‫توضیحاتی پیرامون اصول‬

‫دعوت سلفیت‬
‫(یا عقیده‌ی اهل سنت)‬
‫از قرآن و احادیث صحیح‬

‫مؤلف‪:‬‬
‫شیخ محمد ناصر الدین آلبانی‬

‫ترجمه‪:‬‬
‫حامد فیروزی‬

‫با توضیحاتی از‪:‬‬

‫دکتر عمرو بن عبدالمنعم سلیم‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫عنوان کتاب‪:‬‬
‫أصول الدعوة السلفية‬ ‫عنوان اصلی‪:‬‬
‫شیخ محمد ناصر الدین آلبانی‬ ‫مؤلف‪:‬‬
‫حامد فیروزی‬ ‫ترجمه‪:‬‬
‫دکتر عمرو بن عبدالمنعم سلیم‬ ‫با توضیحاتی از‪:‬‬
‫مجموعه عقاید اسالمی‬ ‫موضوع‪:‬‬
‫اول (دیجیتال)‬ ‫نوبت انتشار‪:‬‬
‫تیر (سرطان) ‪ 1395‬شمسی‪ ،‬شوال ‪ 1437‬هجری‬ ‫تاریخ انتشار‪:‬‬
‫سایت عقیده‬ ‫منبع‪:‬‬

‫این کتاب از سایت کتابخانۀ عقیده دانلود شده است‪.‬‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬

‫‪book@aqeedeh.com‬‬ ‫ایمیل‪:‬‬

‫سایت‌های مجموعۀ موحدین‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬ ‫‪www.mowahedin.com‬‬
‫‪www.islamtxt.com‬‬ ‫‪www.videofarsi.com‬‬
‫‪www.shabnam.cc‬‬ ‫‪www.zekr.tv‬‬
‫‪www.sadaislam.com‬‬ ‫‪www.mowahed.com‬‬

‫‪contact@mowahedin.com‬‬
 ‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬

‫فهرست مطالب‬
‫فهرست مطالب‪‌.....................................................................‬أ‬
‫پیشگفتار‪1...........................................................................‬‬
‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‪5...................................‬‬
‫اصطالح دعوت سلفی‪8......................................................:‬‬
‫موضع سلفی‌ها در برابر مذهب گرایی‪9................................. :‬‬
‫منتسب بودن به قرآن و سنت با عمل به این دو‪ ،‬فرق دارد‪13.......:‬‬
‫حقیقت سلفیت‪15.............................................................. :‬‬
‫وجوب اقتدا به سلف‪21...................................................... :‬‬
‫مالک تفاوت از ادعا تا عمل‪22............................................:‬‬
‫اقسام سنت و راه دست یابی به آن‪25..................................... :‬‬
‫وضعیت کنونی ما مسلمانان‪27.............................................:‬‬
‫[علت گروه گروه شدن در دین داری]‪28................................:‬‬
‫اتباع (پیروی)‪28..............................................................:‬‬
‫[فهم غلط از اموری که ذکر کردیم‪29...................................]:‬‬
‫[نمونه‌هایی از مقایسه‌ی منهج سلف با منهج خلف]‪32.................:‬‬
‫[جدا کردن احادیث احاد از احادیث متواتر‪ v‬و حکم این عمل]‪33....:‬‬
‫دلیل حجیت خبر واحد‪35.................................................... :‬‬
‫[نی‪vv‬از ب‪vv‬ه ش‪vv‬ناخت عمل‌ک‪vv‬رد س‪vv‬لف‪ ،‬در کن‪vv‬ار فراگ‪vv‬یری علم ق‪vv‬رآن و‬
‫سنت‪37........................................................................]:‬‬
‫[استناد علیه پیروان خل‪v‬ف ب‪v‬ا اح‪v‬ادیث اح‪v‬ادی ک‪v‬ه در م‪v‬ورد‪ v‬احک‪v‬ام و‬
‫عقاید است‪37.................................................................]:‬‬
‫موضع سلف و ائمه‌ی اربعه در این مسئله‪42........................... :‬‬
‫[مخالفت خلف با عقیده سلف در مورد صفات هللا]‪43.................:‬‬
‫بحثی در مورد‪ v‬تشبیه و تعطیل‪46..........................................:‬‬
‫قاعده‌ی سلفی‌ها (یا اهل سنت به معنای دقیق) در اثبات صفات‪47. .:‬‬
‫‪v‬دعان روافض‪ ،‬اش‪vv‬اعره‪ ،‬ماتریدی‪vv‬ه و معتزل‪vv‬ه معتق‪vv‬د ب‪vv‬ه تعطی‪vv‬ل‬ ‫ِ‬ ‫[مبت‪v‬‬
‫صفات‌اند]‪50...................................................................:‬‬
‫[معتزله دو صفت سمع (شنوایی) و بص‪v‬ر (بین‪v‬ایی) را ب‪v‬ه علم تأوی‪v‬ل‬
‫می‌‌کنند‪51..................................................................... ]:‬‬
‫[اش‪vvv‬عری‌ها و ماتری‪vvv‬دی‌ها در این مس‪vvv‬ئله ب‪vvv‬ا معتزلی‌ه‪vvv‬ا مخ‪vvv‬الفت‬
‫کرده‌اند‪51.....................................................................]:‬‬
‫[اض‪vv‬طراب‪ v‬و پریش‪vv‬انی‪ v‬اعتق‪vv‬ادی اش‪vv‬اعره و ماتری‪vv‬دی‌ها در ص‪vv‬فات‬
‫خداوند‪53......................................................................]:‬‬
‫[تفویض (واگذاری کردن) معنا و کنار گیری از مذهب سلف‪53. .]:‬‬
‫[در واقع بسیاری‪ v‬از دعوت‌گران این زم‪v‬ان ب‪v‬ا م‪v‬ذهب س‪v‬لف مخ‪v‬الف‬
‫هستند‪55.......................................................................]:‬‬
‫[نقدی بر کسانی‪ v‬که می‌‌گویند‪ :‬استواء به معنای استیالء (چیره شدن)‬
‫است‪58........................................................................ ]:‬‬
‫[فرق بین کسی که از مذهب سلفی‌ها فارغ‪ v‬التحصیل می‌‌شود با کسی‬
‫که از مذهب خلفی‌ها فارغ التحصیل می‌‌شود‪60.......................]:‬‬
‫[سخنی در مورد حدیث جاریه‪61........................................ ]:‬‬
‫[موضع خلفی‌ها در برابر این حدیث و مانند این‪62..................]:‬‬
‫[قاعده‌ی اساسی در دعوت به قرآن و سنت]‪64.........................:‬‬
 ‫پیشگفتار‬
‫ُور أَ ْنفُ ِس ‪v‬نَا‬ ‫إِ َّن ْال َح ْم َد هَّلِل ِ ‪ -‬نَحْ َم ُدهُ َونَ ْستَ ِعينُهُ َونَ ْستَ ْغفِ ُرهُ‪َ ،‬ونَ ُع‪vv‬و ُذ بِاهَّلل ِ ِم ْن ُش ‪v‬ر ِ‬
‫ي لَ‪v‬هُ‪،‬‬ ‫ُض‪v‬لِلْ فَاَل هَ‪vv‬ا ِد َ‬‫ض‪َّ v‬ل لَ‪v‬هُ‪َ ،‬و َم ْن ي ْ‬ ‫ت أَ ْع َمالِنَا َم ْن يَ ْه ِد ِه هَّللا ُ‪ ،‬فَاَل ُم ِ‬ ‫َو ِم ْن َسيِّئَا ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ك لهُ ‪َ ،‬وأشهَ ُد أ َّن ُم َح َّمدًا َع ْب ُدهُ َو َرسُولهُ»‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َوحْ َدهُ اَل َش ِري َ‬ ‫هَّللا‬ ‫اَّل‬‫أَ ْشهَ ُد أَ ْن اَل إِلهَ إِ‬
‫َ‬
‫(حمد و س‪vv‬پاس وی‪vv‬ژه‌ی خداون‪vv‬د اس‪vv‬ت‪ ،‬او را س‪vv‬پاس می‌گ‪vv‬وییم‪ ،‬از او‬
‫طلب کمک و مغفرت می‌نماییم و از ش‪vv‬ررات‌های نفس و گناه‪vv‬ان ب‪vv‬ه او‬
‫پناه می‌بریم‪ .‬هر کس را خداوند‪ v‬هدایت کند‪ ،‬هیچ گمراه کننده‌ای نخواه‪vv‬د‬
‫داش‪vv‬ت و ه‪vv‬ر کس را گم‪vv‬راه کن‪vv‬د کس‪vv‬ی نمی‌توان‪vv‬د او را ه‪vv‬دایت نمای‪vv‬د و‬
‫گواهی می‌دهم که معبود ب‪vv‬رحقی ج‪vv‬ز هللا وج‪vv‬ود‪ v‬ن‪vv‬دارد و او را ش‪vv‬ریکی‬
‫نیست و گ‪vv‬واهی می‌دهم ک‪vv‬ه محم‪vv‬د ج بن‪vv‬ده و فرس‪vv‬تادۀ او اس‪vv‬ت‪ .‬خداون‪vv‬د‬
‫ق تُقَ‪vv‬اتِِۦه َواَل تَ ُم‪vv‬وتُ َّن إِاَّل‬ ‫‪v‬وا ٱهَّلل َ َح‪َّ v‬‬ ‫متعال می‌فرماید‪ٰ ﴿ v‬يَٓأ َ ُّيهَ‪vv‬ا ٱلَّ ِذينَ َءا َمنُ‪ْ v‬‬
‫‪v‬وا ٱتَّقُ‪ْ v‬‬
‫َوأَنتُم ُّم ۡسلِ ُمونَ ‪[ ﴾١٠٢‬آل عم‪vv‬ران‪« v.]102 :‬اى کسانى ک‪vv‬ه ایم‪vv‬ان آورده‌ای‪vv‬د!‬
‫آن‌چنان که حق تق‪vv‬وى و پرهیزک‪vv‬ارى اس‪vv‬ت از هللا بپرهیزی‪vv‬د و از دنی‪vv‬ا نروی‪vv‬د‬
‫مگر این که مسلمان باشید»‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫ٓ‬
‫س ٰ َو ِح‪ vvv‬د َٖة‬ ‫و می‌فرمای‪vvv‬د‪ٰ ﴿ v:‬يَأ َ ُّيهَ‪vvv‬ا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُ‪vvv‬وا َربَّ ُك ُم ٱل ِذي خَ لَقَ ُكم ِّمن نَّف ٖ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬
‫‪v‬وا ٱهَّلل َ ٱلَّ ِذي‬ ‫‪vv‬يرا َونِ َس ‪ٓv‬اءٗۚ َوٱتَّقُ‪ْ v‬‬
‫ث ِم ۡنهُ َم‪vv‬ا ِر َج‪ vv‬ااٗل َكثِ ٗ‬ ‫ق ِم ۡنهَ‪vv‬ا ز َۡو َجهَ‪vv‬ا َوبَ َّ‬ ‫َو َخلَ‪َ vv‬‬
‫سٓا َءلُونَ بِِۦه َوٱأۡل َ ۡر َحاۚ‪َ v‬م إِ َّن ٱهَّلل َ َكانَ َعلَ ۡي ُكمۡ َرقِيبٗ ا ‪[ ﴾١‬النس‪vv‬اء‪« v.]1 :‬اى م‪vv‬ردم‬ ‫تَ َ‬
‫از پروردگارتان بپرهیزید که همه شما را از یک انسان آفرید‪ ،‬و همسر او را‬
‫(نیز) از او آفرید‪ ،‬و از آن دو‪ ،‬مردان و زن‪vv‬ان بس‪vv‬یاری منتش‪vv‬ر س‪vv‬اخت‪ .‬و از‬
‫خ‪vv‬دایى بپرهیزی‪vv‬د ک‪vv‬ه هنگ‪vv‬امى ک‪vv‬ه چ‪vv‬یزى از یک‪vv‬دیگر مى خواهی‪vv‬د ن‪vv‬ام او را‬
‫می‌برید‪( ،‬و نیز) از خویشاوندان خود (یع‪vv‬نى‪ :‬قط‪vv‬ع ارتب‪vv‬اط ب‪vv‬ا آن‌ه‪vv‬ا) پره‪vv‬یز‬
‫کنید‪ ،‬قطعا هللا مراقب شما است»‪.‬‬
‫‪v‬وا قَ‪vۡ v‬واٗل َس ‪ِ v‬د ٗيدا ‪٧٠‬‬ ‫‪v‬وا ٱهَّلل َ َوقُولُ‪ْ v‬‬ ‫‪v‬وا ٱتَّقُ‪ْ v‬‬ ‫و می‌فرمای‪vv‬د‪ٰ ﴿ v:‬يَٓأ َ ُّيهَ‪vv‬ا ٱلَّ ِذينَ َءا َمنُ‪ْ v‬‬
‫ُصلِ ۡح لَ ُكمۡ أَ ۡع ٰ َملَ ُكمۡ َويَ ۡغفِ ۡر لَ ُكمۡ ُذنُوبَ ُكمۡۗ‪َ v‬و َمن ي ُِط ِع ٱهَّلل َ َو َرسُولَهۥُ فَقَ ۡد فَ‪vv‬ازَ فَ‪vۡ v‬و ًزا‬ ‫ي ۡ‬
‫ظي ًما ‪[ ﴾٧١‬األحزاب‪« v.]71 v-70 :‬ای مؤمنان! از خدا بترسید و سخن حق‬ ‫َع ِ‬
‫و درست بگویید [ک‪vv‬ه در نتیج‪vv‬ه] خداون‪vv‬د‪ ،‬اعمال‌ت‪vv‬ان را شایس‪vv‬ته می‌گردان‪vv‬د و‬
‫گناهان‌تان را می‌بخشاید و هر کس که از هللا و پیامبرش‪ ،‬اطاعت کن‪vv‬د‪ ،‬قطع ‪v‬ا ً‬
‫به کامیابی بزرگی می‌رسد)‪.‬‬
‫اما بعد‪:‬‬
‫کتابچه‌ی کوچکی‪ v‬ک‪vv‬ه اکن‪vv‬ون ب‪vv‬رای مخاطب‪vv‬ان تق‪vv‬دیم می‌‌ک‪vv‬نیم‪ v‬یکی از‬
‫مجموعه‌ی میراث علمی به جا مانده‌‌برای دانش‪vv‬جویان و ح‪vv‬ق طلب‪vv‬ان از‬
‫محدث معاص‪vv‬ر‪ ،‬ام‪vv‬ام اه‪vv‬ل س‪vv‬نت و جم‪vv‬اعت‪ ،‬ش‪vv‬یخ محم‪vv‬د ناص‪vv‬ر ال‪vv‬دین‬
‫آلبانی است‪.‬‬
‫این کتابچ‪vvv‬ه ارزش بس‪vvv‬یار ب‪vvv‬االیی دارد‪ ،‬ش‪vvv‬اید یکی از مهم‌ت‪vvv‬رین‬
‫نوشته‌هایی است که از شیخ بجای مانده؛ چرا که اص‪vv‬ول ص‪vv‬حیح عقی‪vv‬ده‬
‫سلفی‌ها را شرح داده است لذا باید هر فرد مسلمانی ک‪vv‬ه ب‪vv‬ه دین و س‪vv‬نت‬
‫پیامبرش عالقمند است این اصول را رعایت کند‪.‬‬
‫در اصل این کتابچه کنفرانس علمی‌‌بوده که ش‪vv‬یخ در ش‪vv‬رح اص‪vv‬ول‬
‫دعوت سلفی س‪vv‬خنرانی‪ v‬ک‪vv‬رده اس‪vv‬ت‪ ،‬هم‪vv‬ان اص‪vv‬ولی ک‪vv‬ه ش‪vv‬یخ در ط‪vv‬ول‬
‫زندگی خود به آن پایبند بوده است‪.‬‬
‫حدود دو سال پیش توضیحات بسیار مهم و مفید ب‪vv‬ه گم‪vv‬ان خ‪vv‬ودم ب‪vv‬ر‬
‫این مطالب نوشته بودم تا سودمندتر‪ v‬واقع گردد و از آن جایی ک‪vv‬ه تق‪vv‬دیر‬
‫همه چیز نزد خداوند است در آن زمان شرایط چ‪vv‬اپ این کتابچ‪vv‬ه ف‪vv‬راهم‬
‫نشده تا در این زمان که با جلد زیبا و قشنگ به چاپ برسد‪v.‬‬
‫در واقع توضیحاتی‪ v‬که بنده نوشته‌ام ش‪vv‬رح ب‪vv‬رخی از مس‪vv‬ایل مبهم ی‪vv‬ا‬
‫تفصیل ام‪vv‬ور مجملی اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه ب‪vv‬ه ص‪vv‬ورت مختص‪vv‬ر غ‪vv‬یر ن‪vv‬اقص و ی‪vv‬ا‬
‫طوالنی که خسته کننده نباشد‪ ،‬اس‪vv‬ت‪ .‬ب‪v‬ا اس‪v‬تخاره از خداون‪vv‬د متع‪vv‬ال ن‪vv‬ام‬
‫الس ‪v‬نِّیَه ش‪vv‬رح اص‪vv‬ول ال‪vv‬دعوة الس‪vv‬لفیه» نامیدم‪ v‬از‬
‫این رساله را «التعلیقات َ‬
‫خداوند متعال می‌‌خواهم در این تالش م‪vv‬ا ب‪vv‬رکت ده‪vv‬د و آن را خالص‪vv‬انه‬
‫برای خود بگرداند‪.‬‬
‫چاپ این کتابچه در زمانی صورت می‌‌گیرد‪ v‬که جوانان مؤمن بیشتر‪v‬‬
‫از ه‪vv‬ر وقت دیگ‪vv‬ر ب‪vv‬ه آن نیازمن‪vv‬د هس‪vv‬تند و م‪vv‬دعیان باط‪vv‬ل پرس‪vv‬ت ب‪vv‬ه‬
‫راه‌های انحرافی‪ v‬به دور‪ v‬از صراط مستقیم دعوت می‌‌دهند‪ ،‬همان‌ه‪vv‬ا ک‪vv‬ه‬
‫دعوت‌شان با عقیده و دین سلف صالح سازگاری ندارد‪.‬‬
‫آلب‪vv‬انی در این کتابچ‪vv‬ه اص‪vv‬ول عقی‪vv‬ده و دع‪vv‬وت س‪vv‬لفی را ب‪vv‬رای تم‪vv‬ام‬
‫کسانی که می‌‌خواهند از قرآن و س‪vv‬نت مط‪vv‬ابق فهم س‪vv‬لف ص‪vv‬الح پ‪vv‬یروی‬
 ‫‪3‬‬ ‫پیشگفتار‬
‫کنند‪ ،‬شرح می‌‌دهد‪ .‬از خداوند‪ v‬س‪vv‬بحان می‌‌خ‪vv‬واهیم‪ v‬ک‪vv‬ه پخش و نش‪vv‬ر این‬
‫کتابچ‪vv‬ه را ب‪vv‬ا ش‪vv‬رح آن وس‪vv‬یله‌ای ب‪vv‬رای قط‪vv‬ع اختالف‪vv‬ات و وح‪vv‬دت و‬
‫نصیحتی برای امت قرار‪ v‬دهد و تالش بنده را برای آماده س‪vv‬ازی‪ ،‬چ‪vv‬اپ‬
‫زیر نویسی و شرح آن خالصانه ب‪vv‬رای خ‪vv‬ودش بپ‪vv‬ذیرد‪ v،‬ب‪vv‬ه بن‪vv‬ده پ‪vv‬اداش‬
‫دهد و به وسیله‌ی این وزن اعمال نیکم را در قیامت بیشتر گردان‪vv‬د! ک‪vv‬ه‬
‫او بر هر چیز تواناست و سپاس خداوندی که پروردگار جهانیان است‪.‬‬
‫ابو عبدالرحمان‬
‫عمرو بن عبدالمنعم سیلم‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫ُور أَ ْنفُ ِس ‪v‬نَا‬
‫إِ َّن ْال َح ْم َد هَّلِل ِ ‪ -‬نَحْ َم ُدهُ َونَ ْستَ ِعينُهُ َونَ ْستَ ْغفِ ُرهُ‪َ ،‬ونَ ُع‪vv‬و ُذ بِاهَّلل ِ ِم ْن ُش ‪v‬ر ِ‬
‫ي لَ‪v‬هُ‪،‬‬ ‫ُض‪v‬لِلْ فَاَل هَ‪vv‬ا ِد َ‬ ‫ض‪َّ v‬ل لَ‪v‬هُ‪َ ،‬و َم ْن ي ْ‬ ‫ت أَ ْع َمالِنَا َم ْن يَ ْه ِد ِه هَّللا ُ‪ ،‬فَاَل ُم ِ‬‫َو ِم ْن َسيِّئَا ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ك لَهُ‪َ ،‬وأ ْشهَ ُد أ َّن ُم َح َّمدًا َع ْب ُدهُ َو َرسُولُهُ‪.‬‬ ‫أَ ْشهَ ُد أَ ْن اَل إِلَهَ إِاَّل ُ َوحْ َدهُ اَل َش ِري َ‬
‫هَّللا‬
‫ق تُقَ‪vv‬اتِِۦه َواَل‬‫‪v‬وا ٱهَّلل َ َح‪َّ v‬‬ ‫خداوند متعال می‌فرماید‪ٰ ﴿ v:‬يَٓأ َ ُّيهَا ٱلَّ ِذينَ َءا َمنُ ْ‬
‫وا ٱتَّقُ‪ْ v‬‬
‫تَ ُموتُ َّن إِاَّل َوأَنتُم ُّم ۡسلِ ُمونَ ‪[ ﴾١٠٢‬آل عم‪vv‬ران‪« v.]102 :‬اى کسانى ک‪vv‬ه ایم‪vv‬ان‬
‫آورده‌اید! آن‌چنان که حق تقوى و پرهیزکارى است از هللا بپرهیزید و از دنیا‬
‫نروید مگر این که مسلمان باشید»‪.‬‬
‫س ٰ َو ِح‪ vvv‬د َٖة‬ ‫ۡ‬ ‫و می‌فرمای‪vvv‬د‪ٰ ﴿ v:‬يَٓأ َ ُّيهَ‪vvv‬ا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُ ْ‬
‫‪vvv‬وا َربَّ ُك ُم ٱلَّ ِذي خَ لَقَ ُكم ِّمن نَّف ٖ‬
‫‪vv‬يرا َونِ َس ‪ٓv‬اءٗۚ َوٱتَّقُ‪ْ v‬‬
‫‪v‬وا ٱهَّلل َ ٱلَّ ِذي‬ ‫ث ِم ۡنهُ َم‪vv‬ا ِر َج‪ vv‬ااٗل َكثِ ٗ‬ ‫ق ِم ۡنهَ‪vv‬ا ز َۡو َجهَ‪vv‬ا َوبَ َّ‬ ‫َو َخلَ‪َ vv‬‬
‫سٓا َءلُونَ بِِۦه َوٱأۡل َ ۡر َحاۚ‪َ v‬م إِ َّن ٱهَّلل َ َكانَ َعلَ ۡي ُكمۡ َرقِيبٗ ا ‪[ ﴾١‬النس‪vv‬اء‪« v.]1 :‬اى م‪vv‬ردم‬ ‫تَ َ‬
‫از پروردگارتان بپرهیزید که همه شما را از یک انسان آفرید‪ ،‬و همسر او را‬
‫(نیز) از او آفرید‪ ،‬و از آن دو‪ ،‬مردان و زن‪vv‬ان بس‪vv‬یاری منتش‪vv‬ر س‪vv‬اخت‪ .‬و از‬
‫خ‪vv‬دایى بپرهیزی‪vv‬د ک‪vv‬ه هنگ‪vv‬امى ک‪vv‬ه چ‪vv‬یزى از یک‪vv‬دیگر مى خواهی‪vv‬د ن‪vv‬ام او را‬
‫می‌برید‪( ،‬و نیز) از خویش‪v‬اوندان خ‪vv‬ود (یع‪vv‬نى‪ :‬قط‪v‬ع ارتب‪v‬اط ب‪v‬ا آنه‪vv‬ا) پره‪vv‬یز‬
‫کنید‪ ،‬قطعا هللا مراقب شما است»‪.‬‬
‫‪v‬وا قَ‪vۡ v‬واٗل َس ‪ِ v‬د ٗيدا ‪٧٠‬‬ ‫‪v‬وا ٱهَّلل َ َوقُولُ‪ْ v‬‬ ‫و می‌فرمای‪vv‬د‪ٰ ﴿ v:‬يَٓأ َ ُّيهَ‪vv‬ا ٱلَّ ِذينَ َءا َمنُ‪ْ v‬‬
‫‪v‬وا ٱتَّقُ‪ْ v‬‬
‫ُصلِ ۡح لَ ُكمۡ أَ ۡع ٰ َملَ ُكمۡ َويَ ۡغفِ ۡر لَ ُكمۡ ُذنُوبَ ُكمۡۗ‪َ v‬و َمن ي ُِط ِع ٱهَّلل َ َو َرسُولَهۥُ فَقَ ۡد فَ‪vv‬ازَ فَ‪vۡ v‬و ًزا‬ ‫ي ۡ‬
‫ظي ًما ‪[ ﴾٧١‬األحزاب‪« v.]71 v-70 :‬ای مؤمنان! از خدا بترسید و سخن حق‬ ‫َع ِ‬
‫و درست بگویید [ک‪vv‬ه در نتیج‪vv‬ه] خداون‪vv‬د‪ ،‬اعمال‌ت‪vv‬ان را شایس‪vv‬ته می‌گردان‪vv‬د و‬
‫گناهان‌تان را می‌بخشاید و هر کس که از هللا و پیامبرش‪ ،‬اطاعت کن‪vv‬د‪ ،‬قطع ‪v‬ا ً‬
‫به کامیابی بزرگی می‌رسد»‪.1‬‬

‫‪ . 1‬شیخ‪ /‬سخن خود را با حمد و ثنای بر هللا تعالی شروع می‌‌کن‪v‬د ک‪v‬ه در خطبه‌ی‬
‫حاجه‌ در روایت ابن مسعود از پیامبر ثابت اس‪v‬ت‪ .‬ابن مس‪vv‬عود می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬رس‪v‬ول‬
‫هللا خطبه حاجه را به ما آموزش داد و این خطبه را ذک‪vv‬ر می‌‌کن‪vv‬د‪ .‬این ح‪vv‬دیث را‬
‫ابوداود ‪ ،2118‬ترمذی ‪ 1105‬و نس‪vv‬ائی در المجت‪vv‬بی ‪ 6189‬و در عم‪vv‬ل الی‪vv‬وم و‬
‫اللیله ‪ 493‬و ‪ 492‬و ابن ماجه ‪ 1892‬با س‪vv‬ند‪ :‬از ابی اس‪vv‬حاق‪ ،‬از ابی االح‪vv‬وص‬
‫عن ابن مسعود آورده‌اند و سند آن صحیح است‪.‬‬
‫شیخ‪ /‬رساله کوچکی دارد که در آن روایات خطبه‌ی حاجه را گردآوری و نقد کرده‬
‫است‪ .‬البته شروع با غیر این خطبه نیز که با حمد و ثناء باشد‪ ،‬جایز اس‪vv‬ت و ب‪vv‬ه‬
 ‫اما بعد‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫باید دانست که ص‪v‬ادق‌ترین س‪v‬خنان کت‪v‬اب خ‪v‬دا و به‪v‬ترین روش‌ه‪v‬ا‪،‬‬
‫روش محم‪v‬د ج و ب‪vv‬دترین ام‪v‬ور مس‪vv‬ایل ن‪vv‬و پی‪v‬دا اس‪v‬ت و ه‪v‬ر ن‪v‬و پی‪v‬دایی‬
‫ب‪vv‬دعت و تم‪vv‬ام ب‪vv‬دعت‌ها گمراهی‌ان‪vv‬د و فرج‪vv‬ام گمراهی‌ه‪vv‬ا آتش دوزخ‬
‫‪2‬‬
‫است‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫و بعد‪:‬‬

‫صحت از پیامبر ثابت است که سخنرانی‌ها و سخن خود را ب‪vv‬ا الحم‪vv‬د هلل و ثن‪vv‬ای‬
‫بر هللا متعال شروع می‌‌کرد‪ .‬جابر ابن عبدهللا روایت می‌‌کند که‪( :‬هرگ‪vv‬اه رس‪vv‬ول‬
‫خدا برای مردم سخنرانی ایراد می‌‌فرمود (ابتدا) خداوند متعال را سپاس و ثنایی‬
‫که شایسته‌ی او تعالی است‪ ،‬می‌‌گفت‪ .)...‬احادیث در این باره بسیار زیاد است‪.‬‬
‫‪ . 1‬از «فإن اصدق الحدیث کتاب هللا‪ »....‬به روایت ج‪v‬ابر بن عبدهللا ب‪vv‬ه ص‪v‬ورت‬
‫مرفوع از پی‪vv‬امبر در توص‪vv‬یف خطبه‌ی جمعه‌ی پی‪vv‬امبر ث‪vv‬ابت اس‪vv‬ت‪ .‬ک‪vv‬ه احم‪vv‬د (‬
‫‪ ،)319/3 v ،371‬مس‪vv‬لم (‪ ،)592/2‬نس‪vv‬ائی (‪ ،)188/3‬ابن ماج‪vv‬ه ش ‪ 45‬و بیهقی‬
‫‪ 213/3‬از طریق جعف‪vv‬ر بن محم‪vv‬د‌هاش‪vv‬می‌ از پ‪vv‬درش از ج‪vv‬ابر روایت کرده‌ان‪vv‬د‪.‬‬
‫البته باید توجه داشته باشیم که جمله‌ی‪« :‬وکل ضاللة فی النار» از این س‪vv‬ند ش‪vv‬اذ‬
‫اس‪vv‬ت و در کت‪vv‬اب «ص‪vv‬فة خطب‪vv‬ة الن‪vv‬بی» و در کت‪vv‬اب «الزی‪vv‬ادات ض‪vv‬عیفه فی‬
‫االح‪vv‬ادیث الص‪vv‬حیحه» مفص ‪v‬الً توض‪vv‬یح داده‌‌ام‪ .‬ام‪vv‬ا این جمل‪vv‬ه از ق‪vv‬ول عم‪vv‬ر بن‬
‫خطاب ب‪vv‬ا س‪v‬ند حس‪v‬ن در کت‪v‬اب «الب‪vv‬دع والنهی عنه‪v‬ا» ابن وض‪v‬اح ص‪ ‌24‬ث‪vv‬ابت‬
‫است‪.‬‬
‫‪ . 2‬در سند آن جابر بن نوح است‪ .‬ابن معین درباره‌ی او می‌‌گوید‪« :‬لیس بشی» و‬
‫در روایت دیگر می‌‌گوید‪« v:‬ال بس به ثقه» ابوداود می‌‌گوید‪« v:‬ما انکر حدیث‪vv‬ه» و‬
‫نسائی می‌‌گوید‪« :‬لیس بالقوی»‪.‬‬
‫‪ . 3‬در این ج‪v‬ا «و بع‪v‬د» و قب‪v‬ل از این «ام‪v‬ا بع‪v‬د» می‌‌گوی‪v‬د‪ v:‬ه‪v‬ر دو ب‪v‬ه پ‪v‬یروی از‬
‫سنت است‪ ،‬پیامبر تم‪v‬ام س‪v‬خنرانی‌ها‪ ،‬نامه‌ه‪v‬ا و درس‌ه‪v‬ای خ‪v‬ود را ب‪v‬ا الحمدهلل و‬
‫ثنای شایسته هللا متعال شروع می‌‌فرمود و سپس می‌‌گفت‪« :‬اما بعد» امام بخاری‬
‫در کت‪vv‬اب ص‪vv‬حیح خ‪vv‬ود ‪ 292/1‬این‌گون‪vv‬ه ب‪vv‬اب بس‪vv‬ته اس‪vv‬ت‪« :‬ب‪vv‬اب‪ :‬من ق‪vv‬ال فی‬
‫الخطب‪vv‬ة بع‪vv‬د الثن‪vv‬اء ام‪vv‬ا بع‪vv‬د» در همین ب‪vv‬اب اح‪vv‬ادیث متع‪vv‬ددی را ک‪vv‬ه مؤیی‪vv‬د‬
‫مشروعیت و سنت بودن گفتن «اما بعد» است آورده که از آن‌ه‪vv‬ا ث‪vv‬ابت می‌‌ش‪vv‬ود‬
‫که پیامبر غالبا ً به گفتن «اما بعد» یا «و بعد» پایبند‪ v‬بوده است‪.‬‬
‫و گفته‌اند‪« v:‬اما بعد» فصل خطاب (جدا نمودن) بین حم‪vv‬د و ثن‪vv‬اء و س‪vv‬خن و مط‪vv‬الب‬
‫م‪vv‬ورد نظ‪vv‬ر اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه داود÷ می‌‌گفت‪vv‬ه اس‪v‬ت‪ .‬این مطلب را ابن جری‪vv‬ر در تفس‪vv‬یر‬
‫‪ 1731/21‬از ش‪vvv‬عبی ب‪vvv‬ا س‪vvv‬ند «ض‪vvv‬عیف ج‪vvv‬داً» و ابن ابی ح‪vvv‬اتم در تفس‪vvv‬یر (‬
‫‪ )3237/10‬با سند «ضعیف جداً» آورده‌اند‪.‬‬
‫ابوموسی اش‪vv‬عری می‌گوی‪vv‬د‪ :‬اولین کس‪vv‬ی ک‪vv‬ه گفت‪« :‬ام‪vv‬ا بع‪vv‬د» داود÷ ب‪vv‬ود و این‬
‫فصل خطاب (جدا کردن اصل مطلب از مقدمه است)‪ .‬فصل خطاب یع‪vv‬نی‪ :‬ج‪vv‬دا‬
 ‫‪7‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫بهترین کالمی که با آن بحث‌مان را باید ش‪vv‬روع ک‪vv‬نیم س‪vv‬خن خداون‪v‬د‪v‬‬
‫ٱلس‪vv‬بِقُونَ ٱأۡل َ َّولُ‪vv‬ونَ ِمنَ‬ ‫متع‪vv‬ال اس‪vv‬ت‪ .‬و خداون‪vv‬د متع‪vv‬ال می‌‌فرمای‪vv‬د‪َ ﴿ v:‬و ٰ َّ‬
‫ض‪ْ v‬‬ ‫َّض‪َ v‬ي ٱهَّلل ُ ع َۡنهُمۡ َو َر ُ‬ ‫ار َوٱلَّ ِذينَ ٱتَّبَ ُع‪vv‬وهُم‪ v‬بِإِ ۡح ٰ َس‪ٖ v‬ن ر ِ‬ ‫‪v‬رينَ َوٱأۡل َ َ‬ ‫ۡ‬
‫وا‬ ‫نص‪ِ v‬‬ ‫ٰ‬ ‫ٱل ُم ٰهَ ِج‪ِ v‬‬
‫ٰ‬
‫ت ت َۡج ِري ت َۡحتَهَا ٱأۡل َ ۡن ٰهَ ُر ٰخَ لِ ِدينَ فِيهَٓا أَبَ ٗد ۚا َذلِ َ‬
‫ك ۡٱلفَ ۡو ُز ۡٱل َع ِظي ُم‬ ‫ع َۡنهُ َوأَ َع َّد لَهُمۡ َجنَّ ٖ‬
‫‪[ ﴾١٠٠‬التوب‪vv‬ة‪« v .]100 :‬و س‪vv‬بقت گیرن‪vv‬دگان اول از مه‪vv‬اجران و انص‪vv‬ار و‬
‫کسانی که به نحو احسن از آنان پیروی کرده‌اند‪ ،‬هللا از آنان راضی باد و آنان‬
‫از هللا راضی بوده‌اند‪ ،‬و برای‌شان باغ‌هایی آماده کرده‌اند که از پای (درختان‬
‫آن) نهرها روان است و همیشه در آن می‌‌مانند و این کامیابی بزرگ است»‪.‬‬
‫این آیه مبنای اساسی ب‪vv‬رای دع‪v‬وت اس‪vv‬المی اس‪v‬ت ک‪v‬ه بای‪v‬د ه‪v‬ر ف‪v‬رد‪v‬‬
‫مسلمان روش دعوت را از آن بشناسد‪.1‬‬
‫اصطالح دعوت سلفی‪:‬‬
‫برخی از علما و صاحب نظ‪vv‬ران در گذش‪vv‬ته و ح‪vv‬ال ب‪vv‬رای راه روش‬
‫کسانی که از اسالم ناب و خالصی‪ v‬که از پیامبر و مهاجران و انصار به‬
‫بهترین شکل پیروی کرده‌اند‪ ،‬اصطالح سلفی (یا دعوت سلفی) را بکار‬
‫برده‌ان‪vv‬د‪ ،‬گ‪vv‬اهی می‌‌گوین‪vv‬د‪« :‬انص‪vv‬ار الس‪vv‬نة المحمدی‪vv‬ة» در ج‪vv‬ای دیگ‪vv‬ر‬
‫می‌‌گویند‪« :‬اهل حدیث» همه‌ی این‌ اسم‌هایی هستند که بیانگر‪ v‬ی‪vv‬ک چ‪vv‬یز‬

‫کردن بین الحمدهلل و ثنای هللا از سخنان بعدی با «اما بعد»‪ v‬است‪.‬‬
‫حاف‪vv‬ظ ابن رجب در فتح الب‪vv‬اری ‪ 484/5‬می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬ج‪vv‬دا ک‪vv‬ردن اص‪vv‬ل مطلب از‬
‫مقدمه با «اما بعد» به این معناست که تمام ام‪vv‬ور ه‪vv‬ر چن‪vv‬د ب‪vv‬زرگ و مهم باش‪vv‬د‪،‬‬
‫تابع سپاس و ثن‪vv‬ای خداون‪vv‬د متع‪vv‬ال اس‪vv‬ت‪ .‬ه‪vv‬دف از اض‪vv‬افت (نس‪vv‬بت دادن) همین‬
‫است که تمام امور مهم دنیوی و دینی باید پس از حمد و ثنای خداوند باشد‪ ...‬ب‪vv‬ه‬
‫این ترتیب قبل و بعد از پایان هر سخنی باید الحمدهلل بگوییم‪.‬‬
‫‪ . 1‬شیخ آلبانی‪ /‬می‌‌گوید‪« :‬این آیه به مناس‪vv‬بت‪ »...‬علت این اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه این آی‪vv‬ه ب‪vv‬ه‬
‫پیروی از سلف تشویق می‌‌کند و ب‪vv‬ه م‪vv‬یزان ارزش پ‪vv‬یروی از آن‪vv‬ان اش‪v‬اره دارد؛‬
‫چرا که پ‪vv‬یروی از آن‪v‬ان پ‪vv‬یروی از راه و روش پی‪vv‬امبر و ال‪v‬تزام ب‪vv‬ه راه محکم و‬
‫استوار قرآن و سنت است‪ .‬این مفهوم در آن قسمت از آی‪vv‬ه اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه می‌‌فرمای‪vv‬د‪:‬‬
‫(و کسانی که به نحو احسن از آنان پیروی کرده‌اند‪ .‬خداوند از آنان راضی باد و‬
‫آنان هم از خداوند متعال راضی بوده‌اند و برای‌شان باغ‌ه‪vv‬ایی آم‪vv‬اده ک‪vv‬رده اس‪vv‬ت‬
‫که از پای درختان آن‪ ،‬نهرها روان اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه همیش‪vv‬ه در آن خواهن‪vv‬د مان‪vv‬د و این‬
‫کامیابی بزرگ است!)‬
‫در واقع اصول اساسی که دعوت س‪v‬لفیت ب‪v‬ر آن اس‪v‬توار اس‪v‬ت‪ ،‬پایبن‪v‬دی ب‪v‬ه ق‪v‬رآن و‬
‫سنت مطابق فهم سلف صالح است‪ .‬رضی هللا عنهم اجمعین‪.‬‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪8‬‬
‫‪1‬‬
‫است‪ .‬با این حال در زمان گذشته و عصرحاضر بسیاری‪ v‬از گروه‌های‬
‫مسلمان متوجه این واقعیت‪ v‬نشده‌اند یا نمی‌دانند که همه این اسم‌ها به یک‬
‫معنا و حقیقت داللت دارد یا واقعا ً متوجه ش‪vv‬ده‌اند ام‪vv‬ا حقیقت را رع‪vv‬ایت‬
‫نکرده‌اند‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫موضع سلفی‌ها در برابر مذهب گرایی‪:‬‬
‫از قرن‌های طوالنی‪ v‬است که تعصب خش‪vv‬ک و تقلی‪vv‬د از م‪vv‬ذاهبی ک‪vv‬ه‬
‫اهل سنت خود را به آن‌ها منتسب می‌‌دانند‪ ،‬بر دل مردم چیره شده است‪.‬‬
‫این تعصب و تقلید پس از سه قرن سراسر خ‪vv‬یر‪ ،‬هم‪vv‬ه م‪vv‬ردم ح‪vv‬تی اه‪vv‬ل‬
‫سنت و جماعت‪ 3‬را که جدای از گروه‌های دیگری هستند‪ ،‬فرا گ‪vv‬رفت و‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬آلبانی‪ /‬می‌‌گوید‪« :‬همه‌ی این‌ها اسم‌هایی هس‪v‬تند ک‪v‬ه بی‪v‬انگر ی‪v‬ک چ‪v‬یز اس‪v‬ت»‬
‫منظور این است که وقتی اسم با صفت یکی باش‪vv‬د‪ ،‬ن‪vv‬ام گ‪vv‬ذاری ت‪vv‬أثیری ن‪vv‬دارد و‬
‫اگر از آن چه سخن می‌گویند‪ :‬با واقعیت موافق و سازگاز نباشد ب‪vv‬از هم ت‪vv‬أثیری‬
‫ندارد؛ چرا که باید اسم و صفت با هم سازگار باشد‪ .‬به این ت‪vv‬رتیب وق‪vv‬تی ف‪vv‬ردی‬
‫خود را به سنت رسول هللا یا سلف یا اهل حدیث منتسب بداند اما عقای‪vv‬د و عملش‬
‫با اصول اهل سنت و جماعت سازگار نباشد‪ ،‬اسم‌ها و نسبت‌ها ت‪vv‬أثیری ندارن‪v‬د و‬
‫ادعاه‪v‬ا دروغ هس‪vv‬تند‪ .‬در این زم‪v‬ان بس‪vv‬یاری از این ادعاه‪v‬ا رواج دارد‪ .‬و ش‪vv‬یخ‬
‫آلب‪vv‬انی یکی از کس‪vv‬انی اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه قوی‪v‬ا ً متوج‪vv‬ه این واقعیت ب‪vv‬وده اس‪vv‬ت ل‪vv‬ذا ت‪vv‬ذکر‬
‫می‌‌دهد که نام گذاری بدون هماهنگی ب‪vv‬ا ص‪vv‬فت و اص‪vv‬ل آن ت‪vv‬أثیری ن‪vv‬دارد‪ .‬اه‪vv‬ل‬
‫حدیث و اهل س‪vv‬نت ب‪vv‬رای دع‪vv‬وت ب‪vv‬ه دین خ‪vv‬دا اص‪vv‬ولی دارن‪vv‬د ک‪vv‬ه ب‪vv‬ر اس‪vv‬اس آن‬
‫برنامه‌ه‪vv‬ای دع‪vv‬وت ب‪vv‬ه اس‪vv‬الم را عملی می‌‌کنن‪vv‬د‪ .‬در این عص‪vv‬ر هم‪vv‬واره علم‪vv‬ا‪،‬‬
‫دانشمندان و محققانی بوده‌‌اند که مردم را به رعایت این اصول دعوت داده‌‌ان‪vv‬د‪ v‬و‬
‫ام‪vv‬ور مخ‪vv‬الفی ک‪vv‬ه ب‪vv‬ه ن‪vv‬ام اه‪vv‬ل س‪vv‬نت رواج دارد را ب‪vv‬ه م‪vv‬ردم ش‪vv‬رح می‌‌دهن‪v‬د‪ v‬و‬
‫دعوتگرانی هستند‪ v‬که از مس‪vv‬ایل خالف ح‪vv‬ق‪ ،‬ب‪vv‬ر ح‪vv‬ذر می‌‌دارن‪vv‬د‪ .‬در این زمین‪vv‬ه‬
‫شیخ عبدالعزیز بن باز‪ ،‬شیخ آلبانی و شیخ عثیمین نقش مؤثر و بارزی داش‪vv‬ته‌‌اند‬
‫و این اصول را می‌توانید با طول و تفصیل در کتابم «األصول ال‪vv‬تی ب‪vv‬نی علیه‪vv‬ا‬
‫اهل الحدیث منهجم فی الدعوة الی هللا» مطالعه کنید‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ .‬مذهب یعنی‪ :‬نظریه‪ ،‬دیدگاه‪ ،‬فهم و عقیده‌ی فرد‪ .‬مذهب گرایی یع‪vv‬نی‪ :‬ت‪vv‬رجیح‬
‫دادن نظریه صاحب مذهب بر آیات و احادیث صحیح‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ -‬پس از این ش‪vv‬یخ اص‪vv‬طالح س‪vv‬لفی را تعری‪vv‬ف می‌کن‪vv‬د ب‪vv‬ه توض‪vv‬یح اص‪vv‬ولی‬
‫می‌‌پردازد که اساس و مب‪vv‬انی این دع‪vv‬وت اس‪v‬ت ل‪vv‬ذا س‪vv‬خن را از اص‪vv‬ل مهمی‌‌در‬
‫دعوت س‪vv‬لفی ش‪vv‬روع می‌‌کن‪vv‬د ک‪vv‬ه «دوری ک‪vv‬ردن از تعص‪vv‬ب خش‪vv‬ک ب‪vv‬ر یکی از‬
‫مذاهب است»‪ .‬به این ترتیب سلفیت تنها به راه و روش اعتق‪vv‬ادی خش‪vv‬ک س‪vv‬لف‪،‬‬
‫متمرکز نیست بلکه گسترده‌تر از این است؛ چرا ک‪vv‬ه عم‪vv‬ل و پایبن‪vv‬دی ب‪vv‬ه مس‪vv‬ایل‬
‫عبادی و احکام فقهی را نیز مد نظر دارد‪ ،‬چون در تمام این‌ها‪ ،‬اصل پایبندی به‬
 ‫‪9‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫این حالت بر همه مسلط گردید‪ .‬همان گروه‌هایی ک‪vv‬ه در ح‪vv‬دیث مش‪vv‬هور‪v‬‬
‫ت ْاليَهُو ُد َعلَى إِحْ‪ vv‬دَى‬ ‫به آن‌ها اشاره شده است آن جا که می‌‌فرماید‪« v:‬تَفَ َّرقَ ْ‬
‫ُ‬ ‫ص ‪v‬ا َرى َعلَى ْاثنَتَي ِْن َو َس‪ْ v‬ب ِعينَ فِرْ قَ‪v‬ةً َو َس ‪v‬تَ ْفتَ ِر ُ‬
‫ق أ َّمتِي‬ ‫َو َس ْب ِعينَ فِرْ قَةً َوتَ ْفتَ ِر ُ‬
‫ق النَّ َ‬
‫اح‪َ vv‬دةً »‪ .‬ق‪vv‬الوا‪ :‬من هی ی‪vv‬ا‬ ‫ث َو َس‪ْ vv‬ب ِعينَ فِرْ قَ‪vv‬ةً ُكلُّهَ‪vv‬ا فِي النَّ ِ‬
‫ار إاَّل َو ِ‬ ‫َعلَى ثَاَل ٍ‬
‫رسول هللا‪ :‬قال‪ِ « :‬ه َي ْال َج َما َعةُ» و فی روای‪vv‬ة مفس‪vv‬رة للروای‪vv‬ة األولی‪ :‬قَ‪vv‬ا َل‪:‬‬
‫ص‪َ v‬حابِي»‪( 1:‬یهودی‪v‬ان هفت‪v‬اد و ی‪v‬ک‬ ‫« ِه َي ال‪v‬تی تَ ُك‪v‬ونُ َعلَى َم‪v‬ا أَنَ‪v‬ا َعلَيْ‪ِ v‬ه َوأَ ْ‬

‫قرآن و سنت‪ ،‬عمل سلف امت و فهم‌‌شان از نصوص است؛ ف‪vv‬رقی ن‪vv‬دارد ک‪vv‬ه در‬
‫عقاید‪ ،‬عبادات یا اخالقیات باشد‪ ،‬بدون تردید چنین باوری ایجاب می‌‌کند که تقلید‬
‫از مذهب خاصی باقی نماند و کسی به نظریات اف‪vv‬راد و م‪vv‬ذاهب چهارگان‪vv‬ه اه‪vv‬ل‬
‫سنت در صورت مخالفت با نصوص شرعی تعصب نداشته باش‪v‬د و عقای‪v‬د فاس‪ِ v‬د‬
‫مخالف قرآن و سنت طبق فهم سلف از بین برود و در نتیجه دیگر مجالی ب‪vv‬رای‬
‫ادعای عصمت ائمه‌ای که چهار مذهب از آن‌ها پیروی می‌‌کنند باقی نماند‪ ،‬چ‪vv‬را‬
‫که این عقیده‌ باطل است که فقط فرقه‌های بدعتی و هواپرست به آن معتقدند‪ ،‬ک‪vv‬ه‬
‫هر فرد حتی اگر از ائمه باشد بخشی از احادیث و آثار از دست‌اش خواهد رفت‬
‫و کسانی دیگر به شناخت صحیح آن‌ها دست می‌‌یابند و هر یک از مجتهدانی که‬
‫در اجتهادشان راه درست رفته باشند‪ ،‬در برابر آن دو پاداش دری‪vv‬افت می‌‌کنن‪v‬د‪ v‬و‬
‫آن مجتهد دیگری که ب‪v‬ه خط‪v‬ا رفت‪v‬ه باش‪v‬د ی‪v‬ک پ‪v‬اداش خواه‪vv‬د داش‪v‬ت و این ک‪vv‬ه‬
‫مجتهد خطا کار یک پاداش دارد به این معنا نیست که در اشتباه هم پیروی از او‬
‫جواز داشته باش‪v‬د‪ .‬بلک‪v‬ه تنه‪v‬ا ب‪v‬ه خ‪v‬اطر این ب‪v‬ه او ی‪v‬ک پ‪v‬اداش داده می‌‌ش‪v‬ود ک‪v‬ه‬
‫صالحیت اجتهاد را ب‪vv‬ه ه‪vv‬دف دس‪vv‬ت ی‪vv‬ابی ب‪vv‬ه ح‪vv‬ق داش‪vv‬ته و در این راه تالش‌ه‪vv‬ا‬
‫نموده است‬
‫سخنان علما و صاحب نظران برای ترک تقلید و پیروی از دلیل بیش‪vv‬تر از آن اس‪vv‬ت‬
‫که به شمارش درآید‪ .‬امام مالک می‌‌گوید‪ v:‬من بشری بیش نیستم در بین نظری‪vv‬اتم‬
‫اشتباه و درست وجود دارد‪ ،‬نظریاتم را بررسی کنید‪ v،‬ه‪v‬ر چ‪v‬ه ب‪v‬ا ق‪v‬رآن و س‪v‬نت‬
‫موافق ب‪vv‬ود‪ ،‬بپذیری‪vv‬د و ه‪vv‬ر چ‪vv‬ه ب‪vv‬ا ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت مواف‪vv‬ق نب‪vv‬ود؛ ت‪vv‬رک کنی‪vv‬د‪ .‬ابن‬
‫عبدالبر در «جامع بیان العلم و فضله ‪»32/2‬‬
‫‪ . 1‬این حدیث را ابوهریره‪ ،‬معاویه بن ابی س‪v‬فیان‪ ،‬عبدهللا بن عمروع‪v‬اص‪ ،‬س‪v‬عد‬
‫بن ابی وقاص‪ ،‬عوف بن مالک‪ ،‬انس بن مالک‪ ،‬عمرو بن عوف‪ ،‬ابوامام‪vv‬ه‪ ،‬ابن‬
‫مسعود و گروهی از صحابه روایت کرده‌اند‪ .‬این ح‪vv‬دیث ب‪vv‬ا هم‪vv‬ان متن اولی ک‪vv‬ه‬
‫شیخ آلبانی ذکر کرده صحیح و ثابت اس‪vv‬ت‪ .‬و ش‪vv‬یخ در الص‪vv‬حیحه (‪ )359/1‬این‬
‫حدیث را آورده است‪ .‬علمایی مانند‪ v:‬حاکم ب‪vv‬ا تأیی‪v‬د‪ v‬ذه‪vv‬بی حس‪vv‬ن دانس‪vv‬ته ان‪vv‬د‪ .‬ابن‬
‫حجر و شاطبی در االعتصام این حدیث را صحیح دانسته‌اند و شیخ االس‪vv‬الم ابن‬
‫تیمیه می‌‌گوید‪ :‬این حدیث صحیح و مشهور است‪ .‬ب‪vv‬ه ه‪vv‬ر ح‪vv‬ال این ح‪vv‬دیث ‪ -‬ب‪vv‬ر‬
‫خالف ادع‪vv‬ای ب‪vv‬رخی از طلبه‌ه‪vv‬ای معاص‪vv‬ر ک‪vv‬ه در آن قلم فرس‪vv‬ایی کرده‌ان‪vv‬د و‬
‫ایرادهای بی اعتباری بر متن حدیث گرفته‌اند‪ -‬صحیح است‪.‬‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪10‬‬
‫فرقه شدند و نصاری‪ v‬هفتاد و دو فرقه ش‪vv‬دند؛ ب‪vv‬ه زودی امت من هفت‪vv‬ادو‬
‫سه فرقه خواهد شد که تمام آن‌ها در دوزخ‌اند بجز یک فرقه» گفتند‪ :‬ای‬
‫رسول خدا آن کدام فرقه است؟ فرمود‪ :‬جماعت‪ .‬و در روایتی دیگر ک‪vv‬ه‬
‫این روایت را تفسیر می‌‌کند فرمود‪« v:‬آن گروه‪ ،‬همان کسانی هس‪vv‬تند ک‪vv‬ه‬
‫بر راه و روش من و اصحابم باشند)‪.‬‬
‫منتسب بودن به قرآن و سنت با عمل به این دو‪ ،‬فرق دارد‪:‬‬
‫متن دوم که حدیث را تفسیر می‌‌کند‪ v،‬عبدهللا بن عمرو بن عاص‪ ،‬ع‪vv‬وف بن مال‪vv‬ک و‬
‫جماعتی از صحابه روایت کرده‌اند‪ ،‬اما سند این سه روایت ض‪vv‬عیف اس‪vv‬ت‪( .‬این‬
‫حدیث را تخریج کرده‌ام و ب‪v‬ه ب‪v‬اور خ‪v‬ودم ب‪v‬ه ط‪v‬ور کام‪v‬ل م‪v‬ورد بررس‪v‬ی ق‪v‬رار‬
‫داده‌ام‪ .‬نگا‪« :‬اصول اهل حدیث» ص‪»291-‌317‬‬
‫در هیچ یک از روای‪vv‬ات ص‪vv‬حیح این ح‪vv‬دیث اف‪vv‬زوده‌ی س‪vv‬وال ص‪vv‬حابه از معن‪vv‬ای‬
‫جماعت نیامده است‪ ،‬و این بیانگر آن اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه آن‪vv‬ان معن‪vv‬ا و تفس‪vv‬یر جم‪vv‬اعت را‬
‫می‌‌دانس‪vv‬تند‪ v.‬چ‪vv‬ون مح‪vv‬ال اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه پی‪vv‬امبر راه نج‪vv‬ات از فرقه‌ه‪vv‬ای گم‪vv‬راه را ب‪vv‬ا‬
‫پاسخی مبهم و گنگی بدهد که صحابه متوجه نشوند و نیز محال است که صحابه‬
‫چیزی را نفهمند‪ v‬و از پیامبر نپرسند‪.‬‬
‫پس از بررسی و تحقیق درباره‌ی معنای این وصفی که در احادیث صحیح آم‪vv‬ده‬
‫که به پیروی از جماعت تشویق کرده است و تحقی‪vv‬ق در فهم ص‪vv‬حابه و ص‪vv‬احب‬
‫نظران سلف از معنای جم‪vv‬اعت در می‌‌ی‪vv‬ابیم ک‪vv‬ه منظ‪vv‬ور از جم‪vv‬اعت در این ج‪vv‬ا‬
‫فقها‪ ،‬علما و محدثین پیرو سنت هستند‪ v.‬امام ترمذی (‪ )467/4‬می‌‌گوید‪ :‬جم‪vv‬اعت‬
‫در نزد صاحب نظران‪ ،‬فقها و اهل حدیث هستند»‪ .‬می‌‌گوید‪ :‬از جارود بن مع‪vv‬اذ‬
‫شنیدم که می‌‌گوید‪ v:‬از علی بن حس‪vv‬ین ش‪vv‬نیدم ک‪vv‬ه می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬از عبدهللا بن مب‪vv‬ارک‬
‫سوال کردم؛ جماعت چه کسانی هستند؟ گفت‪ :‬ابوبکر و عم‪vv‬ر‪ .‬گفتن‪vv‬د‪ :‬اب‪vv‬وبکر و‬
‫عم‪vvv‬ر وف‪vv‬ات کرده‌ان‪vvv‬د! گفت‪ :‬فالنی و فالنی! گفتن‪vvv‬د‪ v:‬آن‌ه‪vv‬ا هم مرده‌ان‪vvv‬د‪ .‬گفت‪:‬‬
‫ابوحمزه‌ی سکری جماعت است! ابو عیسی (ترمذی) می‌‌گوید‪ v:‬اب‪vv‬وحمزه محم‪vv‬د‬
‫بن میمون‪ ،‬عالمی‌‌نیکوکار بوده است‪ .‬و باید توجه داشت ک‪vv‬ه عبدهللا بن مب‪vv‬ارک‬
‫این را در زمان خودش گفته است‪.‬‬
‫مؤلف می‌‌گوید‪ :‬این روایت‪ ،‬را ابن عساکر در ت‪vv‬اریخ دمش‪vv‬ق ب‪vv‬ا س‪vv‬ند ص‪v‬حیح از‬
‫ابن مسعود نقل می‌‌کند که می‌‌گفت‪« :‬جماعت همان اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه مواف‪vv‬ق ح‪v‬ق باش‪v‬د‌‌‪،‬‬
‫هر چند تو تنها باشی!» (تخریج مشکاة‪ ،‬آلبانی‪)‌61/1‬‬
‫این واقعیت را فهم ابوامام‪vv‬ه از معن‪vv‬ای جم‪vv‬اعت ک‪vv‬ه در روایت ذی‪vv‬ل آم‪vv‬ده بیش‪vv‬تر‬
‫مورد تاکید قرار می‌‌دهد‪:‬‬
‫شعبی از نعمان بن بشیر روایت می‌‌کند که رسول هللا روی منبر فرم‪vv‬ود‪َ « :‬م ْن لَ ْم‬
‫اس‪ ،‬لَ ْم يَ ْش ‪ُ v‬ك ِر هللاَ‪ .‬التَّ َح‪ُّ v‬د ُ‬
‫ث بِنِ ْع َم‪ِ v‬ة هللاِ‬ ‫يَ ْش ُك ِر ْالقَلِي َل‪ ،‬لَ ْم يَ ْش ُك ِر ْال َكثِي َر‪َ ،‬و َم ْن لَ ْم يَ ْش ‪ُ v‬ك ِر النَّ َ‬
‫ُش ‪ْ v‬كرٌ‪َ ،‬وتَرْ ُكهَ ‪v‬ا‪ُ v‬ك ْف ‪v‬رٌ‪َ ،‬و ْال َج َما َع‪ v‬ةُ‪َ v‬رحْ َم‪ v‬ةٌ‪َ ،‬و ْالفُرْ قَ ‪v‬ة َع‪ v‬ذابٌ »‪( :‬ه‪vv‬ر کس از چ‪vv‬یز کم‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫سپاس‪vv‬گزاری نکن‪vv‬د از چ‪vv‬یز زی‪vv‬اد هم سپاس‪vv‬گزاری نمی‌‌کن‪vv‬د و ه‪v‬ر کس از م‪vv‬ردم‬
 ‫‪11‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫به این ترتیب این حدیث از احادیث صحیحی است که آش‪vv‬کارا گ‪vv‬روه‬
‫نجات یافته را از هفتاد و سه گروهی‪ v‬که پیامبر خ‪vv‬بر داده ک‪vv‬ه ب‪vv‬ه زودی‪v‬‬
‫در امت اس‪vv‬الم پدی‪vv‬د می‌‌آی‪vv‬د‪ ،‬مع‪vv‬رفی می‌‌کن‪vv‬د‪ .‬ب‪vv‬دون تردی‪vv‬د خ‪vv‬بر پی‪vv‬امبر‬
‫راست و درست است‪ ،‬چرا ک‪v‬ه خداون‪vv‬د متع‪vv‬ال می‌‌فرمای‪v‬د‪َ ﴿ v:‬و َم‪vv‬ا يَن ِط‪ُ v‬‬
‫ق‬
‫‪v‬وح ٰى ‪[ ﴾٤‬النجم‪« v .]4-3 :‬و [پی‪vv‬امبر] از‬ ‫ع َِن ۡٱلهَ ‪َ v‬و ٰ ٓ‬
‫ى ‪ ٣‬إِ ۡن هُ ‪َ v‬و إِاَّل َو ۡح ‪ٞ‬ي يُ‪َ v‬‬
‫هوای نفس سخن‌ نمی‌‌گوید‪ ،‬آنچه می‌‌گوید چیزی جز وحی که ب‪vv‬ه او می‌‌رس‪vv‬د‪،‬‬
‫نیست»‪.‬‬
‫به این ترتیب گروه نجات یافت‪v‬ه آن کس‪v‬انی نیس‪v‬تند ک‪v‬ه ادع‪v‬ا می‌‌کنن‪v‬د‪.‬‬
‫‪-‬همان طور‪ v‬ک‪vv‬ه گروه‌ه‪vv‬ای مختل‪vv‬ف در این زم‪vv‬ان ادع‪vv‬ا دارن‪vv‬د‪ -‬و گ‪vv‬روه‬
‫نجات یافته تنها نشانه‌اش این نیست که خود را به قرآن و س‪vv‬نت منتس‪vv‬ب‬
‫بداند‪ ،‬چون هیچ مسلمانی‪ v‬نیست مگر این که خودش را منتسب به ق‪vv‬رآن‬
‫و س‪vv‬نت می‌‌دان‪vv‬د؛ و هیچ ی‪vv‬ک از گروه‌ه‪vv‬ا ق‪vv‬دیم و جدی‪vv‬د‪ -‬ح‪vv‬تی اگ‪vv‬ر از‬
‫گروه‌ها به دور از گروه‌ه‪vv‬ای نج‪vv‬ات یافت‪vv‬ه باش‪vv‬د‪ ،‬نمی‌‌توانن‪v‬د‪ v‬خ‪vv‬ود را از‬
‫ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت ج‪vv‬دا و ب‪vv‬ری بدانن‪vv‬د؛ چ‪vv‬ون اگ‪vv‬ر این ک‪vv‬ار را بکنن‪vv‬د پ‪vv‬رچم‬
‫خروج از اسالم را بلند کرده‌اند‪ .‬به همین علت است که تم‪vv‬ام گروه‌ه‪vv‬ا و‬
‫فرقه‌های مسلمان که در حدیث مذکور‪ v‬اش‪vv‬اره ش‪vv‬ده اس‪vv‬ت‪ ،‬هم‪vv‬ه ب‪vv‬ر ی‪vv‬ک‬
‫‪1‬‬
‫واقعیت مشترک هستند و آن ادعای پیروی‪ v‬از قرآن و سنت است‪.‬‬

‫تشکر نکن‪v‬د از خداون‪v‬د متع‪v‬ال س‪v‬پاس‌گزاری نخواه‪v‬د ک‪v‬رد! ب‪v‬ازگو ک‪v‬ردن نعمت‬
‫الهی شکر آن است و ت‪vv‬رک آن‪ ،‬کف‪vv‬ران نعمت اس‪vv‬ت و جم‪vv‬اعت رحمت و تفرق‪vv‬ه‬
‫عذاب است)‪.‬‬
‫ابوامامه می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬از س‪vv‬واد اعظم پ‪vv‬یروی کنی‪vv‬د! م‪vv‬ردی گفت‪ :‬س‪vv‬واد اعظم ک‪vv‬دام‬
‫است؟ ابوامامه گفت‪ :‬آن آیه‌ی سوره‌ی نور که می‌‌فرماید‪﴿ :‬فَإِن ت ََولَّ ۡو ْا فَإِنَّ َما َعلَ ۡي‪ِ vv‬ه‬
‫َما حُ ِّم َل َو َعلَ ۡي ُكم َّما ُح ِّم ۡلتُمۡۖ ﴾‪( .‬اگر روی گرداندند‪ v‬بر هر فرد همان است که انج‪vv‬ام‬
‫دهد و بر شما همان خواهد بود که انجام دهید)‪( v.‬احمد‪ 278/4:‬با سند حسن)‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬توجه به این مسئله بسیار مهم است که ب‪v‬دانیم تنه‪v‬ا ادع‪v‬ای پ‪v‬یروی از ق‪v‬رآن و‬
‫سنت بدون اعتقاد و عمل به آن‪ ،‬ادعایی خالی از صحت است و نیز سلفی ب‪vv‬ودن‬
‫بدون عمل ب‪v‬ه اص‪v‬ول اه‪v‬ل س‪vv‬نت و جم‪v‬اعت ادع‪vv‬ایی ت‪v‬و خ‪v‬الی اس‪v‬ت و الزمه‌ی‬
‫ادعای منتسب بودن به اس‪vv‬می‪ ،‬داش‪vv‬تن حقیقت آن چ‪vv‬یز اس‪vv‬ت‪ .‬و هم‪vv‬ان ط‪vv‬ور ک‪vv‬ه‬
‫شیخ می‌‌گوید‪ :‬عموم فرقه‌هایی مانند‪ :‬جهمیان‪ ،‬خ‪v‬وارج‪ ،‬معتزلی‪v‬ان‪ ،‬روافض و‪...‬‬
‫که در حدیث فوق به آن‌ه‪vv‬ا اش‪vv‬اره ش‪vv‬ده اس‪vv‬ت‪ ،‬ادع‪vv‬ا دارن‪vv‬د ک‪vv‬ه از ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت‬
‫پیروی می‌‌کنند‪ v.‬آری همه‌ی این‌ها می‌‌گوین‪vv‬د پ‪vv‬یرو ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت هس‪vv‬تند‪ .‬ام‪vv‬ا در‬
‫هنگام تحقیق و تطبیق مشخص می‌‌شود که با اصول اه‪vv‬ل س‪vv‬نت و جم‪vv‬اعت (ک‪vv‬ه‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪12‬‬
‫حقیقت سلفیت‪:‬‬
‫به کسانی‪ v‬که در آغاز س‪vv‬خن اش‪vv‬اره ک‪vv‬ردیم‪ ،‬اعم از س‪vv‬لفی‌ها و دیگ‪vv‬ر‬
‫کسانی که بر روش آن‌ها هستند و گاهی اوقات با اسم‌های دیگر ش‪vv‬ناخته‬
‫می‌‌شوند‪ v‬اما از تمام گروه‌های اسالمی‌ دیگر فرق دارند‪ .‬چرا ک‪vv‬ه این‌ه‪vv‬ا‬
‫منتسب به چیزی دیگر هستند و آن چ‪vv‬یز‪« :‬عص‪vv‬مت خ‪vv‬روج از ق‪vv‬رآن و‬
‫سنت با اس‪vv‬م پایبن‪vv‬دی‪ v‬ب‪vv‬ه ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه هم‪vv‬ان روش اص‪vv‬حاب‬

‫اسالم ناب است) مخالف هستند‪ .‬و با آن جماعتی که رس‪vv‬ول هللا امت خ‪vv‬ود را ب‪vv‬ه‬
‫پیروی از آن‌ها تشویق کرده که اهل فقه‪ ،‬علم و ح‪vv‬دیث و اص‪vv‬حاب رس‪vv‬ول هللا و‬
‫پیروان واقعی آن‌ها تا قیامت‪ ،‬سواد اعظم و چارچوبه راه مؤمنان است و حقیقت‪v‬ا ً‬
‫از نصوص قرآن و سنت صحیح پیروی می‌‌کنند‪ ،‬مخالف‌اند‪ .‬امام احمد می‌‌گوید‪:‬‬
‫(ایمان به خیر و شر از الزمه‌های اصل دین است که ه‪vv‬ر کس یکی از آن‌ه‪vv‬ا را‬
‫ترک کند‪ v،‬از دین خارج خواهد شد)‪ .‬و سپس امور مهم اعتقادی را ذک‪vv‬ر می‌کن‪vv‬د‬
‫و می‌‌گوید‪( v:‬جدال در مسایل تقدیر‪ ،‬دیدن خداوند‪ ،‬قرآن و‪ ...‬از رس ‪v‬م‌های ناپس‪vv‬ند‬
‫و ممنوعه است تا جایی که هر کس وارد این جدال‌ها ش‪vv‬ود ح‪vv‬تی اگ‪vv‬ر درس‪vv‬ت و‬
‫مطابق سنت هم بگوید از اهل سنت نیست تا زمانی ک‪vv‬ه از ج‪vv‬دال دس‪vv‬ت بکش‪vv‬د و‬
‫تسلیم نصوص شود و به احادیث و روایات ایمان آورد‪( .‬نگا‪ :‬رسالة عبدوس بن‬
‫مالک عطار‪ ،‬مشهور به نام اصول السنة (ص ‪49‬و‪)42‬‬
‫ام‪vv‬ام احم‪vv‬د توض‪vv‬یح می‌ده‪vv‬د ک‪vv‬ه ب‪vv‬دور از ج‪vv‬دال و مب‪vv‬احث کالمی‌ و آراء شخص‪vv‬ی‪،‬‬
‫امکان ندارد‪ ،‬چرا که اگر فردی ادعا کند پیرو سنت است و به غیر سنت اس‪vv‬تناد‬
‫کند یا برای تایید نظریاتش به حرف‌های افراد‪ ،‬فلسفه و جدل استناد کند‪ ،‬از اه‪v‬ل‬
‫سنت نیست‪ .‬حتی اگر حرف‌هایش درست باشد؛ چرا که به حق رسیده اما ن‪vv‬ه از‬
‫طریق سنت پیامبر! امام بربهاری به همین معنا س‪v‬خنی دارد و می‌‌گوی‪v‬د‪( v:‬ب‪v‬رای‬
‫هیچ کس روا نیست که بگوید‪ v:‬فالنی اهل سنت اس‪v‬ت ت‪vv‬ا زم‪v‬انی ک‪v‬ه ویژگی‌ه‪v‬ای‬
‫سنت در آن وجود داشته باشد پس نباید بگوییم فالنی اهل س‪vv‬نت اس‪vv‬ت ت‪vv‬ا زم‪vv‬انی‬
‫ک‪vv‬ه تم‪vv‬ام ویژگی‌ه‪vv‬ای اه‪vv‬ل س‪vv‬نت در آن وج‪vv‬ود اش‪vv‬ته باش‪vv‬د‪( .‬نگ‪vv‬ا‪ :‬ش‪vv‬رح الس‪vv‬نه‪،‬‬
‫بربهاری ص‪)‌57‬‬
‫عبدهللا بن مبارک می‌‌گوید‪ v:‬تمام هفتاد و دو فرقه‌ی گمراه به چهار گ‪vv‬روه قدری‪vv‬ه‪،‬‬
‫مرجئه‪ ،‬شیعه و خوارج ب‪vv‬ر می‌‌گ‪vv‬ردد‪ .‬ب‪vv‬ه این ت‪vv‬رتیب ه‪vv‬ر کس اب‪vv‬وبکر‪ ،‬عم‪vv‬ر و‬
‫عثمان و علی را از دیگ‪vv‬ر اص‪v‬حاب پی‪v‬امبر برت‪v‬ر بدان‪vv‬د و دیگ‪v‬ر اص‪v‬حاب را ب‪v‬ه‬
‫خوبی یاد کند‪ v‬و برای همه دعای خیر نماید به تم‪vv‬ام معن‪vv‬ا از تش‪vv‬یع خ‪vv‬ارج و دور‬
‫گردیده و هر کس بگوید‪ :‬ایمان اقرار و عمل است‪ ،‬زیاد و کم می‌‌شود و به تم‪vv‬ام‬
‫معنا از مرجئه خارج و دور گردیده و هر کس بگوید‪ :‬نماز پش‪vv‬ت س‪vv‬ر ه‪vv‬ر ف‪vv‬رد‬
‫نیکوکار و گناه کار جایز است و بر خلیفه هر کس که باشد جهاد واجب اس‪vv‬ت و‬
‫علیه حاکم مسلمان شورش نکند و برای حاکم دعا خیر و اصالح نماید‪ ،‬ب‪vv‬ه تم‪vv‬ام‬
‫معنا از خوارج خارج و دور گردیده است و ه‪vv‬ر کس بگوی‪vv‬د تم‪vv‬ام تق‪vv‬دیرها‪ ،‬اعم‬
 ‫‪13‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫پی‪vv‬امبر اعم از مه‪vv‬اجران‪ ،‬انص‪vv‬ار و دیگ‪vv‬ر کس‪vv‬انی‪ v‬ک‪vv‬ه از آن‪vv‬ان پ‪vv‬یروی‬
‫کرده‌اند می‌باشد‪ .‬ب‪vv‬ه همین ص‪vv‬ورت دیگ‪vv‬ر نس‪v‬ل‌های پ‪vv‬یرو آن‌ه‪vv‬ا در س‪vv‬ه‬
‫قرنی که پیامبر آنان را بهترین قرن‌ها دانسته است‪ ،‬در حدیثی صحیح و‬
‫اس قَ‪vv‬رْ نِي ثُ َّم الَّ ِذينَ يَلُ‪vv‬ونَهُ ْم»‬‫ح‪vv‬تی مت‪vv‬واتر‪ v‬پی‪vv‬امبر‪ v‬می‌‌فرمای‪vv‬د‪« :‬خَ يْ‪ُ vv‬ر النَّ ِ‬
‫(بهترین مردم‪ ،‬مردمان قرن من هستند [صحابه]‪ ،‬سپس کسانی ک‪vv‬ه بع‪vv‬د‬
‫‪1‬‬
‫از آن‌ها می‌آیند [تابعین])‪.‬‬
‫به این ترتیب پیروی‪ v‬از نسل نیک و پاک صحابه‪ ،‬س‪vv‬پس کس‪vv‬انی‪ v‬ک‪vv‬ه‬
‫بعد از آن‌ها آمده‌اند که چنین دعا می‌‌کنند‪َ « :‬ربَّنَا ا ْغفِرْ لَنَا وَإِل ِ ْخ َوانِنَ‪vv‬ا الَّ ِذينَ‬
‫ان» (پروردگارا! ما و برادران ما را که پیش از ما با ایمان‬ ‫َسبَقُونَا بِاإْل ِ ي َم ِ‬
‫از دنیا رفته‌اند‪ ،‬ببخش!)‪.‬‬

‫از خیر و شر از جانب خداوند متعال است لذا هر کس را بخواهد هدایت می‌‌کن‪vv‬د‬
‫و هرکس را بخواه‪vv‬د گم‪vv‬راه می‌‌گردان‪vv‬د‪ v،‬ب‪vv‬ه تم‪vv‬ام معن‪vv‬ا از ف‪vv‬رقه‌ی قدری‪vv‬ه خ‪vv‬ارج‬
‫گردیده‪ ،‬و هر کس تمام صفات مذکور را داشته باشد‪ ،‬از اهل‌سنت است‪.‬‬
‫مؤل‪vv‬ف می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬در این زم‪vv‬ان ح‪vv‬زب گرایی‌ه‪vv‬ای منح‪vv‬رف کنن‪vv‬ده و تعص‪vv‬بات‬
‫حسادت بار و کینه توزانه پدید‪ v‬آمده که این اصول سنت و سلفیت را س‪vv‬بک و کم‬
‫ارزش می‌‌دانند‪ v‬و بسیاری از دعوتگران نسبت به ال‪vv‬تزام ب‪vv‬ه عقای‪vv‬د س‪vv‬لف ص‪vv‬الح‬
‫مطابق فهم آنان از نصوص تساهل بخرج می‌‌دهند‪ v.‬تا جایی که اختالف در عقاید‬
‫و اصول را با افکار بیمار و استدالل‌های واهی و حرف‌ه‪vv‬ای ض‪vv‬د و نقیض روا‬
‫می‌‌دانند‪ .‬این باورهای بی اساس آن‪v‬ان را ت‪v‬ا ج‪v‬ایی رس‪v‬انده ک‪v‬ه هم‪v‬ه ج‪v‬ا عب‪v‬ارت‬
‫نکبت بار‪« :‬در آن‌چه متفق هستیم با هم عمل می‌‌کنیم و در آن‌چ‪vv‬ه اختالف داریم‬
‫یکدیگر را معذور می‌‌شماریم» را زمزمه می‌‌کنن‪vv‬د‪ v.‬این عب‪vv‬ارت ممکن اس‪vv‬ت در‬
‫مسایل فروع فقهی قابل توجی‪vv‬ه باش‪vv‬د‪ .‬ام‪vv‬ا اختالف در عقای‪vv‬د و اص‪vv‬ول هیچ‌گون‪vv‬ه‬
‫اتفاق و ارزشی ندارد‪ ،‬چه توافقی با ف‪vv‬رد ق‪vv‬دری م‪vv‬ذهب ش‪vv‬ومی‌‌ک‪vv‬ه معتق‪vv‬د اس‪vv‬ت‬
‫خداوند هیچ چیز برای بندگانش مقدر نکرده و چه توافقی با رافض‪vv‬ی خبی‪vv‬ثی ک‪vv‬ه‬
‫امهات المؤمنین را دشنام می‌‌دهند و نسبت ب‪v‬ه اص‪v‬حاب رس‪v‬ول هللا زب‪v‬ان درازی‬
‫می‌‌کنند و چه توافقی با فرد مرجئی که معتقد است ایمان باور قلبی و اقرار است‬
‫و چه توافقی با فرد خارجی شریری که همه‌ی مردم‌را می‌داند و چ‪vv‬ه ت‪vv‬وافقی ب‪vv‬ا‬
‫ف‪vvv‬رد جهمی‌‌ک‪vvv‬ه ع‪vvv‬دم و هیچ را خداون‪vvv‬د می‌‌دان‪vvv‬د‪ v،‬وج‪vvv‬ود دارد و چ‪vvv‬ه مع‪vvv‬ذور‬
‫دانستی!!؟؟؟‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬احمد ‪442‬و‪ ،378/1‬ابن ابی عاصم (‪ ،)1466‬بخاری (‪ )117/4‬و ترمذی ب‪vv‬ا‬
‫ش(‪ )3859‬از طری‪vv‬ق اعمش‪ ،‬از اب‪vv‬راهیم نخعی از عبی‪vv‬دة از عبدهللا بن مس‪vv‬عود‬
‫این ح‪vv‬دیث را روایت کرده‌ان‪vv‬د و مس‪vv‬لم (‪ )1963‬از طری‪vv‬ق ابن ع‪v‬ون از اب‪v‬راهیم‬
‫روایت کرده است‪.‬‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪14‬‬
‫اهل حق این‌ها هستند و هر کس می‌‌خواهد‪ v‬از گروه نجات یافته باش‪vv‬د‬
‫ناگزیر باید به آنچه صحابه و تابعین که سلف صالح ما هستند و به آن‌ها‬
‫‪2‬‬
‫اقتدا می‌‌کنیم‪ ،‬عامل و پایبند باشد‪.‬‬
‫وجوب اقتدا به سلف‪:‬‬

‫‪ - 2‬در این سخن شیخ آلبانی که می‌گوید‪« :‬اهل حق این‌ه‪vv‬ا هس‪vv‬تند و ه‪vv‬ر کس ک‪vv‬ه‬
‫می‌‌خواهد از گروه نجات یافت‪v‬ه باش‪v‬د بای‪v‬د ب‪v‬ه آن‌چ‪v‬ه ص‪v‬حابه و ت‪v‬ابعین ک‪v‬ه س‪v‬لف‬
‫صالح ما هستند و به آن‌ها اقتدا می‌‌کنیم‪ ،‬عامل و پایبند‪ v‬باش‪vv‬د» مس‪vv‬ایلی ب‪vv‬ه ش‪vv‬رح‬
‫ذیل وجود دارد‪:‬‬
‫اول‪ :‬با پیروی از سلف (صحابه‪ ،‬تابعین و تبع تابعین) پایداری در دنی‪vv‬ا و نج‪vv‬ات در‬
‫آخرت بدست می‌‌آید‪ ،‬چرا که فضیلت و برتری آن سه ق‪vv‬رن ب‪vv‬ر دیگ‪vv‬ر ق‪vv‬رون در‬
‫حدیث ثابت است‪.‬‬
‫دوم‪ :‬منتسب بود به سلف با پیروی صحیح از مذهب و راه سلف و ع‪vv‬دم خ‪vv‬روج‬
‫از فهم آن‪vv‬ان ب‪vv‬ه فهم دیگ‪vv‬رانی ک‪vv‬ه ن‪vv‬ه ص‪vv‬حابه بودن‪vv‬د‪ v،‬ن‪vv‬ه دین را ب‪vv‬ه درس‪vv‬تی‬
‫فراگرفته‌‌اند باید حقیقی باشد نه ظاهری که فقط اسم س‪vv‬لفیت را ب‪vv‬رای خ‪vv‬ود ی‪vv‬دک‬
‫بکش‪vv‬ند و ب‪vv‬ه ص‪vv‬فات آن پاینب‪vv‬دی‪ v‬نداش‪vv‬ته باش‪vv‬ند‪ ،‬این واقعیت ح‪vv‬ال بس‪vv‬یاری از‬
‫دعوتگران کنونی است‪ ،‬بجز کسانی ک‪vv‬ه پروردگ‪vv‬ار م‪vv‬ورد ت‪vv‬رحم و لط‪vv‬ف ق‪vv‬رار‬
‫داده است!‬
‫سوم‪ :‬از پیامدهای التزام به روش سلف صالح و فهم آنان از نص‪vv‬وص و نح‪v‬وه‌ی‬
‫عمل به آن‌ها عدم انحراف از اقوال توجیح و اجتهاد آنان ب‪vv‬ه اجته‪vv‬اد جدی‪vv‬دی ک‪vv‬ه‬
‫سابقه نداشته باشد است‪ .‬امام احمد به شاگرد خود ابوالحسن میمونی می‌‌گوید‪ :‬در‬
‫مسأله‌ی که امامی‌‌نداری (که پیش از ت‪vv‬و درب‪v‬اره‌ی آن بحث ک‪v‬رده باش‪vv‬د) ح‪v‬رف‬
‫نزن! (مناقب احمد‪ ،‬ابن جوزی (ص‪)178‬‬
‫و ام‪v‬ام احم‪v‬د می‌‌گوی‪v‬د ‪ :‬هیچ مس‪v‬ئله‌‌ای نیس‪v‬ت مگ‪vv‬ر این ک‪v‬ه از اص‪v‬حاب پی‪v‬امبر‬
‫درباره آن نظریه‌‌ای وجود دارد‪( .‬مسائل احمد و ابوداود ص ‪)277‬‬
‫چهارم‪ :‬از مقتضیات التزام به روش سلف است‪ ،‬هر نظریه که موافق دلیل باش‪v‬د‬
‫بپذیریم و از طرفی فردی که در اجتهاد خود دچار اشتباه شده را با ذکر خیر در‬
‫آنچه با نصوص مخالفت کرده است را معذور بدانیم‪ v،‬چ‪vv‬ون ب‪vv‬ه مجته‪vv‬دی ک‪vv‬ه در‬
‫اجتهادش اشتباه کند یک پاداش داده می‌‌شود و به مجتهدی ک‪vv‬ه اجته‪vv‬ادش درس‪vv‬ت‬
‫باشد دو پاداش می‌‌دهند البته هر کس از آنان با نصی مخالف کرده باش‪vv‬د قص‪vv‬دی‬
‫نبوده بلکه معذور بوده است و باید توجه داشته باشیم که ه‪vv‬ر کس در پی مس‪vv‬ایل‬
‫آسان از نظریات و اشتباهات علما باشد‪ ،‬شر تمام وجود او را فرا گرفته و نابود‬
‫شده است‪ .‬عمر بن خطاب می‌‌گوید‪« :‬س‪vv‬ه چ‪vv‬یز دین را ن‪vv‬ابود می‌‌گردان‪vv‬د‪ ،‬اش‪vv‬تباه‬
‫عالم‪ ،‬جدال و جر و بحث منافق با اس‪v‬تنباط از آی‪v‬ات ق‪v‬رآن و پیش‪v‬وایان (حاکم‪v‬ان‬
 ‫‪15‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫مسئله‌ی وجوب اقتدا به آن گروه (صحابه و تا بعین) از سلف بدعتی‬
‫جدید نیست بلکه دستور‪ v‬الزامی است ک‪v‬ه خداون‪v‬د‪ v‬متع‪v‬ال ب‪v‬ه آن اش‪vv‬اره و‬
‫ُول ِم ۢن‬
‫ق ٱل َّرس َ‬ ‫حتی تصریح کرده است‪ .‬آن جا که می‌‌فرماید‪َ ﴿ :‬و َمن يُ َشاقِ ِ‬
‫‪v‬ولَّ ٰى َونُ ۡ‬
‫ص‪v‬لِِۦه‬ ‫يل ۡٱل ُم‪vۡ v‬ؤ ِمنِينَ نُ‪َ v‬‬
‫‪v‬ولِِّۦه َم‪vv‬ا تَ‪َ v‬‬ ‫بَ ۡع ِد َما تَبَيَّنَ لَهُ ۡٱلهُد َٰى َويَتَّبِ ۡع غ َۡي‪َ v‬ر َس‪v‬بِ ِ‬
‫صيرًا ‪[ ﴾١١٥‬النساء‪« v.]115 :‬و هر کس پس از آن که راه‬ ‫َجهَنَّ ۖ َم َو َسٓا َء ۡت َم ِ‬
‫هدایت برایش روشن شده باشد با این پیامبر مخالفت کن‪vv‬د و از راهی ج‪vv‬ز راه‬
‫(عالمان) گمراه»‪( .‬ابن عبدالبر در جامع بی‪v‬ان العلم و فض‪v‬له (‪ )1101/2‬ب‪v‬ا س‪v‬ند‬
‫صحیح)‬
‫امام اوزاعی می‌‌گوید‪ :‬هر کس در مسئله‌ی متعه (نکاح موقت) به نظری‪vv‬ه اه‪vv‬الی‬
‫مکه عمل کند و در مسئله‌ی شرابی که از خرما گرفت‪vv‬ه می‌‌ش‪vv‬ود ب‪vv‬ه نظری‪vv‬ه اه‪vv‬ل‬
‫شام عمل نماید‪ ،‬تمام وجودش را شر فراگرفت‪vv‬ه اس‪vv‬ت‪ .‬س‪vv‬یر اعالم النبالء‪ ،‬حاف‪vv‬ظ‬
‫ذهبی ‪.81/8‬‬
‫پنجم‪ :‬از مقتضیات التزام به روش سلف است که باید عقب ماندگی کین‪vv‬ه توزان‪vv‬ه‬
‫را رها کند‪ v،‬که اساس آن مقدم دانستن عقل بر نقل و رد نص‪vv‬وص ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت‬
‫با تأویالت فاسد و ایرادهای بی جاست‪.‬‬
‫امام اوزاعی می‌‌گوید‪ :‬به روش و نظریات سلف پایبندی کن هر چند مردم تو را‬
‫رد کنند‪« .‬آج ّری در الشریعه ص ‪ 85‬و خطیب در شرف اصحاب حدیث»‪.‬‬
‫ششم‪ :‬باید بین نظریات و آراء صحابه‪ ،‬تابعین و تبع تابعین از نگاه حجیت ف‪vv‬رق‬
‫قایل باشیم‪ .‬این که آیا قول یا فعل صحابی سنت است؟ نی‪vv‬از ب‪vv‬ه ش‪vv‬رح و توض‪vv‬یح‬
‫دارد‪:‬‬
‫امام احمد آثار صحابه را حجت و در استناد به منزله‌ی سنت می‌‌دان‪vv‬د‪ v،‬در ح‪vv‬الی‬
‫که اقوال‪ ،‬قضاوت‌ها و اجتهاد تابعین چ‪vv‬نین نیس‪vv‬ت‪ .‬اب‪vv‬وداود در مس‪vv‬ائل ص‪276‬‬
‫می‌‌گوید‪ :‬شنیدم بارها امام احمد در پاسخ به سؤالی که می‌‌پرسیدند‪ v‬آیا عمل ک‪vv‬رد‬
‫اب‪v‬وبکر‪ ،‬عم‪vv‬ر و عثم‪v‬ان و علی حکم س‪v‬نت را دارد؟ می‌‌گفت‪ :‬آری‪ ،‬و ی‪vv‬ک ب‪v‬ار‬
‫گفت‪ :‬بدلیل آن حدیثی که پیامبر می‌‌فرماید‪( v:‬بر شما الزم است که از سنت من و‬
‫سنت خلفای راشدین پیروی کنید!)‪ v‬سنت خلفاء نیز حکم سنت را دارد‪.‬‬
‫سوال کردند‪ :‬عمل کرد عمر بن عبدالعزیز چی؟ گفت‪ :‬خیر‪ .‬گفتند‪ :‬مگ‪vv‬ر ام‪vv‬ام و‬
‫از خلفا نیست؟‬
‫گفت‪ :‬چرا‪ ،‬گفتند‪ :‬می‌‌توانیم بگوییم اقوال و دیدگاه‌های أُبی‪ ،‬مع‪vv‬اذ و ابن مس‪vv‬عود‬
‫سنت است؟‬
‫گفت‪ :‬دلیلی‌ نمی‌‌یابم ک‪v‬ه بگ‪v‬ویم س‪v‬نت اس‪v‬ت‪ .‬ام‪v‬ا دوس‪v‬ت ن‪v‬دارم ب‪v‬ا کس‪v‬ی از آن‪v‬ان‬
‫مخالفت کنم‪.‬‬
‫مشهور است که امام احمد که آثار ص‪vv‬حابه را همانن‪vv‬د س‪vv‬نت می‌‌دانس‪vv‬ت و گ‪vv‬اهی‬
‫آثار صحابه را با روایات مرفوع هماهنگ می‌‌گردانید تا عمل به هیچ کدام باطل‬
‫نشود‪.‬‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪16‬‬
‫مؤمنان پیروی نماید او را به هم‪vv‬ان راهی ک‪vv‬ه انتخ‪vv‬اب نم‪vv‬وده ره‪vv‬ا می‌‌ک‪vv‬نیم و‬
‫سپس به دوزخ می‌‌اندازیم و بد جایگاهی است»‪.‬‬
‫خداون‪v‬د‪ v‬متع‪vv‬ال در این آی‪vv‬ه ب‪vv‬ه ش‪vv‬دت از مخ‪vv‬الفت ب‪vv‬ا پی‪vv‬امبر ب‪vv‬ر ح‪vv‬ذر‬
‫‪v‬ؤ ِمنِينَ ﴾ «و از راهی‬ ‫يل ۡٱل ُم‪ۡ v‬‬
‫می‌‌دارد و سپس می‌‌فرماید‪َ ﴿ :‬ويَتَّبِ‪vۡ v‬ع غ َۡي‪َ v‬ر َس‪v‬بِ ِ‬
‫جز راه مؤمنان پیروی کند»‪ .‬تردیدی نیست آن مؤمنانی که خداوند متع‪vv‬ال‬
‫بر حذر داشته است گروهی از مسلمانان هستند ب‪vv‬ا راه مومن‪vv‬ان مخ‪vv‬الفت‬

‫امام شافعی در کل با امام احمد هم نظر است اما معتقد است که در صورت عدم‬
‫دلی‪v‬ل از ق‪v‬رآن و س‪v‬نت آث‪v‬ار ص‪v‬حابه حجت اس‪v‬ت‪ .‬بیهقی در «الم‪v‬دخل الی‌‌الس‪v‬نن‬
‫الکبری» ص ‪ 35‬با سند صحیح از شافعی روایت می‌‌کن‪v‬د ک‪v‬ه‪ :‬در ه‪v‬ر مس‪v‬ئله‌‌ای‬
‫که از قرآن و سنت دلیل وجود داش‪vv‬ته باش‪vv‬د‪ ،‬ب‪vv‬ر ه‪vv‬ر کس ک‪vv‬ه دلی‪vv‬ل برس‪vv‬د دیگ‪vv‬ر‬
‫عذری جز پیروی ندارد وقتی در قرآن و سنت نباشد به اقوال صحابه یا یکی از‬
‫آنان رجوع می‌‌کنیم‪.‬‬
‫امام ابوحنیفه نیز در انتخاب یکی از نظری‪vv‬ات ص‪vv‬حابه ب‪vv‬ا ام‪vv‬ام ش‪vv‬افعی هم نظ‪vv‬ر‬
‫اس‪vv‬ت‪ ،‬ابن معین در ت‪vv‬اریخ خ‪vv‬ود ب‪vv‬ه روایت دوری ش ‪4219‬ب‪vv‬ا س‪vv‬ند ص‪vv‬حیح از‬
‫یحیی بن ضریس روایت می‌‌کند که‪ :‬نزد سفیان بودم که آمد و گفت‪ :‬چرا جلوی‬
‫ابوحنیفه را نمی‌‌گیری؟ گفت‪ :‬او را چ‪v‬ه ش‪v‬ده؟ گفت‪ :‬ش‪v‬نیدم می‌‌گوی‪v‬د ه‪v‬ر چ‪v‬ه در‬
‫قرآن است می‌‌پذیرم اگر مسئله را در قرآن نیافتم به س‪vv‬نت پی‪vv‬امبر عم‪vv‬ل می‌‌کنم‪،‬‬
‫اگر در قرآن و سنت نیافتم به نظریه اص‪vv‬حاب عم‪vv‬ل می‌‌کنم‪ ،‬و ق‪vv‬ول ه‪vv‬ر کس را‬
‫بخواهم می‌گیرم و بخواهم رد می‌‌کنم ام‪vv‬ا از اق‪vv‬وال آن‌ه‪vv‬ا خ‪vv‬ارج نمی‌‌ش‪vv‬وم! ام‪vv‬ام‬
‫مالک با استناد به سخن خداوند متعال است ک‪v‬ه می‌‌فرمای‪v‬د‪َ ﴿ :‬و ٰ َّ‬
‫ٱلس‪v‬بِقُونَ ٱأۡل َ َّولُ‪vv‬ونَ‬
‫وا ع َۡن‪ v‬هُ‬‫ض‪ْ v‬‬ ‫َّض‪َ v‬ي ٱهَّلل ُ ع َۡنهُمۡ َو َر ُ‬
‫ار َوٱلَّ ِذينَ ٱتَّبَ ُع‪vv‬وهُم بِإ ِ ۡح ٰ َس‪ٖ v‬ن ر ِ‬ ‫نص‪ِ v‬‬ ‫ِمنَ ۡٱل ُم ٰهَ ِج ِرينَ َوٱأۡل َ َ‬
‫ك ۡٱلفَ ۡ‪v‬و ُز ۡٱل َع ِظي ُم ‪( .﴾١٠٠‬و‬ ‫ت ت َۡج ِري ت َۡحتَهَا ٱأۡل َ ۡن ٰهَ ُر ٰخَ لِ ِدينَ فِيهَٓا أَبَ ٗد ۚا ٰ َذلِ‪َ v‬‬ ‫ٰ‬
‫َوأَ َع َّد لَهُمۡ َجنَّ ٖ‬
‫سبقت گیرندگان اول از مهاجران و انصار و کسانی که ب‪vv‬ه نح‪vv‬و احس‪vv‬ن از آن‪vv‬ان‬
‫پیروی کرده‌اند‪ ،‬هللا از آنان راضی باد و آنان از هللا راضی بوده‌اند‪ ،‬و برای‌شان‬
‫باغ‌هایی آماده کرده‌اند که از پای (درخت‪vv‬ان آن) نهره‪vv‬ا روان اس‪v‬ت و همیش‪vv‬ه در‬
‫آن می‌‌مانن‪vv‬د و این کامی‪vv‬ابی ب‪vv‬زرگ اس‪v‬ت)‪[ .‬توب‪vv‬ه‪ ]100 :‬پ‪vv‬یروی از ص‪vv‬حابه را‬
‫مشروع می‌‌داند‪ .‬اما ظاهری‌ها در این مسئله با ائمه‌ی م‪vv‬ذکور مخ‪vv‬الفت کرده‌ان‪vv‬د‬
‫و معتقدند نظریات صحابه حجت نیست‪ .‬ابن حزم در جاهای متع‪vv‬ددی از کت‪vv‬ابش‬
‫ب‪vv‬ه این واقعیت تص‪vv‬ریح ک‪vv‬رده اس‪vv‬ت‪ ،‬ب‪vv‬ویژه در «المحلی» و در «االحک‪vv‬ام فی‬
‫اص‪vv‬ول األحک‪vv‬ام» ام‪vv‬ا ق‪vv‬ول راجح در م‪vv‬ورد حجیت ق‪vv‬ول ص‪vv‬حابه ص‪vv‬ورت‌های‬
‫مختلفی دارد‪:‬‬
‫‪1‬ـ نظریه یکی از صحابه بین اص‪v‬حاب منتش‪vv‬ر ش‪v‬ود و کس‪v‬ی آن را رد نکن‪v‬د‪ .‬چ‪vv‬نین‬
‫نظریه‌ای از قیبل اجماع سکوتی و بر دیگر آراء مق‪v‬دم اس‪v‬ت مش‪v‬روط ب‪v‬ه آن ک‪v‬ه‬
‫آی‪vv‬ه ی‪vv‬ا ح‪vv‬دیثی بوس‪vv‬یله آن رد نش‪vv‬ود‪ ،‬این‌گون‪vv‬ه رأی و نظ‪vv‬ریه‌ای از ص‪vv‬حابه ن‪vv‬زد‬
 ‫‪17‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫می‌‌کنند و تردیدی نیست که مومنان همان کسانی هستند ک‪vv‬ه در آی‪vv‬ه قب‪vv‬ل‬
‫ار َوٱلَّ ِذينَ ٱتَّبَعُ‪v‬وهُم‬ ‫‪v‬رينَ َوٱأۡل َ َ‬ ‫ۡ‬
‫نص‪vِ v‬‬ ‫ذک‪v‬ر ش‪v‬ده‌اند ک‪v‬ه می‌‌فرمای‪v‬د‪ِ ﴿ v:‬منَ ٱل ُم ٰهَ ِج ِ‬
‫س ٖن﴾ «از مهاجران و انصار و کسانی که به نحو احس‪vv‬ن از آن‪vv‬ان پ‪vv‬یروی‬ ‫بِإِ ۡح ٰ َ‬
‫کرده‌اند»‪ .‬قطعا‪ v‬خداوند از آنان راضی است و آنان هم از پروردگارشان‬
‫خشنوداند‪v.‬‬

‫جمهور علما حجت است‪.‬‬

‫مثال‪ :‬به صحت ثابت است ک‪vv‬ه گ‪vv‬روهی از اص‪vv‬حاب مانن‪vv‬د‪ :‬علی بن ابی ط‪vv‬الب‪،‬‬
‫انس بن مالک‪ ،‬ابن مسعود‪ ،‬براء بن عازب‪ ،‬ابوأمام‪vv‬ه ب‪vv‬اهلی مس‪vv‬ح ب‪vv‬ر ج‪vv‬وراب‬
‫کرده‌اند‪ .‬و از طرفی در این م‪vv‬ورد بین ص‪vv‬حابه اختالفی ث‪vv‬ابت نیس‪vv‬ت و تع‪vv‬دادی‬
‫حدیث مرفوع نیز وجود دارد که هیچ ی‪vv‬ک از آن‌ه‪vv‬ا خ‪vv‬الی از ای‪vv‬راد نیس‪vv‬ت و در‬
‫حجت آن‌ه‪vv‬ا اختالف اس‪vv‬ت (مؤل‪vv‬ف می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬تم‪vv‬ام روای‪vv‬ات مرف‪vv‬وع‪ ،‬موق‪vv‬وف و‬
‫مقطوع این مسئله را در رساله‌ای مستقلی جمع آوری ک‪v‬ردم و ب‪v‬ر اس‪v‬اس قواع‪v‬د‬
‫حدیثی و فقهی مورد نقد و بررسی قرار داده‌ام)‪.‬‬
‫‪2‬ـ نظریه‌ی یک صحابه که کسی دیگر با وی مخالفت نکرده باشد‪ :‬مثال‪ :‬به ص‪v‬حت‬
‫ْ‬
‫س»‪( :‬دو گوش جزو سر‬ ‫از ابن عمر روایت است که می‌‌گفت‪« :‬اأْل ُ ُذنَا ِن ِم ْن الرَّأ ِ‬
‫هس‪vv‬تند)‪ v.‬این روایت را عب‪vv‬دالرزاق (‪ )11/1‬و ابن من‪vv‬ذر در االوس‪vv‬ط ‪ 401/1‬ب‪vv‬ا‬
‫سند صحیح آورده‌اند‪.‬‬
‫و همین روایت را به صورت‌های مرفوع و موقوف جماعتی از ص‪vv‬حابه روایت‬
‫کرده‌اند البته به جز از همین طریق و موقوف به ابن عمر صحیح نیست‪ .‬ب‪vv‬ا این‬
‫حال امام احمد به این روایت استناد کرده است‪ .‬البته هیچ کس از صحابه با این‬
‫روایت ابن عمر مخالفت نکرده است و روایتی که مخ‪vv‬الف این باش‪vv‬د ن‪vv‬یز وج‪vv‬ود‬
‫ندارد‪ .‬مانند‪ v‬این از ابن عمر روایت است که دو یا سه ب‪vv‬ار الله‌ی گوش‌ه‪vv‬ایش را‬
‫می‌‌شست و پس از مسح سر؛ انگشتان را تر می‌‌ک‪vv‬رد و ی‪vv‬ک ب‪vv‬ار داخ‪vv‬ل س‪vv‬وراخ‬
‫گوشش می‌‌نم‪vv‬ود‪ .‬عب‪vv‬دالرزاق ‪ 12/21‬ب‪vv‬ا س‪vv‬ند ص‪vv‬حیح و ام‪vv‬ام مال‪vv‬ک در مؤط‪vv‬اء‬
‫‪ 34/1‬با س‪v‬ند ص‪v‬حیح آورده‌ان‪v‬د ک‪v‬ه عبدهللا بن عم‪v‬ر ب‪v‬رای مس‪v‬ح گوش‌ه‪v‬ایش آب‬
‫جدید می‌‌زد‪ .‬این روایت ایجاب می‌کند که برای مسح گوش‌ه‪vv‬ا دوب‪vv‬اره دس‪vv‬تان را‬
‫آب بزنند‪ v،‬امام احمد در مس‪vv‬ایل إس‪vv‬حاق نیش‪vv‬ابوری همین نظری‪vv‬ه را ت‪vv‬رجیح داده‬
‫است‪.‬‬
‫‪3‬ـ نظریه صحابی زمانی که صحابه‌ی دیگر با وی مخالف باشد‪:‬‬
‫در مسئله‌ای که هیچ نصی از قرآن و سنت نباشد و صحابه با هم اختالف داش‪vv‬ته‬
‫باشند‪ ،‬در چنین صورتی به مقام و منزلت صحابه بستگی دارد‪:‬‬
‫اول‪ :‬نظر یکی از خلفای راشدین باشد؛ در این صورت نظر یکی از خلف‪vv‬ا طب‪vv‬ق‬
‫نص حدیث ترجیح دارد‪ ،‬پیامبر می‌‌فرماید‪َ « v:‬علَ ْي ُك ْم بِ ُسنَّتِي َو ُسنَّ ِة ْال ُخلَفَ‪vv‬ا ِء الر ِ‬
‫َّاش‪ِ v‬دينَ‬
‫ْال َم ْه ِديِّينَ »‪( :‬بر شما الزم است ک‪vv‬ه از س‪vv‬نت من و س‪vv‬نت خلف‪vv‬ای راش‪vv‬دین پ‪vv‬یروی‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪18‬‬
‫مالک تفاوت از ادعا تا عمل‪:‬‬
‫مسلمانی که با زبان خود را پیرو قرآن و سنت می‌‌داند‪ v‬و باز می‌‌بینیم‪v‬‬
‫که بسی اوقات برای محفوظ ماندن از مخالفت با قرآن و سنت ب‪vv‬ه روش‬
‫اصحاب پیامبر‪ v‬مراجعه‌ نمی‌‌کند‪ ،‬این مالک تش‪vv‬خیص مس‪vv‬لمان واقعی از‬
‫مدعیان مسلمانی است‪.‬‬
‫اکنون شما در برابر این آیه و یک حدیث قرار دارید ک‪vv‬ه در آی‪vv‬ه راه‬
‫مؤمنان ذکر شده و پیامبر راه و روش اصحابش را تذکر می‌‌ده‪vv‬د و در‬
‫حدیثی دیگر که گروهی‪ v‬از اص‪vv‬حاب س‪vv‬نن از جمل‪vv‬ه‪ :‬اب‪vv‬وداود‪ v،‬ترم‪vv‬ذی‪،‬‬
‫احمد و‪ ...‬روایت کرده‌اند‪ ،‬دستور‪ v‬داده است که از سنت خلفای راش‪vv‬دین‬
‫پیروی کنید‪.‬‬
‫وس ‪v‬لمَّ‬ ‫ّ‬
‫ص ‪v‬لى هللاُ َعلَ ْي ‪ِ v‬ه َ‬‫َ‬ ‫هَّللا‬ ‫عرباض بن ساریه می‌‌گوید‪َ « v:‬و َعظَنَا رسو ُل‬
‫ت ِم ْنهَا ْال ُعيُ‪vv‬ون‪ ،‬فقُ ْلنَ‪vv‬ا‪ :‬يا َرس‪vv‬و َل هَّللا‬ ‫ت ِم ْنهَا ْالقُلُ ُ‪v‬‬
‫وب َو َذ َرفَ ْ‬ ‫َموْ ِعظَةً بليغةً َو ِجلَ ْ‬
‫الس‪ْ v‬م ِع َوالطَّا َع‪ِ v‬ة‬ ‫صنَا‪ .‬قال‪« :‬أُ ِ‬
‫وص‪v‬ي ُك ْم بِتَ ْق‪vv‬وى هَّللا ‪َ ،‬و َّ‬ ‫ِّع فَأَوْ ِ‬
‫َكأَنَهَا موْ ِعظَةُ ُم َود ٍ‬
‫کنید)‪( .‬این ح‪vv‬دیث ص‪v‬حیح اس‪v‬ت ک‪v‬ه در س‪v‬نن اربع‪v‬ه و دیگ‪v‬ر کتاب‌ه‪v‬ای ح‪v‬دیثی‬
‫آورده‌اند و در صفحات آینده بیشتر توضیح خواهیم داد)‪.‬‬
‫در حدیث فوق به پیروی از سنت خلفای راشدین امر شده اس‪vv‬ت‪ ،‬این ام‪vv‬ر ب‪vv‬رای‬
‫وجوب است و شیخ آلبانی در کتاب «ص‪vv‬الة ال‪vv‬تراویح» همین نظری‪vv‬ه را ت‪vv‬رجیح‬
‫داده است و می‌‌گوید‪« :‬به ما دستور داده شده که از سنت پی‪vv‬امبر و س‪vv‬نت خلف‪vv‬ای‬
‫راش‪vv‬دین پ‪vv‬یروی ک‪vv‬نیم»‪ .‬و آن‌ط‪vv‬ور ک‪vv‬ه بیهقی در (الم‪vv‬دخل ص‪ )38‬می‌‌گوی‪vv‬د‪:‬‬
‫شافعی نیز همین نظریه را ترجیح داده است‪.‬‬
‫و نظری‪vvv‬ه علی بن ابی ط‪vvv‬الب ن‪vvv‬یز همین اس‪vvv‬ت آن ج‪vvv‬ا ک‪vvv‬ه می‌‌گوی‪vvv‬د‪« :‬من از‬
‫پروردگارم خجالت می‌‌کشم ک‪vv‬ه ب‪vv‬ا اب‪vv‬وبکر مخ‪vv‬الفت کنم»‪( .‬اب‪vv‬وبکر عش‪vv‬اری در‬
‫فضائل ابوبکر الصدیق ص‪ ‌7‬با سند حسن)‬
‫روایت است که هرگاه از ابن عباس سوالی می‌‌کردند‪ v‬اگر در قرآن ب‪vv‬ود ب‪vv‬ا آی‪vv‬ات‬
‫پاسخ می‌‌داد‪ ،‬اگر نبود و در سنت‌‌بود‪ ،‬از س‪vv‬نت پاس‪vv‬خ می‌‌داد‪ ،‬اگ‪vv‬ر در س‪vv‬نت هم‬
‫نبود از قول ابوبکر و عمر پاسخ می‌‌داد و اگر از ابوبکر و عمر نبود طبق رأی‬
‫خودش پاسخ می‌‌داد‪( .‬دارمی‪ ‌166‬با سند صحیح)‬
‫حال اگ‪v‬ر بین خلف‪vv‬ای راش‪vv‬دین در مس‪vv‬ئله‌یی اختالف باش‪vv‬د‪ ،‬نظری‪vv‬ه اب‪vv‬وبکر مق‪vv‬دم‬
‫است و ب‪vv‬ه ت‪vv‬رتیب عم‪vv‬ر‪ ،‬عثم‪vv‬ان و علی نظریات‌ش‪vv‬ان ت‪vv‬رجیح داده می‌‌ش‪vv‬ود‪ .‬این‬
‫ترتیب در حدیثی به روایت ابن عمر ث‪vv‬ابت اس‪vv‬ت آن ج‪vv‬ا ک‪vv‬ه می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬در زم‪vv‬ان‬
‫پیامبر از بین م‪vv‬ردم بهترین‌ش‪vv‬ان را ت‪vv‬رجیح می‌‌دادیم ل‪vv‬ذا اب‪vv‬وبکر را ب‪vv‬ر دیگ‪vv‬ران‬
‫ترجیح می‌‌دادیم سپس عمر بن خطاب و بعد از وی عثمان را بر دیگران ترجیح‬
‫می‌‌دادیم‪( .‬بخاری ‪ 8/3‬از طریق یح‪vv‬یی بن س‪vv‬عید انص‪vv‬اری از ن‪vv‬افع از ابن عم‪vv‬ر‬
‫روایت کرده است)‪.‬‬
 ‫‪19‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫وإِ ْن تَ‪vv‬أ َ َّمر َعلَ ْي ُك ْم َع ْب ‪ٌ v‬د حبش‪vv‬ي‪َ ،‬وأَنَّهُ َم ْن يَ ِعشْ ِم ْن ُك ْم فَ َس ‪v‬يرى ْ‬
‫اختِالف ‪v‬ا ً كثِ‪vv‬يرا‪.‬‬
‫عض‪v‬وا َعلَ ْيهَ‪vv‬ا بالنَّ ِ‬
‫واج‪ v‬ذ‪،‬‬ ‫ُّ‬ ‫َّاش‪ِ v‬دينَ ْال َم ْه‪ِ v‬ديِّين‪،‬‬
‫بس‪v‬نَّتي َو ُس‪v‬نَّ ِة ْال ُخلُفَ‪vv‬ا ِء الر ِ‬‫فَ َعلَ ْي ُك ْم ُ‬
‫ور فَ‪v‬إِ َّن ُك‪َّ v‬ل بِ ْد َع‪ٍ v‬ة ض‪vv‬اللَةٌ»‪( :‬رس‪vv‬ول خ‪vv‬دا ب‪vv‬رای م‪vv‬ا‬ ‫ُ‬ ‫وإِيَّا ُك ْم و ُمحْ دثَا ِ‬
‫ت األ ُم ِ‬
‫چنان سخنرانی ایراد فرمود که از آن دل‌ها لرزان و چشم‌ها گریان ش‪vv‬د!‬
‫گفتیم‪ :‬ای رسول خدا گویی این سخنرانی‪ v‬خدا ح‪vv‬افظی اس‪vv‬ت‪ ،‬پس م‪vv‬ا را‬
‫سفارش کن! فرمود‪( v:‬شما را به رعایت تقوای الهی‪ ،‬شنیدن و اط‪vv‬اعت‪،‬‬
‫سفارش می‌‌کنم‪ v‬حتی اگر برده‌ای حبشی سرپرستی‪ v‬و فرمان‪vv‬دهی‪ v‬ش‪vv‬ما را‬
‫به عهده گیرد [بدانید که] هر کس از شما عمر ط‪vv‬والنی کن‪vv‬د‪ ،‬ب‪vv‬ه زودی‪v‬‬
‫اختالفات زیادی خواهد دید‪ ،‬ل‪vv‬ذا ب‪vv‬ر ش‪vv‬ما الزم اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه از س‪vv‬نت من و‬
‫سنت خلف‪vv‬ای راش‪vv‬دین ه‪vv‬دایت‌گر پس از من پ‪vv‬یروی کنی‪vv‬د و آن را محکم‬
‫بگیرید و از امور نو پیدا دور نمایید‪ v‬که هر ن‪vv‬و پی‪vv‬دایی [در دین] ب‪vv‬دعت‬
‫‪1‬‬
‫است و تمام بدعت‌ها گمراهی‌اند)‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬این ح‪vv‬دیث را ب‪vv‬ا س‪vv‬ندهای متع‪vv‬دد از عرب‪vv‬اض بن س‪vv‬اریه روایت کرده‌ان‪vv‬د و‬
‫صحیح است‪ .‬و گروهی از صاحب نظران از جمله ترمذی‪ ،‬ب‪vv‬زار‪ ،‬ه‪vv‬روی‪ ،‬ابن‬
‫عبدالبر آن را صحیح دانسته‌اند‪ v.‬و امام احم‪vv‬د ب‪vv‬ه این ح‪vv‬دیث اس‪vv‬تناد ک‪vv‬رده اس‪vv‬ت‪.‬‬
‫نگا‪ :‬مسایل ابوادود‪ ،‬ش ‪ .1792‬این که ام‪v‬ام احم‪vv‬د ب‪v‬ه ح‪vv‬دیث ف‪v‬وق اس‪v‬تناد ک‪v‬رده‬
‫است که از نظر ایشان صحیح است‪ .‬البته یکی از متش‪vv‬ددین در تص‪vv‬حیح ک‪vv‬ه در‬
‫تضعیف احادیث تساهل دارند‪ ،‬این حدیث را ضعیف قرار داده است و بر آلب‪v‬انی‬
‫که این حدیث را صحیح دانسته بر او نقدی نوشته است‪ ،‬شیخ آلب‪vv‬انی ب‪vv‬ه ش‪vv‬بهات‬
‫آن بهانه جو در کت‪vv‬اب خ‪vv‬ود «النص‪vv‬یحه» پاس‪vv‬خ داده اس‪vv‬ت‪ ،‬در این ج‪vv‬ا فرص‪vv‬تی‬
‫برای تخریج این حدیث نیست‪ ،‬چون در جایی دیگر در ح‪vv‬د ت‪vv‬وان تم‪vv‬ام س‪vv‬ندهای‬
‫این حدیث را گردآوری کرده‌ام‪ .‬البته نباید فرام‪vv‬وش ک‪v‬نیم ک‪v‬ه اف‪v‬زوده‌ی آخ‪v‬ر این‬
‫روایت «فرجام تمام گمراهی‌ها دوزخ است»‪ .‬ک‪vv‬ه ش‪vv‬یخ آلب‪vv‬انی ذک‪vv‬ر ک‪vv‬رده‪ ،‬ش‪vv‬اذ‬
‫است‪ ،‬و این اف‪vv‬زوده از ح‪vv‬دیث عرب‪vv‬اض نیس‪vv‬ت بلک‪vv‬ه از ح‪vv‬دیث ج‪vv‬ابر بن عبدهللا‬
‫َّت َع ْينَ‪vv‬اهُ‪v‬‬‫ب احْ َم‪ v‬ر ْ‬ ‫ص‪v‬لَّى هَّللا ُ َعلَ ْي‪ِ v‬ه َو َس‪v‬لَّ َم ِإ َذا َخطَ َ‬ ‫است که می‌‌گوید‪َ « :‬كانَ َر ُس‪v‬و ُل هَّللا ِ َ‬
‫ت‬ ‫صبَّ َح ُك ْم َو َم َّس‪v‬ا ُك ْم َويَقُ‪vv‬و ُل بُ ِع ْث ُ‬
‫َ‬ ‫ل‬‫ُ‬ ‫و‬ ‫ُ‬ ‫ق‬‫ضبُهُ َحتَّى َكأَنَّهُ ُم ْن ِ َ ٍ َ‬
‫ي‬ ‫ش‬‫ي‬‫ْ‬ ‫ج‬ ‫ر‬
‫ُ‬ ‫ذ‬ ‫صوْ تُهُ َوا ْشتَ َّد َغ َ‬ ‫َو َعاَل َ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫الس‪v‬بَّابَ ِة َوال ُو ْس‪v‬طى َويَق‪v‬و ُل أ َّما بَعْ‪ُ v‬د فَ‪v‬إِ َّن َخيْ‪َ v‬ر‬ ‫ص‪v‬بَ َع ْي ِه َّ‬‫أَنَا َوالسَّا َعة َكهَاتَي ِ‪ْv‬ن َويَقرُنُ بَ ْينَ إِ ْ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ُ‬
‫ض ‪v‬اَل لَةٌ‬ ‫ور ُمحْ َدثَاتُهَا‪َ v‬و ُك‪vv‬لُّ بِ ْد َع‪ٍ v‬ة َ‬ ‫ث ِكتَابُ هَّللا ِ َو َخ ْي ُر ْالهُدَى هُدَى ُم َح َّم ٍد َوشَرُّ اأْل ُم ِ‬ ‫ْال َح ِدي ِ‬
‫ض ‪v‬يَا ًعا‪v‬‬ ‫ك َد ْينً‪vv‬ا أَوْ َ‬ ‫ك َمااًل فَأِل َ ْهلِ ِه َو َم ْن تَ ‪َ v‬ر َ‬ ‫ثُ َّم يَقُو ُل أَنَا أَوْ لَى بِ ُكلِّ ُم ْؤ ِم ٍن ِم ْن نَ ْف ِس ِه َم ْن تَ َر َ‬
‫فَ‪v‬إِلَ َّي َو َعلَ َّي»‪( :‬هرگ‪v‬اه رس‪vv‬ول خ‪vv‬دا س‪v‬خنرانی می‌‌ک‪v‬رد‪ ،‬چش‪v‬مانش س‪v‬رخ می‌‌ش‪v‬د‪،‬‬
‫صدایش را بلند می‌‌کرد‪ ،‬سخت خشمگین می‌‌ش‪vv‬د ت‪vv‬ا ج‪vv‬ایی ک‪vv‬ه گ‪vv‬ویی از ی‪vv‬ورش‬
‫ناگهانی سپاهی بیم می‌دهد و می‌‌گفت‪ :‬بامدادان و شامگاهان بر شما حمله خواهد‬
‫شد و می‌‌فرمود‪ :‬من در حالی مبعوث ش‪vv‬ده‌‌ام ک‪vv‬ه ب‪vv‬ر پ‪vv‬ایی قی‪vv‬امت چن‪vv‬ان نزدی‪vv‬ک‬
‫است که این دو انگشت من بهم نزدیک هستند! و دو انگشت سبابه وسط خود را‬
‫به هم می‌‌چسباند و می‌‌فرم‪vv‬ود‪ :‬ام‪vv‬ا بع‪vv‬د‪ ‌:‬ه‪vv‬ان! بدانی‪v‬د‪ v‬ک‪vv‬ه به‪vv‬ترین س‪vv‬خنان کت‪vv‬اب‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪20‬‬
‫و در ح‪vv‬دیثی‪ v‬دیگ‪vv‬ر آم‪vv‬ده‪« :‬و ُك‪َّ vv‬ل بِ ْدعَ‪ٍ vv‬ة ض‪vv‬اللَةٌ»‪( :‬و فرج‪vv‬ام تم‪vv‬ام‬
‫گمراهی‌ها آتش است)‪.‬‬
‫می‌‌بینید که پیامبر سنت خلف‪vv‬ای راش‪vv‬دین را ب‪vv‬ر س‪vv‬نت خ‪v‬ودش عط‪vv‬ف‬
‫کرده است‪ .‬این حدیث با حدیث گ‪vv‬روه نج‪vv‬ات یافت‪vv‬ه و فرم‪vv‬وده‌ی‪ v‬خداون‪vv‬د‬
‫ق ٱل َّرسُو َل ِم ۢن بَ ۡع ِد َم‪v‬ا تَبَيَّنَ‬
‫متعال در آیه‌ی دوم که می‌‌فرماید‪َ ﴿ v:‬و َمن يُ َشاقِ ِ‬
‫ص‪v‬لِِۦه َجهَنَّ ۖ َم َو َس‪ٓv‬ا َء ۡت‬ ‫لَهُ ۡٱلهُد َٰى َويَتَّبِ ۡع غ َۡي َر َسبِي ِل ۡٱل ُم ۡؤ ِمنِينَ نُ َولِِّۦه َم‪v‬ا ت َ‬
‫َ‪v‬ولَّ ٰى َونُ ۡ‬
‫صيرًا ‪[ ﴾١١٥‬النساء‪« v.]115 :‬و هرکس پس از آن ک‪v‬ه راه ه‪v‬دایت ب‪v‬رایش‬ ‫َم ِ‬
‫روشن شده باشد با این پیامبر مخالفت کند و از راهی جز راه مؤمنان پ‪vv‬یروی‬
‫نماید او را به همان راهی که انتخ‪vv‬اب نم‪vv‬وده ره‪vv‬ا می‌‌ک‪vv‬نیم و س‪vv‬پس ب‪vv‬ه دوزخ‬
‫می‌‌اندازیم و بد جایگاهی است»‪.‬‬
‫به این ترتیب برای هیچ مسلمانی جایز نیست ک‪vv‬ه ب‪vv‬ه اس‪vv‬م پ‪vv‬یروی‪ v‬از‬
‫قرآن و سنت از آراء و اقوالی‪ v‬پیروی کند ک‪v‬ه ب‪vv‬ا روش س‪vv‬لف ص‪vv‬الح م‪vv‬ا‬
‫مخالف باشد؛ چرا که روش آنان ش‪vv‬رح و بی‪vv‬ان ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت اس‪vv‬ت‪ .‬در‬
‫حالی ک‪v‬ه هم‪v‬ه می‌‌دانیم ک‪v‬ه طب‪v‬ق نص ق‪v‬رآن‪ ،‬س‪v‬نت ش‪v‬رح و بی‪v‬ان ق‪v‬رآن‬
‫است‪ .‬خداوند متعال خطاب ب‪vv‬ه پی‪v‬امبر می‌‌فرمای‪vv‬د‪َ ﴿ :‬وأَنزَ ۡلنَ‪ٓvv‬ا إِلَ ۡي‪ v‬كَ ٱل‪ِّ v‬ذ ۡك َر‬
‫اس َما نُ ِّز َل إِلَ ۡي ِهمۡ ﴾ [النحل‪« v.]44 :‬ما قرآن را به تو نازل کرده‌ایم ت‪v‬ا‬ ‫لِتُبَيِّنَ لِلنَّ ِ‬
‫برای مردم شرح دهی که برای آنان چه نازل شده است»‪.‬‬

‫اقسام سنت و راه دست یابی به آن‪:‬‬

‫پیامبر قرآن را با س‪v‬نت خ‪v‬ود ش‪v‬رح داده و بی‪v‬ان ک‪v‬رده اس‪v‬ت و س‪v‬نت‬
‫پیامبر بر سه قسم‪ v‬قولی‪ ،‬فعلی و تاییدی است‪ ،‬لذا ما برای دست یابی ب‪vv‬ه‬
‫سنت و شناخت آن راهی جز اصحاب پیامبر نداریم؛ بنابراین ب‪vv‬رای این‬
‫که فرد‪ v‬مسلمان از گروه نجات یافته ش‪vv‬ود راهی ج‪vv‬ز این ک‪vv‬ه از ق‪vv‬رآن و‬
‫خداست‪ ،‬و بهترین را و روش‪ ،‬راه روش محمد اس‪vv‬ت و ب‪vv‬دتر کاره‪vv‬ا‪ ،‬ام‪vv‬ور ن‪vv‬و‬
‫پیدای در دین است و تمام بدعت‌ها گمراهی‌اند و سپس می‌‌فرمود‪ :‬من برای ف‪vv‬رد‬
‫مؤمن از خودش هم سزاوارترم لذا هر کسی مالی از خ‪vv‬ود بج‪vv‬ای گذاش‪vv‬ت از آن‬
‫خانواده‌‌اش است اما هر کس قرضی داشت یا امانتی را ضایع ک‪vv‬رده ب‪vv‬ود ب‪vv‬ه من‬
‫می‌‌رسد و من باید پرداخت آن را به عهده بگیرم)‪ .‬این حدیث را مسلم ‪ 2-592‬و‬
‫نسائی ‪ 188/3‬ابن ماجه ش ‪ 45‬روایت کرده‌‌اند اما افزوده را نسائی و بیهقی در‬
‫«األسماء و الصفات» روایت کرده‌‌اند که از پیامبر ثابت نیست ل‪vv‬ذا من آن را در‬
‫کتابم «الزیادات الضعیفه فی االحادیث الصحیحه آورده‌‌ام اما این افزوده از ق‪vv‬ول‬
‫عمر بن خطاب در البدع‪ v‬و النهی عنها و ابن وضاح با إسناد حسن ثابت است‪.‬‬
 ‫‪21‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫سنت مط‪vv‬ابق راه و روش س‪vv‬لف ص‪vv‬الح پ‪vv‬یروی کن‪vv‬د‪ ،‬وج‪vv‬ود ن‪vv‬دارد‪ ،‬این‬
‫س‪vv‬ومین مس‪vv‬ئله‌ی مهمی‌ اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه بای‪vv‬د هم‪vv‬ه مس‪vv‬لمانان اگ‪vv‬ر ص‪vv‬ادقانه‬
‫می‌‌خواهند از گروه نجات یافته باشند‪ ،‬آن را بفهمند‪ .‬تا در قیامت نج‪vv‬ات‬
‫یابند‪ ،‬همان روزی‪ v‬که به تعبیر قرآن‪« :‬يَوْ َم ال يَ ْنفَ ُع ما ٌل َو ال بَنُ‪vv‬ونَ إِاَّل َم ْن‬
‫ب َسلِ ٍيم»‪( :‬مال و فرزند‪ v‬نفعی‌ نمی‌‌رساند مگر کسی که ب‪vv‬ا دلی‬ ‫أَتَى هَّللا َ بِقَ ْل ٍ‬
‫‪1‬‬
‫سالم [از انحراف‌های کفر‪ ،‬شرک و بدعت] بیاید)‪.‬‬

‫‪ - 1‬این که شیخ می‌‌گوید‪« :‬از ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت و مط‪v‬ابق راه و روش س‪v‬لف ص‪v‬الح‬
‫پیروی کنید» بیانگر این واقعیت است که این یک اص ِل بسیار مهم در فهم ق‪vv‬رآن‬
‫و سنت‪ ،‬آن هم فهم صحابه نه کسان دیگر‪ ،‬چرا که صحابه همان طور ک‪vv‬ه عم‪vv‬ر‬
‫بن عبدالعزیز می‌‌گوید‪( :‬صحابه از ما در فهم دین سبقت گرفته‌‌ان‪vv‬د‪ ،‬چ‪vv‬را ک‪vv‬ه ب‪vv‬ر‬
‫علم واقعی دست یافته‌اند‪ v،‬و با چشمانی یبنا کفایت شده‌‌اند لذا آنان برای فهم امور‬
‫از ما قوی‌تر بودند و هر خیری اگر در امور بوده شایسته‌تر بودند‪ v،‬اگر ه‪vv‬دایتی‬
‫بوده آنان بر ما پیشی گرفته‌‌اند اگر بگویی چ‪vv‬یز جدی‪vv‬دی پس از آن‪vv‬ان پدی‪vv‬د آم‪vv‬ده‪،‬‬
‫جز انحراف راه‌‌شان چیزی پدید نیامده که فرد از آنان روی گذردانی‪vv‬ده اس‪vv‬ت این‬
‫در حالی است آنان در امور دینی به اندازه‌‌ای که کفایت کن‪v‬د‪ v‬س‪vv‬خن گفته‌‌ان‪vv‬د و آن‬
‫چیزی که نیازها را بر آورده نماید بیان نموده‌‌اند از هر کس کمتر از آنچ‪vv‬ه آن‪vv‬ان‬
‫گفته‌‌اند بگوید کوت‪vv‬اهی ک‪vv‬رده اس‪v‬ت و ه‪vv‬ر کس از مح‪vv‬دوده‌ی آن‪vv‬ان پ‪vv‬ا فرات‪vv‬ر نه‪vv‬د‬
‫منحرف شده اس‪vv‬ت‪ .‬آری‪ ،‬کس‪vv‬انی بودن‪v‬د‪ v‬ک‪vv‬ه چ‪vv‬ارچوب ام‪vv‬ور دینی‌‌ش‪vv‬ان از آن‪vv‬ان‬
‫محدوده نمودند به خودشان ستم روا داشتند‪ v‬و کسانی دیگ‪vv‬ر فک‪vv‬ر کردن ‪v‬د‪ v‬از آن‪vv‬ان‬
‫بیشتر می‌‌فهمند‪ v،‬ناتوان ماندن‪vv‬د‪ ،‬را و روش اص‪vv‬حاب راه می‪vv‬انه‌ی بین این دو راه‬
‫مستقیم و هدایت است‪( .‬ابن وضاح در البدع والنهی عنها ج ‪ 77‬با سند حسن)‬
‫برخی از فقهای متأخرین بر خالف این اص‪vv‬ل فهم خودش‪vv‬ان را از نص‪vv‬وص ب‪vv‬ر فهم‬
‫صحابه ترجیح داده‌اند‪ ،‬همان طور که از فقهای ش‪vv‬افعی درب‪vv‬اره‌ی ح‪vv‬دیث‪( :‬ش‪vv‬ما‬
‫را از زیارت قبور منع کرده بودم‪ ،‬اما حاال می‌‌توانید به زی‪vv‬ارت قب‪vv‬ور بروی‪vv‬د)‪.‬‬
‫گفته‌اند نووی در شرح مسلم می‌‌گوید‪ v:‬این ح‪vv‬دیثی از اح‪vv‬ادیثی اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه ناس‪vv‬خ و‬
‫منس‪vv‬وخ در آن جم‪vv‬ع ش‪vv‬ده اس‪vv‬ت و منس‪vv‬وخ ش‪vv‬دن نهی م‪vv‬ردان از زی‪vv‬ارت در آن‬
‫صریح است لذا به اجماع گفته‌‌اند زیارت قبور برای مردان س‪vv‬نت اس‪vv‬ت‪ ،‬ام‪vv‬ا در‬
‫مورد زیارت قبور برای زن‪v‬ان بین اص‪v‬حاب م‪v‬ا [ش‪v‬افعی ه‪v‬ا] اختالف اس‪v‬ت ک‪v‬ه‬
‫پیش‌تر یادآور شدیم و نوشتیم که یکی از موارد منع زنان این است ک‪vv‬ه آن‌ه‪vv‬ا در‬
‫موارد خطاب به مردان داخل نیستند و قول صحیح نزد اصولی‌ها همین است‪.‬‬
‫مؤلف می‌‌گوید‪ :‬این نظریه با فهم ام المؤم‪vv‬نین عایش‪vv‬ه از ح‪vv‬دیث مخ‪vv‬الف اس‪vv‬ت و‬
‫روشن است که فهم عایش‪v‬ه‪ ،‬همس‪v‬ر پی‪v‬امبر‪ ،‬راوی اح‪v‬ادیث و از فقه‪v‬ای ص‪v‬حابه‬
‫است بر نظریه دیگران مقدم است‪.‬‬
‫عبدهللا بن ابی ملیکه روایت می‌‌کن‪vv‬د ک‪vv‬ه روزی او المؤم‪vv‬نین عایش‪vv‬ه از قبرس‪vv‬تان‬
‫می‌آم‪vvv‬د ب‪vvv‬ه او گفتم‪ :‬ای ام المؤم‪vvv‬نین از کج‪vvv‬ا می‌‌آیی؟ گفت‪ :‬از زی‪vvv‬ارت ق‪vvv‬بر‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪22‬‬
‫وضعیت کنونی ما مسلمانان‪:‬‬
‫اکنون ما در وضعیتی زندگی می‌‌کنیم‪ v‬که با گروه‌های متعددی رو ب‪vv‬ه‬
‫رو هستیم و همه خود را مس‪vv‬لمان می‌‌دانن‪vv‬د و معتقدن‪vv‬د ک‪vv‬ه اس‪vv‬الم‪ ،‬هم‪vv‬ان‬
‫قرآن و سنت است‪ ،‬لیکن جمهور این گروه‌‌ها به راه مؤمنان که س‪vv‬ومین‬
‫مسئله‌ی بحث ماست‪ ،‬اعتماد ندارند و قانع نیستند‪ .‬این راه؛ راه و روش‬
‫صحابه کرام و کسانی که از تابعین و تبع تابعین است که به نحو احس‪vv‬ن‬

‫عب‪vv‬دالرحمان بن اب‪vv‬وبکر‪ .‬گفتم‪ :‬مگ‪vv‬ر رس‪vv‬ول هللا از زی‪vv‬ارت قب‪vv‬ور من‪vv‬ع نفرم‪vv‬وده‬
‫است؟ گفت‪ :‬چرا اما س‪vv‬پس دس‪vv‬تور داد ک‪vv‬ه زی‪vv‬ارت ک‪vv‬نیم‪( .‬ح‪vv‬اکم در المس‪vv‬تدرک‬
‫‪ 7376‬و ابن عبدالبر در التمهی‪v‬د‪ 233/3 v‬از طری‪v‬ق یزی‪v‬د بن حمی‪v‬د ابن التی‪v‬اح از‬
‫عبدهللا ابن ابی ملیک‪vvv‬ه روایت ک‪vvv‬رده اس‪vvv‬ت‪ .‬ذه‪vvv‬بی در «تلخیص المس‪vvv‬تدرک»‬
‫می‌‌گوید‪ :‬صحیح است و همان طور که می‌‌گوید صحیح می‌باشد‪).‬‬
‫آری‪ ،‬این فهم ام المؤم‪vv‬نین از ح‪vv‬دیث من‪vv‬ع از زی‪vv‬ارت قب‪vv‬ور و رخص‪vv‬ت ج‪vv‬واز‬
‫زیارت قبور است و نسخ منع زیارت قبور برای زنان و مردان عام اس‪vv‬ت و این‬
‫فهم مخالف فهم فقهای متأخرین است‪.‬‬
‫حال ما چگونه می‌‌توانیم فهمی‌‌مخالف با فهم صحابه از نصوص داشته باشیم در‬
‫حالی که به ما دستور داده شده که از آنان پیروی کنیم آن جا ک‪vv‬ه می‌فرمای‪vv‬د‪( :‬از‬
‫سنت من و سنت خلفای راشدین پیروی کنید)‪.‬‬
‫امام احمد به این حدیث استناد کرده است چرا که اقوال صحابه از دی‪vv‬دگاه ایش‪vv‬ان‬
‫سنت است‪( .‬مسائل احمد به روایت ابوداود ‪)1792‬‬
‫نظریه زهری و تعدادی از صاحب نظران همین است‪ .‬نگا‪ :‬ابن سعد در طبق‪vv‬ات‬
‫(‪ )135/2/2‬و اب‪vvv‬ونعیم در الحلیه‪ 360/3‬و خطیب بغ‪vvv‬دادی در تقیی‪vvv‬د‪ v‬العلم ص‬
‫‪ 106-107‬با سند صحیح از صالح بن کیسانی روایت می‌‌کند که گفت‪ :‬در حالی‬
‫که در پی علم بودم با زهری مالقات کردم و گفتیم‪ :‬سنت‌ها را می‌‌نویسیم هر چه‬
‫از پیامبر بود نوشتیم‪ .‬سپس گفت‪ :‬هر روایتی که از قول اصحاب اس‪vv‬ت بنویس‪vv‬یم‬
‫که سنت است گفتم‪ :‬سنت نیست‪ ،‬نمی‌‌نویسم گوید‪ v:‬او می‌نوش‪vv‬ت و من‌ نمی‌‌نوش‪vv‬تم‬
‫در نتیجه او موفق شد و من محروم شدم‪.‬‬
‫ت النُّجُو ُم أَتَى ال َّس َما َء َما تُو َع ُد َوأَنَ‪v‬ا‬‫و پیامبر می‌‌فرماید‪« v:‬النُّجُو ُم أَ َمنَةٌ لِل َّس َما ِء فَإِ َذا َذهَبَ ْ‬
‫ْت أَتَى أَصْ َحابِي َما يُو َع ُدونَ َوأَصْ َحابِي أَ َمنَ ‪v‬ةٌ أِل ُ َّمتِي فَ ‪v‬إِ َذا َذه َ‬
‫َب‬ ‫أَ َمنَةٌ أِل َصْ َحابِي فَإِ َذا َذهَب ُ‬
‫أَصْ َحابِي أَتَى أُ َّمتِي َم‪vv‬ا يُو َع‪ُ v‬دونَ »‪( :‬ستارگان ام‪vv‬انت داران آس‪vv‬مان هس‪vv‬تند‪ ،‬هرگ‪vv‬اه‬
‫ستارگان آسمان بروند بر آسمان چیزی ک‪vv‬ه وع‪vv‬ده داده ش‪vv‬ده‌اند خواه‪vv‬د آم‪vv‬د و من‬
‫امانت دار اصحابم هستم و هرگاه بروم همان چیزی ک‪vv‬ه وع‪vv‬ده داده ش‪vv‬ده خواه‪vv‬د‬
‫آمد‪ ،‬و اصحاب من امانت داران امتم هستند‪ ،‬وقتی اص‪vv‬حابم برون‪vv‬د ب‪vv‬ر س‪vv‬ر امتم‬
‫چ‪vv‬یزی ک‪vv‬ه وع‪vv‬ده داده ش‪vv‬ده‌اند خواه‪vv‬د آم‪vv‬د)‪( .‬مس‪vv‬لم‪ :‬ش‪ 4596‬ص‪ 196‬ج‪ 4‬ب‪vv‬ه‬
‫روایت سعید بن ابوبرده از پدرش)‪.‬‬
 ‫‪23‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫از آنان پیروی‪ v‬کرده‌اند‪ ،‬همان طور که در حدیث‪( :‬به‪vv‬ترین مردم‪vv‬ان در‬
‫قرن من هستند‪ )...‬پیش‌تر ذکر کردیم‪v.‬‬
‫[علت گروه گروه شدن در دین داری]‪:‬‬
‫عدم رجوع به مفاهیم‪ ،‬افکار و آراء سلف صالح‪ ،‬سبب اص‪v‬لی گ‪vv‬روه‬
‫گروه شدن مسلمانان و مذاهب پراکن‪vv‬ده و راه‌ه‪v‬ای متف‪v‬رق ب‪v‬ه ن‪vv‬ام اس‪vv‬الم‬
‫‪1‬‬
‫است‪.‬‬
‫اتباع (پیروی)‪:‬‬
‫هر کس می‌‌خواهد‪ v‬حقیقتا ً ب‪vv‬ه ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت ب‪vv‬از گ‪vv‬ردد بای‪vv‬د ب‪vv‬ه راه و‬
‫روش اصحاب پیامبر‪ ،‬تابعین و پیروان‌شان در قرن‌های بع‪vv‬دی مراجع‪vv‬ه‬
‫‪2‬‬
‫کند‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬این سببی که شیخ ذکر می‌کند‪ ،‬حقیقت و کانون اصلی مرض فرقه فرقه شدن‬
‫مسلمانان در این زمان است‪ ،‬چرا که تنها ادعای پیروی از ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت ک‪vv‬افی‬
‫نیست مگر زمانی که به مقتضای آن عمل کنند و عمل به مقتضای قرآن و سنت‬
‫بدون فهم سلف امکان ندارد‪ ،‬این همان چ‪v‬یزی اس‪v‬ت ک‪v‬ه از آن ب‪v‬ه ص‪v‬حت عم‪v‬ل‬
‫تعب‪vv‬یر می‌‌ش‪vv‬ود ک‪vv‬ه یکی از دو رکن قب‪vv‬ولی عم‪vv‬ل اس‪vv‬ت‪ ،‬چ‪vv‬ون ص‪vv‬حت عم‪vv‬ل ب‪vv‬ه‬
‫پیروی صحیح از ق‪v‬رآن و س‪v‬نت بس‪v‬تگی دارد و پ‪vv‬یروی از ق‪v‬رآن و س‪v‬نت ب‪vv‬دون‬
‫موافقت با فهم سلف از نصوص و التزام به روش آنان امکان ندارد‪.‬‬
‫‪ -‬این که شیخ می‌‌گوید‪( :‬هر کس می‌‌خواهد حقیقت‪v‬ا ً ب‪v‬ه ق‪v‬رآن و س‪v‬نت ب‪v‬ازگردد)‬ ‫‪2‬‬

‫تعریف واقعی اتباع همین اس‪v‬ت‪ ،‬ام‪v‬ام احم‪v‬د در مس‪v‬ائل اب‪v‬وداود ‪ 1789‬اتب‪v‬اع را‬
‫این‌گون‪vv‬ه تعری‪vv‬ف می‌کن‪vv‬د‪( :‬اتب‪vv‬اع این اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه ف‪vv‬رد از آن‌چ‪vv‬ه پی‪vv‬امبر آورده و‬
‫اصحاب بر آن بوده‌‌ان‪v‬د‪ ،‬پ‪v‬یروی کن‪v‬د و در پ‪v‬یروی از اف‪v‬راد بع‪v‬د از آن‪v‬ان اختی‪v‬ار‬
‫دارد)‪ .‬در واقع تعریفی که شیخ آلبانی از اتب‪vv‬اع ک‪v‬رده ب‪v‬ا تع‪v‬ریفی ک‪vv‬ه ام‪v‬ام احم‪vv‬د‬
‫کرده فرقی ندارد‪ v،‬چون پیروی از تابعین مشروط به موافقت با نص‪vv‬وص اس‪vv‬ت‪.‬‬
‫و منظور شیخ از اتباع در این‌جا عدم خروج از اق‪vv‬وال آن‪vv‬ان ب‪vv‬ه نظری‪vv‬ات من در‬
‫آوردی جدیدی است ک‪vv‬ه قبالً مط‪vv‬رح نش‪vv‬ده و کس‪vv‬ی از س‪vv‬لف آن را نگفت‪vv‬ه باش‪vv‬د‪،‬‬
‫دقیق ‪v‬ا ً ام‪vv‬ام احم‪vv‬د ن‪vv‬یز همین را می‌‌گوی‪vv‬د و ب‪vv‬ه آن تش‪vv‬ویق می‌کن‪vv‬د و آن چ‪vv‬ه ب‪vv‬ه‬
‫شاگردش میمونی تذکر می‌‌دهد که فریب اق‪vv‬وال جدی‪vv‬دی را نخ‪vv‬ورد ک‪vv‬ه از اق‪vv‬وال‬
‫صاحب نظران خارج است‪ ،‬بیش‌تر نیز نقل کردیم که خطاب به این شاگرد خود‬
‫می‌‌گوید‪( :‬ای ابوالحسن هرگز در مسئله‌‌ای که امامی‌‌نداری ح‪v‬رف ن‪v‬زن!) البت‪v‬ه‬
‫نباید کسی تصور کند که معنای این س‪vv‬خن دع‪vv‬وت ب‪vv‬ه م‪vv‬ذهب گ‪vv‬رایی اس‪vv‬ت‪ ،‬این‬
‫چگونه ممکن است در حالی که امام احمد یکی از س‪vv‬خت‌گیرترین اف‪vv‬رادی اس‪vv‬ت‬
‫ک‪vv‬ه از رأی و اه‪vv‬ل رأی من‪vv‬ع می‌‌کن‪vv‬د و ب‪vv‬ه اتب‪vv‬اع و پ‪vv‬یروی از س‪vv‬نت‌ها دس‪vv‬تور‬
‫می‌‌ده‪vv‬د‪ ،‬در واق‪vv‬ع ام‪vv‬ام احم‪vv‬د هش‪vv‬دار می‌‌ده‪vv‬د ک‪vv‬ه از اق‪vv‬وال من درآوردی جدی‪vv‬د‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪24‬‬
‫[فهم غلط از اموری که ذکر کردیم‪]:‬‬
‫بس‪vv‬یاری‪ v‬اوق‪vv‬ات می‌‌ش‪vv‬نوید‪ v‬ک‪vv‬ه در مناس‪vv‬بت‌های مختل‪vv‬ف ب‪vv‬رخی از‬
‫کسانی که نام عالم را یدک می‌‌کشند‪ ،‬حرف‌هایی‪ v‬می‌‌زنند‪ ،‬ام‪vv‬ا ب‪vv‬ر علمی‬
‫‌‌ک‪vv‬ه م‪vv‬ا ذک‪vv‬ر ک‪vv‬ردیم یع‪vv‬نی‪ :‬علم ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت و آن چ‪vv‬ه ص‪vv‬حابه ب‪vv‬ر آن‬
‫بوده‌اند‪ ،‬نیستند‪ v‬و به این معنا ع‪vv‬الم نمی‌باش‪vv‬ند‪ v،‬بلک‪v‬ه آن چ‪vv‬ه خودش‪vv‬ان از‬
‫قرآن و سنت می‌‌فهمند‪ v،‬بدون آن ک‪vv‬ه ب‪vv‬ه مرج‪vv‬ع حف‪vv‬اظتی ک‪vv‬ه آن‪vv‬ان را از‬
‫‪1‬‬
‫افتادن به دام گروه‌های گمراه حفظ نماید‪ ،‬علم می‌‌دانند‪.‬‬

‫بیرون از اجتهاد علمای سلف صالح دوری کنند و به صحت ثابت است که ام‪vv‬ام‬
‫احمد از تقلید مذهبی و عمل به آراء اف‪vv‬راد و شخص‪vv‬یت‌‌های ب‪vv‬ه ظ‪vv‬اهر مط‪vv‬رح و‬
‫مقدم دانستن نظر آنان بر نصوص منع کرده است‪ .‬در مس‪v‬ائل اب‪v‬وداود ص‪-367‬‬
‫‪ 369‬آمده! شنیدم امام احمد می‌‌گوید‪ :‬رأی هیچ کس مرا قانع‌ نمی‌‌کند‪.‬‬
‫و می‌‌گوید‪ v:‬شنیدم احمد در پاسخ مردی که می‌‌گوید‪ :‬به ه‪vv‬ر چ‪vv‬ه س‪vv‬فیان بگوی‪vv‬د عم‪vv‬ل‬
‫می‌‌ک‪vv‬نیم؟ گفت‪ :‬از روای‪vv‬ات پ‪vv‬یروی کن! و می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬ش‪vv‬نیدم احم‪vv‬د می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬من‬
‫درست ندارم از رأی من چیزی نوشته ش‪v‬ود‪ .‬و می‌‌گوی‪v‬د‪ :‬ش‪v‬نیدم احم‪v‬د می‌‌گوی‪v‬د‪:‬‬
‫هیچ کس نیست مگر این که از نظریاتش پذیرفت‪vv‬ه و رد می‌‌ش‪vv‬ود بج‪vv‬ز پی‪vv‬امبر‪ .‬و‬
‫می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬ب‪vv‬ه احم‪vv‬د گفتم‪ :‬مگ‪vv‬ر اوزاعی از مال‪vv‬ک بیش‪vv‬تر ص‪vv‬الحیت پ‪vv‬یروی را‬
‫ن‪vv‬دارد؟ گفت‪ :‬در دینت از هیچ کس از آن‪vv‬ان تقلی‪vv‬د نکن! ه‪vv‬ر چ‪vv‬ه از پی‪vv‬امبر و‬
‫اصحاب است به آن عمل کن سپس در پیروی از تابعین فرد مخیر است‪.‬‬
‫‪ - 1‬این که شیخ می‌‌گوید‪ :‬منظورشان از علم همان چ‪vv‬یزی اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه خودش‪vv‬ان از‬
‫ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت می‌‌فهمن‪vv‬د‪ ...‬در واق‪vv‬ع توص‪vv‬یف هواپرس‪vv‬تان و مبت‪vv‬دعان در فهم از‬
‫نصوص و استدالل به آن‌هاست که بر اساس کندوکاو در نصوص ش‪vv‬رعی – ب‪vv‬ه‬
‫وی‪vv‬ژه متش‪vv‬ابهات ب‪vv‬دور از فهم ص‪vv‬حابه و عم‪vv‬ل س‪vv‬لف از روی ه‪vv‬وا و و آراء‬
‫شخص‪vv‬ی ه‪vv‬ر چ‪vv‬ه ب‪vv‬ا تص‪vv‬ورات باوره‪vv‬ا و هواهای‌ش‪vv‬ان س‪vv‬ازگار باش‪vv‬د‪ ،‬مط‪vv‬رح‬
‫می‌‌کنند‪ .‬این در حالی است که پی‪vv‬امبر خط‪vv‬ر این روش ب‪vv‬دعی را ب‪vv‬ه م‪vv‬ا گوش‪vv‬زد‬
‫ي أَن ‪َ v‬ز َل‬ ‫کرده است‪ .‬در حدیثی به روایت ام المؤمنین آمده که پیامبر آیه‪﴿ :‬ه َُو ٱلَّ ِذ ٓ‬
‫ب َوأُخَ ُر ُمت ٰ ََش‪v‬بِ ٰهَ ‪ۖٞ‬ت فَأ َ َّما ٱلَّ ِذينَ فِي قُلُ‪v‬وبِ ِهمۡ‬ ‫ت ه َُّن أُ ُّم ۡٱل ِك ٰتَ ِ‬ ‫َعلَ ۡيكَ ۡٱل ِك ٰتَ َ‬
‫ب ِم ۡنهُ َءا ٰيَ ‪ٞ‬ت ُّم ۡح َك ٰ َم ٌ‬
‫زَي ‪ٞ‬غ فَيَتَّبِعُونَ َما تَ ٰ َشبَهَ ِم ۡنهُ ۡٱبتِغَٓا َء ۡٱلفِ ۡتنَ ِة َو ۡٱبتِغَٓا َء ت َۡأ ِويلِ ِۖۦه َو َما يَ ۡعلَ ُم تَ‪vۡ v‬أ ِويلَ ٓۥهُ ِإاَّل ٱهَّلل ۗ ُ﴾‪( .‬او‬ ‫ۡ‬
‫ذاتی است که بر تو این کتاب را نازل کرد که قسمتی از آن آیات محکم است که‬
‫اصل و اساس این می‌باشد و قسمتی از آن متشابه است اما آنان که در قلوب‌شان‬
‫انحراف است به دنبال متشابهات‌اند‪ ،‬ت‪v‬ا فتن‪v‬ه انگ‪v‬یزی کنن‪v‬د و تفس‪v‬یر [نادرس‪v‬تی]‬
‫برای آن می‌‌طلبند‪ ،‬در حالی که تفسیر آن را جز هللا‌ نمی‌‌داند‪v.)...‬‬
‫ك الَّ ِذينَ َس‪َّ vvv‬مى هَّللا ُ‬‫فرم‪vv‬ود‪« :‬يَ‪vvv‬ا عَائِ َش‪vvv‬ةُ إِ َذا َرأَ ْيتُ ْم الَّ ِذينَ يَتَّبِعُ‪vvv‬ونَ َم‪vvv‬ا ت ََش‪vvv‬ابَهَ ِم ْن‪vvv‬هُ فَأُولَئِ‪َ vvv‬‬
‫فَاحْ‪َ vv‬ذرُوهُ ْم»‪( :‬ای عائش‪vv‬ه‪ ،‬هرگ‪vv‬اه دیدی‪vv‬د کس‪vv‬انی در ق‪vv‬رآن ج‪vv‬دال و ج‪vv‬ر وبحث‬
‫می‌‌کنند‪ ،‬آنان همان کسانی هستند ک‪v‬ه م‪v‬ورد نظ‪v‬ر خداون‪v‬د در این آی‪v‬ه هس‪v‬تند‪ v،‬از‬
 ‫‪25‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫به همین سبب است که در برخی از کتاب‌ها یا مقاله‌هایی که چ‪vv‬اپ و‬
‫منتشر می‌‌شود‪ ،‬می‌‌بینید‪ v‬یا می‌‌ش‪vv‬نوید ک‪vv‬ه بس‪vv‬یاری‪ v‬از این م‪vv‬دعیان علم و‬
‫دانش یا کسانی که از علما ب‪vv‬ه ش‪vv‬مار می‌‌رون‪v‬د‪ v‬ی‪vv‬ا عم‪vv‬وم م‪vv‬ردم‪ ،‬تص‪vv‬ور‬
‫می‌‌کنند که آن‌ها عالم‌اند؛ ب‪vv‬ا ت‪vv‬ک ت‪vv‬ک ادله‌ای ک‪vv‬ه ذک‪vv‬ر ک‪vv‬ردیم‪ ،‬مخ‪vv‬الفت‬
‫می‌‌ورزند‪ .‬بطور مثال می‌‌گویند‪ :‬مذهب و عقیده‌ی سلف سالم‌تر است اما‬
‫مذهب خلف علمی‌‌ت‪v‬ر و محکم‌ت‪v‬ر اس‪v‬ت!‪ 1‬این اعالنی آش‪v‬کار و رس‪v‬وایی‪v‬‬
‫است که گوینده این سخن و امثال وی به نصوصی‪ v‬که از ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت‬
‫آنان دوری کنید)‪( v.‬بخاری ‪ 11/3‬مسلم ‪ 2053‬ابوداود ‪ 4598‬ترمذی ‪ 993‬و ابن‬
‫ماجه‪.)47‬‬
‫در واقع خوارج از همه‌ی گروه‌ها ب‪vv‬ه هواپرس‪vv‬تی در فهم از نص‪vv‬وص ش‪vv‬رعی و‬
‫عمل به آن سزاوارترند ک‪vv‬ه طب‪vv‬ق عقی‪vv‬ده‌ی باط‪vv‬ل خ‪vv‬ود خ‪vv‬ون مس‪vv‬لمانان را مب‪vv‬اح‬
‫می‌‌دانن‪vv‬د و از حاکم‪vv‬ان مس‪vv‬لمان اط‪vv‬اعت‌ نمی‌کن‪vv‬د‪ ،‬این‪vv‬ان گرچ‪vv‬ه ب‪vv‬ه ش‪vv‬دت پایبن‪vv‬د‬
‫عبادت‌ها؛ نماز‪ ،‬روزه و حتی نماز شب (تهجد) می‌باشند ام‪vv‬ا از گ‪vv‬روهی گم‪vv‬راه‬
‫هس‪vv‬تند ک‪vv‬ه از دین هم‪vv‬ان ط‪vv‬ور خ‪vv‬ارج ش‪vv‬ده‌‌اند ک‪vv‬ه ت‪vv‬یر از چله‌ی کم‪vv‬ان خ‪vv‬ارج‬
‫می‌‌شود‪ ،‬علت اصلی خروج‌‌شان از دین در این است ک‪vv‬ه از راه مؤمن‪vv‬ان پ‪vv‬یروی‬
‫نکردن‪vv‬د و نص‪vv‬وص را ب‪vv‬ه روش غ‪vv‬یر روش س‪vv‬لف تفس‪vv‬یر کرده‌ان‪vv‬د‪ .‬در حقیقت‬
‫هواپرستان و مبتدعان تسلیم نصوص قرآن و سنت نیستند‪ ،‬چرا که مف‪vv‬اهیم آی‪vv‬ات‬
‫را با توجیه و تأویل و عوض کردن معنای اص‪vv‬لی آن‌ه‪vv‬ا خ‪vv‬راب می‌‌کنن‪vv‬د‪ v.‬گ‪vv‬اهی‬
‫سنت را با روای‪v‬ات ش‪v‬اذ و گ‪v‬اهی ب‪v‬ا عق‪v‬ل و گ‪v‬اهی ب‪v‬ه این بهان‪v‬ه ک‪v‬ه خ‪v‬بر واح‪v‬د‬
‫هستند‪ v.‬و می‌‌گویند‪ v:‬خبر واح‪v‬د ظ‪v‬نی الثب‪v‬وت اس‪v‬ت و گ‪v‬اهی ب‪vv‬ا ش‪v‬رح و توض‪v‬یح‬
‫باطل؛ رد می‌‌کنند‪ v.‬اما درب‪v‬اره‌ی اه‪v‬ل س‪v‬نت و جم‪v‬اعت خداون‪v‬د متع‪v‬ال می‌گوی‪v‬د‪:‬‬
‫﴿ َوٱل ٰ َّر ِس‪ُ v‬خونَ فِي ۡٱل ِع ۡل ِم يَقُولُ‪vv‬ونَ َءا َمنَّا بِ ِهۦ ُك‪ّ ٞ v‬ل ِّم ۡن ِعن‪ِ v‬د َربِّنَ‪vۗ v‬ا﴾ (و راس‪vv‬خان در علم‬
‫می‌‌گویند‪ :‬به همه آیات آن ایمان داریم‪ ،‬همه از جانب پروردگار ماست)‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬این مقایس‪v‬ه‌ی بین م‪vv‬ذهب س‪vv‬لف و م‪vv‬ذهب خل‪vv‬ف‪ ،‬مقایس‪v‬ه‌ای باط‪vv‬ل و مخ‪vv‬الف‬
‫اس قَرْ نِی»‪( :‬بهترین م‪vv‬ردم‪ ،‬م‪vv‬ردم ق‪vv‬رن من اس‪vv‬ت) می‌‌باش‪vv‬د‪– .‬‬ ‫حدیث‪« :‬خَی ُر النَّ ِ‬
‫تخریج آن را پیش‌تر ذکر کردیم‪ -‬چرا که این حدیث بیانگر برتری سه ق‪vv‬رن اول‬
‫– قرن‌های سلف‪ -‬بر دیگران در امور خیر‪ ،‬علم و پیروی است که بط‪vv‬ور ع‪vv‬ام؛‬
‫ام‪vv‬ور اعتق‪vv‬ادی و مذهب‌ش‪vv‬ان را در فهم نص‪vv‬وص و اس‪vv‬تدالل ب‪vv‬ه آن‌ه‪vv‬ا در ب‪vv‬ر‬
‫می‌‌گیرد‪ .‬تردیدی نیست که خلف و متأخرین از آن‌ها در همه چیز و جهت کم‪vv‬تر‬
‫و پایین‌ترند حتی در حدیث به زشتی و هوا پرستی روش خلف اشاره شده است‪.‬‬
‫در ادامه پیامبر می‌‌فرمای‪vv‬د‪« :‬ثُ َّم الَّ ِذينَ يَلُ‪vv‬ونَهُ ْم ثُ َّم الَّ ِذينَ يَلُ‪vv‬ونَهُ ْم ثُ َّم يَ ِجي ُء أَ ْق‪َ v‬وا ٌم ت َْس‪v‬بِ ُ‬
‫ق‬
‫َشهَا َدةُ أَ َح ِد ِه ْم يَ ِمينَهُ َويَ ِمينُهُ َشهَا َدتَهُ»‪( :‬سپس بعد از آنان افرادی می‌‌آین‪vv‬د ک‪vv‬ه قب‪vv‬ل از‬
‫گ‪v‬واهی دادن [و ح‪v‬رف زدن] قس‪v‬م می‌‌خورن‪vv‬د و گ‪vv‬اهی بع‪vv‬د از ح‪v‬رف زدن قس‪v‬م‬
‫می‌‌خورند؟!) حتی علم در سه ق‪vv‬رن سراس‪v‬ر خ‪vv‬یر اول آش‪vv‬کارتر و فراگ‪vv‬یرتر از‬
‫دیگر قرن‌هاست و در قرون خلف است که علم برداش‪vv‬ته می‌‌ش‪vv‬ود‪ ،‬ن‪vv‬ادانی ث‪vv‬ابت‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪26‬‬
‫ذکر کردیم پشت کرده است‪ ،‬در ح‪vv‬الی ک‪v‬ه بای‪vv‬د ب‪vv‬ه ه‪vv‬دایت و ن‪vv‬وری ک‪vv‬ه‬
‫سلف بوده‌اند‪ ،‬توجه می‌‌کرد!؟‬
‫این که اینان می‌‌گوین‪vv‬د‪« :‬علم س‪vv‬لف س‪vv‬الم‌تر‪ v‬و علم خل‪vv‬ف علمی‌‌ت‪vv‬ر و‬
‫محکم‌‌تر است» معنای آن این است که آن‌ها از پیروی س‪vv‬لف ک‪vv‬ه پی‪vv‬امبر‬
‫ب‪vv‬ه آن دس‪vv‬تور‪ v‬داده اس‪vv‬ت‪ ،‬س‪vv‬ر ب‪vv‬از زده‌ان‪vv‬د و ب‪vv‬ه دس‪vv‬تور پی‪vv‬امبر‪ v‬پش‪vv‬ت‬
‫کرده‌اند‪.‬‬
‫[نمونه‌هایی از مقایسه‌ی منهج سلف با منهج خلف]‪:‬‬
‫اگر مثال‌هایی را بخواهید که تفاوت پیرو سلف صالح را با آنانی ک‪vv‬ه‬
‫از راه س‪vv‬لف اع‪vv‬راض می‌‌کنن‪vv‬د و ب‪vv‬ه پ‪vv‬یروی‪ v‬از خل‪vv‬ف ب‪v‬ه گم‪vv‬ان این ک‪vv‬ه‬
‫علمی‌‌ت‪vv‬ر و محکم‌ت‪vv‬ر اس‪vv‬ت‪ ،‬روی می‌‌آورن‪vv‬د؛ نش‪vv‬ان دهیم‪ ،‬می‌‌گ‪vv‬وییم‪ :‬ب‪vv‬ه‬
‫طور مثال‪ :‬کس‪vv‬انی ک‪vv‬ه ب‪vv‬ه ش‪vv‬ناخت راه و باوره‪vv‬ای س‪vv‬لف ص‪vv‬الح توج‪vv‬ه‬

‫می‌‌گردد‪ ،‬شراب می‌‌خورند و آشکار زنا می‌‌کنند‪( .‬بخاری فتح الب‪vv‬اری ‪ 145/1‬و‬
‫مسلم ‪ 2056/4‬از طریق ابوتیاح از انس بن مالک این حدیث را روایت کرده‌ان‪vv‬د‬
‫زمان إالَّ والَّذي بعْده َش ٌر منه حتَّى تلقَ‪v‬وا ربَّ ُك ْم»‪( :‬هیچ‬
‫ٌ‬ ‫و پیامبر می‌‌فرماید‪« v:‬ال يأْتي‬
‫زمانی‌ نمی‌‌آید مگر این که زم‪vv‬ان بع‪vv‬د آن ب‪vv‬دتر خواه‪vv‬د ب‪vv‬ود ت‪vv‬ا پروردگارت‪vv‬ان را‬
‫مالق‪vv‬ات کنی‪vv‬د)‪ v.‬بخ‪vv‬اری ‪ 315/4‬و ترم‪vv‬ذی از طری‪vv‬ق زب‪vv‬یر بن ع‪vv‬دی از انس بن‬
‫مالک روایت کرده‌ است‪.‬‬
‫همان طور که شیخ االسالم ابن تیمیه می‌‌گوید‪ :‬شکی نیست که این سخن شاخه‌‌ای از‬
‫انحراف رافضیان است‪ ،‬هر چند در این جمله تکفیر آشکار س‪v‬لف ‪-‬آن ط‪v‬ور ک‪v‬ه‬
‫روافض و خوارج معتقدند‪ v-‬نیست و حتی متهم کردن‌شان به فسق هم نیس‪vv‬ت ‪-‬آن‬
‫طور که معتزلیان‪ ،‬زی‪vv‬دی‌ها و‪ ...‬معتقدن‪vv‬د‪ v-‬ام‪vv‬ا متهم کردن‌‌ش‪vv‬ان ب‪vv‬ه جه‪vv‬ل‪ ،‬ای‪vv‬راد‬
‫گ‪vv‬رفتن از آن‪vv‬ان و گم‪vv‬راه دانستن‌‌ش‪vv‬ان هس‪vv‬ت و آن‪vv‬ان را ب‪vv‬ه ارتک‪vv‬اب گناه‪vv‬ان و‬
‫معاصی متهم کرده‌اند و اگر فاس‪v‬ق دانستن‌‌ش‪vv‬ان نباش‪v‬د تص‪v‬ور و گم‪vv‬ان فسق‌‌ش‪v‬ان‬
‫هس‪vv‬ت ک‪vv‬ه اف‪vv‬راد قرن‌ه‪vv‬ا مفض‪vv‬ول در ش‪vv‬ریعت از علم‪vv‬ای قرن‌ه‪vv‬ای ارزش‪vv‬مند و‬
‫فاضله‪ ،‬برتر باشند‪ .‬و برای هر کس که ق‪vv‬رآن س‪vv‬نت را م‪vv‬ورد ت‪vv‬دبر ق‪vv‬رار ده‪vv‬د‪v،‬‬
‫بدیهی است و تمام گروه‌های اهل سنت نیز اتفاق نظر دارن‪vv‬د ک‪vv‬ه به‪vv‬ترین قرن‌ه‪vv‬ا‬
‫از نظر اعمال و اعتق‪v‬اد و تم‪v‬ام خوبی‌ه‪v‬ا و ارزش‌ه‪v‬ای دیگ‪v‬ر اف‪v‬راد ق‪v‬رن اول و‬
‫سپس قرن دوم و سوم است‪ .‬همان طور ک‪vv‬ه از پی‪vv‬امبر ب‪vv‬ه ص‪vv‬ورت‌های مختل‪vv‬ف‬
‫ثابت است‪ .‬آری‪ ،‬آن‌ها در تمام ام‪vv‬ور ارزش‪vv‬ی اعم از عم‪vv‬ل‪ ،‬ایم‪vv‬ان‪ ،‬عق‪vv‬ل‪ ،‬دین‪،‬‬
‫شرح و بیان امور دینی و عبادت از خل‪v‬ف برت‪v‬ر و افض‪v‬ل هس‪v‬تند‪ .‬و آن‪v‬ان ب‪v‬رای‬
‫بیان و شرح هر مشکلی شایسته‌تراند‪ .‬این واقعیت را هیچ کس جز کسی آشکارا‬
‫مسایل اصلی دین را انکار می‌‌کند‪ v‬و اگاهانه گمراه شده است‪ ‌،‬نمی‌‌گوید‪ .‬مجم‪vv‬وع‬
‫الفتاوا ‪1571/4‬‬
 ‫‪27‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫نمی‌کنند به افکار‪ ،‬اقوال و مذاهبی روی می‌‌آورند که ما به دلیل مخالف‬
‫بودن آن‌ها با قرآن و سنت‪ ،‬قاطعانه می‌‌گوییم باطل هستند؛ چون با سنت‬
‫پیامبر‪ ،‬صحابه و کسانی ک‪vv‬ه ب‪vv‬ه نح‪vv‬و احس‪vv‬ن از آن‌ه‪vv‬ا پ‪vv‬یروی‪ v‬کرده‌ان‪vv‬د‪،‬‬
‫مخالف است‪.‬‬
‫[جدا کردن احادیث احاد از احادیث متواتر و حکم این عمل]‪:‬‬
‫یکی از واض ‪v‬ح‌ترین مث‪vv‬ال ب‪vv‬ر این واقعیت‪ v‬ک‪vv‬ه ب‪vv‬رخی در این زم‪vv‬ان‬
‫زمزمه کنند این است که خبر واح‪vv‬د را از ح‪vv‬دیث مت‪vv‬واتر ج‪vv‬دا می‌‌دانن‪vv‬د‪.‬‬
‫فرق قایل شدن بین این دو از بارزترین ادله خروج آنان از راه و روش‬
‫سلف ص‪v‬الح اس‪vv‬ت؛ چ‪v‬را ک‪v‬ه آن‪v‬ان چ‪vv‬یزی ب‪v‬ه ن‪vv‬ام ح‪vv‬دیث آح‪vv‬اد و ح‪v‬دیث‬
‫متواتر‌ نمی‌‌شناختند‪ 1.‬این‌ها هستند که تقسیم ح‪v‬دیث ب‪v‬ه اح‪v‬اد و مت‪v‬واتر‪ v‬را‬
‫‪ . 1‬تقسیم احادیث ب‪v‬ه خ‪v‬بر واح‪v‬د و خ‪v‬بر مت‪v‬واتر از مب‪v‬احث متکلم‪v‬ان و س‪v‬اخته و‬
‫پ‪vv‬رداخته‌ی هواپرس‪vv‬تان اس‪vv‬ت ب‪vv‬ه ه‪vv‬دف رد ک‪vv‬ردن اح‪vv‬ادیث اعتق‪vv‬اد و ص‪vv‬فات‪،‬‬
‫ابوالقاسم اص‪vv‬فهانی در «الحج‪vv‬ه فی بی‪vv‬ان المحج‪vv‬ة» ‪ 214/2‬درب‪vv‬اره‌ی این تقس‪vv‬یم‬
‫بندی از ابومظفر سمعانی این‌گونه نقل می‌‌کند‪:‬‬
‫این تقسیم بندی اصل و بنیاد فتنه انگیزی مبتدعان‪ v‬ب‪vv‬رای رد اح‪vv‬ادیث و دلی‪vv‬ل آوردن‬
‫از آراء و شخصیت‌هاست‪ .‬به توفیق الهی می‌‌گوییم‪ :‬هر گاه حدیثی به ص‪vv‬حت از‬
‫پیامبر ثابت گردد و راویان ثقه و ائمه آن را روایت کنند و زنجیر وار تا پی‪vv‬امبر‬
‫متص‪vv‬ل باش‪vv‬د و امت آن را پذیرفت‪vv‬ه باش‪vv‬ند‪ ،‬حکم آن قطعی اس‪vv‬ت‪ .‬ک‪vv‬ه در مس‪vv‬ئله‬
‫علمی‌‌باشد‪.‬‬
‫این نظریه عموم اهل حدیث و افراد ثابت ق‪vv‬دم و پایبن‪vv‬د ب‪vv‬ر س‪vv‬نت اس‪vv‬ت‪ .‬تردی‪vv‬دی‬
‫نیست این که می‌‌گویند‪ v:‬خبر واحد در هیچ صورتی قطعی و یقینی نیس‪vv‬ت و بای‪vv‬د‬
‫بصورت متواتر باشد تا به درجه‌ی قطعی و یقینی بودن برسد‪ ،‬این ح‪vv‬رفی اس‪vv‬ت‬
‫که قدری‌ها و معتزله از خودشان ساخته‌‌اند ت‪vv‬ا اح‪vv‬ادیث را رد کنن‪vv‬د‪ v.‬و ب‪vv‬رخی از‬
‫فقه‪vv‬ایی ک‪vv‬ه تخصص‪vv‬ی در علم ح‪vv‬دیث و ثب‪vv‬اتی ب‪vv‬ر عقی‪vv‬ده ح‪vv‬ق ندارن‪vv‬د از آن‌ه‪vv‬ا‬
‫گرفته‌‌اند! حتی نفهمیدند که منظورشان از این سخن چیس‪vv‬ت‪ .‬ام‪v‬ا اگ‪vv‬ر گروه‌ه‪v‬ای‬
‫مختلف مسلمان به دیده‌ی انصاف بنگرند‪ ،‬قطعا ً اعتراف‌می‌کنند که خ‪vv‬بر واح‪vv‬د‪،‬‬
‫قطعی و یقینی است؛ چرا که همه‌ی گروه‌ها با روش‌ها و عقاید خ‪vv‬اص خودش‪vv‬ان‬
‫از خبر واحد برای اثبات صحت عقاید‌‌شان استناد می‌‌کنند‪.‬‬
‫این تقسیم بندی همان طور که شیخ می‌‌گوید‪ v،‬ساخته و پرداخته کس‪vv‬انی اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه‬
‫نظر‌‌شان اعتبار ندارد لذا هر گاه سند حدیث صحیح باشد‪ ،‬معتبر است‪ .‬حتی اگر‬
‫سند آن یکی باشد‪ ،‬فرقی ندارد که در امور اعتقادی یا احکام باشد‪ .‬این تا زمانی‬
‫اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه س‪vv‬ند آن ص‪vv‬حیح باش‪vv‬د و متن ح‪vv‬دیث هم هیچ‌گون‪vv‬ه ای‪vv‬رادی از نظ‪vv‬ر‬
‫متخصص‪vv‬ان فن نداش‪vv‬ته باش‪vv‬د؛ این عقی‪vv‬ده‌ی اه‪vv‬ل س‪vv‬نت و جم‪vv‬اعت و محقق‪vv‬ان‬
‫متأخرین است‪.‬‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪28‬‬
‫از خود س‪v‬اخته و پرداخته‌ان‪v‬د‪ .‬در نتیج‪v‬ه احک‪v‬ام ش‪v‬رعی خاص‪v‬ی ب‪v‬ر این‬
‫ساس استنباط‪ v‬کرده‌اند‪ :‬و می‌‌گویند‪ v:‬اگر حدیث آحاد‪ ،‬صحیح و در ام‪vv‬ور‬
‫اعتقادی باشد؛ اعتبار ندارد‪ .‬مگر در صورتی که به حد تواتر برسد‪v.‬‬
‫در واقع با این تقسیم بندی می‌‌خواهند‪ v‬بگویند‪ :‬ح‪vv‬دیث اح‪vv‬اد در عقی‪vv‬ده‬
‫با احکام فرق دارد؛ در عقیده اعتبار ن‪vv‬دارد و در احک‪vv‬ام معت‪vv‬بر اس‪vv‬ت!؟‬
‫اما هر کس از راه و روش صحابه و پیروان‌شان اطالعی داش‪vv‬ته باش‪vv‬د‪،‬‬
‫به یقین می‌‌داند که این تقسیم بندی وارداتی‪ ،‬ساخته و پرداخته دیگران و‬
‫‪1‬‬
‫فلسفه‌ای است که اسالم از آن بیزار و متنفر است‪.‬‬
‫این واقعیت را همه‌ی م‪vvv‬ا می‌‌دانیم و آن‌ه‪vvv‬ا هم می‌‌دانن‪vvv‬د ام‪vvv‬ا انک‪vvv‬ار‬
‫می‌‌کنند وضعیت در این جا به همان صورتی‪ v‬است که خداوند‪ v‬متعال در‬
‫ٱست َۡيقَن َۡتهَٓا أَنفُ ُ‬
‫سهُمۡ ﴾ [النم‪vv‬ل‪:‬‬ ‫مورد کسان دیگری‪ v‬می‌‌فرماید‪َ ﴿ v:‬و َج َحد ْ‪v‬‬
‫ُوا بِهَا َو ۡ‬

‫ابن عبدالبر در التمهید ( ‪ )8/1‬این را این‌گونه آورده است‪( :‬بسیاری از اهل اث‪vv‬ر‬
‫(حدیث) و برخی از اهل نظر (رای) از جمله حس‪vv‬ین کرابیس‪vv‬ی و‪ ...‬نظریه‌‌ش‪vv‬ان‬
‫همین است و ابن خوبزاد و بنداد‪ v‬می‌‌گوید‪ :‬این نظریه اس‪vv‬اس م‪vv‬ذهب ام‪vv‬ام مال‪vv‬ک‬
‫است) نظریه ابن حزم‪ ،‬داود ظاهری‪ ،‬حارث بن اسد محاس‪vv‬بی آن ط‪vv‬ور ک‪vv‬ه ابن‬
‫حزم در اإلحکام فی اصول االحکام» ‪ )115/1‬می‌‌نویسد‪ ،‬همین اس‪vv‬ت‪ .‬و م‪vv‬ذهب‬
‫بخاری و شافعی نیز همین است‪ .‬امام بخاری در این باره در کتاب صحیح خ‪vv‬ود‬
‫‪ 252/4‬تحت عنوان‪( :‬باب‪ :‬ما جاء فی إجازة خبر الواحد المصدوق فی األذان و‬
‫الصالة و الصوم و الفرائض و األحکام) تحت این عنوان احادیثی را آورده است‬
‫که بیانگر اثبات خبر واحد است‪ .‬امام شافعی در «الرس‪vv‬اله ص ‪ »401‬می‌‌گوی‪vv‬د‪:‬‬
‫«دلیل باخبر واحد ثابت می‌‌گردد»‪( .‬به این ترتیب آنچ‪vv‬ه ابن عب‪vv‬دالبر نق‪vv‬ل ک‪vv‬رده‬
‫که شافعی معتقد است خ‪vv‬بر واح‪vv‬د فق‪vv‬ط اثب‪vv‬ات کنن‪vv‬ده‪ v‬علم اس‪v‬ت ن‪vv‬ه عم‪vv‬ل؛ اعتب‪vv‬ار‬
‫ن‪vv‬دارد) و س‪vv‬پس ادله‌ی این مس‪vv‬ئله را ذک‪vv‬ر می‌‌کن‪vv‬د‪ ...‬در پاس‪vv‬خ ب‪vv‬ه ش‪vv‬بهاتی ک‪vv‬ه‬
‫هواپرس‪vv‬تان ب‪vv‬رای ف‪vv‬رق قای‪vv‬ل ش‪vv‬دن بین خ‪vv‬بر واح‪vv‬د و مت‪vv‬واتر از نگ‪vv‬اه حجیت و‬
‫اعتبار دارند در کتاب «دفاعا ً عن الس‪vv‬لفیه» ص‪ 163‬بح‪vv‬ثی ط‪vv‬والنی ک‪vv‬رده‌‌ایم‪ .‬و‬
‫شیخ آلب‪vv‬انی رس‪vv‬اله‌ی بس‪vv‬یار مفی‪vv‬دی در این ب‪vv‬اره بن‪vv‬ام «الح‪vv‬دیث حج‪vv‬ة بنفس‪vv‬ه فی‬
‫العقائد و األحکام» دارد‪ .‬این رساله به فارسی نیز ترجمه شده است‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬این ک‪vv‬ه ش‪vv‬یخ می‌‌گوی‪vv‬د‪( :‬این فلس‪vv‬فه‌‌ای اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه اس‪vv‬الم از آن ب‪vv‬یزار اس‪vv‬ت)‪.‬‬
‫توصیفی بسیار دقیق و تعبیری فراگیر است؛ چرا که قاع‪vv‬ده‌ی‪ :‬ف‪vv‬رق قای‪vv‬ل ش‪vv‬دن‬
‫بین احادیث احاد و متواتر در استناد به اح‪vv‬اد در احک‪vv‬ام و رد معت‪vv‬بر ب‪vv‬ودن خ‪vv‬بر‬
‫واحد در عقاید از قواعدی است که اهل کالم‪ ،‬فلسفه و سفسطه ساخته‌‌اند‪ .‬این در‬
‫حالی اس‪v‬ت ک‪v‬ه علم کالم و فلس‪v‬فه در اس‪v‬الم هیچ‌گون‪v‬ه جایگ‪v‬اهی ن‪v‬دارد‪ .‬از ائم‪v‬ه‬
‫اربعه و صاحب نظران اهل س‪v‬نت و دیگ‪v‬ر پیش‪v‬وایان در ط‪v‬ول ت‪v‬اریخ بص‪v‬ورت‬
‫متواتر ثابت است که علم کالم و فلسفه را رد کرده‌اند‪.‬‬
 ‫‪29‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫‪« v.]14‬و آن‌ها [وجود هللا] را انک‪v‬ار کردن‪v‬د‪ ،‬در ح‪v‬الی ک‪v‬ه در دل ب‪v‬ه آن یقین‬
‫داشتند»‪.‬‬

‫دلیل حجیت خبر واحد‪:‬‬

‫همه می‌‌دانن‪v‬د‪ v‬ک‪vv‬ه پی‪vv‬امبر‪ v‬ب‪vv‬رخی از اص‪vv‬حاب را بص‪vv‬ورت‪ v‬ف‪vv‬ردی ب‪vv‬ه‬
‫مناطق دور از مدینه فرستاد‪ v‬ت‪v‬ا آن‪v‬ان را ب‪vv‬ه اس‪v‬الم دع‪v‬وت دهن‪v‬د‪ .‬این در‬
‫ح‪vv‬الی ب‪vv‬ود ک‪vv‬ه ش‪vv‬خص پی‪vv‬امبر آن‌ه‪vv‬ا را بص‪vv‬ورت‪ v‬ف‪vv‬ردی‪ v‬و ت‪vv‬ک ت‪vv‬ک‬
‫می‌‌فرستاد تا م‪vv‬ردم را ب‪vv‬ه اس‪vv‬الم ف‪vv‬را خوانن‪vv‬د‪ .‬اس‪vv‬الم چ‪vv‬یزی ج‪vv‬ز آن‌چ‪vv‬ه‬
‫پیامبر آورده نیست که شامل عقیده و احکام می‌‌شود‪v.‬‬
‫یکی از مثال‌های مشهوری که‪ :‬در سنت ص‪vv‬حیح ث‪vv‬ابت اس‪vv‬ت و مخالف‪vv‬ان‬
‫حجیت خ‪vv‬بر واح‪vv‬د می‌‌دانن ‪v‬د‪ v‬و از آن منح‪vv‬رف می‌‌ش‪vv‬وند؛ این اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه‬
‫پیامبر یک بار معاذ و یک بار ابوموسی اشعری‪ v‬و یک ب‪vv‬ار علی را ب‪vv‬ه‬
‫یمن فرستاد‪( v.‬حال سوال ما این است ک‪vv‬ه) وق‪vv‬تی پی‪vv‬امبر آن‪v‬ان را ب‪v‬ه یمن‬
‫می‌‌فرستاد چه کار می‌‌کردند؟ شکی نیست که م‪vv‬ردم را دع‪vv‬وت می‌‌دادن‪vv‬د‬
‫که به هللا و پیامبر ایم‪vv‬ان بیاورن‪v‬د‪ v‬ک‪vv‬ه اص‪vv‬ل و بنی‪vv‬اد تم‪vv‬ام عقی‪vv‬ده اس‪vv‬ت و‬
‫سپس به اسالمی‌‌که پیامبر آورده بود دعوت می‌‌دادند‪ .‬در بخاری و مسلم‬
‫به روایت انس آم‪v‬ده ک‪v‬ه پی‪vv‬امبر مع‪v‬اذ را ب‪v‬ه یمن فرس‪v‬تاد‪ v‬و ب‪vv‬ه او گفت‪:‬‬
‫«باید اولین چیزی که آنان را به آن دعوت می‌‌دهی گ‪vv‬واهی دادن ب‪vv‬ه این‬
‫باشد که معبود‪ v‬بر حقی جز هللا نیست و محم‪vv‬د پی‪vv‬امبر اوس‪vv‬ت‪ ،‬وق‪vv‬تی‪ v‬در‬
‫‪1‬‬
‫این مورد از تو اطاعت کردند به آن‌ها دستور بده که نماز بخوانند)‪.‬‬
‫در این حدیث آمده که پیامبر در حالی که معاذ تنها بود به او دس‪vv‬تور‪v‬‬
‫داد‪- .‬این حدیث از نظر متاخرین خبر واحد اس‪vv‬ت‪ -‬اولین چ‪vv‬یزی ک‪vv‬ه ب‪vv‬ه‬
‫آن دعوت دهد اعتقاد داشتن به این است که خداوند یکتاست و هیچ‌گون‪vv‬ه‬
‫شریکی ندارد و می‌‌گوید‪( :‬فلیکن‪ )...‬وقتی این ح‪vv‬دیث را ک‪vv‬ه ص‪vv‬حت آن‬
‫بین اک‪vv‬ثر مس‪vv‬لمانان اعم از پ‪vv‬یروان س‪vv‬لف و مخالفان‌‌ش‪vv‬ان اتف‪vv‬اقی افت‪vv‬اده‬
‫است‪ ،‬مورد بررسی‪ v‬قرار دهید می‌‌بینید که همه معتقدند پی‪vv‬امبر‪ v‬مع‪vv‬اذ را‬
‫به یمن فرستاد و به او دستور‪ v‬داد ک‪vv‬ه م‪vv‬ردم را دع‪vv‬وت ده‪vv‬د ک‪vv‬ه گ‪vv‬واهی‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬این حدیث را ابن عباس روایت کرده است‪ .‬نگا احمد ‪ 233/1‬بخاری ‪430/1‬‬
‫مسلم ‪ 56/1‬ابوداود ‪ 1584‬ترمذی ‪ 625‬و نس‪vv‬ائی ‪ 2955/5‬ابن ماج‪vv‬ه ‪ 1783‬از‬
‫طریق یحیی بن عبدهللا بن صیفی از ابو معبد از ابن عباس‪...‬‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪30‬‬
‫دهند معبود‪ v‬بر حقی جز هللا نیس‪vv‬ت‪ ،‬ح‪vv‬ال چگون‪vv‬ه ص‪vv‬حت این ح‪vv‬دیث را‬
‫‪1‬‬
‫قبول دارند و سپس می‌‌گویند‪ v:‬خبر واحد در عقیده اعتبار ندارد‪.‬‬
‫[نیاز به شناخت عمل‌کرد سلف‪ ،‬در کنار فراگیری علم قرآن و سنت‪]:‬‬
‫به همین سبب است که هر کس می‌‌خواهد‪ v‬سلفی باشد‪ ،‬همان طور‪ v‬که‬
‫ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت را ی‪vv‬اد می‌‌گ‪vv‬یرد‪ v‬بای‪vv‬د راه و روش س‪vv‬لف ص‪vv‬الح اعم از‬
‫صحابه‪ ،‬تابعین و تبع تابعین را نیز یاد بگیرد‪ ،‬چرا که آن‪vv‬ان این دع‪vv‬وت‬
‫‪2‬‬
‫را به صورت صحیح به ما نقل کرده‌اند‪.‬‬
‫[استناد علیه پیروان خلف با احادیث احادی که در مورد احکام و عقاید است‪]:‬‬
‫این مثال ک‪v‬ه می‌‌گوین‪v‬د ح‪v‬دیث آح‪v‬اد ب‪v‬ا مت‪v‬واتر ف‪v‬رق دارد‪ ،‬در براب‪v‬ر‬
‫شماست‪ .‬این‌ها می‌‌گویند عقیده فقط با احادیث متواتر‪ v‬ثابت می‌‌گ‪vv‬ردد‪ v.‬در‬
‫نتیبجه با این عقی‪vv‬ده‌ی ش‪vv‬ان گ‪vv‬اهی در تن‪vv‬اقض گویی‌ه‪vv‬ای‪ v‬بس‪vv‬یار ش‪vv‬گفت‬
‫انگیز گرفتار می‌‌شوند علت آن است که از منهج سلفی دورند؛ چ‪vv‬را ک‪vv‬ه‬
‫ب‪vv‬رخی از نص‪vv‬وص ش‪vv‬رعی هم زم‪vv‬ان مس‪vv‬ئله‌ی اعتق‪vv‬ادی و حکمی‌‌از‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬این دلیل بسیار ق‪vv‬وی اس‪vv‬ت‪ ،‬ل‪vv‬ذا کس‪v‬ی از مخالف‪v‬ان اس‪vv‬تناد ب‪vv‬ه خ‪vv‬بر واح‪vv‬د‪ ،‬از‬
‫مبتدعان را سراغ نداریم که استناد به این ح‪vv‬دیث را پاس‪vv‬خ ده‪vv‬د‪ ،‬ب‪vv‬ر ص‪vv‬حت این‬
‫حدیث اجماع است و همان طور که شیخ آلبانی می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬تنه‪vv‬ا در ص‪v‬حیحین ب‪vv‬ر‬
‫صحت آن توافق نشده بلکه تمام کتاب‌های سته (ششگانه) به اتفاق این ح‪vv‬دیث را‬
‫روایت کرده‌‌اند و صاحب نظران این را صحیح می‌‌دانند به این ت‪vv‬رتیب هم‪vv‬ه این‬
‫را ح‪vv‬دیث را پذیرفته‌‌ان‪v‬د‪ v‬و هم‪vv‬ان ط‪vv‬ور ک‪vv‬ه مش‪vv‬اهده می‌‌کنی‪v‬د‪ v‬این ح‪vv‬دیث فق‪vv‬ط از‬
‫طریق ابن عباس روایت است و از ابن عباس فقط ابومعب‪vv‬د‪ ،‬روایت ک‪vv‬رده‌ اس‪vv‬ت‬
‫اما اشاره ترمذی به حدیث صنابحی در این باره برای محقق ش‪vv‬دن ش‪vv‬رط ت‪vv‬واتر‬
‫کافی نیست‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -‬این شرطی که شیخ ذکر کرده است‪ ،‬بیانگر بینش باال و نظ‪vv‬ر درس‪vv‬ت ایش‪vv‬ان‬
‫است‪ ،‬چون فهم نصوص شرعی ب‪vv‬دون مراجع‪vv‬ه ب‪vv‬ه فهم س‪vv‬لف ص‪vv‬الح اس‪vv‬تناد ب‪vv‬ه‬
‫عمل‌‌ش‪vv‬ان فهمی‪vv‬ده‌ نمی‌‌ش‪vv‬ود‪ .‬و گ‪vv‬زاف نگفتم اگ‪vv‬ر بگ‪vv‬وییم‪ :‬آلب‪vv‬انی یکی از اولین‬
‫افرادی است که راه درم‪vv‬ان انح‪vv‬راف را ب‪vv‬ا نص‪vv‬وص ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت مط‪vv‬ابق فهم‬
‫س‪vv‬لف زن‪vv‬ده ک‪vv‬رده اس‪vv‬ت و بس‪vv‬یاری از فقه‪vv‬ای مت‪vv‬أخرین – ب‪vv‬ویژه اش‪vv‬عری‌ها و‬
‫طرف‌داران علم کالم – در برابر این منهج سلفی سر و صدا راه انداختن‪vv‬د‪ ،‬ح‪vv‬ال‬
‫آن که در حقیقت این راه محفوظ ماندن از اشتباه و لغزش‌ها و استنباط ب‪vv‬ه روش‬
‫اهل کالم و کسانی است که راه آنان را در پیش می‌‌گیرن‪vv‬د‪ ،‬قبالً ح‪vv‬دیث رخص‪vv‬ت‬
‫در زیارت قبور را به عنوان مثال ذکر کردیم که فقهای متأخر ش‪vv‬افعی ب‪vv‬ا فهم ام‬
‫المرمنین عایشه از نسخ این حدیث مخالفت کرده بودند‪v.‬‬
 ‫‪31‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫احکام فقهی را در بر می‌‌گیرد‪ ،‬بطور‪ v‬مث‪vv‬ال در ص‪vv‬حیحین اب‪vv‬وهریره از‬
‫پیامبر روایت می‌‌کند که هر گاه کسی از شما در تشهد آخر نشست بای‪vv‬د‬
‫ب‬‫ك ِم ْن َع‪َ v‬ذا ِ‬ ‫از چهار چیز به هللا پن‪vv‬اه ب‪vv‬برد و بگوی‪vv‬د‪« :‬اللَّهُ َّم إِنِّي أَ ُع‪vv‬و ُذ بِ‪َ v‬‬
‫ت َو ِم ْن َش‪v‬رِّ فِ ْتنَ‪ِ v‬ة ْال َم ِس‪ِ v‬‬
‫يح‬ ‫‪v‬ر َو ِم ْن فِ ْتنَ‪ِ v‬ة ْال َمحْ يَ‪vv‬ا َو ْال َم َم‪vv‬ا ِ‬
‫ب ْالقَ ْب‪ِ v‬‬
‫َجهَنَّ َم َو ِم ْن َع‪َ v‬ذا ِ‬
‫َّال»‪( :‬الهی! از عذاب دوزخ و عذاب قبر و فتنه‌ی زن‪vv‬دها و مرده‌ه‪vv‬ا‬ ‫ال َّدج ِ‬
‫‪1‬‬
‫و شر فتنه‌ی مسیح دجال به تو پناه می‌برم)‪.‬‬
‫در این حدیث دستور داده شده است که از این چهار چیز ب‪vv‬ه خداون‪vv‬د‬
‫پناه ببریم‪ ،‬این از احکام فقهی و خبر واح‪vv‬د اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه احک‪vv‬ام ش‪vv‬رعی ب‪vv‬ا‬
‫آن‌ها ثابت می‌‌گردد؛ به همین سبب راهی جز عمل به این حدیث ندارند‪،‬‬
‫در همین حدیث دستور داده شده از چهار چ‪vv‬یز ب‪vv‬ه خداون‪v‬د‪ v‬پن‪vv‬اه ب‪vv‬بریم و‬
‫بگ‪v‬وییم‪ v‬از ع‪v‬ذاب ق‪vv‬بر‪ ،‬و از فتنه‌ی زن‪vv‬ده‌ها مرده‌ه‪vv‬ا و ش‪v‬ر فتنه‌ی مس‪v‬یح‬
‫دجال به تو پناه می‌‌بریم! آیا آنان به عذاب ق‪vv‬بر ب‪vv‬اور‪ v‬دارن‪vv‬د؟ این جاس‪vv‬ت‬
‫که گیر می‌‌کنن‪vv‬د و در ض‪vv‬رب المث‪vv‬ل می‌‌گوین‪vv‬د‪« :‬فی حیص بیص»‪( :‬در‬
‫تنگنای سخت گیر کرده‌اند)‪.‬‬
‫آری‪ ،‬عذاب قبر مربوط‪ v‬به مب‪vv‬احث عقی‪vv‬ده اس‪vv‬ت و ب‪vv‬ه ب‪vv‬اور‪ v‬آن‌ه‪vv‬ا ب‪vv‬ا‬
‫روایات متواتر ثابت نشده است بنابراین بای‪v‬د آن‪vv‬ان ب‪v‬ه ع‪v‬ذاب ق‪v‬بر ایم‪vv‬ان‬
‫نداشته باشند‪ .‬البته در قرآن ب‪vv‬ه ع‪vv‬ذاب ق‪vv‬بر در ح‪vv‬ق آل فرع‪vv‬ون تص‪vv‬ریح‬
‫ض ‪v‬ونَ َعلَ ۡيهَ‪vv‬ا ُغ‪ُ v‬د ٗ ّوا‬ ‫ش‪vv‬ده اس‪vv‬ت‪ ،‬خداون‪vv‬د متع‪vv‬ال می‌‌فرمای‪vv‬د‪﴿ v:‬ٱلنَّا ُر ي ُۡع َر ُ‬

‫‪ - 1‬این حدیث در صحیحین به روایت ام المؤمنین و ابوهریره ثابت است ح‪vv‬دیث‬

‫ام المؤمنین عایشه را بخ‪v‬اری ‪ 268/1‬و مس‪v‬لم ‪ 412/1‬و اب‪v‬وداود ‪ 880‬و نس‪v‬ائی‬
‫‪ 262/8‬از طری‪vvv‬ق ش‪vv‬عیب بن ابی حم‪vv‬زه از زه‪vv‬ری از ع‪vv‬روه بن زب‪vv‬یر از ام‬
‫المؤمنین‪ v‬عائشه آورده‌اند‪.‬‬
‫و حدیث ابوهریره را بخاری ‪ 423/1‬و مس‪vv‬لم ‪ 713/1‬از طری‪vv‬ق هش‪vv‬ام دس‪vv‬توائی از‬
‫یحیی بن ابی کثیر از ابو س‪vv‬لمه عب‪vv‬دالرحمان از اب‪vv‬وهریره آورده‌‌ان‪vv‬د‪ .‬این ح‪vv‬دیث‬
‫دلیل قویی بر رد این پیروان مقل‪vv‬دان خل‪vv‬ف اس‪vv‬ت‪ .‬همانن‪v‬د‪ v‬دیگ‪vv‬ر اح‪vv‬ادیثی ک‪vv‬ه هم‬
‫زمان بیانگر احکام و عقاید هستند‪ .‬از احادیث آحاد و افراد بش‪vv‬مار می‌‌رون‪vv‬د ک‪vv‬ه‬
‫این خلفی‌ها معتقدند‪ v‬از نگاه احکام شرعی عم‪vv‬ل ب‪vv‬ه آن‌ه‪vv‬ا واجب اس‪vv‬ت‪ .‬ام‪vv‬ا بُع‪vv‬د‬
‫اعتق‪vv‬ادی آن‌ه‪vv‬ا را قب‪vv‬ول ندارن‪vv‬د‪ ،‬این اص‪vv‬ل گم‪vv‬راهی اس‪vv‬ت‪ ،‬چ‪vv‬ون ه‪vv‬ر گ‪vv‬اه نص‬
‫حدیثی ثابت گردد مخ‪v‬الفت ب‪v‬ا آن در عقای‪v‬د ی‪v‬ا احک‪v‬ام باش‪v‬د‪ ،‬ج‪v‬ایز نیس‪v‬ت‪ .‬و این‬
‫تفاوتی که قایل شده‌‌اند هیچ‌گون‪vv‬ه ارزش‪vv‬ی ن‪vv‬زد اه‪vv‬ل علم‪ ،‬فهم و تش‪vv‬خیص ن‪vv‬دارد‪.‬‬
‫علما و ائمه در گذشته در مباحث اعتقادی و صفات پروردگار ب‪vv‬ه اح‪vv‬ادیث آح‪vv‬اد‬
‫استناد کرده‌‌اند‪ .‬این امر موجب شده که مبتدعان و هوا پرس‪vv‬تان اح‪vv‬ادیث آح‪vv‬اد را‬
‫منکر شوند یا تأویل نادرست کنند‪.‬‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪32‬‬
‫َش ‪ٗ v‬يّ ۚا﴾ [غ‪vv‬افر‪[« v .]46 :‬آل فرع‪vv‬ون] ه‪vv‬ر ص‪vv‬بح و ش‪vv‬ام ب‪vv‬ر آتش عرض‪vv‬ه‬
‫َوع ِ‬
‫می‌‌شوند»‪.‬‬
‫درباره این آتش هم می‌‌گویند‪ v:‬عذاب فرعون و فرعونی‪vv‬ان اس‪vv‬ت‪ .‬ام‪vv‬ا‬
‫برای عموم کفار و سپس آن دسته از مسلمانانی‪ v‬که عذاب قبر برای‌‌ش‪vv‬ان‬
‫ثابت است‪ ،‬ایمان ندارند‪ .‬و این انگیزه‌ای ج‪vv‬ز هم‪vv‬ان عقی‪vv‬ده‌ی باطل‌‌ش‪vv‬ان‬
‫ندارد‪ .‬به این ترتیب آنان شمار بسیار زیادی‪ v‬از احادیث را به گم‪vv‬ان این‬
‫که به درجه تواتر‌ نمی‌‌رسند‪ ،‬انکار می‌‌کنند‪ .‬بطور‪ v‬مثال – ان ش‪vv‬اء هللا‪-‬‬
‫شما آن حدیث صحیح بخاری را به خاطر دارید که ابن عباس می‌‌گوی‪vv‬د‪v:‬‬
‫‪v‬ير أَ َّما أَ َح‪ُ v‬دهُ َما‬‫ان فِي َكبِ‪ٍ v‬‬ ‫‪v‬ذبَ ِ‬‫ان َو َما يُ َع‪َّ v‬‬ ‫«أَنَّهُ َم َّر بِقَ ْب َري ِْن يُ َع َّذبَ ِ‬
‫ان فَقَا َل إِنَّهُ َما لَيُ َع َّذبَ ِ‬
‫فَ َكانَ اَل يَ ْس‪v‬تَتِ ُر ِم ْن ْالبَ‪vv‬وْ ِل َوأ َّما اآْل َخ‪ُ v‬ر فَ َك‪vv‬انَ يَ ْم ِش‪v‬ي بِالنَّ ِمي َم‪ِ v‬ة ث َّم أ َخ‪َ v‬ذ َج ِري َدةً‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫اح‪َ v‬دةً فَقَ‪vv‬الُوا يَ‪vv‬ا َر ُس‪v‬و َل هَّللا ِ لِ َم‬
‫‪v‬ر َو ِ‬ ‫ص‪v‬فَي ِْن ثُ َّم َغ‪َ v‬ر َز فِي ُك‪vv‬لِّ قَ ْب‪ٍ v‬‬ ‫طبَ‪v‬ةً فَ َش‪v‬قَّهَا بِنِ ْ‬ ‫َر ْ‬
‫صنَعْتَ هَ َذا فَقَا َل لَ َعلَّهُ أَ ْن يُ َخفَّفَ َع ْنهُ َم‪vv‬ا َم‪vv‬ا لَ ْم يَ ْيبَ َس‪v‬ا»‪( :‬پی‪vv‬امبر از کن‪vv‬ار دو‬ ‫َ‬
‫ق‪vv‬بر می‌گذش‪vv‬ت ک‪vv‬ه فرم‪vv‬ود‪ :‬این دو ع‪vv‬ذاب می‌‌ش‪vv‬وند و ب‪vv‬ه خ‪vv‬اطر‪ v‬گن‪vv‬اه‬
‫کبیره‌ای ع‪vv‬ذاب‌ نمی‌‌ش‪vv‬وند‪ ،‬یکی از آن‌ه‪vv‬ا س‪vv‬خن چی‪vv‬نی می‌‌ک‪vv‬رد‪ v‬و دومی‪v‬‬
‫‌‌خودش را از قطرات ادرار حف‪vv‬اظت‌ نمی‌‌ک‪vv‬رد‪ v.‬س‪vv‬پس دس‪vv‬تور‪ v‬داد چ‪vv‬وب‌‬
‫تازه‌ای از درخت خرما گرفت و آن را دو قسمت کرد و بر سر هر ق‪vv‬بر‪v‬‬
‫یکی را قرار داد‪ .‬وقتی علت را از ایشان پرسیدند‪ .‬فرمود‪ :‬امید است ت‪vv‬ا‬
‫‪1‬‬
‫این دو تر هستند خداوند متعال از عذاب‌‌شان بکاهد)‪.‬‬
‫این حدیث در صحیح بخاری است و پی‪v‬امبر‪ v‬تص‪v‬ریح می‌‌کن‪vv‬د ک‪v‬ه این‬
‫دو نف‪vv‬ری ک‪vv‬ه دارن‪vv‬د ع‪vv‬ذاب ق‪vv‬بر می‌‌کش‪vv‬ند‪ ،‬مس‪vv‬لمان هس‪vv‬تند و از خ‪vv‬دا‬
‫می‌‌خواهد که تا خشک شدن آن دو چوب تر عذاب‌‌شان را تخفی‪vv‬ف ده‪vv‬د‪.‬‬
‫و نیز در حدیثی دیگر پیامبر می‌‌فرمای‪vv‬د‪« :‬تَنَ َّزهُ‪vv‬وا ِمنَ ْالبَ‪vv‬وْ ِل؛ فَ ‪v‬إِ َّن عَا َّمةَ‬
‫ب ْالقَب ِْر ِمنَ ْالبَوْ ِل»‪( :‬از قطره‌های ادار خودتان را پاک نگه دارید که‬ ‫َع َذا ِ‬
‫‪2‬‬
‫بیشتر عذاب قبر از قطرهای ادرار است)‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬بخاری ‪ ،89/1‬ابوداود ‪ ،21‬نس‪vv‬ائی ‪ 106/4‬از طری‪vv‬ق منص‪vv‬ور بن معتم‪vv‬د از‬
‫مجاهد از ابن عباس در کتاب‌های سته از طریق اعمش از مجاهد‪ ،‬از طاوس از‬
‫ابن عباس روایت کرده‌اند‪ ،‬بنابراین هر دو روایت به نظ‪vv‬ر بن‪vv‬ده ص‪vv‬حیح هس‪vv‬تند‪.‬‬
‫چرا که مجاهد حافظ و امام بزرگی است لذا احتم‪vv‬ال می‌‌رود اول از ط‪vv‬اوس این‬
‫حدیث را شنیده باشد و سپس مس‪vv‬تقیما ً از ابن عب‪vv‬اس‪ .‬این احتم‪vv‬ال ج‪vv‬ا دارد و این‬
‫که امام بخاری هر دو روایت را آورده است با تاکید بیانگر همین واقعیت است‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -‬این حدیث را با این متن دارالقطنی در سنن ‪ 28/1‬از طریق محمد بن صباح‬
‫سلمان بص‪vv‬ری‪ ،‬ق‪vv‬ال ح‪vv‬دثنا أزه‪vv‬ر بن س‪vv‬عد الس‪vv‬مان عن بن ع‪vv‬ون‪ ،‬عن محم‪vv‬د بن‬
 ‫‪33‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫به همین صورت‪ v‬احادیث دراین باره بسیار زیادند‪ v‬و از همین دس‪vv‬ته‬
‫احادیث ‪-‬با این که‌ نمی‌‌خواهم بحث ط‪vv‬والنی ش‪vv‬ود‪ -‬آن ح‪vv‬دیثی اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه‬
‫پیامبر از کنار ق‪vv‬بر دو مش‪vv‬رکی‪ v‬ک‪vv‬ه در دوران ج‪vv‬اهلیت م‪vv‬رده بودن‪v‬د‪ v‬رد‬
‫ب‬‫ت هَّللا َ أَ ْن ي ُْس ‪ِ v‬م َع ُك ْم ِم ْن َع‪َ v‬ذا ِ‬
‫می‌‌شد که فرمود‪« :‬فَلَ‪vv‬وْ اَل أَ ْن اَل تَ‪v‬دَافَنُوا لَ‪َ v‬دعَوْ ُ‬
‫ْالقَب ِْر الَّ ِذي أَ ْس َم ُع ِم ْنهُ»‪( :‬اگر بیم آن نب‪vv‬ود ک‪vv‬ه از دفن مردگ‪vv‬ان خ‪vv‬ود داری‬
‫‪1‬‬
‫کنید [دعا می‌‌کردم]عذاب قبر را که من می‌‌شنوم‪ ،‬بشنوید)‪.‬‬
‫علی رغم این که این احادیث در مورد‪ v‬عذاب ق‪vv‬بر‪ v‬ب‪vv‬رای مش‪vv‬رکین و‬
‫مسلمانان ثابت است‪ ،‬آنان این احادیث را قبول ندارند‪ v‬و ب‪vv‬ه این روای‪vv‬ات‬
‫و مفاهیم ایمان ندارند؛ چرا که این‌ها احادیث آحاد هس‪vv‬تند‪ .‬ح‪vv‬ال موض ‪v‬ع‪v‬‬
‫آنان در مورد‪ v‬حدیث اب‪v‬وهریره ک‪v‬ه پی‪v‬امبر می‌‌فرمای‪v‬د‪« :‬إِ َذا ت ََش‪v‬هَّ َد أَ َح‪ُ v‬د ُك ْم‬
‫فَ ْليَ ْستَ ِع ْذ بِاهَّلل ِ ِم ْن أَرْ بَ ٍع»‪( :‬هرگاه به تشهد (آخر) نشستید از چهار چ‪vv‬یز ب‪vv‬ه‬
‫هللا پن‪vv‬اه ببری‪vv‬د‪ )...‬ک‪v‬ه یکی از آن چه‪vv‬ار چ‪vv‬یز ع‪vv‬ذاب ق‪vv‬بر اس‪vv‬ت‪ .‬اگ‪vv‬ر از‬
‫عذاب قبر‪ v‬به خداوند‪ v‬پناه ببرند ک‪vv‬ه ب‪vv‬ه این حکم ش‪vv‬رعی ک‪vv‬ه وظیفه‌یش‪vv‬ان‬
‫اس‪vv‬ت عم‪vv‬ل کرده‌ان‪vv‬د چ‪vv‬ون در عم‪vv‬ل ب‪vv‬ه اح‪vv‬ادیث آح‪vv‬اد در احک‪vv‬ام ب‪vv‬ا م‪vv‬ا‬
‫اختالف ندارند و این یک حکم فقهی است که رس‪vv‬ول هللا ب‪v‬ه م‪v‬ا دس‪v‬تور‪v‬‬
‫داده در تشهد آخر این دعا را بخوانیم‪ ،‬اگ‪vv‬ر عم‪vv‬ل کنن‪vv‬د ک‪vv‬ه عقیده‌ی‌ش‪vv‬ان‬
‫همین است و حق هم هست‪ .‬چون با ما در این مورد که حکم فقهی است‬

‫سیرین عن ابی هریره بصورت مرفوع آورده است‪.‬‬

‫دارقطنی می‌گوید‪ v:‬درس‪vv‬ت این اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه این روایت مرس‪vv‬ل اس‪vv‬ت‪ .‬آلب‪vv‬انی در إرواء‬
‫‪ 311/1‬می‌گوید‪ :‬رجال این سند همه ثقه هستند؛‪ v‬بجز همین محم‪vv‬د بن ص‪vv‬باح ک‪vv‬ه‬
‫ذه‪vv‬بی در الم‪vv‬یزان زن‪vv‬دگی ن‪vv‬امه‌‌اش را آورده و می‌‌گوی‪vv‬د‪ v:‬اه‪vv‬ل بص‪vv‬ره اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه‬
‫روایتش از أزهر سمان شناخته شده نیست و روایتش منکر است‪ .‬گویی به همین‬
‫حدیث اشاره دارد‪ .‬و این روایت را ابن ماجه‪ 348‬و دارقط‪vv‬نی‪ 128/1‬از طری‪vv‬ق‬
‫ابوعوانه از اعمش از ابوص‪vv‬الح از اب‪vv‬وهریره بص‪v‬ورت مرف‪v‬وع ب‪vv‬ا لف‪vv‬ظ‪« :‬أَ ْكثَ‪ُ v‬ر‬
‫ب ْالقَب ِْر ِم ْن ْالبَوْ ِل»‪( :‬بیشتر عذاب قبر از قطره‌های ادرار است)‪ .‬آورده‌‌اند که‬ ‫َع َذا ِ‬
‫دارقطنی می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬ص‪vv‬حیح اس‪vv‬ت هم‪vv‬ان ط‪vv‬ور ک‪vv‬ه می‌‌گوی‪vv‬د درس‪vv‬ت اس‪vv‬ت و این‬
‫حدیث را با الفاظ اول با سند ص‪v‬حیح ‪-‬البت‪vv‬ه ب‪vv‬ه روایت انس مال‪v‬ک ابن ابی ح‪v‬اتم‬
‫در العلل ‪ - 26/1‬آورده است‪ .‬نگا‪ :‬إرواء الغلیل ‪.310/1‬‬
‫‪ - 1‬بخاری‪ 187/1‬مسلم‪ 6244/2‬از طری‪vv‬ق فاطم‪vv‬ه دخ‪vv‬تر من‪vv‬ذر از اس‪vv‬ماء دخ‪vv‬تر‬
‫ت هَّللا َ أَ ْن‬
‫ُورهَ‪vv‬ا فَلَ‪vv‬وْ اَل أَ ْن اَل تَ ‪v‬دَافَنُوا لَ ‪َ v‬دعَوْ ُ‬ ‫ُ‬
‫ابوبکر با متن‪« :‬إِ َّن هَ‪ِ v‬ذ ِه اأْل َّمةَ تُ ْبتَلَى فِي قُب ِ‬
‫ب ْالقَب ِْر الَّ ِذي أَ ْس َم ُع ِم ْنهُ»‪( :‬این امت در قبرها مورد آزمایش ق‪vv‬رار‬ ‫يُ ْس ِم َع ُك ْم ِم ْن َع َذا ِ‬
‫می‌‌گیرد‪ ،‬اگر بیم آن نبود که مردگان را دفن نکنید‪ v،‬قطعا دعا می‌‌کردم آن چیزی‬
‫که از عذاب قبر می‌‌شنوم‪ ،‬شما هم بشنوید)‪.‬‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪34‬‬
‫هم نظرند‪ v.‬از طرفی‪ v‬چگونه به این حدیث عمل می‌‌کنن‪v‬د درح‪v‬الی ک‪v‬ه ب‪v‬ه‬
‫عذاب قبر‪ v‬ایمان ندارند؟‬
‫ب‪vv‬ه این ت‪vv‬رتیب ح‪vv‬یران‪ ،‬گم‪vv‬راه و منحرف‌ان‪vv‬د‪ v،‬چ‪vv‬ون از اص‪vv‬ل راه‬
‫اصحاب پیامبر‪ v‬که بین حدیث احاد و متواتر فرقی‪ v‬قایل نبودند‪ ،‬منح‪vv‬رف‪v‬‬
‫شده‌اند‪.‬‬
‫موضع سلف و ائمه‌ی اربعه در این مسئله‪:‬‬
‫سلف مطلقا ً هیچ‌گونه فرقی‪ v‬بین خ‪vv‬بر واح‪vv‬د و مت‪vv‬واتر قای‪vv‬ل نبوده‌ان‪vv‬د‪،‬‬
‫بج‪vv‬ز ب‪vv‬رخی از کس‪vv‬انی ک‪vv‬ه از فرقه‌ه‪vv‬ا گم‪vv‬راه هس‪vv‬تند‪ .‬مانن‪vv‬د‪ :‬معتزل‪vv‬ه‪،‬‬
‫خوارج و‪ ...‬پیروی‪ v‬کرده‌اند‪ .‬این‌ها با راه مؤمن‪vv‬ان مخ‪vv‬الفت ورزیده‌ان‪vv‬د و‬
‫سزاوار وعید پروردگ‪vv‬ار‪ v‬جهانی‪vv‬ان هس‪vv‬تند ک‪vv‬ه می‌‌فرمای‪vv‬د‪َ ﴿ :‬و َمن ي َُش‪v‬اقِ ِ‬
‫ق‬
‫ٱل َّرسُو َل ِم ۢن بَ ۡع ِد َما تَبَيَّنَ لَهُ ۡٱلهُد َٰى َويَتَّبِ ۡع غ َۡي َر َسبِي ِل ۡٱل ُم ۡؤ ِمنِينَ نُ َولِّ ِهۦ َما تَ َولَّ ٰى‬
‫صي ًرا‪[ ﴾١١٥ v‬النساء‪« v.]115 :‬و هرکس پس از آن‬ ‫صلِ ِهۦ َجهَنَّ ۖ َم َو َسٓا َء ۡت َم ِ‬
‫َونُ ۡ‬
‫که راه هدایت برایش روشن شده باشد ب‪v‬ا این پی‪vv‬امبر مخ‪vv‬الفت کن‪vv‬د و از راهی‬
‫جز راه مؤمن‪vv‬ان پ‪vv‬یروی نمای‪vv‬د او را ب‪vv‬ه هم‪vv‬ان راهی ک‪vv‬ه انتخ‪vv‬اب نم‪vv‬وده ره‪vv‬ا‬
‫می‌‌کنیم و سپس به دوزخ می‌‌اندازیم و بد جایگاهی است»‪.‬‬
‫این مثال بسیار واضح است که تنه‪vv‬ا تمس‪vv‬ک ب‪vv‬ه کت‪vv‬اب و س‪vv‬نت مفی‪vv‬د‬
‫نیست‪ .‬آن‪vv‬ان بخش‪vv‬ی از س‪vv‬نت را بن‪vv‬ام چ‪vv‬یزی ک‪vv‬ه ح‪vv‬دیث اح‪vv‬اد نامیده‌ان‪vv‬د‪،‬‬
‫انکار می‌‌کنند‪ .‬لذا می‌‌گوییم‪ v‬راه محف‪v‬وظ مان‪v‬دن از انح‪v‬راف‪ ،‬چن‪v‬گ زدن‬
‫به همان راه و روشی است که سلف بر آن بوده‌اند‪ .‬به همین سبب اس‪vv‬ت‬
‫که یکی از ائمه ما که در راهنمایی ما به تمسک جس‪vv‬تن ب‪vv‬ه راه و روش‬
‫سلف برای فهم کت‪vv‬اب و س‪vv‬نت ب‪vv‬ر م‪vv‬ا منت دارن‪vv‬د‪ ،‬ابن قیم اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه این‬
‫مفهوم را در بیت شعر زیر جمع آوری کرده است‪:‬‬
‫علم فرموده‌ی خداوند و فرموده‌ی پیامبر‪v‬‬
‫است‬

‫و بدون سردرگمی‪ v‬آنچه صحابه گفته‌اند علم‬

‫است‬

‫علم این نیست که اختالف احمقانه را‬

 ‫‪35‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫بین پیامبر و بین رأی فقیه‪ ،‬علم بدانی‬

‫و هر گز انکار و نفی صفات خداوند‬

‫از بیم تعطیل و تشبیه‪ ،‬علم نیست‬

‫در مص‪vv‬راع‪ v‬دوم و بیت ابن قیم ب‪vv‬ه مث‪vv‬الی دیگ‪vv‬ر اش‪vv‬اره می‌‌کن‪vv‬د ک‪vv‬ه‬
‫مربوط به فرق قایل شدن بین خ‪v‬بر واح‪v‬د و مت‪v‬واتر‪ v‬اس‪v‬ت ل‪v‬ذا ب‪v‬ه ح‪v‬دیث‬
‫آحاد در عقیده عمل‌ نمی‌‌کنند‪ ،‬این در حالی است که سلف چ‪vv‬نین اختالف‬
‫و تفاوتی را قایل نبودند‪ ،‬بلکه آنان به تم‪vv‬ام اح‪vv‬ادیث براب‪vv‬ر اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه در‬
‫عقیده یا احکام باشد‪ ،‬عمل می‌‌کردند‪ .‬و ابن قیم با این بیت که می‌‌گوید‪v:‬‬
‫از بیم تعطیل و تشبیه‪ ،‬علم نیست‬ ‫هرگز انکار و نفی صفات‬
‫خداوند‪v‬‬

‫[مخالفت خلف با عقیده سلف در مورد صفات هللا]‪:‬‬

‫به [مخالفت خلف ب‪v‬ا عقی‪v‬ده س‪v‬لف در م‪v‬ورد ص‪v‬فات] اش‪v‬اره می‌‌کن‪v‬د‪،‬‬
‫چون یکی از مباحثی که خلف با سلف مخالفت کرده‌ان‪vv‬د‪ ،‬تاوی‪vv‬ل آی‪vv‬ات و‬
‫تعطیل آن‌ها و عدم پیروی‪ v‬از آیات الهی است‪ .‬اما سلف – از جمله ائمه‬
‫اربعه – به حقیقت معانی آیات و احادیث صفات خداوند ب‪vv‬دون تش‪vv‬بیه و‬
‫‪1‬‬
‫تعطیل ایمان داشتند‪.‬‬
‫‪ - 1‬ائمه ب‪v‬رای اثب‪v‬ات م‪v‬ذهب س‪v‬لف اظه‪v‬ار نظ‪v‬ر کردن‪v‬د‪ :‬ام‪v‬ام اوزاعی می‌‌گوی‪vv‬د‪:‬‬
‫زهری و مکحول می‌‌گفتند‪ v:‬این احادیث را به همان صورتی که از پی‪vv‬امبر ث‪vv‬ابت‬
‫است‪ ،‬بپذیرید‪( .‬الاللکالئی ‪ ،735‬ابن عبدالبر در جامع بی‪vv‬ان العلم ‪ 286‬و موف‪vv‬ق‬
‫الدین مقدسی در ذم التاویل ص‪ 22‬با سند حسن روایت کرده‌‌اند‪.‬‬
‫سفیان بن عیینه می‌‌گوید‪ :‬تمام آنچ‪v‬ه خداون‪v‬د خ‪v‬ود را در ق‪v‬رآن توص‪v‬یف ک‪v‬رده اس‪v‬ت‬
‫تفسیر آن بدون بیان کیفیت به همان صورتی است که خوانده می‌‌شود‪ .‬دارقط‪vv‬نی‬
‫در الصفات با سند صحیح روایت می‌‌کند که احم‪v‬د بن نص‪v‬ر از س‪v‬فیان بن عیین‪v‬ه‬
‫پرس‪vvv‬ید‪ v:‬درب‪vvv‬اره‌ی ح‪vvv‬دیث عبدهللا ک‪vvv‬ه در آن آم‪vvv‬ده‪( :‬خداون‪vvv‬د آس‪vvv‬مان را روی‬
‫انگشت‌اش ق‪vv‬رار می‌‌ده‪vv‬د) و ح‪vv‬دیث‪( :‬دل بن‪vv‬دگان بین دو ت‪vv‬ا از انگش‪vv‬تان خداون‪vv‬د‬
‫رحمان است)‪ .‬و حدیث‪( :‬خداوند به خاطر کسی که او را در بازار ذکر می‌‌کند‪،‬‬
‫می‌‌خندد)‪ v.‬و این که او تعالی‪« :‬يَ ْن ِز ُل َربُّنَا إِلَى ال َّس َما ِء ال ُّد ْنيَا»‪( :‬هر شب ب‪vv‬ه آس‪vv‬مان‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪36‬‬
‫بحثی در مورد تشبیه و تعطیل‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫در واق‪vvv‬ع تش‪vvv‬بیه م‪vvv‬ذهب مش‪vvv‬بهه و تعطی‪vvv‬ل م‪vvv‬ذهب مؤوله (تأوی‪vvv‬ل‬
‫کنندگان) است اما سلف به مع‪vv‬انی حقیقی ص‪vv‬فات هللا ب‪vv‬ا پ‪vv‬اک دانس‪vv‬تن او‬
‫تعالی از مشابهت به حوادث‪ ،‬معتقدند و آیه‌ی قرآن در این باره تص‪vv‬ریح‬
‫ٱلس ‪ِ v‬مي ُع ۡٱلبَ ِ‬
‫ص ‪v‬ي ُر ‪﴾١١‬‬ ‫س َك ِم ۡثلِِۦه َش ۡيء‪َ ۖٞ‬وه َُو َّ‬
‫دارد آن جا که می‌‌فرماید‪﴿ :‬لَ ۡي َ‬
‫[الشوری‪« .]11 :‬هیچ چیز مانند او تعالی نیست و او شنوا و بیناست»‪.‬‬

‫دنیا فرود می‌‌آید) و دیگر احادیث مانند این‌ها چه می‌‌گویی؟ گفت‪ :‬این احادیث را‬
‫ب‪vv‬دون بی‪vv‬ان کیفیت ب‪vv‬ه آن‌ه‪vv‬ا ایم‪vv‬ان داریم‪( .‬دارقط‪vv‬نی در ص‪vv‬فات ص‪ 63‬ب‪vv‬ا س‪vv‬ند‬
‫صحیح)‬
‫ولید بن مسلم می‌گوید‪ :‬از مالک بن انس‪ ،‬سفیان ث‪v‬وری‪ ،‬لیث بن س‪v‬عد و اوزاعی‬
‫درباره‌ی احادیث صفات سوال کردم‪ .‬گفتند‪ v:‬به همان صورتی که ثابت اس‪vv‬ت ب‪vv‬ه‬
‫پذیرند‪( .‬ابوبکر خالل در السنه ص‪ 313‬و دارقطنی در الصفات‪ 67‬وآج‪vv‬ری در‬
‫الشریعه ص‪ 314‬با سند صحیح آورده‌اند)‪.‬‬
‫ابن معین می‌‌گوی‪v‬د‪ v:‬من هم‪v‬ان ج‪v‬ا ب‪v‬ودم ک‪v‬ه زکری‪v‬ا بن ع‪v‬دی از وکی‪v‬ع بن ج‪v‬راح‬
‫ض‪ُ v‬ع ْالقَ‪َ v‬د َمي ِْن»‪:‬‬‫«ال ُكرْ ِس ِّي َموْ ِ‬ ‫پرسید و گفت‪ :‬ای ابوسفیان درباره‌ی احادیثی مانند‪ْ :‬‬
‫(کرسی جای دو قدم پروردگار است) چه می‌‌گویی؟ گفت‪ :‬اسماعیل بن ابوخال‪vv‬د‪،‬‬
‫سفیان و مسعر را دیدیم که این اح‪v‬ادیث را روایت می‌‌کنن‪vv‬د و هیچ‌گون‪v‬ه تفس‪v‬یر و‬
‫توض‪vv‬یحی‌ نمی‌‌دهن‪vv‬د‪( v.‬دوری در ت‪vv‬اریخ ابن معین‪ 2543‬از طری‪vv‬ق دارقط‪vv‬نی در‬
‫صفات ص ‪ 58‬و بیهقی در االسماء و الصفات‪ 759‬باسند صحیح آورده‌اند‪.‬‬
‫ابوعبیده می‌‌گوید‪ :‬کسی را ندیدم که این احادیث را تفسیر کند‪ .‬لذا ما هم آن‌ه‪vv‬ا را‬
‫تفس‪vv‬یر‌ نمی‌‌ک‪v‬نیم‪( .‬دارقط‪v‬نی در الص‪v‬فات ص‪ 57‬و بیهقی در االس‪vv‬ماء والص‪v‬فات‬
‫‪ 760‬و االلکائی ‪ 928‬و آجری در الشریعه ص‪ 255‬باسند صحیح)‪.‬‬
‫ربی‪vv‬ع بن عب‪vv‬دالرحمان می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬اس‪vv‬تواء مجه‪vv‬ول و کیفیت آن معق‪vv‬ول نیس‪vv‬ت‪،‬‬
‫پیام‌های رسالت از جانب هللا و ابالغ وظیفه پیامبر است و ما باید تص‪vv‬دیق ک‪vv‬نیم‪،‬‬
‫«ذهبی در العلو ص‪ 352‬باسند صحیح» ‪ .‬این‌ه‪vv‬ا جم‪vv‬اعتی از س‪vv‬لف و ائمه‌ی آن‬
‫هاست که همه بر این عقیده سلفی اتفاق نظر دارند که پس از آن‌ها علمای محقق‬
‫و پیشوایان معروف از آنان پیروی کرده‌‌اند‪.‬‬
‫خالل می‌گوید‪ :‬مروزی به ما خبر داد و گفت‪ :‬از ابوعبدهللا – امام احمد‪ -‬درباره‬
‫احادیث صفات سوال کردم‪ .‬گفت‪ :‬به همان ص‪vv‬ورتی ک‪vv‬ه از پی‪vv‬امبر ث‪vv‬ابت اس‪vv‬ت‪،‬‬
‫قبول داریم‪( .‬موفق الدین ابن قدامه در ذم التأویل ص ‪ 26‬ب‪vv‬ه خالل نس‪vv‬بت داده و‬
‫س‪vv‬ند آن ص‪vv‬حیح اس‪vv‬ت و در الس‪vv‬نه خالل ص ‪ 283‬ط‪vv‬والنی‌تر اس‪vv‬ت‪ .‬اب‪vv‬وبکر‬
‫حمیدی‪ ،‬عبدهللا بن زبیر که از اساتید امام بخ‪vv‬اری اس‪vv‬ت می‌‌گوی‪vv‬د‪ v:‬اص‪vv‬ول س‪vv‬نت‬
‫(دین) در نزد ما عبارتند از‪ ... :‬مسایلی را ذکر می‌‌کند و سپس می‌‌گوید‪ :‬هر چه‬
‫ت ۡٱليَهُ‪vv‬و ُد يَ‪ُ v‬د ٱهَّلل ِ َم ۡغلُولَ‪ۚ v‬ةٌ ُغلَّ ۡت‬
‫در قرآن و احادیث ثابت است‪ .‬مانن‪v‬د‪ v‬آیه‌ی‪َ ﴿ :‬وقَ‪vv‬الَ ِ‬
 ‫‪37‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫این که می‌‌گوید‪« v:‬هیچ چیز مانند او نیس‪vv‬ت» م‪vv‬نزه دانس‪vv‬تن او تع‪vv‬الی‬
‫است که عده‌ای برای رسیدن ب‪v‬ه این ه‪v‬دف ص‪v‬فات پروردگ‪v‬ار‪ v‬را ب‪v‬رای‬
‫بندگانش رد و تعطیل کردند‪ ،‬در حالی که خداون‪v‬د‪ v‬خ‪vv‬ودش را در ب‪vv‬رخی‬
‫آیات توصیف‪ v‬ک‪vv‬رده و پی‪vv‬امبر او تع‪vv‬الی را در ب‪vv‬رخی اح‪vv‬ادیث توص‪vv‬یف‪v‬‬
‫کرده است‪ .‬اما خلف مفاهیم این آیات را به این صورت رد کرده‌ان‪vv‬د ک‪vv‬ه‬
‫آن‌ها را از معانی ظاهری‌‌شان بیرون نمودند و چنین پنداش‪vv‬ته‌اند ک‪vv‬ه این‬
‫کارش‪vv‬ان م‪vv‬نزه دانس‪vv‬تن خداون‪v‬د‪ v‬از تش‪vv‬بیه اس‪vv‬ت در نتیج‪vv‬ه ب‪vv‬ا آی‪vv‬ات الهی‬
‫أَ ۡي ِدي ِهمۡ ﴾ (و یهودیان گفتند‪ :‬دس‪v‬ت هللا بس‪v‬ته اس‪v‬ت‪ ،‬دستان‌ش‪v‬ان فلج ب‪v‬اد!)‪ .‬و آیه‌ی‪:‬‬
‫ت بِيَ ِمينِ ِه﴾ (و آسمان‌ها به دست راست او تع‪vv‬الی در هم پیچی‪vv‬ده‬ ‫ت َم ۡط ِو ٰيَّ ۢ ُ‬
‫﴿ َوٱل َّس ٰ َم ٰ َو ُ‬
‫می‌‌شود‪ )...‬و هر چه شبیه این‌ها در قرآن و احادیث ثابت است‪ ،‬چیزی ب‪v‬ر آن‌ه‪v‬ا‬
‫اضافه و آن‌ها را تفسیر‌ نمی‌‌کنیم‪ .‬در همان حدی که در قرآن و سنت آمده توق‪vv‬ف‬
‫می‌‌ک‪vv‬نیم و می‌‌گ‪vv‬وییم‪( :‬خداون‪vv‬د رحم‪vv‬ان ب‪vv‬ر ع‪vv‬رش ق‪vv‬رار گ‪vv‬رفت)‪ .‬و ه‪vv‬ر کس‪vv‬ی‬
‫عقی‪vv‬ده‌‌ای ج‪vv‬ز این داش‪vv‬ته باش‪vv‬د معطل‪vv‬ه و جهمی‌‌اس‪vv‬ت‪( .‬در الس‪vv‬نه چ‪vv‬اپ ش‪vv‬ده و‬
‫پ‪vv‬اورقی س‪vv‬ند) ابوعثم‪vv‬ان ص‪vv‬ابونی در (اعتق‪vv‬اد اه‪vv‬ل الس‪vv‬نه و اص‪vv‬حاب الح‪vv‬دیث‬
‫واألئمه ص‪ )21‬می‌گوید‪ :‬اصحاب ح‪v‬دیث ک‪v‬ه ب‪v‬ه ق‪v‬رآن و س‪v‬نت چن‪v‬گ می‌‌زنن‪v‬د‪v‬‬
‫خداوند افراد زنده‌ی‌شان را حفظ و به مردگان‌‌شان ترحم کن‪vv‬د!– ب‪vv‬ه وح‪vv‬دانیت هللا‬
‫گ‪vv‬واهی می‌‌دهن‪vv‬د و رس‪vv‬الت و نب‪vv‬وت پی‪vv‬امر ایم‪vv‬ان دارن‪vv‬د و پروردگارش‪vv‬ان را ب‪vv‬ا‬
‫ص‪vv‬فاتی ک‪vv‬ه در وحی و کت‪vv‬اب او آورده‪ ،‬ی‪vv‬ا پی‪vv‬امبر در اح‪vv‬ادیث ص‪vv‬حیح ب‪vv‬ا نق‪vv‬ل‬
‫راویان ثقه از ایشان گفته است‪ ،‬می‌‌شناسد و برای او تعالی تم‪vv‬ام ص‪vv‬فاتی ک‪vv‬ه در‬
‫کتابش آورده یا بر زبان پی‪vv‬امبرش بی‪vv‬ان ش‪vv‬ده اس‪vv‬ت‪ ،‬ث‪vv‬ابت می‌‌دانن‪v‬د‪ v‬و ص‪vv‬فات او‬
‫تعالی را تشبیه صفات مخلوقات نمی‌‌دانند‪ v.‬و معتقدن‪v‬د‪ v‬ک‪vv‬ه خداون‪vv‬د آدم را بدس‪vv‬تش‬
‫خلق کرده است‪ ،‬همان طور که می‌‌فرماید‪﴿ :‬قَا َل ٰيَٓإ ِ ۡبلِيسُ َم‪vv‬ا َمنَ َع‪vv‬كَ أَن ت َۡس‪ُ v‬ج َد لِ َم‪vv‬ا‬
‫ي﴾ (گفت‪ :‬ای ابلیس چ‪v‬ه چ‪v‬یز ت‪v‬و را بازداش‪v‬ت از این ک‪vv‬ه ب‪vv‬ه آنچ‪v‬ه ب‪vv‬ا‬ ‫ت بِيَ َد َّ‬ ‫خَ لَ ۡق ُ‬
‫دستانم خلق کردم سجده کنی؟!) و مف‪vv‬اهیم کالم خداون‪vv‬د را تح‪vv‬ریف‌ نمی‌‌کنن‪v‬د‪ v‬ک‪vv‬ه‬
‫بگویند‪ :‬منظور از دو دست خداوند دو نعمت ی‪v‬اد و ق‪v‬درت اوس‪v‬ت‪ ،‬آن ط‪v‬ور ک‪v‬ه‬
‫معتزله و جهمیه – خداوند نابودشان کند!‪ -‬تحریف کردند‪ v.‬و برای صفات کیفیت‬
‫قایل نیستند‪ v‬و آن‌ها را شبیه صفات مخلوقات نمی‌‌دانند‪ v‬آن طور که مش‪vv‬به خداون‪vv‬د‬
‫آن‌ها را رسوا کند – اعتقاد دارند‪...‬‬
‫آری‪ ،‬تمام صفاتی را که خداوند در قرآن نازل کرده است یا در احادیث ص‪vv‬حیح‬
‫آمده مانند‪ :‬صفات شنوایی‪ ،‬بینایی‪ ،‬چشم‪ ،‬ص‪vv‬ورت‪ ،‬علم‪ ،‬ق‪vv‬وت‪ ،‬ق‪vv‬درت‪ ،‬ع‪vv‬زت‪،‬‬
‫عظمت‪ ،‬اراده‪ ،‬مش‪vvv‬یت‪ ،‬س‪vvv‬خن و کالم‪ ،‬رض‪vvv‬ایت‪ ،‬خش‪vvv‬م‪ ،‬حی‪vvv‬ات‪ ،‬بی‪vvv‬داری‪،‬‬
‫خوشحالی‪ ،‬خنده و برای صفات خداون‪vv‬د هیچ‌گون‪vv‬ه ش‪vv‬باهتی ب‪vv‬ه ص‪vv‬فات پ‪vv‬رورش‬
‫یافتگان و مخلوقات قایل نیستند‪ ،‬بلکه بدون هیچ‌گونه اف‪vv‬زودن ب‪vv‬ر آن‌ه‪vv‬ا و نس‪vv‬بت‬
‫دادن چیزی دیگر به او تعالی و بدون بیان کیفیت و شباهت‪ ،‬یا تحریف‪ ،‬تبدیل‪ v‬و‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪38‬‬
‫مخالفت کردند و با سلف ص‪vv‬الح ک‪vv‬ه این را ب‪vv‬ه هم‪vv‬ان مع‪vv‬انی ظ‪vv‬اهری‪ v‬و‬
‫معروف در زبان عربی قبول داشتند و خداوند متع‪v‬ال را از مش‪v‬ابهت ب‪v‬ا‬
‫مخلوقات منزه می‌‌دانستند‪ ،‬مخالفت کردند‪.‬‬
‫قاعده‌ی سلفی‌ها (یا اهل سنت به معنای دقیق) در اثبات صفات‪:‬‬
‫شما می‌‌دانید‪ v‬که از ائمه اربعه‪ ،‬امام دارالهجره‪ ،‬مالک بن انس ب‪vv‬رای‬
‫خاص و عام با سند ص‪vv‬حیح ث‪vv‬ابت اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه م‪vv‬ردی ن‪vv‬زد او آم‪vv‬د و از او‬

‫تغییر به صفات او تعالی ایمان دارند‪( .‬اهل ح‪vv‬دیث و س‪vv‬نت) آی‪vv‬ات و اح‪vv‬ادیث را‬
‫که خبری هستند از مفاهیمی‌ که عرب‌ها می‌‌فهمند‪ v،‬تغییر نمی‌‌دهند‪ v‬و برای آن‌ه‪vv‬ا‬
‫معانی ناشناخته قرار نمی‌‌دهند‪ v،‬بلکه به همان معنای ظاهری‌‌شان آن‌ه‪vv‬ا را قب‪vv‬ول‬
‫دارند و علم آن‌ها را به خداوند واگذار می‌‌کنند و معتقدند که تاویل و تفسیر آن‌ه‪vv‬ا‬
‫را جز هللا کسی‌ نمی‌‌داند‪ v‬همان‌طور که خداوند متع‪vv‬ال در م‪vv‬ورد راس‪v‬خان در علم‬
‫می‌‌گوید‪( :‬و راسخان در علم می‌‌گویند‪ :‬هم‪vv‬ه از ج‪v‬انب پروردگ‪vv‬ار ماس‪v‬ت و ج‪vv‬ز‬
‫خردمندان‪ v‬پند‌ نمی‌‌گیرند)‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬درباره‌ی این که شیخ می‌‌گوید‪ :‬تشبیه م‪v‬ذهب مش‪vv‬بهه و تعطی‪vv‬ل م‪vv‬ذهب مؤول‪v‬ه‬
‫است باید بگویم‪ :‬تشبیه یعنی مشابه دانستن پروردگار به کس‪vv‬ی از مخلوق‪vv‬اتش ی‪vv‬ا‬
‫مشابه دانستن یکی از صفات او تعالی به یکی از صفات مخلوقات یا هر چ‪vv‬یزی‬
‫که تازه پدید می‌‌آید مانند این که بگویند دست او تعالی مانن‪vv‬د فالن دس‪vv‬ت اس‪vv‬ت و‬
‫پای او مانند‪ :‬پای ماست و بینایی او مانند‪ v:‬بینایی ما است و مانند‪ :‬این‌ها‪ .‬اما این‬
‫که اسم صفات خداوند همان اسم صفات مخلوقات را داشته باشد ایج‪vv‬اب‌ نمی‌‌کن ‪v‬د‪v‬‬
‫که مشابه باشد و مشابهت با یکی بودن اسم‌ها نیست‪ ،‬بلکه تنه‪vv‬ا اس‪vv‬م نفس ب‪vv‬ا ن‪vv‬ام‬
‫نفس انسان که خداوند او را نفسی ج‪v‬ان دار نامی‪v‬ده یکی اس‪v‬ت و دیگ‪v‬ر اس‪v‬م‌هایی‬
‫که خداوند مخلوقات خود را با آن‌ها نام گزاری کرده است به همین ص‪vv‬ورت ب‪vv‬ه‬
‫صورت عاریه برای مخلوقات خود گذاشته تا بندگانش آن‌ها را بشناسند‪( .‬الحجة‬
‫فی بیان المحجة ابوالقاسم اصفهانی‪ )93/1‬اما مقتضای تعطیل نفی ص‪vv‬فات اس‪vv‬ت‬
‫و اگر فرد یا تاویل صفات را رد کن‪v‬د ن‪v‬وع خفیف‌ت‪v‬ری از نفس اس‪v‬ت ک‪v‬ه ایج‪v‬اب‬
‫می‌‌کند معنای مورد نظر را از معنای ظاهری و آشکار ب‪vv‬ه معن‪vv‬ای دیگ‪vv‬ر و دور‬
‫از معنای اصلی تغییر دهد‪ .‬پس به این ت‪vv‬رتیب تأوی‪vv‬ل یکی از ش‪vv‬اخه‌های تعطی‪vv‬ل‬
‫است همان‌طور که اشاعره و معتزله شاخه‌هایی از گروه جهمیه هستند‪ .‬چرا ک‪vv‬ه‬
‫همه‌ی‌شان با تفاوت در مراتب نفی‪ ،‬صفات را نفی می‌‌کن‪vv‬د‪ .‬ام‪vv‬ا مش‪vv‬به در اثب‪vv‬ات‬
‫صفات مبالغه کرده‌‌اند تا جایی که از معنای آشکار مورد نظ‪vv‬ر فرات‪vv‬ر رفته‌‌ان‪vv‬د و‬
‫به تش‪vv‬بیه نکوهی‪vv‬ده‌ی ممن‪vv‬وع گرفت‪vv‬ار ش‪vv‬دند‪ .‬ام‪vv‬ا س‪vv‬لف گ‪vv‬روه می‪vv‬انه‌ی بین همه‌ی‬
‫این‌هاست‪ ،‬چون آنچه در قرآن و سنت در این باره آمده با شناختی ک‪vv‬ه از حقیقت‬
‫معانی آن‌ها دارند ثابت می‌‌دانند و کیفیت آن‌ها را به خداوند واگذار می‌‌کنن‪vv‬د و او‬
‫تعالی را شبیه و مانند پاک می‌‌دانند و از تأویل و تعطیل خودداری می‌‌کنند‪v.‬‬
 ‫‪39‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫ۡ‬
‫ٱست ََو ٰى ‪« ﴾٥‬خداون‪vv‬د‬
‫ش ۡ‬‫چنین سؤال کرد‪ :‬ای مالک‪﴿ ،‬ٱلر َّۡح ٰ َمنُ َعلَى ٱل َع ۡر ِ‬
‫رحمان بر عرش قرار گرفت» استوی‪ v‬چگونه است؟ گفت‪ :‬اس‪vv‬توی‪ v‬معل‪vv‬وم‬
‫و کیفیت آن مجهول است‪ .‬سؤال از آن بدعت است‪ .‬این م‪vv‬رد را ب‪vv‬یرون‬
‫‪1‬‬
‫کنید که بدعتی است‪.‬‬
‫امام مالک پاسخی‪ v‬قانع کننده و ک‪vv‬املی ب‪vv‬ه آن ف‪vv‬رد داده اس‪vv‬ت‪ ،‬چ‪vv‬ون‬
‫توض‪vv‬یح داده ک‪vv‬ه معن‪vv‬ای اس‪vv‬تواء در زب‪vv‬ان ع‪vv‬ربی معل‪vv‬وم اس‪vv‬ت‪ .‬یع‪vv‬نی‪:‬‬
‫باالست‪ .‬منظور این است که وقتی خداوند‪ v‬متع‪vv‬ال می‌‌فرمای‪vv‬د‪﴿ :‬ٱل‪v‬ر َّۡح ٰ َمنُ‬
‫ۡ‬
‫ٱستَ َو ٰ‪v‬ى ‪« ﴾٥‬خداوند رحمان روی عرش قرار گرفت»‪ .‬یعنی‪:‬‬ ‫َعلَى ٱل َع ۡر ِ‬
‫ش ۡ‬
‫باالی عرش است‪ .‬به همین سبب است ک‪v‬ه ه‪v‬ر ف‪v‬رد مس‪v‬لمانی ک‪v‬ه هللا را‬
‫عبادت می‌‌کند در سجده می‌‌گوید‪« :‬س‪vv‬بحان ربي االعلی» ام‪vv‬ام مال‪vv‬ک در‬
‫‪ - 1‬این م‪vv‬اجرا را ب‪vv‬ا سندهای مختلفی از ام‪vv‬ام مال‪vv‬ک روایت کرده‌‌ان‪vv‬د ک‪vv‬ه هم‪vv‬ه‬
‫ضعیف هستند و بنده با سند صحیح لذاته یا حداقل حسن ندیدم ش‪vv‬اید این از تالش‬
‫ان‪vv‬دک بن‪vv‬ده و علم ن‪vv‬اقص این ج‪vv‬انب باش‪vv‬د‪( .‬ام‪vv‬ام ذه‪vv‬بی در العل‪vv‬و ص ‪ 139‬این‬
‫روایت را از مالک صحیح دانسته اس‪vv‬ت‪ .‬پس این از مال‪vv‬ک ث‪vv‬ابت اس‪vv‬ت و ش‪vv‬بیه‬
‫این پیش‌تر از ربیعه استاد امام مالک نقل کردیم و این عقی‪vv‬دۀ هم‪vv‬ه اه‪vv‬ل س‪vv‬نت و‬
‫جماعت است‪ :‬نگا‪ :‬تعلیقی که شیخ آلبانی در کتاب خود النصیحه (ص‪ )105‬ب‪vv‬ر‬
‫رد حسان عبدالمنان که این قول را رد کرده است که به صورت کلی و تفص‪vv‬یلی‬
‫و اس‪vv‬تنادی نوش‪vv‬ته اس‪vv‬ت‪ .‬ام‪vv‬ا بحمدهللا از ق‪vv‬ول اس‪vv‬تاد ام‪vv‬ام مال‪vv‬ک ربیع‪vv‬ة بن‬
‫ابوعبدالرحمن استاد امام مالک ثابت اس‪vv‬ت‪ .‬ذه‪vv‬بی در «العل‪vv‬و» ص‪ 352‬ب‪vv‬ا س‪vv‬ند‬
‫صحیح تا سفیان ثوری آورده که می‌‌گوید نزد ربیعه بن ابی عبدالرحمن بودم ک‪vv‬ه‬
‫مردی از او س‪vv‬ؤال ک‪vv‬رد و گفت خداون‪vv‬د رحمن ب‪vv‬ر ع‪vv‬رش ق‪vv‬رار گ‪vv‬رفت اس‪vv‬توی‬
‫چگون‪vv‬ه اس‪vv‬ت؟ گفت‪ :‬اس‪vv‬توی مجه‪vv‬ول اس‪vv‬ت‪ ،‬کیفیت معق‪vv‬ول نیس‪vv‬ت‪ ،‬رس‪vv‬الت از‬
‫جانب هللا است و ابالغ وظیفه‌ی پیامبر است و ما بای‪vv‬د تص‪vv‬دیق ک‪vv‬نیم‪ .‬این روایت‬
‫را الاللکائی در ص‪ 665‬و ابن قدامه در العلو ص‪ 90‬از طریق دیگ‪vv‬ر از ربیع‪vv‬ه‬
‫نقل کرده‌‌اند و هر کس این عبارت را مورد تأم‪v‬ل ق‪v‬رار ده‪v‬د ام‪vv‬ور زی‪vv‬ر ب‪v‬رایش‬
‫روشن می‌‌شود‪:‬‬
‫اول‪ :‬کیفیت صفات خداوند برای بندگان نامشخص است‪.‬‬
‫دوم‪ :‬معانی صفات در زبان و لغت عربی مشخص است‪.‬‬
‫سوم‪ :‬ایمان به صفات به همان صورتی که خداوند خبر داده ب‪v‬ا نامش‪v‬خص ب‪v‬ودن‬
‫کیفیت آن‌ها و یقین به معنای آن‌ها واجب است‪ ،‬چرا ک‪vv‬ه در عم‪vv‬وم مبحث ایم‪vv‬ان‬
‫به هللا داخل اس‪vv‬ت‪ .‬چه‪v‬ارم‪ :‬اض‪v‬افه و کم ک‪vv‬ردن ب‪v‬ا س‪v‬ؤال و کن‪v‬دوکاو در ص‪v‬فات‬
‫بدعتی منفور است که در بین سلف شناخته شده نیس‪vv‬ت‪ ،‬چ‪vv‬ون ب‪vv‬دون علم ب‪vv‬ه ن‪vv‬ام‬
‫خدا چیزی گفتن است‪( .‬مطالب بین گیومه از کت‪vv‬اب العقی‪vv‬دة الس‪vv‬لفیه ش‪vv‬یخ عبدهللا‬
‫بن یوسف الجدیع ص ‪ 58‬نقل کردیم)‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪40‬‬
‫پاسخ می‌‌گوید‪ :‬استوایی که در آیه آمده از نظر لغوی معلوم‪ v‬است‪ .‬اما تو‬
‫ای سوال کننده از کیفیت اس‪vv‬توی س‪vv‬وال می‌‌ک‪vv‬نی؟ کیفیت مجه‪vv‬ول اس‪vv‬ت‪.‬‬
‫چون حقیقت این است که درباره‌ی‪ v‬صفات خداون‪v‬د‪ v‬متع‪vv‬ال هم‪vv‬ان چ‪vv‬یزی‬
‫گفته می‌‌شود که درباره ذات او تعالی باید گفته شود‪ 1.‬همان طور‪ v‬که هر‬
‫قدر ف‪vv‬رد مس‪vv‬لمان وج‪vv‬و ِد خداون‪vv‬د متع‪vv‬ال را قب‪vv‬ول دارد‪ ،‬ص‪vv‬فات خداون‪v‬د‪v‬‬
‫متعال را نیز ثابت می‌‌داند و به همان صورتی ک‪vv‬ه از بی‪vv‬ان کیفیت ب‪vv‬رای‬
‫ذات خداوند عاجز است‪ ،‬به همین صورت از بیان کیفیت برای هر یک‬
‫از صفات هم عاجز و ناتوان اس‪vv‬ت‪ ،‬ب‪vv‬ه همین س‪vv‬بب اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه می‌‌گوی‪vv‬د‪:‬‬
‫کیفیت ص‪vv‬فات مجه‪vv‬ول و س‪vv‬وال از آن (یع‪vv‬نی‪ :‬کیفیت) ب‪vv‬دعت اس‪vv‬ت و‬
‫خطاب به سوال کننده می‌‌گوید‪ v:‬تو بدعتی هستی و دستور‪ v‬می‌‌دهد ک‪vv‬ه آن‬
‫مرد را از مجلسی که امام مالک در آن بوده است‪ ،‬بیرون کنند‪.‬‬
‫به این ترتیب مذهب سلف ایمان به آیات و احادیث ص‪vv‬فات ب‪vv‬ه هم‪vv‬ان‬
‫معنای لغوی آن‌ها بدون تأویل است‪ ،‬چرا که تأویل‪ ،‬تعطیل و رد صفات‬
‫است‪ .‬و بدون تشبیه است‪ ،‬چرا که تشبیه با منزه دانس‪vv‬تن خداون‪vv‬د متع‪vv‬ال‬
‫که در آیه‌ی‪« :‬هیچ چیز همانند او نیست و او شنوا و بیناست»‪ .‬تص‪vv‬ریح‬
‫شده است‪ ،‬منافات دارد‪.‬‬
‫[مبتدعا ِن روافض‪ ،‬اشاعره‪ ،‬ماتریدیه و معتزله معتقد به تعطیل صفات‌اند]‪:‬‬
‫برخی از م‪vv‬ذاهبی ک‪vv‬ه اکن‪vv‬ون وج‪vv‬ود‪ v‬دارن‪vv‬د‪ ،‬مانن‪vv‬د‪ :‬روافض و امث‪vv‬ال‬
‫آن‌ها از اهل سنت نیستند‪ ،‬چ‪vv‬ون در م‪vv‬ورد ص‪vv‬فات خداون‪vv‬د متع‪vv‬ال پ‪vv‬یرو‬
‫مذهب معتزله که در گذش‪vv‬ته وج‪vv‬ود‪ v‬داش‪vv‬ته‪ ،‬هس‪vv‬تند‪ .‬معتزل‪vv‬ه بس‪vv‬یاری از‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬قول راجح در نزد پیشوایان اهل سنت و جماعت همین است‪ .‬خطیب بغ‪vv‬دادی‬
‫در بحث «الکالم علی الصفة» می‌‌گوید‪ :‬در مورد بحث ص‪vv‬فات بای‪vv‬د بگ‪vv‬وییم ک‪vv‬ه‬
‫آنچه دراین باره احادیث صحیح در کتاب‌های سنن و مذهب س‪vv‬لف ث‪vv‬ابت دانس‪vv‬تن‬
‫آن‌ها و قبول داشتن‌‌شان بر همان معنای ظاهری با نفی کیفیت و تشبیه اس‪vv‬ت‪ .‬در‬
‫اصل بحث صفات بخش‪vv‬ی از بحث ذات‪ ،‬ت‪vv‬ابع و مانن‪vv‬د آن اس‪vv‬ت‪ .‬وق‪vv‬تی مش‪vv‬خص‬
‫است که اثبات صفات پروردگار جهانیان‪ ،‬همان اثبات وجود او تع‪vv‬الی اس‪vv‬ت ن‪vv‬ه‬
‫اثب‪vv‬ات مح‪vv‬دودیت و کیفیت ب‪vv‬رای او تع‪vv‬الی‪ ،‬ب‪vv‬ه همین ص‪vv‬ورت وق‪vv‬تی می‌گ‪vv‬وییم‪:‬‬
‫خداوند متعال دس‪vv‬ت‪ ،‬ش‪vv‬نوایی و بین‪vv‬ایی دارد‪ ،‬این‌ه‪vv‬ا ص‪v‬فاتی هس‪vv‬تند ک‪vv‬ه خداون‪vv‬د‬
‫متعال برای خود ثابت دانسته است لذا‌ نمی‌‌گوییم‪ :‬معنای دست‪ ،‬ق‪vv‬درت و معن‪vv‬ای‬
‫شنوایی و بینایی‪ ،‬علم است‪ .‬این عقیده را ابن قدامه با سند خود در «ذم التأویل»‬
‫ص‪ 18-17‬آورده و با سند‌های صحیح ثابت است‪ .‬همان‌طور که در اصل ج‪vv‬زء‬
‫صفات با تحقیق بنده در قدیم‪ ،‬چاپ شده است‪.‬‬
 ‫‪41‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫آی‪vv‬ات ص‪vv‬فات را تاوی‪vv‬ل می‌کنن‪vv‬د ک‪vv‬ه در ب‪vv‬رخی از ص‪vv‬فات اش‪vv‬اعره و‬
‫ماتریدی‪vvv‬ه ب‪vvv‬ا آن‌ه‪vvv‬ا مخ‪vvv‬الفت کرده‌ان‪vvv‬د‪ .‬لیکن از ط‪vvv‬رفی‪ v‬اش‪vvv‬عری‌ها و‬
‫ماتریدی‌ها‪ v‬با معتزلی‌ها در تاویل صفات یکی هستند‪ ،‬ک‪vv‬ه آیه‌ی اس‪vv‬توای‬
‫خداوند بر عرش ب‪v‬ه عن‪v‬وان مث‪v‬ال یکی از آن آی‪v‬ات اس‪v‬ت‪ .‬در اص‪v‬ل این‬
‫گمراهی است که در آن واقع شده‌اند‪ ،‬آنان به گمان خ‪vv‬ود می‌‌خواس‪vv‬تند‪ v‬از‬
‫ٱس‪v‬ت ََو ٰى ‪« ﴾٥‬خداون‪vv‬د‬ ‫ش ۡ‬ ‫‪v‬ر ِ‬ ‫گم‪vv‬راهی ف‪vv‬رار کنن‪vv‬د آی‪vv‬ه‪﴿ :‬ٱل‪v‬ر َّۡح ٰ َمنُ َعلَى ۡٱل َع‪ۡ v‬‬
‫رحمان بر عرش قرار گرفت»‪ .‬را به معنای بر ع‪v‬رش مس‪v‬لط ش‪v‬د‪ ،‬تاوی‪v‬ل‬
‫کردند‪ .‬نمی‌‌خواهم‪ v‬در این جا این بحث را بیش‪vv‬تر‪ v‬ب‪vv‬از کنم‪ .‬اگ‪vv‬ر فرص‪vv‬تی‪v‬‬
‫باشد دوباره به این بحث بر می‌‌گردم‪ ،‬بلکه فق‪v‬ط می‌‌خ‪vv‬واهم توج‪vv‬ه داش‪v‬ته‬
‫باشید که برخی از گروهایی‪ v‬که در آیات صفات تابع مذهب خلف هستند‬
‫در تاویل برخی از این آیات و اح‪vv‬ادیث ب‪vv‬ا معتزلی‪vv‬ان هم عقی‪vv‬ده هس‪vv‬تند و‬
‫در برخی آیات با آن‌ها اختالف دارند‪ ،‬از جمله این آیات است که‪ :‬وقتی‬
‫ص‪v‬ي ُر ‪﴾١١‬‬ ‫ٱلس‪ِ v‬مي ُع ۡٱلبَ ِ‬
‫‪v‬و َّ‬‫س َك ِم ۡثلِِۦه َش‪ۡ v‬يء‪َ ۖٞ‬وهُ‪َ v‬‬‫معتزله در تفس‪vv‬یر آیه‌ی‪﴿ :‬لَ ۡي َ‬
‫[الشوری‪« v.]11 :‬هیچ چیز مانند او نیست و شنوا و بیناست»‪ .‬توق‪v‬ف‪ v‬کردن‪v‬د‪v‬‬
‫و همان طور‪ v‬که مشاهده می‌‌کنید این آی‪v‬ه از ط‪vv‬رفی ب‪vv‬رای خداون‪v‬د‪ v‬م‪vv‬نزه‬
‫دانستن و از طرفی‪ v‬اثبات دو ص‪v‬فت ش‪v‬نوایی‪ v‬و بین‪v‬ایی ث‪v‬ابت می‌گردان‪v‬د‪.‬‬
‫حال معتزله درباره‌ی‪ v‬این دو ص‪vv‬فت چ‪v‬ه می‌‌گوین‪vv‬د؟ آی‪vv‬ا هم‪v‬ان ط‪vv‬ور ک‪v‬ه‬
‫پروردگار جهانیان می‌‌گوید‪ ،‬می‌‌گویند‪ v‬شنوا و بیناست؟!‬
‫[معتزله دو صفت سمع (شنوایی) و بصر (بینایی) را به علم تأویل می‌‌کنند‪]:‬‬
‫خ‪vv‬یر بلک‪vv‬ه معتزل‪vv‬ه دو ص‪vv‬فت ش‪vv‬نوایی و بین‪vv‬ایی را ب‪vv‬ه علم تاوی‪vv‬ل‬
‫می‌‌کنند‪ ،‬در واق‪vv‬ع تعطی‪vv‬ل و رد ص‪vv‬فات چ‪vv‬یزی ج‪vv‬ز این نیس‪vv‬ت‪ .‬معتزل‪vv‬ه‬
‫می‌‌گویند‪« :‬هیچ چیز همانن‪vv‬د او نیس‪vv‬ت» خداون‪vv‬د از داش‪vv‬تن همانن‪vv‬د پ‪vv‬اک‬
‫است لذا در مسئله تنزیه (منزه دانستن) با ما متفق هستند‪ ،‬ام‪vv‬ا در تنزی‪vv‬ه‬
‫– همان طور که پیش‌تر اشاره شد – غلو کردن‪vv‬د و می‌‌گوین‪vv‬د منظ‪vv‬ور از‬
‫شنوا و بینا بودن‪ ،‬علیم بودن او تعالی است‪ ،‬این‌گونه دو ص‪vv‬فت ش‪vv‬نوایی‬
‫و بینایی خداوند‪ v‬را رد و تعطیل کردند‪.‬‬
‫[اشعری‌ها و ماتریدی‌ها در این مسئله با معتزلی‌ها مخالفت کرده‌اند‪]:‬‬
‫ما تریدی‌ها‪ v‬و اشعری‌ها‪ v‬که در تاویل آیات و احادیث صفات ‪ -‬هم‪vv‬ان‬
‫طور که گفتیم‪ -‬هم‌نظرند؛ در دو صفت شنوایی و بینایی با مذهب س‪vv‬لف‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪42‬‬
‫هستند و می‌‌گویند‪ v:‬منظور‪ v‬از او شنوا و بیناست این است که خداون‪vv‬د دو‬
‫ص‪vv‬فت ش‪vv‬نوایی و بین‪vv‬ایی‪ v‬دارد‪ .‬ام‪vv‬ا وق‪vv‬تی معتزلی‪vv‬ان ب‪vv‬ه آن‌ه‪vv‬ا بگوین‪vv‬د‪:‬‬
‫پذیرفتن این صفات تش‪vv‬بیه اس‪v‬ت‪ ،‬چ‪vv‬را ک‪v‬ه انس‪vv‬ان ن‪vv‬یز ب‪vv‬ه گ‪v‬واهی ق‪vv‬رآن‬
‫شنوایی و بینایی دارد‪ .‬آن جا که در م‪vv‬ورد اولین انس‪vv‬ان‪ ،‬آدم می‌‌فرمای‪vv‬د‪v:‬‬
‫(پس او را ش‪vv‬نوا و بین‪vv‬ا گردانی‪vv‬دیم) ل‪vv‬ذا معتزل‪vv‬ه می‌‌گوین‪vv‬د‪ :‬اگ‪vv‬ر بگ‪vv‬وییم‬
‫خداوند صفت شنوایی‪ v‬و بین‪vv‬ایی دارد‪ ،‬قطع‪v‬ا ً او را ش‪vv‬بیه مخلوق‪v‬ات‪ v‬ق‪v‬رار‬
‫دادیم‪ .‬در این ج‪vvv‬ا اش‪vvv‬عری‌ها و ماتری‪vvv‬دی‌ها‪ v‬پاس‪vv‬خ س‪vv‬لف را ب‪vv‬ه آن‌ه‪vv‬ا‬
‫می‌‌دهند‪ ،‬می‌‌گویند‪ v:‬ما خداوند متعال را با اوصافی‪ v‬که خودش را وصف‬
‫کرده اس‪vv‬ت‪ ،‬توص‪vv‬یف‪ v‬می‌‌ک‪vv‬نیم و می‌‌گ‪vv‬وییم‪( :‬او ش‪vv‬نوا و بیناس‪vv‬ت)‪ .‬لیکن‬
‫(هیچ چیز همانند او نیست)‪ .‬ما به این ماتریدی‌ها‪ v‬و معتزلی‌ها‪ v‬می‌‌گ‪vv‬وییم‪v‬‬
‫در تمام آیات و احادیث صفات ب‪vv‬ا س‪vv‬لف باش‪vv‬ید و ص‪vv‬فاتی را پروردگ‪vv‬ار‬
‫برای خودش ثابت دانسته با منزه دانستن او تعالی از شبیه‪ ،‬ث‪vv‬ابت بدانی‪vv‬د‬
‫که می‌‌فرماید‪( :‬هیچ چیز همانند او‪ )...‬آیا آنان راه و روش سلف پایبند و‬
‫مؤمن می‌‌شوند؟!!‬
‫در واقع قاعده‌ای که آنان را از آیات و ادله‌ی ص‪vv‬ریح ص‪vv‬فات و راه‬
‫س‪vv‬لف منح‪vv‬رف ک‪vv‬رده‪ ،‬آن اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه می‌‌گوین‪vv‬د‪ :‬علم خل‪vv‬ف عمیق‌‌ت‪vv‬ر و‬
‫محکم‌تر است؛ ولی علم سلف فقط سالم‌تر‪ v‬است!» گویی آن‪vv‬ان علم س‪vv‬لف‬
‫را علم درویش‌هایی می‌‌دانند که در فهم نصوص تعم‪vv‬ق نکرده‌ان‪vv‬د؟! ولی‬
‫خلف عالم‌تر و محکم‌ترند! این سخن بسیار خطرناکی است که می‌‌گوید‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫از دهان‌‌شان خارج می‌‌شود‪ ،‬و چیزی جز دروغ‌ نمی‌‌گویند!‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬ابن تیمی‪vv‬ه می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬این ب‪vv‬دعتی‌هایی ک‪vv‬ه عقی‪vv‬ده‌ی فلس‪vv‬فه گرای‪vv‬ان‪ ،‬پ‪vv‬یروان و‬
‫امثال‌‌شان – را بر عقیده‌ی سلف برتری می‌‌دانند و ترجیح می‌‌دهن‪v‬د‪ v‬ل‪v‬ذا ب‪vv‬ه پن‪vv‬دار‬
‫خ‪vv‬ود راه س‪vv‬لف را ایم‪vv‬ان خش‪vv‬ک و خ‪vv‬الی ب‪vv‬ه الف‪vv‬اظ ق‪vv‬رآن و ح‪vv‬دیث ب‪vv‬دون فهم‬
‫می‌‌دانند‪ ،‬چنان‌که گ‪vv‬ویی س‪vv‬لف اف‪vv‬راد امی‌‌و درس نخوان‪vv‬ده‌‌ای بودن‪v‬د‪ v‬ک‪vv‬ه خداون‪vv‬د‬
‫متعال درباره آن‌ه‪vv‬ا می‌‌فرمای‪vv‬د‪( :‬و ب‪vv‬رخی اف‪vv‬راد درس نخوان‪vv‬ده‌‌ای هس‪vv‬تند ک‪vv‬ه از‬
‫کتاب آسمانی چیزی جز توهم‪vv‬ات‌ نمی‌‌دانن‪vv‬د) عقی‪vv‬ده و راه خل‪vv‬ف اس‪vv‬تنباط مع‪vv‬انی‬
‫عوض شده‌ی بجای معانی حقیقی نصوص با انواع مجازها و معانی ناش‪vv‬ناخته و‬
‫غریب است‪ .‬آری‪ ،‬گمان دروغین موجب شد که آن حرف را بزنند‪ v‬که معنای آن‬
‫پشت کردن به اسالم است‪ ،‬آنان در حق عقیده‌ی سلف دروغ گفتن‪vv‬د و در این ک‪vv‬ه‬
‫راه خلف را صحیح پنداشتند گمراه شدند‪ .‬به این ترتیب بی خبر به عقیده‌ی سلف‬
‫با دروغ گفتن به نام آنان و بی خبر و گمراهی در درست پنداشتن راه خلف‪ ،‬در‬
‫آن‌ها وجود دارد‪( .‬مجموع الفتاوا (‪)9/5‬‬
 ‫‪43‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫[اضطراب و پریشانی اعتقادی اشاعره و ماتریدی‌ها در صفات خداوند‪]:‬‬
‫در واقع اشاعره و ماتریدی‌ها‪ v‬در بحث صفات به ش‪vv‬دت مض‪vv‬طربند‪.‬‬
‫لذا گاهی در برخی صفات س‪v‬لفی هس‪v‬تند‪ .‬مث‪vv‬الی ک‪vv‬ه زدیم پیش روی‌ت‪vv‬ان‬
‫است که گفتند‪( :‬او شنوا و بیناست) یعنی‪ :‬دارای صفت شنوایی و بینایی‬
‫است‪ .‬البته شنوایی او مانند شنوایی ما نیست و بینایی او مانند بینایی م‪vv‬ا‬
‫نیست‪ .‬می‌‌گوییم» این حق است اما چرا قبول ندارید که خداون‪vv‬د رحم‪vv‬ان‬
‫باالی عرش است؟‬
‫[تفویض (واگذاری کردن) معنا و کنار گیری از مذهب سلف‪]:‬‬
‫استوی یعنی‪ :‬باال و روی آن اس‪vv‬ت‪ ،‬ب‪vv‬اال ب‪vv‬ودنی ک‪vv‬ه شایس‪vv‬ته‌ی کم‪vv‬ال‬
‫اوست‪ .‬شما اش‪vv‬عری‌ها و ماتری‪vv‬دی‌ها‪ v‬اس‪vv‬تعالء (ب‪vv‬االبودن) را ب‪vv‬ه معن‪vv‬ای‬
‫«استوی» چیره و مس‪vv‬لط ش‪vv‬د تاوی‪vv‬ل می‌‌کنی‪vv‬د‪ ،‬ب‪vv‬ا این کارت‪vv‬ان ب‪vv‬ه حقیقت‬
‫پشت کردید! چرا چنین تاویل می‌‌کنید و در موضعی‪ v‬قرار گرفتید‪ v‬که در‬
‫میان عده‌ای از مردم هستید که نه با عقیده سلف‌اند و نه با خلف معتزل‪vv‬ه‬
‫‪1‬‬
‫و‪ ...‬لذا گفتند‪ :‬ما بحث صفات را به خداوند واگذار می‌‌کنیم‪v.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬منظور از تفوض (واگذار کردن) در این جا تفویض معناست که ابن حجر را‬
‫نسبت به تفویض داده‌اند (و می‌‌گویند‪ :‬مفوضه ب‪v‬وده اس‪v‬ت) ام‪v‬ا ق‪vv‬ول ص‪v‬حیح این‬
‫است که پس از بررسی عقیده‌‌اش در«فتح الباری» روشن می‌‌شود که ب‪vv‬رخی از‬
‫صفات را ثابت می‌‌داند و در برخی از صفات مفوضه و با اشاعره موافق اس‪vv‬ت‬
‫و مانند‪ v:‬آن‌ها تاویل می‌‌کند و گاهی اوقات تم‪vv‬ام دی‪vv‬دگاه‌های س‪vv‬لف و خل‪vv‬ف را در‬
‫م‪vv‬ورد ص‪vv‬فتی ذک‪vv‬ر می‌‌کن‪vv‬د و س‪vv‬پس ب‪vv‬ا س‪vv‬کوت هیچ‌گون‪vv‬ه ت‪vv‬رجیحی از وی دی‪vv‬ده‌‬
‫نمی‌‌ش‪vv‬ود‪ .‬حقیقت این اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه در س‪vv‬خنان ایش‪vv‬ان در مب‪vv‬احث ص‪vv‬فات بس‪vv‬یار‬
‫اضطراب و پریشانی وجود دارد ؛ چرا که ب‪vv‬ر م‪vv‬ذهب خاص‪vv‬ی ث‪vv‬ابت نیس‪vv‬ت‪ .‬در‬
‫حالی که اشاعره را در برخی از مسایل م‪vv‬ورد انتق‪vv‬اد اعتق‪vv‬ادی ق‪vv‬رار داده اس‪vv‬ت‪.‬‬
‫فرق این گروه مفوض‪vv‬ه ب‪vv‬ا اه‪vv‬ل س‪vv‬نت س‪vv‬لف در این اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه اه‪vv‬ل س‪vv‬نت کیفیت‬
‫صفات را به خداوند واگذار (تفویض) می‌‌کنند و اما معتقدند که معن‪vv‬ای آن‌ه‪vv‬ا در‬
‫زبان عربی مشخص است‪ .‬ام‪v‬ا گ‪v‬روه مفوض‪v‬ه چ‪v‬یزی ج‪v‬ز ن‪v‬ام ص‪v‬فات را ث‪v‬ابت‌‬
‫نمی‌‌دانند و در مورد معنای صفات هم چیزی‌ نمی‌‌گوین‪vv‬د‪ ،‬این ع‪vv‬دم قب‪vv‬ول معن‪vv‬ای‬
‫صفات با آنچه از مذهب و عقی‪v‬ده س‪v‬لف ذک‪v‬ر ک‪v‬ردیم و آن چ‪v‬یزی ک‪v‬ه از س‪v‬خنان‬
‫امام مالک و استادش ربیعه بن ابی عبدالرحمان درباره‌ی اس‪vv‬توا گفت‪vv‬ه بودن‪vv‬د ک‪vv‬ه‬
‫معنی آن برای عرب‌ها مشخص اس‪vv‬ت‪ ،‬مخ‪v‬الف اس‪vv‬ت و ب‪vv‬ا ش‪vv‬یخ آلب‪vv‬انی ن‪vv‬یز ک‪vv‬ه‬
‫می‌‌گوید‪ :‬استوا یعنی‪ :‬استعلی (ب‪vv‬اال و روی آن ق‪vv‬رار گ‪vv‬رفت ولی کیفیت مجه‪vv‬ول‬
‫است و درباره‌ی آن کندوکاو‌ نمی‌‌کنیم بلکه آن را به خداوند واگذار می‌‌ک‪vv‬نیم و او‬
‫تعالی را از عیب و صفات نو پیدا (و مخل‪v‬وق) پ‪v‬اک می‌‌دانیم‪ .‬البت‪v‬ه ناگفت‪v‬ه نمان‪v‬د‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪44‬‬
‫[در واقع بسیاری از دعوت‌گران این زمان با مذهب سلف مخالف هستند‪]:‬‬
‫در این ج‪vv‬ا الزم اس‪vv‬ت متوج‪vv‬ه باش‪vv‬ید ک‪vv‬ه بس‪vv‬یاری از دع‪vv‬وت‌گران‬
‫مسلمان در این زمان که بهره‌ای از علم ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت دارن‪vv‬د‪ ،‬از س‪vv‬لف‬
‫پیروی‌ نمی‌‌کنند‪ v.‬البت‪vv‬ه بح‪vv‬ثی ک‪vv‬ه م‪vv‬ا در این ج‪vv‬ا داریم‪ ،‬مث‪vv‬ال دوم‪ v‬یع‪vv‬نی‪:‬‬
‫پیروی از س‪v‬لف در ایم‪v‬ان ب‪v‬ه آی‪vv‬ات و اح‪v‬ادیث ص‪v‬فات و معن‪v‬ای ع‪vv‬ربی‬
‫آن‌ها و منزه دانستن خداوند از شبیه و مانند است‪.‬‬

‫که تعبیر تفویض معنا از برخی علمای اهل‌س‪vv‬نت و جم‪vv‬اعت مانن‪vv‬د‪ :‬ذه‪vv‬بی و ابن‬
‫قدامه مقدسی ثابت است‪ :‬ذهبی در (السیر ‪ ) 105/8‬می‌‌گوید‪ :‬عقیده‌ی م‪vv‬ا در این‬
‫باره و این بحث (صفات) اقرار و ایمان داشتن ب‪vv‬ه آن‌ه‪vv‬ا ب‪vv‬ه هم‪vv‬ان ص‪vv‬ورتی ک‪vv‬ه‬
‫ثابت است و معن‪vv‬ای آن را ب‪vv‬ه گوین‪vv‬ده‌ی ص‪vv‬ادق و معص‪vv‬وم‌اش واگ‪vv‬ذار می‌‌ک‪vv‬نیم!‬
‫خداون‪vv‬د ذه‪vv‬بی را رحمت کن‪vv‬د! منظ‪vv‬ورش از معن‪vv‬ا در این ج‪vv‬ا کیفیت معناس‪vv‬ت‪،‬‬
‫دلیل‌اش این است که وی پس از آن که قاعده‌ی امام مالک را درباره‌ی «اس‪vv‬توا»‬
‫در کتابش «العلو» (‪ )54/2‬می‌آورد و می‌‌گوید‪( :‬این از امام مالک ث‪vv‬ابت اس‪vv‬ت‪،‬‬
‫پیش‌تر شبیه این را از اس‪vv‬تاد مال‪v‬ک ذک‪v‬ر ک‪v‬ردیم و عقی‪vv‬ده‌ی تم‪v‬ام اه‪v‬ل س‪vv‬نت این‬
‫است که‪ :‬ما کیفیت استواء را‌ نمی‌‌دانیم بلک‪vv‬ه از آن بی خ‪vv‬بریم ام‪vv‬ا اس‪vv‬تواء هم‪vv‬ان‬
‫طور که خداوند در کتابش خ‪vv‬بر داده معل‪vv‬وم اس‪vv‬ت و اس‪vv‬تواء ب‪vv‬ه هم‪vv‬ان ص‪vv‬ورتی‬
‫است که شایسته ذات خداوند است و در این مس‪vv‬ئله َکن‪vv‬دوکاوی نمی‌‌ک‪vv‬نیم و س‪vv‬خن‬
‫بی جا از خودمان نمی‌‌گوییم و به عمق پیامدهای این مسئله از نظر نفی و اثب‪vv‬ات‬
‫ک‪vv‬اری ن‪vv‬داریم‪ ،‬بلک‪vv‬ه س‪vv‬کوت و توق‪vv‬ف می‌‌ک‪vv‬نیم هم‪vv‬ان ط‪vv‬ور ک‪vv‬ه س‪vv‬لف توف‪vv‬ق‬
‫کرده‌اند‪ )...‬در این جا امام ذهبی کیفیت را ج‪v‬دای از معن‪v‬ا می‌‌دان‪v‬د‪ v،‬کیفیت را ب‪v‬ه‬
‫خداون‪vv‬د واگ‪vv‬ذار می‌‌کن‪vv‬د و معن‪vv‬ا را ث‪vv‬ابت می‌‌دان‪vv‬د‪ v.‬ام‪vv‬ا ابن قدام‪vv‬ه در کت‪vv‬ابش «ذم‬
‫التأویل ص‪ »11‬تعبیر تفویض معنا را به این صورت به کار برده است‪« :‬بدانید‬
‫که هر متکلم در صفات‪ ،‬بدون تردید راست می‌‌گوید‪ :‬پس او را تصدیق می‌ک‪vv‬نیم‬
‫اما (مخاطبان) حقیقت معنای آن‌ها را نفهمیدند‪ v‬ل‪vv‬ذا از آنچه‌ نمی‌‌دانس‪vv‬تند‪ ،‬س‪vv‬کوت‬
‫کردند)‪ .‬مشاهده می‌شود که تایید می‌‌کند منظور از تف‪vv‬ویض در این ج‪vv‬ا‪ ،‬تف‪vv‬ویض‬
‫معناست ن‪vv‬ه کیفیت‪ .‬و در «لمع‪vv‬ة االعتق‪vv‬اد ص‪ »31‬می‌‌گوی‪vv‬د‪( :‬و فهم ه‪vv‬ر چ‪vv‬ه از‬
‫این‌ها مشکل و پیچیده است‪ .‬باید لفظ آن را ثابت بدانیم و از تعرض به معنای آن‬
‫خودداری می‌‌کنیم و علم آن را به گوینده‌اش واگذار می‌‌کنیم و مسئولیت آن را به‬
‫نقل کننده‌اش می‌‌گذاریم»‪ .‬به همین خاطر ب‪vv‬رخی از محقق‪vv‬ان و پیش‪vv‬وایانی مانن‪vv‬د‪:‬‬
‫عالمه‪ ،‬محمد بن ابراهیم آل شیخ‪ ،‬مفتی سابق عربستان ب‪vv‬ه او اع‪vv‬تراض کردن‪vv‬د‪v،‬‬
‫و می‌‌گوید‪( v:‬درباره سخن صاحب لمعه باید بگویم که این سخن از مواردی است‬
‫که در این کتاب عقیده‌اش مورد انتقاد قرار گرفته است و در چند ج‪vv‬ا ای‪vv‬راد دارد‬
‫که مصنف را نقد کرده‌‌اند‪ ،‬چون پوشیده نیست که اهل سنت و جم‪vv‬اعت ب‪vv‬ه تم‪vv‬ام‬
‫آنچه در قرآن و سنت از اسم‌ها و صفات خداوند با لفظ و معنا ثابت است‪ ،‬ایم‪vv‬ان‬
‫دارند و معتقدن‪vv‬د ک‪v‬ه این‌ه‪v‬ا بص‪v‬ورت حقیقی اس‪v‬م‌ها و ص‪v‬فات خداون‪v‬د هس‪v‬تند‪ v‬ن‪v‬ه‬
 ‫‪45‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫آری‪ ،‬این‌ها نمی‌‌خواهند‪ v‬سلفی باشند و از طرفی‪ v‬نمی‌‌خواهن‪vv‬د معتزل‪vv‬ه‬
‫هم باشند‪ .‬لذا می‌‌گویند‪ v:‬ما معانی این‌ها را که در آیات و احادیث صفات‬
‫آمده به خداوند‪ v‬تفویض می‌‌کنیم و او تع‪vv‬الی را از ش‪vv‬بیه م‪vv‬نزه می‌‌دانیم‪ v.‬و‬
‫می‌‌گویند‪ :‬معانی آیات و احادیث صفات به خداوند تف‪v‬ویض می‌‌ک‪v‬نیم‪ ،‬ل‪v‬ذا‬
‫‪1‬‬
‫آن‌ها را مفوضه می‌‌نامند‪v.‬‬

‫بصورت مجازی‪ ،‬و معانی دارند که شایسته‌ی جالل و عظمت او تعالی اس‪vv‬ت و‬
‫ادله‌ی این مسئله بیشتر از آن است که به شمارش آید‪ .‬آری‪ ،‬مع‪vv‬انی این اس‪v‬م‌ها و‬
‫صفات همانند؛ دیگر آیات ق‪v‬رآن مش‪v‬خص اس‪v‬ت و هیچ‌گون‪v‬ه پوش‪v‬یدگی‪ ،‬گنگی و‬
‫ایرادی ندارند‪ ،‬اصحاب پیامبر از ایشان قرآن را ف‪vv‬را گرفتن‪vv‬د و اح‪vv‬ادیث را نق‪vv‬ل‬
‫کرده‌‌اند و هیچ‌گونه ایراد و مشکلی در این مورد نداشتند‪v.‬‬
‫عالم‪vv‬ه عب‪vv‬دالرزاق عفیفی در (فت‪vv‬اوی ش‪vv‬یخ عب‪vv‬دالرزاق ‪ )153/1‬می‌‌گوی‪vv‬د‪( :‬م‪vv‬ذهب‬
‫سلف تفویض کیفیت صفات است‪ ،‬نه معنای آنها‪ .‬اما این که ابن قدامه در «لمعة‬
‫االعتقاد» می‌‌گوید‪ :‬معنای ص‪vv‬فات را ب‪vv‬ه خداون‪vv‬د تف‪vv‬ویض می‌‌ک‪vv‬نیم اش‪vv‬تباه ک‪vv‬رده‬
‫است‪ ،‬لیکن (برخی) حنبلی‌ها نسبت در حنبلی‌ بودن تعصب دارن‪vv‬د‪ ،‬ل‪vv‬ذا می‌‌بی‪vv‬نیم‬
‫که برخی از علما از ابن قدامه دفاع می‌‌کنند اما درس‪vv‬ت این اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه ابن قدام‪vv‬ه‬
‫مفوضه است)‪.‬‬
‫مؤلف می‌‌گوید‪ :‬هرکس ب‪vv‬رای ابن قدام‪vv‬ه ع‪vv‬ذر آورده اس‪vv‬ت نس‪vv‬بت ب‪vv‬ه وی گم‪vv‬ان‬
‫نیک داشته است و این حق اوست چرا ک‪vv‬ه ام‪vv‬ام و یکی از پیش‪vv‬وایان اه‪vv‬ل س‪vv‬نت‬
‫اس‪vv‬ت! ابن قیم در «اجتم‪vv‬اع الجی‪vv‬وس االس‪vv‬المیه ص‪ »191‬درب‪vv‬اره‌اش می‌‌گوی‪vv‬د‪:‬‬
‫نظریه‌ی امامتش را پذیرفته‌اند بجز جهمی‌‌و معطله که صفات را رد می‌‌کنند‪ .‬به‬
‫هر حال اگر منظورش در این جا تفویض باشد بدون شک لغزش و اشتباست که‬
‫از او پیروی نمی‌‌شود‪ .‬وهللا اعلم!‬
‫‪ - 1‬تف‪v‬ویض معن‪v‬ای ص‪v‬فات م‪v‬ذهبی ق‪v‬دیمی‪ ،‬مش‪v‬خص و در می‪v‬ان خل‪v‬ف مع‪v‬روف‬
‫است‪ ،‬در واقع تفویض مذهب وسط بین تأویل خلفی و اثبات سلفی است‪ ،‬ام‪vv‬ا در‬
‫اصل با مذهب سلف صالح مخالف است‪ .‬این که بسیاری از دعوتگران مس‪vv‬لمان‬
‫به تفویض روی آورده‌‌اند‪ ،‬روشی شناخته شده در میان بسیاری از آنان برای از‬
‫بین بردن اعتقاد سلف صالح و ائمه تحت نام «مصلحت دعوت» است‪ .‬این‌ها ب‪vv‬ا‬
‫(استدالل به همان حرفی است که بسیاری از جاهالن می‌‌گوین‪vv‬د‪ :‬در ام‪vv‬وری ک‪vv‬ه‬
‫اتفاق داریم همکاری می‌‌کنیم و در مسایلی که اختالف داریم یک‪vv‬دیگر را مع‪vv‬ذور‬
‫می‌‌دانیم! این قاعده به صورت کلی و تفصیلی م‪v‬ردود اس‪v‬ت» بج‪v‬ز در ص‪v‬ورتی‬
‫که در مسایل اعتقادی اتفاق داشته باشیم و در اختالفات فقهی جاری که اجماعی‬
‫بر آن‌ها نیست و هم‌چنان اختالف وجود دارد‪ ،‬در چنین مواردی عذر بر ه‪vv‬ر دو‬
‫طرف الزم است‪ ،‬بشرطی که صالحیت اجته‪vv‬اد و فت‪vv‬وا را داش‪vv‬ته باش‪vv‬ند‪ .‬در این‬
‫جا مخاطب را سفارش می‌‌کنیم که کتاب «زجر المتهاون بض‪vv‬رر قاع‪vv‬دة المع‪vv‬ذرة‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪46‬‬
‫معنی مفوضه با این کاربرد‪ v‬بی خبری از ده‌ها آیه و حدیثی است ک‪vv‬ه‬
‫از پیامبر به ما رسیده است‪ ،‬و همان طور‪ v‬که ان‪vv‬دکی پیش گف‪vv‬تیم خداون‪v‬د‪v‬‬
‫خودش را با بوسیله‌ی آن‌ها به بندگانش معرفی‪ v‬کرده اس‪vv‬ت‪ ،‬ل‪vv‬ذا خداون ‪v‬د‪v‬‬
‫متعال به آنان برخی از ص‪vv‬فات پنه‪vv‬ان‪ ،‬پنه‪v‬ان خ‪vv‬ود را ‪ -‬اگ‪v‬ر این تعب‪v‬یر‬
‫درست باشد‪ 1-‬معرفی نمی‌‌ک‪vv‬رده اس‪vv‬ت‪ ،‬آن‪vv‬ان ک‪vv‬ه از همه‌ی این مع‪vv‬انی و‬
‫اهداف بی‌خبرند گفتند‪ :‬خداوند از منظور‪ v‬این‌ها آگاه‌تر است! کسانی ک‪vv‬ه‬
‫استوا را به معنای «استولی»‪( :‬مسلط و چ‪vv‬یره ش‪vv‬د) تأوی‪vv‬ل می‌‌کنن‪vv‬د‪ ،‬ای‬

‫المتعاون» تالیف شیخ محمد بن ابراهیم عثم‪vv‬ان را مطالع‪v‬ه کن‪vv‬د ک‪v‬ه کت‪v‬اب بس‪v‬یار‬
‫مفید در مورد قاعده مذکور و بی اعتبار کردن آن است‪ .‬و شرح ضرر آن برای‬
‫امت است‪ .‬و هر یک از علمای محترم صالح فوزان و عبدالمحس‪vv‬ن عب‪vv‬اد ب‪vv‬ر آن‬
‫مقدمه نوشته‌‌اند‪.‬‬
‫‪ - 1‬بهترین تعبیر از پروردگار است که برای خودش کرده است یا پی‪vv‬امبر ب‪vv‬رای‬
‫او تعالی به کار برده است یا از صحابه ث‪vv‬ابت اس‪vv‬ت ل‪vv‬ذا نبای‪vv‬د از تعبیره‪vv‬ایی ک‪vv‬ه‬
‫سلف در این باره دارند تجاوز کنیم‪ .‬شیخ آلبانی‪ /‬از سخت گیرترین و پایبندترین‬
‫مردم به اصل است‪ ،‬به تعلیقی که در مورد این مسئله در مقدم‪vv‬ه مختص‪vv‬ر العل‪vv‬و‬
‫ص‪ 19-18‬نوشته‪ ،‬رجوع کنید‪ ،‬به همین سبب می‌‌گوید‪ :‬اگر «این تعبیر درس‪vv‬ت‬
‫باشد!» این جمله نشانه‌ی پرهیزگاری ایشان است البت‪vv‬ه بای‪vv‬د ب‪vv‬دانیم ک‪vv‬ه تعب‪vv‬یر ب‪vv‬ا‬
‫وصف فرق دارد‪ ،‬چون وصف توفیقی است‪.‬‬
‫از آلب‪vv‬انی پرس‪vv‬یدند‪ :‬ب‪vv‬ه ش‪vv‬ما نس‪vv‬بت می‌‌دهن‪vv‬د ک‪vv‬ه می‌‌گویی‪vv‬د‪« v:‬موس‪v‬س دع‪vv‬وت س‪vv‬لفی‬
‫خداون‪vv‬د اس‪v‬ت‪ ،‬آی‪v‬ا این درس‪vv‬ت اس‪v‬ت؟ و اگ‪v‬ر درس‪vv‬ت اس‪vv‬ت‪ ،‬چگون‪vv‬ه ص‪v‬فتی ک‪vv‬ه‬
‫خداوند به خودش نداده‪ ،‬ما می‌‌توانیم به او نسبت بدهیم؟ ش‪vv‬یخ رحمه‌هللا در پاس‪vv‬خ‬
‫می‌‌گوید‪ :‬آری‪ ،‬من این را گفته‌‌ام اما این صفت نیست‪ ،‬چ‪vv‬ون پدی‪v‬د‪ v‬آوردن چ‪vv‬یزی‬
‫از جانب خداوند به زبان ما برای تعبیر از حقیقتی که اتفاق افت‪vv‬اده اس‪vv‬ت‪ ،‬ن‪vv‬ه ب‪vv‬ه‬
‫این معنا که ما خداوند را به چیزی توصیف ک‪vv‬نیم ک‪vv‬ه خ‪vv‬ودش را وص‪vv‬ف نک‪vv‬رده‬
‫است اما من این سخن را در پاسخ کسی گفته‌‌ام که می‌‌گفت‪ :‬مؤسس فالن دع‪vv‬وت‬
‫فالنی است‪ .‬در اصل مؤس‪v‬س حقیقی خداون‪v‬د اس‪v‬ت ک‪v‬ه تم‪v‬ام نظ‪v‬ام هس‪v‬تی را بن‪v‬ا‬
‫نه‪vv‬اده اس‪v‬ت‪ .‬ب‪vv‬ه این ت‪vv‬رتیب این توص‪vv‬یف نیس‪vv‬ت و ب‪vv‬ه اتف‪v‬اق علم‪vv‬ا اطالق آن ب‪vv‬ه‬
‫عن‪vv‬وان وص‪vv‬ف ب‪vv‬رای هللا ج‪vv‬ایز نیس‪vv‬ت و تاس‪vv‬یس ام‪vv‬ر بش‪vv‬ری نیس‪vv‬ت بلک‪vv‬ه ک‪vv‬ار‬
‫پروردگار بشر است)‪« .‬فتاوی مدینه‪ v‬سوال‪»48‬‬
‫این بطور کامل شبیه همان چیزی است که شیخ عب‪vv‬دالرزاق عفیفی در پاس‪vv‬خ ب‪vv‬ه‬
‫سوالی فتوا داده اس‪vv‬ت‪ .‬از ایش‪vv‬ان پرس‪vv‬یدند آی‪vv‬ا ج‪vv‬ایز اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه بص‪vv‬ورت خ‪vv‬بری‬
‫بگوییم خداوند واجب الوجود است؟ در پاس‪vv‬خ چ‪vv‬یزی ب‪vv‬ه همین مفه‪vv‬وم می‌‌گوی‪vv‬د‪:‬‬
‫«آن‌چه در باب اسم‌ها و صفات او تعالی به کار می‌‌رود توقیفی اس‪vv‬ت ام‪vv‬ا آن‌چ‪vv‬ه‬
‫بصورت خبری به کمار می‌‌برند الزم نیست که توقیفی باشد مانند‪ :‬خداوند ق‪vv‬دیم‪،‬‬
‫شیء موجود و قائم به نفسه است‪( .‬بدائع الفوائد ‪)163/1‬‬
 ‫‪47‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫ک‪vvv‬اش! ح‪vvv‬رف‌ نمی‌‌زدن‪vvv‬د و س‪vvv‬کوت می‌‌کردن‪vvv‬د و این را هم تف‪vvv‬ویض‬
‫می‌‌کردن‪vv‬د؛ چ‪vv‬ون آن‪vv‬ان از چ‪vv‬یزی ف‪vv‬رار می‌‌کردن‪v‬د‪ – v‬از چ‪vv‬ه چ‪vv‬یز ف‪vv‬رار‬
‫می‌‌کردند؟‪ -‬وقتی‪ v‬امام مالک می‌‌گوید‪ v:‬استوا معلوم و به معنای باالی آن‬
‫قرار گرفت‪ .‬گفتند‪ :‬باال ب‪vv‬ودن خداون‪v‬د‪ v‬ب‪vv‬ه این معناس‪vv‬ت ک‪vv‬ه او تع‪vv‬الی در‬
‫جهت باالست‪ .‬گفتند‪ :‬ما معتقد به جهت برای خداوند نیستیم‪ ،‬لذا معتقد به‬
‫صفت علو برای هللا نیستیم! با توجه ب‪vv‬ه این حرف‌هایش‪vv‬ان معن‪vv‬ای آیه‌ی‪:‬‬
‫ۡ‬
‫ٱستَ َو ٰى ‪ ﴾٥‬چیست؟ می‌‌گویند‪...‬‬‫ش ۡ‬‫﴿ٱلر َّۡح ٰ َمنُ َعلَى ٱل َع ۡر ِ‬
‫[نقدی بر کسانی که می‌‌گویند‪ :‬استواء به معنای استیالء (چیره شدن) است‪]:‬‬
‫سبحان هللا مس‪vv‬لط ش‪vv‬دن ‪-‬اس‪vv‬تولی‪ -‬اقتض‪vv‬اء می‌‌کن‪vv‬د ک‪vv‬ه بین خداون‪vv‬د و‬
‫چیز دیگر رقابت‪ v‬غلبه کردن چیره شدن بوده است‪ ،‬حال آن چ‪vv‬یز دیگ‪vv‬ر‬
‫غیر از برخی مخلوقات‪ v‬خداون‪vv‬د چ‪vv‬ه کس‪vv‬ی دیگ‪vv‬ری می‌‌توان‪vv‬د باش‪vv‬د‪ ،‬پس‬
‫خداون ‪v‬د‪ v‬ب‪vv‬ر مل‪vv‬ک خ‪vv‬ود مس‪vv‬لط ش‪vv‬ده اس‪vv‬ت!! چ‪vv‬ه کس‪vv‬ی این ح‪vv‬رف را‬
‫می‌‌زند؟!! قطعا ً می‌‌دانند‪ v‬یکی از بزرگان‌‌شان که از عقیده‌ی سلف صالح‬
‫در تاوی‪vv‬ل آی‪vv‬ات و اح‪vv‬ادیث منحرف‌ان‪vv‬د تص‪vv‬ریح ک‪vv‬رده ک‪vv‬ه تاوی‪vv‬ل آیه‌ی‪:‬‬
‫(استوی) به معنای ‪-‬استولی‪ -‬بدون معنای غلبه بر دیگ‪vv‬ری‪ v‬اس‪vv‬ت‪ .‬یع‪vv‬نی‬
‫همان معنایی را که خودش هم آیه را به آن تفسیر کرده است‪ ،‬تعطی‪vv‬ل و‬
‫رد نموده است‪ ،‬چون وقتی‪ v‬بگوییم مسلط شدن ب‪vv‬دون غلب‪vv‬ه اس‪vv‬ت‪ ،‬دیگ‪vv‬ر‬
‫معنایی ب‪vv‬ه آی‪vv‬ه ب‪vv‬اقی‌ نمی‌‌مان‪vv‬د‪ v.‬در حقیقت این تعطی‪vv‬ل نص اس‪vv‬ت‪ ،‬هم‪vv‬ان‬
‫طور که آیات و احادیث صفات را تعطیل کردند به همین سبب است ک‪v‬ه‬
‫از ان سخن یکی از دو امام ما‪ ،‬ابن قیم یا ابن تیمیه ک‪vv‬ه می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬گ‪vv‬روه‬
‫مجس‪vv‬مه ب‪vv‬تی را عب‪vv‬ادت می‌‌کنن‪vv‬د و گ‪vv‬روهی معطل‪vv‬ه ع‪vv‬دمی را عب‪vv‬ادت‬
‫‪1‬‬
‫می‌‌کنند» لذت می‌‌برم!‬
‫آری‪ ،‬آن‪vv‬ان چ‪vv‬یزی را عب‪vv‬ادت می‌‌کنن‪vv‬د ک‪vv‬ه اص ‪v‬الً وج‪vv‬ود ن‪vv‬دارد‪ .‬این‬
‫واقعیت آشکارا بین‌‌شان وجود دارد و هنگامی‌ که آنان صفت ث‪vv‬ابت عل‪vv‬و‬
‫(ب‪vv‬اال ب‪vv‬ودن) را از خداون‪vv‬د نفی می‌‌کنن‪vv‬د‪ ،‬البت‪vv‬ه این ص‪vv‬فت تنه‪vv‬ا در آی‪vv‬ه‬
‫استوای نیست بلکه در آیات و احادیث متعددی‪ v‬ثابت است که در این ج‪vv‬ا‬
‫نمی‌‌خواهیم‪ v‬وارد آن بحث شویم الحمدهلل کتاب‌های ائمه چاپ شده و همه‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬جمله دوم این مقوله را از قول گروهی از سلف و ائمه از جمله ابن مب‪vv‬ارک‪،‬‬
‫علی بن م‪v‬دینی و گ‪v‬روهی از علم‪v‬ا‪ ،‬محقق‪v‬ان و مح‪v‬دثین‪ v‬نق‪v‬ل کرده‌ان‪v‬د‪ .‬ابن تیمی‪v‬ه‪v‬‬
‫قول‌‌شان را در مجموع الفتاوا ‪ 52/5-531‬نقل کرده است‪.‬‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪48‬‬
‫جا هست‪ .‬لیکن برایم همین بس که قول برخی از پیشوایان خل‪vv‬ف را ک‪vv‬ه‬
‫به گمان خود در پی تنزیه (پاک دانستن) خداوند هستند‪ ،‬در این ج‪vv‬ا نق‪vv‬ل‬
‫کنم‪ ،‬آنان صفت علو را از خداون‪vv‬د متع‪vv‬ال نفی کرده‌ان‪vv‬د و می‌‌گوین‪vv‬د‪ :‬در‬
‫باره‌ی پروردگار‌ نمی‌‌توان گفت‪ .‬و این طور توصیف‌ نمی‌‌شود‪ v‬که باال و‬
‫پایین یا در راست و چپ یا در جلو یا پشت سر و داخل ع‪vv‬الم خ‪vv‬ارج از‬
‫عالم است‪ ،‬درباره‌ی معبود خ‪vv‬ود خداون‪vv‬د متع‪vv‬ال‪ ،‬این‌ط‪vv‬ور‪ v‬می‌‌گوین‪vv‬د؟!!‬
‫معطله می‌‌گوید‪ v:‬هللا باال‪ ،‬پ‪vv‬ایین‪ ،‬در راس‪vv‬ت‪ ،‬چپ‪ ،‬جل‪vv‬و‪ ،‬پش‪vv‬ت س‪vv‬ر‪ ،‬در‬
‫داخل و در خارج عالم نیست؟؟!! اگر به کسی بگویند‪ :‬بص‪v‬ورت‪ v‬ش‪v‬فاف‬
‫معدوم (هیچ) را برای ما توصیف‪ v‬کند؟ چیزی پیش‌تر از این چ‪vv‬یزی ک‪vv‬ه‬
‫این گروه معطل‪vv‬ه در توص‪vv‬یف‪ v‬معب‪vv‬ود خ‪vv‬ود‪ ،‬خداون‪vv‬د می‌‌گوین‪vv‬د‪ ،‬نخواه‪vv‬د‬
‫گفت‪ .‬وقتی این‌ها می‌‌گویند‪ v:‬ن‪vv‬ه باالس‪vv‬ت و ن‪vv‬ه پ‪vv‬ایین و در س‪vv‬مت راس‪vv‬ت‬
‫است و نه در سمت چپ‪ ...‬وقتی‪ v‬علمای خلف در زم‪vv‬ان ابن تیمی‪vv‬ه جم‪vv‬ع‬
‫شدند و از او به ام‪v‬یر وقت دمش‪v‬ق‪ v‬ش‪v‬کایت کردن‪v‬د ک‪vv‬ه این ف‪vv‬رد ب‪vv‬ا علم‪vv‬ا‬
‫مخالفت می‌‌کند و ب‪vv‬رای خداون‪v‬د‪ v‬متع‪vv‬ال جس‪vv‬م قای‪vv‬ل اس‪vv‬ت و او تع‪vv‬الی را‬
‫شبیه مخلوقات می‌‌داند‪ ،‬و در خواس‪v‬ت دادن‪v‬د ک‪v‬ه برای‌‌ش‪v‬ان ب‪v‬ا ابن تیمی‪v‬ه‬
‫مجلسی مقرر کند‪ .‬نشست برگزار شد و ابن تیمیه با آنان که با س‪vv‬لف در‬
‫آی‪vv‬ات و ح‪vv‬اادیث ص‪vv‬فات مخ‪vv‬الف بودن‪vv‬د‪ ،‬من‪vv‬اظره ک‪vv‬رد ام‪vv‬یر داش‪vv‬ت‬
‫حرف‌های مخالفان ابن‌تیمی‪vv‬ه‪ ،‬خلفی‌ه‪vv‬ا و ابن تیمی‪vv‬ه را در م‪vv‬ورد آی‪vv‬ات و‬
‫احادیث صفات گوش می‌‌کرد‪ ،‬که به تصریح آن آیات و اح‪vv‬ادیث آش‪vv‬کار‬
‫صفات پروردگار‪ v‬به صورت عام و صفت علو به صورت خاص ث‪vv‬ابت‬
‫می‌‌شد‪ .‬امیر که ظاهراً فرد هوش‪vv‬یار و ع‪vv‬اقلی ب‪vv‬ود – وق‪vv‬تی‪ v‬ش‪vv‬نید گ‪vv‬روه‬
‫خلفی می‌‌گویند‪ v:‬خداوند باال نیست‪ ،‬پایین نیست‪ ،‬در سمت راس‪vv‬ت و چپ‬
‫نیست‪ .‬تا آخر این متن گم‪vv‬راه کنن‪vv‬ده‌ای ک‪vv‬ه پیش‌ت‪vv‬ر نق‪vv‬ل ک‪vv‬ردیم نیس‪vv‬ت!!‬
‫امیر عاقل چه گفت؟ گفت‪ :‬این‌ها پرودگارشان را گم کرده اند؟!‬
‫آری‪ ،‬وق‪vv‬تی عمالً نمی‌‌دانن‪vv‬د هللا کجاس‪vv‬ت؟ این‌ه‪vv‬ا کس‪vv‬انی هس‪vv‬تند ک‪vv‬ه‬
‫گمراه شدند و پروردگارشان را گم کردند‪ .‬این در حالی است که خداوند‪v‬‬
‫می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬روی‪ v‬ع‪vv‬رش اس‪vv‬ت‪ ،‬فرش‪vv‬تگان ب‪vv‬ه س‪vv‬وی او ب‪vv‬اال می‌‌رون‪vv‬د و‬
‫ص َع ُد ۡٱل َكلِ ُم ٱلطَّيِّبُ َو ۡٱل َع َم ُل ٱل ٰ َّ‬
‫صلِ ُح يَ ۡرفَ ُعهُ﴾ [ف‪vvv‬اطر‪.]10 :‬‬ ‫می‌‌فرماید‪﴿ v:‬إِلَ ۡي ِه يَ ۡ‬
‫«کلم‪vv‬ات پ‪vv‬اکیزه ب‪vv‬ه س‪vv‬وی او ب‪vv‬اال می‌‌رود و عم‪vv‬ل ص‪vv‬الح آن‌ه‪vv‬ا را ب‪vv‬االتر‬
‫می‌‌برد»‪.‬‬
‫تا دیگر آیات و احادیث فراوان این موضوع‪v...‬‬
 ‫‪49‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫[فرق بین کسی که از مذهب سلفی‌ها فارغ التحصیل می‌‌شود با کسی ک ه از م ذهب‬
‫ی‌شود‪]:‬‬
‫خلفی‌ها فارغ التحصیل م ‌‬
‫در پای‪vv‬ان همین بس ک‪vv‬ه بدانی‪vv‬د ف‪vv‬ردی‪ v‬ک‪vv‬ه از مدرس‪vv‬ه س‪vv‬لفی‌ها ف‪vv‬ارغ‪v‬‬
‫التحصیل می‌‌شود با فردی که از مدرسه خلفی فارغ التحص‪v‬یل می‌‌ش‪v‬ود‪v،‬‬
‫چه فرقی با هم دارند‪:‬‬
‫مدرس‪v‬ه‌ی س‪vv‬لفی‪ ،‬مدرس‪v‬ه‌ی محم‪vv‬د اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه اص‪vv‬حابش از آن ف‪vv‬ارغ‪v‬‬
‫التحصیل شده‌اند‪ ،‬و تردیدی‪ v‬نیست که پیامبر به ما دستور داده اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه‬
‫از آنان پیروی‪ v‬کنیم – ادله مسئله را ذکر کردیم‪ -‬و هنگامی‌‌ک‪vv‬ه از ف‪vv‬رد‪v‬‬
‫فارغ التحصیل از مدرسه‌ی سلفی دلیل بخواهید‪ ،‬دلیلش بر اساس هدایت‬
‫از جانب پروردگار اس‪vv‬ت‪ .‬ح‪vv‬تی اگ‪vv‬ر از ع‪vv‬وام باش‪vv‬د‪ .‬ام‪vv‬ا ف‪vv‬ردی ک‪vv‬ه از‬
‫مدرسه‌ی خلفی فارغ التحصیل شده آشکارا در گمراهی به س‪vv‬ر می‌‌ب‪vv‬رد‪،‬‬
‫حتی اگر از عالم‌ترین اف‪vv‬راد باش‪vv‬د! همانن‪vv‬د‪ :‬آنه‪vv‬ایی ک‪vv‬ه ب‪vv‬ا ابن تیمی‪vv‬ه در‬
‫ماجرایی ک‪v‬ه نق‪vv‬ل ک‪v‬ردیم‪ v‬من‪v‬اظره ک‪v‬رده بودن‪v‬د‪ v.‬ام‪v‬ا اگ‪vv‬ر می‌‌خواهی‪v‬د‪ v‬این‬
‫حقیقت را بهتر بفهمید‪.‬‬
‫[سخنی در مورد حدیث جاریه‪]:‬‬
‫با من حدیث آن جاریه (کنیز) را مرور کنید که موالیش‪ ،‬معاوی‪vv‬ه بن‬
‫حکم س‪vv‬لمی‌‌او را س‪vv‬یلی زده ب‪vv‬ود‪ ،‬این م‪vv‬اجرا را م‪vv‬والی کن‪vv‬یز روایت‬
‫می‌‌کند ک‪vv‬ه ام‪vv‬ام مس‪vv‬لم آن را در ص‪vv‬حیح خ‪vv‬ود بص‪vv‬ورت ط‪vv‬والنی‪ v‬آورده‬
‫است‪ .‬ام‪v‬ا در این ج‪vv‬ا فق‪vv‬ط ب‪v‬ه عن‪vv‬وان ش‪v‬اهد خالص‪v‬ه‌اش را نق‪v‬ل می‌‌کنم‪v:‬‬
‫معاویه بن حکم می‌‌گوید‪ :‬ای رسول خدا من کنیزی دارم که در اط‪vv‬راف‬
‫کوه احد برایم گوسنفدان می‌‌چراند‪ ،‬روزی ناگهانی گ‪v‬رگ ب‪v‬ه گوس‪v‬فندانم‪v‬‬
‫حمله کرد (و یکی از گوسفندانم را خورد) من هم مانند‪ :‬دیگ‪vv‬ر انس‪vv‬ان‌ها‬
‫خشمگین شدم و او را سیلی زدم لذا ح‪vv‬اال تص‪vv‬میم‪ v‬گ‪vv‬رفتم او را آزاد کنم‪.‬‬
‫پیامبر فرمود‪ v:‬او را نزد من بی‪vv‬اور! وق‪vv‬تی‪ v‬آم‪vv‬د پرس‪vv‬ید‪« :‬هللا کجاس‪vv‬ت!»‬
‫خوب به این حدیث توجه کنید‪ ،‬آن را بفهمید‪ ،‬به فهمانید و حفظ کنید!‬
‫پی‪vv‬امبر می‌‌گوی‪vv‬د‪« v:‬أَ ْينَ هَّللا ُ»‪( :‬هللا کجاس‪vv‬ت؟) کن‪vv‬یز گفت‪ :‬در آس‪vv‬مان‬
‫است! فرمود‪َ « :‬م ْن أَنَا»‪( :‬من کیستم؟) گفت‪ :‬تو رسول خ‪vv‬دایی؟ فرم‪vv‬ود‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫«أَ ْعتِ ْقهَا فَإِنَّهَا ُم ْؤ ِمنَةٌ»‪( :‬او را آزاد کن که مؤمن است)‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬مس‪vv‬لم‪ ،1/382‬اب‪vv‬وداود ‪ ،3284‬نس‪vv‬ائی ‪ 14/3‬ب‪vv‬ه روایت معاوی‪vv‬ه بن حکم این‬
‫حدیث به طور خاص از ایرادها‪ ،‬بدعتی‌ها و هواپرستان سالم نمانده‪ ،‬چرا که در‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪50‬‬
‫پیامبر گواهی می‌‌دهد که این کنیز گوسفند‪ v‬چ‪vv‬ران م‪vv‬ؤمن اس‪vv‬ت؛ چ‪vv‬را‬
‫گواهی می‌‌دهد که او مؤمن است؟ چون پروردگارش را شناخته اس‪vv‬ت و‬
‫او تعالی باالی عرش و باالتر‪ v‬از مخلوقاتش‪ v‬است‪ .‬چرا چ‪vv‬نین نباش ‪v‬د‪ v‬در‬
‫حالی که آن کنیز در جامعه و مدرسه‌ای ‪-‬آن طور که در عصر حاض‪vv‬ر‪v‬‬
‫می‌‌گویند‪ -‬زندگی می‌‌کرد‪ v‬که مدرسه‌ی محمد و م‪vv‬والی آن کن‪vv‬یز یکی از‬
‫شاگردان محمد است و خودش این عقیده را روایت می‌‌کند‪.‬‬
‫آری‪ ،‬به همین سبب است که وقتی پی‪vv‬امبر این س‪vv‬وال کنجکاوان‪vv‬ه را‬
‫از عقیده‌اش می‌‌پرسد‪ ،‬آن پاس‪vv‬خ ص‪vv‬حیح را می‌‌ده‪vv‬د و می‌‌گوی‪vv‬د‪ :‬هللا ب‪vv‬اال‬
‫است! چرا چنین نباشد در حالی که آن کنیز اگر سوره‌ی تبارک را حفظ‬
‫نک‪vv‬رده باش‪vv‬د‪ ،‬ح‪vv‬داقل از پی‪vv‬امبر ی‪vv‬ا از م‪vv‬والیش ش‪vv‬نیده ک‪vv‬ه در ه‪vv‬ر ش‪vv‬ب‬
‫اص‪v‬بٗ ۖا فَ َس‪v‬ت َۡعلَ ُمونَ‬
‫ٱلس‪َ v‬مٓا ِء أَن ي ُۡر ِس‪َ v‬ل َعلَ ۡي ُكمۡ َح ِ‬
‫می‌‌خوان‪vv‬د‪﴿ :‬أَمۡ أَ ِمنتُم َّمن فِي َّ‬
‫ير ‪[ ﴾١٧‬الملک‪« v .]17 :‬آیا از آن ذاتی که در آسمان اس‪vv‬ت در ام‪vv‬ان‬ ‫َك ۡيفَ نَ ِذ ِ‬
‫هستند که بر شما طوفانی شن بفرستد؟! به زودی خواهید دانست ک‪vv‬ه [واقعیت‬
‫این] هشدار چگونه است»‪.‬‬
‫آری‪ ،‬این آیه را به هم‪vv‬ان ص‪vv‬ورت ش‪vv‬نیده اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه ه‪vv‬ر ف‪vv‬رد ع‪vv‬رب‬
‫می‌‌فهم‪vv‬د‪ ،‬ب‪vv‬ه همین س‪vv‬بب اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه وق‪vv‬تی رس‪vv‬ول هللا می‌پرس‪vv‬د‪« :‬هللا‬
‫کجاست؟» می‌‌گوید‪ v:‬در آسمان است!‬
‫[موضع خلفی‌ها در برابر این حدیث و مانند این‪]:‬‬
‫آیا می‌‌دانید ک‪vv‬ه موض‪v‬ع خلفی‌ه‪vv‬ای ام‪v‬روز‪ – v‬و کس‪vv‬انی ک‪v‬ه ب‪v‬رخی از‬
‫کتاب‌ها و برخی رسایل را می‌‌نویسد و می‌‌پندارد که علم‌‌شان محکم‌تر و‬
‫علمی‌‌تر و علمی‌‌است – در برابر این حدیث چیست؟‬
‫می‌‌گویند‪ :‬سوالی‪ v‬که در این ح‪vv‬دیث آم‪vv‬ده ب‪vv‬رای ام‪vv‬روز قاب‪vv‬ل توجی‪vv‬ه‬
‫نیست!؟ این حرف‌‌شان نه تنها با منهج و عقیده سلف مخالف است‪ ،‬بلکه‬
‫با این حرف‌‌شان با احادیث‪ ،‬به خاطر این که بصورت ش‪vv‬فاف در م‪vv‬ورد‬
‫عقیده است‪ ،‬مخالفت کرده‌اند‪ ،‬نه تنها احادیث صحیح اس‪vv‬ت‪ ،‬بلک‪vv‬ه علم‪vv‬ا‬
‫‪1‬‬
‫بر صحت آن احادیث از جمله همین حدیث‪ ،‬اتفاق نظر دارند‪.‬‬
‫اثبات صفت علو برای خداوند واحد قهار صریح و واضح است‪ .‬برای پاس‪vv‬خ ب‪vv‬ه‬
‫شبهات در مورد این حدیث به کتاب ما «دفاع عن السلفیه ص‪ 116-110‬رج‪vv‬وع‬
‫کنید‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬یکی از ایرادهایی که بر این حدیث گرفته‌ان‪vv‬د این اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه می‌‌گوین‪v‬د‪ v‬متن آن‬
‫مضطرب است و برای اثبات این ادعای‌ش‪vv‬ان ب‪vv‬ه روای‪vv‬ات ض‪vv‬عیف و بی اعتب‪vv‬ار‬
 ‫‪51‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫در قسمت تاویل‌‌شان آیه‌ی‪« :‬خداوند‪ v‬رحمان بر عرش قرار گ‪v‬رفت»‬
‫گفتیم آن را به مس‪vv‬لط ش‪vv‬دن تفس‪vv‬یر کردن‪vv‬د؛ این اع‪vv‬تراض ب‪vv‬ر آن‪vv‬ان وارد‬
‫است که هر کس خداوند‪ v‬را مغلوب بر عرش‌اش می‌‌داند‪ ،‬این باور آن‪vv‬ان‬
‫را بر آن داشت که بگویند‪ v:‬بر عرش خود مسلط شد و این گمراهی دور‬
‫از حقیقت است!‬
‫و ن‪vv‬یز در این ج‪vv‬ا در براب‪vv‬ر جاری‪vv‬ه س‪vv‬کوت را ب‪vv‬ه پی‪vv‬امبر‪ v‬نس‪vv‬بت‬
‫می‌‌دهند‪ ،‬و می‌‌گویند‪ v:‬چون جوابش صحیح نبود‪ ،‬پی‪vv‬امبر س‪v‬کوت ک‪vv‬رد!؟‬
‫این در حالی است که اندکی پیش گف‪vv‬تیم‪« :‬آی‪vv‬ا از آن ذاتی ک‪vv‬ه در آس‪vv‬مان‬
‫است‪»...‬‬
‫خالصه‌ی سخن‪:‬‬
‫واجب اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه ب‪vv‬ه م‪vv‬ذهب س‪vv‬لف چن‪vv‬گ زنیم‪ ،‬چ‪vv‬ون این تنه‪vv‬ا راه‬
‫مطمئنی است که تضمین می‌‌کند فرد مسلمان از گروه نجات یافت‪vv‬ه باش‪vv‬د‬
‫اما در غیر این صورت از گروه‌های گمراه خواه‪vv‬د ب‪vv‬ود و س‪vv‬لفی ب‪vv‬ودن‬
‫تنها راه حفاظت از گمراهی است!‬
‫[قاعده‌ی اساسی در دعوت به قرآن و سنت]‪:‬‬
‫در پایان ناگزیر باید توجه داشته باشیم که ما وقتی تمام مس‪vv‬لمانان را‬
‫به پیروی‪ v‬از قرآن و سنت (صحیح) مطابق فهم سلف دعوت می‌‌دهیم به‬
‫خاطر ادله صحیح شفافی است که ذکر کردم‪ v.‬اما در اصل کتاب و سنت‬
‫از آنان دور نیس‪vv‬تیم‪ ،‬لیکن آن‌ه‪vv‬ا را ب‪vv‬ه به‪vv‬ترین ش‪vv‬کل ب‪vv‬ه ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت‬
‫دعوت می‌‌دهیم‪ ،‬چرا که معتقدیم در اص‪vv‬ل عقاید‌‌ش‪vv‬ان ک‪vv‬ه ق‪vv‬رآن و س‪vv‬نت‬
‫استناد می‌‌کنند و احادیث دیگری را که مورد استناد قرار می‌‌دهن‪vv‬د‪ v،‬رب‪vv‬ط ب‪vv‬ه این‬
‫حدیث ندارد‪( .‬شیخ جدیع در تعلیق «ذکر االعتقاد» ابی العالء بن عطار ص‪)75‬‬
‫می‌نویسد‪ :‬هر کس گمان کند که در متن این روایت اختالف (اض‪vv‬طراب) اس‪vv‬ت‪،‬‬
‫ح‪vv‬رفش درس‪vv‬ت نیس‪vv‬ت‪ ،‬چ‪vv‬ون ب‪vv‬ه روای‪vv‬اتی اس‪vv‬تناد کرده‌ان‪vv‬د ک‪vv‬ه به‪vv‬ترین درجه‌ی‬
‫ارزشی آن‌ها ضعیف است یا اگر ص‪vv‬حیح اس‪vv‬ت اختالف و اض‪vv‬طراب ب‪vv‬ه ش‪vv‬مار‌‬
‫نمی‌‌رود بلکه فقط ب‪vv‬رخی از مبت‪vv‬دعان ب‪v‬ه ن‪v‬احق و باط‪v‬ل مفه‪v‬وم آن‌ه‪v‬ا را ب‪vv‬ه این‬
‫حدیث مرتبط می‌‌دانند تا معنای این حدیث را که بی‪vv‬انگر عقی‪vv‬ده اه‪vv‬ل س‪vv‬نت مب‪vv‬نی‬
‫این که هللا روی عرش است‪ ،‬باطل بدانن‪vv‬د و رد کنن‪v‬د‪ v‬و بگویی‪vv‬د‪ :‬هللا در هم‪vv‬ه ج‪vv‬ا‬
‫هست‪ .‬و به همین صورت تردید وارد کردن ب‪vv‬رخی از منحرف‪vv‬ان ک‪vv‬ه این ح‪vv‬دیث‬
‫در صحیح مسلم نیست‪ ،‬برای انسان‌های آگاه‪ ،‬فهیم و منص‪vv‬ف‪ ،‬ش‪vv‬به‌ای سس ‪v‬ت‌تر‬
‫از خانه‌ی عنکبوت است! این در حالی است که در شبهات مبتدعان آی‪vv‬ات ق‪vv‬رآن‬
‫سالم نمانده چه رسد به احادیث!‬
 ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬ ‫‪52‬‬
‫است‪ ،‬مورد تاییداند اما منح‪vv‬رف ش‪vv‬ده‌اند ل‪vv‬ذا آن‌ه‪vv‬ا را دع‪vv‬وت می‌‌دهیم و‬
‫این وظیفه‌ی م‪vv‬ا در دع‪v‬وت اس‪vv‬ت و قاع‪v‬ده کلی و اس‪vv‬اس در م‪v‬ورد‪ v‬تم‪v‬ام‬
‫کسانی که می‌‌خواهند به اسالم دعوت دهند همین است که خداوند‪ v‬متع‪vv‬ال‬
‫يل َربِّكَ بِ ۡٱل ِح ۡك َم‪ِ v‬ة َو ۡٱل َم ۡو ِعظَ ‪ِ v‬ة ۡٱل َح َس ‪v‬نَ ۖ ِة َو ٰ َج‪ِ v‬د ۡلهُم‬ ‫می‌‌فرمای‪vv‬د‪ۡ ﴿ v:‬ٱد ُ‬
‫ع إِلَ ٰى َس ‪v‬بِ ِ‬
‫س ۚنُ ﴾ [النحل‪« v.]125 :‬با حکمت و پند نیکو به راه پروردگارت‬ ‫بِٱلَّتِي ِه َي أَ ۡح َ‬
‫‪1‬‬
‫دعوت ده و با آنان به نحو احسن مجادله کن»‪.‬‬
‫به این ترتیب نباید با آن کسانی که از مذهب و عقیده‌ی س‪vv‬لف ص‪vv‬الح‬
‫منحرف ش‪v‬ده‌اند ن‪v‬رمی‌ ک‪v‬نیم چ‪v‬را ک‪v‬ه این انح‪v‬راف در بس‪v‬یار‪ v‬از مس‪v‬ایل‬
‫فقهی نیست بلکه در بس‪vv‬یاری‪ v‬از ام‪vv‬ور‪ v‬اعتق‪vv‬ادی اس‪vv‬ت و هم‪vv‬ان‌طور ک‪vv‬ه‬
‫ذکر کردیم در بحث صفات‪ ،‬عذاب قبر و‪ ...‬که از مسایل اعتقادی است‪،‬‬
‫منحرف‌اند‪ v.‬لذا ما به به‪vv‬تر روش آن‪vv‬ان را دع‪vv‬وت می‌‌دهیم و خودم‪vv‬ان را‬
‫از آنان جدا‌ نمی‌‌کنیم و از آنان جدا نمی‌‌ش‪vv‬ویم ک‪vv‬ه رس‪vv‬ول هللا می‌‌فرمای‪vv‬د‪:‬‬
‫ي هَّللا ُ بِ َك َر ُجاًل َخ ْي ٌر لَ َك ِم ْن أَ ْن يَ ُكونَ لَ َك ُح ْم ُر النَّ َع ِم»‪( 2‬اگر هللا ب‪v‬ه‬
‫«أَل َ ْن يَ ْه ِد َ‬
‫دس‪v‬تان ت‪v‬و ی‪v‬ک نف‪vv‬ر را ه‪vv‬دایت کن‪vv‬د‪ ،‬ب‪v‬رایت از ش‪vv‬تران س‪vv‬رخ م‪v‬و به‪v‬تر‬
‫است)‪.‬‬
‫امید است که همین قدر کفایت کند!‬
‫حامد فیروزی تربت جام‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬این قاعده‌‌ای که شیخ ذک‪vv‬ر ک‪vv‬رده اس‪vv‬ت‪ .‬یکی از مهم‌ت‪vv‬رین وظ‪v‬ایف دع‪vv‬وت‌گر‬
‫سلفی است که اکنون باید در دعوت خود به سوی پروردگار‪ ،‬به آن پایبن‪vv‬د باش‪vv‬د‪.‬‬
‫و نرمی‌‌در دعوت پایبندی‪ v‬به دور از بی مایگی و دور از فاسق و ک‪vv‬افر خوان‪vv‬دن‬
‫بی دلی‪vv‬ل مخالف‪vv‬ان آن‌ط‪vv‬ور ک‪vv‬ه ب‪vv‬رخی ج‪vv‬اهالن می‌‌کنن‪vv‬د – از ام‪vv‬وری اس‪vv‬ت ک‪vv‬ه‬
‫سودمند‪ v‬خواهد بود و مذهب سلف صالح این است‪ .‬خالل ‪ 35‬ب‪vv‬ا س‪vv‬ند ص‪vv‬حیح از‬
‫امام احمد روایت می‌‌کند که پرس‪vv‬یدند «ام‪vv‬ر»‌ چیس‪vv‬ت؟ گفت‪ :‬اص‪vv‬حاب عبدهللا در‬
‫این باره می‌‌گفتند‪ :‬دست نگه دارید! مؤلف‪ :‬گوید‪ :‬باید توجه داشته باش‪vv‬یم ک‪vv‬ه این‬
‫روش در میدان آموزش‪ ،‬إعالم‪ ،‬نصیحت و دعوت است‪ .‬اما کسی که ب‪vv‬دعت‌اش‬
‫ثابت است و به آن دعوت می‌‌دهد‪ ،‬دف‪vv‬اع می‌‌کن‪vv‬د‪ ،‬ب‪vv‬ا نهیب و بان‪vv‬گ خ‪vv‬ودت دور‬
‫کن و باید از بدعتی حذر کنی و این الزمه و مشخصه مذهب سلف است‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -‬بخاری‪ 22/3‬و مسلم‪ 1872/4‬از طریق عبدالعزیز بن ابی حازم از پدرش از‬
‫س‪vv‬هل بن س‪vv‬عد در ض‪vv‬من ح‪vv‬دیثی ط‪vv‬والنی در فض‪vv‬یلت علی آورده‌‌ان‪vv‬د‪ ،‬متن ف‪vv‬وق‬
‫احداً َخ ْي‪ٌ v‬ر لَ ‪َ v‬‬
‫ك‬ ‫ك َر ُجالً َو ِ‬ ‫شاهدی بر این حدیث است که می‌‌فرماید‪« :‬ألَ ْن يَ ْه ِد َ‬
‫ي هَّللا بِ َ‬
‫ِم ْن ُح ْم ِر النَّ َع َم»‪( :‬اگر خداوند متعال بوسیله‌ی تو یک نفر را هدایت کند برایت از‬
‫شتران سرخ مو بهتر است)‪ .‬این ح‪vv‬دیث را ب‪vv‬ا س‪vv‬ندی دیگ‪vv‬ر بخ‪vv‬اری و مس‪vv‬لم ب‪vv‬ه‬
‫روایت یعقوب قاری از ابوحازم روایت کرده‌‌اند‪.‬‬
 ‫‪53‬‬ ‫توضیحاتی پیرامون اصول دعوت سلفیت‬
‫‪20/7/1388‬‬