Qúa trình & Thiết bị

truyền khối
PGS. TS. Mai Thah Phong
TS. Trần Tấn Việt
 Chương
QUÁ TRÌNH HẤP THU
Các khái niệm chung
Hấp thụ là quá trình hút khí bằng chất lỏng. Khí được hút gọi là chất bị hấp
thụ, chất lỏng dùng để hút gọi là dung môi (hay chất hấp thụ), khí không bị
hấp thụ gọi là khí trơ.

• Quá trình hấp thụ được dùng để :

- Thu hồi các cấu tử quí,
- Làm sạch khí,

- Tách hỗn hợp khí thành từng cấu tử riêng biệt.

2021 Quá trình hấp thu 3

Các khái niệm chung
Ứng dụng điển hình
a)Tách Butadien từ hỗn hợp khí tổng hợp trong hoá dầu (hấp tụ vật lý)

b)Tách CO2 bằng Dung dịch Carbonat (K2CO3)

c)Tách SO2 từ khí thải bằng dung dịch Ca(OH)2

d)Tách CO2 từ khí thải bằng nước rửa có áp suất cao

e)Tách NH3 từ hỗn hợp với không khí bằng nước

2021 Quá trình hấp thu 4

Các khái niệm chung
Yêu cầu đối với dung môi:
• Có tính chất hoà tan chọn lọc, nghĩa là chỉ hoà tan với một số cấu tử,
còn những cấu tử khác không có khả năng hoà tan hoặc hoà tan rất ít,
• Độ nhớt của dung môi phải bé, để giảm trở lực và tăng hệ số chuyển
khối,
• Nhiệt dung riêng bé, để tiết kiệm nhiệt năng khi hoàn nguyên dung
môi,
• Có nhiệt độ sôi khác xa với nhiệt độ sôi của cấu tử hoà tan, để dễ dàng
phân riêng chúng qua chưng luyện,
• Có nhiệt độ đóng rắn thấp, để tránh hiện tượng đón rắn làm tắc thiết
bị,
• Không tạo thành kết tủa khi hoà tan, để tránh tắc thiết bị và dễ thu hồi,
• ít bay hơi, để tránh tổn thất,
• Không đôc và ăn mòn thiết bị

2021 Quá trình hấp thu 5

Các khái niệm chung
Độ hoà tan của khí trong lỏng
Khí hoà tan trong lỏng sẽ tạo thành hỗn hợp hai cấu tử, có hai thành phần và
hai pha. Hệ thống như vậy theo định luật pha (φ=2, K=2, C=2-2+2=2) được coi
như hỗn hợp lỏng có hai thành phần. Cân bằng pha được xác định bởi áp suất,
nhiệt độ và nồng độ. Nếu nhiệt độ không đổi, thì độ hoà tan phụ thuộc vào áp
suất.
• Định luật Henry
Áp suất riêng phần p của khí trên bề mặt chất lỏng tỷ lệ với nồng độ phân mol của nó
trong dung dịch
pi = H.xi ; H =const hay H thay đổi theo nhiệt độ
y* là nồng độ cân bằng của cấu tử i trong hỗn hợp khí và áp suất tổng của hệ là P
pi = yi*.P
→yi*=(H/P).xi = m.xi
Đường biểu diễn y*=mx gọi là đường cân bằng
Đối với khí lý tưởng, m là hằng số, dùng để biểu diễn quan hệ y* =f(x) là đường
thẳng
Đối với khí thực, m phụ thuộc vào x, nên đường cân bằng là đường cong.

2021 Quá trình hấp thu 6

Độ hoà tan của khí trong lỏng - Cân Bằng Pha

• - Gọi Φ x, Φy : lần lượt là pha lỏng và

pha khí
• -x ,y là nồng độ của ammoniac trong
pha lỏng và pha khí
• -υt, υn là vận tốc của pha khí vào
lỏng, và của lỏng vào khí
• Ban đầu, x = 0, y>0

2021 Quá trình hấp thu 7

Độ hoà tan của khí trong lỏng - Cân Bằng Pha

2021 Quá trình hấp thu 8

Độ hoà tan của khí trong lỏng - Cân Bằng Pha

Qúa trình cân bằng động

Tại trạng thái cân bằng pha,

quá trình di chuyển vật chất
giữa hai pha là bằng nhau
2021 Quá trình hấp thu 9
Độ hoà tan của khí trong lỏng - Cân Bằng Pha

Φy , yA Nồng độ cân bằng : Φy yA

nồng độ lớn nhất của cấu
tử A mà pha Φx có thể
chứa được trong điều
kiện nhất định x* A
Φx, xA =0 y* = f(x) hoặc Φx
x*= f (y)
t=0 Cân bằng

y < y*: A di chuyển từ Φx vào Φy

y > y*: A di chuyển từ Φy vào Φx

2021 Quá trình hấp thu 10

Độ hoà tan của khí trong lỏng - Cân Bằng Pha

• Tại mỗi điều kiện xác định sẽ tồn tại một mối quan
hệ cân bằng giữa nồng độ của cấu tử trong hai pha
và được biểu diễn bằng đường cân bằng
• Khi cân bằng thì sự khuếch tán tổng cộng của hai
pha bằng 0
• Khi chưa cân bằng, sẽ xảy ra quá trình khuếch tán
của cấu tử giữa hai pha để đưa hệ về trạng thái
cân bằng
• Giới hạn của quá trình truyền khối là khi hệ đạt
trạng thái cân bằng

2021 Quá trình hấp thu 11

Độ hoà tan của khí trong lỏng - Cân Bằng Pha

Chiều khuếch tán của cấu tử sẽ tuân theo quy luật:

Nếu như y < ycb – vật chất chuyển từ pha Φx vào
pha Φy
Nếu như y > ycb – vật chất chuyển từ pha Φy vào
pha Φx
Chất phân bố sẽ đi vào pha nào có nồng độ làm việc
thấp hơn nồng độ cân bằng

2021 Quá trình hấp thu 12

Cân bằng vật chất
Quá trình hấp thu
Phương trình đường làm việc của
quá trình hấp thụ
Phương trình đường làm việc của
quá trình hấp thụ được lập trên cơ
sở của lý thuyết hai lớp màng. Đó là
lớp màn ngăn cách giữa pha lỏng
và khí. Qua lớp màng khí, khí trong
hỗn hợp sẽ khuyếch tán vào pha
lỏng.
Khi tính cân bằng vật liệu, thường
người ta cho trước lượng hỗn hợp
khí, nồng độ đầu và cuối của khí bị
hấp thụ trong hỗn hợp khí và trong
dung môi.

2021 Quá trình hấp thu 14

Quá trình cùng chiều ổn định

y1

2021 Quá trình hấp thu 15

Quá trình cùng chiều ổn định
- L1,L2 suất lượng mol tổng cộng của pha Lỏng vào và ra khỏi thiết bị

- G1, G2 suất lượng mol tổng công của pha khí vào và ra khỏi thiết bị.

- Ltr, Gtr suất lượng mol của cấu tử không khuếch tán (trơ) trong pha lỏng
(dung môi), pha khí (khí trơ).

-x1, x2 phần mol của dung chất trong pha Lỏng vào và ra khỏi thiết bị

- y1, y2 phần mol của dung chất trong pha khí vào và ra khỏi thiết bị

- X1, X2 tỉ số mol của dung chất trong pha Lỏng vào và ra khỏi thiết bị

- Y1, Y2 tỉ số mol của dung chất trong pha khí vào và ra khỏi thiết bị.

2021 Quá trình hấp thu 16

Quá trình cùng chiều ổn định

Cân bằng vật chất cho toàn bộ quá trình: L1  G1  L 2  G2

Cân bằng cho dung chất: L1 x1  G1 y1  L 2 x2  G2 y2

L1 x1  L 2 x2  G2 y2  G1 y1
x1
L tr  L1 (1  x1 )  L1 x1  L tr  L tr X 1
1  x1
L tr ( X 1  X 2 )  Gtr ( Y2  Y1 ) (4.17)

Phương trình (4.17) biểu diễn phương trình đường thẳng có hệ số góc là -Ltr/Gtr
đi qua hai điểm có tọa độ lần lượt là (X1,Y1) và (X2,Y2)

2021 Quá trình hấp thu 17

Quá trình cùng chiều ổn định

Tại một tiết diện bất kỳ của thiết bị, hai pha có nồng độ lần lượt là
x, y và X, Y. Do đó cân bằng vật chất giữa một đầu thiết bị và vị trí
bất kỳ này ta được

L tr ( X 1  X )  Gtr ( Y  Y1 ) (4.18)

Phương trình (4.18) biểu diễn đoạn thẳng có hệ số góc -Ltr/Gtr và qua
điểm (X1,Y1). Phương trình (4.18) do liên hệ nồng độ của hai pha tại
những vị trí bất kỳ nên gọi là phương trình đường làm việc

2021 Quá trình hấp thu 18

Quá trình cùng chiều ổn định

Hình 4.6: Quá trình truyền khối ổn định Hình 4.7: Quá trình truyền khối ổn
cùng chiều (giao chiều) dung chất truyền định cùng chiều (giao chiều) dung
từ pha Lỏng vào pha khí (quá tình nhả khí) chất truyền từ pha khí vào pha Lỏng
(quá trình hấp thu)

2021 Quá trình hấp thu 19

Quá trình cùng chiều ổn định

Hình 4.8: Quá trình cùng chiều (giao chiều), truyền dung chất từ pha L vào pha G

2021 Quá trình hấp thu 20

Quá trình nghịch chiều ổn định

G2

2021 Quá trình hấp thu 21

Quá trình nghịch chiều ổn định

Cân bằng vật chất cho toàn bộ quá trình: L1  G2  L 2  G1

Cân bằng cho dung chất: L1 x1  G2 y2  L 2 x2  G1 Y1

L tr ( X 1  X 2 )  Gtr ( Y1  Y2 )

L tr ( X 1  X )  Gtr ( Y1  Y )

2021 Quá trình hấp thu 22

Quá trình nghịch chiều ổn định

Hình 4.10: Đường nồng độ làm Hình 4.11: Quá trình ổn định
việc cho quá trình truyền khối ổn nghịch dòng, dung chất truyền
định nghịch dòng từ pha L vào pha G

2021 Quá trình hấp thu 23

Quá trình nghịch chiều ổn định

Phương trình cân bằng vật liệu trong tháp hấp thụ:
Gtr(Y1- Y2) = Ltr (X1-X2)
Lượng dung môi tối thiểu:

Trong quá trình hấp thụ, lượng dung môi thực tế luôn lớn hơn
lượng dung môi tối thiểu, thường lớn hơn 20%.
Ltr - 1,2 (Ltr)min

2021 Quá trình hấp thu 24

Quá trình nghịch chiều ổn định
Lượng dung môi tối thiểu:

2021 Quá trình hấp thu 25

Quá trình nghịch chiều ổn định
Phương trình cân bằng vật liệu ở tiết diện bất kỳ:

2021 Quá trình hấp thu 26

Ảnh hưởng của lượng dung môi đến quá
trình hấp thụ
• Theo phương trình chuyển khối, lượng khí bị hấp thụ được
tính: G= KyFΔYtb
-Đường làm việc BA4 cắt đường cân
bằng, lúc này động lực trung bình ΔYtb
nhỏ nhất.
-Đường BA gần song song với trục tung,
nên động lực trung bình là lớn nhất.
• Vì F ΔYtb không đổi nên ứng với đường
BA4 cho ra F lớn nhất và ứng với đường
AB có F bé nhất. Tương tự, tại A4 ta có Xc
lớn nhất và tại A có Xc bé nhất
• Tương ứng với đường BA4 có A=Gx/Gy bé nhất (lượng
dung môi bé nhất,
• ứng với đường AB, Gx/Gy lớn nhất vì lượng khí trơ Gtr
không đổi.
2021 Quá trình hấp thu 27
Ảnh hưởng của nhiệt độ và áp suất lên quá trình
hấp thụ (hấp thụ đẳng nhiệt)

Nhiệt độ và áp chủ yếu ảnh hưởng lên trạng thái cân bằng và
động lực của quá trình.
2021 Quá trình hấp thu 28
Hấp thụ không đẳng nhiệt
Nếu trong quá trình hấp thụ, do sự hoà
tan của khí trong dung môi có sản sinh
một lượng nhiệt nhưng không được làm
nguội, thì nhiệt độ trong thiết bị tăng lên.
Khi đó có quá trình hấp thụ không đẳng
nhiệt
Trong thực tế người ta bỏ qua sự nóng
lên của pha khí và có thể chấp nhận giả
thiết: toàn bộ lượng nhiệt chỉ dùng để
làm nóng dung môi đường cong OD của
đường cân bằng ở nhiệt độ tđ của dung
môi, và OC ứng với nhiệt độ cuối. Trong
thực tế, đường cân bằng sẽ là AB, phụ
thuộc vào sự biến thiên của nhiệt độ
trong

2021 Quá trình hấp thu 29

Hấp thụ không đẳng nhiệt
2. Cơ sở vật lý của quá tình hấp thụ
Hấp thụ không đẳng nhiệt
Phương tình cân bằng nhiệt lượng: q Gk My
= GXC (t – tđ) MX
Trong đó:
q : lượng nhiệt được giải phóng của 1
kg khí khi hấp thụ, kJ/kg
Gk : lượng khí được hấp thụ, kmol/h
Gx : lượng dung môi, kmol/h
C : nhiệt dung của dung môi, J/kg độ
tđ, t : nhiệt độ của dung môi, °C
Mx, My: trọng lượng phân tử của khí và
dung môi
Thay:
Gk = Gx (X-Xđ)
q My (X – Xđ) = C.Mx (t –tđ)

2021 Quá trình hấp thu 30

Thiết bị hấp thụ

Yêu cầu căn bản là có bề mặt tiếp xúc lớn để tăng

hiệu suất của quá trình. Các thiết bị thường dùng
trong sản xuất:
- Thiết bị loại bề mặt
- Thiết bị loại màng
- Thiết bị loại phun

- Thiết bị loại đệm (tháp đệm)

- Thiết bị loại mâm (tháp mâm)
2021 Quá trình hấp thu 31
Thiết bị hấp thu loại bề mặt

Thiết bị hấp thụ loại bề mặt rất đơn giản. Trong thiết bị khí và lỏng
chuyển động ngược chiều nhau và tiếp xúc với nhau trên bề mặt
thoáng của chất lỏng
Bề mặt tiếp xúc pha bé, nên chỉ được dùng khi chất khí dễ hoà tan
trong lỏng (như hấp thụ khí hydroclorua bằng nước lạnh).
Thường được lắp nối tiếp nhau thành từng dãy.
Trong trường hợp cần làm nguội trong quá trình hấp thụ người ta
tưới nước lên bề mặt thiết bị hoặc nhúng toàn bộ thiết bị vào trong
bể2021
nước chảy. Quá trình hấp thu 32
Thiết bị hấp thu KIỂU ỐNG
Có cấu tạo giống thiết bị trao đổi nhiệt
ống chùm
Chất lỏng chảy dọc theo thành trong
ống từ trên xuống, chất khí đi từ dưới
lên tiếp xúc với màng chất lỏng
Quá trình hấp thụ được thực hiện ở
màng chất lỏng trên thành ống.
Để lấy nhiệt toả ra khi hấp thụ người ta
cho nước lạnh vào khoảng giữa các ống
Đường kính ống từ 25 đến 50 mm

2021 Quá trình hấp thu 33

Thiết bị hấp thu Tháp đệm
Tháp đệm được sử dụng cho quá trình
hấp thụ, hấp phụ, chưng luyện và các
quá trình khác. Tháp đệm hình trụ, bên
trong có đổ đầy đệm. Đệm có nhiều
loại, phổ biến nhất có các loại đệm sau
đây
Đệm vòng, kích thước từ 10 đến 100
mm
Đệm hạt, kích thước từ 20 đến 100 mm
Đệm xoắn, đường kính dây cỡ 0,3 đến 1
mm, đường kính vòng xoắn cỡ 3 đến 8
mm, chiều dài dây không quá 25 mm.
Đệm lưới bằng gỗ
2021 Quá trình hấp thu 34
Thiết bị hấp thu Tháp mâm
Tháp mâm được ứng dụng nhiều trong công
nghệ hoá và thực phẩm. Trong tháp mâm,
chất lỏng đi từ trên xuống, còn khí đi từ
dưới lên. Chúng tiếp xúc và trao đổi chất với
nhau tại mỗi bậc (mâm), khác với tháp đệm,
hai pha lỏng hơi tiếp xúc với nhau liên tục
trên toàn tháp. So với tháp đệm thì tháp
mâm phức tạp hơn và được phân thành
nhiều loại theo kết cấu của mâm và sự vận
chuyển của chất lỏng qua lỗ mâm hoặc theo
các ống chảy chuyền giữa các mâm, cụ thể
phân thành:
Tháp mâm có ống chảy chuyền và không
ống chảy chuyền
Tháp mâm lưới, tháp chóp, tháp mâm van và
một số dạng khác.

2021 Quá trình hấp thu 35

Thiết bị hấp thu Tháp mâm
Tháp mâm có ống chảy chuyền
Trong tháp mâm có ống chảy
chuyền, khí và lỏng chuyển
động riêng biệt nhau từ mâm
này sang mâm khác. Các loại
tháp thường gặp trong sản
xuất là tháp chóp, tháp mâm lỗ,
tháp xú páp hay tháp mâm
rãnh chữ s.

2021 Quá trình hấp thu 36

Thiết bị hấp thu Tháp mâm
Tháp mâm chóp
Tháp gồm nhiều mâm, trên mâm có lắp
nhiều chóp. Trên mỗi mâm có ống chảy
chuyền để vận chuyển chất lỏng từ mâm
này đến mâm khác. Số ống chảy chuyền
phụ thuộc vào kích thước tháp và lưu
lượng chất lỏng. ống chảy chuyền được
bố thí theo nhiều cách.
Khí đi từ dưới lên qua ống hơi vào chóp,
qua khe chóp để tiếp xúc với chất lỏng trên
mâm. Chóp có cấu tạo tròn hay dạng khác.
Thân chóp có rãnh tròn, chữ nhật hoặc
tam giác để khí đi qua. Hình dáng của rãnh
trên chóp không ảnh hưởng mấy đến quá
trình chuyển khối.
2021 Quá trình hấp thu 37
Thiết bị hấp thu Tháp mâm
Hiệu quả của quá trình phụ thuộc
rất nhiều vào vận tốc khí.
Nếu vận tốc khí bé thì khả năng sục
khí kém, nhưng nếu vận tốc khí quá
lớn sẽ làm bắn chất lỏng hoặc cuốn
chất lỏng theo.
Hiện tượng bắn chất lỏng tất nhiên
còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố
khác, như khảng cách giữa các
mâm, khoảng cách giữa các chóp,
khối lượng riêng, cấu tạo và kích
thước của chóp và ống chảy chuyền

2021 Quá trình hấp thu 38