‫مختصری‬

‫در عقیده اسالمی‬

‫تأليف‪:‬‬
‫شيخ محمد بن صالح العثيمين‬

‫ترجمه‪:‬‬
‫زكريا أباسينا‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫عنوان کتاب‪:‬‬
‫عقيدة أهل السنة والجماعة للعثيمين‬ ‫عنوان اصلی‪:‬‬
‫شيخ محمد بن صالح العثيمين‬ ‫نویسنده‪:‬‬
‫زكريا أباسينا‬ ‫مترجم‪:‬‬
‫مجموعه عقاید اسالمی‬ ‫موضوع‪:‬‬
‫اول (دیجیتال)‬ ‫نوبت انتشار‪:‬‬
‫دی (ج‪1111‬دی) ‪1394‬شمس‪1111‬ی‪ ،‬ربيع األول‬
‫تاریخ انتشار‪:‬‬
‫‪ 1437‬هجری‬
‫منبع‪:‬‬

‫این کتاب از سایت کتابخانۀ عقیده دانلود شده‬

‫است‪.‬‬
‫‪www.aqeedeh.com‬‬

‫‪book@aqeedeh.com‬‬ ‫ایمیل‪:‬‬
‫سایت‌های مجموعۀ موحدین‬
‫‪www.aqeedeh.com‬‬ ‫‪www.mowahedin.com‬‬
‫‪www.islamtxt.com‬‬ ‫‪www.videofarsi.com‬‬
‫‪www.shabnam.cc‬‬ ‫‪www.zekr.tv‬‬
‫‪www.sadaislam.com‬‬ ‫‪www.mowahed.com‬‬

‫‪contact@mowahedin.com‬‬
 ‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬

‫فهرست مطالب‬
‫مقدمه‪1...............................................................................‬‬
‫دين اسالمى ‪3.......................................................................‬‬
‫و دين اس‪1‬المی‪ :‬ش‪1‬امل همهی مص‪1‬لحت‌هايی اس‪1‬ت ك‪1‬ه ادي‪1‬ان م‪1‬ا قب‪1‬ل‬
‫شامل آن می‌شدند ‪5.............................................................‬‬
‫و دين اسالمی‪ :‬شامل عقيده و شريعت است‪6.............................‬‬
‫اركان اسالم ‪9.......................................................................‬‬
‫پايههای عقيدهی اسالمی‪13.....................................................‬‬
‫ايمان به هللا تعالى‪15..............................................................‬‬
‫و بر وجود هللا ‪-‬تعالى‪ ،-‬فطرت‪ ،‬و عق‪11‬ل‪ ،‬و ش‪11‬رع‪ ،‬و احس‪11‬اس داللت‬
‫می‌كند‪15.........................................................................‬‬
‫خداوند متعال اتخاذ اين معبودان را توسط‪ 1‬مشركان ب‪11‬ا دو دليل عقلی‬
‫باطل می‌نمايد‪25.............................................................. 1:‬‬
‫و در اين امر دو طائفه گمراه گشتهاند‪29.................................1:‬‬
‫ايمان به مالئكه‪33.................................................................‬‬
‫و ايمان به فرشتگان دارای فايده‌های بزرگی‪ 1‬است‪ ،‬از جمله‪36......:‬‬
‫ايمان به كتب آسمانی‪39..........................................................‬‬
‫و ايمان به كتاب‌های آسمانی‪ ،‬فايده‌های بزرگی دارد‪ ،‬ازجمله‪40....:‬‬
‫سل (رسوالن) ‪41.....................................................‬‬
‫ايمان به ُر ُ‬
‫و هيچ امتی از (وجود) رسولی (درميانشان) بی‌بهره نبوده‪42........‬‬
‫و ايمان به رسوالن شامل چهار مورد است‪45..........................:‬‬
‫و ايمان به رسوالن دارای فايده‌های نیکو است از جمله‪47...........:‬‬
‫ايمان به روز آخرت ‪49...........................................................‬‬
‫و ايمان به روز آخرت شامل سه مورد‪ 1‬است‪49.........................:‬‬
‫و ايمان به روز آخرت دارای فايده‌های نیکوی است از جمله‪56....:‬‬
‫و اين موارد نيز به ايمان داشتن به روز آخرت می‌پيوندد‪61.........1:‬‬
‫عذاب و سختی قبر و نعمت‌های آن‪62....................................:‬‬
‫و اين گم‪11‬ان باط‪11‬ل اس‪11‬ت‪ ،‬هم ب‪11‬دليل ش‪11‬رعی و هم ب‪11‬دليل ّ‬
‫حس‪1‬ی و هم‬
‫بدليل عقلی‪65..................................................................:‬‬
‫ايمان به قَدَر‪69.....................................................................‬‬
‫و ايمان به قدر شامل چهار مورد می‌باشد‪69............................ :‬‬
‫و در ايمان‌داش‪1‬تن ب‪1‬ه ق‪1‬در فاي‪1‬ده‌ها و ثم‪1‬رات نیک‪1‬ویی وج‪1‬ود دارد‪ ،‬از‬
‫جمله‪77.........................................................................:‬‬
‫و در مورد قَدَر دو طايفه گمراه شده‌اند‪78................................:‬‬
‫و رد بر طایفه‌ی اولی (جبریه) با شریعت و واقعیت‪79............... :‬‬
‫و رد بر طایفه‌ی دومی (قدریه) با شریعت و عقل‪80..................:‬‬
‫اهداف عقيده‌ی اسالمی‪81.......................................................‬‬
 ‫مقدمه‬
‫إن الحمد هلل نحمده‪ ،‬ونستعينه‪ ،‬ونس‪11‬تغفره‪ ،‬ونت‪11‬وب إليه‪ ،‬ونع‪11‬وذ باهلل من‬ ‫ّ‬
‫شرور أنفسنا‪ ،‬ومن سيئات أعمالنا‌ من يهده هللا؛ فال مضل ل‪11‬ه‪ ،‬ومن يض‪11‬لل؛‬
‫أن محم‪11‬داً‬ ‫ي له‪ ،‬وأشهد أن ال إل‪11‬ه إال هللا وح‪11‬ده ال ش‪11‬ريك ل‪11‬ه وأش‪11‬هد ّ‬ ‫فال هاد َ‬
‫عبده ورسوله‪ ،‬صلّى هللا عليه‪ ،‬وعلى آل‪11‬ه‪ ،‬وأص‪11‬حابه‪ ،‬ومن تبعهم بإحس‪11‬ان‪،‬‬
‫وسلّم تسليماً‪.‬‬
‫أما بعد‪:‬‬
‫ب‪1‬ه راس‪1‬تی‪ 1‬ک‪1‬ه علم توحی‪1‬د‪ ،‬ب‪1‬ا ش‪1‬رافت‌ترین عل‪1‬وم و دارای بیش‪1‬ترین‬
‫احترام است؛ و از لحاظ نیازمندی به آن در میان عل‪11‬وم‪ ،‬الزم‌ت‪11‬رین‪ 1‬آنه‪11‬ا‬
‫می‌باشد؛ زیرا علم ب‪11‬ه خداون‪11‬د تع‪11‬الى‪ ،‬و أس‪11‬ماء او‪ ،‬و ص‪11‬فت‌های او‪ ،‬و‬
‫حقوق وی بر بندگانش و کلید راه به‌سوی خداوند متعال و پایه‌ی ش‪11‬رایع‬
‫او می‌باشد‪1.‬‬
‫و لذا فرستادگان خداوند‪ 1‬بر دعوت به سوی آن (توحید) جمع ش‪11‬ده‌اند‪،‬‬
‫خداوند متعال می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬و َمٓا أَ ۡر َس ۡلنَا ِمن قَ ۡبلِكَ ِمن َّرسُو ٍل إِاَّل نُ ِ‬
‫وح ٓي إِلَ ۡي‪ِ 1‬ه‬
‫ٱعبُدُو ِن ‪[ ﴾٢٥‬األنبیاء‪.]25 :‬‬ ‫أَنَّ ۥهُ ٓاَل إِ ٰلَهَ إِٓاَّل أَن َ۠ا فَ ۡ‬
‫«و ما پیش از ت‪11‬و هیچ پی‪11‬امبری نفرس‪11‬تادیم‪ ،‬مگ‪11‬ر اینک‪11‬ه ب‪11‬ه او وحی‬
‫کرده‌ایم که‪ :‬هیچ معبود بر حقی بجز من نیس‪11‬ت‪ ،‬پس فق‪11‬ط م‪11‬را پرس‪11‬تش‬
‫کنید»‪.‬‬
‫و به وحدانیت وجود خویش شهادت داده‌اس‪11‬ت‪ ،‬و مالئک‪11‬ه و اه‪11‬ل علم‬
‫نیز بدان گواهی دادهاند‪ ،‬خداوند متع‪1‬ال می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬ش‪ِ 1‬ه َد ٱهَّلل ُ أَنَّ ۥهُ ٓاَل إِ ٰلَ‪ 1‬هَ‬
‫‪1‬و ۡٱل َع ِزي‪ُ 1‬ز ۡٱل َح ِكي ُم‬ ‫ٰ‬ ‫إِاَّل هُ َو َو ۡٱل َم ٰلَٓئِ َك‪ 1‬ةُ َوأُوْ لُ‪ْ 1‬‬
‫‪1‬وا ۡٱل ِع ۡل ِم قَٓائِ ۢ َم‪ 1‬ا بِ ۡٱلقِ ۡس‪ِۚ 1‬ط ٓاَل إِلَ‪ 1‬هَ إِاَّل هُ‪َ 1‬‬
‫‪[ ﴾١٨‬آل‌عمران‪.]18 :‬‬
‫«خدا گواهی می‌دهد به اینکه هیچ معبودی جز او نیست و فرش‪11‬تگان‬
‫و صاحبان دانش نیز به آن گواهی می‌دهند‪ 1‬حال آنکه خدا تدبیر کنن‪11‬دهی‬
‫ع‪11‬الَم اس‪11‬ت ب‪11‬ه ع‪11‬دل‪ ،‬ج‪11‬ز او معب‪11‬ودی‪ 1‬نیس‪11‬ت ک‪11‬ه هم توان‪11‬ا اس‪11‬ت و هم‬
‫حکیم»‪.‬‬
‫و هنگامی که شأن و ارزش توحید‪ 1‬در این حد باشد‪ ،‬بر هر مس‪11‬لمانی‪1‬‬
‫الزم اس‪11‬ت ک‪11‬ه نس‪11‬بت ب‪11‬ه یادگیری‪ ،‬و یاد داهی آن‪ ،‬و ت‪11‬دبّر در آن‪ ،‬و‬
‫باورداشتن به آن توجه کند؛ تا اینک‪1‬ه دینش ب‪1‬ر پایهای س‪1‬لیم و مطمئن و‬
‫تس‪11‬لیم ام‪11‬ور خداون‪1‬د‪ 1‬بن‪11‬ا ش‪11‬ود ک‪11‬ه ب‪11‬ا ثم‪11‬رات و نت‪11‬ایج آن‪ ،‬خوش‪11‬بخت‪ 1‬و‬
‫سعادتمند گردد‪1.‬‬
‫مؤلف‬
 ‫دين اسالمى‬
‫دین اسالمی‪ :‬دینی است که خداوند‪ ،‬محمدص را بخاطر آن برگزید‪،‬‬
‫و ادیان دیگر بدان پایان یافت‪ ،‬و آن را برای بندگانش کامل نمود‪ ،‬و ب‪11‬ه‬
‫وسیله‌ی آن(دین اسالمی)‪ ،‬نعمت را بر آنان تمام نمود‪ ،‬و برای بندگانش‬
‫به آن (دین اسالمی) راضی گشت‪ ،‬پس از هیچکس‪11‬ی‪ ،‬دینی غ‪11‬یر از آن‬
‫قب‪11‬ول نمی‌گ‪11‬ردد؛ خداون‪11‬د متع‪11‬ال می‌فرماید‪َّ ﴿ 1:‬ما َك‪11‬انَ ُم َح َّم ٌد أَبَ‪ٓ11‬ا أَ َحدٖ ِّمن‬
‫ول ٱهَّلل ِ َوخَ‪11‬اتَ َم ٱلنَّبِ ۧ‍يِّ ۗنَ َو َك‪11‬انَ ٱهَّلل ُ بِ ُك‪11‬لِّ َش‪ۡ 1‬ي ٍء َعلِيمٗ‪1‬ا ‪﴾٤٠‬‬ ‫َّس‪َ 1‬‬ ‫ِّجالِ ُكمۡ َو ٰلَ ِكن ر ُ‬
‫ر َ‬
‫[األحزاب‪.]40 :‬‬
‫«محمد پدر هیچ‌یک از مردان ش‪11‬ما نب‪11‬وده و بلک‪11‬ه فرس‪11‬تادهی خ‪11‬دا و‬
‫آخری ِن پیامبران است‪ ،‬و خداوند‪ 1‬به همه چیز داناست»‪.‬‬
‫ت لَ ُكمۡ ِدينَ ُكمۡ َوأَ ۡت َممۡ ُ‬
‫ت َعلَ ۡي ُكمۡ‬ ‫و خداون ‪1‬د‪ 1‬متع‪11‬ال می‌فرماید‪ۡ ﴿ :‬ٱليَ‪1ۡ 1‬و َم أَ ۡك َم ۡل ُ‬
‫يت لَ ُك ُم ٱإۡل ِ ۡس ٰلَ َم ِدينٗا‪[ ﴾...‬المائدة‪.]3 :‬‬ ‫ض ُ‬‫نِ ۡع َمتِي َو َر ِ‬
‫«‪ ...‬امروز دین شما را برایتان کام‪11‬ل گردانی‪11‬دم و نعمت خ‪11‬ود را ب‪11‬ر‬
‫شما تمام کردم و دین اسالم را برای شما برگزیدم‪1.»...‬‬
‫ٰ‬
‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪﴿ :‬إِ َّن ٱل‪ِّ 1‬دينَ ِعن‪َ 1‬د ٱهَّلل ِ ٱإۡل ِ ۡس‪1‬ل ُم‪[ ﴾...‬آلعم‪11‬ران‪:‬‬
‫َ‬
‫‪.]19‬‬
‫«‪ ...‬بیگم‪11‬ان دین (ح‪11‬ق و پس‪11‬ندیده و معت‪11‬بر) در پیش‪11‬گاه خ‪11‬دا‪ ،‬هم‪11‬ان‬
‫اسالم است‪.»...‬‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ٰ‬ ‫إۡل‬
‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬و َمن يَ ۡبت َِغ غ َۡي َر ٱ ِ ۡسلَ ِم ِدينٗا فَلَن يُقبَ‪َ 1‬ل ِمن‪ 1‬هُ‬
‫َوهُ َو فِي ٱأۡل ٓ ِخ َر ِة ِمنَ ۡٱل ٰخَ ِس ِرينَ ‪[ ﴾٨٥‬آلعمران‪.]85 :‬‬
‫«و هرکس که ج‪11‬ز اس‪11‬الم دینی دیگ‪11‬ر بجوید‪ ،‬هرگ‪11‬ز از او پذیرفت‪11‬ه‬
‫نمی‌شود‪ ،‬و او در آخرت از زمرهی زیانکاران خواهد بود»‪.‬‬
‫و خداون ‪1‬د‪ 1‬متع‪11‬ال ب‪11‬ر بن‪11‬دگان خ‪11‬ود واجب نم‪11‬وده ک‪11‬ه نس‪11‬بت ب‪11‬ه خ‪11‬دا‬
‫دین‪11‬داری‪ 1‬نماین‪11‬د‪ ،‬پس درح‪11‬الی ک‪11‬ه رس‪11‬ول اللهص را مخ‪11‬اطب ق‪11‬رار‪1‬‬
‫داده‌است‪ ،‬می‌فرماید‪﴿ 1:‬قُ ۡل ٰيَٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِنِّي َرسُو ُ‪1‬ل ٱهَّلل ِ إِلَ ۡي ُكمۡ َج ِميعًا ٱلَّ ِذي لَ ۥهُ‬
‫يت ٔ‍فَٔ‪َ1‬ا ِمنُ ْ‬
‫وا بِٱهَّلل ِ َو َر ُس ‪1‬ولِ ِه‬ ‫‪1‬و ي ُۡح ِيۦ َويُ ِم ۖ ُ‬ ‫ٰ‬
‫ض ٓاَل إِلَ‪ 1‬هَ إِاَّل هُ‪َ 1‬‬ ‫ٱلس ‪َ ٰ 1‬م ٰ َو ِ أۡل‬
‫ت َوٱ َ ۡر ۖ ِ‬ ‫ك َّ‬ ‫ُم ۡل‪ُ 1‬‬
‫ُ‪11111‬ؤ ِمنُ بِٱهَّلل ِ َو َكلِ ٰ َمتِ ِهۦ َوٱتَّبِعُ‪11111‬وهُ لَ َعلَّ ُكمۡ ت َۡهتَ‪ُ 11111‬دونَ ‪﴾١٥٨‬‬ ‫ٱلنَّبِ ِّي ٱأۡل ُ ِّم ِّي ٱلَّ ِذي ي ۡ‬
‫[األعراف‪.]158 :‬‬
‫«ای پیامبر بگو‪ :‬ای مردمان ه‪11‬ر آئین‪11‬ه من فرس‪11‬تاده‪1‬ی خ‪1‬د ب‪1‬ه س‪1‬وی‬
‫ازآن اوس‪11‬ت‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫همگی شما هستم‪ ،‬کسی که فرم‪11‬انروایی آس‪11‬مان‌ها و زمین‬
‫هیچ معبود برحقی جز او نیست‪ ،‬اوس‪11‬ت ک‪11‬ه زن‪11‬ده می‌کن‪11‬د و می‌میران‪11‬د‪،‬‬
‫پس ایمان بیاورید‪ 1‬به خدا و فرستادهاش‪ ،‬آن پیامبر درس ناخواندهای که‬
‫به خدا و سخنان او ایمان دارد و از او پیروی کنید تا هدایت یابید»‪.‬‬
‫و در صحیح مس‪11‬لم از ابی‌هریرة از رس‪11‬ول اللهص روایت ش‪11‬ده ک‪11‬ه‬
‫فرمود‪َ « 1:‬واَلَّ ِذي نَ ْفسُ ُم َح َّم ٍد بِيَ ِد ِه الَ يَ ْس َم ُع بِي أَ َح ٌد ِم ْن هَ ِذ ِه اأْل ُ َّم ِة‪َ ،‬والَ يَهُ‪11‬و ِديٌّ‬
‫ب‬
‫ص‪َ 11‬حا ِ‬ ‫ُ‪11‬ؤ ِم ْن بِاَلَّ ِذي أُرْ ِس‪ْ 11‬لت بِ‪ِ 11‬ه إالَ َك‪11‬انَ ِم ْن أَ ْ‬ ‫َص‪َ 11‬رانِ ٌّي‪َ ،‬و َم‪11‬اتَ َولَ ْم ي ْ‬ ‫َوالَ ن ْ‬
‫ار»‪.1‬‬‫النَّ ِ‬
‫«و سوگند‪ 1‬به کسی که نفس محمد در دست اوست‪ ،‬هیچکس‪11‬ی‪ 1‬از این‬
‫امت‪ ،‬نه یهودی‪ 1‬و نه نص‪11‬رانی‪ ،‬نیس‪11‬ت ک‪11‬ه دع‪11‬وت م‪11‬را بش‪11‬نود و س‪11‬پس‬
‫بمیرد‪ ،‬و به چیزی که بدان فرس‪1‬تاده ش‪1‬دهام ایم‪1‬ان نی‪1‬اورد‪ ،‬اال اینک‪1‬ه از‬
‫زمرهی اهل جهنم خواهد بود»‪.‬‬
‫و ایمان به او‪ :‬گواهی‌دادن به آنچه است که (برای ما) آورده است به‬
‫هم‪11‬راه قبول‌نم‪11‬ودن و اذع‪11‬ان ب‪11‬ه آن‪ ،‬و ن‪11‬ه فق‪11‬ط تص‪11‬دیق؛‪ 1‬و ب‪11‬دین س‪11‬بب‬
‫ابوطالب با وصف‪ 1‬گواهی به آنچه که پیامبرص آورده اس‪11‬ت و ش‪11‬هادتش‬
‫به اینکه از جملهی بهترین دین‌هاس‪11‬ت‪ ،‬م‪11‬ؤمن نب‪11‬ود (و م‪11‬ؤمن محس‪11‬وب‬
‫نمی‌شود)‪.‬‬
‫و دين اسالمی‪ :‬شامل همهی مصلحت‌هايی است كه اديان ما قبل شامل آن می‌شدند‬
‫و از این لح‪11‬اظ ک‪11‬ه این دین ب‪11‬رای هم‪11‬هی زمان‌ه‪11‬ا‪ ،‬و مکان‌ه‪11‬ا‪ ،‬و‬
‫أمت‌ه‪11‬ا م‪11‬ورد مص‪11‬لحت اس‪11‬ت‪ ،‬از دیگ‪11‬ر ادیان م‪11‬ا قب‪11‬ل خ‪11‬ودش متم‪11‬ایز‬
‫می‌باشد؛ خداوند متعال خطاب به فرستاده‪1‬اشص می‌فرماید‪:‬‬
‫ص‪ِّ 1‬دق‪ٗ1‬ا لِّ َم‪11‬ا بَ ۡينَ يَد َۡي‪ِ 1‬ه ِمنَ ۡٱل ِك ٰتَ ِ‬
‫ب َو ُمهَ ۡي ِمنً‪11‬ا‬ ‫‪1‬ٱل َح ِّ‬
‫ق ُم َ‬ ‫ك ۡٱل ِك ٰتَ َ‬
‫ب بِ‪ۡ 1‬‬ ‫﴿ َوأَن َز ۡلنَٓا إِلَ ۡي َ‬
‫َعلَ ۡي ِه‪[ ﴾...‬المائدة‪.]48 :‬‬
‫«و ب‪1‬ه س‪1‬وی ت‪1‬و کت‪1‬اب (ق‪1‬رآن) را بح‪1‬ق ف‪1‬رو فرس‪1‬تادیم‪ 1‬ک‪1‬ه تص‪1‬دیق‪1‬‬
‫کنندهی کتاب‌های پیشین وی است و شاهد بر آنهاست‪.»...‬‬
‫و مع‪11‬نی م‪1‬ورد مص‪11‬لحت‌بودن آن (دین اس‪11‬المی) ب‪11‬رای ه‪1‬ر زم‪1‬ان و‬
‫مکان و امتی این است که تمسک به آن مص‪11‬الح امت را در ه‪11‬ر زم‪11‬ان‪،‬‬
‫یا هر مکانی نفی نمی‌کند‪ ،‬بلکه ب‪11‬ه مص‪11‬لحت امت اس‪11‬ت‪ ،‬و ب‪11‬دین مع‪11‬نی‬
‫‪ -‬رواه مس‪1‬لم‪ ،‬كت‪1‬اب اإليم‪1‬ان‪ ،‬ب‪1‬اب وج‪1‬وب اإليم‪1‬ان برس‪1‬الة نبين‪1‬ا محمدص رقم(‬ ‫‪1‬‬

‫‪)384‬‬
 ‫‪5‬‬ ‫دین اسالمی‬
‫نیس‪1‬ت ک‪1‬ه ب‪1‬رای ه‪11‬ر مک‪11‬ان و زم‪11‬ان و أم‪1‬تی خض‪1‬وع‪ 1‬و خش‪11‬وع نماید‪،‬‬
‫طوری که برخی از مردم‪ ،‬آن (دین اسالمی) را اینگونه می‌خواهند‪1.‬‬
‫و دین اسالمی‪ :‬آن دین حقی است که خداوند تعالى کسی را که ب‪11‬دان‬
‫تمسک کند و حق تمسک به این دین را به جا آورد‪ ،‬ضمانت فرموده که‬
‫او را یاری فرماید‪ 1،‬و ب‪11‬ر ه‪11‬ر کس‪11‬ی غ‪11‬یر از او چ‪11‬یره گردان‪1‬د‪ ،‬خداون‪11‬د‬
‫ق لِي ُۡظ ِه‪َ 1‬ر ۥهُ‬‫ين ۡٱل َح‪ِّ 1‬‬ ‫ي أَ ۡر َس‪َ 1‬ل َر ُس‪1‬ولَ ۥهُ بِ ۡٱلهُ‪1‬د َٰى َو ِد ِ‬ ‫متعال می‌فرماید‪﴿ :‬هُ َو ٱلَّ ِذ ٓ‬
‫َعلَى ٱلدِّي ِن ُكلِِّۦه َولَ ۡو َك ِرهَ ۡٱل ُم ۡش ِر ُكونَ ‪[ ﴾٩‬الصف‪.]9 :‬‬
‫«خداس‪1‬ت ک‪1‬ه پی‪11‬امبر خ‪1‬ود را هم‪1‬راه ب‪11‬ا ه‪11‬دایت و دین ح‪11‬ق (اس‪1‬الم)‬
‫فرستاد‪ 1‬تا آن را بر همهی آیین‌های دیگر چیره گرداند‪ ،‬اگرچ‪1‬ه مش‪11‬رکان‬
‫دوست نداشته باشند»‪.‬‬
‫‪1‬وا ِمن ُكمۡ َو َع ِملُ ْ‬
‫‪11‬وا‬ ‫و خداون‪11‬د متع‪11‬ال می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬وعَ‪َ 11‬د ٱهَّلل ُ ٱلَّ ِذينَ َءا َمنُ‪ْ 1‬‬
‫ٱس ‪1‬ت َۡخلَفَ ٱلَّ ِذينَ ِمن قَ ۡبلِ ِهمۡ َولَيُ َم ِّكن ََّن‬ ‫ض َك َم‪11‬ا ۡ‬ ‫أۡل‬
‫ت لَيَ ۡس ‪1‬ت َۡخلِفَنَّهۡ‪ُ1‬م فِي ٱ َ ۡر ِ‬ ‫ٰ َّ‬
‫ٱلص ‪1‬لِ ٰ َح ِ‬
‫‪1‬وفِ ِهۡ‪1‬م أَمۡ نٗ ‪ۚ 1‬ا يَ ۡعبُ ‪1‬دُونَنِي‪ 1‬اَل‬
‫َض ‪ٰ 1‬ى لَهُمۡ َولَيُبَ ‪ِّ 1‬دلَنَّهُم‪ِّ 1‬م ۢن بَ ۡع‪ِ 1‬د خَ‪ۡ 1‬‬‫لَهُمۡ ِدينَهُ ُم ٱلَّ ِذي ۡٱرت َ‬
‫ٰ‬ ‫ٓ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬
‫ك هُ ُم ۡٱلفَ ِسقُونَ ‪[ ﴾٥٥‬النور‪.]55 :‬‬ ‫ي ُۡش ِر ُكونَ بِي َشۡ‍ئٗ ۚا َو َمن َكفَ َر بَ ۡع َد َذلِكَ فَأُوْ لَئِ َ‬
‫«خداوند ب‪1‬ه کس‪1‬انی از ش‪1‬ما ک‪1‬ه ایم‪1‬ان آوردهان‪1‬د و کاره‪1‬ای شایس‪1‬ته‬
‫انجام دادهاند وعده داده‌است که آنان را قطع‪1‬ا ً در زمین ج‪11‬ایگزین س‪11‬ازد‬
‫همانگونه که جانشین ساخت کسانی را که پیش از ایش‪11‬ان بودن‪11‬د و حتم‪1‬ا ً‬
‫برای ایشان دینشان را که (خداوند) ب‪11‬رای آن‪1‬ان پس‪11‬ندیده اس‪11‬ت پابرج‪11‬ا و‬
‫استوار خواهد ساخت و البته ترس آنان را پس از آن به امنیت و آرامش‬
‫تبدیل می‌نماید‪ 1،‬م‪11‬را می‌پرس‪11‬تند چ‪11‬یزی را ب‪11‬ا من ش‪11‬ریک نمی‌س‪11‬ازند‪ ،‬و‬
‫کسانی که پس از آنان ناسپاسی‪ 1‬کنند‪ ،‬پس آن گروه همانا فاسقانند»‪1.‬‬
‫و دين اسالمی‪ :‬شامل عقيده و شريعت است‬
‫و در عقیده و شریعتش کامل می‌باشد‪ ،‬مردم‪ 1‬را‪:‬‬
‫‪ -1‬ب‪11‬ه توحی‪11‬د خداون‪11‬د متع‪11‬ال دس‪11‬تور می‌ده‪11‬د و(آن‪11‬ان را) از ش‪11‬رک‬
‫برحذر‪ 1‬می‌دارد‪.‬‬
‫‪ -2‬ب‪11‬ه راس‪11‬تگویی‪ 1‬فرم‪11‬ان می‌ده‪11‬د‪ ،‬و (آن‪11‬ان را) از دروغ برح‪11‬ذر‪1‬‬
‫می‌دارد‪1.‬‬
‫‪ -3‬به عدل و داد ام‪1‬ر می‌فرماید و از بی‌انص‪1‬افی‪ 1‬و از س‪1‬تم و بی‪1‬داد‬
‫نهی فرموده است؛ و عدل عبارت است‪ :‬از برابری‪ 1‬بین ام‪11‬وری‪1‬‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪6‬‬
‫که به هم شبیه هستند‪ ،‬و فرق‪ 1‬قائل‌شدن بین امور مختلفی که باهم‬
‫تفاوت دارند؛ و عدل و داد‪ ،‬به معنای برابری‪ 1‬مطلق نیست‪ ،‬کم‪11‬ا‬
‫اینکه برخی از مردم (به اشتباه) هنگامی که از آن سخن به میان‬
‫می‌آورن‪11‬د‪ ،‬می‌گوین‪11‬د‪ :‬دین اس‪11‬الم‪ ،‬دین براب‪11‬ری اس‪11‬ت‪ ،‬و آن را‬
‫بصورت‪ 1‬مطلق بیان می‌کند‪ ،‬زیرا برابری در بین اموری ک‪11‬ه ب‪11‬ا‬
‫هم متفاوت هستند‪ ،‬ستم و بیداد می‌باشد ک‪11‬ه دین اس‪11‬الم‪ ،‬آن را ب‪11‬ه‬
‫ارمغ‪11‬ان نی‪11‬اورده اس‪11‬ت‪ ،‬و انج‪11‬ام دهن‪11‬دهی چ‪11‬نین بی‪11‬دادی‪ ،‬م‪11‬ورد‬
‫سپاس قرار نمی‌گیرد‪1.‬‬
‫به امانت امر می‌کند و (آنان را) از خیانت نهی می‌کند‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫به وفای‪ 1‬به عهد و پیمان دستور‪ 1‬می‌فرماید و (آنان را) از غدر و‬ ‫‪-5‬‬
‫پیمان‌شکنی نهی می‌ماید‪.‬‬
‫به نیکی‌کردن نسبت به پدر و م‪11‬ادر ام‪11‬ر می‌کن‪11‬د و (آن‪11‬ان را) از‬ ‫‪-6‬‬
‫بدرفتاری‪ 1‬با آنان بر حذر میدارد‪1.‬‬
‫به صلهی رحم و رفت و آم‪11‬د ب‪11‬ا نزدیک‪11‬ان فرم‪11‬ان می‌ده‪11‬د‪ ،‬و از‬ ‫‪-7‬‬
‫قطع‌نمودن آن نهی فرموده است‪.‬‬
‫به روابط خوب با همس‪11‬ایگان ام‪11‬ر می‌کن‪11‬د‪ ،‬و از ب‪11‬دی رواب‪11‬ط ب‪11‬ا‬ ‫‪-8‬‬
‫همسایگان نهی فرموده است‪.‬‬
 ‫اركان اسالم‬
‫ارک‪11‬ان اس‪11‬الم‪ :‬پایه‌ه‪11‬ای آن اس‪11‬ت ک‪11‬ه (دین اس‪11‬الم) ب‪11‬ر آن س‪11‬اخته‬
‫می‌گردد‪ ،‬و پنج مورد‪ 1‬است که در حدیثی ذکر شده است که ابن عمر آن‬
‫اإل ْسالَ ُم َعلَى َخ ْم َس‪ٍ 11‬ة َعلَى‬ ‫را از پیامبرص روایت کرده‪ ،‬که فرمود‪« :‬بُنِ َى ِ‬
‫الص‪1‬الَ ِة‬
‫‪1‬ام َّ‬ ‫‪1‬‬ ‫َ‬ ‫ق‬
‫ُ َِ ِ‬‫إ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫هَّللا‬ ‫ال‬‫س‪َ :‬ش‪1‬هَا َد ِة أَ ْن ال إِلَ‪ِ َ 1‬‬
‫إ‬ ‫ه‬ ‫أَ ْن يُ َو َّح َد هَّللا ُ وفي رواية َعلَى خَ ْم ٍ‬
‫ض‪1‬انَ قَ‪11‬ا َل‬‫صيَ ِام َر َم َ‬ ‫ضانَ َو ْال َحجِّ ‪ .‬فَقَا َل َر ُج ٌل ْال َحجِّ َو ِ‬
‫صيَ ِام َر َم َ‬ ‫َوإِيتَا ِء ال َّز َكا ِة َو ِ‬
‫ُول اللَّ ِهص» ‪.‬‬ ‫ضانَ َو ْال َحجِّ ‪ .‬هَ َك َذا َس ِم ْعتُهُ ِم ْن َرس ِ‬ ‫الَ‪ِ .‬‬
‫‪1‬‬
‫صيَ ِام َر َم َ‬
‫رسول خداص در این حدیث می‌فرماید‪« :‬دین اسالم بر پنج اصل بن‪11‬ا‬
‫ش‪11‬ده اس‪11‬ت‪ :‬ب‪11‬ر اینک‪11‬ه خ‪11‬دا را یگان‪11‬ه پرس‪11‬تش کنن‪11‬د ‪ -‬و در روایتی ‪:-‬‬
‫گواهی‌دادن به اینکه هیچ معبود برحقی بجز خدا وج‪11‬ود ن‪11‬دارد‪ ،‬و اینک‪11‬ه‬
‫محم‪1‬د بن‪1‬ده و فرس‪1‬تاده‪1‬ی اوس‪1‬ت‪ ،‬و برپاداش‪11‬تن نم‪1‬از‪ ،‬و دادن زک‪1‬ات‪ ،‬و‬
‫روزهی رمض‪11‬ان‪ ،‬و حج م‪11‬ردی‪( 1‬ب‪11‬ه إبن عم‪11‬ر) گفت‪ :‬حج‪ ،‬و روزهی‬
‫رمضان؛ گفت‪« :‬نه‪ ،‬روزهی رمضان‪ ،‬و حج» آن را اینگونه از رسول‪1‬‬
‫خداص شنیدم»‪1.‬‬
‫‪ -1‬گواهی‌دادن به اینکه هیچ معبود ب‪11‬رحقی بج‪11‬ز هللا وج‪11‬ود ن‪11‬دارد و‬
‫أن محم‪11‬داً‬ ‫محم‪11‬د بن‪11‬ده و فرس‪11‬تاده‪1‬ی اوست (ش‪11‬هاده الإل‪11‬ه إالهللا و ّ‬
‫رسول هللا) عبارتست از‪ :‬باور‪ 1‬و اعتق‪11‬اد قطعی و ج‪11‬ازمی ک‪11‬ه ب‪11‬ا‬
‫زب‪11‬ان‪ ،‬ب‪11‬ه این گ‪11‬واهی تعب‪11‬یر نماید‪ ،‬گ‪11‬ویی‪ 1‬ک‪11‬ه در این گ‪11‬واهی‬
‫بینن‪11‬دهای دارد؛ و این گ‪11‬واهی ب‪11‬ه هم‪11‬راه تع‪11‬دادی تص‪11‬دیقات ب‪11‬ه‬
‫عنوان یک رکن واحد قرار داده شده است‪:‬‬
‫مثالً‪ :‬بخاطر اینکه رس‪11‬ول‪ 1‬اللهص یک تبلیغ‌کنن‪11‬ده از ط‪11‬رف خداون‪11‬د‬
‫متعال است‪ ،‬پس گواهی‌دادن به اوص به بن‪11‬دگیاش و رس‪11‬التش از جمل‪11‬ه‬
‫مکمل‌های گواهی به «ال إله إال هللا» می‌باشد‪.‬‬
‫و مثالً‪ :‬بخاطر اینکه شهادتین پایهای برای درستی و ص‪11‬حت کاره‪11‬ا‬
‫و پذیرفته‌شدن‌ش‪11‬ان ن‪11‬زد خداون‪11‬د اس‪11‬ت‪ ،‬پس هیچ ک‪11‬اری س‪11‬الم نیس‪11‬ت و‬
‫ص‪111‬حت ن‪111‬دارد و در درگ‪111‬اه خداون‪111‬دی‪ 1‬پذیرفت‪111‬ه نمی‌ش‪111‬ود‪ ،‬مگ‪111‬ر ب‪111‬ا‬
‫خالص‌گردانیدن عمل برای خداوند‪ 1‬متعال و پ‪11‬یروی از فرس‪11‬تاده‪1‬اش‪1‬ص؛‬
‫پس ب‪11‬ا اخالص ب‪11‬رای خداون‪11‬د متع‪11‬ال گ‪11‬واهی ب‪11‬ه‪« :‬ال إل‪11‬ه إال هللا» (هیچ‬
‫‪ -‬رواه البخاری‪ ،‬كتاب اإليم‪11‬ان‪ ،‬ب‪11‬اب اإليم‪11‬ان و ق‪11‬ول الن‪11‬بیص (ب‪11‬ني اإلس‪11‬الم علي‬ ‫‪1‬‬

‫خمس)‪ ،‬رقم(‪ ،)8‬و رواه مسلم‪ ،‬كتاب اإليمان‪ ،‬باب بيان أركان اإلسالم و دعائم‪11‬ه‬
‫العظام‪ ،‬رقم(‪.)111‬‬
‫معب‪11‬ود ب‪11‬رحقی بج‪11‬ز هللا وج‪11‬ود ن‪11‬دارد) و ب‪11‬ا پ‪11‬یروی از فرس‪11‬تادهاش‪1‬ص‬
‫گ‪1‬واهی ب‪1‬ه‪« :‬محم‪11‬داً عب‪11‬ده ورس‪11‬وله» (محم‪11‬د بن‪11‬ده و فرس‪11‬تاده‪1‬ی خداون‪11‬د‬
‫است) تحقق می‌یابد‪.‬‬
‫و از ثم‪11‬رات این گ‪11‬واهی عظیم‪ :‬آزادش‪11‬دن دل و وج‪11‬ود از توج‪11‬ه ب‪11‬ه‬
‫مخلوقات و از پیروی‌نمودن از غیر پیامبران می‌باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬و اما برپاداشتن نماز عبارتس‪11‬ت از‪ :‬بن‪11‬دگی‌نمودن ب‪11‬رای خداون‪11‬د‬
‫متعال با پایداری‪ 1‬در انجام‌دادن آن‪ ،‬و ک‪11‬امل‌کردن آن در وقته‪11‬ای‬
‫مخصوصش و چگونگی انجام آن‪.‬‬
‫و از ثم‪11‬رات آن‪ :‬ش‪11‬رح ص‪11‬در‪ ،‬و ن‪11‬ور چش‪11‬مان‪ ،‬و نهی‌نم‪11‬ودن آن از‬
‫فحشا و منکرات می‌باشد‪1.‬‬
‫‪ -3‬و اما دادن زکات عبارتس‪11‬ت از‪ :‬بن‪11‬دگی ب‪11‬رای خداون‪11‬د متع‪11‬ال ب‪11‬ا‬
‫دادن مقدار واجب از اموالی که مستحق زکات می‌باشند‪1.‬‬
‫ت (خسیس‌بودن) و‬ ‫و از ثمرات آن‪ :‬پاک‌نمودن وجود از آفریدهی پَس ِ‬
‫رفع نیازمندیهای اسالم و مسلمانان می‌باشد‪.‬‬
‫‪ -4‬و اما روزه رمضان عبارتست از‪ :‬بندگی برای خداوند متعال ب‪11‬ا‬
‫خودداری‌کردن در روزهای ماه رمضان از چیزهایی ک‪11‬ه روزه‬
‫را باطل می‌کنند‪1.‬‬
‫و از ثمرات آن‪ :‬مدیریت وجود در ترک دوست داش‪11‬تنی‌هایش‪ 1‬ب‪11‬رای‬
‫رضای خداوند‪ 1‬ع ّزوج ّل می‌باشد‪1.‬‬
‫‪ -5‬و اما حج خانهی خدا عبارتست از‪ :‬بندگی برای خداوند متعال با‬
‫قصد‪ 1‬نمودن بیت هللا الحرام برای ادای شعائر و فرایض حج‪.‬‬
‫و از ثمرات آن‪ :‬مدیریت نفس در تالش و جه‪11‬ا ِد م‪11‬الی و ب‪11‬دنی اس‪11‬ت‬
‫که در طاعت خداوند متعال صرف می‌شود‪ 1‬و بدین خاطر حج ن‪11‬وعی از‬
‫جهادنمودن در راه خداوند متعال می‌باشد‪.‬‬
‫و هرکس بخواهد که این مسأله برایش روش‪11‬ن گ‪11‬ردد‪ ،‬این فرم‪11‬ودهی‬
‫ى َءا َمنُ‪ْ 1‬‬
‫‪1‬وا‬ ‫خداوند متعال را قرائت کند که می‌فرماید‪َ ﴿ :‬ولَ‪1ۡ 1‬و أَ َّن أَ ۡه‪َ 1‬ل ۡٱلقُ‪َ 1‬ر ٰ ٓ‬
‫ُوا فَأَخَ‪1ۡ 1‬ذ ٰنَهُم‪ 1‬بِ َم‪11‬ا‬ ‫ض َو ٰلَ ِكن َك‪َّ 1‬ذب ْ‬ ‫أۡل‬ ‫ٰ‬
‫َوٱتَّقَ ۡو ْا لَفَت َۡحنَا َعلَ ۡي ِهم بَ َر َكتٖ ِّمنَ ٱل َّس َمٓا ِء َوٱ ۡ َ ۡر ِ‬
‫ۡ‬
‫ى أَن يَأتِيَهُم بَأ ُسنَا بَ ٰيَتٗ ‪1‬ا َوهُمۡ نَ‪ٓ11‬ائِ ُمونَ ‪٩٧‬‬ ‫وا يَ ۡك ِسبُونَ ‪ ٩٦‬أَفَأ َ ِمنَ أَ ۡه ُل ۡٱلقُ َر ٰ ٓ‬ ‫َكانُ ْ‬
‫وا َم ۡك َر ٱهَّلل ۚ ِ‬ ‫ۡ‬
‫ى أَن يَأتِيَهُم بَأ ُسنَا ضُحٗى َوهُمۡ يَ ۡل َعبُونَ ‪ ٩٨‬أَفَأ َ ِمنُ ْ‬ ‫ۡ‬ ‫أَ َو أَ ِمنَ أَ ۡه ُل ۡٱلقُ َر ٰ ٓ‬
‫فَاَل يَ ۡأ َمنُ َم ۡك َر ٱهَّلل ِ إِاَّل ۡٱلقَ ۡو ُم ۡٱل ٰخَ ِسرُونَ ‪[ ﴾٩٩‬األعراف‪.]99-96 :‬‬
 ‫‪9‬‬ ‫ارکان اسالم‬
‫«و اگ‪111‬ر اه‪111‬ل ش‪111‬هرها و آبادی‌ه‪111‬ا ایم‪111‬ان می‌آوردن‪111‬د‪( 1‬ب‪111‬ه خ‪111‬دا و‬
‫پیامبرانش) و پرهیزگاری‪ 1‬می‌کردند‪ ،‬قطعا ً برکات از آس‪11‬مان و زمین را‬
‫بروی ایشان می‌گشودیم‪ 1‬و لیکن (پیامبران را) تکذیب کردند‪ ،‬پس ایشان‬
‫را ب‪11‬ه س‪11‬بب آنچ‪11‬ه می‌کردن‪1‬د‪ 1‬گرفت‪11‬ار و مج‪11‬ازات ک‪11‬ردیم‪ )96( 1‬آیا اه‪11‬ل‬
‫شهرها و آبادی‌ها (که دعوت پیامبران را نپذیرفتند)‪ ،‬از آن ایمن شدهاند‬
‫که عذاب ما ش‪11‬بانه ب‪1‬ه آن‪11‬ان برس‪1‬د‪ 1‬درح‪1‬الی ک‪11‬ه ایش‪1‬ان غ‪11‬رق در خ‪1‬واب‬
‫باش‪11‬ند؟ (‪ )97‬آیا اه‪11‬ل ش‪11‬هرها و آبادی‌ه‪11‬ا (ک‪11‬ه دع‪11‬وت پی‪11‬امبران را‬
‫نپذیرفتند)‪ ،‬از آن ایمن شدهاند که عذاب ما چاشتگاه (نیم‪11‬روز) ب‪11‬ه آن‪11‬ان‬
‫برسد درحالی که ایشان سرگرم‪ 1‬بازی هستند؟ (‪ )98‬یا از مکر خدا خود‬
‫را ایمن دانستند (با آنکه) ج‪11‬ز م‪11‬ردم زیانک‪11‬ار (کس‪11‬ى) خ‪11‬ود را از مک‪11‬ر‬
‫خدا ایمن نمىداند (‪.»)99‬‬
‫و به تاریخ‌گذشتگان دقت نماید‪ ،‬زیرا به راستی ت‪11‬اریخ درس ع‪11‬برتی‬
‫است ب‪1‬رای خردمن‪1‬دان و چش‪1‬م بص‪1‬یرتی‪ 1‬اس‪1‬ت ب‪1‬رای کس‪1‬انی ک‪1‬ه ب‪1‬رای‬
‫قلبشان حجابی را قرار ندادهاند‪ ،‬و هللا المستعان‪.‬‬
 ‫پايههای عقيدهی اسالمی‬
‫دین اسالمی‪ - :‬همانگونه که گذشت ‪ -‬شامل عقی‪11‬ده و ش‪1‬ریعت اس‪11‬ت‪،‬‬
‫و به چیزهایی از ش‪11‬رایع آن اش‪11‬اره نم‪11‬ودیم‪ ،‬و ارک‪11‬ان آن را ک‪11‬ه پایهای‬
‫است که به شرایع اعتبار می‌بخشد‪ ،‬ذکر کردیم‪.‬‬
‫ام‪11‬ا عقی‪11‬دهی اس‪11‬المی‪ :‬پایهه‪11‬ایش ایم‪11‬ان ب‪11‬ه خ‪11‬دا و فرش‪11‬تگانش‪ 1‬و‬
‫کتاب‌هایش و فرستادگانش و قَدَر(شامل خیر و ش ّر قَدَر) می‌باشد‪.‬‬
‫و کتاب خدا و سنّت رسولشص بر این پایه‌ها داللت می‌کنند‪.‬‬
‫وا ُوجُوهَ ُكمۡ قِبَ‪َ 1‬ل‬ ‫س ۡٱلبِ َّر أَن تُ َولُّ ْ‬ ‫در قرآن‪ ،‬خداوند متعال می‌فرماید‪﴿ 1:‬لَّ ۡي َ‬
‫ٓ‬
‫‪111‬ر َو ۡٱل َم ٰلَئِ َك‪ِ 11‬ة‬ ‫ب َو ٰلَ ِك َّن ۡٱلبِ‪َّ 111‬ر َم ۡن َءا َمنَ بِٱهَّلل ِ َو ۡٱليَ ۡ‬
‫‪111‬و ِم ٱأۡل ٓ ِخ ِ‬ ‫ق َو ۡٱل َم ۡغ‪ِ 11‬ر ِ‬ ‫ۡٱل َم ۡش‪ِ 11‬ر ِ‪1‬‬
‫ب َوٱلنَّبِ ۧ‍يِّنَ ‪[ ﴾...‬البقرة‪.]177 :‬‬ ‫َو ۡٱل ِك ٰتَ ِ‬
‫«نیکوکاری‪ 1‬آن نیست که روی خود را (در نماز) به سوی مش‪11‬رق و‬
‫مغرب بگردانی‪1‬د‪ 1‬و بلک‪1‬ه نیکیک‪1‬ردار آن کس‪1‬ی اس‪1‬ت ک‪1‬ه ب‪1‬ه خ‪1‬دا و روز‬
‫واپسین و فرشتگان و کتاب (آسمانی) و پیامبران ایمان آورد‪.»...‬‬
‫و در مورد قدَر می‌فرماید‪﴿ 1:‬إِنَّا ُك َّل َش ۡي ٍء خَ لَ ۡق ٰنَهُ بِقَ ‪1‬د َٖر ‪َ ٤٩‬و َم‪ٓ11‬ا أَمۡ ُرنَ‪ٓ11‬ا‬
‫ص ِ‪1‬ر ‪[ ﴾٥٠‬القمر‪.]50-49 :‬‬ ‫ح بِ ۡٱلبَ َ‬
‫إِاَّل ٰ َو ِحد ‪َٞ‬ة َكلَمۡ ۢ ِ‬
‫«هرآئینه ما هرچیزی را به اندازهی مقرر آفریدهایم (‪ )49‬و فرم‪11‬ان‬
‫ما فرمانی‪ 1‬بیش نیست‪ ،‬همانند یک چشم به هم‌زدن (‪.»)50‬‬
‫و در سنّت رسول اللهص آمده است که پیامبرص هنگ‪11‬ام ج‪11‬واب‌دادن‬
‫به جبرئیل‪ ،‬وقتی‪ 1‬ک‪11‬ه از او در م‪11‬ورد ایم‪11‬ان س‪11‬ؤال ک‪11‬رد‪ ،‬می‌گوید‪« :‬أَ ْن‬
‫َر َخي ِ‬
‫ْ‪11‬ر ِه‬ ‫‪11‬ؤ ِمنَ بِ ْالقَ‪11‬د ِ‬ ‫ُس‪11‬لِ ِه َو ْاليَ‪11‬وْ ِم ِ‬
‫اآلخ‪ِ 11‬ر َوتُ ْ‬ ‫‪11‬ؤ ِمنَ بِاهَّلل ِ َو َمالَئِ َكتِ‪ِ 11‬ه َو ُكتُبِ‪ِ 11‬ه َور ُ‬ ‫تُ ْ‬
‫‪1‬‬
‫َو َشرِّ ِه» ‪.‬‬
‫«ایم‪111‬ان‪ :‬آن اس‪111‬ت ک‪111‬ه ب‪111‬ه خداون‪111‬د‪ ،‬و فرش‪111‬تگانش‪ ،‬و کتاب‌ه‪111‬ای‬
‫آس‪11‬مانیش‪ ،‬و فرس‪11‬تادگانش‪ ،‬و روز‪ 1‬آخ‪11‬رت ایم‪11‬ان بی‪11‬اوری‪ ،‬و ب‪11‬ه ق‪11‬در‪،‬‬
‫خیرآن و ش ّر آن ایمان بیاوری»‪1.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه مسلم‪ ،‬كتاب اإليمان‪ ،‬باب بيان اإليمان و اإلسالم و اإلحسان‪ ،‬رقم (‪.)93‬‬
 ‫ايمان به هللا تعالى‬
‫ایمان به خداوند شامل چهار مورد‪ 1‬می‌شود‪:‬‬
‫مورد اول‪ :‬ایمان به وجود هللا تعالى‪:‬‬
‫و بر وجود هللا ‪-‬تعالى‪ ،-‬فطرت‪ ،‬و عقل‪ ،‬و شرع‪ ،‬و احساس داللت می‌كند‬
‫‪ -1‬اما داللت فطرت بر وجود هللا ‪ -‬سبحانه ‪ :-‬همانا که فطرت همه‪-‬‬
‫ی آفریدگان بدون سابقهی اندیشیدن‪ ،‬و یا آموزش دیدن‪ ،‬براساس‬
‫ایمان به پروردگارش‪ 1‬آفریده ش‪11‬ده اس‪11‬ت‪ ،‬و هیچ چ‪11‬یزی او را از‬
‫مقتضای این فطرت منصرف نمی‌کند مگر کسی که رخدادی‪ 1‬بر‬
‫قلبش واق‪11‬ع ش‪11‬ود ک‪11‬ه وی را از این فط‪11‬رت منص‪11‬رف‪ 1‬گردان‪11‬د؛‬
‫بخ‪11‬اطر این فرم‪11‬ودهی پی‪11‬امبرص‪َ « :‬م‪11‬ا ِم ْن َموْ لُ‪11‬و ٍد إِالَّ يُولَ ‪ُ 1‬د َعلَى‬
‫ْالفِ ْ‬
‫ط َر ِة‪ ،‬فَأَبَ َواهُ يُهَ ِّودَانِ ِه أَوْ يُنَصِّ َرانِ ِه أَوْ يُ َمجِّ َسانِ ِه»‪.1‬‬
‫«هیچ ک‪11‬ودکی ب‪11‬دنیا نمی‌آید مگ‪11‬ر اینک‪11‬ه ب‪11‬ر فط‪11‬رت (اس‪11‬الم) متول‪11‬د‬
‫می‌شود‪ ،‬پس والدینش وی را یهودی یا مسیحی یا مجوسی می‌گردانند»‪.‬‬
‫‪ -2‬و ام‪111‬ا داللت عق‪111‬ل ب‪111‬ر وج‪111‬ود‪ 1‬هللا ‪ -‬تع‪111‬الى ‪ :-‬پس همان‪111‬ا این‬
‫آفریدگان‪ ،‬چه آنهایی که در ق‪1‬دیم بودن‪1‬د‪ 1‬و چ‪1‬ه آنه‪1‬ایی ک‪1‬ه پس از‬
‫مخلوقات‪ 1‬قدیمی آمدند‪ ،‬ن‪11‬اگزیر‪ 1‬از وج‪11‬ود‪ 1‬آفرینن‪11‬دهای هس‪11‬تند ک‪11‬ه‬
‫آنها را آفریده باشد؛ زیرا ممکن نیست که خودشان‪ ،‬خودش‪11‬ان را‬
‫آفریده باشند‪ ،‬و امکان ندارد که بص‪11‬ورت تص‪11‬ادفی بوج‪11‬ود‪ 1‬آم‪11‬ده‬
‫باشند‪.‬‬
‫ممکن نیس‪11‬ت ک‪11‬ه خودش‪11‬ان‪ ،‬خودش‪11‬ان را آفریده باش‪11‬ند‪ ،‬زیرا هیچ‬
‫چیزی خودش را نمی‌آفریند‪ ،‬ب‪11‬دین خ‪1‬اطر ک‪11‬ه قب‪1‬ل از وج‪11‬ودش در ع‪1‬دم‬
‫بوده‪ ،‬پس چگونه می‌تواند آفریننده باشد ؟!‬
‫و امکان ن‪11‬دارد ک‪11‬ه ب‪11‬ه ص‪11‬ورت تص‪11‬ادفی بوج‪11‬ود آم‪11‬ده باش‪11‬ند‪ ،‬زیرا‬
‫هرچیز که حادث باشد (بوج‪11‬ود‪ 1‬آم‪11‬ده باش‪11‬د) ن‪11‬اگزیر دارای یک مح‪11‬دث‬
‫(بوجود آورنده) نیز هست‪ ،‬و ن‪1‬یز وج‪1‬ودش‪ 1‬ب‪1‬ر این نظ‪1‬ام ب‪1‬دیع و ن‪1‬و‪ ،‬و‬
‫هماهنگی و توازن نزدیک‪ ،‬و ارتباط منس‪11‬جم‪ 1‬بین س‪11‬بب‌ها و مس ‪1‬بّب‌های‬
‫آنها‪ ،‬و بین این کائنات‪ ،‬بعضی از آنها (بعضی از این اسباب و مسبّب ها)‬
‫قاطعان‪11‬ه م‪11‬انع از این می‌ش‪11‬ود ک‪11‬ه ب‪11‬رخی از اش‪11‬یای دیگ‪11‬ر بص‪11‬ورت‪1‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه البخاري‪ ،‬كتاب الجنائز‪ ،‬باب ما قيل في أوالد الـمشركين‪ ،‬رقم (‪.)1319‬‬
‫تصادفی‪ 1‬بوجود آیند‪ ،‬زیرا موجودی که بصورت‪ 1‬تص‪11‬ادفی‪ 1‬بوج‪11‬ود آم‪11‬ده‬
‫در پایهی آفرینشش بر هیچ نظمی نیست‪ ،‬چگونه در حال زندگی و سیر‬
‫تکاملش منظم است؟!‬
‫و هنگامی که امکان نداشته باشد این آفریدگان خودشان‪ ،‬خودشان را‬
‫بوجود آورده باشند و یا بص‪11‬ورت تص‪11‬ادفی بوج‪11‬ود‪ 1‬آم‪11‬ده باش‪11‬ند‪ ،‬معل‪11‬وم‬
‫می‌ش‪11‬ود‪ 1‬ک‪11‬ه آفرینن‪11‬دهای آنه‪11‬ا را بوج‪11‬ود‪ 1‬آوره و آفریده اس‪11‬ت ک‪11‬ه این‬
‫آفریننده همان خداوندی‪ 1‬است که پروردگار‪ 1‬جهانیان است‪.‬‬
‫و خداون‪111‬د‪ 1‬متع‪111‬ال این دلی‪111‬ل عقلی و بره‪111‬ان ق‪111‬اطع را‪ ،‬آنج‪111‬ا ک‪111‬ه‬
‫وا ِم ۡن غ َۡي ِر َش ۡي ٍء أَمۡ هُ ُم ۡٱل ٰخَ لِقُونَ ‪[ ﴾٣٥‬الطور‪.]35 :‬‬ ‫می‌فرماید‪﴿ 1:‬أَمۡ ُخلِقُ ْ‬
‫«آیا ایش‪11‬ان ب‪11‬دون هیچ آفرینن‪11‬دهای آفریده ش‪11‬دهان‪11‬د یا آنک‪11‬ه خ‪11‬ود‪،‬‬
‫آفریدگار‪ 1‬خویش هستند»‪ .‬ذک‪11‬ر نم‪11‬وده اس‪11‬ت‪ .‬یع‪11‬نی‪ :‬اینک‪11‬ه ایش‪11‬ان ب‪11‬دون‬
‫خ‪11‬الق و آفرینن‪11‬ده آفریده نش‪11‬ده‌اند‪ ،‬و اینک‪11‬ه ایش‪11‬ان کس‪11‬انی نیس‪11‬تند ک‪11‬ه‬
‫خودشان‪ ،‬خودشان را بیافرینند؛ پس معلوم می‌شود‪ 1‬که آنها خالقی دارن‪11‬د‬
‫که خداوند‪ 1‬تبارک و تعالى می‌باشد‪ ،‬و بدین خاطر‪ 1‬هنگامی ک‪11‬ه جب‪11‬یر بن‬
‫مطعم از پیامبر‪ 1‬خداص ش‪11‬نید ک‪11‬ه س‪11‬ورهی ط‪11‬ور را می‌خوان‪11‬د و ب‪11‬ه این‬
‫‪11‬وا ِم ۡن غ َۡي‪ِ 11‬ر َش‪ۡ 11‬ي ٍء أَمۡ هُ ُم ۡٱل ٰخَ لِقُ‪11‬ونَ ‪ ٣٥‬أَمۡ خَ لَقُ ْ‬
‫‪11‬وا‬ ‫آیات رس‪11‬ید‪﴿ :‬أَمۡ ُخلِقُ ْ‬
‫ك أَمۡ هُ ُم‬
‫ض بَ‪111‬ل اَّل يُوقِنُ‪111‬ونَ ‪ ٣٦‬أَمۡ ِعن‪َ 111‬دهُمۡ خَ‪َ 111‬زٓائِنُ َربِّ َ‬‫ت َوٱأۡل َ ۡر ۚ َ‬
‫ٱلس‪َ ٰ 111‬م ٰ َو ِ‬
‫َّ‬
‫ُون ‪[ ﴾٣٧‬الطور‪.]37-35 :‬‬ ‫ۜص ۡي ِطر َ‪1‬‬ ‫ۡٱل ُم َ‪1‬‬
‫َۜ‬
‫«آیا ایش‪11‬ان ب‪11‬دون هیچ آفرینن‪11‬دهای آفریده ش‪11‬دهان‪11‬د یا آنک‪11‬ه خ‪11‬ود‪،‬‬
‫آفریدگار‪ 1‬خویش هستند (‪ )35‬یا اینکه آنان آس‪11‬مان‌ها و زمین را آفریده‪-‬‬
‫اند؟ بلکه یقین ندارند (‪ )36‬یا مگر گنجین‪11‬هه‪11‬ای پرودگ‪11‬ارت ن‪11‬زد ایش‪11‬ان‬
‫(موجود) است یا مگر آنان چیره هستند (‪.»)37‬‬
‫و جبیر در آن هنگام مشرک بود‪ ،‬گفت‪ :‬نزدیک بود که دلم به پرواز‪1‬‬
‫در آید‪ ،‬و آن دفعه‪ ،‬اولین باری بود که ایمان در دلم سنگینی می‌کرد‪.11‬‬
‫و برای توضیح این مسأله یک مث‪11‬ال می‌زنیم‪ 1:‬اگ‪11‬ر یک ش‪11‬خص در‬
‫مورد قصر‪ 1‬مجلّلی برای تو حرف ب‪11‬ازگو‪ 1‬کن‪11‬د ک‪11‬ه باغ‌ه‪11‬ا اط‪11‬راف آن را‬
‫گرفته‌اند‪ ،‬و بین آنها نهرهایی جاری باشد‪ ،‬مملو از فرش‌ها و اس‪11‬تراحت‬
‫گاه‌ها باشد‪ ،‬و با انواع زینتهای اصلی و مکمل آراسته ش‪11‬ده باش‪11‬د؛ و ب‪11‬ه‬
‫تو بگوید‪ 1:‬که این قصر با ه‪11‬ر آنچ‪11‬ه از کم‪11‬االت ک‪11‬ه در درون آن وج‪11‬ود‬

‫‪ -‬رواه ‪ -‬البخ‪11‬اري ‪ -‬مفرق ‪1‬ا ً ‪ ،‬كت‪11‬اب التفس‪11‬ير‪ ،‬ب‪11‬اب تفس‪11‬ير س‪11‬ورة الط‪11‬ور‪ ،‬رقم(‬ ‫‪1‬‬

‫‪.)4573‬‬
 ‫‪15‬‬ ‫ایمان به هللا تعالی‬
‫دارد‪ ،‬خودش‪ ،‬خودش را اینگونه بوجود آورده است‪ ،‬یا اینکه بص‪11‬ورت‪1‬‬
‫تصادفی‪ ،‬بدون هیچ آفرینندهای بوجود آمده است؛ به انکار و تکذیب آن‬
‫(وجود آفریننده‌ای برای قصر) مبادرت ورزده‪ ،‬و حرفش‪ 1‬شبیه به گفتار‬
‫نادانان می‌باشد؛ آیا جایز است که این جهان پهناور‪ 1:‬با زمین و آس‪11‬مانش‬
‫و با افالک و حالت‌ه‪1‬ای متن‪1‬وع و نظ‪1‬ام ن‪1‬و و ب‪1‬دیع و ج‪1‬ذابش‪ ،‬خ‪1‬ودش‪،‬‬
‫خودش را بوجود‪ 1‬آورده باشد‪ ،‬و یا اینکه ب‪11‬ه ص‪11‬ورت‪ 1‬تص‪11‬ادفی و ب‪11‬دون‬
‫هیچ آفرینندهای بوجود آمده باشد؟!‬
‫‪ -3‬و اما داللت شریعت بر وج‪11‬ود هللا تع‪11‬الى‪ :‬اینک‪11‬ه هم‪11‬ه کتاب‌ه‪11‬ای‬
‫آسمانی به آن اقرار می‌کند‪ ،‬و اینکه آنچه از احکام با عدالتی ک‪11‬ه‬
‫بدان آمده‌ان‪11‬د‪ ،‬تض‪11‬مین کنن‪11‬دهای ب‪11‬رای مص‪11‬الح آفریدگان اس‪11‬ت؛‬
‫دلیلی است بر این امر که از طرف پروردگاری باحکمت و دان‪11‬ا‬
‫به مصالح آفریدگانش می‌باشد؛ و ن‪11‬یز آنچ‪11‬ه را از اخب‪11‬ار کائن‪11‬ات‬
‫که آوردهاند و واقعیت‪ 1‬به درستی‪ 1‬آن گواهی می‌دهد‪ ،‬دلیلی اس‪11‬ت‬
‫بر این امر که (اخباری‪ 1‬که به ما رس‪11‬یده‪ )،‬از ط‪11‬رف پرودگ‪11‬اری‪1‬‬
‫توانا بر بوجودآوردن آنچه که بدان خبر داده‌است‪ ،‬می‌باشد‪1.‬‬
‫‪ -4‬و اما داللت احساس بر وجود هللا تعالى؛ بر دو وجه است‪:‬‬
‫وجه اول‪ :‬اینک‪1‬ه م‪1‬ا آنچ‪1‬ه را ک‪1‬ه از اج‪1‬ابت دع‪1‬ای دعاکنن‪1‬دگان و ب‪1‬ه‬
‫فریادرسیدن رنجدیدگان‪ ،‬می‌شنویم و می‌بینیم‪ ،‬چیزی است که بص‪11‬ورت‪1‬‬
‫ق‪11‬اطع ب‪11‬ر وج‪11‬ود‪ 1‬خداون‪11‬د متع‪11‬ال داللت می‌کن‪11‬د؛ خداون‪11‬د ‪ -‬س‪11‬بحانه ‪-‬‬
‫می‌فرماید‪1:‬‬
‫ٱست ََج ۡبنَا لَ ۥهُ‪[ ﴾...‬األنبیاء‪.]76 :‬‬ ‫ۡ‬
‫﴿ َونُو ًحا‪ 1‬إِذ نَاد َٰى ِمن قَ ۡب ُل فَ ۡ‬
‫«و نوح را یاد کن چون ندا کرد پیش از این‪ ،‬پس دع‪11‬ای او را قب‪11‬ول‬
‫کردیم‪.»...‬‬
‫اب لَ ُكمۡ ‪﴾...‬‬
‫ٱس ‪1‬ت ََج َ‪1‬‬ ‫ۡ‬
‫و خداون ‪1‬د‪ 1‬متع‪11‬ال می‌فرماید‪﴿ :‬إِذ ت َۡس ‪1‬ت َِغيثُونَ َربَّ ُكمۡ فَ ۡ‬
‫[األنفال‪.]9 :‬‬
‫«آنگاه که پروردگار‪ 1‬خود را به فریادمی‪ 1‬طلبیدید‪ ،‬پس دعای ش‪11‬ما را‬
‫پذیرفت‪.»...‬‬
‫و در صحیح بخ‪11‬اری‪ 1‬از أنس بن مال‪11‬ک روایت ش‪11‬ده اس‪11‬ت ک‪11‬ه گفت‪:‬‬
‫یک مرد بادیه‌نشین روز جمعه وارد شد ‪ -‬درحالی که پی‪11‬امبرص خطب‪11‬ه‬
‫می‌داد ‪ -‬پس گفت‪ :‬ای رس‪1111‬ول هللا دارایی‌م‪1111‬ان ن‪1111‬ابود‪ 1‬ش‪1111‬د‪ ،‬و زن و‬
‫فرزن‪11‬دانمان گرس‪11‬نه ماندن‪11‬د‪ ،‬ن‪11‬زد خ‪11‬دا ب‪11‬رای م‪11‬ا دع‪11‬ا کن؛ پی‪11‬امبر هم دو‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪16‬‬
‫دستش را بلند کرد و دعا نمود؛ پس ابر‌ها به سرعت همانند کوه ها شدند‬
‫و جمع گشتند‪( ،‬پیامبرص) از منبرش پایین نیامد تا اینکه باران را دیدم‬
‫ک‪111‬ه از ریش‪111‬ش س‪111‬رازیر‪ 1‬می‌ش‪111‬د‪ - .‬و در روز‪ 1‬جمع‪111‬هی دوم‪ ،‬آن م‪111‬رد‬
‫بادیه‌نشین‪ ،‬یا کسی غیر از او ب‪11‬ود ک‪11‬ه بلن‪11‬د ش‪11‬د و گفت‪ :‬یا رس‪11‬ول‪ 1‬هللا ‪-‬‬
‫خانهها ویران شد‪ ،‬و داراییمان غرق شد‪ ،‬پس نزد خداوند برای م‪11‬ا دع‪11‬ا‬
‫کن؛ پیامبرص دو دستش را بلند ک‪1‬رد‪ ،‬و گفت‪« :‬اللَّهُ َّم َح َوالَ ْينَ‪11‬ا‪َ ،‬والَ َعلَ ْينَ‪11‬ا‬
‫ت»‪.1‬‬ ‫َاحيَ ٍة إِالَّ ا ْنفَ َر َج ْ‬
‫فَ َمـا ي ُِشي ُر إِلَى ن ِ‬
‫«خداوندا برای ما بفرست ن‪11‬ه علی‪11‬ه م‪11‬ا‪ ،‬پس ب‪11‬ه ه‪11‬ر ناحی‪11‬های اش‪11‬اره‬
‫می‌کرد‪( ،‬ابرها) رهایی می‌یافت»‪.‬‬
‫و تا به امروزاجابت دعاکنندگان برای کسی که در پناه‌بردن به سوی‬
‫خداوند راستگو و صادق بوده و دارای شرایط اجابت بوده باشد‪ ،‬همیشه‬
‫امر مشهوری بوده است‪.‬‬
‫وج‪1‬ه دوم‪ :‬اینک‪11‬ه نش‪1‬انه‌های پی‪11‬امبران ک‪11‬ه معج‪1‬زه نامی‪11‬ده می‌ش‪11‬وند‪ 1‬و‬
‫مردم آنها را مش‪11‬اهده نم‪11‬ودهان‪11‬د‪ ،‬یا آنه‪11‬ا را ش‪11‬نیده‌اند‪ ،‬دلی‪11‬ل ق‪11‬اطعی ب‪11‬ر‬
‫وجود ارسال کننده یآنهاست‪ ،‬و او هللا تعالى است؛ زیرا آنها (معج‪11‬زات)‬
‫اموری خارج از طاقت بشری هستند‪ ،‬که خداون‪11‬د آنه‪11‬ا را ب‪11‬رای تأیی‪11‬د و‬
‫یاری و نصرت فرستادگانش‪ 1‬جاری ساخته است‪.‬‬
‫مثال آن‪ :‬نشانهی موسى÷ اس‪11‬ت‪ ،‬آن هنگ‪11‬ام ک‪11‬ه خداون‪1‬د متع‪11‬ال ب‪1‬ه او‬
‫امر کرد که با عص‪11‬ایش ب‪11‬ه دریا بزن‪11‬د‪ ،‬پس ب‪11‬ه آن زد ؛ پس دوازده راه‬
‫خشک برای آنها شکافته شد‪ ،‬و آب دریا در بین آنه‪11‬ا همانن‪11‬د ک‪11‬وه ب‪11‬ود‪،‬‬
‫صاكَ ۡٱلبَ ۡح‪َ ۖ 1‬ر‬‫ٱض ِرب بِّ َع َ‬ ‫ى أَ ِن ۡ‬‫خداوند متعال می‌فرماید‪﴿ 1:‬فَأ َ ۡو َح ۡينَٓا إِلَ ٰى ُمو َس ٰٓ‪1‬‬
‫ق فَ َكانَ ُكلُّ فِ ۡرق‪َ ٖ1‬كٱلطَّ ۡو ِد ۡٱل َع ِظ ِيم ‪[ ﴾٦٣‬الشعراء‪.]63 :‬‬ ‫فَٱنفَلَ َ‬
‫«به دنبال آن به موسى‪ 1‬پیام دادیم که چوبدستی خود را به دریا ب‪11‬زن‪،‬‬
‫پس دریا از هم شکافت و هر بخشی همچون کوه بزرگی‪ 1‬گردید»‪.‬‬
‫و مثال دوم‪ :‬نشانهی عیسى÷ است‪ ،‬آن هنگام که با اجازهی خداون‪11‬د‪،‬‬
‫م‪11‬رده را زن‪11‬ده می‌ک‪11‬رد و آنه‪11‬ا را از آرامگ‪11‬اههایش‪11‬ان ب‪11‬یرون می‌آورد‪1،‬‬
‫خداوند متعال می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬وأُ ۡح ِي ۡٱل َم ۡوت َٰى بِإِ ۡذ ِن ٱهَّلل ِ﴾ [آل عمران‪.]49 :‬‬
‫«‪ ...‬و مردگان را به فرمان خدا زنده می‌کنم‪.»...‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه البخاري‪ ،‬كتاب الجمعة‪ ،‬ب‪1‬اب اإلستس‪1‬قاء في الخطب‪1‬ة ي‪1‬وم الجمع‪1‬ة‪ ،‬رقم‪( :‬‬
‫‪.)891‬‬
 ‫‪17‬‬ ‫ایمان به هللا تعالی‬
‫خداوند متعال می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬وإِ ۡذ تُ ۡخ ِر ُج ۡٱل َم ۡوت َٰى بِإِ ۡذنِي﴾ [المائدة‪.]110 :‬‬
‫«‪ ...‬و آنگ‪11‬اه ک‪11‬ه مردگ‪11‬ان را ب‪11‬ه فرم‪11‬ان من (زن‪11‬ده می‌ک‪11‬ردی‪ 1‬و از‬
‫گورها) بیرون می‌آوردی‪.»...‬‬
‫و مثال سوم‪ :‬برای محمدص است‪ ،‬آن هنگام که قریش از او نش‪11‬انه‪-‬‬
‫ای خواستند‪ ،‬پس به ماه اشاره ای نمود؛ پس به دو نیمه شکافته شد‪ ،‬پس‬
‫مردم آن را دیدند‪ ،‬و در آن‪ ،‬فرموده خداوند‪ 1‬متعال اس‪11‬ت ک‪11‬ه می‌فرماید‪1:‬‬
‫‪1‬وا ِس ‪ۡ 1‬ح ‪ٞ‬ر‬‫وا َويَقُولُ‪ْ 1‬‬ ‫ق ۡٱلقَ َم ُر ‪َ ١‬وإِن يَ َر ۡو ْا َءايَ ٗة ي ُۡع ِر ُ‬
‫ض‪ْ 1‬‬ ‫ت ٱلسَّا َعةُ َوٱن َش َّ‬ ‫﴿ ۡٱقتَ َربَ ِ‬
‫ُّم ۡستَ ِم ‪ّ ٞ‬ر ‪[ ﴾٢‬القمر‪.]2-1 :‬‬
‫«قی‪11‬امت نزدیک ش‪11‬د و م‪11‬اه از هم بش‪11‬کافت (‪ )1‬و هرگ‪11‬اه ک‪11‬افران‬
‫نشانهای را ببینند‪ ،‬رویگردانی‪ 1‬کنند و گوین‪11‬د ج‪11‬ادوی‪ 1‬نیرومن‪11‬دی‪ 1‬اس‪11‬ت (‬
‫‪..»)2‬‬
‫پس این سه نشانهی محسوس که خداوند آنها را برای تأیید و یاری و‬
‫نصرت فرستادگانش جاری ساخت‪ ،‬بصورتی قطعی‪ 1‬ب‪11‬ر وج‪11‬ود‪ 1‬خداون‪11‬د‬
‫متعال داللت می‌کند‪.‬‬
‫مورد دوم از آنچه که ایمان به خداون‪1‬د‪ 1‬ش‪11‬امل آن می‌ش‪11‬ود‪ 1‬عبارتس‪11‬ت‬
‫از‪ :‬ایمان به ربوبیت او؛ یعنی ایمان به اینکه به تنهایی‪ 1‬پروردگار اس‪11‬ت‬
‫و هیچ شریک و انبازی ندارد‪.‬‬
‫و پروردگار‪ 1:‬کسی است که آف‪11‬رینش‪ ،‬و ُمل‪11‬ک‪ ،‬و ت‪11‬دبیر ام‪11‬ور از آن‬
‫اوس‪11‬ت؛ هیچ آفرینن‪11‬ده‪1‬ای غ‪11‬یر از هللا وج‪11‬ود‪ 1‬ن‪11‬دارد؛ هیچ م‪11‬الکی ج‪11‬ز او‬
‫وجود ندارد؛ هیچ ام‪11‬ر نیس‪11‬ت مگ‪11‬ر ام‪11‬ر او؛ خداون‪11‬د متع‪11‬ال می‌فرماید‪1:‬‬
‫ق َوٱأۡل َمۡ ُر﴾ [األعراف‪.]54 :‬‬ ‫﴿أَاَل لَهُ ۡٱلخَ ۡل ُ‬
‫«‪ ...‬آگاه باشید که تنها او می‌آفریند‪ 1‬و تنها او فرمان می‌دهد‪.»...‬‬
‫ك َوٱلَّ ِذينَ ت َۡ‪11‬د ُعونَ ِمن دُونِِۦه َم‪11‬ا‬‫و می‌فرماید‪َ ٰ ﴿ :‬ذلِ ُك ُم ٱهَّلل ُ َربُّ ُكمۡ لَ‪11‬هُ ۡٱل ُم ۡل‪ُ ۚ 11‬‬
‫ير﴾ [فاطر‪.]13 :‬‬ ‫يَمۡ لِ ُكونَ ِمن قِ ۡط ِم ٍ‪1‬‬
‫«‪ ...‬اینست خدا ک‪11‬ه پروردگ‪11‬ار‪ 1‬ش‪11‬ما اس‪11‬ت م‪11‬الکیت و ح‪11‬اکمیت ازآ ِن‬
‫اوس‪11‬ت و بج‪11‬ز او‪ ،‬آن کس‪11‬انی‪ 1‬ک‪11‬ه ب‪11‬ه فریاد می‌خوانی‪11‬د‪ ،‬حتّى م‪11‬الکیت‬
‫پوستهی نازک خرمایی هم ندارند»‪.‬‬
‫و هیچکسی ش‪1‬ناخته نش‪1‬ده ک‪1‬ه رب‪1‬وبیت خداون‪1‬د را انک‪1‬ار کن‪1‬د‪ ،‬مگ‪1‬ر‬
‫اینکه متکبر باشد و به آنچه که می‌گوید‪ 1‬معتق‪1‬د نباش‪1‬د‪ ،‬همانگون‪1‬ه ک‪1‬ه از‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪18‬‬
‫‪1‬ال أَنَ‪1۠ 1‬ا َربُّ ُك ُم‬
‫فرعون حاصل گشت‪ ،‬آن هنگام که ب‪11‬ه ق‪11‬وم خ‪11‬ود گفت‪﴿ :‬فَقَ‪َ 1‬‬
‫ٱأۡل َ ۡعلَ ٰى ‪[ ﴾٢٤‬النازعات‪.]24 :‬‬
‫«و گفت من پروردگار برتر شما هستم»‪.‬‬
‫ٰ‬
‫ت لَ ُكم ِّم ۡن إِلَ‪ٍ 1‬ه غ َۡي‪ِ 1‬ري‪﴾...‬‬ ‫و گفت‪َ ﴿ :‬وقَا َل فِ ۡر َع‪1ۡ 1‬ونُ ٰيَٓأَيُّهَ‪11‬ا ۡٱل َمأَل ُ َم‪11‬ا َعلِمۡ ُ‬
‫[القصص‪.]38 :‬‬
‫«و فرع‪11‬ون گفت ای س‪11‬ران و بزرگ‪11‬ان ق‪11‬وم! من خ‪11‬دایی ج‪11‬ز خ‪11‬ودم‬
‫برای شما سراغ ندارم‪.»...‬‬
‫ام‪11‬ا آن (گفته‌ه‪11‬ای فرع‪11‬ون) از عقی‪11‬ده(اش) نب‪11‬ود؛ خداون‪11‬د‪ 1‬متع‪11‬ال‬
‫ٱست َۡيقَن َۡتهَٓا أَنفُ ُسهُمۡ ظُ ۡلمٗا َو ُعلُ ّوٗا‪[ ﴾...‬النمل‪.]14 :‬‬ ‫ُوا بِهَا َو ۡ‬ ‫می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬و َج َحد ْ‪1‬‬
‫«ستمگرانه و مستکبرانه معجزات را انکار کردند هرچند که در دل‬
‫بدانها یقین و اطمینان داشتند‪.»...‬‬
‫و موسى‪ 1‬در آنچه که خداون‪1‬د‪ 1‬از او حک‪1‬ایت می‌کن‪11‬د‪ ،‬می‌گوید‪﴿ 1:‬قَ‪11‬ا َل‬
‫ص ‪ٓ1‬ائِ َ‪1‬ر َوإِنِّي أَل َظُنُّ َ‬ ‫لَقَ ۡد َعلِمۡ تَ َمٓا أَن َز َل ٰهَٓؤُٓاَل ِء إِاَّل َربُّ ٱل َّس ٰ َم ٰ َو ِ أۡل‬
‫ك‬ ‫ض بَ َ‬ ‫ت َوٱ َ ۡر ِ‬
‫ٰيَفِ ۡرع َۡونُ َم ۡثبُورٗا ‪[ ﴾١٠٢‬اإلسراء‪.]102 :‬‬
‫«(موس‪11‬ى ب‪11‬ه فرع‪11‬ون) گفت‪ :‬ت‪11‬و ک‪11‬ه می‌دانی ک‪11‬ه این معج‪11‬زهه‪11‬ای‬
‫روش‪11‬نی‪ 1‬بخش را ج‪11‬ز پروردگ‪11‬ار آس‪11‬مانه‪11‬ا و زمین ن‪11‬ازل نمی‌کن‪11‬د و اِی‬
‫فرعون من تو را هالک شده می‌پندارم»‪1.‬‬
‫و بدین خاطر‪ 1‬مشرکان‪ ،‬به هم‪1‬راه شرکش‪11‬ان ب‪1‬ه ال‪11‬وهیت خداون‪11‬د‪ ،‬ب‪1‬ه‬
‫ربوبیت خداوند متعال اقرار می‌کردند؛ خداون‪1‬د‪ 1‬متع‪11‬ال می‌فرماید‪﴿ :‬قُ‪11‬ل‬
‫لِّ َم ِن ٱأۡل َ ۡرضُ َو َمن فِيهَٓا إِن ُكنتُمۡ ت َۡعلَ ُمونَ ‪َ ٨٤‬سيَقُولُونَ هَّلِل ۚ ِ قُ‪1ۡ 1‬ل أَفَاَل تَ ‪َ 1‬ذ َّكرُونَ‬
‫ش ۡٱل َع ِظ ِيم ‪َ ٨٦‬س‪1‬يَقُولُونَ هَّلِل ۚ ِ قُ ۡ‪1‬ل‬ ‫ۡ‬
‫ت ٱلس َّۡب ِع َو َربُّ ٱل َع ۡر ِ‬ ‫‪ ٨٥‬قُ ۡل َمن رَّبُّ ٱل َّس ٰ َم ٰ َو ِ‬
‫وت ُكلِّ َش ۡيءٖ َوه َُو ي ُِجي ُر َواَل ي َُجا ُر َعلَ ۡي ِه إِن‬ ‫أَفَاَل تَتَّقُونَ ‪ ٨٧‬قُ ۡل َم ۢن بِيَ ِد ِهۦ َملَ ُك ُ‬
‫ُكنتُمۡ ت َۡعلَ ُمونَ ‪َ ٨٨‬سيَقُولُونَ هَّلِل ۚ ِ قُ ۡل فَأَنَّ ٰى تُ ۡس َحرُونَ ‪[ ﴾٨٩‬المؤمنون‪.]89-84 :‬‬
‫آن کیس‪1‬تند اگ‪1‬ر دان‪1‬او فرزان‪1‬ه‬ ‫«بگو زمین و آنچه در زمین هستند از ِ‬
‫هستید؟! (‪ )84‬خواهند گفت‪ :‬ازآ ِن خداین‪11‬د‪ ،‬بگ‪11‬و پس چ‪11‬را نمی‌اندیش‪11‬ید و‬
‫یادآور نمی‌گردید؟ (‪ )85‬بگو چه کسی پروردگار آسمان‌های هفت‌گانه و‬
‫پروردگار عرش عظیم است؟ (‪ )86‬خوهند گفت‪ :‬ازآ ِن خدا اس‪11‬ت‪ ،‬بگ‪11‬و‬
‫پس آیا پرهیزگاری‪ 1‬پیش نمی‌گیرید؟‪ )87( 1‬بگو کیست آنکه پادشاهی هر‬
‫چیز بدست اوست و او کسی است که پناه می‌دهد (هر که را بخواهد) و‬
 ‫‪19‬‬ ‫ایمان به هللا تعالی‬
‫کس‪1‬ی را نمیت‪1‬وان از (ع‪1‬ذاب) او پن‪11‬اه داد اگ‪11‬ر فهمی‪11‬ده و آگاهی‪1‬د؟! (‪)88‬‬
‫خواهند گفت‪ :‬از آ ِن خدا است‪ ،‬بگو چگونه گول می‌خورید‪ 1‬و ف‪11‬ریب داده‬
‫می‌شوید؟ (‪.»)89‬‬
‫ض‬ ‫ت َوٱ ر َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫أۡل‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬
‫ق ٱل َّس َم َو ِ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫و خداوند متعال می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬ولئِن َسألتَهُم َّمن خَ ل َ‬
‫لَيَقُولُ َّن خَ لَقَه َُّن ۡٱل َع ِزي ُ‪1‬ز ۡٱل َعلِي ُم ‪[ ﴾٩‬الزخرف‪.]9 :‬‬
‫«و اگر از مشرکان بپرسی‪ 1‬که چه کسی آس‪11‬مان‌ها و زمین را آفریده‬
‫ب دانا بیافرید»‪1.‬‬ ‫است‪ ،‬قطعا ً خواهند گفت‪ :‬که آنها را خدای غال ِ‬
‫و خداون‪1‬د‪ 1‬متع‪1‬ال می‌گوید‪َ ﴿ 1:‬ولَئِن َس‪1‬أ َ ۡلتَهُم َّم ۡن خَ لَقَهُمۡ لَيَقُ‪1‬ولُ َّن ٱهَّلل ۖ ُ فَ‪1‬أَنَّ ٰى‬
‫ي ُۡؤفَ ُكونَ ‪[ ﴾٨٧‬الزخرف‪.]87 :‬‬
‫«و اگر از مشرکان بپسی که چه کسی ایشان را آفریده اس‪11‬ت‪ ،‬حتم‪1‬ا ً‬
‫خواهند گفت‪ :‬خدا؛ پس چگونه (از عبادت خدا) منحرف‪ 1‬می‌گردند؟!»‪.‬‬
‫و دس‪11‬تور خداون‪11‬د ‪ -‬س‪11‬بحانه و تع‪11‬الى ‪ -‬ش‪11‬امل دس‪11‬تورات ک‪11‬ونی و‬
‫شرعی است‪ ،‬پس همانگونه که فقط او تدبیر کنندهی جهان هستی است‪،‬‬
‫و آنطور‪ 1‬که می‌خواهد‪ 1‬و ب‪11‬ه حس‪11‬ب آنچ‪11‬ه ک‪11‬ه مقتض‪11‬ای آن اس‪11‬ت‪ ،‬در آن‬
‫قضاوت می‌کند‪ ،‬پس همانطور ن‪11‬یز او در تش‪11‬ریع در عب‪11‬ادات‪ ،‬و احک‪11‬ام‬
‫معامالت‪ ،‬به حسب آنچه که حکمتش اقتض‪11‬ا کن‪11‬د‪ ،‬حکمفرم‪11‬ا اس‪11‬ت؛ پس‬
‫هرکس ک‪11‬ه هم‪11‬راه خداون‪11‬د در عب‪11‬ادات‪ ،‬یک ش‪11‬ریعت گ‪11‬ذار را ش‪11‬ریک‬
‫گرداند و یا در معامالت حاکمی را مقرر گرداند‪ ،‬به تحقیق به او شرک‬
‫ورزیده است‪ ،‬و ایمان را محقَّق ننموده است‪.‬‬
‫مورد سوم از آنچه که ایمان به خداوند ش‪11‬امل آن می‌باش ‪1‬د‪ 1‬عبارتس‪11‬ت‬
‫از‪ :‬ایمان به الوهیت خداوند‪ 1‬متعال؛ یعنی ایم‪11‬ان ب‪11‬ه اینک‪11‬ه فق‪11‬ط او (إل‪11‬ه)‬
‫معبود بر حق برای عبادت است که شریکی ندارد‪،‬‬
‫و (اإلل‪11‬ه) ب‪11‬ه معن‪11‬ای‪( :‬الم‪11‬ألوه) یع‪11‬نی‪( :‬المعب‪11‬ود) هم‪11‬راه محبت و‬
‫بزرگداشت است؛ خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬وإِ ٰلَهُ ُكمۡ إِ ٰلَ‪ 1‬ه‪َ ٰ ٞ‬و ِح‪1ۖٞ 1‬د ٓاَّل إِ ٰلَ‪ 1‬هَ إِاَّل‬
‫هُ َو ٱلر َّۡح ٰ َمنُ ٱل َّر ِحي ُم ‪[ ﴾١٦٣‬البقرة‪.]163 :‬‬
‫«و معبود شما خدای یگانه است هیچ معبود‪ 1‬بر حقی جز او نیست که‬
‫بخشایندهی مهربان است»‪.‬‬
‫ٓ‬ ‫ٰ‬
‫‪1‬و َو ۡٱل َملَئِ َك ‪ 1‬ةُ‬ ‫ٰ‬
‫و خداون‪11‬د متع‪11‬ال می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬ش‪ِ 11‬ه َد ٱهَّلل ُ أَنَّ ۥهُ ٓاَل إِلَ‪ 1‬هَ إِاَّل هُ‪َ 1‬‬
‫وا ۡٱل ِع ۡل ِم قَٓائِ ۢ َما بِ ۡٱلقِ ۡس ِۚط ٓاَل إِ ٰلَهَ إِاَّل ه َُو ۡٱل َع ِزي ُز ۡٱل َح ِكي ُم ‪[ ﴾١٨‬آلعمران‪.]18 :‬‬ ‫َوأُوْ لُ ْ‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪20‬‬
‫«خدا گواهی می‌دهد به اینکه هیچ معبودی جز او نیست و فرش‪11‬تگان‬
‫و صاحبان دانش نیز به آن گواهی می‌دهند‪ 1‬حال ک‪11‬ه خ‪11‬دا ت‪11‬دبیر کنن‪11‬دهی‬
‫ع‪11‬الَم اس‪11‬ت ب‪11‬ه ع‪11‬دل‪ ،‬ج‪11‬ز او معب‪11‬ودی‪ 1‬نیس‪11‬ت ک‪11‬ه هم توان‪11‬ا اس‪11‬ت و هم‬
‫حکیم»‪.‬‬
‫و هرکسی‪ 1‬که یک معبود را با خداوند اتخاذ کن‪11‬د ک‪11‬ه غ‪11‬یر از خ‪11‬دا او‬
‫را عب‪111‬ادت کن‪111‬د‪ ،‬پس ال‪111‬وهیتش باط‪111‬ل و تب‪111‬اه اس‪111‬ت؛ خداون‪111‬د‪ 1‬متع‪111‬ال‬
‫‪1‬و ۡٱل ٰبَ ِط‪ُ 1‬ل‬ ‫ق َوأَ َّن َم‪11‬ا يَ‪1ۡ 1‬د ُعونَ ِمن دُونِ ِهۦ هُ‪َ 1‬‬ ‫‪1‬و ۡٱل َح‪ُّ 1‬‬
‫ك بِأ َ َّن ٱهَّلل َ هُ‪َ 1‬‬ ‫می‌فرماید‪َ ٰ ﴿ 1:‬ذلِ َ‬
‫ي ۡٱل َكبِي ُر ‪[ ﴾٦٢‬الحج‪.]62 :‬‬ ‫َوأَ َّن ٱهَّلل َ هُ َو ۡٱل َعلِ ُّ‬
‫«این برای این است که فقط خداوند حق است و آنچه کافران به جای‬
‫او به فریاد می‌خوانند باطل است و خدا بلندمرتبه‪1‬ی بزرگ قدر است»‪.‬‬
‫و نامگ‪11‬ذاری‪ 1‬آنه‪11‬ا (معب‪11‬ودان باط‪11‬ل‪ ،‬ب‪11‬ا ن‪11‬ام) آله‪11‬ه (معب‪11‬ودان)‪ ،‬ح‪11‬ق‬
‫ال‪11‬وهیت (معب‪11‬ود ب‪11‬ودن و فرم‪11‬انروایی)‪ 1‬را ب‪11‬ه ایش‪11‬ان نمی‌ده‪11‬د‪ ،‬خداون‪11‬د‬
‫متع‪11‬ال در م‪11‬ورد (الت و ع‪ّ 1‬زى و من‪11‬اة ‪ -‬ن‪11‬ام س‪11‬ه بت در دوران قب‪11‬ل از‬
‫رس‪111‬الت پی‪111‬امبرص) می‌فرماید‪﴿ :‬إِ ۡن ِه َي إِٓاَّل أَ ۡس‪َ 111‬مٓاء‪َ ٞ‬س‪َّ 111‬م ۡيتُ ُموهَٓا أَنتُمۡ‬
‫َو َءابَٓا ُؤ ُكم َّمٓا أَنزَ َل ٱهَّلل ُ بِهَا ِمن س ُۡل ٰطَ ٍن‪[ ﴾...‬النجم‪.]23 :‬‬
‫«این‌ها فقط نام‌هایی‪ 1‬است که شما و پدرانتان بر آنها گذاش‪11‬تهاید خ‪11‬دا‬
‫بر ثبوت و صحت آنها هیچ حجّت و دلیلی نازل نفرموده است‪.»...‬‬
‫و در مورد هود÷ می‌گوید‪ 1:‬به راستی‪ 1‬او به قومش‪ 1‬گفت‪﴿ :‬أَتُ ٰ َج ِدلونَنِي‬
‫ُ‬
‫طَنٖ﴾ [األع‪11‬راف‪:‬‬ ‫فِي أَ ۡسمٓاءٖ َس َّم ۡيتُ ُموهَٓا أَنتُمۡ وءابَٓا ُؤ ُكم َّما نَ َّز َل ٱهَّلل ُ بهَا ِمن ُس ‪ۡ 1‬ل ٰ‬
‫ِ‬ ‫َ َ‬ ‫ٓ َ‬
‫‪.]71‬‬
‫«‪ ...‬آیا ب‪11‬ا من در ب‪11‬ارهی نام‌ه‪11‬ایی چن‪11‬د‪ ،‬س‪11‬تیزه می‌کنی‪1‬د‪ 1‬ک‪11‬ه ش‪11‬ما و‬
‫پدرانتان نامگذاری کردهاید و (نیز) پدران شما مقرر کردهان‪1‬د‪ ،‬خداون‪1‬د‬
‫هیچ دلیل و برهانی‪ 1‬بر آن نازل نفرموده است‪.»...‬‬
‫ص‪ِ 1‬حبَ ِ‪1‬ي‬ ‫و یوسف‪ ÷1‬به دو همراهی که در زندان با او بودند‪ ،‬گفت‪ٰ ﴿ :‬يَ ٰ َ‬
‫اب ُّمتَفَرِّ قُونَ خ َۡي‪ٌ 1‬ر أَ ِم ٱهَّلل ُ ۡٱل ٰ َو ِح‪ُ 1‬د ۡٱلقَهَّا ُر ‪َ ...٣٩‬م‪11‬ا ت َۡعبُ ‪ُ 1‬دونَ ِمن‬ ‫ٱلس ِّۡج ِن َءأَ ۡربَ ‪ٞ‬‬
‫ٰ‬
‫دُونِ ِٓۦه إِٓاَّل أَ ۡس‪َ 11‬مٓاءٗ َس‪َّ 11‬م ۡيتُ ُموهَٓا أَنتُمۡ َو َءابَ‪ٓ11‬ا ُؤ ُكم‪َّ 1‬مٓا أَن‪11‬زَ َل ٱهَّلل ُ بِهَ‪11‬ا ِمن ُس‪ۡ 11‬لطَ ٍن﴾‬
‫[یوسف‪.]41-39 :‬‬
‫‪1‬تان زن‪11‬دانی من آیا معب‪11‬ودان پراکن‪11‬ده بهترن‪11‬د یا خ‪11‬دای‬ ‫«‪ ...‬ای دوس‪ِ 1‬‬
‫یکتای غ‪1‬الب (‪ ...)39‬این معبود‌ه‪11‬ایی ک‪11‬ه غ‪1‬یر از خ‪11‬دا عب‪11‬ادت می‌کنی‪11‬د‬
 ‫‪21‬‬ ‫ایمان به هللا تعالی‬
‫چیزی جز نام‌هایی‪ 1‬چند‪ ،‬نیست آنها را ش‪11‬ما و پ‪11‬درانتان آنه‪11‬ا را خ‪11‬دا ن‪11‬ام‬
‫نهاده اید‪ .‬خداوند‪ 1‬برای (خدا نامیدن) آنها هیچ دلیلی نفرستاده است‪.»...‬‬
‫و بدین خاطر‪ 1‬فرستادگان خداوند‪ - 1‬بر آنها س‪11‬الم و ص‪11‬لوات ب‪11‬اد ‪ -‬ب‪11‬ه‬
‫ُوا ٱهَّلل َ َما لَ ُكم ِّم ۡن إِ ٰلَ ٍه غ َۡي ُر ٓۥهُ﴾ [األعراف‪.]59 :‬‬
‫ٱعبُد ْ‬
‫قوم‌های‪ 1‬خود می‌گفتند‪ۡ ﴿ :‬‬
‫«‪ ...‬تنها خدا را بپرستید‪ 1‬که برای شما جز او معبودی‪ 1‬نیست‪.»...‬‬
‫اما مشرکان آن را نپذیرفتند‪ ،‬و غ‪11‬یر از خداون‪11‬د‪ ،‬معب‪11‬ودانی‪ 1‬را اتخ‪11‬اذ‬
‫کردند که آنها را به همراه خداون‪1‬د‪ - 1‬س‪11‬بحانه و تع‪11‬الى ‪ -‬می‌پرس‪11‬تیدند‪ ،‬و‬
‫از آنها طلب یاری می‌کردند‪ ،‬و آنها را به فریاد می‌خواندند‪.‬‬
‫خداون د متع ال اتخ اذ اين معب ودان را توس ط مش ركان ب ا دو دلي ل عقلی باط ل‬
‫می‌نمايد‪:‬‬
‫اول‪ :‬اینکه در این معبودانی که آنها (مشرکان) اتخاذ نم‪11‬ودهان‪11‬د هیچ‬
‫چ‪11‬یزی از خصوص‪11‬یات ال‪11‬وهیت (عب‪11‬ادت ش‪11‬دن و فرم‪11‬انروایی) وج‪11‬ود‪1‬‬
‫ندارد‪ ،‬آنها (معبودان) آفریدگانی‪ 1‬هستند که نمی‌توانند‪ 1‬چیزی بیافرینند‪ 1،‬و‬
‫هیچ نفعی را ب‪11‬ه عبادت‌کنندگانش‪11‬ان نمی‌رس‪11‬انند‪ ،‬و هیچ ض‪11‬رری را از‬
‫آنها دفع نمی‌نمایند‪ ،‬هیچگونه مالکیتی از لحاظ زن‪11‬دگی و حی‪11‬ات‪ ،‬و ن‪11‬یز‬
‫مردن ندارند‪ ،‬و همچنین م‪11‬الکیت هیچ چ‪11‬یزی از آس‪11‬مان‌ها (و زمین) را‬
‫ندارند و در امر آن مشارکت نداشته‪1‬اند‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫اَّل‬
‫وا ِمن دُونِ ِٓۦه َءالِهَةٗ يَخلق‪11‬ونَ َش‪ٔ‍ۡ1‬يٗا‬ ‫ْ‬
‫خداون‪11‬د متع‪11‬ال می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬وٱتَّ َخ‪ُ 1‬ذ ‪1‬‬
‫ض‪ّ 1‬رٗا َواَل ن َۡفعٗ‪1‬ا َواَل يَمۡ لِ ُك‪11‬ونَ َم ۡوتٗ‪1‬ا َواَل‬ ‫َوهُمۡ ي ُۡخلَقُ‪11‬ونَ َواَل يَمۡ لِ ُك‪11‬ونَ أِل َنفُ ِس‪ِ 1‬همۡ َ‬
‫َحيَ ٰوةٗ َواَل نُ ُشورٗا ‪[ ﴾٣‬الفرقان‪.]3 :‬‬
‫«و ک‪11‬افران غ‪11‬یر از خ‪11‬دا معبوده‪11‬ایی را برگرفت ‪1‬ه‪1‬ان‪11‬د ک‪11‬ه چ‪11‬یزی را‬
‫نمی‌آفرینند بلکه خودشان آفریدههایی بیش نیستند‪ 1‬و مالک سود و زیانی‬
‫برای خ‪11‬ود نب‪11‬وده و ب‪11‬ر م‪11‬رگ و زن‪11‬دگی و رس‪11‬تاخیز‪ 1‬اختی‪11‬ار و توان‪11‬ایی‪1‬‬
‫ندارند»‪.‬‬
‫ُون ٱهَّلل ِ اَل‬
‫‪1‬وا ٱلَّ ِذينَ َزعَمۡ تُم ِّمن د ِ‬ ‫‪1‬ل ۡٱد ُع‪ْ 1‬‬ ‫و خداوند‪ 1‬متع‪11‬ال می‌فرماید‪﴿ :‬قُ‪ِ 1‬‬
‫ض َو َم‪11‬ا لَهُمۡ فِي ِه َم‪11‬ا ِمن ِش ‪ۡ 1‬ركٖ‬ ‫أۡل‬
‫ت َواَل فِي ٱ َ ۡر ِ‬ ‫يَمۡ لِ ُكونَ ِم ۡثقَا َل َذرَّةٖ فِي ٱل َّس ٰ َم ٰ َو ِ‬
‫ش ٰفَ َعةُ ِعن َد ٓۥهُ إِاَّل لِ َم ۡن أَ ِذنَ لَهُ‪[ ﴾...‬س‪11‬بأ‪:‬‬ ‫َو َما لَ ۥهُ ِم ۡنهُم ِّمن ظَ ِهيرٖ ‪َ ٢٢‬واَل تَنفَ ُع ٱل َّ‬
‫‪.]23-22‬‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪22‬‬
‫«(ای پیامبر به مشرکان) بگو کسانی را که بجای خدا (معبو ِد خ‪11‬ود)‬
‫می‌پندارید‪ 1‬به فریاد‪ 1‬بخوانی‪11‬د؛ ب‪11‬ه ان‪11‬دازهی حتّى یک ذره در آس‪11‬مان‌ها و‬
‫زمین مال‪111‬ک چ‪111‬یزی نیس‪111‬تند و آنه‪111‬ا در آس‪111‬مان‌ها و زمین هیچ ح‪111‬ق‬
‫مشارکتی‪ 1‬ندارند و خداوند‪ 1‬در میان ایشان هیچ یاور‪ 1‬و پش‪11‬تیبانی‪ 1‬ن‪11‬دارد (‬
‫‪ )22‬و هیچگونه شفاعتی در پیشگاه خ‪11‬دا س‪11‬ودمند‪ 1‬واق‪11‬ع نمی‌گ‪11‬ردد‪ 1‬مگ‪11‬ر‬
‫شفاعت کسی که خدا به او اجازه دهد‪.»...‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ق َش‪ٔ‍1‬يٗا َوهُمۡ يُخلق‪11‬ونَ‬ ‫ۡ‬ ‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪﴿ :‬أَي ُۡش ِر ُكونَ َما اَل يَخل ‪ُ 1‬‬
‫ُ‬ ‫ۡ‬
‫نص‪1‬رُونَ ‪[ ﴾١٩٢‬األع‪11‬راف‪:‬‬ ‫َص‪1‬رٗا َوٓاَل أَنفُ َس‪1‬هُمۡ يَ ُ‬ ‫‪َ ١٩١‬واَل يَ ۡست َِطيعُونَ لَهُمۡ ن ۡ‬
‫‪.]192-191‬‬
‫«آیا چیزه‪11‬ایی‪ 1‬را ش‪11‬ریک خ‪11‬دا می‌س‪11‬ازند ک‪11‬ه نمی‌توانن ‪1‬د‪ 1‬چ‪11‬یزی را‬
‫بیافریند‪ 1‬و بلکه خودشان هم آفریده می‌شوند؟‪ )191( 1‬و نمی‌توانند‪ 1‬به آنان‬
‫(عب‪11‬ادت کنندگانش‪11‬ان) هیچ کمکی برس‪11‬انند‪ 1‬و نمی‌توانن ‪1‬د‪ 1‬خ‪11‬ود را یاری‬
‫دهند (‪.»)192‬‬
‫و هنگامی که این‪ ،‬حال و وضع آن معب‪11‬ودان باش‪11‬د‪ ،‬پس براس‪11‬تی ک‪11‬ه‬
‫اتخ‪11‬اذ معب‪11‬ودان (غ‪11‬یر از خداون‪11‬د متع‪11‬ال) از ج‪11‬اهالنه‌تری ِن ن‪11‬ادانیه‪11‬ا و‬
‫‌ترین باطلها است‪.‬‬ ‫تباه ِ‬
‫و دوم‪ :‬اینکه این مشرکان‪ ،‬ب‪11‬ه این اق‪11‬رار می‌کردن‪11‬د ک‪11‬ه فق‪1‬ط خداون‪1‬د‪1‬‬
‫متعال پروردگار آفریننده‪1‬ای است که پادشاهی‪ 1‬هر چیز بدست اوست‪ ،‬و‬
‫اوست که پناه می‌ده‪11‬د و (هیچکس را) از (ع‪1‬ذاب او) نت‪11‬وان پن‪11‬اه داد؛ و‬
‫این‪ ،‬مستلزم‪ 1‬آن است که او را در ال‪11‬وهیت (عب‪11‬ادت‌نمودن) یکت‪11‬ا بدانن‪11‬د‪،‬‬
‫همانگون‪11‬ه ک‪11‬ه او را در رب‪11‬وبیت‪( 1‬پروردگ‪11‬ار ب‪11‬ودنش) یکت‪11‬ا دانس‪11‬تند؛‬
‫ُوا َربَّ ُك ُ‪1‬م ٱلَّ ِذي‬ ‫همانگونه که خداوند‪ 1‬متع‪11‬ال می‌فرماید‪ٰ ﴿ :‬يَٓأَيُّهَ‪11‬ا ٱلنَّاسُ ۡ‬
‫ٱعبُ‪1‬د ْ‬
‫ض فِ ٰ َرش‪ٗ111‬ا‬ ‫‪111‬ل لَ ُك ُم ٱأۡل َ ۡر َ‬‫َخلَقَ ُكمۡ َوٱلَّ ِذينَ ِمن قَ ۡبلِ ُكۡ‪1‬م لَ َعلَّ ُكمۡ تَتَّقُ‪111‬ونَ ‪ ٢١‬ٱلَّ ِذي َج َع َ‬
‫ت ِر ۡزقٗ‪1 1‬ا لَّ ُكمۡۖ فَاَل‬
‫‪1‬ر ِ‬‫َوٱل َّس َمٓا َء بِنَٓاءٗ َوأَنزَ َل ِمنَ ٱل َّس َمٓا ِء َمٓاءٗ فَ‪11‬أ َ ۡخ َر َج بِِۦه ِمنَ ٱلثَّ َم‪َ ٰ 1‬‬
‫وا هَّلِل ِ أَندَادٗا َوأَنتُمۡ ت َۡعلَ ُمونَ ‪[ ﴾٢٢‬البقرة‪.]22-21 :‬‬ ‫ت َۡج َعلُ ْ‬
‫«ای مردمان پروردگار خویش را بپرستید آنکه شما را و کس‪11‬انی را‬
‫آفرید که پیش از شما بودهاند تا در پناه شوید‪ 1‬تا راه پرهیزگاری گیرید (‬
‫‪ )21‬آنک‪11‬ه زمین را برایت‪11‬ان بگس‪11‬ترد و آس‪11‬مان را برایت‪11‬ان مانن‪11‬د س‪11‬قفی‬
‫بیافرید‪ 1‬و از آسمان آبی فرو‪ 1‬فرستاد‪ 1‬و با آن‪ ،‬از انواع ثم‪11‬رات روزی را‬
 ‫‪23‬‬ ‫ایمان به هللا تعالی‬
‫برای شما (از زمین) ب‪11‬یرون آورد پس ب‪11‬رای خ‪11‬دا همتایان و ش‪11‬ریکانی‪1‬‬
‫مقرر نکنید درحالی‪ 1‬که شما می‌دانید (که او یکتاست) (‪.»)22‬‬
‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬ولَئِن َس‪1‬أ َ ۡلتَهُم َّم ۡن خَ لَقَهُمۡ لَيَقُ‪11‬ولُ َّن ٱ ُ ف‪11‬أن ٰى‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۖ‬ ‫هَّلل‬
‫ي ُۡؤفَ ُكونَ ‪[ ﴾٨٧‬الزخرف‪.]87 :‬‬
‫«و اگر از مشرکان بپرسی‪ 1‬که چه کسی ایشان را آفریده است‪ ،‬حتم‪1‬ا ً‬
‫خواهند گفت‪ :‬خدا؛ پس چگونه (از عبادت خدا) منحرف‪ 1‬می‌گردند؟!»‪.‬‬
‫أۡل‬
‫ض‬‫ٱلس‪َ 1‬مٓا ِء َوٱ َ ۡر ِ‬ ‫و خداون‪11‬د متع‪11‬ال می‌فرماید‪﴿ 1:‬قُ‪1ۡ 1‬ل َمن يَ‪1ۡ 1‬ر ُزقُ ُكم ِّمنَ َّ‬
‫ت َوي ُۡخ ِر ُج ۡٱل َميِّتَ ِمنَ‬ ‫ي ِمنَ ۡٱل َميِّ ِ‬ ‫ص َ‪1‬ر َو َمن ي ُۡخ ِر ُج ۡٱل َح َّ‬ ‫ك ٱلسَّمۡ َع َوٱأۡل َ ۡب ٰ َ‬ ‫أَ َّمن يَمۡ لِ ُ‬
‫ٰ‬
‫ۡٱل َح ِّي َو َمن يُ َدبِّ ُر ٱ َمۡ‪َ ۚ 1‬ر فَ َس‪1‬يَقُولُونَ ٱهَّلل ُ فَقُ ۡ‪1‬ل أَفَاَل تَتَّقُ‪1‬ونَ ‪ ٣١‬فَ‪َ 1‬ذلِ ُك ُم ٱهَّلل ُ َربُّ ُك ُم‬
‫ۚ‬ ‫أۡل‬
‫ص َرفُونَ ‪[ ﴾٣٢‬یونس‪.]32-31 :‬‬ ‫ض ٰلَ ۖ ُل فَأَنَّ ٰى تُ ۡ‬ ‫ق فَ َما َذا بَ ۡع َد ۡٱل َح ِّ‬
‫ق إِاَّل ٱل َّ‬ ‫ۡٱل َح ۖ ُّ‬
‫«بگو چ‪11‬ه کس‪11‬ی از آس‪11‬مان‌ها و زمین ب‪11‬ه ش‪11‬ما روزی می‌رس‪11‬اند؟ یا‬
‫کیست که مالک گوشها و چشمها باشد؟ (یعنی خ‪11‬الق گ‪11‬وشه‪11‬ا و چش‪11‬مه‪11‬ا‬
‫است) وکیست که زنده را از مرده‪ ،‬و مرده را از زنده بیرون می‌آورد؟‬
‫یا چه کسی امور را می‌گرداند؟‪ 1‬خواهند گفت آن خدا است؛ پس بگ‪11‬و آیا‬
‫نمی‌ترسید‪ 1‬و پرهیزگار نمی‌شوید (‪ )31‬پس خالق این چیزها‪ ،‬خ‪11‬دا اس‪11‬ت‬
‫که پروردگار‪ 1‬بر حق شما است‪ ،‬آیا بعد از حق جز گمراهی هس‪11‬ت؟ پس‬
‫چگونه باید از راه بدر برده شوید‪.»)32( 1‬‬
‫مورد چهارم‪ :‬از آنچه که ایمان به خ‪11‬دا ش‪11‬امل آن می‌ش‪11‬ود عبارتس‪11‬ت‬
‫از‪ :‬ایمان به نام‌ها و صفت‌های خداون‪11‬د؛ یع‪11‬نی‪ :‬ث‪11‬ابت‌نمودن آن ن‪11‬امه‪11‬ا و‬
‫ص‪11‬فته‪11‬ایی ک‪11‬ه خداون‪11‬د ب‪11‬رای خ‪11‬ودش در کت‪11‬ابش(ق‪11‬رآن)‪ ،‬یا در س ‪1‬نّ ِ‬
‫ت‬
‫فرستاده‪1‬اش (محمدص) ثابت نموده است‪ ،‬به صورت‪ 1‬الیق به او‪ ،‬ب‪11‬دون‬
‫تحریف‪ ،‬و بدون تعطیل‪ ،‬و بدون تکییف‪ ،‬و بدون تمثیل‪.‬‬
‫(تحریف) عوض‌نمودن معنای نام‌ها و صفات خداون‪1‬د‪ 1‬ب‪11‬ا یک معن‪11‬ای‬
‫جایگزین به جای معنای اصلی آنها‪.‬‬
‫ّ‬
‫(تعطیل) عوض‌نمودن نام‌ها و صفت‌های خداوند‪( 1‬حتى) بدون معن‪11‬ای‬
‫جایگزین به جای معنای اصلی آنها‪.‬‬
‫(تک ییف) بررس‪1‬ی‌نمودن و س‪11‬ؤال‌کردن در م‪11‬ورد چگ‪11‬ونگی‪ 1‬نام‌ه‪11‬ا و‬
‫ص‪11‬فت‌های خداون‪1‬د‪ 1‬ب‪11‬دون ق‪11‬راردادن م‪11‬وارد مش‪11‬ابه ب‪11‬رای آنه‪11‬ا ب‪1‬ه ج‪11‬ای‬
‫معنای اصلی آنها‪.‬‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪24‬‬
‫(تمثیل) بررسی‌کردن و سؤال‌کردن در مورد نام‌ها و ص‪11‬فات خداون‪11‬د‬
‫با قراردادن‪ 1‬موارد مشابه برای آنها به جای معنای اص‪11‬لی آنه‪11‬ا) خداون‪1‬د‪1‬‬
‫ُوا ٱلَّ ِذينَ ي ُۡل ِح ُدونَ‬ ‫متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬وهَّلِل ِ ٱأۡل َ ۡس َمٓا ُء ۡٱلح ُۡسن َٰى فَ ۡٱدعُوهُ بِهَ ۖا َو َذر ْ‬
‫وا يَ ۡع َملُونَ ‪[ ﴾١٨٠‬األعراف‪.]180 :‬‬ ‫زَونَ َما َكانُ ْ‬ ‫فِ ٓي أَ ۡس ٰ َٓمئِ ِۚۦه َسي ُۡج ۡ‬
‫«و خدا دارای زیباترین نامها است پس او را به آن نام‌ه‪11‬ا بخوانی‪11‬د و‬
‫فریاد دارید‪ ،‬و آنان را که در نام‌های خدا به تحریف‪ 1‬دست می‌زنند‪ ،‬رها‬
‫سازید‪ ،‬که به سزای آنچه انجام می‌دادند‪ ،‬کیفر داده خواهند‪ 1‬شد»‪.‬‬
‫ض‬‫ت َوٱ َ ۡر ۚ ِ‬
‫أۡل‬ ‫و خداوند متعال می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬ولَهُ ۡٱل َمثَ ُل ٱأۡل َ ۡعلَ ٰى فِي ٱل َّس ٰ َم ٰ َو ِ‬
‫َوهُ َو ۡٱل َع ِزي ُز ۡٱل َح ِكي ُم﴾ [الروم‪.]27 :‬‬
‫ب‬‫ازآن او اس‪11‬ت و او غ‪11‬ال ِ‬ ‫ِ‬ ‫وصف واالتر در آسمان‌ها و زمین‬ ‫ِ‪1‬‬ ‫«‪ ...‬و‬
‫باحکمت است»‪.‬‬
‫ص‪11‬ي ُر﴾‬ ‫ۡ‬ ‫ۖ‬
‫س َك ِمثلِِۦه َش ۡيء‪َ ٞ‬وهُ َو ٱل َّس ِمي ُع ٱلبَ ِ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪﴿‌:‬لي َ‬
‫ۡ‬
‫[الشورى‪.]11 :‬‬
‫«‪ ...‬هیچ چیزی مانند خدا نیست و او شنوای‪ 1‬بینا است»‪.‬‬
‫و در اين امر دو طائفه گمراه گشتهاند‪:‬‬
‫گروهی از آنها‪ :‬مشهور‪ 1‬به (معطّلة) می‌باشند‪ 1،‬معطله کس‪11‬انی‪ 1‬هس‪11‬تند‬
‫که نام‌ها و صفت‌های خداوند‪ 1‬یا برخی از آنها را انکار می‌کنند‪ ،‬و گمان‬
‫می‌کنند ک‪11‬ه اثب‪11‬ات‌نمودن آنه‪11‬ا مس‪11‬تلزم‪ 1‬و نیازمن‪11‬د ش‪11‬بیه ق‪11‬راردادن ب‪11‬رای‬
‫خداوند است؛ یعنی‪ :‬شبیه‌نمودن خداون‪1‬د ب‪1‬ه آفریدگانش‪ ،‬و این گم‪1‬ان ب‪1‬ه‬
‫چند دلیل‪ ،‬تباه و باطل است‪ ،‬از جمله‪:‬‬
‫اول‪ :‬نیازمن‪11‬د ل‪11‬وازم تب‪11‬اه و باط‪11‬ل می‌باش‪11‬د‪ ،‬مانن‪11‬د تن‪11‬اقض در کالم‬
‫خداون‪11‬د ‪ -‬س‪11‬بحانه ‪ ،-‬و اینک‪11‬ه خداون‪11‬د متع‪11‬ال ب‪11‬رای خ‪11‬ودش نام‌ه‪11‬ا و‬
‫صفت‌هایی را ثابت نموده است‪ ،‬و نفی نموده که چیزی مثل او باش‪11‬د‪ ،‬و‬
‫اگر ثابت نمودن این نام‌ه‪11‬ا و ص‪11‬فت‌ها نیازمن‪1‬د‪ 1‬تش‪11‬بیه باش‪11‬د‪ ،‬تن‪11‬اقض در‬
‫کالم خداوند‪ ،‬و تکذیب‌نمودن بخشی از کالم خداوند توسط‪ 1‬بخشی دیگر‪،‬‬
‫الزم می‌آید‪.‬‬
‫دوم‪ :‬اینکه دو چیز در نام یا صفت متّفق باشند‪ ،‬الزم نیست حتما ً مثل‬
‫هم باش‪11‬ند؛ مثالً دو ش‪11‬خص را می‌بی‪11‬نی ک‪11‬ه ه‪11‬ر دوی آن‌ه‪11‬ا در اینک‪11‬ه‬
‫ش‪11‬نونده‪ ،‬بین‪11‬ا و گویا هس‪11‬تند‪ ،‬متّف‪11‬ق هس‪11‬تند (یع‪11‬نی ه‪11‬ردوی آنه‪11‬ا هم‬
 ‫‪25‬‬ ‫ایمان به هللا تعالی‬
‫می‌ش‪11‬نوند‪ ،‬هم می‌بینن‪11‬د و هم می‌توانن‪1‬د‪ 1‬س‪11‬خن بگوین‪11‬د) ب‪11‬ا توج‪11‬ه ب‪11‬ه این‬
‫موارد الزم نیس‪11‬ت ک‪11‬ه حتم‪1‬ا ً در مع‪11‬انی انس‪11‬انی و گ‪11‬وش و چش‪11‬م و کالم‬
‫همانن‪11‬د یک‪11‬دیگر باش‪11‬ند؛ و حیوان‪11‬ات را می‌بی‪11‬نی ک‪11‬ه دس‪11‬ت و پ‪11‬ا و چش‪11‬م‬
‫دارند‪ ،‬با توجه به اینکه آنها دس‪11‬ت و پ‪11‬ا و چش‪11‬م دارن‪11‬د‪ ،‬الزم نیس‪11‬ت ک‪11‬ه‬
‫حتما ً دست‌ها و پا‌ها و چشم‌هایشان مثل هم باشد‪.‬‬
‫پس وقتی که فرق در بین آفریدگان در آنچه از نام‌ه‪11‬ا و ص‪11‬فت‌ها ک‪11‬ه‬
‫با هم مشترک هستند‪ ،‬آشکار است‪ ،‬فرق بین آفریدگار‪ 1‬و آفریدگان بسیار‬
‫آشکارتر و عظیمتر است‪.‬‬
‫گروه دوم‪ :‬مشهور‪ 1‬به (مشبّهة) می‌باش‪11‬ند‪ ،‬مش‪11‬بهه کس‪11‬انی هس‪11‬تند ک‪11‬ه‬
‫نام‌ها و صفت‌ها را با تشبیه‌نمودن خداوند متعال به آفریدگانش‪ 1‬ب‪11‬رای او‬
‫اثب‪11‬ات نمودن‪11‬د‪ ،‬ب‪11‬ه گم‪11‬ان اینک‪11‬ه داللت‌ک‪11‬ردن نص‪11‬وص نیازمن‪11‬د این ام‪11‬ر‬
‫(تشبیه‌نمودن خداوند‪ 1‬به آفریدگانش) است‪ ،‬بدین خاطر که خداوند متع‪11‬ال‬
‫آفریدگانش‪ 1‬را با آنچه که می‌فهمند‪ 1‬مخاطب قرار‪ 1‬می‌دهد‪ ،‬و این گمان ب‪11‬ه‬
‫چند دلیل تباه و باطل است‪ ،‬از جمله‪:‬‬
‫اول‪ :‬اینک‪11‬ه ش‪11‬باهت خداون‪1‬د‪ 1‬ب‪11‬ه آفریدگانش ام‪11‬ری اس‪11‬ت ک‪11‬ه عق‪11‬ل و‬
‫شریعت آن را باطل و تباه می‌داند‪ ،‬و ممکن نیست که نص‪1‬وص کت‪1‬اب و‬
‫سنّت نیازمند‪ 1‬امر باطل باشند‪.‬‬
‫دوم‪ :‬خداون ‪1‬د‪ 1‬متع‪11‬ال بن‪11‬دگان را از حیث اص‪11‬ل معن‪11‬ا مخ‪11‬اطب ق‪11‬رار‬
‫می‌دهد‪ ،‬اما حقیقت و کنایه‌هایی که آن معن‪11‬ا ب‪11‬ر آنه‪11‬ا اس‪11‬ت‪ ،‬برگرفت‪1‬ه از‬
‫علم خداوند متعال در چیزهایی‪ 1‬است که به ذات و صفاتش تعلق دارد‪.‬‬ ‫ِ‬
‫مثالً وقتی‪ 1‬که خداون‪11‬د ب‪11‬رای خ‪1‬ودش اثب‪11‬ات می‌نماید‪ 1‬ک‪1‬ه همان‪1‬ا ش‪11‬نوا‬
‫اس‪11‬ت‪ ،‬اص‪11‬ل معن‪11‬ای ش‪11‬نیدن معل‪11‬وم اس‪11‬ت‪( ،‬و ش‪11‬نیدن عب‪11‬ارت اس‪11‬ت از‬
‫ادراک و فهمی‪11‬دن ص‪11‬دا) ام‪11‬ا حقیقت ش‪11‬نیدن ب‪11‬ه نس‪11‬بت خداون‪11‬د‪ 1‬متع‪11‬ال‬
‫ت ش‪11‬نیدن حتّى در آفریدگان ف‪11‬رق‪ 1‬می‌کن‪11‬د؛ پس‬ ‫نامعلوم است‪ ،‬زیرا حقیق ِ‬
‫این فرق در شنیدن در بین آفریدگار‪ 1‬و آفریدگان بسیار‪ 1‬بیشتر و عظیمت‪11‬ر‬
‫است‪.‬‬
‫و هنگ‪11‬امی ک‪11‬ه خداون‪11‬د از ن ْفس خ‪11‬ودش خ‪11‬بر می‌ده‪11‬د ک‪11‬ه ب‪11‬ر ع‪11‬رش‬
‫إستواء نم‪11‬وده (ق‪11‬رار گرفت‪11‬ه) اس‪11‬ت؛ اس‪11‬تواء نم‪11‬ودن ( ق‪11‬رار گ‪11‬رفتن) از‬
‫حیث اصل معنا معلوم است‪ ،‬اما حقیقت استواء ( قرار‪ 1‬گرفتن) که او بر‬
‫آن اس‪11‬ت ب‪11‬ه نس‪11‬بت اس‪11‬تواء (ق‪11‬رار گ‪11‬رفتن) خداون‪11‬د ب‪11‬ر عرش‪11‬ش ب‪11‬ر م‪11‬ا‬
‫ن‪11‬امعلوم اس‪11‬ت؛ زیرا حقیقت اس‪11‬تواء(ق‪11‬رار گ‪11‬رفتن) در ح‪11‬ق آفریدگان‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪26‬‬
‫متفاوت است‪ ،‬استواء (قرار گ‪1‬رفتن) ب‪1‬ر ص‪1‬ندلی‪ 1‬همانن‪1‬د اس‪11‬تواء (ق‪11‬رار‬
‫‪1‬رکش گریزن‪11‬ده نیس‪11‬ت‪ ،‬پس وق‪11‬تی‪ 1‬ک‪1‬ه در ح‪11‬ق‬ ‫ِ‬ ‫‪1‬تر س‪1‬‬
‫گرفتن) بر پ‪11‬االن ش‪ِ 1‬‬
‫آفریدگان متفاوت است‪ ،‬پس تفاوت در مورد آفریدگار‪ 1‬و آفریدگان بیشتر‬
‫و عظیم‌تر است‪.‬‬
‫و ایمان به خداوند متعال براساس آنچه که م‪11‬ا وص‪11‬ف ک‪11‬ردیم‪ ،‬ب‪11‬رای‬
‫مؤمنان فایده‌های بزرگی دارد‪ ،‬از جمله‪:‬‬
‫اول‪ :‬تحقّق‌یافتن توحید‪ 1‬خداوند متعال‪ ،‬بط‪11‬وری‪ 1‬ک‪11‬ه ب‪11‬ه هیچکس غ‪11‬یر‬
‫از او امید نداشته باشیم‪ ،‬و از کسی غیر از او نترس‪11‬یم‪ ،‬و کس‪1‬ی را غ‪11‬یر‬
‫از او عبادت نکنیم‪.‬‬
‫دوم‪ :‬کم‪11‬ال محبّت خداون‪11‬د متع‪11‬ال‪ ،‬و بزرگداش‪11‬ت او ب‪11‬ه مقتض‪11‬ای‬
‫نام‌های نیک او و صفات بلند مرتبهاش‪.‬‬
‫سوم‪ :‬تحقق‌یافتن بندگی و عبادت او ب‪11‬ا انج‪11‬ام آنچ‪11‬ه ک‪11‬ه ب‪11‬دان دس‪11‬تور‬
‫فرموده‪ ،‬و پرهیز از آنچه که نهی فرموده و برحذر داشته است‪.‬‬
 ‫ايمان به مالئكه‬
‫فرشتگان‪ :‬جهانی نادیده است‪( ،‬دستهای از) آفریده شدگاناند‪ ،‬بندگانی‬
‫برای خداون‪1‬د متع‪1‬ال هس‪1‬تند‪ ،‬و هیچی‪1‬ک از خصوص‪11‬یت‌های رب‪1‬وبیت‪ 1‬و‬
‫الوهیت را ندارند‪ ،‬خداوند متعال آنها را از ن‪11‬ور آفریده اس‪11‬ت‪ ،‬و گ‪11‬ردن‬
‫کجی تمام و کمال در برابر دس‪1‬توراتش‪ 1،‬و ن‪1‬یروی‪ 1‬اج‪1‬رای ف‪1‬رامینش را‬
‫به آنان بخشیده است‪ .‬خداوند متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬و َم ۡن ِعن َد ۥهُ اَل يَ ۡست َۡكبِرُونَ‬
‫‪1‬ار اَل يَ ۡفتُ ‪1‬رُونَ ‪﴾٢٠‬‬ ‫ع َۡن ِعبَا َدتِِۦه َواَل يَ ۡست َۡح ِسرُونَ ‪ ١٩‬ي َُس ‪1‬بِّحُونَ ٱلَّ ۡي‪َ 1‬ل َوٱلنَّهَ‪َ 1‬‬
‫[األنبیاء‪.]20-19 :‬‬
‫«‪ ...‬و کس‪11‬انی ک‪11‬ه در پیش‪11‬گاه وی هس‪11‬تند از عب‪11‬ادت او سرکش‪11‬ی‬
‫نمی‌کنند و خس‪11‬ته نمی‌ش‪11‬وند‪ )19( 1‬ش‪11‬ب و روز بی‌آنک‪11‬ه سس‪11‬تی ورزن‪11‬د‪،‬‬
‫تسبیح می‌گویند‪.»)20( 1‬‬
‫و آنه‪11‬ا تع‪11‬داد زیادی هس‪11‬تند ک‪11‬ه هیچکس‪11‬ی غ‪11‬یر از خداون ‪1‬د‪ 1‬متع‪11‬ال‬
‫نمی‌توان‪11‬د آنه‪11‬ا را ش‪11‬مارش نماید‪ ،‬و در ص‪11‬حیحین از ح‪11‬دیث أنس ا در‬
‫قص‪1‬هی مع‪1‬راج ث‪1‬ابت ش‪1‬ده اس‪1‬ت ک‪1‬ه پی‪1‬امبرص ن‪1‬زد «بیت المعم ور» در‬
‫آسمان برده ش‪11‬د ک‪11‬ه ه‪11‬ر روز هفت‪11‬ادهزار‪ 1‬فرش‪11‬ته (مالئک‪11‬ه) در آن نم‪11‬از‬
‫می‌خوانند‪ ،‬و این فرشتگان‪ ،‬هنگ‪11‬امی ک‪11‬ه از آن خ‪11‬ارج ش‪11‬دند هرگ‪11‬ز ب‪11‬ه‬
‫آنجا برنمی‌گردند‪ 1‬و این‪( ،‬اولین و) آخرین بار برای آنان بوده است (ک‪11‬ه‬
‫به بیت المعمور راه یافتهاند)‪.1‬‬
‫و ایمان به فرشتگان شامل چهار مورد می‌باشد که عبارتست از‪:‬‬
‫اول‪ :‬ایمان به وجود آنها‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ایمان به آنهایی که نام‌شان را می‌دانیم‪ ،‬آنها را با نامشان (مانن‪11‬د‬
‫جبرئیل) و آنهایی که نام آنها را نمی‌دانیم‪ 1‬به آنها بصورت اجمالی ایم‪11‬ان‬
‫می‌آوریم‪1.‬‬
‫سوم‪ :‬ایم‪11‬ان ب‪11‬ه آنه‪11‬ایی ک‪11‬ه (ب‪11‬رخی از) ص‪11‬فت‌های آنه‪11‬ا را می‌دانیم‪،‬‬
‫همانند صفت (جبرئیل) که پیامبرص بدان خ‪11‬بر داده اس‪11‬ت ک‪11‬ه او را ب‪11‬ر‬
‫صفتی که بر آن خلق شده بود‪ ،‬دید‪ ،‬و ششصد‪ 1‬بال داشت که افق را ف‪11‬را‬
‫گرفته بود‪.‬‬

‫‪ -‬رواه البخاري‪ ،‬كت‪1‬اب فض‪1‬ائل الص‪1‬حابة‪ ،‬ب‪1‬اب المع‪1‬راج رقم‪ ،)3674( :‬و رواه‬ ‫‪1‬‬

‫مس‪111‬لم‪ ،‬كت‪111‬اب اإليم‪111‬ان‪ ،‬ب‪111‬اب اإلس‪111‬راء برس‪111‬ول اللهص إلى الس‪111‬ماء و ف‪111‬رض‬
‫الصلوات‪ ،‬رقم‪.)409( :‬‬
‫فرشته می‌تواند به فرم‪1‬ان خداون‪1‬د بص‪1‬ورت‪ 1‬ش‪1‬مایل یک م‪1‬رد تغی‪1‬یر‬
‫ش‪11‬کل ده‪11‬د‪ ،‬همانگون‪11‬ه ب‪11‬رای ک‪11‬ه (جبرئی‪11‬ل) اتف‪11‬اق افت‪11‬اد‪ ،‬آن هنگ‪11‬ام ک‪11‬ه‬
‫خداوند او را به سوی مریم روانه س‪11‬اخت پس بص‪11‬ورت‪ 1‬بش‪11‬ری درش‪11‬ت‬
‫ان‪11‬دام پیش م‪11‬ریم حض‪11‬ور‪ 1‬یافت‪ ،‬و هنگ‪11‬امی ن‪11‬زد پی‪11‬امبرص آم‪11‬د و او‬
‫(پیامبر) میان اصحابش نشسته بود‪( ،‬جبرئیل) پیش پیامبر آم‪11‬د درح‪11‬الی‬
‫سر بسیار‪ 1‬سیاه بود و اثری‬ ‫که به شکل مردی‪ 1‬با لباس بسیار‪ 1‬سفید‪ ،‬موی ِ‬
‫از سفر بر او دیده نمی‌ش‪11‬د‪ ،‬و هیچک‪11‬دام از اص‪11‬حاب او را نمی‌ش‪11‬ناخت‪،‬‬
‫پس ن‪11‬زد رس‪11‬ول اللهص نشس‪11‬ت و دو زان‪11‬ویش را ب‪11‬ه دو زان‪11‬وی پی‪11‬امبر‬
‫تکیه داد‪ ،‬و دو دستش را بر دو رانش گذاشت‪ ،‬و از پیامبر‪ 1‬ص در مورد‪1‬‬
‫اسالم‪ ،‬و ایمان‪ ،‬و احسان‪ ،‬و قیامت سؤال نمود؛ پس پیامبر ب‪11‬ه او پاس‪11‬خ‬
‫داد و (جبرئیل) رفت‪ ،‬سپس پیامبرص فرمود‪« :‬هَ َذا ِجب ِْري‪ُ 1‬ل أَتَ‪1‬ا ُك ْم يُ َعلِّ ُم ُك ْم‬
‫ِدينَ ُك ْم»‪.1‬‬
‫«این جبرئیل بود‪ ،‬پیش شما آمده بود تا دینتان را به شما بیاموزد»‪.‬‬
‫و همینط‪11‬ور فرش‪11‬تگانی ک‪11‬ه خداون‪11‬د آنه‪11‬ا را ن‪11‬زد اب‪11‬راهیم و ل‪11‬وطﻹ‬
‫فرستاد‪ ،‬بصورت‪ 1‬چند مردبودند‪.‬‬
‫مورد چهارم از آنچه که ایمان به فرشتگان شامل آن می‌ش‪11‬ود‪ :‬ایم‪11‬ان‬
‫به آنچه از کارهای آنه‪1‬ا ک‪1‬ه می‌دانیم‪ 1‬و ب‪1‬ه فرم‪1‬ان خداون‪1‬د ب‪1‬ر آن کار‌ه‪1‬ا‬
‫اس‪11‬توارند؛ همانن‪11‬د تس‪11‬بیح او‪ ،‬و بن‪11‬دگی ش‪11‬بانه روزی‪ 1‬ب‪11‬رای او ب‪11‬دون‬
‫خستگی و سستی‪1.‬‬
‫و برخی از آنها کار‌های‪ 1‬مخصوصی‪ 1‬دارند‪.‬‬
‫مانند‪ :‬جبرئیل که امین و امانتدار وحی خداوند‪ 1‬متعال اس‪11‬ت‪ ،‬خداون‪11‬د‬
‫وحی را بوسیله‪1‬ی او به سوی پیامبران و رسوالن می‌فرستاد‪.‬‬
‫و میکائیل‪ :‬که وکالت قطره‌ها ب‪11‬ه او داده ش‪11‬ده اس‪11‬ت‪ ،‬یع‪11‬نی ب‪11‬اران و‬
‫نباتات به او موکول شده است‪.‬‬
‫و اسرافیل‪ :‬که دمیدن در نفخ صور به هنگام برپا شدن قیامت و نشر‬
‫آفریدگان به او موکول شده است‪.‬‬
‫و ملک الموت‪ :‬ک‪1‬ه قبض روح‌ه‪1‬ا (ب‪11‬یرون کش‪11‬یدن روح از ب‪11‬دن) ب‪11‬ه‬
‫هنگام مردن به او موکول شده است‪.‬‬
‫و مالک‪ :‬ک‪11‬ه آتش ب‪11‬ه او موک‪11‬ول ش‪11‬ده اس‪11‬ت‪ ،‬و او خزان‪11‬ه دار جهنم‬
‫است‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه مسلم‪ ،‬كتاب اإليمان‪ ،‬باب بيان اإليمان و اإلسالم و اإلحسان‪ ،‬رقم (‪.)93‬‬
 ‫‪29‬‬ ‫ایمان به مالئکه‬
‫و فرشتگانی که جنین‌های داخل رحم مادر به آنها موکول شده است‪،‬‬
‫وقتی که انسان مدت چهار ماه را در شکم مادرش بگذراند‪ ،‬خداوند یک‬
‫فرشته را برای او بر می‌گزین‪11‬د و ب‪11‬ه او ام‪11‬ر می‌کن‪11‬د ت‪11‬ا روزی‪ ،‬و اج‪11‬ل‬
‫(وقت مردن)‪ ،‬و عملش‪ ،‬و اینکه ازجمله‌ی اهل جهنم یا بهش‪1‬ت اس‪1‬ت را‬
‫بنویسد‪.‬‬
‫و فرشتگان‪ 1‬به حفظ‌نم‪11‬ودن کاره‪11‬ای انس‪11‬ان‌ها وک‪11‬الت داده ش‪11‬ده‌اند‪ ،‬و‬
‫نوشتن اعمال برای هر انسانی توسط دو فرشته صورت می‌گ‪11‬یرد‪ ،‬یکی‬
‫در سمت راست و دیگری در سمت چپ قرار دارد‪.‬‬
‫و فرش‪11‬تگان‪ 1‬ب‪11‬ه س‪11‬ؤال‌کردن از مردگ‪11‬ان‪ ،‬آن هنگ‪11‬ام ک‪11‬ه در قبرش‪11‬ان‬
‫گذاش‪11‬ته می‌ش‪11‬وند‪ 1،‬وک‪11‬الت داده ش‪11‬ده‌اند؛ آنه‪11‬ا ن‪11‬زد او می‌آین‪11‬د و از او در‬
‫مورد پروردگارش‪ ،‬و دینش‪ ،‬و پیامبرش سؤال می‌پرسند‪.‬‬
‫و ايمان به فرشتگان دارای فايده‌های بزرگی است‪ ،‬از جمله‪:‬‬
‫اول‪ :‬علم و آگ‪111‬اهی پی‪111‬داکردن ب‪111‬ر عظمت و ب‪111‬زرگی‪ 1،‬و ق‪111‬درت‪ ،‬و‬
‫فرم‪11‬انروایی‪ 1‬آفرینن‪11‬ده‪ ،‬زیرا همان‪11‬ا ک‪11‬ه عظمت و ب‪11‬زرگی‪ 1‬آفریدگان ب‪11‬ر‬
‫عظمت و بزرگی‪ 1‬آفریدگار‪ 1‬داللت می‌کند‪.‬‬
‫دوم‪ :‬سپاگزاری از خداوند متعال برای عنایت و توجهش به بنی آدم‪،‬‬
‫از این حیث که به برخی‪ 1‬از این فرشتگان وکالت داده ش‪11‬ده ت‪11‬ا انس‪11‬ان را‬
‫حفظ نمایند‪ ،‬و کار‌های‪ 1‬او را یادداشت کنند‪ ،‬و امور‪ 1‬دیگ‪11‬ری از مص‪11‬الح‬
‫بشر که به آنها محول شده است‪.‬‬
‫سوم‪ :‬محبت و دوست‌داشتن فرشتگان بخاطر آنچه از عبادت خداوند‪1‬‬
‫متعال که بر آن استوار‪ 1‬هستند‪.‬‬
‫و گ‪11‬روهی از اف‪11‬راد کج‪11‬رو و منح‪11‬رف وج‪11‬ود فرش‪11‬تگان را انک‪11‬ار‬
‫می‌کنند‪ ،‬و گفت‪11‬هان‪11‬د‪ :‬آنه‪11‬ا (فرش‪11‬تگان) عبارتن‪1‬د‪ 1‬از ن‪11‬یروی‪ 1‬خ‪11‬یر و نیکی‬
‫پنهانی؛ و این گفته تکذیب کت‪11‬اب خ‪11‬دا‪ ،‬و س‪1‬نّت رس‪11‬ولش ص‪ ،‬و اجم‪11‬اع‬
‫ت‬‫ٱلس ‪َ ٰ 1‬م ٰ َو ِ‬ ‫مسلمانان می‌باشد‪ .‬خداوند متعال می‌فرماید‪ۡ ﴿ :‬ٱل َحمۡ‪ُ 1‬د هَّلِل ِ فَ‪ِ 1‬‬
‫‪1‬اط ِر َّ‬
‫ث َو ُر ٰبَ‪1َ 1‬ع‪[ ﴾...‬ف‪11‬اطر‪:‬‬ ‫ض َجا ِع ِل ۡٱل َم ٰلَٓئِ َك ِة ُر ُساًل أُوْ لِ ٓي أَ ۡجنِ َح‪ٖ 1‬ة َّم ۡثن َٰى َوثُ ٰلَ َ‬ ‫أۡل‬
‫َوٱ َ ۡر ِ‬
‫‪.]1‬‬
‫«همه ستایش‪1‬ها ازآ ِن خدایی است که آفریننده آسمان‌ها و زمین اس‪11‬ت‪،‬‬
‫و فرشتگان‪ 1‬را که دارای بال‌های دوت‪11‬ا دوت‪11‬ا‪ ،‬و س‪11‬هت‪11‬ا س‪11‬هت‪11‬ا‪ ،‬و چهارت‪11‬ا‬
‫چهارتا هستند‪ ،‬پیام آور قرار‪ 1‬داد‪.»...‬‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪30‬‬
‫ٓ‬ ‫ٰ‬
‫ُوا ۡٱل َملَئِ َك‪ 1‬ةُ‬ ‫ى إِ ۡذ يَت ََوفَّى‪ 1‬ٱلَّ ِذينَ َكفَ ‪1‬ر ْ‬ ‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬ولَ ۡو ت ََر ٰ ٓ‬
‫ض ِربُونَ ُوجُوهَهۡ‪ُ1‬م َوأَ ۡد ٰبَ َرهُمۡ ‪[ ﴾...‬األنفال‪.]50 :‬‬ ‫يَ ۡ‬
‫«و (تعجب می‌کنی) اگر ببینی بدانگاه که فرش‪11‬تگان ج‪11‬ان ک‪11‬افران را‬
‫می‌گیرند درحالی‪ 1‬که بر چهرهها و بر پشتهای آنان می‌زنند‪1.»...‬‬
‫ۡ‬ ‫ٰ‬ ‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬ولَ ۡو ت ََر ٰ ٓ‬
‫ت‬‫ت ٱل َم‪1ۡ 1‬و ِ‬ ‫ى إِ ِذ ٱلظَّلِ ُمونَ فِي َغ َم ٰ َر ِ‬
‫ٓ‬
‫َو ۡٱل َم ٰلَئِ َكةُ بَا ِسطُ ٓوْ‪1‬ا أَ ۡي ِدي ِهمۡ أَ ۡخ ِرج ُٓو ْا أَنفُ َس ُك ُم﴾ [األنعام‪.]93 :‬‬
‫«‪ ...‬و (تعجب می‌کنی) اگر ستمکاران را بنگری‪ ،‬آن هنگ‪11‬ام ک‪11‬ه در‬
‫شداید مرگ فرو رفته‪1‬اند و فرشتگان دست‌های خود را (به س‪11‬وی آن‪11‬ان)‬
‫دراز می‌کنند و می‌گویند جان‌هایتان را بیرون آورید‪.»...‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫‪1‬ز َع عَن قُلُ‪11‬وبِ ِهمۡ ق‪11‬الوا َم‪11‬اذا ق‪11‬ا َل‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌گوید‪َ ﴿ 1:‬حتَّ ٰ ٓى إِ َذا فُ‪ِّ 1‬‬
‫ق َوه َُو ۡٱل َعلِ ُّي ۡٱل َكبِي ُر ﴾ [سبأ‪.]23 :‬‬ ‫وا ۡٱل َح ۖ َّ‬
‫َربُّ ُكمۡۖ قَالُ ْ‬
‫«تا آنگاه که اضطراب و نگرانی‪ 1‬از دل‌ه‪11‬ای ایش‪11‬ان برط‪11‬رف ش‪11‬ود‪،‬‬
‫گویند آیا پروردگارتان چه فرمود؟‪ ،‬می‌گویند‪ 1‬ک‪11‬ه س‪11‬خن راس‪11‬ت فرم‪11‬وده‬
‫است و او بلند مرتبه بزرگ قدر است»‪.‬‬
‫ٓ‬ ‫ٰ‬ ‫ۡ‬
‫و در مورد اهل بهشت فرموده است‪َ ...﴿ :‬وٱل َملَئِ َكةُ يَ ۡ‪1‬د ُخلُونَ َعلَ ۡي ِهم ِّمن‬
‫ار ‪[ ﴾٢٤‬الرع‪11‬د‪-23 :‬‬ ‫ۡ‬
‫ص‪1‬بَ ۡرتُمۡۚ فَنِ ۡع َم عُقبَى ٱل‪َّ 1‬د ِ‬ ‫ُك ِّل بَ‪11‬ابٖ ‪َ ٢٣‬س‪ٰ 1‬لَ ٌم َعلَ ۡي ُكم بِ َم‪11‬ا َ‬
‫‪.]24‬‬
‫«‪ ...‬و فرش‪11‬تگان‪ 1‬از ه‪11‬ر دری ب‪11‬ر آن‪11‬ان وارد می‌ش‪11‬وند‪ )23( 1‬گوین‪11‬د‬
‫سالم بر شما باد بس‪11‬بب ش‪11‬کیبایی و اس‪11‬تقامتی ک‪11‬ه داش‪11‬تید پس پ‪11‬اداش آن‬
‫سرای نیک است (‪.»)24‬‬
‫و در صحیح بخاری‪ 1‬از ابی هریرة از پی‪11‬امبر‪1‬ص روایت ش‪11‬ده اس‪11‬ت‬
‫که گفت‪« :‬إِ َذا أَ َحبَّ هَّللا ُ ْال َع ْب َد نَادَى ِجب ِْري ‪َ 1‬ل إِ َّن هَّللا َ ي ُِحبُّ فُالَنً‪11‬ا فَأَحْ بِ ْب ‪1‬هُ‪ .‬فَي ُِحبُّهُ‬
‫ِجب ِْري ُل ‪ ،‬فَيُنَا ِدى ِجب ِْري ُل فِى أَ ْه ِل ال َّس َما ِء إِ َّن هَّللا َ ي ُِحبُّ فُالَنًا فَأ َ ِحبُّوهُ‪ .‬فَي ُِحبُّهُ أَ ْه ُل‬
‫ض»‪. 1‬‬ ‫ض ُع لَهُ ْالقَبُو ُل فِى األَرْ ِ‬ ‫ال َّس َما ِء ‪ ،‬ثُ َّم يُو َ‬
‫«هنگامی که خداوند‪ 1‬بنده را دوست داشته باشد‪ ،‬جبرئی‪11‬ل را احض‪11‬ار‪1‬‬
‫می‌کن‪11‬د (و می‌فرماید)‪ :‬همان‪11‬ا خداون‪1‬د‪ 1‬فالنی را دوس‪11‬ت دارد‪ ،‬پس او را‬
‫دوست داشته باش؛ (جبرئی‪11‬ل) او را دوس‪11‬ت می‌دارد‪ ،‬و در اه‪11‬ل آس‪11‬مان‬
‫اعالم می‌کند که‪ :‬همانا خداوند فالنی‪ 1‬را دوس‪11‬ت دارد‪ ،‬پس او را دوس‪11‬ت‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه البخاري‪ ،‬كتاب بدأ الخلق‪ ،‬باب ذكر المالئكة‪ 1،‬رقم (‪.)3037‬‬
 ‫‪31‬‬ ‫ایمان به مالئکه‬
‫داشته باشید؛ پس اهل آسمان او را دوس‪1‬ت می‌دارن‪1‬د؛ س‪1‬پس مقب‪1‬ولیت او‬
‫در زمین قرار داده می‌شود»‪1.‬‬
‫و مج‪11‬دداً در ص‪11‬حیح بخ‪11‬اری از أبی هریرة روایت ش‪11‬ده اس‪11‬ت ک‪11‬ه‬
‫ب ْال َم ْس ‪ِ 1‬ج ِد‬
‫ب ِم ْن أَ ْب ‪َ 1‬وا ِ‬
‫پیامبرص گفت‪َ « :‬ذا َكانَ يَوْ ُم ْال ُج ُم َع ِة َكانَ َعلَى ُكلِّ بَا ٍ‬
‫الص‪1‬حُفَ َو َج‪11‬ا ُءوا‬ ‫ط‪َ 1‬و ُوا ُّ‬ ‫اإل َم‪11‬ا ُم َ‬
‫س ِ‬ ‫ْال َمالَئِ َكةُ‪ ،‬يَ ْكتُبُونَ األَ َّو َل فَ‪11‬األَ َّو َل‪ ،‬فَ‪1‬إِ َذا َجلَ َ‬
‫يَ ْستَ ِمعُونَ ال ِّذ ْك َر»‪.1‬‬
‫«هنگامی که روز‪ 1‬جمعه فرا می‌رس‪11‬د‪ ،‬ب‪11‬ر ه‪11‬ر دری از دروازه‌ه‪11‬ای‪1‬‬
‫مسجد فرشتگانی‪ 1‬هستند ک‪1‬ه ن‪11‬ام اولین نف‪11‬ر را می‌نویس‪11‬ند‪ ،‬هنگ‪11‬امی ام‪11‬ام‬
‫نشست‪ ،‬از نوشتن دست می‌کشند‪ ،‬و می‌آیند تا به ذک‪11‬ر و یاد خ‪11‬دا گ‪11‬وش‬
‫فرا دهند»‪..‬‬
‫و این آیات و اح‪11‬ادیث‪ ،‬نص‌ه‪11‬ای ص‪11‬ریحی‪ 1‬در این م‪11‬ورد ب‪11‬ود ک‪11‬ه‬
‫فرش‪11‬تگان جس‪11‬م هس‪11‬تند و آنگون‪11‬ه ک‪11‬ه اف‪11‬راد‪ 1‬کج‪11‬رو و منح‪11‬رف‪ 1‬گم‪11‬ان‬
‫می‌برند‪ ،‬نیروی‪ 1‬معن‪11‬وی نیس‪11‬تند و ب‪11‬ه مقتض‪11‬ای این نص‪11‬وص مس‪11‬لمانان‬
‫اجماع نموده‌اند‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه البخاري‪ ،‬كتا بدأ الخلق‪ ،‬باب ذكر المالئكة‪ ،‬رقم (‪.)3039‬‬
 ‫ايمان به كتب آسمانی‬
‫کتب‪ :‬جمع کتاب است و به معنای مکتوب (ثبت شده) می‌باشد‪.‬‬
‫و منظور‪ 1‬از آن در اینجا‪ :‬کتاب‌هایی است که خداون‪11‬د متع‪11‬ال آنه‪11‬ا را‬
‫بر رسوالنش‪ 1‬برای رحمت نمودن به آفریدگان‪ ،‬و وسیلهی هدایتی ب‪11‬رای‬
‫آنها نازل نموده است تا با آن ب‪11‬ه س‪11‬عادت و خوش‪11‬بختی دنی‪11‬ا و آخرتش‪11‬ان‬
‫برسند‪.‬‬
‫و ایمان به کتاب‌های آسمانی شامل چهار مورد می‌باشد‪:‬‬
‫اول‪ :‬ایم‪1‬ان ب‪1‬ه اینک‪1‬ه ن‪1‬ازل شدنش‪1‬ان از ط‪1‬رف خداون‪1‬د متع‪1‬ال‪ ،‬ح‪1‬ق‬
‫است‪.‬‬
‫نام آن کتاب‌هایی که نام آنها را می‌دانیم‪ :‬مانند قرآن که‬ ‫دوم‪ :‬ایمان به ِ‬
‫بر محمدص فرو‪ 1‬فرستاده شد‪ ،‬و تورات که ب‪11‬ر موسى‪ ÷1‬ن‪11‬ازل گش‪11‬ت‪ ،‬و‬
‫إنجیل که بر عیسى÷ ن‪11‬ازل ش‪11‬د‪ ،‬و زب‪11‬ور ک‪11‬ه ب‪11‬ه داود÷ داده ش‪11‬د‪ ،‬و ام‪11‬ا‬
‫آن‌هایی را که نام‌ش‪11‬ان را نمی‌دانیم‪ 1،‬ب‪11‬ه ص‪11‬ورت اجم‪11‬الی ب‪11‬ه آنه‪11‬ا ایم‪11‬ان‬
‫می‌آوریم‪1.‬‬
‫سوم‪ :‬گواهی‌دادن بر آنچه از خبرهایشان که درست و صحیح اس‪11‬ت‪،‬‬
‫مانند خبر‌های قرآن‪ ،‬و خبرهایی از کتاب‌ه‪11‬ای پیش‪11‬ین ک‪11‬ه تحریف‪ 1‬و یا‬
‫تبدیل بر آنها صورت نگرفته باشد‪.‬‬
‫چهارم‪ :‬عمل‌نمودن به دستوراتی از اخبار کتب آسمانی که نسخ نشده‬
‫باشد (یعنی حکم آن برداشته نشده و باقی مانده باشد)‪ ،‬و راضی‌بودن ب‪11‬ه‬
‫آن‪ ،‬و ف‪11‬رقی‪ 1‬ن‪11‬دارد ک‪11‬ه بفهمیم ک‪11‬ه حکمت این دس‪11‬تورات چیس‪11‬ت و یا‬
‫نفهمیم‪ ،‬در ه‪11‬ر ح‪11‬التی در براب‪11‬ر این دس‪11‬تورات تس‪11‬لیم ش‪11‬ویم‪ ،‬و همه‌ی‬
‫کتاب‌های آسمانی قبلی با نازل‌شدن قرآ ِن عظیم‪ ،‬منسوخ گشت ( یعنی ب‪11‬ا‬
‫آمدن قرآن حکم از اج‪11‬رای دس‪11‬تورات‪ 1‬کتاب‌ه‪11‬ای پیش‪11‬ین برداش‪11‬ته ش‪11‬د)‪،‬‬
‫ص ِّدقٗ‪1‬ا لِّ َما بَ ۡينَ يَد َۡي ِه‬
‫ق ُم َ‬ ‫ك ۡٱل ِك ٰتَ َ‬
‫ب بِ ۡٱل َح ِّ‬ ‫خداوند متعال می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬وأَن َز ۡلنَٓا إِلَ ۡي َ‬
‫ب َو ُمهَ ۡي ِمنًا َعلَ ۡي ِه‪[ ﴾...‬المائدة‪( .]48 :‬أي حاكما ً عليه)‬ ‫ِمنَ ۡٱل ِك ٰتَ ِ‬
‫«و به‌س‪11‬وی ت‪11‬و کت‪11‬اب (ق‪11‬رآن) را بح‪11‬ق ف‪11‬رو فرس‪11‬تادیم‪ 1‬ک‪11‬ه تص‪11‬دیق‪1‬‬
‫کنن‪11‬دهی کتاب‌ه‪11‬ای پیش‪11‬ین وی اس‪11‬ت و ش‪11‬اهد ب‪11‬ر آنهاس‪11‬ت‪( .»...‬یع‪11‬نی‬
‫حکمفرما بر آنهاست)‬
‫و بر این اساس عمل نمودن به هر دستوری‪ 1‬از دس‪11‬تورات کتاب‌ه‪11‬ای‬
‫پیشین جایز نیست‪ ،‬مگر احکامی از آنها که صحیح باشد‪ ،‬و ق‪11‬رآن ب‪11‬دان‬
‫اقرار نماید‪.‬‬
‫و ايمان به كتاب‌های آسمانی‪ ،‬فايده‌های بزرگی دارد‪ ،‬ازجمله‪:‬‬
‫اول‪ :‬علم و آگ‪11‬اهی پی‪11‬داکردن ب‪11‬ر عن‪11‬ایت و توج‪11‬ه خداون‪11‬د متع‪11‬ال ب‪11‬ه‬
‫بندگانش‪ ،‬از این حیث که برای هر قومی کتابی را نازل نم‪11‬وده ک‪11‬ه آنه‪11‬ا‬
‫را بدان کتاب هدایت نماید‪.‬‬
‫دوم‪ :‬علم و آگاهی پیداکردن به حکمت خداون‪1‬د‪ 1‬متع‪11‬ال در ش‪11‬ریعتش‪،‬‬
‫از این حیث که برای هر قومی‪ ،‬آنچ‪11‬ه را ک‪11‬ه مناس‪11‬ب اح‪11‬وال آنه‪11‬ا ب‪11‬وده‬
‫تش‪11‬ریع نم‪11‬وده اس‪11‬ت‪ ،‬کم‪11‬ا اینک‪11‬ه می‌گوید‪﴿ :‬لِ ُك‪ّ 11‬لٖ َج َع ۡلنَ‪11‬ا ِمن ُكمۡ ِش‪ۡ 11‬رع َٗة‬
‫َو ِم ۡنهَاجٗا﴾ [المائدة‪.]48 :‬‬
‫«برای هر گروهی‪ 1‬از شما شریعت و راه روشنی‪ 1‬قرار دادهایم»‪.‬‬
‫س‪111‬وم‪ :‬سپاس‪111‬گزاری نعمت خداون‪111‬د‪ 1‬بخ‪111‬اطر آن (ن‪111‬ازل‌نمودن‪ 1‬کتب‬
‫آسمانی برای هدایت بشر‪ ،‬توجه و عنایت به بندگان‪ ،‬وص‪11‬ول‪ 1‬و رس‪11‬یدن‬
‫به خوشبختی و سعادت دنی‪11‬وی و اخ‪11‬روی‪ 1‬بوس‪11‬یله‌ی این کتب آس‪11‬مانی و‬
‫شریعتی که در آنها برای ما نازل فرموده است)‪.‬‬
 ‫سل (رسوالن)‬
‫ايمان به ُر ُ‬
‫رس‪1‬ل یع‪11‬نی برگزیده‬ ‫ُرسُل‪ :‬جمع رسول (فرستاده) است به معنای‪ُ :‬م َ‬
‫شده برای ابالغ و رساندن چیزی‪.‬‬
‫و در اینجا منظور‪ :‬کسی از نوع بشر است که ش‪11‬ریعتی ب‪11‬ر او وحی‬
‫می‌گردد و به او دستور‪ 1‬داده می‌شود که آن را تبلیغ نماید‪.‬‬
‫و اولین رس‪111‬ول از می‪111‬ان رس‪111‬والن ن‪111‬وح÷ و آخرینش‪111‬ان محمدص‬
‫می‌باشد‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫خداون ‪1‬د‪ 1‬متع‪11‬ال می‌فرماید‪ ﴿ :‬إِنٓا أ ۡو َحينَ‪ٓ11‬ا إِلي‪ 1‬كَ َك َم‪ٓ11‬ا أ ۡو َحينَ‪ٓ11‬ا إِل ٰى ن‪11‬وحٖ‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫َوٱلنَّبِ ۧ‍يِّنَ ِم ۢن بَ ۡع ِدِۦه‪[ ﴾...‬النساء‪.]163 :‬‬
‫«ما به تو وحی فرستادیم‪ ،‬همانگونه که به نوح و پیامبران پس از او‬
‫وحی فرستادیم‪.»...‬‬
‫و در صحیح بخاری‪ 1‬از أنس بن مال‪11‬ک ا در ح‪11‬دیث ش‪11‬فاعت‪ ،‬روایت‬
‫شده است که پیامبرص‪« :‬ذكر أن الناس يأتون إلى آدم؛ ليشفع لهم‪ ،‬فيعت‪11‬ذر‬
‫إليهم ويقول‪ :‬ائتوا نوحا ً أول رسول بعثه هللا»‪ .1‬و ذکر تمام الحدیث‪.‬‬
‫«ذکر نمود که مردم‪ 1‬در روز‪ 1‬قیامت به س‪11‬وی آدم ÷ رون‪11‬د‪ ،‬ت‪11‬ا اینک‪11‬ه‬
‫برای آنان شفاعت نماید‪ ،‬اما از آنان پوزش می‌طلبد و می‌گوید‪ :‬به سوی‬
‫نوح بروید‪ 1‬که اولین رسولی اس‪11‬ت ک‪11‬ه خداون‪11‬د آن را برگزیده اس‪11‬ت» و‬
‫سپس همه‌ی حدیث را ذکر فرمود‪1.‬‬
‫و خداوند‪ 1‬متعال در مورد محمدص می‌فرماید‪َّ ﴿ :‬ما َكانَ ُم َح َّم ٌد أَبَٓا أَ َحدٖ‬
‫ِّمن رِّ َجالِ ُكمۡ َو ٰلَ ِكن َّرسُو َل ٱهَّلل ِ َوخَاتَ َ‪1‬م ٱلنَّبِ ۧ‍يِّنَ ‪[ ﴾...‬األحزاب‪.]40:‬‬
‫«محمد پدر هیچیک از مردان ش‪11‬ما نب‪11‬وده و بلک‪11‬ه فرس‪11‬تاده‪1‬ی خ‪11‬دا و‬
‫آخری ِن پیامبران است»‪.‬‬
‫و هيچ امتی از (وجود) رسولی (درميانشان) بی‌بهره نبوده‬
‫که خداوند‪ 1‬متعال او را با شریعتی مستقل ب‪11‬رای آن امت برگزیده‪ ،‬و‬
‫یا پیامبری‪ 1‬که به آن پیامبر شریعت ماقبلش وحی شده باشد؛ تا اینک‪11‬ه در‬
‫راه آن شریعت تالش نمایند‪ 1.‬خداوند متع‪11‬ال می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬ولَقَ‪1ۡ 1‬د بَ َع ۡثنَ‪11‬ا فِي‬
‫اًل َ ۡ ْ هَّلل ۡ َ ْ ٰ‬
‫‪1‬وا ٱلطَّ ُغ‪11‬وتَ ‪[ ﴾...‬النح‪11‬ل‪« .]36 :‬و ب‪11‬ه‬ ‫ُك ِّل أُ َّمةٖ َّر ُسو أ ِن ٱعبُدُوا ٱ َ َوٱجتنِبُ‪1 1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه البخاري‪ ،‬كتاب الرقاق‪ ،‬باب صفة الجنة و النار‪ ،‬رقم (‪.)6197‬‬
‫یقین میان هر امتی رسولی را برانگیختیم که خدا را پرس‪11‬تش‪ 1‬کنی‪11‬د و از‬
‫طاغوت بپرهیزید‪.»...‬‬
‫ير﴾ [ف‪11‬اطر‪:‬‬ ‫ُ‬
‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬وإِن ِّم ۡن أ َّم ٍة إِاَّل خَ اَل فِيهَ‪11‬ا نَ‪ِ 1‬ذ ‪ٞ‬‬
‫‪« .]24‬و هیچ امتی نیست مگر هشدار دهندهای در آن گذشته است»‪.‬‬
‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪﴿ :‬إِنَّٓا أَنزَ ۡلنَا ٱلتَّ ۡو َر ٰىةَ فِيهَ‪11‬ا هُدٗى َونُ‪ۚٞ 1‬‬
‫‪1‬ور يَ ۡح ُك ُم‬
‫ُوا‪[ ﴾...‬المائدة‪.]44 :‬‬ ‫وا لِلَّ ِذينَ هَاد ْ‬ ‫بِهَا ٱلنَّبِيُّونَ ٱلَّ ِذينَ أَ ۡسلَ ُم ْ‬
‫«همانا ما تورات را نازل کردیم که در وی رهنمود‪ 1‬و نور اس‪11‬ت ک‪11‬ه‬
‫پیامبران که تسلیم فرم‪11‬ان الهی بودن‪11‬د ب‪11‬ه م‪11‬وجب آن (ب‪11‬رای یه‪11‬ود) حکم‬
‫می‌کردند‪1.»...‬‬
‫و رس‪11‬والن اف‪11‬رادی‪ 1‬از ن‪11‬وع بش‪11‬ر هس‪11‬تند ک‪11‬ه آفریده‌ی خداین‪11‬د‪ ،‬هیچ‬
‫صفتی از صفات و خصوصیات‪ 1‬ربوبیت و ال‪11‬وهیت را ندارن‪11‬د‪ ،‬خداون‪11‬د‬
‫متع‪111‬ال در م‪111‬ورد محمدص ک‪111‬ه او س‪111‬ید و س‪111‬رور‪ 1‬رس‪111‬والن‪ ،‬و بلن‪111‬د‬
‫ك‬ ‫مرتبه‌ترین آنان از لحاظ مقام و منزلت اس‪11‬ت‪ ،‬می‌فرماید‪﴿ :‬قُ‪11‬ل ٓاَّل أَمۡ لِ‪ُ 1‬‬
‫ت ِمنَ‬ ‫ٱَلس‪1‬ت َۡكثَ ۡر ُ‪1‬‬
‫ب ۡ‬ ‫نت أَ ۡعلَ ُم ۡٱلغ َۡي َ‬
‫ض ًّرا إِاَّل َما َش‪ٓ1‬ا َء ٱهَّلل ۚ ُ َولَ‪1ۡ 1‬و ُك ُ‬ ‫لِن َۡف ِسي ن َۡفعٗا َواَل َ‬
‫ير لِّقَ‪1ۡ 1‬وم ٖ ي ُۡؤ ِمنُ‪11‬ونَ ‪﴾١٨٨‬‬ ‫ير َوبَ ِش ‪ٞ 1‬‬ ‫ٱلس‪ٓ 1‬و ۚ ُء إِ ۡن أَنَ‪1۠ 1‬ا إِاَّل نَ‪ِ 1‬ذ ‪ٞ‬‬
‫خَي‪ِ 1‬ر َو َم‪11‬ا َم َّس ‪1‬نِ َي ُّ‬ ‫ۡٱل ۡ‬
‫[األعراف‪.]188 :‬‬
‫«بگو‪ :‬من مالک سود و زیانی برای خود نیستم مگر آن مقداری ک‪11‬ه‬
‫خدا بخواهد اس‪1‬ت و اگ‪1‬ر غیب می‌دانس‪1‬تم‪ 1،‬همان‪1‬ا من‪1‬افع بس‪1‬یاری‪( 1‬ب‪1‬رای‬
‫خود) فراهم‪ 1‬می‌آوردم‪ 1‬و اصالً ش ّر و بال به من نمی‌رسید؛ من کسی ج‪11‬ز‬
‫بیم دهنده و مژده دهندهی مؤمنان نیستم»‪1.‬‬
‫ض ٗ ّرا َواَل َر َش‪ٗ 11‬دا ‪٢١‬‬ ‫ك لَ ُكمۡ َ‬ ‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪﴿ :‬قُ ۡل إِنِّي ٓاَل أَمۡ لِ ُ‬
‫ج َد ِمن دُونِ ِهۦ ُم ۡلت ََحدًا ‪[ ﴾٢٢‬الجن‪-21 :‬‬ ‫قُ ۡل إِنِّي لَن ي ُِجي َرنِي‪ِ 1‬منَ ٱهَّلل ِ أَ َح ‪ٞ‬د َولَ ۡن أَ ِ‬
‫‪.]22‬‬
‫«بگو من نمی‌توانم زیان و سودی به شما برسانم و نمی‌توانم‪ 1‬ش‪11‬ما را‬
‫ب‪11‬ه راه راس‪11‬ت ه‪11‬دایت دهم (‪ )21‬بگ‪11‬و همان‪11‬ا هیچ‌کس م‪11‬را از عق‪11‬وبت‬
‫خداوند پناه ندهد و جز او هرگز پناهی نمی‌یابم‪.»)22( 1‬‬
‫و صفات و خصوصیات انس‪1‬انی و بش‪1‬ری ب‪1‬ه آن‪1‬ان ن‪1‬یز می‌رس‪1‬د‪ ،‬از‬
‫جمله‪ :‬بیماری‪ ،‬و مرگ‪ ،‬و نیاز به غذا‪ ،‬و آب‪ ،‬و غیر آن؛ خداوند متعال‬
 ‫‪37‬‬ ‫سل (رسوالن)‬ ‫ایمان به ُر ُ‬
‫ين ‪َ ٧٩‬وإِ َذا‬ ‫‪1‬و ي ُۡط ِع ُمنِي َويَ ۡس ‪1‬قِ ِ‬ ‫در م‪11‬ورد إب‪11‬راهیم÷ می‌فرماید‪َ ﴿ :‬وٱلَّ ِذي هُ‪َ 1‬‬
‫ت فَهُ َو يَ ۡشفِي ِن ‪َ ٨٠‬وٱلَّ ِذي يُ ِميتُنِي ثُ َّم ي ُۡحيِي ِن ‪[ ﴾٨١‬الشعراء‪.]81-79 :‬‬ ‫ض ُ‬ ‫َم ِر ۡ‬
‫«و آن کسی است که او م‪11‬را می‌خوران‪1‬د‪ 1‬و می‌نوش‪11‬اند (‪ )79‬و چ‪11‬ون‬
‫بیمار شوم او است که مرا شفا می‌ده‪11‬د (‪ )80‬و آن کس‪11‬ی اس‪11‬ت ک‪11‬ه م‪11‬را‬
‫می‌میراند و سپس مرا زنده می‌گرداند (‪.»)81‬‬
‫و پیامبر‪1‬ص می‌فرماید‪« 1:‬إِنَّ َم‪11‬ا أَنَ‪11‬ا بَ َش ‪ٌ 1‬ر ِم ْثلُ ُك ْم أ ْنس‪11‬ى َك َم‪11‬ا تَ ْن َس‪1‬وْ نَ ‪ ،‬فَ ‪1‬إِ َذا‬
‫َ‬
‫يت فَ َذ ِّكرُونِي»‪.1‬‬ ‫ن َِس ُ‬
‫«همان‪11‬ا من بش‪11‬ری همانن‪11‬د ش‪11‬ما هس‪11‬تم؛ (چیزه‪11‬ا را) از یاد می‌ب‪11‬رم‪،‬‬
‫همانگونه که شما از یاد می‌برید؛ پس هنگ‪11‬امی ک‪11‬ه (چ‪11‬یزی را) از یاد‬
‫بردم‪( ،‬آن را) به یادم آورید»‪1.‬‬
‫و خداون‪11‬د‪ 1‬متع‪11‬ال بهم‪11‬راه تمجی‪11‬د نم‪11‬ودن از پی‪11‬امبران در ب‪11‬االترین‬
‫مقامشان‪ ،‬آنها را‪ ،‬به بندگی برای خودش وصف‪ 1‬می‌نماید؛ پس در مورد‬
‫نوح÷ می‌فرماید‪﴿ ‌:‬إِنَّ ۥهُ َكانَ ع َۡبدٗا َش ُكورٗ‪1‬ا﴾ [اإلسراء‪.]3 :‬‬
‫«براستی که وی بندهی بسیار سپاسگزاری بود»‪.‬‬
‫ك ٱلَّ ِذي نَ‪َّ 11‬ز َل ۡٱلفُ ۡرقَ‪11‬انَ َعلَ ٰى‬ ‫و در م‪11‬ورد محمدص می‌فرماید‪﴿ :‬تَبَ َ‬
‫‪11‬ار َ‬
‫ع َۡب ِد ِهۦ لِيَ ُكونَ لِ ۡل ٰ َعلَ ِمينَ نَ ِذيرًا ‪[ ﴾١‬الفرقان‪.]1 :‬‬
‫«بسیار با برکت کسی است که قرآن را ب‪11‬ر بن‪11‬ده‌ی خ‪11‬ود ن‪11‬ازل ک‪11‬رده‬
‫است تا اینکه برای جهانیان هشدار دهندهای باشد»‪.‬‬
‫ۡ‬
‫و در مورد إبراهیم‪ ،‬و إسحاق‪ ،‬و یعقوب† می‌فرماید‪َ ﴿ :‬وٱذ ُك ۡر ِع ٰبَ‪َ 11‬دنَٓا‬
‫ص ٖة‬ ‫ص ٰنَهُم بِخَالِ َ‬ ‫ص ِ‪1‬ر ‪ ٤٥‬إِنَّٓا أَ ۡخلَ ۡ‬ ‫وب أُوْ لِي ٱأۡل َ ۡي ِدي َوٱأۡل َ ۡب ٰ َ‬
‫ق َويَ ۡعقُ َ‬ ‫إِ ۡب ٰ َر ِهي َم َوإِ ۡس ٰ َح َ‬
‫ۡ‬
‫ار ‪[ ﴾٤٧‬ص‪.]47-45 :‬‬ ‫صطَفَ ۡينَ ٱأۡل َ ۡخيَ ِ‬ ‫ار ‪َ ٤٦‬وإِنَّهُمۡ ِعن َدنَا لَ ِمنَ ٱل ُم ۡ‬ ‫ِذ ۡك َرى ٱل َّد ِ‬
‫«و بندگان ما ابراهیم و اسحاق و یعق‪11‬وب را یاد کن‪ ،‬ک‪11‬ه نیرومن ‪1‬د‪ 1‬و‬
‫ص‪11‬احب بص‪11‬یرت‪ 1‬بودن‪11‬د (‪ )45‬م‪11‬ا آن‪11‬ان را ب‪11‬ه ص‪11‬فت خاص‪11‬ی ویژگی‪1‬‬
‫بخش‪11‬یدیم‪ 1‬ک‪11‬ه یاد آخ‪11‬رت اس‪11‬ت (‪ )46‬و ایش‪11‬ان در پیش‪11‬گاه م‪11‬ا ج ‪ّ 1‬داً از‬
‫نزدیکان نیکاناند (‪.»)47‬‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫اَّل‬ ‫ۡ‬
‫و در مود عیسى بن مریمص می‌فرماید‪﴿ 1:‬إِن ه َُو إِ عَب ٌد أن َعمۡ نَا َعلي‪ِ 1‬ه‬
‫ۡ‬
‫يل ‪[ ﴾٥٩‬الزخرف‪.]59 :‬‬ ‫َو َج َع ۡل ٰنَهُ َمثَاٗل لِّبَنِ ٓي إِ ۡس ٰ َٓر ِء َ‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه البخ‪11‬اري‪ ،‬كت‪11‬اب أب‪11‬واب القبل‪11‬ة‪ ،‬ب‪11‬اب التوج‪11‬ه إلى القبل‪11‬ة حيث ك‪11‬ان‪ ،‬رقم (‬
‫‪.)392‬‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪38‬‬
‫«عیسى بندهای بیش نبود که ما بر اونعمت خویش را ارزانی‪ 1‬داشتیم‬
‫و او را نمونه و الگویی برای بنی اسرائیل کردیم»‪.‬‬
‫و ايمان به رسوالن شامل چهار مورد است‪:‬‬
‫اول‪ :‬ایمان ب‪11‬ه اینک‪11‬ه رس‪11‬الت ایش‪11‬ان‪ ،‬حقی از ط‪11‬رف‪ 1‬خداون‪11‬د متع‪11‬ال‬
‫است‪ ،‬و هرکس به رسالت یکی از آنها کف‪11‬ر ورزد‪ ،‬ب‪11‬ه هم‪11‬هی رس‪11‬والن‬
‫‪1‬ذبَ ۡت قَ‪1ۡ 1‬و ُ‪1‬م نُ‪ٍ 1‬‬
‫‪1‬وح‬ ‫کفر ورزیده است‪ ،‬چنانکه خداوند‪ 1‬متع‪11‬ال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬ك‪َّ 1‬‬
‫ۡٱل ُم ۡر َسلِينَ ‪[ ﴾١٠٥‬الشعراء‪.]105 :‬‬
‫«قوم نوح‪ ،‬رسوالن را دروغگو شمردند»‪1.‬‬
‫پس هنگ‪11‬امی ک‪11‬ه این ق‪11‬وم‪ ،‬ن‪11‬وح÷ را دروغگ‪11‬و‪ 1‬ش‪11‬مردند‪ 1‬و وی را‬
‫تک‪11‬ذیب نمودن‪11‬د‪ ،‬خداون‪11‬د آنه‪11‬ا را تکذیب‌کنن‪11‬ده‌ای ب‪11‬رای همه‌ی رس‪11‬والن‬
‫ق‪11‬رار‪ 1‬داده‪ ،‬درح‪11‬الی ک‪11‬ه هیچ رس‪11‬ول و فرس‪11‬تاده‌ی دیگ‪11‬ری غ‪11‬یر از او‬
‫(ن‪11‬وح÷) در میانش‪11‬ان نب‪11‬ود؛ و ب‪11‬ر این اس‪11‬اس نص‪11‬ارى (مس‪11‬یحیان) ک‪11‬ه‬
‫محمدص را تک‪1111‬ذیب نمودن‪1111‬د و از او پ‪1111‬یروی‪ 1‬ننمودن‪1111‬د‪ 1،‬در نتیج‪1111‬ه‬
‫تکذیب‌کننده‌هایی برای مسیح بن م‪11‬ریم ن‪11‬یز هس‪11‬تند‪ ،‬و از او ن‪11‬یز پ‪11‬یروی‪1‬‬
‫نمی‌کنند؛ مخصوصاً‪ 1‬اینکه مسیح بن م‪11‬ریم آنه‪11‬ا را ب‪11‬ه محمدص بش‪11‬ارت‬
‫داده است‪ ،‬و هیچ مفه‪11‬ومی ب‪11‬رای بش‪11‬ارت‌داد ِن محمدص ب‪11‬ه آنه‪11‬ا وج‪11‬ود‬
‫ندارد إال اینکه همانا محمدص به سوی‪ 1‬آنان (از طرف خداوند) فرستاده‬
‫شده است‪ ،‬تا ایشان را از گمراهی نجات ده‪1‬د‪ ،‬و آنه‪1‬ا را ب‪1‬ه راه راس‪11‬ت‬
‫هدایت نماید‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ایمان‌داشتن به هرکدام از رسوالن که نام آنها را می‌دانیم مانند‪:‬‬
‫محم‪11‬د‪ ،‬و إب‪11‬راهیم‪ ،‬و موس‪11‬ى‪ ،‬و عیس‪11‬ى‪ ،‬و ن‪11‬وح÷ ک‪11‬ه این پنج نف‪11‬ر‪،‬‬
‫رسوالن أول‪11‬و الع‪11‬زم هس‪11‬تند‪ ،‬و خداون‪11‬د آنه‪11‬ا را در دو ج‪11‬ا در ق‪11‬رآن یاد‬
‫ك‬‫فرم‪11‬وده اس‪11‬ت‪ ،‬در این فرم‪11‬ودهاش‪َ ﴿ :‬وإِ ۡذ أَخَ‪1ۡ 1‬ذنَا ِمنَ ٱلنَّبِ ۧ‍يِّنَ ِمي ٰثَقَهُمۡ َو ِمن‪َ 1‬‬
‫َو ِمن نُّوحٖ َوإِ ۡب ٰ َر ِهي َم َو ُمو َس ٰى َو ِعي َسى ۡٱب ِن َم ۡريَ َم‪[ ﴾...‬األحزاب‪.]7 :‬‬
‫«و یاد کن هنگامی که از پیامبران پیمان گرف‪11‬تیم و همچ‪11‬نین از ت‪11‬و و‬
‫از نوح و ابراهیم و موسى و عیسى پسر مریم‪.»...‬‬
‫ي‬‫وح‪ 1‬ا َوٱلَّ ِذ ٓ‬
‫ص ‪1ٰ 1‬ى بِِۦه نُ ٗ‬ ‫و این فرم‪11‬ودهاش‪َ ﴿ :‬ش ‪َ 1‬ر َع لَ ُكم ِّمنَ ٱل ‪1‬د ِ‬
‫ِّين َم‪11‬ا َو َّ‬
‫يس‪ٓ ٰۖ 1‬ى أَ ۡن أَقِي ُم‪ْ 1‬‬
‫‪1‬وا ٱل‪ِّ 1‬دينَ َواَل‬ ‫وس‪ٰ 1‬ى َو ِع َ‬ ‫أَ ۡو َح ۡينَٓا إِلَ ۡيكَ َو َما َوص َّۡينَا‪ 1‬بِ ِٓۦه إِ ۡب‪َ ٰ 1‬ر ِهي َم َو ُم َ‬
‫وا فِي ِه‪[ ﴾...‬الشورى‪.]13 :‬‬ ‫تَتَفَ َّرقُ ْ‬
 ‫‪39‬‬ ‫سل (رسوالن)‬ ‫ایمان به ُر ُ‬
‫«خداوند آیینی را برای شما بیان داشته و روشن نم‪11‬وده اس‪11‬ت ک‪11‬ه آن‬
‫را به نوح توص‪11‬یه ک‪1‬رده اس‪1‬ت و م‪1‬ا آن را ب‪1‬ه ت‪1‬و وحی و ب‪11‬ه اب‪1‬راهیم و‬
‫موس‪11‬ى و عیس‪11‬ى س‪11‬فارش نم‪11‬ودهایم ک‪11‬ه دین را پابرج‪11‬ا دارید و در آن‬
‫تفرقه نکنید و اختالف نورزید‪.»...‬‬
‫و اما هرکدام که نام آنها را نمی‌دانیم‪ ،‬بصورت‪ 1‬اجم‪11‬الی ب‪11‬ه او ایم‪11‬ان‬
‫ك ِم ۡنهُم‬ ‫می‌آوریم؛ خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬ولَقَ ۡ‪1‬د أَ ۡر َس‪ۡ 1‬لنَا ر ُ‬
‫ُس‪1‬اٗل ِّمن قَ ۡبلِ‪َ 1‬‬
‫ك‪[ ﴾...‬غافر‪.]78 :‬‬ ‫ُص َعلَ ۡي َ‬ ‫صنَا َعلَ ۡيكَ َو ِم ۡنهُم‪َّ 1‬من لَّمۡ ن َۡقص ۡ‬ ‫ص ۡ‬
‫َّمن قَ َ‬
‫«پیش از تو پیامبرانی‪ 1‬را فرس‪11‬تادهایم سرگذش‪11‬ت بعض‪1‬ی‌ها‪ 1‬را ب‪11‬رای‬
‫تو بازگو‪ 1‬کرده و سرگذشت برخی‌ها را برای تو بازنگو‪ 1‬نکردهایم‪.»...‬‬
‫سوم‪ :‬تأییدنمودن آنچه از خبر‌های ایشان که صحیح است‪.‬‬
‫چهارم‪ :‬عمل به شریعت فردی‪ 1‬از آنان که خداوند وی را به سوی م‪11‬ا‬
‫‪1‬رین آن‪11‬ان‪ ،‬محمدص اس‪11‬ت ک‪11‬ه ب‪11‬ه س‪11‬وی همه‌ی‬ ‫فرس‪11‬تاده اس‪11‬ت‪ ،‬و او آخ‪ِ 1‬‬
‫م‪11‬ردم فرس‪11‬تاده ش‪11‬ده اس‪11‬ت‪ ،‬خداون‪11‬د‪ 1‬متع‪11‬ال می‌فرماید‪﴿ :‬فَاَل َو َربِّ َ‪1‬‬
‫ك اَل‬
‫ُوا فِ ٓي أَنفُ ِس ِهمۡ َح َرجٗ‪11‬ا ِّم َّما‬
‫ك فِي َما َش َج َر بَ ۡينَهُمۡ ثُ َّم اَل يَ ِجد ْ‪1‬‬
‫ي ُۡؤ ِمنُونَ َحتَّ ٰى ي َُح ِّك ُمو َ‬
‫وا ت َۡسلِيمٗا ‪[ ﴾٦٥‬النساء‪.]65 :‬‬ ‫ض ۡيتَ َويُ َسلِّ ُم ْ‬
‫قَ َ‬
‫«اما نه !‪ ..‬به پروردگارت سوگند‪ 1‬که مؤمن بشمار نمی‌آیند ت‪11‬ا ت‪11‬و را‬
‫در اختالف‪11‬ات و درگیری‌ه‪11‬ای خ‪11‬ود ب‪11‬ه داوری نطلبن‪11‬د و س‪11‬پس تنگی و‬
‫ماللی در دل‌های خود از آنچه حکم فرمودی‪ 1‬نداشته و (به قضاوت ت‪11‬و)‬
‫کامالً گردن نهند»‪.‬‬
‫و ايمان به رسوالن دارای فايده‌های نیکو است از جمله‪:‬‬
‫اول‪ :‬آگاهی‌یافتن‪ 1‬ب‪11‬ه مهرب‪11‬انی‪ 1‬خداون‪11‬د‪ ،‬و توج‪11‬ه و عن‪11‬ایت وی ب‪11‬ه‬
‫بندگانش‪ ،‬از این لحاظ که رسوالن را ب‪11‬ه س‪11‬وی ایش‪11‬ان فرس‪11‬تاد‪ ،‬ت‪11‬ا آنه‪11‬ا‬
‫راب‪11‬ه ص‪11‬راط مس‪11‬تقیم و راه راس‪11‬ت خداون‪11‬د متع‪11‬ال ه‪11‬دایت فرماین‪11‬د‪ ،‬و‬
‫برایشان روشن نماین‪1‬د‪ 1‬ک‪1‬ه چگون‪11‬ه خداون‪11‬د را عب‪11‬ادت کنن‪11‬د‪ ،‬زیرا عق‪11‬ل‬
‫بشری به تنهایی نمی‌تواند‪ 1‬آن (راه راست و ش‪11‬یوهی بن‪11‬دگی خداون‪11‬د) را‬
‫بشناسد‪.‬‬
‫دوم‪ :‬سپاسگزاری خداوند متعال برای این نعمت بزرگ‪.‬‬
‫سوم‪ :‬محبت و دوست‌داشتن رسوالن† و بزرگداش‪11‬ت آن‪11‬ان‪ ،‬و تمجی‪11‬د‬
‫از آنان بصورتی که الیق به ایشان است؛ زیرا ایشان فرستادگان خداوند‪1‬‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪40‬‬
‫هس‪11‬تند‪ ،‬و بن‪11‬دگی خداون‪1‬د‪ 1‬را ب‪11‬ر پ‪11‬ا داش‪11‬تند‪ ،‬و رس‪11‬الت خداون‪11‬د را تبلی‪11‬غ‬
‫نمودند‪ ،‬و نصیحت‌های‪ 1‬او را برای بندگانش رساندند‪.‬‬
‫دشمنان دین خداوند‪ ،‬رسوالن را دروغگو شمرده‌اند ب‪11‬ه گم‪11‬ان اینک‪11‬ه‬
‫فرس‪1‬تادگان‪ 1‬خداون‪1‬د متع‪1‬ال از جنس بش‪1‬ر نیس‪1‬تند ! و خداون‪1‬د‪ 1‬متع‪1‬ال این‬
‫گم‪11‬ان را ذک‪11‬ر فرم‪11‬وده‪ ،‬و آن را ب‪11‬ا این فرم‪11‬وده‌اش باط‪11‬ل نم‪11‬وده اس‪11‬ت‪:‬‬
‫ث ٱهَّلل ُ بَ َش ‪1‬رٗا‬ ‫اس أَن ي ُۡؤ ِمنُ ٓوْ‪1‬ا إِ ۡذ َج‪ٓ 1‬ا َءهُ ُم ۡٱلهُ ‪1‬د ٰ ٓ‬
‫َى إِٓاَّل أَن قَ‪11‬الُ ٓو ْا أَبَ َع َ‬ ‫﴿ َو َما َمنَ َع ٱلنَّ َ‬
‫‪1‬ة يَمۡ ُش‪1‬ونَ ُم ۡط َمئِنِّينَ لَنَ َّز ۡلنَ‪11‬ا َعلَ ۡي ِهم‬ ‫ض َم ٰلَٓئِ َك‪ٞ 1‬‬ ‫أۡل‬
‫َّرسُولٗا ‪ ٩٤‬قُ‪11‬ل لَّ ۡو َك‪11‬انَ فِي ٱ َ ۡر ِ‬
‫ِّمنَ ٱل َّس َمٓا ِء َملَكٗا َّرسُولٗ‪1‬ا ‪[ ﴾٩٥‬اإلسراء‪.]95-94 :‬‬
‫«تنها چیزی‪ 1‬که مانع از ایمان آوردن مردم‪11‬ان بع‪11‬د از ن‪11‬زول ه‪11‬دایت‬
‫برای ایشان شد‪ ،‬این است که گفتند‪ :‬آیا خ‪11‬دای تع‪11‬الى انس‪11‬انی را بعن‪11‬وان‬
‫پی‪11‬امبر فرس‪11‬تاده اس‪11‬ت؟! (‪ )94‬بگ‪11‬و اگ‪11‬ر در زمین فرش‪11‬تگان (ب‪11‬ه ج‪11‬ای‬
‫انس‪11‬ان‌ها) مس‪11‬تقر بودن‪11‬د و در آن راه می‌رفتن‪11‬د‪ ،‬م‪11‬ا از آس‪11‬مان (از جنس‬
‫خودش‪11‬ان) فرش‪11‬ته‪1‬ای را‪ ،‬بعن‪11‬وان پی‪11‬امبر بس‪11‬وی ایش‪11‬ان می‌فرس‪11‬تادیم (‬
‫‪.»)95‬‬
‫خداوند متعال این گمان را با این جواب باطل نموده است که ن‪11‬اگزیر‪1‬‬
‫باید رسول از نوع بشر باشد؛ زیرا او به سوی اهل زمین فرس‪11‬تاده ش‪11‬ده‬
‫است‪ ،‬و اهل زمین بشر هستند‪ ،‬و اگر اه‪11‬ل زمین مالئک‪11‬ه می‌بودن‪11‬د‪ ،‬ب‪11‬ه‬
‫تحقیق که از آسمان‪ ،‬فرشته‌ای‪ 1‬را بعنوان پیامبر ب‪11‬رای آن‪11‬ان می‌فرس‪11‬تاد‪،‬‬
‫تا اینکه همنوع آنان باشد؛ و همینطور‪ 1‬خداوند متعال از تکذیب کنن‪11‬دگان‬
‫پیامبران حکایت می‌فرماید که گفتن‪1‬د‪...﴿ :‬إِ ۡن أَنتُمۡ إِاَّل بَ َش‪ٞ 1‬ر ِّم ۡثلُنَ‪11‬ا تُ ِري‪ُ 1‬دونَ‬
‫ص ُّدونَا َع َّما َكانَ يَ ۡعبُ ُد َءابَٓا ُؤنَا‪ 1‬فَ ۡأتُونَا بِس ُۡل ٰطَنٖ ُّمبِينٖ ‪ ١٠‬قَالَ ۡت لَهُمۡ ُر ُسلُهۡ‪ُ1‬م‬ ‫أَن تَ ُ‬
‫ٰ‬
‫إِن نَّ ۡحنُ إِاَّل بَ َش ‪ٞ‬ر ِّم ۡثلُ ُكمۡ َولَ ِك َّن ٱهَّلل َ يَ ُم ُّن َعلَ ٰى َمن يَ َشٓا ُء ِم ۡن ِعبَا ِد ۖ ِهۦ َو َما َكانَ لَنَ‪ٓ11‬ا‬
‫أَن نَّ ۡأتِيَ ُكم‪ 1‬بِس ُۡل ٰطَ ٍن إِاَّل بِإِ ۡذ ِن ٱهَّلل ِ‪[ ﴾...‬إبراهیم‪.]11-10 :‬‬
‫«‪ ...‬شما جز انسان‌هایی چون ما نیستید و شما می‌خواهی ‪1‬د‪ 1‬ک‪11‬ه م‪11‬ا را‬
‫از چیز‌ه‪111‬ایی‪ 1‬منص‪111‬رف کنی‪111‬د و ب‪111‬دور دارید ک‪111‬ه پ‪111‬درانمان آنه‪111‬ا را‬
‫می‌پرستیده‪1‬اند؛ پس برای ما دلیل روشنی‪ 1‬بیاورید (‪ )10‬پیامبرانش‪11‬ان ب‪11‬ه‬
‫آنها گفتند ما جز انسان‌هایی همچون شما نیستیم و لیکن خ‪1‬دا ب‪1‬ر ه‪1‬رکس‬
‫از بندگانش که بخواهد منّت می‌نه‪11‬د و م‪11‬ا شایس‪11‬تهی آن نیس‪11‬تیم‪ 1‬ک‪1‬ه دلیلی‬
‫برایتان بیاریم‪ 1‬مگر با اجازهی خدا‪.»...‬‬
 ‫ايمان به روز آخرت‬
‫روز آخرت‪ :‬روز‪ 1‬قیامت اس‪11‬ت ک‪11‬ه مردم‪11‬ان در آن ب‪11‬رای محاس‪11‬به و‬
‫جزا‪ ،‬دوباره برانگیخته می‌شوند‪1.‬‬
‫و بدین اسم‪ ،‬نام نه‪11‬اده ش‪11‬ده اس‪11‬ت زیرا هنگ‪11‬امی ک‪11‬ه اه‪11‬ل بهش‪11‬ت در‬
‫منزلگاه‌های خود و اهل دوزخ در منزلگاه‌های خ‪11‬ویش اس‪11‬تقرار یافتن‪11‬د‪،‬‬
‫دیگر روزی پس از آن وجود ندارد‪.‬‬
‫و ايمان به روز آخرت شامل سه مورد است‪:‬‬
‫اول‪ :‬ایمان به بعث و برانگیخته ش‪11‬دن دوب‪11‬اره‪ :‬ک‪11‬ه عب‪11‬ارت اس‪11‬ت از‬
‫زنده گردان‪11‬دن دوب‪11‬اره‌ی مردگ‪11‬ان‪ ،‬آن هنگ‪11‬ام ک‪11‬ه ب‪11‬رای ب‪11‬ار دوم در نفخ‬
‫صور دمیده می‌شود؛ پس مردم درحالی برای پروردگار‪ 1‬جهانی‪11‬ان ب‪11‬ه پ‪11‬ا‬
‫می‌خیزند که پاه‪11‬ای نپوش‪11‬یده و ب‪1‬دون کفش دارن‪11‬د‪ ،‬عریان و ب‪1‬دون هیچ‬
‫پوشش و لباسی هستند‪ ،‬و درحالی‪ 1‬دوباره به پا می‌خیزند ک‪11‬ه ح‪1‬تى ختن‪1‬ه‬
‫نشده‌اند؛ خداوند متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬ك َما بَد َۡأنَٓا أَ َّو َل خَ ۡلقٖ نُّ ِعي ُد ۥۚهُ َو ۡع‪ 1‬دًا َعلَ ۡينَ‪ٓ1ۚ 1‬ا‬
‫إِنَّا ُكنَّا ٰفَ ِعلِينَ ﴾ [األنبیاء‪.]104 :‬‬
‫«چنانک‪11‬ه نخس‪11‬تین ب‪11‬ار آف‪11‬رینش‪ 1‬را آغ‪11‬از ک‪11‬ردیم‪ ،‬دوب‪11‬اره آن را ب‪11‬از‬
‫می‌گ‪11‬ردانیم‪ ،‬این وع‪11‬دهای اس‪11‬ت ک‪11‬ه می‌دهیم‪ ،‬و م‪11‬ا قطع ‪1‬ا ً آن را انج‪11‬ام‬
‫می‌دهیم»‪.‬‬
‫و بعث (بر انگیخته‌شدن دوباره)‪ :‬حق ثابتی است‪ ،‬ک‪11‬ه کت‪11‬اب خ‪11‬دا‪ ،‬و‬
‫سنّت رسول خدا‪ ،‬و إجماع مسلمانان بر آن داللت دارد‪.‬‬
‫خداوند متعال می‌فرماید‪﴿ 1:‬ثُ َّم إِنَّ ُكم بَ ۡع‪َ 1‬د ٰ َذلِ‪11‬كَ لَ َميِّتُ‪11‬ونَ ‪ ١٥‬ثُ َّم إِنَّ ُكمۡ يَ‪1ۡ 1‬و َم‬
‫ۡٱلقِ ٰيَ َم ِة تُ ۡب َعثُونَ ‪[ ﴾١٦‬المؤمنون‪.]16-15 :‬‬
‫«بعد از آن شما خواهید مرد (‪ )15‬سپس شما در روز‪ 1‬قیامت دوب‪11‬اره‬
‫زنده خواهید گردید (‪.»)16‬‬
‫ً ‪1‬‬
‫و پیامبر‪1‬ص می‌فرماید‪« 1:‬يُحْ َش ُر النَّاسُ يَوْ َم القِيَا َم ِة ُحفَاةً ُع َراةً ُغرْ ال» ‪.‬‬
‫«مردم درحالی در روز قیامت حشر می‌شوند‪ 1‬ک‪11‬ه پاهایش‪11‬ان لخت (و‬
‫بدون کفش) می‌باشد و عریان‌(و بدون لباس) هستند و ختنه نشده‌اند»‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬متفق عليه‪ ،‬و اللفظ لمسلم‪،‬كتاب الجنة و صفة نعيمها و أهلها‪ ،‬ب‪11‬اب فن‪11‬اء ال‪11‬دنيا‪،‬‬
‫رقم‪.)7127( :‬‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪42‬‬
‫و مسلمانان بر درستی حقّانیت آن اجم‪11‬اع کرده‌ان‪11‬د‪ ،‬و این ام‪11‬ر (روز‬
‫آخرت) از این حیث مقتضای حکمت است که‪ ،‬الزم است خداوند ب‪11‬رای‬
‫این آفریدگان معادی قرار دهد‪ ،‬تا در آن روز آنها را بر اساس آنچه ک‪11‬ه‬
‫شرع فرموده و رسوالنش را برای آن برگزیده بود‪ ،‬ج‪11‬زا ده‪11‬د؛ خداون‪1‬د‪1‬‬
‫متع‪11‬ال می‌فرماید‪﴿ :‬أَفَ َح ِس ‪ۡ 1‬بتُۡ‪1‬م أَنَّ َم‪11‬ا خَ لَ ۡق ٰنَ ُكمۡ َعبَثٗ ‪1‬ا َوأَنَّ ُكۡ‪1‬م إِلَ ۡينَ‪11‬ا اَل تُ ۡر َج ُع‪11‬ونَ‬
‫‪[ ﴾١١٥‬المؤمنون‪.]115 :‬‬
‫«آیا پنداشتید‪ 1‬که شما را بیه‪1‬وده آفریده ایم و ب‪1‬ه س‪1‬وی م‪1‬ا برگردان‪1‬ده‬
‫نمی‌شوید؟»‪1.‬‬
‫ۡ‬
‫ض َعلَ ۡي‪ 1‬كَ ٱلقُ‪1ۡ 1‬ر َءانَ‬ ‫و به پیامبرش‪1‬ص فرموده اس‪11‬ت ک‪11‬ه‪﴿ :‬إِ َّن ٱلَّ ِذي فَ‪َ 1‬ر َ‬
‫لَ َرٓا ُّدكَ إِلَ ٰى َم َعادٖ‪[ ﴾...‬القصص‪.]85 :‬‬
‫«آن کسی که (تبلیغ) قرآن را بر تو واجب نموده است تو را به مح ِل‬
‫ت بزرگ بر می‌گرداند‪1.»...‬‬ ‫بازگش ِ‬
‫دوم‪ :‬ایم‪11‬ان ب‪11‬ه محاس‪11‬به و ج‪11‬زاء‪ :‬بن‪11‬ده براس‪11‬اس اعم‪11‬الش محاس‪11‬به‬
‫می‌گردد و جزا داده می‌شود‪ ،‬و بر آن (محاسبه و جزاء)‪ ،‬کتاب خ‪11‬دا‪ ،‬و‬
‫سنّت رسول خدا‪ ،‬و اجماع مؤنان داللت می‌نماید‪1.‬‬
‫خداون‪11‬د متع‪11‬ال می‌فرماید‪﴿ 1:‬إِ َّن إِلَ ۡينَ‪ٓ11‬ا إِيَ‪11‬ابَهُمۡ ‪ ٢٥‬ثُ َّم إِ َّن َعلَ ۡينَ‪11‬ا ِح َس‪1‬ابَهُم‬
‫‪[ ﴾٢٦‬الغاشية‪.]26-25 :‬‬
‫«مسلّما ً بازگشت آن‪11‬ان ب‪11‬ه س‪11‬وی م‪11‬ا خواه‪11‬د ب‪11‬ود (‪ )25‬آنگ‪11‬اه حس‪11‬اب‬
‫ایشان با ما خواهد بود (‪.»)26‬‬
‫ۖ‬ ‫ۡ‬
‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬من َجٓا َء بِٱل َح َسنَ ِة فَلَهۥُ ع َۡش ‪ُ 1‬ر أَمۡ ثَالِهَ‪11‬ا َو َمن‬
‫زَى إِاَّل ِم ۡثلَهَا َوهُمۡ اَل ي ُۡظلَ ُمونَ ‪[ ﴾١٦٠‬األنعام‪.]160 :‬‬ ‫َجٓا َء بِٱل َّسيِّئَ ِة فَاَل ي ُۡج ٰ ٓ‬
‫‪1‬دان آن پ‪11‬اداش دارد و ه‪11‬رکس ک‪11‬ار‬ ‫«هرکس کار نیکی بی‪11‬اورد ده چن‪ِ 1‬‬
‫بدی بیاورد جز مانند آن جزا داده نمی‌شود‪ 1‬و بر آنان ستم نخواهد‪ 1‬شد»‪.‬‬
‫َض ُع ۡٱل َم‪َ ٰ 1‬و ِزينَ ۡٱلقِ ۡس‪1‬طَ لِيَ‪1ۡ 1‬و ِم ۡٱلقِ ٰيَ َم‪ِ 1‬ة فَاَل‬‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬ون َ‬
‫ال َحبَّةٖ ِّم ۡن خ َۡرد ٍَل أَت َۡينَ‪11‬ا بِهَ‪1ۗ 1‬ا َو َكفَ ٰى بِنَ‪11‬ا ٰ َح ِس‪1‬بِينَ‬ ‫س َشۡ‍ٔيٗ ۖا َوإِن َكانَ ِم ۡثقَ َ‬ ‫تُ ۡظلَ ُم ن َۡف ‪ٞ‬‬
‫‪[ ﴾٤٧‬األنبیاء‪.]47 :‬‬
‫«و ترازوی عدل و داد را در روز قی‪1‬امت خ‪1‬واهیم نه‪1‬اد و اص‪1‬الً ب‪1‬ه‬
‫هیچکسی کمترین ستمی نمی‌شود و اگر عمل به اندازهی دانهی خ‪11‬ردلی‬
 ‫‪43‬‬ ‫ایمان به روز آخرت‬
‫(کار نیک یا ب‪11‬د انج‪11‬ام گرفت‪11‬ه) باش‪11‬د آن را حاض‪11‬ر و آم‪11‬اده می‌س‪11‬ازیم‪ 1‬و‬
‫بسنده خواهد بود که ما حساب کننده و حسابگر‪( 1‬اعمال) باشیم»‪.‬‬
‫ْ‬ ‫هَّللا‬
‫و از إبن عمرب روایت شده است که پیامبرص فرمود‪« :‬إِ َّن َ يُدنِى‬
‫ب َك‪َ 1‬ذا‬ ‫‪1‬رفُ َذ ْن َ‬ ‫ب َك َذا أَتَ ْع‪ِ 1‬‬ ‫ض ُع َعلَ ْي ِه َكنَفَهُ‪َ ،‬ويَ ْستُ ُرهُ فَيَقُو ُل أَتَع ِ‬
‫ْرفُ َذ ْن َ‬ ‫الـْ ُم ْؤ ِمنَ فَيَ َ‬
‫ك قَ‪11‬ا َل‬ ‫فَيَقُ‪11‬و ُ‪1‬ل نَ َع ْم أَىْ َربِّ ‪َ .‬حتَّى إِ َذا قَ‪َّ 11‬ر َرهُ بِ ُذنُوبِ‪ِ 11‬ه َو َرأَى فِى نَ ْف ِس‪ِ 11‬ه أَنَّهُ هَلَ‪َ 11‬‬
‫‪1‬اب َح َس‪1‬نَاتِ ِه‪َ ،‬وأَ َّما‬ ‫ك ْاليَ‪11‬وْ َم‪ .‬فَيُ ْعطَى ِكتَ‪َ 1‬‬ ‫ك فِى ال ُّد ْنيَا‪َ ،‬وأَنَا أَ ْغفِ ُرهَا لَ‪َ 1‬‬ ‫َستَرْ تُهَا َعلَ ْي َ‬
‫ْال َكافِ ُر َو ْالـ ُمنَافِقُونَ فَيَقُو ُل األ ْشهَا ُد هَ ُؤالَ ِء ال ِذينَ َك َذبُوا َعلَى َربِّ ِه ْم‪ ،‬أالَ لَ ْعنَ‪11‬ةُ ِ‬
‫هَّللا‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫َعلَى الظَّالِـ ِمينَ »‪.1‬‬
‫«همانا خداوند‪ 1‬به مؤمن نزدیک می‌ش‪11‬ود؛ پس ب‪11‬ر او کنَفش (کنَ‪11‬ف=‬
‫ستر= پوشش= چیزی که با آن‪ ،‬مؤمن را می‌پوشاند) را قرار می‌دهد و‬
‫او را می‌پوشاند‪ ،‬پس به او می‌گوید‪ :‬آیا با این گن‪1‬اه آش‪1‬نا هس‪1‬تی؟ آیا این‬
‫گناه را می‌شناسی؟ و او می‌گوید‪ :‬بله ای پروردگ‪11‬ار‪ 1،‬ت‪11‬ا اینک‪11‬ه او را ب‪11‬ه‬
‫گناهانش معترف می‌نماید‪ ،‬و می‌بین‪11‬د ک‪11‬ه او هالک ش‪11‬ده اس‪11‬ت؛ خداون‪11‬د‬
‫می‌فرماید‪ 1:‬آن را در دنیا بر تو پوشیدم‪ ،‬و من امروز‪ 1‬از آن درمی‌گذرم؛‬
‫پس به او کتاب کارهای‪ 1‬نیکویش داده می‌شود‪ ،‬و اما کافران و منافق‪11‬ان؛‬
‫پس علیه آنان‪ ،‬بر سر آفریدگان اعالم می‌شود‪ 1‬ک‪11‬ه این‪11‬ان‪ ،‬کس‪11‬انی هس‪11‬تند‬
‫که بر پروردگارشان دروغ بستند‪ ،‬همانا که لعنت خداوند‪ 1‬بر س‪11‬تمکاران‬
‫باد»‪.‬‬
‫و از پیامبرص در روایتی صحیح نقل شده است که فرم‪11‬ود‪« :‬أن من‬
‫ه ّم بحس‪11‬نة فعمله‪11‬ا؛ كتبه‪11‬ا هللا عن‪11‬ده عش‪11‬ر حس‪11‬نات إلى س‪11‬بعمئة ض‪11‬عف إلى‬
‫أضعاف كثيرة‪ ،‬وأن من ه ّم بسيئة فعملها؛ كتبها هللا سيئة واحدة»‪.2‬‬
‫«هنگامی ک‪11‬ه بن‪11‬ده ب‪11‬رای انج‪11‬ام ک‪11‬ار نیک‪11‬ویی تالش کن‪11‬د‪ ،‬اگ‪11‬ر آن را‬
‫انجام دهد‪ ،‬خداوند آن را نزد خویش به اندازهی ده کار نیکو ت‪11‬ا هفتص‪11‬د‬
‫برابر‪ ،‬تا مقادیر زیادی (تا هر اندازه که بخواهد‪ )،‬می‌نویسد؛ و هنگامی‬
‫ک‪1‬ه بن‪1‬ده ب‪1‬رای انج‪1‬ام ک‪1‬ار ب‪1‬دی تالش می‌نماید‪ ،‬اگ‪1‬ر آن را انج‪1‬ام ده‪1‬د‪،‬‬
‫خداوند یک بدی برای او می‌نویسد»‪1.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه البخاري‪ ،‬كتاب المظالم‪ ،‬باب ق‪11‬ول هللا تع‪11‬الى أال لعن‪11‬ة هللا على الظالـمين‪،‬‬
‫رقم‪.)2309( :‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -‬رواه البخ‪11‬اري‪ ،‬كت‪11‬اب الرق‪11‬اق‪ ،‬ب‪11‬اب من ه ّم بحس‪11‬نة أو س‪11‬يئة‪ ،‬رقم‪ )6126 ( :‬و‬
‫رواه مس‪11‬لم‪ ،‬كت‪11‬اب اإليم‪11‬ان‪ ،‬ب‪11‬اب إذا ه ّم العب‪11‬د بحس‪11‬نة كتبت و إذا ه ّم بس‪11‬يئة لـم‬
‫تكتب‪ ،‬رقم‪.)335( :‬‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪44‬‬
‫و مسلمانان در درست و ثابت‌بودن محاسبه‌شدن بن‪11‬دگان و ج‪11‬زا دادن‬
‫به ایشان اجم‪11‬اع نموده‌ان‪11‬د‪ ،‬و این ام‪11‬ر مقتض‪11‬ای حکمت می‌باش‪11‬د؛ همان‪11‬ا‬
‫خداوند کتاب‌های آس‪11‬مانی را ن‪11‬ازل فرم‪11‬وده‪ ،‬و رس‪11‬والن را فرس‪11‬تاده‪ ،‬و‬
‫قبول نمودن آنچه را که رسوالن آورده‌اند‪ ،‬ب‪11‬ر بن‪11‬دگان ف‪11‬رض نم‪11‬وده‪ ،‬و‬
‫عمل نمودن به آنچه از رسالت انبیاء را که الزم است بدان عمل گ‪11‬ردد‪،‬‬
‫واجب گردانیده‪ ،‬و جنگ نمودن را با مخالف‪11‬ان او واجب نم‪11‬وده و خ‪11‬ون‬
‫آنها (مخالفانش) و همچنین نس‪11‬ل ایش‪11‬ان و زنانش‪11‬ان و دارایی‌هایش‪11‬ان را‬
‫حالل نموده است؛ پس اگ‪11‬ر هیچ محاس‪11‬به و ج‪11‬زایی در ک‪11‬ار نباش‪11‬د‪ ،‬این‬
‫کارها‪ ،‬امور بیهوده ای می‌باشند که پروردگار حکیم و دان‪11‬ا از آن م‪11‬نزه‬
‫است؛ و خداون‪11‬د متع‪11‬ال ب‪11‬ا این فرم‪11‬وده‌اش ب‪11‬ه آن اش‪11‬اره فرم‪11‬وده اس‪11‬ت‪:‬‬
‫ص‪َّ 1‬ن َعلَ ۡي ِهم بِ ِع ۡل ۖمٖ َو َم‪1‬ا‬
‫َس‪1‬لَ َّن ۡٱل ُم ۡر َس‪1‬لِينَ ‪ ٦‬فَلَنَقُ َّ‬
‫َسلَ َّن ٱلَّ ِذينَ أُ ۡر ِس َل إِلَ ۡي ِهمۡ َولَن ۡ َٔ‪‍َٔ1‬‬
‫﴿فَلَن َۡٔ‪‍َٔ1‬‬
‫ُكنَّا غَٓائِبِينَ ‪[ ﴾٧‬األعراف‪.]7-6 :‬‬
‫«به طور قطع از کسانی که پیامبر به سوی آنان روانه شد می‌پرسیم‬
‫و حتما ً از پیامبران هم می‌پرس‪11‬یم (‪ )6‬مس‪11‬لّما ً ب‪11‬رای آن‪11‬ان آگاهان‪11‬ه ش‪11‬رح‬
‫می‌دهیم و ما (از احوالشان غافل و) غایب نبودهایم (‪.»)7‬‬
‫سوم‪ :‬ایمان به بهشت و جهنم و اینکه آنها جایگاه‌های همیشگی برای‬
‫آفریدگانند‪.‬‬
‫دار نعمت‌هایی است که خداوند‪ 1‬متعال آن را برای ایم‪11‬ان‬ ‫پس بهشت‪ِ ،‬‬
‫داران پرهیزگار‪ 1‬فراهم نموده‪ ،‬کسانی‪ 1‬که بدانچه ایمان آوردند که خداوند‬ ‫ِ‬
‫ایمان را به آن واجب نموده بود‪ ،‬و بر اطاعت از خداون‪1‬د‪ 1‬و فرس‪11‬تاده‌اش‬
‫پایداری نمودند‪ ،‬و خویشتن را برای خداوند‪ 1‬پاک و خالص نمودند‪ ،‬و از‬
‫رسوالنش پیروی‪ 1‬کردند‪ ،‬و در آنجا انواع نعمت‌ها موجود اس‪11‬ت « َم‪11‬ا الَ‬
‫ت‪َ ،‬والَ َخطَ َر َعلَى قَ ْل ِ‬
‫ب بَ َش ٍر»‪.1‬‬ ‫ت‪َ ،‬والَ أُ ُذ ٌن َس ِم َع ْ‬ ‫َعي ٌْن َرأَ ْ‬
‫«آنچه (از نعمت‌ها) که چش‪11‬م آن را ندیده‪ ،‬و گ‪11‬وش آن را نش‪11‬نیده‪ ،‬و‬
‫هیچ خطر(ی در آنجا) بر دل مؤمن نیست»‪.‬‬
‫ُ ْ ٰ ٰ ُ ٰ َٓ‬ ‫ْ‬
‫ت أوْ لئِ‪11‬كَ‬ ‫ٱلص ‪1‬لِ َح ِ‬‫خداوند متعال مب فرماید‪﴿ :‬إِ َّن ٱلَّ ِذينَ َءا َمنوا َو َع ِملوا َّ‬
‫ُ‬
‫ت ع َۡد ٖن ت َۡج‪ِ 1‬ري ِمن ت َۡحتِهَ‪11‬ا ٱأۡل َ ۡن ٰهَ‪ُ 1‬ر‬ ‫هُمۡ خ َۡي ُر ۡٱلبَ ِريَّ ِة ‪َ ٧‬ج َزٓا ُؤهُمۡ ِعن َد َربِّ ِهمۡ َج ٰنَّ ُ‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه البخاري‪ ،‬كتاب بدأ الخلق‪ ،‬باب ما جاء في وص‪1‬ف الجن‪11‬ة و أنه‪1‬ا مخلوق‪1‬ة‪،‬‬
‫رقم‪.)3072( :‬‬
 ‫‪45‬‬ ‫ایمان به روز آخرت‬
‫َش‪َ 1‬ي َربَّ ۥهُ ‪﴾٨‬‬ ‫ٰ‬
‫وا ع َۡن‪ۚ 1‬هُ َذلِ‪11‬كَ لِ َم ۡن خ ِ‬ ‫ض‪ْ 1‬‬ ‫ي ٱهَّلل ُ ع َۡنهُمۡ َو َر ُ‬ ‫ٰ َخلِ ِدينَ فِيهَٓا أَبَ‪1ٗ 1‬د ۖا ر ِ‬
‫َّض‪1َ 1‬‬
‫[البينة‪.]8-7 1:‬‬
‫«بی‌گمان آنانک‪11‬ه ایم‪11‬ان آورده‌ان‪11‬د و کاره‪11‬ای شایس‪11‬ته کرده‌ان‪11‬د‪ ،‬آن‪11‬ان‬
‫مسلّما ً خوبترین انسانها هستند (‪ )7‬پاداش آنان در پیشگاه پروردگارشان‬
‫باغ‌های بهشتی است که ج‪11‬ای مان‪11‬دگاری اس‪11‬ت و رودباره‪11‬ا در زیر آن‬
‫روان اس‪11‬ت‪ .‬جاودان‪11‬ه ب‪11‬رای همیش‪11‬ه آنج‪11‬ا خواهن‪11‬د مان‪11‬د‪ ،‬خ‪11‬دا از ایش‪11‬ان‬
‫راضی است و ایشان (نیز) از خدا خوشنود هستند این وعده برای کسی‬
‫است که از پروردگار‪ 1‬خود بترسد‪.»)8( 1‬‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬
‫س َّمٓا أخفِ َي لَهُم ِّمن قُ‪َّ 1‬ر ِة أ ۡعيُن‬ ‫ۡ‬
‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪﴿ :‬فَاَل ت َۡعلَ ُم نَف ‪ٞ‬‬
‫وا يَ ۡع َملُونَ ‪[ ﴾١٧‬السجدة‪.]17 :‬‬ ‫َجزَ ٓا ۢ َء بِ َما َكانُ ْ‬
‫«هیچکس نمی‌داند‪ ،‬در پاداش کارهایی‪ 1‬ک‪11‬ه می‌کردن‪11‬د‪ ،‬چ‪11‬ه چیزه‪11‬ای‬
‫شادی آفرین و مسرّت بخشی برای ایشان پنهان شده است»‪.‬‬
‫و اما جهنم‪ :‬پس خانه‌ی عذاب و رنجی است که خداوند متع‪11‬ال آن را‬
‫برای کافران ستمکار فراهم نموده است‪ ،‬کسانی که به او کافر گش‪11‬تند و‬
‫نسبت به فرستادگانش مرتکب گناه شدند‪ ،‬در آن انواع ع‪11‬ذاب‌ها موج‪11‬ود‬
‫و عبرت گرفتن در پیش‪11‬گاه آن‪11‬ان هیچ اهمیت و اعتب‪11‬اری نداش‪11‬ته اس‪11‬ت؛‬
‫ٰۡ‬ ‫ُ‬
‫‪11‬رينَ ‪﴾١٣١‬‬ ‫ار ٱلَّتِ ٓي أ ِع‪َّ 11‬د ۡت لِل َكفِ ِ‬ ‫خداون‪11‬د‪ 1‬متع‪11‬ال می‌فرامی‪11‬د‪َ ﴿ :‬وٱتَّقُ ْ‬
‫‪11‬وا ٱلنَّ َ‬
‫[آل‌عم‪11‬ران‪« .]131 :‬و از آتش‪11‬ی بپرهیزید ک‪11‬ه ب‪11‬رای ک‪11‬افران آم‪11‬اده ش‪11‬ده‬
‫است»‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ۖ‬
‫ق ِمن َّربِّ ُكمۡ فَ َمن َش‪ٓ1‬ا َء فَليُ‪11‬ؤ ِمن‬ ‫‪1‬ل ٱل َح‪ُّ 1‬‬‫ۡ‬ ‫ُ‬
‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬وق‪ِ 1‬‬
‫ٰ‬
‫لظَّلِ ِمينَ نَارًا أَ َحاطَ بِ ِهمۡ ُس‪َ 1‬را ِدقُهَۚ‪1‬ا َوإِن يَ ۡس‪1‬تَ ِغيثُ ْ‬
‫وا‬ ‫َو َمن َشٓا َء فَ ۡليَ ۡكفُ ۡۚر إِنَّٓا أَ ۡعت َۡدنَا لِ‬
‫ٱلش‪َ 1‬رابُ َو َس‪ٓ1‬ا َء ۡت ُم ۡرتَفَقً‪11‬ا ‪﴾٢٩‬‬ ‫س َّ‬ ‫وا بِ َم‪ٓ11‬اءٖ َك ۡٱل ُم ۡه‪ِ 1‬ل يَ ۡش‪ِ 1‬وي ۡٱل ُو ُج‪11‬و ۚهَ بِ ۡئ َ‬ ‫يُغَاثُ ْ‬
‫[الکهف‪.]29 :‬‬
‫«و بگ‪11‬و این ح‪11‬ق از س‪11‬وی پروردگارت‪11‬ان اس‪11‬ت پس ه‪11‬رکس ک‪11‬ه‬
‫می‌خواه‪11‬د‪ ،‬ایم‪11‬ان بی‪11‬اورد‪ 1‬و ه‪11‬رکس می‌خواه‪11‬د‪ ،‬ک‪11‬افر ش‪11‬ود؛ م‪11‬ا ب‪11‬رای‬
‫ستمکاران آتشی را مهیا ک‪11‬رده‌ایم ک‪11‬ه س‪11‬راپرده‪1‬ه‪11‬ای آن (آتش)‪ ،‬آن‪11‬ان را‬
‫دربر می‌گیرد‪ 1‬و اگر فریاد برآورن‪11‬د ب‪11‬ا آبی همچ‪11‬ون فل‪11‬ز گداخت‪11‬ه ب‪11‬ه داد‬
‫ایشان رسیده می‌شود که چهره‌ها را بریان کند‪ ،‬چه بد نوش‪1‬ابهای! و چ‪1‬ه‬
‫زشت منزلی!»‪.‬‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪46‬‬
‫و خداوند متعال می‌فرماید‪﴿ 1:‬إِ َّن ٱهَّلل َ لَ َعنَ ۡٱل ٰ َكفِ ِرينَ َوأَ َع َّد لَهُمۡ َس ِعيرًا ‪٦٤‬‬
‫َص‪1‬يرٗا ‪ ٦٥‬يَ‪1ۡ 1‬و َم تُقَلَّبُ ُو ُج‪11‬وهُهۡ‪ُ1‬م فِي‬ ‫ٰ َخلِ‪ِ 1‬دينَ فِيهَ‪ٓ11‬ا أَبَدٗ ۖا اَّل يَ ِج‪ُ 1‬دونَ َولِيّٗ‪1‬ا َواَل ن ِ‬
‫ار يَقُولُونَ ٰيَلَ ۡيتَنَٓا أَطَ ۡعنَا ٱهَّلل َ َوأَطَ ۡعنَا ٱل َّر ُسواَل۠‪[ ﴾٦٦ 1‬األحزاب‪.]66-64 :‬‬ ‫ٱلنَّ ِ‬
‫«خداون‪1‬د‪ 1‬قطع‪1‬ا ً ک‪11‬افران را نف‪11‬رین و از رحمت خ‪11‬ود مح‪11‬روم‪ 1‬س‪11‬اخته‬
‫است و برای ایشان آتش سوزانی‪ 1‬فراهم کرده اس‪11‬ت (‪ )64‬آن‪11‬ان جاودان‪11‬ه‬
‫در آن خواهند ماند و هیچ دوست و یاوری نخواهن‪11‬د یافت (‪ )65‬روزی‪1‬‬
‫که چهره‌های ایشان در آتش زیر و رو و دگرگ‪11‬ون می‌گ‪11‬ردد می‌گوین‪11‬د‪1:‬‬
‫ای کاش ما از خدا و پیامبر فرمان می‌بردیم (‪.»)66‬‬

‫و ايمان به روز آخرت دارای فايده‌های نیکوی است از جمله‪:‬‬

‫اول‪ :‬رغبت و میل به انجام طاعات و عبادات‪ ،‬و ح‪11‬ریص ب‪11‬ودن ب‪11‬ر‬
‫آنها‪ ،‬بخاطر امیدواری به ثواب آنها در آن روز (قیامت)‪.‬‬
‫دوم‪ :‬بی‌میلی در انجام گناه‪ ،‬و راضی‌نشدن به گناهان‪ ،‬بخ‪11‬اطر‪ 1‬ت‪11‬رس‬
‫از عقاب داده شدن در آن روز (قیامت)‪.‬‬
‫سوم‪ :‬ناراحت‌نشدن مؤمن نس‪11‬بت ب‪11‬ه آنچ‪11‬ه ک‪11‬ه در دنی‪11‬ا از دس‪11‬ت داده‬
‫بخاطر آنچه از نعمت‌های آخرت و ثواب آنکه به آن امیدوار است‪.‬‬
‫و کافران‪ ،‬زنده شدن پس از مرگ را انک‪11‬ار نموده‌ان‪11‬د‪ ،‬ب‪11‬ه این گم‪11‬ان‬
‫که این امر غیر ممکن است‪.‬‬
‫و این گمان باطل است‪ ،‬که بر باطل ب‪11‬ودن آن‪ ،‬ش‪11‬رع‪ ،‬و احس‪11‬اس‪ ،‬و‬
‫عقل داللت می‌کند‪.‬‬
‫اما شرع‪ :‬خداوند متعال فرموده اس‪11‬ت‪﴿ :‬زَ عم ٱلَّذ َك َف‪1‬رُو ْا أَن لَّن ي ُۡبعثُ‪ۚ 1‬‬
‫‪1‬واْ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ َ ِ ينَ‬
‫َّؤُن ِب َما َع ِم ۡلتُ ۚۡم َو ٰ َذ ِلكَ َع َلى ٱهَّلل ِ َي ِس ‪ٞ‬ير ‪[ ﴾٧‬التغابن‪.]7 :‬‬
‫قُ ۡل َب َل ٰى َو َربِّي َلتُ ۡب َعثُ َّن ثُ َّم َلتُ َنب َّ‬
‫«کافران می‌پندارند‪ 1‬ک‪11‬ه هرگ‪11‬ز برانگیخت‪11‬ه نخواهن‪11‬د ش‪11‬د‪ ،‬بگ‪11‬و چ‪11‬نین‬
‫نیست که می‌پندارید‪ 1،‬به پروردگ‪1‬ارم‪ 1‬س‪1‬وگند مس‪11‬لّما ً زن‪1‬ده و ب‪11‬ر انگیخت‪11‬ه‬
‫خواهید شد‪ ،‬و سپس از آنچه می‌کردید باخبرتان خواهن‪11‬د ک‪11‬رد‪ ،‬این ک‪11‬ار‬
‫بر خدا ساده و آسان است»‪ .‬و همه‌ی کتاب‌های آسمانی بر آن اتفاق نظر‬
‫دارند‪.‬‬
 ‫‪47‬‬ ‫ایمان به روز آخرت‬
‫و اما احساس‪ :‬همانا خداوند به بندگانش‪ ،‬زن‪1‬ده گردانی‪1‬دن مردگ‪11‬ان را‬
‫در این دنیا نشان داده است‪ ،‬و در س‪11‬وره‌ی بق‪11‬ره پنج مث‪11‬ال از آن وج‪11‬ود‪1‬‬
‫دارد که عبارتست از‪:‬‬
‫َ‬
‫وس ‪1ٰ 1‬ى لن‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬
‫مثال اول‪ :‬قوم موسى هنگامی که ب‪11‬ه او گفتن‪11‬د‪َ ﴿ :‬وإِذ قلتمۡ يَ ُم َ‬
‫ٱلص ‪ِ 1‬عقَةُ َوأَنتُمۡ تَنظُ ‪1‬رُونَ ‪ ٥٥‬ثُ َّم‬ ‫ك َحتَّ ٰى نَ ‪َ 1‬رى ٱهَّلل َ َج ۡه‪َ 1‬رةٗ فَأَخَ ‪َ 1‬ذ ۡت ُك ُ‪1‬م ٰ َّ‬ ‫نُّ ۡؤ ِمنَ لَ ‪َ 1‬‬
‫بَ َع ۡث ٰنَ ُكم ِّم ۢن بَ ۡع ِد َم ۡوتِ ُكۡ‪1‬م لَ َعلَّ ُكمۡ ت َۡش ُكرُونَ ‪[ ﴾٥٦‬البقرة‪.]56-55 :‬‬
‫«و آنگاه که گفتید‪ :‬ای موسى هرگز به تو ایمان نخ‪11‬واهیم‪ 1‬آورد مگ‪11‬ر‬
‫آنک‪11‬ه خ‪11‬دا را آش‪11‬کارا بی‪11‬نیم‪ .‬پس ص‪11‬اعقهی آس‪11‬مانی ش‪11‬ما را فراگ‪11‬رفت‪1‬‬
‫درحالی که می‌دیدید (‪ )55‬سپس شما را پس از مردنِتان‪ ،‬زنده گردان‪11‬دیم‪1‬‬
‫تا اینکه سپاسگزاری کنید (‪.»)56‬‬
‫مثال دوم‪ :‬داستان مقتولی که بنی اسرائیل در آن خصومت پیدا ک‪11‬رده‬
‫بودند‪ ،‬پس خداوند متعال آنها را دستور داد تا یک ماده گاو را سر ببرند‬
‫و قسمتی‪ 1‬از آن را به فرد مقتول بزنند‪ ،‬تا به آنان بگوید که چه کس‪11‬ی او‬
‫را کشته است؛ و در این مورد خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬وإِ ۡذ قَت َۡلتُمۡ ن َۡفس‪ٗ1‬ا‬
‫ك‬ ‫ض ‪1‬هَۚ‪1‬ا َك‪َ ٰ 1‬ذلِ َ‬ ‫ٱض ِربُوهُ بِبَ ۡع ِ‬ ‫فَٱ ٰ َّد ٰ َٔرتُۡ‪1‬م فِيهَ ۖا َوٱهَّلل ُ ُم ۡخ ِر ‪ٞ‬ج َّما ُكنتُمۡ ت َۡكتُ ُمونَ ‪ ٧٢‬فَقُ ۡلنَا ۡ‬
‫ي ُۡح ِي ٱهَّلل ُ ۡٱل َم ۡوت َٰى َوي ُِري ُكۡ‪1‬م َءا ٰيَتِ ِهۦ لَ َعلَّ ُكمۡ ت َۡعقِلُونَ ‪[ ﴾٧٣‬البقرة‪.]73-72 :‬‬
‫«و آنگاه که کسی را کشتید سپس دربارهی او ب‪11‬ه ن‪11‬زاع برخاس‪11‬تید و‬
‫خدا چیزی را که پنه‪11‬ان می‌کردید آش‪11‬کارا و نمایان می‌نم‪11‬ود (‪ )72‬پس‬
‫فرمودیم پاره‌ای از این گاو را به این شخص بزنید خدا مردگان را چنین‬
‫زنده می‌کند و نشانه‌های خود را به ش‪11‬ما می‌نمایان‪1‬د‪ 1‬ت‪11‬ا اینک‪11‬ه در یابی‪11‬د (‬
‫‪.»)73‬‬
‫مثال سوم‪ :‬داستان قومی که از دیار خود از ترس مرگ بیرون رفتند‪1‬‬
‫و ایشان هزاران نفر بودند‪ ،‬پس خداوند‪ 1‬آنها را میراند سپس دوباره زنده‬
‫َ‪11‬ر إِلَى ٱلَّ ِذينَ‬ ‫گردان‪11‬د و در این م‪11‬ورد خداون‪11‬د‪ 1‬متع‪11‬ال می‌فرماید‪﴿ :‬أَلَمۡ ت َ‬
‫وا ثُ َّم أَ ۡح ٰيَهُمۡۚ إِ َّن‬
‫ال لَهُ ُم ٱهَّلل ُ ُموتُ ْ‬ ‫وف َح َذ َر ۡٱل َم ۡو ِ‬
‫ت فَقَ َ‬ ‫ُوا ِمن ِد ٰيَ ِر ِهمۡ َوهُمۡ أُلُ ٌ‬
‫خ ََرج ْ‬
‫اس اَل يَ ۡش ‪ُ 1‬كرُونَ ‪[ ﴾٢٤٣‬البق‪11‬رة‪:‬‬ ‫‪1‬ر ٱلنَّ ِ‬ ‫اس َو ٰلَ ِك َّن أَ ۡكثَ‪َ 1‬‬
‫ض ‪ٍ 1‬ل َعلَى ٱلنَّ ِ‬ ‫ٱهَّلل َ لَ ‪ُ 1‬ذو فَ ۡ‬
‫‪.]243‬‬
‫«آیا از کس‪11‬انی آگ‪11‬اهی داری ک‪11‬ه از خانه‌ه‪11‬ای خ‪11‬ویش‪ ،‬درح‪11‬الی ک‪11‬ه‬
‫ایش‪1‬ان ه‪1‬زاران نف‪1‬ر بودن‪1‬د‪ ،‬از ت‪1‬رس م‪1‬رگ ب‪1‬یرون رفتن‪1‬د؛ پس خداون‪1‬د‪1‬‬
‫بدیشان گفت بمیرید‪ 1.‬سپس خداوند آن‪1‬ان را زن‪1‬ده ک‪1‬رد و بیگم‪1‬ان خداون‪1‬د‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪48‬‬
‫فضل خویش را شامل مردم می‌سازد و لیکن بیش‪11‬تر م‪11‬ردم ش‪11‬کرگزاری‪1‬‬
‫نمی‌کنند»‪.‬‬
‫مثال چه‪11‬ارم‪ :‬داس‪11‬تان م‪11‬ردی ک‪11‬ه ب‪11‬ر روس‪11‬تایی گذش‪11‬ت ک‪11‬ه (اه‪11‬ل آن‬
‫روستا) مرده بودند‪ ،‬پس فکر کرد که بر خداوند متعال مش‪11‬کل باش‪11‬د ک‪11‬ه‬
‫آن را دوباره زنده گرداند؛ خداوند متعال او را صد س‪11‬ال میران‪11‬د‪ ،‬س‪11‬پس‬
‫دوب‪11‬اره زن‪11‬ده گردان‪11‬د‪ ،‬و در این م‪11‬ورد خداون ‪1‬د‪ 1‬متع‪11‬ال می‌فرماید‪﴿ :‬أَ ۡو‬
‫ال أَنَّ ٰى ي ُۡح ِيۦ ٰهَ ِذ ِه ٱهَّلل ُ بَ ۡع َد‬
‫ُوشهَا قَ َ‬‫خَاويَةٌ َعلَ ٰى ُعر ِ‬ ‫َكٱلَّ ِذي َم َّر َعلَ ٰى قَ ۡريَةٖ َو ِه َي ِ‬
‫ض‬ ‫ت يَ ۡو ًم‪11‬ا أَ ۡو بَ ۡع َ‬ ‫‪1‬ال َكمۡ لَبِ ۡث ۖتَ قَ‪َ 1‬‬
‫‪1‬ال لَبِ ۡث ُ‬ ‫َم ۡوتِهَ ۖا فَأ َ َماتَهُ ٱهَّلل ُ ِماْئَ‪1‬ةَ َع‪11‬امٖ ثُ َّم بَ َعثَ ۖۥهُ قَ‪َ 1‬‬
‫ك لَمۡ يَت ََس‪1‬نَّ ۡۖه َوٱنظُ‪1ۡ 1‬ر‬ ‫ال بَل لَّبِ ۡثتَ ِماْئَةَ عَامٖ فَ‪11‬ٱنظُ ۡ‪1‬ر إِلَ ٰى طَ َعا ِم‪11‬كَ َو َش‪َ 1‬رابِ َ‪1‬‬ ‫يَ ۡومٖۖ قَ َ‬
‫نش‪ُ 11‬زهَا ث َّمُ‬ ‫ۡ‬
‫‪11‬ر إِلَى ٱل ِعظَ ِ‬ ‫ُ‬ ‫ِّ‬
‫‪11‬ام َك ۡي‪ 11‬فَ نُ ِ‬ ‫اس َوٱنظ ۡ‪1‬‬ ‫ك َولِن َۡج َعلَ‪11‬كَ َءايَةٗ للنَّ ۖ ِ‬ ‫إِلَ ٰى ِح َم ِ‬
‫‪11‬ار َ‬
‫ير ‪﴾٢٥٩‬‬ ‫هَّلل‬ ‫َ‬
‫‪1‬ال أ ۡعلَ ُم أ َّن ٱ َ َعلَ ٰى ُك‪11‬لِّ َش‪ۡ 1‬يءٖ قَ‪ِ 1‬د ‪ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫ۚ‬
‫ن َۡك ُس‪1‬وهَا لَ ۡحمٗ‪1‬ا فَلَ َّما تَبَيَّنَ لَهۥُ قَ‪َ 1‬‬
‫[البقرة‪.]259 :‬‬
‫«یا از چ‪11‬نین کس‪11‬ی آگ‪11‬اه هس‪11‬تی ک‪11‬ه از کن‪11‬ار دهک‪11‬دهای گ‪11‬ذر ک‪11‬رد‪،‬‬
‫درحالی که سقف خانه‌ها فروتپیده بود‪ ،‬و دیوارهای آنها بر روی س‪11‬قفها‬
‫ف‪11‬رو ریخت‪11‬ه ب‪11‬ود؛ گفت‪ :‬چگون‪11‬ه خ‪11‬دا این را پس از م‪11‬رگ آن‪11‬ان زن‪11‬ده‬
‫می‌کند؟ پس خدا او را صد سال میران‪1‬د‪ 1‬و س‪11‬پس زن‪11‬دهاش ک‪11‬رد و ب‪11‬ه او‬
‫گفت‪ :‬چه مدت درن‪11‬گ ک‪11‬رده‌ای؟ گفت‪ :‬روزی‪ 1‬یا قس‪11‬متی‪ 1‬از یک روز‪1.‬‬
‫فرمود‪ 1‬بلکه صد سال درنگ کردهای‪ .‬و ب‪11‬ه خ‪11‬وردنی و نوش‪11‬یدنی خ‪11‬ود‬
‫نگاه کن که تغییر نیافته است؛ بنگر به االغ خود تا تو را نشانه ای برای‬
‫م‪11‬ردم ق‪11‬رار دهیم‪ .‬اکن‪11‬ون ب‪11‬ه اس‪11‬تخوان‌ها بنگ‪11‬ر ک‪11‬ه چگون‪11‬ه آنه‪11‬ا را ب‪11‬ر‬
‫می‌داریم و ب‪11‬ه هم پیون‪11‬د می‌دهیم و س‪11‬پس ب‪11‬ر آنه‪11‬ا گوش‪11‬ت می‌پوش‪11‬انیم‪.‬‬
‫هنگامی که برای او آش‪11‬کار ش‪11‬د‪ ،‬گفت‪ :‬می‌دانم ک‪11‬ه خ‪11‬دا ب‪11‬ر ه‪11‬ر چ‪11‬یزی‬
‫توانا است»‪.‬‬
‫ابراهیم خلیل‪ ،‬هنگامی ک‪11‬ه از خداون‪1‬د‪ 1‬درخواس‪1‬ت‪1‬‬ ‫ِ‬ ‫مثال پنجم‪ :‬داستان‬
‫نمود که به وی نشان دهد که چگونه مرده را زنده می‌گرداند‪ ،‬پس ب‪1‬ه او‬
‫امر فرمود که چهار پرنده را سر ببرد و تکهتکه نماید‪ ،‬و تکه‌ه‪11‬ای آنه‪11‬ا‬
‫را بر روی کوه‌های اطرافش ق‪11‬رار ده‪11‬د‪ ،‬س‪11‬پس آنه‪11‬ا را ص‪11‬دا کن‪11‬د؛ پس‬
‫تکه‌های آنها به سوی هم می‌آین‪11‬دو‪ 1‬ب‪11‬ه هم می‌چس‪11‬بند و ش‪11‬تابان ب‪11‬ه س‪11‬وی‬
‫اب‪11‬راهیم می‌آین‪11‬د‪ ،‬و در این م‪11‬ورد خداون‪11‬د متع‪11‬ال می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬وإِ ۡذ قَ‪11‬ا َل‬
‫ال بَلَ ٰى َو ٰلَ ِكن لِّيَ ۡط َمئِ َّن‬ ‫ال أَ َو لَمۡ تُ ۡؤ ِم ۖن قَ َ‬‫إِ ۡب ٰ َر ِۧ‍ه ُم َربِّ أَ ِرنِي َك ۡيفَ تُ ۡح ِي ۡٱل َم ۡوت َٰۖى قَ َ‬
‫ٱج َع ۡل َعلَ ٰى ُكلِّ َجبَلٖ ِّم ۡنه َُّن‬ ‫قَ ۡلبِيۖ قَا َل فَ ُخ ۡذ أَ ۡربَ َعةٗ ِّمنَ ٱلطَّ ۡي ِر فَص ُۡره َُّن إِلَ ۡيكَ ثُ َّم ۡ‬
 ‫‪49‬‬ ‫ایمان به روز آخرت‬
‫ٱعلَمۡ أَ َّن ٱهَّلل َ ع ِ‬
‫َزي‪ٌ 11‬ز َ‬
‫ح ِك ‪ٞ‬يم ‪[ ﴾٢٦٠‬البق‪11‬رة‪:‬‬ ‫ُ‪11‬زءٗا ثُ َّم ۡٱد ُعه َُّن يَ ۡأتِينَ‪َ 11‬‬
‫ك َس‪ۡ 11‬عيٗ ۚا َو ۡ‬ ‫ج ۡ‬
‫‪.]260‬‬
‫«و آنگاه که ابراهیم گفت‪ :‬پروردگ‪11‬ارا‪ 1‬ب‪11‬ه من نش‪11‬ان ب‪11‬ده ک‪11‬ه چگون‪11‬ه‬
‫مردگان را زن‪1‬ده می‌ک‪1‬نی؟ گفت‪ :‬مگ‪1‬ر ایم‪1‬ان نی‪1‬اورده ای؟! گفت‪ :‬چ‪1‬را‪،‬‬
‫ولی تا دلم آرام گیرد‪ ،‬گفت خدا پس چهار تا از پرندگان را بگ‪11‬یر و آنه‪11‬ا‬
‫را به خود نزدیک گردان‪ ،‬سپس آنها را تکهتکه کن و بعد از آن بر س‪11‬ر‬
‫هر کوهی قسمتی‪ 1‬از آنها را بگذار بعد آنها را بخوان‪ ،‬ش‪11‬تابان ب‪11‬ه س‪11‬وی‬
‫تو خواهند‪ 1‬آمد و بدان که خدا پیروزمن ِ‪1‬د باحکمت است»‪.‬‬
‫پس این‌ها مثال‌هایی حسی هستند که رخ داده‌اند‪ ،‬و بر امک‪11‬ان داش‪11‬تن‬
‫زن‪11‬ده ش‪11‬دن مردگ‪11‬ان داللت دارن‪11‬د‪ ،‬و قبالً ن‪11‬یز ب‪11‬ه آنچ‪11‬ه ک‪11‬ه خداون‪11‬د از‬
‫نش‪11‬انه‌های عیس‪11‬ى بن م‪11‬ریم در م‪11‬ورد زن‪11‬ده ک‪11‬ردن مردگ‪11‬ان‪ ،‬و ب‪11‬یرون‬
‫آوردنشان از آرامگاه‌هایشان ‪ -‬با اجازه‌ی خداون‪1‬د‪ - 1‬ب‪11‬ه او بخش‪11‬یده ب‪11‬ود‪،‬‬
‫اشاره شد‪.‬‬
‫و اما داللت عقلی‪ :‬از دو جهت است‪:‬‬
‫یکی اینکه‪ :‬خداوند‪ 1‬متعال که آفریننده‌ی آسمان‌ها و زمین و آنچ‪11‬ه ک‪11‬ه‬
‫در آن است‪ ،‬می‌باش‪1‬د؛ او ک‪1‬ه در اول آنه‪11‬ا را آفریده اس‪1‬ت‪ ،‬و ب‪1‬ر آغ‪11‬از‬
‫نم‪11‬ودن آف‪11‬رینش‪ 1‬ق‪11‬ادر‪ 1‬و تواناس‪11‬ت‪ ،‬از بازگردان‪11‬دن آنه‪11‬ا ن‪11‬اتوان نیس‪11‬ت؛‬
‫‪1‬و أَ ۡه‪َ 1‬ونُ‬ ‫خداوند متعال می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬وهُ‪َ 1‬و ٱلَّ ِذي يَ ۡب‪َ 1‬دؤ ُْا ۡٱلخَ ۡل‪َ 1‬‬
‫ق ثُ َّم يُ ِعي ُد ۥهُ َوهُ‪َ 1‬‬
‫َعلَ ۡي ِه﴾ [الروم‪.]27 :‬‬
‫«و اوست که آفرینش را آغاز کرده است و سپس آن را بازمی گرداند‬
‫و این بازگرداندن برای اوآسانتر است‪.»...‬‬
‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬ك َما بَد َۡأنَٓا أَ َّو َل خَ ۡلقٖ نُّ ِعي ُد ۥۚهُ َو ۡع‪ 1‬دًا َعلَ ۡينَ‪ٓ1ۚ 1‬ا إِناَّ‬
‫ُكنَّا ٰفَ ِعلِينَ ﴾ [األنبیاء‪.]104 :‬‬
‫«‪ ...‬چنانکه نخستین بار آفرینش‪ 1‬را آغ‪11‬از ک‪11‬ردیم‪ ،‬دوب‪11‬اره آن را ب‪11‬از‬
‫می‌گ‪11‬ردانیم‪ ،‬این وع‪11‬دهای اس‪11‬ت ک‪11‬ه می‌دهیم‪ ،‬و م‪11‬ا قطع ‪1‬ا ً آن را انج‪11‬ام‬
‫می‌دهیم»‪.‬‬
‫و امرکنان‪ ،‬در مورد‪ 1‬مردودبودن نظر کسی ک‪11‬ه زنده‌ش‪11‬دن دوب‪11‬ارهی‬
‫استخوانهای پوکیده شده را انکار می‌کند‪ ،‬می‌فرماید‪﴿ 1:‬قُ‪1ۡ 1‬ل ي ُۡحيِيهَ‪11‬ا ٱلَّ ِذ ٓ‬
‫ي‬
‫أَن َشأَهَٓا أَ َّو َل َمر ٖ َّۖة َوهُ َو بِ ُكلِّ َخ ۡل ٍ‬
‫ق َعلِي ٌم ‪[ ﴾٧٩‬یس‪.]79 :‬‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪50‬‬
‫«بگو‪ :‬کسی آنها را زنده می‌گرداند که اولین ب‪11‬ار آفرید و او ب‪11‬ه ه‪11‬ر‬
‫آفریدهای دانا است»‪.‬‬
‫دوم‪ :‬اینک‪11‬ه زمین م‪11‬رده و خش‪11‬ک ش‪11‬ده اس‪11‬ت‪ ،‬در آن درخت س‪11‬بزی‬
‫گیاهان سبز س‪11‬رزنده ب‪11‬ه ح‪11‬رکت‬ ‫ِ‬ ‫نیست؛ پس بر آن باران می‌باراند؛ پس‬
‫در می‌آین‪11‬د‪ ،‬در آن از ه‪11‬ر ن‪11‬وع رون‪11‬قدار و خوش‪11‬ایندی‪ 1‬وج‪11‬ود دارد؛ و‬
‫کسی که بر زنده گرداندن آنها پس از مرگ توانا و قادر است‪ ،‬بر زن‪11‬ده‬
‫گرداندن مردگ‪1‬ان ن‪1‬یز توان‪1‬ا می‌باش‪1‬د‪ ،‬خداون‪1‬د‪ 1‬متع‪1‬ال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬و ِم ۡن‬
‫ٱهتَ‪َّ 1‬ز ۡت َو َربَ ۡۚت إِ َّن‬ ‫ض ٰخَ ِش َع ٗة فَ‪1‬إِ َذٓا أَن َز ۡلنَ‪1‬ا َعلَ ۡيهَ‪1‬ا ۡٱل َم‪ٓ1‬ا َء ۡ‬‫ك ت ََرى ٱأۡل َ ۡر َ‬
‫َءا ٰيَتِ ِٓۦه أَنَّ َ‬
‫ي أَ ۡحيَاهَا لَ ُم ۡح ِي ۡٱل َم ۡوت ٰۚ َٓى إِنَّهۥُ َعلَ ٰى ُك ِّل َش ۡي ٖء قَ ِدي ٌر ‪[ ﴾٣٩‬فصلت‪.]39 :‬‬ ‫ٱلَّ ِذ ٓ‬
‫«و از نشانه‌های خدا این است که ت‪11‬و زمین را فرس‪11‬وده می‌بی‪11‬نی‪ 1‬ام‪11‬ا‬
‫هنگ‪11‬امی ک‪11‬ه ب‪11‬ر آن آب ف‪11‬رومیفرس‪11‬تیم‪ ،‬ب‪11‬ه جنبش در می‌آید و آماس‪11‬یده‬
‫زمین خشک و برهوت را زنده می‌کن‪11‬د‪ ،‬هم‬ ‫ِ‬ ‫می‌شود؛ همانا کسی که این‬
‫او مردگان را نیز زنده کند چرا که او بر هر چیزی تواناست»‪.‬‬
‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬ونَ َّز ۡلنَا ِمنَ َّ‬
‫ٱلس‪َ 1‬مٓا ِء َم‪ٓ11‬اءٗ ُّم ٰبَ َر ٗك‪ 1‬ا‪ 1‬فَأ َ ۢنبَ ۡتنَ‪11‬ا بِِۦه‬
‫ٰ‬
‫رِّز ٗق‪ 1‬ا‪ 1‬لِّ ۡل ِعبَ‪11‬ا ۖ ِد‬
‫ض‪ٞ 1‬يد ‪ۡ ١٠‬‬ ‫ت لَّهَ‪11‬ا طَ ۡل‪ 1‬ع‪ ٞ‬نَّ ِ‬‫اس‪ٰ 1‬قَ ٖ‬
‫خ َل بَ ِ‬ ‫ت َو َحبَّ ۡٱل َح ِ‬
‫صي ِ‪1‬د ‪َ ٩‬وٱلنَّ ۡ‪1‬‬ ‫َجنَّ ٖ‬
‫َوأَ ۡحيَ ۡينَا بِِۦه بَ ۡلد َٗة َّم ۡي ٗت ۚا َك ٰ َذلِكَ ۡٱل ُخرُو ُج ‪[ ﴾١١‬ق‪.]11-9 :‬‬
‫«و از آسمان آب با برکتی را باراندهایم و ب‪11‬ه س‪11‬بب آن‪ ،‬بوس‪11‬تان‪1‬ه‪11‬ا و‬
‫دانه‌ه‪11‬ای کش‪11‬تزارهایی را ک‪11‬ه درو‪ 1‬میگ‪11‬ردد‪ ،‬رویانی‪11‬دیم‪ )9( 1‬و درخت‪11‬ان‬
‫خرمای بلندی را که دارای میوهی چینچین هستند (‪( )10‬هم‪11‬هی این‌ه‪11‬ا)‬
‫به منظور روزی‪ 1‬بخشیدن به بندگان است و به وسیلهی آن‪ ،‬شهر مرده‪-‬‬
‫ای را زنده ساختیم رستاخیز نیز بدینگونه است (‪.»)11‬‬
‫و اين موارد نيز به ايمان داشتن به روز آخرت می‌پيوندد‪:‬‬
‫فتنه (آزمایش) قبر‪ :‬که عبارتست از سؤال کردن از م‪11‬رده در م‪11‬ورد‬
‫پروردگ‪11‬ارش و دینش و پی‪11‬امبرش بع‪11‬د از دفن ک‪11‬ردنش؛ پس خداون‪11‬د‪،‬‬
‫کس‪1‬انی را ک‪1‬ه ایم‪1‬ان آورده بودن‪1‬د‪ ،‬ب‪1‬ا گفته‌ی ث‪1‬ابت و ح‪1‬ق‪ ،‬ث‪1‬ابت ق‪1‬دم‪ 1‬و‬
‫استوار می‌گردان‪11‬د‪ 1،‬پس می‌گوید‪ :‬پروردگ‪11‬ار‪ 1‬من هللا و دین من اس‪11‬الم و‬
‫پیامبرم محمدص است؛ و خداون‪1‬د س‪11‬تمکاران را گم‪11‬راه می‌گردان‪11‬د‪ ،‬پس‬
 ‫‪51‬‬ ‫ایمان به روز آخرت‬
‫کافر می‌گوید‪ 1:‬ها‪ ،‬ها‪ ،‬نمی‌دانم‪ ،‬و من‪11‬افق‪ 1‬یا ب‪11‬دگمان می‌گوید‪ 1:‬نمی‌دانم‪،‬‬
‫شنیدم که مردم چیزی می‌گویند‪ ،‬پس آن را گفتم‪.1‬‬

‫عذاب و سختی قبر و نعمت‌های آن‪:‬‬

‫ستمکاران ش‪11‬امل منافق‪11‬ان و ک‪11‬افران اس‪11‬ت‪ ،‬خداون‪11‬د‬ ‫ِ‬ ‫عذاب قبر‪ 1‬برای‬
‫ت َو ۡٱل َم ٰلَٓئِ َك‪ 1‬ةُ‬ ‫ۡ‬
‫ت ٱل َم‪1ۡ 1‬و ِ‬ ‫‪1‬ر ِ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ٓ‬
‫متعال می‌فرماید‪َ ...﴿ :‬ولَ ۡو ت ََر ٰى إِ ِذ ٱلظلِ ُمونَ فِي َغ َم‪َ 1‬‬
‫ُون بِ َما ُكنتُمۡ تَقُولُونَ‬ ‫اب ۡٱله ِ‬ ‫اسطُ ٓو ْا أَ ۡي ِدي ِهمۡ أَ ۡخ ِرج ُٓوْ‪1‬ا أَنفُ َس ُك ۖ ُم ۡٱليَ ۡو َم تُ ۡجز َۡونَ َع َذ َ‬ ‫بَ ِ‬
‫ۡ‬
‫ق َو ُكنتُمۡ ع َۡن َءا ٰيَتِِۦه ت َۡستَكبِرُونَ ‪[ ﴾٩٣‬األنعام‪.]93 :‬‬ ‫ۡ‬
‫َعلَى ٱهَّلل ِ غ َۡي َر ٱل َح ِّ‬
‫«‪ ...‬و (تعجب می‌کنی) اگر ستمکاران را بنگری‪ ،‬آن هنگ‪11‬ام ک‪11‬ه در‬
‫شداید مرگ فرو رفته‪1‬اند و فرشتگان دست‌های خود را (به س‪11‬وی آن‪11‬ان)‬
‫دراز می‌کنند و می‌گویند جانهایتان را بیرون آورید؛ امروز‪ 1‬بسبب آنک‪11‬ه‬
‫بر خدا ناحق می‌گفتید و از تص‪11‬دیق آیات او سرکش‪11‬ی می‌کردید ع‪11‬ذاب‬
‫خوار کنندهای می‌بینید»‪1.‬‬
‫ض‪1‬ونَ‬ ‫و خداوندمتعال در مورد خاندان فرع‪11‬ون می‌گوید‪﴿ 1:‬ٱلنَّا ُر ي ُۡع َر ُ‬
‫ب‬‫ال فِ ۡر َع‪1ۡ 1‬ونَ أَ َش‪َّ 1‬د ۡٱل َع‪َ 1‬ذا ِ‬ ‫َعلَ ۡيهَا ُغ ُد ٗ ّوا َوع َِش ٗيّ ۚا َويَ‪1ۡ 1‬و َ‪1‬م تَقُ‪11‬و ُم َّ‬
‫ٱلس‪1‬ا َعةُ أَ ۡد ِخلُ‪1ٓ 1‬و ْا َء َ‬
‫‪[ ﴾٤٦‬غافر‪.]46 :‬‬
‫«آن‪ ،‬آتش دوزخ اس‪11‬ت ک‪11‬ه بام‪11‬دادان و ش‪11‬امگاهان (دوزخی‪11‬ان) ب‪11‬دان‬
‫عرضه می‌شوند‪ 1‬و اما روزی که قیامت برپا شود‪ ،‬خاندان فرعون را به‬
‫شدیدترین عذاب دچار سازید»‪.‬‬
‫و در ص‪11‬حیح مس‪11‬لم از ح‪11‬دیث زید بن مس‪11‬لم رویات‪ 1‬ش‪11‬ده اس‪11‬ت ک‪11‬ه‬
‫ب‬ ‫ت هَّللا َ أَ ْن ي ُْس‪ِ 1‬م َع ُك ْم ِم ْن َع‪َ 1‬ذا ِ‬ ‫پیامبرص فرمود‪« :‬فَلَ‪11‬وْ الَ أَ ْن الَ تَ‪1‬دَافَنُوا لَ‪َ 1‬دعَوْ ُ‬
‫ار‪.‬‬ ‫ب النَّ ِ‬ ‫ْالقَب ِْر الَّ ِذى أَ ْس َم ُع ِم ْنهُ‪ .‬ثُ َّم أَ ْقبَ َل َعلَ ْينَا بِ َوجْ ِه ِه فَقَا َل تَ َع َّو ُذوا بِاهَّلل ِ ِم ْن َع‪َ 1‬ذا ِ‬
‫ب ْالقَب ِْر‪ .‬قَ‪1‬الُوا نَ ُع‪11‬و ُذ‬ ‫ار فَقَا َل تَ َع َّو ُذوا بِاهَّلل ِ ِم ْن َع َذا ِ‬ ‫ب النَّ ِ‬ ‫قَالُوا نَعُو ُذ بِاهَّلل ِ ِم ْن َع َذا ِ‬
‫ب ْالقَب ِْر‪ .‬قَا َل تَ َع َّو ُذوا بِاهَّلل ِ ِمنَ ْالفِت َِن َما ظَهَ َر ِم ْنهَا َو َما بَطَنَ ‪ .‬قَ‪11‬الُوا‬ ‫بِاهَّلل ِ ِم ْن َع َذا ِ‬
‫َّال‪.‬‬ ‫نَعُو ُذ بِاهَّلل ِ ِمنَ ْالفِت َِن َما ظَهَ َر ِم ْنهَا َو َما بَطَنَ قَا َل تَ َع َّو ُذوا بِاهَّلل ِ ِم ْن فِ ْتنَ ‪ِ 1‬ة ال ‪َّ 1‬دج ِ‬
‫َّال»‪.2‬‬ ‫قَالُوا نَعُو ُذ بِاهَّلل ِ ِم ْن فِ ْتنَ ِة ال َّدج ِ‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬ي‪11‬ا در اينج‪11‬ا بخ‪11‬اطر ش‪11‬ک از ط‪11‬رف روايت‌كنن‪11‬ده اس‪11‬ت‪ ،‬هم‪11‬انطور ك‪11‬ه در‬
‫صحيحين آمده است‪.‬‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪52‬‬
‫«اگر بدین خاطر نمی‌بود که دیگ‪1‬ر مرده‌هایت‪1‬ان را دفن نکنی‪1‬د‪ ،‬حتم‪1‬ا ً‬
‫از خدا می‌خواستم‪ 1‬که چیزی را که از عذاب ق‪11‬بر می‌ش‪11‬نوم ب‪11‬ه ش‪11‬ما ن‪11‬یز‬
‫بشنواند‪ ،‬سپس رویش را به طرف ما ک‪11‬رد و گفت‪ :‬از ع‪11‬ذاب آتش جهنم‬
‫به خداوند‪ 1‬پناه ببرید‪ ،‬گفتند‪ :‬از ع‪11‬ذاب جهنم ب‪11‬ه خداون‪11‬د پن‪11‬اه می‌ب‪11‬ریم‪ ،‬و‬
‫گفت‪ :‬از عذاب قبر به خداوند‪ 1‬پناه ببرید‪ ،‬گفتند‪ :‬از عذاب قبر به خداون‪11‬د‪1‬‬
‫پناه می‌بریم‪ ،‬سپس گفت‪ :‬از فتنه‌هایی ک‪11‬ه آش‪11‬کار گش‪11‬ته و فتنه‌ه‪11‬ایی ک‪11‬ه‬
‫آشکار نشده است‪ ،‬به خداوند پناه ببرید‪ ،‬گفتن‪11‬د‪ :‬از فتنه‌ه‪11‬ایی ک‪11‬ه آش‪11‬کار‬
‫گشته و آنچه که آشکار نشده است‪ ،‬به خداوند پناه می‌ب‪11‬ریم‪ ،‬س‪11‬پس گفت‪:‬‬
‫از فتنه‌ی مسیح دجّال به خداوند‪ 1‬پن‪11‬اه ببرید‪ ،‬پس گفتن‪11‬د‪ :‬از فتنه‌ی مس‪11‬یح‬
‫دجّال به خداوند پناه می‌بریم»‪1.‬‬
‫و اما نعمت‌های ق‪11‬بر‪ :‬ب‪11‬رای مؤمن‪11‬ان راس‪11‬تگو اس‪11‬ت‪ ،‬خداون‪1‬د‪ 1‬متع‪11‬ال‬
‫وا تَتَنَ‪َّ 1‬ز ُل َعلَ ۡي ِه ُم ۡٱل َم ٰلَٓئِ َك‪ 1‬ةُ أَاَّل‬
‫ٱس‪1‬تَ ٰقَ ُم ْ‬ ‫می‌فرماید‪﴿ 1:‬إِ َّن ٱلَّ ِذينَ قَ‪11‬الُ ْ‬
‫وا َربُّنَ‪11‬ا ٱهَّلل ُ ثُ َّم ۡ‬
‫ُوا بِ ۡٱل َجنَّ ِة ٱلَّتِي ُكنتُمۡ تُو َع ُدونَ ‪[ ﴾٣٠‬فصلت‪.]30 :‬‬ ‫وا َوأَ ۡب ِشر ْ‬
‫وا َواَل ت َۡحزَ نُ ْ‬ ‫تَخَافُ ْ‬
‫«هر آئینه آنان که گفتند پروردگار ما تنها خدا است سپس (بر گفتهی‬
‫خ‪11‬ود) اس‪11‬تقامت کردن‪11‬د‪ ،‬فرش‪11‬تگان ب‪11‬ه پیش ایش‪11‬ان می‌آین‪11‬د (و م‪11‬ژده‬
‫می‌دهند) که نترسید‪ 1‬و اندوه مخورید و شما را بشارت باد به بهش‪11‬تی ک‪11‬ه‬
‫وعده داده می‌شدید»‪.‬‬
‫ت ۡٱلح ُۡلقُ‪11‬و َم ‪َ ٨٣‬وأَنتُمۡ ِحينَئِ‪1ٖ 1‬ذ‬ ‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪﴿ :‬فَلَ‪1ۡ 1‬وٓاَل إِ َذا بَلَ َغ ِ‬
‫ص ‪1‬رُونَ ‪ ٨٥‬فَلَ‪1ۡ 1‬وٓاَل إِن ُكنتُمۡ‬ ‫تَنظُرُونَ ‪َ ٨٤‬ون َۡحنُ أَ ۡق َربُ إِلَ ۡي ِه ِمن ُكمۡ َو ٰلَ ِكن اَّل تُ ۡب ِ‬
‫ص ِدقِينَ ‪ ٨٧‬فَأ َ َّمٓا إِن َكانَ ِمنَ ۡٱل ُمقَ ‪َّ 1‬ربِينَ‬ ‫غ َۡي َر َم ِدينِينَ ‪ ٨٦‬ت َۡر ِجعُونَهَٓا إِن ُكنتُمۡ ٰ َ‬
‫ت ن َِع ٖيم ‪[ ﴾٨٩‬الواقعة‪.]89-83 :‬‬ ‫‪ ٨٨‬فَ َر ۡو ‪ٞ‬ح َو َر ۡي َح ‪ٞ‬ان َو َجنَّ ُ‬
‫«پس آنگ‪11‬اه ک‪11‬ه روح شخص‪11‬ی ب‪11‬ه گلوگ‪11‬اه رس‪11‬د (‪ )83‬و ش‪11‬ما در این‬
‫حال می‌نگرید‪ )84( 1‬و ما به او نزدیکتریم از شما‪ ،‬و لیکن شما نمی‌بینید‬
‫(‪ )85‬پس اگر شما هرگز در برابر اعمالتان جزا و سزا داده نمی‌شوید‪( 1‬‬
‫‪ )86‬آن روح را به بدن بازگردانید‪ 1‬اگر راس‪1‬ت می‌گویی‪1‬د‪ )87( 1‬پس اگ‪1‬ر‬
‫مرده از پیشگامان مق‪1‬رّب باش‪11‬د (‪ )88‬پس او را راحت و آس‪11‬ایش و گ‪11‬ل‪-‬‬
‫های خوشبو و بهشت پُرنعمت است (‪.»)89‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ -‬رواه مسلم‪ ،‬كتاب الجنة و صفة نعيمها و أهله‪11‬ا‪ ،‬ب‪11‬اب ع‪1‬رض مقع‪11‬د الـميت من‬
‫الجنة والنار عليه‪ ،‬وإثبات عذاب القبر‪ ،‬والتعوذ منه‪ ،‬رقم (‪.)7142‬‬
 ‫‪53‬‬ ‫ایمان به روز آخرت‬
‫و از ب‪11‬راء بن ع‪11‬ازب ا روایت ش‪11‬ده اس‪11‬ت ک‪11‬ه پی‪11‬امبرص در م‪11‬ورد‬
‫مؤمنی که (م‪11‬رده اس‪11‬ت‪ )،‬آن هنگ‪11‬ام ک‪11‬ه دو فرش‪11‬ته ب‪11‬ر س‪11‬ر آرامگ‪11‬اهش‬
‫ق َع ْب‪ِ 1‬دى فَأ َ ْف ِر ُش‪1‬وهُ ِمنَ‬ ‫می‌آین‪11‬د‪ ،‬فرم‪11‬ود‪« :‬يُنَ‪11‬ا ِدى ُمنَ‪11‬ا ٍد فِى ال َّس َمـا ِء أَ ْن َ‬
‫ص‪َ 1‬د َ‬
‫ْ‬
‫ْال َجنَّ ِة َوأَ ْلبِسُوهُ ِمنَ ْال َجنَّ ِة َوا ْفتَحُوا لَهُ بَابا ً إِلَى ْال َجنَّ ِة ‪ -‬قَا َل ‪ -‬فَيَأتِي ِه ِم ْن َروْ ِحهَ‪11‬ا‬
‫ص ِر ِه»‪.1‬‬ ‫َو ِطيبِهَا َويُ ْف َس ُح لَهُ فِى قَب ِْر ِه َم َّد بَ َ‬
‫«ندادهنده‌ای از آسمان اعالم می‌کنند‪ 1‬که‪ :‬بن‪11‬ده‌ام راس‪11‬ت گفت‪ ،‬پس از‬
‫بهشت برای او بگسترانید‪ ،‬و از لباس بهشت او را بپوشانید‪ ،‬و ب‪11‬رای او‬
‫دری را از درهای بهشت باز کنی‪11‬د‪ ،‬گفت‪ :‬پس‪( ،‬مق‪11‬داری) از آس‪11‬ایش و‬
‫خوشی بهشت ب‪1‬ه او می‌رس‪11‬د‪ ،‬و ق‪11‬برش ب‪1‬ه ان‪11‬دازه‌ی دید چش‪1‬مش ف‪1‬راخ‬
‫می‌گردد»‪.‬‬
‫و گروهی‪ 1‬از اهل مکر و فریب‪ ،‬گمراه گش‪11‬ته و ع‪11‬ذاب و نعمت‌ه‪11‬ای‬
‫قبر را انکار می‌کنند‪ ،‬به گمان اینکه وجود ع‪11‬ذاب و نعمته‪11‬ای ق‪11‬بر غ‪11‬یر‬
‫ممکن است زیرا با واقعیت مخ‪11‬الفت دارد‪ ،‬می‌گوین‪11‬د‪ 1:‬اگ‪11‬ر یک میت را‬
‫که در قبرش است ب‪11‬یرون آورده ش‪11‬ود‪ ،‬همانگون‪1‬ه ک‪1‬ه ب‪11‬وده اس‪1‬ت‪ ،‬دیده‬
‫می‌شود‪ ،‬و قبر با فراخی و تنگی خود تغییری نکرده است‪.‬‬
‫سی و هم بدليل عقلی‪:‬‬
‫و اين گمان باطل است‪ ،‬هم بدليل شرعی و هم بدليل ح ّ‬
‫اما شرع‪ :‬برخی از آیاتی که در مورد‪ 1‬ثبوت عذاب قبر و نعمت‌ه‪11‬ای‬
‫آن هستند‪ ،‬قبالً بیان شد‪.‬‬
‫و در صحیح بخاری‪ - 1‬از حدیث ‪ -‬ابن عباسب روایت ش‪1‬ده اس‪1‬ت ک‪1‬ه‬
‫‪11‬ان ْال َم ِدينَ‪ِ 11‬ة‪ ،‬فَ َس‪ِ 11‬م َع َ‬
‫ص‪11‬وْ تَ ِإ ْن َس‪11‬انَي ِْن‬ ‫ْض ِحيطَ ِ‬
‫گفت‪« :‬خَ‪َ 11‬ر َج النَّبِىُّص ِم ْن بَع ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ُور ِه َما‪ ،‬و ذكر الحديث‪ ،‬وفيه‪ :‬انَ أ َح‪ُ 1‬دهُ َما الَ يَ ْس‪1‬تَتِ ُر ِمنَ البَ‪11‬وْ ِل‪،‬‬ ‫ان فِى قُب ِ‬ ‫يُ َع َّذبَ ِ‬
‫َو َكانَ اآل َخ ُر يَ ْم ِشى بِالنَّ ِمي َم ِة وفي رواية مسلم‪ :‬ال يستتره البول»‪.2‬‬
‫«پیامبر از یکی از اطراف‪ 1‬مدینه بیرون رفت‪ ،‬پس صدای دو نفر را‬
‫شنید که در قبر عذاب داده می‌ش‪11‬دند‪ ،‬و ح‪11‬دیث را ذک‪11‬ر فرم‪11‬ود‪ 1،‬و درآن‬
‫ح‪11‬دیث آم‪11‬ده اس‪11‬ت ک‪11‬ه‪ :‬یکی از آنه‪11‬ا خ‪11‬ودش را از ادرارش محف‪11‬وظ‬
‫نمی‌داشت‪ ،‬وآن دیگری سخن چینی می‌کرد»‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه أحمد‪ ،‬كتاب ح‪11‬ديث ب‪11‬راء بن ع‪11‬ازب‪ ،‬رقم‪ ،)18063( :‬و أب‪11‬وداود‪ ،‬كت‪11‬اب‬
‫أول كتاب السنة‪ ،‬باب الـمسألة في القبر و عذاب القبر‪ ،‬رقم‪.)4753( :‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -‬رواه البخاري‪ ،‬كت‪11‬اب األدب‪ ،‬ب‪1‬اب النميم‪11‬ة من الكب‪11‬ائر‪ ،‬رقم‪ ،)5708( :‬و رواه‬
‫مسلم‪ ،‬كتاب الطهارة‪ ،‬باب الدليل على نجاسة البول ووجوب اإلستبراء منه‪ ،‬رقم‪:‬‬
‫(‪.)676‬‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪54‬‬
‫و اما حس‪ :‬همانا کسی که خوابی‪11‬ده اس‪11‬ت‪ ،‬در خ‪11‬واب می‌بین‪11‬د ک‪11‬ه در‬
‫جایی فراخ و خوشایند‪ 1‬است که در آن از نعمت‌ها بهرهمن‪11‬د می‌ش‪11‬ود‪ ،‬یا‬
‫اینکه در جایی تنگ و وحشتناک اس‪11‬ت ک‪11‬ه در آن ان‪11‬دوهگین می‌ش‪11‬ود و‬
‫شاید هم نسبت به آنچه که می‌بیند‪ ،‬از خواب برخیزد (از خ‪11‬واب ب‪11‬پرد)‪،‬‬
‫و با این وجود او بر جای خوابش در خانهاش است و بر این حالت بوده‬
‫است‪ ،‬و خواب‪ ،‬برادر مرگ است؛ و بر این اساس خداوند متعال آن را‬
‫س ِحينَ‬ ‫َ‪1‬وفَّى‪ 1‬ٱأۡل َنفُ َ‬
‫(وفات) نامیده است؛ خداوند‪ 1‬متع‪1‬ال می‌فرماید‪﴿ :‬ٱهَّلل ُ يَت َ‬
‫ض ٰى َعلَ ۡيهَ‪11‬ا ۡٱل َم‪1ۡ 1‬وتَ َوي ُۡر ِس ‪ُ 1‬ل‬ ‫َم ۡوتِهَا َوٱلَّتِي لَمۡ تَ ُم ۡت فِي َمنَا ِمهَ ۖا فَيُمۡ ِس ُ‪1‬‬
‫ك ٱلَّتِي قَ َ‬
‫ى إِلَ ٰ ٓى أَ َج ٖل ُّم َس ّمًى‪[ ﴾...‬الزمر‪.]42 :‬‬ ‫ٱأۡل ُ ۡخ َر ٰ ٓ‬
‫«خدای تعالى ارواح انس‪11‬انه‪11‬ا را ب‪11‬ه هنگ‪11‬ام م‪11‬رگ و در وقت خ‪11‬واب‬
‫برمی‌گیرد؛‪ 1‬ارواح کسانی را که حکم م‪11‬رگ آن‪11‬ان را ص‪11‬ادرنموده اس‪11‬ت‬
‫نگاه می‌دارد و بقیهی ارواح را تا سرآمد معینی باز می‌گرداند‪.»...‬‬
‫و اما عقل‪ :‬همانا کسی که خوابیده است‪ ،‬یک رؤیا‪ 1‬را به حق می‌بین‪11‬د‬
‫که با واقعیت مطابقت دارد‪ ،‬و شاید که پیامبر را بدان گون‪11‬ه ک‪11‬ه هس‪11‬ت‪،‬‬
‫ببیند‪ ،‬و هرکس او را آنگونه که هست‪ ،‬ببیند‪ ،‬مسلّما ً او را ب‪11‬ه درس‪11‬تی‪ 1‬و‬
‫به حق دیده است‪ ،‬و با این وجود‪ ،‬آن کسی ک‪11‬ه خوابی‪11‬ده اس‪11‬ت‪ ،‬در خان‪11‬ه‬
‫اش به سر می‌برد‪ 1‬و ب‪11‬ر روی مک‪11‬ان خوابی‪11‬دنش‪ 1‬می‌باش‪1‬د‪ 1‬و از آنچ‪11‬ه ک‪11‬ه‬
‫می‌بیند دور است؛ پس هنگامی که این امر در مورد احوال دنی‪11‬ا امک‪11‬ان‬
‫داشته باشد؛ آیا در مورد احوال آخرت ممکن نیست؟!‬
‫و اما اعتماد کردن آنها به آنچه که گمان می‌برند‪ 1:‬بر اینکه اگ‪11‬ر یک‬
‫مرده از قبرش بیرون آورده شود‪ ،‬به راستی که همانگونه دیده می‌ش‪11‬ود‪1‬‬
‫که ب‪11‬وده اس‪11‬ت‪ ،‬و ق‪11‬بر هیچ تغی‪11‬یری نس‪11‬بت ب‪11‬ه گش‪11‬اده ش‪11‬دن و یا تنگی‪،‬‬
‫نکرده است؛ پس جواب آن از چند جهت است‪ ،‬از جمله‪:‬‬
‫اول‪ :‬اینکه تعارض‌داشتن چیزهایی‪ 1‬که ش‪11‬ریعت آورده اس‪11‬ت بخ‪11‬اطر‬
‫چنین ش‪11‬بهات ب‪11‬اطلی ج‪11‬ایز نیس‪11‬ت‪ ،‬ش‪11‬بهاتی ک‪11‬ه اگ‪11‬ر ش‪11‬خص مخ‪11‬الف و‬
‫معارضه‌کننده با توجه ب‪11‬ه چیزه‪11‬ایی‪ 1‬ک‪11‬ه اس‪11‬الم آنه‪11‬ا را آورده اس‪11‬ت‪ ،‬در‬
‫آنها خوب بیاندیشد‪ ،‬قطعا ً بر بطالن اینگونه ش‪11‬بهات آگ‪11‬اهی می‌یافت؛ و‬
‫گفته شده است‪:‬‬
‫السقيم‬
‫ِ‬ ‫هم‬ ‫َ‬
‫وآفته من الف ِ‬ ‫ً‬ ‫ً‬
‫ب قوال صحيحا‬ ‫وكم من عائ ٍ‬
 ‫‪55‬‬ ‫ایمان به روز آخرت‬
‫«و چه بسیار است عیب گیرنده بر گفتار درست ک‪11‬ه آفت و عیب او‪،‬‬
‫از درک کم و کوتاه نظری او است»‪.‬‬
‫دوم‪ :‬اینکه احوال برزخ از جملهی امور غیبی اس‪11‬ت ک‪11‬ه احس‪11‬اس آن‬
‫را درک نمی‌کند‪ ،‬و اگر با احساس درک می‌شد‪ ،‬فایدهی ایم‪11‬ان ب‪11‬ه غیب‬
‫از بین می‌رفت‪ ،‬و کس‪11‬انی ک‪11‬ه ب‪11‬ه غیب ایم‪11‬ان داش‪11‬تند و منک‪11‬ران آن در‬
‫نمودن آن‪ ،‬برابر می‌گشتند‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫تأیید‬
‫سوم‪ :‬اینکه سختی و عذاب‪ ،‬و نعمت‌ها‪ ،‬و ف‪11‬راخی و راح‪11‬تی ق‪11‬بر‪ ،‬و‬
‫تنگی آن را‪ ،‬فقط کسی که مرده اس‪11‬ت‪ ،‬درک می‌کن‪11‬د‪ ،‬ن‪11‬ه کس دیگ‪11‬ر؛ و‬
‫این‪ ،‬همانند انسان خوابیده‪1‬ای است که خواب می‌بیند که در مک‪11‬ان تن‪11‬گ‬
‫و وحشتناکی قرار‪ 1‬دارد‪ ،‬یا در جای راحت و فراخی ب‪11‬ه س‪11‬ر می‌ب‪11‬رد‪ ،‬و‬
‫کس‪11‬ی ک‪11‬ه در اط‪11‬راف اوس‪11‬ت‪ ،‬آن خ‪11‬واب را نمی‌بین‪11‬د و آن را احس‪11‬اس‬
‫نمی‌کند؛ و همان‪11‬ا ب‪11‬ر پی‪11‬امبر‪1‬ص وحی می‌آم‪11‬د‪ ،‬و او در می‪11‬ان اص‪11‬حابش‬
‫بود‪ ،‬پس وحی را می‌شنید و اصحابش آن را نمی‌شنیدند‪ 1،‬و شاید فرش‪11‬ته‬
‫برای او به مانند یک مرد می‌گشت و با او ص‪11‬حبت می‌نم‪11‬ود‪ 1‬و ص‪11‬حابه‬
‫آن فرشته را نمی‌دیدند‪ ،‬و صدای او را نمی‌شنیدند‪1.‬‬
‫چهارم‪ :‬اینک‪11‬ه ادراک و فهم آفریدگان ب‪11‬ه ان‪11‬دازه‌ی آنچ‪11‬ه ک‪11‬ه خداون‪11‬د‬
‫متعال برای آنها میسر ساخته است‪ ،‬محدود می‌باشد‪ ،‬و ممکن نیست ک‪11‬ه‬
‫همه‌ی موجودات را درک نماین‪11‬د؛ پس آس‪11‬مان‌های هفتگان‪11‬ه‪ ،‬و زمین‪ ،‬و‬
‫آنچه در آنهاست‪ ،‬و همه‌ی اشیاء خداون‪11‬د را ب‪11‬رای س‪11‬تایش او بص‪11‬ورتی‪1‬‬
‫حقیقی و واقعی‪ 1‬تسبیح می‌گوین‪11‬د‪ ،‬و خداون‪1‬د‪ 1‬متع‪1‬ال آن را ب‪1‬ه آن کس ک‪1‬ه‬
‫احیانا ً بخواهد‪ ،‬می‌شنواند‪ ،‬و با این وجود‪ ،‬این تس‪11‬بیحات ب‪11‬ر م‪11‬ا پوش‪11‬یده‬
‫ت‬‫ٱلس‪َ ٰ 1‬م ٰ َو ُ‬
‫اس‪1‬ت؛ و در این م‪1‬ورد خداون‪1‬د متع‪1‬ال می‌فرماید‪ ﴿ 1:‬تُ َس‪1‬بِّ ُح لَ‪1‬هُ َّ‬
‫ٱلس َّۡب ُع َوٱأۡل َ ۡرضُ َو َمن فِي ِه ۚ َّن َوإِن ِّمن َش ۡي ٍء إِاَّل يُ َسبِّ ُح بِ َحمۡ ِد ِهۦ َو ٰلَ ِكن اَّل ت َۡفقَهُونَ‬
‫يحهُمۡ ‪[ ﴾...‬اإلسراء‪.]44 :‬‬ ‫ت َۡسبِ َ‬
‫«آسمان‌های هفتگانه و زمین و کسانی که در آنها هستند‪ ،‬همگی خدا‬
‫را به پاکی یاد می‌کنند‪ 1‬و بلکه هیچ موجودی نیست مگر اینکه با س‪11‬تایش‬
‫به پاکی‪ ،‬او را یاد می‌کند‪ 1‬ولی شما به ستایش آنها را نمی‌فهمید‪.»...‬‬
‫و همینطور شیاطین‪ ،‬و جنیان شتابان در زمین رفت و آم‪11‬د می‌کنن‪11‬د‪،‬‬
‫و یک جن در خدمت رسول اللهص حاضر شد و به قرائت او گوش فرا‬
‫داد‪ ،‬و ساکت شد‪ ،‬و درحالی به سوی قومش باز گشت که آنان را ان‪11‬ذار‬
‫می‌داد‪ ،‬و با این وجود‪ ،‬آنان (عالَم جن) بر م‪11‬ا پوش‪11‬یده هس‪11‬تند؛ و در این‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪56‬‬
‫ٰ‬
‫مورد خداوند متعال می‌فرماید‪ٰ ﴿ :‬يَبَنِ ٓي َءا َد َم اَل يَ ۡفتِنَنَّ ُك ُم ٱل َّش ۡيطَنُ َك َمٓا أَ ۡخ‪َ 1‬ر َج‬
‫‪1‬ر ٰى ُكمۡ ه َ‬
‫ُ‪1‬و‬ ‫اس‪1‬هُ َما لِي ُِريَهُ َم‪11‬ا َس‪ۡ 1‬و ٰ َءتِ ِه َمۚ‪ٓ1‬ا إِنَّ ۥهُ يَ‪َ 1‬‬
‫ع ع َۡنهُ َم‪11‬ا لِبَ َ‬ ‫ۡ‬
‫أَبَ‪َ 1‬و ۡي ُكم‪ِّ 1‬منَ ٱل َجنَّ ِة يَ‪ِ 1‬‬
‫‪1‬نز ُ‬
‫ٱلش‪ٰ 11‬يَ ِطينَ أَ ۡولِيَ‪ٓ11‬ا َء لِلَّ ِذينَ اَل ي ُۡؤ ِمنُ‪11‬ونَ‬ ‫َ‪11‬ر ۡونَهُمۡۗ إِنَّا َج َع ۡلنَ‪11‬ا َّ‬
‫ث اَل ت َ‬ ‫َوقَبِيلُهۥُ ِم ۡن َح ۡي ُ‬
‫‪[ ﴾٢٧‬األعراف‪.]27 :‬‬
‫«ای آدمیزادان شیطان شما را نفریبد همانگونه که پدر و مادرتان را‬
‫از بهش‪11‬ت ب‪11‬یرون ک‪11‬رد و لباسش‪11‬ان را از (تَ ِن) ایش‪11‬ان ب‪11‬ر می‌کش‪11‬ید‪ 1‬ت‪11‬ا‬
‫شرمگاه‌های ایشان به آنها بنماید ش‪11‬یطان و همدس‪11‬تانش ش‪11‬ما را می‌بینن‪11‬د‬
‫در صورتی که شما آنه‪11‬ا را نمی‌بینی‪11‬د ام‪11‬ا ش‪11‬یاطین را دوس‪11‬تان و یاران‬
‫کسانی ساختهایم که ایمان نمی‌آورند»‪.‬‬
‫و وقتی‪ 1‬که آفریدگان نمی‌توانند‪ 1‬که همهی موج‪1‬ودات‪ 1‬را درک نماین‪1‬د‪،‬‬
‫جایز نیست که آنچه را که از امور غیب ثابت گش‪1‬ته اس‪1‬ت‪ ،‬و ایش‪1‬ان آن‬
‫امور را درک نکرده‌اند‪ ،‬انکار کنند‪.‬‬
 ‫ايمان به قَدَر‬
‫قَدَر (با فتح دال) یعنی‪ :‬تقدیر خداوند‪ 1‬متعال برای کائنات‪ ،‬آنگونه ک‪11‬ه‬
‫دانش و علمش بر آن گذشته و حکمتش آن را اقتضا نموده است‪.‬‬
‫و ايمان به قدر شامل چهار مورد می‌باشد‪:‬‬
‫اول‪ :‬ایم‪11‬ان ب‪11‬ه اینک‪11‬ه خداون‪11‬د متع‪11‬ال ب‪11‬ه ه‪11‬ر چ‪11‬یزی داناس‪11‬ت‪ ،‬هم‬
‫بصورت مجمل و هم بص‪1‬ورت تفص‪1‬یلی‪ ،‬هم از ازل آن را می‌دانس‪1‬ته و‬
‫هم علم او ابدی است؛ فرقی‪ 1‬نمی‌کند که علم او متعلق به کاره‪11‬ا و افع‪11‬ال‬
‫خودش باشد و یا افعال بندگانش‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ایمان ب‪11‬ه اینک‪11‬ه خداون‪1‬د‪ 1‬متع‪11‬ال آن را در ل‪11‬وح المحف‪11‬وظ کت‪11‬ابت‬
‫نموده است ( لوح المحفوظ‪ :‬کتابی اس‪11‬ت ک‪1‬ه آن را آفریده و در آن هم‪1‬ه‬
‫چیز تا روز قیامت نوشته شده است) و در این دو مورد‪ ،‬خداون‪1‬د‪ 1‬متع‪11‬ال‬
‫ض إِ َّن ٰ َذلِ‪11‬كَ فِي ِك ٰتَ ۚ ٍ‬
‫ب‬ ‫أۡل‬
‫می‌فرماید‪﴿ 1:‬أَلَمۡ ت َۡعلَمۡ أَ َّن ٱهَّلل َ يَ ۡعلَ ُم َما فِي ٱل َّس َمٓا ِء َوٱ َ ۡر ۚ ِ‬
‫ير ‪[ ﴾٧٠‬الحج‪.]70 :‬‬ ‫إِ َّن ٰ َذلِكَ َعلَى ٱهَّلل ِ يَ ِس ‪ٞ‬‬
‫«آیا ندانستهای که خدا هرچ‪11‬ه ک‪11‬ه در آس‪11‬مان و زمین اس‪11‬ت‪ ،‬میدان‪11‬د؟‬
‫براستی این‌ها همه در کتابی ثبت است؛ قطعاً‪ 1‬این‪ ،‬بر خدا آسان است»‪.‬‬
‫و در ص‪11‬حیح مس‪11‬لم‪ ،‬از عب‪11‬د هللا بن عم‪11‬ر بن العاص ‪1‬س روایت ش‪11‬ده‬
‫َب هَّللا ُ َمقَ‪11‬ا ِدي َر‬
‫است که گفت‪ :‬از رسول اللهص ش‪11‬نیدم ک‪1‬ه می‌فرم‪11‬ود‪َ « :‬كت َ‬
‫ض بِ َخ ْم ِسينَ أَ ْلفَ َسنَ ٍة»‪.1‬‬‫ت َواألَرْ َ‬ ‫ق ال َّس َم َوا ِ‬ ‫ق قَ ْب َل أَ ْن يَ ْخلُ َ‬
‫ْال َخالَئِ ِ‬
‫«همانا که خداوند اندازههای آفریدگان را پنج‪11‬اه ه‪11‬زار س‪11‬ال پیش از‬
‫آفرینش آسمان‌ها و زمین نوشته است»‪.‬‬
‫سوم‪ :‬ایمان به اینکه تمامی کائن‪11‬ات وج‪11‬ود‪ 1‬نخواهن‪11‬د داش‪11‬ت‪ ،‬مگ‪11‬ر ب‪11‬ا‬
‫خواس‪11‬ت و مش‪11‬یئت خداون‪1‬د‪ 1‬متع‪11‬ال‪ ،‬ف‪11‬رقی‪ 1‬نمی‌کن‪11‬د ک‪11‬ه مرب‪11‬وط‪ 1‬ب‪11‬ه فع‪11‬ل‬
‫خودش باشد یا به فعل آفریدگانش؛ خداوند متعال در م‪11‬ورد‪ 1‬آنچ‪11‬ه ک‪11‬ه ب‪11‬ه‬
‫ق َم‪11‬ا يَ َش‪ٓ1‬ا ُء َويَ ۡختَ‪11‬ا ُ‪1‬ر﴾‬‫ُّك يَ ۡخلُ‪ُ 1‬‬
‫فع‪11‬ل خ‪11‬ودش تعل‪11‬ق دارد‪ ،‬می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬و َرب َ‪1‬‬
‫[القصص‪.]68 :‬‬
‫«و پروردگار‪ 1‬تو هرچه را بخواهد می‌آفرین‪11‬د‪ ،‬و ه‪11‬رکس را بخواه‪11‬د‬
‫برمی‌گزیند»‪.‬‬

‫‪ -‬رواه مسلم‪ ،‬كتاب القدر‪ ،‬باب حجاج آدم و موسىﻹ‪ ،‬رقم (‪.)6690‬‬ ‫‪1‬‬
 ‫و می‌فرماید‪َ ﴿ :‬ويَ ۡف َع ُل ٱهَّلل ُ َما يَ َشٓا ُء﴾ [إبراهیم‪.]27 :‬‬
‫«و خداوند‪ 1‬هرچه بخواهد‪ ،‬انجام می‌دهد»‪.‬‬
‫‪111‬ام َك ۡي‪ 111‬فَ يَ َش‪ٓ111‬ا ُء‪﴾...‬‬ ‫أۡل‬
‫ُص‪ِّ 111‬و ُر ُكمۡ فِي ٱ َ ۡر َح ِ‬‫ُ‪111‬و ٱلَّ ِذي ي َ‬‫و می‌فرماید‪﴿ 1:‬ه َ‬
‫[آل‌عمران‪.]6 :‬‬
‫«او کس‪111‬ی اس‪111‬ت ک‪111‬ه ش‪111‬ما را آن گون‪111‬ه ک‪111‬ه میخواه‪111‬د در رحمه‪111‬ا‬
‫صورتگری می‌کند‪.»...‬‬
‫و در مورد آنچه ک‪11‬ه ب‪1‬ه افع‪11‬ال آفریدگانش متعل‪11‬ق اس‪11‬ت‪ ،‬می‌فرماید‪1:‬‬
‫﴿ َولَ ۡو َشٓا َء ٱهَّلل ُ لَ َسلَّطَهُمۡ َعلَ ۡي ُكمۡ فَلَ ٰقَتَلُو ُكۡ‪1‬م﴾ [النساء‪.]90 :‬‬
‫«و اگر خدا می‌خواست‪ ،‬قطع‪1‬اً‪ 1‬آن‪11‬ان را ب‪11‬ر ش‪11‬ما مس‪11‬لط می‌س‪11‬اخت و‬
‫آنان با شما می‌جنگیدند»‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫ۖ‬ ‫ُ‬
‫ك َما فَ َعلوهُ فَ‪َ 1‬ذ ۡرهۡ‪ُ1‬م َو َم‪11‬ا يَفتَ‪1‬رُونَ ﴾ [األنع‪11‬ام‪:‬‬ ‫و می‌فرماید‪َ ﴿ :‬ولَ ۡو َشٓا َء َربُّ َ‬
‫‪.]112‬‬
‫«و اگر پروردگارت می‌خواس‪1‬ت‪ 1‬این ک‪11‬ار را نمی‌کردن‪11‬د‪ ،‬پس ایش‪11‬ان‬
‫را همراه با افترا یشان واگذار»‪.‬‬
‫چهارم‪ :‬ایمان به اینکه تمامی کائنات‪ ،‬ب‪11‬ا ذات‌ه‪11‬ا و ص‪11‬فات و ح‪11‬رکت‪-‬‬
‫هایشان آفریده‪1‬ی خداوند متع‪11‬ال هس‪11‬تند‪ ،‬خداون‪11‬د متع‪11‬ال می‌فرماید‪﴿ 1:‬ٱهَّلل ُ‬
‫يل ‪[ ﴾٦٢‬الزمر‪.]62 :‬‬ ‫ق ُكلِّ َش ۡي ٖ ۖء َوهُ َو َعلَ ٰى ُكلِّ َش ۡي ٖء َو ِك ‪ٞ‬‬ ‫ٰ َخلِ ُ‬
‫«خدا آفریننده هرچیز‪ 1‬است و او بر همه چیز نگهبان است»‪.‬‬
‫ق ُك َّل َش ۡيءٖ فَقَ َّد َرهۥُ ت َۡق ِديرٗا﴾ [الفرقان‪.]2 :‬‬ ‫و می‌فرماید‪َ ﴿ :‬وخَ لَ َ‬
‫«‪ ...‬و هرچ‪11‬یزی‪ 1‬را بیافرید پس آن را دقیق ‪1‬ا ً ان‪11‬دازه گ‪11‬یری و ک‪11‬امالً‬
‫برآورد‪ 1‬کرده است»‪.‬‬
‫هَّلل‬
‫و در مورد پیامبرش‪ 1‬ابراهیم÷ می‌فرماید‪ 1‬ک‪11‬ه ب‪11‬ه ق‪11‬ومش گفت‪َ ﴿ :‬وٱ ُ‬
‫َخلَقَ ُكمۡ َو َما ت َۡع َملُونَ ‪[ ﴾٩٦‬الصافات‪.]96 :‬‬
‫«و خدا شما را و آنچه را که بر سر آنها کار می‌کنید‪ ،‬آفریدهاست»‪.‬‬
‫و ایمان به قَدَر ‪ -‬طبق آنچه که وصف‪ 1‬نمودیم ‪ -‬منافی این نیس‪11‬ت ک‪11‬ه‬
‫بنده در کارهای اختیاریش خواس‪11‬ت و مش‪11‬یئت نداش‪11‬ته و ب‪11‬ر آنه‪11‬ا دارای‬
‫ناتوان باشد؛ زیرا شریعت و واقعیت‪ 1‬بر ثابت نمودن خواس‪11‬ت و مش‪11‬یئت‬
‫و اراده و اختیار در کارهای اختیاری برای بندگان داللت می‌کنند‪:‬‬
 ‫‪59‬‬ ‫ایمان به قَدَر‬
‫ام‪11‬ا ش‪11‬ریعت‪ :‬خداون‪11‬د متع‪11‬ال در م‪11‬ورد خواس‪11‬ت و مش‪11‬یئت خ‪11‬ود‬
‫می‌فرماید‪﴿ 1:‬فَ َمن َشٓا َء ٱتَّخَ َذ إِلَ ٰى َربِِّۦه ‪‍َٔ1‬مَٔابًا ‪[ ﴾٣٩‬النبأ‪.]39 :‬‬
‫«پس ه‪11‬ر ک‪11‬ه می‌خواه‪11‬د‪ ،‬بازگش ‪1‬ت‪1‬گ‪11‬اهی ب‪11‬ه س‪11‬وی پروردگ‪11‬ار‪ 1‬خ‪11‬ود‬
‫بجوید»‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ۡ‬
‫و می‌فرماید‪﴿ :‬فَأتُوا َح ۡرثَ ُكمۡ أنَّ ٰى ِشئتُمۡ ﴾ [البقرة‪.]223 :‬‬
‫«پس به هر روشی‪ 1‬که خواستید‪ 1،‬به کشتزارتان درآیید»‪.‬‬
‫ٱس‪11‬تَطَ ۡعتُۡ‪1‬م‬ ‫و در م‪11‬ورد‪ 1‬ت‪11‬وان و ق‪11‬درت می‌فرماید‪﴿ :‬فَ‪11‬ٱتَّقُ ْ‬
‫وا ٱهَّلل َ َم‪11‬ا ۡ‬
‫ُوا﴾ [التغابن‪.]16 :‬‬ ‫ُوا َوأَ ِطيع ْ‬
‫ٱس َمع ْ‬
‫َو ۡ‬
‫«پس به اندازهای که می‌توانید‪ ،‬از خدا بهراسید و پرهیزگ‪11‬اری‪ 1‬کنی‪11‬د‬
‫و بشنوید‪ 1‬و فرمانبرداری کنید»‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۚ‬
‫و می‌فرماید‪﴿ :‬اَل يُ َكلِّفُ ٱهَّلل ُ ن َۡفسًا إِ ُوس َعهَا لهَ‪11‬ا َم‪11‬ا َك َس‪1‬بَت َو َعليهَ‪11‬ا َم‪11‬ا‬
‫ۡ‬ ‫اَّل‬
‫ۡٱكتَ َسبَ ۡت‪[ ﴾...‬البقرة‪.]286 :‬‬
‫«خدا هیچکس را جز ب‪1‬ه ان‪1‬دازه‌ی توان‪1‬اییش مکل‪1‬ف نمی‌کن‪1‬د ه‪1‬رکس‬
‫هرچه نیکی کند به سود اوست و هرچه بدی کند به زیان اوست‪.»...‬‬
‫و اما واقعیت‪ :‬پس همان‪11‬ا ک‪11‬ه ه‪11‬ر انس‪11‬انی می‌دان‪1‬د‪ 1‬ک‪11‬ه دارای ت‪11‬وان و‬
‫اراده ای است که بوسیله‌ی آنها کارها را انجام می‌دهد‪ ،‬و بوسیله‌ی آنه‪11‬ا‬
‫کاری را ترک می‌نماید‪ ،‬و در بین آنچه که ب‪11‬ا اراده‌ی خ‪11‬ود آن را انج‪11‬ام‬
‫می‌ده‪1‬د‪ ،‬مانن‪1‬د راه رفتن‪ ،‬و آنچ‪1‬ه ک‪11‬ه ب‪1‬دون اراده‌ی او انج‪1‬ام می‌پ‪1‬ذیرد‪،‬‬
‫مانند لرزش دست و پا و اعضای بدن‪ ،‬تفاوت وجود‪ 1‬دارد؛ لکن خواست‬
‫و اراده‌ی بنده‪ ،‬و توان او‪ ،‬با خواست و مشیئت و ق‪11‬درت خداون‪1‬د‪ 1‬متع‪11‬ال‬
‫واقع میگ‪11‬ردد‪ ،‬ب‪11‬دلیل این فرم‪11‬وده‌ی خداون‪11‬د متع‪11‬ال‪﴿ :‬لِ َمن َش‪ٓ1‬ا َء ِمن ُكمۡ أَن‬
‫ش‪ٓ1‬ا َء ٱهَّلل ُ َربُّ ۡٱل ٰ َعلَ ِمينَ ‪[ ﴾٢٩‬التک‪11‬ویر‪-28 :‬‬ ‫يَ ۡستَقِي َم ‪َ ٢٨‬و َما ت ََش‪ٓ1‬اءُونَ إِٓاَّل أَن يَ َ‬
‫‪.]29‬‬
‫«برای هریک از ش‪11‬ما ک‪11‬ه بخواه‪11‬د راس‪11‬ت ک‪11‬ردار‪ 1‬ش‪11‬ود (‪ )28‬و ت‪11‬ا‬
‫وقتی که خدا پروردگار‪ 1‬جهانیان نخواهد‪( 1‬شما ن‪11‬یز) نخواهی‪11‬د خواس‪11‬ت (‬
‫‪.»)29‬‬
‫و نیز به این دلیل که همهی کائنات‪ُ ،‬ملک خداون‪11‬د متع‪11‬ال اس‪11‬ت‪ ،‬پس‬
‫در ُملکش هیچ چیزی‪ 1‬بدون علم و مشیئت خداوند متع‪11‬ال وج‪11‬ود نخواه‪11‬د‬
‫داشت‪.‬‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪60‬‬
‫و ایمان‌داشتن به قَ َدر‪ - 1‬بر طبق آنچه که توص‪11‬یف‪ 1‬نم‪11‬ودیم‪ ،- 1‬ب‪11‬ه بن‪11‬ده‬
‫این حجت را عطا نمی‌کند‪ 1‬که واجبات را ترک نماید‪ ،‬یا گناهی را انج‪11‬ام‬
‫دهد؛ و بر این اساس‪ ،‬احتجاج‌نمودن به آن از چند وجه باطل است‪:‬‬
‫هَّلل‬
‫وا لَ‪1ۡ 1‬و َش‪ٓ1‬ا َء ٱ ُ‬ ‫اول‪ :‬این فرموده‌ی‪ 1‬خداوند متعال‪َ ﴿ :‬سيَقُو ُل ٱلَّ ِذينَ أَ ۡش َر ُك ْ‬
‫َمٓا أَ ۡش‪َ 1‬ر ۡكنَا َوٓاَل َءابَٓا ُؤنَ‪11‬ا َواَل َحرَّمۡ نَ‪11‬ا ِمن َش‪ۡ 1‬يءٖۚ َك‪َ ٰ 1‬ذلِكَ َك‪َّ 1‬ذ َ‬
‫ب ٱلَّ ِذينَ ِمن قَ ۡبلِ ِهۡ‪1‬م‬
‫وا بَ ۡأ َسن َۗا قُ ۡل ه َۡل ِعن َد ُكم ِّم ۡن ِع ۡلمٖ فَتُ ۡخ ِر ُج‪11‬وهُ لَنَ‪ٓ1ۖ 1‬ا إِن تَتَّبِ ُع‪11‬ونَ إِاَّل ٱلظَّ َّن‬
‫َحتَّ ٰى َذاقُ ْ‪1‬‬
‫َوإِ ۡن أَنتُمۡ إِاَّل ت َۡخ ُرصُونَ ‪[ ﴾١٤٨‬األنعام‪.]148 :‬‬
‫«به زودی‪ 1‬مشرکان بگوین‪1‬د اگ‪1‬ر خ‪1‬دا می‌خواس‪1‬ت (یع‪1‬نی رض‪1‬ای او‬
‫بود) نه ما و نه پدران ما (برای خدا) شریک مقرر نمی‌ک‪11‬ردیم‪ 1‬و چ‪11‬یزی‪1‬‬
‫را ح‪11‬رام نمی‌نم‪11‬ودیم ب‪11‬ه همینگون‪11‬ه پیش‪11‬ینیان آن‪11‬ان هم (پیامبرانش‪11‬ان‪ 1‬را)‬
‫تکذیب کردند‪ 1‬تا آنک‪11‬ه عق‪11‬وبت م‪11‬ا را چش‪11‬یدند؛ بگ‪11‬و آیا ن‪11‬زد ش‪11‬ما علمی‬
‫هست (به اینکه خدا به آن راضی ست) ت‪11‬ا آن را ب‪11‬رای م‪11‬ا آش‪11‬کار کنی‪11‬د‬
‫جز از گمان پیروی نمی‌کنید‪ 1‬و شما جز دروغگو نیستید»‪.‬‬
‫و اگر برای آنان حجت‌کردن به قدر (جایز) بود‪ ،‬خداون‪11‬د ع‪11‬ذابش را‬
‫به آنان نمی‌چشاند‪.‬‬
‫دوم‪ :‬فرموده‌ی خداوند‪ 1‬متع‪11‬ال‪﴿ :‬رُّ ُس‪1‬لٗا ُّمبَ ِّش‪ِ 1‬رينَ َو ُمن‪ِ 1‬ذ ِرينَ لِئَاَّل يَ ُك‪11‬ونَ‬
‫ۢ‬
‫ح ِكيمٗ ‪1‬ا ‪[ ﴾١٦٥‬النس‪11‬اء‪:‬‬ ‫َزي ‪ً 1‬زا َ‬ ‫اس َعلَى ٱهَّلل ِ ُح َّجةُ بَ ۡع َد ٱلرُّ س ۚ ُِل َو َك‪11‬انَ ٱهَّلل ُ ع ِ‬ ‫لِلنَّ ِ‬
‫‪.]165‬‬
‫«پیامبرانی‪ 1‬مژده آور و بیم‌دهنده را فرس‪11‬تادیم‪ 1‬ت‪11‬ا ب‪11‬رای م‪11‬ردم پس از‬
‫فرس‪11‬تادن رس‪11‬والن ب‪11‬ر خداون‪11‬د ال‪11‬زامی نباش‪11‬د و خ‪11‬دا پیروزمن‪ِ 1‬د فرزان‪11‬ه‬
‫است»‪.‬‬
‫و اگر قدر حجتی ب‪11‬رای مخالف‪11‬ان می‌ب‪11‬ود‪ ،‬ب‪11‬ا فرس‪11‬تادن رس‪11‬والن نفی‬
‫نمی‌شد؛ به این دلیل که مخالفت‌کردن بعد از فرستاده‌ش‪11‬دن آنه‪11‬ا‪ ،‬ب‪11‬ا ق‪11‬در‬
‫خداوند متعال انجام می‌پذیرفت‪.‬‬
‫سوم‪ :‬آنچه که بخاری‪ 1‬و مسلم از علی ا روایت کرده‌اند (و لفظ حدیث‬
‫برگرفته از کتاب صحیح بخاری‪ 1‬است) که پی‪11‬امبرص فرم‪11‬ود‪َ « :‬م‪11‬ا ِم ْن ُك ْم‬
‫ار أَوْ ِمنَ ْال َجنَّ ِة‪ .‬قَ‪11‬الُوا يَ‪1‬ا َر ُس‪1‬و َل هَّللا ِ أَفَالَ‬ ‫ب َم ْق َع‪ُ 1‬دهُ ِمنَ النَّ ِ‬‫ِم ْن أَ َح‪ٍ 1‬د إِالَّ َوقَ‪ْ 1‬د ُكتِ َ‬
‫نَتَّ ِك ُل قَا َل‪ :‬ا ْع َملُوا فَ ُكلٌّ ُميَسَّر ثُ َّم قَ َرأَ‪﴿ :‬فَأ َ َّما َم ۡن أَ ۡعطَ ٰى َوٱتَّقَ ٰى ‪[ ﴾٥‬اللیل‪،]5 :‬‬
 ‫‪61‬‬ ‫ایمان به قَدَر‬
‫وفي لفظ مسلم‪ :‬فكل ُميَ َّس ٌر لم‪11‬ا خل‪1‬ق ل‪11‬ه ‪ ،‬ف‪11‬أمر الن‪11‬بيص بالعم‪11‬ل‪ ،‬ونهى عن‬
‫اإلتكال على القدر»‪.1‬‬
‫پیامبرص فرمود‪« 1:‬جایگاه هر یک از شما قطعا ً (در بخشی) از آتش‬
‫یا از بهشت (که ازآ ِن اوست) نوشته شده است» مردی‪ 1‬از قوم گفت‪ :‬آیا‬
‫(ب‪1‬ر ق‪11‬در) توک‪1‬ل نک‪1‬نیم ای رس‪1‬ول خ‪11‬دا؟ فرم‪11‬ود‪{ :‬ن‪11‬ه‪ ،‬ش‪11‬ما کارت‪1‬ان را‬
‫بکنید‪ ،‬هر چیزی آسان و میسر است‪ ،‬س‪11‬پس این آیه را ق‪11‬رائت فرم‪11‬ود‪:‬‬
‫«اما هرکس (حق خدا را) عطا کرد و پرهیزگاری نمود»‪[ .‬اللیل‪.]5 :‬‬
‫و در لفظ حدیث روایت شده توسط امام مسلم آمده است که پیامبر ص‬
‫فرمود‪ 1:‬برای هر کس‪ ،‬آن چیزی آسان ش‪11‬ده ک‪11‬ه بخ‪11‬اطر‪ 1‬آن آفریده ش‪11‬ده‬
‫است‪ ،‬پس پیامبرص به عمل نمودن فرمان داد‪ ،‬و از توکل‌کردن بر قدر‪1‬‬
‫نهی فرمودند‪1.‬‬
‫چهارم‪ :‬اینکه خداوند متعال بنده را فرم‪11‬ان داده و او را نهی فرم‪11‬وده‬
‫است‪ ،‬و او را مکلف ننموده‪ ،‬مگر در آنچه که اس‪11‬تطاعت و توان‪11‬ایی آن‬
‫را دارد؛ خداوند متعال می‌فرماید‪﴿ 1:‬فَ‪11‬ٱتَّقُ ْ‬
‫وا ٱهَّلل َ َم‪11‬ا ۡ‬
‫ٱس‪1‬تَطَ ۡعتُمۡ ‪[ ﴾...‬التغ‪11‬ابن‪:‬‬
‫‪.]16‬‬
‫«پس ب‪11‬ه ان‪11‬دازهای ک‪11‬ه می‌توانی‪11‬د‪ ،‬از خ‪11‬دا بهراس‪11‬ید و پرهیزگ‪11‬اری‬
‫کنید‪.»...‬‬
‫ۡ‬
‫و می‌فرماید‪﴿ :‬اَل يُ َكلِّفُ ٱهَّلل ُ نَفسًا إِاَّل ُو ۡس َعهَا﴾ [البقرة‪.]286 :‬‬
‫«خدا هیچکس را جز به اندازه‌ی تواناییش مکلف نمی‌کند»‪.‬‬
‫و اگر بنده در انجام کارها مجبور‪ 1‬می‌بود‪ ،‬بر آنچه که توانایی رهایی‪1‬‬
‫از آن را نداشت‪ ،‬مکل‪11‬ف می‌ب‪11‬ود‪ ،‬و این‪ ،‬باط‪11‬ل اس‪11‬ت؛ و ب‪11‬ه همین دلی‪11‬ل‬
‫است که هنگامی که گناهی از بنده بخاطر جهل و نادانی‪ ،‬یا فراموش‪11‬ی‪1،‬‬
‫یا اکراه سر می‌زند؛ گناهی بر او نیست‪ ،‬زیرا او معذور می‌باشد‪.‬‬
‫پنجم‪ :‬اینکه قدر خداوند‪ ،‬یک راز پوشیده و پنهان است ک‪11‬ه علم ب‪11‬دان‬
‫کسب نمیشود مگر بعد از اتفاق افت‪11‬ادن چ‪11‬یزی ک‪11‬ه خداون‪1‬د‪ 1‬متع‪11‬ال مق‪ّ 1‬در‬
‫فرموده است؛ و اراده‌ی بنده برای کاری که می‌خواهد انج‪11‬ام ده‪11‬د‪ ،‬پیش‬
‫از فعلش می‌باشد (یعنی وقتی ک‪1‬ه ف‪11‬رد می‌خواه‪11‬د ک‪1‬اری‪ 1‬را انج‪1‬ام ده‪11‬د‪،‬‬
‫ابتدا اراده‌ی انجام آن کار را می‌کند‪ ،‬سپس آن کار را انجام می‌دهد‪ ،‬پس‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه البخ‪1‬اري‪ ،‬كت‪11‬اب التفس‪11‬ير‪ ،‬ب‪1‬اب‪) :‬فسنيس‪11‬ره لليس‪1‬رى) ‪ ،‬رقم‪ ،)4663( :‬و‬
‫مسلم‪ ،‬كتاب القدر‪ ،‬باب كيفية خلق اآلدمي وكتابة أجله‪ ،‬رقم‪.)6675( :‬‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪62‬‬
‫اراده‌ی فرد قبل از انجام دادن آن کاری می‌باش‪11‬د ک‪1‬ه قص‪11‬د انج‪1‬ام دادنش‬
‫را ک‪11‬رده اس‪11‬ت)؛ پس (کس‪11‬ی ک‪11‬ه ق‪11‬در خداون ‪1‬د‪ 1‬را حج‪11‬تی ب‪11‬رای انج‪11‬ام‬
‫کار‌های خ‪11‬ود می‌دان‪11‬د‪ )،‬اراده‌اش‪ ،‬انج‪11‬ام ک‪11‬اری اس‪11‬ت براس‪11‬اس جه‪11‬ل و‬
‫بدون هیچ علمی از آن کار‪ ،‬به قدر خدا؛ و اینجاست که حجت‌بودن ق‪11‬در‬
‫برای او نفی می‌گردد؛ زیرا هیچ حجتی بر او در کاری که بر آن علمی‬
‫ندارد‪ ،‬نیست‪.‬‬
‫ششم‪ :‬اینکه همانا ما میبینیم ک‪11‬ه انس‪11‬ان ب‪11‬ر آنچ‪11‬ه از ام‪11‬ور دنی‪11‬وی‌اش‬
‫حریص است که آنها را می‌خواهد‪ ،‬تا اینکه آنه‪11‬ا را در می‌یاب‪11‬د و ب‪11‬دانها‬
‫می‌رسد؛ و از آن چه که می‌خواهد‪ ،‬به سوی چیزی که آن را نمی‌خواهد‪1‬‬
‫منحرف نمی‌ش‪11‬ود‪ 1‬ک‪11‬ه بع‪11‬د از آن بخ‪11‬اطر انح‪11‬رافش‪ 1‬در راه خواس‪11‬ته‌های‬
‫دنیوی‌اش‪ ،‬به قدر خداوند متع‪11‬ال حجت ورزد؛‪ 1‬پس چ‪1‬را در ام‪11‬ور دینی‬
‫اش از آنچه که به او نفع می‌رساند‪ ،‬منحرف‪ 1‬می‌شود و باز می‌گ‪11‬ردد ب‪11‬ه‬
‫سوی آنچه که به او ضرر می‌رساند‪ 1‬و سپس به ق‪11‬در‪ 1‬احتج‪11‬اج می‌ورزد؟‬
‫آیا شأن و ارزش این دو امر برابر نیست؟!‬
‫و مثالی‪ ،‬آن را برای تو روشن می‌کند‪:‬‬
‫اگر در مقابل انسان دو راه قرار می‌گرفت که‪:‬‬
‫ً‬
‫یکی از آنها‪ :‬به شهری منتهی می‌شود‪ 1‬که کامال پُر از ه‪11‬رج و م‪11‬رج‬
‫و آشفتگی است ازجمله‪ :‬قتل‪ ،‬و غارت‌کردن‪ ،‬و بی‌حرمتی‌کردن به م‪11‬ال‬
‫و منال و دارایی‪ ،‬و ترس‪ ،‬و گرسنگی‪1.‬‬
‫و دومی‪ :‬به شهری خاتمه یابد ک‪11‬ه همه‌ی آن ش‪11‬هر قانونمن‪11‬د اس‪11‬ت‪ ،‬و‬
‫امنیت در آنجا برقرار است‪ ،‬و زن‪11‬دگی مرف‪11‬ه وج‪11‬ود‪ 1‬دارد‪ ،‬و ب‪11‬ه م‪11‬ال و‬
‫منال و دارایی احترام گذاشته می‌شود؛‪1‬‬
‫کدام راه را در پیش می‌گیرد؟‬
‫همان‪11‬ا او راه دوم را در ب‪11‬ر می‌گ‪11‬یرد‪ 1‬ک‪11‬ه منتهی می‌ش‪11‬ود‪ 1‬ب‪11‬ه ش‪11‬هری‬
‫قانونمند‪ 1‬و دارای امنیت‪ ،‬و هیچ گاه ممکن نیست که فرد عاقلی راه شهر‬
‫هرج و مرج دار و آشفته‪ ،‬و ترس‪11‬ناک را در ب‪11‬ر گ‪11‬یرد و ب‪11‬ه ق‪11‬در حجت‬
‫ورزد؛ پس چرا در امر آخ‪11‬رت ب‪11‬دون اینک‪11‬ه ب‪11‬ه بهش‪11‬ت ب‪11‬رود‪ ،‬راه آتش‬
‫جهنم را دربر می‌گیرد‪ 1‬و دلیلش را قدر خداوند‪ 1‬ذکر کند؟!‬
‫و مثالی دیگر‪ :‬می‌بینیم ک‪11‬ه بیم‪11‬ار ب‪11‬ه اس‪11‬تفاده از دارو‪ 1‬ام‪11‬ر می‌ش‪11‬ود؛‬
‫پس آن را می‌خ‪11‬ورد‪ ،‬درح‪11‬الی‪ 1‬ک‪11‬ه ن ْفس‪11‬ش اش‪11‬تهای آن را ن‪11‬دارد؛ و از‬
‫غذاهایی که به او ض‪11‬رر می‌رس‪11‬اند‪ ،‬نهی می‌ش‪11‬ود‪ ،‬درح‪11‬الی ک‪11‬ه ن ْفس‪11‬ش‬
 ‫‪63‬‬ ‫ایمان به قَدَر‬
‫اش‪11‬تهای آن غ‪11‬ذاها را دارد؛ هم‪11‬هی این‌ه‪11‬ا‪ ،‬بخ‪11‬اطر بهب‪11‬ودی‪ 1‬و س‪11‬المتی‬
‫است؛ و امک‪1‬ان ن‪1‬دارد ک‪1‬ه از اس‪1‬تفاده نم‪1‬ودن از داروه‪1‬ا من‪1‬ع گ‪1‬ردد‪ ،‬یا‬
‫اینکه غذایی را مصرف‪ 1‬نماید که به وی ضرر می‌رساند و بعد از این‌ها‬
‫به قدر‪ 1‬احتجاج کند؛ پس چرا انسان‪ ،‬آنچه را که خداوند و رسولش ب‪11‬دان‬
‫امر نموده‌اند‪ ،‬ت‪11‬رک می‌کن‪11‬د و یا کاره‪11‬ایی‪ 1‬را انج‪11‬ام می‌ده‪11‬د ک‪11‬ه خ‪11‬دا و‬
‫رسولش از آن نهی کرده‌اند و دلیلش را قدر خداوند بیان می‌کند؟‬
‫هفتم‪ :‬اینکه اگر کسی که در ترک واجبات‪ ،‬یا انج‪11‬ام گناه‪11‬ان ب‪11‬ه ق‪11‬در‬
‫حجت می‌ورزد‪ ،‬چنانچه شخصی بر او تع‪11‬رض کن‪11‬د و دارایی‌اش را از‬
‫او بستاند‪ ،‬یا به او بی‌حرمتی کند‪ ،‬سپس آن ش‪11‬خص دلیلش را ق‪11‬در بی‪11‬ان‬
‫کند‪ ،‬و بگوید‪ :‬مرا مالمت و سرزنش مکن‪ ،‬همانا که س‪11‬وء قص‪11‬د من ب‪1‬ه‬
‫ق‪11‬در خ‪11‬دا ب‪11‬وده اس‪11‬ت‪ ،‬هیچ گ‪11‬اه حجتش را از او قب‪11‬ول نمی‌کن‪11‬د؛ چگون‪11‬ه‬
‫است که احتجاج‌کردن به ق‪1‬در را ب‪1‬رای غ‪1‬یر از خ‪1‬ودش قب‪1‬ول نمی‌کن‪1‬د‪،‬‬
‫درحالی که برای خودش در تع ّدى‌نمودن به حق خداوند متع‪1‬ال دلیلش را‬
‫قدر معرفی‪ 1‬می‌نماید؟!‬
‫و ذکر شده است که دزدی نزد امیر المؤمنین عمر بن الخطاب ب‪11‬رده‬
‫شد که مستحق قطع‌کردن دس‪11‬ت ب‪11‬ود‪ ،‬پس ب‪11‬ه قطع‌ک‪11‬ردن دس‪11‬تش فرم‪11‬ان‬
‫داد؛ دزد گفت‪ :‬مهلت بده ای امیر المؤم‪11‬نین‪ ،‬همان‪11‬ا ک‪11‬ه من ب‪11‬ه ق‪11‬در‪ 1‬خ‪11‬دا‬
‫دزدی نموده‌ام؛ امیر المؤمنین عمر بن الخطاب نیز فرم‪11‬ود‪ 1:‬و همان‪11‬ا ک‪1‬ه‬
‫ما به قدر خدا دست تو را قطع می‌کنیم‪.‬‬
‫و در ايمان‌داشتن به قدر فايده‌ها و ثمرات نیکویی وجود دارد‪ ،‬از جمله‪:‬‬
‫اول‪ :‬اعتمادنمودن بر خداوند متعال‪ ،‬به هنگام انجام‌دادن س‪11‬بب‌ها‪ ،‬از‬
‫این حیث که به خو ِد سبب اعتماد نمی‌شود؛ زیرا که ه‪11‬ر چ‪11‬یزی ب‪11‬ه ق‪11‬در‬
‫خداوند متعال است‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ف‪11‬رد ب‪11‬ه هنگ‪11‬ام بدس ‪1‬ت‌آوردن آرزو و م‪11‬رادش تعجّب نمی‌کن‪11‬د‪،‬‬
‫زیرا بدس‪1‬ت‌آمدن نعمت ب‪11‬ه آنچ‪11‬ه ک‪11‬ه خداون‪11‬د متع‪11‬ال از اس‪11‬باب نی‪11‬ک و‬
‫کامیابی و رستگاری‪ ،‬برای وی مق ّدر فرم‪1‬وده اس‪11‬ت‪ ،‬از ط‪11‬رف خداون‪1‬د‪1‬‬
‫متعال می‌باشد؛ و تعجب نمودنش‪ 1‬ب‪11‬رای خ‪11‬ودش‪ ،‬ش‪11‬کر این نعمت را از‬
‫خداوند از یاد او می‌برد‪.‬‬
‫سوم‪ :‬آرامش و راحتی نفس بدانچه از قدرهای خداوند‪ 1‬متعال ک‪11‬ه ب‪11‬ر‬
‫آنها جزا دریافت می‌کند‪ ،‬پس با از دست دادن دوس‪11‬ت داش‪11‬تنیه‪11‬ا یا پیش‬
‫آمدن ناپسندها‪ ،‬آشفته و پریش‪11‬ان نمی‌ش‪11‬ود؛ زیرا آن‪ ،‬ب‪11‬ه ق‪11‬در خداون‪11‬دی‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪64‬‬
‫است که ملک آسمان‌ها و زمین برای اوست‪ ،‬و او بوجود آورن‪11‬ده اس‪11‬ت‬
‫و چاره‌ای غیر از آن نیست؛ و در این مورد خ‪11‬دانود متع‪11‬ال می‌فرماید‪:‬‬
‫ب ِّمن قَ ۡب‪ِ 1‬ل‬ ‫ض َواَل فِ ٓي أَنفُ ِس‪ُ 1‬كمۡ إِاَّل فِي ِك ٰتَ ٖ‬ ‫أۡل‬
‫ص‪1‬يبَ ٖة فِي ٱ َ ۡر ِ‬ ‫اب ِمن ُّم ِ‬ ‫ص‪َ 1‬‬ ‫﴿ َمٓا أَ َ‬
‫ير ‪ ٢٢‬لِّ َك ۡياَل ت َۡأ َس‪ۡ 11‬و ْا َعلَ ٰى َم‪11‬ا فَ‪11‬اتَ ُكمۡ َواَل‬ ‫ك َعلَى ٱهَّلل ِ يَ ِس‪1ٞ 11‬‬ ‫َ‪ٓ11‬ا إِ َّن ٰ َذلِ‪َ 11‬‬
‫أَن نَّ ۡب َرأَه ۚ‬
‫ور ‪[ ﴾٢٣‬الحدید‪.]23-22 1:‬‬ ‫َال فَ ُخ ٍ‬ ‫ُوا بِ َمٓا َءاتَ ٰى ُكمۡۗ َوٱهَّلل ُ اَل ي ُِحبُّ ُك َّل ُم ۡخت ٖ‬‫ت َۡف َرح ْ‬
‫«هیچ رخدادی در زمین به وقوع نمی‌پیوندد یا به شما دست نمی‌ده‪11‬د‬
‫مگر اینکه پیش از آفرینش زمین و خ‪11‬و ِد ش‪11‬ما‪ ،‬در کت‪11‬ابی ب‪11‬وده اس‪11‬ت و‬
‫این کار بر خدا ساده و آسان است (‪ )22‬این بدان خاطر است ک‪11‬ه ب‪11‬رای‬
‫آنچه از دستتان رفت‪ ،‬اندوه نخورید‪ 1‬و تا به آنچه به شما بخشید‪ ،‬شادمان‬
‫نشوید و خدای تعالى هر تکبر کنندهی خودستاینده‪1‬ای را دوست نمیدارد‬
‫(‪.»)23‬‬
‫ْس‬ ‫َ‬
‫‪1‬ؤ ِم ِن إِ َّن أ ْم‪َ 1‬رهُ ُكلَّهُ َخيْ‪ٌ 1‬ر َولَي َ‬ ‫ْ‬
‫‪1‬ر ال ُم ْ‬ ‫َ‬
‫و پیامبر‪1‬ص می‌فرماید‪َ « 1:‬ع َجبً‪1‬ا أل ْم ِ‬
‫ص‪1‬ابَ ْتهُ‬ ‫َ‬
‫ص‪1‬ابَ ْتهُ َس‪1‬رَّا ُء َش‪َ 1‬ك َر فَ َك‪11‬انَ خَ ْي‪1‬رًا لَ‪1‬هُ َوإِ ْن أ َ‬ ‫‪1‬ؤ ِم ِن إِ ْن أَ َ‬
‫ك ألَ َح‪ٍ 1‬د إِالَّ لِ ْل ُم‪ْ 1‬‬ ‫َذا َ‬
‫صبَ َر فَ َكانَ َخ ْيرًا لَهُ» ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ضرَّا ُء َ‬ ‫َ‬
‫«امور مؤمن جای تعجب دارد‪ ،‬هرگاه برای او رخداد خوشایندی‪ 1‬ب‪11‬ه‬
‫وقوع می‌پیوندد‪( ،‬خداوند را) ُشکر می‌گوید‪ ،‬پس ب‪11‬رای او نیکوس‪11‬ت؛ و‬
‫اگر به او رخداد ناخوش‪11‬ایندی می‌رس‪11‬د‪ ،‬ش‪11‬کیبایی‪ 1‬می‌کن‪11‬د‪ ،‬پس ب‪11‬رای او‬
‫نیکوست»‪.‬‬
‫و در مورد قَدَر دو طايفه گمراه شده‌اند‪:‬‬
‫یکی از آنها‪ :‬جبریه هستند که می‌گویند‪ :‬همانا بنده در کارش مل‪11‬زم و‬
‫ناگزیر و مجبور است‪ ،‬و در آن هیچ خواست و قدرت و توانی‪ 1‬ندارد‬
‫و دومی‪ :‬قدریه هس‪111‬تند ک‪111‬ه می‌گوین‪111‬د‪ :‬همان‪111‬ا ک‪111‬ه بن‪111‬ده در اراده و‬
‫خواست و توان انجام‌دادن کارها مستقل است‪ ،‬و بخاطر خواست خداوند‬
‫متعال نیست‪ ،‬و این‪ ،‬نیروی اوست که در کارها تأثیر می‌گذارد‪1.‬‬

‫و رد بر طایفه‌ی اولی (جبریه) با شریعت و واقعیت‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه مسلم‪ ،‬كتاب الزهد و الرقائق‪ ،‬باب المؤمن أمره كله خير‪ ،‬رقم‪.)7425( :‬‬
 ‫‪65‬‬ ‫ایمان به قَدَر‬
‫ام‪11‬ا ش‪11‬رع‪ :‬پس همان‪11‬ا خداون‪11‬د متع‪11‬ال ب‪11‬رای بن‪11‬ده خواس‪11‬ت و اراده و‬
‫مشیئت را اثبات نموده است‪ ،‬خداوند متع‪1‬ال می‌فرماید‪ِ ﴿ 1:‬من ُكم َّمن ي ُِري‪ُ 1‬د‬
‫ٱل ُّد ۡنيَا َو ِمن ُكم َّمن ي ُِري ُد ٱأۡل ٓ ِخ َرةَ﴾ [آل عمران‪.]152 :‬‬
‫«‪ ...‬ب‪11‬رخی از ش‪11‬ما دنی‪11‬ا را می‌خواه ‪1‬د‪ 1‬و ب‪11‬رخی از ش‪11‬ما آخ‪11‬رت را‬
‫می‌خواهد‪.»...‬‬
‫ۡ‬ ‫ۖ‬
‫ق ِمن َّربِّ ُكمۡ فَ َمن َش‪ٓ1‬ا َء فَليُ‪1ۡ 1‬ؤ ِمن‬ ‫ۡ‬
‫‪1‬ل ٱل َح‪ُّ 1‬‬‫و خداوند‪ 1‬متعال می‌فرماید‪َ ﴿ :‬وقُ‪ِ 1‬‬
‫ٰ‬
‫س ‪َ 1‬را ِدقُهَا‪[ ﴾...‬الکه‪11‬ف‪:‬‬ ‫َو َمن َشٓا َء فَ ۡليَ ۡكفُ ۡۚر إِنَّٓا أَ ۡعت َۡدنَا لِلظَّلِ ِمينَ نَارًا أَ َح‪11‬اطَ بِ ِهمۡ ُ‬
‫‪.]29‬‬
‫«و بگ‪11‬و این ح‪11‬ق از س‪11‬وی پروردگارت‪11‬ان اس‪11‬ت پس ه‪11‬رکس ک‪11‬ه‬
‫می‌خواه‪11‬د‪ ،‬ایم‪11‬ان بی‪11‬اورد‪ 1‬و ه‪11‬رکس می‌خواه‪11‬د‪ ،‬ک‪11‬افر ش‪11‬ود؛ م‪11‬ا ب‪11‬رای‬
‫ستمکاران آتشی را مهیا ک‪11‬رده‌ایم ک‪11‬ه س‪11‬راپرده‪1‬ه‪11‬ای آن (آتش)‪ ،‬آن‪11‬ان را‬
‫دربر می‌گیرد‪1.»...‬‬
‫صلِ ٗحا فَلِن َۡف ِس ِۖۦه َو َم ۡن أَ َسٓا َء فَ َعلَ ۡيهَاۗ‬
‫و خداوند متعال می‌فرماید‪َّ ﴿ 1:‬م ۡن َع ِم َل َٰ‬
‫ٰ‬
‫ك بِظَلَّ ٖم لِّ ۡل َعبِي ِد ‪[ ﴾٤٦‬فصلت‪.]46 :‬‬ ‫َو َما َربُّ َ‬
‫«هرکس که کار نیک بکند به نفع خود می‌کند و ه‪11‬رکس ک‪11‬ه ک‪11‬ار ب‪11‬د‬
‫بکند به زیان خ‪11‬ود می‌کن‪11‬د و پروردگ‪11‬ار ت‪11‬و کم‪11‬ترین س‪11‬تمی ب‪11‬ه بن‪11‬دگان‬
‫نمی‌کند»‪.‬‬
‫و اما واقعیت‪ :‬پس همانا هر انسانی فرق بین کارهای اختیاری‪ 1‬را که‬
‫ب‪11‬ا خواس‪11‬ت خ‪11‬ود آنه‪11‬ا را انج‪11‬ام می‌ده‪11‬د‪ ،‬مانن‪11‬د‪ :‬خ‪11‬وردن‪ ،‬و آش‪11‬امیدن‪،‬‬
‫فروختن‪ ،‬و خریدن‪ ،‬ونیز کار‌هایی که بدون خواست او انجام می‌پذیرد‪،‬‬
‫مانند‪ :‬لرزش از تب و مریضی‪ 1،‬و پایین افتادن از پشت بام را می‌داند؛‬
‫پس او در کار‌های ن‪11‬وع اول‪ ،‬انج‪11‬ام دهن‪11‬ده ای اس‪11‬ت ک‪1‬ه ب‪11‬ا خواس‪11‬ت‬
‫خود و بدون هیچ جبری‪ ،‬آن کار را اختی‪11‬ار‪ 1‬می‌کن‪11‬د و در کاره‪11‬ای ن‪11‬وع‬
‫دوم مخت‪11‬ار نیس‪11‬ت‪ ،‬و در آنچ‪11‬ه ک‪11‬ه ب‪11‬ر وی روی می‌ده‪11‬د‪ ،‬اراده کنن‪11‬ده‬
‫نمی‌باشد‪.‬‬
‫و رد بر طایفه‌ی دومی (قدریه) با شریعت و عقل‪:‬‬
‫اما شریعت‪ :‬همانا خداوند‪ 1‬آفریننده‌ی هرچیزی‪ 1‬است‪ ،‬و هرچ‪11‬یزی‪ 1‬ب‪11‬ا‬
‫خواست و مشیئت او بوجود‪ 1‬آمده‌اند‪ ،‬و خداوند‪ 1‬متعال در کت‪11‬ابش روش‪11‬ن‬
‫س‪11‬اخته اس‪11‬ت ک‪11‬ه افع‪11‬ال بن‪11‬دگانش ب‪11‬ا خواس‪11‬ت و مش‪11‬یئت اوس‪11‬ت‪ ،‬پس‬
 ‫مختصری در عقیده اسالمی‬ ‫‪66‬‬
‫‪1‬ل ٱلَّ ِذينَ ِم ۢن بَ ۡع‪ِ 1‬د ِهم ِّم ۢن بَ ۡع‪ِ 1‬د َم‪11‬ا َج‪ٓ 1‬ا َء ۡتهُ ُم‬‫می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬ولَ ۡو َش‪ٓ1‬ا َء ٱهَّلل ُ َم‪11‬ا ۡٱقتَتَ‪َ 1‬‬
‫وا فَ ِم ۡنهُم‪َّ 1‬م ۡن َءا َمنَ َو ِم ۡنهُم َّمن َكفَ ۚ َر َولَ ۡو َشٓا َء ٱهَّلل ُ َما ۡٱقتَتَلُ ْ‪1‬‬
‫وا‬ ‫ت َو ٰلَ ِك ِن ۡ‬
‫ٱختَلَفُ ْ‬ ‫ۡٱلبَيِّ ٰنَ ُ‬
‫َو ٰلَ ِك َّن ٱهَّلل َ يَ ۡف َع ُل َما ي ُِري ُد﴾ [البقرة‪.]253 :‬‬
‫«‪ ...‬و اگر خدا می‌خواست‪ 1‬کسانی که پس از آنان (پیامبران) بودن‪11‬د‪،‬‬
‫ب‪11‬دنبال نش‪11‬انه‌های روش‪11‬نی‪ 1‬ک‪11‬ه ب‪11‬ه آن‪11‬ان می‌رس‪11‬ید‪ ،‬ب‪11‬ا یک‪11‬دیگر جن‪11‬گ‬
‫نمی‌کردند‪ 1‬و لیکن اختالف ورزیدند پس بعضی از ایش‪11‬ان ایم‪11‬ان آوردن‪11‬د‬
‫و برخی کافر‪ 1‬شدند و اگر خدا می‌خواس‪11‬ت ب‪11‬ا هم نمی‌جنگیدن‪11‬د ولی خ‪11‬دا‬
‫آنچه را می‌خواهد‪ ،‬انجام می‌دهد»‪.‬‬
‫ٰ‬ ‫ۡ‬
‫ق‬‫س هُد َٰىهَا َولَ ِك ۡن َح َّ‬ ‫و خداوند متعال می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬ولَ ۡو ِش ۡئنَا أَل ٓت َۡينَا ُك َّل نَف ٍ‬
‫اس أَ ۡج َم ِعينَ ‪[ ﴾١٣‬السجدة‪.]13 :‬‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫ٱلقَ ۡو ُل ِمنِّي أَل َمۡ أَل َ َّن َجهَنَّ َم ِمنَ ٱل ِجنَّ ِة َوٱلنَّ ِ‬
‫ت الزم‪11‬هاش را می‌دادیم‪1‬‬ ‫«و اگر ما می‌خواستیم به هر شخصی‪ 1‬ه‪11‬دای ِ‬
‫ولی این وع‪1‬ده از ج‪1‬انب من تحق‪1‬ق یافت‪1‬ه اس‪1‬ت ک‪1‬ه دوزخ را از جنه‪1‬ا و‬
‫آدمیان‪ ،‬همگی پر کنم»‪.‬‬
‫ازآن خداوند متع‪11‬ال اس‪11‬ت‪ ،‬و‬ ‫ِ‬ ‫و اما عقل‪ :‬پس همانا که کائنات همگی‬
‫ازآن خداون‪1‬د‪ 1‬متع‪11‬ال اس‪11‬ت‪ ،‬و‬ ‫ِ‬ ‫انسان بخشی از این کائنات اس‪11‬ت؛ پس او‬
‫ازآن دیگری اس‪11‬ت‪ ،‬ممکن نیس‪11‬ت ک‪11‬ه در مل‪11‬ک‬ ‫ِ‬ ‫برای چیزی یا کسی که‬
‫صاحبش دخل و تصرف کند مگر با اجازه‌ی خداوند‪ 1‬متعال‪.‬‬
 ‫اهداف عقيده‌ی اسالمی‬
‫هدف (در لغت)‪ :‬بر چند معنی اطالق می‌گردد‪ ،‬از جمله‪( :‬مقص‪11‬ود؛‪-‬‬
‫برپاداشته می‌ش‪11‬ود‪ ،‬ت‪11‬ا ب‪11‬ه س‪11‬وی آن تیران‪11‬دازی ش‪11‬ود؛‪ -‬و هرچ‪11‬یزی‪ 1‬ک‪11‬ه‬
‫مورد نظر باشد)‬
‫هدف‌هاى عقیده‌ى اسالمى‪ :‬مقاصد آن‪ ،‬و سرانجام‪ 1‬اص‪11‬یل و ش‪11‬ریف آن‬
‫می‌باشد‪ ،‬که برای تمسک‌جستن ب‪11‬ه آن مهی‪11‬ا گش‪11‬ته اس‪11‬ت‪ ،‬و این مقاص‪11‬د‬
‫بسیار است‪ ،‬از جمله‪:‬‬
‫اول‪ :‬خالص‌نمودن نیت‪ ،‬و عبادت‌نمودن خداوند متع‪11‬ال ب‪11‬ه یگ‪11‬انگی؛‬
‫زیرا او آفریدگاری‪ 1‬است که شریک ندارد؛ پس واجب است که قصد‪ ،‬و‬
‫عبادت و بندگی فقط برای خداوند یگانه باشد‪.‬‬
‫دوم‪ :‬رهاس‪11‬اختن عق‪11‬ل و فک‪11‬ر از ن‪11‬اقص و آش‪11‬فته‌ماندن ک‪11‬ه ناش‪11‬ی از‬
‫خ‪11‬الی‌بودن دل از این عقی‪11‬ده می‌باش‪11‬د؛ زیرا ه‪11‬رکس ک‪11‬ه قلبش از آن‬
‫(عقیده) خالی باشد‪ ،‬پس او یا به کلی دارای قلبی تهی و خ‪11‬الی از عقی‪11‬ده‬
‫است‪ ،‬و فقط بنده‌ای براس احساسات مادی است؛ و یا در گمراهی‌ه‪11‬ای‪1‬‬
‫عقاید و خرافات ناقص مانده است‪.‬‬
‫س‪11‬وم‪ :‬راح‪11‬تی درونی‪ 1‬و فک‪11‬ری‪ ،‬پس هیچ آش‪11‬فتگی و پریش‪11‬انی‪ 1‬در‬
‫درون و هیچ استرس و اضطرابی در فکر وجود نخواه‪11‬د داش‪11‬ت؛ زیرا‬
‫این عقیده‪ ،‬مؤمن را به آفریدگارش‪ 1‬متص‪11‬ل می‌س‪11‬ازد؛‪ 1‬پس بوس‪11‬یله‪1‬ی آن‬
‫پروردگ‪11‬ار تدبیرکنن‪11‬ده و فرم‪11‬انروای‪ 1‬ش‪11‬ریعت گ‪11‬ذارش از وی راض‪11‬ی‬
‫می‌گردد؛ پس قلبش را با قَدَرش اطمینان می‌بخشد‪ 1،‬و س‪11‬ینه‌اش را ب‪11‬رای‬
‫اسالم باز می‌کند‪ ،‬پس درعوض از وی تع ّدى نمی‌کند‪.‬‬
‫چهارم‪ :‬سالم‌بودن هدف و عمل از انحراف‪ 1‬در عب‪1‬ادت‌نمودن خداون‪11‬د‬
‫متعال‪ ،‬و در رفتارکردن با آفریدگان؛ زیرا هرکس که ایمان به رسوالن‬
‫را (در درونش) پایه‌گذاری‪ 1‬نماید‪( ،‬این ایم‪11‬ان) ش‪11‬امل پ‪11‬یروی راه آن‪11‬ان‬
‫است که در آن سالمتی در هدف و عمل موجود می‌باشد‪.‬‬
‫پنجم‪ :‬استحکام و ثبات و جدیت در کاره‪11‬ا‪ ،‬از این حیث ک‪11‬ه فرص‪11‬ت‬
‫را برای انجام عمل صالح از دست ندهد تا اینک‪11‬ه از آن به‪11‬ره ب‪11‬برد؛ ب‪11‬ه‬
‫پ‪11‬اداش امی‪11‬دوار‪ 1‬باش‪11‬د‪ ،‬و بخ‪11‬اطر ت‪11‬رس از عق‪11‬وبت گن‪11‬اه‪ ،‬در ه‪11‬ر ج‪11‬ایی‬
‫گناهی را دید‪ ،‬از آن دور‪ 1‬می‌شود؛ زیرا کس‪11‬ی ک‪11‬ه ایم‪11‬انش را براس‪11‬اس‬
 ‫ایمان به برانگیخته‌شدن دوب‪11‬اره و ج‪11‬زادادن ب‪11‬ه اعم‪11‬ال بن‪11‬ا نه‪11‬د اینگون‪11‬ه‬
‫می‌باشد‪.‬‬
‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ۚ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬
‫خداوند متعال می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬ولِ ُك‪ّ 1‬لٖ د ََر َج ‪ٞ‬ت ِّم َّما َع ِمل‪11‬وا َو َم‪11‬ا َربُّكَ بِ َغفِ‪ٍ 1‬ل‬
‫َع َّما يَ ۡع َملُونَ ‪[ ﴾١٣٢‬األنعام‪.]132 :‬‬
‫«و ه‪11‬رکس از (پ‪11‬اداش) آنچ‪11‬ه انج‪11‬ام داده اس‪11‬ت مرتب‪11‬هه‪11‬ایی دارد و‬
‫پروردگارت از آنچه انجام می‌دهند‪ ،‬غافل و بیخبر نیست»‪.‬‬
‫و پی‪11‬امبرص در این فرم‪11‬وده‌اش‪ ،‬ب‪11‬ر این س‪11‬رانجام تحریک فرم‪11‬وده‬
‫يف َوفِى ُك‪11‬لٍّ‬ ‫الض‪ِ 1‬ع ِ‬ ‫است‪« :‬الـْ ُم ْؤ ِمنُ ْالقَ ِوىُّ َخ ْي‪ٌ 1‬ر َوأَ َحبُّ إِلَى هَّللا ِ ِمنَ ْالـ ُم ْؤ ِم ِن َّ‬
‫ك َش‪ْ 1‬ى ٌء فَالَ‬ ‫ص‪1‬ابَ َ‬ ‫ْج‪ْ 1‬ز َوإِ ْن أَ َ‬
‫اس‪1‬تَ ِع ْن بِاهَّلل ِ َوالَ تَع ِ‬
‫ك َو ْ‬ ‫خَ ْي ٌر احْ ِرصْ َعلَى َما يَ ْنفَ ُع‪َ 1‬‬
‫ت َكانَ َك َذا َو َك َذا‪َ .‬ولَ ِك ْن قُلْ قَ َد ُر هَّللا ِ َو َما َشا َء فَ َع َل فَ ‪1‬إِ َّن لَ‪11‬وْ تَ ْفتَ ُح‬ ‫تَقُلْ لَوْ أَنِّى فَ َع ْل ُ‬
‫َع َم َل ال َّش ْيطَ ِ‬
‫‪1‬‬
‫ان» ‪.‬‬
‫«مؤمن قوی‪ 1‬و توانا‪ ،‬نزد خداوند بهتر و دوست داش‪11‬تنی‌تر از م‪11‬ؤمن‬
‫ض‪11‬عیف‪ 1‬و ن‪11‬اتوان اس‪11‬ت‪ ،‬و در ه‪11‬ر خ‪11‬یری‪ ،‬ب‪11‬ر آنچ‪11‬ه ک‪11‬ه ب‪11‬ه ت‪11‬و نف‪11‬ع‬
‫می‌رس‪1‬اند‪ ،‬آزمن‪1‬د و ح‪1‬ریص ب‪1‬اش‪ ،‬و از خ‪11‬دا کم‪11‬ک بخ‪1‬واه‪ ،‬و درمان‪1‬ده‬
‫مباش‪ ،‬و اگر چیزی (ناخوشایند) به تورسید‪ 1،‬مگ‪11‬و‪ :‬اگ‪11‬ر من آن ک‪11‬ار را‬
‫می‌کردم‪ ،‬اینگونه و آنگونه می‌شد‪ ،‬و بلکه بگو‪( :‬ق َّدر هللا وما شاء فعل)=‬
‫این را‪ ،‬خداوند مق‪ّ 1‬در فرم‪11‬وده اس‪11‬ت‪ ،‬و آنچ‪11‬ه را ک‪11‬ه بخواه‪11‬د‪ ،‬ب‪11‬ه انج‪11‬ام‬
‫می‌رساند؛ همانا که (اگر) عمل شیطان را باز می‌کند»‪.‬‬
‫ششم‪ :‬ب‪1‬ه وجودآم‪11‬دن ام‪11‬تی نیرومن‪11‬د ک‪11‬ه در آن ه‪11‬ر ف‪11‬ر ِد پ‪11‬رارزش و‬
‫کم‌ارزشی‪ 1‬به استوارنمودن‪ 1‬دینش می‌پ‪11‬ردازد‪ ،‬و استوارس‪11‬اختن پایه‌ه‪11‬ای‬
‫دین بدون توجه به اینکه در راه آنچه چیزی بر سر آنه‪11‬ا می‌آید؛ در این‬
‫م‪11‬ورد خداون‪11‬د متع‪11‬ال می‌فرماید‪﴿ :‬إِنَّ َم‪11‬ا ۡٱل ُم ۡؤ ِمنُ‪11‬ونَ ٱلَّ ِذينَ َءا َمنُ ْ‬
‫‪11‬وا بِٱهَّلل ِ‬
‫ٓ‬
‫ك هُ ُم‬ ‫يل ٱهَّلل ۚ ِ أُوْ ٰلَئِ‪َ 1‬‬
‫ُوا بِ‪11‬أَمۡ ٰ َولِ ِهۡ‪1‬م َوأَنفُ ِس‪ِ 1‬همۡ فِي َس‪1‬بِ ِ‬
‫ُوا َو ٰ َجهَ‪1‬د ْ‪1‬‬ ‫َو َرسُولِ ِهۦ ثُ َّم لَمۡ يَ ۡرتَاب ْ‬
‫ص ِدقُونَ ‪[ ﴾١٥‬الحجرات‪.]15 :‬‬ ‫ٱل ٰ َّ‬
‫«مؤمنان واقعی‪ ،‬تنه‪11‬ا کس‪11‬انی‪ 1‬هس‪11‬تند ک‪11‬ه ب‪11‬ه خ‪11‬دا و پی‪11‬امبرش ایم‪11‬ان‬
‫راستین آوردند سپس هرگز شک و تردیدی‪ 1‬به خود راه ندادند و ب‪11‬ا م‪11‬ال‬
‫و جان خود در راه خدا جهاد نمودند هم آنان راستگویند»‪1.‬‬
‫هفتم‪ :‬رسیدن به سعادت و خوشبختی دنیا و آخرت با اص‪1‬الح نم‪1‬ودن‬
‫افراد و گروهه‪11‬ا‪ ،‬و نائ‪11‬ل ش‪11‬دن ب‪11‬ه پ‪11‬اداش و شایس‪11‬تگی‪1‬ه‪11‬ا؛ در این م‪11‬ورد‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه مسلم‪ ،‬كتاب القدر‪ ،‬باب في األمر بالقوة و ترك العج‪11‬ز و اإلس‪11‬تعانة باهلل و‬
‫تفويض المقادير هلل‪ ،‬رقم‪.)6716( :‬‬
 ‫‪69‬‬ ‫اهداف عقیده‌ای اسالمی‬
‫‪1‬ر أَ ۡو أُنثَ ٰى َوه َ‬
‫ُ‪1‬و ُم ۡ‪1‬ؤ ِم ‪ٞ‬ن‬ ‫صلِحٗا ِّمن َذ َك ٍ‬ ‫خداوند متعال می‌فرماید‪َ ﴿ 1:‬م ۡن َع ِم َل ٰ َ‬
‫وا يَ ۡع َملُ‪11‬ونَ ‪﴾٩٧‬‬ ‫فَلَنُ ۡحيِيَنَّهۥُ َحيَ‪1ٰ 1‬وةٗ طَيِّبَةۖٗ َولَن َۡج‪ِ 1‬زيَنَّهُمۡ أَ ۡج‪َ 1‬رهُم بِأ َ ۡح َس‪ِ 1‬ن َم‪11‬ا َك‪11‬انُ ْ‬
‫[النحل‪.]97 :‬‬
‫«هرکس چه مرد و چه زن‪ ،‬کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد‪ ،‬به‬
‫او زن‪11‬دگی‪ 1‬پ‪11‬اک و خوش‪11‬ایندی می‌بخش‪11‬یم‪ 1‬و مس‪11‬لّما ً ب‪11‬ه آن‪11‬ان ب‪11‬ه حس‪11‬ب‬
‫نیکو‌ترین آنچه می‌کردند‪ ،‬پاداش می‌دهیم»‪.‬‬
‫این‪ ،‬برخی از هدفهای عقیده‌ی اسالمی است‪ ...‬امیدواریم‪ 1‬که خداون ‪1‬د‪1‬‬
‫آن را ب‪11‬رای م‪11‬ا‪ ،‬و ب‪11‬رای همه‌ی مس‪11‬لمانان تحق‪11‬ق بخش‪11‬د‪ ،‬همان‪11‬ا ک‪11‬ه او‬
‫سخاوتمن ِ‪1‬د گ‪11‬رامی ق‪11‬در اس‪11‬ت؛ و س‪11‬پاس خ‪11‬دایی را اس‪11‬ت ک‪11‬ه پروردگ‪11‬ار‪1‬‬
‫جهانیان است‪.‬‬
‫وصلّى هللا وسلم على نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين‪.‬‬ ‫ّ‬