Professional Documents
Culture Documents
دعوت سلفیت
(یا عقیدهی اهل سنت)
از قرآن و احادیث صحیح
مؤلف:
شیخ محمد ناصر الدین آلبانی
ترجمه:
حامد فیروزی
book@aqeedeh.com ایمیل:
contact@mowahedin.com
بسم هللا الرحمن الرحیم
فهرست مطالب
فهرست مطالب.....................................................................أ
پیشگفتار1...........................................................................
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت5...................................
اصطالح دعوت سلفی8......................................................:
موضع سلفیها در برابر مذهب گرایی9................................. :
منتسب بودن به قرآن و سنت با عمل به این دو ،فرق دارد13.......:
حقیقت سلفیت15.............................................................. :
وجوب اقتدا به سلف21...................................................... :
مالک تفاوت از ادعا تا عمل22............................................:
اقسام سنت و راه دست یابی به آن25..................................... :
وضعیت کنونی ما مسلمانان27.............................................:
[علت گروه گروه شدن در دین داری]28................................:
اتباع (پیروی)28..............................................................:
[فهم غلط از اموری که ذکر کردیم29...................................]:
[نمونههایی از مقایسهی منهج سلف با منهج خلف]32.................:
[جدا کردن احادیث احاد از احادیث متواتر vو حکم این عمل]33....:
دلیل حجیت خبر واحد35.................................................... :
[نیvvاز بvvه شvvناخت عملکvvرد سvvلف ،در کنvvار فراگvvیری علم قvvرآن و
سنت37........................................................................]:
[استناد علیه پیروان خلvف بvا احvادیث احvادی کvه در مvورد vاحکvام و
عقاید است37.................................................................]:
موضع سلف و ائمهی اربعه در این مسئله42........................... :
[مخالفت خلف با عقیده سلف در مورد صفات هللا]43.................:
بحثی در مورد vتشبیه و تعطیل46..........................................:
قاعدهی سلفیها (یا اهل سنت به معنای دقیق) در اثبات صفات47. .:
vدعان روافض ،اشvvاعره ،ماتریدیvvه و معتزلvvه معتقvvد بvvه تعطیvvل ِ [مبتv
صفاتاند]50...................................................................:
[معتزله دو صفت سمع (شنوایی) و بصvر (بینvایی) را بvه علم تأویvل
میکنند51..................................................................... ]:
[اشvvvعریها و ماتریvvvدیها در این مسvvvئله بvvvا معتزلیهvvvا مخvvvالفت
کردهاند51.....................................................................]:
[اضvvطراب vو پریشvvانی vاعتقvvادی اشvvاعره و ماتریvvدیها در صvvفات
خداوند53......................................................................]:
[تفویض (واگذاری کردن) معنا و کنار گیری از مذهب سلف53. .]:
[در واقع بسیاری vاز دعوتگران این زمvان بvا مvذهب سvلف مخvالف
هستند55.......................................................................]:
[نقدی بر کسانی vکه میگویند :استواء به معنای استیالء (چیره شدن)
است58........................................................................ ]:
[فرق بین کسی که از مذهب سلفیها فارغ vالتحصیل میشود با کسی
که از مذهب خلفیها فارغ التحصیل میشود60.......................]:
[سخنی در مورد حدیث جاریه61........................................ ]:
[موضع خلفیها در برابر این حدیث و مانند این62..................]:
[قاعدهی اساسی در دعوت به قرآن و سنت]64.........................:
پیشگفتار
ُور أَ ْنفُ ِس vنَا إِ َّن ْال َح ْم َد هَّلِل ِ -نَحْ َم ُدهُ َونَ ْستَ ِعينُهُ َونَ ْستَ ْغفِ ُرهَُ ،ونَ ُعvvو ُذ بِاهَّلل ِ ِم ْن ُش vر ِ
ي لَvهُ، ُضvلِلْ فَاَل هَvvا ِد َضَّ vل لَvهَُ ،و َم ْن ي ْ ت أَ ْع َمالِنَا َم ْن يَ ْه ِد ِه هَّللا ُ ،فَاَل ُم ِ َو ِم ْن َسيِّئَا ِ
ُ َ ْ
ك لهُ َ ،وأشهَ ُد أ َّن ُم َح َّمدًا َع ْب ُدهُ َو َرسُولهُ». َ َ ُ َوحْ َدهُ اَل َش ِري َ هَّللا اَّلأَ ْشهَ ُد أَ ْن اَل إِلهَ إِ
َ
(حمد و سvvپاس ویvvژهی خداونvvد اسvvت ،او را سvvپاس میگvvوییم ،از او
طلب کمک و مغفرت مینماییم و از شvvرراتهای نفس و گناهvvان بvvه او
پناه میبریم .هر کس را خداوند vهدایت کند ،هیچ گمراه کنندهای نخواهvvد
داشvvت و هvvر کس را گمvvراه کنvvد کسvvی نمیتوانvvد او را هvvدایت نمایvvد و
گواهی میدهم که معبود بvvرحقی جvvز هللا وجvvود vنvvدارد و او را شvvریکی
نیست و گvvواهی میدهم کvvه محمvvد ج بنvvده و فرسvvتادۀ او اسvvت .خداونvvد
ق تُقَvvاتِِۦه َواَل تَ ُمvvوتُ َّن إِاَّل vوا ٱهَّلل َ َحَّ v متعال میفرمایدٰ ﴿ vيَٓأ َ ُّيهَvvا ٱلَّ ِذينَ َءا َمنُْ v
vوا ٱتَّقُْ v
َوأَنتُم ُّم ۡسلِ ُمونَ [ ﴾١٠٢آل عمvvران« v.]102 :اى کسانى کvvه ایمvvان آوردهایvvد!
آنچنان که حق تقvvوى و پرهیزکvvارى اسvvت از هللا بپرهیزیvvد و از دنیvvا نرویvvد
مگر این که مسلمان باشید».
ۡ ٓ
س ٰ َو ِح vvvد َٖة و میفرمایvvvدٰ ﴿ v:يَأ َ ُّيهَvvvا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُvvvوا َربَّ ُك ُم ٱل ِذي خَ لَقَ ُكم ِّمن نَّف ٖ
َّ ْ
vوا ٱهَّلل َ ٱلَّ ِذي vvيرا َونِ َس ٓvاءٗۚ َوٱتَّقُْ v
ث ِم ۡنهُ َمvvا ِر َج vvااٗل َكثِ ٗ ق ِم ۡنهَvvا ز َۡو َجهَvvا َوبَ َّ َو َخلََ vv
سٓا َءلُونَ بِِۦه َوٱأۡل َ ۡر َحاَۚ vم إِ َّن ٱهَّلل َ َكانَ َعلَ ۡي ُكمۡ َرقِيبٗ ا [ ﴾١النسvvاء« v.]1 :اى مvvردم تَ َ
از پروردگارتان بپرهیزید که همه شما را از یک انسان آفرید ،و همسر او را
(نیز) از او آفرید ،و از آن دو ،مردان و زنvvان بسvvیاری منتشvvر سvvاخت .و از
خvvدایى بپرهیزیvvد کvvه هنگvvامى کvvه چvvیزى از یکvvدیگر مى خواهیvvد نvvام او را
میبرید( ،و نیز) از خویشاوندان خود (یعvvنى :قطvvع ارتبvvاط بvvا آنهvvا) پرهvvیز
کنید ،قطعا هللا مراقب شما است».
vوا قَvۡ vواٗل َس ِ vد ٗيدا ٧٠ vوا ٱهَّلل َ َوقُولُْ v vوا ٱتَّقُْ v و میفرمایvvدٰ ﴿ v:يَٓأ َ ُّيهَvvا ٱلَّ ِذينَ َءا َمنُْ v
ُصلِ ۡح لَ ُكمۡ أَ ۡع ٰ َملَ ُكمۡ َويَ ۡغفِ ۡر لَ ُكمۡ ُذنُوبَ ُكمَۡۗ vو َمن ي ُِط ِع ٱهَّلل َ َو َرسُولَهۥُ فَقَ ۡد فَvvازَ فَvۡ vو ًزا ي ۡ
ظي ًما [ ﴾٧١األحزاب« v.]71 v-70 :ای مؤمنان! از خدا بترسید و سخن حق َع ِ
و درست بگویید [کvvه در نتیجvvه] خداونvvد ،اعمالتvvان را شایسvvته میگردانvvد و
گناهانتان را میبخشاید و هر کس که از هللا و پیامبرش ،اطاعت کنvvد ،قطع vا ً
به کامیابی بزرگی میرسد).
اما بعد:
کتابچهی کوچکی vکvvه اکنvvون بvvرای مخاطبvvان تقvvدیم میکvvنیم vیکی از
مجموعهی میراث علمی به جا ماندهبرای دانشvvجویان و حvvق طلبvvان از
محدث معاصvvر ،امvvام اهvvل سvvنت و جمvvاعت ،شvvیخ محمvvد ناصvvر الvvدین
آلبانی است.
این کتابچvvvه ارزش بسvvvیار بvvvاالیی دارد ،شvvvاید یکی از مهمتvvvرین
نوشتههایی است که از شیخ بجای مانده؛ چرا که اصvvول صvvحیح عقیvvده
سلفیها را شرح داده است لذا باید هر فرد مسلمانی کvvه بvvه دین و سvvنت
پیامبرش عالقمند است این اصول را رعایت کند.
در اصل این کتابچه کنفرانس علمیبوده که شvvیخ در شvvرح اصvvول
دعوت سلفی سvvخنرانی vکvvرده اسvvت ،همvvان اصvvولی کvvه شvvیخ در طvvول
زندگی خود به آن پایبند بوده است.
حدود دو سال پیش توضیحات بسیار مهم و مفید بvvه گمvvان خvvودم بvvر
این مطالب نوشته بودم تا سودمندتر vواقع گردد و از آن جایی کvvه تقvvدیر
همه چیز نزد خداوند است در آن زمان شرایط چvvاپ این کتابچvvه فvvراهم
نشده تا در این زمان که با جلد زیبا و قشنگ به چاپ برسدv.
در واقع توضیحاتی vکه بنده نوشتهام شvvرح بvvرخی از مسvvایل مبهم یvvا
تفصیل امvvور مجملی اسvvت کvvه بvvه صvvورت مختصvvر غvvیر نvvاقص و یvvا
طوالنی که خسته کننده نباشد ،اسvvت .بvا اسvتخاره از خداونvvد متعvvال نvvام
الس vنِّیَه شvvرح اصvvول الvvدعوة السvvلفیه» نامیدم vاز
این رساله را «التعلیقات َ
خداوند متعال میخواهم در این تالش مvvا بvvرکت دهvvد و آن را خالصvvانه
برای خود بگرداند.
چاپ این کتابچه در زمانی صورت میگیرد vکه جوانان مؤمن بیشترv
از هvvر وقت دیگvvر بvvه آن نیازمنvvد هسvvتند و مvvدعیان باطvvل پرسvvت بvvه
راههای انحرافی vبه دور vاز صراط مستقیم دعوت میدهند ،همانهvvا کvvه
دعوتشان با عقیده و دین سلف صالح سازگاری ندارد.
آلبvvانی در این کتابچvvه اصvvول عقیvvده و دعvvوت سvvلفی را بvvرای تمvvام
کسانی که میخواهند از قرآن و سvvنت مطvvابق فهم سvvلف صvvالح پvvیروی
3 پیشگفتار
کنند ،شرح میدهد .از خداوند vسvvبحان میخvvواهیم vکvvه پخش و نشvvر این
کتابچvvه را بvvا شvvرح آن وسvvیلهای بvvرای قطvvع اختالفvvات و وحvvدت و
نصیحتی برای امت قرار vدهد و تالش بنده را برای آماده سvvازی ،چvvاپ
زیر نویسی و شرح آن خالصانه بvvرای خvvودش بپvvذیرد v،بvvه بنvvده پvvاداش
دهد و به وسیلهی این وزن اعمال نیکم را در قیامت بیشتر گردانvvد! کvvه
او بر هر چیز تواناست و سپاس خداوندی که پروردگار جهانیان است.
ابو عبدالرحمان
عمرو بن عبدالمنعم سیلم
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
ُور أَ ْنفُ ِس vنَا
إِ َّن ْال َح ْم َد هَّلِل ِ -نَحْ َم ُدهُ َونَ ْستَ ِعينُهُ َونَ ْستَ ْغفِ ُرهَُ ،ونَ ُعvvو ُذ بِاهَّلل ِ ِم ْن ُش vر ِ
ي لَvهُ، ُضvلِلْ فَاَل هَvvا ِد َ ضَّ vل لَvهَُ ،و َم ْن ي ْ ت أَ ْع َمالِنَا َم ْن يَ ْه ِد ِه هَّللا ُ ،فَاَل ُم َِو ِم ْن َسيِّئَا ِ
َ َ
ك لَهَُ ،وأ ْشهَ ُد أ َّن ُم َح َّمدًا َع ْب ُدهُ َو َرسُولُهُ. أَ ْشهَ ُد أَ ْن اَل إِلَهَ إِاَّل ُ َوحْ َدهُ اَل َش ِري َ
هَّللا
ق تُقَvvاتِِۦه َواَلvوا ٱهَّلل َ َحَّ v خداوند متعال میفرمایدٰ ﴿ v:يَٓأ َ ُّيهَا ٱلَّ ِذينَ َءا َمنُ ْ
وا ٱتَّقُْ v
تَ ُموتُ َّن إِاَّل َوأَنتُم ُّم ۡسلِ ُمونَ [ ﴾١٠٢آل عمvvران« v.]102 :اى کسانى کvvه ایمvvان
آوردهاید! آنچنان که حق تقوى و پرهیزکارى است از هللا بپرهیزید و از دنیا
نروید مگر این که مسلمان باشید».
س ٰ َو ِح vvvد َٖة ۡ و میفرمایvvvدٰ ﴿ v:يَٓأ َ ُّيهَvvvا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُ ْ
vvvوا َربَّ ُك ُم ٱلَّ ِذي خَ لَقَ ُكم ِّمن نَّف ٖ
vvيرا َونِ َس ٓvاءٗۚ َوٱتَّقُْ v
vوا ٱهَّلل َ ٱلَّ ِذي ث ِم ۡنهُ َمvvا ِر َج vvااٗل َكثِ ٗ ق ِم ۡنهَvvا ز َۡو َجهَvvا َوبَ َّ َو َخلََ vv
سٓا َءلُونَ بِِۦه َوٱأۡل َ ۡر َحاَۚ vم إِ َّن ٱهَّلل َ َكانَ َعلَ ۡي ُكمۡ َرقِيبٗ ا [ ﴾١النسvvاء« v.]1 :اى مvvردم تَ َ
از پروردگارتان بپرهیزید که همه شما را از یک انسان آفرید ،و همسر او را
(نیز) از او آفرید ،و از آن دو ،مردان و زنvvان بسvvیاری منتشvvر سvvاخت .و از
خvvدایى بپرهیزیvvد کvvه هنگvvامى کvvه چvvیزى از یکvvدیگر مى خواهیvvد نvvام او را
میبرید( ،و نیز) از خویشvاوندان خvvود (یعvvنى :قطvع ارتبvاط بvا آنهvvا) پرهvvیز
کنید ،قطعا هللا مراقب شما است».
vوا قَvۡ vواٗل َس ِ vد ٗيدا ٧٠ vوا ٱهَّلل َ َوقُولُْ v و میفرمایvvدٰ ﴿ v:يَٓأ َ ُّيهَvvا ٱلَّ ِذينَ َءا َمنُْ v
vوا ٱتَّقُْ v
ُصلِ ۡح لَ ُكمۡ أَ ۡع ٰ َملَ ُكمۡ َويَ ۡغفِ ۡر لَ ُكمۡ ُذنُوبَ ُكمَۡۗ vو َمن ي ُِط ِع ٱهَّلل َ َو َرسُولَهۥُ فَقَ ۡد فَvvازَ فَvۡ vو ًزا ي ۡ
ظي ًما [ ﴾٧١األحزاب« v.]71 v-70 :ای مؤمنان! از خدا بترسید و سخن حق َع ِ
و درست بگویید [کvvه در نتیجvvه] خداونvvد ،اعمالتvvان را شایسvvته میگردانvvد و
گناهانتان را میبخشاید و هر کس که از هللا و پیامبرش ،اطاعت کنvvد ،قطع vا ً
به کامیابی بزرگی میرسد».1
. 1شیخ /سخن خود را با حمد و ثنای بر هللا تعالی شروع میکنvد کvه در خطبهی
حاجه در روایت ابن مسعود از پیامبر ثابت اسvت .ابن مسvvعود میگویvvد :رسvول
هللا خطبه حاجه را به ما آموزش داد و این خطبه را ذکvvر میکنvvد .این حvvدیث را
ابوداود ،2118ترمذی 1105و نسvvائی در المجتvvبی 6189و در عمvvل الیvvوم و
اللیله 493و 492و ابن ماجه 1892با سvvند :از ابی اسvvحاق ،از ابی االحvvوص
عن ابن مسعود آوردهاند و سند آن صحیح است.
شیخ /رساله کوچکی دارد که در آن روایات خطبهی حاجه را گردآوری و نقد کرده
است .البته شروع با غیر این خطبه نیز که با حمد و ثناء باشد ،جایز اسvvت و بvvه
اما بعد:
1
باید دانست که صvادقترین سvخنان کتvاب خvدا و بهvترین روشهvا،
روش محمvد ج و بvvدترین امvور مسvvایل نvvو پیvدا اسvت و هvر نvو پیvدایی
بvvدعت و تمvvام بvvدعتها گمراهیانvvد و فرجvvام گمراهیهvvا آتش دوزخ
2
است.
3
و بعد:
صحت از پیامبر ثابت است که سخنرانیها و سخن خود را بvvا الحمvvد هلل و ثنvvای
بر هللا متعال شروع میکرد .جابر ابن عبدهللا روایت میکند که( :هرگvvاه رسvvول
خدا برای مردم سخنرانی ایراد میفرمود (ابتدا) خداوند متعال را سپاس و ثنایی
که شایستهی او تعالی است ،میگفت .)...احادیث در این باره بسیار زیاد است.
. 1از «فإن اصدق الحدیث کتاب هللا »....به روایت جvابر بن عبدهللا بvvه صvورت
مرفوع از پیvvامبر در توصvvیف خطبهی جمعهی پیvvامبر ثvvابت اسvvت .کvvه احمvvد (
،)319/3 v ،371مسvvلم ( ،)592/2نسvvائی ( ،)188/3ابن ماجvvه ش 45و بیهقی
213/3از طریق جعفvvر بن محمvvدهاشvvمی از پvvدرش از جvvابر روایت کردهانvvد.
البته باید توجه داشته باشیم که جملهی« :وکل ضاللة فی النار» از این سvvند شvvاذ
اسvvت و در کتvvاب «صvvفة خطبvvة النvvبی» و در کتvvاب «الزیvvادات ضvvعیفه فی
االحvvادیث الصvvحیحه» مفص vالً توضvvیح دادهام .امvvا این جملvvه از قvvول عمvvر بن
خطاب بvvا سvند حسvن در کتvاب «البvvدع والنهی عنهvا» ابن وضvاح ص 24ثvvابت
است.
. 2در سند آن جابر بن نوح است .ابن معین دربارهی او میگوید« :لیس بشی» و
در روایت دیگر میگوید« v:ال بس به ثقه» ابوداود میگوید« v:ما انکر حدیثvvه» و
نسائی میگوید« :لیس بالقوی».
. 3در این جvا «و بعvد» و قبvل از این «امvا بعvد» میگویvد v:هvر دو بvه پvیروی از
سنت است ،پیامبر تمvام سvخنرانیها ،نامههvا و درسهvای خvود را بvا الحمدهلل و
ثنای شایسته هللا متعال شروع میفرمود و سپس میگفت« :اما بعد» امام بخاری
در کتvvاب صvvحیح خvvود 292/1اینگونvvه بvvاب بسvvته اسvvت« :بvvاب :من قvvال فی
الخطبvvة بعvvد الثنvvاء امvvا بعvvد» در همین بvvاب احvvادیث متعvvددی را کvvه مؤییvvد
مشروعیت و سنت بودن گفتن «اما بعد» است آورده که از آنهvvا ثvvابت میشvvود
که پیامبر غالبا ً به گفتن «اما بعد» یا «و بعد» پایبند vبوده است.
و گفتهاند« v:اما بعد» فصل خطاب (جدا نمودن) بین حمvvد و ثنvvاء و سvvخن و مطvvالب
مvvورد نظvvر اسvvت کvvه داود÷ میگفتvvه اسvت .این مطلب را ابن جریvvر در تفسvvیر
1731/21از شvvvعبی بvvvا سvvvند «ضvvvعیف جvvvداً» و ابن ابی حvvvاتم در تفسvvvیر (
)3237/10با سند «ضعیف جداً» آوردهاند.
ابوموسی اشvvعری میگویvvد :اولین کسvvی کvvه گفت« :امvvا بعvvد» داود÷ بvvود و این
فصل خطاب (جدا کردن اصل مطلب از مقدمه است) .فصل خطاب یعvvنی :جvvدا
7 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
بهترین کالمی که با آن بحثمان را باید شvvروع کvvنیم سvvخن خداونvدv
ٱلسvvبِقُونَ ٱأۡل َ َّولُvvونَ ِمنَ متعvvال اسvvت .و خداونvvد متعvvال میفرمایvvدَ ﴿ v:و ٰ َّ
ضْ v َّضَ vي ٱهَّلل ُ ع َۡنهُمۡ َو َر ُ ار َوٱلَّ ِذينَ ٱتَّبَ ُعvvوهُم vبِإِ ۡح ٰ َسٖ vن ر ِ vرينَ َوٱأۡل َ َ ۡ
وا نصِ v ٰ ٱل ُم ٰهَ ِجِ v
ٰ
ت ت َۡج ِري ت َۡحتَهَا ٱأۡل َ ۡن ٰهَ ُر ٰخَ لِ ِدينَ فِيهَٓا أَبَ ٗد ۚا َذلِ َ
ك ۡٱلفَ ۡو ُز ۡٱل َع ِظي ُم ع َۡنهُ َوأَ َع َّد لَهُمۡ َجنَّ ٖ
[ ﴾١٠٠التوبvvة« v .]100 :و سvvبقت گیرنvvدگان اول از مهvvاجران و انصvvار و
کسانی که به نحو احسن از آنان پیروی کردهاند ،هللا از آنان راضی باد و آنان
از هللا راضی بودهاند ،و برایشان باغهایی آماده کردهاند که از پای (درختان
آن) نهرها روان است و همیشه در آن میمانند و این کامیابی بزرگ است».
این آیه مبنای اساسی بvvرای دعvوت اسvvالمی اسvت کvه بایvد هvر فvردv
مسلمان روش دعوت را از آن بشناسد.1
اصطالح دعوت سلفی:
برخی از علما و صاحب نظvvران در گذشvvته و حvvال بvvرای راه روش
کسانی که از اسالم ناب و خالصی vکه از پیامبر و مهاجران و انصار به
بهترین شکل پیروی کردهاند ،اصطالح سلفی (یا دعوت سلفی) را بکار
بردهانvvد ،گvvاهی میگوینvvد« :انصvvار السvvنة المحمدیvvة» در جvvای دیگvvر
میگویند« :اهل حدیث» همهی این اسمهایی هستند که بیانگر vیvvک چvvیز
کردن بین الحمدهلل و ثنای هللا از سخنان بعدی با «اما بعد» vاست.
حافvvظ ابن رجب در فتح البvvاری 484/5میگویvvد :جvvدا کvvردن اصvvل مطلب از
مقدمه با «اما بعد» به این معناست که تمام امvvور هvvر چنvvد بvvزرگ و مهم باشvvد،
تابع سپاس و ثنvvای خداونvvد متعvvال اسvvت .هvvدف از اضvvافت (نسvvبت دادن) همین
است که تمام امور مهم دنیوی و دینی باید پس از حمد و ثنای خداوند باشد ...بvvه
این ترتیب قبل و بعد از پایان هر سخنی باید الحمدهلل بگوییم.
. 1شیخ آلبانی /میگوید« :این آیه به مناسvvبت »...علت این اسvvت کvvه این آیvvه بvvه
پیروی از سلف تشویق میکند و بvvه مvvیزان ارزش پvvیروی از آنvvان اشvاره دارد؛
چرا که پvvیروی از آنvان پvvیروی از راه و روش پیvvامبر و الvتزام بvvه راه محکم و
استوار قرآن و سنت است .این مفهوم در آن قسمت از آیvvه اسvvت کvvه میفرمایvvد:
(و کسانی که به نحو احسن از آنان پیروی کردهاند .خداوند از آنان راضی باد و
آنان هم از خداوند متعال راضی بودهاند و برایشان باغهvvایی آمvvاده کvvرده اسvvت
که از پای درختان آن ،نهرها روان اسvvت کvvه همیشvvه در آن خواهنvvد مانvvد و این
کامیابی بزرگ است!)
در واقع اصول اساسی که دعوت سvلفیت بvر آن اسvتوار اسvت ،پایبنvدی بvه قvرآن و
سنت مطابق فهم سلف صالح است .رضی هللا عنهم اجمعین.
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 8
1
است .با این حال در زمان گذشته و عصرحاضر بسیاری vاز گروههای
مسلمان متوجه این واقعیت vنشدهاند یا نمیدانند که همه این اسمها به یک
معنا و حقیقت داللت دارد یا واقعا ً متوجه شvvدهاند امvvا حقیقت را رعvvایت
نکردهاند.
2
موضع سلفیها در برابر مذهب گرایی:
از قرنهای طوالنی vاست که تعصب خشvvک و تقلیvvد از مvvذاهبی کvvه
اهل سنت خود را به آنها منتسب میدانند ،بر دل مردم چیره شده است.
این تعصب و تقلید پس از سه قرن سراسر خvvیر ،همvvه مvvردم حvvتی اهvvل
سنت و جماعت 3را که جدای از گروههای دیگری هستند ،فرا گvvرفت و
1
-آلبانی /میگوید« :همهی اینها اسمهایی هسvتند کvه بیvانگر یvک چvیز اسvت»
منظور این است که وقتی اسم با صفت یکی باشvvد ،نvvام گvvذاری تvvأثیری نvvدارد و
اگر از آن چه سخن میگویند :با واقعیت موافق و سازگاز نباشد بvvاز هم تvvأثیری
ندارد؛ چرا که باید اسم و صفت با هم سازگار باشد .به این تvvرتیب وقvvتی فvvردی
خود را به سنت رسول هللا یا سلف یا اهل حدیث منتسب بداند اما عقایvvد و عملش
با اصول اهل سنت و جماعت سازگار نباشد ،اسمها و نسبتها تvvأثیری ندارنvد و
ادعاهvا دروغ هسvvتند .در این زمvان بسvvیاری از این ادعاهvا رواج دارد .و شvvیخ
آلبvvانی یکی از کسvvانی اسvvت کvvه قویvا ً متوجvvه این واقعیت بvvوده اسvvت لvvذا تvvذکر
میدهد که نام گذاری بدون هماهنگی بvvا صvvفت و اصvvل آن تvvأثیری نvvدارد .اهvvل
حدیث و اهل سvvنت بvvرای دعvvوت بvvه دین خvvدا اصvvولی دارنvvد کvvه بvvر اسvvاس آن
برنامههvvای دعvvوت بvvه اسvvالم را عملی میکننvvد .در این عصvvر همvvواره علمvvا،
دانشمندان و محققانی بودهاند که مردم را به رعایت این اصول دعوت دادهانvvد vو
امvvور مخvvالفی کvvه بvvه نvvام اهvvل سvvنت رواج دارد را بvvه مvvردم شvvرح میدهنvد vو
دعوتگرانی هستند vکه از مسvvایل خالف حvvق ،بvvر حvvذر میدارنvvد .در این زمینvvه
شیخ عبدالعزیز بن باز ،شیخ آلبانی و شیخ عثیمین نقش مؤثر و بارزی داشvvتهاند
و این اصول را میتوانید با طول و تفصیل در کتابم «األصول الvvتی بvvنی علیهvvا
اهل الحدیث منهجم فی الدعوة الی هللا» مطالعه کنید.
2
.مذهب یعنی :نظریه ،دیدگاه ،فهم و عقیدهی فرد .مذهب گرایی یعvvنی :تvvرجیح
دادن نظریه صاحب مذهب بر آیات و احادیث صحیح.
3
-پس از این شvvیخ اصvvطالح سvvلفی را تعریvvف میکنvvد بvvه توضvvیح اصvvولی
میپردازد که اساس و مبvvانی این دعvvوت اسvت لvvذا سvvخن را از اصvvل مهمیدر
دعوت سvvلفی شvvروع میکنvvد کvvه «دوری کvvردن از تعصvvب خشvvک بvvر یکی از
مذاهب است» .به این ترتیب سلفیت تنها به راه و روش اعتقvvادی خشvvک سvvلف،
متمرکز نیست بلکه گستردهتر از این است؛ چرا کvvه عمvvل و پایبنvvدی بvvه مسvvایل
عبادی و احکام فقهی را نیز مد نظر دارد ،چون در تمام اینها ،اصل پایبندی به
9 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
این حالت بر همه مسلط گردید .همان گروههایی کvvه در حvvدیث مشvvهورv
ت ْاليَهُو ُد َعلَى إِحْ vvدَى به آنها اشاره شده است آن جا که میفرماید« v:تَفَ َّرقَ ْ
ُ ص vا َرى َعلَى ْاثنَتَي ِْن َو َسْ vب ِعينَ فِرْ قَvةً َو َس vتَ ْفتَ ِر ُ
ق أ َّمتِي َو َس ْب ِعينَ فِرْ قَةً َوتَ ْفتَ ِر ُ
ق النَّ َ
احَ vvدةً » .قvvالوا :من هی یvvا ث َو َسْ vvب ِعينَ فِرْ قَvvةً ُكلُّهَvvا فِي النَّ ِ
ار إاَّل َو ِ َعلَى ثَاَل ٍ
رسول هللا :قالِ « :ه َي ْال َج َما َعةُ» و فی روایvvة مفسvvرة للروایvvة األولی :قَvvا َل:
صَ vحابِي»( 1:یهودیvان هفتvاد و یvک « ِه َي الvتی تَ ُكvونُ َعلَى َمvا أَنَvا َعلَيِْ vه َوأَ ْ
قرآن و سنت ،عمل سلف امت و فهمشان از نصوص است؛ فvvرقی نvvدارد کvvه در
عقاید ،عبادات یا اخالقیات باشد ،بدون تردید چنین باوری ایجاب میکند که تقلید
از مذهب خاصی باقی نماند و کسی به نظریات افvvراد و مvvذاهب چهارگانvvه اهvvل
سنت در صورت مخالفت با نصوص شرعی تعصب نداشته باشvد و عقایvد فاسِ vد
مخالف قرآن و سنت طبق فهم سلف از بین برود و در نتیجه دیگر مجالی بvvرای
ادعای عصمت ائمهای که چهار مذهب از آنها پیروی میکنند باقی نماند ،چvvرا
که این عقیده باطل است که فقط فرقههای بدعتی و هواپرست به آن معتقدند ،کvvه
هر فرد حتی اگر از ائمه باشد بخشی از احادیث و آثار از دستاش خواهد رفت
و کسانی دیگر به شناخت صحیح آنها دست مییابند و هر یک از مجتهدانی که
در اجتهادشان راه درست رفته باشند ،در برابر آن دو پاداش دریvvافت میکننvد vو
آن مجتهد دیگری که بvه خطvا رفتvه باشvد یvک پvاداش خواهvvد داشvت و این کvvه
مجتهد خطا کار یک پاداش دارد به این معنا نیست که در اشتباه هم پیروی از او
جواز داشته باشvد .بلکvه تنهvا بvه خvاطر این بvه او یvک پvاداش داده میشvود کvه
صالحیت اجتهاد را بvvه هvvدف دسvvت یvvابی بvvه حvvق داشvvته و در این راه تالشهvvا
نموده است
سخنان علما و صاحب نظران برای ترک تقلید و پیروی از دلیل بیشvvتر از آن اسvvت
که به شمارش درآید .امام مالک میگوید v:من بشری بیش نیستم در بین نظریvvاتم
اشتباه و درست وجود دارد ،نظریاتم را بررسی کنید v،هvر چvه بvا قvرآن و سvنت
موافق بvvود ،بپذیریvvد و هvvر چvvه بvvا قvvرآن و سvvنت موافvvق نبvvود؛ تvvرک کنیvvد .ابن
عبدالبر در «جامع بیان العلم و فضله »32/2
. 1این حدیث را ابوهریره ،معاویه بن ابی سvفیان ،عبدهللا بن عمروعvاص ،سvعد
بن ابی وقاص ،عوف بن مالک ،انس بن مالک ،عمرو بن عوف ،ابوامامvvه ،ابن
مسعود و گروهی از صحابه روایت کردهاند .این حvvدیث بvvا همvvان متن اولی کvvه
شیخ آلبانی ذکر کرده صحیح و ثابت اسvvت .و شvvیخ در الصvvحیحه ( )359/1این
حدیث را آورده است .علمایی مانند v:حاکم بvvا تأییvد vذهvvبی حسvvن دانسvvته انvvد .ابن
حجر و شاطبی در االعتصام این حدیث را صحیح دانستهاند و شیخ االسvvالم ابن
تیمیه میگوید :این حدیث صحیح و مشهور است .بvvه هvvر حvvال این حvvدیث -بvvر
خالف ادعvvای بvvرخی از طلبههvvای معاصvvر کvvه در آن قلم فرسvvایی کردهانvvد و
ایرادهای بی اعتباری بر متن حدیث گرفتهاند -صحیح است.
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 10
فرقه شدند و نصاری vهفتاد و دو فرقه شvvدند؛ بvvه زودی امت من هفتvvادو
سه فرقه خواهد شد که تمام آنها در دوزخاند بجز یک فرقه» گفتند :ای
رسول خدا آن کدام فرقه است؟ فرمود :جماعت .و در روایتی دیگر کvvه
این روایت را تفسیر میکند فرمود« v:آن گروه ،همان کسانی هسvvتند کvvه
بر راه و روش من و اصحابم باشند).
منتسب بودن به قرآن و سنت با عمل به این دو ،فرق دارد:
متن دوم که حدیث را تفسیر میکند v،عبدهللا بن عمرو بن عاص ،عvvوف بن مالvvک و
جماعتی از صحابه روایت کردهاند ،اما سند این سه روایت ضvvعیف اسvvت( .این
حدیث را تخریج کردهام و بvه بvاور خvودم بvه طvور کامvل مvورد بررسvی قvرار
دادهام .نگا« :اصول اهل حدیث» ص»291-317
در هیچ یک از روایvvات صvvحیح این حvvدیث افvvزودهی سvvوال صvvحابه از معنvvای
جماعت نیامده است ،و این بیانگر آن اسvvت کvvه آنvvان معنvvا و تفسvvیر جمvvاعت را
میدانسvvتند v.چvvون محvvال اسvvت کvvه پیvvامبر راه نجvvات از فرقههvvای گمvvراه را بvvا
پاسخی مبهم و گنگی بدهد که صحابه متوجه نشوند و نیز محال است که صحابه
چیزی را نفهمند vو از پیامبر نپرسند.
پس از بررسی و تحقیق دربارهی معنای این وصفی که در احادیث صحیح آمvvده
که به پیروی از جماعت تشویق کرده است و تحقیvvق در فهم صvvحابه و صvvاحب
نظران سلف از معنای جمvvاعت در مییvvابیم کvvه منظvvور از جمvvاعت در این جvvا
فقها ،علما و محدثین پیرو سنت هستند v.امام ترمذی ( )467/4میگوید :جمvvاعت
در نزد صاحب نظران ،فقها و اهل حدیث هستند» .میگوید :از جارود بن معvvاذ
شنیدم که میگوید v:از علی بن حسvvین شvvنیدم کvvه میگویvvد :از عبدهللا بن مبvvارک
سوال کردم؛ جماعت چه کسانی هستند؟ گفت :ابوبکر و عمvvر .گفتنvvد :ابvvوبکر و
عمvvvر وفvvات کردهانvvvد! گفت :فالنی و فالنی! گفتنvvvد v:آنهvvا هم مردهانvvvد .گفت:
ابوحمزهی سکری جماعت است! ابو عیسی (ترمذی) میگوید v:ابvvوحمزه محمvvد
بن میمون ،عالمینیکوکار بوده است .و باید توجه داشت کvvه عبدهللا بن مبvvارک
این را در زمان خودش گفته است.
مؤلف میگوید :این روایت ،را ابن عساکر در تvvاریخ دمشvvق بvvا سvvند صvحیح از
ابن مسعود نقل میکند که میگفت« :جماعت همان اسvvت کvvه موافvvق حvق باشvد،
هر چند تو تنها باشی!» (تخریج مشکاة ،آلبانی)61/1
این واقعیت را فهم ابوامامvvه از معنvvای جمvvاعت کvvه در روایت ذیvvل آمvvده بیشvvتر
مورد تاکید قرار میدهد:
شعبی از نعمان بن بشیر روایت میکند که رسول هللا روی منبر فرمvvودَ « :م ْن لَ ْم
اس ،لَ ْم يَ ْش ُ vك ِر هللاَ .التَّ َحُّ vد ُ
ث بِنِ ْع َمِ vة هللاِ يَ ْش ُك ِر ْالقَلِي َل ،لَ ْم يَ ْش ُك ِر ْال َكثِي َرَ ،و َم ْن لَ ْم يَ ْش ُ vك ِر النَّ َ
ُش ْ vكرٌَ ،وتَرْ ُكهَ vاُ vك ْف vرٌَ ،و ْال َج َما َع vةَُ vرحْ َم vةٌَ ،و ْالفُرْ قَ vة َع vذابٌ »( :هvvر کس از چvvیز کم
َ ُ
سپاسvvگزاری نکنvvد از چvvیز زیvvاد هم سپاسvvگزاری نمیکنvvد و هvر کس از مvvردم
11 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
به این ترتیب این حدیث از احادیث صحیحی است که آشvvکارا گvvروه
نجات یافته را از هفتاد و سه گروهی vکه پیامبر خvvبر داده کvvه بvvه زودیv
در امت اسvvالم پدیvvد میآیvvد ،معvvرفی میکنvvد .بvvدون تردیvvد خvvبر پیvvامبر
راست و درست است ،چرا کvه خداونvvد متعvvال میفرمایvدَ ﴿ v:و َمvvا يَن ِطُ v
ق
vوح ٰى [ ﴾٤النجم« v .]4-3 :و [پیvvامبر] از ع َِن ۡٱلهَ َ vو ٰ ٓ
ى ٣إِ ۡن هُ َ vو إِاَّل َو ۡح ٞي يَُ v
هوای نفس سخن نمیگوید ،آنچه میگوید چیزی جز وحی که بvvه او میرسvvد،
نیست».
به این ترتیب گروه نجات یافتvه آن کسvانی نیسvتند کvه ادعvا میکننvد.
-همان طور vکvvه گروههvvای مختلvvف در این زمvvان ادعvvا دارنvvد -و گvvروه
نجات یافته تنها نشانهاش این نیست که خود را به قرآن و سvvنت منتسvvب
بداند ،چون هیچ مسلمانی vنیست مگر این که خودش را منتسب به قvvرآن
و سvvنت میدانvvد؛ و هیچ یvvک از گروههvvا قvvدیم و جدیvvد -حvvتی اگvvر از
گروهها به دور از گروههvvای نجvvات یافتvvه باشvvد ،نمیتواننvد vخvvود را از
قvvرآن و سvvنت جvvدا و بvvری بداننvvد؛ چvvون اگvvر این کvvار را بکننvvد پvvرچم
خروج از اسالم را بلند کردهاند .به همین علت است که تمvvام گروههvvا و
فرقههای مسلمان که در حدیث مذکور vاشvvاره شvvده اسvvت ،همvvه بvvر یvvک
1
واقعیت مشترک هستند و آن ادعای پیروی vاز قرآن و سنت است.
تشکر نکنvد از خداونvد متعvال سvپاسگزاری نخواهvد کvرد! بvازگو کvردن نعمت
الهی شکر آن است و تvvرک آن ،کفvvران نعمت اسvvت و جمvvاعت رحمت و تفرقvvه
عذاب است).
ابوامامه میگویvvد :از سvvواد اعظم پvvیروی کنیvvد! مvvردی گفت :سvvواد اعظم کvvدام
است؟ ابوامامه گفت :آن آیهی سورهی نور که میفرماید﴿ :فَإِن ت ََولَّ ۡو ْا فَإِنَّ َما َعلَ ۡيِ vvه
َما حُ ِّم َل َو َعلَ ۡي ُكم َّما ُح ِّم ۡلتُمۡۖ ﴾( .اگر روی گرداندند vبر هر فرد همان است که انجvvام
دهد و بر شما همان خواهد بود که انجام دهید)( v.احمد 278/4:با سند حسن)
1
-توجه به این مسئله بسیار مهم است که بvدانیم تنهvا ادعvای پvیروی از قvرآن و
سنت بدون اعتقاد و عمل به آن ،ادعایی خالی از صحت است و نیز سلفی بvvودن
بدون عمل بvه اصvول اهvل سvvنت و جمvاعت ادعvvایی تvو خvالی اسvت و الزمهی
ادعای منتسب بودن به اسvvمی ،داشvvتن حقیقت آن چvvیز اسvvت .و همvvان طvvور کvvه
شیخ میگوید :عموم فرقههایی مانند :جهمیان ،خvوارج ،معتزلیvان ،روافض و...
که در حدیث فوق به آنهvvا اشvvاره شvvده اسvvت ،ادعvvا دارنvvد کvvه از قvvرآن و سvvنت
پیروی میکنند v.آری همهی اینها میگوینvvد پvvیرو قvvرآن و سvvنت هسvvتند .امvvا در
هنگام تحقیق و تطبیق مشخص میشود که با اصول اهvvل سvvنت و جمvvاعت (کvvه
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 12
حقیقت سلفیت:
به کسانی vکه در آغاز سvvخن اشvvاره کvvردیم ،اعم از سvvلفیها و دیگvvر
کسانی که بر روش آنها هستند و گاهی اوقات با اسمهای دیگر شvvناخته
میشوند vاما از تمام گروههای اسالمی دیگر فرق دارند .چرا کvvه اینهvvا
منتسب به چیزی دیگر هستند و آن چvvیز« :عصvvمت خvvروج از قvvرآن و
سنت با اسvvم پایبنvvدی vبvvه قvvرآن و سvvنت اسvvت کvvه همvvان روش اصvvحاب
اسالم ناب است) مخالف هستند .و با آن جماعتی که رسvvول هللا امت خvvود را بvvه
پیروی از آنها تشویق کرده که اهل فقه ،علم و حvvدیث و اصvvحاب رسvvول هللا و
پیروان واقعی آنها تا قیامت ،سواد اعظم و چارچوبه راه مؤمنان است و حقیقتvا ً
از نصوص قرآن و سنت صحیح پیروی میکنند ،مخالفاند .امام احمد میگوید:
(ایمان به خیر و شر از الزمههای اصل دین است که هvvر کس یکی از آنهvvا را
ترک کند v،از دین خارج خواهد شد) .و سپس امور مهم اعتقادی را ذکvvر میکنvvد
و میگوید( v:جدال در مسایل تقدیر ،دیدن خداوند ،قرآن و ...از رس vمهای ناپسvvند
و ممنوعه است تا جایی که هر کس وارد این جدالها شvvود حvvتی اگvvر درسvvت و
مطابق سنت هم بگوید از اهل سنت نیست تا زمانی کvvه از جvvدال دسvvت بکشvvد و
تسلیم نصوص شود و به احادیث و روایات ایمان آورد( .نگا :رسالة عبدوس بن
مالک عطار ،مشهور به نام اصول السنة (ص 49و)42
امvvام احمvvد توضvvیح میدهvvد کvvه بvvدور از جvvدال و مبvvاحث کالمی و آراء شخصvvی،
امکان ندارد ،چرا که اگر فردی ادعا کند پیرو سنت است و به غیر سنت اسvvتناد
کند یا برای تایید نظریاتش به حرفهای افراد ،فلسفه و جدل استناد کند ،از اهvل
سنت نیست .حتی اگر حرفهایش درست باشد؛ چرا که به حق رسیده اما نvvه از
طریق سنت پیامبر! امام بربهاری به همین معنا سvخنی دارد و میگویvد( v:بvرای
هیچ کس روا نیست که بگوید v:فالنی اهل سنت اسvت تvvا زمvانی کvه ویژگیهvای
سنت در آن وجود داشته باشد پس نباید بگوییم فالنی اهل سvvنت اسvvت تvvا زمvvانی
کvvه تمvvام ویژگیهvvای اهvvل سvvنت در آن وجvvود اشvvته باشvvد( .نگvvا :شvvرح السvvنه،
بربهاری ص)57
عبدهللا بن مبارک میگوید v:تمام هفتاد و دو فرقهی گمراه به چهار گvvروه قدریvvه،
مرجئه ،شیعه و خوارج بvvر میگvvردد .بvvه این تvvرتیب هvvر کس ابvvوبکر ،عمvvر و
عثمان و علی را از دیگvvر اصvحاب پیvامبر برتvر بدانvvد و دیگvر اصvحاب را بvه
خوبی یاد کند vو برای همه دعای خیر نماید به تمvvام معنvvا از تشvvیع خvvارج و دور
گردیده و هر کس بگوید :ایمان اقرار و عمل است ،زیاد و کم میشود و به تمvvام
معنا از مرجئه خارج و دور گردیده و هر کس بگوید :نماز پشvvت سvvر هvvر فvvرد
نیکوکار و گناه کار جایز است و بر خلیفه هر کس که باشد جهاد واجب اسvvت و
علیه حاکم مسلمان شورش نکند و برای حاکم دعا خیر و اصالح نماید ،بvvه تمvvام
معنا از خوارج خارج و دور گردیده است و هvvر کس بگویvvد تمvvام تقvvدیرها ،اعم
13 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
پیvvامبر اعم از مهvvاجران ،انصvvار و دیگvvر کسvvانی vکvvه از آنvvان پvvیروی
کردهاند میباشد .بvvه همین صvvورت دیگvvر نسvلهای پvvیرو آنهvvا در سvvه
قرنی که پیامبر آنان را بهترین قرنها دانسته است ،در حدیثی صحیح و
اس قَvvرْ نِي ثُ َّم الَّ ِذينَ يَلُvvونَهُ ْم»حvvتی متvvواتر vپیvvامبر vمیفرمایvvد« :خَ يُْ vvر النَّ ِ
(بهترین مردم ،مردمان قرن من هستند [صحابه] ،سپس کسانی کvvه بعvvد
1
از آنها میآیند [تابعین]).
به این ترتیب پیروی vاز نسل نیک و پاک صحابه ،سvvپس کسvvانی vکvvه
بعد از آنها آمدهاند که چنین دعا میکنندَ « :ربَّنَا ا ْغفِرْ لَنَا وَإِل ِ ْخ َوانِنَvvا الَّ ِذينَ
ان» (پروردگارا! ما و برادران ما را که پیش از ما با ایمان َسبَقُونَا بِاإْل ِ ي َم ِ
از دنیا رفتهاند ،ببخش!).
از خیر و شر از جانب خداوند متعال است لذا هر کس را بخواهد هدایت میکنvvد
و هرکس را بخواهvvد گمvvراه میگردانvvد v،بvvه تمvvام معنvvا از فvvرقهی قدریvvه خvvارج
گردیده ،و هر کس تمام صفات مذکور را داشته باشد ،از اهلسنت است.
مؤلvvف میگویvvد :در این زمvvان حvvزب گراییهvvای منحvvرف کننvvده و تعصvvبات
حسادت بار و کینه توزانه پدید vآمده که این اصول سنت و سلفیت را سvvبک و کم
ارزش میدانند vو بسیاری از دعوتگران نسبت به الvvتزام بvvه عقایvvد سvvلف صvvالح
مطابق فهم آنان از نصوص تساهل بخرج میدهند v.تا جایی که اختالف در عقاید
و اصول را با افکار بیمار و استداللهای واهی و حرفهvvای ضvvد و نقیض روا
میدانند .این باورهای بی اساس آنvان را تvا جvایی رسvانده کvه همvه جvا عبvارت
نکبت بار« :در آنچه متفق هستیم با هم عمل میکنیم و در آنچvvه اختالف داریم
یکدیگر را معذور میشماریم» را زمزمه میکننvvد v.این عبvvارت ممکن اسvvت در
مسایل فروع فقهی قابل توجیvvه باشvvد .امvvا اختالف در عقایvvد و اصvvول هیچگونvvه
اتفاق و ارزشی ندارد ،چه توافقی با فvvرد قvvدری مvvذهب شvvومیکvvه معتقvvد اسvvت
خداوند هیچ چیز برای بندگانش مقدر نکرده و چه توافقی با رافضvvی خبیvvثی کvvه
امهات المؤمنین را دشنام میدهند و نسبت بvه اصvحاب رسvول هللا زبvان درازی
میکنند و چه توافقی با فرد مرجئی که معتقد است ایمان باور قلبی و اقرار است
و چه توافقی با فرد خارجی شریری که همهی مردمرا میداند و چvvه تvvوافقی بvvا
فvvvرد جهمیکvvvه عvvvدم و هیچ را خداونvvvد میدانvvvد v،وجvvvود دارد و چvvvه معvvvذور
دانستی!!؟؟؟
1
-احمد 442و ،378/1ابن ابی عاصم ( ،)1466بخاری ( )117/4و ترمذی بvvا
ش( )3859از طریvvق اعمش ،از ابvvراهیم نخعی از عبیvvدة از عبدهللا بن مسvvعود
این حvvدیث را روایت کردهانvvد و مسvvلم ( )1963از طریvvق ابن عvون از ابvراهیم
روایت کرده است.
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 14
اهل حق اینها هستند و هر کس میخواهد vاز گروه نجات یافته باشvvد
ناگزیر باید به آنچه صحابه و تابعین که سلف صالح ما هستند و به آنها
2
اقتدا میکنیم ،عامل و پایبند باشد.
وجوب اقتدا به سلف:
- 2در این سخن شیخ آلبانی که میگوید« :اهل حق اینهvvا هسvvتند و هvvر کس کvvه
میخواهد از گروه نجات یافتvه باشvد بایvد بvه آنچvه صvحابه و تvابعین کvه سvلف
صالح ما هستند و به آنها اقتدا میکنیم ،عامل و پایبند vباشvvد» مسvvایلی بvvه شvvرح
ذیل وجود دارد:
اول :با پیروی از سلف (صحابه ،تابعین و تبع تابعین) پایداری در دنیvvا و نجvvات در
آخرت بدست میآید ،چرا که فضیلت و برتری آن سه قvvرن بvvر دیگvvر قvvرون در
حدیث ثابت است.
دوم :منتسب بود به سلف با پیروی صحیح از مذهب و راه سلف و عvvدم خvvروج
از فهم آنvvان بvvه فهم دیگvvرانی کvvه نvvه صvvحابه بودنvvد v،نvvه دین را بvvه درسvvتی
فراگرفتهاند باید حقیقی باشد نه ظاهری که فقط اسم سvvلفیت را بvvرای خvvود یvvدک
بکشvvند و بvvه صvvفات آن پاینبvvدی vنداشvvته باشvvند ،این واقعیت حvvال بسvvیاری از
دعوتگران کنونی است ،بجز کسانی کvvه پروردگvvار مvvورد تvvرحم و لطvvف قvvرار
داده است!
سوم :از پیامدهای التزام به روش سلف صالح و فهم آنان از نصvvوص و نحvوهی
عمل به آنها عدم انحراف از اقوال توجیح و اجتهاد آنان بvvه اجتهvvاد جدیvvدی کvvه
سابقه نداشته باشد است .امام احمد به شاگرد خود ابوالحسن میمونی میگوید :در
مسألهی که امامینداری (که پیش از تvvو دربvارهی آن بحث کvرده باشvvد) حvرف
نزن! (مناقب احمد ،ابن جوزی (ص)178
و امvام احمvد میگویvد :هیچ مسvئلهای نیسvت مگvvر این کvه از اصvحاب پیvامبر
درباره آن نظریهای وجود دارد( .مسائل احمد و ابوداود ص )277
چهارم :از مقتضیات التزام به روش سلف است ،هر نظریه که موافق دلیل باشvد
بپذیریم و از طرفی فردی که در اجتهاد خود دچار اشتباه شده را با ذکر خیر در
آنچه با نصوص مخالفت کرده است را معذور بدانیم v،چvvون بvvه مجتهvvدی کvvه در
اجتهادش اشتباه کند یک پاداش داده میشود و به مجتهدی کvvه اجتهvvادش درسvvت
باشد دو پاداش میدهند البته هر کس از آنان با نصی مخالف کرده باشvvد قصvvدی
نبوده بلکه معذور بوده است و باید توجه داشته باشیم که هvvر کس در پی مسvvایل
آسان از نظریات و اشتباهات علما باشد ،شر تمام وجود او را فرا گرفته و نابود
شده است .عمر بن خطاب میگوید« :سvvه چvvیز دین را نvvابود میگردانvvد ،اشvvتباه
عالم ،جدال و جر و بحث منافق با اسvتنباط از آیvات قvرآن و پیشvوایان (حاکمvان
15 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
مسئلهی وجوب اقتدا به آن گروه (صحابه و تا بعین) از سلف بدعتی
جدید نیست بلکه دستور vالزامی است کvه خداونvد vمتعvال بvه آن اشvvاره و
ُول ِم ۢن
ق ٱل َّرس َ حتی تصریح کرده است .آن جا که میفرمایدَ ﴿ :و َمن يُ َشاقِ ِ
vولَّ ٰى َونُ ۡ
صvلِِۦه يل ۡٱل ُمvۡ vؤ ِمنِينَ نَُ v
vولِِّۦه َمvvا تََ v بَ ۡع ِد َما تَبَيَّنَ لَهُ ۡٱلهُد َٰى َويَتَّبِ ۡع غ َۡيَ vر َسvبِ ِ
صيرًا [ ﴾١١٥النساء« v.]115 :و هر کس پس از آن که راه َجهَنَّ ۖ َم َو َسٓا َء ۡت َم ِ
هدایت برایش روشن شده باشد با این پیامبر مخالفت کنvvد و از راهی جvvز راه
(عالمان) گمراه»( .ابن عبدالبر در جامع بیvان العلم و فضvله ( )1101/2بvا سvند
صحیح)
امام اوزاعی میگوید :هر کس در مسئلهی متعه (نکاح موقت) به نظریvvه اهvvالی
مکه عمل کند و در مسئلهی شرابی که از خرما گرفتvvه میشvvود بvvه نظریvvه اهvvل
شام عمل نماید ،تمام وجودش را شر فراگرفتvvه اسvvت .سvvیر اعالم النبالء ،حافvvظ
ذهبی .81/8
پنجم :از مقتضیات التزام به روش سلف است که باید عقب ماندگی کینvvه توزانvvه
را رها کند v،که اساس آن مقدم دانستن عقل بر نقل و رد نصvvوص قvvرآن و سvvنت
با تأویالت فاسد و ایرادهای بی جاست.
امام اوزاعی میگوید :به روش و نظریات سلف پایبندی کن هر چند مردم تو را
رد کنند« .آج ّری در الشریعه ص 85و خطیب در شرف اصحاب حدیث».
ششم :باید بین نظریات و آراء صحابه ،تابعین و تبع تابعین از نگاه حجیت فvvرق
قایل باشیم .این که آیا قول یا فعل صحابی سنت است؟ نیvvاز بvvه شvvرح و توضvvیح
دارد:
امام احمد آثار صحابه را حجت و در استناد به منزلهی سنت میدانvvد v،در حvvالی
که اقوال ،قضاوتها و اجتهاد تابعین چvvنین نیسvvت .ابvvوداود در مسvvائل ص276
میگوید :شنیدم بارها امام احمد در پاسخ به سؤالی که میپرسیدند vآیا عمل کvvرد
ابvوبکر ،عمvvر و عثمvان و علی حکم سvنت را دارد؟ میگفت :آری ،و یvvک بvار
گفت :بدلیل آن حدیثی که پیامبر میفرماید( v:بر شما الزم است که از سنت من و
سنت خلفای راشدین پیروی کنید!) vسنت خلفاء نیز حکم سنت را دارد.
سوال کردند :عمل کرد عمر بن عبدالعزیز چی؟ گفت :خیر .گفتند :مگvvر امvvام و
از خلفا نیست؟
گفت :چرا ،گفتند :میتوانیم بگوییم اقوال و دیدگاههای أُبی ،معvvاذ و ابن مسvvعود
سنت است؟
گفت :دلیلی نمییابم کvه بگvویم سvنت اسvت .امvا دوسvت نvدارم بvا کسvی از آنvان
مخالفت کنم.
مشهور است که امام احمد که آثار صvvحابه را هماننvvد سvvنت میدانسvvت و گvvاهی
آثار صحابه را با روایات مرفوع هماهنگ میگردانید تا عمل به هیچ کدام باطل
نشود.
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 16
مؤمنان پیروی نماید او را به همvvان راهی کvvه انتخvvاب نمvvوده رهvvا میکvvنیم و
سپس به دوزخ میاندازیم و بد جایگاهی است».
خداونvد vمتعvvال در این آیvvه بvvه شvvدت از مخvvالفت بvvا پیvvامبر بvvر حvvذر
vؤ ِمنِينَ ﴾ «و از راهی يل ۡٱل ُمۡ v
میدارد و سپس میفرمایدَ ﴿ :ويَتَّبِvۡ vع غ َۡيَ vر َسvبِ ِ
جز راه مؤمنان پیروی کند» .تردیدی نیست آن مؤمنانی که خداوند متعvvال
بر حذر داشته است گروهی از مسلمانان هستند بvvا راه مومنvvان مخvvالفت
امام شافعی در کل با امام احمد هم نظر است اما معتقد است که در صورت عدم
دلیvل از قvرآن و سvنت آثvار صvحابه حجت اسvت .بیهقی در «المvدخل الیالسvنن
الکبری» ص 35با سند صحیح از شافعی روایت میکنvد کvه :در هvر مسvئلهای
که از قرآن و سنت دلیل وجود داشvvته باشvvد ،بvvر هvvر کس کvvه دلیvvل برسvvد دیگvvر
عذری جز پیروی ندارد وقتی در قرآن و سنت نباشد به اقوال صحابه یا یکی از
آنان رجوع میکنیم.
امام ابوحنیفه نیز در انتخاب یکی از نظریvvات صvvحابه بvvا امvvام شvvافعی هم نظvvر
اسvvت ،ابن معین در تvvاریخ خvvود بvvه روایت دوری ش 4219بvvا سvvند صvvحیح از
یحیی بن ضریس روایت میکند که :نزد سفیان بودم که آمد و گفت :چرا جلوی
ابوحنیفه را نمیگیری؟ گفت :او را چvه شvده؟ گفت :شvنیدم میگویvد هvر چvه در
قرآن است میپذیرم اگر مسئله را در قرآن نیافتم به سvvنت پیvvامبر عمvvل میکنم،
اگر در قرآن و سنت نیافتم به نظریه اصvvحاب عمvvل میکنم ،و قvvول هvvر کس را
بخواهم میگیرم و بخواهم رد میکنم امvvا از اقvvوال آنهvvا خvvارج نمیشvvوم! امvvام
مالک با استناد به سخن خداوند متعال است کvه میفرمایvدَ ﴿ :و ٰ َّ
ٱلسvبِقُونَ ٱأۡل َ َّولُvvونَ
وا ع َۡن vهُضْ v َّضَ vي ٱهَّلل ُ ع َۡنهُمۡ َو َر ُ
ار َوٱلَّ ِذينَ ٱتَّبَ ُعvvوهُم بِإ ِ ۡح ٰ َسٖ vن ر ِ نصِ v ِمنَ ۡٱل ُم ٰهَ ِج ِرينَ َوٱأۡل َ َ
ك ۡٱلفَ ۡvو ُز ۡٱل َع ِظي ُم ( .﴾١٠٠و ت ت َۡج ِري ت َۡحتَهَا ٱأۡل َ ۡن ٰهَ ُر ٰخَ لِ ِدينَ فِيهَٓا أَبَ ٗد ۚا ٰ َذلَِ v ٰ
َوأَ َع َّد لَهُمۡ َجنَّ ٖ
سبقت گیرندگان اول از مهاجران و انصار و کسانی که بvvه نحvvو احسvvن از آنvvان
پیروی کردهاند ،هللا از آنان راضی باد و آنان از هللا راضی بودهاند ،و برایشان
باغهایی آماده کردهاند که از پای (درختvvان آن) نهرهvvا روان اسvت و همیشvvه در
آن میماننvvد و این کامیvvابی بvvزرگ اسvت)[ .توبvvه ]100 :پvvیروی از صvvحابه را
مشروع میداند .اما ظاهریها در این مسئله با ائمهی مvvذکور مخvvالفت کردهانvvد
و معتقدند نظریات صحابه حجت نیست .ابن حزم در جاهای متعvvددی از کتvvابش
بvvه این واقعیت تصvvریح کvvرده اسvvت ،بvvویژه در «المحلی» و در «االحکvvام فی
اصvvول األحکvvام» امvvا قvvول راجح در مvvورد حجیت قvvول صvvحابه صvvورتهای
مختلفی دارد:
1ـ نظریه یکی از صحابه بین اصvحاب منتشvvر شvود و کسvی آن را رد نکنvد .چvvنین
نظریهای از قیبل اجماع سکوتی و بر دیگر آراء مقvدم اسvت مشvروط بvه آن کvه
آیvvه یvvا حvvدیثی بوسvvیله آن رد نشvvود ،اینگونvvه رأی و نظvvریهای از صvvحابه نvvزد
17 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
میکنند و تردیدی نیست که مومنان همان کسانی هستند کvvه در آیvvه قبvvل
ار َوٱلَّ ِذينَ ٱتَّبَعُvوهُم vرينَ َوٱأۡل َ َ ۡ
نصvِ v ذکvر شvدهاند کvه میفرمایvدِ ﴿ v:منَ ٱل ُم ٰهَ ِج ِ
س ٖن﴾ «از مهاجران و انصار و کسانی که به نحو احسvvن از آنvvان پvvیروی بِإِ ۡح ٰ َ
کردهاند» .قطعا vخداوند از آنان راضی است و آنان هم از پروردگارشان
خشنوداندv.
- 1این که شیخ میگوید« :از قvvرآن و سvvنت و مطvابق راه و روش سvلف صvالح
پیروی کنید» بیانگر این واقعیت است که این یک اص ِل بسیار مهم در فهم قvvرآن
و سنت ،آن هم فهم صحابه نه کسان دیگر ،چرا که صحابه همان طور کvvه عمvvر
بن عبدالعزیز میگوید( :صحابه از ما در فهم دین سبقت گرفتهانvvد ،چvvرا کvvه بvvر
علم واقعی دست یافتهاند v،و با چشمانی یبنا کفایت شدهاند لذا آنان برای فهم امور
از ما قویتر بودند و هر خیری اگر در امور بوده شایستهتر بودند v،اگر هvvدایتی
بوده آنان بر ما پیشی گرفتهاند اگر بگویی چvvیز جدیvvدی پس از آنvvان پدیvvد آمvvده،
جز انحراف راهشان چیزی پدید نیامده که فرد از آنان روی گذردانیvvده اسvvت این
در حالی است آنان در امور دینی به اندازهای که کفایت کنvد vسvvخن گفتهانvvد و آن
چیزی که نیازها را بر آورده نماید بیان نمودهاند از هر کس کمتر از آنچvvه آنvvان
گفتهاند بگوید کوتvvاهی کvvرده اسvت و هvvر کس از محvvدودهی آنvvان پvvا فراتvvر نهvvد
منحرف شده اسvvت .آری ،کسvvانی بودنvد vکvvه چvvارچوب امvvور دینیشvvان از آنvvان
محدوده نمودند به خودشان ستم روا داشتند vو کسانی دیگvvر فکvvر کردن vد vاز آنvvان
بیشتر میفهمند v،ناتوان ماندنvvد ،را و روش اصvvحاب راه میvvانهی بین این دو راه
مستقیم و هدایت است( .ابن وضاح در البدع والنهی عنها ج 77با سند حسن)
برخی از فقهای متأخرین بر خالف این اصvvل فهم خودشvvان را از نصvvوص بvvر فهم
صحابه ترجیح دادهاند ،همان طور که از فقهای شvvافعی دربvvارهی حvvدیث( :شvvما
را از زیارت قبور منع کرده بودم ،اما حاال میتوانید به زیvvارت قبvvور برویvvد).
گفتهاند نووی در شرح مسلم میگوید v:این حvvدیثی از احvvادیثی اسvvت کvvه ناسvvخ و
منسvvوخ در آن جمvvع شvvده اسvvت و منسvvوخ شvvدن نهی مvvردان از زیvvارت در آن
صریح است لذا به اجماع گفتهاند زیارت قبور برای مردان سvvنت اسvvت ،امvvا در
مورد زیارت قبور برای زنvان بین اصvحاب مvا [شvافعی هvا] اختالف اسvت کvه
پیشتر یادآور شدیم و نوشتیم که یکی از موارد منع زنان این است کvvه آنهvvا در
موارد خطاب به مردان داخل نیستند و قول صحیح نزد اصولیها همین است.
مؤلف میگوید :این نظریه با فهم ام المؤمvvنین عایشvvه از حvvدیث مخvvالف اسvvت و
روشن است که فهم عایشvه ،همسvر پیvامبر ،راوی احvادیث و از فقهvای صvحابه
است بر نظریه دیگران مقدم است.
عبدهللا بن ابی ملیکه روایت میکنvvد کvvه روزی او المؤمvvنین عایشvvه از قبرسvvتان
میآمvvvد بvvvه او گفتم :ای ام المؤمvvvنین از کجvvvا میآیی؟ گفت :از زیvvvارت قvvvبر
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 22
وضعیت کنونی ما مسلمانان:
اکنون ما در وضعیتی زندگی میکنیم vکه با گروههای متعددی رو بvvه
رو هستیم و همه خود را مسvvلمان میداننvvد و معتقدنvvد کvvه اسvvالم ،همvvان
قرآن و سنت است ،لیکن جمهور این گروهها به راه مؤمنان که سvvومین
مسئلهی بحث ماست ،اعتماد ندارند و قانع نیستند .این راه؛ راه و روش
صحابه کرام و کسانی که از تابعین و تبع تابعین است که به نحو احسvvن
عبvvدالرحمان بن ابvvوبکر .گفتم :مگvvر رسvvول هللا از زیvvارت قبvvور منvvع نفرمvvوده
است؟ گفت :چرا اما سvvپس دسvvتور داد کvvه زیvvارت کvvنیم( .حvvاکم در المسvvتدرک
7376و ابن عبدالبر در التمهیvد 233/3 vاز طریvق یزیvد بن حمیvد ابن التیvاح از
عبدهللا ابن ابی ملیکvvvه روایت کvvvرده اسvvvت .ذهvvvبی در «تلخیص المسvvvتدرک»
میگوید :صحیح است و همان طور که میگوید صحیح میباشد).
آری ،این فهم ام المؤمvvنین از حvvدیث منvvع از زیvvارت قبvvور و رخصvvت جvvواز
زیارت قبور است و نسخ منع زیارت قبور برای زنان و مردان عام اسvvت و این
فهم مخالف فهم فقهای متأخرین است.
حال ما چگونه میتوانیم فهمیمخالف با فهم صحابه از نصوص داشته باشیم در
حالی که به ما دستور داده شده که از آنان پیروی کنیم آن جا کvvه میفرمایvvد( :از
سنت من و سنت خلفای راشدین پیروی کنید).
امام احمد به این حدیث استناد کرده است چرا که اقوال صحابه از دیvvدگاه ایشvvان
سنت است( .مسائل احمد به روایت ابوداود )1792
نظریه زهری و تعدادی از صاحب نظران همین است .نگا :ابن سعد در طبقvvات
( )135/2/2و ابvvvونعیم در الحلیه 360/3و خطیب بغvvvدادی در تقییvvvد vالعلم ص
106-107با سند صحیح از صالح بن کیسانی روایت میکند که گفت :در حالی
که در پی علم بودم با زهری مالقات کردم و گفتیم :سنتها را مینویسیم هر چه
از پیامبر بود نوشتیم .سپس گفت :هر روایتی که از قول اصحاب اسvvت بنویسvvیم
که سنت است گفتم :سنت نیست ،نمینویسم گوید v:او مینوشvvت و من نمینوشvvتم
در نتیجه او موفق شد و من محروم شدم.
ت النُّجُو ُم أَتَى ال َّس َما َء َما تُو َع ُد َوأَنَvاو پیامبر میفرماید« v:النُّجُو ُم أَ َمنَةٌ لِل َّس َما ِء فَإِ َذا َذهَبَ ْ
ْت أَتَى أَصْ َحابِي َما يُو َع ُدونَ َوأَصْ َحابِي أَ َمنَ vةٌ أِل ُ َّمتِي فَ vإِ َذا َذه َ
َب أَ َمنَةٌ أِل َصْ َحابِي فَإِ َذا َذهَب ُ
أَصْ َحابِي أَتَى أُ َّمتِي َمvvا يُو َعُ vدونَ »( :ستارگان امvvانت داران آسvvمان هسvvتند ،هرگvvاه
ستارگان آسمان بروند بر آسمان چیزی کvvه وعvvده داده شvvدهاند خواهvvد آمvvد و من
امانت دار اصحابم هستم و هرگاه بروم همان چیزی کvvه وعvvده داده شvvده خواهvvد
آمد ،و اصحاب من امانت داران امتم هستند ،وقتی اصvvحابم برونvvد بvvر سvvر امتم
چvvیزی کvvه وعvvده داده شvvدهاند خواهvvد آمvvد)( .مسvvلم :ش 4596ص 196ج 4بvvه
روایت سعید بن ابوبرده از پدرش).
23 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
از آنان پیروی vکردهاند ،همان طور که در حدیث( :بهvvترین مردمvvان در
قرن من هستند )...پیشتر ذکر کردیمv.
[علت گروه گروه شدن در دین داری]:
عدم رجوع به مفاهیم ،افکار و آراء سلف صالح ،سبب اصvلی گvvروه
گروه شدن مسلمانان و مذاهب پراکنvvده و راههvای متفvرق بvه نvvام اسvvالم
1
است.
اتباع (پیروی):
هر کس میخواهد vحقیقتا ً بvvه قvvرآن و سvvنت بvvاز گvvردد بایvvد بvvه راه و
روش اصحاب پیامبر ،تابعین و پیروانشان در قرنهای بعvvدی مراجعvvه
2
کند.
1
-این سببی که شیخ ذکر میکند ،حقیقت و کانون اصلی مرض فرقه فرقه شدن
مسلمانان در این زمان است ،چرا که تنها ادعای پیروی از قvvرآن و سvvنت کvvافی
نیست مگر زمانی که به مقتضای آن عمل کنند و عمل به مقتضای قرآن و سنت
بدون فهم سلف امکان ندارد ،این همان چvیزی اسvت کvه از آن بvه صvحت عمvل
تعبvvیر میشvvود کvvه یکی از دو رکن قبvvولی عمvvل اسvvت ،چvvون صvvحت عمvvل بvvه
پیروی صحیح از قvرآن و سvنت بسvتگی دارد و پvvیروی از قvرآن و سvنت بvvدون
موافقت با فهم سلف از نصوص و التزام به روش آنان امکان ندارد.
-این که شیخ میگوید( :هر کس میخواهد حقیقتvا ً بvه قvرآن و سvنت بvازگردد) 2
تعریف واقعی اتباع همین اسvت ،امvام احمvد در مسvائل ابvوداود 1789اتبvاع را
اینگونvvه تعریvvف میکنvvد( :اتبvvاع این اسvvت کvvه فvvرد از آنچvvه پیvvامبر آورده و
اصحاب بر آن بودهانvد ،پvیروی کنvد و در پvیروی از افvراد بعvد از آنvان اختیvار
دارد) .در واقع تعریفی که شیخ آلبانی از اتبvvاع کvرده بvا تعvریفی کvvه امvام احمvvد
کرده فرقی ندارد v،چون پیروی از تابعین مشروط به موافقت با نصvvوص اسvvت.
و منظور شیخ از اتباع در اینجا عدم خروج از اقvvوال آنvvان بvvه نظریvvات من در
آوردی جدیدی است کvvه قبالً مطvvرح نشvvده و کسvvی از سvvلف آن را نگفتvvه باشvvد،
دقیق vا ً امvvام احمvvد نvvیز همین را میگویvvد و بvvه آن تشvvویق میکنvvد و آن چvvه بvvه
شاگردش میمونی تذکر میدهد که فریب اقvvوال جدیvvدی را نخvvورد کvvه از اقvvوال
صاحب نظران خارج است ،بیشتر نیز نقل کردیم که خطاب به این شاگرد خود
میگوید( :ای ابوالحسن هرگز در مسئلهای که امامینداری حvرف نvزن!) البتvه
نباید کسی تصور کند که معنای این سvvخن دعvvوت بvvه مvvذهب گvvرایی اسvvت ،این
چگونه ممکن است در حالی که امام احمد یکی از سvvختگیرترین افvvرادی اسvvت
کvvه از رأی و اهvvل رأی منvvع میکنvvد و بvvه اتبvvاع و پvvیروی از سvvنتها دسvvتور
میدهvvد ،در واقvvع امvvام احمvvد هشvvدار میدهvvد کvvه از اقvvوال من درآوردی جدیvvد
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 24
[فهم غلط از اموری که ذکر کردیم]:
بسvvیاری vاوقvvات میشvvنوید vکvvه در مناسvvبتهای مختلvvف بvvرخی از
کسانی که نام عالم را یدک میکشند ،حرفهایی vمیزنند ،امvvا بvvر علمی
کvvه مvvا ذکvvر کvvردیم یعvvنی :علم قvvرآن و سvvنت و آن چvvه صvvحابه بvvر آن
بودهاند ،نیستند vو به این معنا عvvالم نمیباشvvند v،بلکvه آن چvvه خودشvvان از
قرآن و سنت میفهمند v،بدون آن کvvه بvvه مرجvvع حفvvاظتی کvvه آنvvان را از
1
افتادن به دام گروههای گمراه حفظ نماید ،علم میدانند.
بیرون از اجتهاد علمای سلف صالح دوری کنند و به صحت ثابت است که امvvام
احمد از تقلید مذهبی و عمل به آراء افvvراد و شخصvvیتهای بvvه ظvvاهر مطvvرح و
مقدم دانستن نظر آنان بر نصوص منع کرده است .در مسvائل ابvوداود ص-367
369آمده! شنیدم امام احمد میگوید :رأی هیچ کس مرا قانع نمیکند.
و میگوید v:شنیدم احمد در پاسخ مردی که میگوید :به هvvر چvvه سvvفیان بگویvvد عمvvل
میکvvنیم؟ گفت :از روایvvات پvvیروی کن! و میگویvvد :شvvنیدم احمvvد میگویvvد :من
درست ندارم از رأی من چیزی نوشته شvود .و میگویvد :شvنیدم احمvد میگویvد:
هیچ کس نیست مگر این که از نظریاتش پذیرفتvvه و رد میشvvود بجvvز پیvvامبر .و
میگویvvد :بvvه احمvvد گفتم :مگvvر اوزاعی از مالvvک بیشvvتر صvvالحیت پvvیروی را
نvvدارد؟ گفت :در دینت از هیچ کس از آنvvان تقلیvvد نکن! هvvر چvvه از پیvvامبر و
اصحاب است به آن عمل کن سپس در پیروی از تابعین فرد مخیر است.
- 1این که شیخ میگوید :منظورشان از علم همان چvvیزی اسvvت کvvه خودشvvان از
قvvرآن و سvvنت میفهمنvvد ...در واقvvع توصvvیف هواپرسvvتان و مبتvvدعان در فهم از
نصوص و استدالل به آنهاست که بر اساس کندوکاو در نصوص شvvرعی – بvvه
ویvvژه متشvvابهات بvvدور از فهم صvvحابه و عمvvل سvvلف از روی هvvوا و و آراء
شخصvvی هvvر چvvه بvvا تصvvورات باورهvvا و هواهایشvvان سvvازگار باشvvد ،مطvvرح
میکنند .این در حالی است که پیvvامبر خطvvر این روش بvvدعی را بvvه مvvا گوشvvزد
ي أَن َ vز َل کرده است .در حدیثی به روایت ام المؤمنین آمده که پیامبر آیه﴿ :ه َُو ٱلَّ ِذ ٓ
ب َوأُخَ ُر ُمت ٰ ََشvبِ ٰهَ ۖٞت فَأ َ َّما ٱلَّ ِذينَ فِي قُلُvوبِ ِهمۡ ت ه َُّن أُ ُّم ۡٱل ِك ٰتَ ِ َعلَ ۡيكَ ۡٱل ِك ٰتَ َ
ب ِم ۡنهُ َءا ٰيَ ٞت ُّم ۡح َك ٰ َم ٌ
زَي ٞغ فَيَتَّبِعُونَ َما تَ ٰ َشبَهَ ِم ۡنهُ ۡٱبتِغَٓا َء ۡٱلفِ ۡتنَ ِة َو ۡٱبتِغَٓا َء ت َۡأ ِويلِ ِۖۦه َو َما يَ ۡعلَ ُم تَvۡ vأ ِويلَ ٓۥهُ ِإاَّل ٱهَّلل ۗ ُ﴾( .او ۡ
ذاتی است که بر تو این کتاب را نازل کرد که قسمتی از آن آیات محکم است که
اصل و اساس این میباشد و قسمتی از آن متشابه است اما آنان که در قلوبشان
انحراف است به دنبال متشابهاتاند ،تvا فتنvه انگvیزی کننvد و تفسvیر [نادرسvتی]
برای آن میطلبند ،در حالی که تفسیر آن را جز هللا نمیداندv.)...
ك الَّ ِذينَ َسَّ vvvمى هَّللا ُفرمvvود« :يَvvvا عَائِ َشvvvةُ إِ َذا َرأَ ْيتُ ْم الَّ ِذينَ يَتَّبِعُvvvونَ َمvvvا ت ََشvvvابَهَ ِم ْنvvvهُ فَأُولَئَِ vvv
فَاحَْ vvذرُوهُ ْم»( :ای عائشvvه ،هرگvvاه دیدیvvد کسvvانی در قvvرآن جvvدال و جvvر وبحث
میکنند ،آنان همان کسانی هستند کvه مvورد نظvر خداونvد در این آیvه هسvتند v،از
25 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
به همین سبب است که در برخی از کتابها یا مقالههایی که چvvاپ و
منتشر میشود ،میبینید vیا میشvvنوید کvvه بسvvیاری vاز این مvvدعیان علم و
دانش یا کسانی که از علما بvvه شvvمار میرونvد vیvvا عمvvوم مvvردم ،تصvvور
میکنند که آنها عالماند؛ بvvا تvvک تvvک ادلهای کvvه ذکvvر کvvردیم ،مخvvالفت
میورزند .بطور مثال میگویند :مذهب و عقیدهی سلف سالمتر است اما
مذهب خلف علمیتvر و محکمتvر اسvت! 1این اعالنی آشvکار و رسvواییv
است که گوینده این سخن و امثال وی به نصوصی vکه از قvvرآن و سvvنت
آنان دوری کنید)( v.بخاری 11/3مسلم 2053ابوداود 4598ترمذی 993و ابن
ماجه.)47
در واقع خوارج از همهی گروهها بvvه هواپرسvvتی در فهم از نصvvوص شvvرعی و
عمل به آن سزاوارترند کvvه طبvvق عقیvvدهی باطvvل خvvود خvvون مسvvلمانان را مبvvاح
میداننvvد و از حاکمvvان مسvvلمان اطvvاعت نمیکنvvد ،اینvvان گرچvvه بvvه شvvدت پایبنvvد
عبادتها؛ نماز ،روزه و حتی نماز شب (تهجد) میباشند امvvا از گvvروهی گمvvراه
هسvvتند کvvه از دین همvvان طvvور خvvارج شvvدهاند کvvه تvvیر از چلهی کمvvان خvvارج
میشود ،علت اصلی خروجشان از دین در این است کvvه از راه مؤمنvvان پvvیروی
نکردنvvد و نصvvوص را بvvه روش غvvیر روش سvvلف تفسvvیر کردهانvvد .در حقیقت
هواپرستان و مبتدعان تسلیم نصوص قرآن و سنت نیستند ،چرا که مفvvاهیم آیvvات
را با توجیه و تأویل و عوض کردن معنای اصvvلی آنهvvا خvvراب میکننvvد v.گvvاهی
سنت را با روایvات شvاذ و گvاهی بvا عقvل و گvاهی بvه این بهانvه کvه خvبر واحvد
هستند v.و میگویند v:خبر واحvد ظvنی الثبvوت اسvت و گvاهی بvvا شvرح و توضvیح
باطل؛ رد میکنند v.اما دربvارهی اهvل سvنت و جمvاعت خداونvد متعvال میگویvد:
﴿ َوٱل ٰ َّر ِسُ vخونَ فِي ۡٱل ِع ۡل ِم يَقُولُvvونَ َءا َمنَّا بِ ِهۦ ُكّ ٞ vل ِّم ۡن ِعنِ vد َربِّنَvۗ vا﴾ (و راسvvخان در علم
میگویند :به همه آیات آن ایمان داریم ،همه از جانب پروردگار ماست).
1
-این مقایسvهی بین مvvذهب سvvلف و مvvذهب خلvvف ،مقایسvهای باطvvل و مخvvالف
اس قَرْ نِی»( :بهترین مvvردم ،مvvردم قvvرن من اسvvت) میباشvvد– . حدیث« :خَی ُر النَّ ِ
تخریج آن را پیشتر ذکر کردیم -چرا که این حدیث بیانگر برتری سه قvvرن اول
– قرنهای سلف -بر دیگران در امور خیر ،علم و پیروی است که بطvvور عvvام؛
امvvور اعتقvvادی و مذهبشvvان را در فهم نصvvوص و اسvvتدالل بvvه آنهvvا در بvvر
میگیرد .تردیدی نیست که خلف و متأخرین از آنها در همه چیز و جهت کمvvتر
و پایینترند حتی در حدیث به زشتی و هوا پرستی روش خلف اشاره شده است.
در ادامه پیامبر میفرمایvvد« :ثُ َّم الَّ ِذينَ يَلُvvونَهُ ْم ثُ َّم الَّ ِذينَ يَلُvvونَهُ ْم ثُ َّم يَ ِجي ُء أَ ْقَ vوا ٌم ت َْسvبِ ُ
ق
َشهَا َدةُ أَ َح ِد ِه ْم يَ ِمينَهُ َويَ ِمينُهُ َشهَا َدتَهُ»( :سپس بعد از آنان افرادی میآینvvد کvvه قبvvل از
گvواهی دادن [و حvرف زدن] قسvم میخورنvvد و گvvاهی بعvvد از حvرف زدن قسvم
میخورند؟!) حتی علم در سه قvvرن سراسvر خvvیر اول آشvvکارتر و فراگvvیرتر از
دیگر قرنهاست و در قرون خلف است که علم برداشvvته میشvvود ،نvvادانی ثvvابت
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 26
ذکر کردیم پشت کرده است ،در حvvالی کvه بایvvد بvvه هvvدایت و نvvوری کvvه
سلف بودهاند ،توجه میکرد!؟
این که اینان میگوینvvد« :علم سvvلف سvvالمتر vو علم خلvvف علمیتvvر و
محکمتر است» معنای آن این است که آنها از پیروی سvvلف کvvه پیvvامبر
بvvه آن دسvvتور vداده اسvvت ،سvvر بvvاز زدهانvvد و بvvه دسvvتور پیvvامبر vپشvvت
کردهاند.
[نمونههایی از مقایسهی منهج سلف با منهج خلف]:
اگر مثالهایی را بخواهید که تفاوت پیرو سلف صالح را با آنانی کvvه
از راه سvvلف اعvvراض میکننvvد و بvvه پvvیروی vاز خلvvف بvه گمvvان این کvvه
علمیتvvر و محکمتvvر اسvvت ،روی میآورنvvد؛ نشvvان دهیم ،میگvvوییم :بvvه
طور مثال :کسvvانی کvvه بvvه شvvناخت راه و باورهvvای سvvلف صvvالح توجvvه
میگردد ،شراب میخورند و آشکار زنا میکنند( .بخاری فتح البvvاری 145/1و
مسلم 2056/4از طریق ابوتیاح از انس بن مالک این حدیث را روایت کردهانvvد
زمان إالَّ والَّذي بعْده َش ٌر منه حتَّى تلقَvوا ربَّ ُك ْم»( :هیچ
ٌ و پیامبر میفرماید« v:ال يأْتي
زمانی نمیآید مگر این که زمvvان بعvvد آن بvvدتر خواهvvد بvvود تvvا پروردگارتvvان را
مالقvvات کنیvvد) v.بخvvاری 315/4و ترمvvذی از طریvvق زبvvیر بن عvvدی از انس بن
مالک روایت کرده است.
همان طور که شیخ االسالم ابن تیمیه میگوید :شکی نیست که این سخن شاخهای از
انحراف رافضیان است ،هر چند در این جمله تکفیر آشکار سvلف -آن طvور کvه
روافض و خوارج معتقدند v-نیست و حتی متهم کردنشان به فسق هم نیسvvت -آن
طور که معتزلیان ،زیvvدیها و ...معتقدنvvد v-امvvا متهم کردنشvvان بvvه جهvvل ،ایvvراد
گvvرفتن از آنvvان و گمvvراه دانستنشvvان هسvvت و آنvvان را بvvه ارتکvvاب گناهvvان و
معاصی متهم کردهاند و اگر فاسvق دانستنشvvان نباشvد تصvور و گمvvان فسقشvان
هسvvت کvvه افvvراد قرنهvvا مفضvvول در شvvریعت از علمvvای قرنهvvای ارزشvvمند و
فاضله ،برتر باشند .و برای هر کس که قvvرآن سvvنت را مvvورد تvvدبر قvvرار دهvvدv،
بدیهی است و تمام گروههای اهل سنت نیز اتفاق نظر دارنvvد کvvه بهvvترین قرنهvvا
از نظر اعمال و اعتقvاد و تمvام خوبیهvا و ارزشهvای دیگvر افvراد قvرن اول و
سپس قرن دوم و سوم است .همان طور کvvه از پیvvامبر بvvه صvvورتهای مختلvvف
ثابت است .آری ،آنها در تمام امvvور ارزشvvی اعم از عمvvل ،ایمvvان ،عقvvل ،دین،
شرح و بیان امور دینی و عبادت از خلvف برتvر و افضvل هسvتند .و آنvان بvرای
بیان و شرح هر مشکلی شایستهتراند .این واقعیت را هیچ کس جز کسی آشکارا
مسایل اصلی دین را انکار میکند vو اگاهانه گمراه شده است ،نمیگوید .مجمvvوع
الفتاوا 1571/4
27 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
نمیکنند به افکار ،اقوال و مذاهبی روی میآورند که ما به دلیل مخالف
بودن آنها با قرآن و سنت ،قاطعانه میگوییم باطل هستند؛ چون با سنت
پیامبر ،صحابه و کسانی کvvه بvvه نحvvو احسvvن از آنهvvا پvvیروی vکردهانvvد،
مخالف است.
[جدا کردن احادیث احاد از احادیث متواتر و حکم این عمل]:
یکی از واض vحترین مثvvال بvvر این واقعیت vکvvه بvvرخی در این زمvvان
زمزمه کنند این است که خبر واحvvد را از حvvدیث متvvواتر جvvدا میداننvvد.
فرق قایل شدن بین این دو از بارزترین ادله خروج آنان از راه و روش
سلف صvالح اسvvت؛ چvرا کvه آنvان چvvیزی بvه نvvام حvvدیث آحvvاد و حvدیث
متواتر نمیشناختند 1.اینها هستند که تقسیم حvدیث بvه احvاد و متvواتر vرا
. 1تقسیم احادیث بvه خvبر واحvد و خvبر متvواتر از مبvاحث متکلمvان و سvاخته و
پvvرداختهی هواپرسvvتان اسvvت بvvه هvvدف رد کvvردن احvvادیث اعتقvvاد و صvvفات،
ابوالقاسم اصvvفهانی در «الحجvvه فی بیvvان المحجvvة» 214/2دربvvارهی این تقسvvیم
بندی از ابومظفر سمعانی اینگونه نقل میکند:
این تقسیم بندی اصل و بنیاد فتنه انگیزی مبتدعان vبvvرای رد احvvادیث و دلیvvل آوردن
از آراء و شخصیتهاست .به توفیق الهی میگوییم :هر گاه حدیثی به صvvحت از
پیامبر ثابت گردد و راویان ثقه و ائمه آن را روایت کنند و زنجیر وار تا پیvvامبر
متصvvل باشvvد و امت آن را پذیرفتvvه باشvvند ،حکم آن قطعی اسvvت .کvvه در مسvvئله
علمیباشد.
این نظریه عموم اهل حدیث و افراد ثابت قvvدم و پایبنvvد بvvر سvvنت اسvvت .تردیvvدی
نیست این که میگویند v:خبر واحد در هیچ صورتی قطعی و یقینی نیسvvت و بایvvد
بصورت متواتر باشد تا به درجهی قطعی و یقینی بودن برسد ،این حvvرفی اسvvت
که قدریها و معتزله از خودشان ساختهاند تvvا احvvادیث را رد کننvvد v.و بvvرخی از
فقهvvایی کvvه تخصصvvی در علم حvvدیث و ثبvvاتی بvvر عقیvvده حvvق ندارنvvد از آنهvvا
گرفتهاند! حتی نفهمیدند که منظورشان از این سخن چیسvvت .امvا اگvvر گروههvای
مختلف مسلمان به دیدهی انصاف بنگرند ،قطعا ً اعترافمیکنند که خvvبر واحvvد،
قطعی و یقینی است؛ چرا که همهی گروهها با روشها و عقاید خvvاص خودشvvان
از خبر واحد برای اثبات صحت عقایدشان استناد میکنند.
این تقسیم بندی همان طور که شیخ میگوید v،ساخته و پرداخته کسvvانی اسvvت کvvه
نظرشان اعتبار ندارد لذا هر گاه سند حدیث صحیح باشد ،معتبر است .حتی اگر
سند آن یکی باشد ،فرقی ندارد که در امور اعتقادی یا احکام باشد .این تا زمانی
اسvvت کvvه سvvند آن صvvحیح باشvvد و متن حvvدیث هم هیچگونvvه ایvvرادی از نظvvر
متخصصvvان فن نداشvvته باشvvد؛ این عقیvvدهی اهvvل سvvنت و جمvvاعت و محققvvان
متأخرین است.
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 28
از خود سvاخته و پرداختهانvد .در نتیجvه احکvام شvرعی خاصvی بvر این
ساس استنباط vکردهاند :و میگویند v:اگر حدیث آحاد ،صحیح و در امvvور
اعتقادی باشد؛ اعتبار ندارد .مگر در صورتی که به حد تواتر برسدv.
در واقع با این تقسیم بندی میخواهند vبگویند :حvvدیث احvvاد در عقیvvده
با احکام فرق دارد؛ در عقیده اعتبار نvvدارد و در احکvvام معتvvبر اسvvت!؟
اما هر کس از راه و روش صحابه و پیروانشان اطالعی داشvvته باشvvد،
به یقین میداند که این تقسیم بندی وارداتی ،ساخته و پرداخته دیگران و
1
فلسفهای است که اسالم از آن بیزار و متنفر است.
این واقعیت را همهی مvvvا میدانیم و آنهvvvا هم میداننvvvد امvvvا انکvvvار
میکنند وضعیت در این جا به همان صورتی vاست که خداوند vمتعال در
ٱست َۡيقَن َۡتهَٓا أَنفُ ُ
سهُمۡ ﴾ [النمvvل: مورد کسان دیگری vمیفرمایدَ ﴿ v:و َج َحد ْv
ُوا بِهَا َو ۡ
ابن عبدالبر در التمهید ( )8/1این را اینگونه آورده است( :بسیاری از اهل اثvvر
(حدیث) و برخی از اهل نظر (رای) از جمله حسvvین کرابیسvvی و ...نظریهشvvان
همین است و ابن خوبزاد و بنداد vمیگوید :این نظریه اسvvاس مvvذهب امvvام مالvvک
است) نظریه ابن حزم ،داود ظاهری ،حارث بن اسد محاسvvبی آن طvvور کvvه ابن
حزم در اإلحکام فی اصول االحکام» )115/1مینویسد ،همین اسvvت .و مvvذهب
بخاری و شافعی نیز همین است .امام بخاری در این باره در کتاب صحیح خvvود
252/4تحت عنوان( :باب :ما جاء فی إجازة خبر الواحد المصدوق فی األذان و
الصالة و الصوم و الفرائض و األحکام) تحت این عنوان احادیثی را آورده است
که بیانگر اثبات خبر واحد است .امام شافعی در «الرسvvاله ص »401میگویvvد:
«دلیل باخبر واحد ثابت میگردد»( .به این ترتیب آنچvvه ابن عبvvدالبر نقvvل کvvرده
که شافعی معتقد است خvvبر واحvvد فقvvط اثبvvات کننvvده vعلم اسvت نvvه عمvvل؛ اعتبvvار
نvvدارد) و سvvپس ادلهی این مسvvئله را ذکvvر میکنvvد ...در پاسvvخ بvvه شvvبهاتی کvvه
هواپرسvvتان بvvرای فvvرق قایvvل شvvدن بین خvvبر واحvvد و متvvواتر از نگvvاه حجیت و
اعتبار دارند در کتاب «دفاعا ً عن السvvلفیه» ص 163بحvvثی طvvوالنی کvvردهایم .و
شیخ آلبvvانی رسvvالهی بسvvیار مفیvvدی در این بvvاره بنvvام «الحvvدیث حجvvة بنفسvvه فی
العقائد و األحکام» دارد .این رساله به فارسی نیز ترجمه شده است.
1
-این کvvه شvvیخ میگویvvد( :این فلسvvفهای اسvvت کvvه اسvvالم از آن بvvیزار اسvvت).
توصیفی بسیار دقیق و تعبیری فراگیر است؛ چرا که قاعvvدهی :فvvرق قایvvل شvvدن
بین احادیث احاد و متواتر در استناد به احvvاد در احکvvام و رد معتvvبر بvvودن خvvبر
واحد در عقاید از قواعدی است که اهل کالم ،فلسفه و سفسطه ساختهاند .این در
حالی اسvت کvه علم کالم و فلسvفه در اسvالم هیچگونvه جایگvاهی نvدارد .از ائمvه
اربعه و صاحب نظران اهل سvنت و دیگvر پیشvوایان در طvول تvاریخ بصvورت
متواتر ثابت است که علم کالم و فلسفه را رد کردهاند.
29 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
« v.]14و آنها [وجود هللا] را انکvار کردنvد ،در حvالی کvه در دل بvه آن یقین
داشتند».
1
-این حدیث را ابن عباس روایت کرده است .نگا احمد 233/1بخاری 430/1
مسلم 56/1ابوداود 1584ترمذی 625و نسvvائی 2955/5ابن ماجvvه 1783از
طریق یحیی بن عبدهللا بن صیفی از ابو معبد از ابن عباس...
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 30
دهند معبود vبر حقی جز هللا نیسvvت ،حvvال چگونvvه صvvحت این حvvدیث را
1
قبول دارند و سپس میگویند v:خبر واحد در عقیده اعتبار ندارد.
[نیاز به شناخت عملکرد سلف ،در کنار فراگیری علم قرآن و سنت]:
به همین سبب است که هر کس میخواهد vسلفی باشد ،همان طور vکه
قvvرآن و سvvنت را یvvاد میگvvیرد vبایvvد راه و روش سvvلف صvvالح اعم از
صحابه ،تابعین و تبع تابعین را نیز یاد بگیرد ،چرا که آنvvان این دعvvوت
2
را به صورت صحیح به ما نقل کردهاند.
[استناد علیه پیروان خلف با احادیث احادی که در مورد احکام و عقاید است]:
این مثال کvه میگوینvد حvدیث آحvاد بvا متvواتر فvرق دارد ،در برابvر
شماست .اینها میگویند عقیده فقط با احادیث متواتر vثابت میگvvردد v.در
نتیبجه با این عقیvvدهی شvvان گvvاهی در تنvvاقض گوییهvvای vبسvvیار شvvگفت
انگیز گرفتار میشوند علت آن است که از منهج سلفی دورند؛ چvvرا کvvه
بvvرخی از نصvvوص شvvرعی هم زمvvان مسvvئلهی اعتقvvادی و حکمیاز
1
-این دلیل بسیار قvvوی اسvvت ،لvvذا کسvی از مخالفvان اسvvتناد بvvه خvvبر واحvvد ،از
مبتدعان را سراغ نداریم که استناد به این حvvدیث را پاسvvخ دهvvد ،بvvر صvvحت این
حدیث اجماع است و همان طور که شیخ آلبانی میگویvvد :تنهvvا در صvحیحین بvvر
صحت آن توافق نشده بلکه تمام کتابهای سته (ششگانه) به اتفاق این حvvدیث را
روایت کردهاند و صاحب نظران این را صحیح میدانند به این تvvرتیب همvvه این
را حvvدیث را پذیرفتهانvد vو همvvان طvvور کvvه مشvvاهده میکنیvد vاین حvvدیث فقvvط از
طریق ابن عباس روایت است و از ابن عباس فقط ابومعبvvد ،روایت کvvرده اسvvت
اما اشاره ترمذی به حدیث صنابحی در این باره برای محقق شvvدن شvvرط تvvواتر
کافی نیست.
2
-این شرطی که شیخ ذکر کرده است ،بیانگر بینش باال و نظvvر درسvvت ایشvvان
است ،چون فهم نصوص شرعی بvvدون مراجعvvه بvvه فهم سvvلف صvvالح اسvvتناد بvvه
عملشvvان فهمیvvده نمیشvvود .و گvvزاف نگفتم اگvvر بگvvوییم :آلبvvانی یکی از اولین
افرادی است که راه درمvvان انحvvراف را بvvا نصvvوص قvvرآن و سvvنت مطvvابق فهم
سvvلف زنvvده کvvرده اسvvت و بسvvیاری از فقهvvای متvvأخرین – بvvویژه اشvvعریها و
طرفداران علم کالم – در برابر این منهج سلفی سر و صدا راه انداختنvvد ،حvvال
آن که در حقیقت این راه محفوظ ماندن از اشتباه و لغزشها و استنباط بvvه روش
اهل کالم و کسانی است که راه آنان را در پیش میگیرنvvد ،قبالً حvvدیث رخصvvت
در زیارت قبور را به عنوان مثال ذکر کردیم که فقهای متأخر شvvافعی بvvا فهم ام
المرمنین عایشه از نسخ این حدیث مخالفت کرده بودندv.
31 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
احکام فقهی را در بر میگیرد ،بطور vمثvvال در صvvحیحین ابvvوهریره از
پیامبر روایت میکند که هر گاه کسی از شما در تشهد آخر نشست بایvvد
بك ِم ْن َعَ vذا ِ از چهار چیز به هللا پنvvاه بvvبرد و بگویvvد« :اللَّهُ َّم إِنِّي أَ ُعvvو ُذ بَِ v
ت َو ِم ْن َشvرِّ فِ ْتنَِ vة ْال َم ِسِ v
يح vر َو ِم ْن فِ ْتنَِ vة ْال َمحْ يَvvا َو ْال َم َمvvا ِ
ب ْالقَ ْبِ v
َجهَنَّ َم َو ِم ْن َعَ vذا ِ
َّال»( :الهی! از عذاب دوزخ و عذاب قبر و فتنهی زنvvدها و مردههvvا ال َّدج ِ
1
و شر فتنهی مسیح دجال به تو پناه میبرم).
در این حدیث دستور داده شده است که از این چهار چیز بvvه خداونvvد
پناه ببریم ،این از احکام فقهی و خبر واحvvد اسvvت کvvه احکvvام شvvرعی بvvا
آنها ثابت میگردد؛ به همین سبب راهی جز عمل به این حدیث ندارند،
در همین حدیث دستور داده شده از چهار چvvیز بvvه خداونvد vپنvvاه بvvبریم و
بگvوییم vاز عvذاب قvvبر ،و از فتنهی زنvvدهها مردههvvا و شvر فتنهی مسvیح
دجال به تو پناه میبریم! آیا آنان به عذاب قvvبر بvvاور vدارنvvد؟ این جاسvvت
که گیر میکننvvد و در ضvvرب المثvvل میگوینvvد« :فی حیص بیص»( :در
تنگنای سخت گیر کردهاند).
آری ،عذاب قبر مربوط vبه مبvvاحث عقیvvده اسvvت و بvvه بvvاور vآنهvvا بvvا
روایات متواتر ثابت نشده است بنابراین بایvد آنvvان بvه عvذاب قvبر ایمvvان
نداشته باشند .البته در قرآن بvvه عvvذاب قvvبر در حvvق آل فرعvvون تصvvریح
ض vونَ َعلَ ۡيهَvvا ُغُ vد ٗ ّوا شvvده اسvvت ،خداونvvد متعvvال میفرمایvvد﴿ v:ٱلنَّا ُر ي ُۡع َر ُ
در مصvvراع vدوم و بیت ابن قیم بvvه مثvvالی دیگvvر اشvvاره میکنvvد کvvه
مربوط به فرق قایل شدن بین خvبر واحvد و متvواتر vاسvت لvذا بvه حvدیث
آحاد در عقیده عمل نمیکنند ،این در حالی است که سلف چvvنین اختالف
و تفاوتی را قایل نبودند ،بلکه آنان به تمvvام احvvادیث برابvvر اسvvت کvvه در
عقیده یا احکام باشد ،عمل میکردند .و ابن قیم با این بیت که میگویدv:
از بیم تعطیل و تشبیه ،علم نیست هرگز انکار و نفی صفات
خداوندv
دنیا فرود میآید) و دیگر احادیث مانند اینها چه میگویی؟ گفت :این احادیث را
بvvدون بیvvان کیفیت بvvه آنهvvا ایمvvان داریم( .دارقطvvنی در صvvفات ص 63بvvا سvvند
صحیح)
ولید بن مسلم میگوید :از مالک بن انس ،سفیان ثvوری ،لیث بن سvعد و اوزاعی
دربارهی احادیث صفات سوال کردم .گفتند v:به همان صورتی که ثابت اسvvت بvvه
پذیرند( .ابوبکر خالل در السنه ص 313و دارقطنی در الصفات 67وآجvvری در
الشریعه ص 314با سند صحیح آوردهاند).
ابن معین میگویvد v:من همvان جvا بvودم کvه زکریvا بن عvدی از وکیvع بن جvراح
ضُ vع ْالقََ vد َمي ِْن»:«ال ُكرْ ِس ِّي َموْ ِ پرسید و گفت :ای ابوسفیان دربارهی احادیثی مانندْ :
(کرسی جای دو قدم پروردگار است) چه میگویی؟ گفت :اسماعیل بن ابوخالvvد،
سفیان و مسعر را دیدیم که این احvادیث را روایت میکننvvد و هیچگونvه تفسvیر و
توضvvیحی نمیدهنvvد( v.دوری در تvvاریخ ابن معین 2543از طریvvق دارقطvvنی در
صفات ص 58و بیهقی در االسماء و الصفات 759باسند صحیح آوردهاند.
ابوعبیده میگوید :کسی را ندیدم که این احادیث را تفسیر کند .لذا ما هم آنهvvا را
تفسvvیر نمیکvنیم( .دارقطvنی در الصvفات ص 57و بیهقی در االسvvماء والصvفات
760و االلکائی 928و آجری در الشریعه ص 255باسند صحیح).
ربیvvع بن عبvvدالرحمان میگویvvد :اسvvتواء مجهvvول و کیفیت آن معقvvول نیسvvت،
پیامهای رسالت از جانب هللا و ابالغ وظیفه پیامبر است و ما باید تصvvدیق کvvنیم،
«ذهبی در العلو ص 352باسند صحیح» .اینهvvا جمvvاعتی از سvvلف و ائمهی آن
هاست که همه بر این عقیده سلفی اتفاق نظر دارند که پس از آنها علمای محقق
و پیشوایان معروف از آنان پیروی کردهاند.
خالل میگوید :مروزی به ما خبر داد و گفت :از ابوعبدهللا – امام احمد -درباره
احادیث صفات سوال کردم .گفت :به همان صvvورتی کvvه از پیvvامبر ثvvابت اسvvت،
قبول داریم( .موفق الدین ابن قدامه در ذم التأویل ص 26بvvه خالل نسvvبت داده و
سvvند آن صvvحیح اسvvت و در السvvنه خالل ص 283طvvوالنیتر اسvvت .ابvvوبکر
حمیدی ،عبدهللا بن زبیر که از اساتید امام بخvvاری اسvvت میگویvvد v:اصvvول سvvنت
(دین) در نزد ما عبارتند از ... :مسایلی را ذکر میکند و سپس میگوید :هر چه
ت ۡٱليَهُvvو ُد يَُ vد ٱهَّلل ِ َم ۡغلُولَۚ vةٌ ُغلَّ ۡت
در قرآن و احادیث ثابت است .ماننvد vآیهیَ ﴿ :وقَvvالَ ِ
37 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
این که میگوید« v:هیچ چیز مانند او نیسvvت» مvvنزه دانسvvتن او تعvvالی
است که عدهای برای رسیدن بvه این هvدف صvفات پروردگvار vرا بvرای
بندگانش رد و تعطیل کردند ،در حالی که خداونvد vخvvودش را در بvvرخی
آیات توصیف vکvvرده و پیvvامبر او تعvvالی را در بvvرخی احvvادیث توصvvیفv
کرده است .اما خلف مفاهیم این آیات را به این صورت رد کردهانvvد کvvه
آنها را از معانی ظاهریشان بیرون نمودند و چنین پنداشvvتهاند کvvه این
کارشvvان مvvنزه دانسvvتن خداونvد vاز تشvvبیه اسvvت در نتیجvvه بvvا آیvvات الهی
أَ ۡي ِدي ِهمۡ ﴾ (و یهودیان گفتند :دسvت هللا بسvته اسvت ،دستانشvان فلج بvاد!) .و آیهی:
ت بِيَ ِمينِ ِه﴾ (و آسمانها به دست راست او تعvvالی در هم پیچیvvده ت َم ۡط ِو ٰيَّ ۢ ُ
﴿ َوٱل َّس ٰ َم ٰ َو ُ
میشود )...و هر چه شبیه اینها در قرآن و احادیث ثابت است ،چیزی بvر آنهvا
اضافه و آنها را تفسیر نمیکنیم .در همان حدی که در قرآن و سنت آمده توقvvف
میکvvنیم و میگvvوییم( :خداونvvد رحمvvان بvvر عvvرش قvvرار گvvرفت) .و هvvر کسvvی
عقیvvدهای جvvز این داشvvته باشvvد معطلvvه و جهمیاسvvت( .در السvvنه چvvاپ شvvده و
پvvاورقی سvvند) ابوعثمvvان صvvابونی در (اعتقvvاد اهvvل السvvنه و اصvvحاب الحvvدیث
واألئمه ص )21میگوید :اصحاب حvدیث کvه بvه قvرآن و سvنت چنvگ میزننvدv
خداوند افراد زندهیشان را حفظ و به مردگانشان ترحم کنvvد!– بvvه وحvvدانیت هللا
گvvواهی میدهنvvد و رسvvالت و نبvvوت پیvvامر ایمvvان دارنvvد و پروردگارشvvان را بvvا
صvvفاتی کvvه در وحی و کتvvاب او آورده ،یvvا پیvvامبر در احvvادیث صvvحیح بvvا نقvvل
راویان ثقه از ایشان گفته است ،میشناسد و برای او تعالی تمvvام صvvفاتی کvvه در
کتابش آورده یا بر زبان پیvvامبرش بیvvان شvvده اسvvت ،ثvvابت میداننvد vو صvvفات او
تعالی را تشبیه صفات مخلوقات نمیدانند v.و معتقدنvد vکvvه خداونvvد آدم را بدسvvتش
خلق کرده است ،همان طور که میفرماید﴿ :قَا َل ٰيَٓإ ِ ۡبلِيسُ َمvvا َمنَ َعvvكَ أَن ت َۡسُ vج َد لِ َمvvا
ي﴾ (گفت :ای ابلیس چvه چvیز تvو را بازداشvت از این کvvه بvvه آنچvه بvvا ت بِيَ َد َّ خَ لَ ۡق ُ
دستانم خلق کردم سجده کنی؟!) و مفvvاهیم کالم خداونvvد را تحvvریف نمیکننvد vکvvه
بگویند :منظور از دو دست خداوند دو نعمت یvاد و قvدرت اوسvت ،آن طvور کvه
معتزله و جهمیه – خداوند نابودشان کند! -تحریف کردند v.و برای صفات کیفیت
قایل نیستند vو آنها را شبیه صفات مخلوقات نمیدانند vآن طور که مشvvبه خداونvvد
آنها را رسوا کند – اعتقاد دارند...
آری ،تمام صفاتی را که خداوند در قرآن نازل کرده است یا در احادیث صvvحیح
آمده مانند :صفات شنوایی ،بینایی ،چشم ،صvvورت ،علم ،قvvوت ،قvvدرت ،عvvزت،
عظمت ،اراده ،مشvvvیت ،سvvvخن و کالم ،رضvvvایت ،خشvvvم ،حیvvvات ،بیvvvداری،
خوشحالی ،خنده و برای صفات خداونvvد هیچگونvvه شvvباهتی بvvه صvvفات پvvرورش
یافتگان و مخلوقات قایل نیستند ،بلکه بدون هیچگونه افvvزودن بvvر آنهvvا و نسvvبت
دادن چیزی دیگر به او تعالی و بدون بیان کیفیت و شباهت ،یا تحریف ،تبدیل vو
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 38
مخالفت کردند و با سلف صvvالح کvvه این را بvvه همvvان معvvانی ظvvاهری vو
معروف در زبان عربی قبول داشتند و خداوند متعvال را از مشvابهت بvا
مخلوقات منزه میدانستند ،مخالفت کردند.
قاعدهی سلفیها (یا اهل سنت به معنای دقیق) در اثبات صفات:
شما میدانید vکه از ائمه اربعه ،امام دارالهجره ،مالک بن انس بvvرای
خاص و عام با سند صvvحیح ثvvابت اسvvت کvvه مvvردی نvvزد او آمvvد و از او
تغییر به صفات او تعالی ایمان دارند( .اهل حvvدیث و سvvنت) آیvvات و احvvادیث را
که خبری هستند از مفاهیمی که عربها میفهمند v،تغییر نمیدهند vو برای آنهvvا
معانی ناشناخته قرار نمیدهند v،بلکه به همان معنای ظاهریشان آنهvvا را قبvvول
دارند و علم آنها را به خداوند واگذار میکنند و معتقدند که تاویل و تفسیر آنهvvا
را جز هللا کسی نمیداند vهمانطور که خداوند متعvvال در مvvورد راسvخان در علم
میگوید( :و راسخان در علم میگویند :همvvه از جvانب پروردگvvار ماسvت و جvvز
خردمندان vپند نمیگیرند).
1
-دربارهی این که شیخ میگوید :تشبیه مvذهب مشvvبهه و تعطیvvل مvvذهب مؤولvه
است باید بگویم :تشبیه یعنی مشابه دانستن پروردگار به کسvvی از مخلوقvvاتش یvvا
مشابه دانستن یکی از صفات او تعالی به یکی از صفات مخلوقات یا هر چvvیزی
که تازه پدید میآید مانند این که بگویند دست او تعالی ماننvvد فالن دسvvت اسvvت و
پای او مانند :پای ماست و بینایی او مانند v:بینایی ما است و مانند :اینها .اما این
که اسم صفات خداوند همان اسم صفات مخلوقات را داشته باشد ایجvvاب نمیکن vدv
که مشابه باشد و مشابهت با یکی بودن اسمها نیست ،بلکه تنهvvا اسvvم نفس بvvا نvvام
نفس انسان که خداوند او را نفسی جvان دار نامیvده یکی اسvت و دیگvر اسvمهایی
که خداوند مخلوقات خود را با آنها نام گزاری کرده است به همین صvvورت بvvه
صورت عاریه برای مخلوقات خود گذاشته تا بندگانش آنها را بشناسند( .الحجة
فی بیان المحجة ابوالقاسم اصفهانی )93/1اما مقتضای تعطیل نفی صvvفات اسvvت
و اگر فرد یا تاویل صفات را رد کنvد نvوع خفیفتvری از نفس اسvت کvه ایجvاب
میکند معنای مورد نظر را از معنای ظاهری و آشکار بvvه معنvvای دیگvvر و دور
از معنای اصلی تغییر دهد .پس به این تvvرتیب تأویvvل یکی از شvvاخههای تعطیvvل
است همانطور که اشاعره و معتزله شاخههایی از گروه جهمیه هستند .چرا کvvه
همهیشان با تفاوت در مراتب نفی ،صفات را نفی میکنvvد .امvvا مشvvبه در اثبvvات
صفات مبالغه کردهاند تا جایی که از معنای آشکار مورد نظvvر فراتvvر رفتهانvvد و
به تشvvبیه نکوهیvvدهی ممنvvوع گرفتvvار شvvدند .امvvا سvvلف گvvروه میvvانهی بین همهی
اینهاست ،چون آنچه در قرآن و سنت در این باره آمده با شناختی کvvه از حقیقت
معانی آنها دارند ثابت میدانند و کیفیت آنها را به خداوند واگذار میکننvvد و او
تعالی را شبیه و مانند پاک میدانند و از تأویل و تعطیل خودداری میکنندv.
39 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
ۡ
ٱست ََو ٰى « ﴾٥خداونvvد
ش ۡچنین سؤال کرد :ای مالک﴿ ،ٱلر َّۡح ٰ َمنُ َعلَى ٱل َع ۡر ِ
رحمان بر عرش قرار گرفت» استوی vچگونه است؟ گفت :اسvvتوی vمعلvvوم
و کیفیت آن مجهول است .سؤال از آن بدعت است .این مvvرد را بvvیرون
1
کنید که بدعتی است.
امام مالک پاسخی vقانع کننده و کvvاملی بvvه آن فvvرد داده اسvvت ،چvvون
توضvvیح داده کvvه معنvvای اسvvتواء در زبvvان عvvربی معلvvوم اسvvت .یعvvنی:
باالست .منظور این است که وقتی خداوند vمتعvvال میفرمایvvد﴿ :ٱلvر َّۡح ٰ َمنُ
ۡ
ٱستَ َو ٰvى « ﴾٥خداوند رحمان روی عرش قرار گرفت» .یعنی: َعلَى ٱل َع ۡر ِ
ش ۡ
باالی عرش است .به همین سبب است کvه هvر فvرد مسvلمانی کvه هللا را
عبادت میکند در سجده میگوید« :سvvبحان ربي االعلی» امvvام مالvvک در
- 1این مvvاجرا را بvvا سندهای مختلفی از امvvام مالvvک روایت کردهانvvد کvvه همvvه
ضعیف هستند و بنده با سند صحیح لذاته یا حداقل حسن ندیدم شvvاید این از تالش
انvvدک بنvvده و علم نvvاقص این جvvانب باشvvد( .امvvام ذهvvبی در العلvvو ص 139این
روایت را از مالک صحیح دانسته اسvvت .پس این از مالvvک ثvvابت اسvvت و شvvبیه
این پیشتر از ربیعه استاد امام مالک نقل کردیم و این عقیvvدۀ همvvه اهvvل سvvنت و
جماعت است :نگا :تعلیقی که شیخ آلبانی در کتاب خود النصیحه (ص )105بvvر
رد حسان عبدالمنان که این قول را رد کرده است که به صورت کلی و تفصvvیلی
و اسvvتنادی نوشvvته اسvvت .امvvا بحمدهللا از قvvول اسvvتاد امvvام مالvvک ربیعvvة بن
ابوعبدالرحمن استاد امام مالک ثابت اسvvت .ذهvvبی در «العلvvو» ص 352بvvا سvvند
صحیح تا سفیان ثوری آورده که میگوید نزد ربیعه بن ابی عبدالرحمن بودم کvvه
مردی از او سvvؤال کvvرد و گفت خداونvvد رحمن بvvر عvvرش قvvرار گvvرفت اسvvتوی
چگونvvه اسvvت؟ گفت :اسvvتوی مجهvvول اسvvت ،کیفیت معقvvول نیسvvت ،رسvvالت از
جانب هللا است و ابالغ وظیفهی پیامبر است و ما بایvvد تصvvدیق کvvنیم .این روایت
را الاللکائی در ص 665و ابن قدامه در العلو ص 90از طریق دیگvvر از ربیعvvه
نقل کردهاند و هر کس این عبارت را مورد تأمvل قvرار دهvد امvvور زیvvر بvرایش
روشن میشود:
اول :کیفیت صفات خداوند برای بندگان نامشخص است.
دوم :معانی صفات در زبان و لغت عربی مشخص است.
سوم :ایمان به صفات به همان صورتی که خداوند خبر داده بvا نامشvخص بvودن
کیفیت آنها و یقین به معنای آنها واجب است ،چرا کvvه در عمvvوم مبحث ایمvvان
به هللا داخل اسvvت .چهvارم :اضvافه و کم کvvردن بvا سvؤال و کنvدوکاو در صvفات
بدعتی منفور است که در بین سلف شناخته شده نیسvvت ،چvvون بvvدون علم بvvه نvvام
خدا چیزی گفتن است( .مطالب بین گیومه از کتvvاب العقیvvدة السvvلفیه شvvیخ عبدهللا
بن یوسف الجدیع ص 58نقل کردیم)
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 40
پاسخ میگوید :استوایی که در آیه آمده از نظر لغوی معلوم vاست .اما تو
ای سوال کننده از کیفیت اسvvتوی سvvوال میکvvنی؟ کیفیت مجهvvول اسvvت.
چون حقیقت این است که دربارهی vصفات خداونvد vمتعvvال همvvان چvvیزی
گفته میشود که درباره ذات او تعالی باید گفته شود 1.همان طور vکه هر
قدر فvvرد مسvvلمان وجvvو ِد خداونvvد متعvvال را قبvvول دارد ،صvvفات خداونvدv
متعال را نیز ثابت میداند و به همان صورتی کvvه از بیvvان کیفیت بvvرای
ذات خداوند عاجز است ،به همین صورت از بیان کیفیت برای هر یک
از صفات هم عاجز و ناتوان اسvvت ،بvvه همین سvvبب اسvvت کvvه میگویvvد:
کیفیت صvvفات مجهvvول و سvvوال از آن (یعvvنی :کیفیت) بvvدعت اسvvت و
خطاب به سوال کننده میگوید v:تو بدعتی هستی و دستور vمیدهد کvvه آن
مرد را از مجلسی که امام مالک در آن بوده است ،بیرون کنند.
به این ترتیب مذهب سلف ایمان به آیات و احادیث صvvفات بvvه همvvان
معنای لغوی آنها بدون تأویل است ،چرا که تأویل ،تعطیل و رد صفات
است .و بدون تشبیه است ،چرا که تشبیه با منزه دانسvvتن خداونvvد متعvvال
که در آیهی« :هیچ چیز همانند او نیست و او شنوا و بیناست» .تصvvریح
شده است ،منافات دارد.
[مبتدعا ِن روافض ،اشاعره ،ماتریدیه و معتزله معتقد به تعطیل صفاتاند]:
برخی از مvvذاهبی کvvه اکنvvون وجvvود vدارنvvد ،ماننvvد :روافض و امثvvال
آنها از اهل سنت نیستند ،چvvون در مvvورد صvvفات خداونvvد متعvvال پvvیرو
مذهب معتزله که در گذشvvته وجvvود vداشvvته ،هسvvتند .معتزلvvه بسvvیاری از
1
-قول راجح در نزد پیشوایان اهل سنت و جماعت همین است .خطیب بغvvدادی
در بحث «الکالم علی الصفة» میگوید :در مورد بحث صvvفات بایvvد بگvvوییم کvvه
آنچه دراین باره احادیث صحیح در کتابهای سنن و مذهب سvvلف ثvvابت دانسvvتن
آنها و قبول داشتنشان بر همان معنای ظاهری با نفی کیفیت و تشبیه اسvvت .در
اصل بحث صفات بخشvvی از بحث ذات ،تvvابع و ماننvvد آن اسvvت .وقvvتی مشvvخص
است که اثبات صفات پروردگار جهانیان ،همان اثبات وجود او تعvvالی اسvvت نvvه
اثبvvات محvvدودیت و کیفیت بvvرای او تعvvالی ،بvvه همین صvvورت وقvvتی میگvvوییم:
خداوند متعال دسvvت ،شvvنوایی و بینvvایی دارد ،اینهvvا صvفاتی هسvvتند کvvه خداونvvد
متعال برای خود ثابت دانسته است لذا نمیگوییم :معنای دست ،قvvدرت و معنvvای
شنوایی و بینایی ،علم است .این عقیده را ابن قدامه با سند خود در «ذم التأویل»
ص 18-17آورده و با سندهای صحیح ثابت است .همانطور که در اصل جvvزء
صفات با تحقیق بنده در قدیم ،چاپ شده است.
41 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
آیvvات صvvفات را تاویvvل میکننvvد کvvه در بvvرخی از صvvفات اشvvاعره و
ماتریدیvvvه بvvvا آنهvvvا مخvvvالفت کردهانvvvد .لیکن از طvvvرفی vاشvvvعریها و
ماتریدیها vبا معتزلیها در تاویل صفات یکی هستند ،کvvه آیهی اسvvتوای
خداوند بر عرش بvه عنvوان مثvال یکی از آن آیvات اسvت .در اصvل این
گمراهی است که در آن واقع شدهاند ،آنان به گمان خvvود میخواسvvتند vاز
ٱسvت ََو ٰى « ﴾٥خداونvvد ش ۡ vر ِ گمvvراهی فvvرار کننvvد آیvvه﴿ :ٱلvر َّۡح ٰ َمنُ َعلَى ۡٱل َعۡ v
رحمان بر عرش قرار گرفت» .را به معنای بر عvرش مسvلط شvد ،تاویvل
کردند .نمیخواهم vدر این جا این بحث را بیشvvتر vبvvاز کنم .اگvvر فرصvvتیv
باشد دوباره به این بحث بر میگردم ،بلکه فقvط میخvvواهم توجvvه داشvته
باشید که برخی از گروهایی vکه در آیات صفات تابع مذهب خلف هستند
در تاویل برخی از این آیات و احvvادیث بvvا معتزلیvvان هم عقیvvده هسvvتند و
در برخی آیات با آنها اختالف دارند ،از جمله این آیات است که :وقتی
صvي ُر ﴾١١ ٱلسِ vمي ُع ۡٱلبَ ِ
vو َّس َك ِم ۡثلِِۦه َشۡ vيءَ ۖٞوهَُ vمعتزله در تفسvvیر آیهی﴿ :لَ ۡي َ
[الشوری« v.]11 :هیچ چیز مانند او نیست و شنوا و بیناست» .توقvف vکردنvدv
و همان طور vکه مشاهده میکنید این آیvه از طvvرفی بvvرای خداونvد vمvvنزه
دانستن و از طرفی vاثبات دو صvفت شvنوایی vو بینvایی ثvابت میگردانvد.
حال معتزله دربارهی vاین دو صvvفت چvه میگوینvvد؟ آیvvا همvان طvvور کvه
پروردگار جهانیان میگوید ،میگویند vشنوا و بیناست؟!
[معتزله دو صفت سمع (شنوایی) و بصر (بینایی) را به علم تأویل میکنند]:
خvvیر بلکvvه معتزلvvه دو صvvفت شvvنوایی و بینvvایی را بvvه علم تاویvvل
میکنند ،در واقvvع تعطیvvل و رد صvvفات چvvیزی جvvز این نیسvvت .معتزلvvه
میگویند« :هیچ چیز هماننvvد او نیسvvت» خداونvvد از داشvvتن هماننvvد پvvاک
است لذا در مسئله تنزیه (منزه دانستن) با ما متفق هستند ،امvvا در تنزیvvه
– همان طور که پیشتر اشاره شد – غلو کردنvvد و میگوینvvد منظvvور از
شنوا و بینا بودن ،علیم بودن او تعالی است ،اینگونه دو صvvفت شvvنوایی
و بینایی خداوند vرا رد و تعطیل کردند.
[اشعریها و ماتریدیها در این مسئله با معتزلیها مخالفت کردهاند]:
ما تریدیها vو اشعریها vکه در تاویل آیات و احادیث صفات -همvvان
طور که گفتیم -همنظرند؛ در دو صفت شنوایی و بینایی با مذهب سvvلف
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 42
هستند و میگویند v:منظور vاز او شنوا و بیناست این است که خداونvvد دو
صvvفت شvvنوایی و بینvvایی vدارد .امvvا وقvvتی معتزلیvvان بvvه آنهvvا بگوینvvد:
پذیرفتن این صفات تشvvبیه اسvت ،چvvرا کvه انسvvان نvvیز بvvه گvواهی قvvرآن
شنوایی و بینایی دارد .آن جا که در مvvورد اولین انسvvان ،آدم میفرمایvvدv:
(پس او را شvvنوا و بینvvا گردانیvvدیم) لvvذا معتزلvvه میگوینvvد :اگvvر بگvvوییم
خداوند صفت شنوایی vو بینvvایی دارد ،قطعvا ً او را شvvبیه مخلوقvات vقvرار
دادیم .در این جvvvا اشvvvعریها و ماتریvvvدیها vپاسvvخ سvvلف را بvvه آنهvvا
میدهند ،میگویند v:ما خداوند متعال را با اوصافی vکه خودش را وصف
کرده اسvvت ،توصvvیف vمیکvvنیم و میگvvوییم( :او شvvنوا و بیناسvvت) .لیکن
(هیچ چیز همانند او نیست) .ما به این ماتریدیها vو معتزلیها vمیگvvوییمv
در تمام آیات و احادیث صفات بvvا سvvلف باشvvید و صvvفاتی را پروردگvvار
برای خودش ثابت دانسته با منزه دانستن او تعالی از شبیه ،ثvvابت بدانیvvد
که میفرماید( :هیچ چیز همانند او )...آیا آنان راه و روش سلف پایبند و
مؤمن میشوند؟!!
در واقع قاعدهای که آنان را از آیات و ادلهی صvvریح صvvفات و راه
سvvلف منحvvرف کvvرده ،آن اسvvت کvvه میگوینvvد :علم خلvvف عمیقتvvر و
محکمتر است؛ ولی علم سلف فقط سالمتر vاست!» گویی آنvvان علم سvvلف
را علم درویشهایی میدانند که در فهم نصوص تعمvvق نکردهانvvد؟! ولی
خلف عالمتر و محکمترند! این سخن بسیار خطرناکی است که میگوید:
1
از دهانشان خارج میشود ،و چیزی جز دروغ نمیگویند!
1
-ابن تیمیvvه میگویvvد :این بvvدعتیهایی کvvه عقیvvدهی فلسvvفه گرایvvان ،پvvیروان و
امثالشان – را بر عقیدهی سلف برتری میدانند و ترجیح میدهنvد vلvذا بvvه پنvvدار
خvvود راه سvvلف را ایمvvان خشvvک و خvvالی بvvه الفvvاظ قvvرآن و حvvدیث بvvدون فهم
میدانند ،چنانکه گvvویی سvvلف افvvراد امیو درس نخوانvvدهای بودنvد vکvvه خداونvvد
متعال درباره آنهvvا میفرمایvvد( :و بvvرخی افvvراد درس نخوانvvدهای هسvvتند کvvه از
کتاب آسمانی چیزی جز توهمvvات نمیداننvvد) عقیvvده و راه خلvvف اسvvتنباط معvvانی
عوض شدهی بجای معانی حقیقی نصوص با انواع مجازها و معانی ناشvvناخته و
غریب است .آری ،گمان دروغین موجب شد که آن حرف را بزنند vکه معنای آن
پشت کردن به اسالم است ،آنان در حق عقیدهی سلف دروغ گفتنvvد و در این کvvه
راه خلف را صحیح پنداشتند گمراه شدند .به این ترتیب بی خبر به عقیدهی سلف
با دروغ گفتن به نام آنان و بی خبر و گمراهی در درست پنداشتن راه خلف ،در
آنها وجود دارد( .مجموع الفتاوا ()9/5
43 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
[اضطراب و پریشانی اعتقادی اشاعره و ماتریدیها در صفات خداوند]:
در واقع اشاعره و ماتریدیها vدر بحث صفات به شvvدت مضvvطربند.
لذا گاهی در برخی صفات سvلفی هسvتند .مثvvالی کvvه زدیم پیش رویتvvان
است که گفتند( :او شنوا و بیناست) یعنی :دارای صفت شنوایی و بینایی
است .البته شنوایی او مانند شنوایی ما نیست و بینایی او مانند بینایی مvvا
نیست .میگوییم» این حق است اما چرا قبول ندارید که خداونvvد رحمvvان
باالی عرش است؟
[تفویض (واگذاری کردن) معنا و کنار گیری از مذهب سلف]:
استوی یعنی :باال و روی آن اسvvت ،بvvاال بvvودنی کvvه شایسvvتهی کمvvال
اوست .شما اشvvعریها و ماتریvvدیها vاسvvتعالء (بvvاالبودن) را بvvه معنvvای
«استوی» چیره و مسvvلط شvvد تاویvvل میکنیvvد ،بvvا این کارتvvان بvvه حقیقت
پشت کردید! چرا چنین تاویل میکنید و در موضعی vقرار گرفتید vکه در
میان عدهای از مردم هستید که نه با عقیده سلفاند و نه با خلف معتزلvvه
1
و ...لذا گفتند :ما بحث صفات را به خداوند واگذار میکنیمv.
1
-منظور از تفوض (واگذار کردن) در این جا تفویض معناست که ابن حجر را
نسبت به تفویض دادهاند (و میگویند :مفوضه بvوده اسvت) امvا قvvول صvحیح این
است که پس از بررسی عقیدهاش در«فتح الباری» روشن میشود که بvvرخی از
صفات را ثابت میداند و در برخی از صفات مفوضه و با اشاعره موافق اسvvت
و مانند v:آنها تاویل میکند و گاهی اوقات تمvvام دیvvدگاههای سvvلف و خلvvف را در
مvvورد صvvفتی ذکvvر میکنvvد و سvvپس بvvا سvvکوت هیچگونvvه تvvرجیحی از وی دیvvده
نمیشvvود .حقیقت این اسvvت کvvه در سvvخنان ایشvvان در مبvvاحث صvvفات بسvvیار
اضطراب و پریشانی وجود دارد ؛ چرا که بvvر مvvذهب خاصvvی ثvvابت نیسvvت .در
حالی که اشاعره را در برخی از مسایل مvvورد انتقvvاد اعتقvvادی قvvرار داده اسvvت.
فرق این گروه مفوضvvه بvvا اهvvل سvvنت سvvلف در این اسvvت کvvه اهvvل سvvنت کیفیت
صفات را به خداوند واگذار (تفویض) میکنند و اما معتقدند که معنvvای آنهvvا در
زبان عربی مشخص است .امvا گvروه مفوضvه چvیزی جvز نvام صvفات را ثvابت
نمیدانند و در مورد معنای صفات هم چیزی نمیگوینvvد ،این عvvدم قبvvول معنvvای
صفات با آنچه از مذهب و عقیvده سvلف ذکvر کvردیم و آن چvیزی کvه از سvخنان
امام مالک و استادش ربیعه بن ابی عبدالرحمان دربارهی اسvvتوا گفتvvه بودنvvد کvvه
معنی آن برای عربها مشخص اسvvت ،مخvالف اسvvت و بvvا شvvیخ آلبvvانی نvvیز کvvه
میگوید :استوا یعنی :استعلی (بvvاال و روی آن قvvرار گvvرفت ولی کیفیت مجهvvول
است و دربارهی آن کندوکاو نمیکنیم بلکه آن را به خداوند واگذار میکvvنیم و او
تعالی را از عیب و صفات نو پیدا (و مخلvوق) پvاک میدانیم .البتvه ناگفتvه نمانvد
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 44
[در واقع بسیاری از دعوتگران این زمان با مذهب سلف مخالف هستند]:
در این جvvا الزم اسvvت متوجvvه باشvvید کvvه بسvvیاری از دعvvوتگران
مسلمان در این زمان که بهرهای از علم قvvرآن و سvvنت دارنvvد ،از سvvلف
پیروی نمیکنند v.البتvvه بحvvثی کvvه مvvا در این جvvا داریم ،مثvvال دوم vیعvvنی:
پیروی از سvلف در ایمvان بvه آیvvات و احvادیث صvفات و معنvای عvvربی
آنها و منزه دانستن خداوند از شبیه و مانند است.
که تعبیر تفویض معنا از برخی علمای اهلسvvنت و جمvvاعت ماننvvد :ذهvvبی و ابن
قدامه مقدسی ثابت است :ذهبی در (السیر ) 105/8میگوید :عقیدهی مvvا در این
باره و این بحث (صفات) اقرار و ایمان داشتن بvvه آنهvvا بvvه همvvان صvvورتی کvvه
ثابت است و معنvvای آن را بvvه گوینvvدهی صvvادق و معصvvوماش واگvvذار میکvvنیم!
خداونvvد ذهvvبی را رحمت کنvvد! منظvvورش از معنvvا در این جvvا کیفیت معناسvvت،
دلیلاش این است که وی پس از آن که قاعدهی امام مالک را دربارهی «اسvvتوا»
در کتابش «العلو» ( )54/2میآورد و میگوید( :این از امام مالک ثvvابت اسvvت،
پیشتر شبیه این را از اسvvتاد مالvک ذکvر کvردیم و عقیvvدهی تمvام اهvل سvvنت این
است که :ما کیفیت استواء را نمیدانیم بلکvvه از آن بی خvvبریم امvvا اسvvتواء همvvان
طور که خداوند در کتابش خvvبر داده معلvvوم اسvvت و اسvvتواء بvvه همvvان صvvورتی
است که شایسته ذات خداوند است و در این مسvvئله َکنvvدوکاوی نمیکvvنیم و سvvخن
بی جا از خودمان نمیگوییم و به عمق پیامدهای این مسئله از نظر نفی و اثبvvات
کvvاری نvvداریم ،بلکvvه سvvکوت و توقvvف میکvvنیم همvvان طvvور کvvه سvvلف توفvvق
کردهاند )...در این جا امام ذهبی کیفیت را جvدای از معنvا میدانvد v،کیفیت را بvه
خداونvvد واگvvذار میکنvvد و معنvvا را ثvvابت میدانvvد v.امvvا ابن قدامvvه در کتvvابش «ذم
التأویل ص »11تعبیر تفویض معنا را به این صورت به کار برده است« :بدانید
که هر متکلم در صفات ،بدون تردید راست میگوید :پس او را تصدیق میکvvنیم
اما (مخاطبان) حقیقت معنای آنها را نفهمیدند vلvvذا از آنچه نمیدانسvvتند ،سvvکوت
کردند) .مشاهده میشود که تایید میکند منظور از تفvvویض در این جvvا ،تفvvویض
معناست نvvه کیفیت .و در «لمعvvة االعتقvvاد ص »31میگویvvد( :و فهم هvvر چvvه از
اینها مشکل و پیچیده است .باید لفظ آن را ثابت بدانیم و از تعرض به معنای آن
خودداری میکنیم و علم آن را به گویندهاش واگذار میکنیم و مسئولیت آن را به
نقل کنندهاش میگذاریم» .به همین خاطر بvvرخی از محققvvان و پیشvvوایانی ماننvvد:
عالمه ،محمد بن ابراهیم آل شیخ ،مفتی سابق عربستان بvvه او اعvvتراض کردنvvدv،
و میگوید( v:درباره سخن صاحب لمعه باید بگویم که این سخن از مواردی است
که در این کتاب عقیدهاش مورد انتقاد قرار گرفته است و در چند جvvا ایvvراد دارد
که مصنف را نقد کردهاند ،چون پوشیده نیست که اهل سنت و جمvvاعت بvvه تمvvام
آنچه در قرآن و سنت از اسمها و صفات خداوند با لفظ و معنا ثابت است ،ایمvvان
دارند و معتقدنvvد کvه اینهvا بصvورت حقیقی اسvمها و صvفات خداونvد هسvتند vنvه
45 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
آری ،اینها نمیخواهند vسلفی باشند و از طرفی vنمیخواهنvvد معتزلvvه
هم باشند .لذا میگویند v:ما معانی اینها را که در آیات و احادیث صفات
آمده به خداوند vتفویض میکنیم و او تعvvالی را از شvvبیه مvvنزه میدانیم v.و
میگویند :معانی آیات و احادیث صفات به خداوند تفvویض میکvنیم ،لvذا
1
آنها را مفوضه مینامندv.
بصورت مجازی ،و معانی دارند که شایستهی جالل و عظمت او تعالی اسvvت و
ادلهی این مسئله بیشتر از آن است که به شمارش آید .آری ،معvvانی این اسvمها و
صفات همانند؛ دیگر آیات قvرآن مشvخص اسvت و هیچگونvه پوشvیدگی ،گنگی و
ایرادی ندارند ،اصحاب پیامبر از ایشان قرآن را فvvرا گرفتنvvد و احvvادیث را نقvvل
کردهاند و هیچگونه ایراد و مشکلی در این مورد نداشتندv.
عالمvvه عبvvدالرزاق عفیفی در (فتvvاوی شvvیخ عبvvدالرزاق )153/1میگویvvد( :مvvذهب
سلف تفویض کیفیت صفات است ،نه معنای آنها .اما این که ابن قدامه در «لمعة
االعتقاد» میگوید :معنای صvvفات را بvvه خداونvvد تفvvویض میکvvنیم اشvvتباه کvvرده
است ،لیکن (برخی) حنبلیها نسبت در حنبلی بودن تعصب دارنvvد ،لvvذا میبیvvنیم
که برخی از علما از ابن قدامه دفاع میکنند اما درسvvت این اسvvت کvvه ابن قدامvvه
مفوضه است).
مؤلف میگوید :هرکس بvvرای ابن قدامvvه عvvذر آورده اسvvت نسvvبت بvvه وی گمvvان
نیک داشته است و این حق اوست چرا کvvه امvvام و یکی از پیشvvوایان اهvvل سvvنت
اسvvت! ابن قیم در «اجتمvvاع الجیvvوس االسvvالمیه ص »191دربvvارهاش میگویvvد:
نظریهی امامتش را پذیرفتهاند بجز جهمیو معطله که صفات را رد میکنند .به
هر حال اگر منظورش در این جا تفویض باشد بدون شک لغزش و اشتباست که
از او پیروی نمیشود .وهللا اعلم!
- 1تفvویض معنvای صvفات مvذهبی قvدیمی ،مشvخص و در میvان خلvف معvروف
است ،در واقع تفویض مذهب وسط بین تأویل خلفی و اثبات سلفی است ،امvvا در
اصل با مذهب سلف صالح مخالف است .این که بسیاری از دعوتگران مسvvلمان
به تفویض روی آوردهاند ،روشی شناخته شده در میان بسیاری از آنان برای از
بین بردن اعتقاد سلف صالح و ائمه تحت نام «مصلحت دعوت» است .اینها بvvا
(استدالل به همان حرفی است که بسیاری از جاهالن میگوینvvد :در امvvوری کvvه
اتفاق داریم همکاری میکنیم و در مسایلی که اختالف داریم یکvvدیگر را معvvذور
میدانیم! این قاعده به صورت کلی و تفصیلی مvردود اسvت» بجvز در صvورتی
که در مسایل اعتقادی اتفاق داشته باشیم و در اختالفات فقهی جاری که اجماعی
بر آنها نیست و همچنان اختالف وجود دارد ،در چنین مواردی عذر بر هvvر دو
طرف الزم است ،بشرطی که صالحیت اجتهvvاد و فتvvوا را داشvvته باشvvند .در این
جا مخاطب را سفارش میکنیم که کتاب «زجر المتهاون بضvvرر قاعvvدة المعvvذرة
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 46
معنی مفوضه با این کاربرد vبی خبری از دهها آیه و حدیثی است کvvه
از پیامبر به ما رسیده است ،و همان طور vکه انvvدکی پیش گفvvتیم خداونvدv
خودش را با بوسیلهی آنها به بندگانش معرفی vکرده اسvvت ،لvvذا خداون vدv
متعال به آنان برخی از صvvفات پنهvvان ،پنهvان خvvود را -اگvر این تعبvیر
درست باشد 1-معرفی نمیکvvرده اسvvت ،آنvvان کvvه از همهی این معvvانی و
اهداف بیخبرند گفتند :خداوند از منظور vاینها آگاهتر است! کسانی کvvه
استوا را به معنای «استولی»( :مسلط و چvvیره شvvد) تأویvvل میکننvvد ،ای
المتعاون» تالیف شیخ محمد بن ابراهیم عثمvvان را مطالعvه کنvvد کvه کتvاب بسvیار
مفید در مورد قاعده مذکور و بی اعتبار کردن آن است .و شرح ضرر آن برای
امت است .و هر یک از علمای محترم صالح فوزان و عبدالمحسvvن عبvvاد بvvر آن
مقدمه نوشتهاند.
- 1بهترین تعبیر از پروردگار است که برای خودش کرده است یا پیvvامبر بvvرای
او تعالی به کار برده است یا از صحابه ثvvابت اسvvت لvvذا نبایvvد از تعبیرهvvایی کvvه
سلف در این باره دارند تجاوز کنیم .شیخ آلبانی /از سخت گیرترین و پایبندترین
مردم به اصل است ،به تعلیقی که در مورد این مسئله در مقدمvvه مختصvvر العلvvو
ص 19-18نوشته ،رجوع کنید ،به همین سبب میگوید :اگر «این تعبیر درسvvت
باشد!» این جمله نشانهی پرهیزگاری ایشان است البتvvه بایvvد بvvدانیم کvvه تعبvvیر بvvا
وصف فرق دارد ،چون وصف توفیقی است.
از آلبvvانی پرسvvیدند :بvvه شvvما نسvvبت میدهنvvد کvvه میگوییvvد« v:موسvس دعvvوت سvvلفی
خداونvvد اسvت ،آیvا این درسvvت اسvت؟ و اگvر درسvvت اسvvت ،چگونvvه صvفتی کvvه
خداوند به خودش نداده ،ما میتوانیم به او نسبت بدهیم؟ شvvیخ رحمههللا در پاسvvخ
میگوید :آری ،من این را گفتهام اما این صفت نیست ،چvvون پدیvد vآوردن چvvیزی
از جانب خداوند به زبان ما برای تعبیر از حقیقتی که اتفاق افتvvاده اسvvت ،نvvه بvvه
این معنا که ما خداوند را به چیزی توصیف کvvنیم کvvه خvvودش را وصvvف نکvvرده
است اما من این سخن را در پاسخ کسی گفتهام که میگفت :مؤسس فالن دعvvوت
فالنی است .در اصل مؤسvس حقیقی خداونvد اسvت کvه تمvام نظvام هسvتی را بنvا
نهvvاده اسvت .بvvه این تvvرتیب این توصvvیف نیسvvت و بvvه اتفvاق علمvvا اطالق آن بvvه
عنvvوان وصvvف بvvرای هللا جvvایز نیسvvت و تاسvvیس امvvر بشvvری نیسvvت بلکvvه کvvار
پروردگار بشر است)« .فتاوی مدینه vسوال»48
این بطور کامل شبیه همان چیزی است که شیخ عبvvدالرزاق عفیفی در پاسvvخ بvvه
سوالی فتوا داده اسvvت .از ایشvvان پرسvvیدند آیvvا جvvایز اسvvت کvvه بصvvورت خvvبری
بگوییم خداوند واجب الوجود است؟ در پاسvvخ چvvیزی بvvه همین مفهvvوم میگویvvد:
«آنچه در باب اسمها و صفات او تعالی به کار میرود توقیفی اسvvت امvvا آنچvvه
بصورت خبری به کمار میبرند الزم نیست که توقیفی باشد مانند :خداوند قvvدیم،
شیء موجود و قائم به نفسه است( .بدائع الفوائد )163/1
47 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
کvvvاش! حvvvرف نمیزدنvvvد و سvvvکوت میکردنvvvد و این را هم تفvvvویض
میکردنvvد؛ چvvون آنvvان از چvvیزی فvvرار میکردنvد – vاز چvvه چvvیز فvvرار
میکردند؟ -وقتی vامام مالک میگوید v:استوا معلوم و به معنای باالی آن
قرار گرفت .گفتند :باال بvvودن خداونvد vبvvه این معناسvvت کvvه او تعvvالی در
جهت باالست .گفتند :ما معتقد به جهت برای خداوند نیستیم ،لذا معتقد به
صفت علو برای هللا نیستیم! با توجه بvvه این حرفهایشvvان معنvvای آیهی:
ۡ
ٱستَ َو ٰى ﴾٥چیست؟ میگویند...ش ۡ﴿ٱلر َّۡح ٰ َمنُ َعلَى ٱل َع ۡر ِ
[نقدی بر کسانی که میگویند :استواء به معنای استیالء (چیره شدن) است]:
سبحان هللا مسvvلط شvvدن -اسvvتولی -اقتضvvاء میکنvvد کvvه بین خداونvvد و
چیز دیگر رقابت vغلبه کردن چیره شدن بوده است ،حال آن چvvیز دیگvvر
غیر از برخی مخلوقات vخداونvvد چvvه کسvvی دیگvvری میتوانvvد باشvvد ،پس
خداون vد vبvvر ملvvک خvvود مسvvلط شvvده اسvvت!! چvvه کسvvی این حvvرف را
میزند؟!! قطعا ً میدانند vیکی از بزرگانشان که از عقیدهی سلف صالح
در تاویvvل آیvvات و احvvادیث منحرفانvvد تصvvریح کvvرده کvvه تاویvvل آیهی:
(استوی) به معنای -استولی -بدون معنای غلبه بر دیگvvری vاسvvت .یعvvنی
همان معنایی را که خودش هم آیه را به آن تفسیر کرده است ،تعطیvvل و
رد نموده است ،چون وقتی vبگوییم مسلط شدن بvvدون غلبvvه اسvvت ،دیگvvر
معنایی بvvه آیvvه بvvاقی نمیمانvvد v.در حقیقت این تعطیvvل نص اسvvت ،همvvان
طور که آیات و احادیث صفات را تعطیل کردند به همین سبب است کvه
از ان سخن یکی از دو امام ما ،ابن قیم یا ابن تیمیه کvvه میگویvvد :گvvروه
مجسvvمه بvvتی را عبvvادت میکننvvد و گvvروهی معطلvvه عvvدمی را عبvvادت
1
میکنند» لذت میبرم!
آری ،آنvvان چvvیزی را عبvvادت میکننvvد کvvه اص vالً وجvvود نvvدارد .این
واقعیت آشکارا بینشان وجود دارد و هنگامی که آنان صفت ثvvابت علvvو
(بvvاال بvvودن) را از خداونvvد نفی میکننvvد ،البتvvه این صvvفت تنهvvا در آیvvه
استوای نیست بلکه در آیات و احادیث متعددی vثابت است که در این جvvا
نمیخواهیم vوارد آن بحث شویم الحمدهلل کتابهای ائمه چاپ شده و همه
1
-جمله دوم این مقوله را از قول گروهی از سلف و ائمه از جمله ابن مبvvارک،
علی بن مvدینی و گvروهی از علمvا ،محققvان و محvدثین vنقvل کردهانvد .ابن تیمیvهv
قولشان را در مجموع الفتاوا 52/5-531نقل کرده است.
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 48
جا هست .لیکن برایم همین بس که قول برخی از پیشوایان خلvvف را کvvه
به گمان خود در پی تنزیه (پاک دانستن) خداوند هستند ،در این جvvا نقvvل
کنم ،آنان صفت علو را از خداونvvد متعvvال نفی کردهانvvد و میگوینvvد :در
بارهی پروردگار نمیتوان گفت .و این طور توصیف نمیشود vکه باال و
پایین یا در راست و چپ یا در جلو یا پشت سر و داخل عvvالم خvvارج از
عالم است ،دربارهی معبود خvvود خداونvvد متعvvال ،اینطvvور vمیگوینvvد؟!!
معطله میگوید v:هللا باال ،پvvایین ،در راسvvت ،چپ ،جلvvو ،پشvvت سvvر ،در
داخل و در خارج عالم نیست؟؟!! اگر به کسی بگویند :بصvورت vشvفاف
معدوم (هیچ) را برای ما توصیف vکند؟ چیزی پیشتر از این چvvیزی کvvه
این گروه معطلvvه در توصvvیف vمعبvvود خvvود ،خداونvvد میگوینvvد ،نخواهvvد
گفت .وقتی اینها میگویند v:نvvه باالسvvت و نvvه پvvایین و در سvvمت راسvvت
است و نه در سمت چپ ...وقتی vعلمای خلف در زمvvان ابن تیمیvvه جمvvع
شدند و از او به امvیر وقت دمشvق vشvکایت کردنvد کvvه این فvvرد بvvا علمvvا
مخالفت میکند و بvvرای خداونvد vمتعvvال جسvvم قایvvل اسvvت و او تعvvالی را
شبیه مخلوقات میداند ،و در خواسvت دادنvد کvه برایشvان بvا ابن تیمیvه
مجلسی مقرر کند .نشست برگزار شد و ابن تیمیه با آنان که با سvvلف در
آیvvات و حvvاادیث صvvفات مخvvالف بودنvvد ،منvvاظره کvvرد امvvیر داشvvت
حرفهای مخالفان ابنتیمیvvه ،خلفیهvvا و ابن تیمیvvه را در مvvورد آیvvات و
احادیث صفات گوش میکرد ،که به تصریح آن آیات و احvvادیث آشvvکار
صفات پروردگار vبه صورت عام و صفت علو به صورت خاص ثvvابت
میشد .امیر که ظاهراً فرد هوشvvیار و عvvاقلی بvvود – وقvvتی vشvvنید گvvروه
خلفی میگویند v:خداوند باال نیست ،پایین نیست ،در سمت راسvvت و چپ
نیست .تا آخر این متن گمvvراه کننvvدهای کvvه پیشتvvر نقvvل کvvردیم نیسvvت!!
امیر عاقل چه گفت؟ گفت :اینها پرودگارشان را گم کرده اند؟!
آری ،وقvvتی عمالً نمیداننvvد هللا کجاسvvت؟ اینهvvا کسvvانی هسvvتند کvvه
گمراه شدند و پروردگارشان را گم کردند .این در حالی است که خداوندv
میگویvvد :روی vعvvرش اسvvت ،فرشvvتگان بvvه سvvوی او بvvاال میرونvvد و
ص َع ُد ۡٱل َكلِ ُم ٱلطَّيِّبُ َو ۡٱل َع َم ُل ٱل ٰ َّ
صلِ ُح يَ ۡرفَ ُعهُ﴾ [فvvvاطر.]10 : میفرماید﴿ v:إِلَ ۡي ِه يَ ۡ
«کلمvvات پvvاکیزه بvvه سvvوی او بvvاال میرود و عمvvل صvvالح آنهvvا را بvvاالتر
میبرد».
تا دیگر آیات و احادیث فراوان این موضوعv...
49 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
[فرق بین کسی که از مذهب سلفیها فارغ التحصیل میشود با کسی ک ه از م ذهب
یشود]:
خلفیها فارغ التحصیل م
در پایvvان همین بس کvvه بدانیvvد فvvردی vکvvه از مدرسvvه سvvلفیها فvvارغv
التحصیل میشود با فردی که از مدرسه خلفی فارغ التحصvیل میشvودv،
چه فرقی با هم دارند:
مدرسvهی سvvلفی ،مدرسvهی محمvvد اسvvت کvvه اصvvحابش از آن فvvارغv
التحصیل شدهاند ،و تردیدی vنیست که پیامبر به ما دستور داده اسvvت کvvه
از آنان پیروی vکنیم – ادله مسئله را ذکر کردیم -و هنگامیکvvه از فvvردv
فارغ التحصیل از مدرسهی سلفی دلیل بخواهید ،دلیلش بر اساس هدایت
از جانب پروردگار اسvvت .حvvتی اگvvر از عvvوام باشvvد .امvvا فvvردی کvvه از
مدرسهی خلفی فارغ التحصیل شده آشکارا در گمراهی به سvvر میبvvرد،
حتی اگر از عالمترین افvvراد باشvvد! هماننvvد :آنهvvایی کvvه بvvا ابن تیمیvvه در
ماجرایی کvه نقvvل کvردیم vمنvاظره کvرده بودنvد v.امvا اگvvر میخواهیvد vاین
حقیقت را بهتر بفهمید.
[سخنی در مورد حدیث جاریه]:
با من حدیث آن جاریه (کنیز) را مرور کنید که موالیش ،معاویvvه بن
حکم سvvلمیاو را سvvیلی زده بvvود ،این مvvاجرا را مvvوالی کنvvیز روایت
میکند کvvه امvvام مسvvلم آن را در صvvحیح خvvود بصvvورت طvvوالنی vآورده
است .امvا در این جvvا فقvvط بvه عنvvوان شvاهد خالصvهاش را نقvل میکنمv:
معاویه بن حکم میگوید :ای رسول خدا من کنیزی دارم که در اطvvراف
کوه احد برایم گوسنفدان میچراند ،روزی ناگهانی گvرگ بvه گوسvفندانمv
حمله کرد (و یکی از گوسفندانم را خورد) من هم مانند :دیگvvر انسvvانها
خشمگین شدم و او را سیلی زدم لذا حvvاال تصvvمیم vگvvرفتم او را آزاد کنم.
پیامبر فرمود v:او را نزد من بیvvاور! وقvvتی vآمvvد پرسvvید« :هللا کجاسvvت!»
خوب به این حدیث توجه کنید ،آن را بفهمید ،به فهمانید و حفظ کنید!
پیvvامبر میگویvvد« v:أَ ْينَ هَّللا ُ»( :هللا کجاسvvت؟) کنvvیز گفت :در آسvvمان
است! فرمودَ « :م ْن أَنَا»( :من کیستم؟) گفت :تو رسول خvvدایی؟ فرمvvود:
1
«أَ ْعتِ ْقهَا فَإِنَّهَا ُم ْؤ ِمنَةٌ»( :او را آزاد کن که مؤمن است).
1
-مسvvلم ،1/382ابvvوداود ،3284نسvvائی 14/3بvvه روایت معاویvvه بن حکم این
حدیث به طور خاص از ایرادها ،بدعتیها و هواپرستان سالم نمانده ،چرا که در
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 50
پیامبر گواهی میدهد که این کنیز گوسفند vچvvران مvvؤمن اسvvت؛ چvvرا
گواهی میدهد که او مؤمن است؟ چون پروردگارش را شناخته اسvvت و
او تعالی باالی عرش و باالتر vاز مخلوقاتش vاست .چرا چvvنین نباش vد vدر
حالی که آن کنیز در جامعه و مدرسهای -آن طور که در عصر حاضvvرv
میگویند -زندگی میکرد vکه مدرسهی محمد و مvvوالی آن کنvvیز یکی از
شاگردان محمد است و خودش این عقیده را روایت میکند.
آری ،به همین سبب است که وقتی پیvvامبر این سvvوال کنجکاوانvvه را
از عقیدهاش میپرسد ،آن پاسvvخ صvvحیح را میدهvvد و میگویvvد :هللا بvvاال
است! چرا چنین نباشد در حالی که آن کنیز اگر سورهی تبارک را حفظ
نکvvرده باشvvد ،حvvداقل از پیvvامبر یvvا از مvvوالیش شvvنیده کvvه در هvvر شvvب
اصvبٗ ۖا فَ َسvت َۡعلَ ُمونَ
ٱلسَ vمٓا ِء أَن ي ُۡر ِسَ vل َعلَ ۡي ُكمۡ َح ِ
میخوانvvد﴿ :أَمۡ أَ ِمنتُم َّمن فِي َّ
ير [ ﴾١٧الملک« v .]17 :آیا از آن ذاتی که در آسمان اسvvت در امvvان َك ۡيفَ نَ ِذ ِ
هستند که بر شما طوفانی شن بفرستد؟! به زودی خواهید دانست کvvه [واقعیت
این] هشدار چگونه است».
آری ،این آیه را به همvvان صvvورت شvvنیده اسvvت کvvه هvvر فvvرد عvvرب
میفهمvvد ،بvvه همین سvvبب اسvvت کvvه وقvvتی رسvvول هللا میپرسvvد« :هللا
کجاست؟» میگوید v:در آسمان است!
[موضع خلفیها در برابر این حدیث و مانند این]:
آیا میدانید کvvه موضvع خلفیهvvای امvروز – vو کسvvانی کvه بvرخی از
کتابها و برخی رسایل را مینویسد و میپندارد که علمشان محکمتر و
علمیتر و علمیاست – در برابر این حدیث چیست؟
میگویند :سوالی vکه در این حvvدیث آمvvده بvvرای امvvروز قابvvل توجیvvه
نیست!؟ این حرفشان نه تنها با منهج و عقیده سلف مخالف است ،بلکه
با این حرفشان با احادیث ،به خاطر این که بصورت شvvفاف در مvvورد
عقیده است ،مخالفت کردهاند ،نه تنها احادیث صحیح اسvvت ،بلکvvه علمvvا
1
بر صحت آن احادیث از جمله همین حدیث ،اتفاق نظر دارند.
اثبات صفت علو برای خداوند واحد قهار صریح و واضح است .برای پاسvvخ بvvه
شبهات در مورد این حدیث به کتاب ما «دفاع عن السلفیه ص 116-110رجvvوع
کنید.
1
-یکی از ایرادهایی که بر این حدیث گرفتهانvvد این اسvvت کvvه میگوینvد vمتن آن
مضطرب است و برای اثبات این ادعایشvvان بvvه روایvvات ضvvعیف و بی اعتبvvار
51 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
در قسمت تاویلشان آیهی« :خداوند vرحمان بر عرش قرار گvرفت»
گفتیم آن را به مسvvلط شvvدن تفسvvیر کردنvvد؛ این اعvvتراض بvvر آنvvان وارد
است که هر کس خداوند vرا مغلوب بر عرشاش میداند ،این باور آنvvان
را بر آن داشت که بگویند v:بر عرش خود مسلط شد و این گمراهی دور
از حقیقت است!
و نvvیز در این جvvا در برابvvر جاریvvه سvvکوت را بvvه پیvvامبر vنسvvبت
میدهند ،و میگویند v:چون جوابش صحیح نبود ،پیvvامبر سvکوت کvvرد!؟
این در حالی است که اندکی پیش گفvvتیم« :آیvvا از آن ذاتی کvvه در آسvvمان
است»...
خالصهی سخن:
واجب اسvvت کvvه بvvه مvvذهب سvvلف چنvvگ زنیم ،چvvون این تنهvvا راه
مطمئنی است که تضمین میکند فرد مسلمان از گروه نجات یافتvvه باشvvد
اما در غیر این صورت از گروههای گمراه خواهvvد بvvود و سvvلفی بvvودن
تنها راه حفاظت از گمراهی است!
[قاعدهی اساسی در دعوت به قرآن و سنت]:
در پایان ناگزیر باید توجه داشته باشیم که ما وقتی تمام مسvvلمانان را
به پیروی vاز قرآن و سنت (صحیح) مطابق فهم سلف دعوت میدهیم به
خاطر ادله صحیح شفافی است که ذکر کردم v.اما در اصل کتاب و سنت
از آنان دور نیسvvتیم ،لیکن آنهvvا را بvvه بهvvترین شvvکل بvvه قvvرآن و سvvنت
دعوت میدهیم ،چرا که معتقدیم در اصvvل عقایدشvvان کvvه قvvرآن و سvvنت
استناد میکنند و احادیث دیگری را که مورد استناد قرار میدهنvvد v،ربvvط بvvه این
حدیث ندارد( .شیخ جدیع در تعلیق «ذکر االعتقاد» ابی العالء بن عطار ص)75
مینویسد :هر کس گمان کند که در متن این روایت اختالف (اضvvطراب) اسvvت،
حvvرفش درسvvت نیسvvت ،چvvون بvvه روایvvاتی اسvvتناد کردهانvvد کvvه بهvvترین درجهی
ارزشی آنها ضعیف است یا اگر صvvحیح اسvvت اختالف و اضvvطراب بvvه شvvمار
نمیرود بلکه فقط بvvرخی از مبتvvدعان بvه نvاحق و باطvل مفهvوم آنهvا را بvvه این
حدیث مرتبط میدانند تا معنای این حدیث را که بیvvانگر عقیvvده اهvvل سvvنت مبvvنی
این که هللا روی عرش است ،باطل بداننvvد و رد کننvد vو بگوییvvد :هللا در همvvه جvvا
هست .و به همین صورت تردید وارد کردن بvvرخی از منحرفvvان کvvه این حvvدیث
در صحیح مسلم نیست ،برای انسانهای آگاه ،فهیم و منصvvف ،شvvبهای سس vتتر
از خانهی عنکبوت است! این در حالی است که در شبهات مبتدعان آیvvات قvvرآن
سالم نمانده چه رسد به احادیث!
توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت 52
است ،مورد تاییداند اما منحvvرف شvvدهاند لvvذا آنهvvا را دعvvوت میدهیم و
این وظیفهی مvvا در دعvوت اسvvت و قاعvده کلی و اسvvاس در مvورد vتمvام
کسانی که میخواهند به اسالم دعوت دهند همین است که خداوند vمتعvvال
يل َربِّكَ بِ ۡٱل ِح ۡك َمِ vة َو ۡٱل َم ۡو ِعظَ ِ vة ۡٱل َح َس vنَ ۖ ِة َو ٰ َجِ vد ۡلهُم میفرمایvvدۡ ﴿ v:ٱد ُ
ع إِلَ ٰى َس vبِ ِ
س ۚنُ ﴾ [النحل« v.]125 :با حکمت و پند نیکو به راه پروردگارت بِٱلَّتِي ِه َي أَ ۡح َ
1
دعوت ده و با آنان به نحو احسن مجادله کن».
به این ترتیب نباید با آن کسانی که از مذهب و عقیدهی سvvلف صvvالح
منحرف شvدهاند نvرمی کvنیم چvرا کvه این انحvراف در بسvیار vاز مسvایل
فقهی نیست بلکه در بسvvیاری vاز امvvور vاعتقvvادی اسvvت و همvvانطور کvvه
ذکر کردیم در بحث صفات ،عذاب قبر و ...که از مسایل اعتقادی است،
منحرفاند v.لذا ما به بهvvتر روش آنvvان را دعvvوت میدهیم و خودمvvان را
از آنان جدا نمیکنیم و از آنان جدا نمیشvvویم کvvه رسvvول هللا میفرمایvvد:
ي هَّللا ُ بِ َك َر ُجاًل َخ ْي ٌر لَ َك ِم ْن أَ ْن يَ ُكونَ لَ َك ُح ْم ُر النَّ َع ِم»( 2اگر هللا بvه
«أَل َ ْن يَ ْه ِد َ
دسvتان تvو یvک نفvvر را هvvدایت کنvvد ،بvرایت از شvvتران سvvرخ مvو بهvتر
است).
امید است که همین قدر کفایت کند!
حامد فیروزی تربت جام
1
-این قاعدهای که شیخ ذکvvر کvvرده اسvvت .یکی از مهمتvvرین وظvایف دعvvوتگر
سلفی است که اکنون باید در دعوت خود به سوی پروردگار ،به آن پایبنvvد باشvvد.
و نرمیدر دعوت پایبندی vبه دور از بی مایگی و دور از فاسق و کvvافر خوانvvدن
بی دلیvvل مخالفvvان آنطvvور کvvه بvvرخی جvvاهالن میکننvvد – از امvvوری اسvvت کvvه
سودمند vخواهد بود و مذهب سلف صالح این است .خالل 35بvvا سvvند صvvحیح از
امام احمد روایت میکند که پرسvvیدند «امvvر» چیسvvت؟ گفت :اصvvحاب عبدهللا در
این باره میگفتند :دست نگه دارید! مؤلف :گوید :باید توجه داشته باشvvیم کvvه این
روش در میدان آموزش ،إعالم ،نصیحت و دعوت است .اما کسی که بvvدعتاش
ثابت است و به آن دعوت میدهد ،دفvvاع میکنvvد ،بvvا نهیب و بانvvگ خvvودت دور
کن و باید از بدعتی حذر کنی و این الزمه و مشخصه مذهب سلف است.
2
-بخاری 22/3و مسلم 1872/4از طریق عبدالعزیز بن ابی حازم از پدرش از
سvvهل بن سvvعد در ضvvمن حvvدیثی طvvوالنی در فضvvیلت علی آوردهانvvد ،متن فvvوق
احداً َخ ْيٌ vر لَ َ v
ك ك َر ُجالً َو ِ شاهدی بر این حدیث است که میفرماید« :ألَ ْن يَ ْه ِد َ
ي هَّللا بِ َ
ِم ْن ُح ْم ِر النَّ َع َم»( :اگر خداوند متعال بوسیلهی تو یک نفر را هدایت کند برایت از
شتران سرخ مو بهتر است) .این حvvدیث را بvvا سvvندی دیگvvر بخvvاری و مسvvلم بvvه
روایت یعقوب قاری از ابوحازم روایت کردهاند.
53 توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت
20/7/1388