NAUKA∗ISTRAŽIVANJE∗RAZVOJ
M. Tasić, B. Marković, M. Pantić, V. Đurković
ANALIZA KONCENTRACIJE NAPONA KOD PLOČASTIH
STRUKTURA POVEZANIH KRUŽNIM ZAVAROM
STRESS INTENSIFICATION FACTOR ANALYSIS OF
CIRCULARLY WELDED PLATE STRUCTURES
Originalni naučni rad / Original scientific paper
UDK / UDC: 629.02.015:539.319
Rad primljen / Paper received:
Novembar 2006.
Ključne reči: Teretna vozila, zavareni ramovi, metoda
konačnih elemenata, koncentracija napona.
Izvod
Primenom metode konačnih elemenata urađena je
analiza vrednosti faktora koncentacije napona kod
nosača šasije teretnih vozila. Detaljna idealizacija
zavarenih veznih čvorova u kojima se sustiču podužni i
poprečni nosači, sastavljeni od više slojeva limova,
primenom prostornih elemenata, nije moguća kod
realnih struktura, jer zahteva izuzetno veliki broj
elemenata.
Cilj rada je da se ovakve strukture modeliraju manjim
brojem prostornih elemenata ili elementima oblika
ploče, a da se na mestima veza limova ostvarenih
kružnim zavarenim spojem, primenom faktora
koncentracije napona koriguju vrednsti napona dobijene
pojednostavljenim modelom.
Uporednim proračunom napona kod dve paralelne
čelične ploče povezane kružnim ugaonim zavarom i
ravne ploče koja ima ekvivalentnu debljinu, dobijene su
vrednosti faktora koncentracije napona za tipične uslove
opterećenja: zatezanje, savijanje u ravni, poprečno
savijanje i uvijanje.
UVOD
Noseća konstrukcija teretnih vozila je u obliku rama
sastavljenog od uzdužnih i poprečnih nosača. U
zavisnosti od usvojene koncepcije, proizvođači teretnih
vozila ramove izrađuju od limova povećane debljine ili
od paketa limova manje debljine, koji su međusobno
povezani zakivanjem ili lokalnim zavarivanjem.
Nosači na slikama 1 i 2 su sastavljeni od čeličnih profila
koji su lokalno međusobno povezani u celinu. Znači da
limovi imaju zone u kojima su čvrsto povezani (u zoni
lokalne veze) i one u kojima su limovi nezavisni jedni
od drugih. Kod projektovanja veze između poprečnih i
uzdužnih nosača, često se primenjuje lokalno
zavarivanje.
Povezivanje limova pomoću zavarivanja ima
nedostatak koji se ogleda u tome što se kod većih
površina, veza ostvaruje samo po obimu (oznaka A na
ZAVARIVANJE I ZAVARENE KONSTRUKCIJE (3/2006), str. 101-107
SCIENCE∗RESEARCH∗DEVELOPMENT
Adresa autora / Author's address:
Milan Tasić1, Bogdan Marković1
Mladen Pantić2, Vlado Đurković3
1
Viša tehnička mašinska škola, Nade Dimić 4, Beograd,
2
Vojnotehnički institut, R. Resanovića 1, Beograd,
3
Vojna akademija vojske Srbije, R. Resanovića 1, Beograd
Keywords: Trucks, welded frames, finite element
method, stress intesification factor SIF.
Abstract
Analysis of stress intensification factor (SIF) of the
truck frame structures, by finite element method is
carried out. Due to of enormous number of
elements it is not possible to apply a fine meshing
on multi layers at real frame structures and simulate
welding of such welded joints.
The main aim of the paper is to make a frame
analysis with coarse mesh and to correct results in
the welded joint areas, using stress intensification
factors.
Intensity of the stress intensification factors is
analyzed using parallel calculation of two FEM
models, a multi layer plate with and without circular
welded joints, under following load conditions:
tension, in plane bending, transverse bending and
twisting.
slici 2). Dve ploče su u sredini međusobno odvojene i
opterećenje nosi svaka za sebe [1].
Da bi se ostvarila povećana krutost strukture, tj. da bi
obe ploče nosile opterećenje zajedno, u polju ploča se
izrađuju otvori na jednom od limova, pa se po njihovim
ivicama zavarivanjem ostvaruje dopunska veza limova
(oznaka B na slici 2). Ako se procesom žarenja uklone
zaostali naponi i deformacije koje su nastale
skupljanjem materijala zavarenog spoja, može se
smatrati da materijal spoja čini homogenu celinu sa
osnovnim pločama.
Modeliranje veze između limova kod primene metode
konačnih elemenata nailazi na problem stepena
idealizacije veze, jer gruba idealizacija može dovesti do
grešaka u proračunu zbog zanemarivanja zona sa
koncentracijom naprezanja, a preterano fina
idealizacija povećava obim posla i troškove proračuna.
101
NAUKA∗ISTRAŽIVANJE∗RAZVOJ
Moguće je vezu modelirati prostornim elementima, koji
bi detaljno opisali njenu geometriju ili elementima u
obliku ploče, koji bi pokazali globalno ponašanje
nosača, ali bi dali lošije rezultate u lokalnoj vezi ploča.
U cilju ocene uticaja nivoa idealizacije veze na tačnost
proračuna pomeranja i napona, i određivanje zona
koncentracije napona, izvršena je analiza modela
jednostavnog dela uzdužnog nosača sastavljenog od
dva lima povezana kružnim zavarivanjem (slika 3).
Površine limova su međusobno odvojene za tri deseta
dela milimetra, da bi se simuliralo nepotpuno
SCIENCE∗RESEARCH∗DEVELOPMENT
naleganje, zbog tehnološki dozvoljenog odstupanja
ravnosti lima. Ovako formiran nosač je bio izložen
tipičnim opterećenjima rama vozila kao što su
zatezanje, savijanje u ravni lima, savijanje popreko na
ravan lima i uvijanje.
Na posebnom modelu ravne ploče iste geometrije, čija
debljina odgovara zbiru debljina korišćenih limova u
istim uslovima opterećenja, analizirani su naponi, u cilju
ocene uticaja veze između ploča / limova na pojavu
koncentracije napona.

poprečni
nosač

uzdužni
nosač

Slika 1: Veza poprečnih nosača sa uzdužnim

Figure 1: The joint of longitudinal and transverse frame structures

Slika 2: Veza osnovnog i dopunskog rama kod vozila Mercedes Actros

Figure 2: The joint of basic and added frames used for Mercedes truck Actros

ZAVARIVANJE I ZAVARENE KONSTRUKCIJE (3/2006), str. 101-107

102
NAUKA∗ISTRAŽIVANJE∗RAZVOJ
Slika 3: Deo zida uzdužnog nosača
Figure 3: Part of the longitudinal frame
Ø100
Slika 4: Geometrija kružnog zavarenog spoja
Figure 4: Geometry of circularly welded joints
PRORAČUN NAPONSKOG STANJA
Da bi se simuliralo delovanje zavarenog spoja, dovoljno
je da se na jednom od limova iseče kružni otvor i
ugaonim zavarom po njegovoj ivici limovi povežu u
celinu (slika 4). Kao test model se koristi primer dela
uzdužnog nosača sastavljenog od dva čelična lima,
dimenzija 500x200x8 mm. Limovi su povezani sa jedne
strane zavarenim kružnim spojem (slika 4).
Deo konstrukcije rama koji je prikazan na slici 4,
modeliran je prostornim konačnim elementima u obliku
paralelopipeda ili tetraedra. Da bi se detaljno opisala
veza zavarenog spoja sa limovima, bilo je neophodno
da se upotrebi veliki broj čvorova i elemenata. Ovaj
model je najbliži realnoj konstrukciji, pa se odgovarajući
rezultati za njegove napone i pomeranja, mogu koristiti
kao etalon vrednosti za ocenu valjanosti i tačnosti
ostalih načina modeliranja.
Za model sa slike 5 je u FEM programskom paketu
ANSYS, za statički proračun [2], korišćeno 93391
čvorova i 54078 elemenata. Vreme trajanja proračuna
za jedan slučaj opterećenja iznosilo je oko 8 minuta.
Model je uklješten na levom kraju, a na desnom kraju je
opterećen sa četiri različita slučaja opterećenja:
zatezanje silom od 100 kN u ravni, savijanje silom od
100 kN u ravni, savijanje silom od 1 kN normalnom na
ploču i uvijanje momentom od 106 Nmm oko uzdužne
ose [3]. U proračunu je korišćen modul elastičnosti
materijala od 2.1x105 MPa i Poasonov koeficijent 0.3.
REZULTATI
Rezultati proračuna su prikazani grafički u obliku
izonaponskih polja. Paralelno sa modelom sa slike 5,
ZAVARIVANJE I ZAVARENE KONSTRUKCIJE (3/2006), str. 101-107
SCIENCE∗RESEARCH∗DEVELOPMENT
prikazani su i rezultati proračuna modela ravne ploče
iste geometrije, čija debljina odgovara zbiru debljina
korišćenih limova, što daje mogućnost poređenja
naponskog polja i procenu vrednosti faktora
koncentracije napona na mestima veze dvaju limova
pomoću zavara.
Opterećenje zatezanjem u ravni
Na slici 6 paralelno je prikazano naponsko polje kod
homogene ploče (gore) i etalon modela (dole).
Ako se uporede prikazi naponskih polja sa skalama na
levom delu slike, uočava se da je napon kod homogene
ploče ravnomerno raspoređen i iznosi 31.2 N/mm2. Kod
etalon ploče je ova vrednost napona uglavnom u
sredini ploče, dok se pri krajevima povećava na
50 N/mm2.
Uočava se izrazita koncentracija napona na bokovima
zavarenog otvora gde vrednost napona dostiže
100 N/mm2. Vrednost faktora koncentracije naprezanja
iznosi 3.2.
Opterećenje savijanjem u ravni
Na slici 7 paralelno je prikazano naponsko polje kod
homogene ploče (gore) i etalon modela (dole).
Kod oba modela naponi se nalaze u sličnim granicama.
Uočava se samo neznatna (povoljna) preraspodela
napona. Uticaj otvora se ispoljava samo u sredini
površine ploče gde dolazi do povlačenja napona sa
ivice. Kod etalon modela ne postoji neopterećena
neutralna zona u sredini ploče, već je napon
ravnomernije raspoređen.
103
NAUKA∗ISTRAŽIVANJE∗RAZVOJ SCIENCE∗RESEARCH∗DEVELOPMENT

Slika 5: Model sa prostornim elementima

Figure 5: Frame modeling using 3D quadrilateral elements

Opterećenje savijanjem silom normalnom na Opterećenje momentom oko uzdužne ose

ploču
Na slici 8 je paralelno naponsko polje kod homogene
ploče (gore) i etalon modela (dole).
Kod homogene ploče raspored napona je ravnomeran.
Intenzitet napona se kreće do 60 N/mm2.
Dok kod etalon modela dolazi do povećanja intenziteta
napona u zoni otvora i u zoni zakovica. U zoni otvora
intenzitet napona je naročito povećan na bočnim
stranama i iznosi 100 N/mm2.
Vrednost faktora koncentracije naprezanja u zoni
otvora iznosi 2.5. U zoni zakovica gde je kod
homogene ploče intenzitet napona oko 19 N/mm2,
takođe je došlo do njegovog povećanja na 40 N/mm2. U
ovoj zoni vrednost faktora koncentracije napona
iznosi 2.1.
Na slici 9 je paralelno prikazano naponsko polje kod
homogene ploče (gore) i etalon modela (dole).
Kod homogene ploče maksimalni naponi se javljaju na
površini ploče i iznose 100 N/mm2. Crveno polje na
kraju ploče se nalazi na mestu unošenja opterećenja,
pa nije merodavno za ocenu naprezanja materijala.
Kod etalon modela, takođe postoji središnja zona u
kojoj su naponi visoki i do 190 N/mm2. Ovo povećanje
inteziteta napona je posledica kocentracije napona u
zoni neposredno ispred otvora.
Na tom mestu je napon dostigao vrednost 280 N/mm2.
Vrednost faktora koncentracije napona iznosi 2.8.

Slika 6: Naponi kod zatezanja u ravni

Figure 6: Stresses at tensile loads in plane

ZAVARIVANJE I ZAVARENE KONSTRUKCIJE (3/2006), str. 101-107

104
NAUKA∗ISTRAŽIVANJE∗RAZVOJ SCIENCE∗RESEARCH∗DEVELOPMENT

Slika 7: Naponi kod savijanja u ravni

Figure 7: Stresses at bending in plane

Slika 8: Naponi kod savijanja silom normalno na ploču

Figure 8: Stresses at bending with transverse load on plate

Slika 9: Naponi kod uvijanja momentom oko uzdužne ose

Figure 9: Twisting stresses

ZAVARIVANJE I ZAVARENE KONSTRUKCIJE (3/2006), str. 101-107

105
NAUKA∗ISTRAŽIVANJE∗RAZVOJ SCIENCE∗RESEARCH∗DEVELOPMENT

600
hom ogena ploča

500 etalon m odel

400
1-Zatezanje u ravni

300 2-Savijanje u ravni

3-Savijanje normalno
200 4-Uvijanje

100

0
1 2 3 4

Slika 10: Naponi za sve slučajeve opterećenja

Figure 10: Stresses for all load cases

3.5

2.5

1.5

0.5

0
1 2 3 4

Slika 11: Koeficijenti koncentracije napona za sve slučajeve opterećenja

Figure 11: Stress intesification factor SIF for all load cases

Objedinjeni rezultati - koeficijent napona 3.5. Savijanje u ravni se pokazalo kao

koncentracije napona
Kao što je napomenuto na početku ovog poglavlja, cilj
analize je bio utvrđivanje koncentracije napona u
zonama zavara. Zato su na slici 10 prikazani
objedinjeni rezultati prethodnih proračuna.
Najveća razlika u naponu se javila kod opterećenja na
uvijanje. Slika 11 objedinjeno prikazuje koeficijente
koncentracije napona za sve tipove opterećenja.
DISKUSIJA
Povezivanje ploča pomoću zavarivanja ivica kružnog
otvora na jednom od limova, povećava napone u svim
slučajevima opterećenja. Najveći uticaj se ispoljava pri
zatezanju u ravni ploče, gde je koeficijent koncentracije
ZAVARIVANJE I ZAVARENE KONSTRUKCIJE (3/2006), str. 101-107
106
neosetljivo na ovakvu vrstu povezivanja ploča.
Savijanje i uvijanje su dominantna opterećenja kod
noseće konstrukcije vozila. Vrednosti koeficijenta
koncentracije napona se kreću od 1.7 za savijanje, a za
uvijanje do 1.91.
Ove vrednosti koeficijenta se mogu koristiti za korekciju
vrednosti napona dobijenih na osnovu proračuna
nosećih konstrukcija kod kojih nisu detaljno modelirani
svi vezni elementi. Naročito na mestima koja se pokažu
kao malo opterećena.
Dakle, ako se na bočnom zidu uzdužnog nosača, na
mestu gde u realnoj konstrukciji postoji zavarena veza
između limova različitih profila, utvrdi vrednost napona
od npr. 100 N/mm2, i ako je u toj zoni dominantno
opterećenje uvijanje, tada treba datu vrednost uvećati
za vrednost koeficijenta koncentracije napona na
NAUKA∗ISTRAŽIVANJE∗RAZVOJ
uvijanje 1.91. U tom slučaju će napon sa uzimanjem u
obzir efekta otvora i zavara, iznositi 191 N/mm2.
Moguća greška se krije u proceni dominantne vrste
opterećenja za dati slučaj. Ukoliko uticaj vrste
opterećenja nije očigledan, neohodna je izmena
matematičkog modela u razmatranoj zoni i to tako što
će se uraditi detaljno modeliranje veznog čvora i
ponoviti proračun.
ZAKLJUČCI
Razmatrani su problemi modeliranja nosećeg rama
teretnog vozila pri analizi naponskog stanja primenom
metode konaćnih elemenata.
Analizirana je specifičnost modeliranja veznih čvorova
podužnih i poprečnih nosača, koji su sastavljeni od više
slojeva limova male debljine i lokalno međusobno
povezani kružnim ugaonim zavarima. Utvrđeno je da je
idealizacija realne konstrukcije ovoga tipa, primenom
prostornih konačnih elemenata u obliku paralalopipeda,
neostvariva zbog izuzetno velikog broja čvorova i
elemenata već na lokalnom nivou.
Numeričkom simulacijom ponašanja izvojenog
elementa nosečeg rama sastavljenog od dve paralelne
SCIENCE∗RESEARCH∗DEVELOPMENT
ploče, lokalno povezane kružnim ugaonim zavarom,
određeni su nivoi napona u zonama kružnog zavara.
Paralelnim proračunom ravne ploče ekvivalentne
debljine, došlo se do podataka o naponskom polju u
modelu koji ne uzima uobzir lokalne efekte.
Poređenjem vrednosti napona iz prethodna dva
modela, definisani su inteziteti faktora koncentracije
napona u zoni kružnog ugaonog zavarenog spoja i to
za sledeće uslove opterećenja: zatezanje u ravni,
savijanje u ravni ploče, savijanje normalno na ravan
ploče i uvijanje ploče oko uzdužne ose.
Primena ovih faktora omogućava korigovanje rezultata
za lokalno naponsko stanje u nosećoj konstrukciji koja
je globalno modelirana sa značajno manjim brojem
elemenata.
LITERATURA
[1] Tasić M., Elaborat, ugradnja haubice 155mm NORA na šasiju
terenskog vozila KAMAZ 8h8, YUGOIMPORT SDPR, Beograd 2004.
god.
[2] ANSYS Reference Manual, Canonsburg PA, USA 2001.
[3] G. Wardil, G. Tydburu, M. Banić, D. Kecman, Proračun nosećih
konstrukcija motornih vozila, MF Beograd, 1976. g.

KALENDAR STRUČNIH SKUPOVA

DATUM I MESTO NAZIV KONTAKT ADRESA
Rachel Wall, TWI, Granta Park, Great
Abington, Cambridge CB1 6AL, UK
24. januar 2007, tel: +44(0)1223 891162
Pan-European RAILSAFE seminar fax: +44(0)1223 892794
Cambridge, UK
rachel.wall@twi.co.uk
meetings@twi.co.uk
5. Azijsko Pacifički IIW kongres
5-9. mart 2007, Sidnej,
55.WTIA godišnja konferencija info@wtia.com.au
Australija
AINDT nacionalna konferencija 2007
Metallurgy, Mechanical Engneering, Metal
27-29. mart 2007,
Processing, Welding: SIBMETALS 2007 – www.sibfair.ru
Novosibirsk, Rusija
The Siberian Fair
Hrvatsko društvo za tehniku
1-8. jul 2007, Dubrovnik, 60. Godišnja skupština IIW i
zavarivanja
Hrvatska Međunarodna konferencija
hdtz.cws@fsb.hr
Manifestacija “Specijalisti spajanja”:

17-19 septembar 2007. Savetovanje Zavarivanje 2007 www.die-verbindungs-

Bazel, Švajcarska Robotika 2007 spezialisten.de/2007

Spajanje plastičnih materijala 2007

5-9. novembar 2007. Evropski dani NDT u Pragu 07 www.cndt.cz/endtd07

ZAVARIVANJE I ZAVARENE KONSTRUKCIJE (3/2006), str. 101-107

107