. გორის
ლებით, ისევ შეივსო. არჩილ ბერიანიძე გორის ნაწილის რაიონის სოფელ სეღდულეთში დაამთავრა სკოლა. კარგი
დაბომბვის დროს დაიღუპა. გული უგრძნობდა, მაგრამ მოსწავლე ყოფილა. მერე გაიწვიეს ჯარში და მოიხადა
წამიც არ შეყოვნებულა, ისე გავიდა ბრძოლის ველზე. დღეს სავალდებულო. 2 წლის მერე გორის სატანკოში გადმოვიდა,
მის საქმეს მეუღლე აგრძელებს, ნათია გოგიშვილმა აჩის ზემდეგად.
სახელზე ფორმა ჩაიცვა. მე თვითონ ცხინვალიდან ვარ. პირველად რომ აირია
გოგიშვილი ნათია, მეუღლე: 92 წელს, მაშინ გამოვედით ცხინვალიდან. სეღდულეთში
„ომი რომ დაიწყო არასდროს მიფიქრია, რომ აჩის რამე მყავს ბიძაშვილი, დასასვენებლად ჩავდიოდით ხოლმე
დაემართებოდა. თვითონ მას ჰქონდა წინათგრძნობა. და იქ გავიცანი. მერე გაჩნდა სიმპატიები, შემიყვარდა,
გაიძახოდა, მე მალე მოვკვდებიო და ბავშვებს განს შევუყვარდი. ასე გავყევი ცოლად. მაშინაც ჯარში
აკუთრებულად ეფერებოდა. ბოლო პერიოდში სასწაულად მსახურობდა.
მოსიყვარულე და თბილი გახდა. ძალიან შეიცვალა. არ შეყვარებულები რომ ვიყავით სიურპრიზების გაკეთება
მეგონა თუ ეს ის აჩიკო იყო. მეტ დროს ბავშვებთან ძალიან უყვარდა. ყვავილები მოჰქონდა ხოლმე.
ატარებდა. არსად არ უშვებდა, სულ უნდოდა, რომ გვერდზე ძალიან კარგი მამა იყო ბავშვებისთვის. პირველი შვილის
ჰყოლოდა. ეზოშიც არ უშვებდა. მოსწრებაზე იყო და სულ მერე უნივერსიტეტი დავამთავრე. ვახუნა 5 წლის რომ
ჩქარობდა. უფროსი ვაჟი ბებიასთან სოფელში გვყავდა, გახდა, მეორე შვილი, ლაშაც გავაჩინე. უფროსი სერჟანტი
პატარა ჩემთან იყო. ბოლოს, ომის წინა დღეს გვნახა. 7 რომ გახდა, ბინა მივიღეთ. 3 წელი ვიყავით ამ სახლში
აგვისტოს გავიდა სახლიდან. მეზობელი იხსენებს, გარეთ ერთად... რომ ვიფიქრე გვეშველა-მეთქი და ამოვისუნთქეთ,
რომ გავიდა, ისე ამოხედა გულისტკენით ფანჯრებსო და მაშინ დაგვემართა ეს უბედურება. ერთად სულ 11 წელი
თავი გააქნიაო. მერე, შუადღეს ისევ მობრუნდა, ნივთები ვიცხოვრეთ.
წაიღო და წავიდა. ჩვეულებრივად დაგვემშვიდობა. ხვალაც სიზმარში სულ ვნახულობ, სულ იცინის. ნაღვლიანი და
გნახავთო. 9-ში დილის 11 საათზე ჩამოაგდეს ბომბი. გორის მოჩხუბარი არასდროს მინახავს. ცოცხლად მეცხადება.
ნაწილიც დაიბომბა. ბოლო სატელეფონო კავშირიც 8-ში ძალიან ხუმარა იყო.
იყო, ღამის სამ საათზე. გაგვაფრთხილა, შეიძლება გორის ხელფასს რომ აიღებდა, დამირეკავდა - გამოდი ხელფასი
ნაწილის დაბომბვა დაიწყოს და არ შეგეშინდეთ, ბავშვებს ავიღე, ბავშვები გამომიყვანე სამსახურთან და მეც გამოვალ
მიხედეთო. მერე კიდევ ერთი საათის შემდეგ დარეკა, ნუ მალეო. უფრო ბავშვებისთვის ყიდულობდა ყველაფერს. მე,
გეშინიათ, პანიკაში ნუ ვარდებით, ხვალ გნახავთო. ეს ბოლო იცოდა რომ სამკაულები მიყვარდა და მჩუქნიდა-ხოლმე.
ზარი იყო... მას მერე ტელეფონი გამორთული ჰქონდა. ძალიან პუნქტუალური და მოწესრიგებული იყო, თან
ვფიქრობდი, დასატენი იყო და მაგითი ვიწყნარებდი გულს, საკმაოდ მკაცრი. მისი თანამშრომლები ამბობდნენ, სახლში
მაგრამ იმაზე ვიეჭვე, სხვისგან რომ არ დამირეკა. როგორც თუ იცინოდა საერთოდ არც გვეგონაო.
თვითმხილველები ამბობდნენ, ძალიან სწრაფად მოხდა მე პედაგოგი ვარ და აქამდე ჯართან არანაირი კავშირი
ყველაფერი. არ მქონია. თავიდან ძალიან გამიჭირდა სამხედრო ფორმის
აჩი რომ დაიღუპა სოფელში მშობლებთან გადაასვენეს. ჩაცმა. ყველგან აჩის ვხედავდი. ახლა ძალიან მივეჩვიე და
ბავშვები რომ მივიყვანეთ, მიცვალებულს ცრემლი მიყვარს ჩემი ფორმა. მეხუთე ქვეით ბრიგადაში ვმსახურობ,
შევნიშნეთ თვალზე. ძალიან იმოქმედა ამ ყველაფერმა. მისი საქმის მწარმოებელი ვარ.
ოცნება იყო, რომ ბავშვი ფეხბურთზე შეეყვანა. უფროს მის გარეშე ცხოვრება საშინელებაა. იტყვიან, დრომ
ვაჟს ძალიან უყვარს ფეხბურთი და ავუსრულეთ ოცნება. ყველაფრის დავიწყება იცისო, მაგრამ ჩემთვის ასე არ
დადის ფეხბურთზე. პატარა ადრე ამბობდა მამაჩემივით არის.“
ჯარისკაცი უნდა გამოვიდეო. სულ ახსენებს, ენატრება.
339
ზაზა
ბირთველიშვილი
1976 - 2008
72 – ტანკი ნომერი 406 - ზაზა `მიმინოს~ ეძახდა ვაბარებდი და მაშინ მოტყუებით წამიყვანა. გამოცდა
თავის ტანკს. ძალიან უყვარდა. ცხინვალში შევიდა, უკვე ჩაბარებული მქონდა და ვარდებით ხელში დამხვდა.
მას მერე არავის უნახავს, არც ცოცხალი და არც მესაიდუმლე ჩემი ძმის ცოლი მყავდა, ჩემი ოჯახიდან
გარდაცვლილი. ვინც ბოლოს ნახა ამბობენ, გაშმაგებული ჩვენი ურთიერთობის შესახებ მხოლოდ მან იცოდა. გორში
იბრძოდა სამშობლოს დასაცავადო. ზაზა ბირთველიშვილი მეორე სახლიც ჰქონდა. ნაყინები რომ ვიყიდეთ, გაზი
გმირია, უკვდავყოფილი, უსაფლავო. დამრჩა ჩართული სახლშიო და ასე შემიტყუა თავისთან,
სამადალაშვილი ანა, მეუღლე: ჩამიკეტა გარედან კარები. თვითონ აივნიდან გადმოძვრა.
„სახლიდან ბოლოს 28 ივლისს გავიდა. ყაზარმული თავს მოვიკლავ შენ რომ აქედან წახვიდეო. მშობლებმაც
ჰქონდათ გამოცხადებული და სახლში ვერ მოდიოდა. 1 დამტოვეს და აღარ წამიყვანეს. 15 წლისას უკვე ბიჭი
აგვისტოს დაბადების დღე მქონდა და ვერ გამოვიდა. მე მყავდა. ახლა 16 წლის შვილი გვყავს. ზაზა 18 წლის იყო
ძალიან ნაწყენი ვიყავი. ტელეფონზე დარეკვის უფლებაც მამა რომ გახდა. ამის მერეც სულ მუშაობდა, რომ ოჯახი
არ ჰქონდათ. 2-ში მაინც დამირეკა, მომილოცა. 5-ში ერჩინა. ჯარის მოწვევა არ მოსვლია, რადგან ოჯახი ჰყავდა
გამოუშვეს რამდენიმე საათით, მერე 8-ში დილით დამირეკა და გათავისუფლებული იყო. მერე, წლების შემდეგ, როცა
11 საათზე. ცხინვალში უკვე ორჯერ ვიყავით შესულები, უკვე ჩემი ძმაც შევიდა, თავისი ძმაც სამხედრო გახდა,
ახლა მესამედაც უნდა შევიდეთ და სახლში მოვდივართო. თვითონაც წავიდა.
მესამე შესვლაზე, ზაზა ტანკში იჯდა. მას მერე არავის ძალიან მოსწონდა ფორმა. ზაზა საკონტრაქტოზე რომ
უნახავს, არც ერთ ქუჩაზე აღარ გამოსულა, დაიკარგა. შევიდა 30 წლის იყო. ჯარში შესვლაზე მე სულ ვეჩხუბებოდი,
არც აფეთქებული უნახავთ და არც დასახიჩრებული. ზაზას მაგრამ ისე გააკეთა საბუთები, რომ მე არაფერი ვიცოდი.
ტ72- 406 ნომერ ტანკს მართავდა... „მიმინოს“ეძახდა თავის თანხმობა რომ მოუვიდა, ჩარიცხვის შესახებ, მაშინ მითხრა.
ტანკს და ძალიან უყვარდა. არავინ იცის რა მოხდა მაშინ. ძალიან უხაროდა. თავისი სამსახური ძალიან უყვარდა.
დიდხანს ეძებეს და ვერ იპოვეს. ჩემმა მაზლმა მაშინ ტვინის გორის ჯავშან-სატანკო ბაზაზე მსახურობდა.
შერყევა და კანტუზია მიიღო. თავის ძმას რომ ეძებდა, ბოლო დროს თითქოს გული უგრძნობდა, ძალიან
ტანკი აუფეთქეს და სასწრაფოთი წამოიყვანეს გორში. ვერ დამძიმებული დადიოდა. სამსახურიდან რომ ამოდიოდა,
მოითმინა, გაიპარა საავადმყოფოდან ძმის მოსაძებნად, ძალიან დაღონებული და თავის თავში ჩაკეტილი იყო. ვერ
მაგრამ გონება დაუკარგავს.“ ვარ კარგადო ამბობდა.
ზაზა ბირთველიშვილი 1976 წლის 17 აპრილს გორში მაშინ 35 წლამდე იღებდნენ სერჟანტთა სკოლაში.
დაიბადა და გაიზარდა, ოჯახში მეორე შვილი იყო. გორის სამომავლოდ იქ აპირებდა შესვლას. აქ შევალ ცოტა ხანს,
მე-7 საჯარო სკოლა დაამთავრა. 17 წლის დაოჯახდა. მერე მერე უფროსი სერჟანტი გავხდებიო. სამხედრო კარიერის
იყო სამხედრო სამსახური, ოთხწლიან კონტრაქტზე ჰქონდა აწყობა უნდოდა. არ დასცალდა...
ხელი მოწერილი, თუმცა მხოლოდ 2 წელი იმსახურა. ძალიან რთულია მის გარეშე ცხოვრება. ყველანაირი
სამადალაშვილი ანა, მეუღლე: პატარა პრობლემა დიდად მეჩვენება.
„ატენში გავიცანი, მაშინ მე 12 წლის ვიყავი. 2 წელი ბოლოს თავდაცვის სამინისტროში დაგვიბარეს. დნმ-ის
შეყვარებულები ვიყავით. ძალიან თბილი და ყურადღებიანი ანალიზი აიღეს, მაგრამ დღემდე არაფერია ცნობილი. მე
იყო. მე გორის მე-8 სკოლაში ვსწავლობდი და ყოველ დილას, მირჩევნია ასე ვიყო და ყოველ წუთს ველოდებოდე, ვიდრე
სანამ სკოლაში მივიდოდი, 9-ის ნახევარზე სკოლასთან საფლავი ჰქონდეს. არ ვიცი ვინ რას იფიქრებს, მაგრამ მე
მელოდებოდა. მეათე კლასში გადასასვლელ გამოცდებს ასე მირჩევნია.~
343
დევი
ჩადუნელი
1981 - 2008
სე ადვილად არ მოვკვდები, ხომ იცით, დევი ვარო, ყოველთვის გვამხნევებდა და ამბობდა, რომ ჩვენ მაგრები
უთქვამს ბიჭებისთვის და მათ ხელში დაულევია ვართ, ქართველები ვართ, ჩვენს უკან ჩვენი ოჯახები დგანან,
სული. 9 აგვისტოს დაეცა დევი ცხინვალში, ტაძრის ბიჭებს ამხნევებდა, თურმე. გზადაგზა თუ დაჭრილი ან
კედელთან... მძიმედ დაჭრილი მეომრებს სთხოვდა, მიცვალებული ხვდებოდა სამშვიდობოს გამოჰყავდაო და
დამტოვეთ და წადითო... არ დატოვეს მტრის ხელში. უკან ბრუნდებოდა სხვების დასახმარებლადო.
ჩადუნელი დალი, და: ბოლო დროს დევი უცნაურად როდესაც დაიჭრა მასთან ერთად სვანი ბიჭი იყო,
იქცეოდა, აიკვიატა, სულ ამას ამბობდა : „აქ კი ცხოვრობს რომელმაც არ მიატოვა, წამოიყვანა. ისეთ ადგილას იყვნენ
ადამიანი, მაგრამ მთავარია, იქ როგორ იცხოვრებსო და სადაც სასწრაფო დახმარება ვერ მივიდა. პიკაპის სამხედრო
იქ რას მივიტანთო. ამბობდა, მე თუ რამე მომივიდა ჯერ მანქანით შევიდა ჩემი ძმის მეგობარი და გამოიყვანეს.
ახალდაბაში გამომატარეთ და მერე აქ მომიყვანეთო. არ სისხლისგან იცლებოდა და მანქანით რომ მოჰყავდათ,
ვიცი, შეიძლება გული უგრძნობდა. ბოლო დროს იმასაც თურმე ამბობდა, ჰაერი აღარ არის, რა ხდებაო? ხედავდა რომ
ამბობდა ხოლმე, რომ საქართველოს საზღვრებს გარეთ ჩვენ ასე განვიცდიდით, გვეუბნებოდა, ნუ ნერვიულობთ, მე
რომ ვიყო და იქ ვიმსახურო არაფერი არ მომივა, მთავარია ასე ადვილად არ მოვკვდები, დევი ვარო. ბოლოს უთქვამს:
საქართველოში არ დაიწყოს რამე, აქ ვეღარ გადავრჩებიო. „უფალი, ალბათ, იმასაც შემინდობს, რომ ომში ადა
ალბათ, მართლა წინათგრძნობა იყო. მიანები მოვკალიო“. ინანიებდა ღვთის წინაშეო. 9 აგვისტოს
სახლიდან ბოლოს 5 ივლისს წავიდა ვაზიანში. ეზოს დაიჭრა და იმავე საღამოს გარდაიცვალა... 10 აგვისტოს
კარს რომ მოსცილდა, უკან სამჯერ მოიხედა. 5 აგვისტოს მოვასვენეთ.
ველაპარაკე ჯერ ომი არ იყო დაწყებული და მითხრა: ერთი კვირის შემდეგ დავკრძალეთ, სოფელში.
ვაზიანში ვარო. ამერიკელები არიან და წვრთნებს გა ვერ შევუსრულეთ ბოლო თხოვნა, რომ ახალდაბაში
ვდივართო, ერაყში მიდიოდა. მოიკითხა ყველა. დედასაც მიგვესვენებინა ჯერ და მერე თავის სახლში. ჩვენი სახლიდან
დაურეკა, მაგრამ უფრო ხშირი ურთიერთობა ჩემთან ჰქო ჩანს ჯვარი, მისი ოცნება იყო და ყოველთვის ამბობდა,
ნდა. რომ ჯვარის გვერდით უნდა დავდგა ტაძარიო. ვფიქრობ,
ერაყში გამგზავრების წინ გორის ჰოსპიტალში შემო რომ ჩემი ძმის ეს სურვილი სისრულეში მოვიყვანო და ჩემი
წმებაზე წაიყვანეს, მაგრამ რუსები შემოიჭრნენ და ეს ძმის და იმ დაღუპული ბიჭების სახელზე ჯვრის გვერდით
ბიჭები პირველ ხაზზე გაუშვეს ცხინვალში. აშენდეს ტაძარი.
ტელევიზორს ვიყავით მიჯაჭvულები და ისე ვიგებდით 1981 წლის 3 ივლისს დაიბადა ახალდაბაში. იქ სწავლობდა
ამბავს, სხვანაირად ვერ ვუკავშირდებოდით. ჩვენი მეხუთე კლასამდე. შემდეგ საცხოვრებლად გადმოვედით
სოფლიდან 12 ბიჭი იყო წასული ომში. მთელი სოფელი დედულში, ადიგენში და სკოლაც აქ დაამთავრა. 18 წლის
გარეთ იყო და ყველა ნერვიულობდა. 8 აგვისტოს, როდესაც ასაკში გამოიძახეს სავალდებულო ჯარში, ეს იყო 1999 წლის
ცხინვალში იყო ჩემი ძმის ბატალიონი, დამიკავშირდა, 18 ნოემბერი. სავალდებულო ჯარი ახალციხეში მოიხადა,
გამეხარდა და ვკითხე რა ხდებოდა, ღიმილით მითხრა, რომ სადაზვერვო ბრიგადაში. კაპრალი იყო წოდებით. როდესაც
„არაფერია ნუ გეშინია, ჩვენი ჯარი იცი რა მაგრად მოიქცა? ჩემი ძმა სავალდებულოს იხდიდა, მათთან მივიდა საფარის
რუსები გავაქციეთო.“ ჩვენ რომ არ გვენერვიულა გვითხრა, წინამძღვარი მამა არსენი და ბიჭებს სთხოვა, თუ სურვილი
რომ ახლა გორში ვართ ცხინვალიდან გამოგვიყვანესო. გექნებათ, ტაძრის მშენებლობაში დაგვეხმარეთო. 7 თუ რვა
ტელეფონში მესმოდა სროლის ხმა. მატყუებდა, რომ ეს ბიჭი, მათ შორის ჩემი ძმაც, დიდი სიხარულით წავიდნენ
ხმები ცხინვალიდან მოდისო. 9 აგვისტოს არ მახსოვს ეკლესიის მშენებლობაზე მამების დასახმარებლად. ექვსი
ზუსტად ადგილი, რომელ ტერიტორიაზე შევიდნენ, ჩემი თვე ცხოვრობდა მონასტერში. ძალიან შეიცვალა მისი
ძმის დაქვემდებარებაში აღმოჩნდა ერთ-ერთი ბატალიონი, ცხოვრება, მორწმუნე გახდა, ამ ექვსი თვის განმავლობაში
რადგან გამოცდილი იყო და ერაყში ნამყოფი, მას ჩააბარეს. სემინარიაში სწავლობდა, იქაურ წეს–ჩვეულებებს იძენდა.
ერთი მხარიდან მეორე მხარეს უნდა გადასულიყო, მასთან ჩემი ძმა ამბობდა, ჯარმა იმდენი რამე მომცა, რომ მთელ
ერთად სვანი ბიჭი ყოფილა, ჩემს ძმას უთქვამს, რომ შენ ცხოვრებას გამყვებაო. 8 წლის იყო, როდესაც ხისგან
გადადი და მე დაგიცავო, ეს ბიჭი გადასულა, ამ დროს აკეთებდა პატარა ჯვრებს, მაშინ საერთოდ არ ჰქონდა
რუსებმა ჩამოაგდეს ჭურვი. მთელი მარჯვენა მხარე აღარ შეხება ეკლესიასთან, დღესაც გვაქვს მის მიერ გაკეთებული
ჰქონდა ჩემს ძმას. იქვე დაეცა ტაძრის კედლის გვერდით. ჯვარი, რომელიც ხატების კუთხეში დგას.
ის ბიჭი ეძახდა თურმე - დევი, დევი სად ხარ, წამოდიო და ერთხელ სახლში ვიყავით ყველანი და გვითხრა -
ჩემს ძმას ხელი აუწევია, უთქვამს, რომ წადით ბიჭებო, კონტრაქტზე უნდა წავიდეო. დედაჩემი ძალიან შეწუხდა,
დამტოვეთო, ამ ბიჭებს არ მიუტოვებიათ. ერთი ბიჭი ჰყავდა და წინააღმდეგობა გაუწია. თუმცა
შემდეგ ყვებოდნენ ჩემი ძმის მეგობრები, რომ დევი ვთვლიდით, რომ რასაც თვითონ გადაწყვეტდა ის უნდა
347
გაეკეთებინა. მამაჩემმა უთხრა, რომ თუ გინდა ეს საქმე ამერიკელებთან ერთად იყო. ხალხზე ყვებოდა, რომ ძალიან
წადი და ღმერთმა ხელი მოგიმართოსო. წინააღმდეგობა გაჭირვებულები არიანო, წყლის დეფიციტია და ჩვენ წყალს
უფრო დედისგან იყო. მამისგან და ბაბუისგან უფრო რომ გვაძლევენ ვინახავთ და ბავშვებს ვუნაწილებთო.
კაცური თანადგომა ჰქონდა. კონტრაქტზე წავიდა. ხელი ოთხწლიან კონტრაქტზე ჰქონდა მოწერილი. 2008
ბათუმის ბრიგადიდან ერაყში მიავლინეს. კაპრალი იყო წელს დაიღუპა, დეკემბერში უმთავრდებოდა კონტრაქტი.
წოდებით. ექვსი თუ შვიდი თვე იყო ერაყში. ერაყიდან ამბობდა, კონტრაქტს ალბათ, კიდევ გავაგრძელებო,
როდესაც მიმესიჯებდა აღფრთოვანებით ყვებოდა იმ კარიერა უნდოდა გაეკეთებინა ჯარის ცხოვრებით და უფრო
ხალხის ცხოვრებას. ძალიან მოსწონდა მათი დისციპლინა, მეტისთვის მიეღწია.“
348
თენგიზ
ჭაღალიძე
1988 - 2008
ხინვალის მისადგომებთან მეოთხე ქვეითი დნის პრაქტიკულად გამოყენების საშუალება რუსეთის
ბრიგადის 42-ე ბატალიონი მტრის ცეცხლს იგ წინააღმდეგ ომში მოუწიათ. მიუხედავად მოწინააღმდეგის
ერიებდა. მოწინააღმდეგის მიერ ნასროლმა ავიაციის გამუდმებული შეტევებისა, ქართველმა მე
ტყვიამ ბატალიონის სამედიცინო ნაწილის კაპრალს, დიკოსებმა ფრონტის წინა ხაზზე არაერთი დაჭრილი ჯა
თენგის ჭაღალიძეს მკლავში გაუარა. დაჭრილ კაპრალს რისკაცის სიცოცხლე იხსნეს და მოახერხეს მათი დროული
თანამებრძოლებმა რამდენჯერმე შესთავაზეს საცეცხლე ევაკუაცია.
ზონიდან გაყვანა, თუმცა ჭაღალიძისგან მათ უარი მიიღეს. შოთა ჭაღალიძე, მამა: „სახლიდან ბოლოს 28 ივლისს
რამდენიმე წუთში კი რუსულმა ავიაციამ ტერიტორიის გავიდა, დილით მოწყენილი იყო, გაცილებისას თითქოს
დაბომბვა დაიწყო. დაჭრილი თენგიზი ჭურვის ნამსხვრევებმა გვერდზე გადიოდა. ვკითხე, შვილო რა გჭირს-მეთქი,
იმსხვერპლა. მიპასუხა, მამა, ვნერვიულობ, არ მინდა რომ ბრიგადაში
თენგიზ ჭაღალიძე 1988 წლის 16 ივნისს, ქობულეთის დამაგვიანდეს და ამისთვის საყვედური მივიღოო. არასდროს
რაიონის სოფელ ციხისძირში, ჭაღალიძეების მრავალ არ მიუღია საყვედური ჯარში. არასდროს აგვიანებდა
შვილიან ოჯახში დაიბადა. არასრული განათლება ბობო სამსახურში, ერჩივნა სახლიდან ადრე წასულიყო და
ყვათის საშუალო სკოლაში მიიღო, თუმცა სწავლა აღარ დროულად ყოფილიყო სამხედრო ნაწილში. აგვისტოს შუა
გაუგრძელებია. სკოლის დასრულების შემდეგ სამხედრო რიცხვებისთვის ერაყში წასასვლელად ემზადებოდნენ,
სავალდებულო სამსახურში გაიწვიეს. სავალდებულო სა ამისთვის მომზადების სპეციალური კურსი გაიარეს.
მსახური ბათუმში გაიარა, რამდენიმე თვე კოდორის ხე სამედიცინო მომზადების კურსის დასკვნითი ეტაპი უნდა
ობაშიც იმსახურა. ჰქონოდათ, თუმცა შვიდში ომი დაიწყო. მისი ბატალიონი
შოთა ჭაღალიძე, დაღუპულის მამა: „ბავშვობიდან ცხინვალის მიმართულებით წავიდა. ბიჭებმა თავგანწირვით
წყნარი და თავაზიანი იყო. სწავლის დასრულების შემდეგ იომეს და უკანაც განდევნეს მოწინააღმდეგე, მაგრამ
სამხედრო სავალდებულო სამსახურში წავიდა, ამ პერი შემდეგ რუსეთმა ავიაციით დაბომბა მათი პოზიციები,
ოდში, მცირე ხნის განმავლობაში, კოდორის ხეობაშიც როკის გვირაბიდან კი დიდი რაოდენობით ცოცხალი ძალა
მოუწია ყოფნა. იმდენად მოეწონა სამხედრო ცხოვრება, და ჯავშანტექნიკა შემოიყვანა. თენგიზი მედიკოსი იყო და,
რომ წელიწადნახევრის შემდეგ, როდესაც სავალდებულო როგორც მისმა მეგობრებმა მითხრეს, ბევრი დაჭრილისთვის
სამსახური მოიხადა, რეგულარულში საკონტრაქტო სამ აღმოუჩენია პირველადი სამედიცინო დახმარება. ცხინვ
სახურზე წასვლა გადაწყვიტა. ჩაირიცხა მეოთხე ქვეითი ალიდან რომ გამოდიოდნენ ოსური პოზიციებიდან ცეცხლი
ბრიგადის 42-ე ბატალიონში. შემდეგ სამედიცინო დანა გახსნეს, ტყვია თურმე ხელში მოხვდა თენგიზს, საკმაოდ
ყოფში მოხვდა, ერაყში წასასვლელად ემზადებოდა, თუმცა სერიოზული ჭრილობა მიუღია მკლავში, თუმცა პირველადი
ბოლოს ომი დაიწყო და მისი ბატალიონი ცხინვალში შევიდა.“ სამედიცინო დახმარება საკუთარ თავს თვითონ გაუწია. მისი
ზინა ჭაღალიძე, დაღუპულის დედა: „ოჯახში ყოველთვის მეგობრები, ექიმები მისულან და უთქვამთ, წამო, გაგიყვანთ
თბილი და მოსიყვარულე იყო, ძალიან უყვარდა თავისი აქედან და გორის ჰოსპიტალში უკეთესად მოგხედავენო,
და-ძმაც. თენგიზს ტყუპისცალი ჰყავს, ჩემი ქალიშვილი, მაგრამ თენგიზს უთქვამს: ეს რა სალაპარაკოა, ბიჭებს
განსაკუთრებული დამოკიდებულება სწორედ მასთან ჩემზე გაცილებით სერიოზული ჭრილობები აქვთ და ისინი
ჰქონდა. მახსოვს, როდესაც პირველი ხელფასი აიღო და გაიყვანეთო.“
სამხედრო ნაწილიდან სახლში დაბრუნდა, ჩემთან მოვიდა, ზინა ჭაღალიძე, დაღუპულის დედა: „სახლიდან რომ
დედა, რა გაჩუქოო, მკითხა. მესიამოვნა მისგან ასეთი გავიდა უხასიათოდ იყო, თუმცა ამის მიზეზი არ გვიკითხავს.
თბილი ჟესტი. შემდეგ ბათუმში წავიდა და სარეცხის შეიძლება იცოდა კიდეც ბიჭებისგან, რომ კონფლიქტის
მანქანა და სხვა საყოფაცხოვრებო ტექნიკა იყიდა, ოჯახში ზონაში ცეცხლი იყო გახსნილი ოსური მხრიდან და ამას
რაც მოძველებული იყო გამოცვალა. არ უყვარდა ფულის განიცდიდა. საერთოდ ჩუმი და წყნარი ბავშვი იყო. თუ
ტყუილად ხარჯვა, ყოველთვის აინტერესებდა ოჯახისთვის საჭიროდ არ ჩათვლიდა არაფერზე არ საუბრობდა. თენგიზს
რამე შეემატებინა. როგორც კი ნაწილიდან უკან ბათუმში ცოლი არ ჰყავდა, არც ის გამიგია, რომ შეყვარებული
ბრუნდებოდა, საყიდლებზე მიდიოდა. ყველაფერი ჩვენთვის ჰყოლოდა. საერთოდ ასეთ თემებზე საუბარი არ უყვარდა.
უნდოდა. ნეტავ ასეთი შვილი ყველა დედას ჰყავდეს“. როდესაც სახლიდან წავიდა, რამდენიმე საათში ჩემს
ომის დაწყებამდე რამდენიმე თვით ადრე კაპრალმა, ქალიშვილს ესაუბრა ტელეფონით. მოგვიანებით კი ჩემს
თენგიზ ჭაღალიძემ, თანამებრძოლებთან ერთად, სამედ დისშვილს დაურეკა. ანერვიულებული ყოფილა. ამის შემდეგ
იცინო მომზადების სპეციალური კურსები გაიარა. ბატ არ დაურეკავს. ჩვენ ვეცადეთ დავკავშირებოდით, მაგრამ
ალიონი ერაყში სამშვიდობო მისიისთვის ემზადებოდა, ტელეფონები არ იჭერდა, ვერაფრით ვერ დავუკავშირდით.“
თუმცა, მეოთხე ბრიგადის მედიკოსებს, მიღებული ცო მეოთხე ქვეითი ბრიგადის ჯარისკაცები ცხინვალის
351
შემოგარენში, ხეხილის ბაღში განლაგდნენ. დაჭრილ ფერი ვიცოდით. არ ვეგუებოდი იმ აზრს, რომ ჩემი
კაპრალს აქაც შესთავაზეს საცეცხლე ზონიდან გაყვანა, შვილი გარდაიცვალა. ვეძებდი ყველგან, სადაც ხელი
მაგრამ ოცი წლის ჯარისკაცმა, მასზე გაცილებით უფროს მიმიწვდებოდა, თუმცა უშედეგოდ. 26 აგვისტოს, სა
და გამოცდილ თანამებრძოლებს კვლავ უარით უპასუხა. ქართველოს პატრიარქის უშუალო ჩარევის შემდეგ, და
საკმაოდ მძიმე ჭრილობით, თენგიზ ჭაღალიძე, დაჭრილი ღუპული ბიჭების ცხედრები კონფლიქტის ზონიდან
თანამებრძოლთა დახმარებასაც ახერხებდა და საკუთარ გადმოასვენეს და ძმათა სასაფლაოზე დაკრძალეს. ამ დრო
თავსაც პატრონობდა. ისათვის უკვე თბილისში ვიმყოფებოდი. ჩავაბარე დ.ნ.მ-
ზინა ჭაღალიძე, დაღუპულის დედა: „სანამ დაიღუპებოდა ის ანალიზი და სახლში დავბრუნდი. პასუხი სამ თვეში
მანამდე რამდენიმე ჯარისკაცისთვის ჭრილობა შეუხვევია. მოგვივიდა, სადაც ეწერა, რომ ჩემი შვილი ერთ-ერთი იყო
ჩემი ნათესავის შვილი მსახურობს შეიარაღებულ ძალებში. იმ ჯარისკაცებიდან, ვინც საქართველოს ტერიტორიული
უკან დახევისას ერთად ყოფილან. თენგიზისთვის უთქვამს, მთლიანობისთვის ბრძოლაში დაიღუპა. რომ არა პატრიარქის
იარაღი დაუტოვე ბიჭებს, ისინი წამოიღებენ, წამო გაგიყვან უშუალო მონაწილეობა - მათი ცხედრების გადმოსვენებაში,
გორის ჰოსპიტალში, იქ უსაფრთხოდ იქნები, ჭრილობას იქნებ ახლა ჩემი შვილის საფლავიც არ მქონოდა.“
კარგად დაგიმუშავებენ და ცოტა ხანში თავსაც უკეთ დაღუპული ჯარისკაცის მამა შვილის ოცნებებს იხსენებს
იგრძნობო. გაუბრაზდა თურმე, გაგიჟდი, ქვეყანას ახლა და თავად იმ ადგილას ჩასვლაზე ოცნებობს, სადაც
აქ ვჭირდებით, ჯარისკაცები ვართ, ჩვენი დანიშნულება კაპრალმა ჭაღალიძემ სიცოცხლის ბოლო წუთები გაატარა.
ჩვენი მიწის დაცვაა, აქედან ამ ნაკაწრის გამო გამოვიდე და „ბევრი გეგმები ჰქონდა. ბევრი ოცნებები. უნდოდა სახლი
ბიჭები დავტოვოო?! არავის დაუჯერა და ბოლომდე მისი აეშენებინა და ყველას ერთად, ბედნიერად გვეცხოვრა.
თანამებრძოლების გვერდით იდგა .“ ძალიან მინდა იმ ადგილზე ჩავიდე, სადაც ჩემი შვილი
რამდენიმე წუთში კი ქართველი ჯარისკაცების დის დაიღუპა, თუმცა ახლა იქ რუსული საოკუპაციო ჯარები
ლოკაციის ადგილი მოწინააღმდეგის მოიერიშეებმა დაბ დგას და ეს შეუძლებელია. მინდა საკუთარი თვალით
ომბეს. 9 აგვისტოს, დაღუპული თენგიზ ჭაღალიძის ვნახო ის ადგილი, სადაც ჩვენი ბიჭები რუსულმა ჭურვებმა
ცხედარი იმავე ტერიტორიაზე დაკრძალეს, სადაც დაი იმსხვერპლა და იქ დავუნთო სანთელი მათ ხსოვნას.
ღუპა... რამდენიმე დღეში ტერიტორიას რუსეთის სა ისტორია იტყვის თავის სიტყვას. შემდეგი თაობები
ოკუპაციო ჯარები აკონტროლებდნენ. ოკუპანტებმა ქარ მაგალითს აიღებენ მათგან და მჯერა, რომ ჩვენი ქვეყანა
თულ მოსახლეობას დაღუპული მეომრების ცხედრების მალე გაერთიანდება. ძნელია შვილის დაღუპვა, ძნელია,
გამოტანის უფლებაც კი არ მისცეს. როცა ის შენს გვერდით აღარ არის, თუმცა მე ამაყი ვარ
შოთა ჭაღალიძე, მამა: „მისი დაღუპვის შესახებ არა იმით, რომ ჩემი შვილი საქართველოს გმირია.“
352
დათა
ხურცილავა
1986 - 2008
მის გადასარჩენად გარბოდა, ბომბის ნამსხვრევი რომ მათ შორის სხვაობა. ბავშვობაში ძმას რომ გაუჯავრდებოდა
მოხვდა... და ხელს ასწევდა დასარტყმელად, ჰაერშივე აჩერებდა
მტერი სენაკის ბაზას ბომბავდა. ბიჭები მიწას ძმაზე აწეულ ხელს...“
გაერთხნენ, მასაც უყვიროდნენ „დათა, დაწექი!“ ის არ სკოლის დამთავრების შემდეგ, ტექნიკურ უნივერს
დაწვა – რა დავწვე, დაჩის ვერ ვპოულობო, უმცროსი ძმის იტეტში განაგრძო სწავლა, ფინანსებსა და საბანკო საქმეს
ძებნა განაგრძო და... ბომბის ნამსხვრევი მოხვდა კიდეც იმ ეუფლებოდა.
წუთას. ძმების მამა, რომელიც ბაზის კართან იდგა, ბაზაზე დედა: „სტუდენტი რომ გახდა, მეც თან გავყევი თბილისში.
შეიჭრა თავზარდაცემული. პირველად დაჩი იპოვა – მძიმედ ერთად გავატარეთ სტუდენტობა... ჩვენ მარტო დედა-
დაჭრილი, დათას საძებნად გავარდა და... მიაგნო... მკვდარ შვილი კი არა, მეგობრებიც ვიყავით... მოწინავე სტუდენტი
შვილს უხდიდა ბოდიშს – მაპატიე, აქ რომ გტოვებო... იყო, კარგად იცოდა თავისი საქმე, კერძოდ ფინანსები. რომ
დაჩისთან დაბრუნდა გადასარჩენად... დაამთავრა, თავისი პროფესიით ეძებდა სამსახურს, რომ
დათო ხურცილავა სიცოცხლით სავსე, 22 წლის ბიჭი ვერაფერი იპოვა, უსაქმოდ ხომ არ ვიქნებიო და ყულევის
იყო... ომის დაწყებისთანავე გულანთებული გავარდა ტერმინალზე, დაცვის სამსახურში დაიწყო მუშაობა.
რეზერვში. ოპტიმისტი იყო, ამბობდა, მერე რამე გამოჩნდებაო...“
დაიბადა ხობში 1986 წლის 16 თებერვალს. დედა, ნინო დედა გაიხსენებს, რომ ბოლოს დათა გონებაგაფანტული
ბულია გაიხსენებს, როგორ ბრუნდებოდა ღონიერი და იყო და თავადვე აკვირვებდა საკუთარი დაბნეულობა.
მოუსვენარი დათა ყოველდღე სკოლიდან დასვრილი და „სულ ცდილობდა მომფერებოდა“ - იტყვის დედა... მის
პერანგდახეული. „ძალიან ცელქი იყო, უფროსკლასელებთან დაღუპვამდე ერთი თვით ადრე კი, თავად დედას ჰქონია ავი
ჩხუბობდა თურმე... მეექვსე კლასიდან საეკლესიო სკოლაში ზმანება - „ხილვა მქონდა – სასტუმრო ოთახი ყვავილებით
გადავიყვანეთ, გამოიცვალა, დადინჯდა, გაკვეთილებს არ იყო სავსე და იქვე ჩემი შვილი ესვენა... საკუთარ თავს
აცდენდა, კარგი მოსწავლე იყო. თავისზე უფროსებთან ვეჩხუბებოდი, ეს როგორ გავიფიქრე-მეთქი. რა მალე
მეგობრობა უყვარდა...“ ამიხდა ეს ხილვა... ასეთივე ხილვა ჰქონდა მიშიკო იოსავას
დაჩი, ძმა: „ძალიან მოუსვენარი, ჯანმრთელი და დედასაც და გაოგნებულები ვიყავით, ერთმანეთს რომ
ენერგიული იყო. ძალიან ალერსიანი, მოსიყვარულე, მოფე ვუყვებოდით ამ საოცრებას...“
რება უყვარდა და ეს თვისება სიცოცხლის ბოლომდე მერე დაიწყო ომი. ორივე ძმა - დათაც და დაჩიც
გამოჰყვა. ნიჭიერი და მიზანდასახული იყო, ბაღში ზეიმები რეზერვისტები იყვნენ. დაჩი წასულა კიდეც რეზერვში.
რომ იყო, ყველას ლექსები ზეპირად იცოდა, ახლაც ყურში დათაც გამოიძახეს, მაგრამ სამსახურიდან არ უშვებდნენ.
ჩამესმის მისი ხმა... სკოლაში მათემატიკის კარგი ცოდნით დედა: „სამსახურში სამჯერ შესულა უფროსთან,
გამოირჩეოდა. ამიტომაც დაისახა მიზნად ეკონომისტი ეხვეწებოდა გამათავისუფლე რეზერვში უნდა წავიდეო.
გამხდარიყო და მიაღწია კიდეც. ეხერხებოდა ხაზვა. მესამე თხოვნაზე გაუთავისუფლებია უფროსს. დათას
უმაღლესი სასწავლებლის მასალებს აძლევდა მასწავ გარდაცვალების შემდეგ ის კაცი წუხდა, არ უნდა გამეშვა,
ლებელი დასახაზად. მშვენივრად აკეთებდა ყველაფერს და ჩემი ბრალიაო, მაგრამ დათა თუ რამეს გადაწყვეტდა,
მაღალ შეფასებებს იმსახურებდა. გახარებული მიჩვენებდა ვერავინ გადააფიქრებინებდა... ბებიასა და ბაბუას არ
შეფასებულ ნამუშევრებს. ახლა მაგის დათვალიერება უნდოდა მისი გაშვება, ამბობდნენ, რაღაც ცუდი მოხდებაო,
ჩემთვის ჯოჯოხეთია...“ მაგრამ ვინ დაუჯერა... მამამისი გაგიჟებული იყო, არ
მათემატიკის და ხაზვის გარდა, დათას ფეხბურთი და უნდოდა გაშვება, ხვეწნა რომ დავუწყე, არ წახვიდე-მეთქი,
ჭადრაკიც ჰყვარებია. ჭადრაკის მასწავლებელი კმაყოფილი მომიბრუნდა – დამალვას მთავაზობო?! არა, შვილო, დაჩი
ყოფილა მისი გონებაგახსნილობით... დაღუპვის შემდეგ, ხომ წავიდა-მეთქი, ჰოდა დაჩის ვერც მე მივატოვებ, დაჩი
ხობში მისი სახელობის სტადიონი გაიხსნა, მის დაბადების იქაა, მე აქ რა მინდაო. სულ იმეორებდა დაჩი იქ არის
დღეზე ტარდება ფეხბურთის ჩემპიონატი... და მე აქ რა გამაჩერებსო... ჩაყარა ტანსაცმელი, ტანზე
დედა: „ძალიან მგძნობიარე იყო, უჩემოდ არსად ნახევრადსველი მაისური ჩაიცვა და გავარდა...“
ჩერდებოდა. მახსოვს, ერთხელ დედაჩემთან დავტოვე, მამამ რომ ვერაფერი გააწყო, თავადაც წავიდა ბაზაზე.
დავპირდი რომ ერთ კვირაში წამოვიყვანდი, ვეღარ „ჩემი მეუღლე სამხედრო ბაზის კარებთან იდგა, ორივე
ჩავაკითხე, ისეთი გულჩათხრობილი გამხდარა, ჩემმა ძმამ შვილი აქ მყავს და სახლში რა მინდაო... დაბომბვამდე
სასწრაფოდ ჩამოგვიყვანა, შემეშინდა, ისე მოიწყინაო, ნახევარი საათით ადრე ველაპარაკე დათას, მამშვიდებდა,
რომ დაგვინახა მის სიხარულს საზღვარი არ ჰქონდა... დაიძინე, არაფერი მოხდებაო. რა დამაძინებდა ჩემი შვილები
ასეთი იყო სკოლის დამთავრებამდე... ძალიან უყვარდა ძმა, იქ იყვნენ...“
მშობელივით უფრთხილდებოდა, არადა, ერთი წელი იყო მერე მტერმა ბაზის დაბომბვა დაიწყო...
355
ძმა ძმას ეძებდა თავზარდაცემული, ბაზაზე შეჭრილი ერთი წელი ფეხზე ვერ დგებოდა...
მამა კი თავის შვილებს... ჩვენს ყოფნას ცხოვრება არ ჰქვია... განადგურებული
„დათას თურმე მეგობრები უყვიროდნენ, დაწექი, ვართ, ტანჯვაში გადის დრო... დათას ბაბუა ორმოცი
დათა, დაწექიო. როგორ დავწვე დაჩის ვერ ვპოულობო, დღის განმავლობაში სასაფლაოზე ათენებდა, იქ იწვა,
უთქვამს... მის მოსაძებნად გარბოდა, რომ დაღუპულა. სულ იმეორებდა დათას სიბნელის ეშინოდა და მარტო არ
ბაზაზე შევარდნილმა ჩემმა მეუღლემ პირველად დაჩი დავტოვებო...“
იპოვა დაჭრილი, დათას ძებნა გააგრძელა, ცოტა ხანში მოტრიალდება დაღუპვიდან ორი წელი... საფლავზე
გარდაცვლილი იპოვა... მიატოვა და დაჩის დასახმარებლად მისულ შვილმკვდარ დედას დახვდება ყვავილები და...
დაბრუნდა უკან, საავადმყოფოში წაიყვანა, იქნებ ეს მაინც ვიღაც გოგონას ლექსი ყვავილებთან ერთად...
გადარჩესო. დათას ბოდიშს უხდიდა, მაპატიე შვილო, დედა: „დიდი მონატრება იყო ჩაქსოვილი... შეყვარებული
დროებით იქ რომ დაგტოვეო, მაგრამ შენს ძმას უნდა იყო, ცოლის მოყვანა ეჩქარებოდა, სექტემბერში უნდოდა
ვუშველოო. ერთი შვილი სასიკვდილოდ დაჭრილი და დაოჯახება... ძალიან უყვარდა ბავშვები, ალბათ,
მეორე გარდაცვლილი... დღესაც მიკვირს, როგორ გაუძლო გული უგრძნობდა, რომ ვერ მოესწრებოდა მამობას...
ამ სიმწარეს... დაჩი ძალიან ცუდად იყო, გერმანიაში რომ საშინელებაა... გასახსენებელი ბევრი მაქვს, მაგრამ გული
არ წაეყვანათ, ისიც მომიკვდებოდა, ბეწვზეა გადარჩენილი, ვეღარ უძლებს მეტის გახსენებას...“
356
გიორგი
ღვინიაშვილი
1985 - 2008
ოცა მის წინ მიმავალი ტყვია-წამლით დატვირთული იყო გათხოვილი და ერთმანეთი იქ გავიცანით. ოთხწლიანი
მანქანა აფეთქდა, ის, ამ მანქანაში მსხდომი ბიჭების ურთიერთობის შემდეგ ვარძიაში გავიპარეთ, საიდანაც უკვე
გადასარჩენად გაიქცა, თუმცა ალმოდებულ თბილისში ჩამოვედით და აქ 3 წელი ერთად ვიცხოვრეთ.
მანქანასთან მიახლოებისას მეორე აფეთქებამ 23 წლის გიორგის დედა პატარას გარდაეცვალა, მამა კი მეორე
კაპრალი, გიორგი ღვინიაშვილი იმსხვერპლა... ჯგუფის ინვალიდი ჰყავდა, ამდენად შრომა მისთვის
გიორგი 1985 წლის 17 ივლისს დაიბადა და 23 წლის შემდეგ ადრეული ასაკიდან ძალიან ნაცნობი იყო და არასდროს
7 აგვისტოს თავი სამშობლოს შესწირა... გარდაცვალემაბდე იზარებდა. ჯარისადმი ინტერესიც სულ ჰქონდა და
რამდენიმე თვით ადრე კი, ორსულ მეუღლეს კონსპექტების მიუხედავად მამის და ჩემი წინააღმდეგობისა, მაინც თავისი
რვეულში წერილი დაუტოვა, რომელიც ლია ბერიძემ გაიტანა, საბუთები რომ უნდა შეეტანა საკუთარ დას
გიორგის გარდაცვალებიდან რამდენიმე თვის შემდეგ სთხოვა ფული. 3 თვე გაიარა კარანტინი და 6 თვე იმსახურა.
აღმოაჩინა... წოდებით კაპრალი იყო და ბოლო ექვსი თვის განმავლობაში
ჩემს საყვარელ მეუღლეს, ლიკას! მძღოლად მუშაობდა მეხუთე სატანკო ბრიგადაში.
20.04.2008 შვილზე ოცნებობდა, ერთხელ მითხრა, ეკლესიაში
ლიკა, ჩემო სიცოცხლე, შენით მიხარია სიცოცხლე ვიყავი და უფალს ვთხოვე, რომ ოღონდ შვილი მომეცი
და იმ პაწუათი, რომელიც მუცელში ფართხალებს. მე თუ და თუ გინდა მე წამიყვანეო. ჩემი ორსულობა რომ გაიგო
წამიყვანეს ერთი თხოვნა მაქვს, თავს გაუფრთხილდი ძალიან ბედნიერი იყო. მე ივლისში სოფელში წავედი... ომის
და პატარას, ბავშვი გამიზარდე ისე, როგორც ნამდვილ დაწყებამდე დაახლოებით ერთი კვირით ადრე ჩამოვიდა და
ქართველს შეეფერება, ბიჭი თუ იქნება, ნამდვილი ვაჟკაცი გვნახა...
გამიზარდე, თუ გოგო, ქართველს რომ შეეფერება ისეთი მას შემდეგ ტელეფონით კი სულ გვქონდა საუბარი,
ქალი აღზარდე, ანუ შენნაირი... მაგრამ ნახვით აღარ მინახავს. სახლში ყოფილა მოსული
უზომოდ მიყვარხარ, შენი მთელი ცხოვრება ვერ მიხვდები და ჩემი მული იხსენებს ისე გამოგვემშვიდობა თითქოს
ამას, იმიტომ, რომ სიყვარულის გამოხატვა არ შემეძლო, გრძნობდა რაღაცასო. პირველ აგვისტოს მთელი ღამე
მაგრამ ჩემს გულში რამხელა დარდი და მონატრება გამყვება ლაპარაკში გაუთენებიათ.
თქვენი, შენ ვერ წარმოიდგენ... ტელეფონით დაკავშირება კი ძალიან ჭირდა, მაგრამ
მე თუ რამე დამემართა, ჩემს პატარას მოუყევი, 7 აგვისტოს დამირეკა დილით და მითხრა, რაღაც მინდა
თუ როგორი მამა ჰყავდა. თუ დავიღუპე, იცოდე, რომ გთხოვოო, შვილი გაზარდე ისეთი, მე როგორიც მინდოდა
ვაჟკაცურად დავიღუპები, თუ გადავრჩი ვაჟკაცურად და გამეზარდა და შენ როგორიც გინდა რომ გაიზარდოსო.
სიამაყით სავსე დავბრუნდები. ამას იმიტომ ვიძახი, რომ თავს მიხედეო, ეს იყო ჩვენი ბოლო საუბარი...“
საქართველოს და ჩემი შვილის სამშვიდობო ოპერაციაში ლიკა დღეს მახათას მთაზე, საჰაერო თავდაცვაში
მივიღე მონაწილეობა... მუშაობს და პატარას ზრდის:
იცოდე, რომ ძლიერ მიყვარხარ და სადაც არ უნდა „ძალიან რთულია, როცა მოდიხარ ღამე სახლში და
წავიდე, ყველგან შენი სიყვარული გამყვება. იქიდანაც ქმარი გახსენდება, გინდა ტირილი, მაგრამ პატარას გამო
თქვენზე ვიფიქრებ და ვილოცებ! მ ი ყ ვ ა რ ხ ა რ თ ... ემოციების მოთოკვა გიწევს. მე რომ ვტირი ისიც ტირილს
ლია ბერიძე, მეუღლე: „მე წარმოშობით ასპინძიდან, იწყებს. ჯერ, ალბათ, ვერც ხვდება რომ ის გმირის შვილია.“
სოფელ ახალციხიდან ვარ. გიორგის მამიდა ჩვენს სოფელში
359
გიორგი
ქათამაძე
1985 - 2008
რთ-ერთი პირველი, ვინც ცხინვალის დაბომბვისას დედა: „ომის დაწყების შესახებ ჩვენ ტელევიზიის
დაიღუპა, კაპრალი გიორგი ქათამაძეა. ის მედიკოსი საშუალებით გავიგეთ. ავნერვიულდი და გიორგის დავურეკე,
იყო და დაჭრილი სამხედროებსა თუ მოსახლეობას თუმცა ვერ დავუკავშირდი. კონფლიქტის დაწყების დღიდან
ეხმარებოდა. არ დაურეკავს, ბევრჯერ ვცადე მასთან დაკავშირება,
გიორგი ქათამაძე 1985 წლის 12 მარტს, ქობულეთის მაგრამ ვერ მოვახერხე, ვერც მის მეგობრებს დავუკავშირდი.
რაიონის სოფელ ოჩხამურში დაიბადა, სკოლის დასრულების შემდეგ გავიგე, რომ მეოთხე ქვეითი ბრიგადის ბიჭები უკვე
შემდეგ კი ცოლად თანასოფლელი მზევინარ გოგრაჭაძე ცხინვალში იყვნენ. ვტიროდი, ჩემი შვილიც ხომ ამ ბრიგადის
შეირთო. წევრი იყო... ეტყობა ვერც თვითონ დაგვიკავშირდა. შემდეგ
მზევინარ გოგრაჭაძე, მეუღლე: „მე და გიორგი დიდხანს ავიაციამ ჩვენი ბიჭების პოზიციების დაბომბვა დაიწყო,
ვხვდებოდით. ძალიან გვიყვარდა ერთმანეთი და ოჯახის როგორც მისმა თანამებრძოლებმა მითხრეს, დაბომბვის
შექმნა გადავწყვიტეთ. სკოლის დასრულების შემდეგ დაწყების შემდეგ ერთ-ერთი პირველი ჩემი შვილი დაიღუპა,
გავიპარეთ. ყოველთვის თბილი და მოსიყვარულე იყო. საავიაციო ბომბმა ნაფლეთებად აქცია.“
მისგან ყოველთვის დადებითი მუხტი მოდიოდა. პირველი ცეცხლის შეწყვეტის შემდეგ დაღუპულ მებრძოლთა
შვილი, ბექა 2006 წელს შეგვეძინა, ძალიან უხაროდა, ცხედრები იმ ტერიტორიაზე აღმოჩნდა, რომელსაც
შემდეგი შვილი გოგონა იყო, მეგი დავარქვით. შვილები რუსეთის საოკუპაციო ჯარები აკონტროლებდნენ. ცხე
ძალიან უყვარდა, ყველაფერს მათთვის აკეთებდა. გიორგის დრების გადმოსვენების საქმეში, უშუალოდ საქართველოს
ყოველთვის აინტერესებდა სამხედრო საქმე და 2007 წელს კათოლიკოს პატრიარქი ჩაერთო, სწორედ სრულიად
შეიარაღებულ ძალებში წასვლა გადაწყვიტა. შემოწმება საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ჩარევის შემდ
გაიარა, ამის შემდეგ კი მეოთხე ქვეითი ბრიგადის ეგ მისცეს, საოკუპაციო ჯარის წარმომადგენლებმა, ქარ
შემადგენლობაში ჩაირიცხა.“ თველებს გვამების გადმოსვენების უფლება.
კაპრალი ქათამაძე საკუთარი სახლიდან ბოლოს დედა: „გიორგის დაღუპვის შესახებ არაფერი ვიც
ივლისში გავიდა. სპეციალურ სამედიცინო მომზადების ოდით. გარკვეული დროის განმავლობაში უგზო-უკვ
კურსებს გადიოდა. ოჯახს კი, ამ პერიოდში, ტელეფონით ლოდ დაკარგულად ითვლებოდა. ვეძებდით ყველგან,
უკავშირდებოდა. საავადმყოფოებში, დაღუპულთა რიგებში, თუმცა უშე
ქათამაძე შუშანა, გმირის დედა: „სახლიდან ბოლოს 12 დეგოდ. ვფიქრობდით, რომ ტყვედ ჩავარდა და ახლობლებს
ივლისს გავიდა. ჩამოსვლას ვერ ახერხებდა, სწავლებები ოსურ მხარესთანაც დავარეკინეთ. ჩვენი ტრაგედია
ჰქონდა, თუმცა ხშირად გვეკონტაქტებოდა ტელეფონით. საბოლოოდ დნმ-ის ანალიზის შედეგად გაცხადდა.“
სამი კვირა არ ყოფილა მოსული სახლში. ყოველთვის კარგ მეუღლე: „მისი დაღუპვიდან უკვე ორი წელი გავიდა.
ხასიათზე იყო, შვილები ძალიან ენატრებოდა და ამბობდა, ძალიან განვიცდი, მე საუკეთესო მეგობარი დავკარგე,
როგორც კი მოვრჩებით სწავლებებს და საშუალება მექნება უსაყვარლესი ადამიანი, ჩემი შვილების მამა. არავის
მაშინვე ჩამოვალო, თუმცა ვეღარ მოახერხა.“ ვუსურვებ იმას, რასაც მე ვგრძნობ. შვილებს მამა არ
შემდეგ კი რუსებმა ომი დაიწყეს. გიორგი სწავლებიდან, ახსოვთ, პატარები იყვნენ როცა დაიღუპა. გიორგი ამბობდა,
სახლის ნაცვლად, თანამებრძოლებთან ერთად კონფლიქტის რომ მინდა ჩემი შვილი ჯარისკაცი გამოვიდესო. ბექა, როცა
ზონაში აღმოჩნდა. რუსულ-ქართულ ომში მედიკოსებმა მამის ფოტოებს უყურებს, ამბობს, როცა გავიზრდები
სამაგალითო თავდადება აჩვენეს და უამრავ დაჭრილ მამიკო რომ იყო, ისეთი ჯარისკაცი გამოვალო. მხოლოდ
ჯარისკაცს სიცოცხლე შეუნარჩუნეს. რუსმა ჯარისკაცებმა ასე, ფოტოებით იცნობენ მამას.
კი შეტევა სამხედრო საველე ჰოსპიტალებზეც მიიტანეს. უკვე ორი წელი გავიდა და ჩემი ტკივილი განუ
აგვისტოს ომში გიორგი ქათამაძე არც პირველი და არც საზღვრელია, თუმცა მე ამაყი ვარ, რომ ჩემი ქმარი გმირია,
ბოლო მედიკოსი ყოფილა, რომელიც რუსული ავიაციის საქართველოს გმირი. ჩემი ერთადერთი ნუგეში ახლა ჩვენი
მსხვერპლი გახდა. შვილებია.“
363
ზვიად
ბარბაქაძე
1986 - 2008
ქიმებს ევედრებოდა, გადამარჩინეთ, შვილი უნდა დედა: „თქვა ნახევარი საათით გამომიშვესო, ჭამა და
შემეძინოსო... უკან გაბრუნდა. შინიდან რომ გადიოდა განსაკუთრებული
მტერი რომ ფოთს ბომბავდა, ის სხვა ჯარი დამშვიდობება არ გვქონია, არც მე მქონია რაიმე
სკაცებთან ერთად კატარღაზე იდგა. დაბომბვისას დაიჭრა. წინათგრძნობა, გათიშული ვიყავი... ძმაზე ნერვიულობდა,
საავადმყოფოში მისული ევედრებოდა კიდეც ექიმებს, ზაური ომის დროს რეზერვში იყო გაწვეული, სენაკის ბაზაზე
გადამარჩინეთ, მამა უნდა გავხდეო... ექიმებამდე კი იყო. დაურეკია კიდეც, დაურიგებია, ჭკვიანად იყავიო...
მძღოლს ეხვეწებოდა ხმა მიეწვდინა მისი მშობლებისთვის... გასვლის წინ მითხრა, ხვალ მოვალ დედა, რაღაცების
ზვიად ბარბაქაძემ 14 აგვისტოს დალია სული... წაღება მინდა, შეიძლება დიდხანს მოგვიწიოს გაჩერებაო.
დაიბადა 1986 წლის 24 თებერვალს. მშობლებისთვის ყველაფერს მოგიმზადებ-მეთქი, ვუთხარი. ეს იყო ჩვენი
პირველი შვილი იყო. შემდეგ და-ძმაც შეეძინა. ბოლო სიტყვები...“
დედა გაიხსენებს, რომ ზვიადი ცელქი ბავშვი იყო, რომ მეუღლე: „რომ მიდიოდა, სამჯერ დამიძახა კარგად
ფრიადოსანი არ ყოფილა, მაგრამ კარგად სწავლობდა... იყავიო. ტაქსიდან კიდევ ერთხელ გადმომხედა და
„12 წლის იყო კინგბოქსინგზე რომ შევიყვანე... ცხრა მანქანიდანაც დამემშვიდობა. ძალიან ჩქარობდა...“
კლასის დამთავრების შემდეგ, ფოთის საზღვაო ტექნიკუმში დედა: „ფოთი რომ დაიბომბა კატარღაზე იყვნენ
გააგრძელა სწავლა, ტექნიკუმი რომ დაამთავრა, სავალ ბიჭები, მათ შორის ზვიადი... ის კატარღა დაბომბვაში
დებულო ჯარში გაიწვიეს, წელიწადნახევარი იმსახურა...“ მოყვა... მუცელში დაიჭრა. თვითონ გაუჩერებია ტაქსი,
შემდეგ კონტრაქტის გაფორმება გადაწყვიტა, დედა დახმარება უთხოვია, დედაჩემს და მამაჩემს გააგებინეთო.
წინააღმდეგი არ წასულა, პირიქით, თავად ამოსდგომია იმ ტაქსის მძღოლმა გაგვაგებინა ზვიადის ამბავი...
გვერდში საბუთების შეგროვებისას. კონტრაქტი გააფორმა, ჩვენ რომ საავადმყოფოში მივედით, უკვე ოპერაციას
საზღვაო ფლოტში მსახურობდა. უკეთებდნენ, ეხვეწებოდა ექიმებს, გადამარჩინეთ, შვილს
„პირველი ხელფასი რომ აიღო, ძალიან ბედნიერი იყო. ველოდებიო... მეორე დღეს რეანომობილით ბათუმში
დიდი ბაბუიდან დაწყებული, ყველას საჩუქრები მოუტანა...“ გადავიყვანეთ. ძალიან მძიმე მდგომარეობაში იყო. ყველა
მერე იყო ომი... ომამდე კი სიყვარული ეწვია. მარიკა ორგანო დაზიანებული ჰქონდა. ერთი კვირა წვალობდა
გვასალია და ზვიად ბარბაქაძე ერთმანეთს ადრეც ჩემი შვილი, სამი ოპერაცია გავუკეთეთ. ერთი კვირა იწვა
იცნობდნენ, მაგრამ მოგვიანებით შეუყვარდათ ერთმანეთი. რეანიმაციაში უგონოდ. 14 აგვისტოს გარდაიცვალა... შიშით
შეყვარებიდან ერთი თვის თავზე, მაისის თვეში იქორწინეს დავასაფლავეთ... უმძიმესი მდგომარეობა იყო. ქალაქის
კიდეც. ერთად სულ სამი თვე იცხოვრეს... დაბომბვას არავინ მოელოდა. მე, წარმოშობით ოსი ვარ,
მარიკა გვასალია: „ძალიან თბილი და მოსიყვარულე ჩემი ნათესავები ყველანი იქ იყვნენ, მათ ამბავს ხშირად
ადამიანი იყო, ერთი სული ჰქონდა შვილი როდის ვკითხულობდი, მათი დარდი მქონდა და რას ვიფიქრებდი,
შეგვეძინებოდა... კრწანისში იყო წვრთნებზე, როცა რომ აქ დაგვატყდებოდა უბედურება...
გაიგო, რომ ფეხმძიმედ ვიყავი და ძალიან უხაროდა... 2 ძალიან მიმძიმს ცხოვრება... ჩემი პირველი შვილი
თვის ორსული ვიყავი, რომ გარდაიცვალა... მეგობარი იყო... კეთილი და ალალი ადამიანი, გულს ამოიღებდა და
ჰყავდა გარდაცვლილი, როდესაც ნასვამი იყო, ამბობდა- მისცემდა სხვას... სამხედრო განხრით უნდოდა სწავლის
ხოლმე მასთან უნდა წავიდეო... მაშინ ამ ნათქვამისთვის გაგრძელება...“
ყურადღება არ მიმიქცევია, სერიოზულად არ აღმიქვამს... მეუღლე: „ძალიან ძნელია მის გარეშე ცხოვრება. თავს
როგორც ჩანს, წინათგრძნობა ჰქონდა...“ იმით ვიმშვიდებდი, რომ შვილი უნდა მყოლოდა, მთელი
ზვიად ბარბაქაძე ბოლოს შინ სწორედ იმ საბედისწერო ყურადღება იმაზე მქონდა გადატანილი, რომ ბავშვი უნდა
დღეს იყო, როდესაც ფოთი დაიბომბა... დაბადებულიყო და უნდა გამეზარდა.ზვიადს სურდა, რომ
შინ სულ ნახევარი საათით მიირბინა, სამხედრო ნაწილში თუ ქალიშვილი გვეყოლებოდა ლიზი დაგვერქმია... გოგონა
ტაქსით წავიდა, რომ არ დაგვიანებოდა და... წასვლიდან შემეძინა, ლიზი დავარქვი... ჯერ ძალიან პატარაა, მაგრამ
ნახევარ საათში კი... დაიბომბა კატარღა... ვცდილობ, რომ მისი სახელი და სიტყვა „მამა“ ვასწავლო...“
367
ირაკლი
მორბედაძე
1985 - 2008
ავშვი 2 წლისაა უკვე... სურათებით ცნობს მამას. დედა: „არანაირი წინათგრძნობა არ მქონია... ერთი
აიღებს ფოტოებს და კოცნის ბევრს...“ კვირის ჩამოსული იყო ბაკურიანიდან, იქ ჰყავდა ცოლ-
ირაკლი მორბედაძე ომამდე ორჯერ იყო რეზერვში. შვილი. გასვლისას ძალიან ჩქარობდა, ტირილი დავიწყე
8 აგვისტოსაც გამოიძახეს, თვალის დაუხამხამებლად გაცილებისას, მითხრა ნუ ტირი, ნერვები არ მომიშალოო...
წავიდა რეზერვში... და დაიღუპა... ხშირად ველაპარაკებოდი, მამშვიდებდა, არ ინერვიულოთ,
ირაკლი მორბედაძე თბილისში, 1985 წლის 2 აგვისტოს გარეთ ვართ ბიჭებიო. გორში სპორტულ დარბაზში იყვნენ
დაიბადა. რეზერვისტები...“
მშობლებისთვის – ოთარ და მარინა მორბედაძეებისთვის მამა: „მეუღლეს ელაპარაკებოდა ღამის სამ საათამდე.
ირაკლი პირველი შვილი იყო, შემდეგ ქალიშვილიც შეეძინათ. დილით აფეთქებისას სპორტული დარბაზის კედელი
დედა: „ძალიან მშვიდი და წყნარი ბავშვი იყო, ძალიან ჩამოიქცა, დაეცა და... ორი ბიჭი მოყვა ამ კედელში, ერთი
ჭკვიანი, სკოლაში კარგად სწავლობდა, ქუჩაში ზედმეტად ჩემი ვაჟი და მეორე კახელი ბიჭი, იმ ბიჭზე თქვეს, ცოცხალი
სიარული არ უყვარდა, კარგი სამეგობრო ჰყავდა და სულ იყო და რომ ჩამოიყვანეს მერე გარდაიცვალაო. იმ დილითვე
მათთან იყო...“ გაგვაგებინეს ირაკლის დაღუპვის ამბავი... მისმა მეგობარმა
სკოლის დამთავრების შემდეგ ტექნიკურ უნივერ დამირეკა, ვისთან ერთადაც იყო წასული. ბოლოს მანქანა
სი
ტეტში, კავშირგაბმულობის ფაკულტეტზე ჩააბარა, ვუყიდე, იმ მანქანით ჩავედი გორში... თავის მანქანით
სწორედ იქ გაიცნო მომავალი მეუღლე ირინა. გაიცნო და ჩამოვიყვანე... ძალიან კარგი ოჯახი ჰქონდათ, ძალიან
შეუყვარდათ ერთმანეთი. უნივერსიტეტის დამთავრების უნდოდა რომ 4 შვილი ჰყოლოდა. უნდოდა რომ სამსახური
შემდეგ შეუღლდნენ. დაეწყო და თვითონ მას და მის მეუღლეს აღეზარდათ შვილი.
დედა: „ირაკლი და ირინა ჯგუფელები იყვნენ. ირინა ბევრი ჩანაფიქრი ჰქონდათ მას და მის მეუღლეს, მაგრამ...“
ბაკურიანიდანაა. ირაკლი ბაკურიანში წავიდა, ძალიან დედა: „ირინას ჰქონია ცუდი წინათგრძნობა, არ უნდოდა
მორიდებული და გულჩათხრობილი ბიჭი იყო, იქიდან მისი ბაკურიანიდან გამოშვება... მერე თქვა, რომ მიდიოდა
დაურეკა თავის დას, ჩამოდი შეყვარებული უნდა გაგ მეგონა ვეღარასოდეს ვნახავდიო... სიცარიელეა მის გარეშე,
აცნოო. ბაკურიანიდან რომ ჩამოვიდნენ მაშინ გავიგე, ძნელია მის გარეშე ცხოვრება, ბავშვი გვაძლებინებს...“
რომ შეყვარებულები იყვნენ. იმ ზაფხულს დაქორწინდნენ. ირაკლი მორბედაძე 15 აგვისტოს დაკრძალეს ქსოვრისში,
ცოლის მოყვანა რომ უნდოდა, მისი ძმაკაცისგან გავიგეთ. იქ, საიდანაც მოდის მათი გვარი.
იმ ბიჭმა მოიყვანა ცოლი და მერე გვითხრა, იკასაც უნდა მამა: „პატრიოტი იყო და არც უფიქრია სადმე წასვლა.
ცოლის მოყვანაო. ნიშნობის მერე ანკარაში წავიდნენ. ჯვარი ჩამოყალიბებული პიროვნება იყო, სერიოზულად ეკიდებოდა
შემოდგომით დაიწერეს. გაზაფხულზე ბავშვი შეეძინათ. გადაწყვეტილებებს. ჭკვიანი და დამჯერი ადამიანი იყო.
სამი თვის იყო ირაკლი რომ დაიღუპა...“ დიდ პატივს სცემდა თავის მეგობრებს და მათაც ძალიან
ომამდე მშენებლად მუშაობდა. 8 აგვისტოსაც უყვარდათ. ბედნიერი ოჯახი ჰქონდა... გვიჭირს უმისოდ.
სამსახურიდან შინ, შესვენებაზე მიდიოდა, კომისარიატიდან ბავშვი 2 წლისაა უკვე, სურათებით ცნობს მამას. ჰგავს
რომ დაურეკეს და გამოიძახეს. იმ დღესვე წავიდა გორში კიდეც მამას... აიღებს მამამისის ფოტოებს და კოცნის
იმ ბიჭებთან ერთად, ვისთანაც მანამდე ჰქონდა გავლილი ბევრს...“
რეზერვი კახეთსა და კოჯორში.
371
დავით
ჯიქია
1988 - 2008
ს, თამარაშენის დაბომბვისას დაიღუპა, სწორედ სახლში რემონტის გაკეთება უნდოდა და ფულს აგროვებდა,
მაშინ, როცა ოსის გენერალს მისდევდა, იმ გენერალს, ამხანაგებთან უთქვამს, სახლში ახალ ავეჯს ვიყიდი,
რომელმაც მეგობრები დაუხოცა... რაღაცებს შევცვლი და ცოლს მოვიყვანო...~
ნანა და დაზმერ ჯიქიებს 5 ქალიშვილი ჰყავდათ, მერეღა დათო ომის დაწყებამდე ათი დღით ადრე ჩავიდა შინ.
შეეძინათ ნანატრი ვაჟი. დავითი დაარქვეს. პატარა დათო, შვებულება ჰქონდა. დედა იხსენებს, რომ დათო ჩვეულებრივ
ბავშვობაში რომ გაიძახოდა სამშობლო უნდა დავიცვაო, იქცეოდა, მეგობრებთან ერთობოდა...
ბავშვური ახირება ეგონა დედას. მერეღა მიხვდა, რომ შინიდან ბოლოს 3 აგვისტოს გავიდა. ბოლოს 5 აგვისტოს
არ ხუმრობდა, როცა სავალდებულო ჯარის მოხდის შეეხმიანა ოჯახს, ამერიკელებთან წვრთნები გვეწყება,
შემდეგ კონტრაქტი გააფორმა საქართველოსთან. დედას ტელეფონი გამორთული მექნება და არ შეგეშინდეთო.
ჯარისთვის არ ემეტებოდა ნანატრი ვაჟი. თან რცხვენოდა დედამ დაიჯერა შვილის ნათქვამი, მაგრამ...
ამის... `მინდოდა სახლში მყოლოდა, მაგრამ ვინ დამიჯერა...~ დედა: `სიტუაცია რომ დაიძაბა, ავფორიაქდი, არაფერი
ომის შემდეგ, დებმა გადაფურცლეს ბავშვობისას ვიცოდი, რა ხდებოდა მის თავს, ჩვენს თავს... ბოლოს რომ
შევსებული თავიანთი სამახსოვრო დღიურები, სადაც მელაპარაკა, დამამშვიდა, ნუ ნერვიულობ, ომში არა ვარ,
თავის სურვილებს და ოცნებებს წერდნენ. ერთ-ერთი დის ზურგს ვამაგრებთო. უფროსი დისთვის დაურეკავს და
დღიურში დათოს ჩაუწერია თავის ოცნება `დიდხანს მინდა უთქვამს, ცუდი სიზმარი ვნახე და თავს გაუფრთხილდით,
ვიცხოვრო~... რამე არ მოხდესო, ხომ იცით თქვენზე ვნერვიულობო... 10
დავით ჯიქია 20 წლის იყო. გმირულად დაიღუპა, 8 აგვისტოს დაგვირეკეს და გვითხრეს, რომ თამარაშენში
აგვისტოს, თამარაშენში, როცა მტერი ქართულ მიწას დაიღუპა, დაბომბვის დროს... დეენემით მოხდა ამოცნობა...
ბომბავდა... მშობლიური სოფლის მიწას მივაბარეთ... არ დასცალდა
დავით ჯიქია 1988 წლის 2 აპრილს დაიბადა ზუგდიდში, ჩემ შვილს არაფერი, 20 წლის ასაკში დამთავრდა მისთვის
დაამთავრა სოფელ რიყის საშუალო სკოლა. ყველაფერი, ბედნიერება... სამშობლოს შესწირა სიცოცხლე...
დედა: `ძალიან მოსიყვარულე და კეთილი იყო, ჯარიდან სულ მადლობის სიგელებს მიგზავნიდნენ _ კარგი
უკონფლიქტო, ოჯახში 6 ბავშვი იზრდებოდა და არასოდეს შვილი გაგიზრდიაო. ცუდს რომ არასოდეს ჩაიდენდა,
უკინკლავიათ. ბევრი რამ გვაკლდა, მაგრამ ჩემი შვილები ვიცოდი, მაგრამ იმაში დარწმუნებული არ ვიყავი სამ
ზრდილობით და ყოფაქცევით ყველგან გამოირჩეოდნენ. შობლოსთვის თავგანწირვა თუ შეეძლო... დაღუპვის წინ,
ერთი ბიჭი გვყავდა და როგორც შეგვეძლო ვანებივრებდით. მეგობრისთვის უთქვამს, რამდენი ჩემი თანამებრძოლი
მამამისი არასდროს ასაქმებდა, ამბობდა, ჯერ ახალგაზრდაა დაიღუპა დღეს და მე სასწაულებრივად გადავრჩიო. გვიან
და გაიხაროსო, მე შემიძლიაო და ვაკეთებო. ფეხბურთის ღამემდე ერთად ყოფილან, ის მეგობარი მიყვებოდა,
თამაში უყვარდა ძალიან...~ მოგვიანებით ჩავთვლიმეთო. ერთ საათში დაბომბვის ხმამ
სამხედრო ვალი ზუგდიდის შინაგან ჯარში მოიხადა, გამაღვიძა, გავიხედე ჩემს გვერდით არ იყო, ვიღაც ოს
შემდეგ კონტრაქტი გააფორმა, მსახურობდა მეოთხე გენერალს მისდევდა, თურმე ჩემი მეგობრები დახოცაო და
ბრიგადაში, 42-ე ბატალიონში. იმ დაბომბვის დროს დაიღუპა... ამას ცხოვრება არ ჰქვია, ეს
დედა: `ჯარში რომ წავიდა დასერიოზულდა, ფულს ტანჯვაა... მიხარია, ჩემი შვილი სამშობლოს რომ გამოადგა,
მაძლევდა, სულ მეუბნებოდა ახალი ტექნიკა შეიძინე, მაგრამ ძალიან მინდოდა ცოცხალი ყოფილიყო...~
სახლში გვჭირდებაო. ერთი გოგონა უყვარდა თურმე,
375
გოგა
ჭითანავა
1987 - 2008
ცი ნაბიჯიღა იყო სანგრამდე... და ოცის ნაცვლად ნათქვამებს მისი მეგობრები და უფროსი თაობაც. ალბათ,
ერთი ნაბიჯი გადადგა - უკვდავებისკენ... ხანმოკლე სიცოცხლე რომ ჰქონდა, იმიტომ იყო ასეთი
ომის დროს, რეზერვში რომ გამოიძახეს, განსხვავებული...“
ვეღარავინ შეაკავა. დედა ემუდარებოდა არ წასულიყო. სტუდენტობისას ორჯერ იყო რეზერვში. უნივერსიტეტი
მისთვის ეს მიუღებელი იყო – როგორ? დავიმალოო?! 2008 წელს დაამთავრა. თბილისიდან ახალი ჩასული იყო
ბიჭები იქ არიან და თვალებში როგორ შევხედოო... დედა ხობში, მობილიზაცია რომ გამოცხადდა და გამოიძახეს.
ევედრებოდა გაჩერებულიყო, ვადის ამოწურვამდე. სასტიკ დედა: „სანამ ეს ამბავი მოხდებოდა სამი დღით ადრე,
უარზე დადგა. მაინც წავიდა. მარტო ვიყავი სახლში, თავს ძალიან ცუდად ვგრძნობდი, არ
გაცილებისას სთხოვა, თავი არ გამოიჩინო, წინა ხაზზე ვიცი რა მტკიოდა, ხმამაღლა მინდოდა მეტირა, უცებ კარი
დაგაყენებენო. გაიღო და გოგა შემოვიდა, შევჩივლე, რაღაც ცუდად ვარ-
გოგა ჭითანავამ გაბრაზებულმა გადაულაპარაკა ძმას მეთქი. ჩამიხუტა. უცებ გულზე მომეშვა. მკითხა: როგორ
- ეს ქალი ოლიმპიადაზე ხომ არ მიშვებს, ომია, რასაც ხარო, უკეთ-მეთქი. გადამკოცნა, მომეფერა და მითხრა: დე,
დამავალებენ იმას გავაკეთებო. თქვა და წავიდა. მე შენი წამალი ვარო... 9 აგვისტოს ჩემი დაბადების დღეა,
8 აგვისტოს გაიხურა სახლის კარი... 9 აგვისტოს სენაკის რიცხვი ამერია და 8-ში დილით მეგონა, რომ 9 აგვისტო იყო.
ბაზას ბომბავდა მტერი. პირველ დაბომბვას გადაურჩა, გოგა რომ ადგა და არ მომილოცა, ვუთხარი გილოცავ ჩემს
მეორე დაბომბვისას კი... 20 ნაბიჯში დაეწია სიკვდილი - დაბადების დღეს-მეთქი. ჩამეხუტა, გადამკოცნა, დიდხანს
ოცი ნაბიჯიღა იყო სანგრამდე... და ოცის ნაცვლად ერთი იცოცხლე და შენი შვილების ბედნიერებით დატკბიო.
ნაბიჯი გადადგა - უკვდავებისკენ... მოვლენები ასე ცუდად რომ განვითარდა, მერე გავიგე, რომ
გოგა ჭითანავა 1987 წლის 30 ოქტომბერს დაიბადა თურმე 8 აგვისტო იყო და გოგას წინასწარ მოვალოცინე
ხობში. დაამთავრა სოფელ ხეთის საშუალო სკოლა. დაბადების დღე, ალბათ გული უგრძნობდა, რომ 9 აგვისტოს
მშობლებისთვის მეორე, უმცროსი ვაჟი იყო, თუმცა დედა ვეღარ მოესწრებოდა...“
გაიხსენებს, რომ გოგა იყო უფროსი, ვიდრე მასზე 2 წლით გოგა წავიდა. ბაზიდან არ გაუყვანიათ. ოჯახთან მთელი
უფროსი ლევანი... დღის მანძილზე ჰქონდა სატელეფონო კონტაქტი. ბოლოს
დედა: „პატარაობიდანვე ისეთი იყო – დაეყრდნობოდი. გვიან ღამით დარეკა შინ. კოდორი უკვე დაბომბილი იყო.
დიდის საქმეც რომ დაგევალებინა, თავისუფლად აკეთებდა. ძმა:„ნერვიულობდა, როგორ ხართო. ვუთხარი, მეშინია,
ისეთი იყო – სულ გვიკვირდა... ვერავინ ვერაფერს როგორ იქნებით, სად წაგიყვანენ-მეთქი. გაიცინა და მითხრა,
მოატყუებდა... მახსოვს ერთხელ ბაღიდან მოდიოდნენ შენ რამ შეგაშინა, იარაღი მე მიჭირავსო, შემრცხვა...“
გოგა და ლევანი. გოგა გაბრაზებული მოდიოდა და სურათი დედა: „ვეხვეწებოდი, შვილო თავს გაუფრთხილდი-
მოჰქონდა - ბაღში გადაუღიათ. გამოვართვი სურათი, მეთქი. მამშვიდებდა, ნუ გეშინია, ყველაფერი კარგად
ვნახე რომ სურათზე ლევანი ტიროდა. გოგას ვკითხე, იქნება და მალე სახლში ვიქნებიო. ბოლოს მითხრა, დედა,
რატომ ტიროდა-მეთქი. რა ვიცი კაცო, დედა უნდოდაო – ნუ დაჩაჩანაკდები მაგრად იყავი, ძალიან მიყვარხარ, თავი
გაბრაზებულმა მითხრა... არადა, ლევანი 2 წლით უფროსი არ დაიჩაგროო... ეს იყო მისი ბოლო სიტყვები...“
იყო გოგაზე, მაგრამ გოგა უფრო ვაჟკაცური და გამბედავი ძმა: „ჩვენი საუბრიდან ათ წუთში ჯერ ფოთი დაიბომბა,
იყო. მეხუთე კლასიდან ქალაქში მარტო დადიოდა. რასაც შემდეგ სენაკი. ბიჭები იხსენებენ, გოგა ტელეფონზე
დავაბარებდი ყველაფერს აკეთებდა. ერთხელ ლევანმა ლაპარაკობდა, უცებ ცა რომ განათდა და საშინელი ხმა
თქვა, მეც გავყვები გოგასო. მარტო ვერ ბედავდა წასვლას. გაისმა „დაწექით!“, ვინ საით გარბოდა არ გვახსოვს,
გავაყოლეთ. უკან გვიან დაბრუნდნენ. გოგა ბუზღუნებდა, დაბნეულები ვიყავითო... გოგა პირველი დაბომბვისას
ლევანს აწი არსად აღარ წავიყვანო. პატარა ბავშვივით გადარჩენილა, მეორე დაბომბვისას სანგრისკენ გარბოდა,
გული გამიწყალა, რამდენი რამე მომთხოვა, მაგრამ მაშინ დაღუპულა სანგრამდე 20 ნაბიჯი იყო დარჩენილი...“
არაფერი ვუყიდე, მოვატყუე და სახლში ისე მოვიყვანეო... ოჯახი ვეღარ უკავშირდებოდა გოგას... ამბის გასა
ბავშვობიდან ძალიან მოსიყვარულე იყო, სკოლაში რკვევად შუაღამისას წავიდნენ სენაკის ბაზაზე მამა და
საუკეთესოდ სწავლობდა...“ ძმა. არ შეუშვეს. გამთენიისას 6 საათზეღა შევიდა სხვა
სკოლის დამთავრების შემდეგ თბილისში წამოვიდა, მშობლებთან ერთად.
ტექნიკურ უნივერსიტეტში სწავლობდა მექანიკა- მამა: „ყველას ვეკითხებოდი ხომ არ გინახავთ-მეთქი.
მანქანათმშენებლობის ფაკულტეტზე. პასუხს არავინ გვცემდა ყველა დაბნეული იყო. სერჟანტს
მამა: „ხუთი წელი ცხოვრობდა დამოუკიდებლად ვკითხე, გოგა ჭითანავა სად არის-მეთქი. აქვე იყვნენ,
თბილისში და არასდროს პრობლემა არ შექმნია. ბრძნული იარაღს აბარებდნენო. თურმე იცოდა გარდაცვლილი რომ
და ჭკვიანური აზრების თქმა იცოდა. ახლა იხსენებენ მის იყო და მიმალავდა... საავადმყოფოში წავედით, იქნებ
379
დაჭრილია- მეთქი. პირდაპირ პირველ სართულზე შევედი, რომ რაღაც ხდებოდა ჩემს თავს... მოგვიანებით გავიგე ეს
სამი ჯარისკაცი ესვენა, გადაფარებული ჰქონდათ. ერთ- უბედურება...
ერთს მივუახლოვდი გადავხადე და... ჩემი შვილი იყო...“ ერთი სული მქონდა სწავლას როდის დაამთავრებდა,
დედა შინ მარტო იყო. არ იცოდა შვილის ამბავი. ქმარ- სულ აქ მეყოლება-მეთქი, თბილისიდან რომ დაბრუნდებოდა
შვილთან რეკავდა, არ პასუხობდნენ... ქუჩაში ხალხმა ეზოში შემოვიდოდა თუ არა ზურგჩანთას დააგდებდა,
იმატა. გოგასთან ერთად რეზერვში წასული მეზობლის ხელებს გაშლიდა და იტყოდა - „რა კარგია ჩემი სახლი,
ბიჭიც დაბრუნდა შინ. დედა შვილის ამბავს კითხულობდა, მიყვარს აქაურობა“... ოცნებობდა ცოლი მოეყვანა და
მეზობლის ბიჭი თავს არიდებდა გულის გამგმირავი გერმანიაში წასულიყო რამდენიმე წლით. ბევრი გეგმები
სიმართლის თქმას... ჰქონდა, მაგრამ არ დასცალდა... ცხოვრება მიდის
დედა: „ვკითხე, გოგა ხომ არ გინახავს-მეთქი, არ ვიცი უხალისოდ... ეკლესიაში დავდივარ... თვითონ ძალიან
ყველანი დავიფანტეთ და არ მინახავსო, თურმე ყველამ ეკლესიური იყო, მარხულობდა, ეზიარებოდა... ნაზიარები
იცოდა ჩემი შვილი მკვდარი რომ იყო, არ მეუბნებოდნენ... წავიდა ამქვეყნიდან... სიზმარში ხშირად ვხედავ, ერთი და
დრო გადიოდა... ქუჩაში ხალხი მატულობდა. ვხვდებოდი, იგივეს მიმეორებს - „მე ცოცხალი ვარ, ნუ გეშინია...“
380
ზვიად
კაცაძე
1980 - 2008
ერთმეტ აგვისტოს შინდისთან მომხდარი შე ცოცხლები ძლივს გადავრჩით. შემდეგ კი, როგორც ბევრი
ტაკების დროს მას დაჭრილი მეგობრები სხვა ლტოლვილი, გემით ფოთში ჩამოვედით, იქიდან კი
გამოჰყავდა სამშვიდობოს, როცა მტრის ტყვია ბაღდათის რაიონში, სოფელ რუხში ნათესავებთან მივედით.
დაეწია. მეგობრებისთვის უთქვამს, „ვიცი ვერ გადავრჩები მოგვიანებით კი პატარა სახლიც ავაშენეთ. იქ შევედით
და ჩემებს გადაეცით, რომ ყველა ძალიან მიყვარსო“. ბოლო სკოლაში. ზვიადმა ახალი მეგობრები გაიჩინა, ყველამ
შეტყობინება საცოლეს გაუგზავნა _ ძალიან მიყვარხარ, შეიყვარა. ბევრი მეგობარი ჰყავდა. სწავლის დამთავრების
მაგრამ ვგრძნობ, რომ ვეღარ გნახავო...“ შემდეგ სამხედრო სავალდებულო სამსახურში გაიწვიეს და
იამზე კაცაძე, და: „ზვიადს ყოველთვის უყვარდა წავიდა კიდევაც.
სამშობლო. ჯარში ყოფნის დროს ეს სიყვარული უფრო ძალიან უყვარდა ხატვა. თავისუფალ დროს ტაძრებს
გაუღვივდა. ალბათ, ამანაც გამოიწვია, ის, რომ კომანდოს ხატავდა. ნივთებსაც აკეთებდა. ის ძალიან მორწმუნე იყო.
სამსახურში შესულიყო და ქვეყნის სამსახურში ჩამდგარიყო. ყველა ვუყვარდით, მაგრამ განსაკუთრებით დედა უყვარდა.
მან ხომ ჯერ კიდევ ბავშვმა გაიგო რა იყო ომი. მისი ზვიადს ყოველთვის ჰქონდა ძმების ნოსტალგია, რომლებიც
უპირველესი მიზანი სამშობლოს დაცვა იყო. ძალიან უყვარდა ომის შემდეგ რუსეთში იმყოფებოდნენ და დღემდე იქ არიან.
საქართველო. ასე იტყოდა: ,,ქართველი რის ქართველია თუ მართალია, ხშირად ჩამოდიოდნენ ძმები, მაგრამ ზვიადს ეს
სამშობლოს დასჭირდა, მისი გულისთვის თავი არ გასწირაო“. არ აკმაყოფილებდა.
2006 წელს მოაწერა ხელი ოთხწლიან კონტრაქტს. სენაკის საცოლე ჰყავდა - ანა კორძაია. ძალინ უყვარდათ
მეორე ქვეითი ბრიგადის საინჟინრო ასეულში კაპრალად ერთმანეთი. ტელეფონზე ვნახეთ მისთვის გაგზავნილი
მსახურობდა. უკანასკნელად 11 აგვისტოს ვესაუბრე, მაშინ უკანასკნელი წერილი, სადაც წერდა, რომ ძალიან უყვარდა,
შინდისში ყოფილა და სწორედ იქ დაღუპულა. სანამ თვითონ მაგრამ შეგრძნება ჰქონდა, რომ ვეღარასოდეს ნახავდა.
შეეწირებოდა მტრის ტყვიას, მეგობრებს ეხმარებოდა ზვიადს წინასწარ ბინაც ჰქონდა ქუთაისში დაქირავებული.
სამშვიდობოს გასვლაში, ჭრილობებს უხვევდა თურმე. დაოჯახებას ორ თვეში აპირებდა, მაგრამ არ დასცალდა...
მტრის ტყვია ფეხში მოხვედრია, მეგობრებისთვის უთქვამს, ომი რომ დაიწყო ძალიან შეგვეშინდა. მახსოვს 11
ბიჭებო სისხლისგან ვიცლები, ვიცი მოვკვდები და ჩემებს აგვისტოს დილას, დიდი წვალების შემდეგ დავუკავშირდი.
გადაეცით, რომ ყველა ძალიან მიყვარსო. აი ეს ყოფილა მისი ხმა არ მომეწონა, ძალიან შეცვლილი იყო, მოწყენილი და
ბოლო სიტყვები. მოძღვრებს გადაუსვენებიათ თბილისში... მკაცრი ხმა ჰქონდა. შევეკითხე, ზვიად რა გჭირს, ხომ კარგად
11 აგვისტოს ანგარიშზე 3 ლარი ჩავურიცხე. მხოლოდ 6 ხართ, საჭმელი ხომ გაქვთ-მეთქი? კი კარგად ვარ, ჩვენ ახლა
თეთრი ჰქონდა დახარჯული. საცოლისთვის გაგზავნილი ვარჯიშზე ვართო. ახლა ვხვდები რა მწარედ მომატყუა.
უკანასკნელი მესიჯი. სად ეცალა შუა ომში ტელეფონზე ტელეფონი თვითონ გათიშა, ალბათ, არ ეცალა... მის მერე
სალაპარაკოდ. ასე წავიდა 28 წლის ვაჟკაცი სამზეოდან - ვეღარ დავუკავშირდით. მერე, მოგვიანებით, მეზობელი
თბილი და ტკბილი. მის პატივსაცემად სოფლის ცენტრში, ბიჭები ჩამოვიდნენ და ასე გვითხრეს, დაჭრილი უნდა იყოს
ომში დაღუპულთა გვერდით, ახალგაზრდობამ საპატიო და ეძებეთო. დედას გულმა უგრძნო... 14 აგვისტოს წავიდა
ქვა დაუდგა. გარდაცვალების მერე კი მისცეს სიგელი ზვიადის საძებნელად. სანამ ეძებდა, ჩვენთან ბაღდათის
,,გმირული მამაცობისთვის“. უფროსობა იყო მოსული და მათ შეგვატყობინეს ზვიადის
ზვიად კაცაძე 1980 წლის 25 იანვარს სოხუმში, სოფელ დაღუპვის ამბავი. დედას დავურეკეთ, ზვიადი დაჭრილი
ეშერაში დაიბადა, მრავალშვილიან ოჯახში. 5 და-ძმა მოიყვანესო, მოვატყუეთ.“
ჰყავდა. ჯერ კიდევ ბავშვობაში იწვნიეს საკუთარ თავზე დედა ყველაფერს მიხვდა... 19 აგვისტოს ქრისტიანული
ომის სისასტიკე, ზვიადი მაშინ პატარა იყო და სამშობლოს წესით დაკრძალეს სოფლის სასაფლაოზე. გმირის დედა
დაცვა არ შეეძლო, როცა შეძლო, თავიც შესწირა. მედგრად იყო. დღესაც ამბობს „ამაყი ვარ, რომ ჩემი შვილი
იამზე კაცაძე: „მაშინ ბევრი რამ გადავიტანეთ. ზვიადი სამშობლოს შეეწირაო.“
12 წლის იყო. რამდენიმე კვირა ტყეში ვიმალებოდით.
383
ზაქარია
კვირიკაშვილი
1983 - 2008
ხვისი შვილებისთვის ლოცულობდა დედა და არ შვილი ომში რომ არ გაგზავნეს, არაფერი მოუვიდოდა.
იცოდა, რომ მისი შვილი ამ დროს გააფთრებული მაგრამ ბომბი რომ ჩამოვარდა პირველი ზაქრო დაიღუპა.“
მტრის პირისპირ იდგა. გორში, რუსეთის საავიაციო ზაქრო კვირიკაშვილი 1983 წლის 6 სექტემბერს, გორის
იერიშის დროს დაიღუპა ზაქრო კვირიკაშვილი. 9 აგვისტოს რაიონში სოფელ მეჯვრისხევში დაიბადა, იქვე დაამთავრა
ღამით გმირის ოჯახიდან უკვე ტირილის ხმა ისმოდა. სკოლა. ოჯახში მესამე შვილი იყო. სკოლის დამთავრების
შვილის გმირულად დაცემის ამბავი, იმავე დღეს გაიგეს. შემდეგ ჯარში გაიწვიეს, სავალდებულო მოიხადა და
ზაქრომ სამშობლოსთან უვადო კონტრაქტი გააგრძელა. კონტრაქტით დარჩა.
თამილა საკაშვილი, დედა: „ომი რომ დაიწყო ლომისაში დედა: „ზაქროს სულ უნდოდა რომ ჯარში ყოფილიყო,
ვიყავით. კაზარმული გამოცხადდა. მისი ჯარის მეგობრებიც ჯარის მეგობრებზე გიჟდებოდა, სულ მათთან უნდოდა.
იმ დღეს ჩვენთან ერთად იყვნენ და ყველა წავიდა, სიცოცხლე უყვარდა. ბევრი აუხდენელი ოცნება დარჩა,
მარტო ზაქრო დარჩა, რადგან ხელი ჰქონდა ნატკენი, არ შეყვარებული ჰყავდა და გვითხრა, ომი რომ დამთავრდება
გამოუძახიათ. მაგრამ სულ ბიჭებზე ლაპარაკობდა, ხშირად ცოლს მოვიყვანო. მანქანის ყიდვაც უნდოდა და არ ვაყიდინე,
ურეკავდა და ეკითხებოდა რა ხდებოდა, რა მდგომარეობაში ძალიან მეშინოდა, რისი მეშინოდა არ ვიცი, ასე მეგონა,
იყვნენ. მანქანას რომ იყიდიდა რაღაც დაემართებოდა. პირველი
პარასკევს ადგა დილით და ჩავიდა გორის ჰოსპიტალში. ხელფასი მეგობრებთან ერთად დახარჯა. ყოველთვის
თავის ექიმს უთხრა, უნდა მომხსნა სახვევი ბიჭების რაღაცას მჩუქნიდა.
გვერდით უნდა ვიყოო. ექიმს უთქვამს, რომ მოგხსნა მისი დაღუპვის ამბავი იმავე ღამეს გავიგეთ. მისმა
სახვევი, მაინც ვერ იხმარ მაგ ნატკენ ხელსო. ნაწილში მეგობარმა გვითხრა. წარმოუდგენელი გრძნობა მქონდა,
წასულა, უფროსისთვის უთხოვია, მეც გამიშვითო, მასაც ვერ ვიჯერებდი, რომ ეს ჩემს თავს ხდებოდა. მასთან ერთად
სახლში გამოუშვია. მობრუნდა დაღონებული და მითხრა, დაიღუპა მისი კლასელი,ზურა ურიგაშვილი, იმ ღამესვე
ფორმა გამომიღეო. გამოიცვალა და წავიდა... მეზობლები, მოვასვენეთ ბავშვები.
მთელი სოფელი ეხვეწებოდა, რომ არ წასულიყო. ხელი სამი დღის შემდეგ დავკრძალეთ. თავზე დაგვტრიალებდა
ისევ შეხვეული ჰქონდა. სახლიდან რომ გადიოდა მაშინ თვითმფრინავი. ძალიან მძიმე პერიოდი იყო.
თქვა, მე სახლში როგორ გავჩერდე, ბიჭები ომიდან რომ აზრი დაკარგა ჩემმა ცხოვრებამ, ხანდახან რომ მივდივარ,
დაბრუნდებიან მათ თვალებში როგორ შევხედოო, რამეში მგონია რომ გვერდით მომყვება. “
მაინც გამოვადგები და დავეხმარებიო. უფროსს რომ არ დედას ტკივილი არ ტოვებს, მისთვის 9 აგვისტოს
მოეშვა საიარაღოს გუშაგად დააყენეს. გორში იყო იმ ყველაფერი დამთავრდა, მხოლოდ შვილის სახელის
ღამეს. დაგვირეკა და გველაპარაკა, ნუ გეშინიათ არაფერი უკვდავსაყოფად ცოცხლობს, შვილის, რომელმაც ომში
არ მოხდება, მალე დამთავრდება ყველაფერიო. მისთვის მეგობრები არ დატოვა და მათთან ერთად გმირის
მართლაც მალე დამთავრდა სიცოცხლე... 9 აგვისტოს 11 წოდებით შევიდა სავალდებულო სამსახურში, ამჯერად
საათზე დაიღუპა. სამშობლოსთან უვადო კონტრაქტით.
სხვისი შვილებისთვის ვლოცულობდი, მეგონა ჩემი
387
ფილიპე
მგალობლიშვილი
1976 - 2008
აგვისტოს ერგნეთის ტეკთან ავტომანქანების ზედმეტია.
კოლონა მიდიოდა. ზაზა ერთ-ერთ მანქანას ომში დაღუპული ყველა ბიჭი გმირია, მაგრამ, რაც
მართავდა... ახალი ნაოპერაციევი ფეხი ჰქონდა, ფილიპემ გააკეთა ომში, მილიონში ერთი ვერ გააკეთებდა...
მაგრამ ომში მაინც წავიდა. გამოგადგებითო, უთქვამს 21–ბატალიონის მეთაური შალვა დოლიძე იყო. 7 აგვისტოს,
მეგობრებისთვის. საჰაერო დაბომბვის დროს დაიღუპა, გამთენიისას რომ განგაში გამოცხადდა, ყველა გამოიძახეს.
ქორწინების მეცხრე წლისთავზე. როცა ნაწილში მისულა, ყველა ემზადებოდა, ფილიპე, რომ
ჩხიკვიშვილი თამარი, მეუღლე: „ბოლოს 6 აგვისტოს დაუნახავთ ასეთ მდგომარეობაში – მეთაურს უთქვამს:
მელაპარაკა. ძალიან თბილი და მოსიყვარულე იყო, მაგრამ სად მიდიხარო... „რას ჰქვია სად მივდივარ, `პედალზე~ ხომ
მაშინ, რომ ველაპარაკე ტელეფონით, ისეთი ცივი და მაინც მივაჭერო“. ნაოპერაციები მაინც წავიდა~.
გაყინული ხმა ჰქონდა, ვერ მივხვდი რატომ იყო ასეთი... ფილიპე მგალობლიშვილი 1976 წელს, წყალტუბოში
ვუთხარი დაწყნარდი კიდევ დაგირეკავ-მეთქი... იმის მერე დაიბადა. მესამე შვილი იყო. ორი ქალიშვილის შემდეგ
ვურეკავდი, მაგრამ ტელეფონი უკვე გათიშული იყო. ოჯახს ნანატრი ვაჟი შეეძინა. წყალტუბოს მეორე საშუალო
სად იყო და როგორ იყო არ მეუბნებოდა... 7 აგვისტოს სკოლა დაამთავრა. კარგი მოსწავლე ყოფილა. ორი წელი
ბავშვებთან ერთად ურეკში ვიყავით. ჩვენი მეგობარი ქუთაისში შინაგან ჯარში იმსახურა. მადლობის წერილები
გოგოა, მეოთხე ბრიგადაში მუშაობს, იმან დამირეკა და და სიგელებიც უხვად ჰქონდა.
მითხრა, ვაზიანი დაბომბესო... მირეკავდნენ ნათესავები და ჩხიკვიშვილი თამარი, მეუღლე: „1999 წელს დავქო
ზაზას ამბავს მეკითხებოდნენ. ამ დროს უკვე გამორთული რწინდით. მე წარმოშიბით გურიიდან ვარ. 22 დეკ ემბერს
ჰქონდა ტელეფონი. ნათესავები მამშვიდებდნენ, ნუ საერთო ახლობლის ოჯახში გავიცანით ერთმანეთი.
გეშინია, ფილიპე არც დაჭრილების სიაშია და არც მაშინ ფილიპე 22 წლის იყო. 7 აგვისტოს ვიქორწინეთ.
გარდაცვლილებშიო. 10 აგვისტოს, იმ ტყვიების ზუზუნში, ალბათ, სიმბოლური დამთხვევა იყო ისიც, რომ ზუსტად 9
ბიძაშვილმა და მეზობელმა ღამე ჩამოასვენეს გურიაში... წლის თავზე მოხდა ეს უბედურება... ფილიპე 7 აგვისტოს
ყველას სცოდნია, მაგრამ არაფერს გვეუბნებოდნენ... მეორე დაიღუპა...
დღეს გავიგეთ... 15 აგვისტოს, სოფელ ერგნეთში, დედათა 23 წლისა მამა გახდა, წლისთავზე გოგონა, ნინო
მონასტრის ეზოში დავკრძალეთ... შეგვეძინა, 11 თვის შემდეგ კი ბიჭი - ნიკა. მაშინ
ამბობენ, დრო ყველაფრის მკურნალიაო, მაგრამ არა. კონტრაქტები არ იყო, მაგრამ სულ მივლინებაში უწევდა
ყოველდღე უფრო მიმძაფრდება ეს ტკივილი... ყოფნა. ძალიან მოსიყვარულე იყო.
ბოლო პერიოდში უფრო თბილი და მოსიყვარულე შინაგან ჯარში, ნებისმიერ სარდალს, რომ ჰკითხოთ,
გახდა. მისმა მეგობრებმა მითხრეს, რომ ბოლო პერიოდში ახლაც გეტყვიან ვინ იყო ფილიპე.“
სამსახურში ძალიან ხშირად გახსენებდაო. `ძმობის ყლორტი თუკი ფეხ-ქვეშ გავთელეთ,
იმ ღამეს, როცა ომი დაიწყო, სახლში მარტო არ თვალს როგორღა გავუსწორებთ ერთმანეთს~
გაჩერებულა, მეგობრისთვის დაურეკავს და ჩემთან – ეს არის სტრიქონები ლექსიდან, რომელიც ფილიპემ
ამოდიო უთქვამს. კომპიუტერთან დამჯდარა და სიმღერებს მეცხრე კლასში დაწერა, მაშინ, როდესაც ქართულ-ოსური
იწერდნენ, ყოველ მეორე სიმღერაზე ამბობდა თურმე, ეს კონფლიქტი დაიწყო. სამშობლოს სიყვარულს მაშინ ლე
თამუნას უყვარსო... ქსებით გამოხატავდა, წლების შემდეგ კი სიცოცხლე
ფეხის თითზე ოპერაცია ჰქონდა გაკეთებული, ანაცვალა ქართულ მიწას.
ფეხსაცმელსაც ვერ იცვამდა, ბატინკზე, ხომ ლაპარაკიც
391
გიორგი
რომელაშვილი
1978 - 2008
რაკლი რომელაშვილმა აგვისტოს ომში ორი შვილი ვიბრძოდი და უარი არასოდეს მითქვამს წასვლაზე, მით
გაუშვა. გზა ორივეს დაულოცა, თუმცა უკან უმეტეს თვითონ უნდოდა ორივეს წასვლა~.
მხოლოდ ერთი დაუბრუნდა... გიორგი რომელაშვილი გიორგი ძმასთან ერთად მსახურობდა, ერთ დღეებში
სამშობლოს გმირად დარჩა. მორიგეობდნენ. სახლში ყოველ პარასკევს მოდიოდნენ
გიორგი და მისი ძმა ერედვში დაიბადნენ. სკოლაც იქვე და კვირას ისევ სამსახურს უბრუნდებოდნენ. ბოლოსაც
დაამთავრეს და მერე ორივე ერთად წავიდნენ ჯარში... ერთად ჩამოაკითხეს მშობლებს, 4 აგვისტოს. გიორგი
ჯარში მსახური ორივეს ბავშვობის ოცნება იყო. 1991 ყოველ კვირას ისე მიდიოდა, თითქოს ბოლოჯერ ხედავდა
წლიდან ერედვში მუდმივად დაძაბული მდგომარეობა იყო. საკუთარ სახლს, ოჯახს, მშობლებს და მეუღლეს, რომელიც
ამის გამო მათ სწავლაც ხშირად უწყდებოდათ და დროებით გარდაცვალებამდე სამი თვით ადრე მოიყვანა...
დეიდასთან მიდიოდნენ ხოლმე, სხვა სოფელში... გიორგიმ 9 აგვისტოს გიორგის ხმა მშობლებმა უკანასკნელად
პირველად იარაღი ხელში სოფლის საზღვრის დასაცავად გაიგონეს... დაღუპვამდე ათი წუთით ადრე...
აიღო. მაშინ ის ჯერ კიდევ პატარა იყო, თუმცა საზღვარზე ირაკლი რომელაშვილი:
მაინც მორიგეობდა. საკუთარ სოფელს და ოჯახს იცავდა `29 წლის იყო, რომ დაიღუპა. ბოლოჯერ ზუსტად ათი
მტრისგან... წუთით ადრე ველაპარაკე და ტელეფონიც გაითიშა... ჯერ
ირაკლი რომელაშვილი, მამა: ერთს ველაპარაკე და მერე მეორეს. რომ ვუთხარი თავს
`ძალიან წყნარი ბავშვი იყო. ძალიან კარგად სწავლობდა. მოუფრთხილდით-მეთქი, მიპასუხა, ჩვენ კი ვუშველით ჩვენ
განსაკუთრებით მათემატიკა უყვარდა. როგორც კი სკოლა თავს და თქვენ ახლავე დატოვეთ სოფელი, მანდ გაჩერება
დაამთავრა, მაშინვე მოუვიდა მოწვევა ჯარიდან და წავიდა აღარ შეიძლებაო... ეს მითხრა და გაითიშა კიდეც... მერე
კიდეც. ახალციხეში იყო ერთი წლის განმავლობაში. გაუჩერებლად ვრეკავდი, მაგრამ ვეღარ დავუკავშირდი.
შემდეგ თბილისში გადმოიყვანეს. სასაზღვრო დაცვის სახლში ვერ გავჩერდი და მაშინვე გორში წავედი... იქ რომ
თანამშრომელი იყო. ორი წლის მერე დაბრუნდა ერე მივედი, ჩემი ბიჭების მეგობრები დავინახე, მივედი მათთან
დვში, ჩვენთან, და აქ იყო გარკვეული პერიოდი. 2004 და მითხრეს ეს ამბავი... სმენის შეცვლის დრო იყო, ორივე,
წელს დაიწყო არეულობა და იარაღით ხელში იდგა ტყვია-წამალს უგზავნიდნენ თავის ბატალიონს. მათთან
საზღვარზე, მორიგეობდა ხოლმე... იმ პერიოდში გაიცნო ერთად ალბათ, კიდევ 20-25 ბიჭი იყო. უცებ მოუახლოვდა
ქართველი ჯარისკაცები, რომლებიც ასევე საზღვარზე ვერტმფრენი და აფეთქება მოხდა~.
მორიგეობდნენ. დაუმეგობრდა ძალიან და თან ჩვენც ძმა: `მე წავიქეცი, გიორგი წამოხტა, ხელი დამარტყა
სულ შიშის ქვეშ ვიყავით, ამ დაძაბული სიტუაციის გამო. და მითხრა: დროზე, გავიქცეთო... ამ დროს მე გონება
სწორედ ამიტომ გადაწყვიტა და გვითხრა, მაინც სულ დავკარგე, თურმე მანქანაში ჩამსვეს... გონზე რომ მოვედი
იქ ვარ და ბარემ კონტრაქტს გავაფორმებო. ეს იყო 2006 ჩემი ძმა დავინახე... უკვე დაღუპული იყო...“
წელს. გადაანაწილეს გორის ჯავშანსატანკო ბატალიონის დღეს რომელაშვილების ოჯახში წლის და სამი თვის
ასეულში, დაზვერვაში. კაპრალი იყო წოდებით. ცოტა ხნის გიორგი რომელაშვილი იზრდება...
მერე წავიდა მისი ძმაც. მეც ომის ვეტერანი ვარ, ცხინვალში
395
ამირან
1978 - 2008
რგნეთთან ჩამოგდებულ ჭურვს ემსხვერპლა 30 წლის ჩემებს, იმ დღესვე გავყევი. 2002 წელს დავოჯახდით, ამ
ამირანი. უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე ებრძოდა დროს სამთავრობო დაცვაში მუშაობდა. ნორმალურად
სიკვდილს, მაგრამ ჭრილობა იმდენად მძიმე ვცხოვრობდით. ორი გოგონა გაგვიჩნდა, მარიამი და
აღმოჩნდა, რომ მისი გადარჩენა ვერ მოხერხდა. მოწამლული თამთა. უფროსი 7 წლის არის და უმცროსი 3 წლის. ძალიან
ჭურვის ნამსხვრევი თვალთან ჰქონდა მოხვედრილი. მოსიყვარულე მამა იყო, გიჟდებოდა თავის შვილებზე...
მეგობრებმა ბრძოლის ველს გაარიდეს, მაგრამ სიკვდილს ძალიან უნდოდა ბიჭი...
ვერ გადაურჩა. 2006 წელს კომანდოსში ჩაირიცხა. მანამდე რამდენჯერმე
კალანდაძე ნათია, მეუღლე: „ 6 აგვისტოს დილას გავიდა სცადა ბედი, მაგრამ არ გაუმართლა. ბოლოს, როგორც
სახლიდან. როგორც ყოველთვის, იმ დღესაც ჩვეულებრივ იქნა, მიიღეს. მეორე ქვეითი ბატალიონის საინჟინროში იყო.
გვითხრა, საღამოს სახლში ვიქნებიო... საღამოს კი წოდებით კაპრალი.
სენაკიდან დამირეკა და მითხრა, ვეღარ მოვდივარ წელიწადი და სამი თვე იყო გასული, რაც კონტრაქტი
ნაწილიდან, გავდივართ, ომი დაიწყოო. ვერ ვიჯერებდი, გააფორმა.
მეგონა მატყუებდა... ეს იყო ჩვენი ბოლო საუბარი. იმ ბოლო პერიოდში, ომამდე, ძალიან შეიცვალა, საერთოდ
წუთიდან 24 საათი ტელეფონი მეჭირა ხელში და მასთან ძალიან მოსიყვარულე მამა და მეუღლე იყო, მაგრამ ბოლო
დაკავშირებას ვცდილობდი, მაგრამ ამაოდ. ვერც მის დროს განსაკუთრებულად თბილი გახდა... სხვათა შორის
მეგობრებს დავურეკე. ყველას გათიშული ჰქონდა... ერთხელ თქვა, რაღაც საშინელი სიზმარი ვნახე და დიდხანს
როგორც მერე გავიგე, ერგნეთთან, 7 აგვისტოს, ვერ ვიცოცხლებო... ძმისთვის უთქვამს, ჩემს შვილებს შენ
პირველივე დღეს დაჭრილა თვალთან. პირველად რომ უნდა მიმიხედოო... საშინელი წინათგრძნობა ჰქონდა. მე
ჩამოაგდეს ბომბი მაშინ დაიჭრა, რამდენიმე დაღუპულა. საერთოდ არ ვფიქრობდი ცუდზე. აზრადაც არ გამივლია,
თბილისში ჩამოიყვანეს, ოპერაცია გაუკეთდა, მაგრამ რომ შეიძლება ომი დაწყებულიყო, მით უმეტეს, ამირანის
მოწამლული ჭურვები ყოფილა და ანასხლეტებმა ორგა სიკვდილს, ვერაფრით წარმოვიდგენდი.
ნიზმში მოწამვლა გამოიწვია... ძლიერი ორგანიზმი ჰქონდა, ბოლოს სახლში 5 აგვისტოს იყო მოსული. 6-ში წავიდა და
მაგრამ იმ შხამს ვეღარ გაუძლო. 8 აგვისტოს დაიღუპა...“ სამუდამოდ დაგვტოვა... 10 აგვისტოს სასწრაფოს მანქანა
ამირან შაინიძე 1978 წლის 1 მარტს, ქობულეთის რომ გაჩერდა სახლთან, მაშინვე მივხვდით, რომ უბედურება
რაიონში, სოფელ ჯიხანჯურში დაიბადა, მეორე შვილი იყო. დაგვატყდა თავს...
2002 წელს დაოჯახდა და 2 ქალიშვილი შეეძინა - მარიამი ჯიხანჯურში დავკრძალეთ...
და თამთა. ცხოვრება რთულია, მაგრამ მე ვამაყობ იმით, რომ
კალანდაძე ნათია, მეუღლე: „შემთხვევით მოხდა ჩვენი გმირის მეუღლე ვარ. მან საქართველოსთვის გაწირა თავი“.
გაცნობა და ძალიან მალე ვიქორწინეთ... მალევე დავკარგე... მამა გოგონებს ძალიან ენატრებათ... პატარას სჯერა,
პირველად ბათუმის ბულვარში შევხვდით ერთმანეთს. რომ მამა დაბრუნდება... ყოველდღე მიდიან საფლავზე და
მეხუთე შეხვედრაზე ცოლად გავყევი. ცოტა დრო გვქონდა ყვავილები მიაქვთ. მათ საამაყო წოდება აქვთ - გმირი მამის
შეყვარებულობის პერიოდი, მაგრამ ბევრი არც მიფიქრია. შვილები.
როდესაც ჩვენს ოჯახში მოვიდა და ჩემი ხელი სთხოვა
399
ილია
შეყლაშვილი
1984 - 2008
აპრალი ილია შეყლაშვილი შინდისში დაღუპული ოთხწლიან კონტრაქტს ამთავრებდა. კონტრაქტს უკვე
გმირებიდან ერთ-ერთია. სნაიპერის ტყვია მას მაშინ ხელი რომ მოაწერა, მაშინ უთხრა მშობლებს, ჯარში
დაეწია, როდესაც დაჭრილი თანამებრძოლები შუა წავედიო. პირველად ვაზიანში იყო, მერე ქუთაისში 1 წელი
ცეცხლიდან გაჰყავდა. „მკერდით იცავდა ხალხს, დაჭრილები და დანარჩენი, ყველაზე დიდი დრო, სენაკში გაატარა.
გამოჰყავდა, გმირულად იბრძოდა“ - თანამებრძოლების დაოჯახებული არ იყო. ისევ ჯარში დარჩენას აპირებდა,
ნათქვამი ამ სიტყვებით ინუგეშებს ილიას ოჯახი თავს. მათ ოღონდ სხვა მიმართულებით უნდოდა წასვლა. მეც
იციან, რომ ილია სამშობლოსთვის დაღუპული გმირია. სავალდებულო ჯარში ვიყავი ზუგდიდში, იქაც მაკითხავდა
აკაკი შეყლაშვილი, ძმა: „11 აგვისტოს შინდისში 17 ხოლმე. ბოლოს სახლიდან 4 რიცხვში გავიდა. ჩვენი და
დაღუპული ბიჭიდან ერთ-ერთი იყო. ერთი ტყვია ჰქონდა გერმანიაში მიდიოდა, გააცილა და წავიდა.
მოხვედრილი. სნაიპერმა ესროლა. 10 რიცხვში რამდენჯერმე დედაჩემი და მამაჩემი რაჭაში ცხოვრობენ. დედას არ
მამაჩემთან დაურეკავს. მას მერე ვეღარ დავუკავშირდით. ვეუბნებოდით, რომ ომში იყო. მერე კი ყველაფერი გაიგო...
11-ში რომ დავრეკეთ, გვითხრეს დაიღუპაო. 15-ში ღამე ძმა ძალიან მაკლია. არც ღამე გავა და არც დღე, რომ
გადმოვასვენეთ თბილისში. არ გამახსენდეს. ჯარში რომ იყო, ვიცოდი, არაფერი
მასთან ერთად ვინც იყვნენ, ის ბიჭები გვიყვებოდნენ გაუჭირდებოდა, მაგრამ ახლა, რომ აღარ არის, სულ
მერე, გმირულად იბრძოდაო, ბევრი გადაურჩენია.“ სხვანაირად ვარ, ძალიან მიჭირს. 11-ში დაიღუპა და 23-
ილია შეყლაშვილი, 1984 წელს, თბილისში დაიბადა. ში დაბადების დღე ჰქონდა, 25 წლის უნდა გამხდარიყო.
პირველი შვილი იყო. დედმამიშვილებში თავიდანვე ყვე სოფელში ვაპირებდით აღნიშვნას.“
ლაზე სამაგალითო. თბილისის 192–ე სკოლაში სწავლობდა. ილია შინდისის გმირია, საბედისწერო შინდისის, რომელიც
სკოლის დამთავრების შემდეგ სამთავრობო დაცვაში აგვისტოს ომში გმირების სასაფლაოდ იქცა. ბევრი წელი
მოიხადა სავალდებულო სამსახური და ოთხწლიანი გავა, სამშობლოსთვის დაცემული ბიჭების სახელებს წლები
კონტრაქტი გააფორმა. ლეგენდად აქცევს, მათი სახელი კი ისტორიაში შევა.
აკაკი შეყლაშვილი: „7 თვე ჰქონდა დარჩენილი და
403
ლევან
თეფანია
1979 - 2008
მირის გოგონამ მამის დაღუპვის დღეს ამოიდგა ენა - დაიბადა მარიამი...“
დაიძახა „მამა“ და ატირდა... ლევან თეფანია შინ ბოლოს 6 აგვისტოს იყო. ნატა
ის, ცხრაში დილით, ათ საათზე ელაპარაკა გაიხსენებს, რომ ლევანს გული უგრძნობდა...
მეუღლეს, ამშვიდებდა, მალე დავბრუნდებითო. თან მეუღლე: „უხასიათოდ იყო, არ უსაუზმია ისე წავიდა
ეხვეწებოდა - ბავშვს მიმიხედეო. პატარა ნინიკო მაშინ ათი ნაწილში. სამხედრო ნაწილამდე სულ ფეხით დადიოდა,
თვის იყო, იმ დღეს თქვა პირველად - „მამა“ და ატირდა... დაახლოებით 4 კილომეტრშია ჩვენგან ნაწილი... წინა
ლევან თეფანია მეუღლესთან საუბრიდან ზუსტად ერთ საღამოს ბიჭებისთვის უთქვამს, რამე რომ მოხდეს და ომი
საათში იმსხვერპლა რუსის ნასროლმა ტყვიამ... დაიწყოს, ცოცხალი ვერ გადავრჩებიო... ჩემთან არაფერი
ლევან თეფანია 1979 წლის 21 აგვისტოს დაიბადა უთქვამს... ჩემი დედამთილი იყო უცნაურად აფორიაქებული,
სენაკში. ადგილს ვერ პოულობდა, რაღაცას ნერვიულობდა, მაგრამ
ნატა ყალიჩავა, მეუღლე: „ბავშვობაში ძალიან დინჯი თვითონაც არ იცოდა რას... მე რატომღაც დარწმუნებული
ყოფილა, ქუჩა არ ჰყვარებია, სწავლითაც კარგად ვიყავი, რომ შინ მშვიდობით დაბრუნდებოდა, მაგრამ
სწავლობდა, გვერდში ედგა მამას, საოჯახო საქმეებში სენაკის ბაზის დაბომბვის შემდეგ შიშმა ამიტანა, მაგრამ
ეხმარებოდა... მაინც იმედი მქონდა, რომ გადარჩებოდა...
ქალაქში სეირნობისას მეგობარმა გამაცნო, მაშინ ცხრაში დილით ველაპარაკე, მითხრა, მალე მოვბრუ
მეცხრე კლასში ვსწავლობდი, ლევანი 20 წლის იყო, ნდებითო. მეხვეწებოდა ბავშვს მიმიხედეო. ეს იყო დილით
სავალდებულო ჯარში მსახურობდა - სენაკის ბაზაზე. ათ საათზე. თორმეტზე კი ცხინვალში, ხეთაგუროვზე
რამდენიმე თვეში გამომიტყდა, მიყვარხარო. მე კარგა დაიღუპა... მისმა მეგობარმა გვითხრა, ზურგიდან
ხანს მხოლოდ მეგობრული გრძნობა მქონდა მის მიმართ, ნასროლი ტყვიით არის მოკლულიო. რუსებმა, რომელიღაც
დროთა განმავლობაში მეც შემიყვარდა. ისეთი ადამიანი სოფელში შეიტყუეს და ჩაცხრილესო. არტერიაში ჰქონდა
იყო არ შეიძლება არ შემყვარებოდა. ექვს წელიწადზე მოხვედრილი ტყვია. მთელი დღე ვურეკავდით, მაგრამ ვერ
მეტხანს გაგრძელდა ჩვენი შეყვარებულობის პერიოდი... ვუკავშირდებოდით, გამორთული ჰქონდა... ნინო მაშინ ათი
ჯარის მოვლის შემდეგ თურქეთში წავიდა სამუშაოდ, თვის იყო, ლაპარაკიც არ იცოდა. იმ დღეს თქვა პირველი
არაფერი გამოუვიდა, მალევე დაბრუნდა უკან... მახსოვს, სიტყვა „მამა“ და მთელი დღე ტიროდა. გაოცებული ვიყავით
რომ დაბრუნდა, ჩემი დაბადების დღე იყო. დამირეკა და ყველანი, რა ატირებსო. როგორც კი გავიგეთ ლევანის
შეხვედრა მთხოვა, ჩემთან სახლში ამოსვლა მოერიდა, ვერ გარდაცვალების ამბავი, ბავშვმა ტირილი შეწყვიტა. სულ
გავედი შესახვედრად, სტუმრები მყავდა... მერე სახლის მიდიოდა სურათთან და ეფერებოდა მამა-მამაო... თუ რამე
კართან მოვიდა და ძალიან ლამაზი საჩუქარი მომართვა... ხელში ჩაუვარდებოდა კანფეტი, ან ხილი, მამის სურათთან
კარგა ხანს პრობლემების გამო ვერ ვქორწინდებოდით, მიჰქონდა და დებდა. ამბობდა: მამას უნდაო... რაც
შემდეგ ძმები ამოუდგნენ გვერდში და დავქორწინდით... წამოიზარდა, დასჩემდა ვინმე ტკბილეულს რომ მისცემს
ლევანი 27 წლის იყო, მე - 21-ის... წელიწადი და 8 თვე და ჰკითხავ საიდან მოიტანეო, ამბობს მამამ მომცა, მამამ
ვიცხოვრეთ ერთად...“ მომიტანაო... ხშირად ფანჯარაში იყურება და რომ ვკითხავ,
2007 წლის იანვარში ლევან თეფანია ჯარს დაუბრუნდა რას უყურებ-მეთქი, მეუბნება - მამა მოვა და ველოდებიო...
- კონტრაქტი გააფორმა სამშობლოსთან. უთქვამს, ერთ ხშირად მეკითხება, მამა სად წავიდა, როდის მოვა? ვეუბნები,
მშვენიერ დღეს სამშობლოს დავჭირდებითო და წასულა. რომ ზეცაშია და იქიდან უყურებს და იცავს მას....“
მეორე ქვეით ბრიგადაში მსახურობდა. ლევანს ორი ძმა ჰყავდა და ნატვრად ჰქონდა სამივე ძმას
მეუღლე: „ბავშვი რომ შეგვეძინა უზომოდ გახარებული ერთ სახლში ეცხოვრათ, ერთ დიდ ოჯახად...
იყო, საოცრად ფაქიზად უყურებდა, ხმას ვერ იღებდა, ნატა, ლევანის მეუღლე: „ლევანის ორივე ძმა, ირაკლი
არასოდეს უთქვამს ბიჭი მინდაო, შვილი შვილიაო. თვალები და ალექსანდრე, ლევანის დაღუპვის შემდეგ დაოჯახდნენ,
უბრწყინავდა. სახელი მან დაარქვა - ნინო. სულ იმას დღეს ყველანი ერთად ვცხოვრობთ, ისე, როგორც ლევანს
ამბობდა, კარგად უნდა ისწავლოსო... დარწმუნებული ვარ უნდოდა... ძალიან ძნელია ჩემთვის მის გარეშე ყოფნა...
ლამაზი გოგო იქნებაო... ლევანის დაღუპვის შემდეგ გავიგე, ერთმანეთისთვის ვყოფილვართ შექმნილი და ასეთი ბედი
რომ მეორე შვილი მეყოლებოდა. ისე გარდაიცვალა არ გვქონია, ყველაფერი ღვთის ნებაა...“
იცოდა მეორე შვილის მამა რომ გახდებოდა. 8 თვის მერე
407
ზაურ
თენიეშვილი
1986 - 2008
აურ თენიეშვილი ცხინვალში სნაიპერის ტყვიამ `ძალიან ვინერვიულე რომ წავიდა. ვურეკავდი, მაგრამ
იმსხვერპლა, მანამდე კი, საკუთარი სიცოცხლის ოთხ საათზე უკვე გაითიშა ტელეფონი. გზაზე რომ მიდიოდა
ფასად, თანამებრძოლები გადაარჩინა.... უკან არ მოუხედავს, ადრე სულ იხედებოდა, თავდახრილი
სულ რაღაც 21 წლის იყო, თუმცა ცხოვრებაში იმაზე მივიდა ტაქსამდე, უცებ ტირილი ამიტყდა, ეტყობა გულმა
ბევრად მეტის გაკეთება მოასწრო, ვიდრე მის ასაკს მიგრძნო. იმ ღამეს, სანამ ბაზაზე გამოცხადდებოდა,
შეეფერება... სწავლა, სამსახური, ოჯახის რჩენა და, ლომბარდში გაუვლია, ტელეფონი დაულომბარდებია.
რაც მთავარია, ქვეყნისთვის სამაგალითო თავდადება... უთქვამს, მე თუ ვეღარ დავბრუნდი ჩემს დეიდაშვილს
კაპრალ ზაურ თენიეშვილს, როგორც დედისერთას, სა დაურეკეთ და ის გაიტანს, არ დამიკარგოთო. მართლაც, 10
ვ
ა
ლდებულო სამხედრო სამსახური არ ეხებოდა, თუ დღის მერე დამირეკეს ლომბარდიდან და მითხრეს, თქვენი
მცა კომისარიატში საბუთების შესავსებად მისული ნომერი მოგვცაო. ამ დროს უკვე დაკარგული იყო, ვეძებდით,
ახალგაზრდა, მოულოდნელად სამხედრო სამსახურით ავუხსენი ომშია ქალბატონო, გამოჩნდება, მაგრამ ხვალვე
დაინტერესდა... დედის წინააღმდეგობის მიუხედავად, ჩამოვალ და გავიტან-მეთქი. სადღაც 3 დღე დამაგვიანდა,
გადაწყვეტილება არ შეუცვლია, კონტრაქტი გააფორმა და მაგრამ არ გაუყიდიათ. ის ტელეფონი რომ არ დაგვრჩენოდა
შეიარაღებულ ძალებში რიგითი ჯარისკაცის სტატუსით ზაურის ფოტოებიც არ გვექნებოდა~.
ჩაეწერა. ზაურს მამა დაბადებამდე გარდაეცვალა, პირველი ნანი თენიეშვილი:
ჯგუფის ინვალიდი დედის და მოხუცი ბებიის რჩენა 12 `7 აგვისტოს მირეკავს ჩემი დისშვილი, დეიდა ომი
წლიდან საკუთარ თავზე აიღო. მის მშობლიურ ოზურგეთში, დაიწყოო, მაშინვე აღმომხდა – ვაიმე, მგონი დავიღუპეთ-
დღესაც კარგად ახსოვთ, როგორ აგროვებდა პატარა მეთქი~.
ბიჭი ჯართს და როგორ ცდილობდა ოჯახისთვის ყოფა ომი დაიწყო, სამხედრო ნაწილებიდან ჯარისკაცები ცხელ
შეემსუბუქებინა. სკოლის დამთავრების შემდეგ ტექნიკუმში წერტილებში გადაჰყავთ. მათ შორისაა, 21 წლის კაპრალი,
მოეწყო, სტომატოლოგიის განხრით, კაბინეტის გახსნაზეც ზაურ თენიეშვილი... ის ნაღმმტყორცნელი გახლდათ და
ფიქრობდა... ხელფასი საკუთარ თავზე მეტად ოჯახისთვის ცხადია, მისმა ეკიპაჟმა პირდაპირ ცხინვალისკენ აიღო
და მეგობრებისთვის ემეტებოდა. გეზი... ცხინვალშივე დაეცა გმირულად, თუმცა მანამდე
ნანი თენიეშვილი, ზაურის დედა: რამდენიმე დაჭრილის სიცოცხლე გადაარჩინა, მათ
`წინააღმდეგი ვიყავი ჯარში რომ წასულიყო, მაგრამ გამოსაყვანად ომის ქარ-ცეცხლში ორჯერ შევიდა, მეორე
არ დაიშალა. ვაზიანში გაანაწილეს, სულ 8 თვე იმსახურა. ცდა ტრაგიკულად დასრულდა. ომშიც დედაზე ფიქრობდა
პირველად სამი თვის ხელფასი ერთად მისცეს. იმ დროს და ცდილობდა მას არ ენერვიულა. 7 აგვისტოს დაურეკა
გამზრდელი ბებია დაეღუპა, რომელსაც ხანდახან ჩემს წინ და უთხრა – უსაფრთხოდ ვარ, შენ ნუ ინერვიულებო.
აყენებდა. ბებიის დაკრძალვას მოახმარა პირველი ხელფასი. რამდენიმე დღეში ნანი თენიეშვილი ხილული სასწაულის
ვაზიანში სამხედრო სამსახურის შემდეგ რუსთავში მომსწრე გახდა, ეს 9 აგვისტოს მოხდა, მაშინ, როცა ზაური
დეიდაშვილთან რჩებოდა... პირველად სწორედ მას გაუმხილა ბრძოლის ველზე დაეცა.
შეყვარებულის შესახებ. ერაყშიც უნდოდა წასვლა, მაგრამ ნანი თენიეშვილი:
სწორედ შეყვარებულის გამო გადაიფიქრა, მალე ცოლადაც `მატყუებდა გორში ვარო, შეყვარებულისთვისაც
აპირებდა მოყვანას~. დაურეკავს – არ შეგეშინდესო. ტელეფონში გავიგონე მისი
ეკა ვეფხვაძე, დეიდაშვილი: ბოლო სიტყვები – არ შეგეშინდეს, მალე დავბრუნდები
`შეყვარებული ჰყავდა, სექტემბერში აპირებდა მოყვანას. სახლშიო. 9-ში დილით ტელევიზორი ჩავრთე, კარისკენ
ტელეფონით გაიცნო ქუთაისელი გოგო, მაგრამ.... მისი გავიხედე და მომელანდა სამხედრო ფორმით, ინსტინქტურად
გარდაცვალების შემდეგ დავუკავშირდი ამ გოგოს, 16 წლის წამოვხტი, ვიკივლე ზაური-მეთქი, რომ მივედი უკვე აღარ
ბავშვი იყო, ახლაც გვაქვს კონტაქტი~. იყო. სასწაული მოხდა, გამომეცხადა ხილულად, ზუსტად იმ
ომის დაწყებამდე რამდენიმე დღით ადრე, სოფელში იყო დღეს დაიღუპა...~
ჩასული, დედას საჩუქრად მობილური ტელეფონი ჩაუტანა, 9 აგვისტოს ჯარისკაცების 17–კაციანი ჯგუფი
მეგობრებს შეხვდა. მეგობრისთვის უთქვამს კიდეც: მგონი ცხინვალში დაჭრილი თანამებრძოლების გამოსაყვანად
ეს ჩვენი ბოლო შეხვედრააო, თუმცა ვერავინ წარმოიდგენდა, შევიდა, მათ შორის იყო ზაურ თენიეშვილიც... 17 კაციდან
რომ ეს საბედისწერო წინათგრძნობა იყო... ოზურგეთიდან ცოცხალმა მხოლოდ ორმა გამოაღწია, ზაურს სამხედრო
კვლავ რუსთავში დეიდაშვილთან დაბრუნდა... 6 აგვისტოს მანქანამდე სულ რაღაც 10 ნაბიჯი აშორებდა, სნაიპერის
გვიან, ნაწილიდან დაურეკეს, განგაში გამოცხადდა და ტყვიამ რომ მოუსწრო... სასიკვდილო ჭრილობა კისერში
ყველანი ვაზიანშიო... ჰქონდა მიყენებული...
ეკა ვეფხვაძე, დეიდაშვილი: ახლობლები დიდხანს ფიქრობდნენ, როგორ შეეტყ
411
ობინებინათ დედისთვის ერთადერთი ვაჟის გარდაცვალების რაშიც იყო საქმე და იქვე ჩავიკეცე. ორი წელი გავიდა,
ამბავი. ძალიან მიჭირს უმისოდ, მაინც ყოველდღე ველოდები...~
ნანი თენიეშვილი, დედა: 21 წლის კაპრალი, ზაურ თენიეშვილი მხედრული მამ
`ჩემს დისშვილთან ვიყავი რუსთავში, თავიდან არ აცობისთვის გარდაცვალების შემდეგ, ვახტანგ გორგასლის
მეუბნებოდნენ, ეშინოდათ ხელში არ ჩავკვდომოდი. ორდენით დაჯილდოვდა.
ნათესავებს დაურეკეს, როგორც კი ისინი დავინახე, მივხვდი
412
ვეფხია
ჯიშკარიანი
1968 - 2008
ს შინდისთან ვერაგულად ჩასაფრებულმა მტერმა დაგეგმარების ოფიცერი იყო. კიდევ ერთი წელი ჰქონდა
გამოასალმა სიცოცხლეს. მისი მძღოლი გაიხსენებს, დარჩენილი, მაგრამ კიდევ აპირებდა გაგრძელებას“.
რომ ვეფხია ჯიშკარიანმა უცებ დაიძახა „ვაი დედა“ აპირებდა, მაგრამ ომმა ყველაფერი თავდაყირა დააყენა.
და ბეჭზე დაადო თავი... მძღოლის ძახილზე პასუხი აღარ ირმა ტაბატაძე: „საზღვარგარეთ ვიყავი წასული, კარგა
გაუცია. მძღოლმა მანქანა გააჩერა, მისი მანქანიდან ხანს არ ვაპირებდი ჩამოსვლას, მაგრამ ომამდე ერთი
გადმოყვანაც უცდია, მაგრამ ტანმორჩილი ბიჭი ვერ მორევია კვირით ადრე, ძალიან ცუდად გავხდი და სასწრაფოდ
ზორბა ვაჟკაცს. აღარც სუნთქავდა უკვე... მერე მძღოლიც დავბრუნდი შინ. ვეფხიაც სახლში იყო იმ პერიოდში...
დაიჭრა. იძულებული გახდა მანქანაში დაეტოვებინა და ბოლოს შინიდან 6 აგვისტოს გავიდა, არ გვითხრა ომში რომ
ხოხვით გასცლოდა იქაურობას, უკან მოიხედა და... მანქანა, მიდიოდა... მერეც, ტელეფონით რომ ვუკავშირდებოდით,
რომელშიც ვეფხია ჯიშკარიანი დარჩა, მტერმა ააფეთქა... სულ გვამშვიდებდა, ნუ გეშინიათ, საგანგაშო არაფერიაო.
მანქანა ისე დაიწვა, რომ ვეფხია ჯიშკარიანის ცხედარიც ბოლოს, 11 აგვისტოს, გარდაცვალებამდე 2 საათით ადრე,
არ დარჩენილა... შინდისის მიწაზე გაიფანტა მისი ფერფლი... თვითონ დაგვირეკა, ჩემს ბიჭს უთხრა: „ჩაისვი დედაშენი და
ვეფხია ჯიშკარიანი 1968 წლის 20 მაისს დაიბადა, ხონის შენი ძმა მანქანაში და წადით სოფელშიო. პანიკა იყო მაშინ,
რაიონის სოფელ საწულუკიძეოში. სკოლაც საწულუკიძეოში რომ ქუთაისიც დაიბომბებოდა. ჩვენ ქუთაისში, სამხედრო
დაუმთავრებია, ცელქი ყოფილა, კარგი მოსწავლე. სკოლის ნაწილთან ახლოს ვცხოვრობთ. რომ ვკითხეთ, შენ როგორ
დამთავრების შემდეგ პროფტექნიკუმში გაუგრძელებია ხარო, რა გვიჭირს, ვერთობითო, გვითხრა, ხუმრობით.
სწავლა. სკოლის დამთავრებამდე კი... სიყვარული სწვევია. საერთოდ, ძალიან კარგი იუმორის გრძნობა ჰქონდა... მერე
14 წლის იყო ვეფხია, სოფელში სტუმრად ჩასული ისევ ვცდილობდი დაკავშირებას, ისტერიულად ვრეკავდი,
თანატოლი, ირმა ტაბატაძე რომ გაიცნო. სამი წელი ორი ტელეფონი ჰქონდა, მაგრამ ორივე გამორთული
უყვარდათ ერთმანეთი, ჩვიდმეტი წლისანი იყვნენ, რომ იყო... 14 აგვისტოს შევიტყვე, თვითმხილველებისგან,
გაიპარნენ. ვეფხია იმჟამად უკვე მუშაობდა - ჩაის ფაბრიკაში რაც მოხდა, მაგრამ დაჯერება მიჭირდა. მთელი ოთხი
მძღოლად. მალე ვაჟი შეეძინათ. თვის განმავლობაში დავდიოდი სურათებით სოფელ-
ირმა ტაბატაძე, მეუღლე: „მისთვის მნიშვნელობა არ სოფელ, მაგრამ ვერსად მივაგენი ვერც მკვდარს და ვერც
ჰქონდა ბიჭი შეგვეძინებოდა თუ გოგო, მაგრამ ძალიან ცოცხალს. მისი ცხედარი საერთოდ არ არსებობს, დაიწვა
გაუხარდა ბიჭი რომ შეგვეძინა. სახელი ორივემ ერთად და შესაბამისად, არც საფლავი არსებობს. მისი ფერფლი
შევურჩიეთ ჩვენს შვილს და ლაშა დავარქვით.“ დარჩა შინდისში. დაღუპვის დეტალები მისი მძღოლისგან
მალე ახალგაზრდა მამა ჯარში გაიწვიეს, მაგრამ სულ ვიცი, რომელიც გადარჩა. საშინელებაა. ბედნიერები არიან
4 თვე მსახურობდა ოდესაში, ჯარიდან მამა მეორე ბიჭმა ის ოჯახები, რომლებმაც იციან სად არის მათი დაღუპული
დაიხსნა თავისი დაბადებით. ოჯახის წევრების საფლავები... ვეფხიას დაღუპვის შემდეგ
უკვე დამოუკიდებელ საქართველოში კი თავად დაიწყო მე დავიწყე მუშაობა სენაკის მეორე ქვეით ბრიგადაში,
ჯარში სამსახური. ბიბლიოთეკაში და იმ სახლში ვცხოვრობ, სადაც ჩემი
ირმა ტაბატაძე: „1992 წლიდან მუშაობდა ვეფხია ჯარში. მეუღლე ცხოვრობდა... ყოველთვის, როცა მესიზმრება,
ბოლო კონტრაქტი 2005 წელს გააფორმა. სენაკის მეორე იღიმება, გადის სახლიდან და გაცილებას რომ მოვინდომებთ,
ქვეით ბრიგადაში, კაპიტანი იყო წოდებით. საინჟინრო არ გვანებებს, იყავითო, გვეუბნება...“
415
გიზო
წულაია
1986 - 2008
აგვისტო... რუსულმა ავიაციამ გორის სატანკო ლორიტა გოგოხია, მეუღლე:
ბატალიონზე ავიაიერიში მიიტანა. დაღუპულთა `პეტერბურგში გავიცანით ერთმანეთი, კაფეში ყა
შორის ახალბედა სამხედრო მოსამსახურე, 28 წლის ვ
ის დასალევად იყო შემოსული, მეც იქ ვიყავი, გა
კაპრალი გიზო წულაიაცაა. მოველაპარაკეთ, მერე სატელეფონო ურთიერთობა
გიზო, წულაიების ოჯახში, პირველი ვაჟი იყო. მარტვილის გვქონდა, ერთი წელი შეყვარებულები ვიყავით, უფრო
რაიონის სოფელ გაჭედილში წლების წინ მას ცელქ და სწორად, აგვისტოში ქორწინებიდან ერთი წელი უნდა
მოუსვენარ ბავშვად იცნობდნენ, დღეს კი ის გმირია. დიახ, შეგვსრულებოდა. ძალიან კარგი პერიოდი იყო, თავიდან
ისიც ერთ-ერთი იყო იმ უამრავ გმირს შორის, რომელმაც მეგობრული ურთიერთობა გვქონდა, მერე შეგვიყვარდა.
საკუთარ ქვეყანას შესწირა თავი და ქვეყანასვე დაუტოვა მალე საქართველოში ჩამოვედით და დავქორწინდით.
ვაჟი, რომელიც ახლა მის სახელს ატარებს. წლინახევრის ყოველთვის შვილზე ოცნებობდა, პირველი ბიჭი უნდოდა
გიზო მამის გარდაცვალების შემდეგ მოევლინა ქვეყანას, და აუსრულდა კიდეც ეს სურვილი, მაგრამ თვითონ ვერ
თუმცა პატარას უკვე ესაუბრებიან თავდადებული მამის მოესწრო, მისი სახელი დავარქვი ბავშვს~.
შესახებ. ნინელი წულაია, მამიდა:
ლორიტა გოგოხია, მეუღლე: `საქართველოში რომ ჩამოვიდა, მაშინვე გორის სატანკო
`ყოველთვის შვილზე ოცნებობდა, პირველი ბიჭი ბატალიონში დაიწყო საკონტრაქტო სამსახური. ოთხწლიანი
უნდოდა და აუსრულდა კიდეც ეს სურვილი, მაგრამ კონტრაქტი ჰქონდა და უკვე გაგრძელებაზე ფიქრობდა,
თვითონ ვერ მოესწრო, მისი სახელი დავარქვი ბავშვს. ორი მაგრამ შვიდ თვეში დაიღუპა~.
თვის ორსული ვიყავი, რომ დაიღუპა. გორში გადმოვედით 8 აგვისტოს მეუღლესთან სახლში შეირბინა და თბილისში
ქირით, რადგან იქვე მსახურობდა. ომი რომ დაიწყო 8-ში გააცილა. თვითონ კი დისლოკაციის ადგილს დაუბრუნდა...
შემოირბინა და თბილისში გამაცილა. მალე ვნახავთ მეუღლემ ტელევიზორით შეიტყო სატანკო ბატალიონის
ერთმანეთსო. არ მინდოდა წამოსვლა, მაგრამ თვითონ დაბომბვის ამბავი, მიხვდა, რომ ყველაფერი ისე იმედიანად
არ გამაჩერა, თან ორსულად რომ ვიყავი იქ არაფრით არ არ იყო, როგორც გიზო არწმუნებდა.
დამტოვებდა. გამომშვიდობებისას მუცელზე მომეფერა ლორიტა გოგოხია, მეუღლე:
– ნუ გეშინია, ბავშვს ხომ გიტოვებო. იმ ღამეს დაიღუპა, `ტელევიზორში, როგორც კი გამოაცხადეს გორის
სატანკო ბატალიონის დაბომბვისას~. სატანკო ბატალიონი დაბომბესო, მივხვდი რომ საქმე
სამხედრო საქმე ბავშვობიდან უყვარდა, ზეპირად იცოდა ცუდად იყო, მის ძმაკაცს დავუკავშირდი, მაგრამ დამიმალა.
პატრიოტული ლექსებიო – იხსენებს გიზოს მამიდა, ნინელი მას, რომ ვერ ვუკავშირდებოდი ვხვდებოდი, რომ ცუდად
წულაია, რომელსაც ხშირად ეუბნებოდა ხოლმე: - 5 შვილი იყო საქმე, მაგრამ იმედს არ ვკარგავდი, ამაზე ფიქრიც
რომ შემეძინოს ამ გზით უნდა გავზარდოო. არ მინდოდა. ნათესავებს გაუგიათ მისი დაღუპვის ამბავი,
სკოლის დამთავრების შემდეგ რუსეთში სამუშაოდ მაგრამ მე მითხრეს, რომ დაჭრილიაო. გორში ჰოსპიტალში
წავიდა. იქაური მილიცია ქართველ ახალგაზრდებს ხშირად ჩავედით და იქ უკვე ცხედარი დაგვხვდა, ნაწილ-ნაწილ
დევნიდა, გიზოც არაერთხელ გამხდარა რუსული მილიციის იყო დაფლეთილი. ძალიან რთულია მის გარეშე ცხოვრება,
სამიზნე, თუმცა პეტერბურგში ჩასვლა არასდროს უნანია, ერთადერთი იმედი ჩემი პატარაა, ბავშვი სურათით იცნობს
რადგან სწორედ იქ გაიცნო თავისი მეორე ნახევარი, მამას~.
სოხუმიდან დევნილი ახალგაზრდა გოგონა, ლორიტა 28 წლის კაპრალი, გიზო წულაია 14 აგვისტოს მშობლიურ
გოგოხია. მიწას მიაბარეს.
419
ზაზაშვილი
1975 - 2008
აგვისტოს რუსულმა კასეტურმა ბომბმა მისი სი ლდებულო სამსახურში გაიწვიეს. ახალციხეში გაატარა ის
ცოცხლე გმირულად დაასრულა. კაპრალი ალ ორი წელი. შემდეგ იყო საკონტრაქტო სამსახური, რომლის
ექსანდრე ზაზაშვილი სამშობლოსთვის დაეცა, დასრულებაც ვერ მოასწრო.
საკუთარი შვილებისთვის ის ყოველთვის სამაგალითო ნინო მაისურაძე, მეუღლე: „თანასოფლელები ვართ,
მამა იყო, დღეს კი გმირია. სამხედრო მუნდირს ახლა მაგრამ ერთმანეთი არასდროს გვყავდა ნანახი. გაცნობიდან
მისი მეუღლე ატარებს, ნინომ ფორმა 26 იანვარს ჩაიცვა, ერთ თვეში - 2002 წლის 26 იანვარს დავქორწინდით. ორი
ქორწინების შვიდიწლისთავზე, 7 წლის წინათ, 26 იანვარს, ბიჭი გვყავს. 8 და 4 წლის. ძალიან ბედნიერი იყო, რომ ბიჭები
ნინოს საქორწინო კაბა ეცვა. ჰყავდა, არ არსებობდა, რომ რამე ეთხოვათ მამისთვის და
ნინო მაისურაძე, მეუღლე: იმას არ შეესრულებინა. კონტრაქტს ხელი რომ მოაწერა
„9 აგვისტოს დაგვირეკა. 2 საათი გვესაუბრა მე და 2006 წელს, ქუთაისში გადავედით. კონტრაქტის დაწყებიდან
ბავშვებს. „ბავშვებს მიხედე, მიყვარხარ და გკოცნიო“. 2 წელი და რამდენიმე თვე იყო გასული, რომ გარდაიცვალა.
მე თითქოს დამემშვიდობა, თანამებრძოლებს კი თურმე 33 წლის იყო. ბოლო პერიოდში ძალიან თბილი იყო. სულ
ამხნევებდა, „არ იდარდოთ ბიჭებო, ყველაფერი კარგად უნდოდა, ერთად თუ არ ვიყავით ტელეფონზე გვესაუბრა,
იქნებაო“. სწორედ ამ დროს კასეტური ბომბი ჩამოვარდნილა ან გვემესიჯა.
და ადგილზევე დაღუპულა ჩემი ქმარი. მეგობარს უყვირია თვითონ არ გვეუბნებოდა, რომ ომში იყო. ამბობდა:
დაწექითო, მან კი ვერ მოასწრო, თორემ ისიც გადარჩებოდა. ქუთაისში ვარ ჯერ არ გავსულვართო. ამ დროს ახალგორის
წოდებით კაპრალი იყო. ქუთაისში მესამე ქვეითი ბრიგადის სოფელ ჯავაში იყო. მარტო მისმა დებმა იცოდნენ.
ჯავშან-სატანკო ბატალიონის საავტომობილო ოცეულში მის გარეშე, არაფერს აზრი არა აქვს. მხოლოდ
იყო მძღოლი. შვილებისთვის ღირს სიცოცხლე. ის მაძლევს ალბათ, იქიდან
გარდაცვალების ამბავი პირველად მის მამიდაშვილს ამის ძალას. არ მეგონა თუ ამდენის გაკეთებას შევძლებდი
შეატყობინეს, 10-ში გადმოვასვენეთ. შუა თითზე თავისი ჩემი შვილებისთვის. ამჟამად ახალციხეში, ჯავშან-სატანკო
დაბადების წელი ჰქონდა ამოტვიფრული. რომ ვეკითხებოდი სასწავლო ცენტრში შეიარაღების ბუღალტერი ვარ. თავიდან
ხოლმე, რატომ დაიწერე-მეთქი, „რომ დავბერდები, შეიძლება ძალიან გამიჭირდა ჯარში. ყველა ჯარისკაცის და ფორმის
დამავიწყდეს, დავხედავ და გამახსენდებაო“ ხუმრობდა. არ უკან ალიკას ვხედავდი. 26 იანვარს ჩავიცვი პირველად
დასცალდა სიბერე. სწორედ ამ ნიშნით ამოვიცანით. სოფელ ფორმა. 26 იანვარს გვქონდა ქორწილიც. 7 წლის წინათ, ამ
ოდაში ღვთისმშობლის მიძინების ტაძარში დავასვენეთ და დღეს საქორწინო კაბა მეცვა - ახლა ფორმა~.
14 აგვისტოს დავკრძალეთ.“ ალექსანდრეს ორი ვაჟკაცი დარჩა. დღეს ორივე
ალექსანდრე ზაზაშვილი, 1975 წლის 5 აპრილს, სოფელ ჯარისკაცობაზე ოცნებობს. იციან, რომ მამამ სიცოცხლე
უდეში დაიბადა. ოჯახში მესამე შვილი იყო. როგორც შესწირა სამშობლოს, იციან და ეამაყებათ. ისინი სამშ
ნაბოლარას და გვარის გამგრძელებელს, ოჯახი იმედით ობლოსთვის დაღუპული გმირის შვილები არიან.
უყურებდა. სკოლის დამთავრების შემდეგ სამხედრო სავა
423
ვალერი
ციცქიშვილი
1988 - 2008
ერთმეტ აგვისტოს ბროწლეთში დაიღუპა. რომ გახდა, ჯარიდან მოწვევა მოუვიდა. არ დაფიქრებულა,
წინა დღით, ცხინვალის შეტაკებისას, ფეხში მაშინვე გამოცხადდა კომისარიატში და ჯარში წაიყვანეს.
დაჭრილ ვალერი ციცქიშვილს თანამებრძოლები ჯერ ახალციხეში იყო, შემდეგ ქუთაისში გადაიყვანეს. როცა
სთხოვდნენ, ცხელ წერტილს გაგარიდებთო, მაგრამ სავალდებულო დაამთავრა, მაშინვე მოაწერა კონტრაქტს
მისგან უარი მიუღიათ, ბრძოლის ველის დატოვება არ ხელი. ფაქტობრივად, სავალდებულო ჯარის მოხდის
უნდოდა, მაშინ, როცა იქ მისი მეგობრები ტყვიებს მკერდს შემდეგ, სახლში არც დაბრუნებულა...
უშვერდნენ. მის დანაყოფს თავი სოფელ ბროწლეთში ერთ- ქუთაისის 21–ე ქვეით ბრიგადაში მსახურობდა,
ერთი შენობისთვის შეეფარებინა. შენობის დაბომბვას წოდებით კაპრალი იყო. ერაყშიც იყო ნამყოფი და მეორედ
ვალერის რამდენიმე თანამებრძოლი შეეწირა. მძიმედ აპირებდა წასვლას. სამსახურიდან გამომდინარე სახლში
დაჭრილი ციცქიშვილი სასწრაფო დახმარების მანქანით იშვიათად მოდიოდა. თუმცა გადაღლა არ დატყობია,
წაიყვანეს. თუმცა ვალერი საავადმყოფოში მიყვანამდე იძახდა, კონტრაქტს რომ დავამთავრებ კიდევ უნდა
გარდაიცვალა... გავაგრძელოო... ცხოვრება უნდა ავიწყოო, დიდი მიზნები
ლამზირა ციცქიშვილი, დედა: „7 აგვისტოს ისე წავიდა ჰქონდა... სახლის გამართვა უნდოდა, მერე მანქანის შეძენას
სახლიდან, რომ ვერც გავიგეთ... არ ვიცი, იქნება და მართლაც აპირებდა. ამ ყველაფერს, რომ მოვრჩები დედი, ცოლი უნდა
გული უგრძნობდა რამეს და მაგიტომ არ დაგვემშვიდობა მოვიყვანოო... შეყვარებული ჰყავდა თუ არა, არც ეგ ვიცით,
არავის... ახალგაზრდა ნათესავის გასვენებაში იყო არ უყვარდა ლაპარაკი ამ თემაზე და ჩვენც არ ვაწუხებდით.
ჩამოსული და ძმაკაცებისთვის უთქვამს, რა ახალგაზრდები შემოდგომაზე მოვიყვან ცოლსო, მაგრამ შემოდგომა აღარ
იღუპებიან ციცქიშვილები, რა მოგვდისო... ახლა ჩემი დასცალდა...
ჯერია, იცითო? ალბათ, ამ სიტყვების მიზეზი ის იყო, რომ 12 აგვისტოს გავიგეთ ეს თავზარდამცემი უბედურება.
ჩვენთან, ქარელის რაიონში, სოფელ ტახტისძირთან ძალიან ვალერის ბიძაშვილმა ჩემს უფროს ბიჭს დაურეკა და
ახლოს არის ოსების საზღვარი და არეულობა ჯერ კიდევ ვალერი აღარ გვყავსო უთხრა... გამოსული ვიყავი იმ დროს
აგვისტოს პირველივე დღეებში იგრძნობოდა... ალბათ, სახლიდან და სახლში რომ შევედი, ბევრი ხალხი დამხვდა,
საშიშროების მოახლოვებას გრძნობდა. ყველა ტიროდა და მაშინვე მივხვდი, რაც ხდებოდა... ჩემს
ბოლოს 10 აგვისტოს ველაპარაკე, ნუ გეშინია დედა, დანახვაზე უფრო მეტად დაიწყეს ტირილი...
კარგად ვარო. ცხინვალში ყოფილა ამ დროს და არ იმ დღესვე მოვასვენეთ სახლში, მაგრამ სოფელში
გამიმხილა, ნუ ნერვიულობო დამამშვიდა. 11 აგვისტოს რომ ისეთი დაძაბული სიტუაცია იყო, წუთი–წუთზე უნდა
ვრეკავდით უკვე პასუხს აღარ გვცემდა... 12-ში გავიგეთ, შემოსულიყვნენ რუსები და აქვე სოფელში, ეკლესიის
რომ ეს უბედურება დაგვატყდა თავს...“ ეზოში ნახევრადგაჭრილ საფლავში დავასაფლავეთ. ცო
ვალერი ციცქიშვილი 1988 წლის 25 თებერვალს ქარელის ტა რომ დამშვიდდა სიტუაცია, სოფლის სასაფლაოზე
რაიონში, სოფელ ტახტისძირში დაიბადა და გაიზარდა. გადავასვენეთ. მეორე დღეს დილაუთენია დავტოვეთ სახლი
ოჯახში მესამე შვილი იყო. ციცქიშვილებს სამი ვაჟი და გავიქეცით... აქ რომ ვენახეთ, მიცვალებულთან ერთად,
ჰყავდათ, ახლა მარტო ორნი დარჩნენ, ნაბოლარა აღარ შეიძლება ჩვენს თვალწინ დაეწვათ და ჩვენც დავეხოცეთ...
ჰყავთ... გასვლა მოვასწარით და შემოვიდნენ, მარადიორობდნენ,
ლამზირა ციცქიშვილი, დედა: სოფელი ერთიანად დაარბიეს და სახლები გადაწვეს...“
„ძმებთან შედარებით უფრო წყნარი და გაწო ნა
ს როგორც დედა იხსენებს, შვილი ორი წლის განმავლობაში
წ
ორებული ბიჭი იყო... ჩვენ ძირითადად მიწით ვსუ მხოლოდ ერთხელ ესიზმრა, თითქოს სახლში შესულა და
ლდგმულობთ, ვამუშავებდით ნაკვეთებს და მთელი წელი მალევე უკან გაბრუნებულა, მალე დავბრუნდებიო, უთქვამს
ასე გაგვყავს-ხოლმე. ვალერი, როგორც დიდი კაცი ისე – გმირები ყოველთვის ბრუნდებიან, მათ ხსოვნას სამშობლო
გვედგა გვერდში, შრომა არასდროს უთაკილია. 18 წლის სანთლებად აინთებს...
427
ამირან
მამალაძე
1985 - 2008
აგვისტოს, ცხინვალში, ამირან მამალაძეს უკა დაიღუპა ცხინვალში, ბრძოლის ველზე. ინტერნეტში ვნახეთ
ნასკნელი ბრძოლა ჰქონდა მტერთან. დაჭრილი სურათები, დაჭრილი ამირანია გადაღებული...
მეთაურის გადასარჩენად შებრუნდა უთანასწორო დღესაც გულს მიკლავს მასზე საუბარი, უცრემლოდ ვერ
ბრძოლაში და დაიღუპა. მტრის ტყვიას გადარჩენილი მისი ვიხსენებ.
მეგობრები დღესაც აღფრთოვანებით იხსენებენ ამირანის სპორტსმენი იყო – კარატისტი, უყვარდა ვარჯიში,
გმირობის ამბავს. ყველაზე უშიშარი იყო და თავდადებით ჯარი. ამბობდა, საქართველოს თუ დავჭირდები, წამით არ
იბრძოდაო, – უყვებიან მშობლებს, რომლებსაც ნუგეშად დავიხევ უკანო. ასეც მოიქცა. ასმეთაურს რომ უკითხავს,
მხოლოდ შვილის გმირობა დარჩათ. ვინ წამოვაო, პირველი ამირანი გამოხმაურებია, წავიდეთო.
გურამ მამალაძე, მამა: „ამირანს თავისი საქმე ძალიან ჩემი მეორე შვილი უშლიდა წასვლას, მაგრამ ეუბნებოდა:
მოსწონდა, ყოველთვის იცოდა, რას აკეთებდა და არასდროს „უნდა წავიდე, სადაც არ უნდა ვიყო, ჩემი ბედი იქ მიმყვებაო“.
შემცდარა. იცოდა, რომ სამშობლოს სჭირდებოდა და დადგა არასოდეს არაფრის ეშინოდა. დარწმუნებული ვარ, შიში
კიდეც მის სადარაჯოზე. ჩემთვის ძნელია ამყველაფრის ბრძოლის დროსაც არ ექნებოდა, ასეთი იყო ჩემი ამირანი.
გახსენება, მაგრამ მეამაყება, რომ გმირის მამა მქვია. დიდი ვაჟკაცი, სამშობლოს პატრიოტი, სულით მებრძოლი. 23
ჯილდო დამიტოვა, ისე წავიდა ამ ქვეყნიდან. წლის უკვე გმირი გახდა, მეტი საამაყო რა უნდა მქონდეს, ეს
ომში წასვლამდე ტელეფონით მიკავშირდებოდა – 6 ჯილდო ხომ ჩვენ დაგვიტოვა. ბედისწერაა, ეტყობა, ასეთი,
აგვისტოს მერე აღარ გვილაპარაკია. გადმოცემით ვიცით, მაგრამ მე ამაყი მამა ვარ, ასეთი შვილი რომ გავზარდე“.
რომ თავდადებით იბრძოდა. ასმეთაური და ოცმეთაური ამირან მამალაძე 1985 წლის 21 ივლისს, შუახევის
ამბობენ, ის რომ არ ყოფილიყო, არც ერთი არ ვიქნებოდით რაიონის სოფელ ბარათაულში დაიბადა. ბათუმში სწა
ცოცხლებიო. როცა მეთაური გელა ჭედია დაიჭრა, მის ვლობდა, შოთა რუსთაველის სახელობის უნივერსიტეტში,
გადასარჩენად სამი კაცი შევიდა საბრძოლველად და იქიდან სამხედრო კათედრაზე... შემდეგ იყო სავალ დებულო
ერთი გამოვიდა ცოცხალი... იცოდა, სადაც მიდიოდა, სამსახური და სამუდამო კონტრაქტი სამშობლოსთან,
ისიც კარგად იცოდა, რომ საფრთხე ემუქრებოდა, მაგრამ რომელიც მან 23 წლის ასაკში გააფორმა.
ამაზე ჩვენ ერთ სიტყვასაც არ გვეუბნებოდა. 9 აგვისტოს
431
ზაზა
გლუნჩაძე
1979 - 2008
აგვისტოს, დილით, 42-ე ბატალიონი უკვე ვიცი, გადარჩა თუ არაო... სხვებმა თქვეს, დაჭრილების
ცხინვალში იყო. მტერთან უთანასწორო ბრძოლაში გამოყვანაში გვეხმარებოდაო...სწორედ ამ დროს მომხდარა
ქართველი მეომრები სისხლის უკანასკნელ წვე დაბომბვა. გავიგეთ, რომ, როცა მეგობრების გადარჩენას
თამდე იბრძოდნენ, რომ როგორმე რუსული აგრესია ცდილობდა, თვითონაც დაჭრილი იყო.
მოეგერიებინათ. ზაზა გლუნჩაძე მეორე ასეულში იყო, 6 ნოემბერს მოვიდა დეენემის პასუხი. ჩემს ძმას დაურეკეს,
პირველ ხაზზე იბრძოდა, მანამ, სანამ რუსული ავიაცია მან კი ვერ მითხრა. სხვისგან გავიგე, რომ ზაზა აღარ
ცხინვალის დაბომბვას არ დაიწყებდა. ამ დაბომბვის შე მყავდა. ხარაგაულში გადავასვენეთ და იქ დავკრძალეთ.
მდეგ ზაზა ცოცხალი აღარავის უნახავს. მისი და მასთან ძალიან ძნელია ცხოვრება ზაზას გარეშე. ბევრი ოცნება
ერთად დაღუპული ქართველი გმირების გადმოსვენება დარჩა აუხდენელი. ძალიან გვინდოდა თბილისში ბინა.
ცხინვალიდან მხოლოდ უწმინდესის ძალისხმევით მოხ საბოლოოდ, ისე გამოვიდა, რომ მისი გარდაცვალების
ერხდა. შემდეგ სახელმწიფომ მომცა ბინა, მაგრამ იქ ზაზას გარეშე
ქეთევან ცუცქირიძე, მეუღლე: „არასოდეს უთქვამს, მიწევს ცხოვრება. მეც დამასაქმა თავდაცვის სამინისტრომ,
რომ დაიღალა, ბოლოს 10 ივლისს იყო სახლში. მას შემდეგ მაგრამ იმის კომპენსაცია შეუძლებელია, რაც მე დავკარგე“.
ვერც ერთხელ ვერ მოახერხა ჩამოსვლა. საერთოდ, ძალიან ზაზა გლუნჩაძე 1979 წლის 11 თებერვალს, ხარა
თბილი ადამიანი იყო, განსაკუთრებით ჩვენს მიმართ. გაულის რაიონის სოფელი ხიდარში დაიბადა. მშვიდი
47 ბიჭი რომ გადმოასვენა პატრიარქმა, იმ 47 ბიჭში იყო და გაწონასწორებული ადამიანი იყო, ყველას ძალიან
ზაზაც. უყვარდაო, – იხსენებს მეუღლე.
ომი რომ დაიწყო, 7-ში არაფერი არ უთქვამს, ფიქრობდა, ქეთევან ცუცქირიძე, ზაზა გლუნჩაძეს მეუღლე:
ალბათ, ინერვიულებენო. მათი ბატალიონი პირველ ხაზზე „ერთმანეთი მატარებელში გავიცანით. მე 17 წლის ვიყავი,
იბრძოდა. ზაზა მეორე ასეულში იყო. 7 აგვისტოს რომ ზაზა – 22 წლის. 5 თვე ვხვდებოდით ერთმანეთს და მერე
შევიდნენ გორში, მაშინ დამირეკა. დამალვას აზრი აღარ დავქორწინდით. პირველი შვილი რომ შეგვეძინა, მარინა
ჰქონდა და მითხრა, ომი დაიწყო და ავნევში ვარო. ღამის დავარქვით. მისი დედის სახელია. მეორე თეონა გვყავს.
11 საათი იყო. გამაფრთხილა, შენ ვერ დამირეკავ და არ ძალიან უნდოდა, რომ ცეკვაზე ევლოთ გოგოებს, სულ
ინერვიულო, მე თვითონ დაგირეკავ ხოლმეო. ბოლოს 8-ში, ოცნებობდა. მარინა 7 წლის არის, თეონა – 5-ის. 2007 წლის
დილის 8 საათზე დარეკა, ცხინვალში შევდივართო. ამის 10 ივლისს დაიწყო მუშაობა ვაზიანში. კაპრალი, მსროლელი
შემდეგ კავშირი გაწყდა. თბილისში ზაზას თანამებრძოლი იყო. როცა დაიღუპა, ერთი წელი უსრულდებოდა ჯარში
ვნახე ღუდუშაურის კლინიკაში, მისგან გავიგე, რაც მოხდა. ყოფნისა. ერაყში წასასვლელად ემზადებოდა. მაგრამ მერე
მითხრა: როცა დაბომბვა მოხდა, ზაზა ვნახე, მაგრამ არ ომი დაიწყო და მოულოდნელად გამოგვეცალა ხელიდან“.
435
გიორგი
ჯოჯუა
1980 - 2008
ორმეტი წლის იყო მშობლიური სოხუმი რომ შეშფოთებული მეუღლის დასამშვიდებლად – სწავლებებზე
დაატოვებინა მტერმა... 28 წლისას იგივე მტერმა ვარ, ხომ იცი ერაყში მივდივარო... „ამას ისე დამაჯერებლად
სიცოცხლეც მოუსწრაფა. მეუბნებოდა, ეჭვი არ შემიტანია... ცდილობდა რომ წინ
სიყმაწვილე გაილია დევნილობაში. აფხაზეთიდან წასულიყო, სამხედრო კარიერა გაეგრძელებინა. უნდოდა,
გადმოსული სენაკში ცხოვრობდა. სენაკში დაამთავრა რომ ყველაფრისთვის თვითონ მიეღწია. უნდოდა, რომ
სკოლა. ჩააბარა სამხედრო აკადემიაში. სამშობლოს გამოსდგომოდა...“ - იტყვის მეუღლე.
22 წლის იყო ქობულეთში მომავალი მეუღლე რომ კაპიტანი ჯოჯუა შინიდან ბოლოს 4 აგვისტოს
გაიცნო. გაცნობიდან ხუთ თვეში დაოჯახდნენ, ერთად 5 გავიდა. ოჯახს ამშვიდებდა. უმალავდა რომ ომში იყო.
წელიწადს იცხოვრეს. 2 ვაჟი დატოვა ამქვეყნად... „ჩვენ გვეუბნებოდა რომ გორში იყო, მაგრამ ცხინვალში
„ძალიან ბედნიერი იყო, ბიჭი რომ გვეყოლა. ოცნებობდა იბრძოდა...“ - იტყვის ჯარისკაცის მამა...
აფხაზეთში დაბრუნებაზე, ოცნებობდა შვილებზე და ჯარისკაცის ქვრივი: „9 აგვისტოს დილით ველაპარაკე,
უნდოდა ბიჭებსაც სამხედრო კარიერა ჰქონოდათ... 10 –11 საათზე. საშიშროება თუ იყო რამე, არ გვეუბნებოდა,
უმცროსი ამბობს, რომ გავიზრდები ჯარში უნდა წავიდეო...“ უფრო გვიან რომ დავურეკე, არ გვპასუხობდა... რა
– იხსენებს მეუღლე... ვითარებაში დაიღუპა არ ვიცით, არავის უნახავს...
არც გიორგისთვის დაუშლია მამამისს ჯარში სამსახური, თებერვალში დეენემის ანალიზით გავიგეთ მისი
არ დაუშლია იმიტომ, რომ თავადაც იარაღით ხელში გარდაცვალება... ნოემბერში გადმოსვენებულ 17 ბიჭს
ებრძოდა ვერაგ მტერს აფხაზეთში... შორის იყო... ცხოვრება მძიმე და აუტანელია მის გარეშე,
კაპიტანი გიორგი ჯოჯუა მეოთხე ბრიგადაში მსახ მაგრამ ორი ვაჟი დამიტოვა... ვზრდი მათ... ვცდილობ ისე
ურობდა. სექტემბერში ერაყში უნდა წასულიყო. მაგ გავზარდო, რომ მუდამ ახსოვდეთ მამა...“
რამ დაიწყო ომი და ერაყი მხოლოდ ალიბად იქცა –
439
კობა
სერგია
1975 - 2008
ს გმირულად დაეცა ცხინვალში. ამქვეყნად დარჩა ომი დაიწყო. მაგრამ კობას ვეღარ დავურეკე. გამახსენდა,
ორი მცირეწლოვანი ვაჟი, ახალგაზრდა ქვრივი და... ერთხელ გამაფრთხილა, ეგეთ სიტუაციაში არ დამირეკო,
გმირის სახელი. თორემ შეიძლება სნაიპერი მიმიზნებდეს და შენი მოკლული
აფხაზეთის ომი რომ დაიწყო, სკოლაახალდამთავრებულ, ვიქნები, იცოდეო. სამი დღე ვითმინე. პარასკევს, საღამოს,
17 წლის ჭაბუკში მეომარმა გაიღვიძა – წამითაც არ ცხრის ათ წუთზე დამირეკა სხვისი ტელეფონიდან, მითხრა:
დაფიქრებულა, ისე ჩაება ბრძოლაში. დაჭრილი გამოარიდეს მე კარგად ვარ, მაგრამ მეგობარი ამირან ცერცვაძე
წინა ხაზს. ამ ომმა განსაზღვრა მთელი მისი მომავალი. მომიკლესო. ვიცოდი, რომ მარტო ამის გამო შეაკლავდა
სავალდებულო სამხედრო სამსახურის მოვლის შემდეგ, მტერს თავს... ვუთხარი: აი, ნახავ, ამირო ცოცხალი იქნება,
სამედიცინო ინსტიტუტის ნაცვლად, სამხედრო აკადემიაში მე მას ვიპოვი-მეთქი. მართლაც, ყველა საავადმყოფოში
ჩააბარა. დავრეკე და მეორე დღეს ღუდუშაურში ვიპოვე, ხელში იყო
20 წლის იყო, მომავალი მეუღლე – თამარ ჩიკორია რომ დაჭრილი... კობას ვურეკავდი, რომ მეხარებინა, მაგრამ
გაიცნო. ტელეფონი არ აიღო, გულმა ცუდი მიგრძნო... თავის ნომერს
თამარ ჩიკორიაც აფხაზეთიდანაა. ომი მათი ცხოვრების რომ არ პასუხობდა, იმ ნომერზე დავრეკე, საიდანაც წინა
თანამდევი იყო მუდამ... დღეს დამირეკა. მეგობარმა მიპასუხა, იმ ბიჭს ვთხოვე,
თამარ ჩიკორია, მეუღლე: „რვა წელი ვიცნობდით კობასთვის გადაეცა, რომ ამირო ცოცხალი იყო. მას მერე
ერთმანეთს, სანამ დავქორწინდებოდით. წლების მანძილზე ვერც ამ ბიჭს დავუკავშირდი და ვერც კობას... არ მინდოდა,
კრწანისის 113-ე ბატალიონში მსახურობდა. შემდეგ ერაყში მისი სიკვდილი გამეგო... შვილებიდან ლუკა მე მგავს და
წავიდა. სულ ვეჭვიანობდი ჯარზე, ოჯახისთვის არასდროს დათო – მამას. ამიტომ დეენემი ლუკას ავუღე, იმ იმედით,
ეცალა, ახალი წელი მისთვის არ იყო და აღდგომა. სულ რომ არ დაემთხვეოდა. 28 სექტემბერს პასუხი უკვე
ჩქარობდა, სულ მოსწრებაზე იყო. სულ ვეუბნებოდი, რატომ ცნობილი იყო, თუმცა თქმა ვერავინ გაბედა, ბოლოს მისი
ხარ ასეთი სულსწრაფი, წყნარად ჭამე, წყნარად ილაპარაკე- მეგობარი გამოვტეხე... ისეთ მდგომარეობაში ვიყავი, ორი
მეთქი, სულ მეშინოდა... ბოლოს ძალიან შეიცვალა, თვე შვილებსაც ვეღარ ვუვლიდი...“
ძალიან თბილი და მოსიყვარულე გახდა, სულ თვალებში კაპიტნის მეუღლისთვის დღემდე უცნობია, ზუსტად რა
შემომყურებდა, სულ მეფერებოდა. ბოლოს ერთი მეგრული ვითარებაში დაიღუპა მისი მეუღლე. ერთ-ერთი ვერსიით,
სიმღერა ჰქონდა ამოჩემებული – „ჩემი გულის ვარდი ხარ კობა სერგია, მეთაური დოლიძე და ჯოჯუა ცხინვალში
და რომ მოვკვდები, კარგად მიტირეო“. ასეთი სიტყვებია ამ იყვნენ, როცა რუსები შემოვიდნენ. რუსებსა და ოსებს შორის
სიმღერაში... მე მიმღეროდა, ეს ძალიან მაღიზიანებდა და მოექცნენ, ვეღარც წინ წავიდნენ, ვერც უკან მოდიოდნენ
შიშს მგვრიდა, ახლა ვხვდები, რისიც მეშინოდა....“ და თავი მახლობელ შენობას შეაფარეს, რუსებმა ნაღმი
კაპიტანი კობა სერგია ბოლოს ვაზიანში, მეოთხე შეუგდეს და სამივე იქ დაიღუპა.
ბრიგადაში მსახურობდა შტაბის უფროსად. თამარ ჩიკორია: „მუხათგვერდში იყო 27-ე ნომრად
თამარ (მაკა) ჩიკორია: „ექვს აგვისტოს სახლში მოვიდა, დაკრძალული, იქ დავიტირე. ვერ ვიჯერებ, სიკვდილისთვის
მძღოლი გაუშვა და არც საჭმელი ჭამა, ძალიან უხასიათოდ მაინც ვერ ვიმეტებ, ჩემმა ძმამ ძმათა სასაფლაოზე
იყო, ბავშვები გავიყვანე დასაძინებლად და მეც ჩამძინებია. გადმოასვენა... ახლა მივხვდი, რა რთული ყოფილა
რომ გამეღვიძა, უკვე ჩექმებს იცვამდა, მითხრა: დაიძინე, ცხოვრება...“
წავალ და მალე მოვალო. შევბრუნდი და ძილი გავაგრძელე, კაპიტანი კობა სერგია 1975 წლის 13 იანვარს, ზუგდიდის
არც გამიცილებია, არც ბავშვებისთვის უკოცნია, არ რაიონში დაიბადა, ნანატრი ვაჟი იყო. მეშვიდე კლასამდე
დაგვმშვიდობებია. მარტო დედაჩემისთვის უთქვამს: ზუგდიდის რაიონში ცხოვრობდა, შემდეგ ბიძებთან
მგონი, ომი დაიწყო და მაკასა და ბავშვებს მიმიხედეო. გადავიდა გაგრაში. გაგრაშივე დაამთავრა სკოლა. მერე იყო
წინა კორპუსის მეზობელს უნახავს, ტელეფონით იძლეოდა აფხაზეთის ომი, სავალდებულო ჯარი, სამხედრო აკადემია.
ბრძანებებს... მე არაფერი ვიცოდი, დილით ბავშვები მან თავისი კარიერა ომში გმირულად დაასრულა.
სასეირნოდ რომ გავიყვანე, მაშინ გავიგე მეზობლისგან, რომ
443
სამედიცინო სამსახურის სერჟანტი
მერაბ
ჭელიძე
1975 - 2008
რც პროფესიულ ფიცს უღალატა და არც არ იდარდოთო. მე ვუთხარი: შენ ისეთი ძლიერი ხარ, რა
სამშობლოსთვის მიცემულ პირობას. ქართველი უნდა ვიდარდო, შენ არაფერი მოგივა-მეთქი. თვითონაც
მეომრების სიცოცხლის გადასარჩენად ომში გვამხნევებდა, ისეთი არაფერი უთქვამს. 7 აგვისტოს
წავიდა. სამხედრო ნაწილის ექიმი იყო და ბოლომდე წავიდა, 8-ში დამირეკა დილით, 9 საათზე, რაღაც
მოიხადა საკუთარი ვალი ქვეყნის წინაშე. მერაბ ჭელიძე პრობლემებია და ვეღარ დაგირეკავთ, ტელეფონები უნდა
თანამებრძოლებს უხვევდა ჭრილობებს, როცა აფეთქება გავთიშოთ. დაძაბული სიტუაციაა, რუსები შემოდიანო.
მოხდა. მისი ტრავმა სასიკვდილო აღმოჩნდა. მერაბ ჭელიძე ამის მერე აღარ დაურეკავს. 9-ში გავიგეთ ჩემი ძმის
9 აგვისტოს რუსული ჭურვის აფეთქებისას დაიღუპა. დაღუპვის ამბავი.
ნათელა ჭელიძე, დედა: „რუსეთ-საქართველოს ომში ომის მოლოდინი არ ჰქონია, მაგრამ ყოველთვის ამბობდა,
საკუთარი სურვილით წავიდა. ხელვაჩაურის რაიონში როცა საჭირო იქნება, აუცილებლად წავალო და წავიდა
სამხედრო ნაწილში ექიმად მსახურობდა. პროფესიით კიდეც იმ წუთასვე, როცა საჭირო გახდა.
ექიმი იყო. აგვისტოს დღეებში, რომ გაიგო ჯარისკაცები ჩემმა ბიძაშვილმა გაგვაგებინა მისი დაღუპვის ამბავი.
გორში მიდიოდნენ, არც კი დაფიქრებულა ისე წავიდა ისიც მასთან ერთად იყო. იარაღს ისროდნენ, მანქანიდან
თავისი მოვალეობის შესასრულებლად. როცა ტელეფონით გადმოვედით, გაგვაფრთხილეს, არ გადმოხვიდეთო, მაგრამ
გვიკავშირდებოდა, სულ გვამშვიდებდა და გვეუბნებოდა: მერაბი მაინც გადასულა და დაჭრილებს ჭრილობებს
„კარგად ვარ, არ ინერვიულოთო“, მაგრამ დედის გული ხომ უხვევდა, ამ დროს აფეთქებულა მანქანა, თავში
იცით... ტელევიზორს ვუყურებდით მთელი დღე, ბევრს ჭურვის ნამსხვრევი მოხვედრია და მაშინვე დაღუპულა.
ვერაფერს ვიგებდით, მაგრამ დაახლოებით ვხვდებოდით, იქ ტელეფონში ჰქონდათ ჩანაწერი. ხელვაჩაურიდან რომ
რაც ხდებოდა, თუმცა ჩემი შვილი ყველაფერს მიმალავდა. მიდიოდნენ, გორში გაჩერდნენ, მინდორზეა გადაღებული
აბა, რომელ შვილს უნდა მშობლების ნერვიულობა?.. 9 ყველა ჯარისკაცი, საბრძოლო სიმღერა ისმის. ეს ვიდეო
აგვისტოს 12 საათზე გავიგეთ, რომ ჩემი ბიჭი დაიღუპა, შემოგვრჩა მხოლოდ მისი იქ ყოფნის პერიოდიდან. სულ
ძმაკაცებმა გაგვაგებინეს. იმას გაიძახოდა სამსახურთან დაკავშირებით, კმაყოფილი
მერაბი თბილისში ივანე ჯავახიშვილის სახელობის ვარ, რადგან ჩემს სამშობლოს ვემსახურებიო. თითქოს
სახელმწიფო უნივერსიტეტში სამედიცინო ფაკულტეტზე 7 სულ რაღაც საბრძოლო მზადყოფნაში იყო. ვარჯიშობდა.
წელი სწავლობდა. სწავლის მერე ჩამოვიდა და ერთი წლის სამხედრო მეთაურებიც აღფრთოვანებულები იყვნენ მისი
შემდეგ ხელვაჩაურის სამხედრო ნაწილში დაიწყო მუშაობა. ფიზიკური მონაცემებით“.
მესამე თვე იყო, ალბათ, ომში რომ წავიდა... გორში ვინ იცის, რამდენი ჯარისკაცის გადარჩენა მოასწრო,
ყოფილან ჩასულები, როცა დაჭრილების დასახმარებლად ვინ მოთვლის, რამდენჯერ დაულოცავთ გადარჩენილი
გადმოსულან სასწრაფოს მანქანიდან, მაგრამ უცებ მანქანა მეომრების მშობლებს მისი მარჯვენა. მერაბ ჭელიძე დღეს
აფეთქებულა, ჩემს ბიჭს კასეტური ბომბის ნამსხვრევი სამშობლოსთვის დაღუპული გმირია, რომელმაც ბოლომდე
მოხვედრია და იქვე დაღუპულა“. მოიხადა წმინდა ვალი ქვეყნისა და ადამიანების წინაშე.
ჟუჟუნა ჭელიძე, და: „გორში წასვლამდე ერთი დღით მერაბ ჭელიძე 1975 წლის 15 ოქტომბერს ხულოს რაიონში
ადრე დამირეკა, მითხრა: მივდივარ, არ ინერვიულოთ, დაიბადა.
447
ზურაბ
ბალაშვილი
1981 - 2008
ოფელ ნიქოზზე მიტანილი საავიაციო იერიშის მარტო ზურა დაიღუპა, მისი ბატალიონიდან ყველანი
დროს დაიღუპა ზურაბ ბალაშვილი, რუსულმა ცოცხლები არიან~.
ბომბდამშენებმა ნიქოზს 9 აგვისტოს შეუტიეს. ძალიან ბევრი გეგმები ჰქონდა... უნდოდა ხუთი შვილი
ზურა იქ იყო, თავის ბატალიონთან ერთად. სიკვდილის წინ გვყოლოდა. ძალიან უყვარდა ბავშვები...
მეგობრებისთვის უთხოვია, ოჯახს მიმიხედეთო. 4 თვის იყო ერთი წლის განმავლობაში თითქმის ყველაფრის გაკეთება
ლიკა, მამამ რომ დატოვა და თავისი თავდადებით გმირის მოასწრო. ხელი მოვაწერეთ, 9 თებერვალს გადავიხადეთ
ქალიშვილის სტატუსი მიანიჭა. ქორწილი... 9 აპრილს, ზურას გარდაცვლილი მამიდის
კაპრალი ზურაბ ბალაშვილი 21-ე ბატალიონში დაბადების დღეზე, გოგონა შეგვეძინა და მისი სახელი
მსახურობდა. 17 დეკემბერს 28 წლის გახდებოდა... ლიკა დავარქვით. უბედნიერესი ადამიანი იყო, როცა ლიკა
ბალაშვილი ირინა, ზურას მეუღლე: `სანამ ომი გაჩნდა. არ გამოუშვეს ჯარიდან და სურათები გავუგზავნეთ.
დაიწყებოდა, წინა პერიოდში, ერთი კვირით სახლში იყო სამ დღეში მოვიდა... ყველაფერს გვპირდებოდა, ყველაზე
ჩამოსული. იმ ერთ კვირაში სულ იმას გაიძახოდა, მე თუ ბედნიერი ადამიანები თქვენ იქნებითო... მეუბნებოდა, ნახე,
რამე დამემართა, თქვენ თავს მიხედეთო... სახლიდან როგორ უნდა გაცხოვროთო...
2 აგვისტოს გავიდა. როცა გადიოდა უკან მობრუნდა ბავშვი ოთხი თვის იყო, მამა რომ დაეღუპა... მაშინ
და ყველას სათითაოდ გამოგვემშვიდობა... ცრემლიანი მოვნათლეთ ჩვენი შვილი. არადა ზურას უნდოდა დიდი
თვალებით წავიდა... თითქოს გრძნობდა რაღაცას. ნათლობა გადაეხადა...
კონტრაქტს ერთ წელში ამთავრებდა. ერაყშიც ნამყოფი ახლა სურათებით იცნობს მამას, საფლავზე ხშირად
იყო... დამყავს. იცის, რომ მამა წასულია და ტკბილეული უნდა
ბოლოს 6 აგვისტოს ველაპარაკე, მითხრა - ბავშვს მიხედე მოუტანოს. დღეს ლიკა მამას, მამაჩემს და ჩემ ძმას ეძახის...
და თავსაც გაუფრთხილდიო. მერე ჩემს ძმას დაურეკა, საშინელებაა მის გარეშე ცხოვრება. მთელი 5 თვე აზრზე
დაბადების დღე მიულოცა, უთქვამს: ერთი წლისთავი ვერ მოვდიოდი. ყოველდღე სასწრაფო იდგა ჩვენს კარებთან.
შეგვისრულდა, რაც მე და შენი და დავქორწინდით, შენს ალბათ, ადამიანი ეგუება ყველაფერს, შვილის გამო... ფეხზე
დაბადების დღეზეო... სახლშიც დაურეკავს და უთქვამს, უნდა დავდგე და გავზარდო. ჩემი გულიდან არასდროს არ
ირინას არ გააგებინოთ, რომ ომში ვარო... ამ დროს უკვე წაიშლება ზურა...~
ზემო ნიქოზში ყოფილა. არადა გვატყუებდა, არსად არ ზურა ბალაშვილი 1981 წლის 17 დეკემბერს დაიბადა.
გავსულვარო. რომ დაიღუპა მერე გავიგეთ, რომ ომში იყო. ოჯახში მეორე შვილი იყო. ზუსტად ერთი წელი იცხოვრა
9 აგვისტოს დაღუპულა. ნიქოზში, საჰაერო დაბომბვა რომ მეუღლესთან ერთად, ქორწინებიდან ერთი წლის თავზე
მომხდარა, კასეტური ბომბის ანასხლეტი მოხვედრია... დაიღუპა... არაფერი დარჩა ოჯახს სანუგეშო, გარდა
არტერია ჰქონია გადაჭრილი... მისმა თანამებრძოლებმა იმისა, რომ იციან ზურა სამშობლოს შეეწირა და დღეს
მითხრეს, ვინც მასთან ერთად იყვნენ ბოლო წუთამდე, უკვდავყოფილი გმირების რიგებშია. პატარა ლიკა მამას
უთქვამს ბიჭებისთვის ცოლ-შვილს მიმიხედეთ ბიჭებოო... მაინც ელოდება...
451
ედნარ
დიასამიძე
1974 - 2008
აგვისტოს, ღამით, რუსულმა მოიერიშეებმა სენაკის მოწყობა. ორი შვილი გვყავს, ნუკრი და გიორგი. როცა
სამხედრო ბაზაზე მიიტანეს იერიში. რუსული პირველი შვილი შეგვეძინა, გახარებული იყო. ამბობდა,
მოიერიშეების და ბომბდამშენების ერთ-ერთი ჩემი ვაჟკაციც ჯარისკაცი უნდა გაიზარდოსო. შვილებთან
მთავარი ფუნქცია, ქართული სამხედრო ინფრასტრუქტურის განსაკუთრებული ურთიერთობა ჰქონდა. ჩემი შვილებიც
განადგურება იყო. დღეს ამბობენ, მამიკოს უნდა მივბაძოთ, ჯარისკაცები
პირველი დაბომბვისას რამდენიმე ადამიანი დაიჭრა. უნდა გამოვიდეთ და ჩვენც გმირები უნდა ვიყოთო. ომამდე
მოპირდაპირე ყაზარმიდან ჯარისკაცები თანამებრძოლთა რამდენიმე დღით ადრე, თითქოს ხასიათი შეეცვალა.
მისაშველებლად გაიქცნენ. მეორე ქვეითი ბრიგადის 23-ე ბავშვების მიმართ უფრო თბილი და მოსიყვარულე
ბატალიონის უმცროსი სერჟანტი, ედნარ დიასამიძე, გახდა. როცა სახლში ბრუნდებოდა, ცდილობდა მთელი
დაბომბილი ტერიტორიიდან მეგობრების ევაკუაციას დღე შვილებთან ერთად გაეტარებინა. ბოლოს, როდესაც
აპირებდა, დაბომბვიდან რამდენიმე წუთში, რუსული სახლიდან მიდიოდა, მითხრა, ბავშვებს მიხედე, არაფერი
მოიერიშე კვლავ ბაზის თავზე დაფრინავდა, ჩამოყრილმა მოაკლოო. მისი ბოლო სიტყვებიც ეგ იყო... არ ვიცოდი
ჭურვებმა თანამებრძოლის დასახმარებლად მისული თუ ომი დაიწყებოდა და ყველაფერი ასე დამთავრდებოდა.
უმცროსი სერჟანტი, ედნარ დიასამიძე იმსხვერპლა. ჩვეულებრივად გავიდა სახლიდან, როგორც მანამდე
ედნარ დიასამიძე 1974 წლის 22 აპრილს, ქობულეთის მიდიოდა, არაფერი უთქვამს, არ უნდოდა რომ
რაიონის სოფელ სახალვაშოში დაიბადა. დაამთავრა შეგვშინებოდა.~
სოფელ სახალვაშოს საშუალო სკოლა და სწავლა ბათუმის 7 აგვისტოს, როდესაც რუსეთმა საქართველოს
პროფესიული გადამზადების ცენტრში გააგრძელა. წინააღმდეგ სამხედრო ინტერვენცია დაიწყო, ედნარ
სწავლის დასრულების შემდეგ კი, 1992 წლიდან, ედნარ დიასამიძე უკვე სენაკის სამხედრო ბაზაზე იყო, ხოლო
დიასამიძემ სამხედრო სავალდებულო სამსახური, მისი ძმა, მალხაზ დიასამიძე, საკუთარ თანამებრძოლებთან
ახლადჩამოყალიბებულ სასაზღვრო ჯარში გაიარა. ერთად, ცხინვალის მიმართულებით მიდიოდა.
ხასან დიასამიძე, ედნარის ბიძა: `ბავშვობიდან ხასან დიასამიძე, ედნარის ბიძა: `სახლიდან პირდაპირ
ენერგიული და სხარტი იყო. ყოველთვის აინტერესებდა სენაკში წავიდა. იმ ღამეს, როდესაც სენაკის სამხედრო
სამხედრო საქმე, სამხედრო ტექნიკა. ბევრს კითხულობდა ბაზა რუსულმა ავიაციამ დაბომბა, ედნარი საკუთარ
სამხედრო საქმის შესახებ, კონტაქტი ჰქონდა იარაღთანაც, თანამებრძოლებთან ერთად დაბომბვის ადგილიდან
კარგად ისროდა. სამხედრო სავალდებულო სამსახურშიც რამდენიმე მეტრში, ყაზარმაში იყო. პირველი ჭურვის
ძალიან გამოადგა მანამდე მიღებული ცოდნა... ედნარს ჩამოვარდნის შემდეგ ბიჭები ყაზარმიდან დაჭრილების
დედა ადრე დაეღუპა და მამასთან იზრდებოდა. ჩემი ძმა, დასახმარებლად გამოსულან. ედნარი ბავშვობიდანვე
ედნარის მამა, დურსუნ დიასამიძე, პოლიციელი იყო, შინაგან უშიშარი იყო, არაფრის ეშინოდა... ბიჭებს დაჭრილი
საქმეთა სამინისტროში მუშაობდა და სამაჩაბლოს პირველი თანამებრძოლების ევაკუაცია დაუწყიათ, თუმცა რამდენიმე
ომის მონაწილე იყო. ლოგიკურია, რომ ედნარს და მის ძმას, წუთში თვითმფრინავი უკან მოტრიალდა და ბაზის
მალხაზს, პატარაობიდანვე აინტერესებდათ სამხედრო მიმდებარე ტერიტორია ხელმეორედ დაბომბა. ედნარს
საქმე, მათზე ყოველთვის იგრძნობოდა მამის გავლენა. ამ დროს დაჭრილი თანამებრძოლი გაყავდა უსაფრთხო
სამხედრო სავალდებულო სამსახურის დასრულების შემდეგ ადგილას, საავიაციო ჭურვი მისგან მარჯვნივ დაეცა,
კი, ედნარმა მუშაობა აჭარაში დისლოცირებული სწრაფი აფეთქების შედეგად გამოწვეულმა ტალღამ და ჭურვის
რეაგირების რაზმში (ე.წ. `ობეერი~) დაიწყო.~ ნამსხვრევებმა ადგილზევე მოკლა. გვერდში რამდენიმე
2004 წლიდან ედნარ დიასამიძე, რეგულარულ ქართულ ჭრილობა ჰქონდა... 8 აგვისტოს ორი ბიჭი მოვიდა ჩვენთან
არმიაში, საკონტრაქტო სამსახურზე გადავიდა და და გვითხრეს, ედნარს ფეხი აქვს დაზიანებულიო. მივხვდი,
სენაკში დისლოცირებული მეორე ქვეითი ბრიგადის 23-ე რომ რაღაც ცუდი ხდებოდა ჩვენს თავს. შვილთან ერთად
ბატალიონში ჩაირიცხა. ამავე ბატალიონში ჩაირიცხა სენაკში წავედი და ვნახე მისი ცხედარი... დაღუპვიდან
ედნარის ძმა, მალხაზ დიასამიძე. ძმები 2006 წელს ექვსი მეორე დღეს, ჩამოვასვენეთ სახლში. ერთ-ერთი მისი
თვის განმავლობაში ერაყის სამშვიდობო მისიაშიც თანამებრძოლი, რომელიც პირველი დაბომბვის შემდეგ
ერთად მონაწილეობდნენ. 2008 წელს მის კონტრაქტს გამოყავდა, აქ მის წლისთავზეც იყო ჩამოსული. მისი
ვადა გაუვიდოდა, თუმცა ძმები არმიიდან წამოსვლას არ ოცეულის ყველა წევრს უყვარდა და აფასებდა.~
აპირებდნენ. ჟუჟუნა დიასამიძე, ედნარის მეუღლე: `როცა მისი
ჟუჟუნა დიასამიძე, ედნარის მეუღლე: `ერთმანეთი 2000 დაღუპვის შესახებ გავიგე, თავიდან არ ვიჯერებდი. ვერ
წელს გავიცანით და იმავე წელს შევუღლდით. ყოველთვის წარმოვიდგინე. მეშინოდა და ვნერვიულობდი, თუმცა
თბილი და მოსიყვარულე იყო, უყვარდა სიურპრიზების ვიცოდი, რომ წინა ხაზზე არ იყო და ეს მამშვიდებდა.
455
ომის დაწყების დღიდანვე, რამდენჯერმე ტელეფონით დაიღუპა, დაიღუპა გმირულად, საკუთარი თანამებრძოლის
დამეკონტაქტა, აღელვებაც კი არ ემჩნეოდა. პირიქით, აქეთ გადარჩენისას.~
გვამშვიდებდა, ნუ გეშინიათ, ყველაფერი მალე დასრულდება უმცროსი სერჟანტი, ედნარ დიასამიძე, 34 წლის ასაკში
და სახლშიც მალე ჩამოვალო. 9 აგვისტოს ჩამოასვენეს, აქ დაიღუპა. დიასამიძეების ოჯახში კი ბრძოლა ერთგვარ
დავკრძალეთ, ჩვენი სოფლის სასაფლაოზე. კონტრაქტის ტრადიციად იქცა. საქართველოს ტერიტორიული მთლია
დასრულებამდე რამდენიმე თვე ჰქონდა დარჩენილი, ნობისთვის შინაგან საქმეთა სამინისტროს რიგებში იბრძოდა
თუმცა ჯარისთვის თავის დანებებას არ აპირებდა, ძალიან - ედნარის მამა, მისი ძმა - მალხაზ დიასამიძე, დღემდე
უყვარდა თავისი საქმე. ვერც წარმოედგინა ცხოვრება საქართველოს შეიარაღებული ძალების მეორე ქვეითი
სამხედრო ფორმის გარეშე. მისი დაღუპვიდან უკვე ორი ბრიგადის რიგებში ირიცხება, გმირი მამის შვილები ნუკრი
წელი გავიდა. მე დავკარგე ჩემი საუკეთესო მეგობარი, ჩემმა და გიორგი კი ამბობენ, რომ ჯარისკაცობას აპირებენ. მათაც
შვილებმა კი იდეალური მამა, თუმცა ვამაყობ იმით, რომ უნდათ, წინაპართა მსგავსად, საქართველოს ემსახურონ.
ჩემი მეუღლე საქართველოს ერთიანობისთვის ბრძოლაში
456
ავიაციის უმცროსი სერჟანტი
ფელიქს
კაკაურიძე
1969 - 2008
მირულად დაეცა მტერთან ბრძოლაში. იმ უთა საბუთები და შევიდა საკონტრაქტო სამსახურში, 2004 წელს
ნასწორო შეტაკებაში, რომელიც შინდისთან მოხდა. მეორე კონტრაქტს მოაწერა ხელი. მსახურობდა სენაკის
ერთ-ერთი იყო ვინც გაშმაგებული ებრძოდა მეორე ბრიგადაში, მძღოლად, ბატალიონის მეთაურს
ვერაგულად ჩასაფრებულ მტერს... ატარებდა... ბოლოს, ფიქრიანი გახდა, არაფერს ამბობდა,
ფელიქს კაკაურიძე საქართველოში არ დაბადებულა, საკუთარ თავში ჩაიკეტა, ეს ყველაფერი მერე და მერე
არც გაზრდილა, დაიბადა ყაზახეთში, ქალაქ ჯამბულში, გავაანალიზეთ...
1969 წელს. სკოლაც იქ დაამთავრა, ინსტიტუტშიც იქ შინიდან ბოლოს დაღუპვამდე 2 კვირით ადრე
ჩააბარა, მხოლოდ შემდეგ ჩამოსულა საქართველოში და წავიდა... შვებულებაში იყო, რომ გამოიძახეს და წავიდა.
სწავლა ქუთაისის უნივერსიტეტში, რუსული ენისა და გამომშვიდობება ყოველთვის ასე იცოდა: დაგვკოცნიდა
ლიტერატურის ფაკულტეტზე გაუგრძელებია. ყველას და ისე წავიდოდა ხოლმე, მიუხედავად იმისა, რომ
როგორც მეუღლისთვის, თამარ კაკაურიძისთვისაა ყოველ საღამოს ბრუნდებოდა სახლში... ტელეფონით
ცნობილი, ფელიქსი ძალიან ცელქი და მოუსვენარი ბავშვი ყოველდღე ვსაუბრობდით. 7 აგვისტოს რომ ველაპარაკე,
ყოფილა, თავიდანვე აინტერესებდა ჯარისკაცული ამბები. მითხრა, საშიში არაფერია, მშვიდობაა, ცხინვალის დას
ჯარი სევასტოპოლში მოუვლია. ჯარის შემდეგ სწავლა აცავად მივდივართო, გვამშვიდებდა, მალე დავბრუნდებიო...
გაუგრძელებია, თან პარალელურად ბაღდათის რაიონის ბოლოს გარდაცვალებამდე ნახევარი საათით ადრე
სოფელ პირველ ობჩაში სამხედროს მასწავლებლად ვესაუბრე 11 აგვისტოს. გორი დაიბომბა და მე დავურეკე
მუშაობდა სკოლაში. – სადა ხარ-მეთქი? – გორში ვარო, მომატყუა, თურმე,
20 წლის იყო რომ დაოჯახდა. მომავალი მეუღლე _ შინდისში ყოფილან, სადაც შეტაკება მოხდა. ხმა მესმოდა
თამარი, მეგობარმა გააცნო. შეყვარებულობის ხანამ 3 თვეს ავტომატების ჯერის, ვუთხარი, ხომ მშვიდობაა-მეთქი,
გასტანა და მიუხედავად იმისა, რომ ბოლოს დანიშნულები კიო, დაბომბვა მიდის და ამის ხმები გესმისო. ნახევარ
იყვნენ, ყველაფერი მაინც გაპარვით დასრულდა – `მაინც საათში დაიღუპა... ჩვენ ეს ამბავი ოქტომბერში გავიგეთ
გავიპარეთ~ – იტყვის ჯარისკაცის ქვრივი. დნმ-ის ანალიზით... მანამდე ველოდით... მუხათგვერდის
როგორც ყველა მამას, მასაც უნდოდა რომ ბიჭი სასაფლაოზე იყო დაკრძალული, 20 ოქტომბერს გადმ
ჰყოლოდა, მაგრამ ორი შვილი შეეძინათ, ორივე გოგონა. ოვასვენეთ და ბაღდათის რაიონის სოფელ საიმედოში,
თამარ კაკაურიძე: `შვილებისთვის გიჟი მამა იყო და მამის გვერდით დავკრძალეთ... სულ შვილებზე ფიქრობდა,
ძალიან ბევრი გეგმა ჰქონდა მათთან დაკავშირებით. მათ სწავლა-განათლებაზე. ბაბუობაზე ოცნებობდა, რასაც
შვილების უდიდესი მეგობარი იყო. უფროსი გოგონა 18 წლის სამწუხაროდ, ვერ მოესწრო. ახლა დღე-დღეზე ველოდები
იმ წელს გახდა, სექტემბერში, როცა მამამისი დაიღუპა...~ შვილიშვილს... ძალიან მიჭირს მის გარეშე ყოფნა, ვცდილობ
ჯარში სამსახური ფელიქს კაკაურიძემ 2000 წელს ვძლიო დარდს, მაგრამ არ გამომდის...~
დაიწყო. ფელიქს კაკაურიძე 40 წლის იყო რომ დაიღუპა. დარჩა
თამარ კაკაურიძე: `ჩვენ არც ვიცოდით, ისე გააკეთა ორი ქალიშვილი, გოგონები მაშინ 18 და 17 წლისანი იყვნენ...
459
ფრიდონ
თურმანიძე
1980 - 2008
ორთან, სოფელ ყელქცეულში ნახეს ადგილობრივებმა გადარჩენის შანსი ჰქონია, მაგრამ ის არ იყო სამშობლოს
გმირულად დაცემული უცნობი ჯარისკაცი. უპ მოღალატე. უკვე სამშვიდობოს ყოფილან გამოსული
ატრონეს, დაკრძალეს და ხმაც მიაწვდინეს ოჯ და მიბრუნებულა დაჭრილი მეგობრის დასახმარებლად,
ახს. ფრიდონ თურმანიძე 7 აგვისტოს რუსული აგრესიის გამოუყვანია სამშვიდობოს, თვითონ კი ვეღარ შეძლო
მსხვერპლი გახდა, ისევე, როგორც არაერთი მისი თა გამოსვლა. ის ბიჭი დღესაც ცოცხალია, ღმერთმა დიდხანს
ნამებრძოლი. ცხელი წერტილიდან გამოსული, უკან აცოცხლოს.
შებრუნდა დაჭრილი მეგობრების გამოსაყვანად, მათი უფროსი შვილი ძალიან განიცდის მამის დაკარგვას.
სიცოცხლე გადაარჩინა, თვითონ კი გამოსვლა ვეღარ ხშირად იხსენებს. პატარა ჯერ ამას ვერ აცნობიერებს.
შეძლო. ხშირად ველაპარაკები ბავშვებს მამაზე, მინდა, რომ არ
მზია ჯაბნიძე, მეუღლე: `ომის დაწყებამდე ველაპარაკე. დაივიწყონ მისი წარსული, დააფასონ მისი გმირობა..
ნაწილიდან დამირეკა, აინტერესებდა საინფორმაციო ფრიდონი ხომ საქართველოს ერთიანობისთვის ბრძოლაში
გამოშვებებში რას გადმოსცემდნენ. სევდიანი ხმა ჰქონდა... დაიღუპა გმირულად.
მე მერე ახალი ამბების გასაგებად ჩავრთე ტელევიზორი ადგილობრივებმა იპოვეს ჩემი მეუღლე გარდაცვლილი,
და დაკავშირება რომ ვცადე, ტელეფონი უკვე გათიშული დაკრძალეს და შეგვატყობინეს. მიუხედავად დიდი
ჰქონდა. მოლოდინი არ ჰქონდაო ვერ ვიტყვი... ადამიანი ტკივილისა, კმაყოფილები ვიყავით იმით, რომ ფრიდონი
როცა ჯარში მიდიხარ, იქ ყველაფერს უნდა ელოდოო – ნაპოვნი იყო. მადლობელი ვარ მათი, რომ უპატრონოდ არ
ასე ამბობდა და მზად იყო კიდეც თავგანწირვისთვის. ჩემი დატოვეს მათთვის უცნობი ჯარისკაცი.~
მეუღლე ომში თავისი ქვეყნის და ოჯახის გადასარჩენად ფრიდონ თურმანიძე 28 წლის იყო. 1980 წლის 14 ივლისს
წავიდა. გულჩათხრობილი პიროვნება იყო, არ უყვარდა დაიბადა, დღეს მისი გმირობის ამბებს დედა პატარა ნიკოს
სხვისი შეწუხება, ომის დაწყების შესახებაც ჩვენ იმიტომ არ და ნინოს უყვება.
გვეუბნებოდა, რომ არ გვენერვიულა. `მე კი არ მოვკვდი, უკვდავი გავხდი
ძალიან უყვარდა თავისი ნაწილი და კმაყოფილი იყო, რომ და თქვენს წინაშე ვარ ვალმოხდილი.~
ქვეყნის სამსახურში იდგა. გადარჩენილი თანამებრძოლები ლექსის ამ სტრიქონებს, რომლებიც გმირის საფლავზეა
მიყვებიან, რომ ისე იბრძოდა, ისეთი თავგამეტებით, რომ ამოტვიფრული, შვილები ხშირად იმეორებენ. მათ იციან,
თავს შეაკლავდა მტერსო. არადა, როგორც მითხრეს, რომ მამამ სიცოცხლე სამშობლოს ანაცვალა.
463
მამუკა
სამაკაშვილი
1986 - 2008
ენაკის ბაზიდან დაჭრილი ჯარისკაცები გადაჰყავდა გამოვატანე მეზობლის ბიჭს და წყალტუბოში მოიყვანსო.
საავადმყოფოში 22 წლის ჯარისკაცს, რუსულმა მე გავბრაზდი, ბაბუა გვყავდა მომაკვდავი და ბარემ
ბომბმა რომ იმსხვერპლა. მოსულიყავი-მეთქი სახლში, ხომ იცი, რომ ბაბუა სიკვდილის
მამუკა სამაკაშვილი 5 წლის იყო, როცა მშობლიური პირასაა-მეთქი. გოგო, რანაირად მოვიდე, ვერ გაიგე, ომია,
გაგრა დაატოვებინეს. იზრდებოდა წყალტუბოში. მათი ომიო!!! – შემზარავი ხმით მითხრა. ეს იყო მისი ბოლო
ოჯახი სანატორიუმ `საქართველოში~ იყო შეხიზნული. სიტყვები...
უფროსი და გაიხსენებს, რომ მამუკა ძალიან ცელქი, დაღუპვამდე სამი დღით ადრე სიზმარში ცისარტყელა
მოუსვენარი და ხიფათიანი ბავშვი იყო, უნიჭიერესი მო ვნახე, რომელსაც ერთი რკალი მთლიანად ჩამოვარდნილი
სწავლე... წყალტუბოს მეორე საშუალო სკოლა დაამთავრა. ჰქონდა... იმ ღამით, როცა დაიღუპა, დედამ ნახა სიზმრად
სკოლის ბანკეტიდან ერთ კვირაში კი ჯარში წავიდა, ჯარის ბიჭები, ყველა იყო, ნაცნობი, უცნობი, დაჭრილები,
ვალის მოსახდელად. მსახურობდა ქუთაისში, 6 თვის ცოცხლები, მაგრამ მამუკას ვერსად მივაგენიო, იმ
თავზე კონტრაქტი გააფორმა. ჯერ ვაზიანში და შემდეგ დროს უკვე გარდაცვლილი ყოფილა მამუკა, ჩვენ ჯერ არ
სენაკის მეორე ქვეით ბრიგადაში მსახურობდა. წოდებით ვიცოდით... ჩვენ, 9 აგვისტოს, გამთენიისას შეგვატყობინა
კაპრალი იყო, მუშაობდა მძღოლად, უფროსობა დაჰყავდა... მისი დაღუპვა მეზობელმა... იმ დღესვე მოასვენეს ცხედარი...
კონტრაქტის ამოწურვამდე 8 თვე ჰქონია დარჩენილი. დაჭრილი რეზერვისტები გადაჰყავდა სენაკში, საჰაერო
შეთავაზებაც მიუღია კარგ სამსახურზე, მაგრამ ჯარი არ დაბომბვის შედეგად დაიღუპა. მძღოლის გვერდით იჯდა
მიუტოვებია, ქვეყანას, ბიჭებს ვერ ვუღალატებო. ჩემი ძმა. როგორც ვიცით, ადგილზევე გარდაიცვალა...
ოჯახის წევრებმა, ომამდე ერთი კვირით ადრე ნახეს. დრო ყველაფრის მკურნალიაო, ამბობენ, მაგრამ უფ
ნინო სამაკაშვილი, და: `წყალტუბოში ვცხოვრობთ, რო, ადამიანი დროთა განმავლობაში ეგუება ასეთ ტკი
მაგრამ ზაფხული იყო და სოფელში ვიყავით. იქ ჩამოვიდა, ვილს... 22 წლის დაიღუპა, ამ ასაკში იმდენი სითბოს და
2 დღე დარჩა, კვირა დღეს წავიდა სენაკში, ჭიშკრიდან სიყვარულის დატოვება მოახერხა, ზოგი ას წელიწადს
რომ გავიდა, მოგვისიგნალა, ეს იყო და ეს... ერთ კვირაში ვერ შეძლებდა... მანქანები უყვარდა, ერთ წელიწადს სამი
გარდაიცვალა... ტელეფონით ხშირად ვესაუბრებოდით, მანქანა გამოიცვალა... ბოლოს რომელიც იყიდა, იმაზე
გვამშვიდებდა, ნუ გეშინიათ, კარგად ვარ, ბაზიდან არ ამბობდა, ამას უკვე აღარ შევცვლი, ბოლოაო. ალბათ, გული
გავყავართო. ჩვენც ამის იმედი გვქონდა... უგრძნობდა...~
8 აგვისტოს, საღამოს 6 საათზე დამირეკა, მანქანა
467
ზურაბ
ნაჭყებია
1964 - 2008
ხინვალში, დაჭრილების გამოყვანისას სასიკ დღესაც ჩამესმის მისი სიტყვები: `ნუ გეშინიათ,
ვდილოდ დაიჭრა რუსული კასეტური მომბით. ყველაფერი კარგად იქნებაო~ – რაც აფხაზეთიდან
ზურაბ ნაჭყებიას ბოლო კონტაქტი ოჯახთან 8 გადმოვედით, მას მერე სულ სამხედრო სამსახურში იყო. ჯერ
აგვისტოს ჰქონდა, ამის მერე მისი ხმა არავის გაუგონია. ბათუმში 25-ე ბრიგადაში, მერე სენაკში და ბოლოს ვაზიანში
მეუღლე ამაოდ ელოდა, რომ დაურეკავდა და ისევ მსახურობდა. მეოთხე ბრიგადაში იყო. ჩვენ აფხაზეთიდან
დაამშვიდებდა, `ნუ გეშინია, ყველაფერი კარგად იქნებაო.~ ვართ და ომი და დაძაბული სიტუაციები, ჩვენთვის
ზურაბ ნაჭყებიას იმ დღეებში შვილიშვილი შეეძინა, ნაცნობია. იქ გადავრჩით, მშვიდობით გადმოვედით, აქ კი....
რამდენჯერმე ნახა, მერე ომიც დაიწყო, ახალგაზრდა ბაბუა დნმ-ის ანალიზი ჩაუტარეს პატარა გოგოს და ამით გაირკვა
გმირულად დაეცა ცხინვალში. ყველაფერი. მუხათგვერდის სასაფლაოზე დავტოვეთ,
მზევინარ შეყილაშვილი, მეუღლე: `ბოლოს რომ დამირეკა, რადგან თავის თანამებრძოლებთან ერთად დაიღუპა,
მითხრა: `ნუ გეშინიათ, ყველაფერი კარგად იქნებაო.~ თავს გვერჩივნა ისევ მათთან ერთად ყოფილიყო.~
მიხედე-მეთქი. ბოლოს 8 აგვისტოს დილით ველაპარაკე, ზურაბ ნაჭყებია 1964 წლის 26 დეკემბერს დაი ბა
მას მერე სულ ვრეკავდი, გადიოდა, მაგრამ არ მპასუხობდა. და. აფხაზეთის ომგამოვლილი, ისევ რუსულმა აგრე სიამ
მეორე დღეს გავიგე, სამხედრო კომისარიატს რომ ვეძებდი, იმსხვერპლა. სულით მებრძოლი, სამშობლოს ერ თია
მითხრეს, რომ დაჭრილები გამოჰყავდაო, ამბობდა: `აქ ხომ ნობისთვის ბრძოლაში გმირულად დაიღუპა. 2 ქალიშვილი
არ დავტოვებთო~ და შესულა. ცხინვალში, ნაძვნართან, დარჩა - ნინი და ნანა. დღეს ისინი მამის სახელით ამაყობენ,
დაჭრილების გამოყვანისას დაიღუპა ჩემი მეუღლე. კასე ისევე, როგორც პატარა შვილიშვილი იამაყებს, ბაბუის
ტური ბომბი ჩამოვარდა და იქვე გარდაიცვალა ზურა. თავგანწირვით, როცა გაიზრდება.
471
ანზორ
გელდიაშვილი
1983 - 2008
ამშობლოს წინაშე ფიცი დადო და ბოლომდე სავალდებულო სამხედრო სამსახურში ჩადგა. დედა
აღასრულა. ანზორ გელდიაშვილი 24 წლის ასაკში იხსენებს, რომ ანზორს ლექსების წერა ჰყვარებია, ერ
სამშობლოსთვის ბრძოლაში დაეცა. რუსულ აგრესიას თი ლექსი აქვს შენახული, 2004 წლის 20 ნოემბრით
შეეწირა მშობლიურ მიწაზე. ომში მეგობრებთან ერთად დათარიღებული:
იბრძოდა, თავგამოდებით, ცხელი, ანთებული გულით.
სჯეროდა, რომ მიზანთან ახლოს იყო, არ გაუმართლა, `ამ ღამით მთვარე გუშაგს გაათბობს,
დაეცა... დატოვა გმირის სახელი და ახლადშერთული ცოლი, არც ერთ ჯარისკაცს დღეს არ დაათოვს,
მასთან მხოლოდ 2 თვე იცხოვრა, შვილიც არ დარჩენია... ყველა გუშაგი ქართველს დარაჯობს,
დედისთვის ყველაზე მძიმე გასახსენებელი ის დღეებია, ღამით ყინვაში თავის გულს ართობს,
როცა გაიგო, რომ ანზორი აღარ ჰყავს. ნანობს, რომ ფიქრებით სახლში მიედინება
მისმა ვაჟმა ვერც შვილიშვილი აჩუქა, ეს მაინც იქნებოდა ოჯახში ყველა მას ელოდება,
შვილმკვდარი დედისთვის შვება... არც დედას გაუმართლა... მშობელი დედა ფიქრით ტირდება
მზია ხახუტაშვილი, დედა: ` 7 აგვისტოს ვნახე ჩემი მან კი არ იცის, შვილი ბრუნდება.
შვილი ბოლოს. თბილისში შევხვდით ერთმანეთს, ჩემი ყველა ჯარისკაცს ღმერთი გვფარავდეს
რძალი ჩამოვიყვანე ოძისიდან. ავტოსადგურში შევხვდით. და შინ მშვიდობით დაგვაბრუნებდეს.
ნაღვლიანი იყო, გამიკვირდა. ცოლსაც უცნაურად შეხვდა. ყველას მშვიდობა შინ დაგვხვდებოდეს
რატომ გაგვირბიხარ-მეთქი და არაფერი მიპასუხა. და ეს ცხოვრება მუდამ გვახსოვდეს.~
ოპერაცია ახალი გაკეთებული ჰქონდა და ვიფიქრე
სიცხე ხომ არა აქვს-მეთქი... ვკითხე: დედა რა გჭირს, 11 აგვისტოს, გორში, გმირულად დაეცა კაპრალი
ხომ მშვიდობაა... თურმე ომი უკვე დაწყებულიყო, მე არ გელდიაშვილი, მოგვიანებით მეგობრებმა უამბეს დედას
ვიცოდი. მისი მეგობრები იყვნენ წასული და ნაღვლობდა შვილის ამბავი.
თვითონ რომ დარჩა, ტანკი ჰქონია გაფუჭებული და იმის მზია ხახუტაშვილი, დედა: `ჯარისადმი ძალიან
შესაკეთებლად მიდიოდა. იმ დღის მერე აღარ მინახავს... დიდი სიყვარული ჰქონდა. დღეები აკლდა კონტრაქტის
ძალიან ნაღვლიანი დამამახსოვრდა. გასვლამდე, როდესაც დაიღუპა. სამომავლო გეგმებიც
2 თვის მოყვანილი ჰყავდა მეუღლე, გორის ჰოსპიტალში ისევ ჯარს უკავშირდებოდა, უნდოდა ოფიცერი გამხ
გაიცნო, მითხრა: `ძალიან კარგი გოგო გავიცანიო. ცოლად დარიყო და სამშობლოსთვის ემსახურა. კაპრალი იყო და
მინდა მოვიყვანოო~. ერთხელაც დამირეკა და მითხრა: გარდაცვალების შემდეგ მიანიჭეს სერჟანტის წოდება.
`დედა ცოლი მომყავს და იცოდეო.~ ოპერაცია ჰქონდა მხედრული მამაცობისთვის ჯილდოც მიიღო.
გაკეთებული, ჯერ კიდევ ღია ჰქონდა ჭრილობა, ისე წავიდა მისი დაღუპვის ამბავი რომ გავიგე, მეგონა ეს ჩემს თავს
ომში. არ ხდებოდა. მისმა მეგობრებმა მითხრეს, 8 საათი ებრძოდა
მოსკოვის პროსპექტზე ბიძაჩემთან გაათენა ბოლო დაჭრილი სიკვდილსო, მოძღვარი მოუთხოვია ბოლოს, მამა
ღამე, უთქვამს, რომ ომში უნდა წავიდეო. მთელი ღამე არ სერაფიმემ აზიარა სიკვდილის წინ.~
სძინებია თურმე, ამბობდა ჩემი ბიჭები იქ არიან და მე აქ ეზიარა და ისე დატოვა სამშობლო, 4 შვილზე ოცნებობდა
როგორ დავრჩეო, თვალებში როგორ შევხედო მერეო.~ და ერთიც ვერ დატოვა გვარის გამგრძელებლად, მისი
ანზორ გელდიაშვილი 1983 წლის 4 სექტემბერს, მხოლოდ სახელი დარჩა სამშობლოს, გმირი – ანზორ
თბილისში დაიბადა. 164–ე სკოლა დაამთავრა და გელდიაშვილი.
475
პაატა
კოპალიანი
1978 - 2008
ხელი წერტილიდან დაჭრილი მეომრების გამ ყოფნის სურვილი... ყოველ საღამოს მოდიოდა სახლში. 6
ოსაყვანად მიიწევდა, როცა მისი სამხედრო აგვისტოს ნახევარი საათის მოსული იყო, რომ დაურეკეს
კოლონა საავიაციო დაბომბვაში მოყვა. პაატა და გამოიძახეს. წავიდა. ორ საათში დამირეკა და მითხრა,
კოპალიანმა მხოლოდ ერთი სიტყვის თქმა მოასწრო, ექიმს ომი დაიწყოო... ომში პაატას ფეხი დაუზიანებია, ბიჭებმა
ხელი მოუჭირა და აღმოხდა: „ლევან“. მითხრეს, ვეხვეწებოდით, ჰოსპიტალში წაგიყვანთო, მაგრამ
ლევანი მის ბიჭს ჰქვია. დღეს ის გმირის შვილია. არ მიგვატოვა, ბოლომდე ჩვენთან ერთად იყოო. როგორც
პაატა კოპალიანი სოხუმში დაიბადა, 1978 წელს. მის ბიჭები იხსენებენ, ძალიან გაბრაზებული ყოფილა, უკან
ბედისწერას ომმა ჯერ კიდევ სიყმაწვილეში დაასვა დაღი. რომ ბრუნდებოდნენ. თურმე ამბობდა, ასეთ დაბრუნებას
12 წლის ბიჭუნა იყო, ჭუბერის გზით რომ გადმოვიდა სიკვდილი მერჩიაო.
სამშვიდობოს, ოჯახთან ერთად. ფეხით გამოვლილმა ამ ბოლოს, 11 აგვისტოს, ღამის პირველის 20 წუთზე
უმძიმესმა გზამ ჯანმრთელობა შეურყია სამი შვილის ველაპარაკე. მითხრა, ზღვაზე ვართ დაბანაკებული, ახლა
დედას. უნდა ავიდეთ დასასვენებლად, ტელეფონი უნდა გავთიშო
მზია ჭილაია, მეუღლე: „აფხაზეთიდან გადმოსვლის და დილით დაგირეკავო. მე რომ მელაპარაკა, ამის შემდეგ
შემდეგ, მარტვილის რაიონში, სერგიეთში, ჩვენს სოფელში მისვლიათ ბრძანება, რომ დაჭრილების გამოსაყვანად
ცხოვრობდნენ. მერვე კლასიდან ერთად ვსწავლობდით. მიბრუნებულიყვნენ. ხუთი თუ ექვსი მანქანა წასულა.
ძალიან ნიჭიერი მოსწავლე იყო. თავიდანვე ვგრძნობდი, რომ გორთან დაბომბვა დაწყებულა... ღუდუშაურის კლინიკაში
ვუყვარდი. სკოლის შემდეგ 4 წელი გვიყვარდა ერთმანეთი, რომ მიიყვანეს, ცოცხალი ყოფილა, მაგრამ...
1999 წლის ოქტომბერში დავქორწინდით. მალე პატარაც პაატას ბიძა და ნათლია იყვნენ მისულები ღუდუშაურში.
შეგვეძინა. უბედნიერესი ადამიანი იყო, მამა რომ გახდა. ექიმს უთქვამს, ხელი მაგრად მომიჭირა, ერთადერთი
ამბობდა, ხელს არაფერში შევუშლი, თვითონ რასაც აირჩევს, სიტყვა თქვა: „ლევან“, და გარდაიცვალაო.
ის გამოვიდეს, აუცილებლად შევუწყობ ხელსო. ბავშვს ლევანი ჩვენს ბიჭს ჰქვია...
ხშირად უყვებოდა აფხაზეთზე, იქ გატარებულ წლებზე... 9 მე მირეკავდა, ზარი გამოდიოდა, მაგრამ, რომ
წელიწადი ვიცხოვრეთ ერთად. სანამ დავქორწინდებოდით, ვპასუხობდი, მისი არ მესმოდა. მერე მითხრეს, როცა
პაატამ სავალდებულო ჯარი მოიარა, ორი წელი მსახურობდა გირეკავდა, ძალიან ცუდად იყო და ხმას ვერ გაგონებდაო...
გომბორში, შემდეგ სოხუმის უნივერსიტეტის ფილიალში 12 აგვისტოს გავიგე ეს ამბავი. თავიდან სიკვდილი
ჩააბარა, იურიდიულ ფაკულტეტზე. დაამთავრა, მაგრამ დამიმალეს, მაგრამ სოფლიდან რომ მოვდიოდით და
ამ განხრით მუშაობის სურვილი არც ჰქონია. უნდოდა, გორი გამოვიარეთ, ის ადგილი ვნახე, იმ მანქანაში პაატას
ჯარში ემსახურა და სამშობლოსთვის რაღაც გაეკეთებინა. მობილური და კალამი იდო, მივხვდი, რომ ცოცხალი აღარ
კონტრაქტის გაფორმება რომ გადაწყვიტა, არანაირი იყო... ჩემი ძმა მეჩხუბებოდა, მაგას ნუ ფიქრობ, ცოცხალია,
წინააღმდეგობა არ გამიწევია. თავიდან სენაკში, მეორე გელოდებაო, მაგრამ მკვდარი დამხვდა...
ქვეით ბრიგადაში მსახურობდა, თვეში ერთხელ ახერხებდა ერაყიდან რომ ჩამოვიდა, „სკოჩით“ შეკრული თეთრი
შინ მოსვლას, შემდეგ ქუთაისში გადმოვიდა მესამე ქვეით თაბახის ფურცელი ჰქონდა თან, ერაყიდან ჩამოტანილ შავ
ბრიგადაში, ასეულის უფროსი სერჟანტი გახდა. ორჯერ ყუთში შეინახა და მითხრა, როცა მოვკვდები, მაშინ გახსენი
იყო ერაყში, 6-6 თვით...“ და მარტო შენ წაიკითხეო...
პაატა კოპალიანი შინიდან ბოლოს 6 აგვისტოს გავიდა. როცა დაიღუპა, ეს შავი ყუთი მაშინ არ გამხსენებია.
მეუღლე: „შვებულება ჰქონდა, ერთად გავატარეთ არც შემდეგ... მოგვიანებით გავხსენი... იყო სურათები და
სოფელში. სამსახურში 3 აგვისტოს გავიდა. ბოლოს სულ ის წერილი, სადაც მთხოვდა, რომ ეს წერილი სხვისთვის
სახლში უნდოდა ყოფნა, გამძაფრებული ჰქონდა სახლში არავისთვის წამეკითხებინა...“
479
ლევან
კოხრეიძე
1975 - 2008
ინდისში კბილებამდე შეიარაღებულმა რუსებმა მითხრა, მიყვარხარო, და ერთხელ, ცოლად გამომყევიო.
ქართველი მეომრები რომ ალყაში მოაქციეს, ის მიაჩნდა, რომ ნამდვილი მამაკაცი ამას მხოლოდ ერთხელ
თანამებრძოლებთან ერთად გამოეშურა... 9 მანქანა ამბობს... სიურპრიზებს არ მაკლებდა, აივანზე მიყრიდა
მოდიოდა, ტყვია-წამლითა და დაჭრილებით, მოდიოდა ყვავილებს... 9 თვის შემდეგ შვილი შეგვეძინა. ბავშვს
და... ყელქცეულში დააწია მტერმა ბომბები... აფეთქებამ მისი გარდაცვლილი დედის სახელი დავარქვით... ჯარში
მანქანიდან გადმოაგდო... წასვლა გადაწყვიტა. დედაჩემი იყო ძალიან წინააღმდეგი,
ბოლოს აღმოხდა: „ეს სად ვკვდები, ნეტავ, კიდევ ერთხელ ეხვეწებოდა, ნუ წახვალო. მაინც წავიდა. სენაკში, მეორე
ჩამახუტა ნანუკა...“ ბრიგადაში მუშაობდა, კავშირგაბმულობის ხაზით. ორი
ლევან კოხრეიძე 1975 წელს დაიბადა სამტრედიაში. წელი იმსახურა ჯარში, სექტემბერში უფროსი სერჟანტი
სამი წლის იყო, დედა რომ გარდაეცვალა. მსახიობმა უნდა გამხდარიყო...“
მამამ ამ ტრაგედიის შემდეგ სცენა მიატოვა და მღვდლად ომი დაიწყო და ლევანს სამშობლოსთვის თავგანწირვის
ეკურთხა. გარდა, ყველა სხვა გეგმა განუხორციელებელი დარჩა.
სკოლაში ქუთაისში შეიყვანეს. იმ პერიოდიდან ოჯახი ინგა: „ლევანი უკანასკნელად 19 ივლისს ვნახე.
უკვე ქუთაისში სახლობდა. კარგად სცოდნია რუსული და შვებულება ჰქონდა. 19 ივლისს წამოვიდა სოფლიდან.
ინგლისური ენები. დადიოდა მხატვრულ ტანვარჯიშზე და მთელი ცხოვრება თავად აღებდა ჭიშკარს და იმ დღეს მე
არაერთი მედალი და ჯილდოც მიუღია. მთხოვა, ჭიშკარი გამეღო. შენ უნდა გამიღო ჭიშკარი და შენ
სკოლის დამთავრების შემდეგ ტექნიკუმში განაგრძო უნდა გამაცილოო... გავაცილე... ხშირად ვეხმიანებოდი...
სწავლა. თავიდანვე ცხინვალში იყო და ბოლომდე მატყუებდა, ხან
27 წლის იყო რუსთაველ გოგონაზე, ინგა ბარათაშვილზე გორს ამბობდა, ხან – ქარელს...
რომ დაქორწინდა. ლევანის დაღუპვა სამი დღის შემდეგ გავიგე...
ინგა ბარათაშვილი, მეუღლე: „აღდგომა დღეს ერთადერთი ოცნება ჰქონდა, უნდოდა, ნანუკა ენახა
გავიცანი ჩემს მეგობართან, დიდ ჯიხაიშში, ერთი ნახვით მოცეკვავე. ნანუკა ახლა 6 წლისაა და არაჩვეულებრივად
შეგვიყვარდა ერთმანეთი... ლევანს მცირე ბიზნესი ჰქონდა ცეკვავს... მიმძიმს უმისობა, ერთადერთი ბედნიერი იმით
და თითქმის ყოველდღე უწევდა რუსთავში ჩამოსვლა, ვარ, რომ ლევანის ხატება დაიარება ამქვეყნად ნანუკას
თითქმის ყოველდღე ვხვდებოდით ერთმანეთს... 9 სახით...“
თვის შემდეგ გავიპარეთ... ცხოვრებაში სულ ერთხელ
483
მარლენ
ბარამია
1984 - 2008
ფხაზეთი მისი მოუშუშებელი ტკივილი იყო, ხშირად გამორჩეული სიყვარული იცოდა. თითქოს უნდოდა,
იგონებდა წლებს, რომელიც იქ გაატარა. ენატრებოდა დაცლილიყო და მოფერებოდა ყველას, დაენახვებინა მისი
ცა, ზღვა და მიწა, სადაც დაიბადა, მაგრამ წაართვეს. სითბო, სანამ დრო ჰქონდა. საყვარელი, თბილი მეუღლე
აფხაზეთის დაბრუნება მისი ოცნება იყო. ოცნება, რომელიც იყო. ჩვენ 2004 წელს შევუღლდით. 2005 წელს შეგვეძინა
ვერ აისრულა. 11 აგვისტოს შინდისთან ბრძოლაში დაეცა ქალიშვილი – თეკლა, რომელსაც მოფერებით პრინცესას
კიდევ ერთი ქართველი გმირი. ეძახდა. ვერ გეტყვით, რა დონეზე უყვარდა პატარა თეკლა.
სალომე სანაძე, მეუღლე: „მისი ნაწილი ომში 8 აგვისტოს აგვისტოს მოვლენებამდე ცოტა ხნით ადრე, ხშირად მოსულა
წაიყვანეს, მანქანების კოლონამ ჩვენი სახლის წინ 11 საათზე დაღლილი სახლში, ჩაგვსვამდა მანქანაში და გვასეირნებდა.
ჩაიარა, სენაკის ბაზიდან გამოსვლის წუთიდან მირეკავდა. ჩვენი ერთადერთი ქალიშვილი, ცისფერთვალება თეკლა
ქუჩაში გამოდი, ბავშვი დაიკავე და დამანახვეო, თითქოს უზომოდ უყვარდა“.
გრძნობდა, რომ მეტად ვეღარ გვნახავდა. ცრემლიანი გმირის საყვარელი მეუღლე დღეს იხსენებს იმ
თვალებით ვუყურებდით, როგორ გაგვიცინა, რომ ჩაიარა. წერილსაც, რომელიც მარლენმა 2008 წლის 15 მარტს,
10 აგვისტოს, როცა კიდევ ერთხელ მოახერხა შვილის დაბადების დღეზე მოსწერა ზემო აფხაზეთიდან,
ჩვენთვის დაერეკა, მითხრა: მე კარგად ვარ, ჩემზე არ სადაც სამშვიდობო მისიას ასრულებდა: „მიყვარხარ,
იდარდოთო. 11 აგვისტოს, 4 საათისთვის კი უკანასკნელად ჩემო სიხარულო, და მინდა, მუდამ ეგრე იყოს, სიკვდილის
დამირეკა: ბრძანება მოვიდა, გამოვდივართ და მალე მეტი ვერავინ დაგვაშორებს და თუ მოვკვდები და მარტო
სახლში ვიქნებიო. 11 აგვისტოს შინდისში ჩამოჰკრა მისი დაგტოვებ, ერთი თხოვნა მაქვს: მოდი საფლავზე და ქვაზე
სიცოცხლის უკანასკნელმა წამმა. ალბათ, მასავით ლამაზი დახატულს ჩუმად მაკოცე, მე მივხვდები, რომ ეს შენ
იყო მაშინ სიკვდილი. ლამაზი იმიტომ, რომ მკვდარი გმირად ხარ, ჩემო სიცოცხლევ და ლამაზ სიზმრად მოგევლინები,
იბადებოდა! გაკოცებ და მოგეფერები“.
გადმოცემით ვიცით, რომ შეტაკება 11 აგვისტოს მარლენ ბარამია 1984 წლის 12 ნოემბერს დაიბადა
შინდისში დღის ოთხიდან ხუთ საათამდე მომხდარა, ამ ოჩამჩირის რაიონში. მას აფხაზეთის ომმა ბავშვობა
დროს ომი დამთავრებული იყო. მე-2 ქვეითი ბრიგადა, დააკარგვინა და დევნილად აქცია „აფხაზეთი მისი
სრული შემადგენლობით, მანქანებში ჩამჯდარა და ბაზაზე მოუშუშებელი ტკივილი იყო“, – ამბობს მეუღლე და იხსენებს:
ბრუნდებოდა. როგორც კი შინდისს მიუახლოვდნენ, „ფიზიკურად ძლიერი წარმატებული იყო სპორტშიც
თურმე რუსებს ცეცხლი გაუხსნიათ, წინ მიმავალი მანქანა და ყოველდღიურ ცხოვრებაშიც. მუდამ მოფუსფუსე
ააფეთქეს. 17 აგვისტოს ჩამოვასვენეთ სამტრედიაში და 20 და საქმიანი, ყოველთვის იქ გამოჩნდებოდა, სადაც არ
აგვისტოს დავკრძალეთ. პრეზიდენტის განკარგულებით, ელოდნენ. მისი სამხედრო სამსახურში წასვლის მიზეზი
დაჯილდოვდა მედლით „მხედრული მამაცობისთვის“ სიკვ სამშობლოს სიყვარული და აფხაზეთში დაბრუნების იმედი
დილის შემდეგ. მარლენმა ეს ლექსი ომის დაწყებამდე 2 იყო. 2007 წლის მარტში კარანტინი გაიარა ქუთაისის
თვით ადრე გამომიგზავნა: III ქვეით ბრიგადაში, მაგრამ სავალდებულო სამხედრო
სამსახურის არქონის გამო უარი უთხრეს საკონტრაქტო
„არ დაიჯერო არასდროს სხვისი, სამსახურზე. იმავე წლის ნოემბერში ხელმეორედ გაიარა
უნდა იცოდე, გჯეროდს ვისი, კარანტინი, ამჯერად სენაკის II ქვეით ბრიგადაში, სადაც
უნდა იცოდე, ილოცო ვისთვის, დაინიშნა საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს სახმელ
ანდა სიცოცლე გასწირო რისთვის. ეთო ჯარების მე-2 ქვეითი ბრიგადის საარტილერიო დივ
ვისთვის შესთხოვო ღმერთს პატიება იზიონში. 2007 წლის 1 დეკემბრიდან იმსახურა 8 თვე, მეტი
და ვისთვის შეძლო შენ ატირება, ვერ მოასწრო. სამაგიეროდ გმირის სახელი დაგვიტოვა,
უნდა იცოდე, ვინ არის ღირსი, რომლითაც ჩვენ ყოველთვის ვიამაყებთ“.
რომ სიყვარული ატარო მისი,
ვიცი, რომ იცი, ვინ არის ღირსი“.
487
ლევან
მელქაძე
1984 - 2008
ერთმეტი აგვისტო თენდებოდა, გვიან ღამით დრო არ ჰქონდა სიცოცხლის და ამიტომ. სამეგობრო
ხეთაგუროვში პატარა სალოცავი იპოვა, მთელი წრეში უკრავდა. მეგობრები ყვებიან, ლევანი საოცარი
ღამე ილოცა, ღმერთს ევედრებოდა... ახლად ადამიანი იყოო. საინტერესო საუბარი იცოდაო. ყველაფერს
შერთული მეუღლე და 3 დღის ჩვილი დატოვა სამშობიაროში. ბოლომდე ჩაეძიებოდაო. მართალია, უმაღლესი განათლება
ალბათ, მათთან კიდევ ერთხელ შეხვედრას სთხოვდა უფალს. არ ჰქონდა, მაგრამ თვითნასწავლი და განათლებული
11 აგვისტოს, დილით, დედას უკანასკნელად დაურეკა: ბიჭი იყო. მეგობრები პატარა კომპიუტერს ეძახდნენ.
მშვიდობით ვარ, მოვდივარო... მას მერე ლევანის ხმა აღარ განსაკუთრებით საქართველოს ისტორია უყვარდა.
გაუგონიათ. ხეთაგუროვიდან გამოსვლისას მტრის ალყაში 2007 წელს დაოჯახდა. ქეთი ძალიან უყვარდა.
მოექცა მისი ოცეული, შეტაკებისას დაიღუპა... ლევან ცხოვრებაში ყველაზე მეტად სურდა, დიდი ოჯახი ჰქონოდა.
მელქაძე გმირულად დაეცა სამშობლოს მიწაზე. შვილებზე იცნებობდა. ანებრივდებდა მეუღლეს. სურვილი,
ქეთევან ტორონჯაძე, დედა: „ბოლოს ჩვენგან 5 აგვისტოს მამა გამხდარიყო, აუსრულდა, მაგრამ მამობის ბედნიერება
წავიდა. ომი რომ დაიწყო, ვუკავშირდებოდით, მაგრამ მხოლოდ სამი დღე იგემა. სამშობიაროში დატოვა საყვარელი
გვატყუებდა, კოპიტნარში ვარ, კარგად ვარო. ამ დროს კი მეუღლე და ჩვილი.
ცხელ ხაზზე იყვნენ თურმე. 11 აგვისტოს დილას დაგვირეკა, მამობას ვერ მოესწრო, მაგრამ შვილს გმირის სახელი
გვითხრა: ყველაფერი კარგად არის, გამოვდივართო. როცა დაუტოვა, დედა იხსენებს, რომ ლევანს ყოველთვის
დაგვირეკა და დაგვაიმედა, ხეთაგუროვში ყოფილან. მოსწონდა სამხედრო საქმე, სულით და ხორცით პატრიოტმა
გამოსვლისას მტრის ალყაში მოქცეულან და ამ შეტაკებას ჯერ სავალდებულო სამსახური მოიხადა, შემდეგ კი
შეეწირა კიდეც. დაღუპულები პატრიარქმა გამოიყვანა. კონტრაქტი გააფორმა.
უწმინდესს ჩემი შვილი ერთ-ერთი პირველი გამოუყვანია. ქეთევან ტორონჯაძე, დედა: „სკოლის დამთავრების
ამის მეტი არაფერი ვიცით... მხოლოდ ის გავიგეთ, რომ შემდეგ ძმებმა სამხედრო სავალდებულო ჯარი ქუთაისში
ხეთაგუროვში წინა ღამით სალოცავი უპოვია და მთელი მოიხადეს. მერე 2004 წელს ორივემ საკონტრაქტოს
ღამე ულოცია. სიკვდილს მაინც ვერ გადაურჩა“. მოაწერა ხელი. განაწილებით სხვადასხვა ადგილზე
ლევან მელქაძე 1984 წლის 8 ოქტომბერს დაიბადა ქალაქ მოხვდნენ. ლევანი სენაკის მეორე ბრიგადის საარტილერიო
სამტრედიაში. ოჯახს სამი შვილი, ორი ბიჭი და ერთი გოგო დაზვერვაში იყო. შემდეგ სერჟანტთა მომზადების სკოლა
ჰყავდა. ლევანი ყველასგან გამორჩეული იყოო, იხსენებს გაიარა თბილისში, რომელიც 2006 წელს დაამთავრა და
დედა. მოსიყვარულე და თბილი, ვაჟკაცური სულის, დაინიშნა უფროს სერჟანტად. სიცოცხლეშივე მიღებული
უზომოდ კეთილი. აქვს სიგელი წარმატებული სამსახურისთვის. დაღუპვის
ქეთევან ტორონჯაძე, დედა: „სხვების დახმარება მერე მიიღო ჯილდო „მედალი მხედრული მამაცობისთვის“.
ძალიან სიამოვნებდა. არავის არ აწყენინებდა. დიდი პირველი შვილის ამქვეყნად მოვლინებით გახარებული
სამეგობრო ჰყავდა. დედისთვის რთულია ასეთ დროს წავიდა მტერთან შესახვედრად 23 წლის ქართველი ვაჟკაცი.
შვილის ბავშვობაზე საუბარი. საოცარი ურთიერთობა ჰქო ოჯახს გმირის სახელი დაუტოვა, მშობლიურ სამტრედიას
ნდათ ძმებს. უმცროსი დაიკოც ძალიან უყვარდა. ლევანს კი – თავისი სახელობის ქუჩა.
ყველაფრის მიმართ ჰქონდა მიდრეკილება. ალბათ, მეტი
491
ზურაბ
ტურაშვილი
1983 - 2008
რთი თვის ჰყავდა გიორგი, კონტრაქტი რომ გააფორმა სახლის შეძენაც უნდოდა და მანქანის ყიდვაც...
სამშობლოსთან. კახეთში სიარული უჭირდა და ბოლო პერიოდში რუსთავში
ბიჭი უკვე ერთი წლის იყო, სამშობლომ რომ გადმოვედით ქირით საცხოვრებლად, ყოველდღე მოდიოდა
დაუძახა... შინ 6 საათის შემდეგ და დილით ნაწილში ბრუნდებოდა. ბოლოს
პატარა მაშინ იდგამდა ენას. მამას ძალიან უნდოდა, ბიჭს ძალიან გაღიზიანებული იყო, სულ სახლში უნდოდა ყოფნა...
„მამა“ დაეძახა. პატარა ხმაურსაც ვეღარ იტანდა, ხან ბავშვის ტირილიც
არ დასცალდა. აღიზიანებდა, მაგრამ არაფერს ამბობდა, შვილზე აბოდებდა.
ზუსტად არავინ იცის, რა ვითარებაში დაიღუპა სნაიპერი ერთი წლის იყო გიორგი, მამა რომ დაეღუპა... იმ პერიოდში
ზურა ტურაშვილი... იდგამდა ენას და ძალიან უნდოდა, მამა დაეძახა. ეტყოდა
ამბობენ, რომ კაზაკ სნაიპერ ქალს მაშინ უსვრია მისთვის ხოლმე, მამი, აბა, თქვი, მამაო და გიორგი დედას ამბობდა. ისე
და მხარში დაუჭრია, როცა სკოლის ეზოში გამოსულან წავიდა ამ ქვეყნიდან, რომ მამა ვერ დაუძახა შვილმა... გიორგი
ბიჭები... მაშინ უთქვამს, ცოლ-შვილს მიმიხედეთო... ახლა ყველა სამხედროფორმიანს მამას ეძახის...“
ზურა ტურაშვილი 1983 წელს დაიბადა ყვარლის რაიონში, ზურა სახლიდან ბოლოს 5 აგვისტოს გასულა. როგორც
სოფელ ალმატში. მისი მეუღლე ლალი ბაწილაშვილი ყოველთვის, ცოლისთვის უთქვამს, რომ საღამოს დაბ
გაიხსენებს, რომ ზურა ცელქი ბავშვი იყო. რუნდებოდა. საღამოს შეატყობინა, რომ დილით მივიდოდა...
ლალი: „ერთად დავდიოდით ბაღშიც, მერე სკოლაშიც, ერთ ლალი: „6 აგვისტოს უნდა მოსულიყო სახლში, მაგრამ
მერხზე ვისხედით... მეხუთე კლასში ვიყავით, სიყვარული შუაღამისას მომწერა, კარგად ვარ, არ ინერვიულო და
რომ ამიხსნა. მას მერე შეყვარებულები ვიყავით. ჯერ კიდევ მოვალო... თურმე იმ ღამით გაუყვანიათ ნაწილიდან და მე
სკოლის პერიოდში ვხვდებოდით ერთმანეთს, მაშინ რა არაფერს მეუბნებოდა. იმ დღესაც რომ არ მოვიდა, მწერდა,
გვესმოდა სიყვარულის, მაგრამ მაინც ვხვდებოდით... სამთვიან კარანტინში ვართ და არ ინერვიულო, ტელეფონიც
9 კლასი რომ დავამთავრეთ, ჩემი ოჯახი მოსკოვში გადავიდა არ გვექნება და არ გაგიჟდეო. მატყუებდა... ტელევიზორს
საცხოვრებლად. 9 წელი ვიცხოვრე მოსკოვში. ამასობაში რომ ვუყურებდი, უკვე მივხვდი, რაშიც იყო საქმე და მივწერე.
ზაზამ ჯარი მოიარა, თელავში მსახურობდა 2 წელი... მე ახლა კარანტინში არავინ წაგიყვანს, რა ხდება, სად ხარ-
მოსკოვში ვიყავი, ზაზა – საქართველოში, მაგრამ არც ერთი მეთქი. მითხრა, ცხინვალში ვარო. 9 აგვისტომდე მირეკავდა,
წუთით არ განელებულა ჩვენი სიყვარული. ისევ ისე გვიყვარდა ბოლოს 4-ის 15 წუთზე დამირეკა და გამოგვემშვიდობა.
ერთმანეთი, როგორც თავიდან. ამ ხნის განმავლობაში იყო ყველანი მიყვარხართ და გიო დიდი კაცი გამიზარდეო. თან
ბევრი სატელეფონო საუბარი... ძალიან ყურადღებიანი და ვითომ მამშვიდებდა, ტელეფონი მიჯდება და ყველაფერი
თბილი გახლდათ. 13 წელი გვიყვარდა ერთმანეთი და როგორც კარგად იქნებაო... 9 აგვისტოს შემდეგ ვერაფრით ვეღარ
კი მოსკოვიდან ჩამოვედი, მითხრა, ხვალვე უნდა მოვიდე ვუკავშირდებოდით. ძალიან ბევრი ვეძებეთ, მაგრამ დღემდე
თქვენთან და დაგნიშნოო. მოსკოვიდან მარტო მე და ჩემი ძმა არავინ იცის, ცოცხალია თუ მკვდარი. უგზო-უკვლოდ
ვიყავით ჩამოსულები, მშობლები ისევ მოსკოვში იყვნენ. ჩემს დაკარგულად ითვლება. მასთან ერთად ვინც იბრძოდა, იმან
ძმასთან ძმაკაცობდა. უთხრა: ბაჩო, არ გეგონოს, რომ მარტო გვითხრა, ცხინვალში სკოლის ეზოში რომ გამოვედით, მაშინ
შენთან ძმაკაცობის გამო მოვდივარ შენთან, ლალი მიყვარს და მოხვდა ტყვია, მხარში დაიჭრაო. მაშინ უთქვამს, ცოლ-შვილს
მშობლების ტელეფონი მომეცი, უნდა დაველაპარაკოო. ჩემს მიმიხედეთო. როგორც გვითხრეს, სნაიპერმა, კაზაკმა ქალმა
მშობლებს დაურეკა და ყველაფერი უთხრა. ოჯახებმა ჩვენს ესროლა...
შესახებ ყველაფერი იცოდნენ და არც ერთი წინააღმდეგი არ ნაწილიდან რომ გაჰყავდათ, თურმე საფულე ამოუღია და
ყოფილა... პატარა ნიშნობა გადავიხადეთ და წამიყვანა. ჩემი ჩვენს სურათებს უყურებდა... უთქვამთ, დატოვე, რად გინდა
მშობლები ერთი წლის შემდეგ ჩამოვიდნენ საქართველოში. საფულეო და, იქნება ვკვდები და ამათთან ერთად მაინც
ქორწილი ვერ გადავიხადეთ, ეს სულ გულს აკლდა და ბიჭი მოვკვდებიო...
რომ შეგვეძინა, დიდი ნათლობა გადავიხადეთ. ძალიან ბავშვს არ ახსოვს მამა, მაგრამ ახლა ფოტოებითა და
ბედნიერი იყო, ბიჭი რომ გვყავდა. ამბობდა: რომ გაიზრდება, ვიდეოჩანაწერებით ცნობს. იცის, რომ მამა ჯარისკაცი ჰყავს
აუცილებლად ფეხბურთელი უნდა გამოვიდესო... ჯარში რომ და უნდა მოვიდეს.
შევიდა, მე და ბავშვი სოფელში დავრჩით. სულ ვენატრებოდით. ერთი პერიოდი ძალიან ხშირად კითხულობდა მამას.
ხანდახან სამი თვე ისე გავიდოდა, ვერ გვნახულობდა. მეუბნებოდა, სხვას რომ მოსდის მამა, ჩემი მამიკო სად
„ესემესით“ ერთმანეთს ფოტოებს ვუგზავნიდით და ასე არისო... რომ ვეკითხებით, ვინ უნდა გამოხვიდეო, „ჯალიო“,
იკლავდა ჩვენს მონატრებას... ყოველთვის ამბობდა, ჩემს იძახის... ხანდახან აღარ მჯერა, რომ დაბრუნდება, მაგრამ
შვილს არაფერს მოვაკლებო. სახლის გადაკეთება უნდოდა მაინც ყოველთვის ველოდები...“
და მერე გავარემონტოთო. ბევრი გეგმა ჰქონდა. თბილისში
495
რომან
უგრეხელიძე
1963 - 2008
აგვისტოს ცხინვალში მტერთან შეტაკებისას მტრისგან. შემდეგ, ოჯახთან ერთად, უღელტეხილით
ტანკსაწინააღმდეგო ჭურვი მოხვდა ტანკს, რო დატოვა მშობლიური მხარე... კოპიტნარში დასახლდა.
მელსაც ის მართავდა... ხედავდა, რომ ტანკს ცეცხლი 2003 წელს კონტრაქტი გააფორმა სამშობლოსთან.
ეკიდა და მაინც წინ მიიწევდა... ტანკზე მყოფი ორი ადამიანი მსახურობდა ვაზიანში, მეოთხე ბრიგადაში, ტანკს
გადარჩა, მან ამოსვლა ვეღარ მოახერხა... მართავდა...
რომან უგრეხელიძე 1963 წელს დაიბადა აფხაზეთში, ნანი ცქიტიშვილი: „ომამდე ორი კვირით ადრე ჩამოვიდა
სოხუმის რაიონის სოფელ ლინდავაში. სოფელში. ძალიან გულჩათხრობილი იყო... არაფერს
ოჯახში მესამე შვილი იყო. ცელქი და მხიარული ბავშვი ამბობდა, რომ არ გვენერვიულა. შინიდან ბოლოს ივლისის
ყოფილა, ზრდილობიანი მოწაფე. სკოლის დამთავრების მიწურულს წავიდა. 7 აგვისტოს დაგვირეკა, მაგრამ
შემდეგ ჯარში გაიწვიეს და 3 წელი ვლადივასტოკში არ გვიმხელდა, რომ ცხინვალში იყო, გვამშვიდებდა,
იმსახურა. ჯარიდან დაბრუნებულმა ცოლი შეირთო. გაგრაში ვარო... უფროს ქალიშვილს ელაპარაკებოდა, არ
რომანის და გულრიფშში იყო გათხოვილი და მომავალი ინერვიულოთო...
მეუღლეც სწორედ მის სოფელში გაიცნო. ნანი ცქიტიშვილი ბოლოს 9 აგვისტოს, დილით დარეკა, ცოტა მოწყენილი
და რომან უგრეხელიძე გაცნობიდან 6 თვეში დაოჯახდნენ. იყო... ნათიას უთხრა, შენ ჩემი უფროსი შვილი ხარ და ხომ
მალე სოხუმის პორტშიც დაიწყო მუშაობა გემზე. შვილიც იცი, როგორ მიყვარხარო... ამის შემდეგ არ დაურეკავს...
შეეძინათ. 9 აგვისტოს დაიღუპა, შუადღისას. ჩვენ მეორე დღეს
ნანი ცქიტიშვილი: „ბიჭი უნდოდა, მაგრამ ძალიან გავიგეთ, ცხელი ხაზის მეშვეობით... არ გვინახავს, დაიწვა
გაუხარდა, გოგო რომ გაჩნდა. ამბობდა, ძალიან მგავსო... და დაიფერფლა... საფლავიც არ გვაქვს... მუდამ შვილებზე
მერე კვლავ გოგონა შეგვეძინა, მესამე – ბიჭი...“ ფიქრობდა... 45 წლის იყო... ძალიან ძნელია მის გარეშე
რომან უგრეხელიძისთვის აგვისტოს ომი მეორე ომი იყო – ცხოვრება... მესიზმრება, როგორც ცოცხალი – მოდის
ის აფხაზეთის ომშიც იბრძოდა, მშობლიურ სოფელს იცავდა ჩუმად, არაფერს არ ამბობს და მიდის...“
499
მიხეილ
იოსავა
1986 - 2008
ს სულ რაღაც 22 წლის ბიჭი იყო. უნივერსიტეტი მუშაობას როგორც კი დავიწყებ, პირველ რიგში, მანქანას
ახალი დამთავრებული ჰქონდა. დიდი ცხოვრებისთვის ვიყიდიო...“
ემზადებოდა, ჰქონდა ოცნებები და მიზნები... ბესო იოსავა, მამა: „ისე უყვარდა მანქანის ტარება, მართვის
მაგრამ მის სამშობლოს რუსი მოადგა და რეზერვში მოწმობის ასაღებად 3 დღე თავაუღებლად მეცადინეობდა.
გამოიძახეს. სანქტ-პეტერბურგიდან ჩამოსულმა უფროსმა მარტო მსუბუქზე კი არა, სატვირთოზეც ჩააბარა და
მეგობარმა თბილისში წაყოლა ურჩია. უარით გაუსტუმრებია: მოწმობა აიღო. უნდოდა, საკუთარი ბიზნესი ჰქონოდა და
ასეთ დროს გაქცევა არ ივარგებსო. ამბობდა, რა იცი, რაში გამომადგებაო. დამოუკიდებელი იყო.
ვერც მამას დაუყოლიებია შინ დარჩენაზე. „ამბობდა, ეტაპობრივად ყველაფერს მივაღწევო, ხშირად მიმეორებდა...
ყველა ჩემი მეგობარი იქ არის და მე როგორ გამოვაკლდეო. ძალიან უყვარდა ნადირობა, თევზაობა, ბილიარდის თამაში.
მრცხვენოდა, დარჩენას რომ ვთხოვდი. სამშობლო მეძახისო, მისი გარდაცვალების შემდეგ, საბილიარდო კლუბის
იმეორებდა“, – იტყვის მამა. მამა, რომელმაც თავად მიიყვანა ხელმძღვანელის, ლერი ბასილაიას ინიციატივით, მიშიკო
შვილი სენაკის ბაზაზე... იოსავას სახელობის ტურნირი ჩავატარეთ. მიშიკო ხშირად
ოჯახი ბოლოს 11 საათზე ელაპარაკა ბაზაზე მყოფ შვილს. დადიოდა იმ კლუბში და თურმე ეუბნებოდა, ტურნირი
პირველი დაბომბვის ხმა რომ გაიგეს, ურეკავდნენ. ზარს რომ ჩავატაროთ და გამარჯვებული თასით დავაჯილდოოთო. მის
არ უპასუხა, მშობლები ბაზაზე გაცვივდნენ. გარდაცვლილი სიცოცხლეში ეს ვერ მოხერხდა და შემდეგ ლერი ჩაუდგა ამ
შვილი საავადმყოფოში იპოვეს... რამდენიმე ნასხლეტი ჰქონდა საქმეს სათავეში. 23 ნოემბერს, მიშიკოს დაბადების დღეზე
თავში მოხვედრილი... ჩატარდა ტურნირი. ამ ტურნირმა სისტემატური ხასიათი
მიხეილ იოსავა 1986 წელს დაიბადა ხობში. ხობშივე მიიღო. სამომავლოდ გვინდა, რომ რეგიონული გახდეს ეს
დაამთავრა სკოლა. სკოლის დამთავრების შემდეგ თბილისის ტურნირი. მიშიკოს სახელით საჩუქრებით ვაჯილდოებთ
სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეკონომიკის ფაკულტეტზე გამარჯვებულს...“
ჩაირიცხა და დაამთავრა. დედა: „გარდაცვალების მერე ვნახე მისი მობილური,
მარინე კაკულია, დედა: „უგემრიელესი შვილი იყო, ვამბობდი, იმდენი სასიყვარულო მესიჯები ჰქონდა, ვერ წარმოიდგენდი...
დავბერდები და ბედნიერი დედა ვიქნები-მეთქი... უპრეტენზიო ვიცოდით, რომ შეყვარებული ჰყავდა, მაგრამ არ ვიცით,
და დაუზარელი, ძალიან ეშმაკი და ჭკვიანი ბავშვი იყო. ვინ იყო... მის ცხოვრებაში არ ვერეოდით. სახლში რემონტი
უფროსებთან მეგობრობა უყვარდა... სკოლაში ძალიან კარგად გვქონდა და მეგობრებისთვის უთქვამს, რომ მორჩებიან, ცოლი
სწავლობდა, დაწყებითი კლასების პედაგოგი მეუბნებოდა, უნდა მოვიყვანოო. სიურპრიზი უნდა გავუკეთო მშობლებსო...
თვითნაბადი მათემატიკური ნიჭი აქვსო. მილიონების ძალიან ძნელია ცხოვრება მიშიკოს გარეშე. საოცრად
ფარგლებში ამრავლებდა და ყოფდა ელვის სისწრაფით. მოსიყვარულე იყო. ერთი უხეშად მოქცევა არ მახსოვს მისგან.
ბებია უკრაინელი ჰყავდა და რუსულიც ძალიან კარგად შემოვარდებოდა, გადამკოცნიდა და ისევ გაიქცეოდა. სულ
იცოდა. როდესაც სკოლაში ღია გაკვეთილი ტარდებოდა, სულ სადღაც ეჩქარებოდა. ალბათ, გრძნობდა, რომ ხანმოკლე
მიშიკოს მიჰყავდა... მეც სკოლაში ვმუშაობდი და ვთხოვე, სიცოცხლე ეწერა და ყველაფრის მოსწრება უნდოდა. მიშიკოს
შატალოზე არ წახვიდე, უხერხულობაში არ ჩამაგდო-მეთქი. გარდაცვალება რომ გავიგეთ, ჩვენს სახლში უამრავი ხალხი
არასოდეს წასულა... სამეგობროში, სამეზობლოში თუ ვინმეს ირეოდა. ისეთი სიტუაცია შეიქმნა, ჩემი თავი გადამავიწყდა,
რამე უჭირდა, ყველას კაცივით ედგა გვერდში. თავის საქმეს სხვების მოსულიერებას ვუნდებოდი, ვფიქრობდი, ვინმე არ
გადადებდა და სხვისას გააკეთებდა. ძალიან დამოუკიდებელი მოკვდეს და ცოდვა არ დამედოს-მეთქი. 60 წელს მიღწეული
იყო. ბებია და ბაბუა ჰყავს სოფელში. ყველაფერში ეხმარებოდა. კაცები ბავშვებივით ტიროდნენ. გაოგნებული ვიყავი, 21 წლის
დილიდან ადგებოდა და მზის ამოსვლამდე ყანას უთოხნიდა, ბიჭმა ასეთი დიდი სიყვარულის დათესვა როგორ მოახერხა-
დაუზარელი იყო... მამაჩემმა გაიხსენა, ერთხელ მოირბინა მეთქი. ნამდვილად არ ვიცოდი, ამდენ ადამიანს თუ უყვარდა...
და მანქანა მთხოვა, ჩემი მეგობრის დედა ჩანთებს მიათრევს 2009 წელი რომ დგებოდა, ღამის 11 საათზე მიშიკოს
და უნდა წავაღებინოო. მეგონა, სადღაც წასვლა უნდოდა და საფლავზე ავედით, ახალი წელი რომ მიგველოცა. სახტად
მატყუებდა. მივეცი გასაღები და გავყევიო. თურმე სიმართლე დავრჩით – ასამდე კაცს მოეყარა თავი, სუფრა ჰქონდათ
მითხრა, მართლაც იმ ქალს ეხმარებოდაო... ცდილობდა, გაშლილი და ახალ წელს ულოცავდნენ მიშიკოს... ვიდექი
ყველას დახმარებოდა, რითაც შეეძლო... ერთადერთი იმაზე და ვფიქრობდი, რამ მოიყვანა ამდენი ხალხი ჩემი შვილის
ვუბრაზდებოდი, რომ მანქანას სწრაფად დააქროლებდა. საფლავზე ამ ბედნიერ ღამეს, საშინელ თოვლსა და სიცივეში-
თავს იმართლებდა ხოლმე, რა ვქნა, მამა და ბაბუა მანქანას მეთქი...“
სულ 15 წუთით მაძლევენ და მინდა, ყველაფერი მოვასწროო.
503
ზაზა
ბოჭოიძე
1978 - 2008
გვისტოს ომში დაღუპული ბიჭის ოჯახი საინგილოში რეზერვისტ ზაზა ბოჭოიძეს 6 აგვისტოს მიუვიდა
გადადიოდა. საზღვარზე საბუთების წარდგენისას გამოძახება.
უფროსმა ვაჟმა რიხით დაიძახა: „მე გმირი მამის 7 აგვისტოს დილას უნდა წასულიყო. ბიჭებს უნდა
შვილი ვარ!“ გაევლოთ მისთვის. მამა ძალიან ნერვიულობდა, მთელი
ბიჭუნა ჯერ მხოლოდ 4 წლისაა. იცის, რომ მამამისი ღამე არ სძინებია თურმე. დილით, როცა რეზერვში
გმირია. უნდა, რომ ჯარისკაცი გამოვიდეს და მამასავით მიმავალმა ბიჭებმა დაუძახეს, ზაზას ვერ გაუგონია და არც
გმირი გახდეს... მამას გაუღვიძებია – ეგებ ვერ გაიგოს და არ წავიდესო...
მამამისი – ზაზა ბოჭოიძე მანავში დაიბადა 1978 წელს. ნახევარ საათში გაუღვიძია, მოუკითხავს, ბიჭებმა დაუძახეს
სკოლაში კარგად სწავლობდა, მეოთხე კლასიდან ჭიდაობაზე თუ არა, მამას ისევ დაუმალავს... ზაზა წასულა.
დადიოდა. მეუღლე: „რომ გადიოდა, ყველას დაგვემშვიდობა,
დედა, ნინო ბოჭოიძე: „სკოლის დამთავრების შემდეგ ყველა დაგვკოცნა და წავიდა. ვაზიანში დაეწია
თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ჩააბარა. ჩემი ბიჭებს. ტელეფონით ვუკავშირდებოდი, ბოლოს რომ
მეუღლე რუსეთში იყო, თბილისში შვილის შენახვა ველაპარაკე, მითხრა, დაძაბული სიტუაციაა, ცოტა
მარტომ ვერ შევძელი და ამიტომ მარნეულში დაამთავრა ხანს აღარ დამირეკო, თვითონ დაგირეკავო. შემდეგ
უნივერსიტეტი. მესამე კურსზე იყო, როდესაც სასა მესიჯებით ვეკონტაქტებოდი. იმ ღამით სამ საათამდე
მართლოში დაიწყო მუშაობა მოსამართლის თანაშემწედ. ვემესიჯებოდი, ამის შემდეგ ჩვენი კონტაქტი შეწყდა,
შემდეგ 2 წელი ადვოკატად მუშაობდა. საბანკო სა პასუხს აღარ მცემდა მესიჯებზე... ვემუდარებოდი,
ქ
მის მიმართ ჰქონდა ინტერესი. გაიარა კიდეც კომ მოეწერა... არ ვიცი, გულმა მიგრძნო თუ რა იყო, ძალიან
პიუტერისა და საბანკო საქმის კურსები წარმატებით. ცუდად გავხდი... შემდეგ მხოლოდ მის ძმაკაცებს
ეზოში რომ შემოვიდა, ვკითხე: დედა, როგორ ჩააბარე- ვეკონტაქტებოდი. ჩემი დედამთილიც არ იყო შინ,
მეთქი. ასი კითხვიდან ასივეს სწორად ვუპასუხეო... საინგილოში იყო წასული...“
ზაზას გარდაცვალებიდან ერთ კვირაში დაგვირეკეს, დედა: „ჩემმა რძალმა დამირეკა, ზაზა წავიდაო...
სამსახურით ვაკმაყოფილებთ, თბილისში ჩამოვიდესო... ტელევიზიით გავიგე, რომ რეზერვისტებიც გამოიძახეს.
როცა რეზერვში გამოიძახეს, წასვლას ვუშლიდი, მაგრამ მე როცა ველაპარაკე, მითხრა: დედა, გორს გავცდითო.
მაინც წავიდა. ამ ამბის შემდეგ, სკოლის მასწავლებლებმა გავამხნევე და ვუთხარი: ნუ გეშინია, არაფერი არ მოხდება,
მისი საკონტროლო წერის რვეული მაჩვენეს და ყველაფერი კარგად იქნება-მეთქი. აბა, იმას ხომ არ
წამაკითხეს მისი დაწერილი თემა, როგორი უნდა იყოს ვეტყოდი, უკან დაბრუნდი-მეთქი. გავამხნევე და ვუთხარი,
თავისი ქვეყნის პატრიოტი... გული მკვდარი მაქვს, მაგრამ შენს ცოლ-შვილთან მივდივარ-მეთქი. მთხოვა, ცოლ-შვილს
ამაყი და ბედნიერი ვარ – ჩემმა ერთადერთმა ბიჭმა მიმიხედეო. ეს იყო მისი ბოლო სიტყვები...“
გმირულად გაწირა თავი სამშობლოსთვის. არ მინდა, სხვა მეუღლე: „აქეთ მამხნევებდა და მეუბნებოდა, ნუ
დედამ ის განიცადოს, რასაც მე განვიცდი, ჩემი შვილი გეშინიაო. როცა ვაზიანი ააფეთქეს, მაშინ გამოღწევა
იყოს უკანასკნელი ასეთ ამბავში. მშვიდობა იყოს ჩვენს მოახერხეს... მერე, როცა ვეკითხებოდი, როდის მოხვალ-
ქვეყანაში და არ გამწარდეს არც ერთი დედა...“ მეთქი, მეუბნებოდა: მოვალ, კიო? ეტყობა, გრძნობდა
ზაზა თავისი ნათლულის გამოსაყვანად მივიდა საბავშვო რაღაცას... ყველა საავადმყოფო შემოვიარეთ... ბომბი
ბაღში და იქ გაიცნო მომავალი მეუღლე – თეა. ჩამოვარდა და დაიღუპა“.
მეუღლე: „მე 25 წლის ვიყავი, ზაზა – 26-ის. 6 მაისს, დედა: „მეზობლები მოვიდნენ ამბის შესატყობინებლად,
ჩემი დაბადების დღეს, ამიხსნა სიყვარული, სამსახურში მაგრამ თეას ვერ ეუბნებოდნენ, ბოლოს ისევ მე
მოვიდა ვარდებით. 23 ნოემბერს დავინიშნეთ... 3 წელი მითხრეს: ნინო, შენ მაგარი ქალი ხარ, შენ გეტყვით, ზაზა
ვიცხოვრეთ ერთად, 2 ბიჭი შეგვეძინა, პატარა სამი დაჭრილიაო. ჩემმა რძალმა რომ გაიგო, ცუდად გახდა... მე
თვის იყო, ზაზა რომ დაიღუპა. ახლა უკვე ორი წლისაა, ვამხნევებდი, ადექი, დაჭრილია, უნდა ვუშველოთ-მეთქი.
უფროსი – ოთხი წლის. პატარა ძალიან ჰგავს მამას... მე უბედურს მეგონა, რომ თბილისში გადმოიყვანდნენ და
ძალიან თბილი და მოსიყვარულე გახდა, მეორე რომ უშველიდნენ...“
შეგვეძინა, ცდილობდა, უფრო მეტი შემოეტანა ოჯახში, დედა და ცოლი შინ მოტყუებით წაიყვანეს. ყველამ
არანაირ სამუშაოს არ თაკილობდა, ყველა გამოცდაზე იცოდა, მხოლოდ მათ უმალავდნენ ზაზას დაღუპვას. შინ
გადიოდა. რომ მიუსვენეს, მაშინღა მიხვდნენ დედა და ცოლი, რომ
ჯარში უნდოდა სამსახურის დაწყება. როცა რეზერვისტად ზაზა ამქვეყნად აღარ იყო...
წავიდა, სროლებში პირველი ადგილი აიღო, სერტიფიკატიც დედა: „მას მერე ჯანმრთელობა შემერყა, ნერ
ჰქონდა...“ ვიულობისგან წელს ქვემოთ მოვწყდი... მამამისი კინაღამ
507
ჭკუიდან შეიშალა, შვილი რომ მკვდარი ნახა. მთელი მთელი ცხოვრება მარტომ უნდა ზარდოს შვილები. ორი
გზა ზაზასთან ჩახუტებული მოდიოდა... მას სამშობლო ბიჭის გაზრდა იოლი არაა... იმ დღეს ატირებული მოვიდა
ძალიან უყვარდა, არ მიატოვებდა თავის ქვეყანას. რომც სამსახურიდან: რაც მოვდივართ, პატარა მთელი გზა
სცოდნოდა, რაც მოუვიდოდა, უკან მაინც არ დაიხევდა... ტირის, მამა მინდაო...“
მე საკუთარ თავს არ ვჩივი, ჩემი რძალი მებრალება,
508
მალხაზ
აბაშიძე
1975 - 2008
ამა, არ შეგეშინდეთ, ჩვენ მალე დავბრუნდებით~ – ამ იყო. განსაკუთრებით დისშვილი ქრისტინე უყვარდა.
სიტყვებით დააიმედა მალხაზმა მამა 7 აგვისტოს. მას სულ უნდოდა მის გვერდით ყოფილიყო. მისი დაღუპვის
შემდეგ მისი ხმა მშობლებს არ გაუგონიათ. შვილის მერე გაჩნდა მეორე დისშვილი, რომლის დაბადებას დიდი
გვარი 9 აგვისტოს გარდაცვლილთა სიაში ამოიკითხეს. სიხარულით ელოდა...
ილია აბაშიძე, მამა: `მალხაზი 8 აგვისტოს დაიღუპა ერთ წელიწადში აპირებდა დაოჯახებას. სამხედრო
ცხინვალში, ცხელ ხაზზე საავიაციო დაბომბვისას. მე სავალდებულო ჯარი გავლილი ჰქონდა. კონტრაქტს 2005
გობრები მიყვებოდნენ, ცხელ ხაზზე რომ ვიყავით, გვ წელს მოაწერა ხელი. სენაკის სამხედრო ბაზის მეორე
ამხნევებდა, აბა ბიჭებო, ყველაფერი კარგად იქნ ქვეითი ბრიგადის გამანაწილებელ ასეულში იყო კაპრალი.
ებაო. ჭურვის ნასხლეტი მოხვედრია და ადგილზევე ჯარში პატრიოტული სულისკვეთებით შევიდა. ომში, რომ
გარდაცვლილა.~ არ დაღუპულიყო სამხედრო სამსახურს გააგრძელებდა.
მშობლებს ცრემლი არ უშრებათ, როცა მალხაზს სურდა ჯარს გაჰყოლიდა. ბევრი მადლობა აქვს მიღებული.
იხსენებენ. მისი მშობლიური სოფლიდან ომში ბევრი ვაჟკაცი – ბოლოს 2008 წლის აგვისტოში იყო ჩამოსული. 5
წავიდა, თუმცა მხოლოდ მალხაზი ვერ დაუბრუნდა კერას. აგვისტოს გავაცილეთ. დედამისისთვის უთქვამს: `დედა,
მალხაზ აბაშიძე 1975 წლის 12 იანვარს, ხულოს შენი გაკეთებული ხაჭაპური გამატანეო~.
რაიონის სოფელ ვერნებში დაიბადა. მამა იხსენებს, რომ დედამ მალხაზს ბოლო თხოვნა შეუსრულა, ამ დროს
განსაკუთრებით დები უყვარდა: `სულ ეფერებოდა, ვერც წარმოიდგენდა, რომ შვილს უკანასკნელად ხედავდა.
ძმასთანაც კარგი ურთიერთობა ჰქონდა. ძალიან უყვარდა სოფელი საკუთარ გმირს დღესაც სიამაყით იხსენებს. მალე
მეგობრებთან ყოფნა. მშობლებისთვისაც კარგი შვილი სოფლის სკოლას გმირი მალხაზ აბაშიძის სახელი მიენიჭება.
511
ომარ
ასლანიძე
1981 - 2008
ტრის ავიაცია ზემო ნიქოზს დასტრიალებდა ომამდე ერთი თვით ადრე, საგურამოში იყო სწავლებებზე,
და ქართველ ჯარისკაცებს უტევდა. ქართველი მალე ორფოლოშიც უნდა წასულიყვნენ, მაგრამ სწავლების
მეომრები კი სოფლად ჩარჩენილ მოსახლეობაზე მაგიერ ომში წავიდნენ.
ზრუნავდნენ. ცდილობდნენ სამშვიდობოს გაეყვანათ. მამა: `საგურამოდან დაბრუნების შემდეგ თითქოს
გაერიდებინათ იმ უბედურებისგან... ევაკუაციისას მან და შეიცვალა, ყველას გვეფერებოდა, ყველას გვეალერსებოდა.
მისმა თანამებრძოლებმა მოხუცი სარდაფში ჩაიყვანეს. ალბათ, ადამიანის ტანი გრძნობს მოახლოებულ აღსასრულს.
ამობრუნდნენ და... 26 წლის უმცროსი სერჟანტი ომარ შინ ბოლოს 6 აგვისტოს მოვიდა. დაძაბული და მოწყენილი
ასლანიძე მტრისგან ჩამოგდებულმა ჭურვმა იმსხვერპლა... იყო. მითხრა, ორფოლოში უნდა წავიდეთ სწავლებებზეო.
აგვისტოს რუსულ-ქართულ ომში, ქართველ ქვეითებზე 9 აგვისტოს მისი ძმა, რომანი ერაყიდან ბრუნდებოდა და
იერიშები, ბუდიონოვკაში ბაზირებულმა 468-ე პოლკის გული სწყდებოდა, ვერ ვნახავო. დავპირდი, როგორც კი
ავიაციამ მიიტანა. სწორედ რუსული ავიაციის მიერ ჩამოვა, აუცილებლად შეგახვედრებთ ერთმანეთს-მეთქი...
ჩამოყრილმა მასობრივი განადგურების კასეტურმა საღამოს სახლში რომ დაბრუნდა, მეზობლები მოინახულა,
ბომბებმა იმსხვერპლა ქართველ სამხედროთა უმეტესობა. დას მოეფერა და უთხრა - დამლოცეო. ღამით ტელეფონმა
ცხინვალის დაბომბვის შემდეგ, მოზდოკის აეროპორტიდან გააღვიძა, თანამებრძოლებმა უთხრეს - სასწრაფო
აფრენილი რუსული მოიერიშეები – სუ-24 და სუ-25- განგაშიაო. უთენია წამოდგა. ვუთხარი - ბიჭო საჭმელი
ები სოფელი ზემო ნიქოზის თავზე დაფრინავდნენ და იქ მაინც ჭამე, მშიერი ხომ არ წახვალ-მეთქი. არა მამა, ძალიან
ეძებდნენ ქართველ ჯარისკაცთა პოზიციებს. საჰაერო მეჩქარება და უნდა წავიდეო... სახლიდან გასვლისას
შეტევის შემდეგ, ქართველმა ჯარისკაცებმა, იქ დარჩენილი ოჯახის თითოეულ წევრს გვემშვიდობებოდა ხოლმე, იმ
ადგილობრივი მოსახლეობის ევაკუაცია დაიწყეს. ადლიის დღეს არც დაგვმშვიდობებია... ვუთხარი: მოიცადე და
ცალკეული მსუბუქი ქვეითი ბატალიონის მებრძოლებმა მანქანით გაგიყვან-მეთქი, მაგრამ არ დამიჯერა... წავიდა...
ერთ-ერთი ადგილობრივი მოხუცი საცხოვრებელი სახლის ორ საათში დამირეკა. ამ დროს მე უკვე ქობულეთში ვიყავი
სარდაფში ჩაიყვანეს. ამ დროს, თბილისის მიმართულებით, საქმეზე წასული. მკითხა, სად ხარო, რომ გაიგო სადაც
ერაყიდან საქართველოს შეიარაღებული ძალების პირველი ვიყავი, მთხოვა მანდ იყავი, ნახევარ საათში გამოგივლი
ქვეითი ბრიგადის ჯარისკაცები მოფრინავდნენ, მათ და გნახავო. ქობულეთის ყოფილი რაიკომის შენობასთან
შორის იყო უფროსი სერჟანტი რომან ასლანიძე. ბაღდადის ვიდექი, რამდენიმე წუთში ჩემსკენ მომავალი კოლონა
სამშვიდობო ოპერაციიდან სამშობლოში დაბრუნებულმა შევნიშნე. წინ მომავალ მანქანებში ტვირთი იყო, უკანა
ძმამ ომარს ცოცხალს ვეღარ მიუსწრო. მანქანებში კი იარაღასხმული ბიჭები ისხდნენ. ვიცოდი,
ომარ ასლანიძე 1981 წელს დაიბადა, ქობულეთის რომ ორფოლოში მიდიოდნენ სწავლებებზე, გამიკვირდა
რაიონის სოფელ ჯიხანჯურში. მათ ხელში იარაღი რომ დავინახე... თვალით ვეძებდი ჩემს
ოჯახში სამი შვილი იზრდებოდა. ომარი შუათანა იყო. შვილს. ყველას ხელს ვუქნევდი. თვითონ დამინახა, მანქანის
მამა გაიხსენებს, რომ ომარი მხიარული და სხარტი ბორტზე იჯდა, წამოხტა და დამიძახა: `მამა, აქ ვარ, მე
ბავშვი იყო, ძლიერი ყოფილა და მეგობრებს `ძვალო~ მალე დავბრუნდები!..~ ეს კადრი თვალებიდან არ ამომდის,
შეურქმევიათ. ვარჯიში ჰყვარებია, შემდეგ სოფლის ბოლოს ამ დღეს ვნახე ჩემი შვილი~.
ბავშვებიც აუყოლიებია და მათაც ავარჯიშებდა. მალე ბიჭები კონფლიქტის ზონაში შევლენ, ქართული
`დღემდე ვინახავ მის გირებს... ყველას ძალიან უყვარდა, სოფლების მტრისგან დასაცავად.
ყველა აფასებდა... ძალიან განიცდიან მის დაღუპვას მამა: `საღამოს შემეხმიანა. აღელვებული ჩანდა. სად
მეგობრები, თანატოლები....~ - იტყვის მამა. ხართ მეთქი, ვკითხე. გორში ვართო. გორში რა გინდათ,
ჯარში წასვლა ომარს 2007 წელს გადაუწყვეტია და ორფოლოში ხომ ხაშურიდან უნდა გადაგეხვიათ-მეთქი,
ჩარიცხულა კიდეც ადლიის ბატალიონში. მალე, მონდომებისა გავიკვირვე. მამა ომი დაიწყო და ომში მივდივართო...
და ფიზიკური სიძლიერის წყალობით, ოცმეთაურიც გახდა ცოტა ხანი სიჩუმე ჩამოვარდა. ვერ გავაანალიზე რას
და უმცროსი სერჟანტის წოდება მიიღო. მეუბნებოდა. შემდეგ დაამატა, მამა ჩემს თავს გაფიცებ,
ლეო ასლანიძე, მამა: `აპრილში ჩემს დაბადების დღეზე დედას არ უთხრა, არ ინერვიულოსო. ჩემი მეუღლე მეორე
ბანკიდან კრედიტი გამოიტანა და მანქანა მაჩუქა. ვუთხარი ჯგუფის ინვალიდია და ომარი დედას განსაკუთრებულად
- უკვე 27-ე წელში ხარ, ცოლი მოიყვანე, ოჯახს მოეკიდე უფრთხილდებოდა...~
და ეგ იქნება ჩემთვის დიდი საჩუქარი-მეთქი. მითხრა, მამა ადლიის ბატალიონის ბიჭებმა ისეთი იერიში მიიტანეს
ცოტაც მაცალე, ბინას გავარემონტებ, ჩემი ძმაც ჩამოვა მტერზე, რომ მათი წარმატება ლეგენდად იქცა. ნაბიჯ-
ერაყიდან და შემოდგომაზე ცოლსაც მოვიყვანო, თუმცა ნაბიჯ იწევდნენ წინ, მაგრამ მტერმა ჰაერიდან შემოუტია
ვეღარც ძმის ნახვას მოესწრო, ვეღარც ცოლის შერთვას...~ საქართველოს. ბომბავდნენ ყველაფერს, სადაც კი
515
ქართველი მებრძოლები ეგულებოდათ. რომან ასლანიძე პირველი ქვეითი ბრიგადიდან ადლიის
მამა: `როგორც ომარის მეგობრებმა მიამბეს, 9 აგვისტოს, ბატალიონში გადავიდა. ბატალიონში, რომლის რიგებშიც
ცდილობდნენ ქართულ სოფლებში ჩარჩენილი მოსახლეობა უმცროსი სერჟანტი ომარ ასლანიძე იბრძოდა ოკუპანტების
სამშვიდობოს გაეყვანათ. ერთი მოხუცი სარდაფში წინააღმდეგ.
ჩაუყვანიათ. ომარი ამოსულა და დაბომბვაც დაწყებულა. მამა: `ჩემი ტკივილი განუზომელია, მაგრამ ომი
ჭურვის ნამსხვრევები მოხვედრია. ბიჭებმა სასწრაფოდ მსხვერპლს მოითხოვს, ჩემი შვილი რომ არ დაღუპულიყო,
წაიყვანეს გორის ჰოსპიტალში, მაგრამ უკვე დაგვიანებული სხვისი დაიღუპებოდა... ღმერთს ვთხოვ, ჩემი შვილი
იყო... ჩვენ 10 აგვისტოს შევიტყვეთ, რომ დაჭრილი იწვა უკანასკნელი ახალგაზრდა ყოფილიყოს, ვინც ჩვენი ქვეყნის
გორის ჰოსპიტალში. ჩემი ძმა წავიდა გორში და ჩამოასვენა. ტერიტორიულ მთლიანობას შეეწირა. მისი დაკრძალვის
მთელი სოფელი ტიროდა, ყველამ განიცადა მისი დღეს, საფლავთან მივედი და დავპირდი, რომ მივახარებდი
დაღუპვა. სოფელში ერთ კაცს ვერ ნახავ, რომ ომარი არ ჩვენი სამშობლოს გაერთიანებას. იმედი მაქვს საქართველო
ჰყვარებოდა...~ მალე გაერთიანდება და მე ჩემი შვილის საფლავთან ამაყად
ომარ ასლანიძე დაიღუპა და რამდენიმე საათში ერაყიდან ვიტყვი - შვილო, თქვენს საქმეს უკვალოდ არ ჩაუვლია,
საქართველოში მისი ძმაც დაბრუნდა... ომის შემდეგ, საქართველო ერთიანია!~
516
ბადრი
ბასილაძე
1985 - 2008
აგვისტოს რუსულმა ჭურვმა იმსხვერპლა მი მას ტკივილს გვრის, მაგრამ უნდა, რომ გმირი შვილის
სი სიცოცხლე. კაპრალი ბასილაძე ამ დროს სახელი უკვდავყოს, ყველას უთხრას, როგორი ვაჟკაცი
თანამებრძოლებთან ერთად სანგარში იყო. ჭურვიც გაზარდა:
სწორედ იმ ადგილს მოხვდა. 5 წუთით ადრე, მამას – ბადრი 1985 წლის 5 მარტს, თერჯოლის რაიონ სოფელ
ესაუბრა ტელეფონით, დაამშვიდა, არ ინერვიულო ჩემზეო, ჭოგნარში დაიბადა. ძალიან კონტაქტური და მეგობრის
მართლაც ოჯახი მასზე აღარ ნერვიულობს, მაშინდელისგან მოყვარე ადამიანი იყო. ჭოგნარის საშუალო სკოლა
განსხვავებით, დღეს ზუსტად იციან სადაც არის მათი შვილი, დაამთავრა. ძალიან მიჭირს მისი ბავშვობის გახსენება. ეს
იციან, რომ იმ გმირთა შორისაა, ყველგან და ყოველთვის ჩემთვის დიდი გულისტკივილია. კარგი შვილი იყო. ზედმეტს
რომ დაფასდება მათი ამაგი სამშობლოს წინაშე. არაფერს გააკეთებდა. ორი შვილი მყავდა. მეორეც ბიჭი.
დარეჯან აბულაძე, დედა: `მაშინ, როცა ბოლოს მამამისს კარგი ძმობა ჰქონდათ. ძალიან უყვარდათ ერთმანეთი. დიდი
ტელეფონზე ესაუბრა, სანგარში ყოფილა რამდენიმე სამეგობრო ჰყავდა. ისინი დიდი სიყვარულით იხსენებენ.
ჯარისკაცთან ერთად. ბოლო წუთებში სხვას აფრთხილებდა ამქვეყნად არავინ დაუტოვებია ნაწყენი.
- ნუ გამოხვალთ, საშიშიაო. ამ დროს თვითონ დაეცა ბომბი... 2006 წელს სიყვარულით შექმნა ოჯახი. ძალიან უყვარდათ
დღესაც მიმძიმს ამ ყველაფრის გახსენება. ეჰ, რამდენი ერთმანეთი. მოსიყვარულე მეუღლე იყო. კარგი გოგონა
გადავიტანეთ... მოიყვანა, ნათია ვაშაკიძე. ჩემთვის საშინელება იყო, რაც
თვითონ გვირეკავდა, გვაიმედებდა. მე კარგად ვარ, არ მოხდა, მაგრამ ნათიასთვისაც უმძიმესი იყო ეს, მან ხომ
ინერვიულოთო. მეგობრები იხსენებენ, ჩვენ წინა საღამოს საყვარელი მეუღლე დაკარგა. ჯერ ხომ შვილიც არ ჰყავდათ.
ცოტა თვალი მოვხუჭეთ. ბადრის კი თითქმის არ უძინიაო. ძალიან უნოდა შვილები ჰყოლოდა, მაგრამ ვერ მოესწრო ამ
დილას ადრე ყველა გაგვაღვიძაო. 9 აგვისტოს დილას ბედნიერებას. ბადრიმ დაღუპვამდე ცოტა ხნით ადრე გაიგო,
მამამისს დაურეკა, კარგად ვარო. თურმე, ტელეფონზე მისი ძმის ცოლის ორსულობა. ძალიან გახარებული იყო.
საუბრიდან 5 წუთში დაღუპულა. საკუთარი შვილის დაბადებასავით ელოდა, მაგრამ ვერც
14 აგვისტოს, წესის აგებით, სოფლის სასაფლაოზე ამას მოესწრო. მისი ძმისშვილი ბადრის სახელს ატარებს.
დავასაფლავეთ~. ერთადერთი პატარა ბადრი გვახარებს~.
დედას უმძიმს შვილზე საუბარი, იმ დღეების გახსენება
519
ბადრი
ბერანძე
1986 - 2008
ედნიერი იყო გალელი ბიჭი ცხინვალში რომ შევიდა. ვიცხოვრებთ, აფხაზეთი მტკივა და უნდა ვიბრძოლო მის
თანაც თავის დაბადების დღეზე – ის იმ დღეს, 8 დასაბრუნებლადო... ადამიანებთან ურთერთობა უყვარდა,
აგვისტოს გახდა 21 წლის და... და დაიღუპა კიდეც, ჯარიდან ყოველ კვირა ჩამოდიოდა, მარტო არასოდეს
დაიღუპა დაბომბვისას, როცა მეხუთედ შედიოდა ცხინვალში ჩამოსულა, თან ერთი ან ორი მეგობარი ყოველთვის
დაჭრილების გამოსაყვანად. მოჰყავდა და მათი პატივისცემით ვერ ძღებოდა. ბოლოს,
17 წლის იყო ჯარში რომ წავიდა, 17 წლის იყო ცოლი რომ 4 აგვისტოსაც მეგობრებთან ერთად იყო მოსული სახლში,
შეირთო. რომ დაურეკეს და გამოიძახეს. სასწრაფოდ დაბრუნდნენ
21 წლისამ თავი გასწირა. თანამებრძოლნი გაიხსენებენ, ბიჭები ბაზაზე.
რომ უშიშრად, თავდაუზოგავად იბრძოდა. 8 აგვისტოს დაბადების დღე ჰქონდა, რომ დავურეკეთ
ბადრი ბერანძე გალში დაიბადა, მაგრამ მტერმა მალე და მივულოცეთ – გვითხრა, ცხინვალის მისადგომებთან
მოსწყვიტა პატარა ბადრი მშობლიურ გალს. ქობულეთში ვართო. გახარებული იყო, მალე ყველაფერი კარგად
იზრდებოდა. იქნებაო... საღამოს 11 საათზე დამირეკა უკვე ცხინვალში
ესლიო სიგუა, დედა: `ძალიან მოსიყვარულე, ცელქი და შევედითო... ვერაფერი ვუთხარი, ტანში რაღაც შიში
ეშმაკი იყო პატარაობისას. სკოლაშიც კარგად სწავლობდა, მქონდა ჩამჯდარი, ცრემლები ჩამომივიდა... ზუგდიდი
მაგრამ მოუსვენარი იყო, მასწავლებელს ეუბნებოდა - 45 რომ დაიბომბა ქობულეთში წავიყვანე ოჯახი, ბადრის
წუთი ერთ ადგილას რა დამაჯენსო~. ვურეკავდით, არ მპასუხობდა... მერე იყო დაუსრულებელი
ბავშვობიდან გიჟდებოდა სამხედრო ფორმაზე. 17 წლის ძებნა. მუხროვანიდან შემატყობინეს ჩემი შვილის
ყოფილა, დევნილ, ოჩამჩირელ მეგობარ ბიჭთან ერთად, მეგობრებმა, მითხრეს, ვიღაც პეტერბურგელ ჟურნალისტს
კომისართან რომ მისულა, ჯარში წაგვიყვანეო. კომისარს სტატია დაუწერია ომზე და სურათებში ბადრის პირადობის
უარით გამოუსტუმრებია, ჯერ 18 წლისანი არ ხართ, მოწმობა და სხვა საბუთები იყო გადაღებული. 12
მშობლების თანხმობა გჭირდებათო. თებერვალს დამირეკეს და მითხრეს დეენემი დაემთხვაო...
მამა: `მე წამიყვანეს... ვერაფერს გავხდი, კომისარი მუხათგვერდის სასაფლაოზე იყო დაკრძალული, საფლავი
უარზე იყო. ვერც ბადრის გადავაფიქრებინე, ვეუბნებოდი, გავახსნევინე, დავათვალიერე, ჩემი შვილი იყო... იმ
გახდები 18 წლის და წადი-მეთქი, თავისას არ იშლიდა...~ დღესვე გადმოვასვენე ზუგდიდში და რამდენიმე დღეში
მამა: `ზუგდიდში, შინაგანი ჯარის ნაწილებში დავკრძალეთ...~
მსახურობდა. ჯარი რომ მოიარა, უკვე დაცოლშვილებული დედა: `ბადრის ბიჭი, საბა ახლა 6 წლისაა, ხშირად
იყო, მაინც ჯარისკენ უწევდა გული, კონტრაქტის იხსენებს მამას... ბადრი აფხაზეთში დაბრუნებაზე და იქ
დადება უნდოდა. ვეხვეწებოდი შენ ცოლ-შვილთან ცხოვრებაზე ოცნებობდა, უნდოდა ბევრი შვილი ჰყოლოდა.
იყავი, სად მიდიხარ-მეთქი... მაინც წავიდა, მინდა ჩემს 17 წლისა დაქორწინდა, სამი დღე ვეძებდით, ისე შორს
სამშობლოს ვემსახუროო. ამბობდა, კონტრაქტის ვადა რომ ჰყავდა ლინდა გადამალული, ძლივს მივაგენით, ისიც
ამოიწურება, ისევ გავაგრძელებო... აფხაზეთში ხშირად თვითონ გვითხრა, უცნაური იყო ძალიან... ტყუილია, რომ
გადავდიოდით, ჩვენ გალში ვცხოვრობდით და ძალიან ამბობენ, დრო ყველაფრის მკურნალიაო... რაც დრო გადის
უყვარდა იქაურობა, ოცნებობდა, როდის იქნება სულ აქ რომ უფრო გვიმძიმის ცხოვრება მის გარეშე...~
523
გოჩა
დანელია
1982 - 2008
აგვისტოს, ცხინვალში, დაჭრილი მეომრების მაყენებდა. თან ისიც მითხრა, მალე საქართველოს
გამოყვანისას დაიღუპა. გოჩა დანელია მეთაურს გავთელავთო. ილანძღებოდა, სანამ ტელეფონი არ გაეთიშა.
ეძებდა, როცა მტერმა შენიშნა და იერიში მიიტანა. მხოლოდ მოგვიანებით, 8 თვის შემდეგ, დნმ-ის ანალიზის
ოჯახის წევრებმა, მის შესახებ სხვა არაფერი იციან. შედეგად გავარკვიეთ მისი დაღუპვა. გაგებისთანევე
ნუგეშად მხოლოდ გმირი შვილის სახელი დარჩათ. გადმოვასვენეთ და მეორე დღესვე დავასაფლავეთ ჩვენი
გოჩა დანელია, 1982 წლის 16 აგვისტოს, ქუთაისში სოფლის სასაფლაოზე.
დაიბადა. 2007 წელს ოთხწლიან კონტრაქტს მოაწერა ხელი. ჩვენთვის დღემდე გაუგებარია, რა ვითარებაში დაიღუპა
ვაზიანის მეოთხე ქვეითი ბრიგადის 42-ე ბატალიონში გოჩა. მეთაურისგან ვიცით, რომ ცხინვალის მისადგომებთან,
მსახურობდა. გადაწყვეტილება მიიღო და ბოლომდე წინა ხაზზე იყვნენ და იქ თავისი მეთაურის ძებნის დროს
ერთგულად ემსახურა სამშობლოს. დაიღუპა. ეს არის ის, რაც ვიცით. უამრავი ხალხი მოვიდა
თეა დანელია, ძმის მეუღლე: `2008 წლის 5 აგვისტოს გასვენებაში. ის ხომ ყველას ძალიან უყვარდა. იმ სკოლაში,
სახლში იყო, მეგობრებთან ერთად. სწორედ, იმ დღეს სადაც სწავლობდა, გოჩას სახელის უკვდავსაყოფად, მისი
დაურეკა მეთაურმა. 7 აგვისტოს კი დედამისისთვის ბიუსტია გაკეთებული.~
მიუწერია. ,,ქეთევან, აბა ჰე და აბა ჰოო~. (დედას ქეთევანი გოჩა დანელია წარმატებული მოსწავლე და სამაგალითო
ჰქვია). მას მერე არაფერი ვიცოდით. 8 აგვისტოს ჩავედით სტუდენტი ყოფილა. წითელ დიპლომზე დაუმთავრებია
გორში. დაბომბვაში მოვყევით, თუმცა გადავრჩით. გოჩა საბაზო ეკონომოკის და სამართლის ინსტიტუტის სრული
ვერ ვნახეთ. 9 აგვისტოს გოჩას ტელეფონიდან ვიღაც კურსი. სავალდებულო სამსახურის მოხდის შემდეგ,
ოსმა დამირეკა, დამტვრეული ქართულით, რომ ვკითხე პირდაპირ კონტრაქტს მოაწერა ხელი, უამრავი ჯილდო და
ცოცხალია-მეთქი? მიპასუხა, რომ გოჩას თავს მოაჭრიან. მადლობის წერილი ინახება დღეს გოჩას ოჯახში.
მე გაშეშებული ვუსმენდი, ის კი იქედან შეურაცხყოფას
527
ვლადიმერ
დავითაშვილი
1989 - 2008
იორგობა დღეს – 6 მაისს დაიბადა 1989-ში. 3 აგვისტოს გავიდა. ოჯახის მანქანა გაფუჭებული იყო,
სოფელში „ვოლკს“ ეძახდნენ, ჯარში – `ბირთვისელს~. მეზობლის ბიჭს სთხოვა სამარშრუტო ტაქსამდე მიყვანა.
ჯანღონით სავსე იყო. ვერცხლისწყალივით მისი თანდასწრებით დედისთვის კოცნა მოერიდა, ხელი
დაუდგრომელი. დაუქნია მხოლოდ. არადა, კოცნით ემშვიდობებოდა სულ.
ყველაფერს ასწრებდა: კარგად სწავლასაც, ცურვასაც, ხელი დაუქნია და წავიდა...
ჯირითსაც, კარატეში ვარჯიშსაც, შრომასაც... შინ 5 აგვისტოსაც დარეკა, 6 აგვისტოსაც... დედას
9 კლასი ისე დაამთავრა, სამიანი არ გამოჰყოლია. მერე დაღონებული ეჩვენა. „არაფერი არ მიჭირს, გეჩვენება“ –
მოუსვენარი გამხდარა... დაამშვიდა დედა.
კარგად ცურავდა. მთელ ზაფხულს ალგეთის წყა 7 აგვისტოს წავიდა ომში. შინ არც კი დაურეკავს – „ჩემებს
ლსაცავზე ატარებდა. ვერ ვეტყვი, ომში რომ მივდივარ“... ტელეფონი ჩააბარა და
ცხენზე ჯირითი უყვარდა. ხშირად აკითხავდა პაპას წავიდა...
მანგლისში და დააქროლებდა ბედაურებს. ომის დაწყებით თავზარდაცემული დედა რეკავდა... ბიჭს
ხალისით მიჰყვებოდა ტურისტებს ბირთვისის ციხეზე, ტელეფონი გათიშული ჰქონდა. რეკავდა მის მეგობრებთან,
გიდის მაგიერ, და სიამაყით აცნობდა მშობლიურ მხარეს. ზოგს გათიშული ჰქონდა, ზოგთან არ გადიოდა... დედა
უყვარდა მშობლიური სოფელი, მაგრამ გული თბილისში ყველასთან კითხულობდა მის ამბავს, ვერაფერს იგებდა...
ცხოვრებისკენ უწევდა... შვილი ამ დროს გააფთრებით, უშიშრად იბრძოდა
სამხედრო საქმე მოსწონდა და აპირებდა კიდეც, სკოლის ცხინვალში.
დამთავრების შემდეგ, სამხედრო სასწავლებელში სწავლის მეზობელ სოფელში ჯარისკაცი დაბრუნდა ომიდან, ის
გაგრძელებას. 18 წლის გახდა თუ არა, ჯარში გაიწვიეს. ჯარისკაცი ეტყვის, ბიჭის დედას, რომ ბოლოს 8 აგვისტოს
წავიდა და მხედრული ვალი რომ მოიხადა, ჯარში დარჩენა ნახა, როცა ტყეში ისვენებდნენ.
გადაწყვიტა. დედას არ უნდოდა ისევ ჯარში გაშვება. მან ოჯახი ყველგან ეძებდა. დაჭრილებში, ყველგან შვილის
მაინც გააფორმა კონტრაქტი სამშობლოსთან – ჯარის სურათებს არიგებდა, შვილის ამბავს ეკითხებოდა. ბიჭებმა
ცხოვრობა მოსწონდა ძალიან. რომ ვაზიანში იწყეს დაბრუნება, დედა ვაზიანში მივიდა.
ვაზიანში, მეოთხე ბრიგადაში მსახურობდა ოცმეთაურად ყველა მომავალ მანქანას წინ უდგებოდა, შვილს ეძებდა
– სულ ათი თვე.... ერაყში წასასვლელად ემზადებოდა, სისხლსა და ჭუჭყში ამოსვრილ ჯარისკაცებში. გარჩევა
მაგრამ... ჭირდა, უკუნი ღამე იყო.
შეყვარებული ჰყავდა, უცნაურად გაცნობილი გოგო. დედა იდგა და იძახდა - „დავითაშვილი“, იმედი ჰქონდა,
ჯარში ამერიკული იარაღი რომ დაურიგეს, იმ იარაღზე ლადო თავის გვარს რომ გაიგონებდა, გამოეხმაურებოდა
ნომერი ეწერა, ჯარისკაცმა ტელეფონზე ის ნომერი დედას. დედას ამშვიდებდნენ, მათი ბატალიონი უკან
აკრიფა... ლაშა იკითხა სასხვათაშორისოდ... გოგონამ მოდისო. არადა, ყველამ იცოდა, რომ...
უპასუხა. ცოტა ხანში ისევ დარეკა და გოგონას გაცნობა 12 აგვისტოს ღამე იყო... ის იყო ინათა... ვაზიანში 41-ე
შესთავაზა... ბატალიონი ბრუნდებოდა, `ბირთვისელის~ ბატალიონი...
ექვსი თვე უყვარდათ ერთმანეთი. დედასაც უთხრა - ძალიან ცოტანი ისხდნენ მანქანაში.
გაგაცნობო. ერაყიდან დაბრუნებამდე დაოჯახებას არ დედამ დაიძახა - „დავითაშვილი“!!!
აპირებდა. ყოველ შემთხვევაში, შინ ასე ამბობდა, მაგრამ... ყველამ თავი დახარა.
7 აგვისტოს, გამთენიისას, ვიდრე ომში წავიდოდა, დედა მიხვდა, რომ მისი შვილი ამქვეყნად აღარ იყო...
გოგონას დაურეკა – „თუ ცოცხალი დავბრუნდი, ცოლად ოცმეთაურის დედამ შინ ოცეულის სია იპოვა
უნდა მოგიყვანოო“. ტელეფონებით. ყველასთან რეკავდა. არავინ პასუხობდა.
გოგონა ატირდა. ბიჭი გაუბრაზდა – ნუ ტირი, თორემ ბოლოს ერთმა უპასუხა – თორნიკე გადელიამ. დავითაშვილის
აღარ დაგირეკავო... ამბავი ჰკითხა. ჯარისკაცმა იუარა, არაფერი ვიციო.
ღამით თავისი უმცროსი ძმის ოთახში შევიდა. მის „როგორ თუ არ იცი? თქვენი სერჟანტი იყო და
საწოლთან ჩაიმუხლა. თავზე ხელი გადაუსვა, მოეფერა – მიგატოვათ?! – აღმოხდა დედას.
შენ რომ ვინმემ რამე დაგიშაოს, არ ვიცი რას ვუზამ... არადა ზუსტად იცოდა დედამ თავისი გაზრდილი შვილის
მერე დის ოთახში შევიდა. დასაც მოეფერა, აკოცა. ამბავი – მის გვერდით მისი მეგობარი რომ მოეკლათ, ის,
ოთახიდან გამოსულმა დედა დაინახა, რომელიც თვალს არც ტყვიას აარიდებდა თავს და არც თავის გადარჩენაზე
ადევნებდა. უკვე დიდი ვარ, არაფერს დავაშავებო. გულში იზრუნებდა.
ჩაიკრა დედა, აკოცა და დაიძინა. შემდეგ უკვე მამა, ძმა, ბიძა ურეკავდნენ ჯარისკაც
ეს ომამდე ერთი კვირით ადრე ხდებოდა. ბოლოს შინიდან გადელიას. უხსნიდნენ, რომ თუ რამე იცოდა უნდა ეთქვა.
531
ჯარისკაცმა ისღა თქვა – „ტელეფონში ვერაფერს გეტყვით, მიაკვლია თავის ბიჭს.
ნორიოში ვართ და აქ მობრძანდით...“ ბიჭს საბუთები თან ჰქონდა.
ნორიოში წავიდნენ - თორნიკეს სანახავად. ჯარის ბიჭები 47 კუბო იდგა. მხოლოდ ერთს ჰქონდა მიკრული შავი
იყვნენ ერთად – ტირილისგან დასიებული თვალებით. ვარდი...
თორნიკე ხმას ვერ იღებდა. სხვა ლაპარაკობდა... მათ ნახეს იქ „ბირთვისელი“ ესვენა.
როგორ აფეთქდა „ბირთვისელი“... დედამ დღემდე არ იცის საიდან გაჩნდა ის შავი ვარდი
ალყაში მოუმწყვდევიათ და ტანკიდან უსვრიათ... მისი ვაჟის კუბოზე.
ეს, 9 აგვისტოს, შუადღეს მომხდარა. მარიამობას სოფელში გადაასვენეს...
დარწმუნდნენ, რომ ლადო აღარ იყო ამქვეყნად. ვლადიმერ დავითაშვილი 19 წლის იყო.
დედამ ბოლოს 26 აგვისტოს, გადმოსვენებულ ბიჭებში
532
ნოდარ
დევნოზაშვილი
1967 - 2008
უთი-წუთზე ბრძანებას ელოდა, კოპიტნარში რომ მოდიოდა, სულ ბაზაზე იყო...
წასულიყო დაჭრილების წამოსაყვანად, როცა 6 აგვისტოს ჩემი დაბადების დღეა. დედაჩემმა
მტერმა მარნეულის დაბომბვა დაიწყო და... თავად დაგვპატიჟა, ჩემთან მოდით, მე გადაგიხდიო... ნოდარი
გახდა საავადმყოფოში გადასაყვანი... სამსახურიდან მოვიდა, მომილოცა, მერე დედაჩემთან
ნოდარ დევნოზაშვილი 1967 წელს მრავალშვილიან წავედით... ღამის 3 საათზე გამოიძახეს. რომ გადიოდა
ოჯახში დაიბადა, ბოლნისის რაიონში, სოფელ რატევანში. თქვა, ვიცოდი, რომ ეს მოხდებოდაო. ჩავეკითხე, რა-მეთქი,
ოჯახში 4 შვილი იზრდებოდა. არაფერიო, მითხრა და გავიდა... 7 აგვისტოს ვურეკავდი,
რვა კლასი რატევანის სკოლაში დაამთავრა, სწავლის გამორთული ჰქონდა, თანამშრომლებთან დავიწყე რეკვა,
გაგრძელება აღარ უფიქრია, მართვის მოწმობა აიღო. მალე ყველას გამორთული ჰქონდათ... მერე ჩვენს მეზობელთან,
ჯარშიც გაიწვიეს და 2 წელი მონღოლეთში მსახურობდა. 25 თავის თანამშრომლის შვილთან დარეკა, გადადი ჩემს
წლის იყო თავის მომავალი მეუღლე რომ გაიცნო. ცოლს უთხარი, საჭმელი მომიმზადოს, ჩამოვალ და
ლალი ღარიბაშვილი, მეუღლე: `ნოდარი ჩემი მამიდ წავიღებო... მოვუმზადე, მართლაც ერთ საათში მოვიდა,
აშვილის ოჯახში გავიცანი, მისი ძმაკაცი იყო. ჩემზე საღამოს 5-6 საათი იქნებოდა, რომ ვკითხე, ხომ მშვიდობაა-
ხუთი წლით უფროსი იყო, პირველი დანახვისთანავე მეთქი, არაფერი მიპასუხა, ფული დამიტოვა და წავიდა... 8
მოვწონებივარ... მერე ყოველდღე მაკითხავდა დმანისში, აგვისტოს დილით დავურეკე, მარნეულში ვარ, კოპიტნარში
`06~ მარკის ჟიგული ჰყავდა, თავისი შრომით შეძენილი... უნდა წავიდე და არ დამირეკო, თვითონ დაგირეკავო. მას
გაცნობიდან 6 თვის შემდეგ დავქორწინდით...~ მერე ვეღარ დავუკავშირდი... ~
პირველად გოგონა შეეძინათ, შემდეგ ორი ვაჟი. ლალიმ მერე ტელევიზიიდან გაიგო, რომ მარნეულის
`მნიშვნელობას არ ანიჭებდა პირველი ბიჭი შეგვეძი ბაზა დაიბომბა, მაგრამ გულს არ გაიკარა, იმედს
ნებოდა თუ გოგო... გოგოზე ამბობდა, აქვე, ჩვენ სოფელში ჩაებღაუჭა, რომ ამ დროს მისი მეუღლე კოპიტნარში
უნდა გავათხოვოო, ბიჭებიც გვერდში უნდა ვიყოლიოო... იქნებოდა წასული უკვე... არადა ჯერაც მარნეულში იყო,
ძალიან თბილი და კარგი ურთიერთობა ჰქონდა ბავშვებთან, მისი მანქანა თვითმფრინავებთან მდგარა. ბრძანებას
არ მახსოვს მათთვის დაეყვიროს. ძალიან უნდოდა მესამე ელოდა, რომ კოპიტნარში წასულიყო. მანქანაში იჯდა. ერთ-
შვილის ყოლა. ძალიან გაიხარა, რომ შეგვეძინა, ამბობდა ერთ ჯარისკაცს უთქვამს, გადმოდი, ვაზიანი დაუბომბავთ,
ჭიდაობაზე უნდა შევიყვანოო, მოჭიდავე უნდა გავხადოო... ჩვენც არ დაგვბომბონო. არ გადმოსულა...
მამამისი გაიღვიძებდა თუ არა, პატარა ბიჭიც წამოხტებოდა, ლალი: `ბომბი იყო მანქანაზე დაცემული... ეტყობა კარი
რომ მანქანაში ჩახტომოდა... ჰქონდა ღია, აფეთქებას გარეთ გადმოუგდია, მანქანა
ბავშვობიდან უნდოდა ჯარში მუშაობა. ოცნება ჰქონდა, მთლიანად დაიწვა...
ჯარის ფორმით ევლო, მაგრამ მე ძალიან ვუშლიდი საღამოს შვიდი საათი იქნებოდა ეს რომ გავიგე... მთელმა
ჯარში შესვლას. 3 შვილი მყავდა და არ მინდოდა ჯარში სოფელმა იცოდა ეს ამბავი, მაგრამ მიმალავდნენ, არაფერს
ყოფილიყო... ახლობელს სთხოვა დახმარება, შემოვალ მეუბნებოდნენ, თვითონ მივხვდი... 9 აგვისტოს დილას
ჯარში, რაღაც დაძაბულობაა და რა იცი, რაში გამოვადგე გადმოვასვენეთ...
ქვეყანასო... 2007 წლის დეკემბრიდან წავიდა ჯარში 40 წლის იყო რომ გარდაიცვალა, ძალიან გვიჭირს
სამუშაოდ... ბოლნისის სამხედრო ნაწილის მძღოლი იყო. უმისოდ ყოფნა...~
ბოლოს, სიტუაცია რომ დაიძაბა, სახლში თითქმის ვეღარ
535
ზურაბ
ეფაძე
1982 - 2008
აგვისტოს საავიაციო აფეთქებისას დაიღუპა - ადღებას არ ვაკლებდით ჩემ მეუღლეს, მაგრამ ასეთი იყო
ცხინვალის მისადგომებთან. ზურაბ ეფაძე მტრის თვითონ. დედამისს ძალიან გაუჭირდა მის დაღუპვასთან
ტყვიას შეეწირა და სამუდამოდ დაიმკვიდრა ადგილი შეგუება. ზურას გარდაცვალებიდან 6 თვეში, დამბლა
სამშობლოსთვის თავდადებულ გმირთა შორის. დაემართა.
ავთანდილ ეფაძე, მამა: `6 აგვისტოს გამოიძახეს. არ ვიცოდით, რომ შეყვარებული ჰყავდა, თამუნა ერქვა,
იცოდა რა ხდებოდა, მაგრამ რომც სცოდნოდა, უკან მაინც მეუბნებოდა ცოლად უნდა მოვიყვანოო, მაგრამ არ
არ დაიხევდა, ისეთი ბიჭი იყო. იმ დღეს ჩავიდა ქუთაისის დასცალდა. სპორტი უყვარდა ძალიან, და მანქანები,
ბაზაში და მეორე დილით კი გადაიყვანეს. დაურეკავს `მერსედესი~ ჰყავდა, მაგრამ სულ ჯარში იყო და ხშირად
ძმისთვის და ასე უთქვამს, გადავყავართო და დედას ვერ მართავდა. ძალიან დაგვაკლდა ყველას, ჩემი მეორე
არაფერი უთხრათო. ზურას, რადგან სადაზღვევოში ბიჭი, მირიანი, ახლა ფრთამოტეხილივით არის, ზურა მისი
იყო, ტელეფონით სარგებლობა არ შეეძლო, ტელეფონი ერთადერთი დასაყრდენი და იმედი იყო.~
ანათებს, ეს კი დაუშვებელია. ძმისთვის უთქვამს, ნუღარ ზურაბ ეფაძე 1982 წლის 17 მაისს ცაგერის რაიონ სოფელ
დამიკავშირდებით მე თვითონ დაგირეკავთო. ეს 7 აგვისტოს ჩხუტელში დაიბადა. სოფელში დაამთავრა საშუალო სკოლა.
საღამოს უთხრა. 8 აგვისტოს კი ცაგერში მოსულა ამბავი, მამა იხსენებს, რომ ყველაზე მეტად სამხედრო აკადემიაში
ზურა ეფაძის დაღუპვის შესახებ. მე მითხრეს დაჭრილი სწავლა უნდოდა.
არისო და მოგვყავსო, მაგრამ სოფელში შეგროვილი ხალხი ავთანდილ ეფაძე, მამა: `სკოლა რომ დაამთავრა, ერთი
რომ დავინახე, მივხვდი რაშიც იყო საქმე... როგორც შემდეგ წელი სახლში იყო. სწავლა არ გაუგრძელებია. მერე სამხედრო
გავიგე, 8 აგვისტოს საავიაციო დაბომბვისას დაიღუპა - სავალდებულო ჯარში გამოიძახეს. წელიწადნახევარი
ცხინვალის მისადგომებთან. მტრის ტყვიას შეეწირა ჩემი იმსახურა და 2004 წელს საკონტრაქტოს მოაწერა ხელი.
შვილი. ჟეტონის საშუალებით ამოიცნეს. მეგობრებისგან მე წინააღმდეგი ვიყავი, მაგრამ არ დამიჯერა და წავიდა
ვიცი, თურმე ჯარში ზურა ყოფილა ყველას პატრონი. კიდევაც. ქუთაისის სამხედრო ბაზის მეოთხე ბრიგადაში,
ამბობენ, ჭკუას გვარიგებდა და გვპატრონობდა ხოლმეო. ოცმეთაურად მსახურობდა. მზვერავი იყო, სერჟანტის
მეამაყება, რომ ასეთი შვილი მყავდა. წოდებით. 2007 წელს სამშვიდობო მისიით წაიყვანეს
ზურა მოსიყვარულე ადამიანი იყო. ყველა უყვარდა, ერაყში, სადაც 8 თვე იმსახურა. იქედან ყველას საჩუქრები
მაგრამ განსაკუთრებით - დედა. ჩემი მეუღლე ცოტა ჩამოგვიტანა. დიპლომი და სერტიფიკატი ჩამოიტანა.
წნევიანი იყო და ამის გამოც სულ დედას კითხულობდა. სიცოცხლეშივე მიღებული აქვს სამხედრო ჯილდოები.~
როცა დარეკავდა პირველი დედას მოიკითხავდა. მისთვის სოფელ ჩხუტელში, სკოლა, რომელიც ზურაბ ეფაძემ
ყოველთვის წამლები მოჰქონდა. ჩვენ, მართალია, ყურ დაამთავრა, დღეს მის სახელს ატარებს.
539
ფრიდონ
ბრეგაძე
1987 - 2008
უსულმა ავიაციამ სოფელ ნიქოზზე მიიტანა ძმა ამას ძალიან განიცდიდა... იცით, მიჭირს მისი ბავშვობის
იერიში. ფრიდონ ბრეგაძის ბატალიონი ქართულ შესახებ რაიმეს თქმა. დედის დაღუპვის შემდეგ, ძირითადად
პოზიციებს ამაგრებდა. 5 ქართველი მეომარი დეიდა გვზრდიდა, და ის უყვარდა განსაკუთრებით. ჩვენ
დაიღუპა დაბომვის დროს, ბრეგაძე მათ შორის იყო. ის ძმებს, კარგი, თბილი ურთიერთობა გვქონდა, ხშირად
გმირულად დაეცა სამშობლოს სადარაჯოზე. დღეს მის ვსაუბრობდით ჯარის შესახებ, ფრიდონი მოწოდებით
ისტორიას მეომარი ძმა იხსენებს, რომელიც ერთადერთ მეომარი იყო.
იმედად დარჩა ოჯახს. ჩვენ, ბოლო 4 წელი, იშვიათად ვნახულობდით ერთმანეთს,
კოტე ბრეგაძე, ძმა: `მე ვაზიანის ჯარში ვმსახურობ. ორივე ჯარში ვიყავით და ამიტომ იშვიათად გვიწევდა
2008 წლის ივლისში, ორი თვე, შვებულებით ვიყავით ერთად ყოფნა. დიდი საერთო სამეგობრო გვყავდა. ძალიან
ჩამოსულები სოფელში. ორივე გამოგვიძახეს. ჩვენ-ჩვენ უყვარდა ყველას. სული არ ენანებოდა მათთვის.~
ბაზებში წავედით. კარგად ვიცოდით სადაც გვიწევდა ძმამ გადმოცემით იცის რა მოხდა ნიქოზში, მისთვის
წასვლა, ვიცოდით, რომ ომი დაიწყო... მე პირველივე დღეს მტკივნეულია ამ თემაზე საუბარი, თუმცა ისიც მეომარია
დავიჭერი, ფრიდონი კარგად იყო. ყოველ შემთხვევაში ასე და ძალას იკრებს.
მეუბნებოდა. ამ დროს ჩემი ძმა ნიქოზში იყო. 8 აგვისტოს კოტე ბრეგაძე, ძმა: `ნიქოზში დაბომბვა მოხდა. სწორედ
დავუკავშირდით, და მითხრა, - გამოვდივარ სამშვიდობოს, ამ საავიაციო დაბომბვაში მოყვა. პატარა შენობა ყოფილა,
მაგრამ ისე მოხდა, რომ ვერ მოახერხა, მამისთვისაც რომ გაუგიათ საჰაერო დაბომბვა იყო მოსალოდნელი ამ
დაურეკავს, კარგად ვარო. 9-10 აგვისტოს ვეღარ დავ შენობაში გადაუწყვეტიათ თავის შეფარება, ნაწილი შესულა
უკავშირდი. 11 აგვისტოს თბილისში ჰოსპიტალში ვიწექი, და ნაწილს კი ვერ მოუსწრია. შენობას ბომბი რომ დაეცა,
დაჭრილი ვიყავი. მეგობარმა დამირეკა, მითხრა, რომ ჩემი ძმა იქ იყო. 5 ბიჭი დაიღუპა...~
ჩემი ძმა დაიღუპა შეტაკებისას და გორში გადაასვენეს. 1987 წლის 4 დეკემბერს დაიბადა, ტყიბულში დღეს
ტყიბულში ჩამოვასვენეთ 15 აგვისტოს...~ ფრიდონის სახელობის ქუჩაა, მის მშობლიურ სოფელში
ორივე ობლობაში გაიზარდა, ბიჭებს დეიდა ზრდიდა, კი, გმირის სახელობის სპორტული მოედანია გახსნილი.
დედის სითბოს მოკლებულებს, სამშობლოს სიყვარულს მედალი მხედრული მამაცობისთვის ფრიდონ ბრეგაძის
სწორედ დეიდა უნერგავდა. ოჯახში ინახება.
კოტე ბრეგაძე, ძმა: `დედა ადრე გარდაგვეცვალა. ჩემი
543
ილია
გაბუნია
1975 - 2008
ს გმირია, რომელიც შინდისის მიწაზე დაეცა. მტრის ამაოა.~
ალყას თავი ვერ დააღწია და საუკუნოდ შეუერთდა ილია გაბუნია 1975 წელს ვანის რაიონის სოფელ ზედა
საქართველოსთვის თავდადებული გმირების რი გორაში დაიბადა. ოჯახს ეიმედებოდა, ისიც ყოველთვის
გებს. ოჯახი დღეს მისთვის ლოცულობს, `ვნატრობ იმ გვერდში ედგა, შრომისმოყვარე ყოფილა, არანაირ სამუშაოს
დღეს, როცა იმერში გადავინაცვლებ და ჩავეკონები ჩემს არ თაკილობდაო, იხსენებს მეუღლე.
მოუსიყვარულებლად დაღუპულ შვილს, ილოს~ - გმირის თეა ოქროპირაშვილი, მეუღლე: `საქართველოს ისტ
დედა შვილთან შეხვედრას ელოდება. ორია ჰყვარებია. მეფეთა საგმირო ამბები იტაცებდა
თეა ოქროპირაშვილი, მეუღლე: `გვეუბნებოდა ომში არ თურმე. სკოლის დამთავრების შემდეგ გაუწვევიათ სამ
ვარო. 8 აგვისტოს დამირეკა და ისევ მომატყუა, კარგად ხედრო სავალდებულო სამსახურში. ქუთაისში გაუვლია
ვარო. ბოლოს კი 11 აგვისტოს დავუკავშირდით და ვკითხე სავალდებულო სამსახური. იქ მოწინავე ჯარისკაცის სახელი
სად იყო, მითხრა: გორში ვართ, ბრძანებას ველოდებით ჰქონდა. 2008 წელს კონტრაქტს მოაწერა ხელი. ყველა
და სამშვიდობოს გამოვდივართო. ამის შემდეგ არაფერი ვუშლიდით, მაგრამ მას გადაწყვეტილება უკვე მიღებული
ვიცოდი. ჰქონდა. სენაკის საინჟინრო ბატალიონში მოხვდა. კონტრ
როგორც გვითხრეს, 11 აგვისტოს მტრის ალყაში აქტის გაფორმებიდან კი 4 თვეში ეს უბედურება დაგვატყდა
მოექცნენ შინდისში, ვერ გამოსულან, სწორედ მაშინ თავს.
არის დაღუპული. ილია შინდისში იპოვეს გარდაცვლილი. 1997 წელს დავოჯახდით სიყვარულით, სამი შვილი
მისი გადმოსვენება პატრიარქის დახმარებით მოხდა. 17 გვყავს. ძალიან თბილი და მოსიყვარულე მეუღლე და მამა
აგვისტოს ჩამოვასვენეთ და საღამოსვე წესის აგებით იყო. ~
დავასაფლავეთ. ობლად დარჩენილ შვილებს, მამის გარეშე ცხოვრება
ჩვენთვის ჯოჯოხეთი იყო ამის გაგება. როცა უჭირთ, დედა ამხნევებს შვილებს, ხშირად ახსენებს მათ,
მოგვენატრება, მაშინ დიდ დარდთან, ყოველი ნუგეში რომ გმირი მამის შვილების საპატიო წოდება აქვთ.
547
გიორგი
1982 - 2008
ტერს ზემო ნიქოზიდან უტევდა. ოცეული ახ გამოცხადებული. საღამოს ჩემმა ქალიშვილმა დაურეკა:
ალ პოზიციას იკავებდა. გიორგი შაინიძე მე ტ კატო, გორში ვარ, მაგრამ დედას არ უთხრაო, უთქვამს.
ყვიამფრქვევის უკან მიდიოდა. სწორედ მეტ შემდეგ მე გამოვართვი ტელეფონი და ვკითხე სად ხარ,
ყვიამფრქვევისთვის გამიზნულ ტყვიას ემსხვერპლა _ უცებ, რატომ არაფერს არ მეუბნები-მეთქი, სწავლებებზე ვართ,
სნაიპერმა სროლა დაიწყო, სამიზნეზე მეტყვიამფრქვევე ირინას უთხარი, რომ კვირას ჩამოვალ და საქორწინო
ჰყავდა ამოღებული, მეტყვიამფრქვევემ გვერდით კაბას ერთად შევარჩევთო. ბოლომდე მიმალავდა, რომ ომი
გადახტომა მოასწრო და ტყვია შაინიძეს მოხვდა. დაიწყო... ომის დაწყება ტელევიზიით გავიგეთ... ომამდე
ჯარისკაცმა გიორგი შაინიძემ, 3 აგვისტოს, ირინა რამდენიმე თვით ადრე, ჯარიდან ჩამოვიდა, მეგობრებთან
მიქელაძე დანიშნა. ბანკიდან კრედიტი გამოიტანა ერთად იყო გვიან ღამემდე. ვუთხარი, დედა, ხვალ ადრე
ქორწილისთვის, დედას ჩააბარა - `დედი, აბა შენ მიხედე ხარ წასასვლელი, წამოდი სახლში-მეთქი. გამიბრაზდა,
საქმეს, მე არ მცალია ამ ყველაფრისთვისო...~ დედა, ისეთი სამსახური მაქვს, შეიძლება ნებისმიერ წუთს
შინიდან ბოლოს 7 აგვისტოს გავიდა _ ომში წავიდა. სიცოცხლე დავამთავრო და რატომ მიშლი მეგობრებთან
დედას უმალავდა... ყოფნასო. გული დამეწვა ეს რომ მითხრა, მინდოდა
`დედი, ირინას უთხარი კვირას ჩამოვალ და საქორწინო ჩავხუტებოდი და ბოდიში მომეხადა მისთვის. ბოლო
კაბის საყიდლად წავალთო...~ პერიოდში შეცვლილი იყო, ძალიან მოსიყვარულე გახდა
სნაიპერის ერთმა ტყვიამ ქორწილი ჩაშალა. ყველას გვეფერებოდა, ალბად, გრძნობდა ყველაფერს...
გიორგი შაინიძე 26 წლის იყო... მოუთმენლად ელოდა საკუთარ ქორწილს, ხშირად
გიორგი შაინიძე 1982 წლის 19 იანვარს დაიბადა, რეკავდა საცოლესთანაც. ქორწილი 26 აგვისტოს გვქონდა
ქობულეთის რაიონის სოფელ ოჩხამურში. თმახუჭუჭა იყო დანიშნული, ქორწილისთვის ყველაფერი მზად იყო,
და მშვიდი, მეგობრებმაც `ბარაშკა~ დაარქვეს. უყვარდა ყოველწუთს გვირეკავდა და გვეკითხებოდა, როგორაა
მუსიკა, ხელოვნება... 9 კლასი ოჩხამურში დაამთავრა. ამბებიო. დარბაზიც ვიქირავეთ, ნათესავებს, მეგობრებს
სწავლა აღარ გაუგრძელებია. ჯარში გაწვევას ელოდა, და ოჯახის ყველა ახლობელს მოსაწვევები გავუგზავნეთ...
რომ არ გაიწვიეს, თავად მიაკითხა კომისარიატს და ბოლოს, 8 აგვისტოს ღამის ორ საათზე ირინასთან დაურეკავს,
სავალდებულო სამსახურის გავლა მოითხოვა. 2000 წელს ირინა ნერვიულობდა, ის ამშვიდებდა, სანერვიულო
გაიწვიეს, კარანტინის გავლის შემდეგ წელიწადნახევარი არაფერიაო, უთქვამს დედას დავურეკავ ახლაო, მაგრამ
ახლადჩამოყალიბებულ სასაზღვრო ჯარში იმსახურა. აღარ დაურეკავს... ეტყობა ვეღარ მოასწრო...~
ჯარმოვლილი სოფელს დაუბრუნდა, მაგრამ გული ისევ დედას უმალავდნენ შვილის დაღუპვას. მეორე დილითღა
ჯარისკენ უწევდა და 2003 წელს კონტრაქტი გააფორმა და შეაპარეს მეზობლებმა, რომ გიორგი ფეხში იყო დაჭრილი.
კომანდოს ბატალიონში ჩაირიცხა. დედა მიხვდა, რომ შვილი აღარ ჰყავდა...
მანანა შაინიძე, დედა: `დიდი სიხარულით წავიდა `ვუთხარი, ჩემი შვილი ფეხში დაჭრილი კი არა, საერთოდ
საკონტრაქტო სამსახურში. ყველაფერს ადვილად ითვი რომ ვერ ლაპარაკობდეს, ამბავს მაინც გამაგებინებდა და
სებდა. 2004-2005 წლებში მათი ბატალიონი გერმანიაში მეტყოდა, რომ კარგად არის, ალბათ, მკვდარია-მეთქი...
გადიოდა მომზადების კურსებს. ძალიან კმაყოფილი ვტიროდი...
იყო. მერე გაიგო, რომ ერაყში უშვებდნენ და ძალიან იყო ბიჭებს მაშინვე გამოუყვანიათ ბრძოლის ველიდან.
დაინტერესებული. 6 თვე იყო კიდეც ერაყში, ხშირად პარასკევს დაიღუპა. ჰოსპიტალში იყო დასვენებული,
გვირეკავდა ერაყიდან და გვიყვებოდა იქაურ ამბებს.~ კვირას დილით წავიდნენ და ორ საათზე ჩამოასვენეს...
ერაყიდან დაბრუნების შემდეგ გიორგი აჭარაში, ძალიან მიჭირს მის გარეშე ცხოვრება, ცოცხალი რომ
ადილიის ბატალიონში გადაიყვანეს. ოცნებობდა სამხედრო ყოფილიყო ჩემი შვილი, უბედნიერესი ვიქნებოდი, ექნებოდა
კარიერის გაგრძელებაზე. უნდოდა ავღანეთის სამშიდობო ულამაზესი ოჯახი და იცხოვრებდა ბედნიერად. ომის
მისიაში მიეღო მონაწილეობა, კონტრაქტს ვადა ეწურებოდა სიმწარე საკუთარ თავზე ვიწვნიე და ვიცი რას გრძნობენ
და ახალი კონტრაქტის გაფორმებას აპირებდა. მაგრამ ომმა ჩვენი დაღუპული ბიჭების დედები, მეუღლეები, შვილები,
ყველაფერს წერტილი დაუსვა. მეგობრები... ჩვენ მხოლოდ ერთი რამ გვამშვიდებს, ჩვენი
დედა: `შვიდ აგვისტოს სახლიდან რომ ვაცილებდი, შვილები ღირსეულად, ვაჟკაცურად აღესრულნენ. მათ
ამეტირა, გული ცუდს მიგრძნობდა... არაფერი უთქვამს ჩვენი ქვეყნის ერთიანობას შესწირეს თავი, ჩვენი ქვეყნის
წასვლის წინ, ისიც არ ვიცოდით განგაში თუ იყო მომავალს. ესაა ჩვენი ერთადერთი ნუგეში...~
551
გიგა
გოგორიშვილი
1986 - 2008
ს ბრძოლის ველიდან ცოცხალი გამოვიდა, რუსულ მამა: `ღამის 3 საათზე ავიყვანე ნაწილში. ნაწილთან რომ
აგრესიას მაინც ვერ გადაურჩა. გიგა გოგორიშვილი მივედით, ვუთხარი, აბა, ჭკუით იყავი-მეთქი და მოიცა-
მაშინ დაიღუპა, როცა მისი ბატალიონი თბილისის მოიცა, გაკოცებო, მითხრა და ის იყო და ის... ტელეფონით
გასამაგრებლად მოდიოდა. ხშირად ვესაუბრებოდი. ახლა, მის ტელეფონს მე ვხმარობ...
შემოდგომით ქორწილს აპირებდა, მაგრამ არ დასცალდა... ომში რომ იყო, იქიდან მეუბნებოდა ტელეფონით, ეტყობა
გიგა გოგორიშვილი 1987 წელს დაიბადა ქუთაისში. გული უგრძნობდა: `მამა, შენ მეორე შვილი გყავს, მე ნუ
ოჯახში პირველი შვილი იყო, მალე ძმაც შეეძინა. დამელოდებიო~. როდესაც თბილისის გამაგრების ბრძანება
მამა იტყვის, რომ გიგა სხვებისგან პატიოსნებით გაიცა, ნორიოს საწვრთნელ ბაზაზე იყვნენ. შემდეგ გორში
გამოირჩეოდა. გააგზავნეს საჯარისო ნაწილებისთვის პროდუქტებისა
ტიტე გოგორიშვილი, მამა: `გამორჩეული იყო და მედიკამენტების დასარიგებლად. გორში ჩამოვიდნენ,
პატიოსნებით და ადამიანობით. ვერ ნახავთ ისეთ ადამიანს, ყველაფერი დაარიგეს უკან ბრუნდებოდნენ, საღამოს
რომელიც იტყვის, რომ გიგამ რაიმე დაუშავა. სკოლაში 8 საათი იყო, ნატახტრის ტეკსა და მცხეთის ასახვევს
ჩვეულებრივი მოსწავლე იყო, ოთხები ჰყავდა, ხანდახან – შორის შეჩერდა კოლონა, გამცილებელს ელოდნენ. ჩემი
სამებიც... სკოლის დამთავრების შემდეგ, ფარმაცევტული ბიჭი მანქანის დასათვალიერებლად გადმოვიდა, შეამოწმა,
დაამთავრა. სამხედრო ვალი კრწანისში მოიხადა, მანქანაზე მსხდომი ბიჭებისთვის წყალი გამოურთმევია...
წელიწადნახევარი მუშაობდა იქ ლაზარეთში. ჯარიდან რომ სწორედ ამ დროს დაიღუპა გიგა. ეს მოხდა 13 აგვისტოს,
დაბრუნდა, ვურჩიე, ტყუილად ქუჩაში დგომას, ხელობა მე 14 აგვისტოს გავიგე, გამთენიისას, ჩემი შვილის
ისწავლე და დასაქმდი-მეთქი. არაო, მითხრა, ისევ ჯარში მეგობრისგან... თბილისიდან ჩემმა ნათესავებმა ჩამო
მინდა მუშაობის გაგრძელებაო. მე თვითონ ვეხმარებოდი ასვენეს... 21 წლის იყო. სექტემბერში ცოლი უნდა მოეყვანა,
საბუთების მოგროვებაში... ქუთაისში, მესამე ქვეით მაგრამ არ დასცალდა. არ ვიცი ამ ბავშვმა საიდან მოასწრო
ბრიგადაში მსახურობდა. თავისი პირველი ხელფასით ამდენი, ყველასთან ყველაფრის ასე გაკეთება, რომ ცა და
მუსიკალური ცენტრი იყიდა. ძალიან უყვარდა მუსიკა.~ ქვეყანა ტიროდა მის დაღუპვას... სამხედროში აპირებდა
გიგა გოგორიშვილი მამამ თვითონ მიიყვანა სამხედრო საქმიანობის გაგრძელებას, საოფიცროზე უნდოდა სწავლის
ნაწილში, როცა გამოიძახეს. გაგრძელება. ჩემში ზის სამხედრო სულიო – ამბობდა...~
555
ირაკლი
ბაზაძე
1986 - 2008
აგვისტოს ცხინვალის მისადგომებთან დაეცა საშუალო სკოლა სოფელ მახათურში დაამთავრა. ზრდილი
კაპრალი - ირაკლი ბაზაძე. ჭურვის ანასხლეტი და ჭკვიანი ახალგაზდრა იყო. სამეგობროში ყველას
ჰქონდა მოხვედრილი, სხვა მის შესახებ ოჯახმა უყვარდა. მხიარული, ხალისიანი იყო ჩემი შვილი. ძმისგან
არაფერი იცის, თვითმხილველები არ არსებობენ. გამორჩეული იყო ყოველნაირად. კარგი ძმობა ჰქონდათ.
ომარი ბაზაძე, მამა: `ბოლოს 5 აგვისტოს იყო ჩამოსული სკოლის დამთავრების შემდეგ სწავლა არ გაუგრძელებია,
ჩვენთან. ომის დაწყების შესახებ, 7 აგვისტოს, თბილისში სამხედრო სავალდებულო სამსახურში წავიდა. მიჭირს მის
გავიგე. მაშინვე დავურეკე, მაგრამ არაფერი უთქვამს, ბავშვობაზე საუბარი. ირაკლი ძალიან საყვარელი შვილი
კარგად ვარო მიპასუხა. გორი დაბომბვის პერიოდში იყო. სავალდებულოში ერთი წელი იმსახურა, თბილისში.
გამოვიარე და არ ვიცოდი იქ თუ იყო... სულ გვატყუებდა. 2007 წელს მერე იქიდან გადავიდა. გადაწყვეტილება თავისი
ბოლოს ძმისთვის უთქვამს, ომში ვარო, ნათესავებსაც ნებით მიიღო. ვაზიანის სამხედრო ბაზაში მსახურობდა,
ურეკავდა ხოლმე ამა და ამ სოფელში შევედითო. ერთი მეოთხე ბრიგადის სადაზვერვო ასეულში, რიგით კაპრ
დღე კონტაქტზე ვერ გავდიოდით. ჩვენ გვეგონა დაჭრილი ალად. ჩვენ მაინცდამაინც არ გვინდოდა, მაგრამ თავისი
თუ იყო. ვეძებდით, მაგრამ ამაოდ... მერე თბილისიდან გადაწყვეტელება იყო და... ასე გვითხრა, სადაც ბიჭები
დაგვირეკეს... დნმ-ის ანალიზის შედაგად ერთი თვის მერე არიან, მეც იქ უნდა ვიყოო. ჰოდა, წავიდა კიდევაც. პატრიოტი
გაირკვა, რომ ირაკლი მუხათგვერდში იყო დაკრძალული... შვილი მყავდა, ვაჟკაცი. დაღუპვის მერე ჯილდო გადაეცა.
ჩვენ ძალიან მწირი ინფორმაცია გვაქვს იმის შესახებ, თუ რა ჩვენთვის ძალიან რთული გადასატანია ეს ყველაფერი...~
მოხდა. როგორც ამბობენ, ირაკლი 8 აგვისტოს ცხინვალის მამას უჭირს შვილზე საუბარი, თვალები ცრემლით
მისადგომებთან დაღუპულა. ჭურვის ანასხლეტი ჰქონდა ევსება და ყელში ებჯინება სიტყვა. ძნელია შვილზე წარსულ
მოხვედრილი. დროში ილაპარაკო, მიუხედავად იმისა, რომ გმირი გაზარდა,
ირაკლი 1986 წელის 7 ოქტომბერს დაიბადა საჩხერეში. უკვდავყოფილი სახელით.
559
მურთაზ
ირემაძე
1986 - 2008
ოწინავე პოზიციაზე იბრძოდა, ომის დაწყების ვმორიგეობდით, ვურეკავდით ხშირად. გული ცუდს
პირველივე დღიდან. 9 აგვისტოს კი სნაიპერის მიერ მიგრძნობდა. ჩემს ხელში გაზრდილი იყო, ჩემს გულზე
ნასროლმა ტყვიამ იმსხვერპლა მისი სიცოცხლე. მეწვა. 8 აგვისტოს დარეკა, კარგად ვარო, ცხინვალიდან
- სიკვდილზე არც ერთი ჩვენგანი არ ფიქრობდა, გამოვედი, გორში ვარო, მომატყუა, პრობლემა არა მაქვს
ერთმანეთის იმედით და ვაჟკაცური რწმენით ვიბრძოდითო არაფერიო. ვთხოვე, თავს უპატრონე, ხომ იცი, შენს გარდა
– იხსენებენ თანამებრძოლები, რომლებიც გმირი მეგობრის არავინ მეიმედება-მეთქი... კი, ვიციო, მითხრა, მაგრამ
ხსოვნას უკვდავყოფენ და კვლავ სამშობლოს სამსახურში ერთი რამეა, ბიჭები მოგვიკლეს და შური უნდა ვიძიო, არ
რჩებიან, მურთაზის გმირობის გასაგრძელებლად. შევარჩენო. დამემშვიდობა და... სულ ეს იყო...
გურამ ირემაძე, მამა: მურთაზი ყუმბარმტყორცნით იბრძოდა. როკის გვირაბში
`ჩვენ ერთმანეთის მეგობრები ვიყავით. მეხმარებოდა 4 ტანკი ააფეთქეს.
შრომაში, მეც, რაც შემეძლო გვერდით ვედექი, ამ მხრივ ჩემი შვილი სნაიპერის ტყვიას მოუკლავს ცხინვალში,
გული არ მწყდება. ცოლის მოყვანაზე არ ფიქრობდა, მე 9 აგვისტოს. ჯერ მხარში მოხვედრია ტყვია, წამომდგარა,
ახლა ომში წასასვლელად ვემზადებიო, ერაყში მიდიოდა. შემობრუნებულა და ავტომატი მოუმარჯვებია. ამასობაში
დიდი ავტორიტეტი ჰქონდა ყველგან, სავალდებულო ზურგიდან კეფაში დაუჭრიათ... ბიჭებო, მომკლესო
სამხედრო სამსახურის დამთავრების შემდეგ, მასთან დაუძახია მეგობრებისთვის. იქ იყო მისი ძმაკაცი, კაპრალი
ერთად კონტრაქტით 6 ბიჭი წავიდა. გაგა სირაძე. მან 12 კილომეტრი ზურგით ატარა ჩემი
ასმეთაური, დოლიძე რომ დაიჭრა, უფროსად ჩემი შვილი შვილი... ცხინვალიდან თითქმის გორამდე.
დანიშნა, მას გადააბარა ყველაფერი თურმე. ჩემი შვილის ძნელია მის გარეშე ჩემი ყოფა, მაგრამ ვდგავარ ფეხზე,
დაღუპვის შემდეგ, უფრო ახლოს გავეცანი სამხედროების გმირი შვილი გავზარდე და ყველაფერს გავაკეთებ, რომ
ცხოვრებას. ვიცი რა უჭირთ, რა უხარიათ, რა აწუხებთ. მისი სახელი არ შევარცხვინო.~
ხშირად გვაქვს შეხვედრები მეოთხე ბრიგადაში, იქ სადაც მურთაზ ირემაძე 1986 წლის 11 მარტს დაიბადა. 2003
ჩემი შვილი მსახურობდა. ხშირად მივდივარ ვაზიანში. წელს დაამთავრა ჩოხატაურის სოფელ ზოტის საჯარო
6 აგვისტოს იწვა გორის ჰოსპიტალში, ვაზიანიდან სკოლა, იმავე წელს ჩაირიცხა ბათუმის სახელმწიფო
გადაიყვანეს. მაღალი სიცხე ჰქონდა. გლანდების ოპერაცია სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტში. III კურსის დახურვის
უნდა გაეკეთებინა. 6-ში დამირეკა და შემატყობინა შემდეგ, მოხალისედ წავიდა სამხედრო სავალდებულო
ოპერაციას ვიკეთებო. სამსახურში.
მეორე დღეს უკვე ომში იყო, ოპერაცია აღარ გაუკეთებია. 2007 წლიდან მსახურობდა კონტრაქტით 41-ე ბატ
სიცხიანი წავიდა საბრძოლველად... ჩვენ ტელეფონთან ალიონის მე-4–ე ბრიგადაში.
563
შმაგი
კუპატაძე
1986 - 2008
ხინვალიდან გამოდიოდნენ, როცა მტერმა მისი სწავლა არ გაუგრძელებია. სამხედრო საქმე იზიდავდა და
ოცეული ალყაში მოაქცია. შმაგი კუპატაძე, კარიერის გაგრძელებაც ამ მიმართულებით გადაწყვიტა.
აგრესორთან უთანასწორო ბრძოლაში, გმირულად სავალდებულო სამხედრო სამსახურის გავლის შემდეგ, 2007
დაეცა. რუსულმა ავიაციამ იერიში პირიდაპირ მათ წელს საკონტრაქტო სამსახურს მოაწერა ხელი. სენაკის
პოზიციაზე მიიტანა. სამხედრო ბაზის მეორე ბრიგადის საარტილერიო ასეულში
ომის დაწყების ამბავი რომ გაიგეს, ოჯახი აფორიაქდა, რიგით კაპრალად მსახურობდა. მშობლებს ეუბნებოდა:
ყოველ წუთს ურეკავდნენ შმაგის, რომელიც იმ დროს `სადაც ჩვენი ბიჭები არიან, მეც იქ უნდა ვიყოო.~ ოჯახმა
უკვე მტერთან გააფთრებულ ბრძოლაში იყო ჩართული წინააღმდეგობა ვერ გაუწია. პატრიოტული სულისკვეთებით
და მშობლებს უმალავდა. ამბობდა, რომ თბილისში იყო, სავსეს, სამხედრო სამსახურში ყოფნა უნდოდა. შმაგიმ
არ უნდოდა ოჯახს ენერვიულა. 11 აგვისტოს კი ყველას ეს სურვილი აისრულა, დანარჩენი ვერ მოასწრო. ოჯახი
სათითაოდ ესაუბრა, კიდევ ერთხელ დაამშვიდა, კარგად იხსენებს, რომ მანქანის ყიდვა უნდოდა, ძალიან ჰყვარებია
ვარ, უკვე გორისკენ მოვდივართო და... რამდენიმე წუთში ტექნიკა. მშობლებს შეყვარებულის ვინაობას არ უმხელდა,
აფეთქებაც მოხდა. შმაგი ადგილზე გარდაიცვალა. ოჯახი თუმცა ყველამ იცოდა, რომ სექტემბერში ცოლის მოყვანას
დიდხანს ცდილობდა დაკავშირებას, მაგრამ კონტაქტი უკვე აპირებდა. საკუთარ დაბადების დღეზე, 11 სექტემბერს,
გაწყვეტილი იყო. არ იციან რა ვითარებაში დაკარგეს შვილი, უნდოდა ოჯახისთვის სიურპრიზი მოეწყო და დაბადების
მხოლოდ დეენემის პასუხი აქვთ. 17 აგვისტოს გადაასვენეს დღესთან ერთად, გაბედნიერებაც ეზეიმა.
და სოფლის სასაფლაოზე დაკრძალეს, სოფლის, რომელიც შმაგი კუპატაძე დღეს სამშობლოსთვის თავგანწირული
შმაგის ძალიან უყვარდა. გმირია, ოჯახს უჭირს მის გარეშე ცხოვრება, მხოლოდ
შმაგი კუპატაძე ჭიათურაში 1986 წლის 11 სექტემბერს ის ეიმედებათ, რომ მათი შვილის სახელი საქართველოს
დაიბადა. საშუალო სკოლაც იქვე დაამთავრა. უმაღლესში ისტორიაში ოქროს ასოებით ჩაიწერება.
567
ავედიკ
ლომიძე
1959 - 2008
ფხაზეთიდან დევნილი, აფხაზეთის ომის ვეტერანი დაკავშირებას. 11 აგვისტოს 5 საათისთვის დავურეკე და
ავედიკ ლომიძე გმირულად დაეცა სამშობლოს მიწაზე. მითხრა, გამოვდივართო, ჩქარი ნაბიჯების ხმა გავიგე.
რუისში დაეწია რუსული ტყვია. მისთვის ომი უცხო არ ვიფიქრე, რომ 50 წლის კაცი ვერ ირბენდა ისე, როგორც
იყო. აფხაზეთში ნაბრძოლს, დევნილობაში გატარებულმა ახალგაზრდა. ამის შემდეგ კავშირი შეწყდა. მეორე დღესვე
მრავალმა წელმა, კიდევ უფრო გაუღვივა სურვილი, რომ დავურეკე იმათ, ვისი ტელეფონის ნომრებიც მქონდა.
საქართველოს გაერთიანებისთვის ბრძოლაში საკუთარი შტაბშიც დავრეკე. მითხრეს გამოსულები არიან და ნუ
წვლილი შეეტანა. მან ყველაფერი გაიღო, რაც შეეძლო, გეშინიათ, მოვაო, ჩვენც იმედი გვქონდა იქნებ ტყვედ არის
სიცოცხლეც კი. დღეს ავედიკ ლომიძე გმირია. ჩავარდნილი და მოვიდეს-მეთქი. მაგრამ აღარ მოსულა... სად
შუბითიძე ლიდა, მეუღლე: `ავედიკი აფხაზეთის ომის არ ვეძებეთ, მაგრამ ამაოდ. მხოლოდ 17 ოქტომბერს დნმ-
ვეტერანია. აფხაზეთში იბრძოდა. მერე იყო დევნილობის და ის შედეგად დამტკიცდა, რომ რუისის მხარეზე დაღუპული
უიმედობის საშინელი წლები. პიროვნება, ჩემი მეუღლე იყო.
ბოლოს, რევოლუციის შემდეგ, იმედი გაუჩნდა, მიეცა ჩემი წინათგრძნობა გამართლდა, ის ჩამორჩა თავის
შანსი კვლავ ქვეყნის სამსახურში ჩამდგარიყო. 2004 წელს მეგობრებს და... სენაკის ბრიგადის ბიჭებს უნახავთ
შინაგან ჯარში დაიწყო მუშაობა. 2005 წელს, ოთხწლიან დაღუპული და ქარელის საავადმყოფოში გადაუსვენებიათ.
საკონტრაქტო სამსახურს მოაწერა ხელი. ვაზიანის მეორე დღესვე დაასაფლავეს საავადმყოფოს ეზოში. 30
სამხედრო ბაზაზე მეოთხე ბრიგადაში იყო კაპრალი. სექტემბერს კი თბილისში გადაასვენეს. ჩემთვის შოკი იყო,
ძალიან ყურადღებიანი მეუღლე და მამა იყო. მისი როცა დნმ-ის ანალიზი დაემთხვა. კიდევ მქონდა რაღაც
სურვილი, ნატვრა იყო აფხაზეთში დაბრუნება და მშვიდი იმედი, იქნებ სადმე ჩარჩა და მოვიდეს-მეთქი. დაღუპვის მერე
ცხოვრება. მეორე შვილის დაოჯახება სურდა, რომ მისი ვახტანგ გორგასლის III ხარისხის ორდენით დაჯილდოვდა.
შვილი აეყვანა ხელში. შვილიშვილზე გიჟდებოდა და მიჭირს მის გარეშე ცხოვრება, მაგრამ ამ კოშმარს უნდა
უნდოდა კიდევ ჰყოლოდა.~ გავუძლო, ბოლოს და ბოლოს გმირის მეუღლე მქვია.~
მეუღლეს უჭირს იმ დღეებზე საუბარი, ძალას იკრებს, ავედიკ ლომიძე 1959 წლის 6 იანვარს, გაგრაში დაიბადა.
ცრემლს ვერ იკავებს და იხსენებს: `ერთი დღე არ გავიდოდა ლესელიძის #1 საშუალო სკოლა აქვს დამთავრებული.
არ დაგვკავშირებოდა, რომ არ გვენერვიულა. თავიდანვე აფხაზეთის ომიდან - აგვისტოს ომამდე იყო დევნილობა და
ცხინვალში იყო გადაყვანილი. სულ წინა ხაზზე იდგა. 11 ოცნება აფხაზეთზე, რომელიც აუხდენელი დარჩა, თუმცა
აგვისტოს დილით დამიკავშირდა და მითხრა, ქარელში ვართ, მან თავისი ვალი ორმაგად მოიხადა ქვეყნის წინაშე. დღეს
ცხელ ხაზზე შევდივართ და შეიძლება ვერც დავბრუნდე, ის გმირია, საქართველოს ისტორიაში ოქროს ასოებით
აბა კარგად იყავითო. ეს დამიბარა. მერე მე ვცდილობდი ჩაწერილი.
571
თამაზ
მელიქიძე
1976 - 2008
აგვისტოს, როცა რუსულმა ავიაციამ საჰაერო იერიში თამაზ მელიქიძე ოჯახში მეექვსე შვილი იყო... 1976
მიიტანა გორის ჯავშან სატანკო ბაზაზე, თამაზიც წლის 3 ივლისს, ახალქალაქის რაიონში, სოფელ კოთელიაში
იქ იყო... პირველ იერიშს გადაურჩა, დაჭრილი დაიბადა. 1983 წელს კოთელიას საშუალო სკოლაში შევიდა.
მეგობრები გამოჰყავდა სამშვიდობოს, როცა მეორე სკოლის დამთავრების შემდეგ გორის უნივერსიტეტში
კასეტური ბომბი ჩამოვარდა. თამაზ მელიქიძე ადგილზე ჩაირიცხა, იურიდიულ ფაკულტეტზე.
გარდაიცვალა. თეა ჯაფარიძე, თამაზის მეუღლე: `ამ დროს გაიწვიეს
თეა ჯაფარიძე, თამაზის მეუღლე: `გამთენიისას გავიდა სავალდებულოში. ჯარს გორის სამხედრო ნაწილში
სახლიდან, მითხრა, ორ დღეში აქ ვიქნებიო... ორ დღეში იხდიდა. სავალდებულო, რომ დაამთავრა, ამ პერიოდში
მიცვალებული ამოიყვანეს... მანქანით იყო ამოსული და, დავქორწინდით. ერთმანეთი, მისი ძმის ოჯახში გავიცანით.
როცა გამოიძახეს, მანქანა სახლში დატოვა... თავისი ძმა გორში ჩემი მეზობელი იყო. ჯარიდან ხშირად ამოდიოდა
სპორტული ჩანთა მოიკიდა და წავიდა. როგორც ყოველთვის, ძმასთან. ორი წელი ვიყავით შეყვარებულები. ძალიან თბილი
იმ დღესაც ჩვეულებრივ დაგვემშვიდობა. ადამიანი იყო. უყვარდა სიურპრიზების მოწყობა. დღესაც
ხომ ვუყურებდი ტელევიზორს და ვიცოდი რაც ხდებოდა, მაქვს შენახული შეყვარებულობის პერიოდში გაკეთებული
მაგრამ ერთი წამით არ გამივლია თავში თამაზის სიკვდილი... საჩუქრები. სამკაულების და ყვავილების ჩუქება უყვარდა.
როგორც გადმოცემით ვიცი, როცა ნაწილში ჩასულა, ჩემზე ხუთი წლით უფროსი იყო. მე 16-ის ვიყავი, თამაზი
თავისი თანამებრძოლები, უკვე ბრძოლის ველზე გადიო 21 წლის. 1997 წელს დავქორწინდით. ყველაფერი
დნენ. თამაზისთვის უთქვამთ, შენ აქ დარჩი, აქაც ხომ უნდა ოფიციალურად მოხდა, მოვიდნენ ოჯახში და დამნიშნეს.
იყოს ვინმეო... დარჩენილა, კაზარმაში... 9 აგვისტოს, როცა როდესაც დავოჯახდით, სოფელში წავედით. წლისთავზე
რუსულმა ავიაციამ საჰაერო იერიში მიიტანა გორის ჯავშან ბიჭი შეგვეძინა. ძალიან ბედნიერი იყო, მამა რომ გახდა.
სატანკო ბაზაზე, თამაზიც იქ იყო... 11-ის 15 წუთი იყო... სამწუხაროდ ოთხი წლის იყო ბავშვი, რომ დაგვეღუპა.
ყაზარმის წინ მდგარა. ერთ-ერთმა ბიჭმა მითხრა, რომელიც ძალიან განიცდიდა. შემდეგ ორი გოგო შეგვეძინა, მარიამი
იმ დაბომბვის დროს გადარჩა, პირველად რომ ჩამოაგდეს და სალომე.
ჭურვი, თამაზი ცოცხალი იყო და ყაზარმაში შებრუნებულა, თამაზის და ჩემი მხრიდანაც ყველა სამხედრო პირია.
ბიჭების გამოსაყვანადო. მეორე კასეტური ბომბი ამ დროს მისი ორი ძმა სამხედროა, ასევე, მისი ძმიშვილები და
ჩამოაგდეს... დისშვილებიც. უნდოდა სამხედრო კარიერის აწყობა, ამის
ბოლოს წინა ღამით ველაპარაკე. ჩემთვის არ უთქვამს გამო შევიდა კონტრაქტზე, მაგრამ არ დასცალდა... 2007
გორში რომ იყო. მარტო იმას მეუბნებოდა, შენ არ ინერვიულო, წლის პირველ სექტემბერს შევიდა კონტრაქტზე, გორის
ყველაფერი კარგად იქნებაო... ისე დაიღუპა, რომ არ ჯავშან სატანკო ბატალიონში იყო. წოდებით - უფროსი
ვიცოდი სად იყო... დილით უკვე ვეღარ ვუკავშირდებოდი. სერჟანტი. გორის ჯავშან სატანკო ბაზაზე დაცვის ასეულში,
თამაზის ძმა, ჯავშან სატანკო ტაბალიონთან ძალიან ახლოს მსროლელი იყო.
ცხოვრობს, დილით, დაბომბვა რომ მოხდა, ჩემი მაზლი ერთი წელიც არ იყო გასული, ეს უბედურება რომ მოხდა.
მაშინვე იქ გაქცეულა. რომ მისულა, ყველაფერი ცეცხლის როდესაც ეს გადაწყვეტილება მიიღო, წინააღმდეგი
ალში იყო გახვეული... ძმამ თამაზი ამოიცნო. 9 აგვისტოს არავინ ყოფილა. მეც სამხედრო ოჯახში ვარ გაზრდილი,
სასწრაფო რომ გაჩერდა ჩვენს სახლთან და სასახლე ჩემი ძმა და მამაჩემიც სამხედრო პირები არიან. მისი
გადმოიტანეს, უკვე აღარაფერი მახსოვს... 16 აგვისტოს გადაწყვეტილება ძალიან ჩვეულებრივ მივიღე. თან ჯიუტი
დავკრძალეთ... იყო და რასაც იტყოდა ვერ გადაათქმევინებდი~.
32 წლის დაიღუპა... სოფელში მისი სახელობის სკოლა ვერც სამშობლოს სიყვარული გადაათქმევინეს, დადე
შენდება. ბულ ფიცს არ უღალატა და საქართველოს ისტორიაში
საშინელებაა მის გარეშე ცხოვრება~... გმირის სახელით შევიდა.
575
მერაბ
ახობაძე
1979 - 2008
ერაბ ახობაძე 1979 წელს, ჩოხატაურში დაიბადა. არაფერი მიჭირს და არაფერი არ მომივა და არასოდეს არ
4 წლის იყო მომავალი მეუღლე რომ გაიცნო დაგავიწყდეთ, რომ სიცოცხლეზე მეტად მიყვარხართო. ეს
– კარის მეზობლებს გოგონა შეეძინათ. მთელი იყო ჩვენი ბოლო საუბარი...
ბავშვობა ერთად გამოიარეს. 17 წლის იყო სიყვარულში 9 აგვისტოს საღამოს უკვე ვეღარ ვუკავშირდებოდი.
რომ გამოუტყდა თამარ რამიშვილს. 7 წელი უყვარდათ ვლოცულონდი, რომ ცოცხალი მენახა, თუნდაც დაჭრილი,
ერთმანეთი, თან ისე ჩუმად, რომ მშობლებმა ბოლო წუთს თუნდაც უფეხოდ, უხელოდ, ოღონდ ცოცხალი ყოფილიყო...
გაიგეს, როცა 2004 წელს დაქორწინდნენ. ყველა საავადმყოფო შემოვიარე თბილისში. ვერაფერი
მაშინ მერაბი 24 წლის იყო და, უკვე მეშვიდე წელი, ჯარში გავიგე, ვერსად მივაგენი. 10 აგვისტოს ჩოხატაურში წავედი,
მსახურობდა. ბავშვი მყავდა იქ დატოვებული. გორი მაშინ გავიარე, როცა
სკოლის დამთავრების შემდეგ, სწავლა სამხედრო იბომბებოდა. ჩოხატაურში ჩავედი და გავიგე, რომ შტაბის
აკადემიაში განაგრძო. უფროსი დაიღუპა. მივხვდი, რომ საქმე კარგად არ იყო...
აკადემიის დამთავრების შემდეგ, კრწანისში იყო ვრეკავდი მერაბთან, არ მპასუხობდა. არც მისი ორი ძმაკაცი
განაწილებული, შტაბის უფროსად მუშაობდა, შემ დ
ეგ პასუხობდა, ვისთან ერთადაც იყო... თან მქონდა მერაბის
მეოთხე ბრიგადაში გადავიდა და სხვადასხვა თანა მდებ თანამშრომლების სია, ვურეკავდი ყველას, ვერაფერს
ობებზე მუშაობდა. ვიგებდი... 11 აგვისტო თენდებოდა, მერაბის ერთ-ერთ
თამარ რამიშვილი, მეუღლე: „4 წელი ვიცხოვრეთ ერთად, თანამშრომელთან რომ დავრეკე, მითხრა დაჭრილი
ძალიან უნდოდა რომ გოგო გვყოლოდა და ნატვრა აგვიხდა. ყოფილაო. როდის დაიჭრა-მეთქი, ვკითხე. სამი დღის
ლიკა 3 წლის იყო მერაბი რომ დაიღუპა. ძალიან ჰგავს წინო. ანუ მკვდარია-მეთქი? – ჩავეძიე. კიო და გამითიშა
მამას. კარგად ახსოვს მამა, ყველაფერი იცის, არაფერი ტელეფონი... ვერ ვიჯერებდი, იმიტომ, რომ მიცვალებული
დაგვიმალავს... არ მინახავს.
2004 წელს რომ შეტაკება იყო ცხინვალში, მაშინაც იქ საბოლოოდ დეენემით გაირკვა, რომ დაღუპული იყო...
იყო. 2008 წელსაც მისი დისლოკაციის ადგილი ზუსტად იმ დაგეგმარების უფროსი იყო და წესით არ უნდა
ადგილას იყო, სადაც 2004 წელს... ებრძოლა, ბრძოლა უნდა ემართა, მაგრამ იბრძოდა. სამი
მერაბის გარეშე ცხოვრება არ შემეძლო, სწავლებების ძმაკაცი, რომლებიც კურსელები იყვნენ, სიკვდილის ბოლო
დროსაც ვაკითხავდი ბავშვთან ერთად პოლიგონზე, ახლა წუთებამდე ერთად იყვნენ. სამივე შტაბის თანამშრომელი
ნამდვილად მიკვირს, როგორ ვარ მის გარეშე, თურმე იყო, არც ერთს არ ეკუთვნოდათ ბრძოლა, მაგრამ წინ
შემძლებია... წავიდნენ, რომ ჯარისთვის მაგალითი მიეცათ და სამივე
ჩვენი გამომშვიდობების სცენა მუდამ ერთნაირი იყო – ბრძოლის ველზე დაიღუპნენ.
ტირილი ლიფტთან. ვისაც არ გამოუცდია, ვერავინ მიხვდება ეს რა ტკივილია.
კითხვა ყოველთვის ერთი და იგივე – „ამ საღამოს ხომ რამდენიმე დღის წინ, ლიკა მიმყავდა დაბადების დღეზე და
მოხვალ?“ ძალიან განიცდიდა, რომ იქ ყველა ბავშვს მამა მოიყვანსო და
პასუხიც ერთი და იგივე – „არ ვიცი“... ასე იყო 6 ყოველთვის აქვს განცდა, რომ სხვა ბავშვს უფრო მეტი აქვს,
აგვისტოსაც. ტირილით გამოვემშვიდობე... იმ საღამოს რადგან მას მამა ჰყავს. სანამ ახალ სახლში გადავიდოდით,
აღარ მოსულა. 7 აგვისტოს სამ საათზე თვითონ დამირეკა, ყოველთვის ამბობდა, მამა მკვდარი არ იქნება, ახალ სახლში
ცხინვალში მივდივარო. ავტეხე ტირილი... მითხრა, მარტო არ გაგვიშვებსო. აუცილებლად მოვაო... მერე თქვა,
ტელეფონი მიჯდება, ხშირად არ დამირეკო, უნდა გავთიშო ეტყობა მართლა მკვდარია, თორემ აქამდე მოვიდოდაო.
და როდესაც ჩავრთავ მე თვითონ დაგირეკავო, სხვასაც მამამისის ფოტოებს ყოველთვის უყვება მთელი დღის
ჰყავს ცოლი, შენსავით ისტერიკაში არ ვარდებიან. ხომ იცი განმავლობაში რა გააკეთა, თუ ვტუქსავ, მიდის და მამის
რა მაგარი ქმარი გყავს, არაფერი არ მომივაო... სურათს ეუბნება... ყველას უყვება, რომ მამამისი გმირია.
8 აგვისტოსაც ველაპარაკე, 9 აგვისტოს დილით მითხრა, სტუმრად ვიყავით და ბავშვებისთვის უთქვამს, რომ თქვენ
ისეთი რამ, რაც არასოდეს უთქვამს – ლიკას მიხედე, მე კი გყავთ მამები, მაგრამ მამაჩემი უფრო მაგარია – გმირიაო.“
579
მერაბ
თუთისანი
1986 - 2008
ხინვალის მისადგომებთან, ცხელი წერტილიდან მეგობრის მეჯვარე იყო და იქ გაუცვნია ის გოგო. ტელეფონზე
დაჭრილი მეგობრების გამოყვანის დროს დაიღუპა წერდა წერილებს. ,,ყველაფერი მალე დასრულდება და სულ
- მერაბ თუთისანი, 22 წლის ვაჟკაცი, გმირულად ერთად ვიქნებითო~.
შეხვდა მტრის ტყვიას. სამშობლოს დაცვა მისი მოწოდება მისი ძალიან დიდი სურვილი იყო, სამხედრო სა
იყო და შეეწირა კიდეც თავი საყვარელ საქმეს. `თუთი~ – ქმეს გაჰყოლოდა. აკადემიაში სწავლის პერიოდში, სე
ასე მიმართავდნენ მას მეგობრები. რტიფიკატები და მადლობები ჰქონდა მიღებული თურქი
თინა ფხაკაძე, დედა: `მერაბი, ქალაქ ხონში 1986 წლის ოფიცრებისგან. სამხედრო აკადემიაში სწავლის დროს
12 თებერვალს დაიბადა. წარჩინებით დაამთავრა ხონის თბილისში გააუქმეს აკადემია და ამის შემდეგ მოაწერა
მესამე საშუალო სკოლა. სწავლის პერიოდში რაიონის ხელი ოთხწლიან სამსახურს. მსახურობდა ქუთაისის
ნორჩტექნიკოსთა დირექციამ დააჯილდოვა - მხაზველთა სამხედრო ბაზაზე, 32-ე ბატალიონის ქვეით ბრიგადაში.
და მხატვართა რაიონულ გამოფენაში მონაწილეობისთვის. 2007 წელს გააგზავნეს ერაყში, სამშვიდობო მისიით. 2008
მერაბს ხონის 1-ლი სამუსიკო სკოლა ჰქონდა დამთავრებული. წლის აგვისტოში ბათუმში მუშაობდა ინსტრუქტორად.
2002 წელს ხონის რაიონის განათლების განყოფილებამ საშინელებაა საკუთარ შვილზე წარსულ დროში საუბარი.
ზედიზედ სამჯერ დააჯილდოვა, ოლიმპიადის პროგრამით მიკვირს, რატომ ვარ ცოცხალი.
გათვალისწინებულ შეჯიბრებებზე, კალათბურთში პირველ მერაბი ბოლოს 2008 წლის აგვისტოში იყო ჩამოსული.
და მეორე ადგილებზე გასვლისთვის. ძალიან საინტერესო ერთად წავედით თბილისში. ომი რომ დაიწყო, ვერ
და აქტიური ბავშვი იყო, კარგი მეგობარი და ძმა. ასე ვახერხებდით დაკავშირებას. მეზობელი გოგო მუშაობდა
ამბობდა, ჯერ ძმას მივხედავ და მერე ჩემს თავსო. მამუკა კრწანისში და ის გვატყობინებდა-ხოლმე ამბებს. მერე
ახლახან დაოჯახდა. დარწმუნებული ვარ, ყველაზე მეტად გავიგეთ, რომ თურმე ცხინვალში წინა ხაზზე იბრძოდა.
`თუთის~ გაუხარდებოდა ძმის ბედნიერება. მეგობრები გვიყვებიან ახლა, ვინ იცის `თუთის~ მკლავებმა
ქუთაისში სწავლობდა, აკაკი წერეთლის სახელობის რამდენი დაჭრილი გამოიყვანა სამშვიდობოსო. 9 აგვისტოს
უნივერსიტეტში, ეკონომიკურ ფაკულტეტზე. ერთი წლის გვაცნობეს, ვაი ამის გაგებას, შვილო... 9 აგვისტოს ყველამ
შემდეგ დაუსწრებელზე გადავიდა, რადგან სამხედრო იცოდა მერაბ თუთისანის დაღუპვის ამბავი. 10 აგვისტოს
კონტრაქტს მოაწერა ხელი. ჩამოასვენეს ხონში. ერთი კვირის შემდეგ დავკრძალეთ...~
ჩემს შვილს დიდი გეგმები ჰქონდა... მისი დიდი სურვილი მერაბ თუთისანი გარდაცვალების შემდეგ ვახტანგ
სამხედრო განათლების მიღება იყო. ასევე, ოჯახის შექმნა გორგასლის პირველი ხარისხის ორდენით დააჯილდოვდა.
და ტკბილი ცხოვრება სურდა დიდ ოჯახთან ერთად, მაგრამ იმ ქუჩას, სადაც გმირი მერაბ თუთისანი ცხოვრობდა, მისი
ვერ მოესწრო... ჩვენთვის სიურპრიზების მოწყობა უყვარდა. სახელი მიენიჭა. ქალაქ ხონში სპორტულ სკოლაში, სადაც
თურმე მანქანა უნდა გამოეყვანა, მაგრამ არ დასცალდა. ეს ოლიმპიადები ტადრება, დაწესებულია მერაბ თუთისანის
მისი მეგობრებისგან შევიტყვეთ. სახელობის ჯილდო, რომელსაც გამარჯვებულს მისი ძმა
შეყვარებული ჰყავდა, ძალიან უყვარდათ ერთმანეთი. გადასცემს.
583
ავიაციის უმცროსი სერჟანტი
გიორგი
ნანუაშვილი
1988 - 2008
ცდაორი წლის გიორგი ნანუაშვილი, მარნ რომ ოფიცერი გამხდარიყო, მაგრამ არ დასცალდა... სხვა
ეულში, საფრენი ბილიკის დაბომბვისას დაი არაფერზე ფიქრობდა, მისი სამომავლო კარიერა ჯარს
ღუპა. კოპიტნარში უნდა გაფრენილიყვნენ, უკავშირდებოდა... ბოლოს 5 აგვისტოს გავიდა სახლიდან.
თვითმფრინავის ავზს საწვავით ავსებდნენ, რუსულმა როგორც ყოველთვის ისე გამოგვემშვიდობა და წავიდა
ბომბდამშენებმა რომ მარნეულის დაბომბვა დაიწყეს... სახლიდან...
გიორგი ნანუაშვილი თბილისში, ვაზისუბანში დაიბადა, ძალიან გახარებული იყო, საოფიცრე კურსები უნდა
1986 წელს. გაევლო~...
ჯარისკაცის ქვრივი, მადონა იტყვის, რომ გიორგი მადონამ იმ ღამით გაიგო, რომ განგაში იყო
`ძალიან ცელქი და ჯიუტი ბავშვი ყოფილა, აუღებელი გამოცხადებული...
ციხესიმაგრე – რასაც იტყოდა, იმას აკეთებდა ყოველთვის. მეუღლეს ხშირად ეხმიანებოდა. 8 აგვისტოს ბოლნისიდან
სკოლაში, არც თუ ისე კარგად სწავლობდა, როგორც ბიჭების თვითმფრინავი კოპიტნარში უნდა გაფრენილიყო.
უმეტესობა... სკოლის დამთავრების შემდეგ, საავიაციო მადონა: `ბოლნისიდან კოპიტნარში უნდა გაფრენ
კოლეჯში განაგრძო სწავლა...~ ილიყვნენ, ბევრნი ყოფილან და ერთ-ერთი უნდა გაჰყოლოდა.
გიორგის დედა ბორჯომიდან იყო და გიორგიც ყოველ გიორგის ძალიან უნდოდა წასვლა, მის ძმაკაცსაც, მაგრამ
ზაფხულს ჩადიოდა ბორჯომში ბებიასთან. სწორედ იქ უფროსმა გიორგი წაიყვანა. ძალიან გახარებული ყოფილა...
გაიცნო ბორჯომელი გოგონა – მადონა. ჯერ მარნეულში ჩაფრენილან, საწვავით უნდა აევსოთ ავზი.
გიორგის მადონა თავიდანვე მოსწონებია. გოგონას ბოლოს რომ ველაპარაკე, მარნეულში იყო... თვითმფრინავის
კი ეგონა, რომ მეგობრები იყვნენ... გაცნობიდან ერთი ავზს საწვავით ავსებდნენ. ამ თვითმფრინავთან სამნი
წლის შემდეგ, სიყვარულიც აუხსნია. მაშინ მადონა ჯერ მდგარან. გიორგი, მისი უფროსი და ალბათ, პილოტი...
კიდევ სკოლაში სწავლობდა და ბორჯომში ცხოვრობდა. მარნეულში, ბომბდამშენებმა რომ რამდენიმე ჭურვი
მერე მადონაც თბილისში ჩამოვიდა სასწავლებლად და ჩამოაგდეს, ერთ-ერთი სწორედ გიორგის თვითმფრინავს
ერთმანეთს უკვე ხშირად ხვდებოდნენ. დაეცა... ბომბდამშენები რომ დაუნახავთ, გაქცეულან,
`სიურპრიზების კეთება უყვარდა, ხშირად მჩუქნიდა მაგრამ აზრი აღარ ჰქონდა, ანასხლეტები მოხვდათ...
ყვავილებს... 4 წლის შემდეგ გადავწყვიტეთ დაქორწინება. სამივე ადგილზე დაიღუპა... მისი გარდაცვალება იმ დღესვე
პირველ აპრილს, ბზობას შევხვდით ერთმანეთს, სამების გავიგე. ოღონდ საღამოს... ჩემს გარდა ყველას სცოდნია
ტაძარში ვიყავით და იქიდან, პირდაპირ გიორგისთან ყველაფერი, მაგრამ მე მიმალავდნენ... ბავშვთან ერთად
წავედით სახლში. ერთი წლის შემდეგ შეგვეძინა ნიკოლოზი. სახლში მარტო ვიყავი. სახლში ამოსვლას ვერავინ ბედავდა.
თვითონ უკვე ავიაციაში მუშაობდა და ამბობდა, ჩემი თქმას ვერავინ მიბედავდა...
შვილი დიდი მფრინავი გამოვაო. შვილთან დაკავშირებით, `კურიერში~ რომ გამოაცხადეს, მარნეულის საფრენი
ძალიან დიდი გეგმები ჰქონდა. ჯერ ჭიდაობაზე შევიყვანო... ბილიკი დაიბომბა და სამი ადამიანი გარდაიცვალაო,
თვითონაც ჭიდაობდა. საერთოდ, მამამისიც მოჭიდავე იყო თავზარი დამეცა, ვიცოდი, გიორგი იმ დროს იქ იყო,
და უნდოდა ბავშვიც შეეყვანა ჭიდაობაზე...~ ტელეფონი არ გამიჩერებია, გაუჩერებლად ვრეკავდი,
ჯერ კიდევ ოჯახი არ ჰქონდა შექმნილი, კონტრაქტს მაგრამ გამორთული იყო... გიჟს ვგავდი. რაღაცას
რომ მოაწერა ხელი და, სწავლის პარალელურად, ავიაციაში ვგრძნობდი, მაგრამ არ მინდოდა დამეჯერებინა... საღამოს
დაიწყო სამსახური. 10 საათზე ჩვენთან გიორგის ძმაკაცის მამა მოვიდა და იმან
ბორტ-მექანიკოსი იყო. თვითმფრინავების შემოწმება გაგვაგებინა... იმავე ღამით მოასვენეს სახლში... ღამის
ევალებოდა... როცა კონტრაქტს აწერდა ხელს, ოჯახს პირველი საათი ხდებოდა... ძალიან რთულია მის გარეშე
წინააღდეგობა არ გაუწევია, გიორგის ძმაც საკონტრაქტო ცხოვრება...
ჯარში მსახურობდა, ორჯერ იყო ერაყში. სწორედ ერაყიდან პატარა, მამას ფოტოებით იცნობს. ერთხელ, როცა
ჩამოვიდა გიორგის დაკრძალვის დღეს... ვტიროდი, მკითხა -რატომ ტირიხარო? მამიკო მომენატრა და
გიორგი თავიდან თბილისში მუშაობდა `ალექსოვკაში~, იმიტომ-მეთქი. იმ დღის შემდეგ, თუ ჩემს თვალზე ცრემლი
დაქორწინებიდან რამდენიმე თვეში ბოლნისში გააგზავნეს. დაინახა, მაშინვე იმას მეუბნება, მამიკო მოგენატრაო?...
`პარასკევს მოდიოდა სახლში და ორშაბათს დილით სულ მეუბნება არ იტიროო... ხშირად მთხოვს საფლავზე
სამსახურში მიდიოდა... უმცროსი სერჟანტი იყო. რამდენიმე წაყვანას... საფლავის ქვას ეფერება...~.
დღეში საოფიცრე კურსები უნდა გაევლო. ძალიან უნდოდა,
587
ალექსი
ნატროშვილი
1978 - 2008
ედამ ერთხელ უთხრა, თავის მეომარ შვილს, უყიდა და რომ მიდიოდა გვითხრა, ახლა უფრო ხშირად
ვნერვიულობ შენ რომ ჯარში ხარო. ვივლიო...
პასუხი: - ხერხეულიძეების დედამ 9 შვილი ომი რომ დაიწყო და წაიყვანეს, არ უთქვამს ჩვენთვის.
შესწირა სამშობლოს და შენ რა გაქვს სანერვიულო? 6 აგვისტოს ველაპარაკე, თანხის ჩარიცხვა მთხოვა
ის გმირულად დაიღუპა ცხინვალში. ტელეფონზე. ძალიან გამიკვირდა. ასეთი რამ ადრე
ალექსი ნატროშვილი 1978 წელს დაიბადა რუსთავში. არასდროს უთხოვია... ვკითხე, ამ შაბათ-კვირას ჩამოხვალ-
მშვიდი და გაწონასწორებული ბავშვი ყოფილა. მეექვსე მეთქი? კი, დედა, ჩამოვალო. დამიმალა რომ ომი იყო და
კლასში იყო, ოჯახი საცხოვრებლად გურჯაანის რაიონში, წაიყვანეს... ჩემმა უმცროსმა ბიჭმა იცოდა, რომ ლექსო
სოფელ შრომაში რომ გადასულა და ალექსიც სოფლის ცხინვალში, ომში იყო. ჩემს ძმასაც ხშირად ელაპარაკებოდა
სკოლაში მიუყვანიათ. დედა იტყვის, რომ არც ერთ სკოლაში თურმე. გახარებულს დაურეკავს მისთვის, ცხინვალი
შენიშვნა არ მიუღია მის ვაჟს. კარგი და სამაგალითო ავიღეთო...
მოსწავლე ყოფილა. 8 აგვისტოს, ღამით, 9 რომ უნდა გათენებულიყო, თითქოს
ნათელა ნატროშვილი, დედა: „ექიმობა უნდოდა. ყველა რაღაცამ წამომაგდო ლოგინიდან. გარეთ მშვიდობა იყო,
ფიქრობდა, რომ ალექსისგან მართლაც კარგი ექიმი მაგრამ თითქოს რაღაც ჩამეწვა სულში... როგორც მერე
დადგებოდა, მაგრამ პირველ წელს რომ ვერ ჩაირიცხა მითხრეს, სწორედ მაგ დროს დაღუპულა ლექსო...
სამედიცინოზე, გადაწყვეტილება შეცვალა და თელავის ლექსოს დაღუპვის ამბავი ყველას სცოდნია სოფელში,
უნივერსიტეტში ჩააბარა - ისტორიისა და სამართლის მაგრამ ვერავინ გვიბედავდა თქმას. ათ აგვისტოს ჩემი
ფაკულტეტზე. სწავლისას სამხედრო კათედრა გაიარა, პატარა გოგონა, ნინიკო, წყალზე იყო წასული და ტირილით
უნივერსიტეტის დამთავრებიდან ერთ წელში, სამხედრო დაბრუნდა. შევშფოთდი, ვერ მივხვდი რა ხდებოდა. ნინიკოს
აკადემიაში გადაწყვიტა სწავლის გაგრძელება. უკან ჩემი სიძე მოჰყვა, რომ შემოვიდნენ მითხრეს,- ლექსო
თანატოლები დღესაც იხსენებენ, ბავშვობაში, ომობანას აღარ არისო...
რომ ვთამაშობდით, ისეთ იარაღს იგონებდა, გვაოცებდაო. როგორც ყვებიან, დაზვერვაზე იყო წასული და
ძალიან აინტერესებდა და ძალიან კარგად იცოდა საქ დაბრუნებულს უთქვამს, რომ დიდი ხაფანგები იყო და უკან
ართველოს ისტორია. კითხვა უყვარდა. სამშობლოს დახევაზე შეთანხმებულან ბრიგადის მეთაურთან. უკან
სიყვარულმა გადააწყვეტინა სამშობლოს დამცველთა დახევისას მომხდარა აფეთქება.
რიგებში ჩამდგარიყო. სამხედრო აკადემიაში ჩააბარა როგორც ბატალიონის უფროსი ამბობს, ლექსოს ჯგუფი
და ერთწლიანი კურსი გაიარა. რომ დაამთავრა, მაშინ ხუთი კაცისგან შედგებოდა, რაღაც ისროლეს, ააფეთქეს და
იქმნებოდა თელავის კომანდოს ბატალიონი, იქ დაიწყო ამ ხუთიდან ორი ვერ გამოუყვანიათ, მათ შორის ლექსო...
სამსახური, ოცმეთაურად დანიშნეს. ცხინვალშიც იყვნენ ოცნებობდა ოჯახზე, შვილებზე, ოცნებობდა, რომ მისი
წასული სამშვიდობო მისიით. შვილები ძალიან განათლებულები და წესიერი ადამიანები
დაოჯახებული არ იყო, მაგრამ შემდეგ მისმა მეგობარმა იქნებოდნენ... ტყუპ ბიჭებზე ოცნებობდა... ასეთ ყოფაში
მითხრა, რომ ერთი გოგო მოსწონდა... სამსახურის გამო მტერს არ ვუსურვებ ცხოვრებას, ძალად ვიღიმი, თან თავს
ხშირად ვერ მოდიოდა შინ. მაგრამ სულ გვეხმარებოდა ვეუბნები - რა გეღიმება? ვიცი, ძლიერი უნდა ვიყო, უნდა
ოჯახს. არავინ ავიწყდებოდა, ყველას დახმარებას გავიღიმო კიდეც, სასწაული რომ მოხდეს და დაბრუნდეს,
ცდილობდა. ბოლოს მეოთხე ბრიგადაში მსახურობდა. კარგად დავხვდე... ეს ბიჭები სამშობლოს იცავდნენ,
ომამდე ათი დღით ადრე ასმეთაურად დაინიშნა. ლექსო შემართულნი იყვნენ სამშობლოს დასაცავად...“
ბოლოს ივლისში იყო ჩამოსული. უმცროსმა ძმამ მანქანა
591
თამაზ
ნიკიტინი
1982 - 2008
ედა ომში წასულ შვილს შეეხმიანა. შვილი მალავდა, ბოლო კონტრაქტი - სამშობლოსთან 2008 წლის აპრილში
რომ ცხინვალში იბრძოდა, დედას მოესმა აფეთქების დადო... მეორე ბრიგადაში მსახურობდა, მეტყვიამფრქვევე
ხმა და `ვაიმე დედა~... კავშირი გაწყდა... 26 წლის იყო...
ვაჟკაცი გმირულად დაეცა სამშობლოს მიწაზე. თამაზ ნიკიტინი 23 წლის იყო რომ დაოჯახდა – მომავალი
მოუთმენლად ელოდა შვილს, საბა მისი გარდაცვალების მეუღლე თავის ძმის ქორწილში გაიცნო და რამდენიმე დღეში
შემდეგ მოევლინა ქვეყანას, შობა ღამით... ცოლადაც შეირთო. ძალიან უნდოდა შვილი, მოუთმენლად
თამაზ ნიკიტინი 1982 წელს დაიბადა ქუთაისში. ელოდა, საბა მამის გარდაცვალების შემდეგ დაიბადა, შობა
მშობლებისთვის მეორე ვაჟი იყო. ღამით...
ნელი მჭედლიძე, დედა: `თავისებური ბავშვი იყო. სულ დედა: `ომამდე ორი კვირით ადრე, თითქმის მთელი
სადღაც ეჩქარებოდა, სულ რაღაცის მოსწრებაზე იყო, ბრიგადა შვებულებაში გამოუშვეს. 8 წლის მანძილზე ორივე
ხშირად მითქვამს, დამშვიდდი, გააანალიზე და ისე მოიქეცი- ბიჭი ერთად სახლში არ მინახავს, მიკვირდა, მეუბნებოდნენ
მეთქი, მაგრამ წამებში რეაგირებდა ყველაფერზე. ძალიან ახალი წესი შემოიღეს, არაფერიაო. ბოლო ერთ კვირაში
სულსწრაფი იყო~. მთელი სანათესავო შემოიარა, ყველას დაემშვიდობა,
ძმებმა ერთად მოიარეს ბაღი, სკოლა, სამხედრო წასვლის წინა დღეს, ზღვაზე წაგვიყვანა, პატარა ბავ
ლიცეუმი, ჯარი... შვებივით ატრაქციონებზე დაგვსხა და საათობით გვი
ძმები სასაზღვრო ძალებში მსახურობდნენ. ჯარ ყურებდა. რომ ვკითხე, რატომ იქცევი, შვილო, ასე მეთქი,
ისკაცური შემართება გენებში ჰქონდათ _ ბიჭების ბაბუა არა, ისე გიყურებო. მეორე ბიჭი მანამდე წაიყვანეს
თეთრგვარდიელი იყო, წითლებმა დახვრიტეს... კოდორში და ძმაზე დარდობდა... ბოლოს ღამის 3 საათზე
დედა: `იმდენად კარგი მონაცემები ჰქონდათ, რომ მოვიდა ჩემთან, გადამეხვია, თითქოს აუცრემლიანდა
სავალდებულოს სანამ მოიხდიდნენ, შემოგვთავაზეს, თვალები, ბიჭები მელოდებიან მანქანაში, გამომიძახეს,
აკადემიაში გაეგრძელებინათ სწავლა. მაშინ დიდი თანხები მივდივარ და აბა, შენ იციო. 5 აგვისტოს გამთენიისას
იყო საჭირო, საშუალება არ გვქონდა, საზღვრის დაცვის წავიდა... ხშირად ვურეკავდი... მიბრაზდებოდა, რომელი
დეპარტამენტის უფროსი მაშინ ვალერი ჩხეიძე იყო, მან იქცევა შენსავით, ნუ რეკავო... 8 აგვისტოს, დღის 1 საათზე
გვითხრა, რომ თუ ნახევარს გადავიხდიდით, სწავლის დავურეკე, კარგად ვარ, ბაზაზე ვარ, ცხინვალში არ ვარო...
საფასურის ნახევარს დეპარტამენტი გადაუხდიდა, ამ დროს აფეთქების ხმა მომესმა, რასაც `ვაი, დედა~
მაგრამ ამის საშუალებაც არ გვქონდა, ობლები იყვნენ, მოჰყვა და გაწყდა სატელეფონო კავშირი... მივხვდი, რომ
მამა ადრე გარდაეცვალათ. შემდეგ უკრაინაში გაგზავნა კარგი ამბავი არ იყო ჩვენს თავს. სამი დღის ძებნის მერე
შემომთავაზეს, მაგრამ 4 წელი უნდა ესწავლათ, შემდეგ მივაგენი გორში... შავნაბადას სპეცრაზმელებს უცვნიათ და
კიდევ 4 წელი უკრაინაში ემსახურათ, ჩემთვის ეს ძალიან არ დაუტოვებიათ... `ნიკიტას~ ეძახდნენ თურმე ბიჭები...
ძნელი იყო...~ ოზურგეთში დავკრძალეთ, მამაჩემის გვერდით. ომამდე
ბიჭებმა ჯარის მოვლის მერე კონტრაქტი გააფორმეს ჩემი დისთვის უთქვამს, რამე რომ მოხდეს, ბაბუას გვერდით
სამშობლოსთან. დამასაფლავეთო... კარგი მეუღლე ჰყავდა, სიცოცხლის
დედა:` 8 წელიწადი ორივე ძმას სამხედრო ფორმა ეცვა, მეტი არაფერი აკლდა. ერთადერთი, შვილზე ოცნებობდა,
პირნათლად ემსახურნენ თავიანთ ქვეყანას. ბოლოს, 2-3 იცოდა, რომ ფიქრია ორსულად იყო... ბავშვმა მარტო
წელი, თავდაცვის სამინისტროში მსახურობდნენ, მანამდე სურათებით იცის მამა. საფლავზეც ხშირად დაგვყავს...
საზღვრებზე მუშაობდნენ. პირველი ამერიკული წვრთნა დღემდე ვერ ვეგუები უმისობას, დღემდე ველოდები...
წარმატებით გაიარეს. ამერიკელ ინსტრუქტორებთან ჩემთვის ცხოვრება 8 აგვისტოს დამთავრდა... მას მერე ჩემს
ნიძლავიც აქვს მოგებული: თვალებახვეული ნებისმიერი სახლში აღარც ახალი წელია, აღარც არსად დავდივართ,
სისტემის იარაღს ცნობდა, თვალებახვეული წამებში შლიდა არც სტუმრები მოდიან... მკვდრად არც ვიხსენიებ, ისეთი
და აწყობდა იარაღს...~ შეგრძნება მაქვს, რომ ყველგან ჩემთან ერთადაა...~
პირველ კონტრაქტს, მეორე მოჰყვა, მეორეს მესამე...
595
ნიკოლოზ
ფორჩხიძე
1984 - 2008
ერთმეტ აგვისტოს შინდისში, მტრის ალყაში მხარბეჭიანი ბიჭი იყო. ამის მერე როგორ უნდა დაგვეშალა.
მოქცეული ნიკოლოზ ფორჩხიძე, გმირულად მას ეს მთელი გულით უნდოდა. შვებულებიდან რომ
დაეცა სამშობლოს მიწაზე. სისხლის უკანასკნელ მოდიოდა ხოლმე, სულ იქით უწევდა გული. სულ იქითკენ
წვეთამდე ებრძოდა მისი ბატალიონი რუსულ არმიას. მიიჩქაროდა.
ქართველი გმირები მტერთან უთანასწორო ბრძოლაში ნიკოლოზ ფორჩხიძე 1984 წლის 7 თებერვალს, ქალაქ
დაიღუპნენ. შინდისი დღეს მათ ხსოვნას ინახავს. ტყიბულში დაიბადა. დედა იხსენებს: `დიდთოვლობა იყო.
ნონა ფორჩხიძე, დედა: `პირველად 7 აგვისტოს სამშობიაროში, რომ მიმიყვანეს საშინელი ქარი ქროდა,
დაგვირეკა, დაგვამშვიდა, გვითხრა ყველაფერი კარგად იძროდა ყველაფერი. ნუკრი რომ დაიბადა, შემოვიდა
არისო. არადა ამ დროს თურმე ჯარისკაცები ცხელ ექიმი და მეუბნება: ,,თქვენი შვილი გმირი იქნებაო~.
ხაზზე გადაჰყავდათ და ზესტაფონი-თბილისის გზაზე მე გამიკვირდა, ვერ მივხვდი რატომ მითხრა მან ეს.
გადადიოდნენ. ჩემი მული ამ დროს თბილისში მიდიოდა. გაკვირვებულმა ვკითხე, რატომ მეუბნებით მაგას-მეთქი.
მან არაფერი იცოდა ომის დაწყების შესახებ. ჯარისკაცები, ,,აქ რომ მოგიყვანეს კედლები იძროდა ქარისგან, თქვენი
რომ დაუნახავს გაჰკვირვებია, რა ხდებაო. ამ დროს ნუკრის შვილის დაბადებისთანავე ყველაფერი ჩაწყნარდაო~ - ასე
დაურეკავს მასთან და სრულიად შემთხვევით გაუგიათ, რომ მითხრა. მართალი გითხრათ, მაშინ ახალგაზრდა ვიყავი და
ერთ გზაზე იყვნენ. ნუკრის ასე უთქვამს მამიდასთვის, ომში ვერ მივხვდი ეს რას ნიშნავდა, ან საერთოდ ნიშნავდა კი
მივდივარ და დედიკოს არაფერი უთხრა, მოკვდებაო. თუმცა რამეს? ახლა მენიშნება იმ ექიმის სიტყვები.
ჩემმა მულმა მაინც მითხრა. 7, 8, 9 აგვისტო გათიშული საოცარი ბავშვი იყო. თბილი და მოსიყვარულე. ყველას
ვიყავი თურმე, როგორც მითხრეს, მხოლოდ წყალზე ვიყავი. მიმართ ყურადღებიანი. დამთმობი და დინჯი, ამით იყო
მე არაფერი მახსოვს. ამ პერიოდში გვიკავშირდებოდა და გამორჩეული. საოცრად კარგი ძმა იყო დისთვის. ნუკრიმ
ისევ გვაიმედებდა. 10 აგვისტოს მამამისს დაურეკა, მალე ტყიბულის მეოთხე საშუალო სკოლის 10 კლასი დაამთავრა.
ჩამოვალო. ამ დროს კი ცხინვალში იდგნენ. ამის მერე მერე მოეწყო თბილისში ნოდარ დუმბაძის სახელობის
ვეღარ დავუკავშირდით. ჩვენ მთელი დღეები ველოდით, ინსტიტუტში, იურიდიულ ფაკულტეტზე. ასევე სპორტს
მაგრამ ამაოდ... ჩემთვის ეს საშინელი დღეები იყო. ნუკრი მიჰყვებოდა. დიდი სამეგობრო ჰყავდა. ადვილად შედიოდა
18 აგვისტოს ჩამოასვენეს და როგორც იყო მითხრეს. უფრო ადამიანთან კონტაქტში.
სწორად, მე მივხვდი იმდენი ხალხი იყო ჩვენთან მოსული... შეყვარებული ჰყავდა ბათუმელი - დიანა. ის მისი დიდი
ჩემს ნუკრის უკანასკნელი ღამე სახლში გავატარებინე. 19 სიყვარული იყო. ძალიან უყვარდათ ერთმანეთი. აგვისტოში
აგვისტოს კი წესის აგებით დავასაფლავეთ. უნდა მოვიყვანო ცოლი და დიდი ქორწილი გადავიხადოო,
სულით მებრძოლი იყო ჩემი შვილი. 2006 წელს ამბობდა, მაგრამ ვერ მოასწრო. დიანამ, რომ გაიგო ნუკრის
სამხედრო სავალდებულო ჯარიდან რანდენიმე თვეში დაღუპვის ამბავი, ნერვიული სტრესი მიიღო და წელს
ოთხწლიან კონტრაქტს მოაწერა ხელი. სენაკის სამხედრო ქვევით მოწყდა. დაახლოებით ნახევარი წელი ვერ გამოვიდა
ბაზაზე 22-ე ბატალიონის მეორე ქვეითი ბრიგადის მდგომარეობიდან. ამის გამო ვერ მოახერხა დიანამ ნუკრის
კაპრალი იყო. გადაწყვეტილება დამოუკიდებლად მიიღო. გასვენებაზე ჩამოსვლა. თქვენ არ იცით, მე როგორი შვილი
ერთხელ სავალდებულოდან იყო სახლში ჩამოსული და დავკარგე, მაგრამ ამაყი დედა ვარ, გმირი გავზარდე,
გვითხრა: ,,დედა, იცი, ჩვენთან რჩეული ბიჭები უნდათ ქვეყნისთვის სასახელო.~
ჯარში, კონტრაქტს აწერენ ხელს და მე უარი როგორ უნდა ნიკოლოზის მშობლიური ქუჩა დღეს მის სახელს ატარებს.
ვუთხრა ქვეყნის სამსახურში ყოფნას?!~ ნუკრი მაღალი და
599
შმაგი
ნოზაძე
1984 - 2008
ხინვალის მისადგომებთან იბრძოდა. პირველ და პერიოდში არ მინდოდა რომ წასულიყო. სანამ ცოტა არ
ბომბვას გადაურჩა. ჩაწყნარდებოდა სიტუაცია საქართველოში. თელავში,
ყველას გამოუღწევია იქაურობიდან. მასაც, სამხედრო ფიზკულტურაზე ჩააბარა უნივერსიტეტში.
მაგრამ მერე ისევ შებრუნებულა. ყველა ამბობდა თურმე, სწავლისას სულ საჩუქრებს მიკეთებდა, ხან რას მიყიდდა,
ეგ თუ ისევ იქ შებრუნდა, გიჟი ყოფილაო. გიჟი კი არა, ხან რას. ყვავილებსაც მიგზავნიდა. უნივერსიტეტის
გმირი იყო... გმირი, რომელსაც სნაიპერმა მოუსწრაფა დამთავრების შემდეგ გაიწვიეს, ლაგოდეხში მსახურობდა -
სოცოცხლე... სასაზღვრო ჯარში. სავალდებულო რომ მოიხადა, დარჩენა
შმაგი ნოზაძე 1984 წელს, სოფელ ნინიგორში დაიბადა. უნდოდა სასაზღვრო ჯარში, მაგრამ სამჯერ `დაბრაკეს~.
წლის და 2 თვის იყო შმაგი, მამა რომ ავტოავარიაში მერე საკონტრაქტო ჯარში შესვლა გადაწყვიტა, იქ არავის
დაეღუპა. პედაგოგი დედა ორ ობოლს ზრდიდა. დაუწუნია. 9 თვე მსახურობდა... თავიდან კაპრალი იყო. მერე
რუსუდან ჩუთლაშვილი, დედა: `შმაგი ბავშვობიდან სერჟანტის წოდება მიიღო. სახლში იშვიათად მოდიოდა...
ძალიან მშრომელი იყო. პატარა იყო, როცა თბილისში ლაგოდეხის რაიონში ვინც კი გოგო იყო, ყველა უყვარდა.
ჩამოდიოდა და ფიზიკურად მუშაობდა. ტანსაცმელსაც ბოლოსაც ჰყავდა შეყვარებული. გორელი იყო, ძალიან
თავისით ყიდულობდა... ბავშვობაში ცეკვაზე და კარატეზე უყვარდა. უსაჩუქროდ მასთან არასდროს ჩადიოდა... ომი
დადიოდა. ცეკვიდან გასტროლებზეც იყო უკრაინაში. რომ დაიწყო, ჩვენი სოფლელი ბიჭისთვის მესიჯი მოუწერია,
მღეროდა კიდეც... გარეგნულად ტომ კრუზს ჰგავდა ომში მივდივარ და დედაჩემს არ უთხრათო... წასვლისას,
და ყველა ტომ კრუზს ეძახდა. თვითონ ვან დამზე და შეყვარებულისთვისაც დაურეკავს, გორში დამხვდიო,
შვარცნეგერზე აბოდებდა, სულ მათი სურათები ეკრა მაგრამ სხვა გზით წავიდნენ და ვეღარ ნახა... მე მატყუებდა
კედელზე, უნდოდა მსახიობი გამოსულიყო და მათნაირი გორში ვარო, მაგრამ ცხინვალის მისადგომებთან იყვნენ. 8
როლები ეთამაშა. აგვისტოს ერთხელ გადარჩენილა დაბომბვისას, ყველანი
ბავშვობიდან სულ იარაღით თამაშობდა ომობანას. თავის გამოსულან, ესეც გამოსულა, მაგრამ მერე შებრუნებულა.
სახელს ამართლებდა, მართლა შმაგი და ძლიერი, ძალიან ყველა ამბობდა თურმე, ეგ თუ ისევ იქ შებრუნდა, გიჟი
ხიფათიანი ბავშვი იყო~. ყოფილაო. ვერ გამოიყვანეს. სნაიპერმა ესროლა. მკვდარი
ჯარისკენ გული ჯერ კიდევ სკოლის დამთავრების რომ არ მინახავს, მაინც ვერ ვიჯერებ, მე დღესაც ველოდები
შემდეგ უწევდა. მის ზარს. არ მინდა დავიჯერო რომ აღარაა.... იმედს არ
დედა: `ძალიან მომწონდა ჯარისკაცები, მაგრამ იმ ვკარგავ...~
603
ტარიელ
ქამაშიძე
1988 - 2008
აგვისტოს როკის გვირაბთან დაეწია ტარიელ და არც მკაცრი რეჟიმი აშინებდა. ერაყში წასასვლელად
ქამაშიძეს სნაიპერის ტყვია. სამშობლოსთვის ემზადებოდა, როცა სამშობლოს დასჭირდა. წამით არ
ბრძოლაში დაეცა კიდევ ერთი ქართველი, რომელიც შეყოვნებულა, ეს გმირებს არ ახასიათებთ...
სულ რაღაც 20 წლის ასაკში, უკვე გმირი გახდა. ზეინაბ ქამაშიძე, დედა: `მოსწონდა ჯარის მკაცრი
ზეინაბ ქამაშიძე, დედა: `მწარედ მახსენდება, ბოლოს ცხოვრება... ომამდე ერთი კვირით სახლში იყო, შვებულება
სახლიდან რომ გადიოდა, როგორც ყოველთვის, ყველას ჰქონდა აღებული. ამ პერიოდში სახლში იშვიათად
გამოემშვიდობა. ქუჩიდან გამოიხედა და სახლს შეავლო იყო. საზღვარგარეთის პასპორტს აკეთებდა და თან
თვალი... მთელი სანათესაო შემოიარა... ალბათ, გული რაღაცას
20 წლის დაიღუპა... ვერ ვპოულობდით... ბოლოს უგრძნობდა... ან იცოდა, რომ რაღაცა საშინელება უნდა
ჩემმა მეუღლემ დეენემის ანალიზი ჩააბარა და სამი თვის მომხდარიყო, მაგრამ ამაზე საერთოდ არაფერს ამბობდა. არ
შემდეგ, საზარელი პასუხი მოვიდა... ძმათა სასაფლაოდან, უყვარდა სამსახურზე სახლში ლაპარაკი. შეყვარებული იყო.
ოქტომბერში გადმოვასვენეთ... ხარაგაულელი გოგო უყვარდა... ერთმანეთს ტელეფონით
როგორც ჩემი შვილის მეგობრები ყვებიან, სამ ჯგუფად იცნობდნენ და მომავალ შაბათს უნდა შეხვედროდნენ,
გაუნაწილებიათ. სნაიპერს უსვრია ტარიელისთვის. მაგრამ მაგრამ ომი დაიწყო... ამბობდა, ერაყიდან რომ ჩამოვალ,
კონკრეტულად სად და რა ვითარებაში დაიღუპა ჩემი შვილი, ცოლს მერე მოვიყვანო... იქიდან ჩამოვიდა, პასპორტი
მარტო ღმერთმა იცის... გადმოცემით ვიცით, ეს რომ როკის აიღო, წავიდა და წავიდა... იმის მერე აღარც გვინახავს...~
გვირაბთან, 9 აგვისტოს მოხდა. ტარიელ ქამაშიძე 1988 წლის 20 აპრილს, ასპინძის
ძნელია მის გარეშე ცხოვრება, ძალიან გვიჭირს...~ რაიონის სოფელ მირაშხანში დაიბადა... დღეს ის გმირია,
სამხედრო კარიერა მისი არჩევანი იყო. მოსწონდა ეს საქმე სამშობლოსთვის თავგანწირული, უკვდავყოფილი.
607
გოგიტა
ქარჩავა
1987 - 2008
ტრის ალყაში იყვნენ, გოგიტას უკან ასაფეთქებელი ამბობდა, ჩემისთანებმა უნდა დაიცვან სამშობლოო. ახლა
მოწყობილობა რომ დავარდნილა. როგორც მრცხვენია ამას რომ ვამბობ, მაგრამ ვეუბნებოდი, სხვები
თანამებრძოლები გაიხსენებენ – რაღაც მობილურის დაიცავენ-მეთქი. მკაცრად გამომხედავდა და მეტყოდა,
მსგავსი. უყვირიათ `ქარჩავა დაწექი~!.. მას მხოლოდ დედა ეს მეორეჯერ არ გაიმეოროო... ეტყობა წინათგრძნობა
გახედვა მოუსწრია და... აფეთქებას შეუზანზარებია კიდეც მქონდა და შვილის დაკარგვა არ მინდოდა... ჯარში
უკვე მერამდენედ იქაურობა... რომ წავიდა, ქების სიგელი გამომიგზავნეს, რომელსაც
10 აგვისტოს ოჯახს დაურეკეს, დაჭრილი გორის პრეზიდენტი აწერდა ხელს, მადლობას მიხდიდა პატრიოტი
ჰოსპიტალშია, სისხლი სჭირდება, ოჯახის რომელიმე შვილის აღზრდისთვის...~
წევრმა ჩამოაკითხეთო. უფროსი ძმა გადარეული გავარდა, კახა ქარჩავა, უფროსი ძმა: `აგვისტოს მოვლენებამდე
მაგრამ... ცოცხალს ვერ ჩაუსწრო... საკუთარი ხელით რამდენიმე დღით ადრე ჩამოვიდა სოფელში, ერაყში
წაასვენა 20 წლის ძმის ცხედარი... გვიპირებენ წაყვანას და ათდღიანი შვებულება მომცეს,
მანამდე იყო სოფელში გატარებული ბავშვობა. ცოტა ხნით გამომიშვესო. ჩვეულებრივ იქცეოდა. როგორც
დაიბადა 1987 წლის 23 დეკემბერს. ხობში, დაამთავრა ყოველთვის - ვხალისობდით, ფეხბურთს ვთამაშობდით...
სოფელ ქვემო ქვალონის სკოლა. ოჯახში მეორე ბიჭი იყო, ფეხბურთი ძალიან უყვარდა... ცოტა ჩაფიქრებული კი
მის შემდეგ კიდევ 2 ბიჭი შეეძინათ. ოთხი ძმა იზრდებოდა იყო, მაგრამ მეგონა ერაყში რომ მიდიოდა, იმიტომ იყო
ერთად და როგორც დედა იტყვის, მათი წაკინკლავებაც არ ჩაფიქრებული... სახლიდან 31 ივლისს გავიდა. ცუდ
ახსოვს. ხასიათზე იყო. მთხოვა, მატარებლამდე მიმაცილეო, მერე
დედა: `საოცრად მშვიდი ბავშვი იყო. გაბრაზებული სენაკამდე გაყოლა მთხოვა, წამოდი, ერაყში წაგვიყვანენ
არავის გვინახავს. მასწავლებლებს ძალიან უყვარდათ. და ვინ იცის, მერე როდის გნახავო... ბევრი ვილაპარაკეთ,
ერთხელ, მე და ბებიამისს კანფეტები მოგვიტანა ამბობდა, სამხედრო სამსახურს გავყვები და სერჟანტი
სკოლიდან, მასწავლებელს ბავშვები გაუშვია კლასიდან გავხდებიო. იქაურობა მოსწონდა, როგორც სახლში
და გოგიტასთვის ბღუჯა კანფეტები მიუცია... ხელმარჯვე ისე ვგრძნობ თავსო, ძალიან ბევრი მეგობარი მყავსო...
ოსტატივით იყო, ყველაფერი ეხერხებოდა. სკოლა სახლიდან ბოლოს 7 აგვისტოს დამირეკა, განგაშია გამოცხადებული,
ძალიან შორს, დაახლოებით 2 კილომეტრში იყო, მეზობლად გორისკენ მივყავართ და სახლში არ თქვაო, მთხოვა. მერე
მისი თანაკლასელი გოგონა ცხოვრობს, სულ მასთან ერთად აღარ შეგვხმიანებია... 10 აგვისტოს დაგვირეკეს, რომ
დადიოდა სკოლაში. წვიმიან ამინდში გზები საშინლად მძიმედ დაჭრილი გორის ჰოსპიტალში იწვა. რომელიმე
ტალახდებოდა, აუარებელი გუბეები დგებოდა. ეს გოგონა ოჯახის წევრი ჩამოვიდეს, სისხლი სჭირდებაო, მე
გუბეებს ვერ ახტებოდა, გოგიტა იმ გოგონას ზურგზე სასწრაფოდ გავქანდი, მაგრამ ცოცხალს ვერ მივუსწარი,
მოიკიდებდა და გადაჰყავდა, ფეხი არ დაგისველდესო... ჩემი ხელით გადმოვასვენე, სულ რამდენიმე ჭრილობა
სკოლამდე ასამდე გუბე მაინც ხვდებოდათ და არ ჰქონდა კისრის არეში... ალყაში ყოფილან მოქცეულები,
ეზარებოდა... მერე, რომ წამოიზარდნენ, სულ ახსენებდა, მის უკან მობილურის მსგავსი ასაფეთქებელი დავარდნილა.
ზურგით გათრევდიო... ყველასთვის სიკეთე უნდოდა...~ დაუყვირიათ დაწექიო, დაწოლაც ვერ მოუსწრია ისე
გოგიტამ, სკოლის დამთავრების შემდეგ, სწავლა აფეთქებულა... არ ვიცით სიცოცხლის ბოლო წუთებში რას
სენაკის აგრარულ-ეკონომიკურ კოლეჯში განაგრძო. მერე ლაპარაკობდა, არავის არაფერი მოუყოლია, ერთმა მისმა
სავალდებულო ჯარში გაიწვიეს და წავიდა. 1 თვის თავზე თანამებრძოლმა კი მითხრა, ოჯახზე წუხდაო. რამდენიმე
კონტრაქტი გააფორმა, მსახურობდა ვაზიანში, მეოთხე დღეა არ დამირეკია და ინერვიულებენო... შეყვარებული
ბრიგადაში. მეტყვიამფრქვევე იყო. მტერმა სულ ერთი წელი ჰყავდა, მაგრამ ვინ იყო არ ვიცით, სულ ასაიდუმლოებდა...
აცალა სამშობლოს სამსახური... ძალიან უნდოდა სენაკში, მამიდაჩემის გვერდით ეყიდა
კახა ქარჩავა, უფროსი ძმა: `კონტრაქტი თავისი სახლი და იქ დასახლებულიყო...~
სურვილით დადო, ამბობდა, სამშობლოს უნდა ვემსახუროო, დედა: `ძალიან მიმძიმს მის გარეშე ცხოვრება, მაკლია
ჩემი ძმაკაცები ყველა მიდის და მეც უნდა წავიდეო...~ მისი სითბო, სიყვარული... ირგვლივ რომ გავიხედავ,
დედა: `არ მინდოდა კონტრაქტი რომ დაედო, მაგრამ ყველაფერი მის თავს მახსენებს... ძალიან მენატრება...~
მე ვინ დამიჯერა... ფიზიკურად ძალიან ძლიერი იყო და
611
შალვა
ტრაპაიძე
1978 - 2008
აგვისტოს ცხინვალში მტრის ალყაში მოექცა შალვა სიყვარული მასწავლაო~.
ტრაპაიძე. ქართველი მეომრები სისხლის ბოლო ძალიან რთული გადასატანი იყო ეს ყველაფერი, ერთი
წვეთამდე ეწინააღმდეგებოდნენ მტრის შემოტევას. თვის დაოჯახებული მაიასთვის...~
შალვა ჯერ ფეხში დაჭრილა, შემდეგ კი... დღეს ის გმირია, შალვა ტრაპაიძე 1978 წლის 31 აგვისტოს დაიბადა. ვანის
საყვარელ მეუღლეს საპატიო წოდება დაუტოვა სახსოვრად. რაიონის სოფელ სალხინოში დაამთავრა სოფლის საშუალო
სულ რაღაც თვენახევრის დაქორწინებული იყო... შვილზე სკოლა. შემდეგ ქუთაისში სტომატოლოგიურ ტექნიკუმში
ოცნება იმქვეყნად წაიღო. ჩაირიცხა. `კარგი ძმა და შვილი იყო მშობლებისთვის.
მაია ტრაპაიძე, და: `მისი სურვილი იყო ღირსეული კეთილი, ხალისიანი და იუმორით სავსე“ - იხსენებს შალვას
ჯარისკაცი ყოფილიყო. ახლადდაოჯახებულს სურდა დიდი და.
ოჯახი ჰყოლოდა. ბევრ შვილზე ოცნებობდა. მაია ტრაპაიძე, და: `ჩემი ძმა ნამდვილი პატრიოტი იყო.
ყველა ძალიან უყვარდა. მეგობრული და სანდო ადამიანი ბოლოს, 7 აგვისტოს, თავის მეუღლეს ესაუბრა, მოიკითხა
იყო. მისი დაღუპვა, საშინელება იყო ყველასთვის, მშობლები და დაგვამშვიდა. სხვისი ტელეფონით დაგვიკავშირდა.
ძალიან უყვარდა, მაგრამ განსაკუთრებული მისთვის ჩემი ტელეფონი დამჯდარი მაქვსო. თავიდანვე ცხინვალში
მეუღლე იყო. მაია იხსენებს ხოლმე `ჩემო სიხარულოს იყვნენ. ჩემი ძმა ალყაში ყოფნის დროს დაჭრილა - ფეხში.
მეძახდაო~. უამრავი გეგმები ჰქონდათ, როგორც გავიგეთ, ჩემს მეუღლეს შეატყობინეს 8 აგვისტოს შაკოს დაღუპვის
სიცოცხლის ბოლო წუთებში საყვარელ მეუღლეზე ფიქ შესახებ. 9 აგვისტოს ჩამოვასვენეთ... გარდაცვალების
რობდა და ასე უთქვამს: `სიკვდილის არ მეშინია, მაგრამ შემდეგ მიღებული აქვს ვახტანგ გორგასლის სახელობის
თვენახევრის მოყვანილი ცოლის გამწარება არ მინდაო~. ვერ ორდენი. მისი დაღუპვა ჩვენთვის საშინელი გადასატანია,
წარმოიდგენთ ისე უყვარდათ ამ ორ ადამიანს ერთმანეთი. მას ხომ ძალიან, ძალიან უნდოდა სიცოცხლე...
შაკო ისეთი მეუღლე იყო მაიკოსთვის. ჩემი რძალი ბევრი გეგმები ჰქონდა, მაგრამ არ დასცალდა.~
ამბობს: `მადლობა ღმერთს, შაკოს რომ შემახვედრა და
615
შოთა
ხურციძე
1980 - 2008
აგვისტოს ცხინვალის მისადგომებთან იყვნენ თველოს შეიარაღებულ ძალებში მსახურობდა. მას პატ
განლაგებულნი. ტანკი აუფეთქდა და ეკიპაჟიანად რიოტული სულისკვეთება ჰქონდა. მამისგან გამოჰყვა
ამოვარდა კონტუზირებული. საავიაციო დაბომბვა ეს სულისკვეთება. მამა 1993 წლიდან საქართველოს
გაგრძელდა და ბრძოლის ველიდან ვეღარ გამოაღწია. შეიარაღებულ ძალებში მსახურობდა.
წინა დღეებში მეგობრებისთვის უთქვამს: ,,რუსები შოთა ბოლოს სოფელში 2008 წლის 30 ივნისს იყო. მაშინ
ვერ მოგვერევიან თუ საავიაციო არ გამოიყენესო~ – სურათი გადავუღე. თურმე ეს მისი ბოლო ფოტო ყოფილა.
საბედისწერო მისთვის სწორედ მტრის საავიაციო იერიში ჩამოსული რომ იყო მაშინ გვითხრა, 10 აგვისტოს ისრაელში
გახდა. მივდივარო სამხედრო სწავლებაზე. მთელი თავისი ნივთები
თამთა ხურციძე, და: `შოთა ქუთაისში 1980 წლის 19 ჩაალაგა და წაიღო. მერე შეიძლება ვეღარც მოვახერხო
მარტს დაიბადა. 1997 წელს დაამთავრა ვანის რაიონის ჩამოსვლაო. ომი რომ დაიწყო გვეკონტაქტებოდა და
სოფელ საპრასიის სკოლა. სხათა შორის, შოთა, მშობლებს გვაიმედებდა, კარგად ვარო. სხვათა შორის ჩემი მეორე
ქორწინებიდან 5 წლის მერე შეძენიათ. ჩვენ სამნი ვიყავით. ძმაც ჯარში იყო, მაშინაც და ახლაც მსახურობს. ერთმანეთს
ორი ძმა და ერთი და. მე ყველაზე უმცროსი ვარ. აქედან ვერ ეკონტაქტებოდნენ. არადა ორივე ცხინვალში იყო,
გამომდინარე, მისი ბავშვობის შესახებ მშობლების მაგრამ სხვადასხვა პოზიციებზე. 7 აგვისტოს მამას
გადმოცემით ვიცი. სკოლაში კარგად სწავლობდა. კარგად ესაუბრა ტექნიკის მოწყობაზე. წინა ხაზზე ვართ და დედას
იხსენებენ მასწავლებლები. ძალიან კეთილი და სხარტი არაფერი უთხრაო. იცოდა, მამა ვაჟკაცურად გაუგებდა. მე
ბავშვი ყოფილა. ყველა სფეროში ერთნაირად ნიჭიერი. კიდევ ამაოდ ველოდი მის ზარს... 8 აგვისტოს ცხინვალის
გაწონასწორებული და მშვიდი. პატარა, რომ ვიყავი, მისადგომებთან მოხდა ეს ყველაფერი, საავიაციო
სადმე თუ წავიდოდა კანფეტები მოჰქონდა-ხოლმე. მე დაბომბვისას.
მისთვის პატარა, საყვარელი დაიკო ვიყავი. სკოლიდან რომ 19 აგვისტოს კი სოფლის სასაფლაოზე დავასაფლავეთ...
მოვიდოდი მშობელივით მეკითხებოდა: - აბა, რა ხდებოდა ჩემი ძმისგან არაფერი დაგვრჩა ოჯახს, გარდა აკადემიის
სკოლაშიო. ის ჩემთვის ძმაც იყო, მეგობარიც და მშობელიც. ფორმისა და მისი მობილური ტელეფონისა. ბოლოს რომ
ძალიან მეგობრული ურთიერთობა გვქონდა. ჩემს იყო ჩამოსული ტელეფონები გავცვალეთ. ჩემთვის განძია
სამეგობროსთანაც ერთობოდა-ხოლმე. ჩემს მეგობრებს ეს ტელეფონი. კიდევ არ მჯერა მისი დაღუპვა, ასე მგონია
ძალიან უყვარდათ. მხიარული, ხალისიანი ადამიანი იყო. წასულია და მალე მოვა... დედამ ვაჟკაცურად გადაიტანა
მოწყენილი შოთა არავის ახსენდება. ჯარის ამბებს სულ მისი დაღუპვა. ერთხელ დედას უთხრა, როცა შოთას
ვეკითხებოდი, აბა, რა ხდება-მეთქი? თათუშ, ნახე მალე გარდაცვლილ ნათლულს, გიორგი მარგიევს ტიროდა:
ჩემი ტანკი მეყოლებაო – მპასუხობდა. ჩვენ ძალიან, ძალიან `დედა, გმირებს არ ტირიანო~. დედა არა მარტო შოთას
კარგი და-ძმობა გვქონდა. ძმებსაც კარგი ურთიერთობა დასტირის, არამედ ამ ომში დაღუპულ ყველა ვაჟკაცს.
ჰქონდათ. ხშირად ამბობს: ,,საქართველოში უცნობი ჯარისკაცები არ
1998 წელს გაიწვიეს სამხედრო სავალდებულო არსებობენო~. მართლაც, რომ ასეა... ~
სამსახურში. 2000 წელს, სწავლის პარალელურად, საქარ
619
გიორგი
ტატუაშვილი
1987 - 2008
ს იყო მზვერავი, მეტყვიამფრქვევე და ერთ- ჯარში, ექვსთვენახევარი იყო ერაყში, ბოლოს ორი კვირით
ერთი პირველი დაიჭრა ომში... 21 წლის გიორგი გერმანიაში ჰყავდათ გაგზავნილი სადაზვერვო სკოლაში,
ტატუაშვილის ასეულმა 7 აგვისტოს, ღამით აიღო `რკინის კაცის~ სერტიფიკატი ჩამოიტანა, ასეულიდან
გეზი - ის ტანკზე ზევიდან ჩამომჯდარა... სნაიპერმა თავში მხოლოდ ორმა დასძლია ეს ნორმატივები. ერთი თანატოლიც
ესროლა... სასწრაფოდ გორში გადაიყვანეს, მაგრამ ვეღარ არ დაუტოვებია, რომ მათთვის საჩუქრები არ ჩამოეტანა...
უშველეს. ომამდე ათი დღით ადრე მითხრა, პოლონეთში მგზავნიანო...
გიორგი ტატუაშვილი 1987 წლის 27 მაისს მარნეულის ომში რომ მიდიოდა, დას დაურეკა, ომში მივდივარ, მაგრამ
რაიონ - დაბა თამარისში დაიბადა. ოჯახში მეორე შვილი დედას უთხარი, რომ პოლონეთში წავედიო...
იყო, თამთა სულ ერთი წლით უფროსი იყო მასზე. ათი წლის სიტუაცია რომ დაიძაბა, 8 აგვისტოს ეკლესიაში მივედი...
რომ იყო გიორგი - პატარა ძმა - რომიკოც გაჩნდა. ხალხმა უკვე იცოდა, რომ ჩემი შვილი დაჭრილი იყო... მე
დედა: `9 წლიდან მკლავჭიდში ვარჯიშობდა. ქუთაისში შვილი პოლონეთში მეგონა და ღმერთს ვევედრებოდი,
და წყალტუბოში პირველი თანრიგი აიღო. ბოლომდე ყველა ბიჭი კარგად დაახვედრე, რომ ჩამოვა-მეთქი....~
ვარჯიშობდა... ძალიან ბევრი ნათლულები ჰყავდა. ყველა გიორგის დამ ტელევიზორი გააფუჭა, დედას რომ
მაგას ანათლინებდა ბავშვს... არაფერი გაეგო.
დედა: `ერთხელ მოვიდა და მითხრა, საკონტრაქტო შინ დაბრუნებულ დედას გაეცალა, მეგობართან
ჯარში მინდა წასვლაო. სოფელში 15 ბიჭი შეიკრიბა, ვისაც მივდივარო...
საკონტრაქტო ჯარში უნდოდა წასვლა. გიორგის ბავშვობის თამთა 9 აგვისტოს დილაადრიან ჩავიდა გორში, მაგრამ
მერე შრამი ჰქონდა და შეიძლებოდა უარი ეთქვათ. ჰოსპიტალში ვეღარ მიუსწრო _ უკვე საცხედრეში იყო მისი
მეგობრები ეუბნებოდნენ, შენ თუ `დაგბრაკეს~ არც ჩვენ ძმა გადასვენებული...
წავალთო. გვიან ღამით მოვიდა და მითხრა, დე, მარტო შენი დედას, ომამდე ერთი თვით ადრე, ფილტვების ანთება
ბიჭი მოეწონათო. 15 ბიჭიდან მარტო გიორგი არ `დაბრაკეს~. დამართნია. ახლობელ ექიმს გიორგისთვის დაურეკავს,
ერთი კვირის მერე წავიდა. ჯერ ახალციხეში წაიყვანეს, წამლები სჭირდება დედაშენსო. დედა გაიხსენებს, რაც
მერე ქუთაისის მესამე ქვეით ბრიგადაში გადაიყვანეს. სთხოვა გიორგიმ ექიმს _ რამე დამამშვიდებლებიც
მზვერავი - მეტყვიამფრქვევე იყო. წოდებით კაპრალი... გამოუწერეთო, დედას გაუკვირდა, რატომ ამბობდა
ყველას უყვარდა, ჯარისკაცებსაც, მეთაურებსაც, მისი შვილი ასეთ რამეს... გიორგიმ მაინც გამოაწერინა
ყველაფერში გიორგის იმედი ჰქონდათ. მეთაური ძვირადღირებული დამაწყნარებლები...
`ცოცხალ პრაქტიკას~ ეძახდა...~ დედა: `გიორგის გარდაცვალება რომ გავიგე, სწორედ
დედა ქუთაისში ჩავიდა, როცა მისი ვაჟი ფიცს დებდა ეს დამაწყნარებლები გამიკეთეს... სამი დღე გათიშული
სამშობლოს წინაშე. ვიყავი... ალბათ, გული უგრძნობდა და მამზადებდა
დედა: `სადაც დავჭირდები ჩემს სამშობლოს, იქ ამისთვის... მივხვდი რატომაც გამოაწერინა... კარგი
ვიბრძოლებო, უკან არ დავიხევო~ - ისეთი თვალები დედა მაშინ ვიქნებოდი, გული რომ გამსკდომოდა
ჰქონდა, ამას რომ ამბობდა, რომ სულ ის თვალები და მეც მოვმკვდარიყავი. მოძღვარმა გამომიყვანა
მახსოვდა და მზარავდა... ჯარში ყოფნისას ინგლისური მდგომარეობიდან...~
ენა ისწავლა, პირველადი დახმარების წიგნიც დაბეჭდა გიორგი ტატუაშვილი მშობლიურ სოფელში დაკრძალეს...
ინგლისურად, ჩამომიტანა და გაუფრთხილდიო მითხრა... დედა: `სოფლის ბავშვებს გიორგი ახლა იდეალად ჰყავთ
ძროხა მიყიდა, ხბორების ყიდვას აპირებდა... ყიფშიძეზე და უნდათ გიორგისნაირები გამოვიდნენ, წავიდნენ ჯარში
ბინასაც იშენებდა... სულ 3 წელიწადი და 6 თვე იმსახურა და მას დაემსგავსონ...~
623
კახაბერ
თავგორაშვილი
1976 - 2008
აგვისტოს, შანხაის დასახლებაში, რამდენიმე სახლში...~
წვევამდელი ბიჭი უმეთაუროდ იყო დარჩენილი... კახას და ირმას მალე დემეტრე შეეძინათ...
სპეცრაზმელები დაინახეს და მათ გაყვნენ... ირმა დარბაისელი: `დიდი სურვილი ჰქონდა, რომ
სპეცრაზმელ კახა თავგორაშვილს ბიჭებისთვის უთქვამს, დემეტრე მებრძოლი გამოსულიყო, როცა საშუალება
სადმე ჩაწექით და მერე მოგხედავთო... წვევამდელებს ჰქონდა დაჰყავდა თავის სამსახურში. დემეტრეს ხშირად
შეშინებიათ, მაინც გამოდევნებიან... ის მოუბრუნდა, ნუ პოლიგონზეც უსროლია. სულ დემეტრე ეკერა პირზე.
მოგვდევთო, ხელი ზემოთ აუწევია და... დემეტრე თუ ტიროდა, მხოლოდ მამას ტიროდა და სულ
მტრის სნაიპერის ტყვიაც მოხვდა... მამა უნდოდა, კახა, თუ დრო ჰქონდა, სულ მასთან იყო...~
კახაბერ თავგორაშვილი 1976 წელს დაიბადა რუსთავში. აგვისტოში, ომის დაწყებამდე დემეტრეს გლანდების
დედისერთა იყო და ანებივრებდნენ. ჯერ სკოლაში ოპერაცია გაუკეთეს, მშობლები მუშაობდნენ და დემეტრე
სწავლობდა, შემდეგ ლიცეუმში გადავიდა. დღეს ის ლიცეუმი ბებია-ბაბუასთან იყო რუსთავში. კახა ყოველღამე ჩადიოდა
მის სახელს ატარებს... ლიცეუმის დამთავრების შემდეგ, – დემეტრე მის გარეშე არ იძინებდა.
რუსთავშივე ჩააბარა იურიდიულ ფაკულტეტზე. როგორც ასე მომხდარა 6 აგვისტოსაც.
დედისერთას, ჯარში წასვლა არ ეკუთვნოდა, მაინც წავიდა ირმა დარბაისელი: `რუსთავში რომ მიდიოდა, დამიჩოქა
და თავისი ნებით მოიხადა სამხედრო ვალი. ვალის მოხდის და მითხრა, ძალიან მიყვარხარ და თუკი რამე მიწყენინებია
მერეც გააგრძელა სამხედრო სამსახური, მუხროვანში, შენთვის, მაპატიეო...~
სპეცდანიშნულების რაზმში მუშაობდა. ჯერ შავნაბადის მერე დიდხანს იდგა კარში. კახა ომში წავიდა, ირმას ავი
სპეცდანიშნულების სამსახურში იყო, ბოლოს ვაშლიჯვრის წინათგრძნობა დაეუფლა.
სპეცდანიშნულების ბატალიონში. სტაჟირებაც გაიარა ირმა დარბაისელი: `კახას კოდორიც მოვლილი
ამერიკაში. სპეციალობით ამფეთქებელი იყო. წოდებით ჰქონდა, ცხინვალშიც იყო წინა შესვლაზე, მაგრამ ასეთი
– სერჟანტი. ინსტრუქტორების სკოლა რომ შეიქმნა, წინათგრძნობა არასოდეს მქონია. რომ არ რეკავდა, უფრო და
დირექტორის მოადგილე იყო... უფრო ვნერვიულობდი. არადა, ძალიან ყურადღებიანი იყო,
20 წლის კახა ჯერ კიდევ შავნაბადაზე მსახურობდა, დღეში 15-ჯერ რეკავდა... მე რომ ვრეკავდი, არ მიმხელდნენ
თავისზე 9 წლით უფროსი, ირმა დარბაისელი რომ გაიცნო რომ დაღუპული იყო... მერე თანამშრომელს დავარეკინე და
და შეუყვარდა... მასაც არ უთხრეს. საბოლოოდ, კახას დაჭრილი მეგობარი
ირმა დარბაისელი, მეუღლე: `შევარდნაძეზე ტერაქტის ჩამოვიდა, მან შეატყობინა მშობლებს. მაშინვე დაღუპულა...
დროს, უშიშროების სამინისტროში ვმუშაობდი. კახა მაშინ იმდენად უცებ მომხდარა ყველაფერი, ვერაფრის თქმა ვერ
შავნაბადაზე მუშაობდა, მორიგე იყო და იქ გავიცანით... მოუსწრია... 10 აგვისტოს ჩამოვასვენეთ...
ვმეგობრობდით, 5 წლის შემდეგ დავოჯახდით. მერე, ერთ დემეტრეს, როცა მამა მოენატრება, გამოიღებს სურ
მშვენიერ დღეს, მოვიდა და ამიხსნა სიყვარული. 9 წლით ათებს დაათვალიერებს და ისევ ინახავს... იარაღებიც
უფროსი ვიყავი მასზე, მე 34 წლის ვიყავი, კახა – 25-ის. უყვარდა, ფიზიკურადაც ძლიერი იყო. სულით იყო მეომარი,
ძალიან რომანტიკული ადამიანი იყო... ერთ-ერთ ჩემს სულ იმას ამბობდა, თუ სიკვდილი მიწერია, ნეტა ბრძოლის
დაბადების დღეზე ვერ ახერხებდა ჩამოსვლას, დამირეკა ველზე მოვკვდეო. ღმერთმა ეს თხოვნა შეუსრულა....~
დაიძინეო და შუა ღამისას ჩემხელა ვარდებით მომადგა
627
რუსლან
წულაძე
1983 - 2008
ვილი გმირულად დაიღუპა ბრძოლის ველზე _ სამხედრო ტექნიკაზე, ყველაფრის ცოდნა უნდოდა...~
რუსლან წულაძე გააფთრებული ებრძოდა, შინდისში ნიგოეთის სკოლა დაამთავრა, შემდეგ სამხედრო
ვერაგულად ჩასაფრებულ მტერს... იმ დღეს დედამ ვალი მოიხადა სენაკის ბაზაზე. შემდეგ კვლავ სოფელში
არ იცოდა, რომ შვილი უკვე აღარ ჰყავდა... დილით, შინიდან დაბრუნდა. სამი თვის შემდეგ კი პოლკოვნიკი გია ჭელიძე
გამოვიდა – ეკლესიაში მიდიოდა. ნახა შემთხვევით.
დედა: `მეზობლები სხვანაირად მიყურებდნენ, მაგრამ დედა: `შინ რომ მოვიდა მითხრა, გადავწყვიტე კონტრაქტი
ყურადღება არ მიმიქცევია, თურმე ყველამ იცოდა ჩემი დავდო და ჯარში დავბრუნდეო. მეორე ბრიგადის საინჟინრო
შვილის გარდაცვალების ამბავი...~ ბატალიონში მსახურობდა, გამნაღმველი იყო, სერჟანტი...
დედა ავტობუსში ავიდა, მის უკან ზურგით მეზობლის ძალიან კმაყოფილი იყო თავისი სამსახურით, ერთხელ
გოგონა იჯდა და თანასოფლელს უყვებოდა, სამი ძმანი რომ მითხრა, - მე ამ ყველაფერს სამშობლოს სიყვარულის გამო
არიან, იმათგან ერთი მოუკლავთო. ვაკეთებო. რუსლანს უსაზღვროდ უყვარდა საქართველო...
დედა: `შევცბი... იმ გოგოს ვკითხე, ვისზე ლაპარაკობ- როცა ვკითხავდი, სიბერემდე ჯარში დარჩენას ხომ არ აპირებ
მეთქი, გაოგნებული მიყურებდა... მერეღა მითხრა, თქვენ - მეთქი, გაიცინებდა და მეტყოდა, სანამ საჭირო იქნება
არ იცნობთ, ოზურგეთში ცხოვრობსო... თურმე ჩემი შვილის იქ დავრჩებიო... ცოლის მოყვანა უნდოდა. შეყვარებული
სიკვდილის ამბავს უყვებოდა...~ ჰყავდა, მაკა ერქვა. ხშირად ამბობდა ბევრი შვილი მინდა
დედა ტაძარში შევიდა. ყველა მას უყურებდა და მყავდესო... მაკა დღესაც მეხმიანება, მკითხულობს... მასაც
ტიროდნენ... ჩემს შვილად მივიჩნევ. 21 ნოემბერს აპირებდა ქორწილის
დედა: `გამიკვირდა... ვიფიქრე, ქვეყანაში ომია და ყველა გადახდას, არ დასცალდა...~
დაძაბულია-მეთქი... მეც ავტირდი... თურმე ჩემს შვილს დედა გაიხსენებს რომ 20 ივნისს, შინ ათდღიანი
დასტიროდა ხალხი ტაძარში...~ შვებულებით ჩასული შვილი, გაუთავებლად ქორწილზე
ტაძრიდან გამოსულმა დედამ მეუღლეს მიაკითხა და... ომზე ლაპარაკობდა.
სამსახურში. მეუღლე სამსახურში არ დახვდა... დედა: `გავბრაზდი, სულ ომს რატომ ახსენებ-მეთქი...
დედა: `გამიკვირდა... ცუდად ვიგრძენი თავი... იქვე გაეცინა, პასუხი არ მოუცია... მოგვიანებით კი მითხრა,
მეზობლის ბიჭი ვნახე და ვთხოვე ქვიანში, ჩვენს სოფელში დე, ომი რომ დაიწყოს, შენ ისეთი ხარ, იქ ჩამომაკითხავ და
ავეყვანე...~ ძებნას დამიწყებ, იქაურობას აიკლებ, `რუსლანჩიკ, შვილო
დედა შინ დაბრუნდა და... მიხვდა რა უბედურებაც სად ხარო~... ძმები იცინოდნენ, მე ხმა არ ამომიღია, არ
ტრიალებდა მის თავს... მომეწონა ეს ხუმრობა.... შინიდან რომ გადიოდა, ვურჩიე,
რუსლან წულაძე 1983 წლის 30 აგვისტოს დაიბადა, ლამაზი შავი ზედატანი რომ გაქვს, ის ჩაიცვი-მეთქი. გახედა,
ლანჩხუთში. ლიდია ინშუნა და ვალერი წულაძე სამ ვაჟკაცს გამოხედა ამ ზედატანს და მე გამომიწოდა, ეს შენ გქონდეს,
ზრდიდნენ... გამოგადგებაო... არ მომწონდა მისი საქციელი... სახლიდან
დედა: `რუსლანი ძალიან განსხვავდებოდა ძმებისგან... გასვლის წინ, ვერცხლის ჯვარი მაჩუქა და დამიბარა
საოცრად მოსიყვარულე იყო. ეს შენ ატარეო.... ჩვევად მქონდა, ჯარში რომ მიდიოდა
ისეთი შეგრძნება ჰქონდა, რომ მისი სიკეთე და ძალა დავლოცავდი ხოლმე და პირჯვარს გადავსახავდი, იმ დღეს
ყველას ეყოფოდა. მშვიდი და გაწონასწორებული იყო, მისი საქციელით ნაწყენი ვიყავი და უგულოდ გადავსახე
უყვარდა ბუნება, სილამაზის აღქმა შეეძლო. ხატავდა, პირჯვარი. გამომხედა ნაღვლიანი თვალებით... არასოდეს
ხისგან ულამაზეს ფიგურებს აკეთებდა, პატარა ზომის დამავიწყდება ის თვალები... 5 აგვისტოს დამირეკა,
ქანდაკებებს ასხამდა... უსაქმოდ არასდროს იჯდა, პოლიგონზე მივყავართ სავარჯიშოდ და ტელეფონი
ყოველთვის რაღაცით იყო დაკავებული. საქართველოს გამორთული რომ მქონდეს, არ შეგეშინდესო. მე ეჭვი არ
ისტორია უყვარდა უზომოდ. ოცნებობდა საქართველოს შემპარვია, არ მეგონა ასეთი დაძაბული სიტუაცია თუ იყო...
ყველა კუთხე შემოევლო... სამხედრო საქმისადმი ომი რომ დაიწყო შიშმა ამიტანა... 9 აგვისტოს დამირეკა,
მიდრეკილება პატარაობიდანვე ჰქონდა, 8 წლის იყო, ოსიაურში ვარ, ომში არ მივყავართ, ნუ გეშინია, ტირილს
რომ მოვიდა მითხრა, მეზობლის კაცი სამხედრო ფორმას მორჩიო, მკაცრი ხმით მითხრა. უცებ აფეთქების ხმა გავიგე,
ყიდისო. ფული არ გვქონდა... წავიდა და სთხოვა სიმინდში ისევ მომატყუა, წვრთნებს გავდივართ, ნუ გეშინიაო... მას
გაგვიცვალეო... სიმინდში გავუცვალეთ იმ კაცს ფორმა... შემდეგ სულ გამორთული ჰქონდა ტელეფონი.... არ მეგონა
იმ ფორმით დადიოდა მე-10 კლასამდე, რომ გაიხდიდა თუ რამე მოუვიდოდა.... ~
დაკეცავდა და კოხტად დადებდა... რომ ჰკითხავდნენ რუსლან წულაძის გამოსვენება 17 აგვისტოს მოხერხდა
ფორმა რატომ გაცვია, ჯარისკაცი ხომ არა ხარო, იცინოდა უწმინდესის ძალისხმევით... დედამ არ ისურვა შვილის
და `კიო~ პასუხობდა... კითხულობდა წიგნებს იარაღზე, ცხედრის ნახვა... უნდოდა ისეთი ხსომებოდა, როგორიც
631
იყო – სიცოცხლით სავსე... 24 წლის იყო... სული მტკივა ჩემი შვილის არყოფნის გამო...
დედა: `შინდისში, იქ სადაც ჩემი შვილი დაიღუპა, ადრე სიცოცხლე არ მინდოდა, ახლა პირიქით, მინდა
წელიწადში ორჯერ მივდივარ. პირველად რომ ჩავედი ვიცოცხლო დიდხანს და ბევრი რამე გავაკეთო მისთვის...
ომი ახალი დამთავრებული იყო, მიწას სისხლის კვალი ჩვენი სოფლის ცენტრში, მემორიალი დაუდგეს ჩემს შვილს.
ეტყობოდა, ირგვლივ ქაოსი სუფევდა, ჩემი შვილის მინდა პატარა სამლოცველო ავაშენო რუსლანის სახელზე,
დაღუპვის ადგილიდან მიწა წამოვიღე, როცა მოვკვდები სადაც ყველა დაღუპული გმირის მოგონებას შეძლებს
მინდა, რომ გულზე დამაყარონ... მეორედ რომ ჩავედი, ხალხი. ყველა დაღუპულ ჯარისკაცს მინდა მოვეფერო.
სისხლიანი მინდორი უკვე მწვანედ იყო აბიბინებული, იმ ისინი ღმერთთან არიან. მინდა ყველა შვილმკვდარ დედას
ადგილას სადაც ჩემი შვილი და მისი მეგობრები დაიღუპნენ ვუთხრა, რომ გამაგრდნენ, ჩვენი შვილები სამშობლოსთვის
ჯვარი იყო აღმართული, გული გამინათდა... სანამ ცოცხალი დაიღუპნენ და მათი სახელები ოქროს ასოებით ჩაიწერება
ვარ, შინდისში სულ წავალ იმ ადგილს არასდროს მივატოვებ, ისტორიაში...~
რადგან იქ დაიღვარა ჩემი შვილის სისხლი, ის ხომ მხოლოდ
632
კობა
წურწუმია
1984 - 2008
ობა წურწუმია 9 აგვისტოს, ცხინვალის მისა რაიონის პროფესიულ-ტექნიკურ სასწავლებელში ჩააბარა.
დგომებთან, დაჭრილი თანამებრძოლების გამო ტექნიკუმის დამთავრებისთანავე ჯარში გამოიძახეს. ორი
ყვანისას დაიჭრა სასიკვდილოდ. სამშობლოსთვის წელი მსახურობდა ფოთში.
თავგანწირვით იბრძოდა პირველ ხაზზე. კობა რუსეთის ბესო წურწუმია, ძმა: `ჯარიდან, რომ დაბრუნდა
მორიგი საავიაციო დაბომბვის დროს დაიღუპა. საბუთების შეგროვება დაიწყო და გვითხრა, კონტრაქტზე
ბესო წურწუმია, კობას ძმა: `იმ დღესაც ჩვეულებრივ უნდა შევიდეო. ისეთი მონდომებული იყო, რომ წი
გავიდა სახლიდან. ტელეფონზე თითქმის ყოველდღე ნააღმდეგობა აღარავის გაგვიწევია. კონტრაქტს 2007
ველაპარაკებოდით. ბოლოს 9 აგვისტოს გვითხრა, ნუ წელს მოაწერა ხელი. წოდებით კაპრალი იყო. ვა ზ
ინერვიულებთ ყველაფერი კარგად იქნებაო. ცხინვალში იანში მსახურობდა. IV ქვეითი ბრიგადის 42-ე მსუ
ყოფილა... 15 წუთში დამირეკეო და გამითიშა ტელეფონი. ბუქ ქვეით ბატალიონში, ათეულის მეთაური იყო. ყუმ
დავიწყე რეკვა, მაგრამ ზარი გადიოდა და ტელეფონს ბარმტყორცნელი... იმდენად მოსწონდა იქ ყოფნა, რომ
აღარავინ პასუხობდა... ომის დაწყების პირველივე წამიდან, ამბობდა ხოლმე, 4 წელს რომ მოვრჩები, კიდევ უნდა
ბრძოლის ქარცეცხლში წინა ხაზზე ტრიალებდა. უამრავი გავაგრძელო კონტრაქტიო. სექტემბერში ერაყში უნდა
დაჭრილი გამოუყვანია ბრძოლის ველიდან. თვითონ კი წასულიყო.
ცხინვალის მისადგომებთან 9 აგვისტოს მძიმედ დაიჭრა. პირველი ხელფასით დისშვილებს საჩუქრები უყიდა.
საჰაერო დაბომბვის დროს ანასხლეტი მოხვედრია. ძალიან მზრუნველი და მოსიყვარულე ბიძა იყო.
14 აგვისტოს დაგვირეკეს და გვითხრეს, კობა ვიღაც გოგო ჰყვარებია, მაგრამ ამ თემაზე ოჯახში
წურწუმია გარდაცვლილია და წაიყვანეთო... 14 აგვისტოს ნაკლებს საუბრობდა. სენაკელი გოგო იყო და რამდენჯერმე
გადავასვენეთ სოფელში, 21 აგვისტოს კი დავკრძალეთ. 24 ჩაუკითხებია.~
წლის გარდაიცვალა...~ ომამდე 20 დღით ადრე შვებულება ჰქონდა აღებული.
კობა წურწუმია 1984 წლის 23 აპრილს, ჩხოროწყუს სოფელში ჩააკითხა ოჯახს. ყველა ნათესავი მოინახულა
რაიონის სოფელ ლეწურწუმეში დაიბადა. მეოთხე შვილი და ისე წავიდა საბრძოლველად. უკან უკვდავი სახელით
ოყო ოჯახისთვის. მშვიდი და წყნარი იყო. 12 წლისას მამა დაბრუნდა, კობა სამშობლოსთვის დაცემული ქართველი
გარდაეცვალა. სკოლის დამთავრების შემდეგ ჩხოროწყუს გმირია.
635
შმაგი
ხაიკაშვილი
1989 - 2008
აგვისტოს ცხინვალის მისადგომებთან კაპრალი ძალიან მოსიყვარულე ბიჭი, ყველას ზედ ჰყვებოდა...
ხაიკაშვილი, თანამებრძოლთან ერთად, მტრის თუმცა მისი სიყვარული ცალმხრივი იყო. თავისზე
გამოჩენას ელოდებოდა... უცებ გასროლის ხმა გაისმა. რამდენიმე წლით უმცროსი გოგო უყვარდა~.
19 წლის შმაგი ხაიკაშვილს სნაიპერის ტყვია მოხვდა... სახლში ბოლოს 2 აგვისტოს მივიდა. რაღაც საბუთი
ხაიკაშვილი ანასტასია, დედა: `1989 წლის 28 თებერვალს სჭირდებოდა. დეიდაშვილისთვის დაურეკავს და უთქვამს,
დაიბადა. ერთადერთი შვილი მყავდა... მოძრავი და მომიძებნე და მალე მოვალო. იმ დღეს, როცა შმაგი სახლში
მოუსვენარი ბავშვი იყო. სულ რაღაცას ჩხირკედელაობდა. უკანასკნელად იყო მისული, დედამ ვერ ნახა...
მერე თბილისში ჩამოვედით საცხოვრებლად, აქ გაიზარდა. დედა: `ბოლოს, გარდაცვალებამდე ორი კვირით ადრე
ერთადერთი შვილი დედას ჯარის მკაცრი ცხოვრებისთვის ვნახე... ჩაფიქრებული იყო... ყოველთვის მომღიმარი
არ ემეტებოდა, მაგრამ ვერაფრით გადაიბირეს. ბავშვობის შმაგი, იმ დღეს სხვანაირი იყო... როცა სამსახურიდან
ოცნება - გავიზრდები და ჯარისკაცი გავხდებიო, შმაგიმ 18 მოვიდოდა მთელი დღე მეგობრებთან ატარებდა.
წლის ასაკში აისრულა. გვიან მოდიოდა. 24 საათში სამი საათი ძილი, მისთვის
დედა: `სანამ კონტრაქტზე წავიდოდა, რამდენიმე თვით საკმარისი იყო. დილაადრიან გაიღვიძებდა, სამსახურში არ
ადრე, მთაწმინდაზე ჯარისკაცები გაუცვნია. ჯიბეში დამაგვიანდესო და გარბოდა... ძალიან მოწესრიგებული და
რაღაც კაპიკები ჰქონია და მათთვის მიუცია... იცოდა პასუხისმგებლობის მქონე იყო.
რა იყო ჯარისკაცური ცხოვრება და ძალიან უნდოდა... ბოლოს 4 აგვისტოს ველაპარაკე. არაფერი უთქვამს
დედისერთა იყო და სავალდებულოს მოხდა არ შეხებია... არ ისეთი, მომიკითხა... მისი ნაწილი ვაზიანიდან 7 აგვისტოს
ეკუთვნოდა სავალდებულოს მოხდა, მაგრამ ვერ შევაკავეთ. გაიყვანეს, ყველას ტელეფონი ადგილზე დაატოვებინეს და
პირდაპირ კონტრაქტზე შევიდა. საბუთები რომ შეჰქონდა იმის მერე ვერაფრით ვეღარ ვუკავშირდებოდი...
მეხვეწებოდა, ხელი მომიწერეო, უარზე ვიყავი... მერე ჩემი სად იყო და როგორ იყო ჩემი შვილი, არაფერი ვიცოდი.
დისთვის უთხოვია, მაგრამ მასაც უარი უთქვამს... ბოლოს ყველგან ვეძებდით. 10 თვის შემდეგ დეენემის ანალიზის
მაინც შევიდა კონტრაქტზე. რვა თვის განმავლობაში პასუხი მივიღეთ... დედამ ერთადერთი შვილი დავკარგე...
არასდროს დაუწუწუნია, დავიღალეო. პირიქით, რასაც მაგრამ მაინც ამაყი და ბედნიერი ვარ იმით, რომ გმირი
აკეთებდა გულით და ყოველთვის ბოლომდე იხარჯებოდა. გავზარდე~.
კონტრაქტის მოწერიდან 9 თვე იყო გასული... ვაზიანში, შმაგი ხაიკაშვილი თანამებრძოლებთან ერთად ძმათა
მეოთხე ქვეით ბრიგადაში მეტყვიამფრქვევე იყო... სასაფლაოზე განისვენებს.
639
კობა
ხარჩილავა
1987 - 2008
აპრალი კობა ხარჩილავა ცხინვალის მისადგომებთან არადა საკონტრაქტოს დასრულების შემდეგ დაქორწინებას
11 აგვისტოს საავიაციო იერიშის დროს დაიღუპა. აპირებდა, შეყვარებული ჰყოლია, ტელეფონით გაცნობილი
ჭურვის ანასხლეტი მოხვდა, ჭრილობა სასიკვდილო გოგო.
აღმოჩნდა. დარეჯან ჩაჩიბაია, დედა: `ჩემი გოგო სამი თვის
დარეჯან ჩაჩიბაია, დედა: `ომამდე ერთი კვირით ადრე ორსული იყო, როცა კობა დაიღუპა. ოცნებობდა, ნეტა ბიძა
შვებულება ჰქონდა აღებული. ის ერთი კვირა, ძალიან როდის გავხდებიო... არც მამობა ეღირსა და არც ბიძობა...
დაღონებული იყო, ჩემთან არაფერს ამბობდა, მაგრამ დაოჯახება ვერ მოასწრო... მარტვილელი გოგო ჰყვარებია.
ვგრძნობდი, რომ დარდობდა. სახლიდან რომ გავიდა, ტელეფონით გაუცნიათ ერთმანეთი. იმ გოგოს ქუთაისში,
ეკლესიასთან გაჩერებულა, მუხლებზე დაჩოქილა და ჯარშიც მიუკითხებია. ერთი წელი ტელეფონით ჰქონდათ
ლოცულობდა. ეს ყველაფერი მერე ბავშვებმა გვითხრეს... ურთიერთობა. სულ ორჯერ შეხვდნენ ერთმანეთს...
დედის გულიც გრძნობდა ამ ყველაფერს, მაგრამ ვერ დაოჯახება გადაწყვეტილი ჰქონდათ, ამბობდა, სანამ
წარმომედგინა თუ ომი დაიწყებოდა... 7 აგვისტოს, როცა კონტრაქტს არ მოვრჩები, იქამდე ცოლს არ მოვიყვანო. არ
პირველი იერიში მოიტანეს ჩვენზე, ძალიან ცუდად გავხდი. ვიცი გული მიგრძნობდა რამეს თუ არა, მაგრამ სულ იმას
დღე ერთი იყო და მასთან დარეკვა ასი. სულ ტელეფონზე ვეხვეწებოდი, დედა შენს თანატოლებს უკვე დიდი შვილები
ვეკიდე. ბოლოს, რომ ველაპარაკე, მითხრა, ქუთაისში ჰყავთ და შენც მოიყვანე, ბავშვს ჩვენ გაგიზრდით-მეთქი.
ვარო... არადა ამ დროს ცხინვალში, მტერს ეომებოდა... არა დედა, სანამ კონტრაქტს არ მოვრჩები, მანამდე არ
ბოლოს 10 აგვისტოს ველაპარაკე, სად და როგორ ვარ, ამის დავოჯახდებიო, ხომ ხედავ ჩემს თანატოლებს ცოლ-შვილი
თქმის უფლება არ მაქვსო. ჰყავთ, მაგრამ სულ ჯარში არიან და ენატრებათო... ~
არ ვიცი რუსი თუ ოსი ჯარისკაცი, ტყვედ აუყვანია და კობა ხარჩილავამ სოფელ ჯგალის საშუალო სკო
უფროსისთვის ჩაუბარებია... დაჭრილები გამოჰყავდა ლა დაამთავრა. სკოლის დამთავრების შემდეგ სავალ
ბრძოლის ველიდან... საკუთარი სიცოცხლის ფასად დებულოში გაიწვიეს. 6 თვის შემდეგ, კობამ და მისმა ორმა
ბევრი სიცოცხლე გადაარჩინა... ბიჭები ამბობდნენ, ისე თანასოფლელმა, კონტრაქტზე შესვლა გადაწყვიტეს.
იქცეოდა, თითქოს იცოდა, რომ უნდა დაღუპულიყოო... ქუთაისში, 31-ე ბრიგადაში, III ბატალიონში გაანაწილეს.
სანამ დაიღუპებოდა, ჩვენი მეზობელი ბიჭისთვის უთქვამს, წოდებით კაპრალი, ყუმბარმტყორცნელი იყო.
როგორ ფიქრობ, აქედან ცოცხლები გავალთო? მერე ისიც დარეჯან ჩაჩიბაია, დედა: `ძალიან არ მინდოდა
დაუყოლებია, მგონი მე აქედან გასვლა არ მიწერიაო... კონტრაქტზე რომ შედიოდა, ვეუბნებოდი კიდეც, დედა არ
11 აგვისტოს, დილაადრიან, ცხინვალის მისადგომებთან, გინდა დამიჯერე-მეთქი, მაგრამ ვერ გადავაფიქრებინე...
ჭურვის ჩამოგდების შემდეგ ანასხლეტი მოხვედრია ბოლოს, ისე მოაწერა კონტრაქტს ხელი, რომ არავინ არ
ხერხემალში. ფეხი ჰქონდა მოტეხილი. როგორც კი წაქ ვიცოდით. 2005 წელს შევიდა კონტრაქტზე, 2 წელი და 6 თვე
ცეულა, ვერაფრის თქმა ვეღარ მოუსწრია, გაუღიმია და იყო გასული... მანამდე ერაყშიც იყო ნამყოფი სამშვიდობო
სულიც დაულევია... მისიით. გამორჩეული ბატალიონიაო და 6 თვის ნაცვლად
ორი დღის მერე გავიგე, რომ აღარ მყავდა, ჩემი 10 თვე დატოვეს... ძალიან მოსწონდა ჯარის მკაცრი
გაჭირვებით გაზრდილი შვილი... ყველას სცოდნია ჩვენს ცხოვრება. ორი წლის განმავლობაში ერთი შენიშვნა არ
გარდა და თქმას ვერ გვიბედავდნენ... დაუმსახურებია. ამბობდა, ამ კონტრაქტს რომ მოვრჩები,
ბებიის და ბაბუის გვერდით დავკრძალეთ...~ კიდევ უნდა გავაგრძელოო...~
კობა ხარჩილავა 1987 წლის 14 ივნისს დაიბადა კონტრაქტი გაგრძელდა, სამუდამოდ... 21 წლის
წალენჯიხაში. ოჯახში მეორე ბიჭი იყო. უმცროსი და კობა ხარჩილავამ სამშობლოს წინაშე დადებული ფიცი
ჰყავდა, სამი თვის ორსული იყო და, როცა კობა ომში წავიდა. პირნათლად შეასრულა და ისტორიაში კიდევ ერთი
ოცნებობდა დისშვილზე, ბიძა ვხდებიო, ამაყობდა თურმე, თავდადებული ქართველი გმირის სახელით შევიდა.
მაგრამ ვერც ბიძობას მოესწრო და ვერც საკუთარ ოჯახს,
643
კახაბერ
ხუბულური
1988 - 2008
ედამ არ იცის, სად და რა ვითარებაში მოუკლა ელაპარაკებოდა და ვხვდებოდი, რომ ვიღაც უყვარდა...
პირსისხლიანმა მტერმა შვილი... მტერს გააფ ერთხელ ტელეფონზე საუბარს, რომ მორჩა, ვუთხარი, თუ
თრებული ებრძოდა, ტყვედ რომ ჩავარდა თან გიყვარს დედა, ადექი და მოიყვანე-მეთქი. გაიცინა... კახას,
ამებრძოლებთან ერთად... `ტელევიზორში უჩვენებიათ ღიმილის ბიჭს ეძახდნენ... გეგმები ბევრი ჰქონდა, მაგრამ...~
კადრები. ჩემს ნაცემ, და დასისხლიანებულ კახას, ერთი მაგრამ დაიწყო ომი და მოუსწრაფა სიცოცხლე...
დაჭრილი ბიჭი ჰყავდა აკიდებული... თანამებრძოლებთან დედა: `ბოლოს სახლში 2 აგვისტოს მოვიდა. შაბათი დღე
ერთად მტერს მიყავდა...~ იყო, კარგად მახსოვს... ღამის 12 საათი იყო და ფანჯარაზე
დედა ამაოდ ელოდა თავის ერთადერთ შვილს... მომიკაკუნა. როცა სახლში მოდიოდა ფანჯარაზე მომი
კახა ხუბულური 20 წლის იყო... კაკუნებდა და ვხვდებოდი, რომ ის იყო, დედა მოუკვდეს...
დედისერთა იყო, მშობლებს ცა უნათდებოდათ ცოტა ნასვამი იყო. ოთახის კარებთან ჩაიცუცქა და
მის დანახვაზე, მაგრამ არ ათამამებდნენ. არც თავად მითხრა, ძმაკაცი აღარ მოგვეშვა და საქეიფოდ წავედითო.
იყო თავნება და მოთავისე. წყნარი და მშვიდი ბავშვი მთხოვა, დედი, იქნებ ფორმა გამირეცხო, ხვალ დილისთვის
ყოფილა. სწავლობდა გორის მეთერთმეტე სკოლაში. ჯერ გაშრებაო... შუაღამისას გავურეცხე ტანსაცმელი. თურმე
კიდევ პატარა ბიჭუნა იყო თავისუფალ ჭიდაობაზე რომ ბოლო თხოვნა იყო, დედა მოუკვდეს.... რა ვიცოდი, რომ ჩემს
შეუყვანიათ. წარმატებებიც ჰქონია. შვილს საბოლოოდ ვურეცხავდი ტანსაცმელს... სახლიდან
18 წელი შეუსრულდა თუ არა, ჯარში გამოიძახეს. დედამ რომ გავიდა, რაღაც დაღონებული მეჩვენა. ვუთხარი
ელვის სისწრაფით აიღო ცნობა, რომ მისი ვაჟი დედისერთა კიდეც, კახა, ნეტა საერთოდ არ წასულიყავი ჯარში-მეთქი.
იყო, მაგრამ ვაჟმა ეს ცნობა დედის თვალწინ დახია და ლოყაზე თითი ჩამომისვა, მომეფერა და წავიდა. უკან
ჯარში წავიდა. აღარც მოუხედია... როგორც კი სახლიდან გავიდა, გულმა
იზოლდა ხუბულური, კახას დედა: `მითხრა, დედა, რეჩხი მიყო, ეს სიტყვები ამოვიჩემე, ვაიმე კახა, დედა
წავალ სავალდებულოს მოვიხდი და მერე სადმე დავიწყებ მოგიკვდეს-მეთქი... მერე ჩემს თავზე გავბრაზდი, ცოცხალ
მუშაობასო... 10 თვე მსახურობდა ბათუმში. სავალდებულო შვილს როგორ დავტირივარ-მეთქი... ვერ ვხვდებოდი რა
რომ მოიხადა, დაგვირეკა და გვითხრა, კონტრაქტზე მინდა მემართებოდა...~
გადასვლაო. არ მინდოდა, რომ წასულიყო, ეგ ერთი მყავდა 7 აგვისტოს გზად მიმავალმა დედამ, ტანკების კოლონას
და არ მემეტებოდა... არაფერი მითქვამს, წინააღმდეგობაც რომ თვალი მოჰკრა, თავზარდაცემულმა მაშინვე შვილს
არ გამიწევია. რადგან თვითონ ძალიან მოწადინებული და დაურეკა: `7 საათი იყო. როგორ ხარ დედა, ფრთხილად
მონდომებული იყო, აღარ დავუშალეთ....~ იყავი-მეთქი... ნახევარი საათის შემდეგ უკვე აღარ გადიოდა
კახა ხუბულური მეოთხე ბრიგადაში გაანაწილეს. ზარი. გათიშული ჰქონდა ტელეფონი....~
პირველი ხელფასი ოჯახს მოახმარა. ამ დროს კახა, თანამებრძოლებთან ერთად უკვე
დედა: `იცოდა რომ ძალიან ბევრს ვშრომობდი და ცხინვალის მისადგომებთან იბრძოდა... 8 აგვისტოს ტყვედ
ყველანაირად გვერდში მედგა. ჩავარდა...
6 თვით ნიქოზში იყო სამშვიდობო მისიით. მანამდე დედა: `არავის უნახავს სად და როგორ მოკლეს ჩემი
წვრთნებზე სენაკში, სულ 7-8 თვე იმსახურა, შინ იშვიათად შვილი. არც იმ გადარჩენილ ტყვეებს... მჯეროდა, რომ
მოდიოდა, მეტყოდა ხოლმე, დედა, შენი დარდი მაქვს, ცოცხალი იქნებოდა და მალე დამიბრუნდებოდა, მაგრამ
თორემ სახლში საერთოდ აღარ მოვიდოდიო. ჯარის მკაცრ დეენემის ანალიზით ამოიცნეს. უკვე მუხათგვერდში იყო
ცხოვრებას გმირულად და მამაცურად იტანდა... არასოდეს დაკრძალული... 27 ნოემბერს დაგვირეკეს... ამ დღეს
დაუწუწუნია. შემოდგომით ერაყში უნდა წასულიყო. დიდი დასრულდა ჩემი ცხოვრებაც...~
გეგმები ჰქონდა. სახლის მეორე სართული გასამართი 20 წლის კახა ხუბულური დღეს აგვისტოს ომის გმირია,
გვაქვს, იმის გამართვას და დაოჯახებას აპირებდა, სამშობლოსთვის თავგანწირული, რომლის სახელიც ისტო
მეზობლებისთვის საიდუმლოდ უთქვამს. ჩვენთან ამ რიამ უკვდავყო.
თემაზე არ საუბრობდა. ტელეფონზე ვიღაცას ხშირად
647
ალბერტ
ბალხამიშვილი
მედალი – სამშობლოსათვის თავდადებული, 2009 წ. (გარდაცვალების შემდეგ)
1958 - 2008
აგვისტოს მარნეულის აეროპორტის დაბომბვისას გვეუბნებოდა, მალე დაინიშნეთ, შვილიშვილები მინდაო...
დაიღუპა მაიორი ბალხამიშვილი, პროფესიონალი ბოლოს სახლიდან 5 აგვისტოს გავიდა. თითქმის
მფრინავი, რომელმაც ცხოვრების 25 წელი სამო ყოველდღე, დღეში რამდენჯერმე ველაპარაკებოდით.
ქალაქო ავიაციაში გაატარა, ბოლო 8 წელი კი – სამხედრო ბოლოს დაღუპვამდე 2 საათით ადრე დარეკა. გვამშვიდებდა,
ავიაციაში. ალბერტ ბალხამიშვილი, ეკიპაჟის წევრებთან ყველაფერი კარგად იქნება, ნუ ნერვიულობთო... მე და ჩემს
ერთად, კოპიტნარში გაფრენის ბრძანებას ელოდა, როცა ძმასაც გვინდოდა ომში რეზერვისტებად წასვლა...
მტერმა მარნეულს დაარტყა. ბოლნისში მსახურობდა, მაგრამ ბოლნისიდან თვითმ
უშანგი ბალხამიშვილი, შვილი: „1958 წლის 15 სექტე ფრინავი დავალებით მარნეულში გაფრინდა... იქიდან
მბერს დაიბადა, ვაზიანის დასახლებაში. ოჯახში მეორე კოპიტნარში აპირებდნენ გადაფრენას. კოპიტნარში
შვილი იყო. სულ სამი ძმანი იყვნენ. ბავშვობიდან სპორტით მათ გაფრენამდე დაიბომბა მარნეულის აეროპორტი... 8
იყო დაკავებული. სკოლის შემდეგ, მოსკოვში წავიდა აგვისტოს დაიღუპა...
სასწავლებლად და საფრენოსნო დაამთავრა. ხუთი წელი თვითმფრინავის გვერდით იდგა ეკიპაჟი. სულ სამნი
ისწავლა და უკან დაბრუნდა. მფრინავი იყო. სავალდებულო იყვნენ...
ჯარიც რუსეთში გაიარა. დედა სოფელ აღაიანში იმ დღესვე გავიგეთ. ბიძაჩემმა შეგვატყობინა... იმ
ცხოვრობდა, მამაჩემის მამიდაც ამ სოფელში ცხოვრობს. ღამესვე ჩამოვასვენეთ. მასთან ერთად ეკიპაჟის სამი წევრი
ერთმანეთი იმ სოფელში გაიცნეს და გაცნობიდან 6 თვეში იყო. ერთი გადარჩა, სამი დაიღუპა.
იქორწინეს. 12 აგვისტოს დავკრძალეთ კასპის რაიონში, სოფელ
პირველი შვილი მე გავჩნდი. ძალიან ბედნიერი ყოფილა. ბოჟამში...
უნდოდა, რომ მფრინავი გამოვსულიყავი. ჩემი ძმა წელიწად- ახლა ორი ძმა, თავდაცვის სამინისტროს დახმარებით,
ნახევრის შემდეგ დაიბადა. ავიაციაში ვმუშაობთ... ჩემს ძმას გადაწყვეტილი აქვს,
მოსკოვიდან რომ ჩამოვიდა, სამოქალაქო ავიაციაში მფრინავი გამოვიდეს. სადაც მამაჩემი მუშაობდა, ჩემი
დაიწყო მუშაობა. 25 წელი იმუშავა... ამის შემდეგ გადავიდა ძმა იქ მსახურობს. მე მახათას მთაზე ვარ... მთელი
ბოლნისში სამხედრო მფრინავად. „იაკ 40“-ზე იჯდა... 7-8 ჩვე
ნი საგვარეულო, ასე ვთქვათ, ავიაციასთან არის
წელი იმუშავა... დაკავშირებული...
დედამ და მამამ ერთად 28 წელი იცხოვრეს. აფხაზეთის ომის დროსაც მამაჩემი სამოქალაქო
მე და ჩემი ძმა დასაოჯახებლები ვართ და სულ იმას თვითმფრინავზე იჯდა და ხალხი გადმოჰყავდა...“
651
კაპიტან–ლეიტენანტი
თეიმურაზ
ჭიტაძე
მედალი – ქაქუცა ჩოლოყაშვილი, 2008 წ. (გარდაცვალების შემდეგ)
1979 - 2008
ეიმურაზ ჭიტაძე წოდებით კაპიტანი იყო. ფოთის და სასწრაფოდ უნდა გამოცხადდე სამსახურშიო...
სამხედრო საზღვაო ბაზაზე მსახურობდა. ფო ბოლოს სახლიდან 5 აგვისტოს გავიდა. ჩქარობდა.
თის პორტის დაბომბვისას კასეტურმა ბომბმა იმ ჩვეულებრივ დაგვემშვიდობა, მე, ალბათ, აქ ვეღარ ჩამოვალ
სხვერპლა მისი სიცოცხლე. ომში რომ წავიდა, 29 წლის იყო. და იქნებ შენმა ძმებმა ჩამოგიყვანონ ფოთშიო. იმის მერე
მაკა დარბაიძე, მეუღლე: „პირველი შვილი იყო. 1979 აღარც მინახავს...
წლის 30 მაისს, სოფელ გურიანთაში დაიბადა. ორი ძმა ჰყავს. მარნეულის ბაზა რომ დაბომბეს, მეც და ბავშვიც
საშუალო სკოლაც გურიანთაში დაამთავრა. ძალიან კარგი ჩემს მშობლებთან, მარნეულში ვიყავით. მირეკავდა და
მოსწავლე ყოფილა. სკოლის დამთავრების შემდეგ ბიძამ მამშვიდებდა, ნუ გეშინია, ყველაფერი კარგად იქნებაო...
უკრაინაში წაიყვანა. სწავლობდა სამხედრო აკადემიაში და ბოლოს, 9 აგვისტო რომ თენდებოდა, მაშინ ველაპარაკე.
პარალელურად მუშაობდა. მაწყნარებდა, არ ინერვიულო და ბავშვს მიხედეო... ამის
უკრაინიდან რომ ჩამოვიდა, მაშინ გავიცანი. ერთმანეთს მერე ვეღარ ვუკავშირდებოდი – ტელეფონის ხაზები უკვე
დეიდაჩემთან შევხვდით. ჩემი დეიდაშვილის ქორწილში გადატვირთული იყო. ვფიქრობდი, ამდენი ხანი როგორ
ამიხსნა სიყვარული. მაშინ 22 წლის ვიყავი, თეიმურაზი 5 არ დამირეკა-მეთქი. ბოლო წუთამდე ფოთში, სამხედრო
წლით იყო უფროსი... სამი წელი ვიყავით შეყვარებულები. საზღვაო ბაზაზე იყო. თავის ოთახში კომპიუტერთან იჯდა და
ბოლოს გავიპარეთ და დავოჯახდით. წლისთავზე გოგონა მუშაობდა. როდესაც ფოთის პორტი დაბომბეს, ისევ ოთახში
შეგვეძინა, რომელსაც თემურის დედის სახელი – ნადია მჯდარა. თვითმფრინავს რომ გადაუფრენია, წამომხტარა
დავარქვით... და ფანჯარაში გაუხედავს. ეზოში თანამშრომლებისთვის
ერთად წელიწადი და რამდენიმე თვე ვიცხოვრეთ... გადაუძახია, ყველანი დაწექითო... ამ დროს ჩამოუგდიათ
ბავშვი 10 თვის იყო, ომში რომ წავიდა... ჭურვი და კასეტურის ანასხლეტი მოხვედრია თავში...
ფოთში მსახურობდა. წოდებით კაპიტანი იყო. ძირითადად რამდენიმე წუთი უცოცხლია... იმ საღამოს დამირეკა მისმა
კომპიუტერთან უწევდა მუშაობა და ამის გამო თითქმის თანამშრომელმა, დაჭრილია და იქნებ ჩამოხვიდეო... უკვე
სულ ნაწილში იყო. გურიანთაში იყო გადასვენებული. პირდაპირ იქ ჩავედი.
ომამდე რამდენიმე დღით ადრე საჩხერეში უნდა სოფელში, სახლს რომ მივუახლოვდი, ბევრი ხალხი იყო და
წავსულიყავით. დილით მითხრა, რაღაც საშინელი მივხვდი, რომ კარგად არ იყო საქმე...
სიზმარი ვნახე და არ ვიცი, როგორ ვიქნებიო. ვუთხარი, ბავშვი ახლა მამას ფოტოებით იცნობს.... ახლა
ცრურწმენებს არ ავყვეთ-მეთქი. იმ დღეს ჩვეულებრივ მარნეულში ვარ, თავდაცვის სამინისტრომ მარნეულის
წავედით საჩხერეში. სამი დღის შემდეგ დაურეკეს, განგაშია სამხედრო ბაზაზე დამასაქმა...“
655
ემზარ
წილოსანი
1978 - 2008
აპრალი ემზარ წილოსანი ცხინვალთან ახლოს კონტრაქტის გაგრძელებას... სენაკში მსახურობდა,
სოფელ შინდისში, ტრაგიკულად დაიღუპა. ემზარი 29 წოდებით კაპრალი იყო... მძღოლად მუშაობდა.
წლის იყო, როცა მტერთან უთანასწორო ბრძოლაში 6 აგვისტოს დაურეკეს. ტელეფონზე საუბარს რომ
სამშობლოსთვის გმირულად დაეცა. მორჩა, მითხრა: გამომიძახეს და სასწრაფოდ უნდა წავიდე
თეონა წილოსანი, მეუღლე: „1978 წლის 7 ოქტომბერს, სენაკშიო. სახლიდან რომ გადიოდა, ცოტა აღელვებული იყო.
ქალაქ ლანჩხუთში დაიბადა. პირველი შვილი იყო. ერთი არ მინდოდა იმ დღეს წასულიყო და ვთხოვდი, ხვალ დილით
და ჰყავს... სკოლაში კარგად სწავლობდა... სკოლის წადი-მეთქი. არ გაჩერდა, დღესვე უნდა გამოვცხადდეო...
დამთავრების შემდეგ ჯარში გაიწვიეს. სავალდებულო სენაკში რომ ჩასულა, პირდაპირ ცხელ ხაზზე წაუყვანიათ.
სამხედრო სამსახური ლანჩხუთის ბაზაზე მოიხადა. მე არაფერს მეუბნებოდა, მერე გავიგე, რომ ცხინვალში იყო.
ერთმანეთი 2006 წელს გავიცანით. თავიდან მობილურით 11 აგვისტოს შინდისში, სადგურთან დაღუპულა.
ვკონტაქტობდით, მერე ერთმანეთს შევხვდით, ერთ ბოლოს, გარდაცვალებამდე ერთი დღით ადრე, შუადღის
შეხვედრას მეორე მოჰყვა, მეორეს – მესამე და ბოლოს 4 საათზე ველაპარაკე. მითხრა: ახლა არ მცალია და ცოტა
დავქორწინდით... ხანში დაგირეკავო...
ორი წელი და ერთი თვე ვიცხოვრეთ ერთად. პირველი 2 ოქტომბერს დეენემის ანალიზით ამოვიცანით...
ბიჭი შეგვეძინა, მეორე – გოგო... მეორე ბავშვი ომამდე ერთი ახლა ბავშვებს მამობაც მე უნდა გავუწიო. შუქრი და
თვით ადრე გაჩნდა. შვებულება ჰქონდა აღებული და ერთი მარიამი ახლა 3 წლის და 2 წლის არიან. ხშირად კითხულობენ
თვე ჩვენთან გაატარა. ძალიან ბედნიერი იყო, სამომავლოდ მამას. ბავშვები მამას ფოტოებით იცნობენ. შუქრი იძახის,
ბევრი გეგმა ჰქონდა, მაგრამ არ დასცალდა... დიდი რომ გავიზრდები, ჯარისკაცი უნდა გამოვიდეო...“
მოსწონდა ჯარისკაცური ცხოვრება და კიდევ აპირებდა
659
მაიორი
შალვა
დოლიძე
უმწიკვლო სამსახურის III ხარისხის მედალი, 2008წ.
მედალი საბრძოლო დამსახურებისთვის, 2003წ.
1977 - 2008
აიორი დოლიძე ცხინვალში მტერთან უთანასწორო სტროს დაქვემდებარებულ სტრუქტურებში სხვადასხვა
ბრძოლაში დაიღუპა. 9 აგვისტოს, როდესაც რუსი თანამდებობებზე მსახურობდა. იყო ოცმეთაური, ასმეთ
აგრესორები მასიურად ბომბავდნენ სამაჩაბლოს, აური, რამდენიმე წელი მუშაობდა გაერთიანებულ შტაბში.
მისი ბატალიონი ცხინვალში იყო შესული, რათა მიმდებარე 2008 წლის 15 აპრილს, შალვა დოლიძე, ბატალიონის
ქართული სოფლებიდან გამოეყვანათ და გადაერჩინათ მეთაურად დაინიშნა. სამხედრო სამსახურის პერიოდში კვა
მოსახლეობა. ლიფიკაციის ასამაღლებლად რამდენჯერმე იყო თურქეთში,
შალვა დოლიძე გმირულად დაეცა სამშობლოს მი გერმანიაში, უნგრეთში, ერაყში.
წაზე. ბატალიონის მეთაური ბრძოლის ველიდან თან მიღებული ჰქონდა სახელმწიფო ჯილდოები: მედალი
ამებრძოლებმა გამოიყვანეს. ისინი დღესაც სიყვარულით საბრძოლო დამსახურებისათვის და III ხარისხის მედალი
და პატივისცემით იხსენებენ მეთაურს, მის თავდადებაზე უმწიკვლო სამსახურისთვის.
და პრინციპულობაზე საუბრობენ. მისი გმირობა და სიმამაცე სამაგალითო იყო ყველა
შალვა დოლიძე 1977 წლის 21 სექტემბერს, ქ. ჩიტაში ქართველი მეომრისთვის. მაიორ დოლიძეს მეუღლე და 4
დაიბადა, სამხედრო მოსამსახურის ოჯახში. მამა, ზაურ წლის ვაჟი, ლუკა დარჩა, რომელიც მუდამ იამაყებს მამის
დოლიძე, იმ პერიოდში, სამხედრო ნაწილის შტაბის უფროსი საგმირო საქმეებით.
იყო. თბილისის ერთ-ერთ ქუჩასა და სკვერს მისი სახელი
6 წლის იყო, როდესაც დედა გარდაეცვალა, რის გამოც ეწოდა, ხოლო სახლზე, სადაც შალვა დოლიძე ცხოვრობდა,
მამა, სამხედრო სამსახურის გასაგრძელებლად, თბილისში დღეს მისი მემორიალური დაფაა.
გადმოიყვანეს. შალვამ 67-ე საშუალო სკოლა დაამთავრა და შალვა დოლიძე ყოველთვის იქნება სამშობლოს ერთ
1995 წელს სამხედრო აკადემიაში ჩაირიცხა. გულებისა და სიყვარულის მაგალითი.
აკადემიის დამთავრების შემდეგ თავდაცვის სამინი
663
დავით
დვალიშვილი
1980 - 2008
ავით დვალიშვილი 11 აგვისტოს ცხინვალში სახლში ბოლოს 3 აგვისტოს მოვიდა...
დაიღუპა. სნაიპერის ტყვიამ იმსხვერპლა მისი როცა ომი დაიწყო და საინფორმაციო გამოშვებები ყოველ
სიცოცხლე. სხვა ინფორმაცია მის ოჯახს არა აქვს. 5 წუთში ერთხელ გადიოდა, ძალიან დავიძაბე, საშინლად
დათომ მათ მხოლოდ იმედი დაუტოვა: „ყველაფერი კარგად ვნერვიულობდი. მაგრამ ჩემი შვილი ისეთი ადამიანი იყო,
იქნება“, – ეს იყო მისი ბოლო სიტყვები. დავით დვალიშვილი ზედმეტს არავის ეტყოდა, რომ არ გვენერვიულა. ჩემი
წოდებით კაპრალი იყო, 42-ე ბატალიონში მსახურობდა. ძმისთვის დაურეკავს და უთქვამს: ნუ გეშინიათ, არაფერი
ზაირა დვალიშვილი, დედა: „დათო 1980 წლის 15 არ მოხდებაო. გვატყუებდა, მე არ ვარ ცხელ წერტილშიო...
აგვისტოს, ვანის რაიონის სოფელ დიხაშხოში დაიბადა. ბოლოს 9 აგვისტოს გველაპარაკა: ნუ ნერვიულობ,
ქუთაისში ნიკოლაძის სახელობის სპორტული სკოლა და დედა, ყველაფერი კარგად იქნებაო... 7 აგვისტოს ვაზიანის
ამთავრა. სკოლის შემდეგ სწავლა ქუთაისის უნივერსიტეტში ბრიგადა ცხინვალში შეიყვანეს.
განაგრძო. იურიდიულ ფაკულტეტზე სწავლობდა. ერთი შვილი დარჩა. ბოლოს მისთვისაც დაურეკავს და
უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ ქუთაისში დაცვაში უთქვამს: მამი, მე თუ რამე მომივიდა, შენ ჩემით იამაყეო...
მუშაობდა, პირადი მცველიც იყო, შემდეგ ჯარში წავიდა. 11 აგვისტოს ცხინვალში დაიღუპა. როგორც ვიცით,
2006 წელს სავალდებულო სამხედრო სამსახური მოიხადა. სნაიპერის ტყვიამ იმსხვერპლა. იმ დღესვე მოასვენეს
ერთი წლის შემდეგ კონტრაქტით ვაზიანში მსახურობდა, სახლში. მის გარეშე ცხოვრება საშინელებაა, მაგრამ გმირის
42-ე ბატალიონში, წოდებით კაპრალი იყო. კონტრაქტიდან დედა მქვია... როგორღაც ვცოცხლობ, მისი საფლავი დამრჩა
ერთი წელი იყო გასული, რომ დაიღუპა. ერთადერთ ნუგეშად“.
667
სარჩევი
რომან ზოიძე..................................................................................................................................... 1
ალექსანდრე ონიანი.......................................................................................................................... 5
სერგეი გოროზია.............................................................................................................................. 9
თეიმურაზ ბერიძე........................................................................................................................... 15
გოგა აბრამიშვილი.......................................................................................................................... 19
ერეკლე ყულოშვილი ...................................................................................................................... 23
გიორგი კირაკოზაშვილი................................................................................................................. 27
დათო ელიზბარაშვილი................................................................................................................... 31
გია და გელა რომელაშვილები....................................................................................................... 35
უშანგი (შმაგი) სოფრომაძე............................................................................................................. 39
გელა ჭედია..................................................................................................................................... 43
სერგო მელია................................................................................................................................... 47
რეზო მამისაშვილი......................................................................................................................... 51
ლევან ჭოჭუა................................................................................................................................... 55
ელგუჯა ინაური.............................................................................................................................. 59
ალექსანდრე თანდაშვილი.............................................................................................................. 63
გიორგი ჯავახიშვილი..................................................................................................................... 67
ლევან იოსებიძე.............................................................................................................................. 71
გიორგი ანწუხელიძე....................................................................................................................... 75
კახა კოშაძე..................................................................................................................................... 79
ნიკა ყალაბეგაშვილი....................................................................................................................... 83
გიორგი ბერიკაშვილი..................................................................................................................... 87
ილია ბაბუციძე................................................................................................................................ 91
ვახტანგ გზირიშვილი..................................................................................................................... 95
გელა მებაღიშვილი......................................................................................................................... 99
ზურაბ ბეგიაშვილი....................................................................................................................... 103
668
ლერი ლაგურაშვილი..................................................................................................................... 107
გიორგი ნადარეიშვილი................................................................................................................. 113
სოსო ღვინიაშვილი....................................................................................................................... 117
ზურაბ აბრამაშვილი..................................................................................................................... 121
გიორგი მურადაშვილი.................................................................................................................. 125
გოგიტა მაკრახიძე........................................................................................................................ 129
ივანე ელიკაშვილი........................................................................................................................ 133
ლევან დევდარიანი....................................................................................................................... 137
გიორგი მამუკაშვილი................................................................................................................... 141
ლევან მანძულაშვილი................................................................................................................... 145
ზაზა ახალკაცი............................................................................................................................. 149
ონისე დოიჯაშვილი...................................................................................................................... 153
გიორგი ბადრიაშვილი................................................................................................................... 157
ლევან მიდელაშვილი.................................................................................................................... 161
იოსებ ბეჟუაშვილი........................................................................................................................ 165
რეზო ახალკაცი............................................................................................................................ 169
მამუკა ბეკურაშვილი.................................................................................................................... 173
ჯიმშერ კურდღელაშვილი............................................................................................................ 177
მიხეილ დვალიშვილი.................................................................................................................... 181
ასლან შაინიძე............................................................................................................................... 185
დავით ბლიაძე............................................................................................................................... 189
ვასილ განჯელაშვილი.................................................................................................................. 193
მზეჭაბუკ მიჩიტაშვილი................................................................................................................ 197
ზურაბ ურიგაშვილი...................................................................................................................... 201
რამაზ ერაშვილი........................................................................................................................... 205
ჯიმშერ ტოროშელიძე................................................................................................................... 209
ივანე კვალიაშვილი....................................................................................................................... 213
ზაზა დოთიაშვილი........................................................................................................................ 217
669
მიხეილ ცერცვაძე......................................................................................................................... 221
ოთარ სუხიტაშვილი...................................................................................................................... 225
ვიტალი თაყაძე............................................................................................................................. 229
ოთარ ქარელი............................................................................................................................... 233
იოსებ მეხატურიშვილი................................................................................................................. 237
ოლეგ ჭონაშვილი.......................................................................................................................... 241
ამირან რაზმაძე............................................................................................................................. 245
შალვა გაბუნია.............................................................................................................................. 249
რაულ მჟავანაძე............................................................................................................................ 253
ვალერი გოგნაძე........................................................................................................................... 257
გოგა ბერაია.................................................................................................................................. 261
დიმიტრი ჯაილოვა....................................................................................................................... 265
გიორგი ღვინჯილია...................................................................................................................... 269
ირაკლი ჯანელიძე......................................................................................................................... 273
ოთარ კიკალეიშვილი.................................................................................................................... 277
მამია ფანცულაია......................................................................................................................... 281
ზაურ მახარაშვილი....................................................................................................................... 285
ვაჟა შაინიძე.................................................................................................................................. 289
თემურ ბოკუჩავა........................................................................................................................... 293
თემურ ფიჩხაია............................................................................................................................. 297
გელა თიგიშვილი.......................................................................................................................... 301
ზვიად დათუაშვილი...................................................................................................................... 305
საბა დადვანი................................................................................................................................. 309
ზაზა ფერაძე................................................................................................................................. 313
გიორგი წიქარიშვილი................................................................................................................... 317
რეზო ალავერდაშვილი................................................................................................................. 321
ავთანდილ ქამაშიძე...................................................................................................................... 325
არტემ ბალახაშვილი..................................................................................................................... 329
670
ალია ბარდაველიძე....................................................................................................................... 333
არჩილ ბერიანიძე.......................................................................................................................... 337
ზაზა ბირთველიშვილი.................................................................................................................. 341
დევი ჩადუნელი............................................................................................................................. 345
თენგიზ ჭაღალიძე......................................................................................................................... 349
დათა ხურცილავა......................................................................................................................... 353
გიორგი ღვინიაშვილი................................................................................................................... 357
გიორგი ქათამაძე.......................................................................................................................... 361
ზვიად ბარბაქაძე........................................................................................................................... 365
ირაკლი მორბედაძე...................................................................................................................... 369
დავით ჯიქია................................................................................................................................. 373
გოგა ჭითანავა.............................................................................................................................. 377
ზვიად კაცაძე................................................................................................................................ 381
ზაქარია კვირიკაშვილი................................................................................................................. 385
ფილიპე მგალობლიშვილი............................................................................................................. 389
გიორგი რომელაშვილი................................................................................................................. 393
ამირან შაინიძე.............................................................................................................................. 397
ილია შეყლაშვილი......................................................................................................................... 401
ლევან თეფანია............................................................................................................................. 405
ზაურ თენიეშვილი........................................................................................................................ 409
ვეფხია ჯიშკარიანი....................................................................................................................... 413
გიზო წულაია................................................................................................................................ 417
ალექსანდრე ზაზაშვილი.............................................................................................................. 421
ვალერი ციცქიშვილი.................................................................................................................... 425
ამირან მამალაძე........................................................................................................................... 429
ზაზა გლუნჩაძე............................................................................................................................. 433
გიორგი ჯოჯუა............................................................................................................................. 437
კობა სერგია.................................................................................................................................. 441
671
მერაბ ჭელიძე................................................................................................................................ 445
ზურაბ ბალაშვილი........................................................................................................................ 449
ედნარ დიასამიძე.......................................................................................................................... 453
ფელიქს კაკაურიძე....................................................................................................................... 457
ფრიდონ თურმანიძე..................................................................................................................... 461
მამუკა სამაკაშვილი...................................................................................................................... 465
ზურაბ ნაჭყებია............................................................................................................................ 469
ანზორ გელდიაშვილი................................................................................................................... 473
პაატა კოპალიანი.......................................................................................................................... 477
ლევან კოხრეიძე............................................................................................................................ 481
მარლენ ბარამია............................................................................................................................ 485
ლევან მელქაძე.............................................................................................................................. 489
ზურაბ ტურაშვილი....................................................................................................................... 493
რომან უგრეხელიძე...................................................................................................................... 497
მიხეილ იოსავა.............................................................................................................................. 501
ზაზა ბოჭოიძე............................................................................................................................... 505
მალხაზ აბაშიძე............................................................................................................................. 509
ომარ ასლანიძე............................................................................................................................. 513
ბადრი ბასილაძე............................................................................................................................ 517
ბადრი ბერანძე.............................................................................................................................. 521
გოჩა დანელია............................................................................................................................... 525
ვლადიმერ დავითაშვილი.............................................................................................................. 529
ნოდარ დევნოზაშვილი.................................................................................................................. 533
ზურაბ ეფაძე................................................................................................................................. 537
ფრიდონ ბრეგაძე.......................................................................................................................... 541
ილია გაბუნია................................................................................................................................ 545
გიორგი შაინიძე............................................................................................................................. 549
გიგა გოგორიშვილი...................................................................................................................... 553
672
ირაკლი ბაზაძე.............................................................................................................................. 557
მურთაზ ირემაძე........................................................................................................................... 561
შმაგი კუპატაძე............................................................................................................................. 565
ავედიკ ლომიძე............................................................................................................................. 569
თამაზ მელიქიძე............................................................................................................................ 573
მერაბ ახობაძე............................................................................................................................... 577
მერაბ თუთისანი........................................................................................................................... 581
გიორგი ნანუაშვილი..................................................................................................................... 585
ალექსი ნატროშვილი.................................................................................................................... 589
თამაზ ნიკიტინი............................................................................................................................ 593
ნიკოლოზ ფორჩხიძე..................................................................................................................... 597
შმაგი ნოზაძე................................................................................................................................ 601
ტარიელ ქამაშიძე.......................................................................................................................... 605
გოგიტა ქარჩავა............................................................................................................................ 609
შალვა ტრაპაიძე............................................................................................................................ 613
შოთა ხურციძე.............................................................................................................................. 617
გიორგი ტატუაშვილი.................................................................................................................... 621
კახაბერ თავგორაშვილი............................................................................................................... 625
რუსლან წულაძე........................................................................................................................... 629
კობა წურწუმია............................................................................................................................. 633
შმაგი ხაიკაშვილი......................................................................................................................... 637
კობა ხარჩილავა............................................................................................................................ 641
კახაბერ ხუბულური...................................................................................................................... 645
ალბერტ ბალხამიშვილი................................................................................................................ 649
თეიმურაზ ჭიტაძე......................................................................................................................... 653
ემზარ წილოსანი........................................................................................................................... 657
შალვა დოლიძე.............................................................................................................................. 661
დავით დვალიშვილი...................................................................................................................... 665
673

Gmiri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gmiri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

კაპრალი

ერეკლე ყულოშვილი ...................................................................................................................... 23

გია და გელა რომელაშვილები....................................................................................................... 35

უშანგი (შმაგი) სოფრომაძე............................................................................................................. 39

ზურაბ ბეგიაშვილი....................................................................................................................... 103

გიორგი ნადარეიშვილი................................................................................................................. 113

სოსო ღვინიაშვილი....................................................................................................................... 117

ზურაბ აბრამაშვილი..................................................................................................................... 121

გიორგი მურადაშვილი.................................................................................................................. 125

გოგიტა მაკრახიძე........................................................................................................................ 129

ივანე ელიკაშვილი........................................................................................................................ 133

ლევან დევდარიანი....................................................................................................................... 137

გიორგი მამუკაშვილი................................................................................................................... 141

ლევან მანძულაშვილი................................................................................................................... 145

ზაზა ახალკაცი............................................................................................................................. 149

ონისე დოიჯაშვილი...................................................................................................................... 153

გიორგი ბადრიაშვილი................................................................................................................... 157

ლევან მიდელაშვილი.................................................................................................................... 161

იოსებ ბეჟუაშვილი........................................................................................................................ 165

რეზო ახალკაცი............................................................................................................................ 169

მამუკა ბეკურაშვილი.................................................................................................................... 173

ჯიმშერ კურდღელაშვილი............................................................................................................ 177

მიხეილ დვალიშვილი.................................................................................................................... 181

ასლან შაინიძე............................................................................................................................... 185

დავით ბლიაძე............................................................................................................................... 189

ვასილ განჯელაშვილი.................................................................................................................. 193

მზეჭაბუკ მიჩიტაშვილი................................................................................................................ 197

ზურაბ ურიგაშვილი...................................................................................................................... 201

რამაზ ერაშვილი........................................................................................................................... 205

ჯიმშერ ტოროშელიძე................................................................................................................... 209

ივანე კვალიაშვილი....................................................................................................................... 213

ზაზა დოთიაშვილი........................................................................................................................ 217

ოთარ სუხიტაშვილი...................................................................................................................... 225

ვიტალი თაყაძე............................................................................................................................. 229

ოთარ ქარელი............................................................................................................................... 233

იოსებ მეხატურიშვილი................................................................................................................. 237

ოლეგ ჭონაშვილი.......................................................................................................................... 241

ამირან რაზმაძე............................................................................................................................. 245

შალვა გაბუნია.............................................................................................................................. 249

რაულ მჟავანაძე............................................................................................................................ 253

ვალერი გოგნაძე........................................................................................................................... 257

გოგა ბერაია.................................................................................................................................. 261

დიმიტრი ჯაილოვა....................................................................................................................... 265

გიორგი ღვინჯილია...................................................................................................................... 269

ირაკლი ჯანელიძე......................................................................................................................... 273

ოთარ კიკალეიშვილი.................................................................................................................... 277

მამია ფანცულაია......................................................................................................................... 281

ზაურ მახარაშვილი....................................................................................................................... 285

ვაჟა შაინიძე.................................................................................................................................. 289

თემურ ბოკუჩავა........................................................................................................................... 293

თემურ ფიჩხაია............................................................................................................................. 297

გელა თიგიშვილი.......................................................................................................................... 301

ზვიად დათუაშვილი...................................................................................................................... 305

საბა დადვანი................................................................................................................................. 309

ზაზა ფერაძე................................................................................................................................. 313

გიორგი წიქარიშვილი................................................................................................................... 317

რეზო ალავერდაშვილი................................................................................................................. 321

ავთანდილ ქამაშიძე...................................................................................................................... 325

არტემ ბალახაშვილი..................................................................................................................... 329

არჩილ ბერიანიძე.......................................................................................................................... 337

ზაზა ბირთველიშვილი.................................................................................................................. 341

დევი ჩადუნელი............................................................................................................................. 345

თენგიზ ჭაღალიძე......................................................................................................................... 349

დათა ხურცილავა......................................................................................................................... 353