Imię i nazwisko: Maria Michta

Źródło (opis bibliograficzny): Orzechowski S., Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego

Kasztelana Krakowskiego, Hetmana Wielkiego Koronnego, wyd. K. J. Turowski, Ostrów
1860.

1. Autor źródła (6 informacji istotnych z punktu widzenia analizy źródła)

Autor źródła to Stanisław Orzechowski herbu Oksza. Był to pisarz polityczny, historyk
i teolog. Interesował się teologią, polityką, kwestiami moralnymi i edukacją obywatelską. Był
zwolennikiem równości wszystkich obywateli Rzeczypospolitej wobec prawa. Do 1541 r.
przebywał w Rzymie na dworze kard. Hieronima de Ghinucciego. W 1541 wrócił do kraju,
przyjął święcenia kapłańskie.

2. Okoliczności powstania źródła (maksymalnie 5-6 zdań)

Źródło powstało w 1561 r. wkrótce po śmierci Jana Tarnowskiego. Źródło jest dedykowane
Janowi Amor Tarnowskiemu, kasztelanowi konarskiemu przez ks. Franciszka Bohomolca,
który również napisał przedmowę do źródła. Stanisław Orzechowski napisał żywot Jana
Tarnowskiego na prośbę Jakuba Górskiego.

3. Proszę w 3 zdaniach opisać, o czym mówi źródło (pierwszy etap krytyki wewnętrznej)

Źródło mówi o Janu Tarnowskim w oparciu o bitwę pod Obertynem, a następnie bitwie pod
Chocimiem przeciwko Piotrowi, hospodarowi wołoskiemu, w których on dowodził. Źródło
wskazuje na wielką cnotę, szczodrość, pokorę, pobożność Jana Tarnowskiego. Źródło mówi
również o zaszczytach jakie doznawał Jan Tarnowski od króla Zygmunta III i panów w
zamian za swoje osiągnięcia.

4. Proszę wskazać 5 faktów źródłowych

Jan Tarnowski na początku walki z Piotrem, hospodarem wołoskim miał pięć tysięcy
żołnierzy. (Posłan był a jego Jan Tarnowski, hetman wielki, z pięciu tysięcy ludu tylko [...].)

Jan Tarnowski na początku walki z Piotrem, hospodarem wołoskim wywołał bitwę w

okolicach Gwoźdźca na Pokuciu z sześcioma tysiącami ludzi. (Chcąc tedy niebywałce one na
nieprzyjacielu z nienagła zaprawić, a serca im dodać u Grudca (Gwoźdżca) na Pokuciu z
sześcią tysięcy bitwę zawiódł)

Piotr wołoski u progu bitwy pod Obertynem miała 25 tys. wojska. (Miał Piotr, wojewoda,
pięć i dwadzieścia równego ludu tysięcy)

Wojska polskie odniosły zwycięstwo w bitwie pod Obertynem. (przeto on oną małością
wojska swego wielkie i nadęte wojsko wołoskie poraził, Piotra wojewodę rannego i ostatek
wojska jego gonił, działa mu pobrał, ziem ruskich bronił, Pokucie wygrał, sprawiedliwość
pana swego i króla wszystkiemu światu okazał)

Jan Tarnowski po bitwie pod Obertynem wziął jeńców: logofeta, kanclerza ziemi
mołdawskiej i hetmana mołdawskiego, dwornika Burkulapa. (Lud pospolity krakowski
palcem sobie na działa i więźnie pokazywał mówiąc: ten jest logofet, kanclerz ziemi
mołdawskiej, ten hetman mołdawski, dwornik Burkulap).

5. Proszę 2 z owych 5 faktów źródłowych zweryfikować z użyciem innych źródeł i

literatury przedmiotu

Jan Tarnowski po bitwie pod Obertynem wziął jeńców: logofeta, kanclerza ziemi
mołdawskiej i hetmana mołdawskiego, dwornika Burkulapa. (Lud pospolity krakowski
palcem sobie na działa i więźnie pokazywał mówiąc: ten jest logofet, kanclerz ziemi
mołdawskiej, ten hetman mołdawski, dwornik Burkulap).

Plewczyński M., Obertyn 1531, Warszawa 1994.

,,Wśród jeńców były wybitne osobistości mołdawskie: logofet Toader, cześnik Popescul,
zarządca ceł Piotr Verisan, 6 radców hospodarskich, 18 znaczniejszych bojarów i wielu
dworzan. W ręce polskie dostały się wszystkie, a więc 50 dział mołdawskich, wiele koni,
sprzętu wojskowego i wozów z bogatym zaopatrzeniem.”

Wojska polskie odniosły zwycięstwo w bitwie pod Obertynem. (przeto on oną małością
wojska swego wielkie i nadęte wojsko wołoskie poraził, Piotra wojewodę rannego i ostatek
wojska jego gonił, działa mu pobrał, ziem ruskich bronił, Pokucie wygrał, sprawiedliwość
pana swego i króla wszystkiemu światu okazał)

Plewczyński M., Obertyn 1531, Warszawa 1994.

,,Stoczona 22 sierpnia 1531 r. pod Obertynem bitwa przeszła do historii jako druzgocące
zwycięstwo polskie.”

6. Proszę wśród faktów źródłowych zawartych w źródle wskazać takie, którego

zrozumienie wymaga szerszego kontekstu historycznego i wymienić 3 informacje (o
czym? czego mają dotyczyć), które pozwolą ten fakt źródłowy zrozumieć (np. konieczna
jest informacja o dacie urodzin Zygmunta Augusta albo konieczna jest informacja, kto
wówczas pełnił urząd wojewody krakowskiego)

Szerszego kontekstu historycznego do ich zrozumienia potrzebują takie fakty jak:

- konflikt Rzeczpospolitej z hospodarem Mołdawskim (przyczyny tego konfliktu, kim

był hospodar mołdawski)
 Piotr Raresz, hospodar Mołdawski za panowania Zygmunta I, dążył do
odbudowania międzynarodowej pozycji Mołdawii i dla swych planów szukał
pomocy Wielkiego Księstwa Moskiewskiego i Habsburgów. W 1530 r. Raresz
wystąpił o zwrot Pokucia (znajdującego się pod panowaniem Rzeczpospolitej)
i w tym samym roku wobec odmowy przekroczył granicę z Rzeczpospolitą.

- sylwetka Jana Tarnowskiego (kim był)

Jan Tarnowski, hetman wielki koronny w 1527-1559, pamiętnikarz, kasztelan

krakowski, kasztelan wojnicki, wojewoda ruski, wojewoda krakowski, starosta
sandomierski, lubaczowski, stryjski, chmielnicki.

7. Proszę zadać źródłu 3 pytania badawcze

Dlaczego Piotr, hospodar Mołdawski podniósł walkę przeciwko Rzeczpospolitej?

Kim był Jan Tarnowski, oprócz tego, że hetmanem?

Kim był Konon?

8. Proszę wskazać 2 tematy badawcze, do których to źródło mogłoby stanowić istotną

podstawę źródłową (np. tytuły prac proseminaryjnych czy licencjackich)

Idealizacja polskich bohaterów narodowych w XVI, XVII i XVIII wieku.

Konflikty polsko - mołdawskie w XVI, XVII i XVIII wieku.

9. Proszę wypisać opisy bibliograficzne 3 publikacji naukowych przydatnych przy

analizie tego źródła

Górski K., Tarnowski i bitwa pod Obertynem, Warszawa 1894.

Spieralski Z., Awantury mołdawskie, Warszawa 1967.

Spieralski Z., Jan Tarnowski, Warszawa 1977.

10. Proszę zidentyfikować 1 osobę, o której jest mowa w źródle i wskazać 2 lub 3
publikacje jej dotyczące (jeśli w źródle nie występuje żadna osoba – proszę wskazać
jedną kwestię, której dotyczy oraz 2 lub 3 publikacje na ten temat)

Jan Tarnowski, hetman wielki koronny

Bogatyński W., Hetman Jan Tarnowski: (w czterechsetlecie bitwy pod Obertynem), Kraków
1931.
Dworzaczek W., Jan Tarnowski: z dziejów możnowładztwa małopolskiego, Warszawa 1985.

Marczak M., Jan Tarnowski: szkic biograficzny, Tarnobrzeg 1926.

11. Proszę wskazać w źródle 3 wyrazy / słowa / określenia charakterystyczne dla epoki i
dołączyć ich definicje / znaczenie

Ćwikowie - doświadczeni żołnierze

Z nienagła - powoli, stopniowo

Nieprzyjaciela poraził - pokonał wroga w walce

12. Proszę wskazać 3 trudności interpretacyjne w analizie źródła i określić, z czego one
wynikają

Trudność w obiektywnej ocenie osoby Jana Tarnowskiego, wynikająca z

idealizowania jej przez autora źródła.

Trudność w pełnym zrozumieniu tekstu analizowanego źródła z powodu używania

przez autora źródła słownictwa ze swojej epoki, dziś nie zupełnie zrozumiałego.

Trudność w identyfikacji niektórych osób (Konon) wynikający z braku przypisów.

13. Proszę w zasobach internetowych znaleźć materiał ikonograficzny z epoki

współczesnej źródłu, który dotyczy tego, o czym mówi źródło (proszę zamieścić tę
ilustrację w odpowiedziach, podpisać i nie zapomnieć o podaniu jej źródła)
Bitwa pod Obertynem. Rycina znalazła się w kronice Marcina Bielskiego.

Źródło: Bielski J., Kronika polska Marcina Bielskiego nowo przez Ioach. Bielskiego syna
iego wydana, Kraków 1597, s. 564.

Link do źródła: https://polona.pl/item/kronika-polska-marcina-bielskiego-nowo-przez-ioach-

bielskiego-syna-iego-wydana,MTEyMzI4NTM/6/#info:metadata [dostęp: 14. 12. 2020]

Marcello Bacciarelli, Jan Amor Tarnowski

Dzieło powstawało w latach 1782-1783 w Warszawie. Jest to portret olejny wykonany na
blasze miedzianej. Obecnie znajduje się w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie.

Źródło: https://kolekcja.zamek-krolewski.pl/ [dostęp: 14. 12. 2020]

14. Proszę spróbować przekonać mnie w maksymalnie czterech zdaniach, że źródło

mogłoby być (albo nie mogłoby być) interesującą zachętą do poznania historii Polski
XVI stulecia

Źródło zmusza do szukania wielu dodatkowych informacji poza nim, niejednokrotnie bardzo
interesujących, niezbędna jest również w jego zrozumieniu literatura dodatkowa. Szukanie
dodatkowych informacji może przysporzyć wiele radości (już po znalezieniu), a stosunkowo
niewiele rozczarowań (bo zawsze się coś znajdzie), a także pozwala na natrafienie na
dodatkową interesującą literaturę.