Riyâzü’s-Sâlihîn

-Metin ve Çeviri-

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 3 21.5.2015 14:40:16

 İÇİNDEKİLER

Sunuş........................................................................................................................................... 6
Ön Söz......................................................................................................................................... 8
Musannif ve Eser Hakkında................................................................................................11
Musannifin Ön Sözü.............................................................................................................19
İhlâs ve İyi Niyet.....................................................................................................................25
Tövbe.........................................................................................................................................37
Sabır...........................................................................................................................................63
Doğru Söylemek (Sıdk)........................................................................................................90
Her An Allah ile Beraber Olma Bilinci (Murâkabe).....................................................95
Sorumluluk Bilinci (Takva)............................................................................................... 105
Allah’a Kesin İman (Yakîn) ve O’na Dayanmak (Tevekkül)................................... 109
Dürüst Olmak (İstikâmet)................................................................................................ 120
Yaratılıştaki İhtişamı Düşünmek.................................................................................... 122
Hayırlı İşlere Koşmak......................................................................................................... 124
Allah İçin Çalışmak............................................................................................................. 130
Ömrün Sonlarına Doğru Hayır Hasenâtı Artırmak.................................................. 143
Hayır Yollarının Çokluğu................................................................................................... 149
İbadette Ölçülü Davranmak........................................................................................... 165
Amellerde Devamlılık........................................................................................................ 178
Sünnete ve Âdâba Uymak............................................................................................... 181
Allah’ın Hükmüne Boyun Eğmek.................................................................................. 191
Dinde Yenilik (Bid’at)......................................................................................................... 194
İyi veya Kötü Çığır Açmak................................................................................................ 197
Hayra Aracılık, Hidayete Çağrı........................................................................................ 200
İyilikte ve Takvada Yardımlaşmak.................................................................................. 204

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 4 21.5.2015 14:40:16

 Samimiyet (Nasîhat).......................................................................................................... 207
İyiliği Teşvik, Kötülükle Mücadele Etmek (Emr-i Bi’l-Ma’rûf Nehy-i Ani’l-Münker).... 209
İyiliği Emredip Kötülükten Nehyettiği Hâlde Aksini Yapmak.............................. 220
Emanete Riayet Etmek...................................................................................................... 222
Haksızlık (Zulüm)................................................................................................................ 231
Müslümanlar Arası Hukuk............................................................................................... 244
Kusurların Örtülmesi......................................................................................................... 254
İhtiyaçların Giderilmesi.................................................................................................... 257
Aracılık Etmek...................................................................................................................... 259
İnsanların Arasını Düzeltmek......................................................................................... 261
Yoksullar................................................................................................................................. 266
Muhtaçları Himaye Etmek............................................................................................... 274
Hanımlara İyi Davranmak................................................................................................ 283
Kocanın, Eşi Üzerindeki Hakları..................................................................................... 289
Ailenin Geçimini Sağlamak............................................................................................. 294
Malın En İyisinden İnfak Etmek..................................................................................... 299
Aile Fertlerine Allah’a İtaat Şuuru Vermek................................................................. 301
Komşu Hakkı........................................................................................................................ 305
Anne Babaya İyilik Etmek, Akrabayı Gözetmek....................................................... 310
Anne Babaya İsyan Etmek ve Akraba ile İlişkiyi Kesmek...................................... 329
Anne Babanın Dostlarına, Yakınlara ve Eşe İyilik Etmek....................................... 333
Ehl-İ Beyt’e Saygı Göstermek.......................................................................................... 338
Âlimlere, Büyüklere ve Fazilet Ehline Saygı Göstermek........................................ 341
Hayırlı İnsanları Ziyaret Etmek....................................................................................... 349
Allah İçin Sevmek............................................................................................................... 361
Allah’ın Kulunu Sevmesi................................................................................................... 368
Başkalarına Eziyet Vermemek........................................................................................ 372
İnsanları Yaptıklarına Göre Değerlendirmek, İç Hâllerini Allah’a Bırakmak... 374
Allah’tan Korkmak (Havf )................................................................................................. 380
Allah’tan Yana Ümitvar Olmak (Recâ).......................................................................... 393
Ümitvar Olmanın Sevabı.................................................................................................. 419
Korku ile Ümit Arasında Yaşamak................................................................................. 422
Allah Korkusuyla Ağlamak.............................................................................................. 425
Dünyaya Meyletmemek (Zühd).................................................................................... 433
Sade Yaşamak...................................................................................................................... 454
Kanaat ve Tokgözlülük...................................................................................................... 482
İstenmeden Verilen Sadakanın Alınması................................................................... 493
El Emeğiyle Geçinmek...................................................................................................... 494

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 5 21.5.2015 14:40:16

 SUNUŞ

Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla.

İslâmî ilimlerin tedvin ve tasnif dönemlerinden itibaren bugüne kadar hadis
sahasında binlerce eser telif edilmiş ve bunların pek çoğu günümüze ulaşarak
önemli bir yekûn teşkil etmiştir. Bu eserleri genel olarak temel kaynaklar ve
derleme eserler olmak üzere iki sınıfta değerlendirmek mümkündür.
Hadis edebiyatının oluşumunda ilmî ve fikrî hareketlerin, kelâmî ve fıkhî gö-
rüşlerin oldukça büyük etkisi olmuştur. Bu itibarla hadis kitaplarında inanç, iba-
det ve muamelât ile ilgili hadisleri toplamaya ağırlık verilmiştir. Ayrıca hadislerin
isnad ve metinleriyle alâkalı teknik bilgiler daima ilgi kaynağı olmuştur. Bu ne-
denle erken dönemde yazılan eserlerin çoğunluğu temelde hadis uzmanlarına
has özel ilmî mülahazalarla kaleme alınmıştır. Kütüb-i Sitte (altı hadis kitabı) adıyla
meşhur ana hadis kaynakları temel kaynaklar olarak değerlendirilebilir.
Hadis edebiyatı içinde sünnetin insan davranışına örnek teşkil edecek nu-
munelerini içeren müstakil eserler de bulunmaktadır. Halkın eğitimi, irşadı, ye-
tiştirilmesi ve yönlendirilmesi açısından oldukça önemli olan bu eserlerde özel-
likle bireysel ve toplumsal hayatın çeşitli alanlarıyla ilgili olan hadisler bir araya
getirilmiş ve Müslümanların itikad, ibadet, ahlâk ve muamelat sahasında İs-
lâm’ın yüksek umdelerine göre davranmalarını sağlamak hedeflenmiştir. İrşad,
tebliğ ve davet mahiyetindeki bu eserler arasında İmam Buhârî’nin (256/870)
el-Edebü’l-müfred’i, Tirmizî’nin (279/892) Şemâil’i, Ebu’l-Leys es-Semerkandî’nin
(373/983) Tenbîhü’l-ğâfilîn’i, Kudâî’nin (454/1062) Şihâbü’l-ahbâr’ı, İbnü’l-Cev-
zî’nin (597/1201) Bustânü’l-vâizîn ve Saydü’l-hâtır’ı ile Süyûtî’nin (911/1505)
Tahzîrü’l-eykâz’ı sayılabilir. Ayrıca müstakil konulu çeşitli hadis risaleleri, seçkiler,
kırk hadisler, mekârim-i ahlâk kitapları da bu cümledendir.

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 6 21.5.2015 14:40:16

 Ebû Zekeriyya en-Nevevî’nin (676/1277) İslâm ahlâkını ve âdâbını öğretmek
maksadıyla derlediği ve 1.900 hadisi on sekiz bölüm hâlinde topladığı Riyâ-
zü’s-sâlihin adlı eser de tarih boyunca geniş halk kitleleri tarafından büyük ilgi
görmüş; iman, ibadet, ahlâk, âdâb ve muamelât konularındaki hadisleri içeren
muhalled bir eserdir. Birey ve toplumun ihtiyaçlarına İslâm’ın iki ana kaynağı
ışığında çözüm üretme yollarını anlatması bakımından insanlar için bir rehber
olan bu eser, asırlarca İslâm dünyasında Müslümanların el kitabı olma özelliğini
korumuş, bu sebeple olsa gerek Kur’an-ı Kerim’den sonra en çok okunan kitap
olduğu ifade edilmiştir. Eserin İslâm dünyasında bu derece revaç bulmasında
elbette hem derlenen hadislerin hem de yazarın kişiliğinin, ihlas ve samimiye-
tinin rolü büyük olmuştur.
Telif edildiği günden beri hem İslâm dünyasında hem de ülkemizde hakkın-
da pek çok çalışma yapılan Riyâzü’s-sâlihin, Diyanet İşleri Başkanlarından Hasan
Hüsnü Erdem ile Müşavere Kurulu Üyesi Kıvâmüddin Burslan tarafından dilimize
tercüme edilmiştir. Ahmet Hamdi Akseki, eser için sünnet, hadis ve hadis tarihi-
ne ilişkin muhtasar ve faydalı bir mukaddime yazmıştır. Eser, Akseki’nin ifadesiy-
le bilhassa vaizlerin elinde sahih ve itimada şayan bir hadis kitabı bulundurmak
maksadıyla yayımlanmıştır. Bugüne kadar on yedi baskısı yapılan eserin, zaman
içerisinde dilinin nispeten eskimesi nedeniyle yeniden tercümesine ihtiyaç du-
yulmuş, elinizdeki çeviri böyle bir ihtiyacın ürünü olarak ortaya çıkmıştır.
Bu vesileyle başta Riyazü’s-sâlihin’in tercümesini gerçekleştiren Diyanet İşle-
ri Başkan Yardımcısı Prof. Dr. M. Emin ÖZAFŞAR ile Din İşleri Yüksek Kurulu Üye-
si Prof. Dr. Bünyamin Erul olmak üzere eserin yayına hazırlanması süreçlerinde
emeği geçen Din İşleri Yüksek Kurulu Üyesi Prof. Dr. Yavuz Ünal, Din İşleri Yük-
sek Kurulu Uzmanı Dr. Mahmut Demir, Diyanet İşleri Uzmanları Elif Erdem ve
Hale Çerçibaşı, Diyanet İşleri Uzman Yard. Rukiye Aydoğdu’ya teşekkür ediyor;
çevirinin din görevlilerimize, halkımıza kaynak teşkil etmesini, sahih referans-
larla buluşmasını Yüce Rabbimden niyaz ediyorum.

Prof. Dr. Mehmet GÖRMEZ

Diyanet İşleri Başkanı

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 7 21.5.2015 14:40:16

 ÖN SÖZ

Türkçemizin bilhassa son elli yılda çok hızlı değiştiği herkesin malumudur.
O kadar ki, Cumhuriyet döneminde yayımlanan çok kıymetli birçok eser bu-
günkü kuşaklar tarafından anlaşılamaz hale gelmiştir. Genç Cumhuriyetin iki
klâsikleşmiş eseri olan Elmalılı Tefsiri ile Tecrid-i Sarîh Tercümesi bunun en ilginç
örneklerini oluşturur. Nitekim Elmalılı Tefsiri, sadeleştirilerek iki farklı yayınevi
tarafından yayınlanmıştır. Dahası henüz müellifleri hayatta olan bazı eserlerin
dahi sadeleştirilmesine ihtiyaç duyulmaya başlanmıştır. Bu durum din dilinin
kullanıldığı İlahiyat ve Diyanet kaynaklı eserlerde daha fazla karşımıza çıkmak-
tadır. İşte elinizdeki bu tercüme de böyle bir ihtiyaçtan doğmuştur. Nevevî’nin
eseri Riyâzü’s-Sâlihîn adlı kitabın Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından daha ev-
vel 17 kez baskısı yapılmış ve yayımlanmıştır. Ancak Hasan Hüsnü Erdem ve
Kıvamüddin Burslan tarafından çevrilen bu eserin dili de eskimiş ve anlaşılmaz
hâle gelmiştir. Bundan birkaç yıl önce dönemin Diyanet İşleri Başkanı olan
Prof. Dr. Ali Bardakoğlu’nun “bu mahfazalı eseri” anlaşılmayan kelimeleri sade-
leştirerek yeniden neşredilmesi isteği üzerine hızlı bir sadeleştirme deneme-
si yapıldı. Ancak sadeleştirme sonucunda eski her kelimeden sonra parantez
içinde bir iki kelime yazmış olmakla eserin anlaşılması şöyle dursun, okunma-
sının dahi imkansız hâle geldiği görüldü. Sonra metin ve muhteva sadeleştiril-
mesi şeklinde ikinci bir deneme yapmaya karar verildi. Bunu yaparken aslında
işin sadeleştirmeden daha öte bir şey olduğu görüldü ve eserden günümüz
kuşaklarının tam olarak yararlanabilmeleri için onu yeniden, ideal bir çeviri
tekniği ve anlaşılır bir dil ile tercümenin çok daha faydalı olacağı düşünüldü ve
sonunda elinizdeki bu tercüme ortaya çıktı.
Çeviride kullanılan dil, olabildiğince bugün konuşulan dildir. Özellikle gü-
nümüz okurları tarafından anlaşılmayacak eski dil yerine daha anlaşılır bir üs-
lup tercih edildi. Ancak aslı Arapça veya Farsça olsa bile dilimizde halen çok

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 8 21.5.2015 14:40:16

 yaygın olan ve halkımız tarafından yabancı görülmeyen ve kolayca anlaşılan
kelime ve kavramları kullanmaktan kaçınılmadı. Zira eski kelimeleri tamamen
terk etmek, dili fakirleştireceği gibi, metnin çevirisini karşılamada da yetersiz
kalmasına sebep olacaktı.
Nevevî’nin her başlık altında naklettiği âyetler bazen tam olarak verildiği
gibi bazen de sadece konuyla ilgili kısım verilmiştir. Bu şekilde yarım verilen
âyetlerdeki kesintiler üç noktayla gösterilmiştir. Âyetlerin tercümeleri Diyanet
İşleri Başkanlığı yayını Kur’ân-ı Kerim mealinden alınmıştır. Hadis metinlerinde
geçen âyetler dipnotlarda gösterilmiştir. Âyetlerin kaynak gösterimi “sûre adı,
sûre no/âyet no” (Bakara, 2/22) şeklinde düzenlenmiştir.
Hadislerin çevirisinde harfî ve lafzî bir tercümeden ziyade, metindeki mana-
yı okuyucuya en uygun dil ile aktarmayı esas alan bir yaklaşım tercih edilmiştir.
Arapçanın tesiriyle yapılan ağır ve dolambaçlı tercüme yerine, düz ve akıcı bir
çeviri yapılmaya çalışılmıştır.
Dua ve zikir cümleleri içeren rivâyetlerin tercümelerinde bu kısımlar, ezber-
leneceği ihtimaliyle yeni harflerle okunuşları ve anlamlarıyla birlikte verilerek
italik hâle dönüştürülmüştür.
Hadisteki manayı tespit ederken sebeb-i vürûd rivayetlerinin yanı sıra mana
ile nakledilen farklı rivayetler de dikkate alınmıştır. Ayrıca klâsik hadis şerhle-
rine, garîbu’l-hadis kitaplarına ve “Hadislerle İslam” kitabındaki çevirilere de
başvurulmuştur.
Okuyucunun yanlış anlayabileceği yahut konuyla ilgili muhtemel soruları
dikkate alınarak bazı hadislerle ilgili açıklayıcı ve yönlendirici kısa dipnotlar dü-
şülmüştür. Bu dipnotlarla o hadisin, İslâm’ın temel ilkeleri çerçevesinde doğru
anlaşılması amaçlanmıştır. Hadislerin anlaşılmasıyla ilgili metodik araştırmala-
ra dayalı olan bu kısa açıklamalar, Hz. Peygamber ve onun sünnetinin daha
doğru okunmasına yardımcı olacaktır.
Dört yüze yakın başlıktan (bab) oluşan eser, on yedi ana bölüme (kitap) ay-
rılmaktadır. Ancak bu bölümlerin birçoğunda sadece birkaç başlık veya hadis
yer aldığı için eserde geçen bölüm başlıkları “İçindekiler” kısmında bold olarak
göstermekle yetinilmiştir.
Nevevî’nin koymuş olduğu bab başlıklarının bazıları çok uzun, bazı başlıklar-
da verilen hükümler ise aslında altındaki âyet ve hadis ile tam uyum arz etme-
mektedir. Bir kısmında ise konular tekrarlanmasına rağmen birbirine çok yakın
anlam taşıyan başlıklar göze çarpmaktadır. Bu nedenle, kimi bab başlıklarında
bazı tasarruflarda bulunuldu. Tekrar gibi duran başlıklar azaltıldı. Uzun olan
başlıklar kısaltıldı. Bazı konu başlıklarında içerikleriyle birlikte konu bütünlüğü
dikkate alınarak takdim-tehirler yapıldı. Altındaki âyetler ve hadislerle uyumlu
9

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 9 21.5.2015 14:40:16

 olmadığı düşünülen başlıklar ise daha nötr konu başlığı hâline dönüştürüldü.
Hadisleri ağırlıklı olarak Buhârî ve Müslim’den ve diğer Sünen’lerden nak-
leden Nevevî, hadisi naklettikten sonra “müttefekun aleyh” yahut “Ebû Dâvûd
ve Tirmizî nakletmiştir” demesine rağmen hangi kaynağı esas aldığını belirt-
memektedir. Bazı yerlerde hadis Müslim’de bulunmasına rağmen mesela
Buhârî’de; Tirmizî’de bulunmasına rağmen Ebû Dâvûd’da bulunmamaktadır.
Zaman zaman metinlerde bazı tasarruflar görüldüğü gibi, mana ile rivayeti an-
dıran kimi farklar da göze çarpmaktadır. Hatta muhtelif kaynaklardaki benzer
metinlerin birleştirilmesi gibi bazı sorunlar da görülebilmektedir. Bu durum,
Nevevî’nin kullanmış olduğu nüshalarla bugün mevcut olan nüshalar arasın-
daki farklardan kaynaklanabileceği gibi Nevevî’nin mana ile veya ezberinden
nakletmesinden de kaynaklanmış olabilir. Bu tür durumlarda şayet Riyâzü’s-Sâ-
lihîn’deki metin ile asıl kaynaktaki metin arasında fark varsa çoğunlukla kay-
nak esas alınmıştır. Özellikle lafzî ihtilaflar varsa, bu noktada Müslim rivayetleri
tercih edilmiştir. Şayet Nevevî’nin nispet ettiği kaynakta bulunmayan bilgiler
söz konusu ise bu hususta not düşülmüştür. Nesâî’nin kaynak gösterildiği bazı
rivâyetlerin, Kütüb-i Sitte içerisinde yer alan Sünen (Müctebâ)’dan değil Sünen-i
Kübrâ adlı eserden nakledildiği tespit edilmiş ve oraya atıfta bulunulmuştur.
Esere kullanım kolaylığı sağlaması için Kaynakça eklenmiştir.

Prof. Dr. M. Emin ÖZAFŞAR

Prof. Dr. Bünyamin ERUL

10

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 10 21.5.2015 14:40:16

 MUSANNİF VE ESER HAKKINDA

Muhiddin Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî el-Hızâmî

el-Havrânî eş-Şâfiî (631-676/1233-1277). Hicrî yedinci asrın önde gelen mu-
haddislerindendir. 631 yılının Muharrem ayında Suriye’nin güneyindeki Nevâ
Kasabası’nda doğdu.1 Doğduğu yere nispetle daha çok Nevevî ismi ile anıldı.
Ticaretle uğraşan bir babanın oğlu olmasına karşın ticarete ilgi duymayan
Nevevî, çocukluğunda Kur’an ile meşgul oldu ve ergenlik çağına yakın ha-
fızlığını tamamladı. Babası 649 yılında onu Dımaşk’a getirdi. Yaklaşık iki yıl
Revâhiyye Medresesi’nde öğrenim gördü. Bu süre zarfında Şâfiî fıkhına dair
eserlerden et-Tenbîh’in tamamını ve el-Mühezzeb’in ibadetler bölümünün
dörtte birini ezberledi.2
Nevevî, 651 yılında babasıyla birlikte hacca gitti ve bir buçuk ay kadar Medi-
ne’de kaldı. Hacdan döndükten sonra ilim ve ibadetle olan meşguliyetini daha
da artırdı. Hocalarından hadis, fıkıh, kelam, sarf, nahiv ve lügat alanlarında ol-
mak üzere günde on iki ders alıyordu. Bir ara tıp tahsil etmek istediyse de bu
alandan hoşlanmadı ve isteğinden vazgeçti.3
Nevevî, Dımaşk’ta yaklaşık 28 yıl kaldı. Bu zaman zarfında uzun süredir Ey-
yûbîlerin hâkimiyetinde olan şehir, 658/1260 yılında önce Moğolların, ardından
da aynı yıl Memlüklerin eline geçmişti.4 İlim ve edebiyat bakımından parlak bir
devir olan Eyyûbîler döneminde ilmî açıdan Bağdat’ı geride bırakan Dımaşk ve

1 Celâlüddîn Ebu’l-Fadl Abdurrahmân es-Süyûtî, el-Minhâcü’s-Sevî fî Tercemeti’l-İmam en-Nevevî, tah. Ahmed

Şefîk Demc, Dâru İbni Hazm, Beyrut, 1988, 30; M. Yaşar Kandemir, “Nevevî”, DİA, İstanbul, 2007, XXXIII, 45.
2 Alâüddîn Ali b. İbrahim b. el-Attâr, Tuhfetü’t-Tâlibîn fî Tercemeti’l-İmâm Muhiddin, thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b.
Hasen es-Selmân, Ammân, 2007, 44-46; Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed ez-Zehebî, Tezkiratü’l-Huffâz,
Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, t.y., IV, 1470.
3 İbnü’l-Attâr, Tuhfetü’t-Tâlibîn, 47-51, Zehebî, Tezkiratü’l-Huffâz, IV, 1470.
4 Cengiz Tomar, “Şam”, DİA, İstanbul, 2010, XXXVIII, 313-314.

11

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 11 21.5.2015 14:40:16

 Kâhire, çeşitli bölgelerden birçok ilim adamına ev sahipliği yaptı.5 Memlükler
dönemi de İslamî ilimlerin gelişmesi açısından İslam tarihinin en parlak dönem-
lerinden biri oldu. Bu esnada Moğol istilasına uğrayan Doğu İslam dünyasın-
dan ve Haçlı saldırılarına maruz kalan Endülüs’ten çok sayıda ilim adamı yeni
kurulmakta olan Memlük Devleti’ne sığındılar ve böylece Kâhire ile Dımaşk iki
önemli ilim merkezi hâline geldi.6 İşte böylesine ilmî canlılığın ve fikrî çeşitliliğin
bulunduğu bir ortamda yetişen Nevevî, farklı bölgelerden gelen pek çok hoca-
dan ders alma imkânı buldu. Nevevî’nin hocalarından en meşhurları şunlardır:
Fıkıh alanında uzun süre ders aldığı Ebû İbrahim İshâk b. Ahmed b. Osman
el-Mağribî (ö. 650), Dımaşk müftüsü Ebû Muhammed Abdurrahman b. Nuh
el-Makdisî (ö. 654), Ebû Hafs Ömer b. Es’ad el-İrbilî (ö. 675), Ebu’l-Hasen Sellâr b.
el-Hasen el-İrbilî (ö. 670); fıkıh usûlünde Ebu’l-Feth Ömer b. Bündâr et-Tiflîsî (ö.
672); hadiste yaklaşık on yıl ders aldığı, Müslim ve Buhârî şerhlerini okuduğu
Ebû İshâk İbrahim b. İsa el-Murâdî el-Endelüsî (ö. 668), Sahîh-i Müslim’in tama-
mını dinlediği Ebû İshâk İbrahim b. Ebû Hafs el-Vâsıtî (ö. 662), Zeynüddîn Ebu’l-
Bekâ’ Hâlid b. Yusuf en-Nablûsî (ö. 663), Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Muham-
med b. Ahmed el-Makdisî (ö. 682); lügat, nahiv ve sarfta Fahruddîn el-Mâlikî,
Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Sâlim el-Mısrî ve Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah
b. Mâlik el-Ceyyânî (ö. 672).7
Çok sayıda öğrencisi olan Nevevî’nin en meşhur talebeleri kendisine altı
yıl talebelik ve hizmet eden, Tuhfetü’t-Tâlibîn fî Tercemeti’l-İmam Muhiddin adlı
eserinde Nevevî’nin hayatını kaleme alan Alâeddin İbnü’l-Attâr (ö. 724), Teh-
zîbü’l-Kemâl adlı hacimli eserin müellifi Ebu’l-Haccâc Yusuf b. Abdurrahman
el-Mizzî (ö. 742), meşhur tarihçi İbn Kesîr’in babası Şihâbüddin Ebû Hafs Ömer
b. Kesîr ve Endülüslü hadis hafızı ve Şafiî fakihi İbn Ferah el-İşbilî’dir (ö. 699).8
Eğitim-öğretim faaliyetine ilk olarak Revâhiyye Medresesi’nde hocalarından
Ebû İbrahim İshâk b. Ahmed b. Osman el-Mağribî’nin ders halkalarında muîdlik
(asistanlık) yaparak başlayan Nevevî, daha sonra çeşitli medreselerde hocalık yap-
tı. 665 yılında Eşrefiyye Dârulhadisi şeyhi Ebû Şâme el-Makdisî’nin vefatının ardın-
dan onun yerine getirilerek on bir yıl boyunca bu medresede hadis dersleri verdi.9
Nevevî, vefatından kısa bir süre önce Kudüs’ü ziyaret ederek oradan Nevâ’ya
geçti. Bu ziyaretin ardından hastalandı. 676 yılında Receb ayının yirmi dördün-
de babasının evinde vefat etti ve Nevâ’da defnedildi.10

5 Ramazan Şeşen, “Eyyûbîler”, DİA, İstanbul, 1995, XII, 26-27.

6 İsmail Yiğit, “Memlükler”, DİA, Ankara, 2004, XXIX, 94.
7 İbnü’l-Attâr, Tuhfetü’t-Tâlibîn, 53-63.
8 Ahmed Abdülazîz Kâsım el-Haddâd, el-İmam en-Nevevî ve Eseruhu fi’l-Hadis ve Ulûmihî, Mekke, 1409,
Basılmamış yüksek lisans tezi, 191-205.
9 el-Haddâd, el-İmam en-Nevevî ve Eseruhu fi’l-Hadis ve Ulûmihî, 125-126.
10 İbnü’l-Attar, Tuhfetü’t-Tâlibîn, 43, 96-98; Abdülganî ed-Dakr, el-İmam en-Nevevî, Dârü’l-Kalem, Dımaşk, 1994, 197-199.

12

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 12 21.5.2015 14:40:16

 Kendisinden birçok kimsenin hadis semâında bulunduğu ve eserlerinden
İslâm âleminin çeşitli coğrafyalarındaki insanların faydalandığı İmam Nevevî11,
hadislerin sahihini sakîmini, hadislerdeki bilinmeyen ya da anlamı kapalı keli-
meleri, hadislerin sahih manalarını ve hadislerden hüküm çıkarmayı iyi bilen
bir hadis hâfızı idi. Bununla birlikte Şâfiî fıkhının esaslarını, usûlünü ve furûunu,
sahâbe ve tabiînin görüşlerini, fakihlerin üzerinde ihtilaf veya icmâ ettikleri hu-
susları da oldukça iyi biliyordu.12
Nevevî, ömrünü ilme ve ibadete vererek sade bir hayat yaşadı ve hiç evlen-
medi. Helâller ve haramlar konusunda son derece titizdi. Aynı titizliği emri bi’l-
marûf nehyi ani’l-münker (iyiliği emredip kötülükten sakındırma) hususunda
da gösteriyor, doğruyu dile getirmekten hiçbir zaman çekinmiyordu.13 Nite-
kim bu hususta Memlük sultanı I. Baybars’a ve çeşitli yüksek mevki sahiplerine
Müslümanların hukukuyla ilgili yazdığı mektuplar meşhurdur.14
Başta hadis ve fıkıh alanlarında olmak üzere çok sayıda eser kaleme alan
Nevevî’nin, ömrü vefa etmediği için yarım kalan bazı eserleri15 bulunmakla bir-
likte tamamladıklarından bir kısmı şunlardır: el-Minhâc fî Şerhi Sahihi Müslim
b. Haccâc, Riyâzü’s-Sâlihîn, el-Ezkâr, et-Takrîb ve’t-Teysîr li Ma’rifeti Süneni’l-Beşî-
ri’n-Nezîr, el-Erbaûne’n-Neveviyye, Ravzatü’t-Tâlibîn ve Umdetü’l-Müttakîn, Tashî-
hu’t-Tenbîh, el-Îzâh (fî Menâsiki’l-Hac), et-Tibyân fî Âdâbi Hameleti’l-Kur’ân, Tehzî-
bü’l-Esmâ ve’l-Lüğat, Bustânü’l-Ârifîn.
***
Riyâzü’s-Sâlihîn, yüzyıllardır kütüphanelerimizin vazgeçilmez eserleri ara-
sında yer alan Hadis klâsiklerinden biridir. Tam adı Riyâzü’s-Sâlihîn min Hadîsi
Seyyidi’l-Mürselîn’dir. Nevevî, eserin sonunda kitabını 24 Ramazan 670 tarihi
Pazartesi günü tamamladığı kaydını düşmüştür. O dönemde yani hicrî yedinci
asırda İslam coğrafyasının Haçlı ve Moğol istilalarına maruz kalması sonucu
Müslüman dünyada çeşitli sorunlar baş göstermiştir. Böyle bir durum karşı-
sında duyarsız kalamayan Nevevî bu önemli eseri kaleme almıştır. Nitekim o,
kitabına yazdığı mukaddimede, kişiyi âhirete hazırlayacak, kendisine iç ve dış
dünyasını güzelleştiren edep ve ahlâk ilkelerini kazandıracak, iyi ve güzel ola-
na yönlendirip kötü ve çirkin olan davranışlardan uzak tutacak, nefsi terbiye
edip ahlâkı güzelleştirecek, kalpleri arındıracak ve bedenin her bir uzvunu gü-
nahtan koruyacak sahih hadislerden oluşan derleme bir eser telif edeceğini
belirtmiştir.

11 İbnü’l-Attar, Tuhfetü’t-Tâlibîn, 63.

12 İbnü’l-Attâr, Tuhfetü’t-Tâlibîn, 63-64.
13 Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-Süyûtî, Tabakâtü’l-Huffâz, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1983, 513.
14 Bkz. İbnü’l-Attâr, Tuhfetü’t-Tâlibîn, 98-113.
15 Örneğin; et-Telhîs Şerhu’l-Buhârî, el-Îcâz fî Şerhi Süneni Ebî Dâvûd, el-Hulâsa fî Ehâdîsi’l-Ahkâm, el-Mecmû’
Şerhu’l-Mühezzeb ve et-Tahkîk adlı eserleri.

13

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 13 21.5.2015 14:40:16

 Nevevî, Riyâzü’s-Sâlihîn’i hazırlarken gözettiği ilkeleri şöyle sıralamıştır: Meş-
hur sahih hadis kitaplarından sahihliği sabit olan hadisleri vermek, her konuya
Kur’ân-ı Kerîm’den âyet-i kerîmelerle başlamak, mânâsı kapalı olup şerh edil-
meye ihtiyaç duyulan kelimeleri ve ifadeleri açıklamak ve hadislerin kaynakla-
rını göstermek. Nevevî, bu ilkelerin ardından, bir hadisin sonunda “müttefekun
aleyh” dediğinde onun Buhârî ve Müslim tarafından rivayet edildiğinin anlaşıl-
ması gerektiğini kaydetmiştir.
Riyâzü’s-Sâlihîn’deki hadislerin kaynakları araştırıldığında, çoğunlukla
Buhârî (ö. 256) ve Müslim’in (ö. 261) Sahîh’leri ile Ebû Dâvûd (ö. 275), Tirmizî
(ö. 279), Nesâî16 (ö. 303) ve İbn Mâce’nin (ö. 273) Sünen’leri kullanılmakla bera-
ber Mâlik’in (ö. 179) Muvatta’ı, Humeydî’nin (ö. 219) el-Cem’ beyne’s-Sahîhayn’ı,
Ahmed b. Hanbel’in (ö. 241) Müsned’i, Dârimî (ö. 255) ve Dârekutnî’nin (ö. 385)
Sünen’leri, İbn Huzeyme’nin (ö. 311) Sahîh’i, Hâkim’in (ö. 318) Müstedrek’i ve
Beyhakî’nin (ö. 458) es-Sünenü’l-Kübrâ’sından da az sayıda hadis alındığı gö-
rülmektedir.
Farklı nüshalarda verilen farklı hadis sayılarından hareketle tekrarlarla bir-
likte yaklaşık 1900 hadis ihtiva ettiğini söyleyebileceğimiz Riyâzü’s-Sâlihîn, 18
bölüm ve 372 bâbdan (alt konu başlıklarından) oluşmaktadır.17 Nevevî, yaşadı-
ğı dönemin şartlarını göz önünde bulundurarak tespit ettiği başlıkların altında
öncelikle konuyla ilgili âyetleri, ardından da hadisleri sıralamıştır. Tövbe, hayâ,
cenaze, yolculuk âdâbı gibi konularda ise âyet ve hadislerden önce ya da sonra
âlimlerin konuyla ilgili görüşlerine yer verdiği olmuştur.
Nevevî, hadislerin uzun senedlerini vermek yerine sadece sahâbî ravilerinin
isimlerini vermeyi tercih etmiş ve her hadisin sonunda aldığı kaynakları zikret-
miştir. Bununla birlikte bazı hadislerde lafzın hangi kaynağa ait olduğunu be-
lirtmiştir. Ebû Dâvûd ve Tirmizî’den aldığı hadislerin sonunda onların rivayetle
ilgili değerlendirmelerine yer vermiştir. Zaman zaman kendi değerlendirmele-
rini de sunmuştur. Hadislerde anlamı kapalı olan ya da bilinmeyen kelime ve
ifadelerin bir kısmını açıklamış, bazı uzun rivayetleri kısaltmıştır. Hadisleri laf-
zen rivayet etmekle birlikte mânâ ile de rivayet etmiştir. Bu tercüme çalışması
esnasında hadis metinlerinin asıl kaynakları ile karşılaştırılmasında mânâ ile
rivayetin zannedildiği kadar az olmadığı tespit edilmiştir. Bu durum Nevevî’nin
elindeki nüshaların farklılığından ya da daha başka nedenlerden kaynaklan-
mış olabilir.
Nevevî, bazen bir kelimenin yerine eş anlamlı başka bir sözcüğü kullan-
mıştır. Buhârî ve Müslim’i birlikte kaynak gösterdiği hadislerde ise, rivayet

16 Burada zikri geçen eser Nesâî’nin Kütüb-i Sitte içerisinde yer alan es-Sünenü’s-Suğrâ (el-Müctebâ)’sıdır. Ancak
Riyâzü’s-Sâlihîn’de Nesâi’den kaynak gösterilen bazı rivayetlerde, hadislerin es-Sünenü’l-Kübrâ’dan alındığı
tespit edilmiştir.
17 Raşit Küçük, “Riyâzü’s-Sâlihîn”, DİA, İstanbul, 2005, XXXV, 146.

14

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 14 21.5.2015 14:40:16

 lafzı Buhârî’deki metin ile karşılaştırıldığında çeşitli farklılıkların ortaya çıktığı
görülmekle beraber, lafzın Müslim’deki metin ile karşılaştırılmasının ardından
Nevevî’nin böyle durumlarda genellikle Müslim’in lafızlarını tercih ettiği tespit
edilmiştir. Nevevî’nin, Müslim’in Sahîh’ine bâb başlıkları koymak ve onu şerh
etmek suretiyle eserle yakından ilgilenmesi göz önüne alındığında böyle bir
tercihte bulunması oldukça doğaldır.
Yukarıdaki Nevevî’nin sahih olan hadisleri derlediğini ifade ettiği belirtil-
mişti. Ancak hadislerin sıhhati konusunu tartışan bazı hadisçiler Riyâzü’s-Sâ-
lihîn’de zayıf rivayetlerin de bulunduğunu söylemektedirler. Abdülfettah
Ebû Gudde üç zayıf hadis tespit ettiğini ifade etmiştir.18 Nâsıruddîn el-Elbânî
eserde belirlediği 41 zayıf hadisin numaralarını vermiş, ayrıca 15 hadiste kar-
şılaştığı çeşitli problemleri dile getirmiştir.19 Şuayb el-Arnaût ise 46 hadisin
sened açısından zayıf olduğunu ve başka hiçbir tarîk ile güçlendirilmeleri-
nin mümkün olmadığını, bunlar dışında sened yönünden zayıf fakat başka
tarîkler ve şâhid hadislerle güçlendirilebilen 51 hadis bulunduğunu belirt-
mektedir.20
***
Bir ahlâk ve âdâb kitabı olarak asırlardır Müslümanların elinden düşmeyen
Riyâzü’s-Sâlihîn’in çok sayıda yazma nüshası bulunmaktadır. Kitap ilk olarak
1885’te Mekke’de basılmış daha sonra seksenden fazla neşri yapılmıştır. Bun-
lardan en önemlileri, Mustafa Muhammed Amâre (Kahire 1375), Rıdvân Mu-
hammed Rıdvân (Kahire 1379), Abdülazîz Rebâh ve Ahmed Yûsuf ed-Dekkâk
(Dımaşk 1396), Nâsırüddîn el-Elbânî (Beyrut 1406), Ahmed Râtib Hammûş (Dı-
maşk-Beyrut 1408/1987), Şuayb el-Arnaût (Beyrut 1407/1987) ve Fâruk Hamâ-
de (Kahire 1409) tarafından yayınlananlardır.21
Riyâzü’s-Sâlihîn üzerine bazı şerh çalışmaları da yapılmıştır. Bunlardan en
meşhurları şunlardır:
Delîlü’l-Fâlihîn li Turuki Riyâzi’s-Sâlihîn: Muhammed b. Allân (ö. 1057) tara-
fından yazılan bu şerh, Riyâzü’s-Salihîn üzerine yapılan ilk şerh çalışmasıdır.
Mahmûd Hasan Rebî’ tarafından Kahire’de neşredilen eser, ilk olarak sekiz cilt
hâlinde 1347/1929’da, ardından dört cilt hâlinde 1385/1966, 1971, 1977 ve
1987 yıllarında basılmıştır.22

18 Abdülhayy el-Leknevî, el-Ecvibetü’l-Fâdıle li’l-Es’ileti’l-Aşreti’l-Kâmile, ta’lîk: Abdülfettah Ebû Gudde, Mektebü’l-

Matbûâti’l-İslâmiyye, Halep-Beyrut, 1984, 123-124.
19 Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref en-Nevevî, Riyâzü’s-Sâlihîn, thk.Nâsıruddîn el-Elbânî, el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut,
1979, mukaddime.
20 M. Yaşar Kandemir, İ. Lütfi Çakan, Raşit Küçük, Riyâzü’s-Sâlihîn- Peygamberimizden Hayat Ölçüleri, Erkam
Yayınları, İstanbul, 1997, I, 72-73.
21 Küçük, “Riyâzü’s-Sâlihîn”, DİA, XXXV, 146.
22 Sâmî es-Sakkâr, “İbn Allân”, DİA, İstanbul, 1999, XIX, 307.

15

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 15 21.5.2015 14:40:16

 Şerhu Riyâzi’s-Sâlihîn: Hüseynî Abdülmecîd Hâşim tarafından yazılan bu
şerh, daha çok öğrencilere yönelik hazırlanmıştır. İki cilt halinde 1390/1970’te
Kahire’de neşredilmiştir.23
Nüzhetü’l-Müttakîn Şerhu Riyâzi’s-Sâlihîn: Mustafa Saîd el-Hın, Mustafa el-Bu-
gâ, Muhiddin Mestû, Ali eş-Şürbecî ve Muhammed Emin Lutfî’den oluşan beş
kişilik komisyon tarafından hazırlanan kısa bir şerhtir. İki ciltten oluşan eser, ilki
1397/1977’de Beyrut’ta olmak üzere yaklaşık yirmi kez neşredilmiştir.24
Menhelü’l-Vâridîn Şerhu Riyâzi’s-Sâlihîn: Subhî es-Sâlih tarafından hazırlanan
bu eser, her ne kadar şerh adıyla anılsa da hadislerin sağlıklı birer metnini or-
taya çıkarmak, bazı kelime ve ifadeleri açıklamak, şahıs ve yer isimlerinin doğ-
ru tespitini yapmaktan ibaret titiz bir çalışmadır. Kitabın sonunda ayrıntılı bir
fihrist de bulunmaktadır. İlk olarak 1970’te Beyrut’ta basılan bu eserin, daha
sonra çok sayıda baskısı yapılmıştır.25 Subhî es-Sâlih kitaba yazdığı mukaddi-
mede Riyâzü’s-Sâlihîn’in, sahih nebevî metinlerin edebî açıdan incelenmesi
hususunda en uygun eser olduğuna dikkat çekmiştir. Nebevî düşünce hazi-
nelerine muttali olmak isteyen araştırmacıların bu isteklerini gerçekleştirecek
Riyâzü’s-Sâlihîn’den başka bir eser olmadığını, onun edebî ve sosyal açılardan,
medeniyet açısından kısaca her bakımdan en isabetli kaynak olduğunu ifade
etmiştir. Ona göre, Nevevî’nin yaşadığı dönemin ihtiyaçlarına ve beklentilerine
karşılık veren bu eser, Hz. Peygamber’den (sav) aktarılan en sahih 1500 hadise
ulaşabilmenin en kolay yoludur.26
Riyâzü’s-Sâlihîn- Peygamberimizden Hayat Ölçüleri: M. Yaşar Kandemir, İ.
Lütfi Çakan ve Raşit Küçük tarafından Türkçe hazırlanan sekiz ciltlik geniş
bir şerh çalışmasıdır. 1997’de İstanbul’da basılmıştır. Eserde konu başlıkları
kısaltılıp tercüme edilmiş, âyetler kısaca açıklanmış, hadis metinlerinden son-
ra Nevevî’ye ait bazı açıklamalar Arapça metinde verilmemekle birlikte şerh
sırasında dikkate alınmış, hadislerin sahâbî ravileri ilk geçtikleri yerde hadisin
tercümesinden sonra kısaca tanıtılmış, hadislerin Kütüb-i Sitte’den kaynak-
ları gösterilmiş, Nevevî’nin göstermediği kaynaklara ise ayrıca atıf yapılmış,
tekrar eden hadislerin yerlerine işaret edilmiş ve açıklamalarda Kütüb-i Sitte
şerhleri yanında Ali el-Kârî’nin (ö. 1014) Mirkâtü’l-Mefâtih adlı şerhinden de
faydalanılmıştır.27
Yukarıda zikri geçen dört eser dışında da Riyâzü’s-Sâlihîn şerhleri bulun-
maktadır: Ebû Üsâme Selîm b. Îd el-Hilâlî’nin Behcetü’n-Nâzırîn Şerhu Riyâ-
zi’s-Sâlihîn’i (Demmam 1415/1994, Cidde 1422, üçer cilt hâlinde), Abdülkâdir

23 Küçük, “Riyâzü’s-Sâlihîn”, DİA, XXXV, 146.

24 Riyâzü’s-Sâlihîn- Peygamberimizden Hayat Ölçüleri, I, 75; Küçük, “Riyâzü’s-Sâlihîn”, DİA, XXXV, 146.
25 Riyâzü’s-Sâlihîn- Peygamberimizden Hayat Ölçüleri, I, 76-77.
26 Subhî es-Sâlih, Menhelü’l-Vâridîn Şerhu Riyâzi’s-Sâlihîn, Beyrut, 1970, (mukaddime) 5-12.
27 Bkz. Riyâzü’s-Sâlihîn- Peygamberimizden Hayat Ölçüleri, I, 8-9.

16

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 16 21.5.2015 14:40:16

 İrfân b. Selîm el-Aşşâ Hassûne ed-Dımaşkî’nin Ravzatü’l-Müttakin Şerhu Riyâ-
zi’s-Sâlihîn’i (Beyrut 1417/1996, dört cilt hâlinde) ve Muhammed b. Sâlih el-U-
seymîn’in Şerhu Riyâzi’s-Sâlihîn’i (Kahire 1422/2001, dört cilt hâlinde).28
Riyâzü’s-Sâlihîn üzerine çeşitli ihtisar (kısaltma, özet) çalışmaları da ya-
pılmıştır. Yûsuf b. İsmâil en-Nebhânî’nin (ö. 1350) Buhârî ve Müslim’in
müşterek rivayetlerinden yaklaşık 800 hadisi içeren Tehzîbü’n-Nüfûs fî tertî-
bi’d-Durûs adlı eseri, Riyâzü’s-Sâlihîn’in bilinen ilk muhtasarıdır. İlk olarak
1329/1911’de Kahire’de basılmış, daha sonra Dımaşk ve Beyrut’ta çeşitli bas-
kıları yapılmıştır. Bunun haricindeki ihtisar çalışmaları şu şekilde sıralanabi-
lir: Sâlih Ahmed Ruzâ’nın Kutûf min Riyâzi’s-Sünne, Dirâse Tahlîliyye li Ehâdîs
Muhtâre min Kitâbi Riyâzi’s-Sâlihîn’i (Dımaşk 1410), Muhammed Abdülhamîd
Mirdâd’ın İthâfü’l-Müslimîn fî Teshîli İhtisâri Riyâzi’s-Sâlihîn’i (Kahire 1389),
Saffet es-Sekka’nın Miftâhu’r-Râhilîn ilâ Riyâzi’s-Sâlihîn’i (Halep 1391/1971),
Muhammed Hayr Muhammed el-Hımsî’nin Muhtasaru Riyâzi’s-Sâlihîn’i (Dı-
maşk 1406/1985), Cemâleddin Seyrevân ve Nûreddin Karaali’nin el-Muhtâr
min Riyâzi’s-Sâlihîn’i (1407/1986, üçüncü baskı), Me’mûn Muhammed Saîd
es-Sâgarcî’nin es-Sahîhu’l-Muhtâr min Riyâzi’s-Sâlihîn ve’l-Ezkâr’ı (Dımaşk
1412/1991), Muhammed Adnân Sâlim’in Merâti’u’l-Mü’minîn fî Riyâzi’s-Sâ-
lihîn’i (Dımaşk 1416/1995).29
Riyâzü’s-Sâlihîn’in Türkçeye çok sayıda tercümesi yapılmıştır. Bunlardan ilki
Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından birinci cildi 1948 yılında, ikinci cildi 1954
yılında, üçüncü cildi ise 1958 yılında yayınlanan, Hasan Hüsnü Erdem ve Kıvâ-
müddin Burslan’a ait tercümedir. Eserin en son 2000 yılında 17.baskısı yapıl-
mıştır. Bunun dışında günümüze kadar çok sayıda Riyâzü’s-Sâlihîn tercümesi
yapılmıştır:
Riyâzü’s-Sâlihîn, terc. Mehmed Emre, İstanbul, 1974.
Riyâzü’s-Sâlihîn, terc. Salih Uçan, Çelik Yayınevi, İstanbul, t.y.
Riyâzü’s-Sâlihîn Tercüme ve Şerhi, terc. İhsan Özkes, Kahraman Yayınları,
İstanbul, 1991 (altı cilt).
Riyâzü’s-Sâlihîn, terc. A. Fikri Yavuz, Hisar Yayınevi, İstanbul, t.y. (üç cilt).
Büyük Hadis Kitabı Riyâzü’s-Sâlihîn, terc. Abdulkadir Çiçek, Sağlam Yayınevi,
İstanbul, t.y.. Mukaddime de dahil olmak üzere başlıklar, âyetler, hadisler, ha-
dislerin alındığı kaynakların müellifleri, hadislerin sahâbî ravileri, hadis metin-
lerinde geçen çeşitli şahıs, yer, kabile, savaş isimleri ve kavramların açıklandığı
beş ciltlik bir eserdir.

28 Küçük, “Riyâzü’s-Sâlihîn”, DİA, XXXV, 146.

29 Küçük, “Riyâzü’s-Sâlihîn”, DİA, XXXV, 147.

17

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 17 21.5.2015 14:40:16

 Açıklamalı Tam Riyâzü’s-Sâlihîn Tercümesi, terc. Abdullah Parlıyan, Konya Ki-
tapçılık, İstanbul, 2005.
Riyâzü’s-Sâlihîn Tercümesi, terc. İbrahim Serdar, Yusuf Şensoy, Sağlam Yayı-
nevi, İstanbul, 2005, 2007 (üç cilt).
Riyâzü’s-Sâlihîn, terc. Abdullah Feyzi Kocaer, Esra Yayınları, İstanbul, 2007, 2011.
Riyâzü’s-Sâlihîn (Tam Metin ve Açıklamalı), terc. Hanifi Akın, Ensar Neşriyat,
İstanbul, 2008. Şuayb el-Arnaût kontrolünde Abdülaziz Rebâh ve Ahmed Yûsuf
ed-Dekkâk tarafından 1991’de hazırlanan 13. baskı esas alınarak neşredilmiştir.
Tercüme ve şerhte ise Elbânî baskısındaki bâb başlıkları esas alınmıştır.
Riyâzü’s-Sâlihîn, terc. Mustafa Kasadar, Şerafettin Şenaslan, Ravza Yayınları,
İstanbul, 2007 (üç cilt).
Riyâzü’s-Sâlihîn Muhtasar, Işık Yayınları, İstanbul, 2008.
Riyâzü’s-Sâlihîn Şerhi Nüzhetü’l-Muttakîn, terc. Abdulvehhab Öztürk, Kah-
raman Yayınları, İstanbul, 2009 (iki cilt). Mustafa Saîd el-Hın, Mustafa el-Bugâ,
Muhiddin Mestû, Ali eş-Şürbecî ve Muhammed Emin Lutfî’den oluşan beş kişi-
lik komisyon tarafından hazırlanan şerh esas alınarak tercüme edilmiştir.
Riyâzü’s-Sâlihîn ve Tercümesi- Salihler Bahçesi, terc. Vahdettin İnce, İnkılab
Yayınları, İstanbul, 2009.
Riyâzü’s-Sâlihîn Tercümesi ve Kelime Anlamı, terc. Ali Kaya, Yasin Yayınevi,
2010 (beş cilt).
Riyâzü’s-Sâlihîn’de Hadis Sohbetleri, Seyit Avcı, Serhat Yayınları, Konya, 2011.
Aslında bir ihtisar çalışması olan bu eserde, âyet ve hadisler tek tek değil, bir
bütün hâlinde sohbet şekline getirilerek işlenmiştir. Hadisler bazen metin, ba-
zen muhteva olarak verilmiştir.

18

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 18 21.5.2015 14:40:16

 MUSANNİFİN ÖN SÖZÜ

Rahman ve Rahîm olan Allah’ın adıyla…

Hamd, bir olan, her şeye egemen olan, aziz ve çok bağışlayan Allah’a
mahsustur. O, gerçek kalp ve göz sahiplerine bir hatırlatma, gönül ve akıl sa-
hiplerine bir öğüt olarak geceyi gündüz üzerine bürüyendir. Seçtiği kullarını
(gaflet) uykusundan uyandıran, onları dünyaya meyletmekten uzaklaştıran,
onları murâkabe, devamlı tefekkür etme ve öğütlerden ibret alma ile meşgul
eden de O’dur.
Onları hep itaatte kalmaya, asıl yurda hazırlanmaya, kendi gazabını celb
edecek, cehenneme götürecek işlerden uzak durmaya ve değişen hâller ile
zamanlar içinde bu durumlarını muhafaza etmeye kendilerini muvaffak kılan
da O’dur.
Hamdlerin en belîği, en pâk ve en kapsamlı olanı ve en bereketlisi ile O’na
hamd ediyorum.
Şehâdet ederim ki el-Berr, el-Kerîm, er-Raûf, er-Rahîm olan Allah’tan baş-
ka bir mabut yoktur. Yine şehâdet ederim ki efendimiz Hz. Muhammed O’nun
kulu, resûlü, habîbi ve halîlidir. Dosdoğru yola eriştirecek gerçek hidâyet kay-
nağı, kusursuz dinine çağıran davetçi odur.
Allah’ın salât ve selâmı Hz. Muhammed’in, diğer peygamberlerin, onlardan
her birinin ehli beytinin ve diğer sâlih kulların üzerine olsun…
Evet, Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur: “Ben cinleri ve insanları, ancak bana
kulluk etsinler diye yarattım. Ben, onlardan bir rızık istemiyorum. Bana ye-
dirmelerini de istemiyorum.”1 Bu âyet, insanların kulluk için yaratıldıklarını

1 Zâriyât, 51/56-57.

19

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 19 21.5.2015 14:40:17

 açıkça ifade etmektedir. Bu nedenle insanların yaratılış gayelerine önem
vermeleri ve zühd yolunu tutarak dünya zevklerinden yüz çevirmeleri ge-
rekir. Çünkü dünya geçici bir yurttur, ebedî yaşanacak bir yer değildir. Dün-
ya âhirete ulaştıran bir vasıtadır, eğlence yeri değildir. Ayrılık yeridir, sürekli
kalınacak bir yer değildir. Bu yüzden dünya ehlinin en akıllıları, Allah’a en iyi
kulluk yapanlardır. İnsanların en akıllıları zühd ve takva sahibi kimselerdir.
Nitekim Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur: “Dünya hayatının hâli, ancak gökten
indirdiğimiz bir yağmurun hâli gibidir ki, insanların ve hayvanların yedikle-
ri yeryüzü bitkileri onunla yetişip birbirine karışmıştır. Nihayet yeryüzü (o
bitkilerle) bütün ziynet ve güzelliklerini alıp süslendiği ve sahipleri de onun
üzerine (her türlü tasarrufa) kadir olduklarını sandıkları bir sırada, geceleyin
veya güpegündüz ansızın ona emrimiz (afetle) geliverir de, bunları, sanki
dün yerinde hiç yokmuş gibi, kökünden yolunmuş bir hâle getiririz. İşte dü-
şünen bir toplum için, âyetleri böyle ayrı ayrı açıklıyoruz.”2 Bu manaya gelen
daha pek çok âyet vardır.
Şu dizelerin sahibi ne güzel söylemiştir:
“Şüphesiz Allah’ın zeki ve anlayışlı kulları vardır.
Dünyadan yüz çevirip, fitnelerden sakınmışlardır.
Onlar dünyaya şöyle ibretle bakınca,
Canlılar için kalıcı bir yurt olmadığını anlayınca,
Kabul ettiler ki o, engin bir denizdir.
Salih amellerimiz de gemilerimizdir.”
Dünyanın hâli, bizim hâlimiz ve yaratılış gayemiz anlattığım üzere oldu-
ğundan, mükellef olan herkesin hayırlı insanların ardından gitmesi, akıllı
ve basiretli kişilerin yolunu tutması, işaret ettiğim hususlarda hazırlıklı ol-
ması ve kendisini uyardığım meselelere önem vermesi gerekir. Bunun için
izleyeceği en doğru yol, öncekilerin ve sonrakilerin efendisi ve en saygını
olan Peygamberimizden gelen sahih hadislerle edeplenmektir. Allah’ın salât
ve selâmı, onun ve diğer peygamberlerin üzerine olsun. Allah Teâla şöyle
buyurmuştur: “…İyilik ve takva (Allah’a karşı gelmekten sakınma) üzere yar-
dımlaşın…”3 Sahih olarak nakledilen bir hadisinde Resûlullah (sav) şöyle bu-
yurmuştur: “Kul, kardeşine yardım ettiği sürece Allah da ona yardım eder.”4
Ayrıca o şöyle demiştir: “Hayra vesile olan kimseye onu yapanınki kadar se-
vap verilir.”5, “Doğru bir yola çağıran kimseye, kendisine uyanların sevabı ka-
dar sevap verilir. Üstelik onların sevaplarından da bir şey eksilmez.”6 Yine o,

2 Yûnus, 10/24.
3 Mâide, 5/2.
4 M6853 Müslim, Zikir, 38.
5 M4899 Müslim, İmâre, 133.
6 M6804 Müslim, İlim, 16.

20

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 20 21.5.2015 14:40:17

 Hz Ali’ye de şöyle demiştir: “Allah’a yemin olsun ki senin aracılığınla Allah’ın
bir kişiye hidayet vermesi, senin için, kızıl develere sahip olmandan daha
hayırlıdır.”7
Bütün bu hususlardan dolayı kişiyi âhirete hazırlayacak, iç ve dış dünyası-
nı güzelleştiren edep ve ahlâk ilkelerini kendisine kazandıracak, iyi ve güzel
olana yönlendirip kötü ve çirkin olan davranışlardan uzak tutacak ve Allah
yolunda gidenlere mahsus âdâbı –Bu hadisler, zühd hadisleri ve nefsi terbiye
edip ahlâkı güzelleştiren, kalpleri arındırıp tedavi eden, bedenin her bir uz-
vunu günahtan koruyan, eğrilikleri gideren ve âriflerin maksatlarına ulaştıran
diğer hadisleridir- da içeren sahih hadislerden müteşekkil muhtasar bir eser
oluşturmaya karar verdim.
Bu eserde yalnızca meşhur sahih hadis kitaplarından sahihliği sabit olan
hadisleri vermeyi; her konuya Kur’ân-ı Kerîm’den âyet-i kerîmelerle başlamayı,
not edilmesi veya şerh edilmesi gereken anlamı kapalı olan kelimeleri güzel
notlarla açıklamayı gerekli gördüm. Bir hadisin sonunda “müttefekun aleyh”
dediysem bu, “onu Buhârî ve Müslim rivayet etmiştir” anlamına gelmektedir.
Bu kitap tamamlandığında onun, kendisine uymaya özen gösterenleri ha-
yırlara sevk etmesini, kötü ve helâk edici her türlü şeyden alıkoymasını dilerim.
Bu kitaptan herhangi bir şekilde yararlanan kardeşimin bana, anne ve babama,
hocalarıma, diğer sevdiklerime ve bütün Müslümanlara dua etmesini isterim.
Güvencim sadece Kerîm olan Allah’adır. İşimi yalnızca O’na havale eder ve
yalnızca O’na dayanırım. Allah bana yeter, O ne güzel vekildir. Azîz ve Hakîm
olan Allah’ın bahşettiğinden başka kudret ve kuvvet yoktur.

7 B2942 Buhârî, Cihâd, 102; M6223 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 34.

21

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 21 21.5.2015 14:40:17

 KAYNAKLAR
Dakr, Abdülganî, el-İmam en-Nevevî, Dârü’l-Kalem, Dımaşk, 1994.
Haddâd, Ahmed Abdülazîz Kâsım, el-İmam en-Nevevî ve Eseruhu fi’l-Hadis ve Ulûmihî, Mekke,
1409, Basılmamış yüksek lisans tezi.
İbnü’l-Attâr, Alâüddîn Ali b. İbrahim b. el-Attâr, Tuhfetü’t-Tâlibîn fî Tercemeti’l-İmâm Muhiddin, thk.
Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen es-Selmân, Ammân, 2007.
Kandemir, M. Yaşar, “Nevevî”, DİA, İstanbul, 2007, XXXIII.
Kandemir, M. Yaşar; Çakan, İ. Lütfi; Küçük, Raşit, Riyâzü’s-Sâlihîn- Peygamberimizden Hayat Ölçüleri,
Erkam Yayınları, İstanbul, 1997.
Küçük, Raşit, “Riyâzü’s-Sâlihîn”, DİA, İstanbul, 2005, XXXV.
Leknevî, Abdülhayy, el-Ecvibetü’l-Fâdıle li’l-Es’ileti’l-Aşreti’l-Kâmile, ta’lîk: Abdülfettah Ebû Gudde,
Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, Halep-Beyrut, 1984.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref, Riyâzü’s-Sâlihîn, thk.Nâsıruddîn el-Elbânî, el-Mektebü’l-
İslâmî, Beyrut, 1979.
Sakkâr, Sâmî, “İbn Allân”, DİA, İstanbul, 1999, XIX.
Sâlih, Subhî, Menhelü’l-Vâridîn Şerhu Riyâzi’s-Sâlihîn, Beyrut, 1970.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Tabakâtü’l-Huffâz, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1983.
______, el-Minhâcü’s-Sevî fî Tercemeti’l-İmam en-Nevevî, tah. Ahmed Şefîk Demc, Dârü İbni Hazm,
Beyrut, 1988.
Şeşen, Ramazan, “Eyyûbîler”, DİA, İstanbul, 1995, XII.
Tomar, Cengiz, “Şam”, DİA, İstanbul, 2010, XXXVIII.
Yiğit, İsmail, “Memlükler”, DİA, Ankara, 2004, XXIX.
Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed, Tezkiratü’l-Huffâz, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, t.y..

22

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 22 21.5.2015 14:40:17

 Riyâzü’s-Sâlihîn

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 23 21.5.2015 14:40:17

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 24 21.5.2015 14:40:18
 İhlâs ve İyi Niyet
َّ ‫الد َين ُح َن َف آ� َء َو ُي ٖق ُيموا‬
‫الصل َا َة‬ ّ ٖ ‫ َو َما أ� ِم ُروا �ِإ َّلا ِل َي ْع ُب ُدوا ال ّّٰل َه ُم ْخ ِل ٖص َين َل ُه‬
‫َو ُي ْؤتُوا ال َّزك ٰو َة َو ٰذ ِل َك ٖد ُين ا ْل َق ِّي َم ِة‬
Oysa kendilerine yalnızca Allah’a kulluk etmeleri, içtenlikle sadece O’na
iman ederek batıl olan her şeyden uzak durmaları; namazı kılmaları ve zekâtı
vermeleri emredilmişti. İşte bu dosdoğru dindir.
(Beyyine, 98/5)

‫ َل ْن َي َن َال ال ّّٰل َه ُل ُحو ُم َها َو َلا ِد َما ُؤهَ ا َولٰ ِك ْن َي َنا ُل ُه ال َّت ْقوٰى ِم ْن ُك ْم‬
O kurbanların etleri ve kanları asla Allah’a ulaşmaz. Fakat O’na sizin takvanız
ulaşır...
(Hac, 22/37)

ُ‫ ُق ْل �ِإ ْن ت ُْخ ُفوا َما ٖفي ُص ُدو ِر ُك ْم أ� ْو ُت ْب ُدو ُه َي ْع َل ْم ُه ال ّّٰله‬

De ki: İçinizdekini gizleseniz de, açığa vursanız da Allah onu bilir...
(Âl-i İmrân, 3/29)

25

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 25 21.5.2015 14:40:20

 ‫‪َ -1‬وعَ ْن أ� ٖمي ِر ا ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين أ� ٖبي َح ْف ٍص عُ َم َر ْب ِن ا ْلخَ َّط ِ‬
‫اب ْب ِن ُن َف ْي ِل ْب ِن عَ ْب ِد‬
‫َاح ْب ِن عَ ِديِّ ْب ِن َك ْع ِب ْب ِن‬ ‫اح ْب ِن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن ُق ْر ِط ْب ِن َرز ِ‬‫ا ْل ُع َّزى ْب ِن ِر َي ِ‬
‫ُل َؤيِّ ْب ِن َغا ِل ٍب ال ُق َر ِش ِّي ا ْل َع َد ِويِّ َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬س ِم ْع ُت َر ُس َ‬
‫ول ال ّٰل ِه‬
‫ات‪َ ،‬و�ِإن ََّما ِل ُك ِّل ا ْم ِرئٍ َما‬
‫ول «�ِإن ََّما ْال أ�عْ َم ُال بِال ِّن َّي ِ‬
‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق ُ‬
‫َن َوى‪َ ،‬ف َم ْن َكان َْت ِه ْج َر ُت ُه �ِإ َلى ال ّٰل ِه َو َر ُسو ِل ٖه َف ِه ْج َر ُت ُه �ِإ َلى ال ّٰل ِه َو َر ُسو ِل ٖه‪َ ،‬و َم ْن‬
‫ك َان َْت ِه ْج َر ُت ُه ِل ُد ْن َيا ُي ٖصي ُب َها‪ ،‬أ� ِو ا ْم َر أ� ٍة َي ْن ِك ُح َها َف ِه ْج َر ُت ُه �ِإ َلى َما هَ َاج َر �ِإل ْي ِه»‬
‫ُم َّت َفقٌ عَ َلى ِص َّح ِت ِه‪.‬‬
‫‪1. Müminlerin emîri Ebû Hafs Ömer b. Hattâb b. Nüfeyl b. Abdüluzzâ b. Riyâh‬‬
‫‪b. Abdullah b. Kurt b. Rezâh b. Adî b. Ka’b b. Lüey b. Gâlib el-Kureşî el-Adevî,‬‬
‫‪Resûlullah’ın‬‬ ‫‪şöyle dediğini işittiğini nakletmiştir:‬‬
‫‪Ameller niyetlere göredir. Herkes sadece niyetinin karşılığını alır. Kim Allah’a‬‬
‫‪ve Resûlü’ne hicret ederse o, (gerçekten) Allah’a ve Resûlü’ne hicret etmiş‬‬
‫‪olur. Kim de erişeceği bir dünyalık veya evleneceği bir kadından dolayı hicret‬‬
‫‪ederse hicreti, hicretine sebep olan şeyedir.‬‬
‫)‪(B1 Buhârî, Bed’ü’l-vahy, 1; M4927 Müslim, İmâre, 155‬‬

‫‪َ -2‬وعَ ْن أ� ِّم ا ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين أ� ِّم عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‪َ :‬ق َال‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ « :‬ي ْغ ُزو َج ْي ٌش ا ْل َك ْع َب َة َف ِإ� َذا َكانُوا ِب َب ْي َدا َء‬
‫َر ُس ُ‬
‫ِم َن ْال أ� ْر ِض ُي ْخ َس ُف ِب أ� َّو ِل ِه ْم َو�آ ِخ ِر ِه ْم»‪َ .‬قا َل ْت‪ُ :‬ق ْل ُت َيا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‪َ ،‬ك ْي َف‬
‫ُي ْخ َس ُف ِب أ� َّو ِل ِه ْم َو�آ ِخ ِر ِه ْم َو ٖفي ِه ْم أ� ْس َوا ُق ُه ْم َو َم ْن َل ْي َس ِم ُنه ْم؟ َق َال‪ُ « :‬ي ْخ َس ُف‬
‫ُون عَ َلى ِن َّيا ِت ِه ْم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫ِب أ� َّو ِل ِه ْم َو�آ ِخ ِر ِه ْم‪ُ ،‬ث َّم ُي ْب َعث َ‬
‫‪26‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 26‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:21‬‬

 2. Ümmü Abdullah künyesi ile anılan mü’minlerin annesi Hz. Âişe’den (ra)
rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bir ordu harp etmek için Kâbe’ye yürüyecek; sahraya geldiklerinde ise
ordudakilerin hepsi yerin dibine geçirilecek.
Âişe der ki:
“Ey Allah’ın Resûlü, neden hepsi yerin dibine geçirilsin ki? İçlerinde, ticaret
için yola çıkanlar olduğu gibi onlardan olmadığı hâlde yollarda orduya
katılanlar da vardır, dedim. Resûlullah :
Hepsi birden yerin dibine geçirilirler ve kıyamet günü niyetlerine göre
haşrolunurlar.” buyurdu.
(B2118 Buhârî, Büyû’, 49; M7244 Müslim, Fiten, 8)

‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت َق َال ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬-3
‫ َو�ِإ َذا ْاس ُت ْن ِف ْرت ُْم‬،‫ َولٰ ِك ْن جِ َها ٌد َو ِن َّي ٌة‬،‫«لا ِه ْج َر َة َب ْع َد ا ْل َف ْت ِح‬
َ :‫َو َس َّل َم‬
.‫َفا ْن ِف ُروا» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
3. Hz. Âişe’den (ra) rivayet edildiğine göre Peygamber şöyle buyurmuştur:
Mekke’nin fethinden sonra, artık (Medine’ye) hicret etmek yoktur. Yalnız cihad
etmek ve cihad niyetinde bulunmak vardır. Cihada çağrıldığınız zaman derhal
(orduya) katılın.1
(M4831 Müslim, İmâre, 86; B2783 Buhârî, Cihâd, 1)

:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال ّٰل ِه َجا ِب ِر ْب ِن عَ ْب ِد ال ّٰل ِه ْال أ�ن َْصا ِريِّ َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬-4
ً ‫ «�ِإ َّن بِا ْل َم ٖدي َن ِة َل ِر َج‬:‫ُك َّنا َم َع ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖفي َغ َزا ٍة َف َق َال‬
‫الا‬
‫ َو َلا َق َط ْع ُت ْم َوا ِدي ًا �ِإ َّلا َكانُوا َم َع ُك ْم َح َب َس ُه ُم ا ْل َم َر ُض» َو ِفي‬،‫َما ِس ْرت ُْم َم ٖسير ًا‬
.‫وك ْم ِفي ْال أ� ْج ِر» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬ ُ ‫ «�ِإ َّلا َش ِر ُك‬:‫ِر َوا َي ٍة‬
1
Bir memleket Müslümanlar tarafından fethedilince, artık orası İslâm diyarı olur ve hicrete gerek kalmaz.

27

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 27 21.5.2015 14:40:21

 ‫وك َم َع‬ َ ‫ َر َج ْع َنا ِم ْن َغ ْز َو ِة َت ُب‬:‫و َر َوا ُه ا ْل ُب َخا ِريُّ عَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬
‫ «�ِإ َّن أ� ْق َوا ًما خَ ْل َف َنا ِب ْا َلم ٖدي َن ِة َما َس َل ْك َنا‬:‫ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َق َال‬
»‫ َح َب َس ُه ُم ا ْل ُع ْذ ُر‬،‫ِش ْعب ًا َو َلا َوا ِدي ًا �ِإ َّلا َوهُ ْم َم َع َنا ِفي ِه‬
4. Ebû Abdullah Câbir b. Abdullah el-Ensârî (ra) anlatıyor:
Bir askeri seferde Peygamber ile beraberdik. Resûlullah:
Medine’de kalan öyle kişiler var ki, gittiğimiz her yerde ve geçtiğimiz her
vadide (niyetleri sayesinde) sizinle beraberdiler, onları (orduya katılmaktan)
hastalıkları alıkoydu, buyurdu.
Başka bir rivayet de “Onlar sizinle aynı mükâfatı alırlar.”
şeklinde ifade edilmiştir.
Buhârî’nin rivayetine göre Enes (ra) şöyle demiştir:
Peygamber’le Tebük Seferi’nden dönüyorduk; Peygamber şöyle buyurdu:
Bazı kimseler bizimle gelemedi ve arkamızda Medine’de kaldılar. Geçtiğimiz
her boğazda ve vadide onlar (niyetleri sayesinde manen) bizimle beraberdi.
Onları, (orduya katılmaktan) mazeretleri alıkoydu.
(M4932, M4933 Müslim, İmâre, 159; B2838, B2839 Buhârî, Cihâd, 35)

‫ َوهُ َو َو أ� ُبو ُه‬،‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َي ٖز َيد َم ْع ِن ْب ِن َي ٖز َيد ْب ِن ْال أ�خْ َن ِس َر ِضي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه ْم‬-5
‫ َك َان أ� ٖبي َي ٖز ُيد أ�خْ َر َج َدنَا ٖني َر َي َت َص َّد ُق ب َِها َف َو َض َع َها‬:‫ َق َال‬،‫ون‬ َ ‫َو َج ُّد ُه َص َحا ِب ُّي‬
‫ َوال ّّٰل ِه َما �ِإ َّي َاك‬:‫ َف َق َال‬.‫ِع ْن َد َر ُج ٍل ِفي ا ْل َم ْسجِ ِد َفجِ ئ ُْت َف أ�خَ ْذت َُها َف أ� َت ْي ُت ُه ب َِها‬
‫ « َل َك َما‬:‫اص ْم ُت ُه �ِإ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َق َال‬ َ ‫ َف َخ‬،‫أ� َردْ ُت‬
. ُّ‫ َو َل َك َما أ�خَ ْذ َت َيا َم ْع ُن» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬،‫َن َو ْي َت َيا َي ٖز ُيد‬

28

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 28 21.5.2015 14:40:22

 ‫‪5. Ebû Yezîd Ma’n (ra) anlatıyor:2‬‬
‫‪Babam Yezîd, sadaka olarak dağıtmak için birkaç dinar ayırmış ve onları‬‬
‫‪camide birinin yanına koymuştu. Ben de gelip onları aldım ve babamın‬‬
‫‪yanına gittim. Bunun üzerine babam, “Vallahi (ben o paraları) sana‬‬
‫‪vermek istememiştim.” dedi. Babamın da bulunduğu bir ortamda durumu‬‬
‫‪Resûlullah’a arz ettim. Resûlullah‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪Yezîd, sen niyetinle sevap kazandın; Ma’n, sen de aldığın malı kazandın,‬‬
‫‪buyurdu.‬‬
‫)‪(B1422 Buhârî, Zekât, 15‬‬

‫اف‬ ‫اص َما ِل ِك ْب ِن أ�هَ ْي ِب ْب ِن عَ ْب ِد َم َن ِ‬ ‫‪َ -6‬وعَ ْن أ� ٖبي �ِإ ْس َح َاق َس ْع ِد ْب ِن أ� ٖبي َو َّق ٍ‬
‫ْب ِن زُهْ َر َة ْب ِن ِكل َا ِب ْب ِن ُم َّر َة ْب ِن َك ْع ِب ْب ِن ُل َؤىٍّ ا ْل ُق َر ِش ِّي ال ُّزهَ ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه‬
‫«جا َء ٖني‬ ‫عَ ْنهُ‪ ،‬أ� َح ِد ا ْل َعشَ َر ِة ا ْل َمشْ ُهو ِد َل ُه ْم بِا ْل َج َّن ِة‪َ ،‬ر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه ْم َق َال‪َ :‬‬
‫َاع ِم ْن َو َج ٍع ْاش َت َّد‬ ‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُعو ُد ٖني عَ ا َم َح َّج ِة ا ْل َود ِ‬ ‫َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه �ِإ ٖنّي َق ْد َب َلغَ ٖبي ِم َن ا ْل َو َج ِع َما َت َرى‪َ ،‬و أ�نَا ُذو َمالٍ َو َلا‬ ‫ٖبي َف ُق ْل ُت‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫ول‬ ‫َي ِر ُث ٖني �ِإ َّلا ا ْب َن ٌة ٖلي‪ ،‬أ� َف أ�ت ََص َّد ُق ِب ُث ُلث َْي َما ٖلي؟ َق َال‪َ :‬لا‪ُ ،‬ق ْل ُت‪َ :‬فالشَّ ْط ُر َيا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه؟ َق َال‪َ :‬ال ُّث ُل ُث َوال ُّث ُل ُث َك ٖثي ٌر أ� ْو‬ ‫ال ّٰل ِه؟ َف َق َال‪َ :‬لا‪ُ ،‬ق ْل ُت َفال ُّث ُل ُث َيا َر ُس َ‬
‫اس‪،‬‬ ‫َك ٖبي ٌر �ِإن ََّك أ� ْن ت ََذ َر َو َر َث َت َك أ� ْغ ِن َيا َء خَ ْي ٌر ِم ْن أ� ْن ت ََذ َرهُ ْم عَ ا َل ًة َي َت َك َّف ُف َ‬
‫ون ال َّن َ‬
‫َو�ِإن ََّك َل ْن ُت ْن ِف َق َن َف َق ًة َت ْب َت ٖغي ب َِها َو ْج َه ال ّٰل ِه �ِإ َّلا أ�جِ ْر َت عَ َل ْي َها َح ّٰتى َما ت َْج َع ُل ِفي‬
‫ول ال ّٰل ِه أ�خَ َّل ُف َب ْع َد أ� ْص َح ٖابي؟ َق َال‪ِ� :‬إن ََّك َل ْن‬ ‫ِفي ا ْم َر أ� ِت َك َق َال‪َ :‬ف ُق ْل ُت‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫تُخَ َّل َف َف َت ْع َم َل عَ َمل ًا َت ْب َت ٖغي ِب ٖه َو ْج َه ال ّٰل ِه �ِإ َّلا ا ْزد َ‬
‫َدْت ِب ٖه َد َر َج ًة َو ِر ْف َع ًة َو َل َع َّل َك‬

‫‪2‬‬
‫‪ Bu zatın babasının adı Yezîd, dedesininki ise Ahnes’tir. Kendisi, babası ve dedesi her üçü de sahâbîdir.‬‬

‫‪29‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 29‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:22‬‬

 ‫ َال ّٰل ُه َّم أ� ْم ِض ِل أ� ْص َح ٖابي‬.‫ون‬ َ ‫أ� ْن تُخَ َّل َف َح ّٰتى َي ْن َت ِف َع ب َِك أ� َق َوا ٌم َو ُي َض َّر ب َِك �آخَ ُر‬
‫ لٰ ِك َّن ا ْل َبا ِئ ُس َس ْع ُد ْب ُن خَ ْو َل َة « َي ْر ٖثى َل ُه‬،‫ َو َلا َت ُردَّهُ ْم عَ َلى أ�عْ َقا ِب ِه ْم‬،‫ِه ْج َرت َُه ْم‬
.‫ات ب َِم َّك َة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬َ ‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم أ� ْن َم‬ُ ‫َر ُس‬
6. Cennetle müjdelenen on sahâbîden biri olan
Ebû İshâk Sa’d b. Vakkâs3 (ra) anlatıyor:
Veda Haccı senesinde Resûlullah, ağır hastalığım sebebiyle beni ziyarete
geldi. Ben:
–Yâ Resûlallah, hastalığımın ne kadar ilerlediğini görüyorsun. Ben zengin
biriyim ve bir kızımdan başka da mirasçım yok. Malımın üçte ikisini sadaka
olarak dağıtayım mı, dedim.
–Hayır, öyle yapma, buyurdu.
–Yarısını vasiyet edeyim, dedim. Peygamber yine:
–Hayır, dedi.
–Yâ Resûlallah, malımın üçte birini vasiyet edeyim mi, dedim.
–Evet, üçte biri yeterlidir, hatta üçte biri bile çoktur; zira mirasçılarını zengin
olarak bırakman, onları halka el açacak bir hâlde fakir bırakmandan daha
hayırlıdır. Allah rızasını gözeterek eşinin ağzına koyduğun lokmaya varıncaya
kadar, onlar için yaptığın her türlü harcamadan dolayı sevap kazanırsın,
buyurdu. Bunun üzerine:
–Yâ Resûlallah, ashâb seninle Medine’ye dönerken ben Mekke’de kalacak
mıyım, diye sordum. Resûl-i Ekrem:
–Mekke’de kalmayacaksın, daha yaşayacak ve Allah rızası için iyi şeyler
yapmaya muvaffak olacak ve yükseleceksin. Allah’ın seni uzun ömürlü
kılmasını dilerim. (Senin fetihlerinle) Müslümanlar fayda görsün ve inkârcılar
zarara uğrasın. Yâ Rabbi, ashâbımın hicretlerini tamamla ve onları geriye
çevirme. Asıl zavallı olan Sa’d b. Havle’dir, buyurdu.
Mekke’de öldüğü için Resûlullah ona hep acırdı.
(B1295 Buhârî, Cenâiz, 36; M4209 Müslim, Vasiyye, 5)

Kureyş’in Zühre kolundandır. Dedeleri şöyledir: Mâlik > Üheyb > Abd Menâf > Zühre > Kilâb > Mürre > Ka'b > Lüey.
3

30

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 30 21.5.2015 14:40:22

 ‫ َق َال‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة عَ ْب ِد ال َّر ْح َمانِ ْب ِن َص ْخ ٍر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-7
‫ َو َلا‬،‫ «�ِإ َّن ال ّٰل َه َلا َي ْن ُظ ُر �ِإ َلى أ� ْج َسا ِم ُك ْم‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُ ‫َر ُس‬
.‫ َولٰ ِك ْن َي ْن ُظ ُر �ِإ َلى ُق ُلوب ُِك ْم َو أ�عْ َما ِل ُك ْم» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫�ِإ َلى ُص َو ِر ُك ْم‬
7. Ebû Hüreyre Abdurrahmân b. Sahr’dan (ra)
rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Allah, sizin cüsselerinize ve şekillerinize değil, kalplerinize ve amellerinize bakar.4
(M6542 Müslim, Birr, 33)

:‫وسى عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن َق ْي ٍس ْال أ� ْش َع ِريِّ َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُم‬-8

ُ ‫ُس ِئ َل َر ُس‬
،‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم عَ ِن ال َّر ُج ِل ُي َقا ِت ُل َش َجاعَ ًة‬
‫ول ال ّٰل ِه‬ ُ ‫ أ�يُّ ٰذ ِل َك ِفي َس ٖب ِيل ال ّّٰل ِه؟ َف َق َال َر ُس‬،‫َو ُي َقا ِت ُل َح ِم َّي ًة َو ُي َقا ِت ُل ِر َيا ًء‬
َ ‫ « َم ْن َقات ََل ِل َت ُك‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ون َك ِل َم ُة ال ّّٰل ِه ِه َي ا ْل ُع ْل َيا َف ُه َو ِفي‬
.‫َس ٖب ِيل ال ّّٰل ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
8. Ebû Mûsâ Abdullah b. Kays el-Eş’arî (ra) anlatıyor:
Resûlullah’a , kahramanlık taslamak, kabilecilik yapmak ve
gösteriş yapmak maksadıyla savaşanlardan hangisinin
Allah yolunda olduğu soruldu. Resûlullah :
Kim, İslâm Dini’nin yükselmesi için savaşırsa, işte o,
Allah yolundadır, karşılığını verdi.
(M4920 Müslim, İmâre, 150; B7458 Buhârî, Tevhîd, 28)

4
Yukarıda kaynak verilen M6542 Müslim, Birr, 33 rivayetinde "cüsselerinize" kelimesinin yerine "bedenlerinize"
sözcüğü yer almakta, rivayetin sonundaki "amellerinize" kelimesi bulunmamaktadır. Hadisin diğer varyantı
olan M6543 Müslim, Birr, 34 rivayeti ise şu şekildedir: "Allah, sizin şekillerinize ve mallarınıza değil, kalplerinize
ve amellerinize bakar."

31

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 31 21.5.2015 14:40:22

 ‫‪َ -9‬وعَ ْن أ� ٖبي َب ْك َر َة ُن َف ْي ِع ْب ِن ا ْل َحا ِر ِث ال َّث َق ِف ِّي َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى‬
‫ول‬ ‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‪ِ�« :‬إ َذا ا ْل َت َقى ا ْل ُم ْس ِل َمانِ ب َِس ْي َف ْي ِه َما َفا ْل َقا ِت ُل َوا ْل َم ْق ُت ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‪ٰ ،‬ه َذا ا ْل َقا ِت ُل َف َما َب ُال ا ْل َم ْق ُتولِ ؟ َق َال‪ِ�« :‬إ َّن ُه‬
‫ِفي ال َّنا ِر» ُق ْل ُت‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫َك َان َح ٖريص ًا عَ َلى َق ْت ِل َص ِاح ِب ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫‪9. Ebû Bekre Nufey’ b. Hâris es-Sekafî (ra) anlatıyor: Peygamber‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪–İki Müslüman birbirine kılıç (silah) çekerse, öldüren de ölen de‬‬
‫‪cehennemdedir, buyurdu. Bunun üzerine ben:‬‬
‫‪–Yâ Resûlallah, öldürenin durumu belli de, ölen niye‬‬
‫‪cehennemlik oluyor, dedim. Peygamber‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪–O da arkadaşını öldürmek istiyordu da ondan, buyurdu.‬‬
‫)‪(B6875 Buhârî, Diyât, 2; M7252, M7253 Müslim, Fiten, 14-15‬‬

‫‪َ -10‬وعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫«صل َا ُة ال َّر ُج ِل ِفي َج َماعَ ٍة ت َٖز ُيد عَ َلى َصل َا ِت ٖه ِفي ُسو ِق ٖه َو َب ْي ِت ٖه ب ِْضع ًا‬ ‫َو َس َّل َم‪َ :‬‬
‫َو ِعشْ ٖر َين َد َر َج ًة‪َ ،‬و ٰذ ِل َك أ� َّن أ� َح َدهُ ْم �ِإ َذا َت َو َّض أ� َف أ� ْح َس َن ا ْل ُو ُضو َء‪ُ ،‬ث َّم أ�تَى‬
‫الصل َا ُة‪َ ،‬ل ْم َي ْخ ُط خُ ْط َو ًة �ِإ َّلا‬
‫الصل َا َة‪َ ،‬لا َي ْن َه ُز ُه �ِإ َّلا َّ‬‫ا ْل َم ْسجِ َد َلا ُي ٖر ُيد �ِإ َّلا َّ‬
‫ُر ِف َع َل ُه ب َِها َد َر َج ٌة‪َ ،‬و ُح َّط عَ ْن ُه ب َِها خَ ٖطي َئ ٌة َح ّٰتى َي ْدخُ َل ا ْل َم ْسجِ َد‪َ ،‬ف ِإ� َذا َدخَ َل‬
‫الصل َا ُة ِه َي ا َّل ٖتي ت َْحب ُِسهُ‪َ ،‬وا ْل َمل َا ِئ َك ُة‬
‫الصل َا ِة َما َكان َِت َّ‬ ‫ا ْل َم ْسجِ َد َك َان ِفي َّ‬
‫ون‪َ :‬ال ّٰل ُه َّم‬‫ون عَ َلى أ� َح ِد ُك ْم َما دَا َم ِفي َم ْج ِل ِس ِه ا َّل ٖذي َص َّلى ٖفي ِه‪َ ،‬ي ُقو ُل َ‬
‫ُي َص ُّل َ‬
‫ا ْر َح ْمهُ‪َ ،‬ال ّٰل ُه َّم ْاغ ِف ْر َلهُ‪َ ،‬ال ّٰل ُه َّم ت ُْب عَ َل ْي ِه‪َ ،‬ما َل ْم ُي ْؤ ِذ ٖفي ِه‪َ ،‬ما َل ْم ُي ْح ِد ْث ٖفي ِه»‬
‫ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫‪32‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 32‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:22‬‬

 10. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Kişinin (camide) cemaatle kıldığı namaz, evinde veya dükkanında kıldığı
namazdan yirmi küsur kat üstündür. Şayet bir kimse güzelce abdest alır,
sırf namaz kılmak maksadıyla camiye gelirse, camiye girinceye kadar attığı
her adımla onun derecesi yükselir ve günahı bağışlanır. Camiye girince de
namaz için oturduğu müddetçe sanki namazdaymış gibi sayılır. Namazı
kıldığı yerde kaldıkça kimseye sıkıntı vermediği ve abdesti bozulmadığı
(yahut günah işlemediği) takdirde, melekler onun için şöyle dua eder:
“Allah’ım, sen bu kişiye rahmet et. Allah’ım, onu bağışla. Allah’ım, onun
tövbesini kabul et.”
(M1506 Müslim, Mesâcid, 272; B477 Buhârî, Salât, 87)

‫اس ْب ِن عَ ْب ِد ا ْل ُم َّط ِل ِب‬ ِ ‫ َوعَ ْن أ�بِي ا ْل َع َّب‬-11

ِ ‫اس عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عَ َّب‬
‫ ٖف َيما‬،‫ عَ ْن َر ُسولِ ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬،‫َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬
ِ ‫ «�ِإ َّن ال ّٰل َه َك َت َب ا ْل َح َس َن‬:‫ َت َبا َر َك َو َت َعا َلى َق َال‬،‫َي ْر ٖوي عَ ْن ر ِّب ِه‬
‫ات‬
‫ َف َم ْن هَ َّم ب َِح َس َن ٍة َف َل ْم َي ْع َم ْل َها َك َت َب َها ال ّّٰل ُه‬:‫َات ُث َّم َب َّي َن ٰذ ِل َك‬
ِ ‫الس ِّيئ‬
َّ ‫َو‬
‫َت َبا َر َك َو َت َعا َلى ِع ْن َد ُه َح َس َن ًة َكا ِم َل ًة َو�ِإ ْن هَ َّم ب َِها َف َع ِم َل َها َك َت َب َها ال ّّٰل ُه ِع ْن َد ُه‬
‫ َو�ِإ ْن هَ َّم‬،‫اف َك ٖثي َر ٍة‬ ٍ ‫ات �ِإ َلى َس ْب ِع ِما َئ ِة ِض ْع ٍف �ِإ َلى أ� ْض َع‬ ٍ ‫عَ ْش َر َح َس َن‬
‫ َو�ِإ ْن هَ َّم ب َِها‬،‫ب َِس ِّي َئ ٍة َف َل ْم َي ْع َم ْل َها َك َت َب َها ال ّّٰل ُه ِع ْن َد ُه َح َس َن ًة َكا ِم َل ًة‬
.‫َف َع ِم َل َها َك َت َب َها ال ّّٰل ُه َس ِّي َئ ًة َو ِاح َد ًة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
11. Ebu’l-Abbâs Abdullah b. Abbâs b. Abdulmuttalib’den (ra)
rivayet edildiğine göre Resûlullah , Allah Teâlâ’nın:
Allah, iyilik ve kötülükleri kaydeder, dediğini belirtti
ve sonra bunun anlamını şöyle açıkladı:
Bir kimse iyilik yapmaya niyetlenir de, onu yapamazsa, Allah, o kimse için

33

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 33 21.5.2015 14:40:22

 ‫‪tam bir iyilik sevabı yazar. Eğer hem niyetlenir hem de o iyiliği yaparsa,‬‬
‫‪on iyilik sevabı yazar ve bu sevabı yedi yüze ve/veya daha fazlasına‬‬
‫‪kadar çıkarır. Eğer kötülük yapmaya niyet eder de, sonra onu yapmaktan‬‬
‫‪vazgeçerse, Allah onun için tam bir iyilik sevabı yazar. Şayet kötü bir işe‬‬
‫‪hem niyetlenir, hem de onu yaparsa, Allah o kimse için sadece bir tek‬‬
‫‪günah yazar.‬‬
‫)‪(B6491 Buhârî, Rikâk, 31; M338 Müslim, Îmân, 207‬‬

‫اب‪َ ،‬ر ِض َي‬ ‫‪َ -12‬وعَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال َّر ْحمٰ ِن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عُ َم َر ْب ِن ا ْل َخ َّط ِ‬
‫ول‪:‬‬ ‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق ُ‬‫ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‪َ :‬س ِم ْع ُت َر ُس َ‬
‫يت �ِإ َلى َغا ٍر‬ ‫«�ِإن َْط َل َق َثل َا َث ُة َن َف ٍر ِم َّم ْن َك َان َق ْب َل ُك ْم َح ّٰتى �آ َو ْوا ا ْل َم ٖب َ‬
‫َف َدخَ ُلو ُه‪َ ،‬فان َْح َد َر ْت َص ْخ َر ٌة ِم َن ا ْل َج َب ِل َف َس َّد ْت عَ َل ْي ِه ُم ا ْل َغا َر‪َ ،‬ف َقا ُلوا‪:‬‬
‫�ِإ َّن ُه َلا ُي ْن ٖج ُيك ْم ِم ْن ٰه ِذ ِه َّ‬
‫الص ْخ َر ِة �ِإ َّلا أ� ْن ت َْدعُ وا ال ّٰل َه َت َعا َلى ب َِصا ِل ِح‬
‫أ�عْ َما ِل ُك ْم‪َ .‬ق َال َر ُج ٌل ِم ْن ُه ْم‪َ :‬ال ّّٰل ُه َّم َك َان ٖلي أ� َب َوانِ َش ْي َخانِ َك ٖبي َرانِ ‪،‬‬
‫َو ُك ْن ُت َلا أ� ْغب ُِق َق ْب َل ُه َما أ�هْ ل ًا َو َلا َم ً‬
‫الا َف َن أ�ى ٖبي َط َل ُب الشَّ َج ِر َي ْوم ًا َف َل ْم‬
‫أ� ِر ْح عَ َل ْي ِه َما َح ّٰتى نَا َما َف َح َل ْب ُت َل ُه َما َغ ُبو َق ُه َما َف َو َج ْدت ُُه َما نَا ِئ َم ْي ِن‪،‬‬
‫الا‪َ ،‬ف َل ِبث ُْت َوا ْل َق َد ُح‬‫َف َك ِرهْ ُت أ� ْن أ�و ِق َظ ُه َما َو أ� ْن أ� ْغب َِق َق ْب َل ُه َما أ�هْ ل ًا أ� ْو َم ً‬
‫عَ َلى َي َد َّى أ� ْن َتظِ ُر ْاس ٖتي َق َاظ ُه َما َح ّٰتى َب َر َق ا ْل َف ْج ُر َو ِّ‬
‫الص ْب َي ُة َي َت َض َاغ ْو َن ِع ْن َد‬
‫َق َد َم َّي َف ْاس َت ْي َق َظا َف َش ِر َبا َغ ُبو َق ُه َما‪َ .‬ال ّّٰل ُه َّم �ِإ ْن ُك ْن ُت َف َع ْل ُت ٰذ ِل َك ا ْب ِت َغا َء‬
‫الص ْخ َر ِة‪َ ،‬فا ْن َف َر َج ْت َش ْيئ ًا َلا‬ ‫َو ْج ِه َك َف َف ِّر ْج عَ َّنا َما ن َْح ُن ٖفي ِه ِم ْن ٰه ِذ ِه َّ‬
‫وج ِم ْنهُ‪َ .‬ق َال ْال آ�خَ ُر‪َ :‬ال ّّٰل ُه َّم �ِإ َّن ُه َكان َْت ِل َي ا ْب َن ُة عَ ٍّم‬
‫ون ا ْل ُخ ُر َ‬
‫َي ْس َت ٖطي ُع َ‬
‫‪34‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 34‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:22‬‬

 ‫«ك ْن ُت أ� ِح ُّب َها َك أ� َش ِّد َما ُي ِح ُّب‬‫اس �ِإ َل َّي‪َ .‬و ٖفي ِر َوا َي ٍة‪ُ :‬‬ ‫َكان َْت أ� َح َّب ال َّن ِ‬
‫ال ِّر َج ُال ال ِّن َسا َء‪َ ،‬ف أ� َردْ ت َُها عَ َلى َن ْف ِس َها َفا ْم َت َن َع ْت ِم ِّنى َح ّٰتى أ� َل َّم ْت ب َِها‬
‫الس ٖن َين َف َجا َء ْت ٖني َف أ�عْ َط ْي ُت َها ِع ْش ٖر َين َو ِما َئ َة ٖدي َنا ٍر عَ َلى أ� ْن ت َُخ ِّل َي‬‫َس َن ٌة ِم َن ِّ‬
‫َب ْي ٖني َو َب ْي َن َن ْف ِس َها ف َف َع َل ْت‪َ ،‬ح ّٰتى �ِإ َذا َق َد ْر ُت عَ َل ْي َها» َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‪َ « :‬ف َل َّما‬
‫َق َع ْد ُت َب ْي َن ِر ْج َل ْي َها‪َ ،‬قا َل ْت‪ :‬اِت َِّق ال ّٰل َه َو َلا َت ُف َّض ا ْل َخات ََم �ِإ َّلا ب َِح ِّق ِه‪،‬‬
‫الذهَ َب ا َّل ٖذي أ�عْ َط ْي ُت َها‪،‬‬
‫اس �ِإ َّلي َو َت َر ْك ُت َّ‬‫فان َْص َر ْف ُت عَ ْن َها َو ِه َى أ� َح ُّب ال َّن ِ‬
‫َال ّّٰل ُه َّم �ِإ ْن ُك ْن ُت َف َع ْل ُت ٰذ ِل َك ا ْب ِت َغا َء َو ْج ِه َك َفا ْف ُر ْج عَ َّنا َما ن َْح ُن ٖفي ِه‪،‬‬
‫وج ِم ْن َها‪َ .‬و َق َال‬
‫ون ا ْل ُخ ُر َ‬ ‫الص ْخ َر ُة َغ ْي َر أ�ن َُّه ْم َلا َي ْس َت ٖطي ُع َ‬‫َفا ْن َف َر َج ِت َّ‬
‫الثَّا ِل ُث‪َ :‬ال ّّٰل ُه َّم �ِإ ٖنّي ْاس َت أ�ْ َج ْر ُت أ� َج َرا َء َو أ�عْ َط ْي ُت ُه ْم أ� ْج َرهُ ْم َغ ْي َر َر ُج ٍل َو ِاح ٍد‬
‫َت َر َك ا َّل ٖذي َل ُه َو َذهَ َب َفث ََّم ْر ُت أ� ْج َر ُه َح ّٰتى َك ُث َر ْت ِم ْن ُه ْال أ� ْم َو ُال َف َجا َئ ٖنى‬
‫َب ْع َد ٖح ٍين َف َق َال َيا عَ ْب َد ال ّٰل ِه أ� ِّد �ِإ َل َّي أ� ْج ٖري‪َ ،‬ف ُق ْل ُت‪ُ :‬ك ُّل َما َت َرى ِم ْن‬
‫أ� ْج ِر َك‪ِ :‬م َن ْال ِإ�ب ِِل َوا ْل َب َق ِر َوا ْل َغ َن ِم َوال َّر ٖق ِيق َف َق َال‪َ :‬يا عَ ْب َد ال ّّٰل ِه َلا ت َْس َت ْه ِز ْئ‬
‫ٖبي‪َ ،‬ف ُق ْل ُت‪َ :‬لا أ� ْس َت ْه ِز ُئ ب َِك‪َ ،‬ف أ�خَ َذ ُه ُك َّل ُه ْ‬
‫فاس َتا َق ُه َف َل ْم َي ْت ُر ْك ِم ْن ُه َش ْيئ ًا‪،‬‬
‫َال ّّٰل ُه َّم �ِإ ْن ُك ْن ُت َف َع ْل ُت ٰذ ِل َك ا ْب ِت َغا َء َو ْج ِه َك َفا ْف ُر ْج عَ َّنا َما ن َْح ُن ٖفي ِه‪،‬‬
‫ون» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬ ‫الص ْخ َر ُة َف َخ َر ُجوا َي ْم ُش َ‬‫َفا ْن َف َر َج ِت َّ‬
‫)‪12. Ebû Abdurrahmân Abdullah b. Ömer b. Hattâb’dan (ra‬‬
‫‪Resûlullah’ın‬‬ ‫‪şöyle dediğini işittiği nakledilmiştir:‬‬
‫‪Sizden evvel yaşayanlardan üç kişi yola çıkar; geceyi geçirmek için bir‬‬
‫‪mağaraya girerler. Derken dağdan bir taş düşer ve mağaranın ağzını kapatır.‬‬

‫‪35‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 35‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:22‬‬

 Bunun üzerine: “Bizi buradan iyi amellerimizi hatırlayarak dua etmekten
başka hiçbir şey kurtaramaz.” derler.
İçlerinden birisi:
Allah’ım, benim ihtiyar bir annem ve babam vardı. Akşam, onlardan evvel
ne çocuklarımı doyurur, ne de hayvanlarıma bakardım. Günün birinde odun
toplamak için uzaklara gitmiştim. Fakat geldiğimde onları uyumuş buldum.
Onları uyandırmayı ve onlardan evvel ailece süt içmeyi hoş görmedim. Çanak
elimde olduğu hâlde uyanmalarını bekledim. Nihayet sabah oldu. Çocuklarım
ayaklarımın altında açlıktan ağlıyorlardı. Derken annem babam uyandılar ve
sütlerini içtiler. Allah’ım, eğer ben bu işi senin rızan için yapmışsam, bu taş
yüzünden başımıza gelen sıkıntıyı bizden uzaklaştır, der. Taş bir parça açılır,
ancak çıkılacak gibi değildir.
İkincisi şöyle der:
Allah’ım, amcamın bir kızı vardı ve ben onu herkesten çok seviyordum.
(Bir rivayete göre; bir erkek bir kadını ne kadar sevebilirse ben de o kadar
seviyordum.) Onunla birlikte olmak istedim, ne var ki teklifimi kabul etmedi.
Bir kıtlık senesi zorda kalınca bana başvurdu; kendisini bana teslim etmesi
şartıyla ona yüz yirmi altın verdim. Kabul etti. Bu fırsatı elde edince (diğer bir
rivayet göre; cinsî münasebete başlamak üzere iken), “Allah’tan kork da haksız
olarak mührümü bozma, dedi. Ben de (Allah’tan korkarak) bu çok sevdiğim
kızdan uzaklaştım; verdiğim altınları da ona bıraktım. Allah’ım, eğer ben bu
işi sırf senin rızanı kazanmak için yapmış isem içinde bulunduğumuz sıkıntıyı
üzerimizden defet, diye yalvarır. Mağaranın girişindeki taş bir parça daha
açılır; fakat yine çıkılabilecek gibi değildir.
Üçüncü şahıs da şöyle der:
Allah’ım, ücretle işçiler tuttum ve ücretlerini verdim, yalnız biri ücretini
almadan bıraktı gitti. Onun ücretini çalıştırdım; onun hesabına ayırdığım mal
çoğaldı. Bir müddet sonra o adam yanıma gelerek:
Ey Allah’ın kulu! Ücretimi ver, dedi. Ben de:
Şu gördüğün develer, öküzler, koyunlar ve köleler senin alman gereken
ücretten çoğalmıştır; hepsini al götür, dedim. O da:
Ey Allah’ın kulu, benimle alay etme, dedi. Ben:
Seninle alay etmiyorum (gerçeği söylüyorum), dedim. Bunun üzerine malları
aldı ve hepsini sürüp götürdü; geriye hiçbir şey bırakmadı. İlahî, eğer ben
bunu senin rızan için yapmışsam, içinde bulunduğumuz sıkıntıyı üzerimizden
defet, der. Taş mağaranın ağzından kayar ve onlar da çıkıp giderler.
(B2272 Buhârî, İcâre, 11; M6949 Müslim, Rikâk, 100)

36

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 36 21.5.2015 14:40:22

 ‫‪Tövbe‬‬
‫َق َال ا ْل ُع َل َما ُء‪َ :‬ال َّت ْو َب ُة َواجِ َب ٌة ِم ْن ُك ِّل َذن ٍْب‪َ .‬ف ِإ� ْن َكان َِت ا ْل َم ْع ِص َي ُة َب ْي َن ا ْل َع ْب ِد‬
‫وط‪ :‬أ� َح ُدهَ ا أ� ْن ُي ْق ِل َع عَ ِن‬ ‫َو َب ْي َن ال ّّٰل ِه َت َعا َلى َلا َت َت َع َّل ُق ب َِح ِّق �آ َد ِم ٍّي َف َل َها َث َلا َث ُة ُش ُر ٍ‬
‫ا ْل َم ْع ِص َي ِة‪َ ،‬والثَّا ٖني أ� ْن َي ْن َد َم عَ َلى ِف ْع ِل َها‪َ ،‬والثَّا ِل ُث أ� ْن َي ِْعز َم أ� ْن َلا َي ُعو َد �ِإ َل ْي َها‬
‫أ� َب ًدا؛ َف ِإ� ْن ُف ِق َد أ� َح ُد ال َّث َلا َث ِة َل ْم ت َِص َّح َت ْو َب ُتهُ‪َ .‬و�ِإ ْن َكان َِت ا ْل َم ْع ِص َي ُة َت َت َع َّل ُق ِب آ� َد ِم ٍّي‬
‫وط َها أ� ْر َب َع ٌة‪ٰ :‬ه ِذ ِه ال َّث َلا َث ُة َو أ� ْن َي ْب َر أ� ِم ْن َح ِّق َص ِاحب َِها‪َ .‬ف أِ� ْن َكان َْت َم ًالا أ� ْو‬ ‫َفشُ ُر ُ‬
‫ن َْح َو ُه َر َّد ُه �ِإ َل ْي ِه‪َ ،‬و�ِإ ْن َك َان َح َّد َق ْذ ٍف َون َْح َو ُه َم َّك َن ُه ِم ْن ُه أ� ْو َط َل َب عَ ْف َو ُه‪َ ،‬و�ِإ ْن‬
‫ُوب‪َ ،‬ف ِإ� ْن ت َ‬
‫َاب‬ ‫الذن ِ‬ ‫َكان َْت ِغ ْي َب ًة ْاس َت َح َّل ُه ِم ْن َها‪َ .‬و َيجِ ُب أ� ْن َي ُت َ‬
‫وب ِم ْن َج ٖم ِيع ُّ‬
‫ِم ْن َب ْع ِض َها َص َّح ْت َت ْو َب ُت ُه ِع ْن َد أ�هْ ِل ا ْل َح ِّق ِم ْن ٰذ ِل َك َّ‬
‫الذن ِْب َو َب ِق َي عَ َل ْي ِه ا ْل َبا ٖقي‪.‬‬
‫الس َّن ِة َو�ِإ ْج َم ِاع ْال أ� َّم ِة عَ َلى ُو ُج ِ‬
‫وب ال َّت ْو َب ِة‪.‬‬ ‫َو َق ْد ت ََظاهَ َر ْت د ََلا ِئ ُل ا ْل ِك َت ِ‬
‫اب َو ُّ‬
‫‪Âlimler günahlardan tövbe etmenin vacip olduğunu söylemişlerdir. İşlenen‬‬
‫‪günah yalnız Allah’a karşı olup kul hakkını içermiyorsa, bu tür günahtan‬‬
‫‪tövbe etmenin üç şartı vardır:‬‬
‫‪1. O günahı kesin olarak terk etmek,‬‬
‫‪2. Onu işlediğine pişman olmak,‬‬
‫‪3. O günahı bir daha işlememeye azmetmektir.‬‬
‫‪Bu üç şarttan birisi eksik olursa tövbe sahih olmaz.‬‬
‫‪Eğer işlenen günah, insan hakkını ilgilendiriyorsa, o tövbenin dört şartı‬‬
‫‪vardır. Bunlar yukarıda zikrettiğimiz üç şartla birlikte hak sahibinin hakkını‬‬

‫‪37‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 37‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:22‬‬

 ödemektir. Eğer bu hak, mal ve benzerleri ise tövbe eden kimse onu sahibine
iade eder; eğer bu hak, zina suçlaması veya benzeri bir ithamdan dolayı
terettüp eden bir ceza (had) ise, bu günahı işleyen kimse, hak sahibinin bu
cezanın icrası için hakkını aramasına imkân verir yahut bağışlanmasını diler;
eğer o hak, gıybet ise hak sahibinden af diler.
İşte bu şekilde bütün günahlardan tövbe etmek vaciptir.
Eğer bir kimse günahlarının bazısından tövbe ederse, o günahla ilgili tövbesi
gerçekleşmiş olur. Diğer günahları ise üzerine vebal olarak kalır.
Tövbenin vacip olduğuna dair Kitab, Sünnet, icma-ı ümmet gibi deliller
birbirini desteklemektedir.

َ ‫ون َل َع َّل ُك ْم ُت ْف ِل ُح‬

‫ون‬ َ ‫ َوتُو ُبوا �ِإ َلى ال ّّٰل ِه َج ٖميع ًا أ� ُّي َها ا ْل ُم ْؤ ِم ُن‬
...Ey müminler, hep birlikte tövbe ediniz ki kurtuluşa eresiniz.
(Nûr, 24/31)

‫اِ ْس َت ْغ ِف ُروا َر َّب ُك ْم ُث َّم تُو ُبوا �ِإ َل ْي ِه‬

...Rabbinizden bağışlanma dileyin, sonra da O’na tövbe edin...
(Hûd, 11/3)

‫ َي آ� أ� ُّي َها ا َّل ٖذ َين �آ َم ُنوا تُو ُبو�آ �ِإ َلى ال ّّٰل ِه َت ْو َب ًة ن َُصوح ًا‬
Ey iman edenler, Allah’a içtenlikle tövbe edin...
(Tahrîm, 66/8)

‫ول ال ّٰله َص َّلى ال ّٰل ُه‬ َ ‫عت َر ُس‬ ُ ‫سم‬ ِ :‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-13
ُ ‫ َو أ�ت‬،َ‫ « َوال ّّٰل ِه �ِإ ٖنّي َل أ� ْس َت ْغ ِف ُر ال ّٰله‬:‫ول‬
‫ أ� ْك َث َر‬،‫ ِفي ا ْل َي ْو ِم‬،‫ُوب �ِإل ْي ِه‬ ُ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
. ُّ‫ِم ْن َس ْب ٖع َين َم َّر ًة» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬
38

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 38 21.5.2015 14:40:22

 ‫‪13. Ebû Hüreyre’nin (ra), Resûlullah’tan‬‬ ‫‪şöyle işittiği nakledilmiştir:‬‬
‫‪Yemin ederim ki ben, Allah’a günde yetmiş defadan fazla tövbe ve istiğfar‬‬
‫‪ediyorum.‬‬
‫)‪(B6307 Buhârî, Deavât, 3‬‬

‫‪َ -14‬وعَ ِن ْال أ� َغ ِّر ْب ِن َي َسا ِر ا ْل ُم َز ِن ِّي َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه‬
‫اس تُو ُبوا �ِإ َلى ال ّّٰل ِه َو ْاس َت ْغ ِف ُرو ُه َف ِإ� ٖنّي أ�ت ُ‬
‫ُوب‬ ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ « :‬ي آ� أ� ُّي َها ال َّن ُ‬
‫ِفي ال َي ْو ِم ِما َئ َة َم َّر ٍة» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪14. Eğar b. Yesâr el-Müzenî’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Ey insanlar, Allah’a tövbe ve istiğfar edin; ben günde yüz kere tövbe ediyorum.‬‬
‫)‪(M6859 Müslim, Zikir, 42‬‬

‫‪َ -15‬وعَ ْن أ� ٖبي َح ْم َز َة أ�ن َِس ْب ِن َما ِل ٍك ْال أ�ن َْصا ِريِّ خَ ا ِد ِم َر ُسولِ ال ّٰل ِه َص َّلى‬
‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫َو َس َّل َم‪َ :‬ل ّٰل ُه أ� ْف َر ُح ِب َت ْو َب ِة عَ ْب ِد ٖه ِم ْن أ� َح ِد ُك ْم َس َق َط عَ َلى َب ٖعي ِر ٖه َو َق ْد أ� َض َّل ُه ٖفي‬
‫أ� ْر ِض َفل َا ٍة ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫وب �ِإ َل ْي ِه ِم ْن‬
‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِل ُم ْس ِل ٍم‪َ « :‬ل ّٰل ُه أ� َش ُّد َف َرح ًا ِب َت ْو َب ِة عَ ْب ِد ٖه ٖح َين َي ُت ُ‬
‫أ� َح ِد ُك ْم َك َان عَ َلى َر ِاح َل ِت ٖه ِب أ� ْر ٍض َفل َا ٍة‪َ ،‬فا ْن َف َل َت ْت ِم ْن ُه َوعَ َل ْي َها َط َعا ُم ُه َو َش َرا ُب ُه‬
‫اض َط َج َع ٖفي ِظ ِّل َها‪َ ،‬و َق ْد أ�ي َِس ِم ْن َر ِاح َل ِت ِه‪،‬‬
‫َف أ�ي َِس ِم ْن َها‪َ ،‬ف أ�تَى َش َج َر ًة َف ْ‬

‫‪39‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 39‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:22‬‬

 ‫ َف أ�خَ َذ ب ِِخ َطا ِم َها ُث َّم َق َال ِم ْن ِش َّد ِة‬،‫َف َب ْي َن َما هُ َو َك ٰذ ِل َك �ِإ ْذ هُ َو ب َِها َقا ِئ َم ًة ِع ْن َد ُه‬
»‫ أ�خْ َط أ� ِم ْن ِش َّد ِة ا ْل َف َر ِح‬،‫ َال ّّٰل ُه َّم أ�ن َْت عَ ْب ٖدي َو أ�نَا َر ُّب َك‬:‫ا ْل َف َر ِح‬
15. Resûlullah’ın hizmetlerini yürüten Ebû Hamza Enes b. Mâlik el-
Ensârî’den (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Kulunun tövbesinden dolayı Allah Teâlâ’nın sevinci, sizden birinizin çölde
devesini kaybedip de tekrar bulduğu andaki sevincinden daha fazladır.
(B6309 Buhârî, Deavât, 4; M6952 Müslim, Tevbe, 1)

Müslim’in diğer bir rivayeti şöyledir:

Kulunun tövbesinden dolayı Allah’ın sevinci, sizden birinizin çölde devesi ile
giderken onu, üzerindeki yiyecek ve içecekle birlikte elinden kaçırmasının
ardından bir ağaç altına gelerek ümitsiz bir hâlde yaslanıp yattığında,
devesini yanıbaşında görüvermesi üzerine devenin dizginini tutarak, (Ey
Allah’ım, sen benim Rabbimsin, ben de senin kulunum diyecek yerde)
yanlışlıkla, “Allah’ım, sen benim kulumsun, ben de senin rabbinim!” dediği
andaki sevincinden daha çoktur.
(M6960 Müslim, Tevbe, 7)

‫ عَ ِن‬،ُ‫ َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنه‬، ِّ‫وسى عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن َق ْي ٍس ْال أ� ْش َع ِري‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُم‬-16
َ ‫ «�ِإ َّن ال ّٰل َه َت َعا َلى َي ْب ُس ُط َي َد ُه بِال َّل ْي ِل ِل َي ُت‬:‫ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
‫وب‬
‫وب ُم ٖسي ُء ال َّل ْي ِل َح ّٰتى ت َْط ُل َع الشَّ ْم ُس‬ َ ‫ُم ِسي ُء ال َّن َها ِر َو َي ْب ُس ُط َي َد ُه بِال َّن َها ِر ِل َي ُت‬
.‫ِم ْن َم ْغ ِرب َِها» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬

40

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 40 21.5.2015 14:40:22

 16. Ebû Mûsâ Abdullah b. Kays el-Eş’arî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Allah Teâlâ, gündüz günah işleyenlerin tövbe etmesi için gece mağfiret elini
uzatır. Gece günah işleyenlerin tövbe etmesi için de gündüz mağfiret elini
uzatır.5 Güneş batıdan doğuncaya (kıyamet kopuncaya) kadar bu durum
böyle devam eder.
(M6989 Müslim, Tevbe, 31)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-17

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫َاب ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه» َر َوا ُه‬َ ‫َاب َق ْب َل أ� ْن ت َْط ُل َع الشَّ ْم ُس ِم ْن َم ْغ ِرب َِها ت‬َ ‫ « َم ْن ت‬:‫َو َس َّل َم‬
.‫ُم ْس ِل ٌم‬
17. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bir kimse güneş batıdan doğmadan (kıyamet kopmadan) evvel
tövbe ederse, Allah onun tövbesini kabul eder.
(M6861 Müslim, Zikir, 43)

‫اب َر ِض َي ال ّٰل ُه‬ ِ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال َّر ْحمٰ ِن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عُ َم َر ْب ِن ا ْلخَ َّط‬-18
‫ «�ِإ َّن ال ّٰل َه عَ َّز َو َج َّل َي ْق َب ُل َت ْو َب َة‬:‫عَ ْن ُه َما عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ا ْل َع ْب ِد َما َل ْم ُي َغ ْر ِغ ْر» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬
.‫يث َح َس ٌن‬
18. Ebû Abdurrahmân Abdullah b. Ömer b. Hattâb’dan (ra) rivayet edildiğine
göre Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Bir kul can çekişmeye başlamadıkça, Allah Teâlâ onun tövbesini kabul eder.
(T3537 Tirmizî, Deavât, 98)

5
Tövbeyi kabul eder.

41

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 41 21.5.2015 14:40:22

 ‫‪َ -19‬وعَ ْن ِز ِّر ْب ِن ُح َب ْي ٍش َق َال‪ :‬أ� َت ْي ُت َص ْف َو َان ْب ِن عَ َّسالٍ َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� ْس أ� ُل ُه‬
‫عَ ِن ا ْل َم ْس ِح عَ َلى ا ْلخُ َّف ْي ِن َف َق َال‪َ :‬ما َجا َء ب َِك َيا ِز ُّر؟ َف ُق ْل ُت‪ :‬اِ ْب ِت َغا َء ا ْل ِع ْل ِم‪،‬‬
‫َف َق َال‪ِ� :‬إ َّن ا ْل َمل َا ِئ َك َة ت ََض ُع أ� ْج ِن َح َت َها ِل َطا ِل ِب ا ْل ِع ْل ِم ِر َضا ًء ب َِما َي ْط ُل ُب‪َ ،‬ف ُق ْل ُت‪ِ� :‬إ َّن ُه‬
‫َق ْد َح َّك ٖفي َص ْد ِري ا ْل َم ْس ُح عَ َلى ا ْلخُ َّف ْي ِن َب ْع َد ا ْل َغا ِئ ِط َوا ْل َب ْولِ ‪َ ،‬و ُك ْن َت ا ْم َرء ًا‬
‫اب ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬فجِ ئ ُْت أ� ْس أ� ُل َك‪ :‬هَ ْل َس ِم ْع َت ُه َي ْذ ُك ُر‬ ‫ِم ْن أ� ْص َح ِ‬
‫ٖفي ٰذ ِل َك َش ْيئ ًا؟ َق َال‪َ :‬ن َع ْم َك َان َي أ�ْ ُم ُرنَا �ِإ َذا ُك َّنا َس ْفر ًا أ� ْو ُم َسا ِف ٖر َين أ� ْن َلا َن ْن ِزعَ‬
‫ِخ َفا َف َنا َث َلا َث َة أ� َّيا ٍم و َل َيا ٖلي ِه َّن �ِإ َّلا ِم ْن َج َنا َب ٍة‪ ،‬لٰ ِك ْن ِم ْن َغا ِئ ٍط َو َب ْولٍ َو َن ْو ٍم‪َ .‬ف ُق ْل ُت‪:‬‬
‫هَ ْل َس ِم ْع َت ُه َي ْذ ُك ُر ِفي ا ْل َه َوى َش ْيئ ًا؟ َق َال‪َ :‬ن َع ْم ُك َّنا َم َع َر ُسولِ ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖفي َس َف ٍر‪َ ،‬ف َب ْي َنا ن َْح ُن ِع ْن َد ُه �ِإ ْذ نَادَا ُه أ�عْ َراب ُِّي ب َِص ْو ٍت َل ُه َج ْه َو ِريٍّ ‪َ :‬يا‬
‫ُم َح َّم ُد‪َ ،‬ف أ� َجا َب ُه َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل َه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ن َْح ًوا ِم ْن َص ْو ِت ِه‪« :‬هَ ا ُؤ ُم»‬
‫َف ُق ْل ُت َلهُ‪َ :‬و ْي َح َك ْاغ ُض ْض ِم ْن َص ْو ِت َك َف ِإ�ن ََّك ِع ْن َد ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫يت عَ ْن ٰه َذا‪َ ،‬ف َق َال‪َ :‬وال ّّٰل ِه َلا أ� ْغ ُض ْض‪َ :‬ق َال ْال أ�عْ ر أ�ب ُِّي‪َ :‬ا ْل َم ْر ُء ُي ِح ُّب‬ ‫َو َق ْد ن ُٖه َ‬
‫ا ْل َق ْو َم َو َل َّما َي ْل َح ْق ِب ِه ْم؟ َق َال ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ « :‬ا ْل َم ْر ُء َم َع َم ْن أ� َح َّب‬
‫َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة» َف َما ز ََال ُي َح ِّد ُث َنا َح ّٰتى َذ َك َر َباب ًا ِم َن ا ْل َم ْغ ِر ِب َم ٖسي َر ُة عَ ْر ِض ٖه أ� ْو َي ٖسي ُر‬
‫ال َّر ِاك ُب ٖفي عَ ْر ِض ٖه أ� ْر َب ٖع َين أ� ْو َس ْب ٖع َين عَ ام ًا‪َ .‬ق َال ُس ْف َي ُان أ� َح ُد ال ُّر َوا ِة ِق َب َل الشَّ ا ِم‬
‫ات َو ْال أ� ْر َض َم ْف ُتوح ًا ِلل َّت ْو َب ِة َلا ُي ْغ َل ُق َح ّٰتى‬
‫الس ٰم َو ِ‬‫خَ َل َق ُه ال ّّٰل ُه َت َعا َلى َي ْو َم خَ َل َق َّ‬
‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‪.‬‬ ‫ت َْط ُل َع الشَّ ْم ُس ِم ْنهُ» َر َوا ُه ال ِّت ْرمِذِيُّ َو َغ ْي ُر ُه َو َق َال‪َ :‬ح ٖد ٌ‬
‫‪42‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 42‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:22‬‬

 19. Zir b. Hubeyş anlatıyor:
Mestlere nasıl mesh edileceğini sormak için
Safvân b. Assâl’ın (ra) yanına gittim; bana:
–Zir, niye geldin, dedi.
–İlim öğrenmek için, dedim.
–Melekler, ilim öğrenmek isteyen kimsenin bu tutumundan memnun
oldukları için onun üzerine kanatlarını gererler, dedi.
–Abdest bozulduktan sonra mest üzerine meshetmek konusu kalbimi
kurcaladı. Siz, Peygamber’in ashâbından olduğunuz için Resûl-i
Ekrem’in bu konuda bir şey söylediğini işitmişsinizdir,
diye düşündüm ve size geldim, dedim.
–Evet, yolculuğa çıktığımızda yahut yolcu olduğumuzda
[ravi tereddüt ediyor], cünüplük hâli dışında, üç gün ve üç gece mestlerimizi
çıkarmamamızı, abdestsizlikten ve uykudan sonra (abdest alırken) mestlere
meshetmemizi bize emrederdi, dedi.
–Sevgiye dair bir şey söylediğini işittin mi, dedim.
–Evet, işittim. Peygamber ile bir yolculukta idik. O sırada bir bedevi, gür
sesi ile “Yâ Muhammed” diye bağırdı. Hz. Peygamber de onun sesine yakın bir
ses ile “Evet, buradayım” diye cevap verdi. Ben, bedeviye:
–Yazık sana, Resûlullah’ın huzurundasın, sesini kıs, böyle kaba ve
yüksek sesle bağırmaktan nehyedildin, dedim.
Bunun üzerine:
–Vallahi sesimi kısmam, dedi. Bedevi sonra:
–Bir topluluğa yetişmediği hâlde kişinin onları sevmesi konusunda
ne dersiniz, diye sordu. Resûl-i Ekrem ona:
–İnsan, kıyamet günü sevdiği ile beraber olacaktır, buyurdu.
Safvân b. Assâl sözüne devam etti (Hz. Peygamber uzun bir konuşma yaptı.):
Hatta batıda bir kapı vardır. Bu kapının eni kırk yahut yetmiş yıllık yoldur,
yahut atlı bir kimse onun bir tarafından diğer tarafına kırk yahut
yetmiş yılda varır, dedi.
Şamlı hadis ravilerinden biri olan Süfyân demiştir ki:
–Allah Teâlâ, gökleri ve yeri yarattığı gün, o kapıyı tövbe için açık olarak
yaratmıştır. Güneş batıdan doğuncaya kadar, o kapı kapanmayacaktır.6
(T3535 Tirmizî, Deavât, 98)

6
Burada Allah’ın, her zaman kullarının tövbesini kabul edeceği mecazî olarak vurgulanmaktadır.

43

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 43 21.5.2015 14:40:22

 ‫‪َ -20‬وعَ ْن أ� ٖبي َس ٖع ٍيد َس ْع ِد ْب ِن َما ِل ِك ْب ِن ِسنَانٍ ا ْلخُ ْد ِريِّ َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن‬
‫«ك َان ٖف َيم ْن َك َان َق ْب َل ُك ْم َر ُج ٌل َق َت َل‬
‫َنب َِّي ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‪َ :‬‬
‫ِت ْس َع ًة َو ِت ْس ٖع َين َن ْفس ًا‪َ ،‬ف َس أ� َل عَ ْن أ�عْ َل َم أ�هْ ِل ْال أ� ْر ِض َف ُد َّل عَ َلى َرا ِه ٍب‪َ ،‬ف أ�تَا ُه‬
‫َف َق َال‪ِ� :‬إ َّن ُه َق َت َل ِت ْس َع ًة َو ِت ْس ٖع َين َن ْفس ًا‪َ ،‬ف َه ْل َل ُه ِم ْن َت ْو َب ٍة؟ َف َق َال‪َ :‬لا َف َق َت َل ُه َف َك َّم َل‬
‫ِب ٖه ِما َئ ًة ُث َّم َس أ� َل عَ ْن أ�عْ َل َم أ�هْ ِل ْال أ� ْر ِض‪َ ،‬ف ُد َّل عَ َلى َر ُج ٍل عَ ا ِل ٍم َف َق َال‪ِ� :‬إ َّن ُه َق َت َل‬
‫ِما َئ َة َن ْف ٍس َف َه ْل َل ُه ِم ْن َت ْو َب ٍة؟ َف َق َال‪َ :‬ن َع ْم َو َم ْن َي ُح ُ‬
‫ول َب ْي َن ُه َو َب ْي َن ال َّت ْو َب ِة؟ اِن َْط ِل ْق‬
‫ون ال ّٰل َه َت َعا َلى َفاعْ ُب ِد ال ّٰل َه َم َع ُه ْم‪،‬‬ ‫�ِإ َلى أ� ْر ِض َك َذا َو َك َذا‪َ ،‬ف ِإ� َّن ب َِها أ�نَاس ًا َي ْع ُب ُد َ‬
‫الط ٖر َيق أ�تَا ُه‬‫َو َلا َت ْرجِ ْع �ِإ َلى أ� ْر ِض َك ف ِإ�ن ََّها أ� ْر ُض َس ْوءٍ‪َ ،‬فان َْط َل َق َح ّٰتى �ِإ َذا ن ََص َف َّ‬
‫اب‪َ .‬ف َقا َل ْت َم َلا ِئ َك ُة‬ ‫ا ْل َم ْو ُت َفاخْ َت َص َم ْت ٖفي ِه َم َلا ِئ َك ُة ال َّر ْح َم ِة َو َم َلا ِئ َك ُة ا ْل َع َذ ِ‬
‫اب‪ِ� :‬إ َّن ُه‬‫ال َّر ْح َم ِة‪َ :‬جا َء تَا ِئب ًا ُم ْق ِب ًلا ِب َق ْل ِب ٖه �ِإ َلى ال ّّٰل ِه َت َعا َلى‪َ ،‬و َقا َل ْت َم َلا ِئ َك ُة ا ْل َع َذ ِ‬
‫َل ْم َي ْع َم ْل خَ ْير ًا َق ُّط‪َ ،‬ف أ� َتاهُ ْم َم َل ٌك ٖفي ُصو َر ِة �آ َد ِم ٍّي َف َج َع ُلو ُه َب ْي َن ُه ْم أ� ْي َح َكم ًا‬
‫َف َق َال ٖق ُيسوا َما َب ْي َن ْال أ� ْر َض ْي ِن َف ِإ� َلى أ� َّي ِت ِه َما َك َان أ�دْ نَى َف ُه َو َلهُ‪َ ،‬ف َق ُاسوا َف َو َج ُدو ُه‬
‫أ�دْ نَى �ِإ َلى ْال أ� ْر ِض ا َّل ٖتي أ� َرا َد َف َق َب َض ْت ُه َم َلا ِئ َك ُة ال َّر ْح َم ِة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫الصا ِل َح ِة أ� ْق َر َب ب ِِش ْب ٍر‪َ ،‬ف ُج ِع َل‬ ‫الص ٖح ِيح‪َ « :‬ف َك َان �ِإ َلى ا ْل َق ْر َي ِة َّ‬ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِفي َّ‬
‫الص ٖح ِيح‪َ « :‬ف أ� ْو َحى ال ّّٰل ُه َت َعا َلى �ِإ َلى ٰه ِذ ٖه أ�ن‬
‫ِم ْن أ�هْ ِل َها» َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِفي َّ‬
‫َت َباعَ ٖدي‪َ ،‬و�ِإ َلى ٰه ِذ ٖه أ� ْن َت َق َّر ٖبي َو َق َال‪ٖ :‬ق ُيسوا َما َب ْي َن ُه َما‪َ ،‬ف َو َج ُدو ُه �ِإ َلى ٰه ِذ ٖه‬
‫أ� َق َر َب ب ِِش ْب ٍر َف ُغ ِف َر َلهُ»‪َ .‬و ٖفي ِر َوا َي ٍة‪َ « :‬ف َنا َء ب َِص ْد ِر ٖه ن َْح َوهَ ا»‪.‬‬
‫‪44‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 44‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:22‬‬

 20. Ebû Saîd Sa’d b. Mâlik b. Sînân el-Hudrî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Sizden önceki milletlerin içinde bir adam vardı. Tam doksan dokuz kişi
öldürmüştü. Sonra, dünyanın en büyük âlimi kimdir, diye soruşturdu.
Ona bir rahip gösterildi. Bunun üzerine rahibin yanına gitti, “Ben doksan
dokuz adam öldürdüm, hâlâ tövbe edebilir miyim?” diye sordu. Rahip:
–Hayır (senin tövben kabul olmaz), dedi. Bunun üzerine adam rahibi de
öldürdü; onunla sayı yüzü buldu. Sonra yeryüzü halkının en büyük âlimini
sorup, araştırdı. Ona âlim bir kimseyi tavsiye ettiler. Âlime sordu:
“Yüz adam öldürdüm, tövbe etsem kabul olur mu?” dedi, Âlim:
–Evet, senin tövbe etmene ne engel olabilir ki; filan yere git, orada Allah’a
ibadetle meşgul olan insanlar var. Onlarla birlikte Allah’a ibadet et,
memleketine dönme, zira orası kötü bir yer, dedi.
Bunun üzerine adam yola çıktı. Ancak yarı yola varınca öldü.
Rahmet melekleri ile azap melekleri bu adam hakkında ihtilafa düştüler.
Rahmet melekleri:
–Bu adam, bütün kalbiyle Allah’a yönelerek geldi, dediler. Azap melekleri:
–Bu adam hiçbir iyilik işlemedi ki dediler. Bunun üzerine insan suretinde bir
melek onların yanına geldi. Melekler bunu aralarında hakem yaptılar.
Melek şöyle dedi: “İki taraftaki mesafeyi ölçün. Hangi tarafa daha yakın
ise adam o taraftandır.” Mesafeyi ölçtüler, adamı varacağı yere daha yakın
buldular. Bundan dolayı onu rahmet melekleri aldılar.
(M7008 Müslim, Tevbe, 46; B3470 Buhârî, Enbiyâ, 54)

Sahîh-i Müslim’deki başka bir rivayete göre o kimse,

halkı iyi olan yerleşim yerine bir karış daha yakın olduğundan,
o yerleşim yerinin halkından sayıldı.
(M7009 Müslim, Tevbe, 47)

Bir başka rivayette ise Allah Teâlâ meleklere vahyederek: “O taraftan

uzaklaştırın ve bu tarafa yaklaştırın.” diye vahyetti ve “Mesafeyi ölçün .” dedi.
Melekler adamı bu tarafa bir karış daha yakın buldular. Adam da böylece
bağışlandı. Başka bir rivayette ise: “Adamın göğsünü bu tarafa doğru
buldular.” şeklinde yer almaktadır.
(B3470 Buhârî, Enbiyâ, 54)

45

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 45 21.5.2015 14:40:22

 ‫‪َ -21‬وعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن َك ْع ِب ْب ِن َما ِل ٍك‪َ ،‬و َك َان َقا ِئ َد َك ْع ٍب َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه‬
‫ِم ْن َب ٖني ِه ٖح َين عَ ِم َي‪َ ،‬ق َال‪َ :‬س ِم ْع ُت َك ْع َب ْب َن َما ِل ٍك َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه‬
‫ُي َح ِّد ُث ب َِح ٖدي ِث ٖه ٖح َين تَخَ َّل َف عَ ْن َر ُسولِ ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ٖ ،‬في‬
‫وك‪َ .‬ق َال َك ْع ٌب‪َ :‬ل ْم أ�ت ََخ َّل ْف عَ ْن َر ُسولِ ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ‫َغ ْز َو ِة َت ُب َ‬
‫وك‪َ ،‬غ ْي َر أ� ٖ ّني َق ْد تَخَ َّل ْف ُت ٖفي‬ ‫َو َس َّل َم‪ٖ ،‬في َغ ْز َو ٍة َغ َزاهَ ا َق ُّط �ِإ َّلا ٖفي غ ْز َو ِة َت ُب َ‬
‫ول ال ّٰل َه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ‫َغ ْز َو ِة َب ْد ٍر‪َ ،‬و َل ْم ُي َعا ِت ْب أ� َح ٌد ت ََخ َّل َف عَ ْنهُ‪ِ� ،‬إن ََّما خَ َر َج َر ُس ُ‬
‫ون ٖعي َر ُق َر ْي ٍش َح ّٰتى َج َم َع ال ّٰل ُه َت َعا َلى َب ْي َن ُه ْم‬ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َوا ْل ُم ْس ِل ُم َ‬
‫ون ُي ٖر ُيد َ‬
‫َو َب ْي َن عَ ُد ِّو ِه ْم عَ َلى َغ ْي ِر ٖمي َعا ٍد‪َ .‬و َل َق ْد َش ِه ْد ُت َم َع َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َل ْي َل َة ا ْل َع َق َب ِة ٖح َين َت َوا َث ْق َنا عَ َلى ْال ِإ� ْسل َا ِم‪َ ،‬و َما أ� ِح ُّب أ� َّن ٖلي ب َِها‬
‫اس ِم ْن َها َو َك َان ِم ْن خَ َب ٖري ٖح َين‬ ‫َمشْ َه َد َب ْد ٍر‪َ ،‬و�ِإ ْن َكان َْت َب ْد ٌر أ� ْذ َك َر ِفي ال َّن ِ‬
‫تَخَ َّل ْف ُت عَ ْن َر ُسولِ ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ٖ ،‬في َغ ْز َو ِة َت ُب َ‬
‫وك أ� ٖ ّني َل ْم‬
‫أ� ُك ْن َق ُّط أ� ْق َوى َو َلا أ� ْي َس َر ِم ٖ ّني ٖح َين تَخَ َّل ْف ُت عَ ْن ُه ٖفي ِت ْل َك ا ْل َغ ْز َو ِة‪َ ،‬وال ّّٰل ِه َما‬
‫َج َم ْع ُت َق ْب َل َها َر ِاح َلت ْي ِن َق ُّط َح ّٰتى َج َم ْع ُت ُه َما ٖفي ِت ْل َك ا ْل َغ ْز َو ِة‪َ ،‬و َل ْم َي ُك ْن‬
‫َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُي ٖر ُيد َغ ْز َو ًة �ِإ َّلا َو َّرى ِب َغ ْي ِرهَ ا َح ّٰتى َكان َْت‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖفي َح ٍّر َش ٖد ٍيد‪،‬‬ ‫ِت ْل َك ا ْل َغ ْز َو ُة‪َ ،‬ف َغ َزاهَ ا َر ُس ُ‬
‫َو ْاس َت ْق َب َل َس َفر ًا َب ٖعيد ًا َو َم َفاز ًا‪َ .‬و ْاس َت ْق َب َل عَ َدد ًا َك ٖثير ًا‪َ ،‬ف َج َّلى ِل ْل ُم ْس ِل ٖم َين‬
‫ون َم َع‬ ‫أ� ْم َرهُ ْم َل َي َت أ�هَّ ُبوا أ�هْ َب َة َغ ْز ِو ِه ْم َف أ�خْ َب َرهُ ْم ِب َو ْج ِه ِه ْم ا َّل ٖذي ُي ٖر ُيد‪َ ،‬وا ْل ُم ْس ِل ُم َ‬
‫‪46‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 46‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:22‬‬

 ‫الدي َو َان» َق َال‬ ‫اب َحا ِف ٌظ « ُي ٖر ُيد ب ِٰذ ِل َك ٖ ّ‬ ‫َر ُسولِ ال ّٰل ِه ك ٖثي ٌر َو َلا َي ْج َم ُع ُه ْم ِك َت ٌ‬
‫َك ْع ٌب‪َ :‬ف َق َّل َر ُج ٌل ُي ٖر ُيد أ� ْن َي َت َغ َّي َب �ِإ َّلا َظ َّن أ� َّن ٰذ ِل َك َس َي ْخ َفى َل ُه َما َل ْم َي ْن ِز ْل‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ِت ْل َك ا ْل َغ ْز َو َة‬ ‫ٖفي ِه َو ْح ٌى ِم َن ال ّّٰل ِه‪َ ،‬و َغ َزا َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى‬ ‫ال‪َ ،‬ف أ�نَا �ِإ َل ْي َها أ� ْص َع ُر‪َ ،‬ف َت َج َّه َز َر ُس ُ‬
‫الظ َل ُ‬
‫ٖح َين َطا َب ِت الث َِّما ُر َو ِّ‬
‫ون َم َعهُ‪َ ،‬و َط ِف ْق ُت أ� ْغ ُدو ِل َك ْي أ�ت ََج َّه َز َم َع ُه َف أ� ْرجِ ُع‬ ‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َوا ْل ُم ْس ِل ُم َ‬
‫ول ٖفي َن ْف ٖسى‪ :‬أ�نَا َقا ِد ٌر عَ َلى ٰذ ِل َك �ِإ َذا أ� َردْ ُت‪َ ،‬ف َل ْم َي َز ْل‬ ‫َو َل ْم أ� ْق ِض َش ْيئ ًا‪َ ،‬و أ� ُق ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ‫اس ا ْلجِ ُّد‪َ ،‬ف أ� ْص َب َح َر ُس ُ‬ ‫ٰذ ِل َك َي َت َمادَى ٖبي َح َّتى ْاس َت َم َّر بِال َّن ِ‬
‫ون َم َعهُ‪َ ،‬و َل ْم أ� ْق ِض ِم ْن َج َه ٖازي َش ْيئ ًا‪ُ ،‬ث َّم‬ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َغا ِدي ًا َوا ْل ُم ْس ِل ُم َ‬
‫َغ َد ْو ُت َف َر َج ْع ُت َو َل ْم أ� ْق ِض َش ْيئ ًا‪َ ،‬ف َل ْم َي َز ْل ٰذ ِل َك َي َت َمادَى ٖبي َح ّٰتى أ� ْس َرعُ وا‬
‫َو َت َفا َر َط ا ْل َغ ْز ُو‪َ ،‬ف َه َم ْم ُت أ� ْن أ� ْرت َِح َل َف أ�دْ ِر َك ُه ْم‪َ ،‬ف َيا َل ْي َت ٖني َف َع ْل ُت‪ُ ،‬ث َّم َل ْم‬
‫وج َر ُسولِ ال ّٰل ِه‬ ‫اس َب ْع َد خُ ُر ِ‬ ‫ُي َق َّد ْر ٰذ ِل َك ٖلي‪َ ،‬ف َط ِف ْق ُت �ِإ َذا خَ َر ْج ُت ِفي ال َّن ِ‬
‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ْح ُز ُن ٖني أ� ٖ ّني َلا أ� َرى ٖلي أ� ْس َو ًة‪ِ� ،‬إ َّلا َر ُجل ًا َم ْغ ُموص ًا‬
‫الض َع َفاءِ‪َ ،‬و َل ْم َي ْذ ُك ْر ٖني‬
‫عَ َل ْي ِه ِفي ال ِّن َفاقِ ‪ ،‬أ� ْو َر ُجل ًا ِم َّم ْن عَ َذ َر ال ّّٰل ُه َت َعا َلى ِم َن ُّ‬
‫وك‪َ ،‬ف َق َال َوهُ َو َجا ِل ٌس ِفي‬ ‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َح ّٰتى َب َلغَ َت ُب َ‬ ‫َر ُس ُ‬
‫وك‪َ :‬ما َف َع َل َك ْع ُب ْب ُن َما ِل ٍك؟ َف َق َال َر ُج ٌل ِم ْن َب ٖني َس ِل َم َة‪َ :‬يا‬ ‫ا ْل َق ْو ِم ِب َت ُب َ‬
‫ول ال ّٰل ِه َح َب َس ُه ُب ْردَا ُه‪َ ،‬وال َّن َظ ُر ٖفي ِع ْط َف ْي ِه‪َ .‬ف َق َال َل ُه ُم َعا ُذ ْب ُن َج َب ٍل َر ِض َي‬
‫َر ُس َ‬
‫ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪ِ .‬بئ َْس َما ُق ْل َت‪َ ،‬وال ّّٰل ِه َيا َر ُس َ‬
‫ول ال ّٰل ِه َما عَ ِل ْم َنا عَ َل ْي ِه �ِإ َّلا خَ ْير ًا‪،‬‬
‫‪47‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 47‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:22‬‬

 ‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ .‬ف َب ْي َنا هُ َو عَ َلى ٰذ ِل َك َر أ�ى َر ُجل ًا‬
‫َف َس َك َت َر ُس ُ‬
‫اب‪َ ،‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ُ :‬ك ْن أ� َبا‬ ‫الس َر ُ‬
‫ول ِب ِه َّ‬‫ُم َب ِّيض ًا َي ُز ُ‬
‫اع ال َّت ْم ِر‬ ‫خَ ْيث ََم َة‪َ ،‬ف ِإ� َذا هُ َو أ� ُبو خَ ْيث ََم َة ْال أ�ن َْصا ِريُّ َوهُ َو ا َّل ٖذي ت ََص َّد َق ب َِص ِ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ‫ون َق َال َك ْع ٌب‪َ :‬ف َّل َما َب َل َغ ٖني أ� َّن َر ُس َ‬ ‫ٖح َين َل َم َز ُه ا ْل ُم َنا ِف ُق َ‬
‫وك َح َض َر ٖني َب ٖ ّثي‪َ ،‬ف َط ِف ْق ُت أ�ت ََذ َّك ُر‬ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق ْد َت َو َّج َه َقا ِف ًلا ِم ْن َت ُب َ‬
‫ول‪ :‬ب َِم أ�خْ ُر ُج ِم ْن َس َخطِ ٖه َغد ًا َو أ� ْس َت ٖع ُين عَ َلى ٰذ ِل َك ب ُِك ِّل ٖذي‬ ‫ا ْل َك ِذ َب َو أ� ُق ُ‬
‫َر أْ� ٍي ِم ْن أ�هْ ٖلي‪َ ،‬ف َل َّما ٖق َيل‪ِ� :‬إ َّن َر ُس َ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق ْد أ� َظ َّل‬
‫َاح عَ ِّني ا ْل َب ِاط ُل َح ّٰتى عَ َر ْف ُت أ� ٖ ّني َل ْم أ�ن ُْج ِم ْن ُه ِبشَ ْي ٍء أ� َبد ًا َف أ� ْج َم ْع ُت‬
‫َقا ِدم ًا ز َ‬
‫ِص ْد َقهُ‪َ ،‬و أ� ْص َب َح َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َقا ِدم ًا‪َ ،‬و َك َان �ِإ َذا َق ِد َم‬
‫اس‪َ ،‬ف َل َّما َف َع َل‬ ‫ِم ْن َس َف ٍر َب َد أ� بِا ْل َم ْسجِ ِد َف َر َك َع ٖفي ِه َر ْك َع َت ْي ِن ُث َّم َج َل َس ِلل َّن ِ‬
‫ون َلهُ‪َ ،‬و َكانُوا ب ِْضع ًا َو َث َما ٖن َين‬ ‫ون �ِإ َل ْي ِه َو َي ْح ِل ُف َ‬ ‫ٰذ ِل َك َجا َء ُه ا ْل ُمخَ َّل ُف َ‬
‫ون َي ْع َت ِذ ُر َ‬
‫َر ُجل ًا َف َقب َِل ِم ْن ُه ْم عَ َلا ِن َي َت ُه ْم َو َبا َي َع ُه ْم َو ْاس َت ْغ َف َر َل ُه ْم َو َو َك َل َس َرا ِئ َرهُ ْم �ِإ َلى ال ّٰل ِه‬
‫َت َعا َلى َح ّٰتى جِ ئ ُْت‪َ ،‬ف َل َّما َس َّل ْم ُت َت َب َّس َم َت َب ُّس َم ا ْل ُم ْغ َض ِب ُث َّم َق َال‪َ :‬ت َع َال‪،‬‬
‫َفجِ ئ ُْت أ� ْم ٖشي َح ّٰتى َج َل ْس ُت َب ْي َن َي َد ْي ِه‪َ ،‬ف َق َال ٖلي‪َ :‬ما خَ َّل َف َك؟ أ� َل ْم ت َُك ْن َق ْد‬
‫اِ ْب َت ْع َت َظ ْه َر َك‪َ ،‬ق َال ُق ْل ُت‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫ول ال ّٰل ِه �ِإ ٖنّي َوال ّّٰل ِه َل ْو َج َل ْس ُت ِع ْن َد َغ ْي ِر َك‬
‫يت‬ ‫الد ْن َيا َل َر أ� ْي ُت أ� ٖ ّني َس أ�خْ ُر ُج ِم ْن َس َخطِ ٖه ِب ُع ْذ ٍر‪َ ،‬و َل َق ْد أ�عْ ٖط ُ‬
‫ِم ْن أ�هْ ِل ُّ‬
‫َج َد ًلا‪َ ،‬و َل ِك ٖ ّني َوال ّّٰل ِه َل َق ْد عَ ِل ْم ُت َل ِئ ْن َح َّد ْث ُت َك ا ْل َي ْو َم َح ٖد َ‬
‫يث َك ِذ ٍب َت ْر َضى‬
‫‪48‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 48‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:23‬‬

 ‫يث ِص ْدقٍ‬ ‫وش َك َّن ال ّّٰل ُه أ� ْن ُي ْس ِخ َط َك عَ َل َّي‪َ ،‬و�ِإ ْن َح َّد ْث ُت َك َح ٖد َ‬ ‫ِب ٖه عَ ٖ ّني َل ُي ِ‬
‫َتجِ ُد عَ َل َّي ٖفي ِه �ِإ ٖنّي َل أ� ْر ُجو ٖفي ِه عُ ْق َبى ال ّٰل ِه عَ َّز َو َج َّل‪َ ،‬وال ّّٰل ِه َما َك َان ٖلي ِم ْن‬
‫عُ ْذ ٍر‪َ ،‬وال ّّٰل ِه َما ُك ْن ُت َق ُّط أ� ْق َوى َو َلا أ� ْي َس َر ِم ٖ ّني ٖح َين تَخَ َّل ْف ُت عَ ْن َك َف َق َال‬
‫َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ « :‬أ� َّما ٰه َذا َف َق ْد َص َد َق‪َ ،‬ف ُق ْم َح ّٰتى‬
‫يك» َف ُق ْم ُت َو َثا َر ِر َج ٌال ِم ْن َب ٖني َس ِل َم َة َفا َّت َب ُعو ٖني‪َ ،‬ف َقا ُلوا ٖلي‪:‬‬
‫َي ْق ِض َي ال ّّٰل ُه ٖف َ‬
‫ون‬‫َوال ّّٰل ِه َما عَ ِل ْم َن َاك أ� ْذ َن ْب َت َذنْب ًا َق ْب َل ٰه َذا‪َ ،‬ل َق ْد عَ َج ْز َت ٖفي أ� ْن َلا ت َُك َ‬
‫اعْ َت َذ ْر َت �ِإ َلى َر ُسولِ ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ب َِما اعْ َت َذ َر ِب ٖه �ِإ َل ْي ِه‬
‫يك َذ ْن َب َك ْاس ِت ْغ َفا ُر َر ُسولِ ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ‫ون َف َق ْد َك َان َكا ٖف َ‬‫ا ْل ُم َخ َّل ُف َ‬
‫َو َس َّل َم َل َك‪َ .‬ق َال‪َ :‬ف َوال ّٰل ِه َما زَا ُلوا ُي َؤ ِِّن ُبو َن ٖني َح ّٰتى أ� َردْ ُت أ� ْن أ� ْرجِ َع �ِإ َلى َر ُسولِ‬
‫ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف أَ� َك ِِّذ َب َن ْف ٖسي‪ُ ،‬ث َّم ُق ْل ُت َل ُه ْم‪ :‬هَ ْل َل ِق َي ٰه َذا‬
‫الا ِمث َْل َما ُق ْل َت‪َ ،‬و ٖق َيل‬ ‫َم ٖعي ِم ْن أ� َح ٍد؟ َقا ُلوا‪َ :‬ن َع ْم َل ِق َي ُه َم َع َك َر ُج َلانِ َق َ‬
‫َل ُه َما ِمث ُْل َما ٖق َيل َل َك‪َ ،‬ق َال ُق ْل ُت‪َ :‬م ْن هُ َما؟ َقا ُلوا‪ُ :‬م َرا َر ُة ْب ُن َربِي َع َة‬
‫ا ْل َعا ِم ِريُّ ‪َ ،‬و ِه َل ُ‬
‫ال ا ْب ُن أ� َم َّي َة ا ْل َوا ِق ِف ُّي؟ َق َال‪َ :‬ف َذ َك ُروا ٖلي َر ُج َل ْي ِن َصا ِل َح ْي ِن َق ْد‬
‫ول‬‫َش ِه َدا َب ْدر ًا ٖفي ِه َما أ� ْس َو ٌة‪َ .‬ق َال‪َ :‬ف َم َض ْي ُت ٖح َين َذ َك ُروهُ َما ٖلي‪َ .‬ون ََهى َر ُس ُ‬
‫ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم عَ ْن َك َلا ِم َنا أ� ُّي َها ال َّث َلا َث ُة ِمن َب ْي ِن َم ْن تَخَ َّل َف‬
‫اس أ� ْو َق َال‪َ :‬ت َغ َّي ُروا َل َنا َح ّٰتى َت َن َّك َر ْت ٖلي ٖفي َن ْف ِسي‬ ‫عَ ْنهُ‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ف ْاج َت َن َب َنا ال َّن ُ‬
‫ْال أ� ْر ُض‪َ ،‬ف َما ِه َي ب ِْال أ� ْر ِض ا َّل ٖتي أ�عْ ِر ُف‪َ ،‬ف َل ِب ْث َنا عَ َلى ٰذ ِل َك خَ ْم ٖس َين َل ْي َل ًة‪.‬‬
‫‪49‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 49‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:23‬‬

 ‫اي َف ْاس َت َكانَا َو َق َع َدا ٖفي ُب ُيو ِت ِه َما َي ْب ِك َيانِ َو أ� َّما أ�نَا َف ُك ْن ُت أ� َش َّب‬
‫َف أ� َّما َص ِاح َب َ‬
‫وف‬ ‫الصل َا َة َم َع ا ْل ُم ْس ِل ٖم َين‪َ ،‬و أ� ُط ُ‬ ‫ا ْل َق ْو ِم َو أ� ْج َل َدهُ ْم‪َ ،‬ف ُك ْن ُت أ�خْ ُر ُج َف أ� ْش َه ُد َّ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ‫ِفي ْال أ� ْس َواقِ َو َلا ُي َك ِّل ُم ٖني أ� َح ٌد‪َ ،‬و�آ ٖتي َر ُس َ‬
‫ول ٖفي َن ْف ٖسي‪ :‬هَ ْل َح َّر َك‬ ‫الصل َا ِة‪َ ،‬ف أ� ُق ُ‬ ‫َف أ� َس ِّل ُم عَ َل ْي ِه‪َ ،‬وهُ َو ٖفي َم ْج ِل ِس ٖه َب ْع َد َّ‬
‫السل َا ِم أ� ْم َلا؟ ُث َّم أ� َص ٖ ّلي َق ٖريب ًا ِم ْن ُه َو أ� َسا ِر ُق ُه ال َّن َظ َر‪َ ،‬ف ِإ� َذا أ� ْق َب ْل ُت‬
‫َش َف َت ْي ِه ِب َر ِّد َّ‬
‫عَ َلى َص َلا ٖتي ن ََظ َر �ِإ َل َّي‪َ ،‬و�ِإ َذا ا ْل َت َف ُّت ن َْح َو ُه أ�عْ َر َض عَ ٖ ّني‪َ ،‬ح ّٰتى �ِإ َذا َط َال‬
‫ٰذ ِل َك عَ َل َّي ِم ْن َج ْف َو ِة ا ْل ُم ْس ِل ٖم َين َمشَ ْي ُت َح ّٰتى ت ََس َّو ْر ُت جِ َدا َر َحا ِئ ِط أ� ٖبي‬
‫اس �ِإ َل َّي‪َ ،‬ف َس َّل ْم ُت عَ َل ْي ِه َف َوال ّّٰل ِه َما َر َّد عَ َل َّي‬ ‫َق َتا َد َة َوهُ َو اِ ْب ُن عَ ٖ ّمي َو أ� َح ُّب ال َّن ِ‬
‫السل َا َم‪َ ،‬ف ُق ْل ُت َلهُ‪َ :‬يا أ� َبا َق َتا َد َة أ�نْشُ ُد َك بِال ّّٰل ِه هَ ْل َت ْع َل ُم ٖني أ� ِح ُّب ال ّٰل َه‬
‫َّ‬
‫َو َر ُسو َل ُه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم؟ َف َس َك َت‪َ ،‬ف ُع ْد ُت َف َن َاش ْد ُت ُه َف َس َك َت‪َ ،‬ف ُع ْد ُت‬
‫اي‪َ ،‬و َت َو َّل ْي ُت َح ّٰتى ت ََس َّو ْر ُت‬
‫اض ْت عَ ْي َن َ‬ ‫َف َن َاش ْد ُت ُه َف َق َال‪َ :‬ال ّٰل ُه َو َر ُسو ُل ُه أ�عْ َل ُم‪َ .‬ف َف َ‬
‫ا ْلجِ َدا َر‪َ  .‬ف َب ْي َنا أ�نَا أ� ْم ٖشي ٖفي ُسوقِ ا ْل َم ٖدي َن ِة �ِإ َذا َن َبطِ ٌّي ِم ْن َن َب ِط أ�هْ ِل الشَّ ا ِم‬
‫ول‪َ :‬م ْن َي ُد ُّل عَ َلى َك ْع ِب ْب ِن َما ِل ٍك؟‬ ‫ِالط َعا ِم َي ٖبي ُع ُه بِا ْل َم ٖدي َن ِة َي ُق ُ‬
‫ِم َّم ْن َق ِد َم ب َّ‬
‫ون َل ُه �ِإ َل َّى َح ّٰتى َجا َء ٖني َف َد َف َع �ِإ َل َّى ِك َتاب ًا ِم ْن َم ِل ِك‬ ‫اس ُي ٖشي ُر َ‬‫َف َط ِف َق ال َّن ُ‬
‫َغ َّس َان‪َ ،‬و ُك ْن ُت َكا ِتب ًا‪َ .‬ف َق َر أْ� ُت ُه َف ِإ� َذا ٖفي ِه‪ :‬أ� َّما َب ْع ُد َف ِإ� َّن ُه َق ْد َب َل َغ َنا أ� َّن َص ِاح َب َك‬
‫َق ْد َج َف َاك‪َ ،‬و َل ْم َي ْج َع ْل َك ال ّّٰل ُه ب َِدا ِر هَ َوانٍ َو َلا َم ْض َي َع ٍة‪َ ،‬فا ْل َح ْق ِب َنا ُن َو ِاس َك‪،‬‬
‫َف ُق ْل ُت ٖح َين َق َر أ�ْت َُها‪َ :‬و ٰه ِذ ٖه أ� ْيض ًا ِم َن ا ْل َب َلا ِء َف َت َي َّم ْم ُت ب َِها ال َّت ُّنو َر‬
‫‪50‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 50‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:23‬‬

 ‫ون ِم َن ا ْلخَ ْم ٖس َين َو ْاس َت ْل َب َث ا ْل َو ْح ُى �ِإ َذا‬ ‫ا ح ّٰتى �ِإ َذا َم َض ْت أ� ْر َب ُع َ‬ ‫َف َس َج ْرت َُه َ‬
‫ول َر ُسولِ ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي أ�ْ ٖتي ٖني‪َ ،‬ف َق َال‪ِ� :‬إ َّن َر ُس َ‬
‫ول ال ّٰل ِه‬ ‫َر ُس ُ‬
‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي أ�ْ ُم ُر َك أ� ْن َت ْع َت ِز َل ا ْم َر أ�ت ََك‪َ ،‬ف ُق ْل ُت‪ :‬أ� َط ِّل ُق َها‪ ،‬أ� ْم َما َذا‬
‫أ� ْف َع ُل؟ َف َق َال‪َ :‬لا َب ْل اِعْ َت ِز ْل َها َف َلا َت ْق َر َب َّن َها‪َ ،‬و أ� ْر َس َل �ِإ َلى َص ِاح َب َّي ب ِِمث ِْل ٰذ ِل َك‪.‬‬
‫َف ُق ْل ُت ِلا ْم َر أ� ٖتي‪ :‬ا ْل َح ٖقي ِب أ�هْ ِل ِك َف ُكو ٖني ِع ْن َدهُ ْم َح ّٰتى َي ْق ِض َي ال ّّٰل ُه ٖفي ٰه َذا‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ‫ْال أ� ْم ِر‪َ ،‬ف َجا َء ِت ا ْمر أ� ُة ِه َلالِ ْب ِن أ� َم َّي َة َر ُس َ‬
‫ال ْب َن أ� َم َّي َة َش ْيخٌ َضا ِئ ٌع َل ْي َس َل ُه خَ ا ِد ٌم‪،‬‬ ‫ول ال ّٰل ِه �ِإ َّن ِه َل َ‬
‫َف َقا َل ْت َلهُ‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫َف َه ْل ت َْك َر ُه أ� ْن أ�خْ ُد َمهُ؟ َق َال‪َ :‬لا‪َ ،‬ولٰ ِك ْن َلا َي ْق َر َب َّن ِك‪َ .‬ف َقا َل ْت‪ِ� :‬إ َّن ُه َوال ّّٰل ِه َما‬
‫ِب ٖه ِم ْن َح َر َك ٍة �ِإ َلى َش ْيءٍ‪َ ،‬و َوال ّّٰل ِه َما ز ََال َي ْب ٖكي ُم ْن ُذ َك َان ِم ْن أ� ْم ِر ٖه َما َك َان‬
‫�ِإ َلى َي ْو ِم ٖه ٰه َذا‪َ .‬ف َق َال ٖلي َب ْع ُض أ�هْ ٖلي‪َ :‬ل ِو ْاس َت أ�ْ َذن َْت َر ُس َ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ِفي ا ْم َر أ� ِت َك‪َ ،‬ف َق ْد أ� ِذ َن ِلا ْم َر أ� ِة ِه َلالِ ْب ِن أ� َم َّي َة أ� ْن ت َْخ ُد َمهُ؟‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬و َما ُي ْد ٖري ٖني َما َذا‬ ‫َف ُق ْل ُت‪َ :‬لا أ� ْس َت أ�ْ ِذ ُن ٖف َيها َر ُس َ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم �ِإ َذا ْاس َت أ�ْ َذ ْن ُت ُه ٖف َيها َو أ�نَا َر ُج ٌل َش ٌّ‬
‫اب‬ ‫ول َر ُس ُ‬ ‫َي ُق ُ‬
‫ون َل ْي َل ًة ِم ْن ٖح َين ُن ِه َي عَ ْن‬‫َف َل ِبث ُْت ب ِٰذ ِل َك عَ شْ َر َل َيالٍ ‪َ ،‬ف َك ُم َل َل َنا خَ ْم ُس َ‬
‫َك َلا ِم َنا‪ُ  .‬ث َّم َص َّل ْي ُت َصل َا َة ا ْل َف ْج ِر َص َب َاح خَ ْم ٖس َين َل ْي َل ًة عَ َلى َظ ْه ِر َب ْي ٍت ِم ْن‬
‫ُب ُيو ِت َنا‪َ ،‬ف َب ْي َنا أ�نَا َجا ِل ٌس عَ َلى ا ْل َحالِ ا َّل ٖتي َذ َك َر ال ّّٰل ُه َت َعا َلى ِم َّنا‪َ ،‬ق ْد َضا َق ْت‬
‫عَ َل َّي َن ْف ِسى َو َضا َق ْت عَ َل َّي ْال أ� ْر ُض ب َِما َر ُح َب ْت‪َ ،‬س ِم ْع ُت َص ْو َت َصا ِر ٍخ‬
‫‪51‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 51‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:23‬‬

 ‫ول ِب أ�عْ َلى َص ْو ِت ِه‪َ :‬يا َك ْع َب ْب َن َما ِل ٍك أ� ْب ِش ْر‪َ ،‬فخَ َر ْر ُت‬ ‫أ� ْو َفى عَ َلى َس ْل ٍع َي ُق ُ‬
‫َساجِ د ًا‪َ ،‬وعَ َر ْف ُت أ� َّن ُه َق ْد َجا َء َف َر ٌج َف آ� َذ َن َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫اس ِب َت ْو َب ِة ال ّٰل ِه عَ َّز َو َج َّل عَ َل ْي َنا ٖح َين َص َّلى َص َلا َة ا ْل َف ْج ِر َف َذهَ َب ال َّن ُ‬
‫اس‬ ‫ال َّن َ‬
‫ون‪َ ،‬و َر َك َض �ِإ َّلي َر ُج ٌل َف َرس ًا َو َس َعى‬
‫ُي َبشِّ ُرو َن َنا‪َ ،‬ف َذهَ َب ِق َب َل َص ِاح َب َّي ُم َبشِّ ُر َ‬
‫الص ْو ُت أ� ْس َرعَ ِم َن‬ ‫اع ِم ْن أ� ْس َل َم ِق َب ٖلي َو أ� ْو َفى عَ َلى ا ْل َج َب ِل‪َ ،‬و َك َان َّ‬ ‫َس ٍ‬
‫ا ْل َف َر ِس‪َ ،‬ف َل َّما َجا َء ِني ا َّل ٖذي َس ِم ْع ُت َص ْو َت ُه ُي َبشِّ ُر ٖني َن َزعْ ُت َل ُه َث ْو َب َّي‬
‫َف َك َس ْوت ُُه َما �ِإ َّيا ُه ِب ُبشْ رٰا ُه َوال ّّٰل ِه َما أ� ْم ِل ُك َغ ْي َرهُ َما َي ْو َم ِئ ٍذ‪َ ،‬و ْاس َت َع ْر ُت َث ْو َب ْي ِن‬
‫َف َلب ِْس ُت ُه َما َوان َْط َل ْق ُت أ� َت أ� َّم ُم َر ُس َ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي َت َل َّقا ِني ال َّن ُ‬
‫اس‬
‫ون ٖلي‪ِ :‬ل َت ْه ِن َك َت ْو َب ُة ال ّٰل ِه عَ َل ْي َك‪َ ،‬ح ّٰتى‬ ‫َف ْوج ًا َف ْوج ًا ُي َه ِّنئُو ٖني بِال َّت ْو َب ِة َو َي ُقو ُل َ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َجا ِل ٌس َح ْو َل ُه‬ ‫َدخَ ْل ُت ا ْل َم ْسجِ َد َف ِإ� َذا َر ُس ُ‬
‫اس‪َ ،‬ف َقا َم َط ْل َح ُة ْب ُن عُ َب ْي ِد ال ّٰل ِه َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه ُي َه ْر ِو ُل َح ّٰتى َصا َف َح ٖني‬ ‫ال َّن ُ‬
‫وهَ َّن أ� ٖني‪َ ،‬وال ّّٰل ِه َما َقا َم َر ُج ٌل ِم َن ا ْل ُم َهاجِ ٖر َين َغ ْي ُر ُه‪َ ،‬ف َك َان َك ْع ٌب َلا َي ْن َساهَ ا‬
‫ِل َط ْل َح َة‪َ .‬ق َال َك ْع ٌب‪َ :‬ف َل َّما َس َّل ْم ُت عَ َلى َر ُسولِ ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪،‬‬
‫َق َال‪َ :‬وهُ َو َي ْب ُر ُق َو ْج ُه ُه ِم َن ُّ‬
‫الس ُرو ِر أ� ْب ِش ْر بِخَ ْي ِر َي ْو ٍم َم َّر عَ َل ْي َك‪ُ ،‬م ْذ َو َل َدت َْك‬
‫ول ال ّّٰل ِه أ� ْم ِم ْن ِع ْن ِد ال ّٰل ِه؟ َق َال‪َ :‬لا َب ْل ِم ْن‬ ‫أ� ُّم َك‪َ ،‬ف ُق ْل ُت‪ :‬أ� ِم ْن ِع ْن ِد َك َيا َر ُس َ‬
‫ِع ْن ِد ال ّٰل ِه عَ َّز َو َج َّل‪َ ،‬و َك َان َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم �ِإ َذا ُس َّر ْاس َت َنا َر‬
‫َو ْج ُه ُه َح ّٰتى َك أ� َّن َو ْج َه ُه ِق ْط َع ُة َق َم ٍر‪َ ،‬و ُك َّنا َن ْع ِر ُف ٰذ ِل َك ِم ْنهُ‪َ ،‬ف َل َّما َج َل ْس ُت‬
‫‪52‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 52‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:23‬‬

 ‫َب ْي َن َي َد ْي ِه ُق ْل ُت‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه �ِإ َّن ِم ْن َت ْو َب ٖتي أ� ْن أ�نْخَ ِل َع ِم ْن َما ٖلي َص َد َق ًة �ِإ َلى‬
‫ال ّّٰل ِه َو�ِإ َلى َر ُسو ِل ِه‪َ .‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ :‬أ� ْم ِس ْك عَ َل ْي َك‬
‫َب ْع َض َما ِل َك َف ُه َو خَ ْي ٌر َل َك‪َ ،‬ف ُق ْل ُت �ِإ ٖنّي أ� ْم ِس ُك َس ْه ِمي ا َّل ٖذي بِخَ ْي َب َر‪.‬‬
‫َو ُق ْل ُت‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫ول ال ّٰل ِه �ِإ َّن ال ّٰل َه َت َعا َلى �ِإن ََّما أ�ن َْجا ٖني ب ِّ‬
‫ِالص ْدقِ ‪َ ،‬و�ِإ َّن ِم ْن َت ْو َب ٖتي‬
‫يت‪َ ،‬ف َوال ّّٰل ِه َما عَ ِل ْم ُت أ� َحد ًا ِم َن ا ْل ُم ْس ِل ٖم َين‬‫أ� ْن َلا أ� َح ِّد َث �ِإ َّلا ِص ْدق ًا َما َب ٖق ُ‬
‫يث ُم ْن ُذ َذ َك ْر ُت ٰذ ِل َك ِل َر ُسولِ ال ّٰل ِه َص َّلى‬ ‫أ� ْبل َا ُه ال ّّٰل ُه َت َعا َلى ٖفي ِص ْدقِ ا ْل َح ٖد ِ‬
‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم أ� ْح َس َن ِم َّما أ� ْبل َا ِني ال ّّٰل ُه َت َعا َلى‪َ ،‬وال ّّٰل ِه َما َت َع َّم ْد ُت َك ِذ َب ًة ُم ْن ُذ‬
‫ُق ْل ُت ٰذ ِل َك ِل َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم �ِإ َلى َي ْو ٖمي ٰه َذا‪َ ،‬و�ِإ ٖ ّني َل أ� ْر ُجو‬
‫َاب ال ّّٰل ُه‬‫أ� ْن َي ْح َف َظ ِني ال ّّٰل ُه َت َعا َلى ٖف َيما َب ِق َي‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ف أ� ْن َز َل ال ّّٰل ُه َت َعا َلى‪َ  :‬ل َق ْد ت َ‬
‫عَ َلى ال َّنب ِِّي َوا ْل ُم َهاجِ ٖر َين وال أ�ن َْصا ِر ا َّل ٖذ َين ا َّت َب ُعو ُه ٖفي َساعَ ِة ا ْل ُع ْس َر ِة‪َ ‬ح ّٰتى‬
‫َب َلغَ ‪ِ� :‬إ َّن ُه ِب ِه ْم َر ُؤ ٌف َر ٖح ٌيم‪َ .‬وعَ َلى الثَّل َا َث ِة ا َّل ٖذ َين خُ ِّل ُفوا َح ّٰتى �ِإ َذا َضا َق ْت‬
‫عَ َل ْي ِه ُم ْال أ� ْر ُض ب َِما َر ُح َب ْت‪َ ‬ح ّٰتى َب َلغَ ‪ :‬اِ َّت ُقوا ال ّّٰل َه َو ُكونُوا َم َع‬
‫الصاد ٖق َين‪َ .‬ق َال َك ْع ٌب‪َ :‬وال ّّٰل ِه َما أ� ْن َع َم ال ّّٰل ُه عَ َل َّي ِم ْن ِن ْع َم ٍة َق ُّط َب ْع َد �ِإ ْذ‬
‫َّ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ‫هَ َدا ِني ال ّّٰل ُه ِلل ِْإ� ْسل َا ِم أ�عْ َظ َم ٖفي َن ْف ٖسي ِم ْن ِص ْد ٖقي َر ُس َ‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم أ� ْن َلا أ� ُك َ‬
‫ون َك َذ ْب ُتهُ‪َ ،‬ف أ�هْ ِل َك َك َما هَ َل َك ا َّل ٖذ َين َك َذ ُبوا �ِإ َّن ال ّٰل َه‬
‫َت َعا َلى َق َال ِل َّل ٖذ َين َك َذ ُبوا ٖح َين أ� ْن َز َل ا ْل َو ْح َي َش َّر َما َق َال ِل أ� َح ٍد‪َ ،‬ف َق َال ال ّّٰل ُه‬
‫ون بِال ّّٰل ِه َل ُك ْم �ِإ َذا ا ْن َق َل ْب ُت ْم �ِإ َل ْي ِه ْم ِل ُت ْع ِر ُضوا عَ ْن ُه ْم َف أ�عْ ِر ُضوا‬ ‫َت َعا َلى‪َ :‬‬
‫‪‬س َي ْح ِل ُف َ‬
‫‪53‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 53‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:23‬‬

 ‫ون َل ُك ْم‬
َ ‫ َي ْح ِل ُف‬.‫ون‬ َ ‫عَ ْن ُه ْم �ِإن َُّه ْم ِر ْج ٌس و َم أ�ْ َواهُ ْم َج َه َّن ُم َج َزا ًء ب َِما َكانُوا َي ْك ِس ُب‬
.‫ِل َت ْر َض ْوا عَ ْن ُه ْم َف ِإ� ْن َت ْر َض ْوا عَ ْن ُه ْم َف ِإ� َّن ال ّٰل َه َلا َي ْر َضى عَ ِن ا ْل َق ْو ِم ا ْل َف ِاس ٖقين‬
‫ول‬ُ ‫ ُك َّنا خُ ِِّل ْف َنا أ� ُّي َها الثَّل َا َث ُة عَ ْن أ� ْم ِر أ�ولٰ ِئ َك ا َّل ٖذ َين َقب َِل ِم ْن ُه ْم َر ُس‬:‫َق َال َك ْع ٌب‬
�‫ َو أ� ْر َج أ‬،‫ َف َبا َي َع ُه ْم َو ْاس َت ْغ َف َر َل ُه ْم‬،ُ‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖح َين َح َل ُفوا َله‬
،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم أ� ْم َرنَا َح ّٰتى َق َضى ال ّّٰل ُه َت َعا َلى ٖفي ِه ب ِٰذ ِل َك‬ ُ ‫َر ُس‬
‫ َو َل ْي َس ا َّل ٖذي ُذ ِك َر ِم َّما‬.‫ َوعَ َلى الثَّل َا َث ِة ا َّل ٖذ َين خُ ِّل ُفوا‬ :‫َق َال ال ّّٰل ُه َت َعا َلى‬
‫ َو�ِإن ََّما هُ َو ت َْخ ٖلي ُف ُه �ِإ َّيانَا َو�ِإ ْر َجا ُؤ ُه أ� ْم َرنَا عَ َّم ْن َح َل َف‬،‫خُ ِِّل ْف َنا ت ََخ ُّل َف َنا عَ ِن ا ْل َغ ْز ِو‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.ُ‫َل ُه َواعْ َت َذ َر �ِإ َل ْي ِه َف َقب َِل ِم ْنه‬
َ ‫  َو ٖفي ِر َوا َي ٍة « أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم خَ َر َج ٖفي َغ ْز َو ِة َت ُب‬
‫وك َي ْو َم‬
»‫يس‬ ِ ‫ َو َك َان ُي ِح ُّب أ� ْن َي ْخ ُر َج َي ْو َم ا ْل َخ ٖم‬،‫يس‬ ِ ‫ا ْل َخ ٖم‬
�‫ َف ِإ� َذا َق ِد َم َب َد أ‬.‫الض َحى‬ ُّ ‫ « َو َك َان َلا َي ْق َد ُم ِم ْن َس َف ٍر �ِإ َّلا ن ََهار ًا ِفي‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
»‫بِا ْل َم ْسجِ ِد َف َص َّلى ٖفي ِه َر ْك َع َت ْي ِن ُث َّم َج َل َس ٖفي ِه‬
21. Ka’b b. Mâlik (ra) gözlerini kaybettiği zaman ona eşlik eden
oğlu Abdullah şöyle anlatıyor:
Babam Ka’b b. Mâlik’i Tebük Seferi’ne katılamayıp,
Resûlullah’tan ayrı (nasıl Medine’de) kaldığını anlatırken dinledim,
(Allah ondan razı olsun) şöyle demişti:
Tebük Savaşı dışında Allah Resûlü’nün hiçbir savaşından geri kalmamıştım.
Yalnız Bedir Gazası’nda bulunamamıştım. Bu savaşa katılamadığı için hiç
kimse kınanmamıştı. Resûlullah ve Müslümanlar, sadece Kureyş’in (ticaret)
kervanını takibe çıkmışlardı. Allah onları, önceden bir karşılaşma planı
olmaksızın düşmanlarıyla bir araya getiriverdi. Akabe gecesinde İslâm’a
bağlı kalacağımıza söz verdiğimizde Allah Resûlü’nün yanında ben de

54

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 54 21.5.2015 14:40:23

 vardım. Bedir Gazvesi, insanlar arasında her ne kadar Akabe gecesinden
daha meşhur ise de, ben Akabe’de bulunacağıma (keşke) Bedir Savaşı’nda
bulunsaydım demem. Tebük Seferi’nde Resûlullah’la birlikte savaşa iştirak
edemeyişimin hikâyesi ise şöyledir:
Hiçbir zaman fizikî ve maddi durumum o günlerdekinden daha iyi olmadı.
Bu gazveye kadar hiçbir zaman iki binek sahibi olmamıştım. Bu sırada ise iki
binek hayvanım vardı. Ayrıca Allah Resûlü bu gazaya gelinceye kadar,
herhangi bir gaza için hazırlandığında gidilecek yeri söylemez, başka bir
yere gider gibi görünürdü. Bu sefer çok uzak bir yere hareket ettiğinden ve
bu gazayı aşırı sıcak bir mevsimde yaptığından, kalabalık bir düşmanla karşı
karşıya gelme ihtimalini dikkate alarak durumu açıkladı. Savaşın özelliğine
göre hazırlıkta bulunabilmeleri için Müslümanlara gidecekleri yeri söyledi.
Resûlullah’ın ordusundaki Müslümanlar o kadar çoktu ki, isimleri büyük bir
kitaba sığmayacak kadar kalabalıktılar.
Ka’b sözlerine devam ederek şöyle dedi:
Herhangi bir kimse, asker arasından sıvışsa, bu işin vahiy nâzil olmadıkça
anlaşılamayacağını zannedebilirdi.
(Yukarıda zikrettiğimiz üzere) Allah Resûlü bu seferi, meyvelerin yetiştiği
ve (serin) gölgelerin (çok) arandığı sıcak bir mevsimde yapmıştı. Ben de
bunlara çok düşkündüm. Resûlullah ve onunla birlikte Müslümanlar
hazırlığa başladılar. Ben de hazırlanmak için çıkıyor, fakat hiçbir şey
yapmadan dönüyordum ve kendi kendime, bu işi ne vakit olsa yapabilirim,
diyordum. Bu hâlim devam etti. Herkes işini ciddi tuttu. Derken bir gün
Resûlullah Müslümanlarla birlikte erkenden yola çıktı. Ben ise henüz
hiçbir hazırlıkta bulunmamıştım. Ertesi gün sabahleyin hazırlık için yine
çıktım. Yine hiçbir şey yapmadan evime döndüm. Benim bu hâlim devam
etti. İnsanlar orduya erişmek için acele etti, fakat savaş vakti geçmişti. Yola
çıkıp arkalarından yetişmeyi düşündüm. Keşke yapmış olsaydım, fakat o
da mümkün olmadı. Resûlullah bu gazaya gittikten sonra, halk arasına
çıktığımda kendime arkadaş olarak ancak münafık damgası vurulmuş
kimseleri, yahut Allah’ın mazur gördüğü aciz kimseleri görmek beni
kederlendirdi. Allah Resûlü , Tebük’e varıncaya kadar beni anmamış,
Tebük’e varınca orada topluca otururlarken:
–Ka’b b. Mâlik ne yaptı, demiş. Bunun üzerine Selimeoğulları’ndan bir adam:
–Yâ Resûlallah, cübbesine ve endamına bakıp gururlanmak onu yola
çıkmaktan alıkoydu, demiş. Bunun üzerine Muâz b. Cebel, adama:
–Ne çirkin bir söz söyledin, demiş. Sonra Peygamber’e , dönerek,
–Yâ Resûlallah, Allah’a yemin ederim ki, onun hakkında iyilikten başka bir şey

55

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 55 21.5.2015 14:40:23

 bilmiyoruz, demiş. Bunun üzerine Allah Resûlü bir şey dememiş. Bu hâlde
iken beyaza bürünmüş, serap içinde dalgalanarak gelen bir adam görmüş ve:
–Ebû Hayseme olaydı, demiş. Bir de ne görsün, o adam gerçekten Ensar’dan
Ebû Hayseme imiş. Bu zat, bir savaş hazırlığı sırasında, bir sâ’ (ölçek) hurma
tasadduk ettiği için münafıklar tarafından alay konusu edilen kimsedir.
Ka’b şöyle devam etti:
–Resûlullah’ın Tebük’ten dönüp Medine’ye yöneldiğini haber aldığımda
beni bir kaygı sardı. Yalanlar düşünmeye başladım; yarın Allah Resûlü’nün
hışmından nasıl kurtulacağım, dedim. Yakınlarımdan aklıma gelenlerin
fikirlerine müracaat ettim. Uydurmayı düşündüğüm bütün yalanlar
“Resûlullah dönüp geliyor.” denildiği zaman, kafamdan dağıldı gitti. Nihayet
bunların hiçbirisi ile ondan kurtulamayacağıma kanaat getirdim. Ona
doğruyu olduğu gibi söylemeye karar verdim. Allah Resûlü döndü.
O, seferden dönünce önce mescide uğrar ve orada iki rekât namaz kılar,
sonra halkın işlerini görüşmek için otururdu. Resûlullah bu işleri yapınca,
sefere katılmayıp, geri kalanlar yanına geldiler, mazeretler ileri sürdüler, onu
inandırmak için yeminler ettiler. Bu durumda olanlar seksen küsur kişiydi.
Resûlullah bunların zahirde gösterdikleri mazeretleri kabul edip onlarla biat
tazeledi ve onlar için istiğfar ederek içyüzlerini Allah’a havale etti. Nihayet
ben geldim. Selâm verdiğimde bana (baktı ve) acı acı gülümsedi, sonra:
–Gel, dedi. Bunun üzerine yürüyerek yanına geldim ve önünde oturdum.
Bana şöyle dedi:
–Niye savaşa katılmadın. Binek satın almamış mıydın? Ben de şöyle dedim:
–Ey Allah’ın Resûlü, Allah’a yemin ederim ki dünyada senden başka
birisine özür beyan edecek olsaydım, mutlaka onun hışmından kurtulmayı
becerirdim, zira nasıl söz söyleneceğini bilirim. Vallahi biliyorum ki bugün
yalan söyleyip seni memnun edersem de Allah Teâlâ seni bana gücendirebilir.
Eğer doğrusunu söylersem sen bana kızacaksın. Ama ben doğru söyleyerek
hakkımda Allah’tan hayırlı sonuç beklerim. Yemin ederim ki savaşa
katılmamak için hiçbir mazeretim yoktu. Hiçbir zaman, seninle beraber
olamadığım bu zamandan daha güçlü ve zengin de değildim.
Resûlullah :
–İşte bu doğru söyledi. Haydi, kalk, hakkında Allah’ın hükmü vahyedilinceye
kadar bekle, dedi. Ben de kalktım. Selimeoğullarından birçok kişi peşime
takıldı ve:
–Allah’a yemin ederiz ki bundan önce hiçbir günah işlemediğini biliyoruz.
Savaşa gitmeyip geride kalanlar gibi Resûlullah’a mazeret beyan edemedin.
Suçun için Allah Resûlü’nün istiğfarı kâfi idi, dediler. Beni o kadar

56

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 56 21.5.2015 14:40:23

 payladılar ki, bir ara Resûlullah’a geri dönüp kendimi yalanlamayı
düşündüm. Sonra onlara sordum:
–Benimle birlikte bu cezaya uğrayan başka kimse var mı?
–Evet, seninle beraber iki kişi daha cezaya uğradı, dediler.
Mürâre b. Rebî’a el-Âmirî ile Hilâl b. Ümeyye el-Vâkıfî, dediler. Bedir Gazası’na
katılan ve örnek olabilecek iki iyi ve salih adamın adını bana söylediler. Bunları
söyleyince ben yoluma devam ettim. Allah Resûlü , bu gazaya katılmayıp,
geride kalanlar içerisinde bizim üçümüzle konuşmayı (insanlara) yasakladı.”
Ka’b şöyle devam etti:
“Bunun üzerine ahali bizimle konuşmaktan çekindi ve bize karşı tavırlarını
değiştirdiler. Hatta memleketim bana yabancı gelmeye başladı, tanıdığım
yer olmaktan çıktı. Bu şekilde elli gün geçirdik. Diğer iki arkadaşıma gelince,
onlar sindiler; ağlayarak evlerinde oturdular. Ben bunların en genci ve en
ısrarcısı olduğumdan evimden çıkar, cemaatle namaza gelirdim ve çarşılarda
dolaşırdım. Fakat kimse benimle konuşmazdı. Resûlullah’ın yanına gelir
ve namazdan sonra oturduğu yerde ona selâm verir de kendi kendime,
“Acaba selâmımı almak için dudaklarını kımıldattı mı?” der, sonra ona yakın
bir yerde namaz kılar (ve namaz içinde) Peygamber’e gizlice bakardım.
Namaza daldığımda Allah Resûlü bana bakar ve kendisine baktığım zaman
da benden yüzünü çevirirdi. Müslümanların bu suretle benimle ilişkiyi
kesmeleri uzun sürünce, gidip en çok sevdiğim kişi olan amcamın oğlu Ebû
Katâde’nin bahçesinin duvarını atladım ve ona selâm verdim. Vallahi o da
selâmımı almadı. Bunun üzerine:
–Ey Ebû Katâde, Allah için sana soruyorum. Allah’ı ve Resûlü’nü ne kadar
çok sevdiğimi biliyor musun? Sustu, sorumu tekrarladım ve “Allah için sana
soruyorum.” dedim. Yine sustu. Yine sorumu tekrarladım: “Allah için sana
soruyorum.” dedim.
–Allah ve Resûlü daha iyi bilir, dedi. Bunun üzerine gözümün yaşı dolup taştı,
arkama dönüp bahçeden uzaklaştım.
(Günün birinde) Medine çarşısında geziyordum. Yiyecek satmak için
Medine’ye gelen Şamlı çiftçilerden birisi:
–Ka’b b. Mâlik’i bana kim gösterir, diyordu. Halk da beni gösterdi. Yanıma
geldi ve bana Gassân Meliki’nin mektubunu verdi. Ben de eli kalem
tutanlardan olduğum için mektubu okudum. Şöyle diyordu:
“Selâmdan sonra derim ki, efendinin seni sıkıntıya soktuğunu haber aldım.
Allah seni hukukun çiğnendiği ve kıymetin bilinmediği bir yerde bırakmasın.
Yanımıza gel, sana eşit muamele ederiz.” Mektubu okuyunca bu da bir bela
dedim ve mektubu ateşe atıp yaktım.

57

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 57 21.5.2015 14:40:23

 (Durumumuzla ilgili) vahiy gelmeksizin elli günün kırkı geçince
Allah Resûlü’nün elçisi geldi:
–Resûlullah sana eşinden ayrı oturmanı emrediyor, dedi. Bunun üzerine:
–Ne yapacağım, onu boşayacak mıyım, dedim.
–Hayır, ondan ayrı oturacaksın, ona yaklaşmayacaksın, dedi. Peygamber
iki arkadaşıma da aynı emri gönderdi. Bunun üzerine eşime, anne
ve babasının yanına gitmesini söyledim ve “Allah, bu konuda bir hüküm
verinceye kadar onların yanında otur.” dedim.
Hilâl b. Ümeyye’nin eşi, Allah Resûlü’ne geldi ve:
–Yâ Resûlallah, Hilâl b. Ümeyye düşkün bir ihtiyardır. Hizmetçisi de yoktur.
Ona hizmet etmemde bir sakınca görür müsünüz, dedi. Peygamber :
–Hayır, görmem fakat sana yaklaşmasın, dedi. Kadın da şöyle cevap verdi:
–Vallahi onun kımıldayacak hâli yoktur. Allah’a yemin ederim ki, başına gelen
o durumdan beri hiç durmadan ağlıyor, dedi.
Ka’b şöyle devam etti: Ailemden bazıları;
–Eşin için, Resûlullah’tan izin isteseydin olmaz mı? Hilâl b. Ümeyye’ye
hizmet etmesi için onun hanımına izin vermiş, sen de hanımın için izin istesen
ya.” dediler.
–Ben gencim, bu hâlimle izin istersem bilmiyorum ki Allah Resûlü bana
ne der, dedim. Bu şekilde de on gün kaldım; halkın bizimle konuşmalarının
yasaklandığı günden itibaren elli gün geçti. Ellinci gecenin sabahında
evlerimizin birinin damında sabah namazını kıldım. Allah Teâlâ’nın
bizimle ilgili olarak andığı üzere canımın sıkıldığı ve yeryüzü genişliğine
rağmen, bana dar geldiği hâlde otururken Sel Dağı’nın tepesinde birisinin
bağırdığını işittim. Çok yüksek bir sesle “Ey Mâlik’in oğlu Ka’b, müjde
müjde!” diyordu. Bunun üzerine kurtuluş gününün geldiğini anladım ve
secdeye kapandım.
Resûlullah , sabah namazını kılınca, tövbemizin Allah tarafından kabul
edildiğini halka ilan etmiş. Bunun üzerine ahali müjdeli haberlerle bize
koştular. İki arkadaşıma da müjdeler gitti. Biri bana atla koştu. Eslem’den
bir adam da benim tarafıma yaya koştu ve adı geçen dağa çıktı; bunun sesi
atlıdan evvel bana ulaştı. Sesini işittiğim adam gelip beni müjdeleyince
sırtımdaki iki elbiseyi de çıkardım ve müjdesine karşılık olarak ona giydirdim.
Allah’a yemin ederim ki, o gün bundan başka elbisem de yoktu. Emanet
iki elbise alıp onları giydim. Allah Resûlü’nü görmek için yola düştüm.
İnsanlar bölük bölük beni karşılıyor; tövbemin kabulünü tebrik ediyorlar
ve “Allah’ın affı sana kutlu olsun.” diyorlardı. Mescide girdim. Resûlullah
cemaatin ortasında oturuyordu. Talhâ b. Ubeydullâh (ra) kalktı ve koşarak

58

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 58 21.5.2015 14:40:23

 gelip elimi sıktı, beni kutladı. Allah’a yemin ederim ki muhacirlerden
Talhâ’dan başkası kalkmadı.
Ka’b, Talhâ’nın bu nezaketini hiç unutmazdı. Sözlerine şöyle devam etti: Allah
Resûlü’ne selâm verdiğimde sevincinden yüzü parlıyordu ve şöyle dedi:
–Annenin seni doğurduğundan beri yaşadığın günlerin en hayırlısı ile seni
müjdelerim.
–Yâ Resûlallah, sizin tarafınızdan mı, yoksa Allah tarafından mı, dedim.
–Benim tarafımdan değil, Aziz ve Celil olan Allah’ın katından, dedi.
Sevindiği zaman Allah Resûlü’nün yüzü daha da nurlanır, hatta ay
parçası gibi olurdu. Çok sevindiğini bundan anlardık. Resûlullah’ın önüne
oturduğumda:
–Ey Allah’ın Resûlü, tövbemi tamamlamak için bütün malımı Allah ve Resûlü
uğrunda tasadduk edeceğim, dedim. Peygamber ,
–Malından bir kısmını çoluk çocuğun için bırakman daha hayırlıdır, dedi. Ben de;
–Hayber’deki hissemi onlara bırakıyorum yâ Resûlallah! Allah beni ancak
doğru sözlülüğüm sayesinde kurtardı. Hayatta kaldığım müddetçe hep
doğruyu söylemek de tövbemin tamamıdır, dedim.
Allah’a yemin ederim ki Resûlullah’a bu sözleri söylediğim günden
beri doğru sözlülük yüzünden Allah Teâlâ’nın, kimseyi benden daha güzel
mükâfatlandırdığını bilmiyorum. Yine yemin ederim ki Resûlullah’a bu
sözleri söylediğim günden bugüne kadar bilerek hiç yalan söylemedim, kalan
ömrümde de Allah Teâlâ’nın beni yalandan koruyacağını umarım.
Ka’b devamla şöyle dedi: Bunun üzerine Cenâb-ı Hak:
“And olsun, Allah, Peygamber’in ve içlerinden bir kısmının kalpleri eğrilmeye
yüz tuttuktan sonra, güçlük anında ona uyan muhacir ve ensarın tövbelerini
kabul etti. (Evet) bir kere daha onların tövbelerini kabul etti. Çünkü o, onlara
karşı çok esirgeyendir ve çok merhamet edendir.
Savaşa katılmayıp geride kalan üç kişinin de tövbelerini kabul etti. Yeryüzü
bütün genişliğine rağmen onlara dar gelmiş, vicdanları da kendilerini sıktıkça
sıkmış, böylece Allah’(ın azabın)dan yine O’na sığınmaktan başka çare olmadığını
anlamışlardı. Sonra (eski hâllerine) dönsünler diye, onların tövbelerini de kabul
etti. Şüphesiz Allah, tövbeyi çok kabul eden ve çok merhamet edendir.
Ey iman edenler, Allah’a karşı gelmekten sakının ve doğrularla beraber olun.”7
meâlindeki âyetleri inzâl buyurdu.
Ka’b şöyle devam etti: “Allah’a yemin ederim ki Cenâb-ı Hak beni, İslâm
nimetine mazhar ettikten sonra, Resûlullah’ın huzurunda doğru

7
Tevbe, 9/117-119.

59

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 59 21.5.2015 14:40:23

 söylediğimden dolayı, yalan söyleyip helâk olanlar durumuna düşmekten
kurtararak bana bundan daha büyük bir nimeti vermedi. Vahiy nâzil olduğu
zaman da Allah Teâlâ, yalan söyleyenler hakkında kimseye söylemediği ağır
sözü söyledi. Ve şöyle buyurdu:
“Yanlarına döndüğünüz zaman, kendilerine ilişmemeniz için size Allah adıyla
yemin edeceklerdir. Artık onlara ilişmeyin. Çünkü onlar pistir. Kazandıklarının
karşılığı olarak varacakları yer de cehennemdir.
Kendilerinden razı olasınız diye size yemin edeceklerdir. Siz onlardan razı
olsanız bile Allah o fasıklar topluluğundan asla razı olmaz.”8
Ka’b sözlerini şöyle bitirdi: “Biz üçümüz, Resûlullah’ın yeminlerini ve
biatlarını kabul edip istiğfar ettiği kimselerden geriye bırakılmıştık. O, bizim
durumumuzu geri bıraktı ve nihayet Allah Teâlâ bu hususta yukarıdaki şekilde
hüküm verdi. Allah Teâlâ “Savaştan geri kalan üç kişinin de tövbelerini kabul
etti.”9 buyurdu. Allah’ın zikrettiği bu “ayrılış”tan maksat, bizim gazadan geri
kalmamız değil, aksine Peygamber’in, kendisine yemin edip özür beyan
edenler içerisinden özürlerini kabul ettikleri kimselerin durumunu bizim
durumumuzdan ayırıp geriye bırakmasıdır.”
(B4418 Buhârî, Megâzî, 80; M7016 Müslim, Tevbe, 53)

Diğer bir rivayette; “Peygamber , Tebük Seferi’ne perşembe günü çıktı.

Yola perşembe günü çıkmayı severdi.”
(B2950 Buhârî, Cihâd, 103)

Başka bir rivayette, “Ancak gündüzün, kuşluk vakti seferden evine dönerdi.
Seferden döndüğünde ilk önce mescide girer ve iki rekât namaz kılar, sonra
orada (biraz) otururdu” denilmektedir.
(M1659 Müslim, Müsâfirîn, 74)

‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ن َُج ْي ٍد ِع ْم َر َان ْب ِن ا ْل ُح َص ْي ِن ا ْلخُ َز ِاع ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬-22

َ ‫أ� َّن اِ ْم َر أ� ًة ِم ْن ُج َه ْي َن َة أ�ت َْت َر ُس‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َو ِه َي ُح ْب َلى‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ َف َقا َل ْت‬،‫ِم َن ال ِّزنَا‬
‫ َف َدعَ ا َنب ُِّي‬،‫ول ال ّٰل ِه أ� َص ْب ُت َح ّد ًا ف أ� ِق ْم ُه عَ َل َّي‬
Tevbe, 9/95-96.
8

9
Tevbe, 9/118.

60

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 60 21.5.2015 14:40:23

 ‫ َف ِإ� َذا َو َض َع ْت َف أ� ِت ٖني‬،‫ أ� ْح ِس ْن �ِإ َل ْي َها‬:‫ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َو ِل َّي َها َف َق َال‬
‫ ُث َّم‬،‫ َفشُ َّد ْت عَ َل ْي َها ِث َيا ُب َها‬،‫َف َف َع َل َف أ� َم َر ب َِها َنب ُِّي ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
َ ‫ ت َُص ٖ ّلي عَ َل ْي َها َيا َر ُس‬:‫ َف َق َال َل ُه عُ َم ُر‬.‫ ُث َّم َص َّلى عَ َل ْي َها‬،‫أ� َم َر ب َِها َف ُرجِ َم ْت‬
‫ول‬
‫ َل َق ْد تَا َب ْت َت ْو َب ًة َل ْو ُق ِس َم ْت َب ْي َن َس ْب ٖع َين ِم ْن أ�هْ ِل‬:‫ َق َال‬،‫ال ّّٰل ِه َو َق ْد َزن َْت‬
‫ا ْل َم ٖدي َن ِة َل َو ِس َع ْت ُه ْم َوهَ ْل َو َج ْد َت أ� ْف َض َل ِم ْن أ� ْن َجا َد ْت ِب َن ْف ِس َها ِل ّّٰل ِه عَ َّز‬
.‫» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫َو َج َّل؟‬
22. Ebû Nüceyd İmrân b. Husayn el-Huzâî’den (ra) anlatıyor:
Zina sonucu hamile kalan, Cüheyne kabilesinden bir kadın
Peygamber’e geldi ve:
–Yâ Resûlallah, had (ceza) gerektiren iş yaptım, bana cezamı ver, dedi.
Bunun üzerine Peygamber emir verdi ve kadının velisini çağırdılar.
Ona:
–Bu kadına iyi davran ve doğum yapınca da bana getir, dedi. Adam
Resûlullah’ın dediği gibi yaptı ve kadın doğum yaptıktan sonra onu getirdi.
Hz. Peygamber emir verdi ve kadının elbisesi sımsıkı bağlandı. Sonra
Peygamber’in emriyle kadın taşlandı.10 Peygamber (kadının cenaze)
namazını kıldı. Bunun üzerine Ömer (ra):
–Yâ Resûlallah, zina ettiği hâlde bu kadının namazını mı kılacaksın, dedi. Allah
Resûlü şöyle cevap verdi:
–O kadın öyle bir tövbe etti ki, Medine halkından yetmiş kişiye taksim edilseydi,
hepsine yeterdi. Allah için canını vermesinden daha hayırlısını biliyor musun?
(M4433 Müslim, Hudûd, 24)

10
Bu rivayette, evli olan birinin gayr-ı meşru birleşmesini itiraf etmesi sonucu uygulanan müeyyide dile geti-
rilmektedir. Bu tür müeyyidelerin tarihi, çok eski devirlere kadar uzanmaktadır. Hatta Kitab-ı Mukaddes’te
bu husus sarahaten yer almaktadır (Yuhanna 8:3-7). Hz. Peygamber devrinde de bir ikisi Yahudi olmak üzere
birkaç uygulama bulunduğuna dair anlatılar vardır. Hz. Peygamber’in bu hadleri, Nûr, 24/4 âyetinden önce ve
devlet başkanı sıfatıyla uygulamış olması da muhtemeldir. Kur’an-ı Kerim’de ise bu yönde bir hüküm bulun-
madığı gibi, İslâm tarihi boyunca da bu türden müeyyidelerin neredeyse hiç uygulanmadığı görülmektedir.
Konuyla ilgili rivayetler üzerinde farklı değerlendirmeler ve yorumlar yapılmaktadır.

61

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 61 21.5.2015 14:40:23

 َ ‫اس َو أ�ن َِس ْب ِن َما ِل ٍك َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه ْم أ� َّن َر ُس‬
‫ول ال ّّٰل ِه‬ ٍ ‫ َوعَ ْن اِ ْب ِن عَ َّب‬-23
‫ « َل ْو أ� َّن ِلا ْب ِن �آدَ َم َوا ِدي ًا ِم ْن َذهَ ٍب أ� َح َّب‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
‫وب ال ّّٰل ُه عَ َلى َم ْن‬
ُ ‫ َو َي ُت‬،‫اب‬ َ ‫أ� ْن َي ُك‬
ُ ‫ َو َل ْن َي ْم َل أ� َفا ُه �ِإ َّلا ال ُّت َر‬، ِ‫ون َل ُه َوا ِد َيان‬
.‫َاب» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
َ ‫ت‬
23. İbn Abbâs ve Enes b. Mâlik’ten (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle demiştir:
Âdemoğlunun bir vadi altını olsa ikincisini ister. Onun ağzını topraktan başka
bir şey doldurmaz. Allah, tövbe edenin tövbesini kabul eder.
(B6439 Buhârî, Rikâk, 10; M2415-M2417 Müslim, Zekât, 116-117)

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-24
‫ « َي ْض َح ُك ال ّّٰل ُه ُس ْب َحا َن ُه َو َت َعا َلى �ِإ َلى َر ُج َل ْي ِن َي ْق ُت ُل أ� َح ُدهُ َما ْال آ�خَ َر‬:‫َق َال‬
‫وب ال ّّٰل ُه عَ َلى‬ ُ ‫ ُث َّم َي ُت‬،‫ ُي َقا ِت ُل ٰه َذا ٖفي َس ٖب ِيل ال ّّٰل ِه َف ُي ْق َت ُل‬،‫َي ْدخُ ل َانِ ا ْل َج َّن َة‬
.‫ا ْل َقا ِت ِل َف ُي ْس ِل ُم َف ُي ْس َتشْ َه ُد» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
24. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
Biri diğerinin canına kıyan ama (sonunda) ikisi de cennete giren şu iki kişiye
yüce Allah güler. Bunların biri, Allah yolunda savaşırken diğeri tarafından
şehit edilir. Öldüren sonra pişmanlık duyar ve Allah onun tövbesini kabul
eder ve adam Müslüman olur; o da Allah yolunda savaşırken şehit düşer.
(B2826 Buhârî, Cihâd, 28; M4892 Müslim, İmâre, 128)

62

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 62 21.5.2015 14:40:23

 Sabır
‫ َي آ� أ� ُّي َها ا َّل ٖذ َين �آ َم ُنوا ْاص ِب ُروا َو َصا ِب ُروا‬
Ey iman edenler, sabredin. Birbirinizle sabırda yarışın...
(Âl-i İmrân, 3/200)

‫وع َو َن ْق ٍص ِم َن ْال أ� ْم َوالِ َو ْال أ� ْن ُف ِس‬ِ ‫ َو َل َن ْب ُل َون َُّك ْم ِبشَ ْي ٍء ِم َن ا ْل َخ ْو ِف َوا ْل ُج‬
‫الصاب ِٖر َين‬
َّ ‫ات َو َبشِّ ِر‬
ِ ‫َوالث ََّم َر‬
And olsun ki sizi biraz korku ve açlıkla, bir de mallar, canlar ve ürünlerden
eksilterek deneriz. Sabredenleri müjdele.
(Bakara, 2/155)

ٍ ‫ون أ� ْج َرهُ ْم ِب َغ ْي ِر ِح َس‬

‫اب‬ َّ ‫�ِإن ََّما ُي َو َّفى‬
َ ‫الصا ِب ُر‬
...Sabredenlere mükâfatları elbette hesapsız olarak verilir.
(Zümer, 39/10)

63

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 63 21.5.2015 14:40:23

 ‫‪َ ‬و َل َم ْن َص َب َر َو َغ َف َر �ِإ َّن ٰذ ِل َك َل ِم ْن عَ ْز ِم ْال أ� ُمو ِر‪‬‬
‫‪Her kim de sabreder ve bağışlarsa, işte bu elbette yapılmaya değer‬‬
‫‪işlerdendir.‬‬
‫)‪(Şûrâ, 42/43‬‬

‫الصل ٰو ِة �ِإ َّن ال ّّٰل َه َم َع َّ‬

‫الصاب ِٖر َين‪‬‬ ‫‪َ ‬ي آ� أ� ُّي َها ا َّل ٖذ َين �آ َم ُنوا ْاس َت ٖعي ُنوا ب َّ‬
‫ِالص ْب ِر َو َّ‬
‫‪Ey iman edenler! Sabrederek ve namaz kılarak Allah’tan yardım dileyin. Şüphe‬‬
‫‪yok ki Allah sabredenlerle beraberdir.‬‬
‫)‪(Bakara, 2/153‬‬

‫‪َ ‬و َل َن ْب ُل َون َُّك ْم َح ّٰتى َن ْع َل َم ا ْل ُم َجا ِه ٖد َين ِم ْن ُك ْم َو َّ‬

‫الصاب ِٖر َين‪‬‬
‫‪And olsun, içinizden, cihad edenleri ve sabredenleri ortaya koyuncaya kadar‬‬
‫‪sizi deneyeceğiz...‬‬
‫)‪(Muhammed, 47/31‬‬

‫اص ٍم ْال أ� ْش َع ِر ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه‬

‫‪َ -25‬وعَ ْن أ� ٖبي َما ِل ٍك ا ْل َحا ِر ِث ْب ِن عَ ِ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّلم‪َ « :‬ا ُّلط ُهو ُر َش ْط ُر ْال إ ٖ� َيمانِ ‪،‬‬
‫َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫َوا ْل َح ْم ُد ِل َّل ِه ت َْم َل أ� ا ْل ٖمي َز َان َو ُس ْب َح َان ال ّٰل ِه َوا ْل َح ْم ُد ِل ّّٰل ِه ت َْم َل آ�نِ أ� ْو ت َْم َل أ�‬
‫الص َد َق ُة ُب ْرهَ ٌان‪َ ،‬و َّ‬
‫الص ْب ُر‬ ‫الصل َا ُة نُو ٌر‪َ ،‬و َّ‬ ‫ات َو ْال أ� ْر ِض‪َ .‬و َّ‬ ‫السمٰ َو ِ‬ ‫َما َب ْي َن َّ‬
‫اس َي ْغ ُدو‪َ ،‬ف َبا ِئ ٌع َن ْف َس ُه‬‫ِض َيا ٌء‪َ ،‬وا ْل ُق ْر�آ ُن ُح َّج ٌة َل َك أ� ْو عَ َل ْي َك‪ُ .‬ك ُّل ال َّن ِ‬
‫َف ُم ْع ِت ُق َها‪ ،‬أ� ْو ُمو ِب ُق َها» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪64‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 64‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:24‬‬

 25. Ebû Mâlik el-Hâris b. Âsım el-Eş’arî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Temizlik imanın yarısıdır. Elhamdülillâh sözü, mizanı doldurur. Sübhânallâhi
ve’l-hamdülillâhi ifadeleri de yerle gök arasını doldurur. Namaz, nurdur.
Sadaka (samimiyete) delildir. Sabır, aydınlıktır. Kur’an, senin lehine yahut
aleyhine hüccettir. Herkes sabaha çıkar ve (gün boyu yaptıklarıyla âdeta)
nefsini satarak ya kazanır yahut kaybeder. 11
(M534 Müslim, Tahâret, 1)

‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َس ٖع ٍيد َس ْع ِد ْب ِن َما ِل ٍك ْب ِن ِسنَانٍ ا ْل ُخ ْد ِر ِّي‬-26

َ ‫َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما أ� َّن نَاس ًا ِم َن ْال أ�ن َْصا ِر َس أ� ُلوا َر ُس‬
‫ول ال ّٰل ِه‬
‫ َح ّٰتى‬،‫ ُث َّم َس أ� ُلو ُه َف أ�عْ َطاهُ ْم‬،‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف أ�عْ َطاهُ ْم‬
‫ « َما َي ُك ْن‬:‫ َف َق َال َل ُه ْم ٖح َين أ� ْن َف َق ُك َّل َش ْي ٍء ِب َي ِد ِه‬،‫َن ِف َد َما ِع ْن َد ُه‬
‫ َو َم ْن َي ْس َت ْع ِف ْف ُي ِع َّف ُه ال ّٰل ُه َو َم ْن‬،‫ِع ْن ٖدي ِم ْن خَ ْي ٍر َف َل ْن أ�د َِّخ َر ُه عَ ْن ُك ْم‬
‫ َو َما أ�عْ طِ َي أ� َح ٌد عَ َطا ًء‬.ُ‫ َو َم ْن َي َت َص َّب ْر ُي َص ِّب ْر ُه ال ّّٰله‬،ُ‫َي ْس َت ْغ ِن ُي ْغ ِن ِه ال ّّٰله‬
.‫الص ْب ِر» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
َّ ‫خَ ْير ًا َو أ� ْو َس َع ِم َن‬
26. Ebû Saîd Sa’d b. Mâlik b. Sinân el-Hudrî (ra) anlatıyor:
Ensardan bir grup, Allah Resûlü’nden mal istediler; o da verdi. Tekrar
istediler, yine verdi. Nihayet yanındaki mal bitti. Elinde olan her şeyi verdikten
sonra onlara şöyle dedi:
Yanımda bir şeyler daha olsaydı, onları da sizden esirgemezdim. İstemekten
sakınanları Allah iffetli kılar. Tok gözlü olanları da Allah zengin eder.
Sabretmek isteyenlere, Allah sabır verir. Hiç kimseye sabırdan daha hayırlı ve
daha geniş bir şey verilmemiştir.
(M2424 Müslim, Zekât, 124; B6470 Buhârî, Rikâk, 28)

11
İnsan iyilik peşinde koşarsa kendisini kurtarır, kötülük peşinde koşarsa kendisini helâk eder.

65

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 65 21.5.2015 14:40:24

 ‫‪َ -27‬وعَ ْن أ� ٖبي َي ْحيٰى ُص َه ْي ِب ْب ِن ِسنَانٍ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫ول‬
‫ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪« :‬عَ َجب ًا ِل أ� ْم ِر ا ْل ُم ْؤ ِم ِن �ِإ َّن أ� ْم َر ُه ُك َّل ُه َل ُه خَ ْي ٌر‪،‬‬
‫َو َل ْي َس ٰذ ِل َك ِل أ� َح ٍد �ِإ َّلا ل ْل ُم ْؤ ِم ِن‪ِ� :‬إ ْن أ� َصا َب ْت ُه َس َّرا ُء َش َك َر َف َك َان خَ ْير ًا َلهُ‪َ ،‬و�ِإ ْن‬
‫أ� َصا َب ْت ُه َض َّرا ُء َص َب َر َف َك َان خَ ْير ًا َلهُ» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪27. Ebû Yahyâ Suheyb b. Sinân’dan (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle demiştir:‬‬
‫‪Müminin durumu ne hoştur! Her hâli kendisi için hayırlıdır. Bu durum‬‬
‫;‪yalnız mümine mahsustur. Başına sevinecek bir hâl geldiğinde şükreder‬‬
‫‪bu onun için hayır olur. Başına sıkıntı gelecek olursa ona da sabreder; bu‬‬
‫‪da onun için hayır olur.‬‬
‫)‪(M7500 Müslim, Zühd, 64‬‬

‫‪َ -28‬وعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ل ََّما َث ُق َل ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َج َع َل َي َت َغشَّ ا ُه ا ْل َك ْر ُب َف َقا َل ْت َف ِاط َم ُة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن َها‪:‬‬
‫يك َك ْر ٌب َب ْع َد ا ْل َي ْو ِم» َف َل َّما َم َ‬
‫ات‬ ‫َوا َك ْر َب أ� َب َتا ُه‪َ ،‬ف َق َال‪َ « :‬ل ْي َس عَ َلى أ� ٖب ِ‬
‫اب َر ّب ًا دَعَ ا ُه‪َ ،‬يا أ� َب َتا ُه َج َّن ُة ا ْل ِف ْر َد ْو ِس َم أ�ْ َوا ُه‪،‬‬
‫َقا َل ْت‪َ :‬يا أ� َب َتا ُه أ� َج َ‬
‫َيا أ� َب َتا ُه �ِإ َلى جِ ْب ٖر َيل َن ْن َعا ُه‪َ ،‬ف َل َّما ُد ِف َن َقا َل ْت َف ِاط َم ُة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن َها‪:‬‬
‫أ� َطا َب ْت أ� ْن ُف ُس ُك ْم أ� ْن ت َْحثُوا عَ َلى َر ُسولِ ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫اب؟ َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِريُّ ‪.‬‬
‫ال ُّت َر َ‬
‫‪28. Enes b. Mâlik (ra) anlatıyor:‬‬
‫‪Peygamber’in‬‬ ‫‪hastalığı ağırlaşıp da hayli sıkıntıya düşmeye başlayınca,‬‬
‫‪Fâtıma (ra):‬‬

‫‪66‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 66‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:24‬‬

 –Vah babacığım, sıkıntın ne kadar da büyük, dedi. Bunun üzerine Resûlullah:
–Bu günden sonra artık baban için sıkıntı yoktur, buyurdu.
Peygamber ebediyete göçünce Hz. Fâtıma:
–Babacığım, Allah’ın davetine icabet ettin. Vah babacığım, varacağın yer
Firdevs bahçesidir. Babacığım, derdimizi artık Cebrail’e yanacağız, dedi.
Peygamber defnedilince de Hz. Fâtıma:
–Resûlullah’ın üzerine toprak atmaya gönlünüz nasıl razı oldu, dedi.
(B4462 Buhârî, Megâzî, 84)

‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ز ْي ٍد أ� َسا َم َة ْب ِن َز ْي ِد ْب ِن َحا ِر َث َة َم ْو َلى َر ُسولِ ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬-29
‫ أ� ْر َس َل ْت ب ْ ِن ُت ال َّنب ِِّي‬:‫ َق َال‬،‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َو ِح ِّب ٖه َوا ْب ِن ِح ِّب ٖه َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬
َّ ‫ َف أ� ْر َس َل ُي ْق ِر ُئ‬،‫ �ِإ َّن ا ْب ٖني َق ِد ْاح ُت ِض َر َف ْاش َه ْدنَا‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫السل َا َم‬
،‫ َو ُك ُّل َش ْي ٍء ِع ْن َد ُه ِب أ� َج ٍل ُم َس ًّمى‬،‫ َو َل ُه َما أ�عْ َطى‬،‫ «�ِإ َّن ال ّٰل َه َما أ�خَ َذ‬:‫ول‬ ُ ‫َو َي ُق‬
‫ َف َقا َم َو َم َع ُه َس ْع ُد ْب ُن‬.‫َف ْل َت ْص ِب ْر َو ْل َت ْح َت ِس ْب» َف أ� ْر َس َل ْت �ِإل ْي ِه ُت ْق ِس ُم عَ َل ْي ِه َل َي أ�ْ ِت َي َّن َها‬
‫ َو ِر َج ٌال َر ِض َي‬،‫ َو َز ْي ُد ْب ُن ث َاب ٍِت‬،‫ َو أ� َب ُّي ْب ُن َك ْع ٍب‬،‫ َو ُم َعا ُذ ا ْب ُن َج َب ٍل‬،‫عُ َبا َد َة‬
َّ ‫ َف ُر ِف َع �ِإ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬،‫ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه ْم‬
‫ َف أ� ْق َع َد ُه ٖفي‬،‫الصب ُِّي‬
‫ول ال ّٰل ِه َما ٰه َذا؟‬ َ ‫رس‬ُ ‫ َيا‬:‫ َف َق َال َس ْع ٌد‬،‫اض ْت عَ ْي َنا ُه‬ َ ‫ َف َف‬،‫َح ْج ِر ٖه و َن ْف ُس ُه َت َق ْع َق ُع‬
»‫وب ِع َبا ِد ِه‬ ِ ‫ « ٰه ِذ ٖه َر ْح َم ٌة َج َع َل َها ال ّّٰل ُه َت َع َلى ٖفي ُق ُل‬:‫َف َق َال‬
‫وب َم ْن َشا َء ِم ْن ِع َبا ِد ٖه َو�ِإن ََّما َي ْر َح ُم ال ّّٰل ُه ِم ْن ِع َبا ِد ِه‬ ِ ‫ « ٖفي ُق ُل‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
.‫ال ُّر َح َما َء» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
29. Çok sevdiği azatlısı Zeyd b. Hârise’nin oğlu ve çok sevdiği bir zat olan ve
Ebû Zeyd olarak bilinen Üsâme’den (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah’ın
kızı (Zeynep), babasına:

67

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 67 21.5.2015 14:40:24

 –Oğlum ölmek üzere, bize kadar gelir misin, diye haber gönderdi.
(Muhtemelen çok önemli bir konu için toplantı hâlinde olan) Resûlullah
kızına selâm gönderdi ve:
–Veren de, alan da Allah’tır. O’nun katında, her şeyin vakti belirlidir.
Binaenaleyh (söyleyin) sabretsin ve Allah’tan ecir beklesin, buyurdu. Bunun
üzerine Hz. Peygamber’in kızı:
–Allah aşkına söyleyin kendisine, ne olur gelsin, diye tekrar babasına haber
gönderdi. Resûlullah da yanında Sa’d b. Ubâde, Muâz b. Cebel, Übey b. Kâ’b,
Zeyd b. Sâbit ve daha başkaları olduğu hâlde kalkıp gitti. Çocuğu Resûlullah’a
verdiler; onu kucağına oturttu. Çocuk çok sık nefes alıyordu. Hz.
Peygamber’in gözleri yaşla doldu. Bunun üzerine Sa’d:
–Yâ Resûlallah, bu ne hâl, dedi. Resûlullah:
–Bu, Allah Teâlâ’nın, kullarının kalplerine koyduğu bir rahmettir, buyurdu.
(B1284 Buhârî, Cenâiz, 32; M2135 Müslim, Cenâiz,11)

Bir rivayete göre:

Dilediği kullarının kalplerine yerleştirir; Allah ancak merhametli kullarına
merhamet eder, demiştir.
(B6635 Buhârî, Eymân, 9)

َ ‫ َوعَ ْن ُص َه ْي ٍب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-30

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َف َل َّما َك ِب َر َق َال‬،‫ َو َك َان َل ُه َس ِاح ٌر‬،‫«ك َان َم ِل ٌك في َِم ْن َك َان ق ْب َل ُك ْم‬ َ :‫َق َال‬
‫ َف َب َع َث �ِإ َل ْي ِه‬،‫الس ْح َر‬
ِّ ‫ �ِإ ٖنّي َق ْد َك ِب ْر ُت َفا ْب َع ْث �ِإ َل َّي ُغل َام ًا أ�عَ ِّل ْم ُه‬:‫ِل ْل َم ِل ِك‬
‫ َف َق َع َد �ِإ َل ْي ِه َو َس ِم َع َكل َا َم ُه‬،‫ َو َك َان ٖفي َط ٖري ِق ٖه �ِإ َذا َس َل َك َرا ِه ٌب‬،ُ‫ُغل َام ًا ُي َع ِّل ُمه‬
َّ ‫ َف ِإ� َذا أ�تَى‬،‫الس ِاح َر َم َّر بِال َّرا ِه ِب َو َق َع َد �ِإ َل ْي ِه‬
‫الس ِاح َر‬ َّ ‫ َو َك َان �ِإ َذا أ�تَى‬،ُ‫َف أ�عْ َج َبه‬
‫ َح َب َس ٖني‬:‫الس ِاح َر َف ُق ْل‬ َّ ‫يت‬ َ ‫ �ِإ َذا خَ ٖش‬:‫ َفشَ َكا ٰذ ِل َك �ِإ َلى ال َّرا ِه ِب َف َق َال‬،ُ‫َض َر َبه‬
‫  َف َب ْي َن َما هُ َو عَ َلى ٰذ ِل َك‬.‫الس ِاح ُر‬
َّ ‫ َح َب َس ِني‬:‫يت أ�هْ َل َك َف ُق ْل‬
َ ‫ َو�ِإ َذا خَ ٖش‬،‫أ�هْ ٖلي‬
68

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 68 21.5.2015 14:40:24

 ‫اس َف َق َال‪َ :‬ا ْل َي ْو َم أ�عْ َل ُم َّ‬
‫الس ِاح ُر‬ ‫�ِإ ْذ أ�تَى عَ َلى دَا َّب ٍة عَ ٖظ َيم ٍة َق ْد َح َب َس ِت ال َّن َ‬
‫أ� ْف َض ُل أ� ِم ال َّرا ِه ُب أ� ْف َض ُل؟ َف أ�خَ َذ َح َجر ًا َف َق َال‪َ :‬ال ّّٰل ُه َّم �ِإ ْن َك َان أ� ْم ُر ال َّرا ِه ِب‬
‫اس‪َ ،‬ف َر َماهَ ا‬ ‫الدا َّب َة َح ّٰتى َي ْم ِض َي ال َّن ُ‬ ‫أ� َح َّب �ِإ َل ْي َك ِم ْن أ� ْم ِر َّ‬
‫الس ِاح ِر َفا ْق ُت ْل ٰه ِذ ِه َّ‬
‫اس‪َ ،‬ف أ�تَى ال َّرا ِه َب َف أ�خْ َب َر ُه‪َ .‬ف َق َال َل ُه ال َّرا ِه ُب‪ :‬أ� ْى ُب َن َّي‬‫َف َق َت َل َها َو َم َضى ال َّن ُ‬
‫أ�ن َْت ا ْل َي ْو َم أ� ْف َض ُل ِم ٖ ّني‪َ ،‬ق ْد َب َلغَ ِم ْن أ� ْم ِر َك َما أ� َرى‪َ ،‬و�ِإن ََّك َس ُت ْب َت َلى‪َ ،‬ف إ�ِنِ‬
‫يت َفل َا ت َُد َّل عَ َل َّي‪َ ،‬و َك َان ا ْل ُغل َا ُم ُي ْب ِر ُئ ْال أ� ْك َم َه َو ْال أ� ْب َر َص‪َ ،‬و ُي َدا ِوي‬‫ا ْب ُت ٖل َ‬
‫يس ِل ْل َم ِل ِك َك َان َق ْد عَ ِم َى‪َ ،‬ف أ�تَا ُه ب َِه َداي َا‬ ‫اس ِم ْن َسا ِئ ِر ْال أ�دْ َواءِ‪َ .‬ف َس ِم َع َج ٖل ٌ‬ ‫ال َّن َ‬
‫َك ٖثي َر ٍة َف َق َال‪َ :‬ما ٰه ُه َنا َل َك أ� ْج َم ُع �ِإ ْن أ�ن َْت َش َف ْي َت ٖني‪َ ،‬ف َق َال �ِإ ٖنّي َلا أ� ْش ٖفي‬
‫أ� َحد ًا‪ِ� ،‬إن ََّما َيشْ ِفي ال ّٰلهُ‪َ ،‬ف ِإ� ْن أ�ن َْت �آ َم ْن َت بِال ّّٰل ِه َت َعا َلى دَعَ ْو ُت ال ّٰل َه َفشَ َف َاك‪،‬‬
‫َف آ� َم َن بِال ّّٰل ِه َت َعا َلى َفشَ َفا ُه ال ّّٰل ُه َت َعا َلى‪َ ،‬ف أ�تَى ا ْل َم ِل َك َف َج َل َس �ِإل ْي ِه َك َما َك َان‬
‫َي ْج ِل ُس َف َق َال َل ُه ا ْل َم ِل ُك‪َ :‬م ْن َر َّد عَ َل ْي َك َب َص َر َك؟ َق َال‪َ :‬ر ٖ ّبي‪َ .‬ق َال‪ :‬أ� َو َل َك‬
‫َر ٌّب غ ْي ٖري ؟‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ر ٖ ّبي َو َر ُّب َك ال ّٰلهُ‪َ ،‬ف أ�خَ َذ ُه َف َل ْم َي َز ْل ُي َع ِّذ ُب ُه َح ّٰتى د ََّل‬
‫عَ َلى ا ْل ُغل َا ِم َف ٖج َئ بِا ْل ُغل َا ِم‪َ ،‬ف َق َال َل ُه ا ْل َم ِل ُك‪ :‬أ� ْى ُب َن َّي َق ْد َب َلغَ ِم ْن ِس ْح ِر َك‬
‫َما ُت ْب ِر ُئ ْال أ� ْك َم َه َو ْال أ� ْب َر َص َو َت ْف َع ُل َو َت ْف َع ُل َف َق َال‪ِ� :‬إ ٖنّي َلا أ� ْش ٖفي أ� َحد ًا‪ِ� ،‬إن ََّما‬
‫َيشْ ِفي ال ّٰل ُه َت َعا َلى‪َ ،‬ف أ�خَ َذ ُه َف َل ْم َي َز ْل ُي َع ِّذ ُب ُه َح ّٰتى د ََّل عَ َلى ال َّرا ِه ِب‪َ ،‬ف ٖج َئ‬
‫بِال َّرا ِه ِب َف ٖق َيل َلهُ‪ :‬اِ ْرجِ ْع عَ ْن ٖدي ِن َك‪َ ،‬ف أ� َبى‪َ ،‬ف َدعَ ا بِا ْل ِم ْنشَ ا ِر َف َو َض َع ا ْل ِم ْنشَ ا ُر‬
‫يس ا ْل َم ِل ِك َف ٖق َيل َلهُ‪:‬‬ ‫ٖفي َم ْف ِرقِ َر أ� ِس ِه‪َ ،‬فشَ َّق ُه َح ّٰتى َو َق َع ِش َّقا ُه‪ُ ،‬ث َّم ٖج َئ ب َِج ٖل ِ‬
‫‪69‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 69‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:24‬‬

 ‫اِ ْرجِ ْع عَ ْن ٖدي ِن َك َف أ� َبى‪َ ،‬ف ُو ِض َع ا ْل ِم ْنشَ ا ُر ٖفي َم ْف ِرقِ َر أ� ِس ِه‪َ ،‬فشَ َّق ُه ِب ٖه َح ّٰتى‬
‫َو َق َع ِش َّقا ُه‪ُ ،‬ث َّم جِ َئ بِا ْل ُغل َا ِم َف ٖق َيل َلهُ‪ :‬اِ ْرجِ ْع عَ ْن ٖدي ِن َك‪َ ،‬ف أ� َبى‪َ ،‬ف َد َف َع ُه �ِإ َلى‬
‫َن َف ٍر ِم ْن أ� ْص َحا ِب ٖه َف َق َال‪ :‬اِ ْذهَ ُبوا ِب ٖه �ِإ َلى َج َب ِل َك َذا َو َك َذا َف ْ‬
‫اص َع ُدوا ِب ِه ا ْل َج َب َل‪،‬‬
‫َفـ ِإ� َذا َب َل ْغ ُت ْم ِذ ْر َو َت ُه َف ِإ� ْن َر َج َع عَ ْن ٖدي ِن ٖه َو�ِإ َّلا َف ْاط َر ُحو ُه َف َذهَ ُبوا ِب ٖه َف َص َع ُدوا ِب ِه‬
‫ا ْل َج َب َل َف َق َال‪َ :‬ال ّّٰل ُه َّم ْاك ِف ٖني ِه ْم ب َِما ِشئ َْت‪َ ،‬ف َر َج َف ِب ِه ُم ا ْل َج َب ُل َف َس َق ُطوا‪،‬‬
‫َو َجا َء َي ْم ٖشي �ِإ َلى ا ْل َم ِل ِك‪َ ،‬ف َق َال َل ُه ا ْل َم ِل ُك‪َ :‬ما َف َع َل أ� ْص َحا ُب َك؟ َف َق َال‪:‬‬
‫َك َفا ٖني ِه ُم ال ّٰل ُه َت َعا َلى‪َ ،‬ف َد َف َع ُه �ِإ َلى َن َف ٍر ِم ْن أ� ْص َحا ِب ٖه َف َق َال‪ :‬اِ ْذهَ ُبوا ِب ٖه َف ْاح ِم ُلو ُه‬
‫ٖفي ُق ْر ُقو ٍر َو َت َو َّس ُطوا ِب ِه ا ْل َب ْح َر‪َ ،‬ف ِإ� ْن َر َج َع عَ ْن ٖدي ِن ٖه َو�ِإ َّلا َفا ْق ِذ ُفو ُه‪َ ،‬ف َذهَ ُبوا‬
‫ِب ٖه َف َق َال‪َ :‬ال ّّٰل ُه َّم ْاك ِف ٖني ِه ْم ب َِما ِشئ َْت‪َ ،‬فان َْك َف أ� ْت ِب ِه ُم َّ‬
‫الس ٖفي َن ُة َف َغ ِر ُقوا‪،‬‬
‫َو َجا َء َي ْم ٖشي �ِإ َلى ا ْل َم ِل ِك‪َ .‬ف َق َال َل ُه ا ْل َم ِل ُك‪َ :‬ما َف َع َل أ� ْص َحا ُب َك؟ َف َق َال‪:‬‬
‫َك َفا ٖني ِه ُم ال ّٰل ُه َت َعا َلى‪َ .‬ف َق َال ِل ْل َم ِل ِك �ِإن ََّك َل ْس َت ِب َقا ِت ٖلي َح ّٰتى َت ْف َع َل َما �آ ُم ُر َك‬
‫اس ٖفي َص ٖع ٍيد َو ِاح ٍد‪َ ،‬وت َْص ُل ُب ٖني عَ َلى‬ ‫ِب ِه‪َ .‬ف َق َال‪َ :‬ما هُ َو؟ َق َال‪ :‬ت َْج َم ُع ال َّن َ‬
‫الس ْه َم ٖفي َكب ِِد ا ْل َق ْو ِس ُث َّم‬
‫جِ ْذ ٍع‪ُ ،‬ث َّم خُ ْذ َس ْهم ًا ِم ْن ِك َنا َن ٖتى‪ُ ،‬ث َّم َض ِع َّ‬
‫فج َم َع‬ ‫ُق ْل‪ :‬ب ِْس ِم ال ّّٰل ِه َر ِّب ا ْل ُغل َا ِم ُث َّم اِ ْر ِم‪َ ،‬ف ِإ�ن ََّك �إ َذا َف َع ْل َت ٰذ ِل َك َق َت ْل َت ٖني‪َ .‬‬
‫اس ٖفي َص ٖع ٍيد َو ِاح ٍد‪َ ،‬و َص َل َب ُه عَ َلى جِ ْذ ٍع‪ُ ،‬ث َّم أ�خَ َذ َس ْهم ًا ِم ْن ِك َنا َن ِت ِه‪،‬‬ ‫ال َّن َ‬
‫الس ْه َم ٖفي َكب ِِد ا ْل َق ْو ِس‪ُ ،‬ث َّم َق َال‪ :‬ب ِْسم ال ّّٰل ِه َر ِّب ال ُغل َا ِم‪ُ ،‬ث َّم َر َما ُه‬
‫وض َع َّ‬‫ُث َّم َ‬
‫اس‪:‬‬ ‫ات‪َ .‬ف َق َال ال َّن ُ‬ ‫الس ْه ُم ٖفي ُص ْد ِغ ِه‪َ ،‬ف َو َض َع َي َد ُه ٖفي ُص ْد ِغ ٖه َف َم َ‬ ‫َف َو َق َع َّ‬
‫‪70‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 70‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:24‬‬

 ‫ أ� َر أ� ْي َت َما ُك ْن َت ت َْح َذ ُر َق ْد َوال ّّٰل ِه‬:ُ‫ َف أ� ِت َى ا ْل َم ِل ُك َف ٖق َيل َله‬،‫�آ َم َّنا ِب َر ِّب ا ْل ُغل َا ِم‬
‫الس َك ِك َفخُ َّد ْت‬ ِّ ‫ َف أ� َم َر ب ِْال أ�خْ ُدو ِد ِب أ� ْف َوا ِه‬.‫اس‬
ُ ‫ َق ْد �آ َم َن ال َّن‬.‫َن َز َل ب َِك َح َذ ُر َك‬
:ُ‫ َم ْن َل ْم َي ْرجِ ْع عَ ْن ٖدي ِن ٖه َف أ� ْق ِح ُمو ُه ٖف َيها أ� ْو ٖق َيل َله‬:‫َو أ� ْض ِر َم ٖف َيها ال ٖ ّني َر ُان َو َق َال‬
‫ َف َت َقاعَ َس ْت أ� ْن َت َق َع‬،‫ َف َف َع ُلوا َح ّٰتى َجا َء ِت ا ْم َر أ� ٌة َو َم َع َها َصب ٌِّي َل َها‬،‫اِ ْق َت ِح ْم‬
.‫ َيا أ� َّم ِه اِ ْصب ِٖري َف ِإ�ن َِّك عَ َلى ا ْل َح ِّق» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬:‫ َف َق َال َل َها ال ُغل َا ُم‬،‫ٖف َيها‬
30. Suheyb’den (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
Sizden evvelkiler içinde bir kral ve bir de onun kâhini vardı. Bu kâhin
ihtiyarlayınca krala:
–Ben ihtiyarladım, bana bir genç gönder de ona kâhinlik öğreteyim,
dedi. Kral da ona öğretmesi için bir delikanlı gönderdi. Gencin yolu
üzerinde bir rahip vardı. Delikanlı rahibin yanında bir müddet oturdu ve
sözlerine kulak verdi, söyledikleri hoşuna gitti. Sonra kâhine her gidişinde
rahibe uğrar ve onun yanında oturur oldu. Kâhinin yanına geldiğinde
(geç kaldın) diye kâhin delikanlıyı döverdi. Delikanlı bu durumu rahibe
söyleyince, rahip ona:
Kâhinden korktuğunda, “Evde alıkoydular”; ailenden korktuğunda da, “Kâhin
alıkoydu” de, diye tavsiye etti.
Durum böyle devam edip giderken, delikanlı günün birinde insanların yolunu
kesen büyük bir hayvana rastladı ve bunun üzerine:
Kâhinin mi yoksa rahibin mi üstün olduğunu işte bugün öğreneceğim,
diyerek eline bir taş aldı ve:
Allah’ım, eğer rahibin işlerini, kâhinin işlerinden fazla seviyorsan hayvanı
öldür ki insanlar geçsin, dedi ve taşı hayvana attı, onu öldürdü. Halk da
yoluna devam etti. Sonra delikanlı rahibin yanına geldi ve olanları ona anlattı.
Rahip ona:
–Yavrucuğum, bugün sen benden üstünsün, senin şanın gördüğüm dereceye
ermiş, sen yakında muhakkak bir belaya uğrayacaksın. Eğer başına bela
gelirse, benim bulunduğum yeri kimseye söyleme, dedi.
Delikanlı, körleri, alaca hastalığına tutulanları kurtarır, insanların diğer
hastalıklarını da tedavi ederdi. Kralın meclis arkadaşlarından o günlerde kör
olan birisi bunu duydu, birçok hediye ile delikanlının yanına gitti ve:
–Eğer, beni hastalığımdan kurtarırsan bu hediyeleri sana vereceğim, dedi.

71

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 71 21.5.2015 14:40:24

 Delikanlı da:
–Ben kimseye şifa veremem, ancak Allah Teâlâ şifa verir. Allah’a iman edersen
ben de Allah’a dua ederim, O da sana şifa verir, dedi.
Bunun üzerine adam, Allah’a iman etti. Allah Teâlâ ona şifa verdi. Sonra bu
adam kralın yanına geldi ve evvelce oturduğu gibi onunla oturdu. Kral:
–Gözünü kim iyileştirdi, diye sordu. O da:
–Rabbim, diye cevap verdi. Kral:
–Senin benden başka Rabbin mi var, dedi. O adam:
–Benim de Rabbim, senin de Rabbin Allah’tır, dedi.
Bunun üzerine kral o adama işkence ettirdi. Nihayet adam, gencin yerini
söyledi. Genç getirildi. Kral ona:
–Oğlum, demek senin sihrin körleri ve alaca hastalarını iyi edecek dereceye
geldi, şu ve şu işleri yapıyormuşsun öyle mi, dedi. Delikanlı:
–Ben kimseye şifa veremem; ancak Allah Teâlâ şifa verir, dedi.
Bunun üzerine kral onu tuttu ve devamlı surette işkence etti. Nihayet genç,
rahibin yerini söyledi. Hemen rahip getirildi ve “dininden dön” denildi; fakat
o dinlemedi. Bunun üzerine kral testere istedi ve onu rahibin başının tam
orta yerine koyarak rahibi ikiye ayırdı. Her parçası bir yana düştü. Sonra
kralın meclis arkadaşı getirildi ve ona da “dininden dön” denildi, fakat o da
dinlemedi. Bunun üzerine kral, onun da başını testere ile ikiye ayırdı ve her
parçası bir yana düştü. Sonra genç getirildi ve “dininden dön” denildi, fakat
dinlemedi. Kral onu kendi arkadaşlarından bir gruba teslim etti ve onlara
şöyle dedi:
–Bunu filan dağa götürün ve oraya çıkarın. Dağın tepesine vardığınızda
dininden dönerse ne âlâ, dönmezse onu dağın tepesinden aşağı atın.
Onu götürdüler ve dağa çıkardılar. Genç:
–Allah’ım, bunların haklarından gel, dedi. Bunun üzerine dağ sarsıldı ve hepsi
aşağı yuvarlandı. Genç yürüyerek kralın yanına geldi. Kral ona:
–Yanındakilere ne oldu, dedi. O:
–Allah beni onlardan kurtardı, dedi. Bunun üzerine kral genci kendi
arkadaşlarından diğer bir gruba teslim etti ve:
Bunu karkur denilen gemiye koyup denizin ortasına götürün, dininden
dönerse ne âlâ, dönmezse atın denize, dedi. Hemen onu gemiye götürdüler.
Genç:
–Allah’ım, bunların da haklarından gel, bunları benden def et, dedi. Bunun
üzerine gemi onlarla beraber devrildi, onlar boğuldular. Genç yürüyerek
kralın yanına geldi. Kral ona:
–Yanındakiler ne yaptı, dedi. O:

72

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 72 21.5.2015 14:40:24

 –Beni, Allah Teâlâ onlardan kurtardı, dedi ve şunu ilave etti:
–Benim emredeceğim işi yapmadıkça sen beni öldüremezsin. Kral:
–Nedir o, dedi. Genç şöyle dedi:
–Halkı geniş bir meydana topla. Beni de hurma kütüğüne bağla. Sonra
ok kabımdan bir ok al, onu yayın tam ortasına yerleştir. Sonra, “Bu
gencin Rabbi olan Allah’ın adı ile” de ve oku at. Eğer bunu yaparsan beni
öldürürsün, dedi.
Bunun üzerine kral, halkı bir meydana topladı. Genci de bir hurma kütüğüne
bağladı. Sonra onun ok kabından bir ok aldı. Oku yayın ortasına koydu. “Bu
gencin Rabbi olan Allah’ın ismiyle” dedi ve oku attı. Ok, gencin şakağına
rastladı. Genç elini şakağına koydu ve öldü. Bunun üzerine ahali, “Bu gencin
Rabbine iman ettik.” dediler. Sonra (adamları) krala gelerek ona:
–Bak gördün mü? Vallahi korktuğun başına geldi; halk ona iman etti, dediler.
Bunun üzerine sokak başlarına hendekler açılmasını emretti, hendekler
alevlerle dolu idi. Kral:
–Yeni dinden dönmeyen kimseleri zorla ateşe atın yahut onları ateşe girmeye
zorlayın, dedi. Bunlar yapıldı. Hatta elinde çocuğuyla bir kadın geldi. Kadın
biraz duraksadı. Çocuk ona:
–Anneciğim, sabret, zira sen hak üzeresin, dedi.
(M7511 Müslim, Zühd, 73)

‫ َم َّر ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-31
‫ �ِإ َل ْي َك‬:‫اصب ِٖري» َف َقا َل ْت‬ ْ ‫ «اِ َّت ِقي ال ّٰل َه َو‬:‫عَ َلى ا ْم َر أ� ٍة َت ْب ٖكي ِع ْن َد َق ْب ٍر َف َق َال‬
‫ �ِإ َّن ُه ال َّنب ُِّي‬:‫ َف ٖق َيل َلها‬،ُ‫ َو َل ْم َت ْع ِر ْفه‬،‫ َف ِإ�ن َِّك َل ْم ت َُص ْب ب ُِم ٖصي َب ٖتى‬،‫عَ ٖ ّني‬
‫ َف َل ْم‬،‫اب ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬َ ‫ َف أ�ت َْت َب‬،‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
َّ ‫ «�ِإن ََّما‬:‫ َف َق َال‬،‫ َل ْم أ�عْ ِر ْف َك‬:‫ َف َقا َل ْت‬،‫َتجِ ْد ِع ْن َد ُه َب َّو ٖاب َين‬
‫الص ْب ُر ِع ْن َد‬
.‫الص ْد َم ِة ْال أ�و َلى» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
َّ
31. Enes (ra) anlatıyor:
Peygamber bir mezarın başında ağlayan bir kadına rastladı.

73

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 73 21.5.2015 14:40:24

 Allah’tan kork ve sabret, dedi. Kadın:
Geç git, benim başıma gelen musibet senin başına gelmedi, dedi. Peygamber’i
tanıyamamıştı. kendisine “O, Peygamber’di .” denilince kadın, Peygamber’in
kapısına geldi. Kapıda görevlilerin bulunmadığını gördü ve:
Ben seni tanıyamadım, (diye Peygamber’e özür beyan etti.) Bunun üzerine
Peygamber :
Sabır, musibetin ilk anında (gösterilirse sabır)dır, buyurdu.
(B1283 Buhârî, Cenâiz, 31; M2139, M2140 Müslim, Cenâiz, 14-15)

َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-32

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َما ِل َع ْب ِدي ا ْل ُم ْؤ ِم ِن ِع ْن ٖدي َج َزا ٌء �ِإ َذا َق َب ْض ُت َص ِف َّي ُه‬:‫ول ال ّّٰل ُه َت َعا َلى‬ ُ ‫ « َي ُق‬:‫َق َال‬
. ُّ‫الد ْن َيا ُث َّم ْاح َت َس َب ُه �ِإ َّلا ا ْل َج َّن َة» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬
ُّ ‫ِم ْن أ�هْ ِل‬
32. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
Allah Teâlâ şöyle buyuruyor: “Mümin bir kulumun dünyada sevdiği dostunu
aldığım zaman, o kimse (sabrederse ve) Allah’tan ecir beklerse onun karşılığı
cennettir.”
(B6424 Buhârî, Rikâk, 6)

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ َ ‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها أ�ن ََّها َس أ� َل ْت َر ُس‬-33
‫ َف أ�خْ َب َرهَ ا أ� َّّن ُه َك َان عَ َذاب ًا َي ْب َع ُث ُه ال ّّٰل ُه َت َعا َلى عَ َلى‬، ِ‫الطاعُ ون‬
َّ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم عَ ِن‬
‫ َف َل ْي َس ِم ْن عَ ْب ٍد َي َق ُع ِفي‬،‫ َف َج َع َل ُه ال ّّٰل ُه َت َعا َلى َر ْح َم ًة ِل ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين‬،‫َم ْن َيشَ ا ُء‬
‫الطاعُ ونِ َف َي ْم ُك ُث ٖفي َب َل ِد ٖه َصابِر ًا ُم ْح َت ِسب ًا َي ْع َل ُم أ� َّن ُه َلا ُي ٖصي ُب ُه �ِإ َّلا َما َك َت َب‬ َّ
. ُّ‫ال ّّٰل ُه َل ُه �ِإ َّلا َك َان َل ُه ِمث ُْل أ� ْج ِر الشَّ ٖه ِيد» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬

74

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 74 21.5.2015 14:40:24

 33. Hz. Âişe’den (ra) rivayet edildiğine göre o, Resûlullah’a veba
hastalığını sormuş, Allah Resûlü de ona şöyle cevap vermiştir:
Veba, Allah Teâlâ’nın dilediği topluluğa gönderdiği bir çeşit azaptı. Allah,
onu Müminler için rahmet kıldı. Veba hastalığına yakalanan, sabredip ecrini
umarak ve başına Allah’ın yazdığından başka hiçbir şey gelmeyeceğini bilerek
memleketinde kalan kimse, şehit sevabına nail olur.12
(B5734 Buhârî, Tıb, 31)

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-34
‫ �ِإ َذا ا ْب َت َل ْي ُت عَ ْب ٖدي ب َِح ٖبي َب َت ْي ِه َف َص َب َر‬:‫ «�ِإ َّن ال ّّٰل َه عَ َّز َو َج َّل َق َال‬:‫ول‬
ُ ‫َو َس َّل َم َي ُق‬
. ُّ‫ َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬،‫عَ َّو ْض ُت ُه ِم ْن ُه َما ا ْل َج َّن َة» ُي ٖر ُيد عَ ْي َن ْي ِه‬
34. Enes’in (ra) Resûlulah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur: “Herhangi bir kulumu sevgili gözlerini
kaybetmekle sınadığımda, eğer sabrederse gözlerine karşılık onu cennete
koyarım.”
(B5653 Buhârî, Merdâ, 7)

‫اس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬ ٍ ‫ َق َال ِلي ا ْب ُن عَ َّب‬:‫اح َق َال‬ٍ ‫ َوعَ ْن عَ َطا ِء ْب ِن أ� ٖبي َر َب‬-35
َّ ‫ ٰه ِذ ِه ا ْل َم ْر أ� ُة‬:‫ َق َال‬،‫ َب َلى‬:‫يك ا ْم َر أ� ًة ِم ْن أ�هْ ِل ا ْل َج َّن ِة؟ َف ُق ْل ُت‬
‫الس ْودَا ُء‬ َ ‫أ� َلا أ� ٖر‬
،‫ و�ِإنِّي أ�ت ََكشَّ ُف‬، ُ‫ �ِإ ٖنّي أ� ْص َرع‬:‫أ�ت َِت ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َقا َل ْت‬
‫ َو�ِإ ْن ِشئ ِْت‬،‫ «�ِإ ْن ِشئ ِْت َص َب ْر ِت َو َل ِك ا ْل َج َّن ُة‬:‫َفادْ عُ ال ّّٰل َه َت َعا َلى ٖلي َق َال‬

12
Burada tedaviye gerek duymaksızın ölümü bekleme değil bir tür karantina önerilmekte ve vebanın başka
yerlere yayılması önlenmektedir.

75

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 75 21.5.2015 14:40:24

 ،‫ �ِإ ٖنّي أ�ت ََكشَّ ُف‬:‫ َف َقا َل ْت‬،‫ أ� ْص ِب ُر‬:‫دَعَ ْو ُت ال ّّٰل َه َت َعا َلى أ� ْن ُي َعا ِف َي ِك» َف َقا َل ْت‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ َف َدعَ ا َل َها‬،‫َفادْ عُ ال ّّٰل َه أ� ْن َلا أ�ت ََكشَّ َف‬
35. Atâ b. Ebû Rebâh’tan rivayet edilmiştir:
İbn Abbâs (ra) bana:
–Cennetlik bir kadını sana göstereyim mi, dedi. Ben de:
–Evet, (göster) dedim. O:
–İşte şu siyahî kadındır. Bu kadın Peygamber’e geldi ve:
–Saram tutuyor ve bedenim açılıyor, benim için Allah’a dua etsen, dedi.
Peygamber :
–İster sabret, cennetlik ol; istersen, sana afiyet vermesi için Allah’a dua
edeyim, dedi. Bunun üzerine kadın:
–Öyleyse sabredeyim, fakat bedenim açılıyor. Hiç değilse bedenimin
açılmaması için dua buyur, dedi. Peygamber de onun için dua etti.
(B5652 Buhârî, Merdâ, 6; M6571 Müslim, Birr, 54)

:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال َّر ْحمٰ ِن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-36

،ِ‫َك أ� ٖ ّني أ�ن ُْظ ُر �ِإ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ْح ٖكي َن ِب ّي ًا ِم َن ْال أ� ْن ِب َياء‬
‫الد َم عَ ْن‬ َّ ‫ َض َر َب ُه َق ْو ُم ُه َف أ�دْ َمـ ْو ُه وهُ َو َي ْم َس ُح‬،‫وسل َا ُم ُه عَ َل ْي ِه ْم‬
َ ‫ات ال ّّٰل ِه‬
ُ ‫َص َل َو‬
ُ ‫ َوهُ َو َي ُق‬،‫َو ْج ِه ِه‬
َ ‫ « َال ّّٰل ُه َّم ْاغ ِف ْر ِل َق ْو ٖمي َف ِإ�ن َُّه ْم َلا َي ْع َل ُم‬:‫ول‬
.‫ون» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
36. Ebû Abdurrahmân Abdullah b. Mes’ûd (ra) anlatıyor:
–Şu an sanki Resûlullah’ı , peygamberlerden birini anlatırken -Allah’ın
salâtı ve selamı onlara olsun- görür gibiyim. Halkı onu dövmüş ve kan içinde
bırakmışlar; o, bir yandan yüzünün kanını siliyor, bir yandan da:
–Allah’ım, halkımı bağışla, zira onlar bilmiyorlar, diyormuş.
(B3477 Buhârî, Enbiyâ, 54; M4646 Müslim, Cihâd, 105)

76

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 76 21.5.2015 14:40:24

 ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َس ٖع ٍيد َو أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬-37
‫يب ا ْل ُم ْس ِل َم ِم ْن ن ََص ٍب َو َلا َو َص ٍب َو َلا هَ ٍّم‬ ُ ‫ « َما ُي ٖص‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
‫ َح َّتى الشَّ ْو َك ُة ُيشَ ُاك َها �ِإ َّلا َك َّف َر ال ّّٰل ُه ب َِها ِم ْن‬،‫َو َلا َح َزنٍ َو َلا أ� ًذى َو َلا َغ ٍّم‬
.‫خَ َطا َيا ُه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
37. Ebû Saîd ve Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle demiştir:
Allah, Müslüman’ın vücuduna batan bir dikene varıncaya kadar meşakkat,
hastalık, endişe, keder, acı ve kaygı gibi musibetleri, onun günahlarına
kefâret kılar.
(B5641, B5642 Buhârî, Merdâ, 1; M6566 Müslim, Birr, 50)

‫ َدخَ ْل ُت عَ َلى ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬:‫ َوعَ ِن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-38
َ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َوهُ َو ُيوعَ ُك َف ُق ْل ُت َيا َر ُس‬
‫ول ال ّّٰل ِه �ِإن ََّك ُتوعَ ُك َوعْ ك ًا َش ٖديد ًا‬
‫ ٰذ ِل َك أ� َّن َل َك‬:‫ « أ� َج ْل �ِإ ٖنّي أ�وعَ ُك َك َما ُيوعَ ُك َر ُجل َانِ ِم ْن ُك ْم» ُق ْل ُت‬:‫َق َال‬
‫ َش ْو َك ٌة َف َما‬،‫ َك ٰذ ِل َك َما ِم ْن ُم ْس ِل ٍم ُي ٖصي ُب ُه أ� ًذى‬،‫ « أ� َج ْل ٰذ ِل َك‬:‫أ� ْج َر ْي ِن؟ َق َال‬
‫ َو ُح َّط ْت عَ ْن ُه ُذنُو ُب ُه َك َما ت َُح ُّط الشَّ َج َر ُة‬،‫َف ْو َق َها �ِإ َّلا َك َّف َر ال ّّٰل ُه ب َِها َس ِّيئَا ِت ِه‬
.‫َو َر َق َها» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
38. İbn Mes’ûd (ra) anlatıyor:
Peygamber’in yanına girdim, şiddetli bir sıtmaya yakalanmıştı.
–Yâ Resûlallah, sıtmadan dolayı çok sıkıntı çekiyorsun, dedim.
–Evet, sizden iki kişinin çekebileceği kadar acı çekiyorum, dedi.

77

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 77 21.5.2015 14:40:24

 –Sana iki kat sevap olduğu için mi, dedim.
–Evet, dedi. Bir Müslüman küçük bir dikenin veya ondan daha büyüğünün
acısına maruz kalırsa, Allah bunu o Müslümanın kötülüklerine kefâret kılar.
Onun günahları, tıpkı ağacın yapraklarını döktüğü gibi dökülür.
(B5648 Buhârî, Merdâ, 3; M6559 Müslim, Birr, 45)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-39
. ُّ‫ َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬.»ُ‫ « َم ْن ُي ِر ِد ال ّّٰل ُه ِب ٖه خَ ْير ًا ُي ِص ْب ِم ْنه‬:‫َو َس َّل َم‬
39. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Allah hayrını dilediği kimseye, –günahlarına kefâret olsun diye– musibet verir.
(B5645 Buhârî, Merdâ, 1)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-40

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
َ :‫َو َس َّل َم‬
‫ َف ِإ� ْن َك َان َلا ُب َّد َفا ِعل ًا‬،ُ‫«لا َي َت َم َّن َي َّن أ� َح ُد ُك ُم ا ْل َم ْو َت ِل ُض ٍّر أ� َصا َبه‬
‫ َال ّّٰل ُه َّم أ� ْح ِي ٖني َما َكان َِت ا ْل َح َيا ُة خَ ْير ًا ٖلي َو َت َو َّف ٖني �ِإ َذا َكان َِت ا ْل َوف َا ُة‬:‫َف ْل َي ُق ْل‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.»‫خَ ْير ًا ٖلي‬
40. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
Başına gelen bir musibetten dolayı hiç kimse ölümü istemesin. Mutlaka bir
şey istemek durumunda ise ‘Allah’ım, benim için yaşamak hayırlı ise beni
yaşat, ölüm hayırlı ise canımı al.’ desin.
(B5671 Buhârî, Merdâ, 19; M6814 Müslim, Zikir, 10)

78

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 78 21.5.2015 14:40:24

 ‫ َش َك ْونَا‬:‫اب ْب ِن ْال أ� َر ِّت َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬ ِ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه خَ َّب‬-41
،‫�ِإ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َوهُ َو ُم َت َو ِّس ٌد ُب ْر َد ًة َل ُه ٖفي ِظ ِّل ا ْل َك ْع َب ِة‬
‫ َق ْد َك َان َم ْن َق ْب َل ُك ْم ُيؤْخَ ُذ‬:‫ أ� َلا ت َْس َت ْن ِص ُر َل َنا؟ أ� َلا ت َْدعُ و َل َنا؟ َف َق َال‬:‫َف ُق ْل َنا‬
َ ‫ ُث َّم ُي ْؤ ِتى بِا ْل ِم ْنشَ ا ِر َف ُي‬،‫ال َّر ُج ُل َف ُي ْح َف ُر َل ُه ِفي ْال أ� ْر ِض َف ُي ْج َع ُل ٖف َيها‬
‫وض ُع عَ َلى‬
َ ‫اط ا ْل َح ٖد ِيد َما د‬
،‫ُون َل ْح ِم ٖه َوعَ ْظ ِم ِه‬ ِ َ‫ َو ُي ْمشَ ُط ِب أ� ْمش‬،‫َر أ� ِس ٖه َف ُي ْج َع ُل ِن ْص َف ْي ِن‬
‫ َوال ّّٰل ِه َل ُي ِت َّم َّن ال ّّٰل ُه ٰه َذا ْال أ� ْم َر َح ّٰتى َي ٖسي َر ال َّر ِاك ُب‬،‫َما َي ُص ُّد ُه ٰذ ِل َك عَ ْن ٖدي ِن ِه‬
ِّ ‫اف �ِإ َّلا ال ّٰل َه َو‬
،‫الذ ْئ َب عَ َلى َغ َن ِم ِه‬ ُ َ‫ِم ْن َص ْن َعا َء �ِإ َلى َح ْض َر َم ْو َت َلا َيخ‬
َ ‫َولٰ ِك َّن ُك ْم ت َْس َت ْعجِ ُل‬
. ُّ‫ َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬.»‫ون‬
»‫ « َوهُ َو ُم َت َو ِّس ٌد ُب ْر َد ًة َو َل َق ْد َل ٖقي َنا ِم َن ا ْل ُمشْ ِر ٖك َين ِش َّد ًة‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
41. Ebû Abdullah Habbâb b. Eret (ra) anlatıyor:
Allah Resûlü’ne hâlimizden şikâyet ettik. Kâbe’nin gölgesinde hırkasına
yaslanmış oturuyordu.
Bizim için Allah’tan yardım dilemeyecek misin, bizim için Allah’a dua
etmeyecek misin, dedik. Bunun üzerine Resûlullah :
Sizden önceki devirlerde mümin bir adam yakalanır, onun için bir çukur
kazılır ve o içine atılır, sonra testere ile baştan aşağı ikiye ayrılır ve demir
taraklarla etleri ve kemikleri taranırdı da; bu bile onu dininden çevirmezdi.
Allah’a yemin ederim ki Allah Teâlâ bu dini kemale erdirecektir. Hatta binekli
bir kimse San’â’dan Hadramut’a kadar gidecek, Allah’tan ve koyunlarına
kurdun saldırmasından başka hiçbir şeyden korkmayacaktır. Ne var ki siz
sabırsızlanıyorsunuz.” buyurdular.
(B6943 Buhârî, İkrâh, 1)

Buhârî’nin diğer bir rivayetinde:

Peygamber hırkasına bürünmüştü. Biz, müşriklerin şiddetli baskısına
maruz kalmıştık, denilmektedir.
(B3852 Buhârî, Menâkıbü’l-ensâr, 29)

79

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 79 21.5.2015 14:40:24

 ُ ‫ َل َّما َك َان َي ْو ُم ُح َن ْي ٍن �آ َث َر َر ُس‬:‫ َوعَ ِن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-42
‫ول‬
‫ َف أ�عْ َطى ْال أ� ْق َرعَ ْب َن َحاب ٍِس‬:‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم نَاس ًا ِفي ا ْل ِق ْس َم ِة‬
‫ َو أ�عْ َطى نَاس ًا ِم ْن‬،‫ِما َئ ًة ِم َن ْال ِإ�ب ِِل َو أ�عْ َطى عُ َي ْي َن َة ْب َن ِح ْص ٍن ِمث َْل ٰذ ِل َك‬
‫ َوال ّّٰل ِه �ِإ َّن ٰه ِذ ٖ ِه‬:‫ َف َق َال َر ُج ٌل‬.‫اف ا ْل َع َر ِب َو�آ َث َرهُ ْم َي ْو َم ِئ ٍذ ِفي ا ْل ِق ْس َم ِة‬ ِ ‫أ� ْش َر‬
َ ‫ َوال ّّٰل ِه َل أ�خْ ِب َر َّن َر ُس‬:‫ َف ُق ْل ُت‬،‫ َو َما أ�ر َيد ٖف َيها َو ْج ُه ال ّّٰل ِه‬،‫ِق ْس َم ٌة َما عُ ِد َل ٖف َيها‬
‫ول‬ ٖ
‫ َف َت َغ َّي َر َو ْج ُه ُه َح ّٰتى َك َان‬،‫ َف أ� َت ْي ُت ُه َف أ�خْ َب ْر ُت ُه ب َِما َق َال‬،‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
:‫ « َف َم ْن َي ْع ِد ُل �ِإ َذا َل ْم َي ْع ِدلِ ال ّّٰل ُه َو َر ُسو ُلهُ؟ ُث َّم َق َال‬:‫ ُث َّم َق َال‬.‫الص ْر ِف‬ ِّ ‫َك‬
‫ َلا َج َر َم َلا أ� ْر َف ُع‬:‫وسى َق ْد أ�و ِذ َي ِب أ� ْك َث َر ِم ْن ٰه َذا َف َص َب َر» َف ُق ْل ُت‬
َ ‫َي ْر َح ُم ال ّّٰل ُه ُم‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫�ِإ َل ْي ِه َب ْع َدهَ ا َح ٖديث ًا‬
42. İbn Mes’ûd (ra) anlatıyor:
Resûlullah , Huneyn gününde ganimeti taksim ederken bazı kimselere
fazla verdi. Akra’ b. Hâbis’e yüz deve, Uyeyne b. Hısn’a da bir o kadar deve
verdiği gibi, Arap eşrafından bir topluluğa da hayli miktarda mal verdi. O gün
onlara öncelik verdi. Bunun üzerine bir adam:
–Vallahi bu taksimde adalet yoktur, bunda Allah’ın rızası gözetilmemiştir,
dedi. Ben de;
–Vallahi bunu Allah Resûlü’ne söyleyeceğim, dedim ve Peygamber’in
yanına gittim, o adamın sözlerini aktardım. Bunun üzerine Peygamber’in
yüzünün rengi değişti ve kıpkırmızı oldu. Sonra:
“Allah ve Resûlü adil olmazsa, başka kim adil olur?” dedi. Sonra, “Allah Musa’ya
rahmet etsin, o bundan fazla sıkıntıya uğradığı hâlde sabretti.” buyurdu. Ben
de bundan böyle Peygamber’e hiç kimsenin sözünü götürmeyeceğim,
diye ahdettim.
(M2447 Müslim, Zekât, 140; B3150 Buhârî, Humus, 19)

80

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 80 21.5.2015 14:40:24

 ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-43
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
ُّ ‫ «�ِإ َذا أ� َرا َد ال ّّٰل ُه ِب َع ْب ِد ٖه ا ْلخَ ْي َر عَ َّج َل َل ُه ا ْل ُع ُقو َب َة ِفي‬:‫َو َس َّل َم‬
‫ َو�ِإ َذا أ� َرا َد‬،‫الد ْن َيا‬
‫ َو َق َال ال َّنب ُِّي‬.»‫ال ّّٰل ُه ِب َع ْب ِد ٖه الشَّ َّر أ� ْم َس َك عَ ْن ُه ب َِذ ْن ِب ٖه َح ّٰتى ُي َوا ِف َي ِب ٖه َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة‬
‫ َو�ِإ َّن ال ّّٰل َه َت َعا َلى‬،ِ‫ «�ِإ َّن ِع َظ َم ا ْل َج َزا ِء َم َع ِع َظ ِم ا ْل َبل َاء‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
»‫الس ْخ ُط‬ ُّ ‫ َو َم ْن َس ِخ َط َف َل ُه‬،‫ َف َم ْن َر ِض َي َف َل ُه ال ِّر َضا‬،‫�ِإ َذا أ� َح َّب َق ْوم ًا اِ ْب َتل َاهُ ْم‬
ٌ ‫ َح ٖد‬:‫َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬
.‫يث َح َس ٌن‬
43. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
Allah Teâlâ, bir kulunun iyiliğini dilerse onun cezasını dünyada verir. Eğer bir
kulunun kötülüğünü dilerse günahı karşılığı onu dünyada cezalandırmaz;
kıyamet gününde cezasını tam olarak verir.
Yine Hz. Peygamber şöyle buyurdu:
Mükâfatın büyüklüğü, sıkıntının büyüklüğü nispetindedir. Allah Teâlâ bir
topluluğu severse onları sıkıntıya uğratır. Kim hâline razı olursa Allah da
ondan razı olur. Kim de başına gelenden dolayı öfkelenirse gazaba uğrar.13
(T2396 Tirmizî, Zühd, 56)

‫ َك َان ا ْب ٌن ِل أ� ٖبي َط ْل َح َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه‬:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-44

‫ َما‬:‫ َف َل َّما َر َج َع أ� ُبو َط ْل َح َة َق َال‬،‫الصب ُِّي‬ َّ ‫ َف ُقب َِض‬،‫ َفخَ َر َج أ� ُبو َط ْل َح َة‬،‫َيشْ َت ٖكي‬
‫ َف َق َّر َب ْت َل ُه‬،‫ هُ َو أ� ْس َك ُن َما َك َان‬:‫الصب ِِّي‬
َّ ‫َف َع َل ا ْب ٖني؟ َقا َل ْت أ� ُّم ُس َل ْي ٍم َو ِه َي أ� ُّم‬
َّ ‫ َوا ُروا‬:‫ َف َل َّما َف َر َغ َقا َل ْت‬،‫اب ِم ْن َها‬
‫ َف َل َّما‬،‫الصب َِّي‬ َ ‫ ُث َّم أ� َص‬،‫ا ْل َعشَ ا َء َف َت َعشَّ ى‬

13
Sıkıntı ve çilenin sevabı büyüktür diye bunlar aranmaz. Aksine Allah’tan sağlık ve afiyet istenir; fakat başa
gelince de sabredilir.

81

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 81 21.5.2015 14:40:24

 ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف أ�خْ َب َر ُه‪َ ،‬ف َق َال‪:‬‬
‫أ� ْص َب َح أ� ُبو َط ْل َح َة أ�تَى َر ُس َ‬
‫« أ�عْ َر ْس ُت ُم ال َّل ْي َل َة؟ َق َال‪َ :‬ن َع ْم‪َ ،‬ق َال‪َ « :‬ال ّّٰل ُه َّم َبا ِر ْك َل ُه َما» َف َو َل َد ْت ُغل َام ًا‬
‫َف َق َال ٖلي أ� ُبو َط ْل َح َة‪ :‬اِ ْح ِم ْل ُه َح ّٰتى َت أ�ْ ِت َي ِب ِه ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪،‬‬
‫ات َف أ�خَ َذهَ ا‬ ‫ات‪َ ،‬ف َق َال‪ « :‬أ� َم َع ُه َش ْي ٌء؟» َق َال‪َ :‬ن َع ْم‪ ،‬ت ََم َر ٌ‬ ‫َو َب َع َث َم َع ُه ِب َت َم َر ٍ‬
‫ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َم َض َغ َها‪ُ ،‬ث َّم أ�خَ َذهَ ا ِم ْن ٖفي ِه َف َج َع َل َها ِفي ِفي‬
‫الصب ِِّي ُث َّم َح َّن َك ُه َو َس َّما ُه عَ ْب َد ال ّّٰل ِه ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪َ .‬و ٖفي ِر َوا َي ٍة ِل ْل ُبخَ ا ِريِّ ‪َ :‬ق َال‬
‫َّ‬
‫ا ْب ُن عُ َي ْي َن ُة‪َ :‬ف َق َال َر ُج ٌل ِم َن ْال أ�ن َْصا ِر‪َ :‬ف َر أ� ْي ُت ِت ْس َع َة أ� ْو َلا ٍد ُك ُّل ُه ْم َق ْد َق َر ُؤوا‬
‫ا ْل ُق ْر�آ َن‪َ ،‬ي ْع ٖني ِم ْن أ� ْو َلا ِد عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ا ْل َم ْو ُلو ِد‪.‬‬
‫ات ا ْب ٌن ِل أ� ٖبي َط ْل َح َة ِم ْن أ� ِّم ُس َل ْي ٍم‪َ ،‬ف َقا َل ْت ِل أ�هْ ِل َها‪:‬‬ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِل ُم ْس ِل ٍم‪َ :‬م َ‬
‫ون أ�نَا أ� َح ِّد ُثهُ‪َ ،‬ف َجا َء َف َق َّر َب ْت �ِإ َل ْي ِه عَ شَ ا ًء‬ ‫َلا ت َُح ِّد ُثوا أ� َبا َط ْل َح َة بِا ْب ِن ٖه َح ّٰتى أ� ُك َ‬
‫َف أ� َك َل َو َش ِر َب‪ُ ،‬ث َّم ت ََص َّن َع ْت َل ُه أ� ْح َس َن َما َكان َْت ت ََص َّن ُع َق ْب َل ٰذ ِل َك‪َ ،‬ف َو َق َع‬
‫اب ِم ْن َها َقا َل ْت‪َ :‬يا أ� َبا َط ْل َح َة‪ ،‬أ� َر أ� ْي َت‬ ‫ب َِها‪َ ،‬ف َل َّما أ� ْن َر أ� ْت أ� َّن ُه َق ْد َشب َِع َو أ� َص َ‬
‫َل ْو أ� َّن َق ْوم ًا أ�عَ ا ُروا عَ ا ِر َي َت ُه ْم أ�هْ َل َب ْي ٍت َف َط َل ُبوا عَ ا ِر َي َت ُه ْم‪ ،‬أ� َل ُه ْم أ� ْن َي ْم َن ُعوهُ ْم؟‬
‫َق َال‪َ :‬لا‪َ ،‬ف َقا َل ْت‪َ :‬ف ْاح َت ِس ْب اِ ْب َن َك‪َ .‬ق َال‪َ :‬ف َغ ِض َب‪ُ ،‬ث َّم َق َال‪َ :‬ت َر ْك ِت ٖني َح ّٰتى‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ‫�ِإ َذا َت َل َّط ْخ ُت ُث َّم أ�خْ َب ْر ِت ٖني بِا ْب ٖني‪َ ،‬فان َْط َل َق َح ّٰتى أ�تَى َر ُس َ‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف أ�خْ َب َر ُه ب َِما َك َان‪َ ،‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪:‬‬
‫« َبا َر َك ال ّّٰل ُه َل ُك َما ٖفي َل ْي َل ِت ُك َما»‪َ  .‬ق َال‪َ :‬ف َح َم َل ْت‪َ ،‬ق َال‪َ :‬و َك َان َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‬
‫‪82‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 82‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:24‬‬

 ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُِه‬ُ ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖفي س َف ٍر َو ِه َي َم َع ُه َو َك َان َر ُس‬
،‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم �ِإ َذا أ�تَى ا ْل َم ٖدي َن َة ِم ْن َس َف ٍر َلا َي ْط ُر ُق َها ُط ُروق ًا َف َد َن ْوا ِم َن ا ْل َم ٖدي َن ِة‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬ ُ ‫ َوان َْط َل َق َر ُس‬،‫ َف ْاح َت َب َس عَ َل ْي َها أ� ُبو َط ْل َح َة‬،‫اض‬ ُ ‫َف َض َر َب َها ا ْل َم َخ‬
ُ ‫ َي ُق‬:‫ َق َال‬.‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ول أ� ُبو َط ْل َح َة �ِإن ََّك َل َت ْع َل ُم َيا َر ِّب أ� َّن ُه ُي ْعجِ ُب ٖني‬
‫ َو أ�دْ خُ َل َم َع ُه‬،‫أ� ْن أ�خْ ُر َج َم َع َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم �ِإ َذا خَ َر َج‬
ُ ‫ َت ُق‬.‫ َو َق ِد ْاح ُتب ِْس ُت ب َِما َت َرى‬،‫�ِإ َذا َدخَ َل‬
‫ َيا أ� َبا َط ْل َح َة َما أ�جِ ُد‬:‫ول أ� ُّم ُس َل ْي ٍم‬
‫اض ٖح َين َق ِد َما َف َو َل َد ْت‬ ُ َ‫ َو َض َر َب َها ا ْل َمخ‬،‫ َفان َْط َل ْق َنا‬،‫ اِن َْط ِل ْق‬،‫ا َّل ٖذي ُك ْن ُت أ�جِ ُد‬
ِ‫ َيا أ�ن َُس َلا ُي ْر ِض ُع ُه أ� َح ٌد َح ّٰتى َت ْغ ُد َو ِب ٖه عَ َلى َر ُسول‬:‫ َف َقا َل ْت ٖلي أ� ٖ ّمي‬.‫ُغ َلام ًا‬
ِ‫ َف َل َّما أ� ْص َب َح ْاح َت َم ْل ُت ُه َفان َْط َل ْق ُت ِب ٖه �ِإ َلى َر ُسول‬،‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫يث‬ ِ ‫ َو َذ َك َر ت ََما َم ا ْل َح ٖد‬.‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
44. Enes (ra) anlatıyor:
Ebû Talhâ’nın oğlu hasta idi. Ebû Talhâ evden ayrılınca, çocuk öldü.
Eve döndüğünde:
–Oğlum nasıl oldu, diye sordu. Çocuğun annesi Ümmü Süleym:
–O şimdi rahata kavuştu, diye karşılık verdi. Ardından akşam yemeğini getirdi.
Ebû Talhâ akşam yemeğini yedikten sonra eşi ile beraber oldu. Bilahare eşi ona:
–Çocuğu gömün, dedi.
Ebû Talhâ sabahleyin Resûlullah’ın yanına gitti, gece olup bitenleri anlattı.
Peygamber , “Bu gece beraber oldunuz mu?” dedi. Ebû Talhâ:
–Evet, dedi. Peygamber , “Allah’ım, bunlara bereket ver.” dedi.
Ümmü Süleym bir oğlan çocuğu doğurdu. Bunun üzerine Ebû Talhâ bana:
–Çocuğu al, Peygamber’e götür, dedi. Bir miktar da hurma gönderdi.
Peygamber , “Çocuğun yanında bir şey var mı?” dedi.
–Evet, birkaç hurma var, dedim. Resûlullah, hurmaları ağzına alıp çiğnedikten
sonra çıkardı ve çocuğun ağzına koydu; damağını ovdu, adını Abdullah koydu.
(B5470 Buhârî, Akîka, 1; M5613 Müslim, Âdâb, 23)

83

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 83 21.5.2015 14:40:24

 Buhârî’nin diğer bir rivayetine göre İbn Uyeyne şöyle diyor:
Ensardan bir adam, Abdullah’ın dokuz çocuğunu gördüm, hepsi de Kur’an
okuyan kimselerdi, dedi.
(B1301 Buhârî, Cenâiz, 41)

Müslim’in bir rivayetine göre, Ebû Talhâ’nın Ümmü Süleym’den olan bir oğlu
vefat etti. Bunun üzerine kadın, ev halkına:
–Ebû Talhâ’ya oğlunun öldüğünü siz söylemeyin, ben kendim söylerim, dedi.
Ebû Talhâ eve döndü. Kadın onun akşam yemeğini getirdi. Ebû Talhâ yedi, içti.
Sonra kadın, Ebû Talhâ için daha önce hiç yapmadığı kadar güzel bir şekilde
süslendi. Ebû Talhâ hanımıyla yattı. Kadın, Ebû Talhâ’nın karnı doyduktan ve
kendisiyle beraber olduktan sonra ona şöyle dedi:
–Bir topluluk, bir ev halkına bir şeyi ödünç verirler de, sonra onu geri almak
isterlerse ev halkının onu vermemeye hakları olur mu? Bunu doğru görür
müsün? Ebû Talhâ:
–Hayır, dedi. Kadın:
–O hâlde oğluna karşılık Allah’tan sevap bekle, dedi. Bunun üzerine adam
öfkelendi ve:
–Kirleninceye kadar beni oyaladın, sonra bana oğlumun ölüm haberini verdin,
dedi. Hemen Resûlullah’a gelerek olup biteni haber verdi. Allah Resûlü :
–Allah, gecenizi mübarek kılsın, dedi.
Enes diyor ki: Kadın hamile kaldı. Resûlullah sefere çıktı. Kadın da
beraberdi. Peygamber , seferden döndüğünde geceleyin Medine’ye
girmezdi. Medine’ye yaklaştılar. Kadının ağrısı tuttu. Bu yüzden Ebû Talhâ,
yolundan kaldı. Resûlullah yoluna devam etti.
Enes anlatıyor: Ebû Talhâ şöyle dedi:
–Yâ Rabbi, bilirsin ki Resûlullah yolculuğa çıkarken onunla beraber
çıkmaktan, döndüğü zaman da onunla beraber dönmekten son derece
hoşlanırım. Şimdi ise gördüğün şu hâl beni yoldan alıkoydu. Bunun üzerine
Ümmü Süleym:
–Ey Ebû Talhâ, çocuk doğururken evvelce duyduğum ağrıları şimdi
duymuyorum, yoluna devam et, dedi. Biz de yürüdük.
Medine’ye döndüklerinde kadının ağrısı ağırlaştı ve bir oğlan çocuğu
doğurdu. Annem bana:
–Enes, çocuğu kimse emzirmesin, sabahleyin onu Resûlullah’a götür,
dedi. Sabah olunca çocuğu aldım, Allah Resûlü’ne götürdüm, dedi ve
hadisin tamamını anlattı.
(M6322 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 107)

84

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 84 21.5.2015 14:40:24

 َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-45
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ِالص َرعَ ِة �ِإ َّنما الشَّ ٖد ُيد ا َّل ٖذي ْيم ِل ُك َن ْف َس ُه ِع ْن َد‬ ُّ ‫ « َل ْي َس الشَّ ٖد ُيد ب‬:‫َق َال‬
.‫ا ْل َغ َض ِب» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
45. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
Güçlü kimse, insanları güreşte yenen değil, bilakis öfke anında kendisini
tutan, iradesine sahip olandır.
(B6114 Buhârî, Edeb, 76; M6643 Müslim, Birr, 107)

‫ ُك ْن ُت َجا ِلس ًا َم َع ال َّنب ِِّي‬:‫ َوعَ ْن ُس َل ْي َم َان ْب ِن ُص َر ٍد َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-46

.ُ‫ َو َر ُجل َانِ َي ْس َت َّبانِ َو أ� َح ُدهُ َما َق ِد ْاح َم َّر َو ْج ُهه‬،‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ «�ِإ ٖنّي َل أ�عْ َل ُم‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُ ‫ َف َق َال َر ُس‬.ُ‫َاجه‬ ُ ‫َوا ْن َت َفخَ ْت أ� ْود‬
ِ‫ أ�عُ و ُذ بِال ّّٰل ِه ِم َن الشَّ ْي َطان‬:‫ َل ْو َق َال‬،‫َك ِل َم ًة َل ْو َقا َل َها َل َذهَ َب عَ ْن ُه َما َيجِ ُد‬
‫ �ِإ َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬:ُ‫ َف َقا ُلوا َله‬.‫ال َّر ٖج ِيم َذهَ َب عَ ْن ُه َما َيجِ ُد‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.»‫ « َت َع َّو ْذ بِال ّّٰل ِه ِم َن الشَّ ْي َطانِ ال َّر ٖج ِيم‬:‫َق َال‬
46. Süleymân b. Surad’dan (ra) rivayet edildiğine göre o, şöyle diyor:
Peygamber ile birlikte oturuyordum. İki adam birbirine sövüp hakaret
ediyordu. Birisinin yüzü kıpkırmızı olmuş ve boyun damarları şişmişti.
Bunun üzerine Resûlullah şöyle dedi:
Ben bir söz biliyorum ki eğer bu kişi onu söylerse üzerindeki hâl ondan gider;
eğer, “Eûzü billâhi mineşşeytânirracîm (Kovulmuş şeytandan Allah’a sığınırım.)”
derse üzerindeki hâl ondan sıyrılır, dedi. Adama, Peygamber , “Kovulmuş
şeytandan Allah’a sığın.” dedi, diye söylediler.
(B3282 Buhârî, Bed’ü’l-halk, 11; M6646 Müslim, Birr, 109)

85

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 85 21.5.2015 14:40:25

 ‫‪َ -47‬وعَ ْن ُم َعا ِذ ْب ِن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫َق َال‪َ « :‬م ْن َك َظ َم َغ ْيظ ًا‪َ ،‬وهُ َو َقا ِد ٌر عَ َلى أ� ْن ُي َن ِّف َذ ُه‪ ،‬دَعَ ا ُه ال ّّٰل ُه ُس ْب َحا َن ُه عَ َلى‬
‫وس ا ْلخَ ل َا ِئ ِق َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة َح ّٰتى ُي َخ ِّي َر ُه ِم َن ا ْل ُحو ِر ا ْل ٖع ِين َما َشا َء» َر َوا ُه أ� ُبو‬
‫ُر ُؤ ِ‬
‫يث َح َس ٌن‪.‬‬ ‫دَا ُودَ‪ ،‬وال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‪َ :‬ح ٖد ٌ‬
‫‪47. Muâz b. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Peygamber‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Bir kimse, öfkeden dilediğini yapmaya gücü yettiği hâlde öfkesini yenerse,‬‬
‫‪Allah Teâlâ kıyamet gününde halkın gözü önünde onu çağırır, hurilerden‬‬
‫‪istediğini seçmesine izin verir.‬‬
‫)‪(D4777 Ebû Dâvûd, Edeb, 3; T2021 Tirmizî, Birr, 74‬‬

‫‪َ -48‬وعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُجل ًا َق َال ِلل َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪:‬‬
‫«لا َت ْغ َض ْب» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِريُّ ‪.‬‬ ‫«لا َت ْغ َض ْب» َف َر َّد َد ِم َرار ًا َق َال‪َ ،‬‬ ‫أ� ْو ِص ٖني‪َ ،‬ق َال‪َ :‬‬
‫‪48. Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:‬‬
‫‪Bir adam Peygamber’e‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪Bana öğüt ver, dedi. Peygamber‬‬ ‫‪ona “Kızma.” buyurdu. Adam isteğini‬‬
‫‪birkaç defa tekrarladı. Peygamber de‬‬ ‫‪“Kızma.” buyurdu.‬‬
‫)‪(B6116 Buhârî, Edeb, 76‬‬

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬‫‪َ -49‬وعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫َو َس َّل َم‪َ « :‬ما َي َز ُال ا ْل َبل آ� ُء بِا ْل ُم ْؤ ِم ِن َوا ْل ُم ْؤ ِم َن ِة ٖفي َن ْف ِس ٖه َو َو َل ِد ٖه َو َما ِل ٖه َح ّٰتى َي ْل َقى‬
‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‪.‬‬ ‫ال ّّٰل َه َت َعا َلى َو َما عَ َل ْي ِه خَ ٖطي َئ ٌة» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‪َ :‬ح ٖد ٌ‬
‫‪86‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 86‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:25‬‬

 49. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Mümin erkek ve kadının Allah’a günahsız olarak, tertemiz kavuşuncaya kadar,
canında, çoluk çocuğunda ve malında sıkıntı eksik olmaz.
(T2399 Tirmizî, Zühd, 56)

‫ َق ِد َم عُ َي ْي َن ُة ْب ُن ِح ْص ٍن َف َن َز َل‬:‫اس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬

ٍ ‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عَ َّب‬-50
‫ َو َك َان ِم َن ال َّن َف ِر ا َّل ٖذ َين ُي ْد ٖني ِه ْم عُ َم ُر َر ِض َي‬،‫عَ َلى ا ْب ِن أ� ِخي ِه ا ْل ُح ِّر ْب ِن َق ْي ٍس‬
‫اب َم ْج ِل ِس عُ َم َر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َو ُمشَ ا َو َر ِت ٖه‬ َ ‫ َو َك َان ا ْل ُق َّرا ُء أ� ْص َح‬،ُ‫ال ّٰل ُه عَ ْنه‬
‫ َيا ا ْب َن أ� ِخى َل َك َو ْج ٌه ِع ْن َد‬:‫ َف َق َال عُ َي ْي َن ُة ِلا ْب ِن أ� ٖخي ِه‬،‫ولا َكانُوا أ� ْو ُش َّبان ًا‬ ً ‫ُك ُه‬
:‫ َف َل َّما َدخَ َل َق َال‬.‫ َف ْاس َت أ�ْ َذ َن َف أ� ِذ َن َل ُه عُ َم ُر‬،‫ٰه َذا ْال أ� ٖمي ِر َف ْاس َت أ�ْ ِذ ْن ِلى عَ َل ْي ِه‬
، ِ‫ َف َوال ّّٰل ِه َما ُت ْع ٖطي َنا ا ْل َج ْز َل َو َلا ت َْح ُك ُم ٖفي َنا بِا ْل َع ْدل‬،‫اب‬ ِ ‫ِه َي َيا ا ْب َن ا ْلخَ َّط‬
‫ َيا أ� ٖمي َر‬:‫َف َغ ِض َب عُ َم ُر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه ح َّتى هَ َّم أ� ْن ُيو ِق َع ِب ٖه َف َق َال َل ُه ا ْل ُح ُّر‬
‫ (خُ ِذ ا ْل َع ْف َو َو أْ� ُم ْر‬:‫ا ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين �ِإ َّن ال ّّٰل َه َت َعا َلى َق َال ِل َن ِب ِّي ٖه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َوال ّّٰل ِه َما َجا َوزَهَ ا‬،‫بِا ْل ُع ْر ِف َو أ�عْ ِر ْض عَ ِن ا ْل َجا ِه ٖل َين) َو�ِإ َّن ٰه َذا ِم َن ا ْل َجا ِه ٖل َين‬
. ُّ‫اب ال ّّٰل ِه َت َعا َلى َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِرى‬
ِ ‫ َو َك َان َو َّقاف ًا ِع ْن َد ِك َت‬،‫عُ َم ُر ٖح َين تَل َاهَ ا‬
50. İbn Abbâs (ra) anlatıyor:
Uyeyne b. Hısn Medine’ye geldi ve yeğeni Hur b. Kays’ın evine geldi. Hur,
Hz. Ömer’e yakın kimselerden biriydi. Gençlerden ve yaşlılardan oluşan
Kurrâ (ilim heyeti), Hz. Ömer’in meclis ve müşavere arkadaşı idiler. Uyeyne,
yeğenine şöyle dedi:
–Ey kardeşimin oğlu, bu Emîr’in yanında senin itibarın var. Huzuruna kabul
edilmem için kendisinden izin iste, dedi. Talep üzerine Hz. Ömer de izin verdi.
Uyeyne, Ömer’in (ra) yanına gelince:

87

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 87 21.5.2015 14:40:25

 –Ey Hattâb oğlu! Vallahi sen bize çok bir şey vermiyorsun. Aramızda adaletle
hükmetmiyorsun, dedi. Ömer (ra), bu söze çok kızdı hatta onu cezalandırmak
istedi. Bunun üzerine Hur:
–Ey müminlerin emîri, Allah Teâlâ, Peygamberine , “Sen af yolunu tut,
iyiliği emret, cahillerden yüz çevir.”14 buyuruyor; bu da cahillerdendir, dedi.
Allah’a yemin ederim ki Hur bu âyeti okuyunca, Ömer daha ileri gitmedi; zira
Ömer, Allah’ın Kitabı’na son derece bağlı idi.
(B7286 Buhârî, İ’tisâm, 2)

َ ‫ َوعَ ْن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-51

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ َقا ُلوا‬،‫ون َب ْع ِدى أ� َث َر ٌة َو أ� ُمو ٌر ُت ْن ِك ُرون ََها‬
‫ول‬ ُ ‫ «�ِإن ََّها َس َت ُك‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
‫ون ال ّّٰل َه ا َّل ٖذي‬ َ ‫ ُت َؤد‬:‫ال ّّٰل ِه َف َما َت أ�ْ ُم ُرنَا؟ َق َال‬
َ ‫ُّون ا ْل َح َّق ا َّل ٖذي عَ َل ْي ُك ْم َوت َْس أ� ُل‬
.‫َل ُك ْم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
51. İbn Mes’ûd’dan (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah :
–Kuşkusuz benden sonra adam kayırmalar ve yadırgayacağınız
birtakım işler olacak, buyurdu.
–Ey Allah’ın Resûlü, o zaman ne yapmamızı emredersiniz, dediler. Resûlullah :
–Yükümlülüklerinizi yerine getirir, kendi hakkınızı ise Allah’tan istersiniz, dedi.
(B3603 Buhârî, Menâkıb, 25; M4775 Müslim, İmâre, 45)

‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َي ْح َيى أ� َس ْي ِد ْب ِن ُح َض ْي ٍر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُجل ًا ِم َن ْال أ�ن َْصا ِر‬-52
‫ «�ِإن َُّك ْم‬:‫ول ال ّّٰل ِه أ� َلا ت َْس َت ْع ِم ُل ٖني َك َما ْاس َت ْع َم ْل َت ُفل َان ًا َف َق َال‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫َق َال‬
.‫اص ِب ُروا َح ّٰتى َت ْل َق ْو ٖني عَ َلى ا ْل َح ْو ِض» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
ْ ‫َس َت ْل َق ْو َن َب ْع ٖدي أ� َث َر ًة َف‬

A’râf, 7/199.
14

88

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 88 21.5.2015 14:40:25

 52. Ebû Yahyâ Üseyd b. Hudayr (ra) anlatıyor:
–Ey Allah’ın Resûlü, filan kimseyi vali tayin ettiğiniz gibi, beni de vali tayin
etmez misin, dedi. Peygamber :
–Siz benden sonra adam kayırma gibi durumlarla karşılaşacaksınız, bana
(âhirette) havuz başında kavuşuncaya kadar sabredin, buyurdu.
(B3792 Buhârî, Menâkıbü’l-ensâr, 8; M4779 Müslim, İmâre, 48)

‫ َوعَ ْن أ� ٖبي �ِإ ْب َر ِاه َيم عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن أ� ٖبي أ� ْو َفى َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما أ� َّن‬-53
َ ‫َر ُس‬
،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖفي َب ْع ِض أ� َّيا ِم ِه ا َّل ٖتي َل ِق َي ٖف َيها ا ْل َع ُد َّو‬
ُ ‫ « َي آ� أ� ُّي َها ال َّن‬:‫ا ْن َت َظ َر َح ّٰتى �ِإ َذا َما َل ِت الشَّ ْم ُس َقا َم ٖفي ِه ْم َف َق َال‬
‫اس َلا َت َت َم َّن ْوا‬
‫ َواعْ َل ُموا أ� َّن‬،‫اص ِب ُروا‬ ْ ‫ َف ِإ� َذا َل ٖقي ُت ُموهُ ْم َف‬،‫ َو ْاس أ� ُلوا ال ّّٰل َه ا ْل َعا ِف َي َة‬،‫ِل َقا َء ا ْل َع ُد ِّو‬
:‫وف» ُث َّم َق َال ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ِ ‫الس ُي‬ ُّ ِ‫ا ْل َج َّنة ت َْح َت ِظل َال‬
‫ اهْ ِز ْم ُه ْم‬،‫اب‬ ِ ‫ َوهَ ا ِز َم ْال أ� ْح َز‬،‫اب‬ ِ ‫الس َح‬َّ ‫اب َو ُم ْج ِر َي‬ِ ‫« َال ّّٰل ُه َّم ُم ْن ِز َل ا ْل ِك َت‬
.‫َوان ُْص ْرنَا عَ َل ْي ِه ْم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
53. Ebû İbrahim Abdullah b. Ebû Evfâ (ra) anlatıyor:
Resûlullah , düşmanla karşılaştığı savaş günlerinden birinde, güneş
batmaya meyledinceye kadar bekledi. Sonra askerlerine bir konuşma yaptı:
Ey insanlar, düşmanla karşılaşmayı arzu etmeyin. Allah’tan afiyet, (huzur ve
asayiş) dileyin. Ancak düşmanla karşılaşınca da sabredin, dayanın ve bilin ki
cennet, kılıçların gölgeleri altındadır, dedi. Sonra:
Ey Kitab’ı indiren, bulutları gezdiren, düşman güçlerini dağıtan Allah’ım,
onları darmadağın et ve onlara karşı bize yardım et, buyurdu.
(M4542 Müslim, Cihâd, 20; B2965, B2966 Buhârî, Cihâd, 112)

89

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 89 21.5.2015 14:40:25

 Doğru Söylemek (Sıdk)
َّ ‫ َي آ� أ� ُّي َها ا َّل ٖذ َين �آ َم ُنوا ا َّت ُقوا ال ّّٰل َه َو ُكونُوا َم َع‬
‫الصا ِد ٖق َين‬
Ey iman edenler! Allah’a karşı gelmekten sakının
ve doğrularla beraber olun.
(Tevbe, 9/119)

ِ ‫الصا ِد َق‬
‫ات‬ َّ ‫ َو‬
َّ ‫الصا ِد ٖق َين َو‬
…Doğru erkeklerle doğru kadınlar…
(var ya, işte onlar için Allah, bağışlanma
ve büyük bir mükâfat hazırlamıştır.)
(Ahzâb, 33/35)

‫ َف َل ْو َص َد ُقوا ال ّّٰل َه َل َك َان خَ ْير ًا ُله ْم‬

...Allah’a verdikleri söze bağlı kalsalardı,
elbette kendileri için daha iyi olurdu.
(Muhammed, 47/21)

90

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 90 21.5.2015 14:40:25

 ‫ عَ ْن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬-54
ِّ ‫ «�ِإ َّن‬:‫َق َال‬
‫ َو�ِإ َّن ال َّر ُج َل‬،‫الص ْد َق َي ْه ٖدي �ِإ َلى ا ْل ِب ِّر َو�ِإ َّن ا ْل ِب َّر َي ْه ٖدي �ِإ َلى ا ْل َج َّن ِة‬
‫ َو�ِإ َّن ا ْل َك ِذ َب َي ْه ٖدي �ِإ َلى ا ْل ُف ُجو ِر‬،‫َل َي ْص ُد ُق َح ّٰتى ُي ْك َت َب ِع ْن َد ال ّّٰل ِه ِص ٖ ّديق ًا‬
‫ َو�ِإ َّن ال َّر ُج َل َل َي ْك ِذ ُب َح ّٰتى ُي ْك َت َب ِع ْن َد ال ّّٰل ِه‬،‫َو�ِإ َّن ا ْل ُف ُجو َر َي ْه ٖدي �ِإ َلى ال َّنا ِر‬
.‫َك َّذاب ًا» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
54. İbn Mes’ûd’dan (ra) rivayet edildiğine göre Peygamber şöyle demiştir:
Doğruluk iyiliğe, iyilik de cennete götürür. İnsan doğru söyleye söyleye Allah
katında “sıddîk (dürüst)” olarak tescillenir. Yalan söylemek kötülüğe, kötülük
de cehenneme götürür. İnsan yalan söyleye söyleye sonunda Allah katında
“yalancı” olarak tescillenir.
(B6094 Buhârî, Edeb, 69; M6637 Müslim, Birr, 103)

،‫ َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬،‫ عَ ْن أ� ٖبي ُم َح َّم ٍد ا ْل َح َس ِن ْب ِن عَ ِل ِّي ْب ِن أ� ٖبي َطا ِل ٍب‬-55

‫ «دَعْ َما َي ٖري ُب َك �ِإ َلى‬:‫َق َال َح ِف ْظ ُت ِم ْن َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
:‫ َوا ْل َك ِذ َب ٖري َب ٌة» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬،‫الص ْد َق ُط َم أ�ْ ٖني َن ٌة‬
ِّ ‫ َف ِإ� َّن‬،‫َما َلا َي ٖري ُب َك‬
.‫يث َص ٖح ٌيح‬ ٌ ‫َح ٖد‬
55. Ebû Muhammed el-Hasan b. Ali b. Ebû Tâlib’den (ra)
rivayet edildiğine göre o, Peygamber’in :
“Sena şüphe vereni bırak, şüphe vermeyene bak! Doğruluk, gönül ferahlığı,
yalan ise şüphedir.” dediğini ezberledim, demiştir.
(T2518 Tirmizî, Kıyâmet, 60)

91

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 91 21.5.2015 14:40:25

 ‫ويل‬
ِ ‫الط‬ َّ ‫ عَ ْن أ� ٖبي ُس ْف َي َان َص ْخ ِر ْب ِن َح ْر ٍب َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه ٖفي َح ٖدي ِث ِه‬-56
‫ َف َما َذا َي أ�ْ ُم ُر ُك ْم َي ْع ِني ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬:‫ َق َال ِه َر ْق ُل‬،‫ٖفي ِق َّص ِة ِه َر ْق َل‬
‫ول « ُاعْ ُب ُدوا ال ّّٰل َه َو ْح َد ُه َلا تُشْ ِر ُكوا ِب ٖه‬ ُ ‫ َي ُق‬:‫ ُق ْل ُت‬:‫َو َس َّل َم َق َال أ� ُبو ُس ْف َي َان‬
،‫اف‬ ِ ‫ َوا ْل َع َف‬، ِ‫الص ْدق‬
ِّ ‫ِالصل َا ِة َو‬ َّ ‫ و َي أ�ْ ُم ُرنَا ب‬،‫ول �آ َبا ُؤ ُك ْم‬
ُ ‫ َوا ْت ُر ُكوا َما َي ُق‬،‫َش ْيئ ًا‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.»‫الص َل ِة‬
ِّ ‫َو‬
56. Ebû Süfyân Sahr b. Harb’den (ra) nakledilen Hirakl ile ilgili uzun anlatıda
rivayet edildiğine göre Hirakl şöyle sormuş:
–O, yani Peygamber size neleri emrediyor? Ebû Süfyân da:
–Yalnız Allah’a kulluk edin, O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın. Babalarınızın
(batıl) sözlerini terk edin, diyor ve bize namaz kılmayı, doğruluğu, iffetli
olmayı ve akrabalarla ilişkiyi sürdürmeyi emrediyor, demiştir.
(B7 Buhârî, Bed’ü’l-vahy, 1; M4607 Müslim, Cihâd, 74)

‫ َس ْه ِل ْب ِن‬،‫ أ�بِي ا ْل َو ٖل ِيد‬:‫ َو ٖق َيل‬،‫ أ� ٖبي َس ٖع ٍيد‬:‫ َو ٖق َيل‬،‫ عَ ْن أ� ٖبي َثاب ٍِت‬-57
:‫ َوهُ َو َب ْد ِر ٌّي َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬،‫ُح َن ْي ٍف‬
‫ َو�ِإ ْن‬،ِ‫ َت َعا َلى الشَّ َها َد َة ب ِِص ْدقٍ َب َّل َغ ُه ال ّّٰل ُه َم َنا ِز َل الشُّ َه َداء‬،َ‫« َم ْن َس أ� َل ال ّّٰله‬
.‫ات عَ َلى ِف َر ِاش ِه» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬ َ ‫َم‬
57. Bedir Savaşı’nda bulunan, künyesi Ebû Sâbit, Ebû Saîd ya da
Ebu’l-Velîd olan Sehl b. Huneyf’ten (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle demiştir:
Bir kimse bütün samimiyetiyle Allah’tan şehitlik isterse Allah onu, yatağında
ölse dahi şehitler mertebesine erdirir.
(M4930 Müslim, İmâre, 157)

92

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 92 21.5.2015 14:40:25

 ‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ‫‪ -58‬عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫«غ َزا َنب ٌِّي ِم َن ْال أ� ْن ِب َيا ِء َص َلو ُ‬
‫ٰات ال ّّٰل ِه َو َس َلا ُم ُه عَ َل ْي ِه ْم َف َق َال‬ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ :‬‬
‫ِل َق ْو ِم ِه‪َ :‬لا َي ْت َب َع ِّني َر ُج ٌل َم َل َك ُب ْض َع ا ْم َر أ� ٍة‪َ .‬وهُ َو ُي ٖر ُيد أ� ْن َي ْب ِن َي ب َِها َو َل َّما‬
‫َي ْب ِن ب َِها‪َ ،‬و َلا أ� َح ٌد َب َنى ُب ُيوت ًا َل ْم َي ْر َف ْع ُس ُقو َف َها‪َ ،‬و َلا أ� َح ٌد اِ ْش َت َرى َغ َنم ًا‬
‫ات َوهُ َو َي ْن َتظِ ُر أ� ْو َلا َدهَ ا‪َ .‬ف َغ َزا َف َدنَا ِم َن ا ْل َق ْر َي ِة َصل َا َة ا ْل َع ْص ِر أ� ْو‬
‫أ� ْو خَ ِل َف ٍ‬
‫َق ٖريب ًا ِم ْن ٰذ ِل َك‪َ ،‬ف َق َال ِللشَّ ْم ِس‪ِ� :‬إن َِّك َم أ�ْ ُمو َر ٌة َو أ�نَا َم أ�ْ ُمو ٌر‪َ ،‬ال ّّٰل ُه َّم ْاحب ِْس َها‬
‫عَ َل ْي َنا‪َ ،‬ف ُحب َِس ْت َح ّٰتى َف َت َح ال ّّٰل ُه عَ َل ْي ِه‪َ ،‬ف َج َم َع ا ْل َغ َنا ِئ َم‪َ ،‬ف َجا َء ْت َي ْع ِني‬
‫ال َّنا َر ِل َت أ�ْ ُك َل َها َف َل ْم ت َْط َع ْم َها‪َ ،‬ف َق َال‪ِ� :‬إ َّن ٖف ُيك ْم ُغ ُل ً‬
‫ولا‪َ ،‬ف ْل ُي َبا ِي ْع ٖني ِم ْن ُك ِّل‬
‫ول‪َ ،‬ف ْل ُت َبا ِي ْع ٖني‬ ‫َق ٖبي َل ٍة َر ُج ٌل‪َ ،‬ف َل ِز َق ْت َي ُد َر ُج ٍل ِب َي ِد ٖه َف َق َال‪ٖ :‬ف ُيك ُم ا ْل ُغ ُل ُ‬
‫ول‪َ ،‬ف َجا ُؤا‬ ‫َق ٖبي َل ُت َك‪َ ،‬ف َل ِز َق ْت َي ُد َر ُج َل ْي ِن أ� ْو َثل َا َث ٍة ِب َي ِد ٖه َف َق َال‪ٖ :‬ف ُيك ُم ا ْل ُغ ُل ُ‬
‫الذهَ ِب‪َ ،‬ف َو َض َع َها َف َجا َء ِت ال َّنا ُر َف أ� َك َل ْت َها‪،‬‬ ‫ِب َر أ� ٍس ِمث ِْل َر أ� ِس َب َق َر ٍة ِم َن َّ‬
‫َف َل ْم ت َِح ُّل ا ْل َغ َنا ِئ ُم ِل أ� َح ٍد َق ْب َل َنا‪ُ ،‬ث َّم أ� َح َّل ال ّّٰل ُه َل َنا ا ْل َغ َنا ِئ َم َل َّما َر أ�ى َض ْع َف َنا‬
‫َوعَ ْج َزنَا َف أ� َح َّل َها َل َنا» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫‪58. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle demiştir:‬‬
‫‪Peygamberlerden (as) birisi savaşa çıkacaktı ve ümmetine, “Bir kadınla‬‬
‫‪nikâhlanıp gerdeğe girme niyetinde bulunan ve henüz girmemiş olanlar, ev‬‬
‫‪yapıp henüz tavanını kapatmamış olanlar, keza gebe koyun veya deve satın‬‬
‫‪alıp, onların yavrulamasını bekleyenler, benimle gelmesin.” dedi ve yola çıktı.‬‬

‫‪93‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 93‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:25‬‬

 İkindi vakti veya ikindi vaktine yakın düşman memleketine yaklaştı. Güneşe
“Sen de, ben de emir kuluyuz.” diye hitap etti ve: “Ey Allah’ım, güneşin
batmasını geciktir” diye dua etti. Bunun üzerine güneş tutuldu. Allah,
güneş batıncaya kadar, kasabanın fethini o peygambere müyesser kıldı.
Peygamber hemen ganimeti topladı, sonra o ganimeti yakmak için (gökten)
bir ateş geldi. Ancak ganimeti yakmadı. Bunun üzerine peygamber: “İçinizde
ganimete hıyanet eden var; her kabileden bir kişi gelip bana biat etsin.”
dedi. Biat ederken, bir adamın eli peygamberin eline yapıştı. Onun üzerine
peygamber, o adama: “Hıyanet sizdedir. Senin kabilenin adamları bana biat
etsinler.” dedi. İki yahut üç kişinin daha elleri peygamberin eline yapıştı.
Bunun üzerine peygamber onlara, “Ganimetten çalınan mal sizde olmalı.”
dedi. Bunlar, inek başına benzeyen bir altın baş getirdiler. Peygamber onu
ganimetin içine koydu, ateş de hemen ganimeti yiyip yaktı. Çünkü bizden
evvelki hiçbir millete ganimet helâl değildi. Allah, zaafımızı ve acziyetimizi
gördüğünden, ganimeti bize helâl kıldı.
(B3124 Buhârî, Humus, 8; M4555 Müslim, Cihâd, 32)

‫ َق َال‬:‫ عَ ْن أ� ٖبي خَ ا ِل ٍد َح ٖك ِيم ْب ِن ِح َزا ٍم َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-59

ُ ‫َر ُس‬
،‫ « َا ْل َب ِّي َعانِ بِا ْل ِخ َيا ِر َما َل ْم َي َت َف َّر َقا‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َو�ِإ ْن َك َت َما َو َك َذ َبا ُم ِح َق ْت‬،‫َف ِإ� ْن َص َد َقا َو َب َّي َنا ب ُو ِر َك َل ُه َما ٖفي َب ْي ِع ِه َما‬
.‫َب َر َك ُة َب ْي ِع ِه َما» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
59. Ebû Hâlid Hakîm b. Hizâm’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle demiştir:
Satıcı ve müşteri, anlaşıp birbirinden ayrılmadıkça, alışverişten vazgeçmekte
serbesttirler. Eğer doğru söyler, açıkça konuşurlarsa, alışverişlerinde bereket
olur. Eğer saklarlar veya yalan söylerlerse, alışverişlerinin bereketi gider.
(B2079 Buhârî, Büyû’, 19; M3858 Müslim, Büyû’, 47)

94

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 94 21.5.2015 14:40:25

 Her An Allah ile
Beraber Olma Bilinci
(Murâkabe)

َّ ‫ َا َّل ٖذي َي َر َاك ٖح َين َت ُقو ُم * َو َت َق ُّل َب َك ِفي‬

‫الساجِ ٖد َين‬
O Allah, namaza kalktığında seni ve secde edenler arasında dolaşmanı görüyor.
(Şuarâ, 26/218-219)

‫ َوهُ َو َم َع ُك ْم أ� ْي َن َما ُك ْن ُت ْم‬

...Nerede olursanız olun, O sizinle beraberdir...
(Hadîd, 57/4)

َّ ‫�ِإ َّن ال ّّٰل َه َلا َي ْخ ٰفى عَ َل ْي ِه َش ْي ٌء ِفي ْال أ� ْر ِض َو َلا ِفي‬

ِ‫الس َماء‬
Şüphesiz yerde ve gökte hiçbir şey Allah’a gizli kalmaz.
(Âl-i İmrân, 3/5)

95

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 95 21.5.2015 14:40:25

 ‫‪ِ�‬إ َّن َر َّب َك َلبِا ْل ِم ْر َصا ِد‪‬‬
‫‪Şüphesiz Rabbin, gözetlemededir.‬‬
‫)‪(Fecr, 89/14‬‬

‫‪َ ‬ي ْع َل ُم خَ آ� ِئ َن َة ْال َاعْ ُي ِن َو َما ت ُْخ ِفى ُّ‬

‫الص ُدو ُر‪‬‬
‫‪Allah, gözlerin hain bakışını ve kalplerin gizlediğini bilir.‬‬
‫)‪(Mü’min, 40/19‬‬

‫وس‬‫اب َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ « :‬ب ْي َن َما ن َْح ُن ُج ُل ٌ‬ ‫‪ -60‬عَ ْن عُ َم َر ْب ِن ا ْل َخ َّط ِ‬

‫ات َي ْو ٍم �ِإ ْذ َط َل َع عَ َل ْي َنا َر ُج ٌل‬
‫ِع ْن َد َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ذ َ‬
‫الس َف ِر‪َ ،‬و َلا‬ ‫اب‪َ ،‬ش ٖد ُيد َس َوا ِد الشَّ ْع ِر‪َ ،‬لا ُي َرى عَ َل ْي ِه أ� َث ُر َّ‬ ‫َش ٖد ُيد َب َي ِ‬
‫اض ال ِّث َي ِ‬
‫َي ْع ِر ُف ُه ِم َّنا أ� َح ٌد‪َ ،‬ح ّٰتى َج َل َس �ِإ َلى ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ف أ� ْس َن َد‬
‫ُر ْك َب َت ْي ِه �ِإ َلى ُر ْك َب َت ْي ِه‪َ ،‬و َو َض َع َك َّف ْي ِه عَ َلى َف ِخ َذ ْي ِه َو َق َال‪َ :‬يا ُم َح َّم ُد أ�خْ ِب ْر ٖني‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ :‬ا ْل ِإ� ْسل َا ُم أ� ْن‬
‫عَ ِن ْال ِإ� ْسل َا ِم َف َق َال َر ُس ُ‬
‫الصل َا َة‪َ ،‬و ُت ْؤ ِت َي‬ ‫ول ال ّّٰل ِه َوت ُٖق َيم َّ‬ ‫ت َْش َه َد أ� ْن َلا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰلهُ‪َ ،‬و أ� َّن ُم َح َّمد ًا َر ُس ُ‬
‫تصو َم َر َم َض َان‪َ ،‬وت َُح َّج ا ْل َب ْي َت �إِنِ ْاس َت َط ْع َت �ِإ َل ْي ِه َس ٖبيل ًا‪َ .‬ق َال‪:‬‬ ‫ال َّزكا َة‪َ ،‬و ُ‬
‫َص َد ْق َت‪َ .‬ف َعجِ ْب َنا َل ُه َي ْس أ� ُل ُه َو ُي َص ِّد ُقهُ‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ف أ�خْ ِب ْر ٖني عَ ِن ْال إ�ٖ َيمانِ ‪َ .‬ق َال‪:‬‬
‫أ� ْن ُت ْؤ ِم َن بِال ّّٰل ِه َو َمل َا ِئ َك ِت ِه‪َ ،‬و ُك ُت ِب ٖه َو ُر ُس ِل ِه‪َ ،‬وا ْل َي ْو ِم ْال آ� ِخ ِر‪َ ،‬و ُت ْؤ ِم َن بِا ْل َق َد ِر‬
‫خَ ْي ِر ٖه َو َش ِّر ِه‪َ .‬ق َال‪َ :‬ص َد ْق َت َق َال‪َ :‬ف أ�خْ ِب ْر ٖني عَ ِن ْال ِإ� ْح َسانِ ‪َ .‬ق َال‪ :‬أ� ْن َت ْع ُب َد‬
‫‪96‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 96‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:25‬‬

 .‫الساعَ ِة‬ َّ ‫ َف أ�خْ ِب ْر ٖني عَ ِن‬:‫ َف ِإ� ْن َل ْم ت َُك ْن َت َرا ُه َف ِإ� َّن ُه َي َر َاك َق َال‬،‫ال ّّٰل َه َك أ�ن ََّك َت َرا ُه‬
.‫ َف أ�خْ ِب ْر ٖني عَ ْن أ� َما َرا ِت َها‬:‫ َق َال‬.‫السا ِئ ِل‬
َّ ‫ول عَ ْن َها ِب أ�عْ َل َم ِم َن‬ ُ ‫ َما ا ْل َم ْس ُؤ‬:‫َق َال‬
‫ َو أ� ْن َت َرى ا ْل ُح َفا َة ا ْل ُع َرا َة ا ْل َعا َل َة ِرعَ ا َء الشَّ ا ِء‬،‫َق َال أ� ْن َت ِل َد ْال أ� َم ُة َر َّب َت َها‬
‫ أ�ت َْد ٖري‬،‫ َيا عُ َم ُر‬:‫ ُث َّم َق َال‬،‫ َف َل ِبث ُْت َم ِل ًّيا‬،‫ون ِفي ا ْل ُب ْن َيانِ ُث َّم ان َْط َل َق‬ َ ‫َي َت َطا َو ُل‬
‫ َف ِإ� َّن ُه جِ ْب ٖر ُيل أ�ت َُاك ْم ُي َع ِّل ُم ُك ْم‬:‫ َال ّّٰل ُه َو َر ُسو ُل ُه أ�عْ ُلم َق َال‬:‫السا ِئ ُل ُق ْل ُت‬
َّ ‫َم ِن‬
.‫ٖدي َن ُك ْم» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
60. Ömer b. Hattâb (ra) anlatıyor:
Bir gün Allah Resûlü’nün yanında otururken yanımıza bir adam çıkageldi;
elbisesi bembeyaz, saçları simsiyahtı, uzak yoldan gelmişe benzemiyordu.
Hiçbirimiz onu tanımıyorduk. Peygamber’in önüne kadar gelip oturdu ve
dizlerini Peygamber’in dizlerine dayadı,
ellerini de uyluklarına koydu ve:
–Ey Muhammed, İslâm’ın ne olduğunu bana söyle, dedi. Resûlullah :
–İslâm, “Allah’tan başka ilah yoktur, Muhammed de Allah’ın Resûlü’dür”, diye
şehâdet etmen, namaz kılman, zekât vermen, Ramazan orucunu tutman,
gücün yeterse hacca gitmendir, buyurdu. Adam:
–Doğru söylüyorsun, dedi. Hem sorup, hem de tasdik etmesi
tuhafımıza gitti. Ondan sonra:
–İman nedir, diye sordu. Peygamber de :
–İman, Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine ve
âhiret gününe, kadere, hayır ve şerrin Allah’tan olduğuna inanmandır,
diye cevap verdi. Adam yine:
–Doğru söylüyorsun, dedi ve:
–İhsan nedir, diye sordu. Peygamber de:
–İhsan, Allah’ı görüyormuşsun gibi ibadet etmendir.
Sen O’nu görmesen de, O seni görüyor, buyurdu. O yine:
–Doğru söylüyorsun, dedi. Sonra:
–Kıyametin vaktini bana söyle, dedi. Peygamber :
–Bu konuda kendisine soru sorulan kişi, sorandan daha bilgili değildir, dedi.
–O hâlde, alâmetlerini söyle, deyince, Resûlullah :

97

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 97 21.5.2015 14:40:25

 –Annelerin, kendilerine cariye muamelesi yapacak çocuklar doğurması,
yalın ayak, çıplak, yoksul koyun çobanlarının yüksek binalar yapmakta
birbirleriyle yarışmalarıdır, dedi. Daha sonra o yabancı kalkıp gitti.
Ben bir müddet kaldım, sonra Peygamber :
–Ey Ömer, soruları soran kişinin kim olduğunu biliyor musun, dedi.
–Allah ve Resûlü daha iyi bilir, dedim. Resûlullah da:
–O, Cebrail’di, size dininizi öğretmek için gelmişti, buyurdu.
(M93 Müslim, Îmân, 1)

‫ َو أ� ٖبي عَ ْب ِد ال َّر ْحمٰ ِن ُم َعا ِذ ْب ِن َج َب ٍل‬،‫ عَ ْن أ� ٖبي َذ ٍّر ُج ْن ُد ِب ْب ِن ُج َنا َد َة‬-61

‫ «اِت َِّق ال ّّٰل َه‬:‫ َق َال‬،‫ عَ ْن َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬،‫َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬
»‫اس بِخُ ُل ٍق َح َس ٍن‬ َ ‫ َوخَ ا ِل ِق ال َّن‬،‫الس ِّي َئ َة ا ْل َح َس َن َة ت َْم ُح َها‬
َّ ‫َح ْيث َُما ُك ْن َت َو أ� ْتب ِِع‬
ٌ ‫ َح ٖد‬:‫َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬
.‫يث َح َس ٌن‬
61. Ebû Zer Cündüb b. Cünâde ve Ebû Abdurrahmân Muâz b. Cebel’den (ra)
rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Nerede olursan ol, Allah’tan kork; kötülük yaparsan, peşinden hemen iyilik
yap ki, kötülüğü silip götürsün; insanlara karşı güzel ahlâkla davran.
(T1987 Tirmizî, Birr, 55)

ُ :‫اس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬

‫«ك ْن ُت خَ ْل َف ال َّنب ِِّي َص َّلى‬ ٍ ‫ عَ ْن ا ْب ِن عَ َّب‬-62
‫ «اِ ْح َف ِظ‬:‫ات‬ ٍ ‫ « َيا ُغل َا ُم �ِإ ٖنّي أ�عَ ِّل ُم َك َك ِل َم‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ي ْوم ًا َف َق َال‬
‫ َو�ِإ َذا‬،َ‫ �ِإ َذا َس أ� ْل َت َف ْاس أ�لِ ال ّّٰله‬،‫ال ّّٰل َه َي ْح َف ْظ َك اِ ْح َف ِظ ال ّّٰل َه َتجِ ْد ُه ت َُجاهَ َك‬
َ ‫ أ� َّن ْال أ� َّم َة َل ِو ْاج َت َم َع ْت عَ َلى أ� ْن َي ْن َف ُع‬:‫ َواعْ َل ْم‬،‫ْاس َت َع ْن َت َف ْاس َت ِع ْن بِال ّّٰل ِه‬
‫وك‬
‫ َو�إِنِ ْاج َت َم ُعوا عَ َلى‬،‫وك �ِإ َّلا ِبشَ ْي ٍء َق ْد َك َت َب ُه ال ّّٰل ُه َل َك‬
َ ‫ َل ْم َي ْن َف ُع‬،ٍ‫ِبشَ ْيء‬
98

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 98 21.5.2015 14:40:25

 ‫ ُر ِف َع ِت‬،‫وك �ِإ َّلا ِبشَ ْي ٍء َق ْد َك َت َب ُه ال ّّٰل ُه عَ َل ْي َك‬
َ ‫ َل ْم َي ُض ُّر‬،ٍ‫وك ِبشَ ْيء‬
َ ‫أ� ْن َي ُض ُّر‬
‫يث َح َس ٌن‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬.»‫الص ُح ُف‬ ُّ ‫ َو َج َّف ِت‬،‫ْال أ� ْقل َا ُم‬
‫ َت َع َّر ْف‬،‫ «اِ ْح َف ِظ ال ّّٰل َه َتجِ ْد ُه أ� َما َم َك‬: ُّ‫ َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َغ ْي ِر ال ِّت ْر ِم ِذي‬.‫َص ٖح ٌيح‬
‫ َواعْ َل ْم أ� َّن َما أ�خْ َط أ� َك َل ْم َي ُك ْن‬،‫�ِإ َلى ال ّّٰل ِه ِفي ال َّرخَ ا ِء َي ْع ِر ْف َك ِفي الشِّ َّد ِة‬
َّ ‫ َو َما أ� َصا َب َك َل ْم َي ُك ْن ِل ُي ْخطِ ئ ََك َواعْ َل ْم أ� َّن ال َّن ْص َر َم َع‬،‫ِل ُي ٖصي َب َك‬
،‫الص ْب ِر‬
»‫ َو أ� َّن َم َع ا ْل ُع ْس ِر ُي ْسر ًا‬،‫َو أ� َّن ا ْل َف َر َج َم َع ا ْل َك ْر ِب‬
62. İbn Abbâs (ra) anlatıyor:
Bir gün Peygamber’in arkasında bulunuyordum. Bana şöyle söyledi:
“Delikanlı, sana birkaç cümle öğreteyim: Allah’ın emirlerini ve nehiylerini
gözet ki, Allah da seni gözetsin. Evet, Allah’ı gözet ki, O’nu yanında bulasın.
Bir isteğin varsa Allah’tan iste, yardım dileyeceksen Allah’tan dile ve bil ki
bütün insanlar sana bir fayda sağlamak için çalışsalar, ancak Allah’ın senin
için yazdığı şeyi sağlayabilirler. Eğer bütün insanlar, sana zarar vermeye
kalkışsalar, ancak Allah’ın yazmış olduğu zararı verebilirler. Kalemler
kaldırılmış, yazgı tamamlanmıştır.”
(T2516 Tirmizî, Kıyâmet, 59)

Tirmizî’nin dışında nakledilen bir rivayet şöyledir:

“Allah’ın emir ve nehiylerini gözet ki, O’nu yanında bulasın; rahat
zamanlarında (iyilik ve hayır yaparak) Allah’ı hatırla ki, O da seni zor
zamanda kollasın. Bil ki başına gelmesi takdir edilmeyen bir şeye düçar
olacak değilsin. Başına gelmesi takdir edilen şeyden de kurtulacak değilsin.
Unutma ki, sabreden kazanır. Sıkıntıya katlanan kurtulur, zorluğa göğüs
geren kolaylığa erer.”
(Beyhakî, Şuabü’l-îmân, XII, 354, hadis no:9529)

99

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 99 21.5.2015 14:40:25

 ‫الا ِه َي أ�د َُّق ٖفي‬ ‫‪ -63‬عَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪ِ�« :‬إن َُّك ْم َل َت ْع َم ُل َ‬
‫ون أ�عْ َم ً‬
‫أ�عْ ُي ِن ُك ْم ِم َن الشَّ ْع ِر‪ُ ،‬ك َّنا َن ُع ُّدهَ ا عَ َلى عَ ْه ِد َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ات» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِريُّ ‪.‬‬
‫ِم َن ا ْل ُمو ِب َق ِ‬
‫‪63. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:‬‬
‫‪Siz birtakım işler yapıyor ve onları kıldan ince görüyor, hiçe sayıyorsunuz.‬‬
‫‪Hâlbuki Resûlullah‬‬ ‫‪zamanında, biz onları, insanı helâk eden büyük‬‬
‫‪günahlardan sayıyorduk.‬‬
‫)‪(B6492 Buhârî, Rikâk, 32‬‬

‫‪ -64‬عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة‪َ ،‬ر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنهُ‪ ،‬عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫َق َال‪ِ� :‬إ َّن ال ّّٰل َه َت َعا َلى َي َغا ُر‪َ ،‬و َغ ْي َر ُة ال ّّٰل ِه َت َعا َلى‪ ،‬أ� ْن َي أ�ْ ِت َي ا ْل َم ْر ُء َما َح َّر َم ال ّّٰل ُه‬
‫عَ َل ْي ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫‪64. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Peygamber‬‬ ‫‪şöyle demiştir:‬‬
‫‪Allah Teâlâ gücenir. Allah’ın gücenmesi, kulunun O’nun haram kıldığı şeyleri‬‬
‫‪yapmasından dolayıdır.‬‬
‫)‪(B5223 Buhârî, Nikâh, 108; M6995 Müslim, Tevbe, 36‬‬

‫‪ -65‬عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ُه َس ِم َع ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬

‫ول‪ِ�« :‬إ َّن َثل َا َث ًة ِم ْن َب ٖني �ِإ ْسرا ٖئ َيل‪ :‬أ� ْب َر َص‪َ ،‬و أ� ْق َرعَ ‪َ ،‬و أ�عْ َمى‪ ،‬أ� َرا َد‬ ‫َو َس َّل َم َي ُق ُ‬
‫ال ّّٰل ُه أ� ْن َي ْب َت ِل َي ُه ْم َف َب َع َث �ِإ َل ْي ِه ْم َم َلك ًا‪َ ،‬ف أ�تَى ْال أ� ْب َر َص َف َق َال‪ :‬أ� ُّي َش ْي ٍء أ� َح ُّب‬
‫�ِإ َل ْي َك؟ َق َال‪َ :‬ل ْو ٌن َح َس ٌن‪َ ،‬وجِ ْل ٌد َح َس ٌن‪َ ،‬و َي ْذهَ َب ع ِّني ا َّل ٖذي َق ْد َق ِذ َر ِني‬
‫‪100‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 100‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:25‬‬

 ‫اس‪َ ،‬ف َم َس َح ُه َف َذهَ َب عَ ْن ُه َق َذ ُر ُه َو أ�عْ طِ َي َل ْون ًا َح َسن ًا‪َ .‬ق َال‪َ :‬ف أ� ُّي ا ْل َمالِ‬ ‫ال َّن ُ‬
‫أ� َح ُّب �ِإ َل ْي َك؟ َق َال‪َ :‬ا ْل ِإ�ب ُِل أ� ْو َق َال ا ْل َب َق ُر َش َّك ال َّر ٖاوي َف أ�عْ طِ َي نَا َق ًة عُ شَ َرا َء‪،‬‬
‫َف َق َال‪َ :‬با َر َك ال ّّٰل ُه َل َك ٖف َيها‪َ .‬ف أ�تَى ْال أ� ْق َرعَ َف َق َال‪ :‬أ� ُّي َش ْي ٍء أ� َح ُّب �ِإ َل ْي َك؟‬
‫اس‪َ ،‬ف َم َس َح ُه‬ ‫َق َال‪َ :‬ش ْع ٌر َح َس ٌن‪َ ،‬و َي ْذهَ ُب عَ ٖ ّني ٰه َذا ا َّل ٖذي َق ِذ َر ِني ال َّن ُ‬
‫َف َذهَ َب عَ ْنهُ‪َ .‬و أ�عْ طِ َي َش ْعر ًا َح َسن ًا‪َ .‬ق َال َف أ� ُّي ا ْل َمالِ أ� َح ُّب �ِإ َل ْي َك؟ َق َال‪:‬‬
‫َا ْل َب َق ُر‪َ ،‬ف أ�عْ طِ َي َب َق َر ًة َحا ِمل ًا‪َ ،‬و َق َال‪َ :‬با َر َك ال ّّٰل ُه َل َك ٖف َيها‪َ .‬ف أ�تَى ْال أ�عْ َمى‬
‫َف َق َال‪ :‬أ� ُّي َش ْي ٍء أ� َح ُّب �ِإ َل ْي َك؟ َق َال‪ :‬أ� ْن َي ُر َّد ال ّّٰل ُه �ِإ َل َّي َب َص ٖري َف أ� ْب ِص َر‬
‫اس َف َم َس َح ُه َف َر َّد ال ّّٰل ُه �ِإ َل ْي ِه َب َص َر ُه‪َ .‬ق َال‪َ :‬ف أ� ُّي ا ْل َمالِ أ� َح ُّب �ِإل ْي َك؟ َق َال‪:‬‬
‫ال َّن َ‬
‫َا ْل َغ َن ُم َف أ�عْ طِ َي َشا ًة َوا ِلد ًا َف أ� ْن ِت َج ٰه َذانِ َو َو َّل َد ٰه َذا‪َ ،‬ف َك َان ِل ٰه َذا َوا ٍد ِم َن‬
‫ْال ِإ�ب ِِل‪َ ،‬و ِل ٰه َذا َوا ٍد ِم َن ا ْل َب َق ِر‪َ ،‬و ِل ٰه َذا َوا ٍد ِم َن ا ْل َغ َن ِم‪ُ .‬ث َّم �ِإ َّن ُه أ�تَى ْال أ� ْب َر َص‬
‫ٖفي ُصو َر ِت ٖه َوهَ ْي َئ ِت ِه‪َ ،‬ف َق َال‪َ :‬ر ُج ٌل ِم ْس ٖك ٌين َق ِد ا ْن َق َط َع ْت ب َِي ا ْل ِح َب ُال ٖفي‬
‫َس َف ٖري‪َ ،‬فل َا َبل َا َغ ِل َي ا ْل َي ْو َم �ِإ َّلا بِال ّّٰل ِه ُث َّم ب َِك‪ ،‬أ� ْس أ� ُل َك بِا َّل ٖذي أ�عْ َط َاك‬
‫ال َّل ْو َن ا ْل َح َس َن‪َ ،‬وا ْلجِ ْل َد ا ْل َح َس َن‪َ ،‬وا ْل َم َال‪َ ،‬ب ٖعير ًا أ� َت َب َّلغُ ِب ٖه ٖفي َس َف ٖري‪،‬‬
‫وق َك ٖثي َر ٌة‪َ .‬ف َق َال‪َ :‬ك أ� ٖ ّني أ�عْ ر ُِف َك أ� َل ْم ت َُك ْن أ� ْب َر َص َي ْق ُذ ُر َك‬ ‫َف َق َال‪ :‬ا ْل ُح ُق ُ‬
‫اس‪َ ،‬ف ٖقير ًا‪َ ،‬ف أ�عْ َط َاك ال ّّٰلهُ‪َ ،‬ف َق َال‪ِ� :‬إن ََّما َو ِر ْث ُت ٰه َذا ا ْل َم َال َكابِر ًا عَ ْن‬ ‫ال َّن ُ‬
‫َكا ِب ٍر‪َ ،‬ف َق َال‪ِ� :‬إ ْن ُك ْن َت َكا ِذب ًا َف َص َّي َر َك ال ّّٰل ُه �ِإ َلى َما ُك ْن َت‪َ .‬و أ�تَى ْال أ� ْق َرعَ‬
‫ٖفي ُصو َر ِت ٖه َوهَ ْي َئ ِت ِه‪َ ،‬ف َق َال َل ُه ِمـث َْل َما َق َال ِل ٰه َذا‪َ ،‬و َر َّد عَ َل ْي ِه ِمث َْل َما َر َّد‬
‫‪101‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 101‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:25‬‬

 ‫ َو أ�تَى ْال أ�عْ َمى‬.‫ �ِإ ْن ُك ْن َت َكا ِذب ًا َف َص ّي َر َك ال ّٰل ُه �ِإ َلي َم ُاك ْن َت‬:‫ َف َق َال‬،‫ٰه َذا‬
‫ َر ُج ٌل ِم ْس ٖك ٌين َوا ْب ُن َس ٖب ٍيل اِ ْن َق َط َع ْت ب َِي‬:‫ َف َق َال‬،‫ٖفي ُصو َر ِت ٖه َوهَ ْي َئ ِت ِه‬
‫ أ� ْس أ� ُل َك بِا َّل ٖذي‬،‫ َفل َا َبل َا َغ ِل َي ا ْل َي ْو َم �ِإ َّلا بِال ّّٰل ِه ُث َّم ب َِك‬،‫ا ْل ِح َب ُال ٖفي َس َف ٖري‬
‫ َق ْد ُك ْن ُت أ�عْ َمى‬:‫َر َّد عَ َل ْي َك َب َص َر َك َشا ًة أ� َت َب َّلغُ ب َِها ٖفي َس َف ٖري؟ َف َق َال‬
‫ َف ُخ ْذ َما ِشئ َْت َو َد ْع َما ِشئ َْت َف َوال ّّٰل ِه َما أ� ْج َه ُد َك‬،‫َف َر َّد ال ّّٰل ُه �ِإ َل َّي َب َص ٖري‬
‫ أ� ْم ِس ْك َما َل َك َف ِإ�ن ََّما ا ْب ُت ٖلي ُت ْم َف َق ْد‬:‫ َف َق َال‬.‫ا ْل َي ْو َم ِبشَ ْي ٍء أ�خَ ْذ َت ُه ِل َّل ِه ع َّز َو َج َّل‬
ِ ‫ َو َس ِخ َط عَ َلى َص‬،‫َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َك‬
.‫اح َب ْي َك» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
65. Ebû Hüreyre (ra), Peygamber’den şöyle dediğini işittiğini nakletmiştir:
İsrailoğullarında biri alacalı, diğeri kel ve öbürü kör olan üç kişi vardır. Allah
Teâlâ, bu insanları sınamak ister. Onlara bir melek gönderir. Melek, alacalıya
gelir, “En çok ne istersin?” diye sorar. Alacalı “Güzel bir renk ve güzel bir
cilt, beni insanlara iğrenç gösteren şeyin giderilmesini isterim.” der. Melek
hemen onu sıvazlar, iğrenç hâl kendisinden gider ve rengi güzelleşir. Melek
ona, “En sevdiğin mal nedir?” diye sorar. Alacalı adam, “Deve yahut inek”
cevabını verir. (Bunun hangisini söylediği hakkında ravinin şüphesi vardır.)
Ona on aylık bir gebe dişi deve verilir ve melek, “Allah, bunları senin için
bereketli kılsın.” der.
Sonra kel olan adamın yanına gider ve “En çok ne istersin?” diye sorar.
O da “Güzel bir saçım olmasını ve insanları iğrendiren bu hâlin benden
giderilmesini isterim” der. Melek hemen onu da sıvazlar, iğrenç görüntü
gider ve güzel saçları çıkar. Sonra melek ona, “En sevdiğin mal nedir?” diye
sorar. “İnek” der. Ona gebe bir inek verilir. Melek, “Allah, bunu senin için
bereketli kılsın.” der.
Sonra kör olan kişinin yanına gelir ve “En çok ne istersin?” diye sorar. Kör,
“Cenâb-ı Hakk’ın gözlerimi geri vermesini ve insanları görebilmeyi.” der.
Bunun üzerine melek onun da gözlerini sıvazlar, Allah Teâlâ yeniden
görmesini sağlar. Melek, “En sevdiğin mal nedir?” der. (Adam,) “Koyun.” der.
Bunun üzerine kendisine gebe bir koyun verilir. Hayvanlardan deve ile inek
yavrular, koyun kuzular. Bu üç kimseden her birinin bir vadiyi dolduracak

102

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 102 21.5.2015 14:40:25

 kadar develeri, inekleri ve koyunları olur.
Melek alacalının önceki hâline bürünerek tekrar yanına gelir ve “Fakir bir
adamım, yola devam etme imkânım kalmadı, bugün ulaşmak istediğim
yere, önce Allah’ın sonra senin yardımın sayesinde varabilirim. Rengini
ve cildini güzelleştiren zâtın hakkı için senden bana bir deve vermeni
istiyorum; ta ki onunla yolculuğumu tamamlayabileyim.” der. (Daha önce
alaca hastalığına yakalanan) adam, “Verilmesi lazım gelen haklar çoktur!”
karşılığını verir. Bunun üzerine melek, “Ben seni tanır gibi oluyorum, sen
alacalı biriydin, insanlar senden iğrenirlerdi, fakirdin, Allah sana mal verdi,
öyle değil mi?” der. Alacalı adam, “Bu mal bana dededen, babadan miras
olarak intikal etti.” der. Melek, “Eğer yalan söylüyorsan Allah seni önceki
hâline döndürsün” der.
Melek daha sonra kelin kılığına girerek onun yanına gelir, ona da ötekine
söylediği gibi söyler. Adam ala tenli gibi cevap verir. Melek buna da “Eğer
yalan söylüyorsan, Allah seni evvelki hâline çevirsin.” der.
Sonra körün kılık ve kıyafetine girerek onun yanına gelir ve “Yolcu ve fakir
bir adamım, yola devam etme imkânım kalmadı. Bugün önce Allah’ın,
sonra senin yardımın sayesinde gideceğim yere varabileceğim. Sana tekrar
görmeyi bahşeden Allah hakkı için senden bir koyun istiyorum; ta ki onunla
yolculuğumu devam ettirebileyim.” der. Bunun üzerine daha evvel kör olan
kişi, “Ben kördüm, Allah görmemi sağladı. İstediğini al, istediklerini bırak.
Allah’a yemin ederim ki Allah için hiçbir şeyi senden esirgemeyeceğim.” der.
Melek, “Malın senin olsun, bu sizin için bir imtihandı. Allah, senden razı oldu
ve arkadaşlarına gazap etti.” der.
(M7431 Müslim, Zühd, 10; B3464 Buhârî, Enbiyâ, 51)

‫ عَ ْن أ� ٖبي َي ْع َلى َش َّدا ِد ْب ِن أ� ْو ٍس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬-66

،‫ َوعَ ِم َل ِل َما َب ْع َد ا ْل َم ْو ِت‬،ُ‫َان َن ْف َسه‬َ ‫ « َا ْل َك ِّي ُس َم ْن د‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
ُّ‫ َوت ََم َّنى عَ َلى ال ّّٰل ِه ْال أ� َما ِن َّي» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذي‬،‫َوا ْل َعاجِ ُز َم ْن أ� ْت َب َع َن ْف َس ُه هَ َواهَ ا‬
ٌ ‫َو َق َال َح ٖد‬
‫يث َح َس ٌن‬

103

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 103 21.5.2015 14:40:25

 66. Ebû Ya’lâ Şeddâd b. Evs’ten (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle demiştir:
Akıllı insan, kendini sorgulayan ve ölüm ötesi için çalışandır. Âciz insan ise,
nefsini çirkin arzularına uyduran ve Allah’tan olmayacak şeyler umandır.
(T2459 Tirmizî, Kıyâmet, 25)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-67

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫يث َح َس ٌن َر َوا ُه‬ َ ‫ ِم ْن ُح ْس ِن �ِإ ْسل َا ِم ا ْل َم ْر ِء َت ْر ُك ُه َم‬:‫َو َس َّل َم‬
ٌ ‫الا َي ْع ٖني ِه» َح ٖد‬
.‫ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َغ ْي ُر ُه‬
67. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Kendisini ilgilendirmeyen ve faydası olmayan (mâlâyâni) şeyleri terk etmesi,
kişinin iyi Müslüman oluşundandır.
(T2317 Tirmizî, Zühd, 11)

َ :‫ عَ ْن عُ َم َر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-68

‫«لا‬
.‫ُي ْس أ� ُل ال َّر ُج ُل ٖف َيم َض َر َب ا ْم َر أ� َتهُ» َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُو َد َو َغ ْي ُر ُه‬
68. Hz. Ömer’den (ra) rivayet edildiğine göre Peygamber şöyle
buyurmuştur:
Kişiye, eşini niçin dövdüğü sorulmaz.15
(D2147 Ebû Dâvûd, Nikâh, 41, 42)

Rivayet, bu hâliyle yanlış anlaşılmaya müsaittir: “Allah tarafından hesabı sorulmaz.” şeklinde anlaşılmamalıdır.
15

Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde (I. 20) aynı isnad ile nakledilen rivayette: “Adama, eşini neden dövdüğünü
sorma!” şeklindedir. Burada Hz. Peygamber zamanındaki özel bir olaya işaret edilmektedir. Eşler arası gerilim
aile sırrı olarak kaldıkça başkalarının müdahalesi söz konusu olamaz. Ancak adli mercilere intikal ederse yahut
aleniyet kesbederse başta yakınlar olmak üzere aralarının düzeltilmesi için girişimde bulunmak insani, dinî
ve ahlaki bir vazife olur. Peygamberimiz, kadınlara karşı şiddet kullanmayı yasaklamıştır. Nitekim Medine’de
bir grup hanım eşlerinin kendilerine şiddet uyguladıklarını söyleyerek Hz. Peygamber’den yardım istemişler,
bunun üzerine Peygamber (sav) bunun çok çirkin bir tutum olduğunu belirtmiş ve insanları bu kabil davra-
nışlardan şiddetle menetmiştir.

104

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 104 21.5.2015 14:40:26

 Sorumluluk Bilinci (Takva)

‫ َي آ� أ� ُّي َها ا َّل ٖذ َين �آ َم ُنوا ا َّت ُقوا ال ّّٰل َه َح َّق ُت َقا ِت ِه‬
Ey iman edenler! Allah’a karşı gelmekten nasıl sakınmak gerekiyorsa öylece
sakının…
(Âl-i İmrân, 3/102)

‫ َفا َّت ُقوا ال ّّٰل َه َما ْاس َت َط ْع ُت ْم‬

Gücünüz yettiği kadar Allah’a karşı gelmekten sakının...16
(Teğâbün, 64/16)

‫ َي آ� أ� ُّي َها ا َّل ٖذ َين �آ َم ُنوا ا َّت ُقوا ال ّّٰل َه َو ُقو ُلوا َق ْو ًلا َس ٖديد ًا‬
Ey iman edenler! Allah’a karşı gelmekten sakının ve doğru söz söyleyin…
(Ahzâb, 33/70)

‫ َو َم ْن َي َّت ِق ال ّّٰل َه َي ْج َع ْل َل ُه َم ْخ َرج ًا * َو َي ْر ُز ْق ُه ِم ْن َح ْي ُث َلا َي ْح َت ِس ُب‬

...Kim Allah’a karşı gelmekten sakınırsa Allah ona bir çıkış yolu açar. Onu
ummadığı yerden rızıklandırır...
(Talâk, 65/2-3)

16
Bu âyet, bir önceki âyeti açıklamaktadır.

105

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 105 21.5.2015 14:40:26

 ‫�ِإ ْن َت َّت ُقوا ال ّّٰل َه َي ْج َع ْل َل ُك ْم ُف ْر َقان ًا َو ُي َك ِّف ْر عَ ْن ُك ْم َس ِّيئَا ِت ُك ْم َو َي ْغ ِف ْر َل ُك ْم َوال ّّٰل ُه‬
‫ُذو ا ْل َف ْض ِل ا ْل َع ٖظ ِيم‬
...Eğer Allah’a karşı gelmekten sakınırsanız; O, size iyiyi kötüden ayırt
edecek bir anlayış verir ve sizin kötülüklerinizi örter, sizi bağışlar.
Allah, büyük lütuf sahibidir.
(Enfâl, 8/29)

َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ ٖق َيل‬:‫ عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-69

‫ول ال ّّٰل ِه َم ْن أ� ْك َر ُم‬
‫وس ُف‬ ُ ‫ « َف ُي‬:‫ َق َال‬،‫ َل ْي َس عَ ْن ٰه َذا ن َْس أ� ُل َك‬:‫ « أ� ْت َقاهُ ْم» َف َقا ُلوا‬:‫اس؟ َق َال‬ ِ ‫ال َّن‬
‫ َل ْي َس عَ ْن ٰه َذا‬:‫ َقا ُلوا‬.»‫َنب ُِّي ال ّّٰل ِه ا ْب ُن َنب ِِّي ال ّّٰل ِه ا ْب ِن َنب ِِّي ال ّّٰل ِه ا ْب ِن خَ ٖل ِيل ال ّّٰل ِه‬
‫ َف َع ْن َم َعادِنِ ا ْل َع َر ِب ت َْس أ� ُلو ٖني؟ ِخ َيا ُرهُ ْم ِفي ا ْل َجا ِهل َّي ِة ِخ َيا ُرهُ ْم‬:‫ َق َال‬،‫ن َْس أ� ُل َك‬
.‫ِفي ْال ِإ� ْسل َا ِم �ِإ َذا َف ُق ُهوا» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
69. Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:
–Ey Allah’ın Resûlü, insanların en saygını ve
değerlisi kimdir, diye soruldu. Peygamber :
–En muttaki olanlarıdır, buyurdu.
–Yâ Resûlallah, sana bunu sormuyoruz, dediler.
–İnsanların en saygını, Halîlullah (Hz. İbrahim) oğlu peygamber oğlu
peygamber oğlu peygamber olan Yusuf’tur (as.), dedi.
–Yâ Resûlallah, biz bunu da sormuyoruz.
–Bana Arap soyundan kimlerin daha seçkin olduğunu mu soruyorsunuz?
Câhiliye devrinde hayırlı (seçkin/saygın) olanlar, şayet İslâm’ı yeterince
kavrarlarsa İslâmiyet’te de en hayırlı (seçkin/saygın) kimseler olurlar, buyurdu.
(B3353 Buhârî, Enbiyâ, 8; M6161 Müslim, Fedâil, 168)

106

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 106 21.5.2015 14:40:26

 ‫ عَ ْن أ� ٖبي َس ٖع ٍيد ا ْلخُ ْد ِريِّ َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬-70
،‫ َو�ِإ َّن ال ّّٰل َه ُم ْس َت ْخ ِل ُف ُك ْم ٖف َيها‬،‫الد ْن َيا ُح ْل َو ٌة خَ ِض َر ٌة‬
ُّ ‫ «�ِإ َّن‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
‫ َف ِإ� َّن أ� َّو َل ِف ْت َن ِة َب ٖني‬.‫الد ْن َيا وا َّت ُقوا ال ِّن َسا َء‬ َ ‫َف َي ْن ُظ ُر َك ْي َف َت ْع َم ُل‬
ُّ ‫ َفا َّت ُقوا‬.‫ون‬
.‫�ِإ ْس َرا ٖئ َيل َكان َْت ِفي ال ِّن َساءِ» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
70. Ebû Saîd el-Hudrî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle buyurmuştur:
Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl
davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.
Zira İsrailoğullarının ilk sınavı kadınlar yüzünden olmuştur.
(M6948 Müslim, Rikâk, 99)

‫ عَ ِن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬-71

»‫اف َوا ْل ِغ َنى‬ ُ ‫َك َان َي ُق‬
َ ‫ « َال ّّٰل ُه َّم �ِإ ٖنّي أ� ْس أ� ُل َك ا ْل ُه َدى َوال ُّت َقى َوا ْل َع َف‬:‫ول‬
.‫َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
71. İbn Mes’ûd’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle derdi:
Allah’ım, senden hidayet, takva, iffet ve gönül zenginliği isterim.
(M6904 Müslim, Zikir, 72)

‫ َس ِم ْع ُت‬:‫الطا ِئ ِّي َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬

َّ ‫يف عَ ِديِّ ْب ِن َحا ِت ٍم‬ ٍ ‫ عَ ْن أ� ٖبي َط ٖر‬-72
‫ « َم ْن َح َل َف عَ َلى َي ٖم ٍين ُث َّم َر أ�ى‬:‫ول‬ ُ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
َ ‫َر ُس‬
.‫أ� ْت َقى ِل َّل ِه ِم ْن َها َف ْل َي أ�ْ ِت ال َّت ْقوٰى» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
107

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 107 21.5.2015 14:40:26

 72. Ebû Tarîf Adî b. Hâtim et-Tâî (ra), Resûlullah’ın
şöyle dediğini işittiğini nakletmiştir:
Bir şeyi yapmak üzere yemin eden kimse, sonra takvaya
daha uygun olanı görürse, onu yapsın.
(M4275 Müslim, Eymân, 15)

:‫ عَ ْن أ� ٖبي أ� َما َم َة ُص َد ِّي ْب ِن عَ ْجل َا َن ا ْل َب ِاه ِل ِّي َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-73

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ْخ ُط ُب ٖفي‬ َ ‫َس ِم ْع ُت َر ُس‬
،‫ َو َص ُّلوا خَ ْم َس ُك ْم‬،َ‫ «اِ َّت ُقوا ال ّّٰله‬:‫َاع َف َق َال‬ ِ ‫َح َّج ِة ا ْل َود‬
،‫ َو أ� ٖطي ُعوا أ� َم َرا َء ُك ْم‬،‫ َو أ�دُّوا ز ََكا َة أ� ْم َوا ِل ُك ْم‬،‫َو ُصو ُموا َش ْه َر ُك ْم‬
:‫ َو َق َال‬،‫ت َْدخُ ُلوا َج َّن َة َر ِّب ُك ْم» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذ ُّي‬
.‫يح‬ ٌ ‫َح ٖد‬
ٌ ‫يث َح َس ٌن َص ٖح‬
73. Ebû Ümâme Sudey b. Aclân el-Bâhilî (ra) anlatıyor:
Vedâ Haccı hutbesinde Resûlullah’ın şöyle dediğini işittim:
Allah’tan sakının, beş vakit namazınızı kılın, Ramazan orucunuzu tutun;
mallarınızın zekâtını verin ve amirlerinizin sözünü dinleyin ve böylece
Rabbinizin cennetine girin.”
(T616 Tirmizî, Cum’a, 80)

108

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 108 21.5.2015 14:40:26

 Allah’a Kesin İman
(Yakîn) ve O’na
Dayanmak (Tevekkül)
‫اب َقا ُلوا ٰه َذا َما َوعَ َدنَا ال ّّٰل ُه َو َر ُسو ُل ُه َو َص َد َق‬ َ ‫ون ْال أ� ْح َز‬َ ‫ َو َل َّما َر أ�ى ا ْل ُم ْؤ ِم ُن‬
‫ال ّّٰل ُه َو َر ُسو ُل ُه َو َما زَادَهُ ْم �ِإ َّلا �ٖإ َيمانًا َوت َْس ٖل ًيما‬
Müminler düşman birliklerini görünce, “İşte bu, Allah’ın ve Resûlü’nün bize
vaad ettiği şeydir. Allah ve Resûlü doğru söylemişlerdir” dediler. Bu onların
ancak imanlarını ve teslimiyetlerini artırmıştır.
(Ahzâb, 33/22)

‫اس َق ْد َج َم ُعوا َل ُك ْم َفاخْ شَ ْوهُ ْم َف َزادَهُ ْم‬ َ ‫اس �ِإ َّن ال َّن‬ ُ ‫ َا َّل ٖذ َين َق َال َل ُه ُم ال َّن‬
‫ٖ�إ َيمانًا َو َقا ُلوا َح ْس ُب َنا ال ّّٰل ُه َو ِن ْع َم ا ْل َو ٖك ُيل * َفا ْن َق َل ُبوا ِب ِن ْع َم ٍة ِم َن ال ّّٰل ِه َو َف ْض ٍل َل ْم‬
‫َي ْم َس ْس ُه ْم ُسو ٌء َوا َّت َب ُعوا ِر ْض َو َان ال ّّٰل ِه َوال ّّٰل ُه ُذو َف ْض ٍل عَ ٖظ ٍيم‬
Onlar öyle kimselerdir ki, halk kendilerine, “İnsanlar size karşı ordu
toplamışlar, onlardan korkun” dediklerinde, bu söz onların imanını artırdı ve
“Allah bize yeter, O, ne güzel vekildir!” dediler. Bundan dolayı Allah’tan bir
nimet ve lütufla kendilerine hiçbir fenalık dokunmadan geri döndüler ve
Allah’ın rızasını aradılar. Allah, büyük lütuf sahibidir.
(Âl-i İmrân, 3/173-174)

109

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 109 21.5.2015 14:40:26

 ُ ‫ َو َت َو َّك ْل عَ َلى ا ْل َح ِّي ا َّل ٖذي َلا َي ُم‬
‫وت‬
Sen, ölümsüz ve diri olana (Allah’a) tevekkül et...
(Furkân, 25/58)

َ ‫ َوعَ َلى ال ّّٰل ِه َف ْل َي َت َو َّك ِل ا ْل ُم ْؤ ِم ُن‬

‫ون‬
...Müminler sadece Allah’a tevekkül etsinler...
(İbrâhîm, 14/11)

‫ َف ِإ� َذا عَ َز ْم َت َف َت َو َّك ْل عَ َلى ال ّّٰل ِه‬

...Kesin karar verdiğinde, artık Allah’a tevekkül et...
(Âl-i İmrân, 3/159)

ُ‫ َو َم ْن َي َت َو َّك ْل عَ َلى ال ّّٰل ِه َف ُه َو َح ْس ُبه‬

...Kim Allah’a tevekkül ederse, O, ona yeter...
(Talâk, 65/3)

‫ون ا َّل ٖذ َين �ِإ َذا ُذ ِك َر ال ّّٰل ُه َوجِ َل ْت ُق ُلو ُب ُه ْم َو�ِإ َذا ُت ِل َي ْت عَ َل ْي ِه ْم �آ َيا ُت ُه‬
َ ‫�ِإن ََّما ا ْل ُم ْؤ ِم ُن‬
‫ون‬ َ ‫زَا َدت ُْه ْم �ٖإ َيمانًا َوعَ َلى َر ِّب ِه ْم َي َت َو َّك ُل‬
Müminler ancak Allah anıldığı zaman kalpleri ürperen, onlara
Allah’ın âyetleri okunduğunda imanları artan kimselerdir; onlar,
sadece Rablerine tevekkül ederler.
(Enfâl, 8/2)

110

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 110 21.5.2015 14:40:26

 ‫ال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه‬ ‫ال‪َ :‬ق َ‬ ‫اس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َ‬
‫‪ -74‬عَ ِن ا ْب ِن عَ َّب ٍ‬
‫َص َّلى ال ّّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو�آ ِل ٖه َو َس َّل َم‪« :‬عُ ِر َض ْت عَ َل َّي ْال أ� َم ُم‪َ ،‬ف َر أ� ْي ُت ال َّنب َِّي‬
‫َو َم َع ُه ال ُّرهَ ْي ُط َوال َّنب َِّي َو َم َع ُه ال َّر ُج ُل َوال َّر ُجل َانِ ‪َ ،‬وال َّنب َِّي َل ْي َس َم َع ُه‬
‫أ� َح ٌد �ِإ ْذ ُر ِف َع ِلى َس َوا ٌد عَ ٖظ ٌيم َف َظ َن ْن ُت أ�ن َُّه ْم أ� َّم ٖتي‪َ ،‬ف ٖق َيل ِلى‪ٰ :‬ه َذا‬
‫وسى َو َق ْو ُم ُه َولٰ ِك ِن ان ُْظ ْر �ِإ َلى ْال أ� ْف ِق َف ِإ� َذا َس َوا ٌد عَ ٖظ ٌيم َف ٖق َيل ِلى‬ ‫ُم َ‬
‫ُان ُْظ ْر �ِإ َلى ْال أ� ُف ِق ْال آ� َخ ِر َف ِإ� َذا َس َوا ٌد عَ ٖظ ٌيم َف ٖق َيل ٖلي‪ٰ :‬ه ِذ ٖ ِه أ� َّم ُت َك‪،‬‬
‫اب» ُث َّم‬ ‫اب َو َلا عَ َذ ٍ‬ ‫ون ا ْل َج َّن َة ِب َغ ْي ِر ِح َس ٍ‬
‫ون أ� ْلف ًا َي ْدخُ ُل َ‬
‫َو َم َع ُه ْم َس ْب ُع َ‬
‫اس ٖفي أ�ولٰ ِئ َك ا َّل ٖذ َين َي ْدخُ ُل َ‬
‫ون‬ ‫اض ال َّن ُ‬ ‫ن ََه َض َف َد َخ َل َم ْن ِز َل ُه‪َ ،‬ف َخ َ‬
‫اب‪َ ،‬ف َق َ‬
‫ال َب ْع ُض ُه ْم‪َ :‬ف َل َع َّل ُه ُم ا َّل ٖذ َين‬ ‫اب َو َلا عَ َذ ٍ‬ ‫ا ْل َج َّن َة ِب َلا ِح َس ٍ‬
‫ال َب ْع ُض ُه ْم‪:‬‬ ‫َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬و َق َ‬ ‫َص ِح ُبوا‬
‫ا َّل ٖذ َين ُو ِل ُدوا ِفي ْال إ� ْسل َا ِم‪َ ،‬ف َل ْم ُي ْش ِر ُكوا بِال ّّٰل ِه َش ْيئ ًا‬ ‫َف َل َع َّل ُه ُم‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ‫َو َذ َك ُروا أ� ْش َيا َء َف َخ َر َج عَ َل ْي ِه ْم َر ُس ُ‬
‫ال‪« :‬هُ ُم ا َّل ٖذ َين‬ ‫ون ٖفي ِه؟» َف أ� ْخ َب ُرو ُه َف َق َ‬‫وض َ‬ ‫ال‪َ « :‬ما ا َّل ٖذي ت َُخ ُ‬ ‫َف َق َ‬
‫ون‪َ ،‬وعَ َلى َر ِّب ِه ْم َي َت َو َّك ُل َ‬
‫ون»‬ ‫ون‪َ ،‬و َلا َي َت َط َّي ُر َ‬ ‫ون‪َ ،‬و َلا َي ْس َت ْر ُق َ‬ ‫َلا َي ْر ُق َ‬
‫ال‪ُ :‬ادْ ُع ال ّّٰل َه أ� ْن َي ْج َع َل ٖني ِم ْن ُه ْم‪،‬‬ ‫اش ُة ْب ُن ِم ْح َص ٍن َف َق َ‬ ‫َف َقا َم عُ َّك َ‬
‫ال‪ُ :‬ادْ ُع ال ّّٰل َه أ� ْن‬‫ال‪ « :‬أ�ن َْت ِم ْن ُه ْم» ُث َّم َقا َم َر ُج ٌل �آ َخ ُر َف َق َ‬ ‫َف َق َ‬
‫«س َب َق َك ب َِها عُ َّك َ‬
‫اش ُة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬ ‫ال‪َ :‬‬ ‫َي ْج َع َل ٖني ِم ْن ُه ْم َف َق َ‬
‫‪111‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 111‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:26‬‬

 74. İbn Abbâs’tan (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
Bana ümmetler gösterildi; peygamber gördüm yanında küçük bir grup vardı,
peygamber gördüm yanında bir veya iki kişi vardı. Peygamber gördüm,
yanında kimseler yoktu. Derken önüme büyük bir kalabalık çıktı. Bunları
kendi ümmetim zannettim. Bana, bu Musa ve kavmidir, sen ufka bak, dediler.
Baktım ki büyük bir karaltı. Diğer ufka bak, dediler. Baktım ki yine büyük bir
karaltı. İşte bunlar senin ümmetindir, bunların içinde yetmiş bin kimse var ki,
hesapsız ve azapsız cennete girecekler, dediler.
Sonra Peygamber kalktı ve evine girdi.
Halk aralarında, hesapsız ve azapsız cennete girecek olan bu yetmiş bin
kimseyi konuşmaya başladılar. Bazıları belki de bunlar “Resûlullah’ın
ashâbıdır.” dediler. Bazıları, bunlar İslâm devrinde doğmuş, Allah’a şirk
koşmamış kimseler olsa gerek, dediler; daha başka şeyler de söylediler.
Bu esnada Allah Resûlü , yanlarına çıktı ve ne hakkında konuşuyorsunuz,
dedi. Hesapsız ve azapsız cennete girecekler hakkında konuştuklarını
söylediler. Bunun üzerine Peygamber , “Bunlar, büyü yapmaz, yaptırmak
da istemezler, uğursuzluğa inanmazlar, Rablerine tevekkül ederler.” dedi.
Bunun üzerine Ukkâşe b. Mihsan kalktı ve:
–Beni de o zümreden kılması için Allah’a dua et, dedi.
Peygamber de:
–Sen onlardansın, dedi. Sonra bir adam daha kalktı ve:
–(Yâ Resûlallah) beni de onlardan kılması için Allah’a dua etsen, dedi.
Peygamber :
–Ukkâşe senden evvel davrandı, karşılığını verdi.
(M527 Müslim, Îmân, 374; B5705 Buhârî, Tıb, 17)

َ ‫اس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما أ� ْيض ًا أ� َّن َر ُس‬

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ٍ ‫ عَ ِن ا ْب ِن عَ َّب‬-75
،‫ َوعَ َل ْي َك َت َو َّك ْل ُت‬،‫ « َال ّّٰل ُه َّم َل َك أ� ْس َل ْم ُت َوب َِك �آ َم ْن ُت‬:‫ول‬ ُ ‫َو َس َّل َم َك َان َي ُق‬
‫ َلا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا أ�ن َْت أ� ْن‬،‫ َال ّّٰل ُه َّم أ�عُ و ُذ ِب ِع َّز ِت َك‬.‫اص ْم ُت‬
َ َ‫ َوب َِك خ‬،‫َو�ِإ َل ْي َك أ� َن ْب ُت‬
َ ‫ َوا ْلجِ ُّن َو ْال ِإ�ن ُْس َي ُموت‬،‫وت‬
.‫ُون» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬ ُ ‫ت ُِض َّل ٖني أ�ن َْت ا ْل َح ُّي ا َّل ٖذي َلا ت َُم‬

112

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 112 21.5.2015 14:40:26

 75. İbn Abbâs’tan (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle derdi:
Allah’ım, sana teslim oldum, sana inandım, sana tevekkül ettim ve yüzümü
sana döndüm. Allah’ım senin yardımınla mücadele ettim, beni dalalette
bırakmaman için izzetine sığındım. Senden başka ilah yoktur, sen ölmeyen
dirisin, insanlar ve cinler ise ölümlüdürler.
(M6899 Müslim, Zikir, 67; B7385 Buhârî, Tevhîd, 8)

َ :‫اس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما أ� ْيض ًا َق َال‬

‫«ح ْس ُب َنا ال ّّٰل ُه َو ِن ْع َم‬ ٍ ‫ عَ ْن اِ ْب ِن عَ َّب‬-76
،‫ا ْل َو ٖك ُيل َقا َل َها �ِإ ْب َر ٖاه ُيم َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖح َين أ� ْل ِق َى ِفي ال َّنا ِر‬
‫اس َق ْد‬ َ ‫ «�ِإ َّن ال َّن‬:‫َو َقا َل َها ُم َح َّم ٌد َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖح َين َقا ُلوا‬
‫ َح ْس ُب َنا ال ّّٰل ُه َو ِن ْع َم‬:‫َج َم ُعوا َل ُك ْم َفاخْ شَ ْوهُ ْم َف َزادَهُ ْم ٖ�إ َيمانًا َو َقا ُلوا‬
. ُّ‫ا ْل َو ٖك ُيل» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِرى‬
‫«ك َان �آ ِخ ُر َق ْولِ �ِإ ْب َر ٖاه َيم‬َ :‫اس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬ ٍ ‫َو ِفي ِر َوا َي ٍة َل ُه عَ ْن ا ْب ِن عَ َّب‬
.»‫«ح ْسب َِي ال ّّٰل ُه َو ِن ْع َم ا ْل َو ٖك ُيل‬َ ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖح َين أ� ْل ِق َي ِفي ال َّنا ِر‬
76. İbn Abbâs (ra) şöyle demiştir:
“Allah bize kâfidir, ne güzel vekildir.” (meâlindeki âyetteki ifadeleri) İbrahim
(as) ateşe atıldığı zaman söylemiştir. Muhammed de bu ifadeyi “İnsanlar
sizin üzerinize yürümek için toplandılar, onlardan korunun.” dediklerinde
söylemiştir. (Âyet şöyle devam etmektedir:) “Bu söz Müslümanların imanlarını
artırdı ve “Allah bize kâfidir, ne güzel vekildir” dediler.”
(B4563 Buhârî, Tefsîr, (Âl-i İmrân) 13)

İbn Abbâs’tan (ra) gelen diğer bir rivayete göre de şöyle demiştir: Ateşe
atıldığı zaman İbrahim’in (as) son sözü “Allah bana yeter; O, ne güzel vekildir.”
olmuştur.
(B4564 Buhârî, Tefsîr, (Âl-i İmrân) 13)

113

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 113 21.5.2015 14:40:26

 ‫‪ -77‬عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‪:‬‬
‫الط ْي ِر» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬ ‫َي ْدخُ ُل ا ْل َج َّن َة أ� ْق َوا ٌم أ� ْف ِئ َدت ُُه ْم ِمث ُْل أ� ْف ِئ َد ِة َّ‬
‫‪77. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Peygamber‬‬ ‫‪şöyle demiştir:‬‬
‫‪Cennete, kalpleri kuş kalbi gibi (saf ve temiz) olan insanlar girecektir.‬‬
‫)‪(M7162 Müslim, Cennet, 27‬‬

‫‪ -78‬عَ ْن َجا ِب ٍر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ُه َغ َزا َم َع ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َف َل َم َع ُه ْم‪،‬‬ ‫ِق َب َل ن َْج ٍد َف َل َّما َق َف َل َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ‫َف أ�دْ َر َك ْت ُه ُم ا ْل َقا ِئ َل ُة ٖفي َوا ٍد َك ٖثي ِر ا ْل ِع َضا ِه‪َ ،‬ف َن َز َل َر ُس ُ‬
‫ون ِبالشَّ َج ِر‪َ ،‬و َن َز َل َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ‫اس َي ْس َتظِ ُّل َ‬ ‫َو َس َّل َم‪َ ،‬و َت َف َّر َق ال َّن ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‬ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ت َْح َت َس ُم َر ٍة‪َ ،‬ف َع َّل َق ب َِها َس ْي َفهُ‪َ ،‬و ِن ْم َنا َن ْو َم ًة‪َ ،‬ف ِإ� َذا َر ُس ُ‬
‫راب ٌّي َف َق َال‪ِ�« :‬إ َّن ٰه َذا اخْ َت َر َط‬
‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ْدعُ ونَا‪َ ،‬و�ِإ َذا ِع ْن َد ُه أ�عْ ٖ‬
‫عَ َل َّي َس ْي ٖفي َو أ�نَا نَا ِئ ٌم‪َ ،‬ف ْاس َت ْي َق ْظ ُت َوهُ َو ٖفي َي ِد ٖه َص ْلت ًا‪َ ،‬ق َال‪َ :‬م ْن َي ْم َن ُع َك‬
‫ِم ٖ ّني؟ ُق ْل ُت‪َ :‬ال ّّٰلهُ» َثل َاث ًا َو َل ْم ُي َعا ِق ْب ُه َو َج َل َس‪ُ .‬م َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪َ .‬و ٖفي ِر َوا َي ٍة‪:‬‬
‫اع‪َ ،‬ف ِإ� َذا‬ ‫َق َال َجا ِب ٌر‪ُ :‬ك َّنا َم َع َر ُسولِ ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ب َِذ ِ‬
‫ات ال ِّر َق ِ‬
‫أ� َت ْي َنا عَ َلى َش َج َر ٍة َظ ٖلي َل ٍة َت َر ْكنَاهَ ا ِل َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ف َجا َء‬
‫َر ُج ٌل ِم َن ا ْل ُمشْ ِر ٖك َين‪َ ،‬و َس ْي ُف َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُم َع َّلقٌ‬
‫«لا» َق َال‪َ :‬ف َم ْن َي ْم َن ُع َك ِم ٖ ّني؟‬ ‫ِبالشَّ َج َر ِة‪َ ،‬فاخْ َت َر َط ُه َف َق َال‪ :‬ت ََخا ُف ٖني؟ َق َال‪َ :‬‬
‫‪114‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 114‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:26‬‬

 ‫ َق َال َم ْن‬:‫يح ِه‬ِ ‫ َو ٖفي ِر َوا َي ِة أ� ٖبي َب ْك ٍر ْال ِإ� ْس َم ٖاعي ِل ِّي ٖفي َص ٖح‬.»ُ‫ « َال ّّٰله‬:‫َق َال‬
ُ ‫ َف أ�خَ َذ َر ُس‬،‫الس ْي ُف ِم ْن َي ِد ِه‬
‫ول‬ َّ ‫ َف َس َق َط‬:‫ « َال ّّٰلهُ» َق َال‬:‫َي ْم َن ُع َك ِم ٖ ّني؟ َق َال‬
:‫ « َم ْن َي ْم َن ُع َك ِم ٖ ّني؟» َف َق َال‬:‫الس ْي َف َف َق َال‬ َّ ‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
»‫ول ال ّّٰل ِه؟‬ ُ ‫ َو أ� ٖ ّني َر ُس‬،ُ‫ «تَشْ َه ُد أ� ْن َلا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰله‬:‫ َف َق َال‬،‫ُك ْن خَ ْي َر �آ ِخ ٍذ‬
،‫ون َم َع َق ْو ٍم ُي َقا ِت ُلون ََك‬َ ‫ َو َلا أ� ُك‬،‫ َولٰ ِك ٖ ّني أ�عَ ا ِه ُد َك أ� ْن َلا أ� َقا ِت َل َك‬،‫ َلا‬:‫َق َال‬
.‫اس‬ ِ ‫ جِ ْئ ُت ُك ْم ِم ْن ِع ْن ِد خَ ي ِر ال َّن‬:‫ َف أ�تَى أ� ْص َحا َب ُه َف َق َال‬،ُ‫َف َخ َّلى َس ٖبي َله‬
78. Câbir’den (ra) rivayet edildiğine göre o, Resûlullah ile birlikte Necid
istikametinde bir sefere katılmıştı. Beraber dönerlerken, öğle vakti olunca
ağaçlı bir vadide Allah Resûlü konaklamıştı. Askerler ağaçların altında
gölgelenmek için dağılmışlardı. Resûlullah semüre denilen bir ağacın
altına gitmiş, kılıcını da ağacın dalına asmıştı. (Câbir diyor ki;) Uykuya
dalmıştık. Derken Resûlullah bizi çağırdı. Yanında bir bedevi duruyordu.
Peygamber şöyle dedi:
Ben uyurken bu bedevi, bana saldırmak için kılıcımı kınından çekmiş.
Uykudan uyandım ki elindeki kılıçla:
–Seni benden kim koruyacak, dedi. Ben de ona:
–Allah (koruyacak), diye üç kere tekrarladım.
(Câbir diyor ki) Peygamber o bedeviyi cezalandırmadı ve adam orada
oturdu.
(B2910 Buhârî, Cihâd, 84; M5950, M5951 Müslim, Fedâil, 13-14)

Diğer bir rivayete göre Câbir şöyle diyor: Peygamber ile Zâtürrika denilen
yerde idik. Gölgeli bir ağaca rastlarsak onu Peygamber’e bırakırdık.
Resûlullah’ın kılıcı ağaçta asılı iken müşriklerden bir adam gelip onu
kınından çekerek, “Benden korkuyor musun?” demiş. Peygamber , “Hayır.”
demiş. “Peki seni benden kim koruyacak?” demiş. Peygamber , “Allah
(koruyacak.)” cevabını vermiş.
(M1949 Müslim, Müsâfirîn, 311)

115

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 115 21.5.2015 14:40:26

 Ebû Bekir el-İsmâilî’nin Sahîh’indeki rivayeti şöyledir: Bedevi, “Seni benden
kim korur?” dedi. Peygamber , “Allah korur.” dedi. Bedevi’nin elinden kılıç
düşüverdi. Peygamber hemen kılıcı aldı ve “Seni benden kim kurtarır?”
dedi. Bedevi, “Cezalandıranların hayırlısı ol.” dedi. Peygamber , “Allah’tan
başka ilah olmadığına ve benim, Allah’ın Resûlü olduğuma şehâdet eder
misin?” dedi. Bedevi, “Hayır, fakat sana karşı harp etmemeye ve sana karşı
harp edenlerin yanında bulunmamaya söz veririm.” dedi. Bunun üzerine
Peygamber adamı salıverdi. O da arkadaşlarının yanına geldi ve “Size
insanların en hayırlısının yanından geliyorum.” dedi.

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫ عَ ْن عُ َم َر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-79

‫ون عَ َلى ال ّّٰل ِه َح َّق َت َو ُّك ِل ٖه َل َر َز َق ُك ْم َك َما َي ْرز ُُق‬
َ ‫ « َل ْو أ�ن َُّك ْم َت َت َو َّك ُل‬:‫ول‬
ُ ‫َو َس َّل َم َي ُق‬
ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ َو َق َال‬، ُّ‫وح ب َِطانًا» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذي‬
.‫يث َح َس ٌن‬ َّ
ُ ‫ َت ْغ ُدو ِخ َماص ًا َو َت ُر‬،‫الط ْي َر‬
79. Hz. Ömer’in (ra) Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
Eğer Allah’a gereği gibi tevekkül etseydiniz, Allah size kuşlara rızık verdiği gibi
rızık verirdi. Kuşlar sabahleyin aç çıkarlar, akşamleyin doymuş olarak dönerler.
(T2344 Tirmizî, Zühd, 33)

‫ َق َال‬:‫ عَ ْن أ� ٖبي عُ َما َر َة ا ْل َب َرا ِء ْب ِن عَ ا ِز ٍب َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬-80

ُ ‫َر ُس‬
‫ « َيا ُفل َا ُن �ِإ َذا أ� َو ْي َت �ِإ َلى ِف َر ِاش َك‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َو َف َّو ْض ُت‬،‫ َو َو َّج ْه ُت َو ْج ٖهي �ِإ َل ْي َك‬،‫ َال ّّٰل ُه َّم أ� ْس َل ْم ُت َن ْف ٖسي �ِإ َل ْي َك‬:‫َف ُق ْل‬
‫ َلا َم ْل َج أ� َو َلا‬،‫ َر ْغ َب ًة َو َرهْ َب ًة �ِإ َل ْي َك‬.‫ َو أ� ْل َج أ�ْ ُت َظ ْه ٖري �ِإ َل ْي َك‬،‫أ� ْم ٖري �ِإ َل ْي َك‬
‫ َو ِب َن ِب ِّي َك ا َّل ٖذي‬،‫ �آ َم ْن ُت ب ِِك َتاب َِك ا َّل ٖذي أ� ْن َز ْل َت‬،‫َم ْن َجا ِم ْن َك �ِإ َّلا �ِإ َل ْي َك‬
‫ َو�ِإ ْن أ� ْص َب ْح َت‬،‫» َف ِإ�ن ََّك �ِإ ْن ِم َّت ِم ْن َل ْي َل ِت َك ِم َّت عَ َلى ا ْل ِف ْط َر ِة‬.‫أ� ْر َس ْل َت‬
.‫أ� َص ْب َت خَ ْير ًا» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
116

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 116 21.5.2015 14:40:26

 ُ ‫ َق َال ٖلي ِ َر ُس‬:‫الص ٖح َيح ْي ِن عَ ِن ا ْل َب َرا ِء َق َال‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ َّ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِفي‬
‫ ُث َّم ْاض َطجِ ْع‬،‫لصل َا ِة‬ َّ ‫ «�ِإ َذا أ� َت ْي َت َم ْض َج َع َك َف َت َو َّض أ�ْ ُو ُضو َء َك ِل‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُ ‫ َو َذ َك َر ن َْح َو ُه ُث َّم َق َال َو ْاج َع ْل ُه َّن �آ ِخ َر َما َت ُق‬:‫عَ َلى ِش ِّق َك ْال أ� ْي َم ِن َو ُق ْل‬
»‫ول‬
80. Ebû Ümâre el-Berâ b. Âzib’den (ra) rivayet
edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
“Ey filanca, yatağına girdiğinde, “Allah’ım, sana boyun eğdim, yüzümü
sana çevirdim, işlerimi sana havale ettim, sana gönül bağladım ve senden
korktuğum için sana sığındım; sığınmak veya korunmak için senden
başka sığınak yoktur. İndirmiş olduğun Kitabına ve göndermiş olduğun
Peygamberine inandım.” de. Eğer o gece ölürsen fıtrat üzere ölürsün, eğer
sabaha çıkarsan hayra nail olursun.”
(B7488 Buhârî, Tevhîd, 34; M6884-M6886 Müslim, Zikir, 57-58)

Buhârî ile Müslim’in Sahîhlerinde, Berâ’dan rivayet edildiğine göre Peygamber ;

“Yatağına gireceğin zaman, namaz için aldığın abdest gibi abdest al, sonra
sağ yanına yat ve şöyle de.” buyurdu ve yukarıda geçen duayı aynen zikretti.
“Uyumadan önce en son sözün bu dua olsun.” dedi.
(B6311 Buhârî, Deavât, 6; M6882-M6883 Müslim, Zikir, 56)

ِّ ‫ عَ ْن أ� ٖبي َب ْك ٍر‬-81
‫الص ٖ ّد ِيق َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عُ ث َْم َان ْب ِن عَ ا ِم ِر‬
‫ْب ِن عُ َم َر ا ْب ِن َك ْع ٍب ْب ِن َس ْع ِد ْب ِن َت ْي ِم ْب ِن ُم َّر َة ْب ِن َك ْع ِب ْبن ُل َؤيِّ ْب ِن َغا ِل ِب‬
‫ َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه ْم‬،‫ا ْل ُق َر ِش ِّي ال َّت ْي ِم ِّي َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َوهُ َو َو أ� ُبو ُه َو أ� َّم ُه َص َحا َب ٌة‬
ِ ‫ ن ََظ ْر ُت �ِإ َلى أ� ْق َدا ِم ا ْل ُمشْ ِر ٖك َين َون َْح ُن ِفي ا ْل َغا ِر َوهُ ْم عَ َلى ُر ُؤ‬:‫َق َال‬
‫وس َنا‬
‫ « َما‬:‫ول ال ّّٰل ِه َل ْو أ� َّن أ� َح َدهُ ْم ن ََظ َر ت َْح َت َق َد َم ْي ِه َل َأ� ْب َص َرنَا َف َق َال‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫َف ُق ْل ُت‬
.‫َظ ُّن َك َيا أ� َبا َب ْك ٍر بِا ْث َن ْي ِن ال ّّٰل ُه َثا ِلث ُُه َما» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
117

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 117 21.5.2015 14:40:26

 81. Hz. Ebû Bekir17 (ra) anlatıyor:
Mağarada müşrikler başımızın ucunda (bizi ararlar)
iken onların ayaklarına baktım da:
“Yâ Resûlallah, eğer bunların birisi (eğilip) ayağının altına bakacak olursa
muhakkak bizi görür.” dedim. Onun üzerine Peygamber şöyle buyurdu:
“Ey Ebû Bekir, üçüncüleri Allah olan bu iki kişi için neden telaş ediyorsun?”
(M6169 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 1; B4663 Buhârî, Tefsîr, (Tevbe) 9)

‫ عَ ْن أ� ِّم ا ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين أ� ِّم َس َل َم َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن َها أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬-82
،‫ َت َو َّك ْل ُت عَ َلى ال ّّٰل ِه‬،‫ «ب ِْس ِم ال ّّٰل ِه‬:‫َو َس َّل َم َك َان �ِإ َذا خَ َر َج ِم ْن َب ْي ِت ٖه َق َال‬
‫ أ� ْو أ� ْظ ِل َم‬،‫ أ� ْو أ� ِز َّل أ� ْو أ�ز ََّل‬،‫َال ّّٰل ُه َّم �ِإ ٖنّي أ�عُ و ُذ ب َِك أ� ْن أ� ِض َّل أ� ْو أ� َض َّل‬
‫يث َص ٖح ٌيح َر َوا ُه أ� ُبو َدا ُو َد‬ ٌ ‫ أ� ْو أ� ْج َه َل أ� ْو ُي ْج َه َل عَ َل َّي» َح ٖد‬،‫أ� ْو أ� ْظ َل َم‬
ٌ ‫ َح ٖد‬: ُّ‫ َق َال ال ِّت ْر ِم ِذي‬.‫َوال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َغ ْي ُرهُ َما ِب أ� َسا ٖن َيد َص ٖح َيح ٍة‬
‫يث َح َس ٌن‬
.‫ َوهَ َذا َل ْف ُظ أ� ٖبي َدا ُو َد‬،‫َص ٖح ٌيح‬
82. Müminlerin annesi Ümmü Seleme’den18 (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber evinden çıkarken şöyle derdi:
“Allah’ın adıyla; Allah’a tevekkül ederim. Allah’ım! (doğru yoldan)
sapmaktan veya saptırılmaktan, ayağımın kaymasından veya
kaydırılmasından, haksızlık etmekten veya haksızlığa uğramaktan,
saygısızlık etmekten veya saygısızlığa uğramaktan sana sığınırım.”
(D5094 Ebû Dâvûd, Edeb, 102, 103; T3427 Tirmizî, Deavât, 35)

17
Kureyş'in Teym kolundandır. Dedeleri şöyledir: Osman » Âmir > Ömer > Ka'b > Sa'd > Teym > Mürre > Ka'b >
Lüey > Ğâlib. Kendisi, babası ve annesi sahâbedendir.
18
Ümmü Seleme’nin ismi Hind’dir. Babası Mahzûm kabilesiden Ebû Ümeyye Huzeyfe’dir.

118

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 118 21.5.2015 14:40:26

 ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ُ ‫ َر ُس‬:‫ َق َال‬:‫ عَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-83
،‫ ب ِْسم ال ّّٰل ِه َت َو َّك ْل ُت عَ َلى ال ّّٰل ِه‬:‫ « َم ْن َق َال َي ْع ٖني �ِإ َذا خَ َر َج ِم ْن َب ْي ِت ِه‬:‫َو َس َّل َم‬
،‫يت‬
َ ‫يت َو ُو ٖق‬ َ ‫ ُي َق ُال َل ُه هُ ٖد‬،‫َو َلا َح ْو َل َو َلا ُق َّو َة �ِإ َّلا بِال ّّٰل ِه‬
َ ‫يت َو ُك ٖف‬
»‫َو َت َن َّحى عَ ْن ُه الشَّ ْي َط ُان‬
83. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
Bir kimse evinden çıkarken, “Bismillâh tevekkeltü alâllâh lâ havle ve lâ kuvvete
illâ billâh (Allah’ın adıyla. Allah’a tevekkül ettim. Güç ve kuvvet ancak Allah’ın
lütfuyladır.)” derse ona; “ sen doğruya eriştirildin, endişelerinden emin kılındın
ve korundun.” denilir ve şeytan ondan uzaklaşır.
(D5095 Ebû Dâvûd, Edeb, 102, 103; T3426 Tirmizî, Deavât, 34)

‫ َك َان أ�خَ َوانِ عَ َلى عَ ْه ِد ال َّنب ِِّي َص َّلى‬:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-84
‫ َو ْال آ�خَ ُر‬،‫ َو َك َان أ� َح ُدهُ َما َي أ�ْ ِتي ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬،‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
:‫ َفشَ َكا ا ْل ُم ْح َت ِر ُف أ�خَ ا ُه ِلل َّن ِّبي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َق َال‬،‫َي ْح َت ِر ُف‬
»‫« َلع َّل َك ُت ْرز َُق ِب ِه‬
84. Enes (ra) anlatıyor:
Peygamber zamanında iki kardeş vardı. Birisi (ilim için) Peygamber’in
meclisine devam eder, diğeri ise işe giderdi. İşe giden kardeş,
Peygamber’in meclisine devam eden kardeşini Resûlullah’a şikâyet etti.
Peygamber de , “(Ne biliyorsun) belki de onun sayesinde sana rızık
veriliyordur!” dedi.
(T2345 Tirmizî, Zühd, 33)

119

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 119 21.5.2015 14:40:26

 Dürüst Olmak (İstikâmet)

‫ َف ْاس َت ِق ْم َك َما أ� ِم ْر َت‬

(Öyle ise) emrolunduğun gibi dosdoğru ol...
(Hûd, 11/112)

‫�ِإ َّن ا َّل ٖذ َين َقا ُلوا َر ُّب َنا ال ّّٰل ُه ُث َّم ْاس َت َقا ُموا َت َت َن َّز ُل عَ َل ْي ِه ُم ا ْل َم َلا ِئ َك ُة أ� َّلا تَخَ ا ُفوا‬
‫ون * ن َْح ُن أ� ْو ِل َيا ُؤ ُك ْم ِفي‬ َ ‫َو َلا ت َْح َزنُوا َو أ� ْب ِش ُروا بِا ْل َج َّن ِة ا َّل ِتي ُك ْن ُت ْم ُتوعَ ُد‬
‫الد ْن َيا َو ِفي ْال آ� ِخ َر ِة َو َل ُك ْم ٖف َيها َما تَشْ َت ٖهي أ� ْن ُف ُس ُك ْم َو َل ُك ْم ٖف َيها َما‬
ُّ ‫ا ْل َحي ٰو ِة‬
‫ون * ُن ُز ًلا ِم ْن َغ ُفو ٍر َر ٖح ٍيم‬ َ ُ‫ت ََّدع‬
Şüphesiz “Rabbimiz Allah’tır” deyip de, sonra dosdoğru olanlar var ya, onların
üzerine peşpeşe melekler iner ve derler ki: “Korkmayın, üzülmeyin, size
(dünyada iken) vadedilen cennetle sevinin!” “Biz dünya hayatında da âhirette
de sizin dostlarınızız. Çok bağışlayan ve çok merhametli olan Allah’tan bir
ikram olarak, orada sizin için canlarınızın çektiği ve istediğiniz her şey var.”
(Fussilet, 41/30-32)

َ ‫�ِإ َّن ا َّل ٖذ َين َقا ُلوا َر ُّب َنا ال ّّٰل ُه ُث َّم ْاس َت َقا ُموا َف َلا خَ ْو ٌف عَ َل ْي ِه ْم َو َلا هُ ْم َي ْح َزن‬
‫ُون‬
‫ون‬ َ ‫اب ا ْل َج َّن ِة خَ ا ِل ٖد َين ٖف َيها َج َزا ًء ب َِما َكانُوا َي ْع َم ُل‬ ُ ‫أ� ْص َح‬ *
120

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 120 21.5.2015 14:40:26

 “Şüphesiz Rabbimiz Allah’tır” deyip sonra da dosdoğru olanlara hiçbir korku
yoktur, onlar üzülmeyecekler de. Onlar cennetliklerdir. Yaptıklarına karşılık,
orada ebedî kalacaklardır.
(Ahkâf, 46/13-14)

‫ َو ٖق َيل أ� ٖبي عَ ْم َر َة ُس ْف َي َان ْب ِن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه‬،‫ َوعَ ْن أ� ٖبي عَ ْم ٍرو‬-85

‫ول ال ّّٰل ِه ُق ْل ٖلي ِفي ْال ِإ� ْسل َا ِم َق ْو ًلا َلا أ� ْس أ� ُل عَ ْن ُه أ� َحد ًا‬ َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ ُق ْل ُت‬:‫َق َال‬
.‫ ُث َّم ْاس َت ِق ْم» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬:‫ �آ َم ْن ُت بِال ّّٰل ِه‬:‫ « ُق ْل‬:‫ َق َال‬.‫َغ ْي َر َك‬
85. Ebû Amr yahut Ebû Amre Süfyân b. Abdullah (ra) anlatıyor:
–Yâ Resûlallah, Müslümanlığa dair bana bir söz söyle ki, o konuda senden
başka hiç kimseye bir şey sormaya ihtiyaç hissetmeyeyim, dedim.
Peygamber bana:
–Allah’a inandım de, sonra da dosdoğru ol, buyurdu.
(M159 Müslim, Îmân, 62)

ُ ‫ َق َال َق َال َر ُس‬:ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنه‬-86

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
:‫ َواعْ َل ُموا أ� َّن ُه َل ْن َي ْن ُج َو أ� َح ٌد ِم ْن ُك ْم ِب َع َم ِل ِه» َقا ُلوا‬،‫سددُوا‬
ِّ ‫ « َقا ِر ُبوا َو‬:‫َو َس َّل َم‬
‫ « َو َلا أ�نَا �ِإ َّلا أ� ْن َي َت َغ َّم َد ِني ال ّّٰل ُه ِب َر ْح َم ٍة ِم ْن ُه‬:‫ول ال ّّٰل ِه؟ َق َال‬
َ ‫َو َلا أ�ن َْت َيا َر ُس‬
.‫َو َف ْض ٍل» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
86. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
–İbadetlerinizde ölçülü ve titiz olun; (fakat) bilin ki hiçbiriniz
(sadece) ameli sayesinde kurtuluşa eremez.
–Yâ Resûlallah, sen de mi, dediler. (Bunun üzerine Hz. Peygamber şöyle dedi:)
–Evet, Allah, rahmetiyle ve lütfuyla kuşatmamış olsa ben de kurtulamam.
(M7117 Müslim, Münâfikîn, 76)

121

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 121 21.5.2015 14:40:26

 Yaratılıştaki İhtişamı
Düşünmek
‫ ُق ْل �ِإن ََّما أ� ِع ُظ ُك ْم ِب َو ِاح َد ٍة أ� ْن َت ُقو ُموا ِل َّل ِه َم ْث َنى َو ُف َرادَى ُث َّم َت َت َف َّك ُروا‬
De ki: “Size sadece tek bir öğüt veriyorum; ister başkasıyla birlikte,
ister yalnız başınıza Allah için durup iyice bir düşünün…”
(Sebe, 34/46)

ٍ ‫ات َو ْال أ� ْر ِض َواخْ ِتل َا ِف ال َّل ْي ِل َوال َّن َها ِر َل آ� َي‬

‫ات‬ َّ ‫�ِإ َّن ٖفي خَ ْل ِق‬
ِ ‫السمٰ َو‬
َ ‫اب * َا َّل ٖذ َين َي ْذ ُك ُر‬
‫ون ال ّّٰل َه ِق َيا ًما َو ُق ُعود ًا َوعَ َلى‬ ِ ‫ِل أ�و ِلي ال أ� ْل َب‬
‫ات َو ْال أ� ْر ِض َر َّب َنا َما خَ َل ْق َت‬ َّ ‫ون ٖفي خَ ْل ِق‬
ِ ‫السمٰ َو‬ َ ‫ُج ُنو ِب ِه ْم َو َي َت َف َّك ُر‬
‫ٰه َذا َب ِاطل ًا ُس ْب َحان ََك‬
Göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelip
gidişinde akıl sahipleri için elbette ibretler vardır. Onlar ayaktayken de,
otururken de, yanları üzerine yatarken de Allah’ı anarlar.
Göklerin ve yerin yaratılışı üzerinde düşünürler. “Rabbimiz!
Bunu boş yere yaratmadın, seni eksikliklerden tenzih ederiz...” (derler).
(Âl-i İmrân, 3/190-191)

122

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 122 21.5.2015 14:40:26

 َّ ‫ون �ِإ َلى ْال ِإ�ب ِِل َك ْي َف خُ ِل َق ْت * َو�ِإ َلى‬
* ‫الس َما ِء َك ْي َف ُر ِف َع ْت‬ َ ‫ أ� َف َلا َي ْن ُظ ُر‬
‫َو�ِإ َلى ا ْلجِ َبالِ َك ْي َف ن ُِص َب ْت * َو�ِإ َلى ْال أ� ْر ِض َك ْي َف ُسطِ َح ْت * َف َذ ِّك ْر‬
‫�ِإن ََّما أ�ن َْت ُم َذ ِّك ٌر‬
Onlar, deveye bakmıyorlar mı, nasıl yaratılmış! Göğe bakmıyorlar mı, nasıl
yükseltilmiş! Dağlara bakmıyorlar mı, nasıl dikilmişler! Yeryüzüne bakmıyorlar
mı, nasıl yayılmış! Artık sen öğüt ver! Sen sadece bir öğütçüsün.
(Gâşiye, 88/17-21)

‫ أ� َف َل ْم َي ٖسي ُروا ِفي ْال أ� ْر ِض َف َي ْن ُظ ُروا‬

Onlar yeryüzünde dolaşıp, kendilerinden öncekilerin sonlarının nasıl
olduğuna bakmadılar mı? (Allah, onları yerle bir etmiştir. İnkâr edenlere de bu
akıbetin benzerleri vardır.)
(Muhammed, 47/10)

123

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 123 21.5.2015 14:40:27

 ‫‪Hayırlı İşlere Koşmak‬‬
‫‪َ ‬ف ْاس َت ِب ُقوا ا ْلخَ ْي َر ِ‬
‫ات‪‬‬
‫‪...Haydi, hep hayırlara koşun, yarışın!...‬‬
‫)‪(Bakara, 2/148‬‬

‫‪َ ‬و َسا ِرعُ وا �ِإ َلى َم ْغ ِف َر ٍة ِم ْن َر ِّب ُك ْم َو َج َّن ٍة عَ ْر ُض َها َّ‬
‫السمٰ َو ُ‬
‫ات‬
‫َوال أ� ْر ُض أ� ِع َّد ْت ِل ْل ُم َّت ٖق َين‪‬‬
‫‪Rabbinizin bağışlamasına ve genişliği göklerle yer arası kadar olan, Allah’a‬‬
‫‪karşı gelmekten sakınanlar için hazırlanmış bulunan cennete koşun.‬‬
‫)‪(Âl-i İmrân, 3/133‬‬

‫‪ -87‬عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس َ‬

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫ون ِف َت ٌن َك ِق َط ِع ال َّل ْي ِل‬‫الصا ِل َح ِة‪َ ،‬ف َس َت ُك ُ‬ ‫َو َس َّل َم َق َال‪َ « :‬با ِد ُروا ب ِْال أ�عْ َمالِ َّ‬
‫ا ْل ُم ْظ ِل ِم ُي ْصب ُِح ال َّر ُج ُل ُم ْؤ ِم ًنا َو ُي ْم ٖسي َكا ِفر ًا‪َ ،‬و ُي ْم ٖسي ُم ْؤ ِم ًنا َو ُي ْصب ُِح َكا ِفر ًا‪،‬‬
‫َي ٖب ُيع ٖدي َن ُه ِب َع َر ٍض ِم َن ُّ‬
‫الد ْن َيا» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬

‫‪124‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 124‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:27‬‬

 87. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
İyi işler yapmakta acele edin; yakında karanlık geceler gibi birtakım fitneler
meydana gelecek. O vakit insan, mümin olarak sabaha çıkacak, kâfir olarak
geceleyecek; mümin olarak geceleyip, kâfir olarak sabaha çıkacaktır; dünya
malı karşılığında dinini satacaktır.
(M313 Müslim, Îmân, 186)

‫ َص َّل ْي ُت َو َرا َء‬:‫ عَ ْن أ� ٖبي ِس ْر َوعَ َة عُ ْق َب َة ْب ِن ا ْل َحا ِر ِث َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-88

‫ َف َس َّل َم ُث َّم َقا َم ُم ْس ِرع ًا َف َتخَ َّطى‬،‫ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم بِا ْل َم ٖدي َن ِة ا ْل َع ْص َر‬
‫ َفخَ َر َج‬،‫اس ِم ْن ُس ْرعَ ِت ِه‬ ُ ‫ َف َف ِزعَ ال َّن‬،‫اس �ِإ َلى َب ْع ِض ُح َج ِر ِن َسا ِئ ِه‬ ِ ‫اب ال َّن‬ َ ‫ِر َق‬
‫ « َذ َك ْر ُت َش ْيئ ًا ِم ْن ِت ْب ٍر‬:‫ َق َال‬،‫ َف َر أ�ى أ�ن َُّه ْم َق ْد عَ جِ ُبوا ِم ْن ُس ْرعَ ِت ِه‬،‫عَ َل ْي ِه ْم‬
. ُّ‫ َف أ� َم ْر ُت ِب ِق ْس َم ِت ِه» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬،‫ َف َك ِرهْ ُت أ� ْن َي ْحب َِس ٖني‬،‫ِع ْن َدنَا‬
»ُ‫ َف َك ِرهْ ُت أ� ْن أ� َب ِّي َته‬،‫الص َد َق ِة‬
َّ ‫ ُك ْن ُت خَ َّل ْف ُت ِفي ا ْل َب ْي ِت ِت ْبر ًا ِم َن‬:ُ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َله‬
88. Ebû Sirve’a Ukbe b. Hâris (ra) anlatıyor:
Medine’de Peygamber’in arkasında ikindi namazını kıldım. Selâm verdi,
sonra aceleyle kalktı, insanların omuzlarından atlayarak eşlerinden birinin
odasına gitti. İnsanlar, Peygamber’in acele etmesinden dolayı telaşa
düştü. Resûlullah kısa bir süre sonra geri geldi ve acele edişinden dolayı
onların şaşkınlıklarını gördü ve şöyle dedi:
Evde bir miktar altın ve gümüş olduğunu hatırladım, (Allah’a yönelmekten)
beni alıkoyar diye korktum ve onların dağıtılmasını emrettim.
(B851 Buhârî, Ezân, 158)

Buhârî’nin diğer bir rivayeti de şöyledir:

Sadaka malından evde bir miktar altın, gümüş kalmıştı, onların
bir gece daha evde kalmasına gönlüm razı olmadı.
(B1430 Buhârî, Zekât, 20)

‫ َق َال َر ُج ٌل ِلل َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬:‫ عَ ْن َجا ِب ٍر َر ِض َي لل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-89
125

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 125 21.5.2015 14:40:27

 ٍ ‫ « ِفي ا ْل َج َّن ِة» َف أ� ْل َقى ت ََم َر‬:‫ أ� َر أ� ْي َت �ِإ ْن ُِقت ْل ُت َف أ� ْي َن أ�نَا؟ َق َال‬:‫َي ْو َم أ� ُح ٍد‬
‫ات ُك َّن‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ ُث َّم َقات ََل َح ّٰتى ُق ِت َل‬،‫ٖفي َي ِد ِه‬
89. Câbir (ra) anlatıyor:
Uhud Savaşı (nın yaşandığı) gün bir adam:
–Allah uğrunda savaşıp öldürülürsem benim yerim neresidir, diye
Peygamber’e sordu. Peygamber de:
–Cennettir, dedi. Adam elindeki hurmaları hemen yere attı, sonra savaştı ve
şehit düştü.
(B4046 Buhârî, Megâzî, 17; M4913 Müslim, İmâre, 143)

‫ َجا َء َر ُج ٌل �ِإ َلى ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬:‫ عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-90
‫ « أ� ْن ت ََص َّد َق‬:‫الص َد َق ِة أ�عْ َظ ُم أ� ْجر ًا؟ َق َال‬ َّ ُّ‫ أ�ي‬،‫ول ال ّّٰل ِه‬ َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ َف َق َال‬،‫َو َس َّل َم‬
‫ َو َلا ت ُْم ِه ْل َح ّٰتى �ِإ َذا َب َل َغ ِت‬،‫ َو َت أ�ْ ُم ُل ا ِْلغ َنى‬،‫َو أ�ن َْت َص ٖح ٌيح َش ٖح ٌيح ت َْخشَ ى ا ْل َف ْق َر‬
.‫ َو َق ْد َك َان ِل ُفل َانٍ » ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،‫ ِل ُفل َانٍ َك َذا َو ِل ُفل َانٍ َك َذا‬:‫ ُق ْل َت‬.‫ا ْل ُح ْل ُقو َم‬
90. Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:
Peygamber’e bir adam geldi ve:
–Yâ Resûlallah, hangi sadakanın sevabı daha çoktur, dedi. Peygamber de:
–Sağlıklı iken, cimriliğin üzerindeyken yoksul düşmekten korktuğun,
zengin olmayı umduğun zamanda verdiğin sadakanın sevabı çoktur.
Yoksa (vermeyi) ihmal edip de can boğaza geldikten sonra, “Filana bu
kadar, filancaya da şu kadar olsun.” demende bir fayda yoktur.
Zaten o mal, onların olmuştur, buyurdu.
(B1419 Buhârî, Zekât, 11; M2382 Müslim, Zekât, 92)

126

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 126 21.5.2015 14:40:27

 َ ‫ أ� َّن َر ُس‬،ُ‫ عَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنه‬-91
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ ُك ُّل‬،‫ « َم ْن َي أ�ْخُ ُذ ِم ٖ ّني ٰه َذا؟ َف َب َس ُطوا أ� ْي ِد َي ُه ْم‬:‫أ�خَ َذ َس ْيف ًا َي ْو َم أ� ُح ٍد َف َق َال‬
،‫ « َف َم ْن َي أ�ْخُ ُذ ُه ب َِح ِّق ِه؟ َف أ� ْح َج َم ا ْل َق ْو ُم‬:‫ َق َال‬.‫ أ�نَا أ�نَا‬:‫ول‬ ُ ‫�ِإن َْسانٍ ِم ْن ُه ْم َي ُق‬
‫ َف أ�خَ َذ ُه َف َف َل َق ِب ٖه هَ ا َم‬،‫ أ�نَا �آخُ ُذ ُه ب َِح ِّق ِه‬:ُ‫َف َق َال أ� ُبو ُد َجا َن َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنه‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.»‫ا ْل ُم ْش ِر ٖك َين‬
91. Enes (ra) anlatıyor:
Allah Resûlü , Uhud Savaşı (nın yaşandığı) gün eline bir kılıç aldı ve:
–Bu kılıcı kim benden almak ister, diye sordu. Oradakiler ellerini uzattılar ve
hepsi, “Ben, ben!” dediler. Sonra Peygamber :
–Hakkını vermek üzere onu kim alır, dedi. Bunun üzerine
topluluk duraksadı. Ebû Dücâne (ra):
–Hakkını vermek üzere o kılıcı ben alırım, dedi; hemen aldı
ve onu müşriklerin başlarına çaldı.
(M6353 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 128)

‫ أ� َت ْي َنا أ�ن ََس ْب َن َما ِل ٍك َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َفشَ َك ْونَا‬:‫ عَ ِن ال ُّز َب ْي ِر ْب ِن عَ دِيٍّ َق َال‬-92
‫ «اِ ْص ِب ُروا َف ِإ� َّن ُه َلا َي ْا ٖتي َز َم ٌان �ِإ َّلا َوا َّل ٖذي َب ْع َد ُه‬:‫ َف َق َال‬.‫�ِإ َل ْي ِه َما َن ْل َقى ِم َن ا ْل َح َّج ِاج‬
‫ َر َوا ُه‬.‫َش ٌّر ِم ْن ُه َح ّٰتى َت ْل َق ْوا َر َّب ُك ْم» َس ِم ْع ُت ُه ِم ْن َن ِب ِّي ُك ْم َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
. ُّ‫ا ْل ُبخَ ا ِري‬
92. Zübeyr b. Adî anlatıyor:
Enes b. Mâlik’e (ra) geldik ve Haccâc’dan çektiğimiz(zulümler)i kendisine
şikâyet ettik. Enes (bize):
–(Rabbinize kavuşuncaya kadar) sabredin. Zira her gelen gün, geçen günden
daha kötü olacak, buyurduğunu Peygamberinizden işittim, dedi.
(B7068 Buhârî, Fiten, 6)

127

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 127 21.5.2015 14:40:27

 ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬‫‪ -93‬عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس َ‬
‫ون �ِإ َّلا َف ْقر ًا ُم ْن ِس ًيا‪ ،‬أ� ْو ِغ ًنى‬ ‫َق َال‪َ « :‬با ِد ُروا ب ِْال أ�عْ َمالِ َس ْبع ًا‪ ،‬هَ ْل َت ْن َتظِ ُر َ‬
‫الد َّج َال َفشَ ُّر‬ ‫ُم ْط ِغ ًيا‪ ،‬أ� ْو َم َرض ًا ُم ْف ِسد ًا‪ ،‬أ� ْو هَ َر ًما ُم ْف ِند ًا أ� ْو َم ْوت ًا ُم ْج ِهز ًا أ� ِو َّ‬
‫الساعَ ُة أ�دْ هَ ى َو أ� َم ُّر‪َ »،‬ر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذ ُّي َو َق َال‪:‬‬ ‫َغا ِئ ٍب ُي ْن َت َظ َر‪ ،‬أ� ِو َّ‬
‫الساعَ َة َف َّ‬
‫َح ٖد ٌ‬
‫يث َح َس ٌن‪.‬‬
‫‪93. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Yedi şey gerçekleşmeden önce iyi işler yapmakta acele edin:‬‬
‫‪Ne bekliyorsunuz? Her şeyi unutturan yoksulluğu mu, azdırıp‬‬
‫‪saptıran zenginliği mi, sıhhati bozan hastalığı mı, bunaklaştıran‬‬
‫‪ihtiyarlığı mı, ansızın geliveren ölümü mü, beklenenlerin en‬‬
‫)‪şerlisi olan Deccâl’i mi? Yoksa kıyameti mi? Kıyamet (hepsinden‬‬
‫!‪daha dehşetli ve daha acıdır‬‬
‫)‪(T2306 Tirmizî, Zühd, 3‬‬

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال َي ْو َم خَ ْي َب َر‪:‬‬

‫‪ -94‬عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس َ‬
‫َ‬
‫«ل أ�عْ طِ َي َّن ٰه ِذ ِه ال َّرا َي َة َر ُجل ًا ُي ِح ُّب ال ّّٰل َه َو َر ُسو َلهُ‪َ ،‬ي ْف َت ُح ال ّّٰل ُه عَ َلى َي َد ْي ِه»‬
‫َق َال عُ َم ُر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ :‬ما أ� ْح َب ْب ُت ْال ِإ� َما َر َة �ِإ َّلا َي ْو َم ِئ ٍذ َف َت َسا َو ْر ُت َل َها‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم عَ ِل َّي ْب َن‬ ‫َر َجا َء أ� ْن أ�دْ عَ ى َل َها‪َ ،‬ف َدعَ ا َر ُس ُ‬
‫أ� ٖبي َطا ِل ٍب‪َ ،‬ر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ ،‬ف أ�عْ َطا ُه �ِإ َّياهَ ا‪َ ،‬و َق َال‪« :‬اِ ْم ِش َو َلا َت ْل َت ِف ْت‬
‫َح ّٰتى َي ْف َت َح ال ّّٰل ُه عَ َل ْي َك» َف َسا َر عَ ِل ٌّي َش ْيئ ًا‪ُ ،‬ث َّم َو َق َف َو َل ْم َي ْل َت ِف ْت‪،‬‬
‫اس؟ َق َال‪َ « :‬قا ِت ْل ُه ْم َح ّٰتى‬ ‫َف َص َر َخ‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‪ ،‬عَ َلى َم َاذا أ� َقا ِت ُل ال َّن َ‬
‫‪128‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 128‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:27‬‬

 ُ ‫ َو أ� َّن ُم َح َّمد ًا َر ُس‬،ُ‫َي ْش َه ُدوا أ� ْن َلا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰله‬
‫ َف ِإ� َذا َف َع ُلوا ٰذ ِل َك‬،‫ول ال ّّٰل ِه‬
»‫ َو ِح َسا ُب ُه ْم عَ َلى ال ّّٰل ِه‬،‫َف َق ْد َم َن ُعوا ِم ْن َك ِد َما َءهُ ْم َو أ� ْم َوا َل ُه ْم �ِإ َّلا ب َِح ِّق َها‬
.‫َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
94. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah Hayber (savaşı) gününde şöyle buyurmuştur:
–Bu sancağı Allah’ı ve Resûlü’nü çok seven birine vereceğim;
Allah, Hayber’i onun eliyle fethedecektir.
Ömer (ra) diyor ki:
–O gün, komutanlığı arzu ettim ve bunun için beni çağıracağını
umarak Peygamber’e görünmeye çalıştım.
Fakat Resûlullah , Ali b. Ebû Tâlib’i (ra) çağırdı ve
sancağı ona verdi, sonra da:
–Haydi git, Allah sana fethi ihsan edinceye kadar
başka bir şey düşünme, dedi.
Ali biraz yürüdü, sonra arkasına dönmeden durdu ve:
–Yâ Resûlallah, onlarla ne için savaşayım, diye sordu.
Peygamber :
–Allah’tan başka ilah olmadığını; Muhammed’in, Allah’ın Resûlü
olduğunu ikrar edinceye kadar onlarla savaş. Eğer bunu
yaparlarsa hukuki bir gerekçe olmaksızın, senden mallarını
ve canlarını kurtarmış olurlar (artık onların mallarına ve canlarına
dokunamazsın); hesapları ise Allah’a aittir, buyurdu.
(M6222 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 33)

129

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 129 21.5.2015 14:40:27

 Allah İçin Çalışmak
‫ َوا َّل ٖذ َين َجاهَ ُدوا ٖفي َنا َل َن ْه ِد َي َّن ُه ْم ُس ُب َل َنا َو�ِإ َّن ال ّّٰل َه َل َم َع ا ْل ُم ْح ِس ٖن َين‬
Bizim uğrumuzda cihad edenler var ya, biz onları mutlaka yollarımıza
ileteceğiz. Şüphesiz Allah iyilik yapanlarla beraberdir.
(Ankebût, 29/69)

‫ َواعْ ُب ْد َر َّب َك َح ّٰتى َي أ�ْ ِت َي َك ا ْل َي ٖق ُين‬

Sana ölüm gelinceye kadar Rabbine ibadet et.
(Hicr, 15/99)

‫ َو ْاذ ُك ِر ْاس َم َر ِّب َك َو َت َب َّت ْل �ِإ َل ْي ِه َت ْب ٖتيل ًا‬

Rabbinin adını an ve bütün benliğinle O’na yönel.
(Müzzemmil, 73/8)

‫ َف َم ْن َي ْع َم ْل ِم ْث َق َال َذ َّر ٍة خَ ْير ًا َي َر ُه‬

Artık kim zerre ağırlığınca bir hayır işlerse, onun mükâfatını görecektir.
(Zilzâl, 99/7)

130

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 130 21.5.2015 14:40:27

 ‫ َو َما ُت َق ِّد ُموا ِل أ� ْن ُف ِس ُك ْم ِم ْن خَ ْي ٍر َتجِ ُدو ُه ِع ْن َد ال ّّٰل ِه هُ َو خَ ْير ًا َو أ�عْ َظ َم أ� ْجر ًا‬
...Kendiniz için önceden ne iyilik gönderirseniz, Allah katında onu daha üstün
bir iyilik ve daha büyük bir mükâfat olarak bulursunuz...
(Müzzemmil, 73/20)

‫ َو َما ُت ْن ِف ُقوا ِم ْن خَ ْي ٍر َف ِإ� َّن ال ّّٰل َه ِب ٖه عَ ٖل ٌيم‬

...Siz hayır olarak ne verirseniz, şüphesiz Allah onu bilir.
(Bakara, 2/273)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-95

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫ َو َما‬.‫ َف َق ْد �آ َذ ْن ُت ُه بِا ْل َح ْر ِب‬.‫ َم ْن عَ ادَى ٖلي َو ِل ًّيا‬:‫ «�ِإ َّن ال ّّٰل َه َت َعا َلى َق َال‬:‫َو َس َّل َم‬
‫ َو َما َي َز ُال عَ ْب ٖدي‬:‫َت َق َّر َب �ِإ َل َّي عَ ْب ٖدي ِبشَ ْي ٍء أ� َح َّب �ِإ َل َّي ِم َّما ا ْف َت َر ْض ُت عَ َل ْي ِه‬
،‫ َف ِإ� َذا أ� ْح َب ْب ُت ُه ُك ْن ُت َس ْم َع ُه ا َّل ٖذي َي ْس َم ُع ِب ِه‬،ُ‫َي َت َق َّر ُب �ِإ َل َّي بِال َّن َوا ِف ِل َح ّٰتى أ� ِح َّبه‬
،‫ َو ِر ْج َل ُه ا َّل ٖتي َي ْم ٖشي ب َِها‬،‫ َو َي َد ُه ا َّل ٖتي َي ْبطِ ُش ب َِها‬،‫َو َب َص َر ُه ا َّل ٖذي ُي ْب ِص ُر ِب ِه‬
. ُّ‫ َو َل ِئ ِن ْاس َت َعا َذ ٖني َل أ� ٖع َيذ َّنهُ» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬،ُ‫َو�ِإ ْن َس أ� َل ٖني أ�عْ َط ْي ُته‬
95. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Allah Teâlâ buyurdu ki: “Kim benim bir dostuma düşmanlık ederse, ben ona
karşı harp ilan ederim. Hiçbir kulum bana kendisine farz kıldığım şeylerden
daha sevimli bir amelle yaklaşamaz. Nafile ibadetlerle de sürekli bana
yakınlaşır, öyle ki sonunda ben onu severim; onu sevince de işiten kulağı,
gören gözü, tutan eli, yürüyen ayağı olurum; benden bir şey isterse istediğini
ona veririm, bana sığınırsa onu mutlaka korurum.”
(B6502 Buhârî, Rikâk, 38)

131

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 131 21.5.2015 14:40:27

 ‫ عَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖف َيما َي ْر ٖوي ِه عَ ْن‬-96
‫ َو�ِإ َذا َت َق َّر َب‬،‫ «�ِإ َذا ت َق َّر َب ا ْل َع ْب ُد �ِإ َل َّي ِش ْبر ًا َت َق َّر ْب ُت �ِإ َل ْي ِه ِذ َراع ًا‬:‫َر ِّب ٖه عَ َّز َو َج َّل َق َال‬
. ُّ‫ َو�ِإ َذا أ�تَا ٖني َي ْم ٖشي أ� َت ْي ُت ُه هَ ْر َو َل ًة» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬،‫�ِإ َل َّي ِذ َراع ًا َت َق َّر ْب ُت ِم ْن ُه َباع ًا‬
96. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre Peygamber , Azîz ve Celîl olan
Rabbinden naklettiği bir hadiste şöyle demiştir:
“Kulum, bana bir karış yaklaşırsa, ben ona bir arşın yaklaşırım; bana bir arşın
yaklaşırsa, ben ona bir kulaç yaklaşırım. O bana yürüyerek gelirse, ben ona
koşarak gelirim.”
(B7536 Buhârî, Tevhîd, 50)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫اس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬ ٍ ‫ عَ ِن ا ْب ِن عَ َّب‬-97
»‫لص َّح ُة َوا ْل َف َر ُاغ‬
ِّ ‫ َا‬:‫اس‬ِ ‫ون ٖفي ِه َما َك ٖثي ٌر ِم َن ال َّن‬ٌ ‫ « ِن ْع َمتَانِ َم ْغ ُب‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫َر َوا ُه ا ْل ُب َخا ِر ُّي‬
97. İbn Abbâs’tan (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
İki nimet vardır ki, insanların çoğu onların kıymetini bilmez ve aldanırlar:
Sağlık ve boş vakit.
(B6412 Buhârî, Rikâk, 1)

‫ عَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن َها أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َك َان َي ُقو ُم‬-98
َ ‫ ِل َم ت َْص َن ُع ٰه َذا َيا َر ُس‬،ُ‫ َف ُق ْل ُت َله‬،‫ِم َن ال َّل ْي ِل َح ّٰتى َت َت َف َّط َر َق َد َما ُه‬
‫ َو ْقد‬،‫ول ال ّّٰل ِه‬
َ ‫ « أ� َفل َا أ� ِح ُّب أ� ْن أ� ُك‬:‫َغ َف َر ال ّّٰل ُه َل َك َما َت َق َّد َم ِم ْن َذ ْنب َِك َو َما َت أ�خَّ َر؟ َق َال‬
‫ون‬
.‫عَ ْبد ًا َش ُكور ًا؟» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
132

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 132 21.5.2015 14:40:27

 98. Hz. Âişe (ra) anlatıyor:
Peygamber , gece kalkar ve ayakları şişinceye
kadar namaz kılardı. (Bir seferinde)
–Yâ Resûlallah, niçin böyle yapıyorsun? Allah senin geçmiş ve gelecek bütün
günahlarını bağışlamıştır, dedim. Peygamber şöyle buyurdu:
–Ben, şükreden bir kul olmayı isteyemez miyim?
(B4837 Buhârî, Tefsîr, (Fetih) 2; M7126 Müslim, Münâfikîn, 81)

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ُ ‫«ك َان َر ُس‬ َ :‫ عَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن َها أ�ن ََّها َقا َل ْت‬-99
»‫ َو َج َّد َو َش َّد ا ْل ِم ْئ َز َر‬،ُ‫ َو أ� ْي َق َظ أ�هْ َله‬،‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم �ِإ َذا َدخَ َل ا ْل َعشْ ُر أ� ْح َيا ال َّل ْي َل‬
.‫ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
99. Hz. Âişe (ra) anlatıyor:
Ramazan’ın son on günü girince Resûlullah , gecelerini ibadetle geçirir
ve ailesini de uyandırırdı. Kendisini bütünüyle ibadete verir ve (eşiyle cinsel)
ilişkiden de uzak dururdu.
(M2787 Müslim, İ’tikâf, 7; B2024 Buhârî, Leyletü’l-kadr, 5)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-100

‫ « َا ْل ُم ْؤ ِم ُن ا ْل َق ِو ُّي خَ ْي ٌر َو أ� َح ُّب �ِإ َلى ال ّّٰل ِه ِم َن ا ْل ُم ْؤ ِم ِن‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َو ْاس َت ِع ْن بِال ّّٰل ِه َو َلا‬،‫ اِ ْح ِر ْص عَ َلى َما َي ْن َف ُع َك‬.‫يف َو ٖفي ُك ٍّل خَ ْي ٌر‬ َّ
ِ ‫الض ٖع‬
،‫كذا‬ َ ‫ َل ْو أ�نِّي َف َع ْل ُت َك َان َك َذا َو‬:‫ َو�ِإ ْن أ� َصا َب َك َش ْي ٌء َفل َا َت ُق ْل‬.‫َت ْعجِ ْز‬
» ِ‫ َف ِإ� َّن « َل ْو» َت ْف َت ُح عَ َم َل الشَّ ْي َطان‬،‫ َو َما َشا َء َف َع َل‬،ُ‫ َق َّد َر ال ّّٰله‬:‫َولٰ ِك ْن ُق ْل‬
.‫َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
133

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 133 21.5.2015 14:40:27

 100. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle demiştir:
Güçlü mümin, zayıf müminden daha hayırlı ve (Allah nezdinde) daha
sevgilidir. Bununla beraber hepsinde de hayır vardır. Sana faydalı olan şey için
azimle çalış, Allah’tan yardım iste, acizlik gösterme. Eğer başına bir şey gelirse,
keşke şöyle yapsaydım, şöyle şöyle olurdu, deme; ancak, Allah takdir etti ve
dilediğini yaptı, de. Zira, “keşke” demek, şeytanın vesvesesine yol açar.
(M6774 Müslim, Kader, 34)

‫«حجِ َب ِت ال َّنا ُر‬ ُ :‫ عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-101
.‫ َو ُحجِ َب ِت ا ْل َج َّن ُة بِا ْل َم َكا ِر ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،‫ات‬
ِ ‫ِبالشَّ َه َو‬
101. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle buyurmuştur:
Cehennem, nefsin arzu ettiği şehevî şeylerle, cennet ise nefsin hoşlanmadığı
şeylerle perdelenmiştir.
(B6487 Buhârî, Rikâk, 28; M7130 Müslim, Cennet, 1)

:‫ َق َال‬،‫ َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬، ِ‫ عَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ُح َذ ْي َف َة ْب ِن ا ْل َي َمان‬-102

‫ َف ُق ْل ُت‬،‫ َفا ْف َت َت َح ا ْل َب َق َر َة‬،‫ات َل ْي َل ٍة‬
َ ‫َص َّل ْي ُت َم َع ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َذ‬
‫ َف ُق ْل ُت‬.‫ َف َم َضى‬،‫ َف ُق ْل ُت ُي َص ٖ ّلي ب َِها ٖفي َر ْك َع ٍة‬،‫ ُث َّم َم َضى‬،‫َي ْر َك ُع ِع ْن َد ا ْل ِما َئ ِة‬
�‫ َي ْق َر أ‬،‫ ُث َّم ا ْف َت َت َح �آ َل ِع ْم َر َان َف َق َر أ�هَ ا‬،‫ َف َق َر أ�هَ ا‬،‫ ُث َّم ا ْف َت َت َح ال ِّن َسا َء‬،‫َي ْر َك ُع ب َِها‬
‫ َو�ِإ َذا َم َّر ِب َت َع ُّو ٍذ‬،‫ َو�ِإ َذا َم َّر ب ُِس َؤالٍ َس أ� َل‬،‫ُم َت َر ِّسل ًا �ِإ َذا َم َّر ِب آ� َي ٍة ٖف َيها ت َْس ٖب ٌيح َس َّب َح‬
‫«س ْب َح َان َر ِّب َي ا ْل َع ٖظ ِيم» َف َك َان ُر ُكوعُ ُه ن َْح ًوا‬ ُ :‫ول‬ ُ ‫ ُث َّم َر َك َع َف َج َع َل َي ُق‬،‫َت َع َّو َذ‬
َ :‫ِم ْن ِق َيا ِم ٖه ُث َّم َق َال‬
‫ َر َّب َنا َل َك ا ْل َح ْم ُد» ُث َّم َقا َم ِق َيا ًما‬،‫«س ِم َع ال ّّٰل ُه ِل َم ْن َح ِم َد ُه‬
134

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 134 21.5.2015 14:40:27

 ‫«س ْب َح َان َر ِّب َي ْال أ�عْ َلى» َف َك َان‬
ُ :‫ ُث َّم َس َج َد َف َق َال‬،‫َط ٖويل ًا َق ٖريب ًا ِم َّما َر َك َع‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.»‫ُس ُجو ُد ُه َق ٖريب ًا ِم ْن ِق َيا ِم ِه‬
102. Ebû Abdullah Huzeyfe b. Yemân (ra) anlatıyor:
Bir gece Peygamber ile birlikte namaz kıldım. Resûlullah, Bakara
sûresini okumaya başladı. Yüz âyet okuduktan sonra, şimdi rükû eder,
dedim. Yüz âyeti geçti, sonra, herhâlde bu sûreyi bir rekâtta okuyarak
namaz kılacak, dedim, geçti. Rükû edecek, dedim, etmedi; Nisâ sûresine
başladı. Onu da okudu, sonra Âl-i İmrân’a başladı, onu da okudu. Tesbihi
ihtiva eden âyet geçtiği vakit tesbih ediyor, dileği ihtiva eden âyetleri
okuduğu zaman dilekte bulunuyor, istiâzeyi ihtiva eden âyet geçince
istiâze ediyordu. Sonra rükû etti. “Sübhâne rabbiye’l-azîm (Yüce Rabbimi
tesbih ederim)” dedi. Rükûu da aşağı yukarı kıyamı kadar oldu, sonra
“Semiallâhu limen hamideh, rabbenâ leke’l-hamd (Allah Teâlâ, kendisine
hamd edeni işitti; ey Rabbimiz, hamd ancak sanadır)” dedi ve kalktı. Aşağı
yukarı rükûda durduğu kadar kıyamda durdu. Sonra secdeye vardı,
“Sübhâne rabbiye’l-a’lâ (Yüce Rabbimi tenzih ederim)” dedi. Secdesini de
aşağı yukarı kıyamda durduğu kadar uzattı.
(M1814 Müslim, Müsâfirîn, 203)

‫ َص َّل ْي ُت َم َع ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬:‫ عَ ِن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-103

‫ َف أ� َط َال ا ْل ِق َيا َم َح ّٰتى هَ َم ْم ُت ِب أ� ْم ِر ُسو ٍء ٖق َيل َو َما هَ َم ْم َت ِب ٖه‬،‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َل ْي َل ًة‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.ُ‫َق َال هَ َم ْم ُت أ� ْن أ� ْج ِل َس َو أ�دَعَ ه‬
103. İbn Mes’ûd (ra) anlatıyor:
Bir gece Peygamber’le birlikte namaz kıldım. Kıyamı o kadar uzattı ki,
kötü bir iş yapmayı bile düşündüm, dedi.
–Ne yapmayı düşündün, denilince;
–Peygamber’i kıyamda bırakıp, oturmayı düşündüm, dedi.
(M1815 Müslim, Müsâfirîn, 204; B1135 Buhârî, Teheccüd, 9)

135

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 135 21.5.2015 14:40:27

 ‫‪ -104‬عَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ْن َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‪:‬‬
‫« َي ْت َب ُع ا ْل َم ِّي َت َث َلا َث ٌة‪ :‬أ�هْ ُل ُه َو َما ُل ُه َوعَ َم ُلهُ‪َ ،‬ف َي ْرجِ ُع ا ْثنَانِ َو َي ْب َقى َو ِاح ٌد‪َ :‬ي ْرجِ ُع‬
‫أ�هْ ُل ُه َو َما ُلهُ‪َ ،‬و َي ْب َقى عَ َم ُلهُ» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫‪104. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle demiştir:‬‬
‫‪Üç şey ölünün ardından (mezara kadar) gider: Ailesi, malı ve ameli. Bunlardan‬‬
‫‪ikisi döner, birisi kalır. Dönenler ailesi ve malıdır, kalan ise amelidir.‬‬
‫)‪(B6514 Buhârî, Rikâk, 42; M7424 Müslim, Zühd, 5‬‬

‫‪ -105‬عَ ِن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫َو َس َّل َم‪َ « :‬ا ْل َج َّن ُة أ� َق َر ُب �ِإ َلى أ� َح ِد ُك ْم ِم ْن ِش َر ِاك َن ْع ِل ٖه َوال َّنا ُر ِمث ُْل ٰذ ِل َك» َر َوا ُه‬
‫ا ْل ُب َخا ِريُّ ‪.‬‬
‫‪105. İbn Mes’ûd’dan (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Cennet size ayakkabınızın bağından daha yakındır; cehennem de öyledir.‬‬
‫)‪(B6488 Buhârî, Rikâk, 29‬‬

‫راس َر ٖبي َع َة ْب ِن َك ْع ِب ْال أ� ْس َل ِم ِّي خَ ا ِد ِم َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى‬ ‫‪ -106‬عَ ْن أ� ٖبي ِف ٍ‬

‫يت َم َع‬‫الص َّف ِة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪ُ :‬ك ْن ُت أ� ٖب ُ‬
‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬و ِم ْن أ�هْ ِل ُّ‬
‫َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ف َآ� ٖتي ِه ِب َو ُضو ِئ ِه‪َ ،‬و َح َاج ِت ٖه َف َق َال‪َ :‬‬
‫«س ْل ٖني»‬
‫َف ُق ْل ُت‪ :‬أ� ْس أ� ُل َك ُم َرا َف َق َت َك ِفي ا ْل َج َّن ِة‪َ .‬ف َق َال‪ « :‬أ� ْو َغ ْي َر ٰذ ِل َك؟» ُق ْل ُت‪ :‬هُ َو‬
‫َذ َاك‪َ .‬ق َال‪َ « :‬ف أ� ِع ِّني عَ َلى َن ْف ِس َك ب َِك ْث َر ِة ُّ‬
‫الس ُجو ِد» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪136‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 136‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:27‬‬

 106. Resûlullah’ın hizmetçisi ve Suffe ehlinden Ebû Firâs
Rebîa b. Ka’b el-Eslemî (ra) anlatıyor:
–Geceleri Allah Resûlü ile beraber kalır, abdest suyunu ve ihtiyaç
duyduğu diğer eşyasını ona getirirdim. Peygamber (bir gün):
–(Hizmetine karşılık) Benden ne istersin, diye sordu.
–Cennette seninle beraber olmak isterim, dedim. Resûlullah :
–Başka bir şey istesen, dedi.
–Benim isteğim budur, dedim.
–O hâlde (bu dileğinin yerine gelmesi için namaz kılmak ve) çok secde etmek
suretiyle kendin için bana yardım et, buyurdu.
(M1094 Müslim, Salât, 226)

‫ أ� ُبو عَ ْب ِد ال َّر ْحمٰ ِن َث ْو َب َان َم ْو َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه‬:‫ عَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َو ُي َق ُال‬-107
َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
ُّ ‫ عَ َل ْي َك ب َِكثْر ِة‬:‫ول‬
‫ َف ِإ�ن ََّك َل ْن ت َْس ُج َد ِل َّل ِه َس ْج َد ًة �ِإ َّلا‬،‫الس ُجو ِد‬ ُ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
.‫ َو َح َّط عَ ْن َك ب َِها خَ ٖطي َئ ًة» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫َر َف َع َك ال ّّٰل ُه ب َِها َد َر َج ًة‬
107. Ebû Abdurrahmân da denilen Allah Resûlü’nün azatlısı Ebû Abdullah
künyeli Sevbân (ra), Resûlullah’ın şöyle dediğini işittiğini nakletmiştir:
Çok secde etmeye (namaz kılmaya) çalış. Zira sen secde ettikçe Allah dereceni
yükseltir ve o secde sayesinde günahını siler.
(M1093 Müslim, Salât, 225)

،ُ‫ َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنه‬،‫ عَ ْن أ� ٖبي َص ْف َو َان عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن ُب ْس ٍر ْال أ� ْس َل ِم ِّي‬-108

‫اس َم ْن َط َال عُ ْم ُر ُه‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫َق َال‬
ِ ‫ «خَ ْي ُر ال َّن‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫يث َح َس ٌن‬ ٌ ‫ َو َق َال َح ٖد‬، ُّ‫َو َح ُس َن عَ َم ُلهُ» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذي‬
137

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 137 21.5.2015 14:40:27

 ‫‪108. Ebû Safvân Abdullah b. Büsr el-Eslemî’den (ra) rivayet‬‬
‫‪edildiğine göre Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle demiştir:‬‬
‫‪İnsanların en hayırlısı, ömrü uzun, ameli güzel olandır.‬‬
‫)‪(T2329 Tirmizî, Zühd, 21‬‬

‫اب عَ ٖ ّمي أ�ن َُس ْب ُن ال َّن ْض ِر‬ ‫‪ -109‬عَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ ،‬ق َال‪َ :‬غ َ‬
‫َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنهُ‪ ،‬عَ ْن ِق َتالِ َب ْد ٍر‪َ ،‬ف َق َال‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه ِغ ْب ُت‬
‫عَ ْن أ� َّولِ ِق َتالٍ َقا َت ْل َت ا ْل ُم ْش ِر ٖك َين‪َ ،‬ل ِئ ِن ال ّّٰل ُه أ� ْش َه َد ٖني ِق َت َال ا ْل ُم ْش ِر ٖك َين‬
‫ون‬‫َل َي َر َي َّن ال ّّٰل ُه َما أ� ْص َن ُع‪َ ،‬ف َل َّما َك َان َي ْو ُم أ� ُح ٍد اِن َْكشَ َف ا ْل ُم ْس ِل ُم َ‬
‫َف َق َال‪َ :‬ال ّّٰل ُه َّم أ�عْ َت ِذ ُر �ِإ َل ْي َك ِم َّما َص َن َع ٰه ُؤ َلا ِء َي ْع ٖني أ� ْص َحا َب ُه َو أ� ْب َر أ�‬
‫�ِإ َل ْي َك ِم َّما َص َن َع ٰه ُؤ َلا ِء َي ْع ِني ا ْل ُم ْش ِر ٖك َين ُث َّم َت َق َّد َم َف ْاس َت ْق َب َل ُه َس ْع ُد ْب ُن‬
‫ُم َعا ٍذ‪َ ،‬ف َق َال‪َ :‬يا َس ْع َد ْب َن ُم َعا ٍذ ا ْل َج َّن ُة َو َر ِّب ا ْل َك ْع َب ِة‪ِ� ،‬إ ٖ ّنى أ�جِ ُد‬
‫ر َيح َها ِم ْن ُدونِ أ� ُح ٍد‪َ .‬ق َال َس ْع ٌد‪َ :‬ف َما ْاس َت َط ْع ُت َيا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‬ ‫ٖ‬
‫ِالس ْي ِف‪،‬‬ ‫اص َن َع‪َ ،‬ق َال أ�ن ٌَس‪َ :‬ف َو َج ْدنَا ِب ٖه ب ِْضع ًا َو َث َما ٖن َين َض ْر َب ًة ب َّ‬ ‫َم َ‬
‫أ� ْو َط ْع َن ًة ِب ُر ْم ٍح‪ ،‬أ� ْو َر ْم َي ًة ب َِس ْه ٍم‪َ ،‬و َو َج ْدنَا ُه َق ْد ُق ِت َل َو َمث ََّل ِب ِه ا ْل ُم ْش ِر ُك َ‬
‫ون‬
‫َف َما عَ َر َف ُه أ� َح ٌد �ِإ َّلا أ�خْ ُت ُه ِب َب َنا ِن ِه‪َ .‬ق َال أ�ن ٌَس‪ُ :‬ك َّنا َن َرى أ� ْو ن َُظ ُّن أ� َّن‬
‫ٰه ِذ ِه ْال َآ� َي َة َن َز َل ْت ٖفي ِه َو ٖفي أ� ْش َبا ِه ِه‪ِ [ :‬م َن ا ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين ِر َج ٌال َص َد ُقوا‬
‫َما عَ اهَ ُدوا ال ّّٰل َه عَ َل ْي ِه] �ِإ َلى َ�آ ِخ ِرهَ ا‪ُ .‬م َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬

‫‪138‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 138‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:27‬‬

 109. Enes (ra) anlatıyor:
Amcam Enes b. Nadr, Bedir Savaşı’nda bulunamamıştı. Bundan dolayı:
–Yâ Resûlallah, müşriklere karşı yaptığın ilk muharebede bulunamadım.
Eğer Allah, müşriklere karşı yapılacak bir savaşta beni bulundurursa
neler yapacağımı Allah elbette görecektir, dedi.
Sonra Uhud günü Müslümanların safları bozulunca, arkadaşlarını kastederek:
–Yâ Rabbi, bunların yaptıklarından beni mazur görmeni dilerim,
dedi ve müşrikleri kastederek de:
–Bunların yaptıklarından beri olduğumu sana arz ederim, dedi
ve ilerledi. Sa’d b. Muâz ile karşılaştı ve ona:
–Ey Sa’d b. Muâz, cenneti istiyorum, Kâbe’nin Rabbine yemin ederim ki,
Uhud tarafından cennetin kokusunu alıyorum, dedi. Sa’d:
–Yâ Resûlallah, ben onun yaptığını yapamadım, dedi.
Enes (ra) şöyle devam ediyor:
Amcamı öldürülmüş olarak bulduk; üzerinde seksen kadar kılıç, süngü
ve ok yarası vardı. Müşrikler kendisine işkence yaptıklarından kimse onu
tanıyamadı, yalnız kız kardeşi onu parmaklarından tanıdı. Biz şu âyetin
amcam ve benzerleri hakkında inmiş olduğunu düşünüyoruz:
“Müminlerden öyle adamlar vardır ki, Allah’a verdikleri söze sadık kaldılar...”19
(B2805 Buhârî, Cihâd, 12; M4918 Müslim, İmâre, 148)

‫ عَ ْن أ� ٖبي َم ْس ُعو ٍد عُ ْق َب َة ْب ِن عَ ْمر ٍو ْال أ�ن َْصا ِر ِّي ا ْل َب ْد ِر ِّي َر ِض َي ال ّٰل ُه‬-110
‫ َف َجا َء‬.‫الص َد َق ِة ُك َّنا ن َُحا ِم ُل عَ َلى ُظ ُهو ِرنَا‬ َّ ‫ َل َّما َن َز َل ْت َ�آ َي ُة‬:‫عَ ْن ُه َق َال‬
‫ َو َجا َء َر ُج ٌل َ�آخَ ُر َف َت َص َّد َق‬،ٍ‫ ُم َراء‬:‫َر ُج ٌل َف َت َص َّد َق ِبشَ ْي ٍء َك ٖثي ٍر َف َقا ُلوا‬
َ ‫ َف َن َز َل ْت ( َا َّل ٖذ َين َي ْل ِم ُز‬،‫اع ٰه َذا‬
‫ون‬ ِ ‫ �ِإ َّن ال ّّٰل َه َل َغ ِن ٌّي عَ ْن َص‬:‫اع َف َقا ُلوا‬
ٍ ‫ب َِص‬
‫ون �ِإ َّلا‬
َ ‫ات َوا َّل ٖذ َين َلا َيجِ ُد‬
ِ ‫الص َد َق‬َّ ‫الم ْؤ ِم ٖن َين ِفي‬ ُ ‫ا ْل ُم َّط ِّو ٖع َين ِم َن‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ُج ْه َدهُ ْم) َا ْل آ� َي ُة‬
19
Ahzâb, 33/23.

139

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 139 21.5.2015 14:40:27

 110. Bedir Savaşı’na katılan Ebû Mes’ûd Ukbe
b. Amr el-Ensârî (ra) anlatıyor:
Sadaka âyeti nâzil olunca (biz de sadaka verebilmek için) hamallık
yapıp sırtımızda yük taşımaya başladık. Bir gün bir adam geldi
ve o kadar çok sadaka verdi ki, (bazıları) “gösteriş yapıyor” dediler.
Başka biri geldi, bir sâ (miktarı hurma) verdi. (Onun için de)
“Allah’ın bunun bir sâ (hurmas)ına ihtiyacı yok.” dediler. Bunun
üzerine, “Sadakalar hususunda gönüllü bağışta bulunan müminlerle,
güçlerinin yettiğinden başkasını bulamayanları çekiştirip onlarla alay
edenler var ya…”20 meâlindeki âyet indi.
(B1415 Buhârî, Zekât, 10; M2355, M2356 Müslim, Zekât, 72)

‫ عَ ْن أ� ٖبي‬،‫ عَ ْن َر ٖبي َع َة ْب ِن َي ٖز َيد‬،‫ عَ ْن َس ٖع ِيد ْب ِن عَ ْب ِد ا ْل َع ٖزي ِز‬-111

،‫ عَ ْن أ� ٖبي َذ ٍّر ُج ْن ُد ِب ْب ِن ُجنَادَ َة‬،‫يس ا ْل َخ ْو َلا ِن ِّي‬ َ ‫�إِدْ ٖر‬
‫ عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖف َيما َي ْر ِوي‬،ُ‫َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنه‬
ُّ ‫ « َيا ِع َب ٖادي �ِإ ٖنّي َح َّر ْم ُت‬:‫عَ ِن ال ّّٰل ِه َت َبا َر َك َو َت َعا َلى أ� َّن ُه َق َال‬
‫الظ ْل َم‬
‫ َيا ِع َب ٖادي‬،‫عَ َلى َن ْف ٖسي َو َج َع ْل ُت ُه َب ْي َن ُك ْم ُم َح َّر ًما َفل َا ت ََظا َل ُموا‬
‫ َيا ِع َب ٖادي‬،‫ َف ْاس َت ْه ُدو ٖني أ�هْ ِد ُك ْم‬،ُ‫ُك ُّل ُك ْم َض ٌّال �ِإ َّلا َم ْن هَ َد ْي ُته‬
،‫فاس َت ْط ِع ُمو ٖني أ� ْط ِع ْم ُك ْم‬
ْ ،ُ‫ُك ُّل ُك ْم َجا ِئ ٌع �ِإ َّلا َم ْن أ� ْط َع ْم ُته‬
،‫َيا ِع َب ٖادي ُك ُّل ُك ْم عَ ا ٍر �ِإ َّلا َم ْن َك َس ْو ُت ُه َف ْاس َت ْك ُسو ٖني أ� ْك ُس ُك ْم‬
‫ُوب‬
َ ‫الذن‬ َ ‫َيا ِع َب ٖادي �ِإن َُّك ْم ت ُْخطِ ئ‬
ُّ ‫ُون بِال َّل ْي ِل َوال َّن َها ِر َو أ�نَا أ� ْغ ِف ُر‬
‫ َيا ِع َب ٖادي �ِإن َُّك ْم َل ْن َت ْب ُل ُغوا‬،‫ َف ْاس َت ْغ ِف ُرو ٖني أ� ْغ ِف ْر َل ُك ْم‬،‫َج ٖميع ًا‬
Tevbe, 9/79.
20

140

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 140 21.5.2015 14:40:27

 ‫ُض ٖ ّري َف َت ُض ُّرو ٖني‪َ ،‬و َل ْن َت ْب ُل ُغوا َن ْف ٖعي َف َت ْن َف ُعو ٖني‪َ ،‬يا ِع َب ٖادي َل ْو أ� َّن‬
‫أ� َّو َل ُك ْم َو َ�آ ِخ َر ُك ْم‪َ ،‬و�ِإن َْس ُك ْم َو ِج َّن ُك ْم َكانُوا عَ َلى أ� ْت َقى َق ْل ِب َر ُج ٍل‬
‫َو ِاح ٍد ِم ْن ُك ْم َما زَادَ ٰذ ِل َك ٖفي ُم ْل ٖكي َش ْيئ ًا‪َ ،‬يا ِع َب ٖادي َل ْو أ� َّن‬
‫أ� َّو َل ُك ْم َو َ�آ ِخ َر ُك ْم َو�ِإن َْس ُك ْم َوجِ َّن ُك ْم َكانُوا عَ َلى أ� ْف َج ِر َق ْل ِب َر ُج ٍل‬
‫َو ِاح ٍد ِم ْن ُك ْم َما َن َق َص ٰذ ِل َك ِم ْن ُم ْل ٖكي َش ْيئ ًا‪َ ،‬يا ِع َب ٖادي َل ْو‬
‫أ� َّن أ� َّو َل ُك ْم َو َ�آ ِخ َر ُك ْم َو�ِإن َْس ُك ْم َو ِج َّن ُك ْم‪َ ،‬قا ُموا ٖفي َص ٖع ٍيد َو ِاح ٍد‪،‬‬
‫َف َس أ� ُلو ٖني َف أ�عْ َط ْي ُت ُك َّل �ِإن َْسانٍ َم ْس أ� َل َتهُ‪َ ،‬ما َن َق َص ٰذ ِل َك ِم َّما‬
‫ِع ْن ٖدي �ِإ َّلا َك َما َ َي ْن ُق ُص ا ْل ِم ْخ َي ُط �ِإ َذا أ�دْ ِخ َل ال َب ْح َر‪َ ،‬يا ِع َب ٖادي‬
‫�ِإن ََّما ِه َي أ�عْ َما ُل ُك ْم أ� ْح ٖص َيها َل ُك ْم‪ُ ،‬ث َّم أ� َو ٖ ّف ُيك ْم �ِإ ََّياهَ ا‪َ ،‬ف َم ْن َو َج َد‬
‫خَ ْير ًا َف ْل َي ْح َم ِد ال ّّٰلهَ‪َ ،‬و َم ْن َو َج َد َغ ْي َر ٰذ ِل َك َفل َا َي ُلو َم َّن �ِإ َّلا َن ْف َسهُ»‪.‬‬
‫يث َجثَا‬ ‫يس �ِإ َذا َح َّد َث ِب ٰه َذا ا ْل َح ٖد ِ‬ ‫َق َال َس ٖع ٌيد‪َ :‬ك َان أ� ُبو �إِدْ ٖر َ‬
‫عَ َلى ُر ْك َب َت ْي ِه‪َ .‬ر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪َ .‬و َر َو ْي َنا عَ ِن ْال ِإ� َما ِم أ� ْح َم َد ْب ِن‬
‫َح ْن َب َل َر ِح َم ُه ال ّّٰل ُه َق َال‪َ :‬ل ْي َس ِل أ�هْ ِل الشَّ ا ِم َح ٖد ٌ‬
‫يث أ� ْش َر ُف‬
‫ِم ْن ٰه َذا ا ْل َح ٖد ِ‬
‫يث‬

‫‪141‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 141‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:27‬‬

 111. Saîd b. Abdülazîz’in Rebîa b. Yezîd’den, onun Ebû İdrîs el-Havlânî’den,
onun da Ebû Zer Cündüb b. Cünâde’den (ra) rivayet ettiğine göre
Peygamber , Allah Teâlâ’dan naklederek şöyle demiştir:
“Ey kullarım, zulmetmeyi kendime haram kıldığım gibi, sizin aranızda da
haram kıldım. Birbirinize zulmetmeyin (haksızlık yapmayın).
Ey kullarım, benim doğru yola eriştirdiklerimden başka, hepiniz yolunuzu
şaşırmışsınız. Benden hidayet isteyin ki, sizi doğru yola ileteyim.
Ey kullarım, benim doyurduklarımdan başka, hepiniz açsınız.
Benden yiyecek isteyin ki, sizi doyurayım.
Ey kullarım, benim giydirdiklerim müstesna, hepiniz çıplaksınız.
Giydirmemi isteyin ki, sizi giydireyim.
Ey kullarım, gece gündüz günah işliyorsunuz. Ben de bütün
günahları bağışlıyorum. İstiğfar edin ki, sizi bağışlayayım.
Ey kullarım, bana zarar vermek elinizden gelmez ki, bana zarar verebilesiniz.
Bana fayda vermek de elinizden gelmez ki, bana faydanız dokunsun.
Ey kullarım, sizden evvelkiler ve sonra gelecekler, bütün insanlar
ve cinler, en iyi, en müttaki insanın duygu ve düşüncesini taşısalar,
yine de benim mülkümde en küçük bir artma olmaz. Ey kullarım,
sizden evvelkiler ve sonrakiler, bütün insanlar ve cinler, en günahkar
kişinin duygu ve düşüncesini taşısalar, yine de benim mülkümde
en küçük bir eksilme olmaz.
Ey kullarım, sizden evvelkiler ve sonra gelecekler, bütün
insanlar ve cinler, bir yerde toplanıp benden dilek dileyecek olsalar,
ben de herkesin dileğini yerine getirsem bu, benim mülkümden
ancak bir iğne denize daldırıldığında onun denizden eksilttiği kadar azaltır.
Ey kullarım, amellerinizi size gösterir, sonra hiç eksiksiz olarak ecirlerinizi
veririm. Şu hâlde iyiliğe nail olanlar Allah’a hamd etsin. Bir kötülükle
karşılaşanlar ise, kendisinden başka kimseyi kınamasın.”
Saîd diyor ki:
Ebû İdrîs, bu hadisi rivayet ederken diz çökerdi.21
(M6572 Müslim, Birr, 55)

Ahmed b. Hanbel’den rivayet ettiğimize göre Şamlıların bundan daha üstün hadisleri yoktur.
21

142

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 142 21.5.2015 14:40:27

 ‫‪Ömrün Sonlarına‬‬
‫‪Doğru Hayır Hasenâtı‬‬
‫‪Artırmak‬‬
‫‪ ‬أ� َو َل ْم ُن َع ِّم ْر ُك ْم َما َي َت َذ َّك ُر ٖفي ِه َم ْن ت ََذ َّك َر َو َجا َء ُك ُم ال َّن ٖذي ُر‪‬‬
‫‪...(Onlara şöyle denilir:) “Sizi, düşünüp öğüt alacak kimsenin düşünüp öğüt‬‬
‫”‪alabileceği kadar yaşatmadık mı? Size uyarıcı da gelmişti...‬‬
‫)‪(Fâtır, 35/37‬‬

‫ون‪َ :‬م ْع َنا ُه‪ :‬أ� َو َل ْم ُن َع ِّم ْر ُك ْم ِس ٖ ّت َين َس َن ًة‪َ ،‬و ُي َؤ ِّي ُد ُه‬ ‫َق َال ا ْب ُن عَ َّب ٍ‬
‫اس َوا ْل ُم َح ِّق ُق َ‬
‫يث ا َّل ٖذي َس َن ْذ ُك ُر ُه �ِإ ْن َشا َء ال ّّٰل ُه َت َعا َلى‪َ .‬و ٖق َيل َم ْع َنا ُه‪َ :‬ث َما ِن َي عَ شْ َر َة‬ ‫ا ْل َح ٖد ُ‬
‫وق‪َ ،‬و ُن ِق َل عَ ِن ا ْب ِن‬ ‫َس َن ًة‪َ .‬و ٖق َيل‪ :‬أ� ْر َب ٖع َين َس َن ًة‪َ .‬قا َل ُه ا ْل َح َس ُن َوا ْل َك ْلب ُِّي َو َم ْس ُر ٌ‬
‫اس أ� ْيض ًا‪َ ،‬و َن َق ُلوا أ� َّن أ�هْ َل ا ْل َم ٖدي َن ِة َكانُوا �ِإ َذا َب َلغَ أ� َح ُدهُ ْم أ� ْر َب ٖع َين َس َن ًة‬ ‫عَ َّب ٍ‬
‫وغ‪َ .‬و َق ْو ُل ُه َت َعا َلى‪َ ( :‬و َجا َء ُك ُم ال َّن ٖذي ُر) َق َال ا ْب ُن‬ ‫َت َف َّر َغ ِل ْل ِع َبا َد ِة‪َ .‬و ٖق َيل هُ َو‪َ :‬ا ْل ُب ُل ُ‬
‫اس َوا ْل ُج ْم ُهو ُر‪ :‬هُ َو ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ .‬و ٖق َيل‪َ :‬الشَّ ْي ُب‪َ .‬قا َل ُه‬
‫عَ َّب ٍ‬
‫ِع ْك ِر َم ُة َوا ْب ُن عُ َي ْي َن َة َو َغ ْي ُرهُ َما‪َ ،‬وال ّٰل ُه أ�عْ َل ُم‪.‬‬
‫‪143‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 143‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:28‬‬

 İbn Abbâs ve meseleyi iyi tetkik eden (muhakkik) âlimler, bu âyetin
manasının, “Sizi altmış sene yaşatmadık mı?” demek olduğunu söylemişlerdir.
Bu görüşü ileride zikredeceğimiz hadis de teyit ediyor. Bir görüşe göre bu,
on sekiz, diğer bir görüşe göre de kırk yıldır. Bu son görüş Hasan, Kelbî ve
Mesrûk’a aittir. Bu görüş İbn Abbâs’tan da rivayet edilmiştir.
Medinelilerin kırk yaşına ulaşınca, ibadetle uğraşmak için başka işlerden el
çektiklerini de rivayet ettiler; bazıları (âyetin) “Büluğ çağına kadar yaşatmadık
mı?” manasına geldiğini söylemişlerdir.
İbn Abbâs ve âlimlerin büyük çoğunluğu Allah Teâlâ’nın “Size nezîr (uyarıcı) de
geldi.” sözündeki ‘nezîr’ ile Hz. Peygamber’in kastedildiğini söylemişlerdir.
Bir kanaate göre ‘nezîr’den murat, ihtiyarlıktır. Bunu da İkrime,
İbn Uyeyne ve daha başkaları söylemiştir.
Doğrusunu Allah bilir.

:‫ عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬،ُ‫ عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنه‬-112

. ُّ‫« أ�عْ َذ َر ال ّّٰل ُه �ِإ َلى ا ْم ِرى ٍء أ�خَّ َر أ� َج َل ُه َح ّٰتى َب َّل َغ ُه ِس ٖ ّت َين َس َن ًة» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِرى‬
112. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle demiştir:
Allah Teâlâ, ölümünü atmış sene ertelediği kimse için mazeret bırakmamıştır.22
(B6419 Buhârî, Rikâk, 5)

‫ َك َان عُ َم ُر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه‬:‫ َق َال‬،‫ َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬،‫اس‬ ٍ ‫ عَ ِن ا ْب ِن عَ َّب‬-113

‫ ِل َم َي ْدخُ ُل‬:‫ َف َك أ� َّن َب ْع َض ُه ْم َو َج َد ٖفي َن ْف ِس ٖه َف َق َال‬،‫اخ َب ْد ٍر‬
ِ ‫ُي ْد ِخ ُل ِنى َم َع أ� ْش َي‬
َ ‫ َف َدعَ ا ٖنى َذ‬،‫ �ِإ َّن ُه ِم ْن َح ْي ُث عَ ِل ْم ُت ْم‬:‫ٰه َذا َم َع َنا َو َل َنا أ� ْب َنا ٌء ِم ْث ُلهُ؟ َف َق َال عُ َم ُر‬
‫ات‬
َ ‫ َما َت ُقو ُل‬:‫ َف َما َر أ� ْي ُت أ� َّن ُه دَعَ ا ٖنى َي ْو َم ِئ ٍذ �ِإ َّلا ِل ُي ِر َي ُه ْم َق َال‬،‫َي ْو ٍم َف أ�دْ خَ َل ٖنى َم َع ُه ْم‬
‫ون‬
Bu hadis, altmış yıl kadar yaşayıp da Allah’a gereği gibi kulluk yapmayan kimselerin kıyamet gününde ileri
22

sürecekleri bir mazereti olamaz, şeklinde anlaşılmalıdır.

144

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 144 21.5.2015 14:40:28

 ‫ أ� ِم ْرنَا ن َْح َم ُد‬:‫ َف َق َال َب ْع ُض ُه ْم‬‫�ِإ َذا َجا َء ن َْص ُر ال ّّٰل ِه َوا ْل َف ْت ُح‬ :‫ٖفي َق ْو ِل ِه َت َعا َلى‬
‫ َو َس َك َت َب ْع ُض ُه ْم َف َل ْم َي ُق ْل َش ْيئ ًا َف َق َال‬.‫ال ّّٰل َه َون َْس َت ْغ ِف ُر ُه �ِإ َذا ن ُِص ْرنَا َو ُف َت َح عَ َل ْي َنا‬
‫ هُ َو‬:‫ول؟ ُق ْل ُت‬ ُ ‫ َق َال َف َما َت ُق‬.‫ َلا‬:‫اس؟ َف ُق ْل ُت‬ ٍ ‫ول َيا ا ْب َن عَ َّب‬ُ ‫ أ� َك ٰذ ِل َك َت ُق‬:‫ٖلى‬
‫�ِإ َذا َجا َء ن َْص ُر ال ّّٰل ِه‬ :‫ أ�عْ َل َم ُه َل ُه َق َال‬،‫أ� َج ُل َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َف َس ِّب ْح ب َِح ْم ِد َر ِّب َك َو ْاس َت ْغ ِف ْر ُه �ِإ َّن ُه َك َان َت َّواب ًا‬ ‫ َو ٰذ ِل َك عَ ل َا َم ُة أ� َج ِل َك‬‫َوا ْل َف ْت ُح‬
. ُّ‫ َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِرى‬.‫ول‬ ُ ‫ َما أ�عْ َل ُم ِم ْن َها �ِإ َّلا َما َت ُق‬:ُ‫َف َق َال عُ َم ُر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنه‬
113. İbn Abbâs (ra) anlatıyor:
Ömer (ra) beni Bedir’e katılan büyük sahâbîlerle birlikte meclisine alırdı.
Onlardan bazısı bundan âdeta rahatsızlık duydu ve Ömer’e:
–Bu neden bizimle beraber aynı meclise katılıyor, bizim onun yaşında
oğullarımız var, dediler. Bunun üzerine Hz. Ömer:
–Onun yeri malumunuzdur, dedi ve bir gün beni çağırdı ve onlarla
beraber meclisine aldı. Beni onlara ispat etmek için çağırdığı
kanaatindeydim. Hz. Ömer:
“Allah’ın yardımı gelip fetih müyesser olunca…”23 âyeti hakkında ne
diyorsunuz, diye sordu. Cemaatten bazıları:
–Yardıma mazhar olup bize fetih müyesser olduğu vakit, Allah’a hamd ve
istiğfar etmemiz emredildi, dediler. Bazıları da sustu, hiçbir şey söylemediler.
Sonra bana döndü:
–İbn Abbâs, sen de mi böyle diyorsun, dedi.
–Hayır, dedim.
–Peki, ne diyorsun, dedi.
–Bu sûre ile Resûlullah’ın ecelinin kendisine bildirilmiş olduğunu anlıyorum.
“Allah’ın yardımı ve fetih geldiğinde ki, bu senin ölümünün alâmetidir, Rabbine
hamd ederek tesbih ve istiğfar et, muhakkak ki o, tövbeleri çok çok kabul
edendir.” buyuruluyor, dedim. Bunun üzerine Ömer (ra):
–Ben de senin söylediğinden başka bir şey bilmiyorum, dedi.
(B4970 Buhârî, Tefsîr, (Kevser) 4)

23
Nasr, 110/1.

145

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 145 21.5.2015 14:40:28

 ‫‪ -114‬عَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‪َ :‬ما َص َّلى َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َصل َا ًة َب ْع َد أ� ْن َن َز َل ْت عَ َل ْي ِه ‪ِ�‬إ َذا َجا َء ن َْص ُر ال ّٰل ِه َوا ْل َف ْت ُح‪ِ� ‬إ َّلا َي ُق ُ‬
‫ول‬
‫ِحم ِد َك‪ ،‬ال ّّٰل ُه َّم ْاغ ِف ْر ٖلى» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪َ .‬و ٖفي ِر َوا َي ٍة ِفى‬ ‫«س ْب َحان ََك َر َّب َنا َوب ْ‬
‫ٖف َيها‪ُ :‬‬
‫ول ٖفي‬ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُي ْك ِث ُر أ� ْن َي ُق َ‬
‫الص ٖح َيح ْي ِن عَ ْن َها‪َ :‬ك َان َر ُس ُ‬
‫َّ‬
‫«س ْب َحان ََك ال ّّٰل ُه َّم َر َّب َنا َوب َِح ْم ِد َك‪َ ،‬ال ّٰل ُه َّم ْاغ ِف ْر ٖلي» َي َت أ� َّو ُل ا ْل ُق ْر�آ َن‪.‬‬
‫ُر ُكو ِع ِه َو ُس ُجو ِد ِه‪ُ :‬‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُي ْك ِث ُر أ� ْن َي ُق ُ‬
‫ول‬ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِل ُم ْس ِل ٍم‪َ :‬ك َان َر ُس ُ‬
‫ُوب �ِإ َل ْي َك»‪.‬‬ ‫«س ْب َحان ََك ال ّّٰل ُه َّم َوب َِح ْم ِد َك‪ ،‬أ� ْس َت ْغ ِف ُر َك َو أ�ت ُ‬
‫وت‪ُ :‬‬ ‫َق ْب َل أ� ْن َي ُم َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َما ٰه ِذ ِه ا ْل َك ِل َم ُ‬
‫ات ا َّل ٖتي أ� َر َاك أ� ْح َد ْث َت َها‬ ‫َقا َل ْت عَ ا ِئشَ ُة‪ُ :‬ق ْل ُت‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫وله َا؟ َق َال‪ُ :‬‬
‫«ج ِع َل ْت ٖلي عَ ل َا َم ٌة ٖفي أ� َّم ٖتي �ِإ َذا َر أ� ْي ُت َها ُق ْل ُت َها ‪ِ�‬إ َذا َجا َء ن َْص ُر‬ ‫َت ُق ُ‬
‫السو َر ِة»‪.‬‬ ‫ال ّّٰل ِه َوا ْل َف ْت ُح‪ِ� ‬إ َلى َ�آ ِخ ِر ُّ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُي ْك ِث ُر ِم ْن َق ْولِ ‪:‬‬ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َلهُ‪َ :‬ك َان َر ُس ُ‬
‫ُوب �ِإ َل ْي ِه»‪َ .‬قا َل ْت‪ُ :‬ق ْل ُت‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫ول‬ ‫«س ْب َح َان ال ّّٰل ِه َوب َِح ْم ِد ِه‪ .‬أ� ْس َت ْغ ِف ُر ال ّّٰل َه َو أ�ت ُ‬
‫ُ‬
‫ال ّّٰل ِه‪ ،‬أ� َر َاك ت ُْك ِث ُر ِم ْن َق ْولِ ‪ُ :‬س ْب َح َان ال ّّٰل ِه َوب َِح ْم ِد ِه‪ ،‬أ� ْس َت ْغ ِف ُر ال ّّٰل َه َو أ�ت ُ‬
‫ُوب �ِإ َل ْي ِه؟‬
‫َف َق َال‪ « :‬أ�خْ َب َر ٖني َر ٖ ّبي أ� ٖ ّني َس أ� َرى عَ ل َا َم ًة ٖفي أ� َّم ٖتي َف ِإ� َذا َر أ� ْي ُت َها أ� ْك َث ْر ُت ِم ْن‬
‫ُوب �ِإ َل ْي ِه‪َ :‬ف َق ْد َر أ� ْي ُت َها‪ِ�:‬إ َذا‬
‫حان ال ّّٰل ِه َوب َِح ْم ِد ِه‪ ،‬أ� ْس َت ْغ ِف ُر ال ّّٰل َه َو أ�ت ُ‬
‫َق ْولِ ‪ُ :‬س ْب َ‬
‫ون ٖفي ٖد ِين ال ّّٰل ِه‬ ‫اس َي ْدخُ ُل َ‬ ‫َجا َء ن َْص ُر ال ّٰل ِه َوا ْل َف ْت ُح‪َ ‬ف ْت ُح َم َّك َة‪َ  ،‬و َر أ� ْي َت ال َّن َ‬
‫أ� ْف َو ًاجا‪َ ،‬ف َس ِّب ْح ب َِح ْم ِد َر ِّب َك َو ْاس َت ْغ ِف ْر ُه �ِإ َّن ُه َك َان َت َّواب ًا‪.‬‬
‫‪146‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 146‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:28‬‬

 114. Hz. Âişe (ra) anlatıyor:
Resûlullah “Allah’ın yardımı ve fetih gelince…” meâlindeki Nasr sûresi
nâzil olduktan sonra her namazında, (rükû ve secdelerinde):
Ey Rabbimiz, seni tenzih eder ve sana hamd ederim.
Allah’ım, beni bağışla, derdi.
(B4967 Buhârî, Tefsîr, (Nasr) 1; M1087 Müslim, Salât, 219)

Sahîh-i Buhârî ve Sahîh-i Müslim’de Hz. Âişe’den

gelen diğer bir rivayet şöyledir:
Resûlullah , ilgili Kur’an âyetine dayanarak rükû ve secdelerinde, “Allah’ım,
seni tenzih eder ve sana hamdederim. Allah’ım, beni bağışla!” sözünü çok
tekrarlamaya başladı.
(B817 Buhârî, Ezân, 139; M1085 Müslim, Salât, 217)

Müslim’in bir rivayetinde de şöyledir:

Resûlullah vefatından önce, “Allah’ım, seni tenzih eder,
sana hamdederim. Senden bağışlanma dilerim. Sana tövbe ederim.”
sözünü tekrarlamayı âdet edindi.
Hz. Âişe, Peygamber’e :
–Yâ Resûlallah, görüyorum ki birtakım yeni sözler söylüyorsun,
bunlar nedir, diye sordum. Peygamber de :
–Allah Teâlâ, “Allah’ın yardımı ve fethi geldiğinde…” meâlindeki sûresiyle
benim için ümmetimin (halini bana gösteren) bazı işaretler koymuştur.
Onları gördüğüm zaman bu sözleri tekrarlıyorum, dedi.
(M1086 Müslim, Salât, 218)

Müslim’in diğer bir rivayetine göre, Resûlullah , “Allah’ı tenzih eder

ve O’na hamdederim; O’ndan mağfiret diler ve O’na tövbe ederim.”
sözünü çok söylemeye başladı.
Hz. Âişe şöyle diyor:
–Yâ Resûlallah, senin “Allah’ı tesbih eder, O’na hamdederim;
O’ndan mağfiret diler ve O’na tövbe ederim.” sözünü tekrar ettiğini
görüyorum, dedim. Bunun üzerine şöyle buyurdu:

147

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 147 21.5.2015 14:40:28

 –Ümmetimde bir alâmet göreceğimi Rabbim bana haber verdi. O alâmeti
gördüğümde, “Allah’ı tesbih eder, O’na hamdederim, O’ndan mağfiret dilerim
ve O’na tövbe ederim.” sözünü çok söylerim. Ben o alâmeti “Allah’ın yardımı
ve fetih (Mekke Fethi) geldiğinde ve insanların bölük bölük Allah’ın dinine
girdiğini gördüğünde, Rabbine hamdederek tesbihte bulun (onu yücelt) ve
ondan bağışlama dile. Çünkü O, tövbeleri çok kabul edendir.” meâlindeki
sûrede gördüm.
(M1088 Müslim, Salât, 220)

‫ �ِإ َّن ال ّّٰل َه عَ َّز َو َج َّل تَا َب َع ا ْل َو ْح َي‬:‫ عَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-115
‫ َح ّٰتى ُت ُو ِّف َي أ� ْك َث َر‬،‫عَ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق ْب َل َو َفا ِت ِه‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫َما َك َان ا ْل َو ْح ُي عَ َل ْي ِه‬
115. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:
Resûlullah’ın vefatından önce Azîz ve Celîl olan Allah, vahyi sıklaştırdı.
Peygamber , vahyin çok sıklaştığı bir sırada vefat etti.
(M7524 Müslim, Tefsîr, 2; B4982 Buhârî, Fedâilü’l-Kur’ân, 1)

:‫ َق َال ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬:‫ عَ ْن َجا ِب ٍر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-116
.‫ات عَ َل ْي ِه» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬ َ ‫« ُي ْب َع ُث ُك ُّل عَ ْب ٍد عَ َلى َما َم‬
116. Câbir’den (ra) rivayet edildiğine göre Peygamber şöyle demiştir:
Her kul, ne hâl üzere ölürse, öyle diriltilir.
(M7232 Müslim, Cennet, 83)

148

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 148 21.5.2015 14:40:28

 Hayır Yollarının
Çokluğu
‫ َو َما َت ْف َع ُلوا ِم ْن خَ ْي ٍر َف ِإ� َّن ال ّّٰل َه ِب ٖه عَ ٖل ٌيم‬
...Hayır olarak ne yaparsanız, gerçekten Allah onu hakkıyla bilir.
(Bakara, 2/215)

ُ‫ َو َما َت ْف َع ُلوا ِم ْن خَ ْي ٍر َي ْع َل ْم ُه ال ّّٰله‬

...Siz ne hayır yaparsanız Allah onu bilir...
(Bakara, 2/197)

‫ َف َم ْن َي ْع َم ْل ِم ْث َق َال َذ َّر ٍة خَ ْير ًا َي َر ُه‬

Artık kim zerre ağırlığınca bir hayır işlerse onun mükâfatını görecektir.
(Zilzâl, 99/7)

‫ َم ْن عَ ِم َل َصا ِلح ًا َف ِل َن ْف ِس ِه‬

Kim salih bir amel işlerse, kendisi için işlemiş olur...
(Câsiye, 45/15)

149

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 149 21.5.2015 14:40:28

 ‫‪ -117‬عَ ْن أ� ٖبي َذ ٍّر ُج ْن ُد ِب ْب ِن ُج َنا َد َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪ُ :‬ق ْل ُت َيا َر ُس َ‬
‫ول‬
‫ال ّّٰل ِه‪ ،‬أ�يُّ ْال أ�عْ َمالِ أ� ْف َض ُل؟ َق َال‪َ « :‬ا ْل إ ٖ� َيم ُان بِال ّّٰل ِه‪َ ،‬وا ْلجِ َها ُد ٖفي َس ٖبي ِل ِه»‪.‬‬
‫اب أ� ْف َض ُل؟ َق َال‪ « :‬أ� ْن َف ُس َها ِع ْن َد أ�هْ ِل َها‪َ ،‬و أ� ْك َث ُرهَ ا َث َم ًنا»‪.‬‬
‫ُق ْل ُت‪ :‬أ�يُّ ال ِّر َق ِ‬
‫ُق ْل ُت‪َ :‬ف ِإ� ْن َل ْم أ� ْف َع ْل؟ َق َال‪ُ « :‬ت ٖع ُين َصا ِنع ًا أ� ْو ت َْص َن ُع ِل أ�خْ َر َق» ُق ْل ُت‪َ :‬يا‬
‫ول ال ّّٰل ِه أ� َر أ� ْي َت �ِإ ْن َض ُع ْف ُت عَ ْن َب ْع ِض ا ْل َع َم ِل؟ َق َال‪« :‬ت َُك ُّف َش َّر َك عَ ِن‬
‫َر ُس َ‬
‫اس َف ِإ�ن ََّها َص َد َق ٌة ِم ْن َك عَ َلى َن ْف ِس َك» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫ال َّن ِ‬
‫‪117. Ebû Zer Cündüb b. Cünâde (ra) anlatıyor:‬‬
‫‪–Yâ Resûlallah, hangi amel daha üstündür, dedim.‬‬
‫‪–Allah’a inanmak, Allah yolunda cihad etmek, dedi.‬‬
‫‪–Hangi köleyi azat etmenin sevabı daha çoktur, dedim‬‬
‫‪–Sahipleri için en kıymetli ve en pahalı olanını, dedi.‬‬
‫‪–Bunları yapamazsam, dedim.‬‬
‫‪–İşini bilene yardım eder, bilmeyenin de işini görüverirsin, dedi.‬‬
‫‪–Ya bu işlerden bazısını yapamazsam, dedim.‬‬
‫‪–İnsanlara kötülük etmekten sakınırsın, bu da senin kendine sadakandır, buyurdu.‬‬
‫)‪(M250 Müslim, Îmân, 136; B2518 Buhârî, Itk, 2‬‬

‫‪ -118‬عَ ْن أ� ٖبي ذ ٍّر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� ْيض ًا أ� َّن َر ُس َ‬

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫َو َس َّل َم َق َال‪ُ :‬ي ْصب ُِح عَ َلى ُك ِّل ُسل َا َمى ِم ْن أ� َح ِد ُك ْم َص َد َق ٌة‪َ ،‬ف ُك ُّل ت َْس ٖب َيح ٍة‬
‫َص َد َق ٌة‪َ ،‬و ُك ُّل ت َْح ٖم َيد ٍة َص َد َق ٌة‪َ ،‬و ُك ُّل ت َْه ٖلي َل ٍة َص َد َق ٌة‪َ ،‬و ُك ُّل ت َْك ٖبي َر ٍة َص َد َق ٌة‪،‬‬
‫وف َص َد َق ٌة‪َ ،‬ون َْه ٌي عَ ِن ا ْل ُم ْن َك ِر َص َد َق ٌة‪َ .‬و ُي ْج ِز ُئ ِم ْن ٰذ ِل َك‬ ‫َو أ� ْم ٌر بِا ْل َم ْع ُر ِ‬
‫َر ْك َعتَانِ َي ْر َك ُع ُه َما ِم َن ُّ‬
‫الض َحى» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪150‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 150‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:28‬‬

 118. Ebû Zer’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle demiştir:
Sizin her bir ekleminiz için sadaka borcunuz vardır. Öyleyse her tesbih bir
sadaka, her hamd bir sadaka, her tehlil bir sadaka, her tekbir bir sadakadır;
marufu (iyiliği) emir, münkerden (kötülükten) nehiy de sadakadır. Kuşluk
vaktinde kılınan iki rekât namaz bunların yerini tutar.
(M1671 Müslim, Müsâfirîn, 84)

‫ «عُ ِر َض ْت عَ َل َّي أ�عْ َم ُال‬:‫ َق َال ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬:‫ عَ ْن ُه َق َال‬-119
‫اط عَ ِن‬ُ ‫أ� َّم ٖتي َح َس ُن َها َو َس ِّيئ َُها َف َو َج ْد ُت ٖفي َم َح ِاس ِن أ�عْ َما ِل َها ْال أ� َذى ُي َم‬
ُ ‫ َو َو َج ْد ُت ٖفي َم َسا ِوى أ�عْ َما ِل َها ال ُّنخَ اعَ َة ت َُك‬،‫الط ٖر ِيق‬
‫ون ِفي ا ْل َم ْسجِ ِد َلا‬ َّ
.‫ت ُْد َف ُن» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
119. Ebû Zer’den (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle buyurmuştur:
Ümmetimin iyi ve kötü bütün amelleri bana arz olundu. İyi amellerin içinde,
insanlara sıkıntı verecek şeylerin yoldan kaldırılmasını da gördüm. Mescidin
tükürükle kirletilmesini ve yok edilmeden o şekilde bırakılmasını da kötü,
çirkin ameller arasında gördüm.
(M1233 Müslim, Mesâcid, 57)

،‫الد ُثو ِر ب ِْال أ� ُجو ِر‬

ُّ ‫ َذهَ َب أ�هْ ُل‬،‫ول ال ّّٰل ِه‬ َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ أ� َّن نَاس ًا َقا ُلوا‬:ُ‫ عَ ْنه‬-120
َ ‫ َو َي َت َص َّد ُق‬،‫ون َك َما ن َُصو ُم‬
‫ون ِب ُف ُضولِ أ� ْم َوا ِل ِه ْم‬ َ ‫ َو َي ُصو ُم‬،‫ون َك َما ن َُص ِّلي‬ َ ‫ُي َص ُّل‬
‫ �ِإ َّن ب ُِك ِّل ت َْس ٖب َيح ٍة‬:‫ون ِب ِه‬
َ ‫ « أ� َو َل ْي َس َق ْد َج َع َل ال ّٰل ُه َل ُك ْم َما ت ََص َّد ُق‬:‫َق َال‬
،‫ َو ُك ِّل ت َْه ٖلي َل ٍة َصد َق ًة‬،‫ َو ُك ِّل ت َْح ٖم َيد ٍة َص َد َق ًة‬،‫َكبي َر ٍة َص َد َق ًة‬
ٖ ‫ َو ُك ِّل ت‬،‫َص َد َق ًة‬
151

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 151 21.5.2015 14:40:28

 ‫ َون َْه ٌى عَ ِن ا ْل ُم ْن َك ِر َص َد َق ٌة َو ٖفي ُب ْض ِع أ� َح ِد ُك ْم‬،‫وف َص َد َق ٌة‬ ِ ‫َو أ� ْم ٌر بِا ْل َم ْع ُر‬
‫ون َل ُه ٖف َيها أ� ْج ٌر‬ ُ ‫ َو َي ُك‬،ُ‫ول ال ّّٰل ِه أ� َي أ�ْ ٖتي أ� َح ُدنَا َش ْه َو َته‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫َص َد َق ٌة» َقا ُلوا‬
‫ « أ� َر أ� ْي ُت ْم َل ْو َو َض َع َها ٖفي َح َرا ٍم أ� َك َان عَ َل ْي ِه ِو ْز ٌر؟ َف َك ٰذ ِل َك �ِإ َذا‬:‫ َق َال‬،‫؟‬
.‫َو َض َع َها ِفي ا ْل َحل َالِ َك َان َل ُه أ� ْج ٌر» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
120. Ebû Zer (ra) anlatıyor:
Bazı kimseler Peygamber’e :
–Yâ Resûlallah, zenginler de bizim gibi namaz kılıyor, bizim gibi oruç
tutuyorlar, (fakat onlar ayrıca) mallarının fazlasından sadaka veriyorlar, bizden
daha çok sevap kazanıyorlar, dediler. Resûlullah :
–Allah size sadaka verme imkânı bahşetmedi mi? Her tesbih bir sadaka, her
tekbir bir sadaka, her hamd bir sadaka, her tehlil bir sadakadır.24 Marufu
(iyiliği) emir bir sadakadır. Münkerden (kötülükten) nehiy bir sadakadır.
Hatta eşlerinizle beraber olmanız bile bir sadakadır, buyurdu. Bunun üzerine:
–Yâ Resûlallah, şehvetimizi tatminden dolayı da mı sevap var, dediler.
Resûlullah :
–Birisi bunu haram yoldan tatmin etseydi günah olmayacak mıydı? Helâl
yoldan tatmin ettiğinde de (şüphesiz) sevap vardır, buyurdu.
(M2329 Müslim, Zekât, 53)

َ :‫ َق َال ِلي ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬:‫ عَ ْن ُه َق َال‬-121

‫«لا ت َْح ِق َر َّن ِم َن‬
.‫وف َش ْيئ ًا َو َل ْو أ� ْن َت ْل َقى أ�خَ َاك ِب َو ْج ٍه َط ٖل ٍيق» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
ِ ‫ا ْل َم ْع ُر‬
121. Ebû Zer (ra) rivayet ediyor:
Peygamber bana şöyle dedi:
Hiçbir iyiliği küçümseme; isterse bu, kardeşini güler yüzle karşılamak olsun.
(M6690 Müslim, Birr, 144)

Tesbih: Sübhânallâh; Tekbir: Allâhü ekber; Hamd: Elhamdülillâh; Tehlil: Lâ ilâhe illâllah demektir.
24

152

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 152 21.5.2015 14:40:28

 ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-122
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫ َت ْع ِد ُل‬:‫اس عَ َل ْي ِه َص َد َق ٌة ُك َّل َي ْو ٍم ت َْط ُل ُع ٖفي ِه الشَّ ْم ُس‬ ِ ‫«ك ُّل ُسل َا َمى ِم َن ال َّن‬ ُ :‫َو َس َّل َم‬
‫ أ� ْو َت ْر َف ُع َل ُه عَ َل ْي َها‬،‫ َف َت ْح ِم ُل ُه عَ َل ْي َها‬،‫ َو ُت ٖع ُين ال َّر ُج َل ٖفي دَا َّب ِت ِه‬،‫َب ْي َن ْال ِإ� ْث َن ْي ِن َص َد َق ٌة‬
،‫الصل َا ِة َص َد َق ٌة‬ َّ ‫ َوب ُِك ِّل خَ ْط َو ٍة ت َْم ٖش َيها �ِإ َلى‬،‫الط ِّي َب ُة َص َد َق ٌة‬ َّ ‫ َوا ْل َك ِل َم ُة‬،‫َمتَاعَ ُه َص َد َق ٌة‬
َّ ‫َوت ُٖم ُيط ْال أ� َذى عَ ِن‬
‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم أ� ْيض ًا ِم ْن ِر َوا َي ِة عَ ا ِئشَ َة‬.‫الط ٖر ِيق َص َدق ٌة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
‫ «�ِإ َّن ُه خُ ِل َق ُك ُّل‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬
،َ‫ َو َح ِم َد ال ّّٰله‬،َ‫ َف َم ْن َك َّب َر ال ّّٰله‬،‫�ِإن َْسانٍ ِم ْن َب ٖني َ�آ َد َم عَ َلى ِس ٖ ّت َين َو َثل َا ِث ِما َئ ِة َم ْف ِص ٍل‬
‫اس أ� ْو َش ْو َك ًة أ� ْو‬ِ ‫ َوعَ َز َل َح َجر ًا عَ ْن َط ٖر ِيق ال َّن‬،َ‫ َوس َّب َح ال ّّٰل َه َو ْاس َت ْغ َف َر ال ّّٰله‬،َ‫َوهَ َّل َل ال ّّٰله‬
ِّ ‫ عَ َد َد ِت ْل َك‬،‫وف أ� ْو ن ََهى عَ ْن ُم ْن َك ٍر‬
‫الس ٖ ّت َين‬ ِ ‫عَ ْظ ًما عَ ْن َط ٖر ِيق ال َّن‬
ٍ ‫ أ� ْو أ� َم َر ب َِم ْع ُر‬،‫اس‬
»‫ َف ِإ� َّن ُه َي ْم ٖشي َي ْو َم ِئ ٍذ َو َق ْد ز َْح َز َح َن ْف َس ُه عَ ِن ال َّنا ِر‬،‫الس َلا َمى‬
ُّ ‫َوالثَّل َا ِث ِما َئ ِة‬
122. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
İnsanın her eklemi için her gün (vermesi gereken) bir sadaka borcu vardır.
İki kimse arasında adaletle hükmetmen sadakadır. Bineğine binmesi için bir
kimseye yardım etmen yahut yükünü yüklemen sadakadır. Güzel/iyi söz,
sadakadır. Namaza giderken atılan her adım, sadakadır. İnsanlara sıkıntı veren
şeyleri yoldan kaldırman da sadakadır.
(M2335 Müslim, Zekât, 56; B2989 Buhârî, Cihâd, 128)

Yine Müslim’in Hz. Âişe’den (ra) rivayet ettiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
Her insanda üç yüz altmış eklem bulunmaktadır. Şu hâlde bir kimse Allâhu ekber,
elhamdülillâh, lâ ilâhe illâllah, sübhânâllah der, Allah’tan mağfiret diler, insanların
yolları üzerindeki taş veya diken yahut kemik gibi şeyleri kenara atar, yahut marufu
(iyiliği) emir veya münkerden (kötülükten) nehyeder ve bunların hepsi üç yüz
altmışı bulursa, o günü, kendisini cehennem ateşinden kurtarmış olarak geçirir.
(M2330 Müslim, Zekât, 54)

153

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 153 21.5.2015 14:40:28

 ‫ « َم ْن َغ َدا �ِإ َلى ا ْل َم ْسجِ ِد‬:‫ عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-123
.‫ أ�عَ َّد ال ّّٰل ُه َل ُه ِفي ا ْل َج َّن ِة ُن ُز ًلا ُك َّل َما َغ َدا أ� ْو َر َاح» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،‫أ� ْو َر َاح‬
123. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle buyurmuştur:
Bir kimse sabah veya akşam mescide giderse, her gidişinde Allah Teâlâ onun
için cennette yer hazırlar.
(M1524 Müslim, Mesâcid, 285; B662 Buhârî, Ezân, 37)

‫ « َيا ِن َسا َء‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ عَ ْن ُه َق َال‬-124
.‫ات َلا ت َْح ِق َر َّن َجا َر ٌة ِل َجا َر ِت َها َو َل ْو ِف ْر ِس َن َشا ٍة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
ِ ‫ا ْل ُم ْس ِل َم‬
124. Yine Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle demiştir:
Ey Müslüman kadınlar, hiçbir komşu kadın, bir koyun paçası bile olsa,
komşusunun ikramını hor görmesin.
(B2566 Buhârî, Hibe, 1; M2379 Müslim, Zekât, 90)

َ ‫ « َا ْل إ�ٖ َيم ُان ب ِْض ٌع َو َس ْب ُع‬:‫ عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-125
،‫ون‬
‫ َو أ�دْ َناهَ ا �ِإ َم َاط ُة ْال أ� َذى‬،ُ‫ َف أ� ْف َض ُل َها َق ْو ُل َلا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰله‬:‫ون ُش ْع َب ًة‬
َ ‫أ� ْو ب ِْض ٌع َو ِس ُّت‬
.‫ َوا ْل َح َيا ُء ُش ْع َب ٌة ِم َن ْال إ� َيمانِ » ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،‫الط ٖر ِيق‬
َّ ‫عَ ِن‬
125. Yine Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle buyurmuştur:
İman yetmiş yahut altmış küsur bölümdür. Bunların en üstünü lâ ilâhe illâllâh
sözüdür. En aşağısı ise sıkıntı veren şeyleri yoldan kaldırmaktır. Hayâ da
imanın bir bölümüdür.
(M153 Müslim, Îmân, 58; B9 Buhârî, Îmân, 3)

154

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 154 21.5.2015 14:40:28

 ‫ « َب ْي َن َما َر ُج ٌل َي ْم ٖشي‬:‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬ َ ‫ عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-126
‫ ُث َّم خَ َر َج َف ِإ� َذا‬،‫ َف َو َج َد ِبئْر ًا َف َن َز َل ِف َيها َفشَ ِر َب‬،‫ب َِط ٖر ٍيق اِ ْش َت َّد عَ َل ْي ِه ا ْل َع َط ُش‬
‫ َل َق ْد َب َلغَ ٰه َذا ا ْل َك ْل َب‬:‫ َف َق َال ال َّر ُج ُل‬،‫َك ْل ٌب َي ْل َه ُث َي أ�ْ ُك ُل ال َّث َرى ِم َن ا ْل َع َط ِش‬
‫ َف َن َز َل ا ْل ِب ْئ َر َف َم َل َأ� خُ َّف ُه َما ًء ُث َّم‬،‫ِم َن ا ْل َع َط ِش ِمث ُْل ا َّل ٖذي َك َان َق ْد َب َلغَ ِم ٖ ّني‬
‫ َيا‬:‫ َقا ُلوا‬.ُ‫ َفشَ َك َر ال ّّٰل ُه َل ُه َف َغ َف َر َله‬،‫ َح ّٰتى َر ِق َي َف َس َقى ا ْل َك ْل َب‬،‫أ� ْم َس َك ُه ِب ٖفي ِه‬
ٌ‫ « ٖفي ُك ِّل َكب ٍِد َر ْط َب ٍة أ� ْج ٌر» ُم َّت َفق‬:‫ول ال ّّٰل ِه �ِإ َّن َل َنا ِفي ا ْل َب َها ِئ ِم أ� ْجر ًا؟ َف َق َال‬ َ ‫َر ُس‬
.»‫ َف أ�دْ خَ َل ُه ا ْل َج َّن َة‬،ُ‫ « َفشَ َك َر ال ّّٰل ُه َل ُه َف َغ َف َر َله‬: ِّ‫ َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِل ْل ُبخَ ا ِري‬.‫عَ َل ْي ِه‬
‫يف ِب َر ِك َّي ٍة َق ْد َكا َد َي ْق ُت ُل ُه ا ْل َع َط ُش �ِإ ْذ‬
ُ ِ‫ « َب ْي َن َما َك ْل ٌب ُيط‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َل ُه َما‬
‫ َف َس َق ْت ُه‬،‫ َف َن َزعَ ْت ُمو َق َها َف ْاس َت َق ْت َل ُه ِب ِه‬،‫ائيل‬ َ ‫َر أ� ْت ُه َب ِغ ٌّي ِم ْن َب َغا َيا َب ٖني �ِإ ْس َر‬
.»‫َف ُغ ِف َر َل َها ِب ِه‬
126. Yine Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle demiştir:
Bir adam yolda giderken aşırı derecede susar, derken bir kuyu bulur, oraya
iner ve suyunu içip çıkar. O esnada bir köpek dilini çıkarıp soluyarak,
susuzluktan nemli toprağı yalar. Bunun üzerine adam, “bu köpek de tıpkı
benim gibi susamış” der ve tekrar kuyuya iner, pabucuna su doldurur ve onu
ağzı ile tutarak kuyudan çıkar, köpeği sular. Bundan dolayı Allah ondan razı
olur ve onu bağışlar. Sahâbîler:
–Yâ Resûlallah, hayvanlardan dolayı da bize sevap var mı ki, diye sordu.
–Evet, can taşıyan her varlığa yapılan iyilikten dolayı sevap vardır, buyurdu.
(M5859 Müslim, Selâm, 153; B6009 Buhârî, Edeb, 27)

Buhârî’nin diğer bir rivayetine göre “Allah, ondan razı olur ve onu bağışlayıp
cennetine koyar.” denilmiştir.
(B173 Buhârî, Vudû, 33)

155

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 155 21.5.2015 14:40:28

 Buhârî ve Müslim’in diğer rivayetleri ise şöyledir:
Bir köpek bir kuyunun etrafında dolaşıyordu, susuzluktan neredeyse ölecekti.
Derken Benî İsrail’in iffetsiz kadınlarından biri onu gördü, hemen pabucunu
çıkardı, köpek için onunla su aldı ve onu suladı. Kadın bundan dolayı
bağışlandı.
(M5861 Müslim, Selâm, 155; B3467 Buhârî, Enbiyâ, 54)

‫ « َل َق ْد َر أ� ْي ُت َر ُجل ًا َي َت َق َّل ُب ِفي‬:‫ عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-127

.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.»‫الط ٖر ِيق َكان َْت ُت ْؤ ِذي ا ْل ُم ْس ِل ٖم َين‬ َّ ‫ا ْل َج َّن ِة ٖفي َش َج َر ٍة َق َط َع َها ِم ْن َظ ْه ِر‬
‫ َوال ّّٰل ِه َل أ�ن َِّح َي َّن‬:‫ « َم َّر َر ُج ٌل ِب ُغ ْص ِن َش َج َر ٍة عَ َلى َظ ْه ِر َط ٖر ٍيق َف َق َال‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
.»‫ ف أ�دْ ِخ َل ا ْل َج َّن َة‬،‫ٰه َذا عَ ِن ا ْل ُم ْس ِل ٖم َين َلا ُي ْؤ ٖذي ِه ْم‬
‫ « َب ْي َن َما َر ُج ٌل َي ْم ٖشي ب َِط ٖر ٍيق َو َج َد ُغ ْص َن َش ْو ٍك عَ َلى‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َل ُه َما‬
.»ُ‫ َف ُغ ِف َر َله‬،ُ‫ َف أ�خَّ َر ُه َفشَ َك َر ال ّّٰل ُه َله‬،‫الط ٖر ِيق‬
َّ
127. Yine Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle demiştir:
Müslümanlara rahatsızlık veren bir ağacı yol üzerinden kesip attığı için bir
adamın cennete girdiğini gördüm.
(M6671 Müslim, Birr, 129)

Diğer bir rivayette de şöyle deniliyor:

Bir adam yol üzerinde bir ağaç dalına rastladı ve:
“Şu dalı buradan kaldırayım da Müslümanlara zarar vermesin.” dedi ve bu
yüzden cennetlik oldu.
(M6670 Müslim, Birr, 128)

Buhârî ile Müslim’in diğer rivayetleri de şöyledir:

Bir adam yolda giderken yol üzerinde gördüğü dikenli bir dalı oradan attı ve
bundan dolayı Allah’ın rızasını kazandı ve bağışlandı.
(B652 Buhârî, Ezân, 32; M6669 Müslim, Birr, 127)

156

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 156 21.5.2015 14:40:28

 ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ عَ ْن ُه َق َال‬-128
�‫ « َم ْن َت َو َّض أ‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ ُغ ِف َر َل ُه َما َب ْي َن ُه َو َب ْي َن‬،‫ َف ْاس َت َم َع َو أ�ن َْص َت‬،‫ ُث َّم أ�تَى ا ْل ُج ُم َع َة‬،‫َف أ� ْح َس َن ا ْل ُو ُضو َء‬
.‫ َو َم ْن َم َّس ا ْل َح َصا َف َق ْد َل َغا» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫ا ْل ُج ُم َع ِة َو ِز َيا َد ُة َثل َا َث ِة أ� َّيا ٍم‬
128. Yine Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle demiştir:
Bir kimse güzelce abdest aldıktan sonra cuma namazına gelir, hutbeyi
sessizce dinlerse üç gün ziyadesiyle, bu cumadan diğer cumaya kadar olan
(toplam on günlük) vakit içindeki günahları mağfiret olunur. Kim de (hutbeyi
güzelce dinlemeyip) mescidin zeminindeki taşlarla oynamak gibi gereksiz bir
işle meşgul olursa vaktini boşa geçirmiş olur.25
(M1988 Müslim, Cum’a, 27)

‫ «�ِإ َذا َت َو َّض أ� ا ْل َع ْب ُد‬:‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬

َ ‫ عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-129
‫ أ� ِو ا ْل ُم ْؤ ِم ُن َف َغ َس َل َو ْج َه ُه خَ َر َج ِم ْن َو ْج ِه ٖه ُك ُّل خَ ٖطي َئ ٍة ن ََظ َر‬،‫ا ْل ُم ْس ِل ُم‬
‫ َف ِإ� َذا َغ َس َل َي َد ْي ِه خَ َر َج‬،ِ‫ أ� ْو َم َع َ�آ ِخ ِر َق ْط ِر ا ْل َماء‬،ِ‫�ِإ َل ْي َها ِب َع ْي َن ْي ِه َم َع ا ْل َماء‬
‫ِم ْن َي َد ْي ِه ُك ُّل خَ ٖطي َئ ٍة َك َان َب َطشَ ْت َها َي َدا ُه َم َع ا ْل َما ِء َأ� ْو َم َع َ�آ ِخ ِر َق ْط ِر ا ْل َما ِء‬
‫ َف ِإ� َذا َغ َس َل ِر ْج َل ْي ِه خَ َر َج ْت ُك ُّل خَ ٖطي َئ ٍة‬،‫ُوب‬ ِ ‫الذن‬ ُّ ‫َح ّٰتى َي ْخ ُر َج َن ِق ًّيا ِم َن‬
‫َمشَ ْت َها ِر ْجل َا ُه َم َع ا ْل َما ِء أ� ْو َم َع َ�آ ِخ ِر َق ْط ِر ا ْل َما ِء َح ّٰتى َي ْخ ُر َج َن ِق ًّيا ِم َن‬
.‫ُوب» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬ ُّ
ِ ‫الذن‬

25
Peygamber (sav) devrinde mescidin zemini kum serili idi. Hadiste bu durumdaki bir mescitte hutbeye kulak
vermeyip yerdeki çakıllarla meşgul olan kimseler kınanmaktadır.

157

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 157 21.5.2015 14:40:28

 129. Yine Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Müslüman yahut mümin kul, abdest alırken yüzünü yıkadığı sırada gözleriyle
işlediği günahlar su ile birlikte yahut suyun son damlasıyla yüzünden
dökülür. Sonra ellerini yıkadığı sırada, elleriyle yaptığı her günah, tamamıyla
arınıncaya kadar su ile birlikte veya suyun son damlasıyla dökülür ve
günahlarından arınır. Sonra ayaklarını yıkadığı sırada ayaklarıyla işlediği
bütün günahları su ile birlikte yahut suyun son damlasıyla akar gider.
Abdestin sonunda insan günahlarından tamamıyla arınmış olur.
(M577 Müslim, Tahâret, 32)

‫ات‬ َّ ‫ « َا‬:‫ عَ ْن ُه عَ ْن َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-130

ُ ‫لص َل َو‬
‫ات ِل َما‬ ٌ ‫ َو َر َم َض ُان �ِإ َلى َر َم َض َان ُم َك ِّف َر‬،‫ َوا ْل ُج ُم َع ُة �ِإ َلى ا ْل ُج ُم َع ِة‬،‫ا ْل َخ ْم ُس‬
.‫َب ْي َن ُه َّن �ِإ َذا ْاج ُت ِن َب ِت ا ْل َك َبا ِئ ُر» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
130. Yine Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur.
Beş vakit namaz, iki cuma namazı ve iki Ramazan, büyük günahlardan
sakınıldığı takdirde aralarında işlenen küçük günahları temizler.
(M552 Müslim, Tahâret, 16)

:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ عَ ْن ُه َق َال‬-131

»‫ات؟‬
ِ ‫الد َر َج‬ َّ ‫ َو َي ْر َف ُع ِب ِه‬،‫« أ� َلا أ� ُد ُّل ُك ْم عَ َلى َما َي ْم ُحو ال ّّٰل ُه ِب ِه ا ْل َخ َطا َيا‬
‫اغ ا ْل ُو ُضو ِء عَ َلى ا ْل َم َكا ِر ٖه‬ ُ ‫ «�ِإ ْس َب‬:‫ َق َال‬،‫ول ال ّّٰل ِه‬ َ ‫ َب َلى َيا َر ُس‬:‫َقا ُلوا‬
،‫الصل َا ِة‬ َّ ‫ َوا ْن ِت َظا ُر‬،‫َو َكثْر ُة ا ْل ُخ َطا �ِإ َلى ا ْل َم َساجِ ِد‬
َّ ‫الصل َا ِة َب ْع ِد‬
.‫اط» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬ُ ‫َف ٰذ ِل ُك ُم ال ِّر َب‬
158

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 158 21.5.2015 14:40:28

 131. Yine Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:
Allah Resûlü :
–Allah’ın, günahları af yolunu, dereceleri yükseltme
vesilesini size göstereyim mi, dedi.
–Evet, (söyle) yâ Resûlallah dediler. Resûlullah :
–Meşakkatli zamanlarda bile abdesti tam olarak almak, uzak yerden mescide
gelmek, bir namazdan sonra ikinci namazı beklemektir. İşte bunlar, düşman
hududunda nöbet bekleme gibidir, buyurdu.
(M587 Müslim, Tahâret, 41)

‫ول ال ّٰل ِه‬ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫وسى ْال أ� ْش َع ِريِّ َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬ َ ‫ عَ ْن أ� ٖبي ُم‬-132
.‫ « َم ْن َص َّلى ا ْل َب ْر َد ْي ِن َدخَ َل ا ْل َج َّن َة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
132. Ebû Mûsâ el-Eş’arî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Serinlik(te kılınan) iki namazı (sabah ve ikindi namazlarını)
kılan kimse, cennete girer.
(B574 Buhârî, Mevâkîtü’s-salât, 26; M1438 Müslim, Mesâcid, 215)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ عَ ْن ُه َق َال‬-133

‫ «�ِإ َذا َم ِر َض‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ا ْل َع ْب ُد أ� ْو َسا َف َر ُك ِت َب َل ُه ِمث ُْل َما َك َان َي ْع َم ُل ُم ٖق ًيما َص ٖحيح ًا» َر َوا ُه‬
.‫ا ْل ُب َخا ِر ُّي‬
133. Yine Ebû Mûsâ’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bir kimse hastalanır veya (cihad maksadıyla) sefere çıkarsa, sağlıklı ve mukim
iken ne tür ameller yapıyor idiyse, ona aynı amellerin sevabı yazılır.
(B2996 Buhârî, Cihâd, 134)

159

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 159 21.5.2015 14:40:28

 ‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ عَ ْن َجا ِب ٍر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-134
‫ َو َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم ِم ْن ِر َوا َي ِة‬. ُّ‫وف َص َد َق ٌة» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬ ُ :‫َو َس َّل َم‬
ٍ ‫«ك ُّل َم ْع ُر‬
.ُ‫ُح َذ ْي َف َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنه‬
134. Câbir’den (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Her iyi (maruf ) iş, sadakadır.
(B6021 Buhârî, Edeb, 33; Müslim bu hadisi, Huzeyfe (ra) tarikiyle rivayet etmiştir: M2328 Müslim, Zekât, 52)

‫ « َما ِم ْن ُم ْس ِل ٍم َي ْغ ِر ُس‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ عَ ْن ُه َق َال‬-135
‫ َو َلا َي ْر َز ُؤ ُه أ� َح ٌد‬،‫ َو َما ُس ِر َق ِم ْن ُه َل ُه َص َد َق ًة‬،‫َغ ْرس ًا �ِإ َّلا َك َان َما أ� ِك َل ِم ْن ُه َل ُه َص َد َق ًة‬
،‫ « َفل َا َي ْغ ِر ُس ا ْل ُم ْس ِل ُم َغ ْرس ًا‬:ُ‫ َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َله‬.‫�ِإ َّلا َك َان َل ُه َص َد َق ًة» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
.»‫َف َي أ�ْ ُك َل ِم ْن ُه �ِإن َْس ٌان َو َلا دَا َّب ٌة َو َلا َط ْي ٌر �ِإ َّلا َك َان َل ُه َص َد َق ًة �ِإ َلى َي ْو ِم ا ْل ِق َيا َم ِة‬
‫ َف َي أ�ْ ُك َل ِم ْن ُه �ِإن َْس ٌان َو َلا‬،‫ َو َلا َي ْز َرعُ َز ْرع ًا‬،‫«لا َي ْغ ِر ُس ُم ْس ِل ٌم َغ ْرس ًا‬َ :ُ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َله‬
.ُ‫ َو َر َو َيا ُه َج ٖميع ًا ِم ْن ِر َوا َي ِة أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنه‬،‫دَا َّب ٌة َو َلا َش ْي ٌء �ِإ َّلا َكان َْت َل ُه َص َد َق ًة‬
135.
Câbir’den (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
Herhangi bir Müslümanın diktiği ağaçtan yenen, çalınan ve alınan şey, o
ağacı diken kimse için sadakadır.
(M3968 Müslim, Müsâkât, 7)

Müslim’in diğer bir rivayetinde:

Herhangi bir Müslüman bir ağaç diker de bundan insan, hayvan veya kuş yerse
yenilen şeyler kıyamete kadar o Müslüman için sadaka olur, buyrulmuştur.
(M3971 Müslim, Müsâkât, 10)

160

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 160 21.5.2015 14:40:28

 Müslim’in bir başka rivayeti de şöyledir:
“Bir Müslümanın diktiği ağaçtan veya ektiği ekinden, insanların,
hayvanların vb. yedikleri şeyler, o Müslüman için sadaka olur.”
(M3969 Müslim, Müsâkât, 8)

‫ أ� َرا َد َب ُنو َس ِل َم َة أ� ْن َي ْن َت ِق ُلوا ُق ْر َب ا ْل َم ْسجِ ِد َف َب َلغَ ٰذ ِل َك‬:‫ عَ ْن ُه َق َال‬-136

‫ «�ِإ َّن ُه َق ْد َب َل َغ ٖني أ�ن َُّك ْم‬:‫ َف َق َال َل ُه ْم‬،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
َ ‫َر ُس‬
َ ‫ َن َع ْم َيا َر ُس‬:‫ون أ� ْن َت ْن َت ِق ُلوا ُق ْر َب ا ْل َم ْسجِ ِد؟» َف َقا ُلوا‬
‫ول ال ّّٰل ِه َق ْد‬ َ ‫ت ُٖر ُيد‬
،‫ ِد َيا َر ُك ْم‬،‫ ت ُْك َت ْب اٰ َثا ُر ُك ْم‬،‫ « َب ٖني َس ِل َم َة ِد َيا َر ُك ْم‬:‫ َف َق َال‬،‫أ� َردْ نَا ٰذ ِل َك‬
.»‫ «�ِإ َّن ب ُِك ِّل خَ ْط َو ٍة َد َر َج ًة‬:‫ َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬.‫ت ُْك َت ْب اٰ َثا ُر ُك ْم» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
.ُ‫َر َوا ُه ا ْل ُب َخا ِريُّ أ� ْيض ًا ب َِم ْع َنا ُه ِم ْن ِر َوا َي ِة أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنه‬
136. Câbir (ra) anlatıyor:
Selimeoğulları, mescide yakın bir yere taşınmak istediler.
Bunu haber alan Allah Resûlü onlara:
–Mescide yakın bir yere taşınmak istediğinizi duydum, öyle mi, dedi.
–Evet yâ Resûlallah, bunu istemiştik, dediler. Bunun üzerine Peygamber :
–Ey Selimeoğulları, kendi mahallenizde oturun, atacağınız adımlarınızın
sevabı yazılsın, dedi ve bu sözünü iki defa tekrarladı.
(M1519 Müslim, Mesâcid, 280)

Diğer bir rivayette, her adım için bir derece vardır, demiştir.
(M1518 Müslim, Mesâcid, 279)

Buhârî de Enes (ra) vasıtasıyla aynı anlamdaki

bu hadisi rivayet etmiştir.
(B655-B656 Buhârî, Ezân, 33)

161

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 161 21.5.2015 14:40:28

 ‫ َك َان َر ُج ٌل َلا أ�عْ َل ُم‬:‫ عَ ْن أ�بِي ا ْل ُم ْن ِذ ِر أ� َب ِّي ْب ِن َك ْع ٍب َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-137
‫ أ� ْو َف ُق ْل ُت‬،ُ‫ َو َك َان َلا ت ُْخطِ ُئ ُه َصل َا ٌة َف ٖق َيل َله‬،ُ‫َر ُجل ًا أ� ْب َع َد ِم َن ا ْل َم ْسجِ ِد ِم ْنه‬
‫ َما َي ُس ُّر ٖني أ� َّن‬:‫ َو ِفي ال َّر ْم َضا ِء َف َق َال‬،ِ‫الظ ْل َماء‬
َّ ‫ َل ِو ْاش َتر ْي َت ِح َمار ًا َت ْر َك ُب ُه ِفي‬:ُ‫َله‬
،‫ �ِإ ٖنّي أ� ٖر ُيد أ� ْن ُي ْك َت َب ٖلي َم ْمشَ َاي �ِإ َلى ا ْل َم ْسجِ ِد‬،‫َم ْن ِز ٖلي �ِإ َلى َج ْن ِب ا ْل َم ْسجِ ِد‬
ُ ‫ َف َق َال َر ُس‬،‫َو ُر ُج ٖوعي �ِإ َذا َر َج ْع ُت �ِإ َلى أ�هْ ٖلي‬
‫ « َق ْد‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
»‫ «�ِإ َّن َل َك َما ْاح َت َس ْب َت‬:‫ َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬.‫َج َم َع ال ّّٰل ُه َل َك ٰذ ِل َك ُك َّلهُ» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
137. Ebu’l-Münzir Übey b. Ka’b (ra) anlatıyor:
Bir adam vardı ki, evi mescide onunkinden daha uzak olan birini bilmiyorum. Bu
adam hiçbir cemaat (namazından) geri kalmazdı. Ona denildi ki veya dedim ki:
–Bir merkep satın alsan da mescide gelip giderken karanlıkta ve sıcakta
binsen olmaz mı? Bunun üzerine şöyle dedi:
–Evimin, mescidin yanında olmasını istemem. Mescide gidip evime dönme
sevabını kazanmayı isterim, dedi. Allah Resûlü de:
–Allah, bunların hepsinin sevabını sana verdi, buyurdu
(M1514 Müslim, Mesâcid, 278)

Diğer bir rivayette:

Allah’tan umduklarını alacaksın, denilmiştir.
(M1516 Müslim, Mesâcid, 278)

‫اص َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬ِ ‫ عَ ْن أ� ٖبي ُم َح َّم ٍد عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عَ ْم ِرو ْب ِن ا ْل َع‬-138

‫ون خَ ْص َل ًة أ�عْ ل َاهَ ا‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫َق َال‬
َ ‫ « أ� ْر َب ُع‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َما ِم ْن عَ ا ِم ٍل َي ْع َم ُل ب َِخ ْص َل ٍة ِم ْن َها َر َجا َء َث َواب َِها َوت َْص ٖد َيق‬،‫َم ٖن َيح ُة ا ْل َع ْن ِز‬
. ُّ‫َم ْوعُ ودِهَ ا �ِإ َّلا أ�دْ خَ َل ُه ال ّّٰل ُه ب َِها ا ْل َج َّن َة» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِرى‬
162

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 162 21.5.2015 14:40:29

 138. Ebû Muhammed Abdullah b. Amr b. Âs’tan (ra) rivayet
edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
Kırk haslet vardır. Bunların en üstünü, sağarak faydalanması için
birine bir keçi vermektir.
Allah’tan sevap bekleyerek ve Allah’ın vaadini umarak bunlardan
birini yapan kimseyi, Allah mutlaka cennete koyar.
(B2631 Buhârî, Hibe, 35)

‫ َس ِم ْع ُت ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬:‫ عَ ْن عَ ِديِّ ْب ِن َحا ِت ٍم َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-139

‫ َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َل ُه َما‬.‫ «اِ َّت ُقوا ال َّنا َر َو َل ْو ب ِِش ِّق ت َْم َر ٍة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬:‫ول‬ ُ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
‫ « َما ِم ْن ُك ْم ِم ْن أ� َح ٍد �ِإ َّلا‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫عَ ْن ُه َق َال‬
،‫ َف َي ْن ُظ ُر أ� ْي َم َن ِم ْن ُه َفل َا َي َرى �ِإ َّلا َما َق َّد َم‬،‫َس ُي َك ِّل ُم ُه َر ُّب ُه َل ْي َس َب ْي َن ُه َو َب ْي َن ُه َت ْر ُج َم ٌان‬
‫ َو َي ْن ُظ ُر َب ْي َن َي َد ْي ِه َفل َا َي َرى �ِإ َّلا ال َّنا َر‬،‫َو َي ْن ُظ ُر أ� ْش أ� َم ِم ْن ُه َفل َا َي َرى �ِإ َّلا َما َق َّد َم‬
»‫ َف َم ْن َل ْم َيجِ ْد َفب َِك ِل َم ٍة َط ِّي َب ٍة‬،‫ َفا َّت ُقوا ال َّنا َر َو َل ْو ب ِِش ِّق ت َْم َر ٍة‬،‫ِت ْل َقا َء َو ْج ِه ِه‬
139. Adî b. Hâtim (ra) Hz. Peygamber’in
şöyle dediğini işittiğini nakletmiştir:
Bir hurmanın yarısıyla da olsa (onu sadaka olarak vererek)
kendinizi ateşten koruyun.
(B1417 Buhârî, Zekât, 10; M2347 Müslim, Zekât, 66)

Buhârî ve Müslim’in diğer rivayetleri şöyledir:

Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Rabbiniz, sizin her birinizle tercümansız konuşacaktır. (O gün) insan sağına
bakar, önceden yapıp gönderdiklerinden başka bir şey görmez. Soluna bakar,
evvelce yaptıklarından başka bir şey görmez. Önüne bakar, karşısında ateşten
başka bir şey görmez. Şu hâlde yarım hurma ile de olsa kendinizi ateşten
koruyun; bunu da bulamayan, bari tatlı sözle (kendisini ateşten) korusun.
(B7512 Buhârî,Tevhîd, 36; M2348 Müslim, Zekât, 67)

163

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 163 21.5.2015 14:40:29

 ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ عَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-140
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫ أ� ْو‬،‫ «�ِإ َّن ال ّّٰل َه َل َي ْر َضى عَ ِن ال َع ْب ِد أ� ْن َي أ�ْ ُك َل ْال أ� ْك َل َة َف َي ْح َم َد ُه عَ َل ْي َها‬:‫َو َس َّل َم‬
.‫َيشْ َر َب الشَّ ْر َب َة َف َي ْح َم َد ُه عَ َل ْي َها» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
140. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
Allah Teâlâ, kulun(un) yemek yedikten yahut bir şey içtikten sonra kendisine
hamdetmesinden dolayı hoşnut olur.
(M6932 Müslim, Zikir, 89)

‫ عَ ِن ال َّنب ِِّى َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬،ُ‫وسى َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنه‬

ٰ ‫ عَ ْن أ� ٖبي ُم‬-141
‫ « َي ْع َم ُل‬:‫ أ� َر أ� ْي َت �ِإ ْن َل ْم َيجِ ْد؟ َق َال‬:‫ «عَ َلى ُك ِّل ُم ْس ِل ٍم َص َد َق ٌة» َق َال‬:‫َق َال‬
:‫ أ� َر أ� ْي َت �ِإ ْن َل ْم َي ْس َتطِ ْع؟ َق َال‬:‫ َق َال‬:»‫ِب َي َد ْي ِه َف َي ْن َف ُع َن ْف َس ُه َو َي َت َص َّد ُق‬
‫ « َي أ�ْ ُم ُر‬:‫ أ� َر أ� ْي َت �ِإ ْن َل ْم َي ْس َتطِ ْع َق َال‬:‫وف» َق َال‬
َ ‫ُي ٖع ُين َذا ا ْل َح َاج ِة ا ْل َم ْل ُه‬
‫ « ُي ْم ِس ُك عَ ِن‬:‫ أ� َر أ� ْي َت �ِإ ْن َل ْم َي ْف َع ْل؟ َق َال‬:‫وف أ� ِو ا ْل َخ ْي ِر» َق َال‬
ِ ‫بِا ْل َم ْع ُر‬
.‫الشَّ ِّر َف ِإ�ن ََّها َص َد َق ٌة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
141. Ebû Mûsâ’dan (ra) rivayet edildiğine göre Peygamber :
–Her Müslümanın sadaka vermesi gerekir, buyurdu. Ebû Mûsâ;
–Verecek bir şey bulamazsa (ne yapsın), dedi.
–Çalışsın, hem kendisi faydalanır, hem de sadaka vermiş olur, buyurdu. Ebû Mûsâ;
–Yapamazsa, dedi.
–Sıkıntıya düşmüş, muhtaç birine yardım etsin, buyurdu. Ebû Mûsâ;
–Bu da elinden gelmezse, dedi.
–İyi yahut hayırlı olan şeyleri emretsin, buyurdu. Ebû Mûsâ;
–Bunu da yapamazsa, deyince.
–Kötülük yapmaktan uzak dursun, çünkü o da bir sadakadır, buyurdu.
(M2333 Müslim, Zekât, 55; B6022 Buhârî, Edeb, 33)

164

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 164 21.5.2015 14:40:29

 ‫‪İbadette Ölçülü Olmak‬‬
‫ٰ‬
‫‪‬ط ٰه * َما أ� ْن َز ْل َنا عَ َل ْي َك ا ْل ُق ْر�آ َن ِل َتشْ َقى‪‬‬
‫‪Tâhâ. (Ey Muhammed!) Biz, Kur’an’ı sana‬‬
‫‪sıkıntı çekesin diye indirmedik.‬‬
‫)‪(Tâhâ, 20/1-2‬‬

‫‪ُ ‬ي ٖر ُيد ال ّّٰل ُه ب ُِك ُم ا ْل ُي ْس َر َو َلا ُي ٖر ُيد ب ُِك ُم ا ْل ُع ْس َر‪‬‬

‫‪...Allah, sizin için kolaylık diler, zorluk dilemez...‬‬
‫)‪(Bakara, 2/185‬‬

‫‪َ -142‬و عَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن َها أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫َدخَ َل عَ َل ْي َها َو ِع ْن َدهَ ا اِ ْم َر أ� ٌة َق َال‪َ :‬م ْن ٰه ِذ ٖه ؟ َقا َل ْت‪ٰ :‬ه ِذ ٖه ُفل َا َن ُة‬
‫ت َْذ ُك ُر ِم ْن َصل َا ِت َها َق َال‪َ « :‬م ْه عَ َل ْي ُك ْم ب َِما ت ُٖطي ُق َ‬
‫ون‪َ ،‬ف َوال ّّٰل ِه‬
‫َلا َي َم ُّل ال ّّٰل ُه َح ّٰتى ت ََم ُّلوا َو َك َان أ� َح ُّب ٖ ّ‬
‫الد ِين �ِإ َل ْي ِه َما دَا َو َم‬
‫َص ِاح ُب ُه عَ َل ْي ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬

‫‪165‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 165‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:29‬‬

 142. Hz. Âişe’nin (ra) anlattığına göre yanında bir kadınla otururken
Resûlullah içeri girer ve Hz. Âişe’ye, bu kadın kimdir, diye sorar. Hz. Âişe:
–Bu, filan kadındır, diyerek kadının kıldığı namazlardan bahseder.
Resûlulah :
–Tamam, anlatma! Gücünüzün yettiğini yapın. Allah’a yemin ederim ki siz
usanırsınız da Allah usanmaz. Allah’ın en sevdiği ibadet, kişinin az da olsa
devamlı yaptığı ibadettir, buyurdu.
(B43 Buhârî, Îmân, 32; M1834 Müslim, Müsâfirîn, 221)

‫وت‬ِ ‫ َجا َء َثل َاث ُة َرهْ ٍط �ِإ َلى ُب ُي‬:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-143
َ ‫اج ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ْس أ� ُل‬
‫ون عَ ْن ِع َبا َد ِة ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ِ ‫أ� ْز َو‬
‫ أ� ْي َن ن َْح ُن ِم َن ال َّنب ِِّي‬:‫ َف َل َّما أ�خْ ِب ُروا َك أ�ن َُّه ْم َت َقا ُّلوهَ ا َو َقا ُلوا‬،‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َو َق ْد ُغ ِف َر َل ُه َما َت َق َّد َم ِم ْن َذ ْن ِب ٖه َو َما َت أ�خَّ َر‬
‫ َو أ�نَا أ� ُصو ُم‬:‫ َو َق َال ْال َآ�خَ ُر‬،‫ أ� َّما أ�نَا َف أ� َص ِّلي ال َّل ْي َل أ� َبد ًا‬:‫َق َال أ� َح ُدهُ ْم‬
،‫ َو أ�نَا اعْ َت ِز ُل ال ِّن َسا َء َفل َا أ� َت َز َّو ُج أ� َبد ًا‬:‫ َو َق َال ْال َآ�خَ ُر‬،‫الدهْ َر أ� َبد ًا َو َلا أ� ْفطِ ُر‬
َّ
‫ « أ� ْن ُت ُم ا َّل ٖذ َين‬:‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم �ِإ َل ْي ِه ْم َف َق َال‬
ُ ‫َف َجا َء َر ُس‬
‫ أ� َما َوال ّّٰل ِه �ِإ ٖنّي َل أ�خْ شَ ُاك ْم ِ ل ّٰل ِه َو أ� ْت َق ُاك ْم َل ُه َل ِك ٖ ّني‬،‫ُق ْل ُت ْم َك َذا َو َك َذا ؟‬
‫ َف َم ْن َر ِغ َب عَ ْن‬،‫ َو أ� َت َز َّو ُج ال ِّن َسا َء‬،‫ َو أ�ص ٖ ّلي َو أ� ْر ُق ُد‬،‫أ� ُصو ُم َو أ� ْفطِ ُر‬
.‫ُس َّن ٖتي َف َل ْي َس ِم ِّنى» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
143. Enes (ra) anlatıyor:
Üç kişi Peygamber’in eşlerinin evlerine gelerek onun nasıl ibadet ettiğini
sordular. Anlatılınca da, sanki onu azımsadılar ve:
–Peygamber’in yanında biz kimiz ki! Onun geçmiş ve gelecek bütün
günahları bağışlanmıştır, dediler. Aralarından birisi:

166

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 166 21.5.2015 14:40:29

 –Ben, yaşadığım müddetçe geceleri hep namaz kılacağım, dedi. Diğeri:
–Ömrüm boyunca oruç tutacağım, asla oruçsuz günüm olmayacak, dedi.
Üçüncüsü de:
–Kadınlardan uzak kalacağım ve hiç evlenmeyeceğim, dedi.
Peygamber bunların yanına geldi ve onlara:
–Şöyle şöyle diyenler siz misiniz? Allah’a yemin ederim ki, Allah’tan en çok
korkanınız ve ona karşı gelmekten en çok sakınanınız benim. Böyle olduğu
hâlde ben bazen oruç tutuyor, bazen de tutmuyorum. Hem namaz kılıyorum
hem de uyuyorum ve kadınlarla evleniyorum. Benim sünnetimden yüz
çeviren, benden değildir, dedi.
(B5063 Buhârî, Nikâh, 1; M3403 Müslim, Nikâh, 5)

‫ َوعَ ِن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬-144
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫ون» َقا َل َها َثل َاث ًا‬ َ ‫ «هَ َل َك ا ْل ُم َت َن ِّط ُع‬:‫َق َال‬
144. İbn Mes’ûd’dan (ra) rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber :
“Söz ve fiillerinde aşırı gidenler helâk oldular.” buyurdu ve
bu sözü üç defa tekrarladı.
(M6784 Müslim, İlim, 7)

‫ عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنبِي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬-145

‫الد َين أ� َح ٌد �ِإ َّلا َغ َل َب ُه َف َس ِّد ُدوا َو َقا ِر ُبوا‬
ّ ٖ ‫ َو َل ْن ُيشَ ا َّد‬،‫الد َين ُي ْس ٌر‬ ّ ٖ ‫ �ِإ َّن‬:‫َق َال‬
.‫ َو ْاس ٖتعي ُنوا بِا ْل َغ ْد َو ِة َوال َّر ْو َح ِة َو َش ْي ٍء ِم َن ا ْل ُّد ْل َج ِة» َر َوا ُه ا ْل ُب َخا ِر ُّي‬،‫َو أ� ْب ِش ُروا‬
،‫الد ْل َج ِة‬ َ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َل ُه‬
ُ ‫«س ِّد ُدوا َو َقا ِر ُبوا َو ْاغ ُدوا َو ُر‬
ُّ ‫ َو َش ْي ٌء ِم َن‬،‫وحوا‬
»‫َا ْل َق ْص َد ا ْل َق ْص َد َت ْب ُل ُغوا‬

167

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 167 21.5.2015 14:40:29

 145. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Din kolaydır. İbadet ve taatta kendisini zorlayan kimse, dine yenik düşer.
Şu hâlde aşırıya kaçmayın; orta yolu tutun ve (salih amellerden alacağınız
mükâfattan ötürü) sevinin. İbadet için sabah, akşam ve gecenin serin
vaktinden istifade edin.
(B39 Buhârî, Îmân, 29)

Buhârî’nin diğer bir rivayeti de şöyledir:

“Aşırıya kaçmayın. Orta yolu tutun. Sabahleyin, sabahla akşam arasında ve
geceleyin ibadete vakit ayırın. Orta yolu tutun ki, maksada erişesiniz.”
(B6463 Buhârî, Rikâk, 18)

‫ َدخَ َل ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-146
:‫السا ِر َي َت ْي ِن َف َق َال‬
َّ ‫َو َس َّل َم ا ْل َم ْسجِ َد َف ِإ� َذا َح ْب ٌل َم ْم ُدو ٌد َب ْي َن‬
.‫ ٰه َذا َح ْب ٌل ِل َز ْي َن َب َف ِإ� َذا َف َت َر ْت َت َع َّل َق ْت ِب ِه‬،‫« َما ٰه َذا ا ْل َح ْب ُل؟ قا ُلوا‬
،ُ‫ ِل ُي َص ِّل أ� َح ُد ُك ْم نَشَ َاطه‬،‫«ح ُّلو ُه‬ ُ :‫َف َق َال ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫َف ِإ� َذا َف َت َر َف ْل َي ْر ُق ْد» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
146. Enes (ra) anlatıyor:
Peygamber mescide girdi ve iki direk arasına çekilmiş bir ip gördü.
–Bu ip de neyin nesidir, diye sordu.
–Bu ip, Zeyneb’indir, (namaz kılarken) yorulduğu zaman
ona tutunuyor, dediler.
Bunun üzerine Peygamber :
–Çözün onu. Sizden biri, zinde kaldığı sürece namaz kılsın, yorgunluk basınca
yatsın ve uyusun, buyurdu.
(B1150 Buhârî, Teheccüd, 18; M1831 Müslim, Müsâfirîn, 219)

168

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 168 21.5.2015 14:40:29

 ‫‪َ -147‬وعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن َها أ� َّن َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫َق َال‪ِ�« :‬إ َذا َن َع َس أ� َح ُد ُك ْم َوهُ َو ُي َص ٖ ّلي‪َ ،‬ف ْل َي ْر ُق ْد َح ّٰتى َي ْذهَ َب عَ ْن ُه ال َّن ْو ُم‪،‬‬
‫َف ِإ� َّن أ� َح َد ُك ْم �ِإ َذا َص َّلى َوهُ َو نَا ِع ٌس َلا َي ْد ٖري َل َع َّل ُه َي ْذهَ ُب َي ْس َت ْغ ِف ُر ف َي ُس ُّب‬
‫َن ْف َسهُ»‪ُ .‬م َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫‪147. Hz. Âişe’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Biriniz namaz kılarken uykusu ağır basarsa, uykusu geçinceye kadar yatsın.‬‬
‫‪Zira biriniz uyuklayarak namaz kılarsa, olabilir ki istiğfar edeyim derken‬‬
‫‪bilmeden kendisine söver.‬‬
‫)‪(B212 Buhârî, Vudû’, 53; M1835 Müslim, Müsâfirîn, 222‬‬

‫‪َ -148‬وعَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َجا ِب ِر ْب ِن َس ُم َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‪ُ :‬ك ْن ُت‬
‫ات‪َ ،‬ف َكان َْت َصل َا ُت ُه َق ْصد ًا‬ ‫الص َل َو ِ‬
‫أ� َص ٖ ّلي َم َع ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َّ‬
‫َوخُ ْط َب ُت ُه َق ْصد ًا» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫)‪148. Ebû Abdullah Câbir b. Semüre’den (ra‬‬
‫‪rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:‬‬
‫‪Namazları, Peygamber‬‬ ‫‪ile birlikte kılardım.‬‬
‫‪Onun namazı da hutbesi de mutedil idi.‬‬
‫)‪(M2004 Müslim, Cum’a, 41‬‬

‫‪َ -149‬وعَ ْن أ� ٖبي ُج َح ْي َف َة َوهْ ِب ْب ِن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪� :‬آخَ ى ال َّنب ُِّي‬
‫الد ْردَاءِ‪َ ،‬ف َزا َر َس ْل َم ُان أ� َبا َّ‬
‫الد ْردَاءِ‪،‬‬ ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َب ْي َن َس ْل َم َان َو أ�بِي َّ‬
‫الد ْردَا ِء َل ْي َس‬
‫وك أ� ُبو َّ‬‫الد ْردَا ِء ُم َت َب ِّذ َل ًة َف َق َال‪َ :‬ما َش أ�ن ُِك؟ َقا َل ْت‪ :‬أ�خُ َ‬ ‫َف َر أ�ى أ� َّم َّ‬
‫‪169‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 169‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:29‬‬

 ‫ ُك ْل َف ِإ� ٖ ّني‬:ُ‫ َف َق َال َله‬،‫الد ْردَا ِء َف َص َن َع َل ُه َط َعا ًما‬ ُّ ‫َل ُه َح َاج ٌة ِفي‬
َّ ‫ َف َجا َء أ� ُبو‬.‫الد ْن َيا‬
‫ َف َل َّما َك َان ال َّل ْي ُل َذهَ َب أ� ُبو‬،‫ َف أ� َك َل‬،‫ َما أ�نَا ِب َآ� ِك ٍل َح ّٰتى َت أ�ْ ُك َل‬:‫ َق َال‬،‫َصا ِئ ٌم‬
‫ َف َل َّما َك َان ِم ْن‬،‫ ن َْم‬:ُ‫ ُث َّم َذهَ َب َي ُقو ُم َف َق َال َله‬،‫ ن َْم َف َنا َم‬:ُ‫الد ْردَا ِء َي ُقو ُم َف َق َال َله‬ َّ
‫ �ِإ َّن‬:‫ َف َق َال َل ُه َس ْل َم ُان‬،‫ َف َقا َم َف َص َّل َيا َج ٖميع ًا‬،‫ ُق ِم ْال َآ� َن‬:‫َ�آ ِخ ِر ال َّل ْي ِل َق َال َس ْل َم ُان‬
‫ َف أ�عْ ِط‬،‫ َو ِل َاهْ ِل َك عَ َل ْي َك َح ًّقا‬،‫ َو�ِإ َّن ِل َن ْف ِس َك عَ َل ْي َك َح ًّقا‬،‫ِل َر ِّب َك عَ َل ْي َك َح ًّقا‬
‫ َف َق َال‬،ُ‫ َف أ�تَى ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َذ َك َر ٰذ ِل َك َله‬،ُ‫ُك َّل ٖذي َح ٍّق َح َّقه‬
. ُّ‫«ص َد َق َس ْل َم ُان» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬ َ :‫ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
149. Ebû Cühayfe Vehb b. Abdullah (ra) anlatıyor:
Peygamber Selmân ile Ebu’d-Derdâ’yı kardeş yapmıştı. Bir gün Selmân,
Ebu’d-Derdâ’yı ziyaret etti. (Hanımı) Ümmü’d-Derdâ’yı pejmürde bir hâlde
gördü ve:
–Bu ne hâl, dedi. Ümmü’d-Derdâ:
–Kardeşin Ebu’d-Derdâ’nın dünya ile işi yok ki, cevabını verdi. Sonra Ebu’d-
Derdâ gelip Selmân için yemek hazırladı ve:
–Ben oruçluyum, sen buyur, dedi. Selmân:
–Sen yemezsen ben de yemem, dedi. Bunun üzerine Ebu’d-Derdâ da yedi.
Gece olunca Ebu’d-Derdâ namaz için hazırlandı. Selmân ona:
–Uyu, dedi. Ebu’d-Derdâ da uyudu ve bir müddet geçtikten sonra yine
kalkacak oldu. Selmân ona yine:
–Uyu, dedi. Gecenin sonu olunca Selmân, Ebu’d-Derdâ’ya:
–İşte şimdi kalk, dedi ve ikisi kalkıp birlikte namaz kıldılar. Sonra Selmân,
Ebu’d-Derdâ’ya dedi ki:
–Senin üzerinde Rabbinin hakkı var. Nefsinin hakkı var. Ailenin hakkı var. Her
hak sahibine hakkını ver, dedi. Ebu’d-Derdâ, Peygamber’e gelip olanları
aktardı. Peygamber :
–Selmân doğru söylemiş, buyurdu.
(B1968 Buhârî, Savm, 51)

170

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 170 21.5.2015 14:40:29

 ‫اص َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬ ‫‪َ -150‬وعَ ْن أ� ٖبي ُم َح َّم ٍد عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عَ ْم ِرو ْب ِن ا ْل َع ِ‬
‫ول‪َ :‬وال ّّٰل ِه َل أ� ُصو َم َّن ال َّن َها َر‪،‬‬ ‫َق َال‪ :‬أ�خْ ِب َر ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم أ� ٖ ّني أ� ُق ُ‬
‫َو َل أ� ُقو َم َّن ال َّل ْي َل َما ِعشْ ُت‪َ ،‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ « :‬أ�ن َْت‬
‫ول ٰذ ِل َك؟ َف ُق ْل ُت َلهُ‪َ :‬ق ْد ُق ْل ُت ُه ِب أ� ٖبي أ�ن َْت َو أ� ٖ ّمي َيا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‪َ .‬ق َال‪:‬‬ ‫ا َّل ٖذي َت ُق ُ‬
‫« َف ِإ�ن ََّك َلا ت َْس َت ٖط ُيع ٰذ ِل َك‪َ ،‬ف ُص ْم َو أ� ْفطِ ْر‪َ ،‬ون َْم َو ُق ْم‪َ ،‬و ُص ْم ِم َن الشَّ ْه ِر َثل َا َث َة‬
‫أ� َّيا ٍم َف ِإ� َّن ا ْل َح َس َن َة ِب َعشْ ِر أ� ْمثَا ِل َها‪َ ،‬و ٰذ ِل َك ِمث ُْل ِص َيا ِم َّ‬
‫الدهْ ِر ُق ْل ُت‪َ :‬ف ِإ� ٖ ّني أ� ٖط ُيق‬
‫أ� ْف َض َل ِم ْن ٰذ ِل َك َق َال‪َ :‬ف ُص ْم َي ْو ًما َو أ� ْفطِ ْر َي ْو َم ْي ِن‪ُ ،‬ق ْل ُت‪َ :‬ف ِإ� ٖ ّني أ� ٖط ُيق أ� ْف َض َل‬
‫ِم ْن ٰذ ِل َك‪َ ،‬ق َال‪َ « :‬ف ُص ْم َي ْو ًما َو أ� ْفطِ ْر ي ْو ًما‪َ ،‬ف ٰذ ِل َك ِص َيا ُم دَا ُوو َد َص َّلى ال ّٰله‬
‫الص َيا ِم» َف ُق ْل ُت‬
‫الص َيا ِم»‪َ .‬و ٖفي ِر َوا َي ٍة‪« :‬هُ َو أ� ْف َض ُل ِّ‬ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬وهُ َو أ�عْ َد ُل ِّ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ :‬‬
‫«لا‬ ‫َف ِإ� ٖ ّني أ� ٖط ُيق أ� ْف َض َل ِم ْن ٰذ ِل َك‪َ ،‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫أ� ْف َض َل ِم ْن ٰذ ِل َك» َو َل َا ْن أ� ُك َ‬
‫ون َق ِب ْل ُت الثَّل َا َث َة ْال أ� َّيا َم ا َّل ٖتي َق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه‬
‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم أ� َح ُّب �ِإ َّلي ِم ْن أ�هْ ٖلي َو َما ٖلي‪َ .‬و ٖفي ِر َوا َي ٍة‪ « :‬أ� َل ْم أ�خْ َب ْر‬
‫ول ال ّّٰل ِه‪َ .‬ق َال‪َ « :‬فل َا‬ ‫أ�ن ََّك ت َُصو ُم ال َّن َها َر َو َت ُقو ُم ال َّل ْي َل؟» ُق ْل ُت‪َ :‬ب َلى َيا َر ُس َ‬
‫َت ْف َع ْل‪ُ :‬ص ْم َو أ� ْفطِ ْر‪َ ،‬ون َْم َو ُق ْم َف ِإ� َّن ِل َج َس ِد َك عَ َل ْي َك َح ًّقا‪َ ،‬و�ِإ َّن ِل َع ْي َن ْي َك عَ َل ْي َك‬
‫َح ًّقا َو�ِإ َّن ِل َز ْوجِ َك عَ َل ْي َك َح ًّقا‪َ ،‬و�ِإ َّن ِل َز ْو ِر َك عَ َل ْي َك َح ًّقا‪َ ،‬و�ِإ َّن ب َِح ْسب َِك أ� ْن‬
‫ت َُصو َم ٖفي ُك ِّل َش ْه ٍر َثل َا َث َة أ� َّيا ٍم‪َ ،‬ف ِإ� َّن َل َك ب ُِك ِّل َح َس َن ٍة عَ شْ َر أ� ْمثَا ِل َها‪َ ،‬ف ِإ� ًذا‬
‫ٰذ ِل َك ِص َيا ُم َّ‬
‫الدهْ ِر» فشَ َّددْ ُت َفشُ ِّد َد عَ َل َّي‪ُ ،‬ق ْل ُت‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه �ِإ ٖنّي أ�جِ ُد‬
‫‪171‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 171‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:29‬‬

 ‫ُق َّو ًة‪َ ،‬ق َال‪ُ :‬‬
‫«ص ْم ِص َيا َم َنب ِِّي ال ّّٰل ِه دَا ُو َد َو َلا َت ِزدْ عَ َل ْي ِه» ُق ْل ُت‪َ :‬و َما َك َان‬
‫الدهْ ِر» َف َك َان عَ ْب ُد ال ّّٰل ِه َي ُق ُ‬
‫ول َب ْع َد َما َك ِب َر‪:‬‬ ‫ِص َيا ُم دَا ُودَ؟ َق َال‪ِ « :‬ن ْص ُف َّ‬
‫َيا َل ْي َت ٖني َق ِب ْل ُت ُرخْ َص َة َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ .‬و ٖفي ِر َوا َي ٍة‪ « :‬أ� َل ْم‬
‫ول‬‫الدهْ َر‪َ ،‬و ْت َق َر أ� ا ْل ُق ْر�آ َن ُك َّل َل ْي َل ٍة؟» َف ُق ْل ُت‪َ :‬ب َلى َيا َر ُس َ‬ ‫أ�خْ َب ْر أ�ن ََّك ت َُصو ُم َّ‬
‫ال ّّٰل ِه‪َ ،‬و َل ْم أ� ِردْ ب ِٰذ ِل َك �ِإ َّلا ا ْل َخ ْي َر‪َ ،‬ق َال‪َ « :‬ف ُص ْم َص ْو َم َنب ِِّي ال ّّٰل ِه دَا ُودَ‪َ ،‬ف ِإ� َّن ُه‬
‫اس‪َ ،‬وا ْق َر�ِإ ا ْل ُق ْر�آ َن ٖفي ُك ِّل َش ْه ٍر» ُق ْل ُت‪َ :‬يا َنب َِّي ال ّّٰل ِه �ِإ ٖنّي أ� ٖط ُيق‬
‫َك َان أ�عْ َب َد ال َّن ِ‬
‫أ� ْف َض َل ِم ْن ٰذ ِل َك؟ َق َال‪َ « :‬فا ْق َر أ�ْ ُه ٖفي ُك ِّل ِعشْ ٖر َين» ُق ْل ُت‪َ :‬يا َنب َِّي ال ّّٰل ِه �ِإ ٖنّي‬
‫أ� ٖط ُيق أ� ْف َض َل ِم ْن ٰذ ِل َك؟ َق َال‪َ « :‬فا ْق َر ْا ُه ٖفي ُك ِّل عَ شْ ٍر» ُق ْل ُت‪َ :‬يا َنب َِّي ال ّّٰل ِه �ِإ ٖنّي‬
‫أ� ٖط ُيق أ� ْف َض َل ِم ْن ٰذ ِل َك؟ َق َال‪َ « :‬فا ْق َر ْا ُه ٖفي ُك ِّل َس ْب ٍع َو َلا َت ِزدْ عَ َلى ٰذ ِل َك»‬
‫َفشَ َّددْ ُت َفشُ ِّد َد عَ َل َّي‪َ ،‬و َق َال ِلي ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ِ�« :‬إن ََّك َلا‬
‫ول ب َِك عُ ْم ٌر َق َال‪َ :‬ف ِص ْر ُت �ِإ َلى ا َّل ٖذي َق َال ِلي ال َّنب ُِّي َص َّلى‬ ‫ت َْدري َل َع َّل َك َي ُط ُ‬
‫ٖ‬
‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َل َّما َك ِب ْر ُت َودِدْ ُت أ� ٖ ّني ُك ْن ُت َق ِب ْل ُت ُرخْ َص َة َنب ِِّي ال ّّٰل ِه َص َّلى‬
‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ .‬و ٖفي ِر َوا َي ٍة‪َ « :‬و�ِإ َّن ِل َو َل ِد َك عَ َل ْي َك َح ًّقا»‬
‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‪َ :‬لا َصا َم َم ْن َصا َم ْال أ� َب َد» َثل َاث ًا‪.‬‬
‫الصل َا ِة �ِإ َلى‬
‫الص َيا ِم �ِإ َلى ال ّّٰل ِه َت َعا َلى ِص َيا ُم دَا ُودَ‪َ ،‬و أ� َح ُّب َّ‬
‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‪ « :‬أ� َح ُّب ِّ‬
‫ال ّّٰل ِه َت َعا َلى َصل َا ُة دَا ُودَ‪َ :‬ك َان َي َنا ُم ِن ْص َف ال َّل ْي ِل‪َ ،‬و َي ُقو ُم ُث ُل َثهُ‪َ ،‬و َي َنا ُم ُس ُد َسهُ‪،‬‬
‫َو َك َان َي ُصو ُم َي ْو ًما َو ُي ْفطِ ُر َي ْو ًما‪َ ،‬و َلا َي ِف ُّر �ِإ َذا َلا َقى»‪.‬‬
‫‪172‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 172‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:29‬‬

 :‫ َو َك َان َي َت َعاهَ ُد ِك َّن َت ُه أ� ْي‬،‫ات َح َس ٍب‬ َ ‫ أ�ن َْك َح ٖني أ�بِي ا ْم َر أ� ًة َذ‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َق َال‬
‫ ِن ْع َم ال َّر ُج ُل ِم ْن َر ُج ٍل َل ْم َي َط ْا‬:ُ‫ول َله‬ ُ ‫ َف َت ُق‬،‫«اِ ْم َر أ� َة َو َل ِد ِه» َف َي ْس أ� ُل َها عَ ْن َب ْع ِل َها‬
‫َل َنا ِف َراش ًا َو َل ْم َي ْف ِت ْش َل َنا َك َنف ًا ُم ْن ُذ أ� َت ْي َنا ُه َف َل َّما َط َال ٰذ ِل َك عَ َل ْي ِه َذ َك َر ٰذ ِل َك‬
‫«ك ْي َف‬ َ :‫ «اِ ْل َق ٖنى ِب ِه» َف َل ٖقي ُت ُه َب ْع ُد َف َق َال‬:‫ َف َق َال‬.‫ِلل َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َو َذ َك َر ن َْح َو‬،‫ ُك َّل َل ْي َل ٍة‬:‫ « َو َك ْي َف ت َْخ ِت ُم؟» ُق ْل ُت‬:‫ َق َال‬،‫ت َُصو ُم؟» ُق ْل ُت ُك َّل َي ْو ٍم‬
‫ َي ْع ِر ُض ُه ِم َن ال َّن َها ِر‬،‫الس ُب َع ا َّل ٖذي َي ْق َر ُؤ ُه‬
ُّ ‫َما َس َب َق َو َك َان َي ْق َر أ� عَ َلى َب ْع ِض أ�هْ ِل ِه‬
‫ َو�ِإ َذا أ� َرا َد أ� ْن َي َت َق َّوى أ� ْف َط َر أ� َّيا ًما َو أ� ْح َصى َو َصا َم‬،‫ون أ�خَ َّف عَ َل ْي ِه بِال َّل ْي ِل‬ َ ‫ِل َي ُك‬
‫ ُك ُّل‬.‫ِم ْث َل ُه َّن َك َرا ِه َي َة أ� ْن َي ْت ُر َك َش ْيئ ًا َفا َر َق عَ َل ْي ِه ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
َّ ‫ات َصحي َِح ٌة ُم ْع َظ ُم َها ِفي‬
.‫الص ٖح َيح ْي ِن َو َق ٖل ٌيل ِم ْن َها ٖفي أ� َح ِد ِه َما‬ ِ ‫ٰه ِذ ِه ال ِّر َوا َي‬
150. Ebû Muhammed Abdullah b. Amr b. Âs (ra) anlatıyor:
“Vallahi, yaşadığım müddetçe gündüzleri oruç tutacağım, geceleri de
ibadet edeceğim, dediğimi Peygamber’e söylemişler.
Bunun üzerine Peygamber :
–Bu sözü söyleyen sen misin, diye bana sordu.
–Evet, anam babam sana feda olsun yâ Resûlallah, o sözü ben söyledim,
dedim. Resûlullah :
–Bunu yapamazsın. Bazen oruç tut, bazen tutma. Biraz uyu, biraz da ibadet
için kalk. Her ay üç gün oruç tut. Bir iyiliğe on misli sevap verildiği için, böyle
yapmak, ara vermeden oruç tutmak gibidir, buyurdu.
–Bundan fazlasını yapabilirim, dedim.
–Öyle ise bir gün oruç tut, iki gün tutma, buyurdular.
–Ben bundan fazlasına güç yetirebilirim, dedim.
–O hâlde bir gün oruç tut, bir gün tutma. Bu, Davud’un (as) orucudur
ve orucun en ölçülü olanı – diğer bir rivayete göre – oruçların en
faziletlisidir, buyurdu.
–Bundan daha fazlasına gücüm yeter, dedim. Bunun üzerine Resûlullah :
–Bundan daha faziletlisi yoktur, buyurdu.

173

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 173 21.5.2015 14:40:29

 Allah Resûlü’nün söylediği üç günü kabul etseydim, bu bana malımdan
ve ailemden daha sevgili olacaktı (lakin iş işten geçti).
(B3418 Buhârî, Enbiyâ, 37; M2729 Müslim, Sıyâm, 181)

Diğer bir rivayette şöyle denmiştir: Peygamber :

–Senin gündüzleri oruç tuttuğunu, geceleri ibadetle geçirdiğini bana haber
verdiler, öyle mi, dedi.
–Evet yâ Resûlallah, dedim. Resûlullah :
–Öyle yapma. Bazen oruç tut, bazen tutma; biraz uyu, biraz da ibadete kalk.
Zira senin üzerinde vücudunun hakkı var. Gözlerinin hakkı var. Eşinin hakkı
var. Ziyaretçilerinin hakkı var. Her ayda üç gün oruç tutman senin için kâfidir.
Zira her iyilik için on misli ecir vardır. Böyle yapmak bütün ömrün boyunca
oruç tutmak gibidir, buyurdu.
Fakat ben güçleştirdim ve güçlüğe uğradım.
–Yâ Resûlallah, kendimi kuvvetli buluyorum, dedim.
–O hâlde Davud Peygamber’in orucunu tut, daha fazlasını yapma, buyurdu.
–Davud orucu nasıl bir şey, dedim.
–Ömrün yarısını oruçlu geçirmektir, buyurdu.
Abdullah, yaşı ilerledikten sonra, keşke Resûlullah’ın
verdiği ruhsatı kabul etmiş olsaydım, derdi.
(B1975 Buhârî, Savm, 55)

Diğer bir rivayete göre:

–Sürekli oruç tuttuğunu ve her gece Kur’an okuduğunu
bana haber verdiler, öyle mi, dedi.
–Evet, yâ Resûlallah. Hayırdan başka hiçbir maksadım yoktur, dedim.
–O hâlde Davud Peygamber’in orucunu tut. Zira o, en çok
ibadet eden kimse idi. Kur’an’ı ayda bir defa oku, buyurdu.
–Ey Allah’ın Peygamberi, ben bundan fazlasını yapabilirim, dedim.
–O hâlde yirmi günde bir oku, buyurdu.
–Ey Allah’ın Peygamberi, bundan fazlasına gücüm yeter, deyince:
–O hâlde on günde bir oku, buyurdu.
–Ey Allah’ın Peygamberi, bundan daha fazlasını yapabilirim, dedim.
–Her yedi günde oku, ondan fazla azaltma, buyurdu.
Fakat ben işi çetinleştirdim ve güçlüğe uğradım. Hâlbuki Peygamber bana:
–Ne bilirsin, belki çok yaşarsın, buyurmuştu. Resûlullah’ın bana
dediği gibi yaşlandıkça, keşke Peygamber’in ruhsatını kabul etmiş
olsaydım, demeye başladım.
(M2730 Müslim, Sıyâm, 182)

174

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 174 21.5.2015 14:40:29

 Diğer bir rivayette:
Üzerinde çocuğunun da hakkı vardır, diye varit olmuştur.
(M2731 Müslim, Sıyâm, 183)

Başka bir rivayette:

Bütün ömrünü oruçlu geçiren kimse, oruç tutmamış gibidir,
diye üç defa söyledi, denilmiştir.
(M2734 Müslim, Sıyâm, 186)

Diğer bir rivayette de:

Allah Teâlâ’nın en çok sevdiği oruç, Davud’un orucudur. Allah Teâlâ’nın en
çok sevdiği namaz da, Davud’un namazıdır. Davud, gece yarısına kadar
uyur, sonra gecenin üçte birini ibadetle geçirir, sonra gecenin altıda birinde
uyurdu. Bir gün oruç tutar, bir gün tutmazdı. [Düşmanla karşılaştığında da
kaçmazdı]26, denilmiştir.
(M2739 Müslim, Sıyâm, 189)

Diğer bir rivayette ise şöyle deniliyor:

Babam beni itibarlı bir kadınla evlendirdi. Ara sıra gelinine:
–Nasılsın, der ve kocasının hâlini sorardı. Kadın da:
–O, ne iyi bir adamdır, fakat geldiğim günden beri ne yatağıma geldi ne de
bana yaklaştı, derdi.
Bu hâl uzayınca, babam durumu Peygamber’e söylemiş.
Peygamber de:
–Beni görsün, demiş. Bunun üzerine Peygamber’in huzuruna gittim.
–Nasıl oruç tutuyorsun, diye sordu.
–Her gün, dedim.
–Nasıl hatim ediyorsun, dedi
–Her gece, dedim. Bunun üzerine Peygamberimiz yukarıdakine benzer
şekilde tavsiyede bulundu.
Abdullah (ra) okuyacağı yedide bir cüzü gece kolaylık olsun diye aile
efradından biriyle gündüz mukabele ederek okurdu. Güçlenmek istediği
zaman oruca ara verir, bu günleri sayardı. Peygamber’e verdiği sözü
yerine getirmemeyi hoş görmediğinden, o günler sayısınca oruç tutardı.
(B5052 Buhârî, Fedâilü’l-Kur’ân, 34)

26
Parantez içindeki kısım elimizdeki Müslim nüshasında geçmemektedir.

175

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 175 21.5.2015 14:40:29

 ‫اب َر ُسولِ‬‫‪َ -151‬وعَ ْن أ� ٖبي ِر ْب ِع ٍّي َح ْن َظ َل َة ْب ِن ال َّر ٖب ِيع ْال أ� َس ِّيدِيِّ ا ْل َكا ِت ِب أ� َح ِد ُك َّت ِ‬
‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‪َ :‬ل ِق َي ٖني أ� ُبو َب ْك ٍر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َف َق َال‪َ :‬ك ْي َف‬
‫ول؟ ُق ْل ُت‪:‬‬ ‫أ�ن َْت َيا َح ْن َظ َل ُة؟ ُق ْل ُت‪ :‬نَا َف َق َح ْن َظ َل ُة‪َ ،‬ق َال‪ُ :‬س ْب َح َان ال ّّٰل ِه َما َت ُق ُ‬
‫ون ِع ْن َد َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُي َذ ِّك ُرنَا بِا ْل َج َّن ِة َوال َّنا ِر َك أ�نَّا َر أ�ْ َي‬
‫ن َُك ُ‬
‫عَ ْي ٍن‪َ ،‬ف ِإ� َذا خَ َر ْج َنا ِم ْن ِع ْن ِد َر ُسول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم عَ ا َف ْس َنا ْال أ� ْز َو َاج‬
‫ات ن َٖسي َنا َك ٖثير ًا‪َ .‬ق َال أ� ُبو َب ْك ٍر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ :‬ف َوال ّّٰل ِه �ِإنَّا َل َن ْل َقى‬ ‫َو ْال أ� ْو َلا َد َو َّ‬
‫الض ْي َع ِ‬
‫ِمث َْل ٰه َذا‪َ ،‬فان َْط َل ْق ُت أ�نَا َو أ� ُبو َب ْك ٍر َح ّٰتى َدخَ ْل َنا عَ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫ول ال ّّٰل ِه‪َ ،‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ‫َو َس َّل َم‪َ .‬ف ُق ْل ُت نَا َف َق َح ْن َظ َل ُة َيا َر ُس َ‬
‫ون ِع ْن َد َك ت َُذ ِّك ُرنَا بِال َّنا ِر َوا ْل َج َّن ِة‬‫ول ال ّّٰل ِه ن َُك ُ‬
‫َو َس َّل َم‪َ « :‬و َما َذ َاك؟» ُق ْل ُت‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫ات‬ ‫الض ْي َع ِ‬‫َك أ�نَّا َر أْ� َي ا ْل َع ْي ِن َف ِإ� َذا خَ َر ْج َنا ِم ْن ِع ْن ِد َك عَ ا َف ْس َنا ْال أ� ْز َو َاج َو ْال أ� ْو َلا َد َو َّ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ « :‬وا َّل ٖذي َن ْف ٖسي ِب َي ِد ٖه َل ْو‬ ‫ن َٖسي َنا َك ٖثير ًا‪َ .‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫الذ ْك ِر َل َصا َف َح ْت ُك ُم ا ْل َمل َا ِئ َك ُة عَ َلى ُف ُر ِش ُك ْم‬ ‫ون عَ َلى َما ت َُكون َ‬
‫ُون ِع ْن ٖدي َو ِفي ِّ‬ ‫ت َُدو ُم َ‬
‫ات‪َ ،‬ر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬ ‫َو ٖفي ُط ُر ِق ُك ْم‪َ ،‬ولٰ ِك ْن َيا َح ْن َظ َل ُة َساعَ ًة َو َساعَ ًة» َثل َا َث َم َّر ٍ‬
‫‪151. Resûlullah’ın‬‬ ‫’‪kâtiplerinden birisi olan Kâtip Ebû Rib’î Hanzala b. Rebî‬‬
‫‪el-Üseyyidî’den (ra) rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:‬‬
‫‪Bir gün Ebû Bekir (ra) bana rastladı ve:‬‬
‫‪–Hanzala, nasılsın, dedi.‬‬
‫‪–Hanzala münafık oldu, dedim.‬‬
‫‪–Sübhânâllah, sen ne diyorsun, dedi.‬‬
‫‪–Resûlullah’ın‬‬ ‫‪huzurunda bulunuyoruz, bize cennet ve cehennemi‬‬
‫‪hatırlatıyor, sanki onları gözlerimizle görüyor gibi oluyoruz.‬‬

‫‪176‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 176‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:29‬‬

 Allah Resûlü’nün huzurundan çıkıp da çoluk çocuğumuza ve işimizin
başına dönünce (bu öğütlerin) çoğunu unutuyoruz, dedim. Ebû Bekir (ra):
–Vallahi biz de aynı hâldeyiz, dedi. Sonra Ebû Bekir’le beraber yürüdük,
Peygamber’in huzuruna girdik.
–Yâ Resûlallah, Hanzala münafık oldu, dedim.
Peygamber :
–O nasıl söz, dedi.
–Yâ Resûlallah, senin yanında bulunuyoruz, bize cennet ve cehennemi
hatırlatıyorsun, onları gözümüzle görür gibi oluyoruz. Senin yanından çıkıp
da çoluk çocuğumuza ve işimizin başına dönünce çoğunu unutuyoruz,
dedim. Bunun üzerine Resûlullah şöyle dedi:
–Bu canı bu tende tutan Allah’a yemin ederim ki yanımda bulunduğunuz
hâl üzere kalıp, zikre devam edebilseydiniz, hem yataklarınızda hem de
yollarınızda melekler sizinle musafaha ederlerdi. Fakat ey Hanzala! (İnsan
bu) Bazen öyle, bazen böyle! (Bir müddet ibadetle, bir müddet de işlerinizle
uğraşmanız yeterlidir), diye üç defa tekrarladı.
(M6966 Müslim, Tevbe, 12)

‫ َب ْي َن َما ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬:‫اس َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬ ٍ ‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عَ َّب‬-152
‫ أ� ُبو �ِإ ْس َرا ٖئ َيل‬:‫ َف َس أ� َل عَ ْن ُه َف َقا ُلوا‬،‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ْخ ُط ُب �ِإ َذا هُ َو ِب َر ُج ٍل َقا ِئ ٍم‬
،‫ َو َي ُصو َم‬،‫ َو َلا َي ْس َتظِ َّل َو َلا َي َت َك َّل َم‬،‫ن ََذ َر أ� ْن َي ُقو َم ِفي الشَّ ْم ِس َو َلا َي ْق ُع َد‬
‫ « ُم ُرو ُه َف ْل َي َت َك َّل ْم َو ْل َي ْس َتظِ َّل َو ْل َي ْق ُع ْد‬:‫َف َق َال ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫َو ْل ُي ِت َّم َص ْو َمهُ» َر َوا ُه ا ْل ُب َخا ِر ُّي‬
152. İbn Abbâs (ra) anlatıyor:
Peygamber hutbe verirken, ayakta duran
birini gördü ve onun kim olduğunu sordu.
–Ebû İsrâîl’dir; kendi kendine güneşte durmayı, oturmamayı, gölgelenmemeyi,
konuşmamayı ve oruç tutmayı adamıştır, dediler. Peygamber :
–Ona söyleyin, konuşsun, gölgelensin, otursun ve orucunu tamamlasın, buyurdu.
(B6704 Buhârî, Eymân, 31)

177

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 177 21.5.2015 14:40:29

 Amellerde Devamlılık
‫ أ� َل ْم َي أ�ْنِ ِل َّل ٖذ َين �آ َم ُنوا أ� ْن ت َْخشَ َع ُق ُلو ُب ُه ْم ِل ِذ ْك ِر ال ّّٰل ِه َو َما َن َز َل‬

‫اب ِم ْن َق ْب ُل َف َط َال‬ َ ‫ِم َن ا ْل َح ِّق َو َلا َي ُكونُوا َكا َّل ٖذ َين أ�وتُوا ا ْل ِك َت‬
‫عَ َل ْي ِه ُم ْال أ� َم ُد َف َق َس ْت ُق ُلو ُب ُه ْم‬
İman edenlerin Allah’ı zikretmekten ve inen haktan dolayı kalplerinin
saygı ile ürpermesinin zamanı gelmedi mi? Daha önce kendilerine
kitap verilip de, üzerinden uzun zaman geçen, böylece kalpleri
katılaşanlar gibi olmasınlar...
(Hadîd, 57/16)

ِ ‫ َو َق َّف ْي َنا ِب ٖع َيسى ا ْب ِن َم ْر َي َم َو�آ َت ْي َنا ُه ْال ِإ�ن ْٖج َيل َو َج َع ْل َنا ٖفي ُق ُل‬
‫وب ا َّل ٖذ َين ا َّت َب ُعو ُه‬
‫َر ْا َف ًة َو َر ْح َم ًة َو َرهْ َبا ِن َّي ًة ا ْب َت َدعُ وهَ ا َما َك َت ْبنَاهَ ا عَ َل ْي ِه ْم �ِإ َّلا ا ْب ِت َغا َء ِر ْض َوانِ ال ّّٰل ِه‬
‫َف َما َرعَ ْوهَ ا َح َّق ِرعَ ا َي ِت َها‬
...Onların arkasından da Meryem oğlu İsa’yı gönderdik, ona İncil’i verdik
ve kendisine uyanların kalplerine şefkat ve merhamet duygusu koyduk.
(Kendiliklerinden) icat ettikleri ruhbanlığa gelince; biz onu onlara farz
kılmamıştık. Allah’ın rızasını kazanmak için onu kendileri icat etmişlerdi.
Fakat ona da gereği gibi uymadılar…
(Hadîd, 57/27)

178

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 178 21.5.2015 14:40:29

 ‫ َو َلا ت َُكونُوا َكا َّل ٖتي َن َق َض ْت َغ ْز َل َها ِم ْن َب ْع ِد ُق َّو ٍة أ�ن َْكاث ًا‬
İpliğini iyice eğirip büktükten sonra (tekrar)
çözüp bozan kadın gibi olmayın...
(Nahl, 16/92)

‫ َواعْ ُب ْد َر َّب َك َح ّٰتى َي أ�ْ ِت َي َك ا ْل َي ٖق ُين‬

Sana ölüm gelinceye kadar Rabbine ibadet et.
(Hicr, 15/99)

‫ول ال ّٰل ِه‬ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫اب َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬ ِ ‫ َوعَ ْن عُ َم َر ْب ِن ا ْل َخ َّط‬-153

‫ أ� ْو عَ ْن‬،‫ « َم ْن نَا َم عَ ْن ِح ْز ِب ٖه ِم َن ال َّل ْي ِل‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ ُك ِت َب َل ُه‬،‫الظ ْه ِر‬
ُّ ‫َش ْي ٍء ِم ْن ُه َف َق َر أ� ُه َما َب ْي َن َصل َا ِة ا ْل َف ْ ِجر َو َصل َا ِة‬
.‫َك أ�ن ََّما َق َر أ� ُه ِم َن ال َّل ْي ِل» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
153. Ömer b. Hattâb’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle demiştir:
Bir kimse, geceleyin Kur’an’dan okumayı âdet edindiği bölümü
okumadan yahut tamamlamadan uyuyakalır, sonra sabah namazı
ile öğle namazı arasında onu okursa (veya tamamlarsa) o kimse için
gece okumuş gibi sevap yazılır.
(M1745 Müslim, Müsâfirîn, 142)

179

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 179 21.5.2015 14:40:29

 :‫اص َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬ ِ ‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عَ ْم ِرو ْب ِن ا ْل َع‬-154
‫ « َيا عَ ْب َد ال ّّٰل ِه َلا ت َُك ْن‬:‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُ ‫َق َال ٖلي َر ُس‬
.‫ َك َان ي ُقو ُم ال َّل ْي َل َف َت َر َك ِق َيا َم ال َّل ْي ِل» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬، ٍ‫ِمث َْل ُفل َان‬
154. Abdullah b. Amr b. Âs’tan (ra) rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:
Resûlullah bana:
Ey Abdullah! Geceleri ibadet etmeyi alışkanlık hâline getirip de
sonradan terk eden falan kimse gibi olma, buyurdu.
(B1152 Buhârî, Teheccüd, 19; M2733 Müslim, Sıyâm, 185)

ُ ‫ َك َان َر ُس‬:‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬-155

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫ َص َّلى‬،‫الصلا ُة ِم َن ال َّل ْي ِل ِم ْن َو َج ٍع أ� ْو َغ ْي ِر ِه‬
َّ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم �إ َذا َفا َت ْت ُه‬
.‫ِم َن ال َّن َها ِر ِث ْن َت ْي عَ شْ َر َة َر ْك َع ًة» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
155. Hz. Âişe’den (ra) rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir.
Resûlullah , ağrı veya başka bir sebepten dolayı gece namazını
kılamazsa, gündüz on iki rekât namaz kılardı.
(M1743 Müslim, Müsâfirîn, 140)

180

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 180 21.5.2015 14:40:29

 Sünnete ve
Âdâba Uymak
‫ول َفخُ ُذو ُه َو َما َن ٰه ُيك ْم عَ ْن ُه َفا ْن َت ُهوا‬
ُ ‫ َو َما �آت َُاك ُم ال َّر ُس‬
...Peygamber size ne verdiyse onu alın, neyi de size
yasak ettiyse ondan vazgeçin...
(Haşr, 59/7)

ٰ ‫ َو َما َي ْنطِ ُق عَ ِن ا ْل َه َوى * �ِإ ْن هُ َو �ِإ َّلا َو ْح ٌي ُي‬

‫وحى‬
O, nefis arzusu ile konuşmuyor. O (Kur’an,) ancak
kendisine bildirilen bir vahiydir.
(Necm, 53/3-4)

‫ون ال ّّٰل َه َفا َّت ِب ُعو ٖني ُي ْح ِب ْب ُك ُم ال ّّٰل ُه َو َي ْغ ِف ْر َل ُك ْم ُذنُو َب ُك ْم‬

َ ‫ ُق ْل �ِإن ُك ْن ُت ْم ت ُِح ُّب‬
De ki: “Eğer Allah’ı seviyorsanız bana uyun ki, Allah da sizi
sevsin ve günahlarınızı bağışlasın...
(Âl-i İmrân, 3/31)

181

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 181 21.5.2015 14:40:29

 ‫ َل َق ْد َك َان َل ُك ْم ٖفي َر ُسولِ ال ّّٰل ِه أ� ْس َو ٌة َح َس َن ٌة ِل َم ْن‬

‫َك َان َي ْر ُجو ال ّّٰل َه َوا ْل َي ْو َم ْال آ� ِخ َر‬
And olsun, Allah’ın Resûlü’nde sizin için; Allah’a ve âhiret gününe kavuşmayı
uman kimseler için güzel bir örnek vardır...
(Ahzâb, 33/21)

َ ‫ون َح ّٰت َى ُي َح ِّك ُم‬

‫وك ٖف َيما َش َج َر َب ْي َن ُه ْم ُث َّم َلا َيجِ ُدوا ٖفي‬ َ ‫ َفل َا َو َر ِّب َك َلا ُي ْؤ ِم ُن‬
‫أ� ْن ُف ِس ِه ْم َح َرج ًا ِم َّما َق َض ْي َت َو ُي َس ِّل ُموا ت َْس ٖل ًيما‬
Hayır! Rabbine and olsun ki onlar, aralarında çıkan çekişmeli işlerde seni
hakem yapıp, sonra da verdiğin hükme içlerinde hiçbir sıkıntı duymaksızın,
tam bir teslimiyetle boyun eğmedikçe iman etmiş olmazlar.
(Nisâ, 4/65)

ِ‫ َف ِإ� ْن َت َنازَعْ ُت ْم ٖفي َش ْي ٍء َف ُردُّو ُه �ِإ َلى ال ّّٰل ِه َوال َّر ُسول‬
‫ون بِال ّّٰل ِه َوا ْل َي ْو ِم ْال آ� ِخ ِر‬
َ ‫�ِإ ْن ُك ْن ُت ْم ُت ْؤ ِم ُن‬
...Allah’a ve âhiret gününe gerçekten inanıyorsanız, herhangi bir hususta
anlaşmazlığa düştüğünüzde, onu Allah ve Resûlü’ne arz edin...
(Nisâ, 4/59)

َ ‫ َم ْن ُيطِ ِع ال َّر ُس‬

َ‫ول َف َق ْد أ� َطاعَ ال ّّٰله‬
Kim peygambere itaat ederse, Allah’a itaat etmiş olur...
(Nisâ, 4/80)

182

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 182 21.5.2015 14:40:30

 ‫ َو�ِإن ََّك َل َت ْه ٖدي �ِإ َلى ِص َر ٍاط ُم ْس َت ٖق ٍيم * ِص َر ِاط ال ّّٰل ِه‬
...Şüphesiz ki sen doğru yola iletiyorsun; Allah’ın yoluna...
(Şûrâ, 42/52-53)

َ ‫ َف ْل َي ْح َذ ِر ا َّل ٖذ َين ُي َخا ِل ُف‬

‫ون عَ ْن أ� ْم ِر ٖه أ� ْن ت ُٖصي َب ُه ْم‬
‫اب أ� ٖل ٌيم‬ ٌ ‫ِف ْت َن ٌة أ� ْو ُي ٖصي َب ُه ْم عَ َذ‬
...Artık onun emrine muhalefet edenler, başlarına bir belânın gelmesinden
veya elem dolu bir azaba uğramaktan sakınsınlar.
(Nûr, 24/63)

‫ات ال ّّٰل ِه َوا ْل ِح ْك َم ِة‬

ِ ‫ َو ْاذ ُك ْر َن َما ُي ْت َلى ٖفي ُب ُيو ِت ُك َّن ِم ْن �آ َي‬
Siz (Peygamber eşleri) evlerinizde okunan Allah’ın âyetlerini ve hikmeti
hatırlayın...
(Ahzâb, 33/34)

‫ عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬-156

،‫ �ِإن ََّما أ�هْ َل َك َم ْن َك َان َق ْب َل ُك ْم َك ْث َر ُة ُس َؤا ِل ِه ْم‬:‫ «دَعُ و ٖني َما َت َر ْك ُت ُك ْم‬:‫َق َال‬
‫ َو�ِإ َذا أ� َم ْرت ُُك ْم‬،‫ َف ِإ� َذا ن ََه ْي ُت ُك ْم عَ ْن َش ْي ٍء َف ْاج َت ِن ُبو ُه‬،‫َواخْ ِتل َا ُف ُه ْم عَ َلى أ� ْن ِب َيا ِئ ِه ْم‬
.‫ِب أ� ْم ٍر َف ْأ�تُوا ِم ْن ُه َما ْاس َت َط ْع ُت ْم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
156. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle buyurmuştur:
Ben sizi (kendi hâlinize) bıraktığım sürece, siz de beni kendi hâlime bırakın.

183

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 183 21.5.2015 14:40:30

 Sizden önceki milletler, ancak peygamberlerine çok soru sormaları ve
onlara muhalefet etmeleri yüzünden helâk oldular. Sizi herhangi bir şeyden
menedersem ondan sakının; bir şeyi yapmanızı istediğimde de, onu elinizden
geldiği kadar yapın.
(B7288 Buhârî, İ’tisâm, 2; M3257 Müslim, Hac, 412)

‫ َوعَ َظ َنا‬:‫اض ْب ِن َسا ِر َي َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬ ِ ‫يح ا ْل ِع ْر َب‬ٍ ‫ عَ ْن أ� ٖبي ن َٖج‬-157

‫وب‬ ُ ‫َر ُس‬
ُ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َم ْو ِع َظ ًة َب ٖلي َغ ًة َوجِ َل ْت ِم ْن َها ا ْل ُق ُل‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ َف ُق ْل َنا‬،‫ون‬
.‫ول ال ّّٰل ِه َك أ�ن ََّها َم ْو ِع َظ ُة ُم َود ٍِّع َف أ� ْو ِص َنا‬ ُ ‫َو َذ َر َف ْت ِم ْن َها ا ْل ُع ُي‬
‫الطاعَ ِة َو�ِإ ْن َت أ� َّم َر عَ َل ْي ُك ْم عَ ْب ٌد‬
َّ ‫الس ْم ِع َو‬َّ ‫ َو‬،‫وص ُيك ْم ِب َت ْق َوى ال ّّٰل ِه‬ ٖ �‫ « أ‬:‫َق َال‬
‫ َف َع َل ْي ُك ْم ب ُِس َّن ٖتي‬.‫ َو�ِإ َّن ُه َم ْن َي ِع ْش ِم ْن ُك ْم َف َس َي َرى اخْ ِتل َاف ًا َك ٖثير ًا‬،‫َح َب ِش ٌّي‬
‫ َو�ِإ َّي ُاك ْم‬،‫ عَ ُّضوا عَ َل ْي َها بِال َّن َواجِ ِذ‬،‫َو ُس َّن ِة ا ْلخُ َل َفا ِء ال َّر ِاش ٖد َين ا ْل َم ْه ِد ٖ ّي َين‬
‫ َوال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬،َ‫ات ْال أ� ُمو ِر َف ِإ� َّن ُك َّل ب ِْدعَ ٍة َضل َا َل ٌة» َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُود‬ ِ ‫َو ُم ْح َد َث‬
ٌ ‫َح ٖد‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬
157. Ebû Necîh el-İrbâd b. Sâriye (ra) anlatıyor:
(Bir gün) Resûlullah , bize kalpleri ürperten, gözleri yaşartan tesirli bir
konuşma yaptı. Bunun üzerine:
–Yâ Resûlallah, bu öğüt, ayrılmak üzere olan birinin öğüdüne benziyor; bize
tavsiyede bulunur musun, dedik.
–Allah’tan sakınmanızı (takva), başınızda Habeşli bir köle dahi emîr olsa, onun
sözünü dinlemenizi ve ona itaat etmenizi tavsiye ederim. Sizin içinizden
hayatta kalanlar pek çok ihtilaflar görecekler. Benim sünnetime ve raşid
halifelerin sünnetlerine sımsıkı sarılın. Sonradan icat edilmiş bidatlerden
sakının. Zira her bidat dalâlettir.
(D4607 Ebû Dâvûd, Sünnet, 5; T2676 Tirmizî, İlim, 16)

184

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 184 21.5.2015 14:40:30

 َ ‫ عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-158
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
َ ‫ون ا ْل َج َّن َة �ِإ َّلا َم ْن أ� َبى ؛ ٖق َيل َو َم ْن َي أ�ْ َبى َيا َر ُس‬
‫ول ال ّّٰل ِه؟‬ َ ‫ ُك ُّل أ� َّم ٖتي َي ْدخُ ُل‬:‫َق َال‬
. ُّ‫ َو َم ْن عَ َصا ٖني َف َق ْد أ� َبى» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬،‫ « َم ْن أ� َطاعَ ٖني َدخَ َل ا ْلج َّن َة‬:‫َق َال‬
158. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
–Kaçınanlar hariç ümmetimin hepsi cennete girecektir.
–Yâ Resûlallah, kim (cennete girmekten) kaçınır ki, denildi.
–Bana uyan cennete girer; uymayıp, isyan eden cennete girmekten
kaçınmış demektir, buyurdu.
(B7280 Buhârî, İ’tisâm, 2)

‫اس َس َل َم َة ْب ِن عَ ْم ِرو ْب ِن ال أ� ْك َو ِع‬ ٍ ‫ أ� ٖبي �ِإ َي‬:‫ َو ٖق َيل‬،‫ عَ ْن أ� ٖبي ُم ْس ِل ٍم‬-159

‫ أ� َّن َر ُجل ًا أ� َك َل ِع ْن َد َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬،ُ‫َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنه‬
َ :‫ َق َال‬.‫ َلا أ� ْس َت ٖط ُيع‬:‫«ك ْل ِب َي ٖمي ِن َك» َق َال‬
‫«لا ْاس َت َط ْع َت» َما‬ ُ :‫ب ِِش َما ِل ٖه َف َق َال‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫َم َن َع ُه �ِإ َّلا ا ْل ِك ْب ُر َف َما َر َف َع َها �ِإ َلى ٖفي ِه‬
159. Ebû Müslim ve bir görüşe göre
Ebû İyâs Seleme b. Amr b. Ekva’ (ra) anlatıyor:
Bir adam Allah Resûlü’nün yanında sol eliyle yemek yiyordu.
Resûlullah ona:
–Sağ elinle ye, buyurdu.
–Yapamıyorum, demesi üzerine Peygamber :
–Yapamaz ol, buyurdu.
Peygamber’in sözünü dinlememesi ancak adamın kibrinden dolayıydı.
Adam daha sonra elini ağzına kaldıramaz oldu.
(M5268 Müslim, Eşribe, 107)

185

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 185 21.5.2015 14:40:30

 :‫ َق َال‬،‫ عَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ال ُّن ْع َمانِ ْب ِن َب ٖشي ٍر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬-160
‫ « َل ُت َس ُّو َّن ُص ُفو َف ُك ْم أ� ْو‬:‫ول‬
ُ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
َ ‫َس ِم ْع ُت َر ُس‬
.‫َل ُي َخا ِل َف َّن ال ّّٰل ُه َب ْي َن ُو ُجو ِه ُك ْم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
‫ول ال ّٰل ُه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُي َس ٖ ّوي ُص ُفو َف َنا‬ ُ ‫ َك َان َر ُس‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِل ُم ْس ِل ٍم‬
‫َح ّٰتى َك أ�ن ََّما ُي َس ِّوي ب َِها ا ْل ِق َد َاح َح ّٰتى �ِإ َذا َر أ�ى أ�نَّا َق ْد عَ َق ْل َنا عَ ْن ُه ُث َّم خَ َر َج‬
‫ « ِع َبا َد ال ّّٰل ِه‬:‫ َف َر أ�ى َر ُجل ًا َبا ِد ًيا َص ْد ُر ُه َف َق َال‬،‫ َف َقا َم َح ّٰتى َكا َد أ� ْن ُي َك ِّب َر‬،‫َي ْو ًما‬
»‫َل ُت َس ُّو َّن ُص ُفو َف ُك ْم أ� ْو َل ُي َخا ِل َف َّن ال ّّٰل ُه َب ْي َن ُو ُجو ِه ُك ْم‬
160. Ebû Abdullah Numân b. Beşîr (ra) Resûlullah’ın
şöyle dediğini işittiğini nakletmiştir:
Ya saflarınızı düzeltirsiniz ya da Allah aranıza ayrılık verir de
birbirinizden yüz çevirirsiniz.
(B717 Buhârî, Ezân, 71; M978 Müslim, Salât, 127)

Müslim’in bir rivayeti de şöyledir:

Resûlullah âdeta okları düzeltir gibi saflarımızı düzeltirdi. Biz alışıncaya
kadar böyle yapmaya devam etti. Sonra bir gün Peygamber geldi ve
namaz kılacağı yerde durdu. Tam tekbir alacağı sırada göğsü saftan ileri
çıkmış bir adam gördü, bunun üzerine:
–Ey Allah’ın kulları, ya saflarınızı düzeltirsiniz ya da Allah aranıza ayrılık verir
de birbirinizden yüz çevirirsiniz, buyurdu.
(M979 Müslim, Salât, 128)

‫ اِ ْح َت َر َق َب ْي ٌت بِا ْل َم ٖدي َن ِة عَ َلى‬:‫وسى َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬ َ ‫ عَ ْن أ� ٖبي ُم‬-161

:‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ِبشَ أ� ِن ِه ْم َق َال‬
ُ ‫أ�هْ ِل ٖه ِم َن ال َّل ْي ِل َف َل َّما ُح ِّد َث َر ُس‬
.‫ َف ِإ� َذا ِن ْم ُت ْم َف أ� ْط ِفئُوهَ ا عَ ْن ُك ْم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،‫«�ِإ َّن ٰه ِذ ِه ال َّنا َر عَ ُد ٌّو َل ُك ْم‬
186

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 186 21.5.2015 14:40:30

 161. Ebû Mûsâ’dan (ra) rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:
Medine’de bir ev, gece içindekilerle beraber yandı.
Olay Peygamber’e anlatıldığında:
Bu ateş, sizin için bir düşmandır. Uyuyacağınız zaman onu söndürün, buyurdu.
(M5258 Müslim, Eşribe, 101; B6294 Buhârî, İsti’zân, 49)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ عَ ْن ُه َق َال‬-162

‫ «�ِإ َّن َمث ََل َما َب َع َث ِني‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫اب أ� ْرض ًا َف َكان َْت ِم ْن َها َطا ِئ َف ٌة‬ َ ‫ال ّّٰل ُه ِب ٖه ِم َن ا ْل ُه َدى َوا ْل ِع ْل ِم َك َمث َِل َغ ْي ٍث أ� َص‬
‫ َو َك َان ِم ْن َها أ� َجا ِد ُب‬،‫ َق ِب َل ِت ا ْل َما َء َف أ� ْن َب َت ِت ا ْل َك َل ًا َوا ْل ُعشْ َب ا ْل َك ٖثي َر‬،‫َط ِّي َب ٌة‬
َ ‫ َو أ� َص‬،‫اس َفشَ ِر ُبوا ِم ْن َها َو َس َق ْوا َو َز َرعُ وا‬
‫اب‬ َ ‫ َف َن َف َع ال ّّٰل ُه ب َِها ال َّن‬،‫أ� ْم َس َك ِت ا ْل َما َء‬
‫ �ِإن ََّما ِه َي ٖقي َع ٌان َلا ت ُْم ِس ُك َما ًء َو َلا ُت ْنب ُِت َك َل ًأ� َف ٰذ ِل َك‬،‫َطا ِئ َف ًة ِم ْن َها أ�خْ َرى‬
‫ َو َمث َُل َم ْن‬،‫ َف َع ِل َم َوعَ َّل َم‬،‫ َو َن َف َع ُه َما َب َع َث ِني ال ّّٰل ُه ِب ِه‬،‫َمث َُل َم ْن َف ُق َه ٖفي ٖد ِين ال ّّٰل ِه‬
.‫َل ْم َي ْر َف ْع ب ِٰذ ِل َك َر أ�س ًا َو َل ْم َي ْق َب ْل هُ َدى ال ّّٰل ِه ا َّل ٖذي أ� ْر ِس ْل ُت ِب ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
162. Yine Ebû Mûsâ’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Allah’ın benimle gönderdiği hidayet ve ilim, bol yağmura benzer; bu yağmur
suyu emen iyi bir toprağa yağar ve bol çayır ve ot bitirir.
Bir kısım toprak ise su emmeyen sert bir toprak olup, suyu tutar ve biriktirir;
Allah Teâlâ o su ile insanları faydalandırır, insanlar ondan içerler,
hayvanlarını sularlar ve onunla eker, biçerler.
Yine o yağmur öyle bir toprağa yağar ki orası kayalıktır;
ne suyu tutar, ne de ot bitirir.
İşte, Allah’ın dinini anlayan ve Allah’ın benimle gönderdiği hidayet ve ilimden
faydalanan ve onları öğrenip başkalarına da öğreten kimse ile buna kulak
asmayan ve benim getirdiğim hidayeti kabul etmeyen kimsenin misali budur.
(M5953 Müslim, Fedâil, 15; B79 Buhârî, İlim, 20)

187

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 187 21.5.2015 14:40:30

 ‫‪ -163‬عَ ْن َجا ِب ٍر َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫َو َس َّل َم‪َ « :‬م َث ٖلي َو َم َث ُل ُك ْم َك َمث َِل َر ُج ٍل أ� ْو َق َد نَار ًا َف َج َع َل ا ْل َج َنا ِد ُب َوا ْل َف َر ُ‬
‫اش‬
‫َي َق ْع َن ٖف َيها َوهُ َو َي ُذ ُّب ُه َّن عَ ْن َها َو أ�نَا َ�آ ِخ ٌذ ب ُِح َج ِز ُك ْم عَ ِن ال َّنا ِر‪َ ،‬و أ� ْن ُت ْم َت َف َّل ُت َ‬
‫ون‬
‫ِم ْن َي ٖدي» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪163. Câbir’den (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle demiştir:‬‬
‫‪Benim ve sizin hâliniz, ateş yakan ve o ateşe pervane böcekleri ve kelebekler‬‬
‫‪düşmeye başlayınca onları uzaklaştırmaya çalışan kimsenin hâli gibidir. Ben‬‬
‫‪sizi ateşe düşmekten korumak için belinizdeki bağdan tutuyorum; siz ise‬‬
‫‪benim elimden kurtulmaya çalışıyorsunuz.‬‬
‫)‪(M5958 Müslim, Fedâil, 19‬‬

‫اس‪َ ،‬ر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َما‪َ ،‬ق َال‪َ :‬قا َم ٖفي َنا َر ُس ُ‬

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬ ‫‪ -164‬عَ ِن ا ْب ِن عَ َّب ٍ‬
‫اس �ِإن َُّك ْم َم ْحشُ و ُر َ‬
‫ون �ِإ َلى‬ ‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ب َِم ْو ِع َظ ٍة َف َق َال‪َ « :‬ي آ� أ� ُّي َها ال َّن ُ‬
‫‪‬ك َما َب َد ْأ�نَا أ� َّو َل خَ ْل ٍق ُن ٖع ُيد ُه َوعْ د ًا عَ َل ْي َنا �ِإنَّا‬
‫ال ّّٰل ِه َت َعا َلى ُح َفا ًة عُ َرا ًة ُغ ْر ًلا َ‬
‫ُك َّنا َف ِاع ٖلي َِن‪ ‬أ� َلا َو�ِإ َّن أ� َّو َل ا ْل َخل َا ِئ ِق ُي ْك َسى َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة �ِإ ْب َر ٖاه ُيم َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫ات الشِّ َمالِ‬ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ ،‬أ� َلا َو�ِإ َّن ُه َس ُي َجا ُء ِب ِر َجالٍ ِم ْن أ� َّم ٖتى‪َ ،‬ف ُيؤْخَ ُذ ِب ِه ْم َذ َ‬
‫ول‬‫ول‪َ :‬يا َر ِّب أ� ْص َح ٖابي‪ ،‬ف ُي َق ُال‪ِ� :‬إن ََّك َلا ت َْدري َما أ� ْح َد ُثوا َب ْع َد َك‪َ ،‬ف أ� ُق ُ‬ ‫َف أ� ُق ُ‬
‫ٖ‬
‫الصا ِل ُح‪َ  :‬و ُك ْن ُت عَ َل ْي ِه ْم َش ٖهيد ًا َما ُد ْم ُت ٖفي ِه ْم‪ِ� ‬إ َلى‬ ‫َك َما َق َال ا ْل َع ْب ُد َّ‬
‫َق ْو ِل ِه‪َ  :‬ا ْل َع ٖزي ُز ا ْل َح ٖك ُيم‪َ ‬ف ُي َق ُال ٖلي‪ِ� :‬إن َُّه ْم َل ْم َي َزا ُلوا ُم ْرت ٖ َّد َين عَ َلى أ�عْ َقا ِب ِه ْم‬
‫ُم ْن ُذ َفا َر ْق َت ُه ْم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫‪188‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 188‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:30‬‬

 164. İbn Abbâs (ra) anlatıyor:
Peygamber bize yaptığı bir vaaz ve nasihatta şöyle buyurmuştur:
–Ey insanlar, siz, yalın ayak, çıplak ve sünnetsiz olarak Allah’ın huzurunda
haşrolunacaksınız. Zira Allah, “Başlangıçta ilk yaratmayı nasıl yaptıysak,
üzerimize aldığımız bir vaad olarak onu yine yapacağız. Biz bunu muhakkak
yapacağız.”27 buyurdu. Bilin ki kıyamet gününde kendisine ilk elbise
giydirilecek kimse, İbrahim (as) olacaktır. Yine bilin ki benim ümmetimden
birtakım kimseler getirilecek ve sol tarafa sevk olunacaklar.
–Yâ Rabbi, bunlar benim ashâbımdır (onlara merhamet et), diyeceğim.
–Onların senin ardından neler yaptıklarını sen bilmiyorsun, denilecektir. Ben
de salih kul İsa’nın (as) dediği gibi:
Ben aralarında bulunduğum sürece onlara şahit idim. Ama beni içlerinden
aldığında, artık onları yalnız sen görüyordun. Sen her şeye hakkıyla
şahitsin. Eğer onlara azap edersen, şüphe yok ki onlar senin kullarındır. Eğer
bağışlarsan, yine şüphe yok ki sen mutlak güç sahibisin, hüküm ve hikmet
sahibisin,28 diyeceğim. Bunun üzerine bana:
–Sen onların aralarından ayrıldığın günden itibaren onlar, (gerisin geriye)
dönmüştüler, denilecektir.
(M7201 Müslim, Cennet, 58; B3349 Buhârî, Enbiyâ, 8)

‫ ن ََهى‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنه‬،‫ عَ ْن أ� ٖبي َس ٖع ٍيد عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن ُم َغ َّف ٍل‬-165

‫ «�ِإ َّن ُه َلا َي ْق ُت ُل‬:‫ عَ ِن ا ْلخَ ْذ ِف َو َق َال‬،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُ ‫َر ُس‬
ِّ ‫ َو َي ْك ِس ُر‬،‫ َو�ِإ َّن ُه َي ْف َق أ� ا ْل َع ْي َن‬،‫ َو َلا َي ْن َك أ� ا ْل َع ُد َّو‬،‫الص ْي َد‬
.‫الس َّن» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬ َّ
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬َ ‫ �ِإ َّن َر ُس‬:‫ َف َن َها ُه َو َق َال‬،‫ أ� َّن َقريب ًا ِلا ْب ِن ُم َغ َّف ٍل خَ َذ َف‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
ٖ
‫ «�ِإن ََّها َلا ت َٖص ُيد َص ْيد ًا» ُث َّم عَ ا َد‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ن ََهى عَ ِن ا ْل َخ ْذ ِف َو َق َال‬
َ ‫ أ� َح ِّد ُث َك أ� َّن َر ُس‬:‫َف َق َال‬
‫ ُث َّم عُ ْد َت‬،ُ‫ ن ََهى عَ ْنه‬،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫ت َْخ ِذ ُف! َلا أ� َك ِّل ُم َك أ� َبد ًا‬
27
Enbiyâ, 21/104.
28
Mâide, 5/117-118.

189

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 189 21.5.2015 14:40:30

 165. Ebû Saîd Abdullah b. Muğaffel’den (ra)
rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:
Peygamber , elle taş fırlatmayı yasakladı. Zira onunla
ne av avlanır ne de düşman yaralanır; o yalnız göz çıkarır
ve diş kırar, buyurdu.
(B6220 Buhârî, Edeb, 122; M5050 Müslim, Sayd, 54)

Diğer bir rivayet şöyledir:

İbn Muğaffel’in yakınlarından birisi taş fırlatmıştı.
İbn Muğaffel onu taş fırlatmaktan sakındırdı ve:
–Resûlullah bu şekilde taş atmayı yasakladı ve bununla av
avlanmaz, dedi. Sonra o adam bu işi tekrarlayınca İbn Muğaffel:
–Sana Peygamber’in bunu yasakladığını söylüyorum,
sen ise hâlâ taş atmaya devam ediyorsun.
Seninle asla konuşmayacağım, dedi.
(M5053 Müslim, Sayd, 56)

‫ َر ِض َي ال ّٰل ُه‬،‫اب‬ ِ ‫ َر أ� ْي ُت عُ َم َر ْب َن ا ْل َخ َّط‬:‫ َوعَ ْن عَ اب ِِس ْب ِن َر ٖبي َع َة َق َال‬-166

ُ ‫ ُي َق ِّب ُل ا ْل َح َج َر َي ْع ِني ْال أ� ْس َو َد َو َي ُق‬،ُ‫عَ ْنه‬
‫ �ِإ ٖنّي أ�عْ َل ُم أ�ن ََّك َح َج ٌر َما َت ْن َف ُع‬:‫ول‬
‫ ُي َق ِّب ُل َك َما‬،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ َ ‫ َو َل ْو َلا أ� ٖ ّني َر أ� ْي ُت َر ُس‬،‫َو َلا ت َُض ُّر‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫َق َّب ْل ُت َك‬
166. Âbis b. Rebîa (ra) anlatıyor:
Ömer b. Hattâb’ı gördüm, Hacer-i Esved’i öperken şöyle diyordu:
–Biliyorum ki sen bir taşsın, ne faydan dokunur, ne de zararın. Eğer
Resûlullah’ın seni öptüğünü görmemiş olsaydım, seni öpmezdim.
(B1597 Buhârî, Hac, 50; M3067 Müslim, Hac, 251)

190

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 190 21.5.2015 14:40:30

 Allah’ın Hükmüne
Boyun Eğmek
َ ‫ون َح ّٰتى ُي َح ِّك ُم‬
‫وك ٖف َيما َش َج َر َب ْي َن ُه ْم ُث َّم‬ َ ‫ َفل َا َو َر ِّب َك َلا ُي ْؤ ِم ُن‬
‫َلا َيجِ ُدوا ٖفي أ� ْن ُف ِس ِه ْم َح َرج ًا ِم َّما َق َض ْي َت َو ُي َس ِّل ُموا ت َْس ٖل ًيما‬
Hayır! Rabbine and olsun ki onlar, aralarında çıkan çekişmeli işlerde seni
hakem yapıp, sonra da verdiğin hükme, içlerinde hiçbir sıkıntı duymaksızın,
tam bir teslimiyetle boyun eğmedikçe iman etmiş olmazlar.
(Nisâ, 4/65)

‫�ِإن ََّما َك َان َق ْو َل ا ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين �ِإ َذا دُعُ وا �ِإ َلى ال ّّٰل ِه َو َر ُسو ِل ٖه ِل َي ْح ُك َم َب ْي َن ُه ْم أ� ْن‬
‫ون‬ َ ‫هُ ُم ا ْل ُم ْف ِل ُح‬ ‫َي ُقو ُلوا َس ِم ْع َنا َو أ� َط ْع َنا و‬
Aralarında hüküm vermek için Allah’a (Kur’an’a) ve Resûlü’ne davet
edildiklerinde, müminlerin söyleyeceği söz ancak, “işittik ve iman ettik”
demektir. İşte onlar kurtuluşa erenlerdir.
(Nûr, 24/51)

191

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 191 21.5.2015 14:40:30

 ‫‪ -167‬عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ل َّما َن َز َل ْت عَ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه‬
‫ات َو َما ِفي ْال أ� ْر ِض َو�ِإ ْن ُت ْب ُدوا َما‬ ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ِ ( :‬ل َّل ِه َما ِفي َّ‬
‫السمٰ َو ِ‬
‫ٖفي أ� ْن ُف ِس ُك ْم أ� ْو ت ُْخ ُفو ُه ُي َح ِاس ْب ُك ْم ِب ِه ال ّّٰلهُ) َا ْل آ� َي َة �ِإ ْش َت َّد ٰذ ِل َك عَ َلى أ� ْص َح ِ‬
‫اب‬
‫َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ف أ� َت ْوا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪،‬‬
‫ول ال ّّٰل ِه ُك ِّل ْف َنا ِم َن ْال أ�عْ َمالِ َما ن ُٖط ُيق‪:‬‬ ‫ُث َّم َب َر ُكوا عَ َلى ال ُّر َك ِب َف َقا ُلوا‪ :‬أ� ْي َر ُس َ‬
‫الص َد َق َة‪َ ،‬و َق ْد أ� ْن ِز َل ْت عَ َل ْي َك ٰه ِذ ِه ْال َآ� َي ُة َو َلا‬ ‫لصل َا َة َوا ْلجِ َها َد َو ِّ‬
‫الص َيا َم َو َّ‬ ‫َا َّ‬
‫ون أ� ْن َت ُقول ُوا َك َما‬ ‫ن ُٖطي ُق َها‪َ .‬ق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ « :‬أ�ت ُٖر ُيد َ‬
‫َق َال أ�هْ ُل ا ْل ِك َتا َب ْي ِن ِم ْن َق ْب ِل ُك ْم‪َ :‬س ِم ْع َنا َوعَ َص ْي َنا؟ َب ْل ُقول ُوا‪َ :‬س ِم ْع َنا َو أ� َط ْع َنا‬
‫ُغ ْف َران ََك َر َّب َنا َو�ِإ َل ْي َك ا ْل َم ٖصي ُر» َف َل َّما ا ْق َت َر أ�هَ ا ا ْل َق ْو ُم‪َ ،‬و َذ َّل ْت ب َِها أ� ْل ِس َن ُت ُه ْم‪ ،‬أ� ْن َز َل‬
‫ون ُك ٌّل‬ ‫ول ب َِما أ� ْن ِز َل �ِإل ْي ِه ِم ْن َر ِّب ٖه َوا ْل ُم ْؤ ِم ُن َ‬ ‫ال ّّٰل ُه َت َعا َلى ٖفي �ِإ ْث ِرهَ ا‪�َ ( :‬آ َم َن ال َّر ُس ُ‬
‫َ�آ َم َن بِال ّّٰل ِه َو َمل َا ِئ َك ِت ٖه َو ُك ُت ِب ٖه َو ُر ُس ِل ٖه َلا ُن َف ِّر ُق َب ْي َن أ� َح ٍد ِم ْن ُر ُس ِل ٖه َو َقا ُلوا َس ِم ْع َنا‬
‫َو أ� َط ْع َنا ُغ ْف َران ََك َر َّب َنا َو�ِإ َل ْي َك ا ْل َم ٖصي ُر) َف َل َّما َف َع ُلوا ٰذ ِل َك ن ََسخَ َها ال ّّٰل ُه َت َعا َلى‪،‬‬
‫(لا ُيك ِّل ُف ال ّّٰل ُه َن ْفس ًا �ِإ َّلا ُو ْس َع َها َل َها َما َك َس َب ْت‬‫َف أ� ْن َز َل ال ّّٰل ُه عَ َّز َو َج َّل‪َ :‬‬
‫َوعَ َل ْي َها َما ْاك َت َس َب ْت‪َ ،‬ر َّب َنا َلا ُت َؤ ِاخ ْذنَا �ِإ ْن ن َٖسي َنا أ� ْو أ�خْ َط ْأ�نَا) َق َال‪َ :‬ن َع ْم ( َر َّب َنا‬
‫َو َلا ت َْح ِم ْل عَ َل ْي َنا �ِإ ْصر ًا َك َما َح َم ْل َت ُه عَ َلى ا َّل ٖذ َين ِم ْن َق ْب ِل َنا) َق َال‪َ :‬ن َع ْم ( َر َّب َنا‬
‫َو َلا ت َُح ِّم ْل َنا َما َلا َطا َق َة َل َنا ِب ِه) َق َال‪َ :‬ن َع ْم ( َواعْ ُف عَ َّنا َو ْاغ ِف ْر َل َنا َوا ْر َح ْم َنا‬
‫أ�ن َْت َم ْو َلانَا َفان ُْص ْرنَا عَ َلى ا ْل َق ْو ِم ا ْل َكا ِف ٖر َين) َق َال‪َ :‬ن َع ْم‪َ .‬ر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪192‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 192‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:30‬‬

 167. Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:
Resûlullah’a , “Göklerdeki her şey, yerdeki her şey Allah’ındır. İçinizdekini
açığa vursanız da, gizleseniz de Allah sizi, onunla sorguya çeker; dilediğini
bağışlar, dilediğine azap eder. Allah’ın gücü her şeye yeter.”29 âyeti nâzil
olunca, bu durum, Allah Resûlü’nün ashâbına ağır geldi. Bundan sonra
Resûlullah’a gelip diz çöktüler ve:
–Yâ Resûlallah şimdiye dek, namaz, cihad, oruç ve sadaka gibi gücümüz
yeten amellerle yükümlü tutuluyorduk. Şimdi ise (hatıra gelen şeylerden de
sorumlu tutulacağımızı belirten) bu âyet indi, bizim buna gücümüz yetmez,
dediler. Resûlullah şöyle buyurdu:
Sizden önceki kitap ehlinin dedikleri gibi “İşittik, fakat söz dinlemeyeceğiz”
mi demek istiyorsunuz? (Öyle demeyin) bilakis “işittik ve itaat ettik. Ey
Rabbimiz, bizi bağışla, bize mağfiret et, nihayet sana varacağız.” deyin.
Onlar bu sözleri okuyup (işittik ve itaat ettik) demeye alıştıktan sonra Allah
Teâlâ şu âyeti indirdi:
“Peygamber, Rabbinden kendisine indirilene iman etti, müminler de (iman
ettiler). Her biri Allah’a, meleklerine, kitaplarına ve peygamberlerine iman
ettiler ve şöyle dediler: “Onun peygamberlerinden hiçbirini (diğerinden) ayırt
etmeyiz.” Yine “İşittik ve itaat ettik. Ey Rabbimiz, senden bağışlanma dileriz.
Sonunda dönüş yalnız sanadır.” dediler.”30 Ashâb bu sözü söylemeye alışınca
Allah Teâlâ bu âyeti neshetti ve şu âyeti indirdi: “Allah, bir kimseyi ancak
gücünün yettiği şeyle yükümlü kılar. Onun kazandığı iyilik kendi yararına,
kötülük de kendi zararınadır. (Şöyle diyerek dua ediniz): Rabbimiz, unutur
veya yanılırsak bizi sorumlu tutma. (Allah, evet, dedi). Rabbimiz, bize, bizden
öncekilere yüklediğin gibi ağır yük yükleme. (Allah, evet, dedi). Rabbimiz,
bize gücümüzün yetmediği şeyleri yükleme. (Allah, evet, dedi). Bizi affet,
bizi bağışla, bize acı. Sen bizim Mevlâmızsın. Kâfirler topluluğuna karşı bize
yardım et. (Allah, evet, dedi).”31
(M329 Müslim, Îmân, 199)

29
Bakara, 2/284.
30
Bakara, 2/285.
31
Bakara, 2/286.

193

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 193 21.5.2015 14:40:30

 Dinde Yenilik (Bid’at)
‫الضل َا ُل‬
َّ ‫ َف َما َذا َب ْع َد ا ْل َح ِّق �ِإ َّلا‬
...Haktan sonra sapıklıktan başka ne vardır...
(Yûnus, 10/32)

ِ ‫ َما َف َّر ْط َنا ِفي ا ْل ِك َت‬

ٍ‫اب ِم ْن َش ْيء‬
...Biz kitapta hiçbir şeyi eksik bırakmadık...
(En’âm, 6/38)

 ِ‫ َف ِإ� ْن َت َنازَعْ ُت ْم ٖفي َش ْي ٍء َف ُردُّو ُه �ِإ َلى ال ّّٰل ِه َوال َّر ُسول‬
...Herhangi bir hususta anlaşmazlığa düştüğünüzde,
onu Allah ve Resûlü’ne arz edin...
(Nisâ, 4/59)

‫الس ُب َل َف َت َف َّر َق ب ُِك ْم عَ ْن َس ٖبي ِل ِه‬

ُّ ‫ َو أ� َّن ٰه َذا ِص َر ٖاطي ُم ْس َت ٖق ًيما َفا َّت ِب ُعو ُه َو َلا َت َّت ِب ُعوا‬
İşte bu, benim dosdoğru yolum. Artık ona uyun. Başka yollara uymayın. Yoksa
o yollar sizi bölerek O’nun yolundan ayırır...
(En’âm, 6/153)

194

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 194 21.5.2015 14:40:30

 ‫ون ال ّّٰل َه َفا َّت ِب ُعو ٖني ُي ْح ِب ْب ُك ُم‬
َ ‫ ُق ْل �ِإ ْن ُك ْن ُت ْم ت ُِح ُّب‬

‫ال ّّٰل ُه َو َي ْغ ِف ْر َل ُك ْم ُذنُو َب ُك ْم‬
De ki: “Eğer Allah’ı seviyorsanız bana uyun ki,
Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın...”
(Âl-i İmrân, 3/31)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ُ ‫ َقا َل ْت َق َال َر ُس‬،‫ َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن َها‬،‫ عَ ْن عَ ا ِئشَ َة‬-168
.‫ « َم ْن أ� ْح َد َث ٖفي أ� ْم ِرنَا ٰه َذا َما َل ْي َس ِم ْن ُه َف ُه َو َردٌّ» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬:‫َو َس َّل َم‬
»ٌّ‫عمل ًا َل ْي َس عَ َل ْي ِه أ� ْم ُرنَا َف ُهو َرد‬
َ ‫ « َم ْن عَ ِم َل‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِل ُم ْس ِل ٍم‬
168. Hz. Âişe’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bir kimse bizim bu işimizde (dinimizin aslında)
olmayan bir şey ortaya çıkarırsa, o şey reddedilir.
(M4492 Müslim, Akdiye, 17; B2697 Buhârî, Sulh, 5)

Müslim’in bir rivayeti de şöyledir:

Bir kimse bizim (bu din) işimize uymayan bir iş yaparsa, o, reddedilir.
(M4493 Müslim, Akdiye, 18)

195

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 195 21.5.2015 14:40:30

 ُ ‫ َك َان َر ُس‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْنه‬،‫ َوعَ ْن َجا ِب ٍر‬-169
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
،ُ‫ َو ْاش َت َّد َغ َض ُبه‬،ُ‫ َوعَ ل َا َص ْو ُته‬،‫ �ِإ َذا خَ َط َب ْاح َم َّر ْت عَ ْي َنا ُه‬،‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ « ُب ِعث ُْت أ�نَا‬:‫ول‬ُ ‫«ص َّب َح ُك ْم َو َم َّس ُاك ْم» َو َي ُق‬
َ :‫ول‬ ُ ‫َح ّٰتى َك أ� َّن ُه ُم ْن ِذ ُر َج ْي ٍش َي ُق‬
ُ ‫ َو َي ُق‬،‫ َوا ْل ُو ْس َطى‬،‫الس َّبا َب ِة‬
‫ « أ� َّما‬:‫ول‬ َّ ،‫الساعَ ُة َك َها َت ْي ِن» َو َي ْق ُر ُن َب ْي َن �ِإ ْص َب َع ْي ِه‬
َّ ‫َو‬
‫ َوخَ ْي ُر ا ْل ُه َدى هُ َدى ُم َح َّم ٍد َص َّلى‬،‫اب ال ّّٰل ِه‬ ُ ‫يث ِك َت‬ ِ ‫ َف ِإ� َّن خَ ْي َر ا ْل َح ٖد‬،‫َب ْع ُد‬
ُ ‫ َو َش ُّر ْال أ� ُمو ِر ُم ْح َد َثات َُها َو ُك ُّل ب ِْدعَ ٍة َضل َا َل ٌة» ُث َّم َي ُق‬،‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
:‫ول‬
ً ‫ َم ْن َت َر َك َم‬.‫« أ�نَا أ� ْو َلى ب ُِك ِّل ُم ْؤ ِم ٍن ِم ْن َن ْف ِس ِه‬
‫ َو َم ْن َت َر َك َد ْي ًنا أ� ْو‬،‫الا َف ِل أ�هْ ِل ِه‬
.‫ َف ِإ� َل َّي َوعَ َل َّي» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫َض َياع ًا‬
169. Câbir (ra) anlatıyor:
Resûlullah hutbe irad ederken gözleri kızarır, sesi yükselir ve “(Düşman
yağma etmek için) sabah ve akşam geliyor, kendinizi koruyun!” diye ordusuna
seslenen kumandan gibi hiddeti artar ve şehâdet parmağıyla orta parmağını
birleştirerek “Ben peygamber olarak gönderildim, kıyametle aram işte şu
iki parmak gibi yakındır.” buyururdu. Sonra da: Sözlerin en hayırlısı Allah’ın
Kitabı’dır, yolların en hayırlısı ise , Muhammed’in yoludur. İşlerin en kötüleri
sonradan uydurulan şeylerdir; her bidat dalalettir.” derdi. En sonra da:
“Ben, her bir mümine kendisinden daha yakınım (haklarını daha çok
korurum). Bir kimse mal bırakırsa yakınlarına aittir; borç ve bakıma muhtaç
yakınlarını bırakacak olursa, onları üstlenmek benim görevimdir.” derdi.
(M2005 Müslim, Cum’a, 43)

196

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 196 21.5.2015 14:40:30

 ‫‪İyi veya Kötü‬‬
‫‪Çığır Açmak‬‬
‫ون َر َّب َنا هَ ْب َل َنا ِم ْن أ� ْز َواجِ َنا َو ُذ ِّر َّيا ِت َنا ُق َّر َة أ�عْ ُي ٍن َو ْاج َع ْل َنا‬
‫‪َ ‬وا َّل ٖذ َين َي ُقو ُل َ‬
‫ِل ْل ُم َّت ٖق َين �ِإ َما ًما‪‬‬
‫‪Onlar, “Ey Rabbimiz! Eşlerimizi ve çocuklarımızı bize göz aydınlığı kıl ve bizi‬‬
‫‪Allah’a karşı gelmekten sakınanlara önder eyle” diyenlerdir.‬‬
‫)‪(Furkân, 25/74‬‬

‫‪َ ‬و َج َع ْلنَاهُ ْم أ� ِئ َّم ًة َي ْه ُد َ‬

‫ون ِب أ� ْم ِرنَا‪‬‬
‫‪Onları, emrimizle doğru yolu gösteren önderler yaptık...‬‬
‫)‪(Enbiyâ, 21/73‬‬

‫‪ -170‬عَ ْن أ� ٖبي عَ ْمر ٍو َج ٖري ِر ْب ِن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪ُ :‬ك َّنا ٖفي‬
‫َص ْد ِر ال َّن َها ِر ِع ْن َد َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َجا َء ُه َق ْو ٌم عُ َرا ٌة‬
‫وف‪ ،‬عَ ا َّم ُت ُه ْم َب ْل ُك ُّل ُه ْم ِم ْن‬
‫الس ُي ِ‬‫ُم ْج َتابِي ال ِّن َما ِر أ� ِو ا ْل َع َباءِ‪ُ ،‬م َت َق ِّل ِدي ُّ‬
‫ُم َض َر‪َ ،‬ف َت َم َّع َر َو ْج ُه َرسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ِ ،‬ل َما َر أ�ى ِب ِه ْم ِم ْن‬
‫‪197‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 197‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:30‬‬

 ‫ا ْل َفا َق ِة‪َ ،‬ف َدخَ َل ُث َّم خَ َر َج‪َ ،‬ف أ� َم َر بِل َا ًلا َف أ� َّذ َن َو أ� َقا َم‪ُ ،‬ث َّم َص َّلى ُث َّم خَ َط َب‪،‬‬
‫اس ا َّت ُقوا َر َّب ُك ُم ا َّل ٖذي خَ َل َق ُك ْم ِم ْن َن ْف ٍس َو ِاح َد ٍة) �ِإ َلى‬‫َف َق َال‪َ  :‬ي آ� أ� ُّي َها ال َّن ُ‬
‫�آ ِخ ِر ْال َآ� َي ِة‪ِ� :‬إ َّن ال ّّٰل َه َك َان عَ َل ْي ُك ْم َر ٖقيب ًا‪َ ،‬و ْال آ� َي ُة ْال أ�خْ َرى ا َّل ٖتي ٖفي َ�آ ِخ ِر‬
‫ا ْل َح ْش ِر‪َ  :‬ي آ� أ� ُّي َها ا َّل ٖذ َين �آ َم ُنوا ا َّت ُقوا ال ّّٰل َه َو ْل َت ْن ُظ ْر َن ْف ٌس َما َق َّد َم ْت ِل َغ ٍد‪‬‬
‫اع‬
‫اع ُب ِّر ٖه ِم ْن َص ِ‬ ‫ت ََص َّد َق َر ُج ٌل ِم ْن ٖدي َنا ِر ٖه ِم ْن ِد ْرهَ ِم ٖه ِم ْن َث ْو ِب ٖه ِم ْن َص ِ‬
‫ت َْم ِر ٖه َح ّٰتى َق َال‪َ :‬و َل ْو ب ِِش ِّق ت َْم َر ٍة َف َجا َء َر ُج ٌل ِم َن ْال أ�ن َْصا ِر ب ُِص َّر ٍة َكا َد ْت‬
‫اس َح ّٰتى َر أ� ْي ُت َك ْو َم ْي ِن‬ ‫َك ُّف ُه َت ْعجِ ُز عَ ْن َها‪َ ،‬ب ْل َق ْد عَ َج َز ْت‪ُ ،‬ث َّم َت َتا َب َع ال َّن ُ‬
‫اب‪َ ،‬ح ّٰتى َر أ� ْي ُت َو ْج َه َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪،‬‬ ‫ِم ْن َط َعا ٍم َو ِث َي ٍ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ « :‬م ْن َس َّن‬ ‫َي َت َه َّل ُل َك أ� َّن ُه ُم ْذهَ َب ٌة‪َ ،‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫ِفي ْال ِإ� ْسل َا ِم ُس َّن ًة َح َس َن ًة َف َل ُه أ� ْج ُرهَ ا‪َ ،‬و أ� ْج ُر َم ْن عَ ِم َل ب َِها َب ْع َد ُه ِم ْن َغ ْي ِر‬
‫أ� ْن َي ْن ُق َص ِم ْن أ� ُجور ِه ْم َش ْي ٌء‪َ ،‬و َم ْن َس َّن ِفي ْال ِإ� ْسل َا ِم ُس َّن ًة َس ِّي َئ ًة َك َان‬
‫عَ َل ْي ِه ِو ْز ُرهَ ا َو ِو ْز ُر َم ْن عَ ِم َل ب َِها ِم ْن َب ْع ِد ٖه ِم ْن َغ ْي ِر أ� ْن َي ْن ُق َص ِم ْن أ� ْوزَا ِر ِه ْم‬
‫َش ْي ٌء» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪170. Ebû Amr Cerîr b. Abdullah (ra) anlatıyor:‬‬
‫‪Bir sabah Resûlullah’ın‬‬ ‫‪huzurunda idik. Yanına üstleri açık bir topluluk‬‬
‫‪geldi. Yünden yapılmış çizgili kumaşı ortasından delerek başlarına‬‬
‫‪geçirmişler [yahut aba giymişler] ve kılıç kuşanmışlardı. Çoğu, belki de‬‬
‫‪hepsi Mudar kabilesinden olan bu kimseleri, böyle yokluk içinde görünce,‬‬
‫‪Peygamberimizin benzi attı, bir içeri girdi, bir dışarı çıktı. Sonra Bilâl’e emretti,‬‬
‫‪o da ezan okudu ve kamet getirdi, sonra Peygamber‬‬ ‫‪namaz kıldı,‬‬
‫‪ardından da bir konuşma yaptı:‬‬

‫‪198‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 198‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:30‬‬

 “Ey insanlar, sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da eşini yaratan, ikisinden
birçok erkek ve kadın (meydana getirip) yayan Rabbinize karşı gelmekten
sakının. Kendisi adına birbirinizden dilekte bulunduğunuz Allah’a karşı
gelmekten ve akrabalık bağlarını koparmaktan sakının. Şüphesiz Allah
sizi görüp, gözetmektedir.”32 meâlindeki âyetle Haşr sûresindeki: “Ey iman
edenler, Allah’a karşı gelmekten sakının ve herkes, yarın için önceden
ne göndermiş olduğuna baksın.”33 (meâlindeki) âyeti okudu ve “Herkes
altınından, gümüşünden, giysisinden, bir sâ’ buğdayından ve bir sâ’
hurmasından sadaka versin.” dedi ve “Yarım hurma bile olsa sadaka versin.”
sözünü ilave etti. Bunun üzerine ensardan bir adam bir torba getirdi; o
kadar ağırdı ki, zorla kaldırıyordu, hatta kaldıramıyordu bile. Sonra halk
sökün etti [herkes peş peşe gücü yettiği kadar sadaka getirdi], yiyecek ve
giyecekten iki büyük yığın toplandığını gördüm; sevincinden Resûlullah’ın
yüzü gülüyordu, âdeta altın gibi parlıyordu. Resûlullah , “Müslümanlıkta iyi
bir çığır açan kimseye açtığı çığırın sevabı verileceği gibi, o yolda gidenlerin
sevabı da verilir; bununla beraber onların sevabından da hiçbir şey eksilmez.
Müslümanlıkta kötü bir çığır açan kimseye açtığı çığırın günahı yüklendiği
gibi, kendisinden sonra o yolda gidenlerin günahı da yüklenir; bununla
beraber onların günahı da eksilmez.” buyurdu.
(M2351 Müslim, Zekât, 69)

‫ َوعَ ِن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬-171
‫ « َل ْي َس ِم ْن َن ْف ٍس ُت ْق َت ُل ُظ ْل ًما �ِإ َّلا َك َان عَ َلى ا ْب ِن َ�آ َد َم ْال أ� َّولِ ِك ْف ٌل ِم ْن‬:‫َق َال‬
.‫َد ِم َها ِل أ� َّن ُه َك َان أ� َّو َل َم ْن َس َّن ا ْل َق ْت َل» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
171. İbn Mes’ûd’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle buyurmuştur:
Haksız yere öldürülen herkesin kanının vebalinden bir hisse Âdem’ in ilk
oğluna ayrılır, çünkü o, adam öldürme çığırını açan ilk kişidir.
(B7321 Buhârî, İ’tisâm, 15; M4379 Müslim, Kasâme, 27)

32
Nisâ, 4/1.
33
Haşr, 59/18.

199

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 199 21.5.2015 14:40:30

 Hayra Aracılık,
Hidayete Çağrı
‫ َوادْ عُ �ِإ َلى َر ِّب َك‬
...Rabbine çağır...
(Kasas, 28/87)

‫ ُادْ عُ �ِإ َلى َس ٖب ِيل َر ِّب َك بِا ْل ِح ْك َم ِة َوا ْل َم ْو ِع َظ ِة ا ْل َح َس َن ِة‬

(Ey Muhammed!) Rabbinin yoluna, hikmetle, güzel öğütle çağır…
(Nahl, 16/125)

‫ َو َت َعا َونُوا عَ َلى ا ْل ِب ِّر َوال َّت ْقوٰى‬

...İyilik ve takva (Allah’a karşı gelmekten sakınma) üzere yardımlaşın...
(Mâide, 5/2)

َ ُ‫ َو ْل َت ُك ْن ِم ْن ُك ْم أ� َّم ٌة َي ْدع‬
‫ون �ِإ َلى ا ْلخَ ْي ِر‬
Sizden, hayra çağıran bir topluluk bulunsun...
(Âl-i İmrân, 3/104)

200

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 200 21.5.2015 14:40:30

 ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َم ْس ُعو ٍد عُ ْق َب َة ْب ِن عَ ْم ٍرو ْال أ�ن َْصا ِريِّ ا ْل َب ْد ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه‬-172
‫ « َم ْن د ََّل عَ َلى خَ ْي ٍر َف َل ُه ِمث ُْل‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫َق َال‬
.‫أ� ْج ِر َفا ِع ِل ِه» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
172. Ensardan Bedir Savaşı’na katılmış olan Ebû Mes’ûd Ukbe b. Amr’dan (ra)
rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bir iyiliğe öncülük yapan kimseye, o iyiliği yapanların
mükâfatı gibi sevap vardır.
(M4899 Müslim, İmâre, 133)

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-173
‫ « َم ْن َدعَ ا �ِإ َلى هُ ًدى َك َان َل ُه ِم َن ْال أ� ْج ِر‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
،‫ِمث ُْل أ� ُجو ِر َم ْن َت ِب َع ُه َلا َي ْن ُق ُص ٰذ ِل َك ِم ْن أ� ُجو ِر ِه ْم َش ْيئ ًا‬
‫َو َم ْن َدعَ ا �ِإ َلى َضل َا َل ٍة َك َان عَ َل ْي ِه ِم َن ْال ِإ� ْث ِم ِمث ُْل َ�آ َثا ِم َم ْن َت ِب َع ُه‬
.‫َلا َي ْن ُق ُص ٰذ ِل َك ِم ْن َ�آ َثا ِم ِه ْم َش ْيئ ًا» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
173. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Doğru yola çağıran kimseye kendisine uyanların sevabı gibi sevap verilir.
Bununla beraber onların sevabından hiçbir şey eksilmez. Sapıklığa çağıran
kimseye de ona uyanların günahı gibi günah verilir. Bununla beraber ona
uyanların günahlarından hiçbir şey eksilmez.
(M6804 Müslim, İlim, 16)

201

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 201 21.5.2015 14:40:31

 َ ‫الساعِدِيِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬
‫ول‬ َّ ‫اس َس ْه ِل ْب ِن َس ْع ٍد‬ ِ ‫ َوعَ ْن أ�بِي ا ْل َع َّب‬-174
َ :‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال َي ْو َم خَ ْي َب َر‬
‫«ل أ�عْ طِ َي َّن ٰه ِذ ِه ال َّرا َي َة َغد ًا َر ُجل ًا‬
‫اس‬ُ ‫ات ال َّن‬ َ ‫ َو ُي ِح ُّب ُه ال ّّٰل ُه َو َر ُسو ُلهُ» َف َب‬،ُ‫ ُي ِح ُّب ال ّّٰل َه َو َر ُسو َله‬،‫َي ْف َت ُح ال ّّٰل ُه عَ َلى َي َد ْي ِه‬
‫اس َغ َد ْوا عَ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى‬ ُ ‫ َف َل َّما أ� ْص َب َح ال َّن‬.‫ون َل ْي َل َت ُه ْم أ� ُّي ُه ْم ُي ْع َطاهَ ا‬ ُ ‫َي ُد‬
َ ‫وك‬
»‫ « أ� ْي َن عَ ِل ُّي ْب ُن أ� ٖبي َطا ِل ٍب؟‬:‫ َف َق َال‬،‫ ُك ُّل ُه ْم َي ْر ُجو أ� ْن ُي ْع َطاهَ ا‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َف َب َص َق‬،‫ « َف أ� ْر ِس ُلوا �ِإ َل ْي ِه» َف أ� ِت َي ِب ِه‬:‫ول ال ّّٰل ِه هُ َو َيشْ َت ٖكي عَ ْي َن ْي ِه َق َال‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫َف ٖق َيل‬
‫ َف َب َر أ� َح ّٰتى َك أ� ْن َل ْم َي ُك ْن‬،ُ‫ َودَعَ ا َله‬،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖفي عَ ْي َن ْي ِه‬
ُ ‫َر ُس‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:ُ‫ َف َق َال عَ ِل ٌّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬.‫ َف أ�عْ َطا ُه ال َّرا َي َة‬،‫ِب ٖه َو َج ٌع‬
‫ول ال ّّٰل ِه أ� َقا ِت ُل ُه ْم‬
‫ ُث َّم‬،‫ « ُا ْن ُف ْذ عَ َلى ِر ْس ِل َك َح ّٰتى َت ْن ِز َل ب َِس َاح ِت ِه ْم‬:‫َح ّٰتى َي ُكونُوا ِم ْث َل َنا؟ َف َق َال‬
،‫ َو أ�خْ ِب ْرهُ ْم ب َِما َيجِ ُب عَ َل ْي ِه ْم ِم ْن َح ِّق ال ّّٰل ِه َت َعا َلى ٖفي ِه‬،‫ادْعُ ُه ْم �ِإ َلى ْال ِإ� ْسل َا ِم‬
.‫َف َوال ّّٰل ِه َل أ� ْن َي ْه ِد َي ال ّّٰل ُه ب َِك َر ُجل ًا َو ِاحد ًا خَ ْي ٌر َل َك ِم ْن ُح ْم ِر ال َّن َع ِم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
174. Ebu’l-Abbâs Sehl b. Sa’d es-Sâidî (ra) anlatıyor:
Resûlullah Hayber Savaşı’nda:
Bu sancağı yarın öyle bir zata vereceğim ki Allah onun eliyle (Hayber’i)
fethedecek; o, Allah’ı ve Peygamberi’ni sever, Allah ve Peygamberi de onu
sever, dedi. Bunun üzerine halk geceyi, sancak acaba kime verilecek diye
konuşarak geçirdiler. Sabaha çıkınca her biri sancak kendisine verilir ümidiyle
koşarak Peygamber’in yanına gitti. Peygamber :
–Ali b. Ebû Tâlib nerede, dedi. Ey Allah’ın Resûlü, o, gözlerinden rahatsız
dediler. Peygamber :
–Ona birini gönderin, buyurdu. Bunun üzerine Ali getirildi, Resûlullah
onun gözüne okuyup üfledi, tükürük sürdü ve iyileşmesi için dua etti. Ali’nin
gözü iyileşti, hiç ağrı çekmemiş gibi oldu. Peygamber sancağı ona verdi.
Bunun üzerine Ali (ra):

202

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 202 21.5.2015 14:40:31

 –Yâ Resûlallah, (onlar) bizim gibi (Müslüman) oluncaya kadar onlarla
savaşacak mıyım, dedi. Peygamber :
–Onların yanlarına acele etmeden var, sonra onları İslâm’a çağır ve Allah’ın
hakkı olan ve yerine getirilmesi gereken yükümlülüklerini söyle. Allah’a yemin
ederim ki, Allah’ın bir kimseye senin aracılığınla hidayet vermesi, senin için
kırmızı develere sahip olmaktan daha hayırlıdır, dedi.
(M6223 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 34; B3701 Buhârî, Fedâilü’s-sahâbe, 9)

َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َف ًتى ِم ْن أ� ْس َل َم َق َال‬-175

‫ول ال ّّٰل ِه‬
‫ «اِ ْئ ِت ُفل َانًا َف ِإ� َّن ُه َق ْد َك َان‬:‫�ِإ ٖنّي أ� ٖر ُيد ا ْل َغ ْز َو َو َل ْي َس َم ٖعي َما أ�ت ََج َّه ُز ِب ِه؟ َق َال‬
َ ‫ �ِإ َّن َر ُس‬:‫ت ََج َّه َز َف َم ِر َض» َف أ�تَا ُه َف َق َال‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُي ْق ِر ُئ َك‬
‫ َيا ُفل َا َن ُة أ�عْ ٖطي ِه ا َّل ٖذي‬:‫ َف َق َال‬،‫ أ�عْ طِ ِني ا َّل ٖذي ت ََج َّه ْز َت ِب ِه‬:‫ول‬ ُ ‫السل َا َم َو َي ُق‬
َّ
‫ َف َوال ّّٰل ِه َلا ت َْحب ِٖس َين ِم ْن ُه َش ْيئ ًا َف ُي َبا َر َك‬،‫ َو َلا ت َْحب ِٖسي ِم ْن ُه َش ْيئ ًا‬،‫ت ََج َّه ْز ُت ِب ِه‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.‫َل ِك ٖفي ِه‬
175. Enes (ra) anlatıyor:
Eslem kabilesinden bir genç Peygamber’e :
–Yâ Resûlallah, savaşa gitmek istiyorum, fakat yol hazırlığına gücüm
yetmiyor, dedi. Peygamber :
–Filan adama git. O, gaza için hazırlanmış ve sonra hastalanmıştı, dedi.
Genç, o adamın yanına gitti ve ona:
–Resûlullah sana selâm söyledi ve yol için hazırladığını bana
vermeni söyledi, dedi. Bunun üzerine (hasta olup, yola çıkamayan)
adam hanımına seslenerek:
–Yol için hazırladıklarımın hepsini bu gence ver; ondan hiçbir şey isteme.
Allah’a yemin ederim ki, eğer ondan hiçbir şey esirgemezsen berekete
mazhar olursun, dedi.
(M4901 Müslim, İmâre, 134)

203

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 203 21.5.2015 14:40:31

 İyilikte ve Takvada
Yardımlaşmak

‫ َو َت َعا َونُوا عَ َلى ا ْل ِب ِّر َوال َّت ْقوٰى‬

...İyilik ve takva (Allah’a karşı gelmekten sakınma) üzere yardımlaşın...
(Mâide, 5/2)

‫ات‬ َّ ‫ َوا ْل َع ْص ِر * �ِإ َّن ْال ِإ�ن َْس َان َل ٖفي خُ ْس ٍر * �ِإ َّلا ا َّل ٖذ َين �آ َم ُنوا َوعَ ِم ُلوا‬
ِ ‫الصا ِل َح‬
َّ ‫َو َت َو َاص ْوا بِا ْل َح ِّق َو َت َو َاص ْوا ب‬
‫ِالص ْب ِر‬
And olsun zamana ki, insan gerçekten ziyan içindedir. Ancak, iman edip de
sâlih ameller işleyenler, birbirlerine hakkı tavsiye edenler, birbirlerine sabrı
tavsiye edenler başka onlar ziyanda değillerdir.
(Asr, 103/1-3)34

:‫ عَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال َّر ْحمٰ ِن َز ْي ِد ْب ِن خَ ا ِل ٍد ا ْل ُج َه ِن ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-176

ُ ‫َق َال َر ُس‬
‫ َم ْن َج َّه َز َغا ِز ًيا ٖفي َس ٖب ِيل ال ّّٰل ِه َف َق ْد‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫َغ َزا َو َم ْن خَ َل َف َغا ِز ًيا ٖفي أ�هْ ِل ٖه بِخَ ْي ٍر َف َق ْد َغ َزا» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
İmam Şâfiî, Asr sûresi hakkında şöyle demiştir: “İnsanların hepsi yahut çoğu bu sûreyi düşünmekten gâfildir.”
34

204

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 204 21.5.2015 14:40:31

 176. Ebû Abdurrahmân Zeyd b. Hâlid el-Cühenî’den (ra)
rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Allah yolunda savaşacak birinin (silah vb. savaş) ihtiyaçlarını karşılayan kimse
gaza etmiş gibidir. Savaşan kimsenin geride kalan ailesine sahip çıkan da
gaza etmiş gibidir.
(M4902 Müslim, İmâre, 135; B2843 Buhârî, Cihâd, 38)

َ ‫عيد ا ْلخُ ْد ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ٍ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َس‬-177
‫ « ِل َي ْن َب ِع ْث ِم ْن ُك ِّل‬:‫ َب َع َث َب ْعث ًا �ِإ َلى َب ٖني ِل ْح َي َان ِم ْن هُ َذ ْي ٍل َف َق َال‬،‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫َر ُج َل ْي ِن أ� َح ُدهُ َما َو ْال أ� ْج ُر َب ْي َن ُه َما» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
177. Ebû Saîd el-Hudrî’den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü ,
Hüzeyloğullarından Lihyân kabilesine asker göndermek
istemiş ve şöyle demiştir:
Her iki erkekten biri gazaya gitsin (diğeri evde kalsın);
sevabı ikisi arasında ortaktır.
(M4904 Müslim, İmâre, 137)

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬َ ‫اس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما أ� َّن َر ُس‬ ٍ ‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عَ َّب‬-178
:‫ َف َقا ُلوا‬،‫ون‬ َ ‫ أ� َْل ُم ْس ِل ُم‬:‫ « َم ِن ا ْل َق ْو ُم؟» َقا ُلوا‬:‫َو َس َّل َم َل ِق َي َر ْكب ًا بِال َّر ْو َحا ِء َف َق َال‬
ُ ‫ « َر ُس‬:‫َم ْن أ�ن َْت؟ َق َال‬
‫ أ� ِل ٰه َذا َح ٌّج؟‬:‫ول ال ّّٰل ِه» َف َر َف َع ْت �ِإ َل ْي ِه ا ْم َر أ� ٌة َص ِب ًّيا َف َقا َل ْت‬
.‫ « َن َع ْم َو َل ِك أ� ْج ٌر» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬:‫َق َال‬

205

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 205 21.5.2015 14:40:31

 178. İbn Abbâs’tan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah , Medine civarındaki Ravhâ’da develerine
binmiş kalabalık bir gruba rastladı.
–Siz kimsiniz, diye sordu. Onlar da:
–Müslümanlarız, sen kimsin, dediler.
–Ben Allah’ın Resûlü’yüm, dedi. Bunun üzerine bir kadın,
küçük bir çocuğu kaldırıp, Peygamber’e gösterdi:
–Bu çocuğun haccı olur mu, diye sordu. Peygamber :
–Evet, sana da sevap vardır, buyurdu.
(M3253 Müslim, Hac, 409)

‫ عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬،ُ‫وسى ْال أ� ْش َع ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُم‬-179
،‫ « َا ْل َخا ِز ُن ا ْل ُم ْس ِل ُم ْال أ� ٖم ُين ا َّل ٖذي ُي َن ِّف ُذ َما أ� ِم َر ِب ِه‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم أ� َّن ُه َق َال‬
‫ َط ِّي َب ًة ِب ٖه َن ْف ُس ُه َف َي ْد َف ُع ُه �ِإ َلى ا َّل ٖذي أ� ِم َر َل ُه ِب ٖه أ� َح ُد‬،‫َف ُي ْع ٖطي ِه َكا ِمل ًا ُم َو َّفر ًا‬
.‫ َا َّل ٖذي ُي ْع ٖطى َما أ� ِم َر ِب ٖه‬:‫ َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬.‫ا ْل ُم َت َص ِّد َق ْي ِن» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
179. Ebû Mûsâ el-Eş’ari’den (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle buyurmuştur:
Güvenilir müslüman hazine görevlisi, uhdesine tevdi edilen görevi yerine
getirmek üzere, (emanetinde bulunan maldan) kendilerine verilmesi
gerekenlere gönül rahatlığıyla tam ve yeterince verirse,
sadaka veren iki kişiden biri olur.
Başka bir rivayete göre ise:
Emredileni veren, denilmektedir.
(M2363 Müslim, Zekât, 79; B1438 Buhârî, Zekât, 25)

206

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 206 21.5.2015 14:40:31

 ‫)‪Samimiyet (Nasîhat‬‬
‫‪ِ�‬إن ََّما ا ْل ُم ْؤ ِم ُن َ‬
‫ون �ِإخْ َو ٌة‪‬‬
‫‪Müminler ancak kardeştirler...‬‬
‫)‪(Hucurât, 49/10‬‬

‫ُوح َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ « :‬و أ�ن َْص ُح َل ُك ْم»‪‬‬

‫‪َ ‬و َق َال َت َعا َلى �ِإخْ َبا ًرا عَ ْن ن ٍ‬
‫‪Allah Teâlâ Nuh’un (as) şöyle dediğini haber veriyor:‬‬
‫”‪“…Size içten davranıyorum...‬‬
‫)‪(A’râf, 7/62‬‬

‫‪َ ‬وعَ ْن هُ و ٍد َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم « َو أ�نَا َل ُك ْم ن ِ‬

‫َاص ٌح أ� ٖم ٌين»‪‬‬
‫‪Allah Teâlâ Hûd’un (as) şöyle dediğini haber veriyor:‬‬
‫”‪“...Ben size içtenlikle davranan güvenilir biriyim.‬‬
‫)‪(A’râf, 7/68‬‬

‫الدا ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى‬

‫‪ -180‬عَ ْن أ� ٖبي ُر َق َّي َة ت َٖم ِيم ْب ِن أ� ْو ٍس َّ‬
‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‪َ « :‬ا ٖ ّلد ُين ال َّن ٖص َيح ُة» ُق ْل َنا‪ِ :‬ل َم ْن؟ َق َال « ِل َّل ِه َو ِل ِك َتا ِب ٖه‬
‫َو ِل َر ُسو ِل ٖه َو ِل أ� ِئ َّم ِة ا ْل ُم ْس ِل ٖم َين َوعَ ا َّم ِت ِه ْم» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪207‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 207‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:31‬‬

 180. Ebû Rukayye Temîm b. Evs ed-Dârî (ra) anlatıyor:
Peygamber :
–Din, samimiyettir, dedi.
–Kime, dedik.
–Allah’a, Allah’ın Kitabı’na, Resûlü’ne, Müslümanların
idarecilerine ve bütün Müslümanlara, buyurdu.
(M196 Müslim, Îmân, 95)

‫ول ال ّّٰل ِه‬َ ‫ َبا َي ْع ُت َر ُس‬:‫ عَ ْن َجري ِر ْب ِن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-181

ٖ
‫ َوال ُّن ْص ِح‬،‫ َو�ِإي َتا ِء ال َّز َكا ِة‬،‫الصل َا ِة‬َّ ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم عَ َلى �ِإ َقا ِم‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ِل ُك ِّل ُم ْس ِل ٍم‬
181. Cerîr b. Abdullah’tan (ra) rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:
Namaz kılmak, zekât vermek ve Müslüman olan herkese karşı samimi
davranmak üzere Resûlullah’a biat ettim.
(B57 Buhârî, Îmân, 42; M199 Müslim, Îmân, 97)

َ :‫ عَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-182

‫«لا‬
.‫ُي ْؤ ِم ُن أ� َح ُد ُك ْم َح ّٰتى ُي ِح َّب ِل أ� ٖخي ِه َما ُي ِح ُّب ِل َن ْف ِس ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
182. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre Peygamber şöyle demiştir:
Biriniz, kendisi için istediğini, kardeşi için de istemedikçe iman etmiş olmaz.
(B13 Buhârî, Îmân, 7; M170, M171 Müslim, Îmân, 71-72)

208

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 208 21.5.2015 14:40:31

 İyiliği Teşvik, Kötülükle
Mücadele Etmek
(Emr-i Bi’l-Ma’rûf
Nehy-i Ani’l-Münker)

َ ‫ون �ِإ َلى ا ْلخَ ْي ِر َو َي أ�ْ ُم ُر‬

ِ ‫ون بِا ْل َم ْع ُر‬
‫وف َو َي ْن َه ْو َن عَ ِن‬ َ ُ‫ َو ْل َت ُك ْن ِم ْن ُك ْم أ� َّم ٌة َي ْدع‬
‫ون‬ َ ‫هُ ُم ا ْل ُم ْف ِل ُح‬ ‫ا ْل ُم ْن َك ِر َو‬
Sizden, hayra çağıran, iyiliği emreden ve kötülükten men eden bir topluluk
bulunsun. İşte kurtuluşa erenler onlardır.
(Âl-i İmrân, 3/104)

‫وف َو َت ْن َه ْو َن عَ ِن ا ْل ُم ْن َك ِر‬ َ ‫اس َت أ�ْ ُم ُر‬

ِ ‫ون بِاا ْل َم ْع ُر‬ ُ
ِ ‫ك ْن ُت ْم خَ ْي َر أ� َّم ٍة أ�خْ ِر َج ْت ِلل َّن‬
Siz, insanlar için çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz. İyiliği emreder, kötülükten
men eder ve Allah’a iman edersiniz...
(Âl-i İmrân, 3/110)

‫خُ ِذ ا ْل َع ْف َو َو أْ� ُم ْر بِا ْل ُع ْر ِف َو أ�عْ ِر ْض عَ ِن ا ْل َجا ِه ٖل َين‬

Sen af yolunu tut, iyiliği emret, cahillerden yüz çevir.
(A’râf, 7/199)

209

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 209 21.5.2015 14:40:31

 َ ‫ات َب ْع ُض ُه ْم أ� ْو ِل َيا ُء َب ْع ٍض َي أ�ْ ُم ُر‬
‫ون‬ ُ ‫ون َوا ْل ُم ْؤ ِم َن‬
َ ‫ َوا ْل ُم ْؤ ِم ُن‬
‫الم ْن َك ِر‬ُ ‫وف َو َي ْن َه ْو َن عَ ِن‬ ِ ‫بِا ْل َم ْع ُر‬
Mümin erkekler ve mümin kadınlar birbirlerinin dostlarıdır. İyiliği emreder,
kötülükten alıkoyarlar...
(Tevbe, 9/71)

‫ ُل ِع َن ا َّل ٖذ َين َك َف ُروا ِم ْن َب ٖني �ِإ ْس َرا ٖئ َيل عَ َلى ِل َسانِ دَا ُوو َد َو ٖع َيسى ا ْب ِن َم ْر َي َم‬
‫ون * َكانُوا َلا َي َتنَاهَ ْو َن عَ ْن ُم ْن َك ٍر َف َع ُلو ُه َل ِبئ َْس‬ َ ‫ٰذ ِل َك ب َِما عَ َص ْوا َو َكانُوا َي ْع َت ُد‬
‫ون‬ َ ‫َما َكانُوا َي ْف َع ُل‬
İsrailoğullarından inkâr edenler, Davud ve Meryem oğlu İsa’nın diliyle
lânetlendiler. Bu, onların isyan etmeleri ve hadlerini aşıyor olmalarından
ötürüydü. İşledikleri herhangi bir kötülükten birbirlerini vazgeçirmeye
çalışmazlardı. Gerçekten de ne kötü şeyler yapıyorlardı!
(Mâide, 5/78-79)

‫ َو ُق ِل ا ْل َح ُّق ِم ْن َر ِّب ُك ْم َف َم ْن َش آ� َء َف ْل ُي ْؤ ِم ْن َو َم ْن َش آ� َء َف ْل َي ْك ُف ْر‬

De ki: “Hak, Rabbinizdendir. Artık dileyen iman etsin, dileyen inkâr etsin.”...
(Kehf, 18/29)

ْ ‫ َف‬
‫اص َدعْ ب َِما ُت ْؤ َم ُر‬
Ey Muhammed! Şimdi sen, sana emrolunanı açıkça ortaya koy…
(Hicr, 15/94)

210

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 210 21.5.2015 14:40:31

 ُّ ‫ أ�ن َْج ْي َنا ا َّل ٖذ َين َي ْن َه ْو َن عَ ِن‬
‫السو ِء َو أ�خَ ْذنَا ا َّل ٖذ َين َظ َل ُموا‬
‫ون‬ َ ‫يس ب َِما َكانُوا َي ْف ُس ُق‬
ٍ ‫اب َب ٖئ‬ ٍ ‫ِب َع َذ‬
...Biz de kötülükten alıkoymaya çalışanları kurtardık. Yoldan çıkmaları
sebebiyle zulmedenleri şiddetli bir azapla yakaladık.
(A’râf, 7/165)

َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫ عَ ْن أ� ٖبي َس ٖع ٍيد ا ْلخُ ْد ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-183

‫ول ال ّّٰل ِه‬
‫ َف ِإ� ْن‬،‫ « َم ْن َر أ�ى ِم ْن ُك ْم ُم ْن َكر ًا َف ْل ُي َغ ِّي ْر ُه ِب َي ِد ِه‬:‫ول‬
ُ ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
» ِ‫ َف ِإ� ْن َل ْم َي ْس َتطِ ْع َف ِب َق ْل ِب ٖه َو ٰذ ِل َك أ� ْض َع ُف ْال إ� َيمان‬،‫َل ْم َي ْس َتطِ ْع َف ِب ِل َسا ِن ِه‬
.‫َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
183. Ebû Saîd el-Hudrî’nin (ra) Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
Sizden kim kötü bir iş görürse, onu eliyle değiştirsin; eğer buna gücü
yetmezse diliyle değiştirsin; buna da gücü yetmezse kalben karşı koysun; bu,
imanın asgarî gereğidir.35
(M177 Müslim, Îmân, 78)

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬َ ‫ عَ ِن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-184

‫ « َما ِم ْن َنب ٍِّي َب َع َث ُه ال ّّٰل ُه ٖفي أ� َّم ٍة َق ْب ٖلي �ِإ َّلا َك َان َل ُه ِم ْن أ� َّم ِت ٖه‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
‫ ُث َّم �ِإن ََّها ت َْخ ُل ُف‬،‫ون ِب أ� ْم ِر ِه‬ َ ‫اب َي أ�ْخُ ُذ‬
َ ‫ون ب ُِس َّن ِت ٖه َو َي ْق َت ُد‬ ٌ ‫ون َو أ� ْص َح‬
َ ‫َح َوا ِر ُّي‬
َ ‫ون َم‬
َ ‫الا ُي ْؤ َم ُر‬
،‫ون‬ َ ‫ َو َي ْف َع ُل‬،‫ون‬ َ ‫ون َم‬
َ ‫الا َي ْف َع ُل‬ َ ‫وف َي ُقو ُل‬
ٌ ‫ِم ْن َب ْع ِد ِه ْم خُ ُل‬
35
Son cümle, lafzen “Bu ise, imanın en zayıf şeklidir.” şeklinde çevrilebilmektedir. Ancak Arapçadaki “ed’a-
fü’l-îmân” deyimi, yapılması gereken en az ameli ifade eder.

211

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 211 21.5.2015 14:40:31

 ،‫ َو َم ْن َجاهَ َدهُ ْم ِب ِل َسا ِن ٖه َف ُه َو ُم ْؤ ِم ٌن‬،‫َف َم ْن َجاهَ َدهُ ْم ِب َي ِد ٖه َف ُه َو ُم ْؤ ِم ٌن‬
‫ َو َل ْي َس َو َرا َء ٰذ ِل َك ِم َن ْال إ� َيمانِ َح َّب ُة‬،‫َو َم ْن َجاهَ َدهُ ْم ِب َق ْل ِب ٖه َف ُه َو ُم ْؤ ِم ٌن‬
.‫خَ ْر َدلٍ » َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
184. İbn Mes’ûd’dan (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
Benden önce Allah tarafından bir topluma gönderilen her peygamberin,
sünnetine sarılan ve emirlerine uyan sadık ashâbı ve havarileri vardı. Sonra
bunların ardından yapmadıkları işleri dile getiren, emredilmedikleri işleri
yapan kimseler geldi. Böyleleri ile eliyle mücadele eden kimse mümindir;
diliyle mücadele eden mümindir; kalbiyle mücadele eden de mümindir.
Bunun ötesinde ise artık hardal tanesi kadar bile iman yoktur.
(M179 Müslim, Îmân, 80)

‫ « َبا َي ْع َنا‬:‫الصا ِم ِت َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬

َّ ‫ عَ ْن أ�بِي ا ْل َو ٖل ِيد عُ َبا َد َة ْب ِن‬-185
‫الطاعَ ِة ِفي ا ْل ُع ْس ِر َوا ْل ُي ْس ِر‬ َّ ‫الس ْم ِع َو‬ َ ‫َر ُس‬
َّ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم عَ َلى‬
‫ َوعَ َلى أ� ْن َلا ُن َنا ِزعَ ْال أ� ْم َر أ�هْ َل ُه �ِإ َّلا أ� ْن‬،‫ َوعَ َلى أ� َث َر ٍة عَ َل ْي َنا‬،‫َوا ْل َم ْنشَ ِط َوا ْل َم ْك َر ِه‬
‫ول بِا ْل َح ِّق‬ َ ‫ َوعَ َلى أ� ْن َن ُق‬،‫َت َر ْوا ُك ْفر ًا َب َواح ًا ِع ْن َد ُك ْم ِم َن ال ّّٰل ِه َت َعا َلى ٖفي ِه ُب ْرهَ ٌان‬
.‫اف ِفي ال ّّٰل ِه َل ْو َم َة َلا ِئ ٍم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
ُ ‫أ� ْي َن َما ُك َّنا َلا ن ََخ‬
185. Ebu’l-Velîd Ubâde b. Sâmit’ten (ra)
rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:
Zorluk ve kolaylık zamanlarda, neşeli ve kederli zamanlarda söz dinleyip boyun
eğmeye ve başkalarını bize tercih etse de sabretmeye, elimizde bulunan kesin
delillere göre açık küfür sayılan bir şey görmedikçe iş başındakilerin işlerine
karışmamaya, nerede olursak olalım kimsenin kınamasından çekinmeyerek
hakikati söyleyeceğimize dair Resûlullah’a bağlılık sözü verdik.”
(B7199-B7200 Buhârî, Ahkâm, 43; M4768 Müslim, İmâre, 41)

212

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 212 21.5.2015 14:40:31

 ‫ عَ ِن ال ُّن ْع َمانِ ْب ِن َب ٖشي ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬-186
‫ َوا ْل َوا ِق ِع ٖف َيها َك َمث َِل َق ْو ٍم ْاس َت َه ُموا‬،‫ « َمث َُل ا ْل َقا ِئ ِم ٖفي ُح ُدو ِد ال ّّٰل ِه‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
‫عَ َلى َس ٖفي َن ٍة َف َصا َر َب ْع ُض ُه ْم أ�عْ ل َاهَ ا َو َب ْع ُض ُه ْم أ� ْس َف َل َها َو َك َان ا َّل ٖذ َين ٖفي‬
‫ َل ْو أ�نَّا خَ َر ْق َنا ٖفي‬:‫أ� ْس َف ِل َها �ِإ َذا ْاس َت َق ْوا ِم َن ا ْل َما ِء َم ُّروا عَ َلى َم ْن َف ْو َق ُه ْم َف َقا ُلوا‬
،‫ َف ِإ� ْن َت َر ُكوهُ ْم َو َما أ� َرادُوا هَ َل ُكوا َج ٖميع ًا‬،‫ن َٖصي ِب َنا خَ ْرق ًا َو َل ْم ُن ْؤ ِذ َم ْن َف ْو َق َنا‬
. ُّ‫َو�ِإ ْن أ�خَ ُذوا عَ َلى أ� ْي ٖدي ِه ْم ن ََج ْوا َون ََج ْوا َج ٖميع ًا» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬
186. Numân b. Beşîr’den (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle demiştir:
Allah Teâlâ’nın çizdiği sınırlara riayet edenlerle etmeyenler, bir gemide yolculuk
yapan şu topluluğa benzer: Onlar gemideki yerlerini kura ile paylaşırlar. Bir
kısmına geminin üst katı, diğer bir kısmına da alt katı düşer. Kura neticesi
olarak aşağıya yerleşenler, su almak için çıktıkları vakit, üst kattakilerin
yanından geçerler. Bunun üzerine, “Hissemize düşen yerden bir delik açsak da
yukarıdakileri rahatsız etmesek.” derler. Eğer üst kattakiler, onları, istediklerini
yapmakta serbest bırakırlarsa hepsi helâk olur. Şayet onları bu tehlikeli işten
menederlerse, kendileri kurtulduğu gibi, onları da kurtarmış olurlar.
(B2493 Buhârî, Şirket, 6)

‫ عَ ْن أ� ِّم ا ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين أ� ِّم ا ْل َح َك ِم َز ْي َن َب ِب ْن ِت َج ْح ٍش َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها أ� َّن‬-187

‫ َو ْي ٌل‬،ُ‫«لا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰله‬
َ :‫ول‬ ُ ‫ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َدخَ َل عَ َل ْي َها َف ِزع ًا َي ُق‬
»‫وج ِمث ُْل ٰه ِذ ِه‬ َ ‫وج َو َم أ�ْ ُج‬ َ ‫ ُف ِت َح ا ْل َي ْو َم ِم ْن َردْ ِم َي أ�ْ ُج‬،‫ِل ْل َع َر ِب ِم ْن َش ٍّر َق ِد ا ْق َت َر َب‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ َف ُق ْل ُت‬.‫َو َح َّل َق ِب أ� ْص ُب َع ْي ِه ْال ِإ� ْب َها ِم َوا َّل ٖتي َت ٖل َيها‬
‫ول ال ّّٰل ِه أ�ن َْه ِل ُك َو ٖفي َنا‬
.‫ « َن َع ْم �ِإ َذا َك ُث َر ا ْلخَ َب ُث» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬:‫ون؟ َق َال‬ َ ‫الصا ِل ُح‬ َّ
213

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 213 21.5.2015 14:40:31

 187. Müminlerin annesi, Cahş kızı Ümmülhakem Zeyneb (ra) anlatıyor:
Bir gün Peygamber , korkudan benzi atmış bir hâlde yanına girdi ve:
–Allah’tan başka ilah yoktur. Yaklaşan büyük felaket yüzünden Araplara yazık
olacak. Bugün Yecüc ve Mecüc’ün seddinden şu kadar yer açıldı, dedi ve
başparmağıyla şehâdet parmağını birleştirip halka yaptı. Bunun üzerine:
–Ey Allah’ın Resûlü, içimizde iyiler olduğu hâlde de helâk olur muyuz, dedim.
–Evet, kötülükler çoğaldığı zaman (böyle olur), cevabını verdi.
(B3346 Buhârî, Enbiyâ, 7; M7237 Müslim, Fiten, 2)

‫ عَ ْن أ� ٖبي َس ٖع ٍيد ا ْل ُخ ْد ِر ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬-188

:‫ات» َف َقا ُلوا‬ ُّ ‫وس ِفي‬
ِ ‫الط ُر َق‬ َ ‫ «�ِإ َّي ُاك ْم َوا ْل ُج ُل‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
،‫ َن َت َح َّد ُث ٖف َيها‬،‫ول ال ّّٰل ِه َما َل َنا ِم ْن َم َجا ِل ِس َنا ُب ٌّد‬ َ ‫َيا َر ُس‬
ُ ‫َف َق َال َر ُس‬
‫ َف ِإ� َذا أ� َب ْي ُت ْم �ِإ َّلا ا ْل َم ْج ِل َس‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
:‫ول ال ّّٰل ِه؟ َق َال‬ َ ‫الطر ِيق َيا َر ُس‬ َّ ُ
ٖ ‫ َو َما َح ُّق‬:‫َف أ�عْ طوا الط ٖر َيق َح َّقهُ» َقالوا‬
َّ ُ
،‫وف‬ ِ ‫ َو ْال أ� ْم ُر بِا ْل َم ْع ُر‬،‫السل َا ِم‬ َّ ‫ َو َر ُّد‬،‫ َو َك ُّف ْال أ� َذى‬،‫«غ ُّض ا ْل َب َص ِر‬ َ
.‫َوال َّن ْه ُي عَ ِن ا ْل ُم ْن َك ِر» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
188. Ebû Saîd el-Hudrî’den (ra) rivayet edildiğine göre Peygamber :
–Yol üzerinde oturmaktan sakının, demişti. Ashâb:
Yol üzerinde oturmadan edemeyiz; (işlerimizi) orada konuşuyoruz, dediler.
Bunun üzerine Resûlullah :
–Yol üzerinde oturmaktan vazgeçmiyorsanız, (bari) yolun hakkını verin, dedi.
–Yâ Resûlallah, yolun hakkı nedir ki, dediler.
–Gözü sakınmak, rahatsızlık verecek şeyleri ortadan kaldırmak, selâm almak,
iyiliği emredip kötülükten sakındırmaktır, buyurdu.
(B6229 Buhârî, İsti’zân, 2; M5563 Müslim, Libâs, 114)

214

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 214 21.5.2015 14:40:31

 َ ‫اس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما أ� َّن َر ُس‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ٍ ‫ عَ ِن ا ْب ِن عَ َّب‬-189
‫ « َي ْع َم ُد‬:‫ َف َن َزعَ ُه َف َط َر َح ُه َو َق َال‬،‫َو َس َّل َم َر أ�ى خَ ات ًَما ِم ْن َذهَ ٍب ٖفي َي ِد َر ُج ٍل‬
‫» َف ٖق َيل ِلل َّر ُج ِل َب ْع َد َما َذهَ َب‬،‫أ� َح ُد ُك ْم �ِإ َلى َج ْم َر ٍة ِم ْن نَا ٍر َف َي ْج َع ُل َها ٖفي َي ِد ِه‬
‫ َلا َوال ّّٰل ِه‬:‫ َق َال‬.‫ اِ ْن َت ِف ْع ِب ِه‬،‫ خُ ْذ خَ ات ََم َك‬:‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُ ‫َر ُس‬
ُ ‫َلا َ�آخُ ُذ ُه أ� َبد ًا َو َق ْد َط َر َح ُه َر ُس‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
189. İbn Abbâs (ra) anlatıyor:
Resûlullah , bir adamın elinde altın yüzük görmüş ve onu parmağından
çıkarıp atarak:
–Sizden biri, ateşli koru alıp eline mi takıyor, demişti.
Resûlullah gittikten sonra o kimseye:
–Yüzüğünü al da (satmak suretiyle) ondan istifade et, demişlerdi.
–Hayır, Allah Resûlü onu alıp attıktan sonra, vallahi (bir daha) onu elimi
sürmem, karşılığını vermişti.
(M5472 Müslim, Libâs, 52)

‫ عَ ْن أ� ٖبي َس ٖع ٍيد ا ْل َح َس ِن ا ْل َب ْص ِريِّ أ� َّن عَ ا ِئ َذ ْب ِن عَ ْمر ٍو َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه‬-190

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ َ ‫ أ� ْي ُب َن َّى �ِإ ٖنّي َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫َدخَ َل عَ َلى عُ َب ْي ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن ِز َيا ٍد َف َق َال‬
:ُ‫ َف َق َال َله‬.‫ون ِم ْن ُه ْم‬ َ ‫ «�ِإ َّن َش َّر ال ِّرعَ ا ِء ا ْل ُح َط َم ُة» َف ِإ� َّي َاك أ� ْن ت َُك‬:‫ول‬
ُ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
:‫ َف َق َال‬،‫اب ُم َح َّم ٍد َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ِ ‫اِ ْج ِل ْس َف ِإ�ن ََّما أ�ن َْت ِم ْن نُخَ ا َل ِة أ� ْص َح‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫َوهَ ْل َكان َْت َل ُه ْم نُخَ ا َل ٌة �ِإن ََّما َكان َِت ال ُّنخَ ا َل ُة َب ْع َدهُ ْم َو ٖفي َغ ْي ِر ِه ْم‬
190. Ebû Saîd el-Hasan el-Basrî anlatıyor:
Âiz b. Amr (ra), Ubeydullâh b. Ziyâd’ın yanına girdi ve:
–Oğlum, Resûlullah’tan “Yöneticilerin en kötüsü, zorba olanlardır.”
dediğini işittim; sen sakın onlardan olma, dedi. İbn Ziyâd, Âiz’e:

215

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 215 21.5.2015 14:40:31

 –Sen otur, zira sen Muhammed’in arkadaşlarının
döküntülerindensin, dedi. Âiz b. Amr, (Ashâb içinde değerli
değersiz ayrımı yapılamayacağından) şöyle dedi:
–Onların döküntüleri mi olur?! Döküntüler, onlardan sonrakiler veya onlardan
başkaları arasında olur, dedi.
(M4733 Müslim, İmâre, 23)

:‫ عَ ْن ُح َذ ْي َف َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-191

‫وش َك َّن‬
ِ ‫ أ� ْو َل ُي‬،‫ َو َل َت ْن َه ُو َّن عَ ِن ا ْل ُم ْن َك ِر‬،‫وف‬ِ ‫« َوا َّل ٖذي َن ْف ٖسي ِب َي ِد ٖه َل َت أ�ْ ُم ُر َّن بِا ْل َم ْع ُر‬
ُ ‫ ُث َّم ت َْدعُ و َن ُه َفل َا ُي ْس َت َج‬،ُ‫ال ّّٰل ُه أ� ْن َي ْب َع َث عَ َل ْي ُك ْم ِع َقاب ًا ِم ْنه‬
‫اب َل ُك ْم» َر َوا ُه‬
.‫يث َح َس ٌن‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬
191. Huzeyfe’den (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle buyurmuştur:
Bu canı bu tende tutan Allah’a yemin ederim ki ya iyiliği emredersiniz ve
kötülükten sakındırırsınız ya da Allah Teâlâ size azap gönderir. Sonra Allah’a
yalvarırsınız fakat duanız kabul edilmez.
(T2169 Tirmizî, Fiten, 9)

‫ عَ ْن أ� ٖبي َس ٖع ٍيد ا ْلخُ ْد ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬-192
‫ « أ� ْف َض ُل ا ْلجِ َها ِد َك ِل َم ُة عَ ْدلٍ ِع ْن َد ُس ْل َطانٍ َجا ِئ ٍر» َر َوا ُه أ� ُبو‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ َوال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬،َ‫دَا ُود‬
.‫يث َح َس ٌن‬
192. Ebû Saîd el-Hudrî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle demiştir:
Cihadın en üstünü, zalim yöneticiye karşı adaleti dile getirmektir.
(D4344 Ebû Dâvûd, Melâhim, 17; T2174 Tirmizî, Fiten, 13)

216

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 216 21.5.2015 14:40:31

 ‫اب ا ْل َب َج ِل ِّي ْال أ� ْح َم ِس ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن‬
‫‪ -193‬عَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َطا ِرقِ ْب ِن ِش َه ٍ‬
‫َر ُجل ًا َس أ� َل ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬و َق ْد َو َض َع ِر ْج َل ُه ِفي ا ْل َغ ْر ِز‪ :‬أ�يُّ ا ْلجِ َها ِد‬
‫أ� ْف َض ُل؟ َق َال‪َ :‬‬
‫«ك ِل َم ُة َح ٍّق ِع ْن َد ُس ْل َطانٍ َجا ِئ ٍر» َر َوا ُه ال َّن َسا ِئ ُّي ِب ِإ� ْس َنا ٍد َص ٖح ٍيح‪.‬‬
‫‪193. Ebû Abdullah Târık b. Şihâb el-Becelî el-Ahmesî’den (ra) rivayet edildiğine‬‬
‫‪göre Peygamber‬‬ ‫‪ayağını devenin üzengisine koyduğu sırada bir adam:‬‬
‫‪–Hangi cihadın sevabı daha çoktur, diye sordu. Peygamber‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪–Zalim yöneticiye karşı hakkı dile getirmektir, buyurdu.‬‬
‫)‪(N4214 Nesâî, Bey’at, 37‬‬

‫‪ -194‬عَ ِن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ِ�« :‬إ َّن أ� َّو َل َما َدخَ َل ال َّن ْق ُص عَ َلى َب ٖني �ِإ ْس َرا ٖئ َيل أ� َّن ُه َك َان ال َّر ُج ُل‬
‫ول‪َ :‬يا ٰه َذا اِت َِّق ال ّّٰل َه َودَعْ َما ت َْص َن ُع َف ِإ� َّن ُه َلا َي ِح ُّل َل َك‪ُ ،‬ث َّم‬ ‫َي ْل َقى ال َّر ُج َل َف َي ُق ُ‬
‫َي ْل َقا ُه ِم َن ا ْل َغ ِد َوهُ َو عَ َلى َحا ِل ِه‪َ ،‬فل َا َي ْم َن ُع ُه ٰذ ِل َك أ� ْن َي ُك َ‬
‫ون أ� ٖكي َل ُه َو َش ٖري َب ُه‬
‫وب َب ْع ِض ِه ْم ِب َب ْع ٍض» ُث َّم َق َال‪:‬‬ ‫َو َق ٖع َيد ُه‪َ ،‬ف َل َّما َف َع ُلوا ٰذ ِل َك َض َر َب ال ّّٰل ُه ُق ُل َ‬
‫‪ُ ‬ل ِع َن ا َّل ٖذ َين َك َف ُروا ِم ْن َب ٖني �ِإ ْس َرا ٖئ َيل عَ َلى ِل َسانِ دَا ُو َد َو ٖع َيسى ا ْب ِن َم ْر َي َم‬
‫ٰذ ِل َك ب َِما عَ َص ْوا َو َكانُوا َي ْع َت ُد َ‬
‫ون‪َ ،‬كانُوا َلا َي َتنَاهَ ْو َن عَ ْن ُم ْن َك ٍر َف َع ُلو ُه َل ِبئ َْس‬
‫ون * َت َرى َك ٖثير ًا ِم ْن ُه ْم َي َت َو َّل ْو َن ا َّل ٖذ َين َك َف ُروا َل ِبئ َْس َما َق َّد َم ْت‬ ‫َما َكانُوا َي ْف َع ُل َ‬
‫«كل َّا‪َ ،‬وال ّّٰل ِه َل َت أ�ْ ُم ُر َّن‬
‫ون‪ُ ‬ث َّم َق َال‪َ :‬‬ ‫َل ُه ْم أ� ْن ُف ُس ُه ْم‪ِ� ‬إ َلى َق ْو ِل ِه‪َ  :‬ف ِاس ُق َ‬
‫الظا ِل ِم‪َ ،‬و َل َت أ�ْ ِط ُر َّن ُه‬‫وف‪َ ،‬و َل َت ْن َه ُو َّن عَ ِن ا ْل ُم ْن َك ِر‪َ ،‬و َل َت أ�ْخُ ُذ َّن عَ َلى َي ِد َّ‬ ‫بِا ْل َم ْع ُر ِ‬
‫وب‬ ‫عَ َلى ا ْل َح ِّق أ� ْطر ًا‪َ ،‬و َلت ْق ُص ُر َّن ُه عَ َلى ا ْل َح ِّق َق ْصر ًا‪ ،‬أ� ْو َل َي ْض ِر َب َّن ال ّّٰل ُه ِب ُق ُل ِ‬
‫‪217‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 217‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:31‬‬

 ُّ‫ َوال ِّت ْر ِم ِذي‬،َ‫ ُث َّم َل َي ْل َع َن َّن ُك ْم َك َما َل َع َن ُه ْم» َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُود‬،‫َب ْع ِض ُك ْم عَ َلى َب ْع ٍض‬
. ِّ‫ َو َل ْف ُظ ال ِّت ْر ِم ِذى‬،َ‫ ٰه َذا َل ْف ُظ أ�بِى دَا ُود‬.‫يث َح َس ٌن‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫َو َق َال‬
‫اصي‬ ُ ‫َق َال َر ُس‬
ٖ ‫ ( َل َّما َو َق َع ْت َب ُنو �ِإ ْس َرا ٖئ َيل ِفى ا ْل َم َع‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ن ََه ْت ُه ْم عُ َل َما ُؤهُ ْم َف َل ْم َي ْن َت ُهوا َف َجا َل ُسوهُ ْم ِفي َم َجا ِل ِس ِه ْم َو َو َاك ُلوهُ ْم َو َشا َر ُبوهُ ْم‬
‫وب َب ْع ِض ِه ْم ِب َب ْع ٍض َو َل َع َن ُه ْم عَ َلى ِل َسانِ دَا ُو َد َو ٖع َيسى ا ْب ِن َم ْر َي َم‬
َ ‫َف َض َر َب ال ّٰل ُه ُق ُل‬
َ ‫ٰذ ِل َك ب َِما عَ َص ْوا َو َكانُوا َي ْع َت ُد‬
ُ ‫ون) َف َج َل َس َر ُس‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
».‫«لا َوا ّل ٖذي َن ْف ٖسي ِب َي ِد ٖه َح ّٰتى َت أ�ْ ِط ُروهُ ْم عَ َلى ا ْل َح ِّق أ� ْط ًرا‬ َ :‫َو َك َان ُم َّت ِكئًا َف َق َال‬
194. İbn Mes’ûd’dan (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
İsrailoğulları arasında bozgunluk ilk defa şöyle başladı: Onlardan biri, (günah
işleyen) birine rastlayınca: “Be adam, Allah’tan kork, yapmakta olduğun işi
bırak, zira o iş, sana helâl değildir.” derdi. Ertesi gün yine o adama aynı işi
yaparken rastlar. Fakat o adamla yiyip içmekten ve onunla oturup kalkmaktan
çekinmezdi. Onlar böyle yapınca, Allah Teâlâ kalplerini birbirine benzetti.
Sonra “İsrailoğullarından inkâr edenler, Davud ve Meryemoğlu İsa’nın diliyle
lânetlendiler. Çünkü onlar isyan etmiş ve hadlerini aşmışlardı. İşledikleri herhangi
bir kötülükten birbirlerini vazgeçirmeye çalışmamışlardı. Yaptıkları, ne kötüydü.
Onlardan birçoğunun, inkâr edenleri dost edindiklerini görürsün. Nefisleri,
kendilerine ne kötülükler yaptırmış, Allah da bu yüzden onlara gazap etmiştir.
Onlar azap içinde ebedî kalacaklardır. Eğer Allah’a, Peygamber’e ve ona indirilene
(Kur’an’a) inanıyor olsalardı onları [müşrikleri] dost edinmezlerdi. Fakat onların
çoğu fâsık kimselerdir.”36 meâlindeki âyeti okudu, sonra da şöyle buyurdu:
Hayır, vallahi ya iyiliği emredersiniz ve kötülükten sakındırırsınız; zalimin
zulmetmesine engel olur, onu hakka çevirir ve hak üzerinde durdurursunuz,
ya da Allah kalplerinizi birbirine benzetir; sonra sizi de İsrailoğullarını
lânetlediği gibi lânetler.
(D4336-D4337 Ebû Dâvûd, Melâhim, 17)

Mâide, 5/78-81.
36

218

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 218 21.5.2015 14:40:31

 Bu metin Ebû Dâvûd’un olup Tirmizî’nin ibaresi de şöyledir:
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
İsrailoğulları günaha daldıkları zaman, âlimleri onları nehyettiler. Ancak
İsrailoğulları (günah işlemekten) vazgeçmediler; sonra (âlimler) onlarla
beraber oturdular ve onlarla yiyip içmeye devam ettiler. Bundan dolayı
Allah Teâlâ onların kalplerini birbirine benzetti. Davud ve Meryem oğlu
İsa’nın diliyle onlara lânet etti. Bu iş, onların boyun eğmemeleri
ve zulmetmeleri yüzünden oldu. Resûlullah dayanmakta
olduğu yerden doğrulup oturdu ve:
Hayır! Bu canı bu tende tutan Allah’a yemin ederim ki, onları hakka boyun
eğdirmediğiniz sürece bu böyle olacaktır, buyurdu.
(T3047 Tirmizî, Tefsîr, 5)

ُ ‫ َي آ� أ� ُّي َها ال َّن‬:‫ َق َال‬،ُ‫الص ٖ ّد ِيق َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬

‫اس‬ ِّ ‫ عَ ْن أ� ٖبي َب ْك ٍر‬-195
‫ َي آ� أ� ُّي َها ا َّل ٖذ َين �آ َم ُنوا عَ َل ْي ُك ْم أ� ْن ُف َس ُك ْم‬ :‫ون ٰه ِذ ِه ْال َآ� َي َة‬
َ ‫�ِإن َُّك ْم َت ْق َر ُؤ‬
َ ‫ َو�ِإ ٖ ّني َس ِم ْع ُت َر ُس‬‫َلا َي ُض ُّر ُك ْم َم ْن َض َّل �ِإ َذا اهْ َت َد ْي ُت ْم‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬
‫الظا ِل َم َف َل ْم َي أ�ْخُ ُذوا عَ َلى‬
َّ ‫اس �ِإ َذا َر أ� ُوا‬
َ ‫ «�ِإ َّن ال َّن‬:‫ول‬ ُ ‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
ٍ ‫َي َد ْي ِه أ� ْو َش َك أ� ْن َي ُع َّم ُه ُم ال ّّٰل ُه ِب ِع َق‬
‫ َوال ِّت ْر ِم ِذ ُّي‬، َ‫اب ِم ْنهُ» َر َوا ُه أ� ُبو دَ ا ُود‬
َ ‫َوال َّن َسا ِئ ُّي ِب أ� َسا ِن َيد َص ِح‬
.‫يح ٍة‬
195. Ebû Bekir es-Sıddîk’ten (ra) rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:
Ey insanlar, siz, “Ey iman edenler, siz kendinizi düzeltin. Siz doğru yolda
olursanız yoldan sapan kimseler size zarar veremez.”37 âyetini okuyorsunuz;
hâlbuki ben Resûlullah’ın “İnsanlar zalimi görürler de zulmetmesine mani
olmazlarsa, (bilin ki) Allah onların hepsini kısa bir süre sonra cezalandırır.”
buyurduğunu işittim.
(T2168 Tirmizî, Fiten, 8; D4338 Ebû Dâvûd, Melâhim, 17; Nesâî, es-Sünenü’l-kübrâ, X, 88, hadis no: 11092)

37
Mâide, 5/105.

219

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 219 21.5.2015 14:40:31

 İyiliği Emredip
Kötülükten Nehyettiği
Hâlde Aksini Yapmak
َ ‫اب أ� َفل َا َت ْع ِق ُل‬
‫ون‬ َ ‫اس بِا ْل ِب ِّر َو َت ْن َس ْو َن أ� ْن ُف َس ُك ْم َو أ� ْن ُت ْم َت ْت ُل‬
َ ‫ون ا ْل ِك َت‬ َ ‫ أ� َت أ�ْ ُم ُر‬
َ ‫ون ال َّن‬
Siz Kitabı (Tevrat’ı) okuyup durduğunuz halde, kendinizi unutup başkalarına
iyiliği mi emrediyorsunuz? (Yaptığınızın çirkinliğini) anlamıyor musunuz?
(Bakara, 2/44)

َ ‫ون َما َلا َت ْف َع ُل‬

‫ون * َك ُب َر َم ْقت ًا ِع ْن َد ال ّّٰل ِه أ� ْن‬ َ ‫ َي آ� أ� ُّي َها ا َّل ٖذ َين َ�آ َم ُنوا ِل َم َت ُقو ُل‬
‫ون‬َ ‫َت ُقو ُلوا َما َلا َت ْف َع ُل‬
Ey iman edenler! Yapmayacağınız şeyleri niçin söylüyorsunuz? Yapmayacağınız
şeyleri söylemeniz, Allah katında büyük gazap gerektiren bir iştir.
(Saff, 61/2-3)

ُ‫ َو َما أ� ٖر ُيد أ� ْن أ�خَ ا ِل َف ُك ْم �ِإ َلى َما أ� ْن ٰه ُيك ْم عَ ْنه‬

...Ben, yasakladığım şeylerin aksini yaparak size aykırı davranmak istemiyorum...
(Hûd, 11/88)

220

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 220 21.5.2015 14:40:32

 ،‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َز ْي ٍد أ� َسا َم َة ْب ِن َز ْي ِد ْب ِن َحا ِر َث َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬-196
:‫ول‬ ُ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫َق َال‬
،‫اب َب ْط ِن ِه‬ ُ ‫ َف َت ْن َد ِل ُق أ� ْق َت‬،‫« ُي ْؤتَـى بِال َّر ُج ِل َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة َف ُي ْل َقى ِفي ال َّنا ِر‬
‫ َف َي ْج َت ِم ُع �ِإ َل ْي ِه أ�هْ ُل ال َّنا ِر‬،‫َف َي ُدو ُر ب َِها َك َما َي ُدو ُر ا ْل ِح َما ُر ِفي ال َّر َحا‬
‫وف َو َت ْن َهى‬ ِ ‫ َيا ُفل َا ُن َما َل َك؟ أ� َل ْم ت َُك ْن َت أ�ْ ُم ُر بِا ْل َم ْع ُر‬:‫ون‬ َ ‫َف َي ُقو ُل‬
،‫وف َو َلا َ�آ ٖتي ِه‬ ِ ‫ ُك ْن ُت َ�آ ُم ُر بِا ْل َم ْع ُر‬،‫ َب َلى‬:‫ول‬ ُ ‫عَ ِن ا ْل ُم ْن َك ِر؟ َف َي ُق‬
.‫َو أ�ن َْهى عَ ِن ا ْل ُم ْن َك ِر َو َ�آ ٖتي ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
196. Ebû Zeyd Üsâme b. Zeyd b. Hârise’nin (ra)
Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
Kıyamet gününde bir kimse getirilir ve cehenneme atılır;
bağırsakları karnından dışarıya fırlar; ve o hâliyle değirmen
çeviren merkep gibi döner. Cehennemdekiler onun yanına toplanırlar ve:
–Yâ filan, bu ne hâl! İyiliği emreden ve kötülüğü yasaklayan
sen değil miydin, derler. O da:
–Evet, iyiliği emrederdim fakat onu yapmazdım.
Kötülüğü yasaklardım, fakat onu kendim yapardım, der.
(M7483 Müslim, Zühd, 51; B3267 Buhârî, Bed’ü’l-halk, 10)

221

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 221 21.5.2015 14:40:32

 ‫‪Emanete Riayet Etmek‬‬
‫‪ِ�‬إ َّن ال ّّٰل َه َي أ�ْ ُم ُر ُك ْم أ� ْن ُت َؤدُّوا ْال أ� َمان ِ‬
‫َات �ِإ َلى أ�هْ ِل َها‪‬‬
‫‪Allah (cc) size, emanetleri ehline vermenizi emrediyor...‬‬
‫)‪(Nisâ, 4/58‬‬

‫ات َو ْال َأ� ْر ِض َوا ْلجِ َبالِ َف أ� َب ْي َن أ� ْن َي ْح ِم ْل َن َها‬ ‫‪ِ�‬إنَّا عَ َر ْض َنا ْال أ� َما َن َة عَ َلى َّ‬
‫السمٰ َو ِ‬
‫َو أ� ْش َف ْق َن ِم ْن َها َو َح َم َل َها ْال ِإ�ن َْس ُان �ِإ َّن ُه َك َان َظ ُلو ًما َج ُه ً‬
‫ولا‪‬‬
‫‪Şüphesiz biz emaneti göklere, yere ve dağlara teklif ettik de onlar onu‬‬
‫‪yüklenmek istemediler, ondan çekindiler. Onu insan yüklendi. O çok zalimdir,‬‬
‫‪çok cahildir.‬‬
‫)‪(Ahzâb, 33/72‬‬

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ‫‪ -197‬عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪ ،‬أ� َّن َر ُس َ‬
‫َق َال‪�« :‬آ َي ُة ا ْل ُم َنا ِف ِق َثل َا ٌث‪ِ� :‬إ َذا َح َّد َث َك َذ َب‪َ ،‬و�ِإ َذا َوعَ َد أ�خْ َل َف‪َ ،‬و�ِإ َذا‬
‫ا ْؤت ُِم َن خَ َان» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‪َ « :‬و�ِإ ْن َصا َم َو َص َّلى َوزَعَ َم أ� َّن ُه ُم ْس ِل ٌم»‬

‫‪222‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 222‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:32‬‬

 ‫‪197. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle demiştir:‬‬
‫‪Münafığın alâmeti üçtür: Konuştuğunda yalan söyler, söz verdiğinde sözünde‬‬
‫‪durmaz, kendisine bir şey emanet edildiği zaman ona hıyanet eder.‬‬
‫)‪(B33 Buhârî, Îmân, 24; M211 Müslim, Îmân, 107‬‬

‫‪Diğer bir rivayette “O kimse oruç tutsa, namaz kılsa ve kendisinin Müslüman‬‬
‫‪olduğunu iddia etse de (münafıktır.)” ilâvesi vardır.‬‬
‫)‪(M213 Müslim, Îmân, 109‬‬

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬ ‫‪َ -198‬وعَ ْن ُح َذ ْي َف َة ْب ِن ا ْل َي َمانِ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ح َّد َث َنا َر ُس ُ‬
‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ح ٖدي َث ْي ِن َق ْد َر أ� ْي ُت أ� َح َدهُ َما‪َ ،‬و أ�نَا أ� ْن َتظِ ُر ْال َآ�خَ َر‪َ :‬ح َّد َث َنا أ� َّن‬
‫ْال أ� َما َن َة َن َز َل ْت ٖفي َج ْذ ِر ُق ُل ِ‬
‫وب ال ِّر َجالِ ‪ُ ،‬ث َّم َن َز َل ا ْل ُق ْر َ�آ ُن َف َع ِل ُموا ِم َن ا ْل ُق ْر َ�آنِ ‪،‬‬
‫الس َّن ِة‪ُ ،‬ث َّم َح َّد َث َنا عَ ْن َر ْف ِع ْال أ� َما َن ِة َف َق َال‪َ « :‬ي َنا ُم ال َّر ُج ُل ال َّن ْو َم َة‬
‫َوع ِل ُموا ِم َن ُّ‬
‫َف ُت ْق َب ُض ْال أ� َما َن ُة ِم ْن َق ْل ِب ِه‪َ ،‬ف َي َظ ُّل أ� َث ُرهَ ا ِمث َْل ا ْل َو ْك ِت‪ُ ،‬ث َّم َي َنا ُم ال َّن ْو َم َة َف ُت ْق َب ُض‬
‫ْال أ� َما َن ُة ِم ْن َق ْل ِب ِه‪َ ،‬ف َي َظ ُّل أ� َث ُرهَ ا ِمث َْل أ� َث ِر ا ْل َم ْج ِل‪َ ،‬ك َج ْم ٍر د َْح َر ْج َت ُه عَ َلى ِر ْج ِل َك‬
‫َف َن ِف َط َف َت َرا ُه ُم ْن َتبِر ًا َو َل ْي َس ٖفي ِه َش ْي ٌء» ُث َّم أ�خَ َذ َح َصا ًة َف َد ْح َر َج َها عَ َلى ِر ْج ِل ِه‬
‫ون‪َ ،‬فل َا َي َكا ُد أ� َح ٌد ُي َؤدِّي ْال أ� َما َن َة َح ّٰتى ُي َق َال‪ِ� :‬إ َّن ٖفي َب ٖني‬ ‫َف ُي ْصب ُِح ال َّن ُ‬
‫اس َي َت َبا َي ُع َ‬
‫ُفل َانٍ َر ُجل ًا أ� ٖمي ًنا‪َ ،‬ح ّٰتى ُي َق َال ِلل َّر ُج ِل‪َ :‬ما أ� ْج َل َد ُه َما أ� ْظ َر َفهُ‪َ ،‬ما أ�عْ َق َلهُ‪َ ،‬و َما ٖفي‬
‫َق ْل ِب ٖه ِم ْث َق ُال َح َّب ٍة ِم ْن خَ ْردَلٍ ِم ْن ٖ�إ َيمانٍ َو َل َق ْد أ�تَى عَ َل َّي َز َم ٌان َو َما أ� َبا ٖلي أ� ُّي ُك ْم‬
‫َبا َي ْع ُت‪َ ،‬ل ِئ ْن َك َان ُم ْس ِل ًما َل َي ُر َّد َّن ُه عَ َل َّي ٖدي ُنهُ‪َ ،‬و َل ِئ ْن َك َان ن َْص َرا ِن ًّيا أ� ْو َي ُهو ِد ًّيا َل َي ُر َّد َّن ُه‬
‫عَ َل َّي َسا ِعي ِه‪َ ،‬و أ� َّما ا ْل َي ْو َم َف َما ُك ْن ُت أ� َباي ُِع ِم ْن ُك ْم �ِإ َّلا ُفل َانًا َو ُفل َانًا‪ُ .‬م َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫‪223‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 223‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:32‬‬

 198. Huzeyfe b. Yemân (ra) anlatıyor:
Resûlullah bize (emanete dair) iki hadis söyledi. Bunlardan birini gördüm,
ikincisini bekliyorum. Resûlullah şöyle dedi:
Emanet insanların kalplerinin derinliklerine indi (kökleşti). Sonra Kur’an indi.
İnsanlar Kur’an ve sünnet bilgisini edindiler.
Sonra Hz. Peygamber emanetin kalkacağını haber verdi ve şöyle dedi:
Adam bir kere uyur, kalbinden emanet alınır, az bir izi kalır; sonra yine
bir uyku uyur; kalbinden yine emanet alınır, ayağını yakan kor ateşten
dolayı oluşan kabarcık gibi iz bırakır, şişkin olarak görülür; oysa içinde
hiçbir şey yoktur.
Sonra Resûlullah çakıl taşları aldı ve onları ayağında yuvarladı
(ve şöyle devam etti):
Bundan sonra insanlar o hâle gelirler ki alışveriş ederler, fakat hiçbirinin
emanete riayet etme niyeti yoktur. İş o dereceye gelir ki, “filan kabilede emin
bir adam varmış”, diye söylenir. (Herhangi bir kimse) hakkında, ‘Ne kadar
cesur, ne kadar zarif, ne kadar akıllı.’ denilir. Hâlbuki kalbinde (emanet şöyle
dursun), hardal tanesi kadar bile imandan eser yoktur.
(Huzeyfe devamında şöyle dedi:) Öyle zamanlar geçirdim ki kiminle alışveriş
edeyim, diye düşünmezdim; o kimse eğer Müslüman ise benim hakkımı
ödemeye onu, imanı sevk ederdi; eğer Hıristiyan veya Yahudi ise vali olan
kimse benim hakkımı ondan alır ve bana verirdi. Bugün ise filan ve falan
kimselerden başkasıyla alışveriş etmiyorum.
(M367 Müslim, Îmân, 230; B6497 Buhârî, Rikâk, 35)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫الا‬
‫ول‬ َ ‫ َق‬،‫ َو أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬،‫ َوعَ ْن ُح َذ ْي َف َة‬-199
‫اس َف َي ُقو ُم‬ َ ‫ « َي ْج َم ُع ال ّّٰل ُه َت َبا َر َك َو َت َعا َلى ال َّن‬:‫ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
،‫ات ال ّّٰل ِه عَ َل ْي ِه‬ُ ‫ُون �آ َد َم َص َل َو‬ َ ‫ َف َي أ�ْت‬،‫ون َح ّٰتى ُت ْز َل َف َل ُه ُم ا ْل َج َّن ُة‬َ ‫ا ْل ُم ْؤ ِم ُن‬
‫ َوهَ ْل أ�خْ َر َج ُك ْم ِم َن ا ْل َج َّن ِة‬:‫ول‬ ُ ‫ َف َي ُق‬،‫ َيا أ� َبانَا ْاس َت ْف ِت ْح َل َنا ا ْل َج َّن َة‬:‫ون‬
َ ‫َف َي ُقو ُل‬
ٖ ‫ اِ ْذهَ ُبوا �ِإ َلى ا ْب ٖني �ِإ ْب‬،‫اح ِب ٰذ ِل َك‬
‫راه َيم‬ ِ ‫ َل ْس ُت ب َِص‬،‫�ِإ َّلا خَ ٖطي َئ ُة أ� ٖب ُيك ْم‬

224

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 224 21.5.2015 14:40:32

 ‫اح ِب ٰذ ِل َك‬ ‫خَ ٖل ِيل ال ّّٰل ِه‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ف َي أ�ْت َ‬
‫ُون �ِإ ْب َر ٖاه َيم‪َ ،‬ف َي ُق ُ‬
‫ول �ِإ ْب َر ٖاه ُيم‪َ :‬ل ْس ُت ب َِص ِ‬
‫وسى ا َّل ٖذي َك َّل َم ُه ال ّّٰل ُه‬‫�ِإن ََّما ُك ْن ُت خَ ٖليل ًا ِم ْن َو َرا َء َو َرا َء‪ ،‬اِعْ ِم ُدوا �ِإ َلى ُم َ‬
‫اح ِب ٰذ ِل َك‪ ،‬اِ ْذهَ ُبوا �ِإ َلى‬ ‫ول‪َ :‬ل ْس ُت ب َِص ِ‬ ‫وسى‪َ ،‬ف َي ُق ُ‬ ‫ُون ُم َ‬ ‫ت َْك ٖل ًيما‪َ ،‬ف َي أ�ْت َ‬
‫اح ِب ٰذ ِل َك‪َ .‬ف َي ْات َ‬
‫ُون‬ ‫ول ٖع َيسى‪َ :‬ل ْس ُت ِب َِص ِ‬ ‫وح ٖه َف َي ُق ُ‬
‫ٖع َيسى َك ِل َم ِة ال ّّٰل ِه َو ُر ِ‬
‫ُم َح َّمد ًا َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ف َي ُقو ُم َف ُي ْؤ َذ ُن َلهُ‪َ ،‬و ُت ْر َس ُل ْال أ� َما َن ُة َوال َّر ِح ُم‬
‫الا‪ ،‬ف َي ُم ُّر أ� َّو ُل ُك ْم َكا ْل َب ْرقِ » ُق ْل ُت‪:‬‬
‫اط َي ٖمي ًنا َو ِش َم ً‬ ‫َف َي ُقو َمانِ َج ْن َب َت ِي ِّ‬
‫الص َر ِ‬
‫ِب أ� ٖبي َو أ� ٖ ّمي‪ ،‬أ� ُّي َش ْي ٍء َك َم ِّر ا ْل َب ْرقِ ؟ َق َال‪ « :‬أ� َل ْم َت َر ْوا َك ْي َف َي ُم ُّر َو َي ْرجِ ُع‬
‫ٖفي َط ْر َف ِة عَ ْي ٍن؟ ُث َّم َك َم ِّر ال ٖ ّر ِ‬
‫يح ُث َّم َك َم ِّر َّ‬
‫الط ْي ِر َو َش ِّد ال ِّر َجالِ ت َْج ٖري ِب ِه ْم‬
‫ول‪َ :‬ر ِّب َس ِّل ْم َس ِّل ْم‪َ ،‬ح ّٰتى‬ ‫اط َي ُق ُ‬ ‫أ�عْ َما ُل ُه ْم‪َ ،‬و َن ِب ُّي ُك ْم َقا ِئ ٌم عَ َلى ِّ‬
‫الص َر ِ‬
‫َت ْعجِ َز أ�عْ َم ُال ا ْل ِع َبا ِد‪َ ،‬ح ّٰتى َيجِ ي َء ال َّر ُج ُل َلا َي ْس َت ٖط ُيع َّ‬
‫الس ْي َر �ِإ َّلا ز َْحف ًا‪،‬‬
‫يب ُم َع َّل َق ٌة َم أ�ْ ُمو َر ٌة ِب أ�خْ ِذ َم ْن أ� ِم َر ْت ِب ِه‪،‬‬
‫اط َكل َا ٖل ُ‬ ‫َو ٖفي َحا َف َت ِي ِّ‬
‫الص َر ِ‬
‫وس ِفي ال َّنا ِر» َوا َّل ٖذي َن ْف ُس أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة ِب َي ِد ٖه �ِإ َّن‬ ‫َاج َو َم ْك ُد ٌ‬ ‫َف َم ْخ ُد ٌ‬
‫وش ن ٍ‬
‫َق ْع َر َج َه َّن َم َل َس ْب ُع َ‬
‫ون خَ ٖريف ًا‪َ .‬ر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪199. Huzeyfe ve Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle demiştir:‬‬
‫‪Allah Teâlâ insanları toplar, müminler kalkarlar; cennet onlara iyice‬‬
‫‪yaklaştırılır. Âdem’in (as) yanına giderler ve “Ey babamız, bizim için cennet‬‬
‫‪kapısının açılmasını iste.” derler. O da “Sizi cennetten çıkaran şey, babanızın‬‬
‫‪hatasından başka bir şey mi ki? Ben bu işin ehli değilim, oğlum İbrahim‬‬
‫‪Halîlullah’a gidin.” der. Hemen İbrahim’e (as) giderler. O da “Ben bu makamın‬‬
‫‪ehli değilim, Halil oldum lakin uzaktan; Allah’la vasıtasız konuşmak şerefine‬‬
‫‪mazhar olan Musa’ya gidin.” der. Musa’nın (as) yanına gelirler. O da, “Bu‬‬

‫‪225‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 225‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:32‬‬

 işin ehli değilim, Allah’ın kelimesi ve ruhu olan İsa’ya gidin.” der. İsa’nın (as)
yanına varırlar. O da “Bu işin ehli değilim.” der. Bunun üzerine Muhammed’e
gelirler. O da kalkar ve dua eder. Kendisine (şefaat) izni verilir, emanet
ve akrabalık bağı gönderilirler; bunlar Sırat’ın sağında ve solunda dururlar.
Sonra sizin ilk kafileniz şimşek gibi geçer (dedi). Anam, babam feda olsun,
‘şimşek gibi geçer’ ne demektir, dedim. “Bilmiyor musun, (göz kapağı) bir
göz kırpmada nasıl gider, gelir?” (dedi). “Sonra rüzgâr gibi, sonra kuşlar
ve süratle koşan piyadeler gibi geçerler, hepsi amelleri oranında yürürler.
Peygamberiniz sırat üzerinde durur ve “Ey Rabbim, selâmete çıkar, selâmete
çıkar.” diye seslenir; nihayet kulların amelleri onları Sırat’tan geçiremez olur;
hatta insanın yürümeye gücü yetmez de emekleyerek gider; Sırat’ın iki
tarafına takılmış birtakım çengeller vardır ki bunların (vazifeleri), tutulması
istenen kimseleri yakalamaktır, çengeller sebebiyle kimisi yaralı bir hâlde
kurtulur, kimisi de kurtulamaz ateşe yuvarlanır.”
(Hadisin ravisi) “Ebû Hüreyre’nin canını teninde tutan Allah’a yemin ederim
ki, cehennemin dibi yetmiş yıllık mesafe kadar derindir.” (demiştir).
(M482 Müslim, Îmân, 329)

‫ َل َّما‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي خُ َب ْي ٍب عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن ال ُّز َب ْي ِر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬-200

‫ َيا ُب َن َّي �ِإ َّن ُه َلا‬:‫ َف َق َال‬،‫َو َق َف ال ُّز َب ْي ُر َي ْو َم ا ْل َج َم ِل دَعَ ا ٖني َف ُق ْم ُت �ِإ َلى َج ْن ِب ِه‬
،‫ َو�ِإ ٖ ّني َلا أ� َرا ٖني �ِإ َّلا َس أ� ْق َت ُل ا ْل َي ْو َم َم ْظ ُلو ًما‬،‫ُي ْق َت ُل ا ْل َي ْو َم �ِإ َّلا َظا ِل ٌم أ� ْو َم ْظ ُلو ٌم‬
‫ َيا‬:‫َو�ِإ َّن ِم ْن أ� ْك َب ِر هَ ٖ ّمي َل َد ْي ٖني أ� َف َت َرى َد ْي ُن َنا ُي ْب ِقي ِم ْن َما ِل َنا َش ْيئ ًا؟ ُث َّم َق َال‬
‫ َي ْع ٖني ِل َب ٖني عَ ْب ِد‬،‫ َو ُث ُل ِث ٖه ِل َب ٖني ِه‬،‫ َو أ� ْو َصى بِال ُّث ُل ِث‬،‫ُب َن َّى ب ِْع َما َل َنا َوا ْق ِض َد ْي ٖني‬
‫الد ْي ِن‬َّ ‫ َف ِإ� ْن َف َض َل ِم ْن َما ِل َنا َب ْع َد َق َضا ِء‬:‫ َق َال‬.‫ال ّّٰل ِه ْب ِن ال ُّز َبي ِر ُث ُل ُث ال ُّث ُل ِث‬
‫ َو َك َان َو َل ُد عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َق ْد َوازَى َب ْع َض َب ِني‬:‫ َق َال ِهشَ ا ٌم‬،‫يك‬ َ ‫َش ْي ٌء َف ُث ُل ُث ُه ِل َب ٖن‬
:‫ َق َال عَ ْب ُد ال ّّٰل ِه‬.‫ات‬ ٍ ‫ َو َل ُه َي ْو َم ِئ ٍذ ِت ْس َع ُة َب ٖن َين َو ِت ْس ُع َب َن‬،ٌ‫ال ُّز َب ْي ِر خُ َب ْي ٌب َوعَ َّباد‬
226

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 226 21.5.2015 14:40:32

 ‫وصي ٖني ب َِد ْي ِن ٖه َو َي ُق ُ‬
‫ول‪َ :‬يا ُب َن َّي �ِإ ْن عَ َج ْز َت عَ ْن َش ْي ٍء ِم ْن ُه َف ْاس َت ِع ْن‬ ‫َف َج َع َل ُي ٖ‬
‫عَ َل ْي ِه ب َِم ْو َلا َي‪َ .‬ق َال‪َ :‬ف َوال ّّٰل ِه َما َد َر ْي ُت َما أ� َرا َد َح ّٰتى ُق ْل ُت َيا أ� َب ِت َم ْن‬
‫َم ْو َلا َك؟ َق َال‪َ :‬ال ّّٰل ُه َق َال‪َ :‬ف َوال ّّٰل ِه َما َو َق ْع ُت ٖفي ُك ْر َب ٍة ِم ْن َد ْي ِن ٖه �ِإ َّلا ُق ْل ُت‪َ :‬يا‬
‫َم ْو َلى ال ُّز َب ْي ِر ا ْق ِض عَ ْن ُه َد ْي َنهُ‪َ ،‬ف َي ْق ٖضي ِه‪َ .‬ق َال‪َ :‬ف ُق ِت َل ال ُّز َب ْي ُر َو َل ْم َي َدعْ ٖدي َنار ًا‬
‫َو َلا ِد ْرهَ ًما �ِإ َّلا أ� َر ٖض َين‪ِ ،‬م ْن َها ا ْل َغا َب ُة َو�ِإ ْح َدى عَ شَ َر َة دَار ًا بِا ْل َم ٖدي َن ِة‪َ .‬ودَا َر ْي ِن‬
‫بِا ْل َب ْص َر ِة‪َ ،‬ودَار ًا بِا ْل ُكو َف ِة َودَار ًا ب ِِم ْص َر‪َ .‬ق َال‪َ :‬و�ِإن ََّما َك َان َد ْي ُن ُه ا َّل ٖذي َك َان‬
‫ول ال ُّزب ْي ُر‪َ :‬لا َولٰ ِك ْن‬ ‫عَ َل ْي ِه أ� َّن ال َّر ُج َل َك َان َي أ�ْ ٖتي ِه بِا ْل َمالِ ‪َ ،‬ف َي ْس َت ْودِعُ ُه �ِإ َّيا ُه‪َ ،‬ف َي ُق ُ‬
‫الض ْي َع َة‪َ .‬و َما َو ِل َي �ِإ َما َر ًة َق ُّط َو َلا جِ َبا َي َة خَ َر ٍاج‬
‫هُ َو َس َل ٌف �ِإ ٖنّي أ�خْ شَ ى عَ َل ْي ِه َّ‬
‫ون ٖفي َغ ْز ٍو َم َع َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ ،‬أ� ْو‬ ‫َو َلا َش ْيئ ًا �ِإ َّلا أ� ْن َي ُك َ‬
‫َم َع أ� ٖبي َب ْك ٍر َوعُ َم َر َوعُ ث َْم َان َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه ْم‪َ ،‬ق َال عَ ْب ُد ال ّّٰل ِه‪َ :‬ف َح َس ْب ُت َما‬
‫الد ْي ِن َف َو َج ْد ُت ُه أ� ْل َف ْي أ� ْل ٍف َو ِما َئ َت ْي أ� ْل ٍف! َف َل ِق َي َح ٖك ُيم ْب ُن‬
‫َك َان عَ َل ْي ِه ِم َن َّ‬
‫ِح َزا ٍم عَ ْب َد ال ّّٰل ِه ْب َن ال ُّز َب ْي ِر َف َق َال‪َ :‬يا ا ْب َن أ� ٖخي َك ْم عَ َلى أ� ٖخي ِم َن َّ‬
‫الد ْي ِن؟‬
‫َف َك َت ْم ُت ُه َو ُق ْل ُت‪ِ :‬ما َئ ُة أ� ْل ٍف‪َ .‬ف َق َال‪َ :‬ح ٖك ٌيم‪َ :‬وال ّّٰل ِه َما أ� َرى أ� ْم َوا َل ُك ْم ت ََس ُع‬
‫ٰه ِذ ِه‪َ ،‬ف َق َال عَ ْب ُد ال ّّٰل ِه‪ :‬أ� َر أ� ْي َت َك �ِإ ْن َكان َْت أ� ْل َف ْي أ� ْل ٍف؟ َو ِما َئ َت ْي أ� ْل ٍف؟ َق َال‪َ :‬ما‬
‫ون ٰه َذا‪َ ،‬ف ِإ� ْن عَ َج ْزت ُْم عَ ْن َش ْى ٍء ِم ْن ُه َف ْاس َت ٖعي ُنوا ٖبي‪َ .‬ق َال‪َ :‬و َك َان‬ ‫أ� َر ُاك ْم ت ُٖطي ُق َ‬
‫ال ُّز َب ْي ُر َق ِد ْاش َت َرى ا ْل َغا َب َة ب َِس ْب ٖع َين َو ِما َئ ِة أ� ْل ٍف‪َ ،‬ف َباعَ َها عَ ْب ُد ال ّّٰل ِه ِب أ� ْل ِف أ� ْل ٍف‬
‫َو ِس َّت ِما َئ ِة أ� ْل ٍف‪ُ ،‬ث َّم َقا َم َف َق َال‪َ :‬م ْن َك َان َل ُه عَ َلى ال ُّز َب ْي ِر َش ْي ٌء َف ْل ُي َوا ِف َنا بِا ْل َغا َب ِة‪،‬‬
‫‪227‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 227‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:32‬‬

 ‫َف أ�تَا ُه عَ ْب ُد ال ّّٰل ِه ْب ُن َج ْع َف ٍر‪َ ،‬و َك َان َل ُه عَ َلى ال ُّز َب ْي ِر أ� ْر َب ُع ِما َئ ِة أ� ْل ٍف‪َ ،‬ف َق َال ِل َع ْب ِد‬
‫ال ّّٰل ِه‪ِ� :‬إ ْن ِش ْئ ُت ْم َت َر ْك ُت َها َل ُك ْم؟ َق َال عَ ْب ُد ال ّّٰل ِه‪َ :‬لا‪َ ،‬ق َال َف ِإ� ْن ِش ْئ ُت ْم َج َع ْل ُت ُموهَ ا‬
‫ون �ِإ ْن أ�خَّ ْرت ُْم‪َ ،‬ف َق َال عَ ْب ُد ال ّّٰل ِه‪َ :‬لا‪َ ،‬ق َال‪َ :‬فا ْق َط ُعوا ٖلي ِق ْط َع ًة‪َ ،‬ق َال‬ ‫ٖف َيما ُتؤَخِّ ُر َ‬
‫عَ ْب ُد ال ّّٰل ِه‪َ :‬ل َك ِم ْن هَ اهُ َنا �ِإ َلى هَ اهُ َنا‪َ .‬ف َباعَ عَ ْب ُد ال ّّٰل ِه ِم ْن َها َف َق َضى عَ ْن ُه َد ْي َنهُ‪،‬‬
‫َو أ� ْو َفا ُه َو َب ِق َي ِم ْن َها أ� ْر َب َع ُة أ� ْس ُه ٍم َو ِن ْص ٌف‪َ ،‬ف َق ِد َم عَ َلى ُم َعا ِو َي َة َو ِع ْن َد ُه عَ ْم ُرو‬
‫ْب ُن عُ ث َْم َان‪َ ،‬وا ْل ُم ْن ِذ ُر ْب ُن ال ُّزب ْي ِر‪َ ،‬وا ْب ُن َز ْم َع َة‪َ .‬ف َق َال َل ُه ُم َعا ِو َي ُة‪َ :‬ك ْم ُق ِّو َم ِت‬
‫ا ْل َغا َب ُة؟ َق َال‪ُ :‬ك ُّل َس ْه ٍم ب ِِما َئ ِة أ� ْل ٍف َق َال‪َ :‬ك ْم َب ِق َي ِم ْن َها؟ َق َال‪ :‬أ� ْر َب َع ُة أ� ْس ُه ٍم‬
‫َو ِن ْص ٌف‪َ ،‬ف َق َال ا ْل ُم ْن ِذ ُر ْب ُن ال ُّز َب ْي ِر‪َ :‬ق ْد أ�خَ ْذ ُت ِم ْن َها َس ْه ًما ب َِما َئ ِة أ� ْل ٍف‪َ ،‬و َق َال‬
‫عَ ْم ُرو ْب ُن عُ ث َْم َان‪َ :‬ق ْد أ�خَ ْذ ُت ِم ْن َها َس ْه ًما ب ِِما َئ ِة أ� ْل ٍف‪َ .‬و َق َال ا ْب ُن َز ْم َع َة‪:‬‬
‫َق ْد أ�خَ ْذ ُت َس ْه ًما ب ِِما َئ ِة أ� ْل ٍف‪َ ،‬ف َق َال ُم َعا ِوي ُة‪َ :‬ك ْم َب ِق َي ِم ْن َها؟ َق َال‪َ :‬س ْه ٌم‬
‫َو ِن ْص ُف َس ْه ٍم‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ق ْد أ�خَ ْذ ُت ُه ب َِخ ْم ٖس َين َو ِما َئ ِة أ� ْل ٍف‪َ .‬ق َال‪َ :‬و َباعَ عَ ْب ُد‬
‫ال ّّٰل ِه ْب ُن َج ْع َف ٍر ن َٖصي َب ُه ِم ْن ُم َعا ِو َي َة ب ِِس َّت ِما َئ ِة أ� ْل ٍف‪َ .‬ف َل َّما َف َر َغ ا ْب ُن ال ُّز َب ْي ِر ِم ْن‬
‫َق َضا ِء َد ْي ِن ٖه َق َال َب ُنو ال ُّز َب ْي ِر‪ :‬اِ ْق ِس ْم َب ْي َن َنا ٖمي َرا َث َنا‪َ .‬ق َال‪َ :‬وال ّّٰل ِه َلا أ� ْق ِس ُم َب ْي َن ُك ْم‬
‫َح ّٰتى أ�نَا ِد َي بِا ْل َم ْو ِس ِم أ� ْر َب َع ِس ٖن َين‪ :‬أ� َلا َم ْن َك َان َل ُه عَ َلى ال ُّز َب ْي ِر َد ْي ٌن َف ْل َي أ�ْ ِت َنا‬
‫َف ْل َن ْق ِض ِه‪َ .‬ف َج َع َل ُك َّل َس َن ٍة ُي َن ٖادي ِفي ا ْل َم ْو ِس ِم‪َ ،‬ف َل َّما َم َضى أ� ْر َب ُع ِس ٖن َين َق َس َم‬
‫اب ُك َّل ا ْم َر أ� ٍة أ� ْل ُف أ� ْل ٍف‬
‫َب ْي َن ُه ْم َو َد َف َع ال ُث ُل َث َو َك َان ِلل ُّز َب ْي ِر أ� ْر َب ُع ِن ْس َو ٍة‪َ ،‬ف أ� َص َ‬
‫ون أ� ْل َف أ� ْل ٍف َو ِما َئ َتا أ� ْل ٍف‪َ .‬ر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِريُّ ‪.‬‬
‫َو ِما َئ َتا أ� ْل ٍف‪َ ،‬ف َج ٖم ُيع َما ِل ٖه خَ ْم ُس َ‬
‫‪228‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 228‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:32‬‬

 200. Ebû Hubeyb Abdullah b. Zübeyr (ra) anlatıyor:
Zübeyr, Cemel Vakası’nda, savaş için yerini alınca beni çağırdı,
hemen varıp, yanına dikildim. “Oğlum, bugün öldürülenler ya zalimdir
veya mazlumdur. Kendime gelince, mazlum olarak öldürüleceğimi
sanıyorum. En büyük endişelerimden birisi borçlarımdır.
Ne dersin malımız, borcumuza yetip, artacak mıdır?”
Sonra şöyle devam etti: “Oğlum, malımızı sat da borcumu öde.” dedi ve
borçtan artan malının üçte birini vasiyet etti. Onun üçte birini de torunlarına,
yani Abdullah b. Zübeyr’in oğullarına vasiyet ederek şöyle dedi:
“Eğer borcu ödedikten sonra bir şey artarsa, bunun üçte biri
senin oğullarının olsun.”
Hişâm şöyle diyor: “Abdullah’ın bazı çocukları, Zübeyr’in
Hubeyb ve Abbâd gibi oğullarıyla akrandır, o günlerde onun
dokuz oğlu, dokuz da kızı vardı.”
Abdullah b. Zübeyr şöyle anlatıyor: Borcunu ödememi tavsiye etti
ve “Oğlum, eğer âciz kalırsan Mevlâm’dan yardım dile.” dedi. Ne demek
istediğini anlayamadım ve “Babacığım, Mevlân kim?” dedim; “Allah” dedi.
Allah’a yemin ederim ki onun borcu sebebiyle her zor duruma
düştüğümde “Ey Zübeyr’in Mevlâsı, onun borcunu öde.” derdim,
o da hemen öde(me imkânı veri)rdi.
Abdullah b. Zübeyr şöyle anlatıyor:
Zübeyr ölürken altın, gümüş bırakmadı, yalnız biraz arazi bıraktı ki,
Gâbe denilen yer bunlardan biriydi. Ayrıca Medine’de on bir, Basra’da iki,
Kûfe’de ve Mısır’da birer ev bıraktı. Zübeyr’in borçlanması ise şu suretle
olmuştur: Bir kimse Zübeyr’e mal getirir ve emanet bırakmak ister. Zübeyr,
“Olmaz, borç olarak bırakabilirsin, aksi hâlde onun zayi olmasından
korkarım.” derdi. Zübeyr ne bir valilik ne haraç toplama memurluğu yapmış
ne de başka bir görev almıştır; sadece Resûlullah , Ebû Bekir, Ömer ve
Osman’la (ra) beraber savaşlara katılmıştır.
Abdullah şöyle diyor: Zübeyr’in borcunu hesap ettim, iki milyon
iki yüz bin tuttuğunu gördüm. Sonra Hakîm b. Hizâm, Abdullah
b. Zübeyr’e rastladı: “Yeğenim, biraderimin borcu ne kadardır, dedi.
(Bir kısmını) gizledim ve yüz bin, dedim. Hakîm “Vallahi malınızın buna
yeteceğini zannetmiyorum.” dedi. Bunun üzerine Abdullah,

229

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 229 21.5.2015 14:40:32

 “Ya iki milyon iki yüz bin olursa ne dersin?” dedi. Hâkim “Buna gücünüzün
yeteceğini zannetmiyorum, ödeyemediğiniz zaman benden yardım
isteyebilirsiniz.” dedi.
Abdullah anlatmaya devam ediyor: Zübeyr Gâbe’yi yüz yetmiş bine
satın almıştı, Abdullah onu bir milyon altı yüz bine sattı, sonra, “Kimin
Zübeyr’de alacağı varsa Gâbe’de bize gelsin.” dedi. Bunun üzerine
Zübeyr’den dört yüz bin alacağı olan Abdullah b. Ca’fer, İbn Zübeyr’in
yanına geldi ve ona şöyle dedi: “Eğer isterseniz alacağımı size bağışlayayım.”
Abdullah b. Zübeyr, “Hayır, (istemeyiz.)” dedi. (Bunun üzerine o,)
“O hâlde eğer borcunuzdan bir kısmını sonraya bırakmak isterseniz,
benim alacağımı bırakabilirsiniz.” dedi. Abdullah’ın, “Hayır, (istemeyiz.)”
demesi üzerine Abdullah (b. Ca’fer), “O hâlde benim için araziden bir parça
ayırın.” dedi. Abdullah b. Zübeyr, “Şuradan şuraya kadar senin olsun.” dedi.
Sonra kalanlardan bir kısımını satıp Zübeyr’in borcunu ödedi.
Bu emlak, borcu kapattı ve dört buçuk hisse arttı. Sonra Abdullah
(b. Zübeyr) Muâviye’nin yanına gitti; orada Amr b. Osmân, Münzir b.
Zübeyr ve İbn Zem’a vardı. Muâviye, Abdullah’a “Gâbe’deki araziye ne
kadar kıymet biçildi?” diye sordu. Abdullah, “Her hisseye yüz bin.” dedi.
Muâviye, “Bunlardan geriye kaç hisse kaldı?” dedi. Abdullah, “Dört buçuk
hisse.” dedi. Bunun üzerine Münzir b. Zübeyr, “Bir hissesini yüz bine aldım.”
dedi. Amr b. Osmân, “Ben de bir hissesini yüz bine satın aldım.” dedi. İbn
Zem’a da, “Bir hissesini de yüz bine ben aldım” dedi, sonra Muâviye, “Ne
kadar kaldı?” diye sordu. Abdullah, “Bir buçuk hisse kaldı.” dedi. Muâviye,
“Onu da yüz elli bine ben aldım.” dedi. Abdullah b. Ca’fer de kendi hissesini
altı yüz bine Muâviye’ye sattı.
İbn Zübeyr babasının borçlarını ödeyip bitirince, Zübeyr’in oğulları,
Abdullah’a, “Mirasımızı aramızda paylaştır.” dediler. Abdullah,
“‘Zübeyr’den kimin alacağı varsa bize gelsin, borcunu ödeyelim.’
diye dört sene, (hac) mevsiminde ilan etmedikçe vallahi paylaştırmam.”
dedi ve dört sene (hac) mevsiminde ilan etti. Bu müddet geçince mirası
aralarında paylaştırdı ve üçte birini ödemiş oldu. Zübeyr’in dört karısı vardı,
her birine bir milyon iki yüz bin hisse düştü. Zübeyr’in bütün malı
elli milyon iki yüz bindi.
(B3129 Buhârî, Humus, 13)

230

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 230 21.5.2015 14:40:32

 Haksızlık (Zulüm)
 ُ‫ َما ِل َّلظا ِل ٖم َين ِم ْن َح ٖم ٍيم َو َلا َش ٖف ٍيع ُي َطاع‬
...Zalimlerin ne sıcak bir dostu, ne de sözü dinlenir bir şefaatçisi vardır.
(Mü’min, 40/18)

‫ َو َما ِل َّلظا ِل ٖم َين ِم ْن ن َٖصي ٍر‬

...Zalimlerin hiçbir yardımcısı yoktur.
(Hac, 22/71)

:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬

َ ‫ َوعَ ْن َجا ِب ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-201
‫ َوا َّت ُقوا الشُّ َّح َف ِإ� َّن الشُّ َّح أ�هْ َل َك م َـ ْن‬،‫ات َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة‬
ٌ ‫الظ ْل َم ُظ ُل َم‬ُّ ‫الظ ْل َم َف ِإ� َّن‬
ُّ ‫«اِ َّت ُقوا‬
.‫ َح َم َل ُه ْم عَ َلى أ� ْن َس َف ُكوا ِد َما َءهُ ْم َو ْاس َت َح ُّلوا َم َحا ِر َم ُه ْم» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫َك َان َق ْب َل ُك ْم‬
201. Câbir’den (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
Zulümden (haksızlık etmekten) sakının, zira zulüm, kıyamet gününde
(zulmeden için) zifiri karanlık olacaktır.
Cimrilikten de sakının, zira cimrilik sizden evvelkileri helâk etmiştir; onları birbirinin
kanını dökmeye, Allah’ın haram kıldığı şeyleri helâl görmeye sevk etmiştir.
(M6576 Müslim, Birr, 56)

231

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 231 21.5.2015 14:40:32

 ‫‪َ -202‬وعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس َ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫َق َال‪َ « :‬ل ُت َؤد ََّّن ا ْل ُح ُق ُ‬
‫وق �ِإ َلى أ�هْ ِل َها َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة َح ّٰتى ُي َقا َد ِللشَّ ا ِة ا ْل َج ْل َحا ِء ِم َن‬
‫الشَّ ا ِة ا ْل َق ْرنَاءِ» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪202. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Kıyamet gününde haklar sahiplerine mutlaka iade edilecektir. Hatta boynuzlu‬‬
‫‪koyundan boynuzsuz koyunun hakkı dahi alınacaktır.‬‬
‫)‪(M6580 Müslim, Birr, 60‬‬

‫‪َ -203‬وعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‪ُ :‬ك َّنا َن َت َح َّد ُث عَ ْن َح َّج ِة‬
‫َاع‪َ ،‬وال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َب ْي َن أ� ْظ ُه ِرنَا‪َ ،‬و َلا ن َْد ٖري َما َح َّج ُة‬
‫ا ْل َود ِ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬و أ� ْث َنى عَ َل ْي ِه‬ ‫ا ْل َود َا ِع‪َ ،‬ح ّٰتى َح ِم َد ال ّّٰل َه َر ُس ُ‬
‫الد َّج َال َف أ� ْط َن َب ٖفي ِذ ْك ِر ِه‪َ ،‬و َق َال‪َ « :‬ما َب َع َث ال ّّٰل ُه ِم ْن‬ ‫ُث َّم َذ َك َر ا ْل َم ٖس َيح َّ‬
‫ون ِم ْن َب ْع ِد ِه‪َ ،‬و�ِإ َّن ُه �ِإ ْن َي ْخ ُر ْج ٖف ُيك ْم‬ ‫َنب ٍِّي �إ َّلا أ�ن َْذ َر ُه أ� َّم َتهُ‪ :‬أ�ن َْذ َر ُه ن ُو ٌح َوال َّن ِب ُّي َ‬
‫َف َما خَ ِف َي عَ َل ْي ُك ْم ِم ْن َش أ�ْ ِن ٖه َف َل ْي َس َي ْخ َفي عَ َل ْي ُك ْم‪ ،‬أ� َّن َر َّب ُك ْم َل ْي َس ِب أ�عْ َو َر‪،‬‬
‫َو�ِإ َّن ُه أ�عْ َو ُر عَ ْي ِن ا ْل ُي ْم َنى‪َ ،‬ك أ� َّن عَ ْي َن ُه ِع َن َب ٌة َطا ِف َي ٌة‪ .‬أ� َلا �ِإ َّن ال ّّٰل َه َح َّر َم عَ َل ْي ُك ْم‬
‫ِد َما َء ُك ْم َو أ� ْم َوا َل ُك ْم‪َ ،‬ك ُح ْر َم ِة َي ْو ِم ُك ْم ٰه َذا‪ٖ ،‬في َب َل ِد ُك ْم ٰه َذا‪ٖ ،‬في َش ْه ِر ُك ْم‬
‫ٰه َذا‪ ،‬أ� َلا هَ ْل َب َّل ْغ ُت؟» َقا ُلوا‪َ :‬ن َع ْم‪َ ،‬ق َال‪َ « :‬ال ّٰل ُه َّم ْاش َه ْد» َثل َاث ًا « َو ْي َل ُك ْم أ� ْو‪:‬‬
‫اب َب ْع ٍض»‬ ‫َو ْي َح ُك ْم‪ُ ،‬ان ُْظ ُروا‪َ :‬لا َت ْرجِ ُعوا َب ْع ٖدي ُك َّفار ًا َي ْض ِر ُب َب ْع ُض ُك ْم ِر َق َ‬
‫َر َوا ُه ا ْل ُب َخا ِريُّ ‪َ ،‬و َر َوى ُم ْس ِل ٌم َب ْع َضهُ‪.‬‬
‫‪232‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 232‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:32‬‬

 203. İbn Ömer (ra) anlatıyor:
Peygamber sağ iken Veda Haccı’ndan söz eder, fakat mahiyetini
bilmezdik. Bir gün Resûlullah Allah’a hamdü sena etti. Deccâl’dan söz etti
ve onunla ilgili olarak uzun bir konuşma yaptı:
–Allah’ın gönderdiği peygamberlerin hepsi, özellikle de Nuh ve ondan sonra
gelenler, ümmetlerini Deccâl’e karşı uyarmışlardır. Eğer Deccâl sizin aranızda
çıkarsa, onun hâli size gizli kalmaz; siz, Rabbinizin bir gözünün kör olmadığını
(eksiklerden münezzeh olduğunu) bilirsiniz. Deccâl’in ise sağ gözü kördür
ve su üzerinde yüzen yaş üzüm gibidir. Bilesiniz ki! Allah, kanlarınızı ve
mallarınızı, bu belde ve bu ayda, bu günün hürmeti gibi (birbirinize) haram
kıldı. Tebliğ ettim mi, diye buyurdu. Sahâbîler:
–Evet, dediler. Peygamber :
–Allah’ım şahit ol, diye üç defa tekrarladı.
–Aman ha, benden sonra, birbirinin boynunu vuran kâfirler gibi olmayın, size
yazık olur, dedi.
(B4402-B4403 Buhârî, Megâzî, 78; M426 Müslim, Îmân, 274)

َ ‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّٰل ُه عَ ْن َها أ� َّن َر ُس‬-204

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫ « َم ْن َظ َل َم ٖق َيد ِش ْب ٍر ِم َن ْال أ� ْر ِض ُط ِّو َق ُه ِم ْن َس ْب ِع أ� َر ٖض َين» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬:‫َق َال‬
204. Hz. Âişe’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bir insan, başkasının bir karış yerini haksız bir şekilde alırsa, o yerin yedi katı o
kimsenin boynuna geçirilir.
(B2453 Buhârî, Mezâlim, 13; M4137 Müslim, Müsâkât, 142)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫وسى َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُم‬-205
‫ ( َو َك ٰذ ِل َك أ�خْ ُذ‬:�‫ ُث َّم َق َر أ‬،ُ‫ «�ِإ َّن ال ّّٰل َه َل ُي ْم ٖلي ِل َّلظا ِل ِم َف ِإ� َذا أ�خَ َذ ُه َل ْم ُي ْف ِل ْته‬:‫َو َس َّل َم‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.)‫َر ِّب َك �ِإ َذا أ�خَ َذ ا ْل ُق َرى َو ِه َي َظا ِل َم ٌة �ِإ َّن أ�خْ َذ ُه أ� ٖل ٌيم َش ٖد ٌيد‬
233

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 233 21.5.2015 14:40:32

 205. Ebû Mûsâ’dan (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah :
Kuşkusuz Allah, zalime (biraz) mühlet verir. Bir kere de onu yakaladı mı
kaçmasına imkân vermez, buyurdu. Sonra:
“Zulme sapmış memleketlerin halkını yakaladığında, Rabbinin yakalaması işte
böyledir. Şüphesiz O’nun yakalaması can yakıcı ve şiddetlidir.”38 âyetini okudu.
(B4686 Buhârî, Tefsîr, (Hûd) 5; M6581 Müslim, Birr, 61)

ُ ‫ َب َع َث ٖني َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُم َعا ٍذ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-206

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫ َفادْ عُ ُه ْم �ِإ َلى َش َها َد ِة أ� ْن‬،‫ «�ِإن ََّك َت أ�ْ ٖتي َق ْو ًما ِم ْن أ�هْ ِل ا ْل ِك َت ِاب‬:‫َو َس َّل َم َف َق َال‬
ُ ‫ َو أ�نِّي َر ُس‬،ُ‫َلا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰله‬
‫ َف أ�عْ ِل ْم ُه ْم أ� َّن ال ّّٰل َه‬،‫ول ال ّّٰل ِه َف ِإ� ْن هُ ْم أ� َطاعُ وا ِل ٰذ ِل َك‬
‫ َف ِإ� ْن هُ ْم أ� َطاعُ وا‬،‫ات ٖفي ُك ِّل َي ْو ٍم َو َل ْي َل ٍة‬ ٍ ‫َق ِد ا ْف َت َر َض عَ َل ْي ِه ْم خَ ْم َس َص َل َو‬
‫ َف أ�عْ ِل ْم ُه ْم أ� َّن ال ّّٰل َه َق ِد ا ْف َت َر َض عَ َل ْي ِه ْم َص َد َق ًة ُتؤْخَ ُذ ِم ْن أ� ْغ ِن َيا ِئ ِه ْم َف ُت َر ُّد‬،‫ِل ٰذ ِل َك‬
‫ َوات َِّق دَعْ َو َة‬.‫ َف ِإ� َّي َاك َو َك َرا ِئ َم أ� ْم َوا ِل ِه ْم‬،‫ َف ِإ� ْن هُ ْم أ� َطاعُ وا ِل ٰذ ِل َك‬،‫عَ َلى ُف َق َرا ِئ ِه ْم‬
ٌ ‫ا ْل َم ْظ ُلو ِم َف ِإ� َّن ُه َل ْي َس َب ْي َن َها َوب ْي َن ال ّّٰل ِه ِح َج‬
.‫اب» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
206. Muâz (ra) anlatıyor:
Resûlullah beni (Yemen’e yönetici olarak) gönderirken şöyle buyurdu:
Sen, Ehl-i Kitab olan bir kavme gidiyorsun. Onları, Allah’tan başka ilah
olmadığını ve benim de Allah’ın elçisi olduğumu ikrar etmeye davet et. Eğer
bunu kabul ederlerse onlara, Allah’ın her gün (kılınan) beş vakit namazı farz
kıldığını bildir. Bunu da kabul ederlerse Allah’ın onlara zekâtı farz kıldığını bildir
ki, o zekât zenginlerinden alınır, fakirlerine verilir. Bunu da kabul ederlerse zekât
alırken onların kıymetli mallarına el uzatmaktan sakın. Mazlumun bedduasından
da sakın. Çünkü Allah ile mazlumun duası arasında bir engel yoktur.
(M121 Müslim, Îmân, 29; B1496 Buhârî, Zekât, 63)

Hûd, 11/102.
38

234

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 234 21.5.2015 14:40:32

 ‫السا ِعدِيِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه‬ َّ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُح َم ْي ٍد عَ ْب ِد ال َّر ْحمٰ ِن ْب ِن َس ْع ٍد‬-207
‫ ا ْب ُـن‬:ُ‫ اِ ْس َت ْع َم َل ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َر ُجل ًا ِم َن ْال أ� ْز ِد ُي َق ُال َله‬:‫َق َال‬
ُ ‫ َو ٰه َذا أ�هْ ِد َي �ِإ َل َّي َف َقا َم َر ُس‬،‫ ٰه َذا َل ُك ْم‬:‫ َف َل َّما َق ِد َم َق َال‬،‫الص َد َق ِة‬
‫ول‬ َّ ‫ال ُّل ْت ِب َّي ِة عَ َلى‬
‫ « أ� َّما‬:‫ ُث َّم َق َال‬،‫ َف َح ِم َد ال ّّٰل َه َو أ� ْث َنى عَ َل ْي ِه‬،‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم عَ َلى ا ْل ِم ْنب َِر‬
:‫ول‬ ُ ‫ َف َي أ�ْ ٖتي َف َي ُق‬،ُ‫َب ْع ُد َف ِإ�نِّي أ� ْس َت ْع ِم ُل ال َّر ُج َل ِم ْن ُك ْم عَ َلى ا ْل َع َم ِل ِم َّما َو َّلا ِن َي ال ّّٰله‬
‫ أ� َفل َا َج َل َس ٖفي َب ْي ِت أ� ٖبي ِه أ� ْو أ� ِّم ٖه َح ّٰتى‬،‫ َو ٰه َذا هَ ِد َّي ٌة أ�هْ ِد َي ْت �ِإ َل َّي‬،‫ٰه َذا َل ُك ْم‬
‫ َوال ّّٰل ِه َلا َي أ�ْخُ ُذ أ� َح ٌد ِم ْن ُك ْم َش ْيئ ًا ِب َغ ْي ِر َح ِّق ٖه �ِإ َّلا‬،‫َت أ�ْ ِت َي ُه هَ ِد َّي ُت ُه �ِإ ْن َك َان َصا ِدق ًا‬
‫ َفل َا أ�عْ ِر َف َّن أ� َحد ًا ِم ْن ُك ْم َل ِق َي ال ّّٰل َه َي ْح ِم ُل‬،‫ َي ْح ِم ُل ُه َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة‬،‫َل ِق َي ال ّّٰل َه َت َعا َلى‬
ُ ‫ ُث َّم َر َف َع َي َد ْي ِه َح ّٰتى ُر ِؤ َي َب َي‬.‫ أ� ْو َشا ًة َت ْي َع ُر‬،‫ أ� ْو َب َق َر ًة َل َها خُ َوا ٌر‬،‫َب ٖعير ًا َل ُه ُر َغا ٌء‬
‫اض‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ « َال ّٰل ُه َّم هَ ْل َب َّل ْغ ُت» َث َلا ًثا‬:‫�ِإ ْب َط ْي ِه َف َق َال‬
207. Ebû Humeyd Abdurrahmân b. Sa’d es-Sâidî (ra) anlatıyor:
Peygamber , Ezd kabilesinden İbnü’l-Lütbiyye denilen bir adamı zekât
toplamakla görevlendirdi. Bu adam görev dönüşünde:
–Şunlar sizindir, şunlar da hediye olarak bana verildi, dedi. Bunun üzerine
Resûlullah minbere çıktı ve Allah’a hamdü senadan sonra şöyle buyurdu:
Allah’ın beni yetkili kıldığı işlerden birine bir kimseyi görevlendiriyorum.
Sonra o kimse gelip bana:
–Şu mallar sizin, şunlarsa bana verilen hediyelerdir, diyor. Eğer doğru söylüyorsa
babasının veya annesinin evinde otursaydı da, kendisine hediye gelseydi
ya! Vallahi, sizden biriniz haksız olarak bir şey alırsa kıyamet gününde o şeyi
yüklenerek Allah’ın huzuruna çıkar. Sizden birinin bağıran bir deve, böğüren bir
inek ya da meleyen bir koyun yüklenerek Allah huzuruna çıktığını görmeyeyim,
dedi. Sonra ellerini koltuk altları görülünceye kadar kaldırıp üç kere:
–Allah’ım, tebliğ ettim mi, buyurdu.
(B6979 Buhârî, Hiyel, 15; M4738 Müslim, İmâre, 26)

235

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 235 21.5.2015 14:40:32

 ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬-208
،ٍ‫ ِم ْن ِع ْر ِض ٖه أ� ْو ِم ْن َش ْيء‬،‫ « َم ْن َكان َْت ِع ْن َد ُه َم ْظ َل َم ٌة ِل أ� ٖخي ِه‬:‫َق َال‬
‫ �ِإ ْن َك َان َل ُه عَ َم ٌل‬،‫ون ٖدي َنا ٌر َو َلا ِد ْرهَ ٌم‬ َ ‫َف ْل َي َت َح َّل ْل ُه ِ م ْن ُه ا ْل َي ْو َم َق ْب َل أ� ْن َلا َي ُك‬
ٌ ‫ َو�ِإ ْن َل ْم َي ُك ْن َل ُه َح َس َن‬،‫َصا ِل ٌح أ� ِخ َذ ِم ْن ُه ِب َق ْد ِر َم ْظ َل َم ِت ِه‬
‫ات أ� ِخ َذ ِم ْن‬
.‫اح ِب ٖه َف ُح ِم َل عَ َل ْي ِه» َر َوا ُه ا ْل ُب َخا ِر ُّي‬
ِ ‫َات َص‬ ِ ‫َس ِّيئ‬
208. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle buyurmuştur:
Bir kimse eğer kardeşinin haysiyetine yahut malına haksızlık etmiş ise
altın ve gümüşün bulunmayacağı kıyamet gününden evvel onunla
bugün helâlleşsin. Aksi takdirde yaptığı zulüm nispetinde onun varsa iyi
amellerinden alınıp hak sahibine verilecektir. İyiliği yoksa hak sahibinin
günahından alınıp haksızlık edene yüklenecektir.
(B2449 Buhârî, Mezâlim, 10)

‫اص َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما عَ ِن ال َّنب ِِّي‬ ِ ‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عَ ْم ِرو ْب ِن ا ْل َع‬-209

‫ون ِم ْن ِل َسا ِن ٖه‬ َ ‫ « َا ْل ُم ْس ِل ُم َم ْن َس ِل َم ا ْل ُم ْس ِل ُم‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
.‫ َوا ْل ُم َهاجِ ُر َم ْن هَ َج َر َما ن ََهى ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،‫َو َي ِد ِه‬
209. Abdullah b. Amr b. Âs’tan (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle demiştir:
Müslüman, dilinden ve elinden Müslümanların emin olduğu kimsedir.
Muhacir de Allah’ın yasakladığı şeylerden kaçınan kimsedir.
(B10-B11 Buhârî, Îmân, 4-5; M161-M162 Müslim, Îmân, 64-65)

236

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 236 21.5.2015 14:40:32

 ‫‪َ -210‬وعَ ْن ُه َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ك َان عَ َلى َث َق ِل ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪« :‬هُ َو‬ ‫ات َف َق َال َر ُس ُ‬‫َر ُج ٌل ُي َق ُال َل ُه ِك ْر ِك َر ُة‪َ ،‬ف َم َ‬
‫ون �ِإ َل ْي ِه ف َو َج ُدوا عَ َبا َء ًة َق ْد َغ َّل َها‪َ .‬ر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِريُّ ‪.‬‬
‫ِفي ال َّنا ِر» َف َذهَ ُبوا َي ْن ُظ ُر َ‬
‫‪210. Yine Abdullah b. Amr b. Âs’tan (ra) rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:‬‬
‫‪Peygamber’in‬‬ ‫‪yolculuklarında yükleri taşıma vazifesini gören Kirkire adlı‬‬
‫‪bir adam vardı. Bu adam öldü. Resûlullah‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪–O cehennemdedir, dedi.‬‬
‫‪Bunun üzerine gidip eşyasına baktılar, ganimetten çaldığı bir aba buldular.‬‬
‫)‪(B3074 Buhârî, Cihâd, 190‬‬

‫‪َ -211‬وعَ ْن أ� ٖبي َب ْك َر َة ُن َف ْي ِع ْب ِن ا ْل َحا ِر ِث َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى‬

‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‪ِ�« :‬إ َّن ال َّز َم َان َق ِد ْاس َت َدا َر َك َه ْي َئ ِت ٖه َي ْو َم خَ َل َق ال ّّٰل ُه َّ‬
‫الس ٰم َو ِ‬
‫ات‬
‫َو ْال أ� ْر َض‪َ :‬ا َّلس َن ُة اِ ْث َنا عَ شَ َر َش ْهر ًا‪ِ ،‬م ْن َها أ� ْر َب َع ٌة ُح ُر ٌم‪َ :‬ثل َا ٌث ُم َت َوا ِل َي ٌ‬
‫ات‪ُ :‬ذو ا ْل َق ْع َد ِة‬
‫َو ُذو ا ْل ِح َّج ِة‪َ ،‬وا ْل ُم َح َّر ُم‪َ ،‬و َر َج ُب ُم َض َر ا َّل ٖذي َب ْي َن ُج َمادَي َو َش ْع َب َان‪ ،‬أ�يُّ َش ْه ٍر‬
‫ٰه َذا؟» ُق ْل َنا‪َ :‬ال ّّٰل ُه َو َر ُسو ُل ُه أ�عْ َل ُم‪َ ،‬ف َس َك َت َح ّٰتى َظ َن َّنا أ� َّن ُه َس ُي َس ٖ ّمي ِه ِب َغ ْي ِر ْاس ِم ِه‪،‬‬
‫َق َال‪ :‬أ� َل ْي َس َذا ا ْل ِح َّج ِة؟ ُق ْل َنا‪َ :‬ب َلى‪َ :‬ق َال‪َ « :‬ف أ�يُّ َب َل ٍد ٰه َذا؟» ُق ْل َنا‪َ :‬ال ّّٰل ُه َو َر ُسو ُل ُه‬
‫أ�عْ َل ُم‪َ ،‬ف َس َك َت َح ّٰتى َظ َن َّنا أ� َّن ُه َس ُي َس ٖ ّمي ِه ِب َغ ْي ِر ْاس ِم ِه‪َ .‬ق َال‪ « :‬أ� َل ْي َس ا ْل َب ْل َد َة؟» ُق ْل َنا‪:‬‬
‫َب َلى‪َ .‬ق َال‪َ « :‬ف أ�يُّ َي ْو ٍم ٰه َذا؟» ُق ْل َنا‪ :‬ال ّّٰل ُه َو َر ُسو ُل ُه أ�عْ ُلم‪َ ،‬ف َس َك َت َح ّٰتى َظ َن َّنا‬
‫أ� َّن ُه َس ُي َس ٖ ّمي ِه بِغ ْي ِر ْاس ِم ِه‪َ .‬ف َق َال‪ « :‬أ� َل ْي َس َي ْو َم ال َّن ْح ِر؟» ُق ْل َنا‪َ :‬ب َلى‪َ .‬ق َال‪َ « :‬ف ِإ� َّن‬
‫ِد َما َء ُك ْم َو أ� ْم َوا َل ُك ْم َو أ�عْ َر َاض ُك ْم عَ َل ْي ُك ْم َح َرا ٌم‪َ ،‬ك ُح ْر َم ِة َي ْو ِم ُك ْم ٰه َذا‪ٖ ،‬في َب َل ِد ُك ْم‬
‫‪237‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 237‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:32‬‬

 ‫ أ� َلا َفل َا‬،‫ َو َس َت ْل َق ْو َن َر َّب ُك ْم َف َي ْس أ� ُل ُك ْم عَ ْن أ�عْ َما ِل ُك ْم‬،‫ ٖفي َش ْه ِر ُك ْم ٰه َذا‬،‫ٰه َذا‬
،‫ أ� َلا ِل ُي َب ِّل ِغ الشَّ ا ِه ُد ا ْل َغا ِئ َب‬،‫اب َب ْع ٍض‬ َ ‫َت ْرجِ ُعوا َب ْع ٖدي ُك َّفار ًا َي ْض ِر ُب َب ْع ُض ُك ْم ِر َق‬
‫ « أ� َلا‬:‫ون أ� ْوعَ ى َل ُه ِم ْن َب ْع ِض َم ْن َس ِم َعهُ» ُث َّم َق َال‬ َ ‫َف َل َع َّل َب ْع َض َم ْن ُي َب َّل ُغ ُه أ� ْن َي ُك‬
.‫ « َال َّل ُه َّم ْاش َه ْد» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬:‫ َق َال‬،‫ َن َع ْم‬:‫ أ� َلا هَ ْل َب َّل ْغ ُت؟» ُق ْل َنا‬،‫هَ ْل َب َّل ْغ ُت‬
211. Ebû Bekre Nüfey’ b. Hâris’ten (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle buyurmuştur:
Zaman, şimdi Allah’ın gökleri ve yeri yarattığı günkü şeklindedir. Yıl, on iki ay
olup, bunlardan dördü haram aylardır. Üçü, peşpeşe olan Zilkade, Zilhicce ve
Muharrem’dir. Diğeri de Cemâziyelâhir ile Şaban arasındaki Mudar’ın Receb
ayıdır. (Daha sonra Hz. Peygamber:)
–Bu ay hangi aydır, diye sordu.
–Allah ve Resûlü daha iyi bilir, dedik. Bunun üzerine bir an sustu;
o kadar ki o aya başka isim vereceğini zannettik.
–Bu ay Zilhicce değil mi, dedi.
–Evet, dedik.
–Bu hangi beldedir, buyurdu.
–Allah ve Resûlü daha iyi bilir, dedik.
Bunun üzerine bir an sustu; o kadar ki bu beldeye
başka ad vereceğini zannettik.
–Burası Belde-i Haram [Mekke] değil mi, dedi.
–Evet, dedik.
–Bugün hangi gün, dedi.
–Allah ve Resûlü daha iyi bilir, dedik.
Bunun üzerine bir müddet sükût etti; öyle ki o güne başka bir isim
vereceğini zannettik.
–Bugün kurban günü değil mi, dedi.
–Evet, dedik.
–Kanlarınız, mallarınız, şeref ve haysiyetiniz bu ayda, bu şehirde, bugünün
saygınlığı gibi, saygındır. Rabbinize kavuşacaksınız ve size nasıl davrandığınızı
soracak. Aman ha, benden sonra birbirinizin boynunu vuran kâfirler gibi
olmayın. Aman ha, burada bulunanlar bulunmayanlara bu sözlerimi
ulaştırsın. Olabilir ki kendilerine ulaştırılanların bir kısmı, (bugün burada bu
sözleri) işitenlerin bazısından daha iyi kavrarlar, dedi. Sonra:

238

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 238 21.5.2015 14:40:32

 ‫‪–Söyleyin, tebliğ ettim mi, diye iki kez tekrarladı. Bunun üzerine:‬‬
‫‪–Evet, dedik. O da:‬‬
‫‪–Allah’ım şahit ol, buyurdu.‬‬
‫)‪(B4406 Buhârî, Megâzî, 73; M4383-M4386 Müslim, Kasâme, 29-31‬‬

‫اس ْب ِن َث ْع َل َب َة ا ْل َحا ِر ِث ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس َ‬

‫ول‬ ‫‪َ -212‬وعَ ْن أ� ٖبي أ� َما َم َة �ِإ َي ِ‬
‫ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‪َ « :‬م ِن ا ْق َت َط َع َح َّق ا ْم ِري ٍء ُم ْس ِل ٍم ِب َي ٖمي ِن ِه َف َق ْد‬
‫أ� ْو َج َب ال ّّٰل ُه َل ُه ال َّنا َر‪َ ،‬و َح َّر َم عَ َل ْي ِه ا ْل َج َّن َة» َف َق َال َر ُج ٌل‪َ :‬و�ِإ ْن َك َان َش ْيئ ًا َي ٖسير ًا‬
‫ول ال ّّٰل ِه؟ َف َق َال‪َ « :‬و�ِإ ْن َك َان َق ٖضيب ًا ِم ْن أ� َر ٍاك» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬ ‫َيا َر ُس َ‬
‫‪212. Ebû Ümâme İyâs b. Sa’lebe el-Hârisi’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪–Bir kimse, yalan yere yemin ederek bir Müslümanın hakkını gasbederse,‬‬
‫‪Allah o kimseye cehennemi vacip kılar ve cenneti haram eder.‬‬
‫‪Bunun üzerine bir adam:‬‬
‫‪–Yâ Resûlallah, eğer o hak, küçük bir şey ise, deyince Peygamber‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪–İsterse misvak ağacından bir dal parçası olsun, buyurdu.‬‬
‫)‪(M353 Müslim, Îmân, 218‬‬

‫ول ال ّّٰل ِه َي ُق ُ‬
‫ول‪:‬‬ ‫‪َ -213‬وعَ ْن عَ دِيِّ ْب ِن عَ ِمي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬س ِم ْع ُت َر ُس َ‬
‫ولا َي أ�ْ ٖتي‬
‫« َم ِن ْاس َت ْع َم ْل َنا ُه ِم ْن ُك ْم عَ َلى عَ َم ٍل‪َ ،‬ف َك َت َم َنا ِم ْخ َيط ًا َف َما َف ْو َقهُ‪َ ،‬ك َان ُغ ُل ً‬
‫ِب ٖه َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة» َف َقا َم �ِإ َل ْي ِه َر ُج ٌل أ� ْس َو ُد ِم َن ْال أ�ن َْصا ِر‪َ ،‬ك أ� ٖ ّني أ�ن ُْظ ُر �ِإ َل ْي ِه‪َ ،‬ف َق َال‪:‬‬
‫ول َك َذا‬ ‫ول ال ّّٰل ِه ا ْق َب ْل عَ ِّني عَ َم َل َك َق َال‪َ « :‬و َما َل َك؟» َق َال‪َ :‬س ِم ْع ُت َك َت ُق ُ‬ ‫َيا َر ُس َ‬
‫َو َك َذا‪َ ،‬ق َال‪َ « :‬و أ�نَا أ� ُقو ُل ُه ْال َآ� َن‪َ :‬م ِن ْاس َت ْع َم ْل َنا ُه عَ َلى عَ َم ٍل َف ْل َيجِ ي ْء ِب َق ٖلي ِل ٖه‬
‫َو َك ٖثير ِه‪َ ،‬ف َما أ�و ِت َي ِم ْن ُه أ�خَ َذ َو َما ُن ِه َي عَ ْن ُه ا ْن َت َهى» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪239‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 239‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:33‬‬

 213. Adî b. Amîre (ra) anlatıyor:
Resûlullah :
–(Zekât tahsiline) memur ettiğimiz biri, bizden bir iğne veya ondan daha
küçük (değersiz) bir şey saklasa hıyanet etmiş olur; kıyamet gününde onu
beraberinde getirir, buyurdu. Bunun üzerine ensardan siyahî bir adam ayağa
kalktı, sanki şimdi onu görüyor gibiyim:
–Yâ Resûlallah, bana vermiş olduğun görevi geri al, dedi. Peygamber :
–Sana ne oldu, buyurdu. Adam:
–Şu söylediklerini işittim, dedi. Peygamber :
–O sözü şimdi bir daha söylüyorum; bir kimseyi herhangi bir vazifeye memur
edersek o malın büyük, küçük hepsini getirsin, verileni alsın, yasaklanandan
da sakınsın, buyurdu.
(M4743 Müslim, Îmâre, 30)

‫ َل َّما َك َان َي ْو ُم خَ ْي َب َر‬:‫اب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬ ِ ‫ َوعَ ْن عُ َم َر ْب ِن ا ْلخَ َّط‬-214

،‫ ُفل َا ٌن َش ٖه ٌيد‬:‫اب ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َقا ُلوا‬
ِ ‫أ� ْق َب َل َن َف ٌر ِم ْن أ� ْص َح‬
‫ َف َق َال ال َّنب ُِّي‬.‫ ُفل َا ٌن َش ٖه ٌيد‬:‫ َح ّٰتى َم ُّروا عَ َلى َر ُج ٍل َف َقا ُلوا‬،‫َو ُفل َا ٌن َش ٖه ٌيد‬
َ :‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
»‫«كل َّا �ِإ ٖنّي َر أ� ْي ُت ُه ِفي ال َّنا ِر ٖفي ُب ْر َد ٍة َغ َّل َها أ� ْو عَ َبا َء ٍة‬
.‫َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
214. Ömer b. Hattâb (ra) anlatıyor:
Hayber Savaşı’nda Peygamber’in ashâbından bir grup geldi ve:
–Filan kişi şehit, filan kişi de şehit, dediler. Bir adamın yanından daha geçtiler,
filan adam da şehit, dediler.
Peygamber :
–Hayır, hayır, ben onu ganimetten çaldığı hırkayı veya abayı giyinmiş hâlde
cehennemde gördüm, dedi.
(M309 Müslim, Îmân, 182)

240

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 240 21.5.2015 14:40:33

 ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َق َتا َد َة ا ْل َحا ِر ِث ْب ِن ِر ْب ِع ٍّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ْن َر ُسولِ ال ّّٰل ِه‬-215
‫ َف َذ َك َر َل ُه ْم أ� َّن ا ْلجِ َها َد ٖفي َس ٖب ِيل‬،‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم أ� َّن ُه َقا َم ٖفي ِه ْم‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ َف َقا َم َر ُج ٌل َف َق َال‬، ِ‫ َو ْال إ�ٖ َيم َان بِال ّّٰل ِه أ� ْف َض ُل ْال أ�عْ َمال‬،‫ال ّّٰل ِه‬
‫ول ال ّّٰل ِه‬
ُ ‫اي؟ َف َق َال َل ُه َر ُس‬
‫ول‬ َ ‫ أ� ت َُك َّف ُر ع ِّني خَ َطا َي‬،‫أ� َر أ� ْي َت �ِإ ْن ُق ِت ْل ُت ٖفي َس ٖب ِيل ال ّّٰل ِه‬
‫ « َن َع ْم �ِإ ْن ُق ِت ْل َت ٖفي َس ٖب ِيل ال ّّٰل ِه َو أ�ن َْت َصا ِب ٌر‬:‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُ ‫ ُم ْقب ٌِل َغ ْي َر ُم ْد ِب ٍر» ُث َّم َق َال َر ُس‬،‫ُم ْح َت ِس ٌب‬
:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ أ�ت َُك َّف ُر عَ ِّني‬،‫ أ� َر أ� ْي َت �ِإ ْن ُق ِت ْل ُت ٖفي َس ٖب ِيل ال ّّٰل ِه‬:‫«ك ْي َف ُق ْل َت؟» َق َال‬ َ
ُ ‫اي؟ َف َق َال َل ُه َر ُس‬
‫ « َن َع ْم �ِإ ْن ُق ِت ْل َت‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ َ ‫خَ َطا َي‬
‫الد ْي َن َف ِإ� َّن جِ ْب ٖر َيل َق َال ٖلي‬
َّ ‫ �ِإ َّلا‬،‫ ُم ْقب ٌِل َغ ْي َر ُم ْد ِب ٍر‬،‫َو أ�ن َْت َصا ِب ٌر ُم ْح َت ِس ٌب‬
.‫ٰذ ِل َك» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
215. Ebû Katâde el-Hâris b. Rib’î (ra) anlatıyor:
Resûlullah ashâbın arasında ayağa kalkarak, onlara Allah yolunda cihadın
ve Allah’a iman etmenin en üstün amel olduğunu anlattı. Bunun üzerine bir
adam ayağa kalktı ve:
–Yâ Resûlallah, eğer Allah yolunda öldürülürsem bu, günahlarıma kefâret olur
mu, diye sordu. Resûlullah da ona:
–Evet, sabredip yalnızca Allah’tan sevap beklersen ve kaçmayıp düşmana
karşı koyarken Allah yolunda öldürülürsen (kefâret olur), dedi.
Sonra Resûlullah :
–Nasıl demiştin, dedi. O kimse de:
–Allah yolunda öldürülürsem bu, günahlarıma kefâret olur mu, diye
tekrarladı. Resûlullah :
–Evet, sabredip yalnızca Allah’tan sevap beklersen ve kaçmayıp düşmana
karşı koyarken Allah yolunda öldürülürsen bu, borçlarından başka bütün
günahlarına kefâret olur; bunu bana Cebrail söyledi, dedi.
(M4880 Müslim, İmâre, 117)

241

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 241 21.5.2015 14:40:33

 َ ‫ أ� َّن َر ُس‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-216
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
. َ‫ َا ْل ُم ْف ِل ُس ٖفي َنا َم ْن َلا ِد ْرهَ َم َل ُه َو َلا َم َتاع‬:‫ون َم ِن ا ْل ُم ْف ِل ُس ؟» َقا ُلوا‬ َ ‫ « أ�ت َْد ُر‬:‫َق َال‬
‫ َو َي أ�ْ ٖتي‬،‫ «�ِإ َّن ا ْل ُم ْف ِل َس ِم ْن أ� َّم ٖتي َم ْن َي أ�ْ ٖتي َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة ب َِصل َا ٍة َو ِص َيا ٍم َوز ََكا ٍة‬:‫َف َق َال‬
،‫ َو َض َر َب ٰه َذا‬،‫ َو َس َف َك َد َم ٰه َذا‬،‫ َو َق َذ َف ٰه َذا َو أ� َك َل َم َال ٰه َذا‬،‫َو َق ْد َش َت َم ٰه َذا‬
‫ َف ِإ� ْن َف ِن َي ْت َح َس َنا ُت ُه َق ْب َل أ� ْن ُي ْق َضى‬،‫ َو ٰه َذا ِم ْن َح َس َنا ِت ِه‬،‫َف ُي ْع َطى ٰه َذا ِم ْن َح َس َنا ِت ِه‬
.‫ ُث َّم ُط ِر َح ِفي ال َّنا ِر» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫ أ� ِخ َذ ِم ْن خَ َطا َياهُ ْم َف ُط ِر َح ْت عَ َل ْي ِه‬،‫َما عَ َل ْي ِه‬
216. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah :
–Biliyor musunuz müflis kimdir, dedi.
–Bizce müflis, parası ve malı olmayan kimsedir, dediler.
Bunun üzerine Resûlullah şöyle buyurmuştur:
–Benim ümmetimin müflisi şu kimsedir: Kıyamet gününde namaz, oruç ve
zekâtla gelir, fakat şuna sövmüş, buna iftira etmiş, şunun malını yemiş, bunun
kanını dökmüş ve şunu dövmüştür. Bundan dolayı onun iyiliklerinden, hak
sahiplerinin her birine verilir. Üzerinde olan haklar ödenmeden iyilikleri
tükenirse, hak sahiplerinin günahları o kimseye yüklenir, sonra da o kimse
cehenneme atılır.
(M6579 Müslim, Birr, 59)

َ ‫ أ� َّن َر ُس‬،‫ َوعَ ْن أ� ِّم َس َل َم َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها‬-217

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫ َو َل َع َّل َب ْع َض ُك ْم أ� ْن‬،‫ون �ِإ َل َّي‬
َ ‫ َو�ِإن َُّك ْم ت َْخ َت ِص ُم‬،‫ «�ِإن ََّما أ�نَا َبشَ ٌر‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
‫ َف أ� ْق ٖضي َل ُه ِب َن ْح ِو َما أ� ْس َم ُع َف َم ْن َق َض ْي ُت َل ُه‬،‫ون أ� ْل َح َن ب ُِح َّج ِت ٖه ِم ْن َب ْع ٍض‬ َ ‫َي ُك‬
.‫ب َِح ِّق أ� ٖخي ِه َف ِإ�ن ََّما أ� ْق َط ُع َل ُه ِق ْط َع ًة ِم َن ال َّنا ِر» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬

242

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 242 21.5.2015 14:40:33

 217. Ümmü Seleme’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle demiştir:
Ben bir beşerim; siz bana davalarınızı getiriyorsunuz. Bazılarınız belki, delil
getirmekte diğerinden daha mahir olabilir ve ben işittiğime göre hüküm
veririm. Bu şekilde bir yargı sonucu kime mümin kardeşinin hakkını verirsem
gerçekte ona cehennemden bir parça vermişim demektir.
(B6967 Buhârî, Hiyel, 10; M4473 Müslim, Akdiye, 4)

ُ ‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال َق َال َر ُس‬-218

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫ « َل ْن َي َز َال ا ْل ُم ْؤ ِم ُن ٖفي ُف ْس َح ٍة ِم ْن ٖدي ِن ٖه َما َل ْم ُي ِص ْب َد ًما‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
. ُّ‫َح َرا ًما» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬
218. İbn Ömer’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Haksız yere kan dökmedikçe, mümin kişinin gönlü, inanç bakımından
olabildiğince ferahtır (Allah tarafından bağışlanma umudu yüksektir).
(B6862 Buhârî, Diyât, 1)

‫ َو ِه َي ا ْم َر أ� ُة َح ْم َز َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه‬،‫ َوعَ ْن خَ ْو َل َة ِب ْن ِت َثا ِم ٍر ْال أ�ن َْصا ِر َّي ِة‬-219

:‫ول‬ ُ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫ َقا َل ْت‬،‫عَ ْن ُه َوعَ ْن َها‬
»‫ون ٖفي َمالِ ال ّّٰل ِه ِب َغ ْي ِر َح ٍّـق َف َل ُه ُم ال َّنا ُر َي ْو َم ا ْل ِق َيام ِة‬ ً ‫«�ِإ َّن ِر َج‬
َ ‫الا َي َت َخ َّو ُض‬
. ُّ‫َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬
219. Hamza’nın eşi Havle bnt. Sâmir’in (ra)
Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
Allah’ın malına (savaş ganimeti olarak elde edilen gelire/kamu malına) haksız
olarak dalan kimseler kıyamet günü cehennemi boylayacaklardır.
(B3118 Buhârî, Humus, 7)

243

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 243 21.5.2015 14:40:33

 Müslümanlar Arası
Hukuk
‫ات ال ّّٰل ِه َف ُه َو خَ ْي ٌر َل ُه ِع ْن َد َر ِّب ِه‬
ِ ‫ َو َم ْن ُي َع ِّظ ْم ُح ُر َم‬
...Kim Allah’ın hürmet edilmesini istediği şeylere saygı gösterirse bu Rabbi
katında kendisi için hayırdır...
(Hac, 22/30)

ِ ‫ َو َم ْن ُي َع ِّظ ْم َش َعا ِئ َر ال ّّٰل ِه َف ِإ�ن ََّها ِم ْن َت ْق َوى ا ْل ُق ُل‬

‫وب‬
…Her kim de Allah’ın nişanelerine (kurbanlıklarına) saygı gösterirse şüphesiz
ki bu kalplerin takvasından (Allah’a karşı gelmekten sakınmasından)dır.
(Hac, 22/32)

‫ َواخْ ِف ْض َج َن َاح َك ِل ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين‬

… Ve müminlere (şefkat) kanadını indir.
(Hicr, 15/88)

َ ‫ َمن َق َت َل َن ْفس ًا ِب َغ ْي ِر َن ْف ٍس أ� ْو َف َسا ٍد ِفي ْال أ� ْر ِض َف َك أ�ن ََّما َق َت َل ال َّن‬

‫اس َج ٖميع ًا‬
‫اس َج ٖميع ًا‬ َ ‫َو َم ْن أ� ْح َياهَ ا َف َك أ�ن ََّما أ� ْح َيا ال َّن‬
244

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 244 21.5.2015 14:40:33

 ...Kim, bir insanı, bir can karşılığı (kısasla) veya yeryüzünde bir bozgunculuk
çıkarmak karşılığı olmaksızın öldürürse, o sanki bütün insanları öldürmüştür. Her
kim de birini (hayatını kurtararak) yaşatırsa, sanki bütün insanları yaşatmıştır...
(Mâide, 5/32)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫وسى َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬

:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُم‬-220
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫« َا ْل ُم ْؤ ِم ُن ِل ْل ُم ْؤ ِم ِن َكا ْل ُب ْن َيانِ َيشُ ُّد َب ْع ُض ُه َب ْعض ًا» َو َش َّب َك َب ْي َن أ� َصا ِب ِع ِه‬
220. Ebû Mûsâ’dan (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah :
Müminler, birbirine yaslanarak inşa edilmiş bir bina(nın duvarları) gibidirler, dedi
ve (bu dayanışmayı göstermek için) parmaklarını birbirine geçirip kenetledi.
(B2446 Buhârî, Mezâlim, 5; M6585 Müslim, Birr, 65)

‫ « َم ْن َم َّر ٖفي‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-221
‫ أ� ْو ِل َي ْقب ِْض عَ َلى‬،‫ َو َم َع ُه َن ْب ٌل َف ْل ُي ْم ِس ْك‬،‫ أ� ْو أ� ْس َوا ِق َنا‬،‫َش ْي ٍء ِم ْن َم َساجِ ِدنَا‬
.‫يب أ� َحد ًا ِم َن ا ْل ُم ْس ِل ٖم َين ِم ْن َها ِبشَ ْيءٍ» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬ َ ‫ِن َصا ِل َها ب َِك ِّف ٖه أ� ْن ُي ٖص‬
221. Yine Ebû Mûsâ’dan (ra), rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Yanında ok olduğu hâlde mescitlerimizde veya çarşı-pazarımızda dolaşan
kimse, Müslümanlara zarar vermemek için okların demirini elinde tutsun.
(B452 Buhârî, Salât, 66; M6665 Müslim, Birr, 124)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ِن ال ُّن ْع َمانِ ْب ِن َب ٖشي ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬-222
‫ َمث َُل ا ْل َج َس ِد �ِإ َذا‬،‫ « َمث َُل ا ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين ٖفي َت َوا ِّد ِه ْم َو َت َر ُاح ِم ِه ْم َو َت َع ُاط ِف ِه ْم‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
َّ ‫ْاش َت َكى ِم ْن ُه عُ ْض ٌو ت ََداعَ ى َل ُه َسا ِئ ُر ا ْل َج َس ِد ب‬
.‫ِالس َه ِر َوا ْل ُح َّمى» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
245

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 245 21.5.2015 14:40:33

 222. Numân b. Beşîr’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Müminler, birbirlerini sevmede, birbirlerine merhamet ve şefkat göstermede,
tıpkı bir organı rahatsızlandığında diğer organları da uykusuzluk ve yüksek
ateşle bu rahatsızlığı hisseden bir bedene benzer.
(M6586 Müslim, Birr, 66; B6011 Buhârî, Edeb, 27)

‫ َق َّب َل ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-223
‫ َو ِع ْن َد ُه ْال أ� ْق َرعُ ْب ُن‬،‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ا ْل َح َس َن ا ْب َن عَ ِل ٍّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬
‫ �ِإ َّن ٖلي عَ ْش َر ًة ِم َن ا ْل َو َل ِد َما َق َّب ْل ُت ِم ْن ُه ْم أ� َحد ًا‬: ُ‫ َف َق َال ْال أ� ْق َرع‬،‫َحاب ٍِس‬
‫ « َم ْن َلا َي ْر َح ْم َلا‬:‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َق َال‬ ُ ‫َف َن َظ َر �ِإ َل ْي ِه َر ُس‬
.‫ُي ْر َح ْم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
223. Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:
Peygamber , (bir gün) Ali’nin oğlu Hasan’ı (ra) öptü.
O sırada yanında bulunan Akra’ b. Hâbis:
–Benim on çocuğum var, onlardan hiçbirisini öpmüş değilim, dedi.
Bunun üzerine Resûlullah , ona (hayretle) baktı ve:
–Merhamet etmeyene merhamet edilmez, buyurdu.
(B5997 Buhârî, Edeb, 18; M6028 Müslim, Fedâil, 65)

‫اب عَ َلى‬ ِ ‫َاس ِم َن ْال أ�عْ َر‬ ٌ ‫ َق ِد َم ن‬:‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬-224
:‫ون ِص ْب َيان َُك ْم؟ َف َق َال‬ َ ‫ أ� ُت َق ِّب ُل‬:‫ َف َقا ُلوا‬،‫َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫ َف َق َال َر ُس‬،‫ لٰ ِك َّنا َوال ّّٰل ِه َما ُن َق ِّب ُل‬:‫« َن َع ْم» َقا ُلوا‬
.‫« أ� َو أ� ْم ِل ُك �ِإ ْن َك َان ال ّّٰل ُه َن َزعَ ِم ْن ُق ُلوب ُِك ُم ال َّر ْح َم َة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
246

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 246 21.5.2015 14:40:33

 224. Hz. Âişe (ra) anlatıyor:
Çölde yaşayan Araplardan bazıları Resûlullah’ın yanına geldiler;
(Müslümanların, çocuklarını öpüp sevdiklerini görünce):
–Siz çocuklarınızı öpüyor musunuz, dediler. Peygamber :
–Evet, cevabını verince, onlar:
–Ama biz, vallahi çocuklarımızı öpmeyiz, dediler. Bunun üzerine Resûlullah :
–Allah, sizin kalbinizden merhameti söktüyse ben ne yapabilirim, buyurdu.
(M6027 Müslim, Fedâil, 164; B5998 Buhârî, Edeb, 18)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن َجري ِر ْب ِن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-225
ٖ
.‫اس َلا َي ْر َح ْم ُه ال ّّٰلهُ» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
َ ‫ « َم ْن َلا َي ْر َح ِم ال َّن‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
225. Cerîr b. Abdullah’tan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle demiştir:
İnsanlara merhamet etmeyene, Allah merhamet etmez.
(M6030 Müslim, Fedâil, 66; B7376 Buhârî, Tevhîd, 2)

َ ‫ أ� َّن َر ُس‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-226

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫يف‬ َ ‫الض ٖع‬ َّ ‫ َف ِإ� َّن ٖفي ِه ْم‬،‫اس َف ْل ُي َخ ِّف ْف‬ِ ‫ «�ِإ َذا َص َّلى أ� َح ُد ُك ْم ِلل َّن‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
.‫ َو�ِإ َذا َص َّلى أ� َح ُد ُك ْم ِل َن ْف ِس ٖه َف ْل ُي َط ِّو ْل َما َشا َء» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫الس ٖق َيم َوا ْل َك ٖبي َر‬
َّ ‫َو‬
»‫ « َو َذا ا ْل َح َاج ِة‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
226. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Biriniz insanlara namaz kıldırdığında namazı kısa tutsun. Çünkü içlerinde
zayıf, hasta ve yaşlı olanlar vardır. Kendi başına kılarken istediği kadar uzatsın.
(B703 Buhârî, Ezân, 62; M1046 Müslim, Salât, 183)

Bir başka rivayette, “İşi olanlar da vardır.” buyrulmuştur.

(M1048 Müslim, Salât, 185)

247

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 247 21.5.2015 14:40:33

 ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ُ ‫ �ِإ ْن َك َان َر ُس‬:‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬-227
‫ خَ شْ َي َة أ� ْن َي ْع َم َل ِب ِه‬،‫ َوهُ َو ُي ِح ُّب أ� ْن َي ْع َم َل ِب ِه‬،‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َل َي َدعُ ا ْل َع َم َل‬
.‫اس َف ُي ْف َر َض عَ َل ْي ِه ْم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
ُ ‫ال َّن‬
227. Hz. Âişe (ra) anlatıyor:
Resûlullah , yapmayı sevdiği bir işi, (ondan görerek) halk da yapar ve
neticede kendilerine farz olunur endişesiyle, terk ederdi.
(B1128 Buhârî, Teheccüd, 5; M1662 Müslim, Müsâfirîn, 77)

‫ ن ََهاهُ ُم ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬:‫ َوعَ ْن َها َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬-228
‫ «�ِإ ٖنّي َل ْس ُت‬:‫اص ُل؟ َق َال‬ ِ ‫ �ِإن ََّك ُت َو‬:‫ َف َقا ُلوا‬،‫َو َس َّل َم عَ ِن ا ْل ِو َصالِ َر ْح َم ًة َل ُه ْم‬
.‫يت ُي ْط ِع ُم ٖني َر ٖ ّبي َو َي ْس ٖقي ٖني» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬ ُ ‫َك َه ْي َئ ِت ُك ْم �ِإ ٖنّي أ� ٖب‬
228. Yine Hz. Âişe (ra) anlatıyor:
Peygamber , ashâbına merhamet ettiği için, onlara (hiç) iftar etmeden
(peş peşe) oruç tutmalarını yasakladı. Bunun üzerine onlar:
–Ama sen, ara vermeden oruç tutuyorsun, dediler. Resûlullah :
–Ben sizin gibi değilim, gece Rabbim bana yedirir ve içirir (bana yiyip
içenlerin gücünü verir), buyurdu.
(M2572 Müslim, Sıyâm, 61; B1964 Buhârî, Savm, 48)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َق َتا َد َة ا ْل َحا ِر ِث ْب ِن ِر ْب ِع ٍّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-229

‫ول ال ّٰل ِه‬
َّ ‫ «�ِإ ٖنّي َل أ� ُقو ُم �ِإ َلى‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َف أ� ْس َم ُع‬،‫ َو أ� ٖر ُيد أ� ْن أ� َط ِّو َل ٖف َيها‬،‫الصل َا ِة‬
َّ ‫ُب َكا َء‬
. ُّ‫ َف أ�ت ََج َّو ُز ٖفي َصل َا ٖتي َك َرا ِه َي َة أ� ْن أ� ُش َّق عَ َلى أ� ِّم ِه» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬،‫الصب ِِّي‬
248

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 248 21.5.2015 14:40:33

 229. Ebû Katâde el-Hâris b. Rib’î (el-Ensârî)’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle demiştir:
Ben uzun kılmak niyetiyle namaza dururum; (arkadan) bir çocuğun ağladığını
duyunca annesine sıkıntı vermek istemediğim için namazı kısa keserim.
(B707 Buhârî, Ezân, 65)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُج ْن ُد ِب ْب ِن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-230

‫ول ال ّٰل ِه‬
‫الص ْب ِح َف ُه َو ٖفي ِذ َّم ِة ال ّّٰل ِه َفل َا‬
ُّ ‫« َم ْن َص َّلى َصل َا َة‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ ُث َّم‬،ُ‫ َف ِإ� َّن ُه َم ْن َي ْط ُل ْب ُه ِم ْن ِذ َّم ِت ٖه ِبشَ ْي ٍء ُي ْد ِر ْكه‬،ٍ‫َي ْط ُل َب َّن ُك ُم ال ّّٰل ُه ِم ْن ِذ َّم ِت ٖه ِبشَ ْيء‬
.‫َي ُك َّب ُه عَ َلى َو ْج ِه ٖه ٖفي نَا ِر َج َه َّن َم» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
230. Cündüb b. Abdullah’tan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Sabah namazını kılan kimse, Allah’ın himayesi altındadır. Allah, himayesine
karşılık sizden bir şey de istemez! Zira bunun karşılığında kimden bir şey
isteyecek olsa, (bu ağır bedele güç yetiremez ve) Allah onu yakalar ve sonra
yüzüstü cehennem ateşine atar.
(M1494 Müslim, Mesâcid, 262)

َ ‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما أ� َّن َر ُس‬-231

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫ َم ْن َك َان‬،ُ‫ َو َلا ُي ْس ِل ُمه‬،ُ‫ َلا َي ْظ ِل ُمه‬،‫ « َا ْل ُم ْس ِل ُم أ�خُ و ا ْل ُم ْس ِل ِم‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
‫ َو َم ْن َف َّر َج عَ ْن ُم ْس ِل ٍم ُك ْر َب ًة‬،‫ٖفي َح َاج ِة أ� ٖخي ِه َك َان ال ّّٰل ُه ٖفي َح َاج ِت ِه‬
‫ َو َم ْن َس َت َر ُم ْس ِل ًما َس َت َر ُه‬،‫َف َّر َج ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه ب َِها ُك ْر َب ًة ِم ْن ُك َر ِب َي ْو ِم ا ْل ِق َيا َم ِة‬
.‫ال ّّٰل ُه َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
249

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 249 21.5.2015 14:40:33

 231. İbn Ömer’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Müslüman, Müslümanın (din) kardeşidir. Müslüman, kardeşine zulmetmez
ve onu haksızlık edenin eline bırakmaz. Her kim, Müslüman kardeşinin
yardımında bulunur ve onun ihtiyacını giderirse, Allah da ona yardım eder.
Her kim, Müslümanın bir sıkıntısını giderirse, Allah buna karşılık onun
kıyametteki sıkıntılarından birini giderir. Her kim bir Müslümanın ayıbını
örterse Allah da kıyamet günü onun ayıbını örter.
(B2442 Buhârî, Mezâlim, 3; M6578 Müslim, Birr, 58)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-232

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫ ُك ُّل ا ْل ُم ْس ِل ِم‬،ُ‫ « َا ْل ُم ْس ِل ُم أ�خُ و ا ْل ُم ْس ِل ِم َلا َيخُ و ُن ُه َو َلا َي ْك ِذ ُب ُه َو َلا َي ْخ ُذ ُله‬:‫َو َس َّل َم‬
‫ ب َِح ْس ِب ا ْم ِرئٍ ِم َن‬،‫ َال َّت ْقوٰى ٰه ُه َنا‬،ُ‫عَ َلى ا ْل ُم ْس ِل ِم َح َرا ٌم ِع ْر ُض ُه َو َما ُل ُه َو َد ُمه‬
.‫يث َح َس ٌن‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫الشَّ ِّر أ� ْن َي ْح ِق َر أ�خَ ا ُه ا ْل ُم ْس ِل َم» َر َوا ُه ال ِّت ْرمِذِيُّ َو َق َال‬
232. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Müslüman Müslümanın kardeşidir; ona ihanet etmez, onu yalanlamaz,
onu yalnız ve yardımsız bırakmaz. Her Müslümanın kişiliği, malı, canı diğer
Müslümanlar nezdinde saygındır, dokunulmazdır. Takva da işte buradadır. Bir
kimseye kötülük olarak, Müslüman kardeşini küçük görmesi yeter.
(T1927 Tirmizî, Birr, 18)

‫«لا ت ََح َاس ُدوا‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-233

َ :‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
،‫َو َلا َت َن َاجشُ وا َو َلا َت َب َاغ ُضوا َو َلا ت ََدا َب ُروا َو َلا َيب ِْع َب ْع ُض ُك ْم عَ َلى َب ْي ِع َب ْع ٍض‬
‫ َا ْل ُم ْس ِل ُم أ�خُ و ا ْل ُم ْس ِل ِم َلا َي ْظ ِل ُم ُه َو َلا َي ْح ِق ُر ُه َو َلا‬.‫َو ُكونُوا ِع َبا َد ال ّّٰل ِه �ِإخْ َوانًا‬
250

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 250 21.5.2015 14:40:33

 ‫ات ب َِح ْس ِب ا ْم ِرئٍ ِم َن‬ ٍ ‫ ال َّت ْقوٰى ٰه ُه َنا َو ُي ٖشي ُر �ِإ َلى َص ْد ِر ٖه َثل َا َث َم َّر‬.ُ‫َي ْخ ُذ ُله‬
‫ ُك ُّل ا ْل ُم ْس ِل ِم عَ َلى ا ْل ُم ْس ِل ِم َح َرا ٌم َد ُم ُه َو َما ُل ُه‬.‫الشَّ ِّر أ� ْن َي ْح ِق َر أ�خَ ا ُه ا ْل ُم ْس ِل َم‬
.‫َو ِع ْر ُضهُ» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
233. Yine Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Birbirinize haset etmeyin. Alışverişte pazarlığı kızıştır(arak birbirinizi aldat)mayın.
Birbirinize dargın durmayın ve birbirinize yüz çevirmeyin. Birbirinizin (bitmemiş)
pazarlığını bozmayın. Ey Allah’ın kulları, kardeş olun. Müslüman Müslümanın
kardeşidir; ona zulmetmez ve ona hor bakmaz, onu yalnız ve yardımsız bırakmaz.
Resûlullah göğsüne işaret ederek üç defa:
Takva, işte buradadır. Bir kimseye kötülük olarak Müslüman kardeşini küçük
görmesi yeter. Her Müslümanın canı, malı ve kişiliği diğer Müslümanlar
nezdinde saygındır, dokunulmazdır.
(M6541 Müslim, Birr, 32)

:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-234
َ
.‫«لا ُي ْؤ ِم ُن أ� َح ُد ُك ْم َح ّٰتى ُي ِح َّب ِل أ� ٖخي ِه َما ُي ِح ُّب ِل َن ْف ِس ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
234. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur.
Sizden biri, kendisi için istediği bir şeyi, kardeşi için de istemedikçe, iman
etmiş olmaz.
(B13 Buhârî, Îmân, 7; M170 Müslim, Îmân, 71)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-235

‫ « ُان ُْص ْر أ�خَ َاك‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫َظا ِل ًما أ� ْو َم ْظ ُلو ًما» َف َق َال َر ُج ٌل‬
‫ول ال ّّٰل ِه أ�ن ُْص ُر ُه �ِإ َذا َك َان َم ْظ ُلو ًما‬
251

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 251 21.5.2015 14:40:33

 ُّ ‫ «ت َْح ُج ُز ُه أ� ْو ت َْم َن ُع ُه ِم َن‬:‫أ� َر أ� ْي َت �ِإ ْن َك َان َظا ِل ًما َك ْي َف أ�ن ُْص ُر ُه؟ َق َال‬
‫الظ ْل ِم‬
. ُّ‫َف ِإ� َّن ٰذ ِل َك ن َْص ُر ُه» َر َوا ُه ا ْل ُب َخا ِري‬
235. Yine Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah :
–Zalim de olsa, mazlum da olsa, mümin kardeşine yardım et, buyurdu.
Ashâbdan biri:
–Yâ Resûlallah, mazlum olana yardım ederim, fakat zalime nasıl yardım
edebilirim, dedi. Resûlullah:
–Zalimi de zulüm yapmaktan alıkoyarsın veya engellersin işte bu ona
yardımdır, buyurdu.
(B6952 Buhârî, İkrâh, 7)

َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-236

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
،‫السل َا ِم‬ َّ ‫ َر ُّد‬:‫«ح ُّق ا ْل ُم ْس ِلم عَ َلى ا ْل ُم ْس ِل ِم خَ ْم ٌس‬ َ :‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
َّ ‫ َو�ِإ َجا َب ُة‬،‫ َوا ِّت َباعُ ا ْل َج َنا ِئ ِز‬،‫يض‬
ُ ‫ َوتَشْ ٖم‬،‫الدعْ َو ِة‬
‫يت‬ ِ ‫َو ِع َيا َد ُة ا ْل َم ٖر‬
.‫ا ْل َع ِاط ِس» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
‫ �ِإ َذا َل ٖقي َت ُه َف َس ِّل ْم‬:‫«ح ُّق ا ْل ُم ْس ِل ِم عَ َلى ا ْل ُم ْس ِل ِم ِس ٌّت‬
َ :‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِل ُم ْس ِل ٍم‬
‫ َو�ِإ َذا عَ َط َس َف َح ِم َد‬،ُ‫ َو�ِإ َذا ْاس َت ْن َص َح َك َفان َْص ْح َله‬،ُ‫ َو�ِإ َذا دَعَ َاك َف أ�جِ ْبه‬،‫عَ َل ْي ِه‬
َ ‫ َو�ِإ َذا َم‬،‫ َو�ِإ َذا َم ِر َض َف ُع ْد ُه‬.ُ‫ال ّّٰل َه َفشَ ِّم ْته‬
»ُ‫ات َفا َّت ِب ْعه‬
236. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Müslümanın Müslüman üzerinde beş hakkı vardır. Bunlar; selâm almak,
hastayı ziyaret etmek, cenazeye iştirak etmek, davete icabet etmek, aksırana
yerhamükâllah (Allah sana rahmetiyle sağlık ve afiyet versin.) demektir.
(B1240 Buhârî, Cenâiz, 2; M5650 Müslim, Selâm, 4)

252

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 252 21.5.2015 14:40:33

 Müslim’in diğer bir rivayetinde, Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Müslümanın Müslüman üzerinde altı hakkı vardır. Karşılaştığın zaman ona
selâm ver, davet edilirsen git, nasihat isterse nasihat et, aksırır da Allah’a
hamd ederse sen de ona “yerhamükâllah (Allah sana rahmetiyle sağlık ve afiyet
versin.)” de, hastalandığında ziyaret et, vefatında cenazesine katıl.
(M5651 Müslim, Selâm, 5)

‫ أ� َم َرنَا‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي عُ َما َر َة ا ْل َب َرا ِء ْب ِن عَ ا ِز ٍب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬-237

ُ ‫َر ُس‬
‫ أ� َم َرنَا ِب ِع َيا َد ِة‬:‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ب َِس ْب ٍع َو ن ََهانَا عَ ْن َس ْب ٍع‬
‫ َون َْص ِر‬،‫ َو�ِإ ْب َرا ِر ا ْل ُم ْق ِس ِم‬،‫يت ا ْل َع ِاط ِس‬ِ ‫ َوتَشْ ٖم‬،‫اع ا ْل َج َنا َز ِة‬
ِ ‫ َوا ِّت َب‬،‫يض‬ِ ‫ا ْل َم ٖر‬
‫ َون ََهانَا عَ ْن خَ َوا ٖت َيم أ� ْو تَخَ ُّت ٍم‬.‫السل َا ِم‬ َّ ‫ َو�ِإ ْفشَ ا ِء‬،‫الد ٖاعي‬َّ ‫ َو�ِإ َجا َب ِة‬،‫ا ْل َم ْظ ُلو ِم‬
‫ َوعَ ْن‬،‫ َوعَ ِن ا ْل َق ِّس ِّي‬،‫ َوعَ ِن ا ْل َم َيا ِث ِر ا ْل ُح ْم ِر‬،‫ َوعَ ْن ُش ْر ٍب بِا ْل ِف َّض ِة‬،‫ِالذهَ ِب‬ َّ ‫ب‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫اج‬ ّ ٖ ‫ُل ْب ِس ا ْل َح ٖري ِر َو ْال ِإ� ْس َت ْب َرقِ َو‬
ِ ‫الدي َب‬
. ِ‫الس ْب ِع ْال أ� َول‬َّ ‫الضا َّل ِة ِفي‬
َّ ‫ َو�ِإنْشَ ا ِد‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
237. Ebû Umâre el-Berâ b. Âzib’ (ra) şöyle demiştir:
Resûlullah bize yedi şeyi emretti ve yedi şeyi yasakladı. Emrettikleri
şunlardır: Hastayı ziyaret etmek, cenazeye katılmak ve aksırana
“yerhamükâllah (Allah sana rahmetiyle sağlık ve afiyet versin)” demek, yemin
eden kimsenin sözünü doğru kabul etmek, mazluma yardım etmek, davete
icabet etmek, herkese selâm vermek. Yasakladıkları ise şunlardır: Altın yüzük
takmak, gümüş kaptan su içmek, ipek minder/şilte kullanmak, ipek karışımı,
saf ipek ve ipekli, atlas elbise giymek.
(M5388 Müslim, Libâs, 3; B1239 Buhârî, Cenâiz, 2)

Müslim’in bir rivayetinde, “kayıp malın bulunmasına yardımcı olmak” diye yer
almıştır ki ravi bunu emredilen ilk yedi şeye ilave etmiştir.
(M5389 Müslim, Libâs, 3)

253

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 253 21.5.2015 14:40:33

 Kusurların Örtülmesi
‫ون أ� ْن ت َٖش َيع ا ْل َف ِاحشَ ُة ِفي ا َّل ٖذ َين‬
َ ‫�ِإ َّن ا َّل ٖذ َين ُي ِح ُّب‬
‫الد ْن َيا َو ْال آ� ِخ َر ِة‬ ٌ ‫�آ َم ُنوا َل ُه ْم عَ َذ‬
ُّ ‫اب أ� ٖل ٌيم ِفي‬
İnananlar arasında hayâsızlığın yayılmasını arzu eden kimseler var ya;
onlar için dünya ve âhirette çok acıklı bir azap vardır...
(Nûr, 24/19)

‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬-238

‫الد ْن َيا �ِإ َّلا َس َت َر ُه ال ّّٰل ُه‬
ُّ ‫«لا َي ْس ُت ُر عَ ْب ٌد عَ ْبد ًا ِفي‬ َ :‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
.‫َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
238. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Peygamber şöyle buyurmuştur:
Bir insan, dünyada diğer bir insanın ayıbını örterse,
Allah da kıyamet gününde onun ayıbını örter.
(M6595 Müslim, Birr, 72)

254

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 254 21.5.2015 14:40:33

 ُ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
:‫ول‬ َ ‫سم ْع ُت َر ُس‬ ِ :‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-239
‫ َو�ِإ َّن ِم َن ا ْل ُم َجاهَ َر ِة أ� ْن َي ْع َم َل‬،‫افى �ِإ َّلا ا ْل ُم َجا ِه ٖر َين‬ ُ
ً ‫«ك ُّل أ� َّم ٖتي ُم َع‬
ُ ‫ ُث َّم ُي ْصب َِح َو َق ْد َس َت َر ُه ال ّّٰل ُه عَ َل ْي ِه َف َي ُق‬،‫ال َّر ُج ُل بِال َّل ْي ِل عَ َمل ًا‬
:‫ول‬
َ ‫ َو َق ْد َب‬،‫َيا ُفل َا ُن عَ ِم ْل ُت ا ْل َبا ِر َح َة َك َذا َو َك َذا‬
،ُ‫ات َي ْس ُت ُر ُه َر ُّبه‬
.‫َو ُي ْصب ُِح َي ْك ِش ُف ِس ْت َر ال ّّٰل ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
239. Ebû Hüreyre’nin (ra), Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
Kötülüklerini ifşa edenler hariç ümmetimin bütün fertleri,
Allah tarafından (er geç) affedilecektir.
Bir adamın geceleyin bir kötülük yapması ve Allah onu örtmüş iken,
sabahleyin “Ey filanca, ben dün gece şöyle şöyle yaptım.” demesi, kendi
kabahatini teşhirdir. Hâlbuki onun gece işlediği kabahat Rabbi ile kendisi
arasındaydı. Böyle yapmakla o, Allah’ın örttüğü kabahati sabahleyin teşhir
etmiş, açıklamış oluyor.
(B6069 Buhârî, Edeb, 60; M7485 Müslim, Zühd, 52)

‫ «�ِإ َذا َزن َِت ْال أ� َم ُة‬:‫ َوعَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-240
‫ ُث َّم �ِإ ْن‬،‫ َو َلا ُي َث ِّر ْب عَ َل ْي َها‬،‫َف َت َب َّي َن ِز َناهَ ا َف ْل َي ْج ِل ْدهَ ا ا ْل َح َّد‬
‫ ُث َّم �ِإ ْن َزن َِت الثَّا ِل َث َة‬،‫َزن َِت الثَّا ِن َي َة َف ْل َي ْج ِل ْدهَ ا ا ْل َح َّد َو َلا ُي َث ِّر ْب عَ َل ْي َها‬
.‫َف ْل َي ِب ْع َها َو َل ْو ب َِح ْب ٍل ِم ْن َش َع ٍر» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬

255

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 255 21.5.2015 14:40:33

 240. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Bir cariyenin zina ettiği tespit edilirse cezası verilsin. Ceza tatbik edildikten
sonra bu husustan dolayı kendisi aşağılanmasın. Sonra ikinci defa zina ederse
yine gereken ceza verilsin, fakat bundan dolayı yine aşağılanmasın. Üçüncü
defa zina edecek olursa sahibi onu kıldan bir ip karşılığında dahi olsa satsın.39
(B2152 Buhârî, Büyû’, 66; M4445 Müslim, Hudûd, 30)

‫ أ� ِت َي ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ِب َر ُج ٍل َق ْد َش ِر َب خَ ْمر ًا‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-241

َّ ‫ َف ِم َّنا‬:‫ «اِ ْض ِر ُبو ُه» َق َال أ� ُبو هُ َر ْير َة‬:‫َق َال‬
َّ ‫الضا ِر ُب ِب َي ِد ٖه َو‬
،‫الضا ِر ُب ِب َن ْع ِل ِه‬
:‫ َق َال‬،ُ‫ أ�خْ َز َاك ال ّّٰله‬:‫ َف َل َّما ان َْص َر َف َق َال َب ْع ُض ا ْل َق ْو ِم‬.‫الضا ِر ُب ِب َث ْو ِب ِه‬
َّ ‫َو‬
. ُّ‫َلا َت ُقو ُلوا ٰه َك َذا َلا ُت ٖعي ُنوا عَ َل ْي ِه الشَّ ْي َط َان» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬
241. Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:
Şarap içen bir kişiyi Peygamber’in huzuruna getirdiler.
Peygamber :
–Bunu dövün, buyurdu. Ebû Hüreyre diyor ki:
–Bunun üzerine içimizden bazıları eliyle, bazıları da nalın ile, kimi de elbisesi
ile vurdu. Cezası icra edildikten sonra, suçlu dönüp gidince oradakilerden biri:
–Allah seni rezil etsin, dedi. Resûlullah :
–Böyle demeyin, onu ayartması için şeytana yardımcı olmayın, buyurdu.
(B6777 Buhârî, Hudûd, 4)

Hz. Peygamber devrinde hizmetçi olarak çalışan bazı köleler kötü yola düşüp, iffetsizlik yapabiliyordu. Hatta
39

bazen bu kölelerin sahipleri onları bu işe zorluyor veya teşvik ediyordu. Hz. Peygamber fuhuş yapan cariyenin
o günün şartlarına göre cezalandırılmasını, buna rağmen vazgeçmezse onun mutlaka elden çıkartılıp evden
uzaklaştırılmasını tavsiye etmiştir. Hz. Peygamber’in iffetsizlik yapan bir köleyi dahi aşağılamamayı istemesi
dikkat çekicidir.

256

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 256 21.5.2015 14:40:33

 İhtiyaçların Giderilmesi
َ ‫ َوا ْف َع ُلوا ا ْل َخ ْي َر َل َع َّل ُك ْم ُت ْف ِل ُح‬
‫ون‬
…Hayır işleyin ki kurtuluşa eresiniz.
(Hac, 22/77)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬َ ‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما أ� َّن َر ُس‬-242
‫ َم ْن َك َان ٖفي َح َاج ِة أ� ٖخي ِه‬.ُ‫ « َا ْل ُم ْس ِل ُم أ�خُ ــو ا ْل ُم ْس ِل ِم َلا َي ْظ ِل ُم ُه َو َلا ُي ْس ِل ُمه‬:‫َق َال‬
‫ َو َم ْن َف َّر َج عَ ْن ُم ْس ِل ٍم ُك ْر َب ًة َف َّر َج ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه ب َِها ُك ْر َب ًة ِم ْن‬،‫َك َان ال ّّٰل ُه ٖفي َح َاج ِت ِه‬
.‫ َو َم ْن َس َت َر ُم ْس ِل ًما َس َت َر ُه ال ّّٰل ُه َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،‫ُك َر ِب َي ْو ِم ا ْل ِق َيا َم ِة‬
242. İbn Ömer’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Müslüman Müslümanın (din) kardeşidir. Müslüman, kardeşine zulmetmez
ve onu haksızlık edenin eline bırakmaz. Her kim, Müslüman kardeşinin
yardımında bulunur ve onun ihtiyacını giderirse Allah da ona yardım eder.
Her kim, Müslümanın bir sıkıntısını giderirse Allah buna karşılık onun
kıyametteki sıkıntılarından birini giderir. Her kim bir Müslümanın ayıbını
örterse Allah da kıyamet günü onun ayıbını örter.
(M6578 Müslim, Birr, 58; B2442 Buhârî, Mezâlim, 3)

257

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 257 21.5.2015 14:40:33

 ‫ عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-243
ُّ ‫ « َم ْن َن َّف َس عَ ْن ُم ْؤ ِم ٍن ُك ْر َب ًة ِم ْن ُك َر ِب‬:‫َق َال‬
‫ َن َّف َس ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه ُك ْر َب ًة‬،‫الد ْن َيا‬
ُّ ‫ َو َم ْن َي َّس َر عَ َلى ُم ْع ِس ٍر َي َّس َر ال ّّٰل ُه عَ َل ْي ِه ِفي‬،‫ِم ْن ُك َر ِب َي ْو ِم ا ْل ِق َيا َم ِة‬
‫الد ْن َيا‬
ِ‫ َوال ّّٰل ُه ٖفي عَ ْون‬،‫الد ْن َيا َو ْال َآ� ِخ َر ِة‬
ُّ ‫ َو َم ْن َس َت َر ُم ْس ِل ًما َس َت َر ُه ال ّّٰل ُه ِفي‬،‫َو ْال َآ� ِخ َر ِة‬
‫ َو َم ْن َس َل َك َط ٖريق ًا َي ْل َت ِم ُس ٖفي ِه ِع ْل ًما‬،‫ا ْل َع ْب ِد َما َك َان ا ْل َع ْب ُد ٖفي عَ ْونِ أ� ٖخي ِه‬
‫وت ال ّّٰل ِه‬ ِ ‫ َو َما ْاج َت َم َع َق ْو ٌم ٖفي َب ْي ٍت ِم ْن ُب ُي‬.‫َس َّه َل ال ّّٰل ُه َل ُه ِب ٖه َط ٖريق ًا �ِإ َلى ا ْل َج َّن ِة‬
َّ ‫ َو َي َت َدا َر ُسو َن ُه َب ْي َن ُه ْم �ِإ َّلا َن َز َل ْت عَ َل ْي ِه ُم‬،‫اب ال ّّٰل ِه‬
،‫الس ٖكي َن ُة‬ َ ‫ َي ْت ُل‬،‫َت َعا َلى‬
َ ‫ون ِك َت‬
‫ َو َم ْن‬.‫ َو َذ َك َرهُ ُم ال ّّٰل ُه ٖف َيم ْن ِع ْن َد ُه‬،‫ َو َح َّف ْت ُه ُم ا ْل َمل َا ِئ َك ُة‬،‫َو َغ ِش َي ْت ُه ُم ال َّر ْح َم ُة‬
.‫َب َّط أ� ِب ٖه عَ َم ُل ُه َل ْم ُي ْس ِرعْ ِب ٖه ن ََس ُبهُ» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
243. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Bir kimse bir müminin dünya üzüntülerinden birini giderir ve onu rahatlatırsa
Allah da kıyamet günü onun üzüntülerinden birini giderir.
Her kim eli darda olana kolaylık gösterirse
Allah da dünya ve âhirette ona kolaylık gösterir.
Her kim bir Müslümanın ayıbını örterse,
Allah da dünya ve âhirette onun ayıbını örter.
Bir insan (din) kardeşine yardımda bulunduğu sürece Allah da ona yardım eder.
Bir kimse ilim tahsili için yola çıkarsa, Allah da ona
cennetin yolunu kolaylaştırır.
Herhangi bir topluluk, Allah’ın evlerinden bir evde toplanıp Kur’an okur ve
aralarında müzakere ederlerse onların üzerine sükûnet/huzur iner, onları
rahmet kaplar ve melekler onları kuşatır. Allah da kendi nezdindeki
meleklere ve peygamberlere onlardan bahseder.
Ameli kendisini geride bırakan kimseyi, soyu ileri götürmez.
(M6853 Müslim, Zikir, 38)

258

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 258 21.5.2015 14:40:34

 Aracılık Etmek
ٌ ‫ َم ْن َيشْ َف ْع َش َفاعَ ًة َح َس َن ًة َي ُك ْن َل ُه ن َٖص‬
‫يب ِم ْن َها‬
Kim güzel bir (işe) aracılık ederse, ona o işin sevabından bir pay vardır...
(Nisâ, 4/85)

‫ َك َان ال َّنب ُِّي َص َّلى‬:‫وسى ْال أ� ْش َع ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬

َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُم‬-244
‫ «اِ ْش َف ُعوا‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم �ِإ َذا أ�تَا ُه َطا ِل ُب َح َاج ٍة أ� ْق َب َل عَ َلى ُج َل َسا ِئ ٖه َف َق َال‬
.‫ُت ْؤ َج ُروا َو َي ْق ِضي ال ّّٰل ُه عَ َلى ِل َسانِ َن ِب ِّي ٖه َما أ� َح َّب» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
»‫ « َما َشا َء‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
244. Ebû Mûsâ el-Eş’arî (ra) anlatıyor:
Peygamber kendisine sıkıntı içinde biri geldiği zaman,
yanındakilere döner ve:
Bu adamın işi için aracılık edin, sevap kazanırsınız; Allah, istediğini
Peygamberi’nin diliyle gerçekleştirir, derdi.
Bir başka rivayette, “istediğini” yerine “dilediğini” diye gelmiştir.
(M6691 Müslim, Birr, 145; B1432 Buhârî, Zekât, 21)

259

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 259 21.5.2015 14:40:34

 ‫اس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما ٖفي ِق َّص ِة َب ٖري َر َة َو َز ْوجِ َها‬ ٍ ‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عَ َّب‬-245
:‫ َق َال َل َها ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬:‫َق َال‬
‫ول ال ّّٰل ِه َت أ�ْ ُم ُر ٖني‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫« َل ْو َر َاج ْع ٖتي ِه؟» َقا َل ْت‬
.‫ َلا َح َاج َة ٖلي ٖفي ِه‬:‫ «�ِإن ََّما أ� ْشـ َف ُع» َقا َل ْت‬:‫َق َال‬
.‫َر َوا ُه ا ْل ُب َخا ِر ُّي‬
245. Berîre ve kocası (Muğîs) hadisesi konusunda
İbn Abbâs’ın (ra) şöyle dediği rivayet olunmuştur:
Peygamber Berîre’ye seslenerek:
–Tekrar kocana dönsen (ne iyi olur), dedi. Berîre de,
–Yâ Resûlallah, bunu emrediyor musun? deyince Resûlullah:
–Ben yalnız aracılık ediyorum, buyurdu. Berîre:
–Öyleyse benim ona ihtiyacım yok (beni mazur gör), cevabını verdi.40
(B5283 Buhârî, Talâk, 16)

Hz. Âişe tarafından azad edilen Berire, köle olan kocası Muğis’ten ayrılmak istemiş, Hz. Peygamber de ondan
40

ayrılmamasını rica etmişti.

260

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 260 21.5.2015 14:40:34

 İnsanların Arasını
Düzeltmek
‫لا خَ ْي َر ٖفي َك ٖثي ٍر ِم ْن ن َْج َواهُ ْم �ِإ َّلا َم ْن أ� َم َر ب َِص َد َق ٍة‬
َ
‫اس‬ ِ ‫وف أ� ْو �ِإ ْصل َا ٍح َب ْي َن ال َّن‬ٍ ‫أ� ْو َم ْع ُر‬
Bir sadaka vermeyi, yahut iyilik yapmayı, yahut da insanların arasını
düzeltmeyi emredenler hariç, onların aralarındaki gizli konuşmaların
çoğunda hiçbir hayır yoktur...
(Nisâ, 4/114)

‫الص ْل ُح خَ ْي ٌر‬
ُّ ‫ َو‬
...Uzlaşmak daha hayırlıdır...
(Nisâ, 4/128)

‫ات َب ْي ِن ُك ْم‬
َ ‫ َفا َّت ُقوا ال ّّٰل َه َو أ� ْص ِل ُحوا َذ‬
…Allah’a karşı gelmekten sakının, aranızı düzeltin…
(Enfâl, 8/1)

‫ون �ِإخْ َو ٌة َف أ� ْص ِل ُحوا َب ْي َن أ�خَ َو ْي ُك ْم‬

َ ‫�ِإن ََّما ا ْل ُم ْؤ ِم ُن‬
261

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 261 21.5.2015 14:40:34

 ‫‪Müminler ancak kardeştirler. Öyleyse kardeşlerinizin arasını düzeltin.‬‬
‫)‪(Hucurât, 49/10‬‬

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ‫‪َ -246‬وعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫اس عَ َل ْي ِه َص َد َق ٌة ُك َّل َي ْو ٍم ت َْط ُل ُع ٖفي ِه الشَّ ْم ُس‪:‬‬ ‫«ك ُّل ُسل َا َمى ِم َن ال َّن ِ‬ ‫َو َس َّل َم‪ُ :‬‬
‫َت ْع ِد ُل َب ْي َن ْال ِإ� ْث َن ْي ِن َص َد َق ٌة‪َ ،‬و ُت ٖع ُين ال َّر ُج َل ٖفي دَا َّب ِت ٖه َف َت ْح ِم ُل ُه عَ َل ْي َها‪ ،‬أ� ْو َت ْر َف ُع‬
‫الط ِّي َب ُة َص َد َق ٌة‪َ ،‬وب ُِك ِّل خَ ْط َو ٍة ت َْم ٖش َيها �ِإ َلى‬ ‫َل ُه عَ َل ْي َها َمتَاعَ ُه َص َد َق ٌة‪َ ،‬وا ْل َك ِل َم ُة َّ‬
‫الط ٖر ِيق َص َد َق ٌة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬ ‫يط ْال أ� َذى عَ ِن َّ‬ ‫الصلا ِة َص َد َق ٌة‪َ ،‬وت ُٖم ُ‬ ‫َّ‬
‫‪246. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Güneşin doğduğu her gün, insanın her eklemi için, bir sadaka borcu vardır.‬‬
‫‪İki kimse arasında doğrulukla hükmetmen sadakadır. Bineğine binmesi‬‬
‫‪için bir kimseye yardım etmen yahut yükünü yüklemen sadakadır. Hoş söz,‬‬
‫‪sadakadır. Namaza giderken atılan her adım, sadakadır. İnsanlara sıkıntı veren‬‬
‫‪şeyleri yoldan kaldırman da sadakadır.‬‬
‫)‪(M2335 Müslim, Zekât, 56; B2989 Buhârî, Cihâd, 128‬‬

‫‪َ -247‬وعَ ْن أ� ِّم ُك ْلثُو ٍم ِب ْن ِت عُ ْق َب َة ْب ِن أ� ٖبي ُم َع ْي ٍط َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‪:‬‬

‫اب ا َّل ٖذي‬ ‫ول‪َ « :‬ل ْي َس ا ْل َك َّذ ُ‬ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق ُ‬
‫َس ِم ْع ُت َر ُس َ‬
‫ول خَ ْير ًا» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬ ‫اس َف َي ْن ٖمي خَ ْير ًا‪ ،‬أ� ْو َي ُق ُ‬ ‫ُي ْص ِل ُح َب ْي َن ال َّن ِ‬
‫َو ٖفي ِر َوا َي ِة ُم ْس ِل ٍم ِز َيا َد ٌة‪َ ،‬قا َل ْت‪َ :‬و َل ْم أ� ْس َم ْع ُه ُي َرخِّ ُص ٖفي َش ْي ٍء ِم َّما َي ُقو ُل ُه‬
‫يث‬ ‫اس‪َ ،‬و َح ٖد َ‬ ‫اس �ِإ َّلا ٖفي َثل َا ٍث‪َ ،‬ت ْع ٖني‪ :‬ا ْل َح ْر َب‪َ ،‬و ْال ِإ� ْصل َا َح َب ْي َن ال َّن ِ‬ ‫ال َّن ُ‬
‫يث ا ْل َم ْر أ� ِة َز ْو َج َها‪.‬‬
‫ال َّر ُج ِل ا ْم َر أ� َتهُ‪َ ،‬و َح ٖد َ‬
‫‪262‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 262‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:34‬‬

 247. Ukbe b. Ebû Muayt’ın kızı Ümmü Gülsüm’ün (ra),
Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
İnsanların arasını bulmak için hayırlı haber eriştiren
veya hayır söyleyen kimse yalancı sayılmaz.
(B2692 Buhârî, Sulh, 2; M6633 Müslim, Birr, 101)

Müslim’in bir rivayetinde şöyle bir ilave nakledilmiştir:

Ümmü Gülsüm, “Resûlullah’ın yalnız şu üç konuda yalana müsaade ettiğini
işittim: Harpte, insanların arasını bulmada, kadının kocasına, kocanın da
hanımına karşı (ailenin dirliği için) konuşmasında.” demiştir.
(M6634 Müslim, Birr, 101)

ُ ‫ َس ِم َع َر ُس‬:‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬-248

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
ِ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َص ْو َت خُ ُصو ٍم بِا ْل َب‬
‫ َو�ِإ َذا أ� َح ُدهُ َما َي ْس َت ْو ِض ُع‬،‫اب عَ ا ِل َي ًة أ� ْص َوات ُُه َما‬
ُ ‫ َوهُ َو َي ُق‬،ٍ‫ْال َآ�خَ َر َو َي ْس َت ْر ِف ُق ُه ٖفي َش ْيء‬
‫ َفخَ َر َج عَ َل ْي ِه َما‬،‫ َوال ّّٰل ِه َلا أ� ْف َع ُل‬:‫ول‬
‫ « أ� ْي َن ا ْل ُم َت أ� ٖ ّلي عَ َلى ال ّّٰل ِه َلا َي ْف َع ُل‬:‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َق َال‬
ُ ‫َر ُس‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ َف َل ُه أ�يُّ ٰذ ِل َك أ� َح َّب‬،‫ول ال ّّٰل ِه‬ َ ‫ أ�نَا َيا َر ُس‬:‫وف؟» َف َق َال‬ َ ‫ا ْل َم ْع ُر‬
248. Hz. Âişe (ra) anlatıyor:
Resûlullah bir gün kapının önünde kavga edenlerin yükselen seslerini
işitti. Biri öbüründen borcunun bir kısmından vazgeçmesini ve kendisine
hoşgörüyle muamele etmesini rica ediyordu. Diğeri:
–Vallahi yapmam, diye diretiyordu. Bunun üzerine Resûl-i Ekrem çıktı ve:
–İyilik yapmayacağım diye Allah’a yemin eden hanginiz (öyle şey mi olur),
diye sordu. Adam:
–Benim, yâ Resûlallah; o hâlde nasıl istiyorsa öyle olsun (borcunu nasıl
ödeyebilecekse öyle ödesin), dedi.
(B2705 Buhârî, Sulh, 13; M3983 Müslim, Müsâkât, 19)

263

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 263 21.5.2015 14:40:34

 ‫الساعِدِيِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪ ،‬أ� َّن َر ُس َ‬
‫ول‬ ‫اس َس ْه ِل ْب ِن َس ْع ٍد َّ‬ ‫‪َ -249‬وعَ ْن أ�بِي ال َع َّب ِ‬
‫ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َب َل َغ ُه أ� َّن َب ٖني عَ ْم ِرو ْب ِن عَ ْو ٍف َك َان َب ْي َن ُه ْم َش ٌّر‪َ ،‬فخَ َر َج‬
‫َاس َم َعهُ‪َ ،‬ف ُحب َِس َر ُس ُ‬
‫ول‬ ‫َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُي ْص ِل ُح َب ْي َن ْ‬
‫هم ٖفي أ�ن ٍ‬
‫ِلال �ِإ َلى أ� ٖبي َب ْك ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه‬
‫الصل َا ُة‪َ ،‬ف َجا َء ب ٌ‬ ‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َو َحان َِت َّ‬
‫عَ ْن ُه َما َف َق َال‪َ :‬يا أ� َبا َب ْك ٍر �ِإ َّن َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق ْد ُحب َِس‪َ ،‬و َحان َِت‬
‫اس؟ َق َال‪َ :‬ن َع ْم �ِإ ْن ِشئ َْت‪َ ،‬ف أ� َقا َم بِل َا ٌل َّ‬
‫الصل َا َة‪،‬‬ ‫الصل َا ُة‪َ ،‬ف َه ْل َل َك أ� ْن َت ُؤ َّم ال َّن َ‬
‫َّ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ْم ٖشي‬ ‫اس‪َ ،‬و َجا َء َر ُس ُ‬‫َوت َق َّد َم أ� ُبو َب ْك ٍر َف َك َّب َر َو َك َّب َر ال َّن ُ‬
‫اس ِفي ال َّت ْص ٖف ِيق‪َ ،‬و َك َان أ� ُبو َب ْك ٍر‬ ‫الص ِّف‪َ ،‬ف أ�خَ َذ ال َّن ُ‬
‫فوف َح ّٰتى َقا َم ِفي َّ‬ ‫الص ِ‬ ‫ِفي ُّ‬
‫اس ال َّت ْص ٖف َيق اِ ْل َت َف َت‪َ ،‬ف ِإ� َذا‬ ‫َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َلا َي ْل َت ِف ُت ٖفي َصل َا ِت ِه‪َ ،‬ف َل َّما أ� ْك َث َر ال َّن ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪،‬‬‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ف أ� َشا َر �ِإ َل ْي ِه َر ُس ُ‬
‫َر ُس ُ‬
‫َف َر َف َع أ� ْبو َب ْك ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َي َد ُه َف َح ِم َد ال ّّٰلهَ‪َ ،‬و َر َج َع ا ْل َق ْه َق َرى َو َرا َء ُه َح ّٰتى َقا َم ِفي‬
‫اس‪َ ،‬ف َل َّما َف َر َغ أ� ْق َب َل‬‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ف َص َّلى ِلل َّن ِ‬ ‫الص ِّف‪َ ،‬ف َت َق َّد َم َر ُس ُ‬ ‫َّ‬
‫الصل َا ِة أ�خَ ْذت ُْم ِفي‬ ‫اس َما َل ُك ْم ٖح َين نَا َب ُك ْم َش ْي ٌء ِفي َّ‬ ‫اس َف َق َال‪ « :‬أ� ُّي َها ال َّن ُ‬ ‫عَ َلى ال َّن ِ‬
‫ال َّت ْص ٖف ِيق ؟ �ِإن ََّما ال َّت ْص ٖف ُيق ِلل ِّن َساءِ‪َ .‬م ْن نَا َب ُه َشي ٌء ٖفي َصل َا ِت ٖه َف ْل َي ُق ْل‪ُ :‬س ْب َح َان ال ّّٰل ِه!‬
‫ول‪ُ :‬س ْب َح َان ال ّّٰل ِه‪ِ� ،‬إ َّلا ا ْل َت َف َت‪َ .‬يا أ� َبا َب ْك ٍر‪َ :‬ما َم َن َع َك‬
‫حد ٖح َين َي ُق ُ‬ ‫َف ِإ� َّن ُه َلا َي ْس َم ُع ُه أ� ٌ‬
‫اس ٖح َين أ� َش ْر ُت �ِإ َل ْي َك؟» َف َق َال أ� ُبو َب ْك ٍر‪َ :‬ما َك َان َي ْن َب ٖغي ِلا ْب ِن أ� ٖبي‬ ‫أ� ْن ت َُص ِّل َي بِال َّن ِ‬
‫اس َب ْي َن َي َد ْي َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ُ .‬م َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫ُق َحا َف َة أ� ْن ُيص ِّل َي بِال َّن ِ‬
‫‪264‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 264‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:34‬‬

 249. Ebu’l-Abbâs Sehl b. Sa’d es-Sâidî (ra) anlatıyor:
Resûlullah (bir kere) Amr b. Avf oğulları arasında
kavga çıktığını haber almıştı. Aralarını bulmak için bir grup
kimseyle oraya gitti. Peygamber onları barıştırmakla
meşgul iken (ikindi) namaz(ı) vakti geldi.
Bunun üzerine Bilâl, Ebû Bekir’e gelerek:
–Ey Ebû Bekir, Allah Resûlü onları barıştırmakla meşgul.
Namaz vakti de geldi. İnsanlara namazı kıldırır mısın?, dedi. Hz. Ebû Bekir:
–Peki, istersen kılalım, cevabını verdi.
Bilâl ezan okudu, Ebû Bekir namaza başladı. Tekbir aldı
ve cemaat de tekbir aldılar, Resûlullah da o sırada geldi, safları geçerek
birinci safa vardı. Bunun üzerine cemaat el çırpmaya başladı.
Ebû Bekir namaz kılarken, başını çevirip hiçbir tarafa bakmazdı.
Cemaat el çırpmayı artırınca başını çevirip baktı ve Resûlullah’ı gördü.
Resûlullah , yerinde durmasını işaret etti.
Ebû Bekir (ra) ellerini kaldırıp Resûlullah’ın bu iltifatından
dolayı Allah’a hamdü sena etti. Sonra safa girinceye kadar geriledi.
Resûllullah öne geçti ve namazı kıldırdı.
Namazdan çıkınca cemaate dönerek:
–Size ne oldu da, namazda bir şey görünce hemen
el çırpmaya başladınız? El çırpmak kadınlara mahsustur.
Namazda iken kim bir şeye dikkat çekmek isterse, sübhânâllâh desin.
Çünkü tesbihi işiten kimse dönüp bakar, dedi (sonra Ebû Bekir’e (ra)):
–Ey Ebû Bekir, sana işaret ettiğim vakit, namazı kıldırmaya
niye devam etmedin, diye sordu. Ebû Bekir (ra) de:
–Resûlullah’ın önünde durup namaz kıldırmak
Ebû Kuhâfe’nin oğluna (yani bana) düşmez, cevabını verdi.
(B1234 Buhârî, Sehv, 9; M949 Müslim, Salât, 102)

265

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 265 21.5.2015 14:40:34

 Yoksullar
‫ون َر َّب ُه ْم بِا ْل َغ ٰدو ِة َوا ْل َع ِش ِّي‬
َ ُ‫ َو ْاص ِب ْر َن ْف َس َك َم َع ا َّل ٖذ َين َي ْدع‬
‫ون َو ْج َه ُه َو َلا َت ْع ُد عَ ْي َن َاك عَ ْن ُه ْم‬َ ‫ُي ٖر ُيد‬
Sabah akşam Rablerine, O’nun rızasını dileyerek dua edenlerle birlikte nefsini
tut. (Dünya hayatının zinetini arzu edip de) gözlerini onlardan ayırma!..
(Kehf, 18/28)

َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫ عَ ْن َحا ِر َث َة ْب ِن َوهْ ٍب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-250

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬
‫يف ُم َت َض ِّع ٍف‬ ُ ‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
ٍ ‫ « أ� َلا أ�خْ ِب ُر ُك ْم ِب أ�هْ ِل ا ْلج َّن ِة؟ ُك ُّل َض ٖع‬:‫ول‬
‫ أ� َلا أ�خْ ِب ُر ُك ْم ِب أ�هْ ِل ال َّنا ِر؟ ُك ُّل عُ ُت ٍّل َج َّو ٍاظ‬،‫َل ْو أ� ْق َس َم عَ َلى ال ّّٰل ِه َل أ� َب َّر ُه‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.»‫ُم ْس َت ْك ِب ٍر‬
250. Hârise b. Vehb’in (ra) Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
Cennetliklerin kimler olduğunu size bildireyim mi? İnsanlar tarafından hor
görülüp hiçe sayılan, zayıf, alçak gönüllü kimselerdir; eğer Allah’a yemin etse
Allah onu yemininde doğru çıkarır.
Cehennemliklerin kim olduğunu bildireyim mi? Onlar da, katı kalpli, kaba
saba ve kurularak yürüyen, kibirli kimselerdir.
(B4918 Buhârî, Tefsîr, (Kalem)1; M7187 Müslim, Cennet, 46)

266

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 266 21.5.2015 14:40:34

 :‫السا ِع ِديِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬َّ ‫اس َس ْه ِل ْب ِن َس ْع ٍد‬ ِ ‫ َوعَ ْن أ�بِي ا ْل َع َّب‬-251
:‫َم َّر َر ُج ٌل عَ َلى ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َق َال ِل َر ُج ٍل ِع ْن َد ُه َجا ِل ٍس‬
‫اس ٰه َذا َوال ّّٰل ِه َح ِر ٌّي �ِإ ْن‬
ِ ‫اف ال َّن‬ ِ ‫ َر ُج ٌل ِم ْن أ� ْش َر‬:‫« َما َر أْ� ُي َك ٖفي ٰه َذا؟» َف َق َال‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ُ ‫ َف َس َك َت َر ُس‬.‫خَ َط َب أ� ْن ُي ْن َك َح َو�ِإ ْن َش َف َع أ� ْن ُيشَ َّف َع‬
ُ ‫ َف َق َال َل ُه َر ُس‬،‫ ُث َّم َم َّر َر ُج ٌل َ�آخَ ُر‬،‫َو َس َّل َم‬
‫ « َما‬:‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫َر أْ� ُي َك ٖفي ٰه َذا؟» َف َق َال‬
،‫ول ال ّّٰل ِه ٰه َذا َر ُج ٌل ِم ْن ُف َق َرا ِء ا ْل ُم ْس ِل ٖم َين‬
‫ َو�ِإ ْن َق َال أ� ْن‬،‫ َو�ِإ ْن َش َف َع أ� ْن َلا ُيشَ َّف َع‬،‫ٰه َذا َح ِر ٌّي �ِإ ْن خَ َط َب أ� ْن َلا ُي ْن َك َح‬
ُ ‫ َف َق َال َر ُس‬.‫َلا ُي ْس َم َع ِل َق ْو ِل ِه‬
‫ « ٰه َذا خَ ْي ٌر ِم ْن‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫ِم ْل ِء ال أ� ْر ِض ِمث َْل ٰه َذا» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
251. Ebu’l-Abbâs Sehl b. Sa’d es-Sâidî (ra) anlatıyor:
Peygamber’in yanından bir adam geçti.
Resûlullah yanında oturan kimseye:
–Şu adam hakkında ne düşünürsün, diye sordu. O da:
–Eşraftan biridir, herhangi bir kadınla evlenmek istese, isteği
kabul edilmeye, bir konuda aracılık etse sözü dinlenmeye layık biridir, dedi.
Resûlullah sustu, bir şey söylemedi. Sonra başka biri geçti.
Bu defa Resûlullah :
–Bunun hakkında ne düşünüyorsun? diye sordu. Adam:
–Yâ Resûlallah , bu yoksul bir Müslümandır; biriyle evlenmek
istese isteği geri çevrilir, aracılığına itibar edilmez, bir şey söylese sözüne
kulak asılmaz, dedi. Bunun üzerine Resûlullah :
–Bu (fakir), öteki adam gibi dünya dolusu insandan
daha hayırlıdır, buyurdu.
(B6447 Buhârî, Rikâk, 16; İM4120 İbn Mâce, Zühd, 5)41

41
Hadisin "müttefekun aleyh" olduğu belirtilmişse de elimizdeki Müslim nüshasında böyle bir rivayet
bulunamamıştır.

267

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 267 21.5.2015 14:40:34

 ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َس ٖع ٍيد ا ْلخُ ْد ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬-252
‫ون‬َ ‫ ِف َّي ا ْل َج َّبا ُر‬:‫ «اِ ْح َت َّج ِت ا ْل َج َّن ُة َوال َّنا ُر َف َقا َل ِت ال َّنا ُر‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
‫اس َو َم َس ٖاكي ُن ُه ْم َف َق َضى ال ّّٰل ُه‬ َ ‫َوا ْل ُم َت َك ِّب ُر‬
ِ ‫ ٖف َّي ُض َع َفا ُء ال َّن‬:‫ َو َقا َل ِت ا ْل َج َّن ُة‬،‫ون‬
‫ َو�ِإن َِّك ال َّنا ُر عَ َذ ٖابي‬،‫ �ِإن َِّك ا ْل َج َّن ُة َر ْح َم ٖتي أ� ْر َح ُم ب ِِك َم ْـن أ� َشا ُء‬:‫َب ْي َن ُه َما‬
.‫ َو ِل ِك َل ْي ُك َما عَ َل َّي ِم ْل ُءهَ ا» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫ــن أ� َشا ُء‬
ْ ‫أ�عَ ِّذ ُب ب ِِك َم‬
252. Ebû Sa’îd el-Hudrî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Cennetle cehennem şöyle münakaşa ettiler. Cehennem:
–Bende zorbalar ve kibirliler var, dedi. Cennet de:
–Bende ise zayıf ve yoksullar var, dedi. Allah bunların
çekişmesini şöyle çözüme ulaştırdı:
–Ey cennet, sen benim rahmetimsin, seninle dilediğime rahmet ederim. Ve ey
cehennem, sen de benim azabımsın, seninle de dilediğime azap ederim. Her
ikinizi de doldurmak bana aittir, buyurdu.
(M7172-M7176 Müslim, Cennet, 34-36)

‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ْن َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬-253

َّ ‫ «�ِإ َّن ُه َل َي أ�ْ ِتي ال َّر ُج ُل‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
‫الس ٖم ُين ا ْل َع ٖظ ُيم َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة َلا َي ِز ُن ِع ْن َد ال ّّٰل ِه‬
.‫وض ٍة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
َ ‫َج َن َاح َب ُع‬
253. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Kıyamet gününde iri, şişman bir adam gelir ki, onun Allah yanında bir sineğin
kanadı kadar bile kıymeti yoktur.
(B4729 Buhârî, Tefsîr, (Kehf ) 6; M7045 Müslim, Münâfikîn, 18)

268

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 268 21.5.2015 14:40:34

 ‫ أ� ْو‬،‫ َف َف َق َدهَ ا‬،‫ أ� ْو َشا ّب ًا‬،‫ َوعَ ْن ُه أ� َّن ا ْمر أ� ًة َس ْودَا َء َكان َْت َت ُق ُّم ا ْل َم ْسجِ َد‬-254
.‫ات‬ َ ‫ َم‬:‫ َف َقا ُلوا‬،ُ‫ َف َس أ� َل عَ ْن َها أ� ْو عَ ْنه‬،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُ ‫َف َق َد ُه َر ُس‬
:‫ َف َق َال‬،‫ أ� ْو أ� ْم َر ُه‬،‫ « أ� َفل َا ُك ْن ُت ْم َ�آ َذ ْن ُت ُمو ٖني ِب ِه» َف َك أ�ن َُّه ْم َص َّغ ُروا أ� ْم َرهَ ا‬:‫َق َال‬
‫ «�ِإ َّن ٰه ِذ ِه ا ْل ُق ُبو َر َم ْم ُلو َء ٌة‬:‫ ُث َّم َق َال‬،‫ُد ُّلو ٖني عَ َلى َق ْب ِر ِه» َف َد ُّلو ُه َف َص َّلى عَ َل ْي ِه‬
.‫ َو�ِإ َّن ال ّّٰل َه َت َعا َلى ُي َن ِّو ُرهَ ا َل ُه ْم ب َِصل َا ٖتي عَ َل ْي ِه ْم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،‫ُظ ْل َم ًة عَ َلى أ�هْ ِل َها‬
254. Yine Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:
Siyahî bir kadın veya bir genç, mescidi süpürüp temizlerdi. Resûlullah bu
kadını veya erkeği göremeyince sordu. Onun, öldüğünü, söylediler.
–Bana haber verseydiniz ya, buyurdu. Sahâbîler ona ehemmiyet
vermemişlerdi. Resûlullah , bana onun kabrini gösterin, dedi.
Ashâb gömüldüğü yeri gösterince, Peygamber
onun namazını kıldı ve sonra:
–Bu kabirler, içindekiler için zulmet (karanlık) ile doludur;
Allah Teâlâ, benim namazımla onları aydınlatır, buyurdu.
(M2215 Müslim, Cenâiz, 71; B458 Buhârî, Salât, 72)

‫ « ُر َّب أ� ْش َع َث‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-255
.‫اب َل ْو أ� ْق َس َم عَ َلى ال ّّٰل ِه َل أ� َب َّر ُه» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
ِ ‫وع بِال أ� ْب َو‬
ٍ ‫أ� ْغ َب َر َم ْد ُف‬
255. Yine Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Saçları dağınık, keçeleşip tozlanmış ve kapılardan kovulmuş nice kimse vardır
ki Allah’ın lütfunu umarak bir konuda yemin etse, Allah onu doğru çıkarır
(yeminini ve duasını kabul eder).
(M6682 Müslim, Birr, 138)

269

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 269 21.5.2015 14:40:34

 ‫‪َ -256‬وعَ ْن أ� َسا َم َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‪:‬‬
‫اب ا ْل َج َّن ِة‪َ ،‬ف ِإ� َذا عَ ا َّم ُة َم ْن َدخَ َل َها ا ْل َم َس ٖاك ُين‪َ ،‬و أ� ْص َح ُ‬
‫اب‬ ‫« ُق ْم ُت عَ َلى َب ِ‬
‫اب ال َّنا ِر َق ْد أ� ِم َر ِب ِه ْم �ِإ َلى ال َّنا ِر‪َ .‬و ُق ْم ُت عَ َلى‬
‫ون َغ ْي َر أ� َّن أ� ْص َح َ‬ ‫وس َ‬‫ا ْل َج ِّد َم ْح ُب ُ‬
‫اب ال َّنا ِر َف ِإ� َذا عَ ا َّم ُة َم ْن َدخَ َل َها ال ِّن َسا ُء» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬‫َب ِ‬
‫‪256. Üsâme’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Hz. Peygamber‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Cennetin kapısında durdum. Baktım ki, oraya girenlerin çoğu yoksullar.‬‬
‫‪Zenginler ise (hesapları görülmek için) alıkonulmuştu. Yalnız, cehennemlik‬‬
‫)‪olanların cehenneme götürülmeleri için emir verilmişti; (bu sefer‬‬
‫‪cehennemin kapısında durdum, baktım ki, oraya girenlerin genelinin kadınlar‬‬
‫‪olduğunu gördüm.42‬‬
‫)‪(B6547 Buhârî, Rikâk, 51; M6937 Müslim, Zikir, 93‬‬

‫‪َ -257‬وعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫َق َال‪َ « :‬ل ْم َي َت َك َّل ْم ِفي ا ْل َم ْه ِد �ِإ َّلا َثل َا َث ٌة‪ٖ :‬ع َيسى ا ْب ُن َم ْر َي َم‪َ ،‬و َص ِاح ُب‬
‫ُج َر ْي ٍج‪َ ،‬و َك َان ُج َر ْي ٌج َر ُجل ًا عَ ابِد ًا‪َ ،‬فاتَّخَ َذ َص ْو َم َع ًة َف َك َان ٖف َيها‪َ ،‬ف أ� َت ْت ُه أ� ُّم ُه‬
‫َوهُ َو ُي َص ٖ ّلي َف َقا َل ْت‪َ :‬يا ُج َر ْي ُج‪َ ،‬ف َق َال‪َ :‬يا َر ِّب أ� ٖ ّمي َو َصل َا ٖتي َف أ� ْق َب َل عَ َلى‬
‫َصل َا ِت ٖه َفان َْص َر َف ْت َف َل َّما َك َان ِم َن ا ْل َغ ِد أ� َت ْت ُه َوهُ َو ُي َص ٖ ّلي‪َ ،‬ف َقا َل ْت‪َ :‬يا ُج َر ْي ُج‪،‬‬
‫َف َق َال‪ :‬أ� ْي َر ِّب أ� ٖ ّمي َو َصل َا ٖتي‪َ .‬ف أ� ْق َب َل عَ َلى َصل َا ِت ِه‪َ ،‬ف َل َّما َك َان ِم َن ا ْل َغ ِد‬
‫أ� َت ْت ُه َوهُ و ُي َص ٖ ّلي َف َقا َل ْت‪َ :‬يا ُج َر ْي ُج َف َق َال‪ :‬أ� ْي َر ِّب أ� ٖ ّمي َو َصل َا ٖتي‪َ ،‬ف أ� ْق َب َل‬
‫‪ Burada özel bir durum dolayısıyla hanımlara vurgu yapılmıştır. Yoksa herkes amelinin karşılığını eksiksiz olarak‬‬
‫‪42‬‬

‫‪alacaktır.‬‬

‫‪270‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 270‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:34‬‬

 ‫ات‪.‬‬ ‫عَ َلى َصل َا ِت ِه‪َ ،‬ف َقا َل ْت‪َ :‬ال ّٰل ُه َّم َلا ت ُِم ْت ُه َح ّٰتى َي ْن ُظ َر �ِإ َلى ُو ُجو ِه ا ْل ُمو ِم َس ِ‬
‫َف َت َذ َاك َر َب ُنو �ِإ ْسرا ٖئ َيل ُج َر ْيج ًا َو ِع َبا َد َتهُ‪َ ،‬و َكان َِت ا ْم َر أ� ٌة َب ِغ ٌّي ُي َت َمث َُّل ب ُِح ْس ِن َها‪،‬‬
‫َف َقا َل ْت‪ِ� :‬إ ْن ِش ْئ ُت ْم َل أ� ْف ِت َن َّنهُ‪َ ،‬ف َت َع َّر َض ْت َلهُ‪َ ،‬ف َل ْم َي ْل َت ِف ْت �ِإ َل ْي َها‪َ ،‬ف أ�ت َْت َرا ِع ًيا‬
‫َك َان َي أ�ْ ٖوي �ِإ َلى َص ْو َم َع ِت ِه‪َ ،‬ف أ� ْم َك َن ْت ُه ِم ْن َن ْف ِس َها َف َو َق َع عَ َل ْي َها‪َ .‬ف َح َم َل ْت‪،‬‬
‫َف َل َّما َو َل َد ْت َقا َل ْت‪ :‬هُ َو ِم ْن ُج َر ْي ٍج‪َ ،‬ف أ� َت ْو ُه َف ْاس َت ْن َز ُلو ُه َوهَ َد ُموا َص ْو َم َع َتهُ‪،‬‬
‫َو َج َع ُلوا َي ْض ِر ُبو َنهُ‪َ ،‬ف َق َال‪َ :‬ما َش أ�ْن ُُك ْم؟ َقا ُلوا‪َ :‬ز َن ْي َت ِب ٰه ِذ ِه ا ْل َب ِغ ِّي َف َو َل َد ْت‬
‫الصب ُِّي؟ َف َجا ُءوا ِب ٖه َف َق َال‪ :‬دَعُ و ٖني َح ّٰتى أ� َص ِّل َي َف َص َّلى‪،‬‬ ‫ِم ْن َك‪َ .‬ق َال‪ :‬أ� ْي َن َّ‬
‫وك؟ َق َال‪:‬‬ ‫الصب َِّي َف َط َع َن ٖفي َب ْط ِن ٖه َو َق َال‪َ :‬يا ُغل َا ُم َم ْن أ� ُب َ‬ ‫َف َل َّما ان َْص َر َف أ�تَى َّ‬
‫ون ِب ٖه َو َقا ُلوا‪َ :‬ن ْب ٖني َل َك‬
‫ُفل َا ٌن ال َّرا ِعي‪َ ،‬ف أ� ْق َب ُلوا عَ َلى ُج َر ْي ٍج ُي َق ِّب ُلو َن ُه َو َي َت َم َّس ُح َ‬
‫َص ْو َم َع َت َك ِم ْن َذهَ ٍب َق َال‪َ :‬لا‪ ،‬أ� ٖع ُيدوهَ ا ِم ْن ٖط ٍين َك َما َكان َْت‪َ ،‬ف َف َع ُلوا‪.‬‬
‫َوب ْي َنا َصب ٌِّي َي ْر َض ُع ِم ْن أ� ِّم ِه‪َ ،‬ف َم َّر َر ُج ٌل َر ِاك ٌب عَ َلى دَا َّب ٍة َفا ِرهَ ٍة َو َشا َر ٍة َح َس َن ٍة‬
‫َف َقا َل ْت أ� ُّمهُ‪َ :‬ال ّٰل ُه َّم ْاج َع ِل ا ْب ٖني ِمث َْل ٰه َذا‪َ ،‬ف َت َر َك الث َّْد َي َو أ� ْق َب َل �ِإ َل ْي ِه َف َن َظ َر �ِإ َل ْي ِه‬
‫َف َق َال‪َ :‬ال ّٰل ُه َّم َلا ت َْج َع ْل ٖني ِم ْث َلهُ‪ُ ،‬ث َّم أ� َق َب َل عَ َلى َث ْد ِي ٖه َف َج َع َل َي ْرت َِض ُع» َف َك أ� ٖ ّني‬
‫أ�ن ُْظ ُر �ِإ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َوهُ َو َي ْح ٖكي اِ ْر ِت َضاعَ ُه ِب أ� ْص ُب ِع ِه‬
‫الس َّبا َب ِة ٖفى ٖفي ِه‪َ ،‬ف َج َع َل َي ُم ُّص َها‪َ ،‬ق َال‪َ « :‬و َم ُّروا ب َِجا ِر َي ٍة َوهُ ْم َي ْض ِر ُبون ََها‪،‬‬ ‫َّ‬
‫وك ُيل‪َ .‬ف َقا َل ْت‬ ‫ون‪َ :‬ز َن ْي ِت َس َر ْق ِت‪َ ،‬و ِه َي َت ُق ُ‬
‫ول‪َ :‬ح ْسب َِي ال ّّٰل ُه َو ِن ْع َم ا ْل ٖ‬ ‫َو َي ُقو ُل َ‬
‫أ� ُّمهُ‪َ :‬ال ّٰل ُه َّم َلا ت َْج َع ِل ا ْب ٖني ِم ْث َل َها‪َ ،‬ف َت َر َك ال َّر َضاعَ َون ََظ َر �ِإ َل ْي َها َف َق َال‪َ :‬ال ّٰل ُه َّم‬
‫يث َف َقا َل ْت‪َ :‬م َّر َر ُج ٌل َح َس ُن ا ْل َه ْي َئ ِة‬ ‫ْاج َع ْل ٖني ِم ْث َل َها‪َ ،‬ف ُه َنا ِل َك َت َر َاج َعا ا ْل َح ٖد َ‬
‫‪271‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 271‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:34‬‬

 ‫ َو َم ُّروا ب َِه ِذ ِه‬،ُ‫ َال ّٰل ُه َّم َلا ت َْج َع ْل ٖني ِم ْث َله‬:‫ َال ّٰل ُه َّم ْاج َع ِل ا ْب ٖني ِم ْث َل ُه َف ُق ْل َت‬:‫َف ُق ْل ُت‬
‫ َال ّٰل ُه َّم َلا ت َْج َع ِل‬:‫ َف ُق ْل َت‬،‫ َز َن ْي ِت َس َر ْق ِت‬:‫ون‬ َ ‫ْال أ� َم ِة َوهُ ْم َي ْضر ُبون ََها َو َي ُقو ُل‬
‫ �ِإ َّن ٰذ ِل َك ال َّر ُج َل َك َان‬:‫ َق َال‬،‫ َال ّٰل ُه َّم ْاج َع ْل ٖني ِم ْث َل َها ؟‬:‫اِ ْب ٖني ِم ْث َل َها َف ُق ْل َت‬
، ِ‫ َو َل ْم َت ْزن‬،‫ون َز َن ْي ِت‬َ ‫ َو�ِإ َّن ٰه ِذ ٖه َي ُقو ُل‬،ُ‫ َال ّٰل ُه َّم َلا ت َْج َع ْل ٖني ِم ْث َله‬:‫َج َّبار ًا َف ُق ْل ُت‬
.‫ َال ّٰل ُه َّم ْاج َع ْل ٖني ِم ْث َل َها» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬:‫ َف ُق ْل ُت‬،‫ َو َل ْم ت َْس ِر ْق‬،‫َو َس َر ْق ِت‬
257. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Üç kişinin dışında beşikte iken konuşan olmamıştır. Bunlar, Meryem oğlu İsa ve
Cüreyc’e şahitlik yapan çocuktur. Cüreyc âbid bir adamdı. Kendine bir ibadethane
edinerek orada ibadete koyulmuştu. (Bir gün) namaz kılarken annesi gelip:
–Ey Cüreyc, diye seslendi. Cüreyc (içinden):
–Yâ Rabbi, anneme cevap vermekle, namaza devam etmek arasında kaldım
dedi ve namaza devam etti. Annesi dönüp gitti. Ertesi gün yine gelip:
–Ey Cüreyc, diye çağırdı. Oğlu (yine içinden):
–Yâ Rab, anneme cevap vermekle namaza devam etmek arasında kaldım,
dedi; yine namazına devam etti. Ertesi gün yine gelip;
–Ey Cüreyc, diye çağırdı. Oğlu:
–Yâ Rab, anneme cevap vermekle namaza devam etmek arasında kaldım,
dedi; yine namazına devam etti. Bunun üzerine annesi:
–Allah’ım, fahişe kadınların yüzüne bakmadıkça bunun canını alma, diye
beddua etti.
Bir gün İsrailoğulları Cüreyc’ten ve onun ibadetinden söz ederken güzelliği ile
meşhur fahişe bir kadın da orada bulunuyordu. Bu kadın:
–Eğer isterseniz bu âbid kişiyi ben yoldan çıkarabilirim, dedi ve onu yoldan
çıkarmak için uğraşmaya başladı. Fakat Cüreyc kadına iltifat etmedi. (Yoldan
çıkaramayacağını anlayan kadın) Cüreyc’in ibadetgâhına sığınmakta olan
bir çobana gelip onunla cinsi münasebette bulunarak gebe kaldı ve çocuğu
doğurunca da onun Cüreyc’ten olduğunu ileri sürdü. Bunun üzerine halk,
Cüreyc’in başına üşüştü, onu oradan çıkardı ve ibadethaneyi de yıktı, Cüreyc’i
de dövmeye başladı. Cüreyc:
–Ne oluyor size, ne yapıyorsunuz, deyince:
–Sen bu kadınla zina etmişsin ve bu çocuğu senden (hamile kalarak)

272

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 272 21.5.2015 14:40:34

 doğurmuş, dediler. Cüreyc:
–Çocuk nerede, dedi. Çocuğu getirdiler. Cüreyc:
–Beni bırakın da namaz kılayım, dedi. Namazı kıldıktan sonra çocuğa gelip
karnına dürttü ve:
–Ey çocuk, senin baban kim, dedi. Çocuk da:
–Filan çobandır, diye cevap verdi. Bunun üzerine halk Cüreyc’e dönerek onu
öpmeye ve üstünü başını sıvazlamaya başladılar ve:
–Yıkılan mabedini tekrar, hem de altından yapacağız, dediler.
Fakat o:
–Hayır, olmaz; ibadethaneyi önceki gibi kerpiçten yapın, dedi ve o şekilde yaptılar.
Günün birinde bir çocuk, annesini emerken oradan, atlı, iyi giyinmiş, yakışıklı
soylu bir adam geçti. Çocuğun annesi:
–Allah’ım, çocuğumu buna benzet, dedi. Çocuk memeyi bırakarak süvariye
döndü ve ona bir müddet baktıktan sonra:
–Allah’ım beni ona benzetme, dedi, sonra annesinin memesini emmeye
devam etti.
(Ravi anlatmaya devam ediyor):
Peygamber’in şehâdet parmağını ağzına koyarak çocuğun emişini taklit
edişi hâlâ gözümün önündedir, dedi ve parmağını emmeye başladı.
Sonra şöyle buyurdular:
(Anne ile çocuk) halkın zina ve hırsızlık suçu ile dövdükleri bir cariyenin
yanından geçtiler. Cariye:
–Hasbiyallâhu ve ni’me’l-vekîl (Bana Allah yeter, o ne güzel vekildir.), diyordu.
Çocuğun annesi:
–Allah’ım, çocuğumu bu kadının durumuna düşürme, dedi. Bu sefer çocuk,
emmeyi bırakarak cariyeye baktı ve:
–Allah’ım beni onun gibi yap, dedi. Bunun üzerine birbirleriyle konuşmaya
başladılar. (Kadın çocuğunun niçin kendisine muhalefet ettiğini anlamak için:)
–İyi ve düzgün kıyafetli bir adam geçti. Ben de: “Allah’ım, oğlumu buna
benzet.” diye temennide bulundum. Sen ise, “Allah’ım, beni ona benzetme.”
dedin. Şu cariyeyi, “Zina ettin, çaldın.” diye döverek yanımızdan geçirdiler.
Bunu görünce ben: “Yâ Rabbi, çocuğumu buna benzetme.” dedim. Sen ise,
“Allah’ım, beni onun gibi yap.” dedin, deyince, çocuk şöyle cevap verdi:
–O adam, zorba ve merhametsizin biriydi. Bu sebeple, “Yâ Rabbi, beni böyle
zorba yapma.” dedim. Cariyeye gelince, halk ona, “Sen zina ettin.” diyorlardı.
Hâlbuki o zina etmemişti. “Çaldın.” diyorlardı, hâlbuki o çalmamıştı. Bundan
dolayı, “Allah’ım, beni bunun gibi (günahtan beri) kıl.” diye dilekte bulundum.
(M6509 Müslim, Birr, 8; B3436 Buhârî, Enbiyâ, 48)

273

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 273 21.5.2015 14:40:34

 Muhtaçları Himaye Etmek

‫ َواخْ ِف ْض َج َن َاح َك ِل ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين‬

…Ve müminlere (şefkat) kanadını indir.
(Hicr, 15/88)

‫ون َر َّب ُه ْم بِا ْل َغ ٰدو ِة َوا ْل َع ِش ِّي‬

َ ُ‫ َو ْاص ِب ْر َن ْف َس َك َم َع ا َّل ٖذ َين َي ْدع‬
ُّ ‫ون َو ْج َه ُه َو َلا َت ْع ُد عَ ْي َن َاك عَ ْن ُه ْم ت ُٖر ُيد ٖزي َن َة ا ْل َحيٰو ِة‬
‫الد ْن َيا‬ َ ‫ُي ٖر ُيد‬
Sabah akşam Rablerine, O’nun rızasını dileyerek dua edenlerle birlikte nefsini
tut. Dünya hayatının zinetini arzu edip de gözlerini onlardan ayırma!..
(Kehf, 18/28)

َّ ‫ َف أ� َّما ا ْل َي ٖت َيم َف َلا َت ْق َه ْر * َو أ� َّما‬

‫السا ِئ َل َفل َا َت ْن َه ْر‬
Öyleyse sakın yetimi horlama! Sakın isteyeni azarlama!
(Duhâ, 93/9-10)

‫ِالد ِين * َف ٰذ ِل َك ا َّل ٖذي َي ُدعُّ ا ْل َي ٖت َيم * َو َلا َي ُح ُّض‬

ّ ٖ ‫ أ� َر أ� ْي َت ا َّل ٖذي ُي َك ِّذ ُب ب‬
‫عَ َلى َط َعا ِم ا ْل ِم ْس ٖك ِين‬
Gördün mü, o hesap ve ceza gününü yalanlayanı! İşte o, yetimi itip kakan,
yoksula yedirmeyi özendirmeyen kimsedir.
(Mâûn, 107/1-3)

274

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 274 21.5.2015 14:40:34

 ‫اص َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪ُ :‬ك َّنا َم َع ال َّنب ِِّي َص َّلى‬ ‫‪ -258‬عَ ْن َس ْع ِد ْب ِن أ� ٖبي َو َّق ٍ‬
‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ِس َّت َة َن َف ٍر‪َ ،‬ف َق َال ا ْل ُمشْ ِر ُك َ‬
‫ون ِلل َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪:‬‬
‫ون عَ َل ْي َنا‪َ ،‬و ُك ْن ُت أ�نَا َوا ْب ُن َم ْس ُعو ٍد َو َر ُج ٌل ِم ْن هُ َذ ْي ٍل‬ ‫ُا ْط ُردْ ٰه ُؤ َلا ِء َلا َي ْج َت ِر ُئ َ‬
‫َوبِل َا ٌل َو َر ُجل َانِ َل ْس ُت أ� َس ٖ ّمي ِه َما‪َ ،‬ف َو َق َع ٖفي َن ْف ِس َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َما َشا َء ال ّّٰل ُه أ� ْن َي َق َع َف َح َّد َث َن ْف َسهُ‪َ ،‬ف أ� ْن َز َل ال ّّٰل ُه َت َعا َلى‪َ ( :‬و َلا‬
‫ون َر َّب ُه ْم بِا ْل َغ َدا ِة َوا ْل َع ِش ِّي ُي ٖر ُيد َ‬
‫ون َو ْج َههُ) َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬ ‫ت َْط ُر ِد ا َّل ٖذ َين َي ْدعُ َ‬
‫‪258. Sa’d b. Ebû Vakkâs (ra) anlatıyor:‬‬
‫‪Altı kişi Peygamber‬‬ ‫‪ile birlikte bulunuyorduk. Müşrikler Peygamber’e‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪–Bunları kov ki, bize karşı bir haddini bilmezlik etmesinler, dediler.‬‬
‫‪Orada benimle İbn Mes’ûd ve Hüzeyl kabilesinden bir zat, Bilâl ve ismini‬‬
‫‪söylemeyeceğim iki kişi daha vardı. Resûlullah’ın‬‬ ‫‪gönlüne bazı şeyler‬‬
‫‪doğdu ve içinden (müşriklerin teklifi yönünde) bazı düşünceler geçirdi.‬‬
‫‪Bunun üzerine Allah Teâlâ, “Rablerinin rızasını isteyerek sabah akşam O’na‬‬
‫‪dua edenleri yanından kovma!”43 meâlindeki âyeti indirdi.‬‬
‫)‪(M6241 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 46‬‬

‫‪َ  -259‬وعَ ْن أ� ٖبي هُ َب ْي َر َة عَ ا ِئ ِذ ْب ِن عَ ْم ٍرو ا ْل ُم َز ِن ِّي َوهُ َو ِم ْن أ�هْ ِل َب ْي َع ِة ال ِّرض َوانِ‬

‫َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪ ،‬أ� َّن أ� َبا ُس ْف َي َان أ�تَى عَ َلى َس ْل َم َان َو ُص َه ْي ٍب َوبِلالٍ ٖفي ن َف ٍر‬
‫وف ال ّّٰل ِه ِم ْن عَ ُد ِّو ال ّّٰل ِه َم أ�ْخَ َذهَ ا‪َ ،‬ف َق َال أ� ُبو َب ْك ٍر َر ِض َي‬ ‫َف َقا ُلوا‪َ :‬ما أ�خَ َذ ْت ُس ُي ُ‬
‫ون ٰه َذا ِلشَ ْي ِخ ُق َر ْي ٍش َو َس ِّي ِد ِه ْم؟ َف أ�تَى ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ‫ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪ :‬أ� َت ُقو ُل َ‬
‫َو َس َّل َم‪َ ،‬ف أ�خْ َب َر ُه َف َق َال‪َ :‬يا أ� َبا َب ْك ٍر َلع َّل َك أ� ْغ َض ْب َت ُه ْم؟ َل ِئ ْن ُك ْن َت أ� ْغ َض ْب َت ُه ْم‬
‫‪43‬‬
‫‪ En’âm, 6/52.‬‬

‫‪275‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 275‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:34‬‬

 ‫ ي ْغ ِف ُر‬،‫ َلا‬:‫ َيا �ِإخْ َوتَا ُه َ�آ ْغ َض ْب ُت ُك ْم؟ َقا ُلوا‬:‫َل َق ْد أ� ْغ َض ْب َت َر َّب َك؟ َف أ� َتاهُ ْم َف َق َال‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.‫ال ّّٰل ُه َل َك َيا أ�خَ َّي‬
259. Rıdvan Biatı’na (Hudeybiye Antlaşması’na) katılanlardan
Ebû Hübeyre Âiz b. Amr el-Müzenî (ra) anlatıyor:
Ebû Süfyan; aralarında Selmân, Suheyb ve Bilâl’in de bulunduğu
bir grup Müslümanın yanına geldiğinde onlar:
–Allah’ın kılıçları (Müslümanlar), Allah’ın düşmanı (Ebû Süfyan)
üzerine gereği gibi işlemedi, dediler. Ebû Bekir:
–Kureyş’in ulusu ve efendisi hakkında böyle mi konuşuyorsunuz, diye karşılık
verdi. Sonra da Peygamber’e gelerek durumu bildirdi. Resûlullah :
–Ebû Bekir, onları gücendirmiş olabilirsin. Eğer onları gücendirmiş isen
Rabbini de gücendirmiş ve onun gazabını celbetmişsin demektir, buyurdu.
Bunun üzerine Ebû Bekir (ra) onların yanlarına gelerek:
–Kardeşlerim (Ebû Süfyân yüzünden) sizleri gücendirdim mi, deyince, onlar:
–Hayır, sana gücenmedik. Allah sana (her zaman) affıyla muamele etsin,
güzel kardeşimiz, dediler.
(M6412 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 170)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن َس ْه ِل ْب ِن َس ْع ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-260

َّ ‫ « أ�نَا َو َكا ِف ُل ا ْلي ٖت ِيم ِفي ا ْل َج َّن ِة ٰه َك َذا» َو أ� َشا َر ب‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ِالس َّبا َب ِة‬
. ُّ‫ َو َف َّر َج َب ْي َن ُه َما» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬،‫َوا ْل ُو ْس َطى‬
260. Sehl b. Sa’d’dan (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah :
Ben ve yetimin sorumluluğunu üstlenen kimse, cennette şöylece beraber
bulunacağız, buyurdu ve şehâdet parmağıyla orta parmağını gösterdi ve iki
parmağının arasını açtı.
(B5304 Buhârî, Talâk, 25)

276

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 276 21.5.2015 14:40:34

 ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-261
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫ أ�نَا َوهُ َو َك َها َت ْي ِن ِفي ا ْل َج َّن ِة» َو أ� َشا َر‬،‫«كا ِف ُل ا ْل َي ٖت ِيم َل ُه أ� ْو ِل َغ ْي ِر ِه‬
َ :‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.‫ِالس َّباب ِة َوا ْل ُو ْس َطى‬
َّ ‫ال َّر ٖاوي َوهُ َو َما ِل ُك ْب ُن أ�ن ٍَس ب‬
261. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Kendisinin yahut bir başkasının yetimlerinin sorumluluğunu üstlenen kimse
ile ben, cennette şöyle olacağız.
Hadisi rivayet eden Mâlik b. Enes, şehâdet parmağıyla orta parmağını
birleştirerek göstermişti.
(M7469 Müslim, Zühd, 42)

‫ « َل ْي َس‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-262
ِ‫ َو َلا ال ُّل ْق َم ُة َوال ُّل ْق َمتَان‬، ِ‫ا ْل ِم ْس ٖك ُين ا َّل ٖذي َت ُر ُّد ُه ال َّت ْم َر ُة َوال َّت ْم َر َتان‬
.‫�ِإن ََّما ا ْل ِم ْس ٖك ُين ا َّل ٖذي ي َت َع َّف ُف» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
‫وف عَ َلى‬ ُ ‫ « َل ْي َس ا ْل ِم ْس ٖك ُين ا َّل ٖذي َي ُط‬:»‫يح ْي ِن‬ َ ‫«الص ٖح‬ َّ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ٖفي‬
‫ َولٰ ِك َّن ا ْل ِم ْس ٖك َين‬، ِ‫ َوال َّت ْم َر ُة َوال َّت ْم َر َتان‬، ِ‫اس َت ُر ُّد ُه ال ُّل ْق َم ُة َوال ُّل ْق َمتَان‬
ِ ‫ال َّن‬
‫ َو َلا َي ُقو ُم‬،‫ َو َلا ُي ْف َط ُن ِب ٖه َف ُي َت َص َّد َق عَ َلي ِه‬،‫ا َّل ٖذي َلا َيجِ ُد ِغ ًنى ُي ْغ ٖني ِه‬
»‫اس‬ َ ‫َف َي ْس أ� َل ال َّن‬
262. Yine Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Yoksul kimse, kapı kapı dolaşıp bir iki hurma, bir iki lokma ile savuşturulan
kimse değildir. Gerçek yoksul, (sadaka isteyemeyen) iffetli ve nezih kimsedir.
(B4539 Buhârî, Tefsîr, (Bakara) 48; M2394 Müslim, Zekât, 102)

277

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 277 21.5.2015 14:40:34

 Buhârî ve Müslim’deki bir rivayete göre “İnsanları dolaşıp bir iki lokma ve
bir iki hurma ile savuşturulan, yoksul değildir. Gerçek yoksul, geçimini
sağlayacak imkânı bulunmayan ve halk tarafından durumu bilinmediği için
sadaka verilemeyen ve kendisi de kalkıp sadaka isteyemeyen kimsedir.”
buyurmuştur.
(B1479 Buhârî, Zekât, 53; M2393 Müslim, Zekât, 101)

‫ « َا َّلس ٖاعي عَ َلى ال أ� ْر َم َل ِة‬:‫ َوعَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-263
‫ « َو َكا ْل َقا ِئ ِم ا َّل ٖذي َلا‬:‫َوا ْل ِم ْس ٖك ِين َكا ْل ُم َجا ِه ِد ٖفي َس ٖب ِيل ال ّّٰل ِه» َو أ� ْح َس ُب ُه َق َال‬
.‫الصا ِئ ِم ا َّل ِذى َلا ُي ْفطِ ُر» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
َّ ‫ َو َك‬،‫َي ْف ُت ُر‬
263. Yine Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Dul kadınların ve yoksulların işlerine koşanlar, Allah yolunda
cihad etmiş gibi mükâfat alırlar.
Ravi, sanıyorum “(O kimseler), bıkmadan gece ibadet eden,
ara vermeksizin oruç tutan kimse gibidir.” buyurdu, dedi.
(B6007 Buhârî, Edeb, 26; M7468 Müslim, Zühd, 41)

:‫ َوعَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-264

‫ َو ُي ْدعَ ى �ِإ َل ْي َها‬،‫ ُي ْم َن ُع َها َم ْن َي أ�ْ ٖت َيها‬،‫الط َعا ِم َط َعا ُم ا ْل َو ٖل َيم ِة‬
َّ ‫«ش ُّر‬
َ
.‫الدعْ َو َة َف َق ْد عَ َصى ال ّّٰل َه َو َر ُسو َلهُ» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬ َّ ‫ َو َم ْن َل ْم ُيجِ ِب‬،‫َم ْن َي أ�ْ َباهَ ا‬
:‫الص ٖح َيح ْي ِن عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة ِم ْن َق ْو ِل ِه‬ َ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِفي‬
»‫الط َعا ُم َط َعا ُم ا ْل َو ٖل َيم ِة ُي ْدعَ ى �ِإ َل ْي َها ال أ� ْغ ِن َيا ُء َو ُي ْت َر ُك ا ْل ُف َق َرا ُء‬
َّ ‫« ِبئ َْس‬

278

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 278 21.5.2015 14:40:35

 264. Yine Ebû Hüreyre’den (ra), rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Yemeklerin en kötüsü gelmek isteyenlerin çağrılmayıp, gelmeyeceklerin
davet edildiği düğün yemeğidir. (Mazeretsiz) düğün davetine icabet
etmeyen, (âdeta) Allah’a ve Resûlü’ne karşı gelmiş olur.44
(M3525 Müslim, Nikâh, 110)

Buhârî ve Müslim’de yer alan Ebû Hüreyre (ra) rivayeti şöyledir:

Yemeklerin en kötüsü zenginlerin çağırıldığı, fakirlerin davet edilmediği
düğün yemeğidir.
(B5177 Buhârî, Nikâh, 73; M3521 Müslim, Nikâh, 107)

:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-265
»‫« َم ْن عَ َال َجا ِري َت ْي ِن َح ّٰتى َت ْب ُل َغا َجا َء َيو َم ا ْل ِق َيا َم ِة أ�نَا َوهُ َو َك َها َت ْي ِن‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.ُ‫َو َض َّم أ� َصا ِب َعه‬
265. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber :
Her kim iki kız çocuğunu yetişkin oluncaya kadar büyütürse kıyamet
günü ben ve o kimse şöylece yan yana bulunacağız, buyurmuş ve
parmaklarını bitiştirmiştir.
(M6695 Müslim, Birr, 149)

‫ َدخَ َل ْت عَ َل َّي اِ ْم َر أ� ٌة َو َم َع َها‬:‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬-266

‫ َف أ�عْ َط ْي ُت َها �ِإ َّياهَ ا‬،‫اِ ْب َنتَانِ َل َها ت َْس أ� ُل َف َل ْم َتجِ ْد ِع ْن ٖدي َش ْيئ ًا َغ ْي َر ت َْم َر ٍة َو ِاح َد ٍة‬
44
Bu hadis, toplumsal dayanışmanın, kaynaşmanın ve sevinçli gününde Müslüman kardeşinin coşkusuna işti-
rak etmenin önemini vurgulamak için söylenmiş olmalıdır. Bilhassa bu sözün söylendiği zamanda Medine’de
Müslümanlar düğün ve benzeri toplantılar aracılığıyla dayanışmalarını perçinlemeye çok muhtaçtılar. Bu
nedenle davete katılmamak, âdeta Allah’a ve Resûlü’ne asi gelmekle eş tutulmuştur. Hadis şarihleri davete
katılmanın bir vecibe olduğu konusunda görüş belirtmişlerdir.

279

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 279 21.5.2015 14:40:35

 ،‫َف َق َس َم ْت َها َب ْي َن ا ْب َن َت ْي َها َو َل ْم َت أ�ْ ُك ْل ِم ْن َها ُث َّم َقا َم ْت َفخَ َر َج ْت‬
:‫ َف أ�خْ َب ْر ُت ُه َف َق َال‬،‫َف َدخَ َل ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم عَ َل ْي َنا‬
‫ات ِبشَ ْي ٍء َف أ� ْح َس َن �ِإ َل ْي ِه َّن ُك َّن‬ ِ ‫« َم ِن ا ْب ُت ِل َي ِم ْن ٰه ِذ ِه ا ْل َب َن‬
.‫َل ُه ِس ْتر ًا ِم َن ال َّنا ِر» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
266. Hz. Âişe (ra) anlatıyor:
Bir gün bir kadın, beraberinde iki kız çocuğu ile gelmiş ve yardım istemişti.
Yanımda tek bir hurmadan başka şey yoktu. Onu kadına verdim. Kendisi hiç
tatmadan çocukları arasında hurmayı paylaştırdıktan sonra kalktı ve gitti. O
sırada Peygamber geldi. Durumu ona anlattım. Bunun üzerine:
Bir kimseye Allah bu kızlardan verir de, o da onlara iyi bakarsa o kız çocukları,
bakan kimse için cehenneme karşı siper olurlar, buyurdu.
(B1418 Buhârî, Zekât, 10; M6693 Müslim, Birr, 147)

‫ َجا َء ْت ِني ِم ْس ٖكي َن ٌة ت َْح ِم ُل‬:‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬-267
‫ َف أ�عْ َط ْت ُك َّل َو ِاح َد ٍة‬،‫ات‬ ٍ ‫ َف أ� ْط َع ْم ُت َها َثل َا َث ت ََم َر‬،‫اِ ْب َن َت ْي ِن َل َها‬
،‫ َف ْاس َت ْط َع َم ْت َها ا ْب َنتَاهَ ا‬،‫ِم ْن ُه َما ت َْم َر ًة َو َر َف َع ْت �ِإ َلى ٖف َيها ت َْم َر ًة ِل َت أ�ْ ُك َل َها‬
‫ َف أ�عْ َج َب ِني‬،‫ُريد أ� ْن َت أ�ْ ُك َل َها َب ْي َن ُه َما‬ ُ ‫َفشَ َّق ِت ال َّت ْم َر َة ا َّل ِتى َكان َْت ت‬
‫ َف َذ َك ْر ُت ا َّل ٖذي َص َن َع ْت ِل َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬،‫َش أ�ْن َُها‬
‫ أ�و أ�عْ َت َق َها‬،‫ «�ِإ َّن ال ّّٰل َه َق ْد أ� ْو َج َب َل َها ب َِها ا ْل َج َّن َة‬:‫َو َس َّل َم َف َق َال‬
.‫ب َِها ِم َن ال َّنا ِر» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬

280

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 280 21.5.2015 14:40:35

 267. Yine Hz. Âişe (ra) anlatıyor:
Bir gün bana yoksul bir kadın gelmişti. Kadıncağız iki kızını sırtına sarmış,
yardım istiyordu. Kadına üç tane hurma verdim. Kadın herbirine
birer hurma verdi, kalan bir hurmayı da yemek için ağzına götürmüştü ki
kızları onu da istediler. Kadıncağız yemek istediği bu hurmayı da
ikiye ayırarak kızlarına verdi. Kadının bu davranışı hoşuma gitti.
Durumu Resûlullah’a anlattım. Resûlullah :
–Allah, şefkati yüzünden o kadını cennetlik kıldı veya bu sayede onu
cehennemden azat etti, buyurdu.
(M6694 Müslim, Birr, 148)

‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُش َر ْي ٍح خُ َو ْي ِل ِد ْب ِن عَ ْمر ٍو َا ْلخُ َز ِاع ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه‬-268

‫ « َال ّٰل ُه َّم �ِإنِّي‬:‫ َق َال ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬:‫عَ ْن ُه َق َال‬
ٌ ‫الض ٖعي َف ْي ِن ا ْل َي ٖت ِيم َو ْا َلم ْر أ� ِة» َح ٖد‬
‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬ َّ ‫أ�خَ ِّر ُج َح َّق‬
.‫َر َوا ُه ال َّن َسا ِئ ُّي ِب ِإ� ْس َنا ٍد َج ِّي ٍد‬
268. Ebû Şüreyh Hüveylid b. Amr el-Huzâî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Allah’ım, ben, iki zayıfın, yani yetimin ve kadının haklarını hatırlatıyorum
(onların haklarını çiğnemenin haram olduğunu üzerine basarak bildiriyorum).
(Nesâî, es-Sünenü’l-kübrâ, VIII, 254, hadis no: 9105)

:‫اص َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬ ٍ ‫ َوعَ ْن ُم ْص َع ِب ْب ِن َس ْع ِد ْب ِن أ� ٖبي َو َّق‬-269

‫ َف َق َال ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬،ُ‫َر أ�ى َس ْع ٌد أ� َّن َل ُه َف ْضل ًا عَ َلى َم ْن دُو َنه‬
. ُّ‫ون �ِإ َّلا ب ُِض َع َفا ِئ ُك ْم» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬ َ ‫ «هَ ْل ُت ْن َص ُر‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
َ ‫ون َو ُت ْر َز ُق‬

281

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 281 21.5.2015 14:40:35

 ‫ َو َر َوا ُه ا ْل َحا ِف ُظ‬،‫ َف ِإ� َّن ُم ْص َع َب ا ْب َن َس ْع ٍد تَا ِب ِع ٌّي‬،‫ٰه َك َذا ُم ْر َسل ًا‬
‫يح ٖه ُم َّت ِصل ًا عَ ْن ُم ْص َع ٍب‬ ِ ‫أ� ُبو َب ْك ٍر ا ْل َب ْر َقا ِن ُّى ٖفي َص ٖح‬
.ُ‫عَ ْن أ� ٖبي ِه َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬
269. Sa’d b. Ebû Vakkâs’ın oğlu Mus’ab (ra), anlatıyor:
Bazı meziyetleri dolayısıyla Sa’d, daha aşağı seviyedekilere göre kendisinin
üstün olduğunu sanırdı. Bunun üzerine Peygamber :
Allah size ancak zayıflarınızın (duası, ibadeti ve ihlâsları) sayesinde
yardım ediyor ve rızık veriyor, buyurdu.
(B2896 Buhârî, Cihâd, 76)

Buhârî, hadisi mürsel olarak rivayet ediyor.

Çünkü Sa’d’ın oğlu Mus’ab tâbiûndandır.
Bu hadisi, Hafız Ebû Bekr el-Berkâni Sahîh’inde, Mus’ab aracılığıyla
babasından muttasıl olarak rivayet ediyor.

َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫الد ْردَا ِء عُ َو ْي ِم ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬

‫ول ال ّّٰل ِه‬ َّ ‫ َوعَ ْن أ�بِي‬-270
َ ‫ َو ُت ْر َز ُق‬،‫ون‬
‫ون‬ ُّ ‫ « َا ْب ُغو ِني‬:‫ول‬
َ ‫ َف ِإ�ن ََّما ُت ْن َص ُر‬،‫الض َع َفا َء‬ ُ ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
.‫ب ُِض َع َفا ِئ ُك ْم» َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُو َد ِب ِإ� ْس َنا ٍد َج ِّي ٍد‬
270. Ebu’d-Derdâ Üveymir’in (ra), Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
Fakirleri arayın, görüp gözetin, size ancak fakirleriniz sayesinde
yardım edilir ve rızık verilir.
(Bu hadisi, Ebû Dâvûd iyi bir isnadla rivayet etmiştir.)
(D2594 Ebû Dâvûd, Cihâd, 70)

282

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 282 21.5.2015 14:40:35

 Hanımlara İyi
Davranmak
ِ ‫ َوعَ ِاش ُروهُ َّن بِا ْل َم ْع ُر‬
‫وف‬
...Onlarla (kadınlarla) iyi geçinin...
(Nisâ, 4/19)

‫ َو َل ْن ت َْس َت ٖطي ُعوا أ� ْن َت ْع ِد ُلوا َب ْي َن ال ِّن َسا ِء َو َل ْو َح َر ْص ُت ْم َفل َا ت َٖمي ُلوا ُك َّل ا ْل َم ْي ِل‬
‫َف َت َذ ُروهَ ا َكا ْل ُم َع َّل َق ِة َو�ِإ ْن ت ُْص ِل ُحوا َو َت َّت ُقوا َف ِإ� َّن ال ّّٰل َه َك َان َغ ُفور ًا َر ٖح ًيما‬
Ne kadar uğraşırsanız uğraşın, kadınlar arasında adaleti yerine getiremezsiniz.
Öyle ise (birine) büsbütün gönül verip ötekini (kocası hem var, hem yok) askıda
kalmış kadın gibi bırakmayın. Eğer arayı düzeltir ve Allah’a karşı gelmekten
sakınırsanız, şüphesiz Allah çok bağışlayıcı ve çok merhamet edicidir.
(Nisâ, 4/129)

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-271

‫ َف ِإ� َّن ا ْل َم ْر أ� َة خُ ِل َق ْت‬،‫ «اِ ْس َت ْو ُصوا بِال ِّن َسا ِء خَ ْير ًا‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َف ِإ� ْن َذهَ ْب َت ُت ٖق ُيم ُه‬،‫الض َل ِع أ�عْ ل َا ُه‬ ِّ ‫ َو�ِإ َّن أ�عْ َو َج َما ِفي‬،‫ِم ْن ِض َل ٍع‬
283

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 283 21.5.2015 14:40:35

 .‫ َف ْاس َت ْو ُصوا بِال ِّن َساءِ» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،‫ َل ْم َي َز ْل أ�عْ َو َج‬،ُ‫ َو�ِإ ْن َت َر ْك َته‬،ُ‫َك َس ْر َته‬
ِّ ‫ « َا ْل َم ْر أ� ُة َك‬:‫الص ٖح َيح ْي ِن‬
ِ‫ َو�إِن‬،‫الض َل ِع �ِإ ْن أ� َق ْم َت َها َك َس ْرت ََها‬ َّ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِفي‬
»‫ اِ ْس َت ْم َت ْع َت ب َِها َو ٖف َيها ِع َو ٌج‬،‫ْاس َت ْم َت ْع َت ب َِها‬
‫ َل ْن ت َْس َت ٖق َيم َل َك عَ َلى‬،‫ «�ِإ َّن ا ْل َم ْر أ� َة خُ ِل َق ْت ِمن ِض َل ٍع‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِل ُم ْس ِل ٍم‬
‫ َو�ِإ ْن َذهَ ْب َت ُت ٖق ُيم َها‬،‫ اِ ْس َتم َت ْع َت ب َِها َو ٖف َيها ِع َو ٌج‬،‫ َف إ�ِنِ ْاس َت ْم َت ْع َت ب َِها‬،‫َط ٖري َق ٍة‬
»‫ َو َك ْس ُرهَ ا َطل َا ُق َها‬،‫َك َس ْرت ََها‬
271. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Kadınlara iyi davranmanızı tavsiye ediyorum. Kadın eğe kemiği gibi (kırılgan)
yaratılmıştır. Eğe kemiğinin en eğri tarafı, üst kısmıdır. Onu düzeltmek
istersen kırarsın; buna kalkışmazsan o hâlinde devam eder. Kadınlara iyi
davranmanızı tavsiye ediyorum!45
(B3331 Buhârî, Enbiyâ, 1; M3644 Müslim, Radâ’, 60)

Buhârî ve Müslim’in bir rivayetine göre:

Kadın eğe kemiği gibidir. Onu doğrultmak istersen kırarsın; onunla yararlı,
hayırlı bir birliktelik istersen o hâliyle de bunu yapabilirsin. buyurmuştur.
(B5184 Buhârî, Nikâh, 80; M3650 Müslim, Radâ’, 65)

Müslim’in bir rivayetinde:

Kadın eğe kemiği gibi (kırılgan) yaratılmıştır; senin istediğin yolda
yürümeyebilir, bu hâliyle dahi onunla faydalı ve hayırlı bir birliktelik
yapabilirsin. Düzeltmeye kalkarsan onu kırarsın, kırılması ise boşanmasıdır.
(M3643 Müslim, Radâ’, 59)

‫ أ� َّن ُه َس ِم َع ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬،ُ‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن َز ْم َع َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-272
ُ ‫ َف َق َال َر ُس‬،‫ َو َذ َك َر ال َّنا َق َة َوا َّل ٖذي عَ َق َرهَ ا‬،‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ْخ ُط ُب‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى‬
Burada mecazî bir anlatımla hanımların narin ve kırılgan yapıda oldukları anlatılmak isteniyor. Rivayetle ilgili
45

farklı değerlendirmeler de mevcuttur. Kadınları aşağılayan bir içeriğe sahip olduğu gerekçesiyle bu ve benze-
ri haberleri olumsuz değerlendirmeye tabi tutanlar olmuştur. Ancak burada çevirildiği gibi hadiste kadınların
aşağılanması değil bilakis narin ve hassas tabiatları dile getirilmiştir.

284

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 284 21.5.2015 14:40:35

 ‫ عَ ا ِر ٌم َم ٖن ٌيع‬،‫ «�ِإ ِذ ا ْن َب َع َث أ� ْش َقاهَ ا» اِ ْن َب َع َث َل َها َر ُج ٌل عَ ٖزي ٌز‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ « َي ْع ِم ُد أ� َح ُد ُك ْم َف َي ْج ِل ُد‬:‫ َف َق َال‬،‫ َف َوعَ َظ ٖفي ِه َّن‬،‫ٖفي َرهْ طِ ِه» ُث َّم َذ َك َر ال ِّن َسا َء‬
‫اِ ْم َر أ� َت ُه َج ْل َد ا ْل َع ْب ِد َف َل َع َّل ُه ُي َضاجِ ُع َها ِم ْن َ�آ ِخ ِر َي ْو ِم ِه» ُث َّم َوعَ َظ ُه ْم ٖفي َض ِح ِك ِه ْم‬
.‫ « ِل َم َي ْض َح ُك أ� َح ُد ُك ْم ِم َّما َي ْف َع ُل؟» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬:‫الض ْر َط ِة َو َق َال‬ َّ ‫ِم َن‬
272. Abdullah b. Zem’a (ra) anlatıyor:
Peygamber bir gün hutbede (Salih’e (as) mucize olarak) verilen dişi deveyi
ve onu öldüreni zikretti, “Semûd kabilesi arasında gücü ve şirretiyle tanınan
en bedbaht birisi o deveyi öldürmek için aralarından fırladı.” dedi ve sonra
sözü kadınlara getirerek onlar hakkında öğütlerde bulundu ve “Sizden biriniz
eşini köle döver gibi dövmeye kalkışıyor, muhtemelen de o gece kendisiyle
aynı yatağı paylaşıyor.” dedi. Daha sonra yellenmeden ötürü gülüşmeye
değinerek “Bazılarınız kendisinin de yaptığı bir şeye niçin güler ki?” buyurdu.
(B4942 Buhârî, Tefsîr, (Şems) 1; M7191 Müslim, Cennet, 49)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-273

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
َ :‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
»‫«لا َي ْف َر ْك ُم ْؤ ِم ٌن ُم ْؤ ِم َن ًة �ِإ ْن َك ِر َه ِم ْن َها خُ ْلق ًا َر ِض َي ِم ْن َها َ�آخَ َر‬
َ :‫أ� ْو َق َال‬
.‫«غ ْي َر ُه» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
273. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Mümin bir kimse, mümin hanımından nefret etmesin; çünkü onun bazı
huylarından hoşlanmasa da diğer huylarından hoşlanabilir.
(M3645 Müslim, Radâ’, 61)

‫ َوعَ ْن عَ ْم ِرو ْب ِن ْال أ� ْح َو ِص ا ْل ُجشَ ِم ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ُه َس ِم َع ال َّنب َِّي‬-274

‫ َو أ� ْث َنى‬،‫ول َب ْع َد أ� ْن َح ِم َد ال ّّٰل َه َت َعا َلى‬ ُ ‫َاع َي ُق‬
ِ ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖفي َح َّج ِة ا ْل َود‬
285

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 285 21.5.2015 14:40:35

 ‫ َف ِإ�ن ََّما هُ َّن عَ َو ٌان‬،‫ « أ� َلا َو ْاس َت ْو ُصوا بِال ِّن َسا ِء خَ ْير ًا‬:‫ ُث َّم َق َال‬،‫عَ َل ْي ِه َو َذ َّك َر َو َوعَ َظ‬
‫ َف ِإ� ْن‬،‫ون ِم ْن ُه َّن َش ْيئ ًا َغ ْي َر ٰذ ِل َك �ِإ َّلا أ� ْن َي أ�ْ ٖت َين ِب َف ِاحشَ ٍة ُم َب ِّي َن ٍة‬
َ ‫ِع ْن َد ُك ْم َل ْي َس ت َْم ِل ُك‬
‫ َف ِإ� ْن أ� َط ْع َن ُك ْم‬،‫ َو ْاض ِر ُبوهُ َّن َض ْرب ًا َغ ْي َر ُم َب ِّر ٍح‬،‫َف َع ْل َن َفاهْ ُج ُروهُ َّن ِفي ا ْل َم َضاجِ ِع‬
‫ َو ِل ِن َسا ِئ ُك ْم عَ َل ْي ُك ْم‬،‫ أ� َلا �ِإ َّن َل ُك ْم عَ َلى ِن َسا ِئ ُك ْم َح ًّقا‬،‫َفل َا َت ْب ُغوا عَ َل ْي ِه َّن َس ٖبيل ًا‬
‫ َو َلا َي أ�ْ َذ َّن ٖفي‬،‫ون‬ َ ُ‫وطئ َْن ُف ُر َش ُك ْم َم ْن ت َْك َره‬ ِ ‫ َف َح ُّق ُك ْم عَ َل ْي ِه َّن أ� ْن َلا ُي‬،‫َح ًّقا‬
‫ أ� َلا َو َح ُّق ُه َّن عَ َل ْي ُك ْم‬،‫ون‬
َ ُ‫ُب ُيو ِت ُك ْم ِل َم ْن ت َْك َره‬
:‫أ� ْن ت ُْح ِس ُنوا �ِإ َل ْي ِه َّن ٖفي ِك ْس َو ِت ِه َّن َو َط َعا ِم ِه َّن» َر َوا ُه ال ِّتر ِم ِذ ُّى َو َق َال‬
ٌ ‫َح ٖد‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬
274. Amr b. Ahvas el-Cüşemî (ra) anlatıyor:
Peygamber’in , Veda Haccı sırasındaki hutbesinde, Allah’a hamdü sena
ettikten ve halka bazı öğütler verdikten sonra şöyle buyurduğunu işittim:
İnsanlar, kadınlara iyi davranmanızı tavsiye ediyorum. Çünkü onlar, sizin
himayeniz altındadır; bunun dışında bir tahakküme hakkınız yoktur. Şayet
apaçık bir iffetsizlik yapacak olurlarsa onlarla yataklarınızı ayırın ve kendilerini
hafifçe dövün. Eğer (iffetsizlik durumundan vazgeçerek) sizi dinlerlerse artık
onları hırpalamaya bahane aramayın (daha ileri gitmeyin).
Şunu bilin ki, sizin kadınlar üzerinde haklarınız olduğu gibi, kadınların da sizin
üzerinizde hakları vardır. Sizin onlardaki haklarınız, yatağınızı yabancılardan
korumaları, müsaadeniz olmadıkça hoşlanmadığınız kimselerin evinize
girmesine izin vermemeleridir. Onların sizin üzerinizdeki hakları ise kıyafetleri
ve beslenmeleri konusunda gerekeni en güzel biçimde yapmanızdır.”
(T1163 Tirmizî, Radâ’, 11)

َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ ُق ْل ُت‬:‫ َوعَ ْن ُم َعا ِو َي َة ْب ِن َح ْي َد َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-275

‫ول ال ّّٰل ِه‬
‫ َوت َْك ُسوهَ ا‬،‫ « أ� ْن ت ُْط ِع َم َها �ِإ َذا َط ِع ْم َت‬:‫َما َح ُّق َز ْو َج ِة أ� َح ِدنَا عَ َل ْي ِه؟ َق َال‬
286

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 286 21.5.2015 14:40:35

 ‫�ِإ َذا ْاك َت َس ْي َت َو َلا ت َْض ِر ِب ا ْل َو ْجهَ‪َ ،‬و َلا ُت َق ِّب ْح‪َ ،‬و َلا ت َْه ُج ْر �ِإ َّلا ِفي ا ْل َب ْي ِت»‬
‫يث َح َس ٌن َر َوا ُه أ� ُبو َدا ُو َد‪.‬‬ ‫َح ٖد ٌ‬
‫‪275. Muâviye b. Hayde (ra) anlatıyor:‬‬
‫‪–Yâ Resûlallah, hanımlarımızın bizim üzerimizdeki hakkı nedir, diye sordum.‬‬
‫‪–Yediğinden ona da yedirmek, giyindiğin gibi onu da giydirmek. Ayrıca‬‬
‫‪yüzüne vurma, onu kötüleme, bir de darılıp ayrı yatmaya mecbur kaldığında‬‬
‫‪bunu sadece evinde yap, buyurdu.‬‬
‫)‪(D2142 Ebû Dâvûd, Nikâh, 40, 41‬‬

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬‫‪َ -276‬وعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ « :‬أ� ْك َم ُل ا ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين �إ َيمانًا أ� ْح َس ُن ُه ْم خُ ُلق ًا‪َ ،‬و ِخ َيا ُر ُك ْم ِخ َيا ُر ُك ْم‬
‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‪.‬‬ ‫ِل ِن َسا ِئ ِهم» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‪َ :‬ح ٖد ٌ‬
‫‪276. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪İmanı en mükemmel mümin, ahlâkı en güzel olandır; en hayırlınız ise‬‬
‫‪hanımlarına en güzel davranandır.‬‬
‫)‪(T1162 Tirmizî, Radâ’, 11‬‬

‫اب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال‬ ‫اس ْب ِن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن أ� ٖبي ُذ َب ٍ‬ ‫‪َ -277‬وعَ ْن �ِإ َي ِ‬
‫«لا ت َْض ِر ُبوا �ِإ َما َء ال ّّٰل ِه» َف َجا َء عُ َم ُر َر ِض َي‬‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ :‬‬ ‫َر ُس ُ‬
‫ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه �ِإ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ف َق َال‪َ :‬ذ ِئ ْر َن ال ِّن َسا ُء عَ َلى‬
‫اف ِب آ�لِ َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ‫أ� ْز َواجِ ِه َّن‪َ ،‬ف َرخَّ َص ٖفي َض ْر ِب ِه َّن َف أ� َط َ‬
‫ون أ� ْز َو َاج ُه َّن‪َ ،‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ‫َو َس َّل َم ِن َسا ٌء َك ٖثي ٌر َيشْ ُك َ‬
‫‪287‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 287‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:35‬‬

 َ ‫حم ٍد ِن َسا ٌء َك ٖثي ٌر َيشْ ُك‬
‫ون أ� ْز َو َاج ُه َّن َل ْي َس‬ َّ ‫اف ِب آ�لِ َب ْي ِت ُم‬ َ ‫ «و َل َق ْد أ� َط‬:‫َو َس َّل َم‬
.‫أ�ولٰ ِئ َك ب ِِخ َيا ِر ُك ْم» َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُو َد ِب ِإ� ْس َنا ٍد َص ٖح ٍيح‬
277. İyâs b. Abdullah b. Ebû Zübâb (ra) anlatıyor:
Resûlullah , “Allah’ın kadın kullarını dövmeyin.” buyurdu. Bunun üzerine
Hz. Ömer, Resûlullah’a geldi ve:
–Yâ Resûlallah, kadınlar eşlerine karşı fazla cesurlaştılar, dedi. Resûlullah
da bu konuda (sessiz kalarak âdeta) ruhsat verdi. Fakat birçok kadın
Resûlullah’ın eşlerine gelerek kocalarının kendilerini dövdüğünden
şikâyet ettiler. Bunun üzerine Resûlullah :
–Çok sayıda kadın Muhammed’in evine gelerek kocalarından şikâyet
ediyorlar. Bu adamlar, hayırlı adamlar değildir, buyurdu.46
(D2146 Ebû Dâvûd, Nikâh, 41, 42)

َ ‫اص َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما أ� َّن َر ُس‬

‫ول‬ ِ ‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰله ْب ِن عَ ْم ِرو ْب ِن ا ْل َع‬-278
‫ َوخَ ْي ُر َم َتا ِع َها ا ْل َم ْر أ� ُة‬، ٌ‫ « َا ُّلد ْن َيا َم َتاع‬:‫ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
.‫الصا ِل َح ُة» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
َّ
278. Amr b. Âs’ın oğlu Abdullah’tan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Dünya nimetlerle doludur. Onun en gözde nimeti de saliha kadındır.
(M3649 Müslim, Radâ’, 64)

Bu hadise Medine’de Müslümanların yaşadıkları ciddi sosyal sorunlardan birisine işaret etmektedir. Hz. Pey-
46

gamber, Câhiliye devrinden kalma anlayışları değiştirmek ve insanca yaşamanın ölçülerini yerleştirmek için
uğraş vermiştir. Kendisi ömrü boyunca hiçbir kimseye haksız yere şiddet uygulamadığı, eşlerine ve hizmetin-
de bulunanlara kaba davranmadığı gibi, bilhassa hanımlara karşı sert davranmayı ve onları dövmeyi kesin bir
dille yasaklamıştır. Eşler arasında meydana gelen ihtilaflar kendisine intikal ettirilince, özellikle Hz. Ömer’in
tercüman olduğu şekilde bazı kadınların hırçınlığını gerekçe göstererek kuvvet kullanımına izin isteyenlere,
böyle abes bir istek karşısında hoşnutsuzluğundan olsa gerek, sükûtla karşılık verdiği anlaşılmaktadır. Zira
Peygamber’in “evet eşlerinizi dövebilirsiniz” dediği yönünde erken dönem hadis kaynaklarında açık bir ifade
yoktur. Olması da düşünülemez. Dördüncü asırdan sonraki eserlerde yer alan bu anlama gelebilecek ifade-
lerin raviler tarafından bir çıkarsama olduğu anlaşılmaktadır. Hz. Peygamber’in sükûtunu, izin olarak anla-
yanların çirkin ve kaba davranışlarını şikâyet için hanımlar kendisine gelince derhal bir toplantı yapmış ve
eşlerine karşı kaba kuvvet kullananların hayırsız insanlar olduklarını sert bir biçimde dile getirmiştir. Her işte
affı, yumuşaklığı, ihsanı ve kolaylığı tavsiye eden bir Peygamber’in böyle demesinden daha doğal bir şey
olamaz.

288

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 288 21.5.2015 14:40:35

 ‫‪Kocanın,‬‬
‫‪Eşi Üzerindeki Hakları‬‬
‫ون عَ َلى ال ِّن َسا ِء ب َِما َف َّض َل ال ّّٰل ُه َب ْع َض ُه ْم‬ ‫‪َ ‬ال ِّر َج ُال َق َّوا ُم َ‬
‫ات َقا ِن َت ٌ‬
‫ات‬ ‫الصا ِل َح ُ‬ ‫عَ َلى َب ْع ٍض َوب َِما أ� ْن َف ُقوا ِم ْن أ� ْم َوا ِل ِه ْم َف َّ‬
‫َحا ِف َظ ٌ‬
‫ات ِل ْل َغ ْي ِب ب َِما َح ِف َظ ال ّّٰلهُ‪‬‬
‫‪Erkekler, kadınların hamisidirler. Çünkü Allah insanların kimini kiminden‬‬
‫‪üstün kılmıştır. Bir de erkekler kendi mallarından harcamakta (ve ailenin‬‬
‫)‪geçimini sağlamakta)dırlar. İyi kadınlar, itaatkârdırlar. Allah’ın (kendilerini‬‬
‫‪koruması sayesinde onlar da “gayb”ı korurlar...‬‬
‫)‪(Nisâ, 4/34‬‬

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ‫‪َ -279‬وعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ِ�« :‬إ َذا دَعَ ا ال َّر ُج ُل اِ ْم َر أ� َت ُه �ِإ َلى ِف َر ِاش ٖه ف َل ْم َت أ�ْ ِت ٖه َف َب َ‬
‫ات‬
‫َغ ْض َب َان عَ َل ْي َها َل َع َن ْت َها ا ْل َمل َا ِئ َك ُة َح ّٰتى ت ُْصب َِح» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َل ُه َما‪ِ�« :‬إ َذا َبات َِت ا ْل َم ْر أ� ُة هَ اجِ َر ًة ِف َر َ‬
‫اش َز ْوجِ َها‬
‫َل َع َن ْت َها ا ْل َمل َا ِئ َك ُة َح ّٰتى ت ُْصب َِح»‬
‫‪289‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 289‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:35‬‬

 ‫ «وا َّل ٖذي َن ْف ٖسي‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َق َال َر ُس‬
‫ِب َي ِد ٖه َما ِم ْن َر ُج ٍل َي ْدعُ و اِ ْم َر أ� َت ُه �ِإ َلى ِف َر ِاش ٖه َف َت أ�ْ َبى عَ َل ْي ِه �ِإ َّلا َك َان‬
َّ ‫ا َّل ٖذي ِفي‬
»‫الس َما ِء َس ِاخط ًا عَ َل ْي َها َح ّٰتى َي ْر َضى عَ ْن َها‬
279. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bir kimse eşini yatağına davet eder de hanımı, (mazareti olmadığı hâlde)
gelmez ve eşi ona gücenmiş olarak gecelerse, melekler sabaha kadar o
kadının iyilikten uzak kaldığını tekrarlarlar.
(B3237 Buhârî, Bed’ü’l-halk, 7; M3541 Müslim, Nikâh, 122)

Buhârî ve Müslim’in başka bir rivayetlerinde:

Kadın kocasının yatağını (mazeretsiz) terk ederek gecelerse melekler sabaha
kadar o kadının iyilikten uzak kaldığını tekrarlarlar, şeklinde varit olmuştur.
(M3538 Müslim, Nikâh, 120; B5194 Buhârî, Nikâh, 86)

Başka bir rivayette ise şöyle denilmektedir:

Bu canımı bu tende tutan Allah’a yemin ederim ki, bir adam eşi ile beraber
olmak ister de kadın (mazereti olmaksızın) gelmezse gök ehli, o kadına,
kocası kendisinden razı oluncaya kadar dargın kalır.47
(M3540 Müslim, Nikâh, 121)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� ْيض ًا أ� َّن َر ُس‬-280
‫ َو َلا َت أ�ْ َذ َن‬،‫«لا َي ِح ُّل ِل ِا ْم َر أ� ٍة أ� ْن ت َُصو َم َو َز ْو ُج َها َشا ِه ٌد �ِإ َّلا ِب ِإ� ْذ ِن ِه‬ َ :‫َو َس َّل َم َق َال‬
. ُّ‫ َو ٰه َذا َل ْف ُظ ا ْل ُبخَ ا ِري‬،‫ٖفي َب ْي ِت ٖه �ِإ َّلا ِب ِإ� ْذ ِن ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬

Bu rivayetlerde kadının evlilik hukukunu çiğneyerek protesto edici bir tutumla mazeretsiz olarak eşini terk
47

etmesi söz konusudur.

290

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 290 21.5.2015 14:40:35

 280. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Kocası yanında iken onun izni olmadan bir kadının (nafile) oruç tutması ve
yine onun izni olmadan evine birilerinin girmesine izin vermesi, helâl olmaz.
(B5195 Buhârî, Nikâh, 84; M2370 Müslim, Zekât, 84)

‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬-281

‫ َوال َّر ُج ُل‬،‫ َو ْال أ� ٖمي ُر َر ٍاع‬،‫ُول عَ ْن َر ِع َّي ِت ِه‬ٌ ‫ َو ُك ُّل ُك ْم َم ْسئ‬،‫«ك ُّل ُك ْم َر ٍاع‬ ُ :‫َق َال‬
،‫ َف ُك ُّل ُك ْم َر ٍاع‬،‫ َوا ْل َم ْر أ� ُة َر ِاع َي ٌة عَ َلى َب ْي ِت َز ْوجِ َها َوو َل ِد ِه‬،‫َر ٍاع عَ َلى أ�هْ ِل َب ْي ِت ِه‬
ٌ ‫َو ُك ُّل ُك ْم َم ْسئ‬
.‫ُول عَ ْن َر ِع َّي ِت ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
281. İbn Ömer’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Hepiniz sorumlusunuz ve hepiniz gözetiminizde bulunanlardan mesulsünüz.
Yönetici sorumludur. Evin erkeği, aile efradından sorumludur. Evin hanımı da
kocasının evinden ve çocuklarından sorumludur.
Hülâsa, hepiniz sorumlusunuz ve hepiniz gözetiminizde
bulunanlardan mesulsünüz.
(B5200 Buhârî, Nikâh, 91; M4724 Müslim, İmâre, 20)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي عَ ِل ٍّي َط ْل ِق ْب ِن عَ ِل ٍّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-282
‫ «�ِإ َذا َدعَ ا ال َّر ُج ُل َز ْو َج َت ُه ِل َح َاج ِت ٖه َف ْل َت أ�ْ ِت ٖه َو�ِإ ْن‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
:‫ َو َق َال ال ِّت ْر ِم ِذ ُّي‬،‫ َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذ ُّي َوال َّن َسا ِئ ُّي‬.»‫َكان َْت عَ َلى ال َّت ُّنو ِر‬
ٌ ‫َح ٖد‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬

291

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 291 21.5.2015 14:40:35

 282. Ebû Ali Talk b. Ali’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Kadın, eşi kendisine ihtiyaç duyup çağırdığında, yemek pişirmekle meşgul
olsa dahi (onu erteleyip) eşinin yanına gelsin.48
(T1160 Tirmizî, Radâ’, 10)

‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬-283

‫ « َل ْو ُك ْن ُت �آ ِمر ًا أ� َحد ًا أ� ْن َي ْس ُج َد ِل أ� َح ٍد َل أ� َم ْر ُت ا ْل َم ْر أ� َة أ� ْن ت َْس ُج َد‬:‫َق َال‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬.»‫ِل َز ْوجِ َها‬
283. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Bir kimsenin bir başkasına secde etmesini isteseydim, (herhâlde)
kadının kocasına secde etmesini isterdim.49
(T1159 Tirmizî, Radâ’, 10)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ِّم َس َل َم َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬-284

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫اض َدخَ َل ِت ا ْل َج َّن َة» َر َوا ُه‬ٍ ‫ « أ� ُّي َما اِ ْم َر أ� ٍة َمات َْت َو َز ْو ُج َها عَ ْن َها َر‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬ ٌ ‫ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال َح ٖد‬
284. Ümmü Seleme’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bir kadın, kocası kendisinden hoşnut olduğu hâlde ölürse, cennete girer.
(T1161 Tirmizî, Radâ’, 10)

48
Rivayetin açıklaması yapılırken eşler arasındaki cinsel ilişki öne çıkarılmakta ve önemine atıfta bulunulmakta-
dır. Şurası bir gerçek ki eşlerden hangisi diğerine ihtiyaç duyar da onu çağırırsa icabet etmesi hem insanî ve
ahlâkî bir vazife hem de evlilik hukukunun gereğidir.
49
Burada vurgulanmak istenen eşlerin hukukunun ağırlığıdır. Yoksa hiçbir faninin bir faniye secde etmesi gibi
bir teşbih anlamlı olamaz.

292

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 292 21.5.2015 14:40:35

 ‫ َوعَ ْن ُم َعا ِذ ْب ِن َج َب ٍل َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬-285
‫الد ْن َيا �ِإ َّلا َقا َل ْت َز ْو َج ُت ُه‬ َ :‫َو َس َّل َم َق َال‬
ُّ ‫«لا ُت ْؤ ٖذي اِ ْم َر أ� ٌة َز ْو َج َها ِفي‬
‫وش ُك‬ ِ ‫ َف ِإ�ن ََّما هُ َو ِع ْن َد ِك د َٖخ ٌيل ُي‬،ُ‫ِم َن ا ْل ُحو ِر ا ْل ٖع ِين َلا ُت ْؤ ٖذي ِه َقا َت َل ِك ال ّّٰله‬
ٌ ‫أ� ْن ُي َفا ِر َق ِك �ِإ َل ْي َنا» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َوقال َح ٖد‬
.‫يث َح َس ٌن‬
285. Muâz b. Cebel’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Dünyada bir kadın kocasına eziyet ederse, onun hurilerden olan eşi şöyle
der: “Allah canını alsın, bu adama eziyet etme. O, şimdilik senin yanında bir
misafirdir; yakında senden ayrılıp bize kavuşacaktır.”
(T1174 Tirmizî, Radâ’, 19)

‫ َوعَ ْن أ� َسا َم َة ْب ِن َز ْي ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬-286

‫ « َما َت َر ْك ُت َب ْع ٖدي ِف ْت َن ًة ِه َي أ� َض ُّر‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
.‫عَ َلى ال ِّر َجالِ ِم َن ال ِّن َساءِ» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
286. Üsâme b. Zeyd’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Erkekler için, kadınlardan daha ağır/zararlı bir sınanma vesilesi
bilmiyorum/bırakmıyorum.50
(B5096 Buhârî, Nikâh, 18; M6945 Müslim, Rikâk, 97)

50
Burada erkeklerin kadınlara karşı zafiyetine ve bu zafiyet sonucu dünyada yahut âhirette başlarına gelebilecek
zarar ve felakete işaret edilmektedir.

293

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 293 21.5.2015 14:40:35

 Ailenin Geçimini
Sağlamak
ِ ‫ َوعَ َلى ا ْل َم ْو ُلو ِد َل ُه ِر ْز ُق ُه َّن َو ِك ْس َوت ُُه َّن بِا ْل َم ْع ُر‬
‫وف‬
...Onların (annelerin) yiyeceği, giyeceği, örfe uygun olarak babaya aittir...
(Bakara, 2/233)

‫ ِل ُي ْن ِف ْق ُذو َس َع ٍة ِم ْن َس َع ِت ٖه َو َم ْن ُق ِد َر عَ َل ْي ِه ِر ْز ُق ُه َف ْل ُي ْن ِف ْق ِم َّما‬
‫�آتَا ُه ال ّّٰل ُه َلا ُي َك ِّل ُف ال ّّٰل ُه َن ْفس ًا �ِإ َّلا َما �آ َتاهَ ا‬
Eli geniş olan, elinin genişliğine göre nafaka versin. Rızkı dar olan da,
Allah’ın ona verdiğinden (o ölçüde) harcasın. Allah bir kimseyi
ancak ona verdiği ile yükümlü kılar...
(Talâk, 65/7)

ُ‫ َو َما أ� ْن َف ْق ُت ْم ِم ْن َش ْي ٍء َف ُه َو ُي ْخ ِل ُفه‬

...Allah yolunda her ne harcarsanız, Allah onun yerine başkasını verir...
(Sebe, 34/39)

294

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 294 21.5.2015 14:40:35

 ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-287
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫ َو ٖدي َنا ٌر‬،‫ َو ٖدي َنا ٌر أ� ْن َف ْق َت ُه ٖفي َر َق َب ٍة‬،‫«دي َنا ٌر أ� ْن َف ْق َت ُه ٖفي َس ٖب ِيل ال ّّٰل ِه‬
ٖ :‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ أ�عْ َظ ُم َها أ� ْجر ًا ا َّل ٖذي‬،‫ َو ٖدي َنا ٌر أ� ْن َف ْق َت ُه عَ َلى أ�هْ ِل َك‬،‫ت ََص َّد ْق َت ِب ٖه عَ َلى ِم ْس ٖك ٍين‬
.‫أ� ْن َف ْق َت ُه عَ َلى أ�هْ ِل َك» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
287. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Allah yolunda sarfettiğin, bir köleyi azad etmek için verdiğin, bir fakire
tasadduk ettiğin ve ailen için yaptığın harcamalar arasında ecri en büyük
olanı ailen için harcadığındır.
(M2311 Müslim, Zekât, 39)

‫ أ� ٖبي عَ ْب ِد ال َّر ْحمٰ ِن َث ْو َب َان ْب ِن ُب ْج ُد َد‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َو ُي َق ُال‬-288

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫َم ْو َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
‫ َو ٖدي َنا ٌر‬،‫ « أ� ْف َض ُل ٖدي َنا ٍر ُي ْن ِف ُق ُه ال َّر ُج ُل ٖدي َنا ٌر ُي ْن ِف ُق ُه عَ َلى ِع َيا ِل ِه‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َو ٖدي َنا ٌر ُي ْن ِف ُق ُه عَ َلى أ� ْص َحا ِب ٖه ٖفي َس ٖب ِيل‬،‫ُي ْن ِف ُق ُه عَ َلى دَا َّب ِت ٖه ٖفي َس ٖب ِيل ال ّّٰل ِه‬
.‫ال ّّٰل ِه» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
288. Allah Resûlü’nün azadlı kölesi Ebû Abdullah -Ebû Abdurrahmân da
denilir- Sevbân b. Bücdüd’den rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bir adamın hayır için harcadığı paranın en değerlisi, ailesi için harcadığı
ile Allah yolunda kullanacağı hayvan için verdiği ve bir de Allah rızası için
(mücahit) arkadaşlarına sarf ettiğidir.
(M2310 Müslim, Zekât, 38)

295

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 295 21.5.2015 14:40:35

 ،‫ول ال ّّٰل ِه‬ َ ‫ ُق ْل ُت َيا َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ِّم َس َل َم َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬-289
‫ َو َل ْس ُت ِب َتا ِر َك ِت ِه ْم‬،‫هَ ْل ٖلي ٖفي َب ٖني أ� ٖبي َس َل َم َة أ� ْج ٌر أ� ْن أ� ْن ِف َق عَ َل ْي ِه ْم‬
‫ « َن َع ْم َل ِك أ� ْج ُر َما‬:‫ �ِإن ََّما هُ ْم َب ِن َّي؟ َف َق َال‬،‫ٰه َك َذا َو َلا ٰه َك َذا‬
.‫أ� ْن َف ْق ِت عَ َل ْي ِه ْم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
289. Ümmü Seleme (ra) anlatıyor:
–Yâ Resûlallah, (merhum eşim) Ebû Seleme’nin çocukları için yaptığım
harcamalardan dolayı bana bir mükâfat var mı? Ben onları asla aç açık
bırakarak ihmal etmiyorum, onlar benim evlatlarım, dedim. Resûlullah :
–Evet, onlar için yaptığın harcamalardan dolayı da sana sevap vardır, buyurdu.
(B5369 Buhârî, Nafakât, 14; M2320 Müslim, Zekât, 47)

‫الط ٖو ِيل ا َّل ٖذي‬ َّ ‫اص َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه ٖفي َح ٖدي ِث ِه‬ ٍ ‫ َوعَ ْن َس ْع ِد ْب ِن أ� ٖبي َو َّق‬-290
َ ‫اب ال ِّن َّي ِة أ� َّن َر ُس‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ِ ‫اب ٖفي َب‬ ِ ‫َق َّد ْم َنا ُه ٖفي أ� َّولِ ا ْل ِك َت‬
‫ « َو�ِإن ََّك َل ْن ُت ْن ِف َق َن َف َق ًة َت ْب َت ٖغي ب َِها َو ْج َه ال ّّٰل ِه �ِإ َّلا أ�جِ ْر َت‬:ُ‫َو َس َّل َم َق َال َله‬
.‫ب َِها َح ّٰتى َما ت َْج َع ُل ِفي ِفي ا ْم َر أ� ِت َك» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
290. Kitabın başında, “Niyet” bölümünde Sa’d b. Ebû Vakkâs’tan (ra)
naklettiğimiz uzun bir hadiste, Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Allah rızasını gözeterek eşinin ağzına koyduğun lokmaya varıncaya kadar,
onlar için yaptığın her türlü harcama karşılığında sevap kazanırsın.
(B1295 Buhârî, Cenâiz, 36; M4209 Müslim, Vasiyye, 5)

296

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 296 21.5.2015 14:40:35

 ‫ عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َم ْس ُعو ٍد ا ْل َب ْد ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-291
‫ «�ِإ َذا أ� ْن َف َق ال َّر ُج ُل عَ َلى أ�هْ ِل ٖه َن َف َق ًة َي ْح َت ِس ُب َها َف ِه َي َل ُه‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
.‫َص َد َق ٌة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
291. Ebû Mes’ûd el-Bedrî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Bir insan Allah’ın rızasını umarak aile efradı için harcamada bulunursa bu,
o kimse için bir sadakadır.
(B55 Buhârî, Îmân, 41; M2322 Müslim, Zekât, 48)

‫ َق َال‬:‫اص َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬ ِ ‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عَ ْم ِرو ْب ِن ا ْل َع‬-292

َ :‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
‫«ك َفى بِا ْل َم ْر ِء �ِإ ْث ًما أ� ْن ُي َض ِّي َع‬ ُ ‫َر ُس‬
.‫يث َص ٖح ٌيح َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُو َد َو َغ ْي ُر ُه‬ ٌ ‫وت» َح ٖد‬ ُ ‫َم ْن َي ُق‬
َ :‫يح ٖه ب َِم ْع َنا ُه َق َال‬
‫«ك َفى بِا ْل َم ْر ِء �ِإ ْث ًما أ� ْن َي ْحب َِس‬ ِ ‫َو َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم ٖفي َص ٖح‬
»ُ‫عَ َّم ْن َي ْم ِل ُك ُقو َته‬
292. Abdullah b. Amr b. Âs’tan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bakmakla yükümlü olduğu kimseleri ihmal etmesi,
bir insana günah olarak yeter.
(D1692 Ebû Dâvûd, Zekât, 45)

Müslim’in Sahih’inde bu manada:

Emri altında bulunanların nafakasını kısmak, bir insana
günah olarak yeter, buyrulmuştur.
(M2312 Müslim, Zekât, 40)

297

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 297 21.5.2015 14:40:35

 ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬-293
، ِ‫ « َما ِم ْن ي ْو ٍم ُي ْصب ُِح ا ْل ِع َبا ُد ٖفي ِه �ِإ َّلا َم َل َكانِ َي ْن ِز َلان‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
:‫ول ْال آ�خَ ُر‬
ُ ‫ َو َي ُق‬،‫ ال ّّٰل ُه َّم أ�عْ ِط ُم ْن ِفق ًا خَ َلف ًا‬:‫ول أ� َح ُدهُ َما‬
ُ ‫َف َي ُق‬
.‫ال ّّٰل ُه َّم أ�عْ ِط ُم ْم ِسك ًا َت َلف ًا» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
293.
Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
İnsanlara her sabah iki melek gelir. Birisi:
–Allah’ım, malını hayır yolunda harcayan şu kişiye
(harcadığı malın yerine) yenisini ver, der. Diğeri de:
–Allah’ım, (malını hayır yolunda harcamayarak) elinde tutan
(cimrilik eden) şu kişinin malını telef et, der.
(B1442 Buhârî, Zekât, 27; M2336 Müslim, Zekât, 57)

‫ « َا ْل َي ُد ا ْل ُع ْل َيا خَ ْي ٌر ِم َن‬:‫ َوعَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-294

‫ َو َم ْن‬،‫الص َد َق ِة َما َك َان عَ ْن َظ ْه ِر ِغ ًنى‬ َّ ‫ َوخَ ْي ُر‬،‫ول‬ ُ ‫الس ْف َلى َوا ْب َد أ�ْ ب َِم ْن َت ُع‬ُّ ‫ا ْل َي ِد‬
. ُّ‫ َو َم ْن َي ْس َت ْغ ِن ُي ْغ ِن ِه ال ّّٰلهُ» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬،ُ‫ ُي ِع َّف ُه ال ّّٰله‬،‫َي ْس َت ْع ِف ْف‬
294. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Veren el, alan elden hayırlıdır. (İnfak ederken önce) bakmakla yükümlü
olduklarından başla. En hayırlı sadaka, ihtiyaç fazlası olan maldan gönüllü
olarak verilen sadakadır. Bir kimse istemekten sakınırsa Allah onu iffetli kılar,
kanaat edenleri de Allah başkalarına muhtaç etmez.
(B1427 Buhârî, Zekât, 18 (Hakîm b. Hizâm’dan); B1428 Buhârî, Zekât, 18 (Ebû Hüreyre’den))

298

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 298 21.5.2015 14:40:36

 Malın En İyisinden
İnfak Etmek
َ ‫ َل ْن َت َنا ُلوا ا ْل ِب َّر َح ّٰتى ُت ْن ِف ُقوا ِم َّما ت ُِح ُّب‬
‫ون‬
Sevdiğiniz şeylerden Allah yolunda harcamadıkça iyiliğe asla erişemezsiniz...
(Âl-i İmrân, 3/92)

‫ات َما َك َس ْب ُت ْم َو ِم َّما أ�خْ َر ْج َنا َل ُك ْم ِم َن‬ ِ ‫ َي آ� أ� ُّي َها ا َّل ٖذ َين �آ َم ُنوا أ� ْن ِف ُقوا ِم ْن َط ِّي َب‬
‫ون‬ َ ‫يث ِم ْن ُه ُت ْن ِف ُق‬َ ‫ْال أ� ْر ِض َو َلا َت َي َّم ُموا ا ْلخَ ٖب‬
Ey iman edenler kazandıklarınızın iyilerinden ve yerden sizin için
çıkardıklarımızdan Allah yolunda harcayın. (Kendinizin göz yummadan
alamayacağınız) bayağı şeyleri vermeye kalkışmayın…
(Bakara, 2/267)

‫ َك َان أ� ُبو َط ْل َح َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� ْك َث َر‬:‫ عَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-295

‫ َو َكان َْت‬،‫ َو َك َان أ� َح ُّب أ� ْموا ِل ٖه �ِإ َل ْي ِه َب ْي َر َحا َء‬،‫الا ِم ْن ن َْخ ٍل‬ ً ‫ْال أ�ن َْصا ِر بِا ْل َم ٖدي َن ِة َم‬
‫ول َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ْدخُ ُل َها َو َيشْ َر ُب ِم ْن‬ ُ ‫ُم ْس َت ْق ِب َل َة ا ْل َم ْسجِ ِد َو َك َان َر ُس‬

299

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 299 21.5.2015 14:40:36

 ‫ ( َل ْن َت َنا ُلوا ا ْل ِب َّر َح ّٰتى ُت ْن ِف ُقوا‬:‫ َف َل َّما َن َز َل ْت ٰه ِذه ْال آ� َي ُة‬:‫َما ٍء ٖف َيها َط ِّي ٍب َق َال أ�ن ٌَس‬
‫ َيا‬:‫ون) َجا َء أ� ُبو َط ْل َح َة �ِإ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َق َال‬ َ ‫ِم َّما ت ُِح ُّب‬
)‫ون‬َ ‫ ( َل ْن َت َنا ُلوا ا ْل ِب َّر َح ّٰتى ُت ْن ِف ُقوا ِم َّما ت ُِح ُّب‬:‫ول ال ّّٰل ِه �ِإ َّن ال ّّٰل َه َت َعا َلى أ� ْن َز َل عَ َل ْي َك‬
َ ‫َر ُس‬
‫ َو�ِإن ََّها َصد َق ٌة ِل َّل ِه َت َعا َلى أ� ْر ُجو ِب َّرهَ ا َو ُذخْ َرهَ ا ِع ْن َد‬،‫َو�ِإ َّن أ� َح َّب َما ٖلي �ِإ َل َّي َب ْي َر َحا ُء‬
ُ ‫ َف َق َال َر ُس‬،ُ‫ول ال ّّٰل ِه َح ْي ُث أ� َر َاك ال ّّٰله‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ َ ‫ َف َض ْع َها َيا َر ُس‬،‫ال ّّٰل ِه َت َعا َلى‬
،‫ َو َق ْد َس ِم ْع ُت َما ُق ْل َت‬،‫ ٰذ ِل َك َم ٌال َراب ٌِح‬،‫ ٰذ ِل َك َم ٌال َراب ٌِح‬، ْ‫ « َبخ‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
َ ‫ أ� ْف َع ُل َيا َر ُس‬:‫َو�ِإ ٖ ّني أ� َرى أ� ْن ت َْج َع َل َها ِفي ْال أ� ْق َر ٖب َين» َف َق َال أ� ُبو َط ْل َح َة‬
،‫ول ال ّّٰل ِه‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ َو َب ٖني عَ ِّم ِه‬،‫َف َق َّس َم َها أ� ُبو َط ْل َح َة ٖفي أ� َقا ِر ِب ِه‬
295. Enes b. Mâlik (ra) anlatıyor:
Ebû Talhâ (ra), ensar içinde en çok hurmalığa sahip olan kişiydi. En sevdiği
hurmalığı da Mescid-i Nebevî’nin karşısındaki Beyrahâ’ denilen hurma
bahçesi idi. Resûlullah zaman zaman o bahçeye girer ve içindeki tatlı
sudan içerdi.
Enes (ra) diyor ki: “Sevdiğiniz şeylerden Allah yolunda harcamadıkça iyiliğe asla
erişemezsiniz.”51 âyeti nâzil olunca, Ebû Talhâ, Resûlullah’ın huzuruna çıkarak:
–Yâ Resûlallah, Allah Teâlâ, “Sevdiğiniz şeylerden Allah yolunda harcamadıkça
iyiliğe asla erişemezsiniz.” buyuruyor. Benim en sevdiğim malım ise Beyrahâ’
bahçesidir. Onu, Allah rızası için sadaka olarak vermek istiyorum. Allah katında
onun benim için hayır olmasını ve âhiret azığı olmasını diliyorum. Onu Allah’ın
sana göstereceği şekilde kullan, dedi. Bunun üzerine Resûlullah :
–Dur bakalım. Bu çok kıymetli ve çok kar getirici bir maldır. Ben senin
dediklerini işitttim; fakat senin onu yakınlarına tahsis etmeni daha uygun
görürüm, dedi. Ebû Talhâ da:
–Peki, öyle yapayım yâ Resûlallah dedi ve hurmalığını akrabaları ve amca
çocukları arasında taksim etti.
(B1461 Buhârî, Zekât, 44; M2315 Müslim, Zekât, 42)

Âl-i İmrân, 3/92.

51

300

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 300 21.5.2015 14:40:36

 ‫‪Aile Fertlerine Allah’a‬‬
‫‪İtaat Şuuru Vermek‬‬
‫‪َ ‬و أ�ْ ُم ْر أ�هْ َل َك ب َّ‬
‫ِالصل َا ِة َو ْاص َط ِب ْر عَ َل ْي َها‪‬‬
‫‪Ailene namazı emret ve kendin de ona devam et...‬‬
‫)‪(Tâhâ, 20/132‬‬

‫‪َ ‬ي آ� أ� ُّي َها ا َّل ٖذ َين �آ َم ُنوا ُقوا أ� ْن ُف َس ُك ْم َو أ�هْ ٖل ُيك ْم نَار ًا َو ُقودُهَ ا ال َّن ُ‬
‫اس َوا ْل ِح َجا َر ُة‪‬‬
‫‪Ey iman edenler! Kendinizi ve ailenizi, yakıtı insanlar ve‬‬
‫‪taşlar olan ateşten koruyun...‬‬
‫)‪(Tahrîm, 66/6‬‬

‫‪َ -296‬وعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪ :‬أ�خَ َذ ا ْل َح َس ُن ْب ُن عَ ِل ٍّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه‬

‫الص َد َق ِة َف َج َع َل َها ٖفي ٖفي ِه َف َق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ‫عَ ْن ُه َما ت َْم َر ًة ِم ْن ت َْم ِر َّ‬
‫الص َد َق َة؟» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬‫«كخْ َكخْ ‪ِ� ،‬إ ْر ِم ب َِها‪ ،‬أ� َما عَ ِل ْم َت أ�نَّا َلا َن أ�ْ ُك ُل َّ‬ ‫َو َس َّل َم‪َ :‬‬
‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‪ « :‬أ�نَّا َلا ت َِح ُّل َل َنا َّ‬
‫الص َد َق ُة»‬

‫‪301‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 301‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:36‬‬

 296. Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:
Bir gün Hz. Ali’nin oğlu Hasan (ra) sadaka hurmalarından
bir tanesini alıp ağzına koymuştu:
Resûlullah hemen:
–Tü, tü, at onu ağzından, bizim sadaka/zekât malı yemediğimizi
bilmiyor musun, diye onu ikaz etmişti.
(M2473 Müslim, Zekât, 161; B3072 Buhârî, Cihâd, 188)

Bir rivayete göre de;

Sadaka/zekât, bize helâl değildir, buyrulmuştur.
(M2474 Müslim, Zekât, 161)

‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َح ْف ٍص عُ َم َر ْب ِن أ� ٖبي َس َل َم َة عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عَ ْب ِد‬-297

:‫يب َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
ِ ‫ال أ� َس ِد َر ٖب‬
،‫ُك ْن ُت ُغل َا ًما ٖفي َح ْج ِر َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُ ‫ َف َق َال ٖلي َر ُس‬،‫الص ْح َف ِة‬
‫ول ال ّّٰل ِه‬ َّ ‫يش ِفي‬ ُ ‫َو َكان َْت َي ٖدي ت َٖط‬
،‫ « َيا ُغل َا ُم َس ِّم ال ّّٰل َه َت َعا َلى‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫يك» َف َما زَا َل ْت ِت ْل َك‬ َ ‫ َو ُك ْل ِم َّما َي ٖل‬،‫َو ُك ْل ِب َي ٖمي ِن َك‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ِط ْع َم ٖتي َب ْع ُد‬
297. Resûlullah’ın himayesine aldığı Ebû Hafs Ömer b.
Ebû Seleme Abdullah b. Abdülesed anlatıyor:
Ben, Resûlullah’ın bakımında olan bir çocuktum.
Yemek yerken elim kabın her tarafına uzanıyordu. Resûlullah :
–Yavrucuğum, besmele çek, sağ elinle ve önünden ye, buyurdu. Ben de
ondan sonra hep bu şekilde yedim.
(B5376 Buhârî, Et’ime, 2; M5269 Müslim, Eşribe, 108)

302

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 302 21.5.2015 14:40:36

 ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬ َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬-298
ٌ ‫ َو ُك ُّل ُك ْم َم ْسئ‬،‫«ك ُّل ُك ْم َر ٍاع‬
،‫ُول عَ ْن َر ِع َّي ِت ِه‬ ُ :‫ول‬ ُ ‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
‫ُول عَ ْن‬ ٌ ‫ َوال َّر ُج ُل َر ٍاع ٖفي أ�هْ ِل ٖه َو َم ْسئ‬،‫ُول عَ ْن َر ِع َّي ِت ِه‬ٌ ‫ َو َم ْسئ‬،‫َا ْل ِإ� َما ُم َر ٍاع‬
‫ َوا ْل َخا ِد ُم‬،‫ َوا ْل َم ْر أ� ُة َر ِاع َي ٌة ٖفي ب ْي ِت َز ْوجِ َها َو َم ْسئُو َل ٌة عَ ْن َر ِع َّي ِت َها‬،‫َر ِع َّي ِت ِه‬
‫ُول عَ ْن‬ ٌ ‫ َف ُك ُّل ُك ْم َر ٍاع َو َم ْسئ‬،‫ُول عَ ْن َر ِع َّي ِت ِه‬
ٌ ‫َر ٍاع ٖفي َمالِ َس ِّي ِد ٖه َو َم ْسئ‬
.‫َر ِع َّي ِت ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
298. İbn Ömer’in (ra) Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
Hepiniz sorumlusunuz ve hepiniz gözetiminizde bulunanlardan mesulsünüz.
Yönetici sorumludur, memurlarından mesuldür. Evin erkeği, aile efradından
sorumludur ve onlardan mesuldür. Evin kadını da kocasının evinden sorumludur;
ondan mesuldür. Hizmetçi efendisinin malından sorumludur ve ondan mesuldür.
Hülâsa, hepiniz sorumlusunuz ve hepiniz gözetiminizde
bulunanlardan mesulsünüz.
(B893 Buhârî, Cum’a, 11; M4724 Müslim, İmâre, 20)

:‫ عَ ْن َج ِّد ٖه َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬،‫ عَ ْن أ� ٖبي ِه‬،‫ َوعَ ْن عَ ْم ِرو ْب ِن ُش َع ْي ٍب‬-299

‫ِالصلا ِة َوهُ ْم‬ ُ ‫َق َال َر ُس‬
َّ ‫ « ُم ُروا أ� ْو َلاد َُك ْم ب‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َو َف ِّر ُقوا َب ْي َن ُه ْم ِفي‬،‫ َو ْاض ِر ُبوهُ ْم عَ َل ْي َها َوهُ ْم أ� ْب َنا ُء عَ شْ ٍر‬،‫أ� ْب َنا ُء َس ْب ِع ِس ٖن َين‬
.‫يث َح َس ٌن َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُو َد ب ِإ�س َنا ٍد َح َس ٍن‬ ٌ ‫ا ْل َم َضاجِ ِع» َح ٖد‬

303

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 303 21.5.2015 14:40:36

 299. Amr b. Şuayb’ın babası aracılığıyla dedesi Abdullah b. Amr’dan (ra)
rivayet ettiğine göre Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Çocuklarınızdan yedi yaşına geldiklerinde namaz kılmalarını isteyin. On
yaşına bastıklarında ise namaz kılmaları için paylayın; (kardeş de olsalar)
yataklarını ayırın.”52
(D495 Ebû Dâvûd, Salât, 26)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُث َر َّي َة َس ْب َر َة ْب ِن َم ْع َب ٍد ا ْل ُج َه ِن ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-300

‫ول‬
‫ َو ْاض ِر ُبو ُه عَ َل ْي َها‬،‫الصل َا َة ِل َس ْب ِع ِس ٖن َين‬
َّ ‫الصب َِّي‬َّ ‫ «عَ ِّل ُموا‬:‫ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ٌ ‫ َوال ِّت ْرمِذِيُّ َو َق َال َح ٖد‬،َ‫يث َح َس ٌن َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُود‬
.‫يث َح َس ٌن‬ ٌ ‫ا ْب َن عَ شْ ِر ِس ٖن َين» َح ٖد‬
»‫ِالصل َا ِة �ِإ َذا َب َلغَ َس ْب َع ِس ٖن َين‬
َّ ‫الصب َِّي ب‬َّ ‫ « ُم ُروا‬:َ‫َو َل ْف ُظ أ� ٖبي دَا ُود‬
300. Ebû Süreyye Sebre b. Ma’bed el-Cühenî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Çocuğa yedi yaşında namaz kılmayı öğretin. On yaşına geldiğinde
(kılmazsa) paylayın.53
(T407 Tirmizî, Salât, 182; D494 Ebû Dâvûd, Salât, 26)

Ebû Dâvûd’un metninde “yedi yaşına girdiğinde çocuktan namaz kılmasını

isteyin.” buyrulmuştur.

52
Bu rivayet, çocukların namaza alışmaları için zorlanabilecekleri ifadesini içerdiğinden pedegojik açıdan eleştiril-
mektedir. Zor kullanmanın bir eğitim aracı olamayacağı ve hele hele Hz. Peygamber’in böyle bir yönlendirme-
de bulunamayacağı gerekçesiyle bilhassa günümüzde çeşitli değerlendirmeler yapılmaktadır. Ayrıca namazın
bir ibadet olduğu ve ibadetlerde de gönüllülüğün esas olduğu malumdur. Rivayetin hadis tekniği bakımından
problemli olduğu görülmektedir. Bu konudaki hadislerin tamamının ‘aile isnadları’ türünden olması, özellikle
Ebû Dâvûd (Ebû Dâvûd, Salât, 26) ve Ahmed b. Hanbel (İbn Hanbel, II, 181, 188) gibi hadisçilerin eserinde yer
alan versiyonun Amr b. Şuayb an ebîhi an ceddihi şeklinde bir senedle gelmesi calib-i dikkattir. Zira bu kanalla
gelen haberler tenkitten kurtulamamıştır.
53
Çocukların namaz kılmaları için zorlanmaları, hatta paylanmalarını ifade eden bu ve benzeri rivayetler tenkit
konusu yapılmıştır. Bu tenkitlerde zorlama ve dayağın bir eğitim ve terbiye yöntemi olmayacağından hareket
edilmiştir. Bu konuda geniş bilgi için klâsik şerhlere ve konuyla ilgili çağdaş çalışmalara bakılmalıdır.

304

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 304 21.5.2015 14:40:36

 Komşu Hakkı
‫ َواعْ ُب ُدوا ال ّّٰل َه َو َلا تُشْ ِر ُكوا ِب ٖه َش ْيئ ًا َوبِا ْل َوا ِل َد ْي ِن �ِإ ْح َسانًا َوب ِِذي ا ْل ُق ْر َبى‬
‫الص ِاح ِب‬ َّ ‫َوا ْل َي َتا َمى َوا ْل َم َس ٖاك ِين َوا ْل َجا ِر ِذي ا ْل ُق ْر َبى َوا ْل َجا ِر ا ْل ُج ُن ِب َو‬
‫الس ٖب ِيل َو َما َم َل َك ْت أ� ْي َمان ُُك ْم‬
َّ ‫ِالج ْن ِب َوا ْب ِن‬
َ ‫ب‬
Allah’a ibadet edin ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana babaya, akrabaya,
yetimlere, yoksullara, yakın komşuya, uzak komşuya, yanınızdaki arkadaşa,
yolcuya, elinizin altındakilere iyilik edin. Şüphesiz, Allah kibirlenen ve övünen
kimseleri sevmez...
(Nisâ, 4/36)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫الا‬
‫ول ال ّٰل ِه‬ َ ‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َوعَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق‬-301
‫وصي ٖني بِا ْل َجا ِر َح ّٰتى َظ َن ْن ُت أ� َّن ُه‬ٖ ‫ « َما ز ََال جِ ْب ٖر ُيل ُي‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫َس ُي َو ِّر ُثهُ» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
301. İbn Ömer ve Hz. Âişe’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Cebrail bana komşu hakkında o kadar tavsiyede bulundu ki,
onu mirasçı kılacak sandım.
(B6015 Buhârî, Edeb, 28; M6685-M6687 Müslim, Birr, 140-141)

305

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 305 21.5.2015 14:40:36

 ‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى‬ ‫‪َ -302‬وعَ ْن أ� ٖبي َذ ٍّر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ « :‬يا أ� َبا َذ ٍّر �ِإ َذا َط َب ْخ َت َم َر َق ًة‪َ ،‬ف أ� ْك ِث ْر‬
‫َما َءهَ ا‪َ ،‬و َت َعاهَ ْد ٖجي َران ََك» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َل ُه عَ ْن أ� ٖبي َذ ٍّر َق َال‪ِ� :‬إ َّن خَ ٖلي ٖلي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫أ� ْو َصا ٖني‪ِ�« :‬إ َذا َط َب ْخ َت َم َرق ًا َف أ� ْك ِث ْر َما َء ُه ُث َّم ان ُْظ ْر أ�هْ َل َب ْي ٍت‬
‫وف»‬‫ِم ْن ٖجي َرا ِن َك‪َ ،‬ف أ� ِص ْب ُه ْم ِم ْن َها ب َِم ْع ُر ٍ‬
‫‪302. Ebû Zer’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Ey Ebû Zer, çorba pişirdiğin zaman suyunu çok koy ve komşularını da gözet.‬‬
‫)‪(M6688 Müslim, Birr, 142‬‬

‫‪Müslim’in Ebû Zer’den bir rivayetinde, Ebû Zer şöyle demiştir:‬‬

‫)‪Dostum (Resûlullah‬‬ ‫‪bana şöyle vasiyet etti:‬‬
‫‪Çorba pişirdiğin zaman suyunu fazla koy, sonra da komşularına bak,‬‬
‫‪onlar(dan muhtaç olanlar)a da bir miktar ayır.‬‬
‫)‪(M6689 Müslim, Birr, 143‬‬

‫‪َ -303‬وعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‪:‬‬
‫« َوال ّّٰل ِه َلا ُي ْؤ ِم ُن‪َ ،‬وال ّّٰل ِه َلا ُي ْؤ ِم ُن‪َ ،‬وال ّّٰل ِه َلا ُي ْؤ ِم ُن» ٖق َيل‪َ :‬م ْن َيا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه؟‬
‫َق َال‪« :‬ا َّل ٖذي‪َ :‬لا َي أ�ْ َم ُن َجا ُر ُه َب َوا ِئ َقهُ» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫«لا َي ْدخُ ُل ا ْل َج َّن َة َم ْن َلا َي أ�ْ َم ُن َجا ُر ُه َب َوا ِئ َقهُ»‬
‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِل ُم ْس ِل ٍم‪َ :‬‬

‫‪306‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 306‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:36‬‬

 303. Ebû Hüreyre’nin (ra) şöyle dediği rivayet edilmiştir:
Peygamber’in üç defa:
–Vallahi iman etmiş olmaz, diye tekrarladığını işittim.
–Yâ Resûlallah, kim iman etmiş olmaz, diye sordular.
–Komşusu, şerrinden emin olmayan kimse, buyurdu.
(B6016 Buhârî, Edeb, 29; M172 Müslim, Îmân, 73)

Müslim’in rivayetinde “Komşusu şerrinden emin olmayan kimse, cennete

giremez.” şeklinde yer almıştır.

‫ « َيا ِن َسا َء‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-304
.‫ات َلا ت َْح ِق َر َّن َجا َر ٌة ِل َجا َر ِت َها َو َل ْو ِف ْر ِس َن َشا ٍة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
ِ ‫ا ْل ُم ْس ِل َم‬
304. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Ey Müslüman kadınlar! Hiçbir komşu kadın, bir koyun paçası bile olsa
komşusunun/komşusuna verdiği şeyi küçümsemesin.
(B2566 Buhârî, Hibe, 1; M2379 Müslim, Zekât, 90)

‫ َلا َي ْم َن ْع َجا ٌر‬:‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬ َ ‫ َوعَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-305
‫ َما ٖلي أ� َر ُاك ْم عَ ْن َها‬:‫ول أ� ُبو هُ َر ْي َر َة‬ ُ ‫َجا َر ُه أ� ْن َي ْغ ِر َز خَ شَ َب ًة ٖفي جِ َدا ِر ِه» ُث َّم َي ُق‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ َوال ّّٰل ِه َل أ� ْر ِم َي َّن ب َِها َب ْي َن أ� ْك َتا ِف ُك ْم‬،‫ُم ْع ِر ٖض َين‬
305. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bir komşu, komşusunu, duvarına ağaç dayamaktan menetmesin.
Ebû Hüreyre (ra), bunu aktardıktan sonra “Neden bundan kaçınıyorsunuz?
Vallahi bu sünneti aranızda yerleştirene kadar uğraşacağım.” demiştir.
(B2463 Buhârî, Mezâlim, 20; M4130 Müslim, Müsâkât, 136)

307

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 307 21.5.2015 14:40:36

 ‫ « َم ْن َك َان‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
َ ‫ َوعَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-306
‫ َو َم ْن َك َان ُي ْؤ ِم ُن‬،‫ َفل َا ُي ْؤ ِذ َجا َر ُه‬،‫ُي ْؤ ِم ُن بال ّّٰل ِه َوا ْل َي ْو ِم ْال َآ� ِخ ِر‬
‫ َو َم ْن َك َان ُي ْؤ ِم ُن بِال ّّٰل ِه‬،ُ‫ َف ْل ُي ْك ِر ْم َض ْي َفه‬،‫بِال ّّٰل ِه َوا ْل َي ْو ِم ْال آ� ِخ ِر‬
.‫ َف ْل َي ُق ْل خَ ْير ًا أ� ْو ِل َي ْس ُك ْت» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،‫َوا ْل َي ْو ِم ْال َآ� ِخ ِر‬
306. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Allah’a ve âhiret gününe iman eden, komşusuna eziyet etmesin.
Allah’a ve âhiret gününe iman eden, misafirine ikram etsin. Allah’a ve
âhiret gününe iman eden, ya hayır söylesin ya da sussun.
(B6018 Buhârî, Edeb, 31; M174 Müslim, Îmân, 74)

‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُش َر ْي ٍح ا ْل ُخ َز ِاع ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬-307
،‫ « َم ْن َك َان ُيؤ ِم ُن بِال ّّٰل ِه َوا ْل َي ْو ِم ْال آ� ِخ ِر‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
‫ َو َم ْن َك َان ُي ْؤ ِم ُن بِال ّّٰل ِه َوا ْل َي ْو ِم ْال َآ� ِخ ِر َف ْل ُي ْك ِر ْم‬،‫َف ْل ُي ْح ِس ْن �ِإ َلى َجا ِر ِه‬
‫ َو َم ْن َك َان ُي ْؤ ِم ُن بِال ّّٰل ِه َوا ْل َي ْو ِم ْال َآ� ِخ ِر َف ْل َي ُق ْل خَ ْير ًا أ� ْو‬،ُ‫َض ْي َفه‬
.ُ‫ َو َر َوى ا ْل ُب َخا ِر ُّي َب ْع َضه‬،‫ِل َي ْس ُك ْت» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم ِب ٰه َذا ال َّل ْف ِظ‬
307. Ebû Şüreyh el-Huzâî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Allah’a ve âhiret gününe inanan, komşusuna iyi davransın. Allah’a ve âhiret
gününe iman eden, misafirine ikram etsin. Allah’a ve âhiret gününe iman
eden, ya hayır söylesin ya da sussun.
(M176 Müslim, Îmân, 77)

308

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 308 21.5.2015 14:40:36

 ‫ول ال ّّٰل ِه �ِإ َّن ٖلي‬ َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ ُق ْل ُت‬:‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬-308
. ُّ‫ «�ِإ َلى أ� ْق َر ِب ِه َما ِم ْن ِك َباب ًا» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬:‫ َف ِإ� َلى أ� ِّي ِه َما أ�هْ ِدى؟ َق َال‬،‫َجا َر ْي ِن‬
308. Hz. Âişe (ra) anlatıyor:
–Yâ Resûlallah , iki komşum var, ikramda bulunurken hangisinden
başlayayım, diye sordum. Resûlullah :
–Sana kapısı en yakın olan komşunla, buyurdu.
(B2595 Buhârî, Hibe, 16)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰله ْب ِن عَ ْمر ٍو َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬-309

‫ول‬
ِ ‫ «خَ ْي ُر ْال أ� ْص َح‬:‫ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫اب ِع ْن َد ال ّّٰل ِه َت َعا َلى خَ ْي ُرهُ ْم‬
ُّ‫ َوخَ ْي ُر ا ْل ٖجي َرانِ ِع ْن َد ال ّّٰل َه َت َعا َلى خَ ْي ُرهُ ْم ِل َجا ِر ِه» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذي‬،‫ـاح ِب ِه‬
ِ ‫ِل َص‬
.‫يث َح َس ٌن‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫َو َق َال‬
309. Abdullah b. Amr’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Allah nezdinde dostların en hayırlısı, dostuna karşı hayırlı davranandır. Allah
katında komşuların en hayırlısı ise, komşusuna karşı hayırlı davranandır.
(T1944 Tirmizî, Birr, 28)

309

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 309 21.5.2015 14:40:36

 Anne Babaya İyilik Etmek,
Akrabayı Gözetmek

‫ َواعْ ُب ُدوا ال ّّٰل َه َو َلا تُشْ ِر ُكوا ِب ٖه َش ْيئ ًا َوبِا ْل َوا ِل َد ْي ِن �ِإ ْح َسانًا َوب ِِذي ا ْل ُق ْر َبى‬
‫الص ِاح ِب‬ َّ ‫َوا ْل َي َتا َمى َوا ْل َم َس ٖاك ِين َوا ْل َجا ِر ِذي ا ْل ُق ْر َبى َوا ْل َجا ِر ا ْل ُج ُن ِب َو‬
‫الس ٖب ِيل َو َما َم َل َك ْت أ� ْي َمان ُُك ْم‬
َّ ‫ِالج ْن ِب َوا ْب ِن‬
َ ‫ب‬
Allah’a ibadet edin ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana babaya, akrabaya,
yetimlere, yoksullara, yakın komşuya, uzak komşuya, yanınızdaki arkadaşa,
yolcuya, elinizin altındakilere iyilik edin...
(Nisâ, 4/36)

‫ون ِب ٖه َو ْال أ� ْر َحا َم‬

َ ‫ َوا َّت ُقوا ال ّّٰل َه ا َّل ٖذي ت ََسا َء ُل‬
...Kendisi adına birbirinizden dilekte bulunduğunuz Allah’a karşı gelmekten
ve akrabalık bağlarını koparmaktan sakının...
(Nisâ, 4/1)

َ ‫ َوا َّل ٖذ َين َي ِص ُل‬

َ ‫ون َما أ� َم َر ال ّّٰل ُه ِب ٖه أ� ْن ُي‬
‫وص َل‬
Onlar, Allah’ın gözetilmesini emrettiği ilişkileri gözetirler...
(Ra’d, 13/21)

310

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 310 21.5.2015 14:40:36

 ‫ َو َو َّص ْي َنا ْال ِإ�ن َْس َان ِب َوا ِل َد ْي ِه ُح ْس ًنا‬
Biz insana, ana babasına iyilik etmesini emrettik...
(Ankebût, 29/8)

‫ َو َق َضى َر ُّب َك أ� َّلا َت ْع ُب ُدوا �ِإ َّلا �ِإ َّيا ُه َوبِا ْل َوا ِل َد ْي ِن �ِإ ْح َسانًا �ِإ َّما َي ْب ُل َغ َّن ِع ْن َد َك‬
‫ا ْل ِك َب َر أ� َح ُدهُ َما أ� ْو ِكل َاهُ َما َفل َا َت ُق ْل َل ُه َما أ� ٍّف َو َلا َت ْن َه ْرهُ َما َو ُق ْل َل ُه َما‬
‫الذ ِّل ِم َن ال َّر ْح َم ِة َو ُق ْل َر ِّب‬
ُّ ‫اح‬َ ‫َق ْو ًلا َك ٖر َيما * َواخْ ِف ْض َل ُه َما َج َن‬
‫ا ْر َح ْم ُه َما َك َما َر َّب َيا ٖني َص ٖغير ًا‬
Rabbin, kendisinden başkasına asla ibadet etmemenizi, anaya babaya iyi
davranmanızı kesin olarak emretti. Eğer onlardan biri, ya da her ikisi, senin
yanında ihtiyarlık çağına ulaşırsa, sakın onlara “öf!” bile deme; onları azarlama;
onlara tatlı ve güzel söz söyle. Onlara merhamet ederek tevazu kanadını indir
ve de ki: “Rabbim! Tıpkı beni küçükken koruyup yetiştirdikleri gibi sen de
onlara acı.”
(İsrâ, 17/23-24)

‫ َو َو َّص ْي َنا ْال ِإ�ن َْس َان ِب َوا ِل َد ْي ِه َح َم َل ْت ُه أ� ُّم ُه َوهْ ًنا عَ َلى َوهْ ٍن َو ِف َصا ُل ُه ٖفي عَ ا َم ْي ِن‬
‫أ�نِ ْاش ُك ْر ٖلي َو ِل َوا ِل َد ْي َك‬
İnsana da, anne babasına iyi davranmasını emrettik.
Annesi onu her gün biraz daha güçsüz düşerek karnında taşımıştır.
Onun sütten kesilmesi de iki yıl içinde olur. (İşte onun için) insana şöyle
emrettik: “Bana ve anne babana şükret.”...
(Lokmân, 31/14)

311

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 311 21.5.2015 14:40:36

 ‫ عَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال َّر ْحمٰ ِن عَ ْب ِد ال ّّٰله ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه‬-310
‫ أ� ُّي ا ْل َع َم ِل‬:‫ َس أ� ْل ُت ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬:‫عَ ْن ُه َق َال‬
َّ ‫ « َا‬:‫أ� َح ُّب �ِإ َلى ال ّّٰل ِه َت َعا َلى؟ َق َال‬
:‫لصل َا ُة عَ َلى َو ْق ِت َها» ُق ْل ُت‬
‫ « َا ْلجِ َها ُد‬:‫ ُث َّم أ� ُّي؟ َق َال‬:‫ « ِب ُّر ا ْل َوا ِل َد ْي ِن» ُق ْل ُت‬:‫ُث َّم أ� ُّي؟ َق َال‬
.‫ٖفي َس ٖب ِيل ال ّّٰل ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
310. Ebû Abdurrahmân Abdullah b. Mes’ûd (ra) anlatıyor:
Peygamber’e :
–Allah’ın en sevdiği amel nedir, diye sordum. Peygamber :
–Vaktinde kılınan namazdır, buyurdu.
–Sonra hangisidir, dedim.
–Anne babaya iyilik etmektir, buyurdu.
–Sonra hangisidir, dedim.
–Allah yolunda cihad etmektir, buyurdu.
(B527 Buhârî, Mevâkît, 5; M252 Müslim, Îmân, 137)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-311
ً ‫«لا َي ْجزي َو َل ٌد َوا ِلد ًا �ِإ َّلا أ� ْن َيجِ َد ُه َم ْم ُل‬
،ُ‫ َف َيشْ َت ِر َيه‬،‫وكا‬ َ :‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ٖ
.‫َف َي ْع ِت َقهُ» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
311. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Hiçbir çocuk babasının hakkını tam olarak ödeyemez. Ancak babası birinin
kölesi olur da, o da onu satın alıp azat etmiş olursa belki.
(M3799 Müslim, Itk, 25)

312

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 312 21.5.2015 14:40:36

 ‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ‫‪َ -312‬وعَ ْن ُه أ� ْيض ًا َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس َ‬
‫َق َال‪َ « :‬م ْن َك َان ُي ْؤ ِم ُن بِال ّّٰل ِه َوا ْلي ْو ِم ْال َآ� ِخ ِر‪َ ،‬ف ْل ُي ْك ِر ْم َض ْي َفهُ‪َ ،‬و َم ْن َك َان ُي ْؤ ِم ُن‬
‫بِال ّّٰل ِه َوا ْل َي ْو ِم ْال َآ� ِخ ِر‪َ ،‬ف ْل َي ِص ْل َر ِح َمهُ‪َ ،‬و َم ْن َك َان ُي ْؤ ِم ُن بِال ّّٰله َوا ْل َي ْو ِم ْال َآ� ِخ ِر‪،‬‬
‫َف ْل َي ُق ْل خَ ْير ًا أ� ْو ِل َي ْص ُم ْت» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫‪312. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Allah’a ve âhiret gününe inanan misafirine ikram etsin. Allah’a ve âhiret‬‬
‫‪gününe inanan akrabasını gözetsin. Allah’a ve âhiret gününe inanan ya hayır‬‬
‫‪söylesin ya da sussun. 54‬‬
‫)‪(B6138 Buhârî, Edeb, 85; M173 Müslim, Îmân, 74‬‬

‫‪َ -313‬وعَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ِ�« :‬إ َّن ال ّّٰل َه َت َعا َلى خَ َل َق‬
‫ا ْلخَ ْل َق َح ّٰتى �ِإ َذا َف َر َغ ِم ْن ُه ْم َقا َم ِت ال َّر ِح ُم‪َ ،‬ف َقا َل ْت‪ٰ :‬ه َذا َم َقا ُم ا ْل َعا ِئ ِذ ب َِك ِم َن‬
‫ا ْل َق ٖطي َع ِة‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ن َع ْم أ� َما َت ْر َض ْي َن أ� ْن أ� ِص َل َم ْن َو َص َل ِك‪َ ،‬و أ� ْق َط َع َم ْن َق َط َع ِك؟‬
‫َقا َل ْت‪َ :‬ب َلى‪َ ،‬ق َال َف ٰذ ِل َك َل ِك‪ُ ،‬ث َّم َق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ :‬اِ ْق َر أ�و‬
‫�ِإ ْن ِش ْئ ُت ْم‪َ ( :‬ف َه ْل عَ َس ْي ُت ْم �ِإ ْن َت َو َّل ْي ُت ْم أ� ْن ُت ْف ِس ُدوا ِفي ْال أ� ْر ِض َو ُت َق ِّط ُعوا أ� ْر َحا َم ُك ْم‬
‫أ�ولٰ ِئ َك ا َّل ٖذ َين َل َع َن ُه ُم ال ّّٰل ُه ف أ� َص َّم ُه ْم َو أ�عْ َمى أ� ْب َصا َرهُ ْم) ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِل ْل ُب َخا ِريِّ ‪َ :‬ف َق َال ال ّّٰل ُه َت َعا َلى‪َ « :‬م ْن َو َص َل ِك‪َ ،‬و َص ْل ُتهُ‪َ ،‬و َم ْن‬
‫َق َط َع ِك َق َط ْع ُتهُ»‬
‫‪54‬‬
‫‪ Müslim rivayetlerinde “akrabayı gözetmek” ifadesi yerine “komşuya ikram etmek/eziyet etmemek” ibaresi‬‬
‫‪geçmektedir.‬‬

‫‪313‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 313‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:36‬‬

 313. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Allah Teâlâ mahlûkatı yaratınca akrabalık bağı (rahim),
Allah’ın huzuruna geldi ve:
–Bu makam, koparılmaktan sana sığınanın makamdır, dedi. Allah:
–Evet, seni gözeteni gözetmeme ve seninle münasebeti kesenle münasebeti
kesmeme razı olmaz mısın, buyurdu.
–Evet, buna razıyım, dedi. Allah:
–Sana bu hak verilmiştir; Allah (cc) bunu senin için yaparım, buyurdu.
Sonra Peygamber , eğer isterseniz “Ya yüz çevirdiğinizde yeryüzünde
bozgunculuk çıkarır ve akrabalık bağlarını koparırsanız? İşte bunlar, Allah’ın
lânetleyip, kulaklarını sağır, gözlerini kör ettiği kimselerdir.”55 meâlindeki âyeti
celileyi okuyun, buyurdu.
(M6518 Müslim, Birr, 16; B5987 Buhârî, Edeb, 13)

Buhârî’nin bir rivayetinde Allah Teâlâ, “(Ey akrabalık bağı), seni gözeteni
gözetir, seninle ilgisini kesen ile ilgiyi keserim.” buyurmuştur.
(B5988 Buhârî, Edeb, 13)

‫ َجا َء َر ُج ٌل �ِإ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬:‫ َوعَ ْن ُه َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-314
»‫ « أ� ُّم َك‬:‫ول ال ّّٰل ِه َم ْن أ� َح ُّق ب ُِح ْس ِن َص َحا َب ٖتي؟ َق َال‬ َ ‫ َيا َر ُس‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َق َال‬
‫ ُث َّم َم ْن؟‬:‫ « أ� ُّم َك» َق َال‬:‫ ُث َّم َم ْن؟ َق َال‬:‫ « أ� ُّم َك» َق َال‬:‫ ُث َّم َم ْن؟ َق َال‬:‫َق َال‬
َ ‫ « أ� ُب‬:‫َق َال‬
.‫وك» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
‫ « أ� ُّم َك ُث َّم‬:‫الص ْح َب ِة؟ َق َال‬
ُّ ‫ول ال ّّٰل ِه َم ْن أ� َح ُّق ب ُِح ْس ِن‬ َ ‫ َيا َر ُس‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
»‫ ُث َّم أ�دْ ن ََاك أ�دْ ن ََاك‬،‫ َّثم أ�ب ُو َك‬،‫ ُث َّم أ� ُّم َك‬،‫أ� ُّم َك‬

Muhammed, 47/22-23.
55

314

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 314 21.5.2015 14:40:36

 314. Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:
Bir adam Resûlullah’a gelerek:
–Yâ Resûlallah , insanlar içinde iyi davranmama en fazla layık olan kimdir,
diye sordu. Resûlullah :
–Annendir, buyurdu. Adam:
–Sonra kim, dedi. Resûlullah:
–Annen, dedi. Adam:
–Sonra kim, dedi. Resûlullah yine
–Annen, dedi. Adam:
–Sonra kim, diye sordu. Resûlullah:
–Baban, buyurdu.
(B5971 Buhârî, Edeb, 2; M6500 Müslim, Birr, 1)

Müslim’in bir rivayetinde:

–Yâ Resûlallah , iyi davranmaya en çok layık olan kimdir? sorusuna:
–Annen, annen, annen; sonra baban, sonra sırasıyla yakın akrabalarındır,
buyurdu.
(M6501 Müslim, Birr, 2)

‫ ُث َّم َر ِغ َم‬،‫ « َر ِغ َم أ�ن ُْف‬:‫ َوعَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-315
‫ َف َل ْم‬،‫ أ� َح َدهُ َما أ� ْو ِك َل ْي ِه َما‬،‫ ُث َّم َر ِغ َم أ�ن ُْف َم ْن أ�دْ َر َك أ� َب َو ْي ِه ِع ْن َد ا ْل ِك َب ِر‬،‫أ�ن ُْف‬
.‫َي ْدخُ ِل ا ْل َج َّن َة» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
315. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber :
Ana babasının ihtiyarlık zamanlarında, onlardan birine veya her ikisine
yetişip de (lâyık oldukları hürmeti göstermediği için) cennete giremeyen
kimsenin burnu yerlerde sürünsün, buyurmuş ve bunu üç kere
tekrarlamıştır.
(M6510 Müslim, Birr, 9)

315

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 315 21.5.2015 14:40:36

 َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُجل ًا َق َال‬-316
‫ول ال ّّٰل ِه �ِإ َّن ٖلي‬
،‫ُون �ِإ َل َّي‬ َ ‫ َو أ� ْح ِس ُن �ِإ َل ْي ِه ْم َو ُي ٖسيئ‬،‫َق َرا َب ًة أ� ِص ُل ُه ْم َو َي ْق َط ُعو َن ٖني‬
،‫ « َل ِئ ْن ُك ْن َت َك َما ُق ْل َت‬:‫ َف َق َال‬،‫ون ع َل َّي‬ َ ‫َو أ� ْح ُل ُم عَ ْن ُه ْم َو َي ْج َه ُل‬
‫ َو َلا َي َز ُال َم َع َك ِم َن ال ّّٰل ِه َظ ٖهي ٌر عَ َل ْي ِه ْم‬،‫َف َك أ�ن ََّما ت ُِس ُّف ُه ُم ا ْل َم َّل‬
.‫َما ُد ْم َت عَ َلى ٰذ ِل َك» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
316. Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:
Bir adam:
–Yâ Resûlallah , benim akrabalarım var. Ben onlarla akrabalık ilişkilerimi
sürdürüyorum, fakat onlar benimle ilişkiyi kesiyorlar. Onlara iyilik yapıyorum,
onlar bana kötülük ediyorlar. Onlara yumuşak davranıyorum, onlar bana kaba
davranıyorlar, dedi. Bunun üzerine Resûlullah :
–Eğer dediğin gibi yapıyorsan, senin bu tutumun onlara ağır geliyor (âdeta
iyiliklerin karşısında sıcak kül yutmuş gibi zorlanıyorlar). Böyle (ilişkiyi ve iyiliği
sürdürerek) davranmaya devam ettiğin sürece, onlara karşı Allah’ın desteği
seninle olur, buyurdu.
(M6525 Müslim, Birr, 22)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬َ ‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-317
‫ َف ْل َي ِص ْل‬،‫ َو ُي ْن َس أ� َل ُه ٖفي أ� َث ِر ِه‬،‫ « َم ْن أ� َح َّب أ� ْن ُي ْب َس َط َل ُه ٖفي ِر ْز ِق ِه‬:‫َق َال‬
.‫َر ِح َمهُ» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
317. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Rızkının bol olmasını ve ömrünün uzun olmasını isteyen kimse, akrabalık
ilişkilerini gözetsin.
(B5986 Buhârî, Edeb, 12; M6523 Müslim, Birr, 20)

316

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 316 21.5.2015 14:40:36

 ‫‪َ -318‬وعَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ك َان أ� ُبو َط ْل َح َة أ� ْك َث َر ْال أ�ن َْصا ِر بِا ْل َم ٖدي َن ِة َم ً‬
‫الا ِم ْن‬
‫ن َْخ ٍل‪َ ،‬و َك َان أ� َح ُّب أ� ْم َوا ِل ٖه �ِإ َل ْي ِه َب ْي َر َحا َء‪َ ،‬و َكان َْت ُم ْس َت ْق ِب َل َة ا ْل َم ْسجِ ِد‪،‬‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ْدخُ ُل َها‪َ ،‬و َي ْش َر ُب ِم ْن َما ٍء‬ ‫َو َك َان َر ُس ُ‬
‫ٖف َيها َط ِّي ٍب‪َ ،‬ف َل َّما َن َز َل ْت ٰه ِذ ِه ْال آ� َي ُة‪َ ( :‬ل ْن َت َنا ُلوا ا ْل ِب َّر َح ّٰتى ُت ْن ِف ُقوا ِم َّما‬
‫ون) َقا َم أ� ُبو َط ْل َح َة �ِإ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َق َال‪:‬‬ ‫ت ُِح ُّب َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه �ِإ َّن ال ّّٰل َه َت َبا َرك َو َت َعا َلى َي ُق ُ‬
‫ول‪َ ( :‬ل ْن َت َنا ُلوا ا ْل ِب َّر َح ّٰتى ُت ْن ِف ُقوا‬ ‫َيا َر ُس َ‬
‫ون) َو�ِإ َّن أ� َح َّب َما ٖلى �ِإ َّلي َب ْي َر َحا ُء‪َ ،‬و�ِإن ََّها َص َد َق ٌة ِل َّل ِه َت َعا َلى‪،‬‬ ‫ِم َّما ت ُِح ُّب َ‬
‫رجو ِب َّرهَ ا َو ُذخْ َرهَ ا ِع ْن َد ال ّّٰل ِه َت َعا َلى‪َ ،‬ف َض ْع َها َيا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َح ْي ُث أ� َر َاك‬ ‫أ� ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ « :‬ب ٍخ‪ٰ ،‬ذ ِل َك َم ٌال َراب ٌِح‪،‬‬‫ال ّّٰلهُ‪َ .‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫ٰذ ِل َك َم ٌال َراب ٌِح‪َ ،‬و َق ْد َس ِم ْع ُت َما ُق ْل َت‪َ ،‬و�ِإ ٖ ّني أ� َرى أ� ْن ت َْج َع َل َها ِفي‬
‫ال أ� ْق َر ٖب َين» َف َق َال أ� ُبو َط ْل َح َة‪ :‬أ� ْف َع ُل َيا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‪َ ،‬ف َق َّس َم َها أ� ُبو َط ْل َح َة‬
‫ٖفي أ� َقا ِر ِب ٖه َو َب ٖني عَ ِّم ِه‪ُ .‬م َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫‪318. Enes (ra) anlatıyor:‬‬
‫‪Ebû Talhâ (ra), ensar içinde en çok hurmalığa sahip olan kişiydi. En sevdiği‬‬
‫‪hurmalığı da Mescid-i Nebevî’nin karşısındaki Beyrahâ’ denilen hurma bahçesi‬‬
‫‪idi. Peygamber‬‬ ‫‪zaman zaman o bahçeye girer ve içindeki tatlı sudan içerdi.‬‬
‫‪Enes (ra) diyor ki: “Sevdiğiniz şeylerden Allah yolunda harcamadıkça iyiliğe‬‬
‫‪asla erişemezsiniz.”56 âyeti nâzil olunca, Ebû Talhâ, Peygamber’in‬‬
‫‪huzuruna çıkarak:‬‬
‫‪–Yâ Resûlallah, Allah Teâlâ, “Sevdiğiniz şeylerden Allah yolunda harcamadıkça‬‬
‫’‪iyiliğe asla erişemezsiniz.” buyuruyor. Benim en sevdiğim malım ise Beyrahâ‬‬

‫‪56‬‬
‫‪ Âl-i İmrân, 3/92.‬‬

‫‪317‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 317‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:36‬‬

 bahçesidir. Onu, Allah rızası için sadaka olarak vermek istiyorum. Allah katında
onun benim için hayır olmasını ve âhiret azığı olmasını diliyorum. Onu Allah’ın
sana göstereceği şekilde kullan, dedi. Bunun üzerine Resûl-i Ekrem’in :
–Dur bakalım. Bu çok kıymetli ve çok kâr getirici bir maldır. Ben senin
dediklerini işitttim; fakat senin onu yakınlarına tahsis etmeni daha uygun
görürüm, dedi. Ebû Talhâ da:
–Peki, öyle yapayım yâ Resûlallah, dedi ve hurmalığını akrabaları ve amca
çocukları arasında taksim etti.
(B1461 Buhârî, Zekât, 44; M2315 Müslim, Zekât, 42)

‫ أ� ْق َب َل‬:‫اص َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬

ِ ‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عَ ْم ِرو ْب ِن ا ْل َع‬-319
‫ أ� َبا ِي ُع َك عَ َلى ا ْل ِه ْج َر ِة‬:‫ َف َق َال‬،‫َر ُج ٌل �ِإ َلى َنب ِِّي ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ « َف َه ْل َل َك ِم ْن َوا ِل َد ْي َك أ� َح ٌد‬:‫ َق َال‬.‫َوا ْلجِ َها ِد أ� ْب َت ِغي ْال أ� ْج َر ِم َن ال ّّٰل ِه َت َعا َلى‬
:‫ « َف َت ْب َت ِغي ْال أ� ْج َر ِم َن ال ّّٰل ِه َت َعا َلى؟» َق َال‬:‫ َن َع ْم َب ْل ِكل َاهُ َما َق َال‬:‫َح ٌّي؟» َق َال‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ َف أ� ْح ِس ْن ُص ْح َب َت ُه َما‬،‫ « َفا ْرجِ ْع �ِإ َلى َوا ِل َد ْي َك‬:‫ َق َال‬.‫َن َع ْم‬
:‫ َجا َء َر ُج ٌل َف ْاس َت أ�ْ َذ َن ُه ِفي ا ْلجِ َها ِد َف َق َال‬:‫ َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َل ُه َما‬.‫و ٰه َذا َل ْف ُظ ُم ْس ِل ٍم‬
»‫ « َف ٖفي ِه َما َف َجا ِه ْد‬:‫ َق َال‬،‫ َن َع ْم‬:‫« أ� َح ٌّي َوا ِل َد َاك؟ َق َال‬
319. Abdullah b. Amr b. Âs (ra) anlatıyor:
Bir gün Allah Resûlü’ne bir kişi geldi ve:
–Ecrini Allah’tan umarak hicret ve cihad etmek şartıyla sana biat ediyorum,
dedi. Resûlullah :
–Anne ve babandan sağ olan var mı, diye sordu. O:
–Evet, ikisi de sağdır, dedi. Peygamber :
–Allah’tan mükâfat bekliyor musun, buyurdu. O:
–Evet, dedi. Bunun üzerine Peygamber :
–Öyleyse anne babana dön, onlara iyi bak, buyurdu.
(M6507 Müslim, Birr, 6)

318

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 318 21.5.2015 14:40:37

 Bu hadis, Müslim’in Sahih’indeki metindir. Buhârî ile Müslim’in diğer
rivayetlerinde:
Cihada izin istemek üzere gelen birine Resûlullah :
–Annen baban sağ mı? diye sordu.
–Evet, cevabını alınca:
–O hâlde git, onlar için çalış, buyurdu.
(M6504 Müslim, Birr, 5; B3004 Buhârî, Cihâd, 138)

‫اص ُل بِا ْل ُم َكا ِف ِئ‬

ِ ‫ َل ْي َس ا ْل َو‬:‫ َوعَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-320
. ُّ‫اص َل ا َّل ٖذي �ِإ َذا َق َط َع ْت َر ِح ُم ُه َو َص َل َها» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬ ِ ‫َولٰ ِك َّن ا ْل َو‬
320. Yine Abdullah b. Amr’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Akrabalarla ilişkiyi sürdüren, akrabasından gördüğü iyiliğe iyilikle karşılık
veren kimse değil, akrabası kendisine iyiliği kestiğinde dahi onunla ilişkiyi
sürdürendir.
(B5991 Buhârî, Edeb, 15)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬-321

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
ُ ‫ « َال َّر ِح ُم ُم َع َّل َق ٌة بِا ْل َع ْر ِش َت ُق‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َو َم ْن‬،ُ‫ َم ْن َو َص َل ٖني َو َص َل ُه ال ّّٰله‬:‫ول‬
.‫ َق َط َع ُه ال ّّٰلهُ» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،‫َق َط َع ٖني‬
321. Hz. Âişe’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Akrabalık bağı (rahim), arşa tutunmuş şöyle demektedir:
Beni görüp gözeteni Allah gözetsin, benimle ilgisini kesenden de Allah
rahmetini kessin.”
(M6519 Müslim, Birr, 17; B5988-B5989 Buhârî, Edeb, 13)

319

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 319 21.5.2015 14:40:37

 ‫ َوعَ ْن أ� ِّم ا ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين َم ْي ُمو َن َة ِب ْن ِت ا ْل َحا ِر ِث َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها أ�ن ََّها‬-322
‫ َف َل َّما َك َان َي ْو ُم َها‬،‫أ�عْ َت َق ْت َو ٖل َيد ًة َو َل ْم ت َْس َت أ�ْذِنِ ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ول ال ّّٰل ِه أ� ٖنّي أ�عْ َت ْق ُت َو ٖل َيد ٖتي؟‬َ ‫ أ� َش َع ْر َت َيا َر ُس‬:‫ َقا َل ْت‬،‫ا َّل ٖذي َي ُدو ُر عَ َل ْي َها ٖفي ِه‬
‫ « أ� َما �ِإن َِّك َل ْو أ�عْ َط ْي ِت َها أ�خْ َوا َل ِك َك َان‬:‫َعم َق َال‬ ْ ‫ ن‬:‫ « أ� َو َف َع ْل ِت؟» َقا َل ْت‬:‫َق َال‬
.‫أ�عْ َظ َم ِل أ� ْج ِر ِك» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
322. Müminlerin annesi Meymûne bnt. el-Hâris’ten (ra) rivayet edildiğine
göre o, Peygamber’e bildirmeden bir cariye azat etmişti.
Peygamber yanına geldiğinde:
–Yâ Resûlallah haberin var mı? Cariyemi azat ettim, dedi.
Bunun üzerine Resûlullah :
–Hakikaten azat ettin mi, diye sordu.
–Evet, cevabını vermesi üzerine:
–Eğer sen bu cariyeyi dayılarına vermiş olsaydın daha fazla sevap kazanmış
olurdun, buyurdu.
(B2592 Buhârî, Hibe, 15; M2317 Müslim, Zekât, 44)

ِّ ‫ َوعَ ْن أ� ْس َما َء ِب ْن ِت أ� ٖبي َب ْك ٍر‬-323

:‫الص ٖ ّد ِيق َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َقا َل ْت‬
‫َق ِد َم ْت عَ َل َّي أ� ٖ ّمي َو ِه َي ُمشْ ِر َك ٌة ٖفي عَ ْه ِد َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
َ ‫َف ْاس َت ْف َت ْي ُت َر ُس‬
‫ َق ِد َم ْت عَ َل َّي أ� ِّمى َو ِه َى‬:‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُق ْل ُت‬
.‫ « َن َع ْم ِص ٖلي أ� َّم ِك» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬:‫ أ� َف أ� ِص ُل أ� ٖ ّمي؟ َق َال‬،‫َر ِاغ َب ٌة‬
323. Esmâ bnt. Ebû Bekir’den (ra) anlatıyor:
Müşrik olan annem, Resûlullah zamanında yanıma gelmişti. Resûlullah’a
sordum ve dedim ki:
–Annem geldi, beni özlemiş, ona evlatlık vazifemi yapabilir miyim? Resûlullah :
–Evet, annene evlatlık vazifeni yap, buyurdu.
(B2620 Buhârî, Hibe, 29; M2325 Müslim, Zekât, 50)

320

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 320 21.5.2015 14:40:37

 ‫‪َ -324‬وعَ ْن َز ْي َن َب ال َّث َق ِف َّي ِة ا ْم َر أ� ِة عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪« :‬ت ََص َّد ْق َن َيا‬ ‫َوعَ ْن َها َقا َل ْت‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫َم ْع َش َر ال ِّن َسا ِء َو َل ْو ِم ْن ُح ِل ِّي ُك َّن» َقا َل ْت‪َ :‬ف َر َج ْع ُت �ِإ َلى عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ا ْب ِن‬
‫ول ال ّّٰل ِه‬‫ات ا ْل َي ِد َو�ِإ َّن َر ُس َ‬
‫يف َذ ِ‬ ‫َم ْس ُعو ٍد َف ُق ْل ُت َلهُ‪ِ� :‬إن ََّك َر ُج ٌل خَ ٖف ُ‬
‫ِالص َد َق ِة‪َ ،‬ف أ�ْ ِت ٖه َف ْاس أ� ْلهُ‪َ ،‬ف ِإ� ْن َك َان ٰذ ِل َك‬
‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق ْد أ� َم َرنَا ب َّ‬
‫ُي ْج ِز ُئ عَ ٖ ّني َو�ِإ َّلا َص َر ْف ُت َها �ِإ َلى َغ ْي ِر ُك ْم‪َ .‬ف َق َال عَ ْب ُد ال ّّٰل ِه‪َ :‬ب ِل ا ْئ ٖتي ِه أ�ن ِْت‪،‬‬
‫اب َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ‫َفان َْط َل ْق ُت‪َ ،‬ف ِإ� َذا ا ْم َر أ� ٌة ِم َن ْال أ�ن َْصا ِر ِب َب ِ‬
‫َو َس َّل َم َح َاج ٖتي َح َاج ُت َها‪َ ،‬و َك َان َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق ْد‬
‫أ� ْل ِق َي ْت عَ َل ْي ِه ا ْل َم َها َب ُة‪َ .‬ف َخ َر َج عَ َل ْي َنا بِل َا ٌل‪َ ،‬ف ُق ْل َنا َلهُ‪ :‬اِ ْئ ِت َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‬
‫اب ت َْس أ� َلا ِن َك‪ :‬أ�ت ُْج ِز ُئ‬
‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ف أ�خْ ِب ْر ُه أ� َّن ا ْمر أ� َت ْي ِن بِا ْل َب ِ‬
‫الص َد َق ُة عَ ْن ُه َما عَ َلى أ� ْز َواجِ ِه َما َوعَ َلى أ� ْي َتا ٍم ٖفي ُح ُجو ِر ِه َما؟ َو َلا ت ُْخ ِب ْر ُه‬ ‫َّ‬
‫َم ْن ن َْح ُن‪َ ،‬ف َدخَ َل بِل َا ٌل عَ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪،‬‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم « َم ْن هُ َما؟» َق َال‪:‬‬ ‫َف َس أ� َلهُ‪َ ،‬ف َق َال َل ُه َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ‫اِ ْمر أ� ٌة ِم َن ال أ�ن َْصا ِر َو َز ْي َن ُب‪َ .‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ‫« أ� ُّي ال َّز َيا ِن ِب ِه َي؟» َق َال‪ :‬اِ ْم َر أ� ُة عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه‪َ ،‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ « :‬ل ُه َما أ� ْج َرانِ ‪ :‬أ� ْج ُر ا ْل َق َرا َب ِة َو أ� ْج ُر َّ‬
‫الص َد َق ِة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬

‫‪321‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 321‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:37‬‬

 324. Abdullah b. Mes’ûd’un (ra) hanımı Zeyneb es-Sekafî’den (ra)
rivayet edildiğine göre Resûlullah :
Ey kadınlar topluluğu, takılarınızdan da olsa sadaka verin, buyurmuştu.
Ben, Abdullah b. Mes’ûd’a:
–Senin elin dar, mali durumun zayıf. Resûlullah , sadaka vermemizi
emir buyurdu. Resûlullah’a git de sor bakalım, eğer senin ve çocukların için
yapacağım harcama sadaka yerine geçiyorsa elimdekinden sana vereyim,
geçmiyorsa başkalarına sarf edeyim, dedim. Abdullah’ın:
–Sen git, demesi üzerine Resûlullah’a gittim. Baktım ki ensardan aynı
maksatla gelmiş başka bir kadın daha var ve kapıda durmakta. Peygamber’in
huzuruna girmekten çekiniyorduk. Önümüze Bilâl çıktı. Ona:
–Peygamber’e git de, “Kapıda iki kadın duruyor, sizden kocalarına ve
himayelerinde bulunan yetimlere harcadıkları şeyler, sadaka yerine geçer
mi, diye soruyorlar.” de, ama bizim kim olduğumuzu söyleme, dedik.
Bunun üzerine Bilâl (ra), Allah Resûlü’nün yanına girdi ve ona sordu.
Resûlullah :
–Kim onlar, buyurdu. Bilâl de:
–Ensardan bir kadın ile Zeyneb’dir, dedi. Bunun üzerine Resûlullah:
–Hangi Zeyneb, dedi.
–Abdullah b. Mes’ûd’un hanımı, cevabını verdi. Resûlullah :
–Onun için iki ecir vardır. Biri yakınlık ecri, diğeri de sadaka ecri, buyurdu.
(B1466 Buhârî, Zekât, 48; M2318 Müslim, Zekât, 45)

َّ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُس ْف َي َان َص ْخ ِر ْب ِن َح ْر ٍب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه ٖفي َح ٖدي ِث ِه‬-325

‫الط ِو ِيل‬
‫ َف َما َذا َي أ�ْ ُم ُر ُك ْم ِب ِه؟ َي ْع ِني‬:‫ٖفي ِق َّص ِة ِه َر ْق َل أ� َّن ِه َر ْق َل َق َال ِل أ� ٖبي ُس ْف َي َان‬
‫ َو َلا‬،‫ « ُاعْ ُب ُدوا ال ّّٰل َه َو ْح َد ُه‬:‫ول‬ ُ ‫ َي ُق‬:‫ ُق ْل ُت‬:‫ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
، ِ‫الص ْدق‬ِّ ‫ َو‬،‫ِالصل َا ِة‬ َّ ‫ َو َي أ�ْ ُم ُرنَا ب‬،‫ول َ�آ َبا ُؤ ُك ْم‬
ُ ‫ َوا ْت ُر ُكوا َما َي ُق‬،‫تُشْ ِر ُكوا ِب ٖه َش ْيئ ًا‬
.‫الص َل ِة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬ ِ ‫َوا ْل َع َف‬
ِّ ‫ َو‬،‫اف‬

322

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 322 21.5.2015 14:40:37

 325. Ebû Süfyân Sahr b. Harb’den (ra) rivayet edilen Hirakl kıssasına dair uzun
bir hadise göre Hirakl, Ebû Süfyân’a (ra):
–Peygamber size ne emrediyor? diye sordu. Ebû Süfyân:
–Bize yalnız Allah’a ibadet edin, hiçbir şeyi O’na ortak koşmayın ve
babalarınızın (batıl olarak) söylediklerini bırakın diyor ve bize namazı,
doğruluğu, iffeti ve akrabayı görüp gözetmeyi emrediyor, dedi.
(B7 Buhârî, Bed’ü’l-vahy, 1)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َذ ٍّر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-326

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
َ ‫ «�ِإن َُّك ْم َس َت ْف َت ُح‬:‫َو َس َّل َم‬
»‫ون أ� ْرض ًا ُي ْذ َك ُر ٖف َيها ا ْل ٖقي َر ُاط‬
‫ َف ْاس َت ْو ُصوا‬،‫ون ِم ْـص َر َو ِه َي أ� ْر ٌض ُي َس َّمى ٖف َيها ا ْل ٖقي َر ُاط‬ َ ‫«س َت ْف َت ُح‬
َ :‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
»‫ َف ِإ� َّن َل ُه ْم ِذ َّم ًة َو َر ِح ًما‬،‫ِب أ�هْ ِل َها خَ ْير ًا‬
»‫ َف ِإ� َّن َل ُه ْم ِذ َّم ًة َو َر ِح ًما‬،‫ َف أ� ْح ِس ُنوا �ِإ َلى أ�هْ ِل َها‬،‫ « َف ِإ� َذا ا ْف َت َت ْح ُت ُموهَ ا‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
.‫أ� ْو َق َال « ِذ َّم ًة َو ِص ْهر ًا» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
326. Ebû Zer’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Siz, yakında “kîrat”tan söz edilen bir yeri fethedeceksiniz.
Bir başka rivayette:
“Siz Mısır’ı yani ‘kîrat’ denilen para ölçüsü olan bir yeri fethedeceksiniz. Oranın
halkına iyi davranmanızı tavsiye ediyorum, çünkü onların (bizimle) zimmet
(güvence) ve akrabalık bağı vardır.” buyrulmuştur.57
Bir rivayet de:

57
Onların akrabalığının İsmail’in (as) Mazer halkından olması, yakınlığının da Resûlullah’ın oğlu İbrahim’in an-
nesi Mariye’nin Mısır’dan gelmiş olması sebebiyledir denilmiştir. Hadiste geçen “kîrat” kelimesine farklı an-
lamlar verilmiştir. Rivayetlerde yukarıdaki anlamdan başka “kîrat” kelimesi üç şekilde geçmektedir. Birisi Hz.
Peygamber’in çocukluğunda davar güttüğü Mekke’deki Ecyad bölgesinde bulunan bir mahallin adıdır. Diğeri
bir müslümanın cenazesine iştirak edenlere verilecek sevap miktarıdır. Üçüncüsü de bu rivayette sözü edilen
“kîrat”tır. Bunun Mısırlıların toplu olarak kutladıkları bayram ve şölenlere verdikleri bir isim olduğu da belirtil-
miştir. Bu anlamı için bkz. İbn Hibbân, el-İhsân, İbn Belbân tertibi, 2. baskı, Beyrut 1993, XV. 67.

323

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 323 21.5.2015 14:40:37

 “Mısır’ı fethettiğinizde halkına iyi davranın, çünkü onlar (bizim) güvence
verdiğimiz kimseler ve hısımlarımızdır.” şeklindedir.
(M6493-M6494 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 226-227)

‫ ( َو أ�ن ِْذ ْر‬:‫ َل َّما َن َز َل ْت ٰه ِذ ِه ْال آ� َي ُة‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-327
ُ ‫عَ ٖشي َرت ََك ْال أ� ْق َر ٖب َين) دَعَ ا َر ُس‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُق َر ْيشً ا َف ْاج َت َم ُعوا‬
‫ أ� ْن ِق ُذوا‬، ٍّ‫ َيا َب ٖني َك ْع ِب ْب ِن ُل َؤي‬،‫ « َيا َب ٖني عَ ْب ِد َش ْم ٍس‬:‫ َوخَ َّص َو َق َال‬،‫َف َع َّم‬
‫ َيا‬،‫ أ� ْن ِق ُذوا أ� ْن ُف َس ُك ْم ِم َن ال َّنا ِر‬،‫ َيا َب ٖني ُم َّر َة ْب ِن َك ْع ٍب‬،‫أ� ْن ُف َس ُك ْم ِم َن ال َّنا ِر‬
‫ َيا َب ٖني هَ ِاش ٍم أ� ْن ِق ُذوا أ� ْن ُف َس ُك ْم‬،‫ أ� ْن ِق ُذوا أ� ْن ُف َس ُك ْم ِم َن ال َّنا ِر‬،‫اف‬
ٍ ‫َب ٖني عَ ْب ِد َم َن‬
‫ َيا َف ِاط َم ُة أ� ْن ِق ٖذي‬،‫ َيا َب ٖني عَ ْب ِد ا ْل ُم َّط ِل ِب أ� ْن ِق ُذوا أ� ْن ُف َس ُك ْم ِم َن ال َّنا ِر‬،‫ِم َن ال َّنا ِر‬
‫ َغ ْي َر أ� َّن َل ُك ْم َر ِح ًما‬،‫ َف ِإ� ٖ ّني َلا أ� ْم ِل ُك َل ُك ْم ِم َن ال ّّٰل ِه َش ْيئ ًا‬،‫َن ْف َس ِك ِم َن ال َّنا ِر‬
.‫َس أ� ُب ُّل َها ِببِل َا ِل َها» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
327. Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:
“Yakın akrabalarını uyar.”58 âyet-i celilesi nâzil olduğu vakit Resûlullah ,
Kureyş kabilesini çağırdı, onlar da toplandılar. Onlara hem genel olarak hem
de ayrı ayrı kabilelerini zikrederek seslendi:
–Ey Abdüşemsoğulları, ey Ka’b b. Lüey oğulları, kendinizi cehennemden
kurtarın. Ey Mürre b. Ka’b oğulları, kendinizi cehennemden kurtarın. Ey
Abdümenâfoğulları, kendinizi cehennemden kurtarın. Ey Haşimoğulları,
kendinizi cehennemden kurtarın. Ey Abdülmuttaliboğulları, kendinizi ateşten
kurtarın. Ey Fâtıma, sen de kendini cehennemden kurtar, çünkü Allah katında
sizin için benim elimde hiçbir şey yoktur. Şu kadar var ki ben, sizinle akrabalık
ilişkilerimi canlı tutacağım.
(M501 Müslim, Îmân, 384)

Şuarâ, 26/214.
58

324

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 324 21.5.2015 14:40:37

 ‫ َس ِم ْع ُت‬:‫اص َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬ ِ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه عَ ْم ِرو ْب ِن ا ْل َع‬-328
ٍ‫ «�ِإ َّن َ�آ َل َب ٖني ُفل َان‬:‫ول‬ ُ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم جِ َهار ًا َغ ْي َر ِس ٍّر َي ُق‬ َ ‫َر ُس‬
‫ َولٰ ِك ْن َل ُه ْم َر ِح ٌم أ� ُب ُّل َها‬،‫َل ْي ُسوا ِب أ� ْو ِل َيا ٖئي �ِإن ََّما َو ِل ِّي َي ال ّّٰل ُه َو َصا ِل ُح ا ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين‬
. ِّ‫ َوال َّل ْف ُظ ِل ْل ُبخَ ا ِري‬.‫ِببِل َا ِل َها» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
328. Ebû Abdullah Amr b. Âs’ın (ra)
Resûlullah’tan açıkça şöyle işittiği nakledilmiştir:
Filanca oğulları benim dostum değildir. Benim dostum ancak
Allah’tır ve iyi müminlerdir. Ne var ki ötekilerin de bizimle akrabalığı
var ve ben ona riayet edeceğim.
(B5990 Buhârî, Edeb, 14; M519 Müslim, Îmân, 366)

‫وب خَ ا ِل ِد ْب ِن َز ْي ٍد َا ْل أ�ن َْصا ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي أ� ُّي‬-329

َ ‫ َيا َر ُس‬:‫َر ُجل ًا َق َال‬
،‫ول ال ّّٰل ِه أ�خْ ِب ْر ٖني ِب َع َم ٍل ُي ْد ِخ ُل ِني ا ْل َج َّن َة‬
:‫ َف َق َال ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬.‫َو ُي َب ِاع ُد ٖني ِم َن ال َّنا ِر‬
،‫ َو ُت ْؤ ٖتي ال َّز َكا َة‬،‫الصل َا َة‬ َّ ‫ َوت ُٖق ُيم‬،‫ َو َلا تُشْ ِر ُك ِب ٖه َش ْيئ ًا‬،َ‫« َت ْع ُب ُد ال ّّٰله‬
.‫َوت َِص ُل ال َّر ِح َم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
329. Ebû Eyyûb Hâlid b. Zeyd el-Ensârî (ra) anlatıyor:
Bir adam:
–Yâ Resûlallah, cennete girmeme sebep olacak ve beni cehennemden
uzaklaştıracak bir amel söyle, dedi. Resûlullah :
–Allah’a ibadet et ve O’na hiçbir şeyi ortak koşma, namaz kıl, zekât ver,
akrabalık ilişkilerini gözet, buyurdu.
(B5983 Buhârî, Edeb, 10; M104 Müslim, Îmân, 12)

325

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 325 21.5.2015 14:40:37

 ‫ عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬،ُ‫ َوعَ ْن َس ْل َم َان ْب ِن عَ ا ِم ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-330
‫ َف ِإ� ْن َل ْم َيجِ ْد‬،‫ َف ِإ� َّن ُه َب َر َك ٌة‬،‫ «�ِإ َذا أ� ْف َط َر أ� َح ُد ُك ْم َف ْل ُي ْفطِ ْر عَ َلى ت َْم ٍر‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
‫ َوعَ َلى‬،‫لص َد َق ُة عَ َلى ا ْل ِم ْس ٖك ِين َص َد َق ٌة‬ َّ ‫ « َا‬:‫ َف ِإ� َّن ُه َط ُهو ٌر» َو َق َال‬،ِ‫ َفا ْل َماء‬،‫ت َْمر ًا‬
ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ َو َق َال‬. ُّ‫ َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذي‬.»‫ َص َد َق ٌة َو ِص َل ٌة‬: ِ‫ِذي ال َّر ِح ِم ِث ْنتَان‬
.‫يث َح َس ٌن‬
330. Selmân b. Âmir’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Biriniz iftar ettiği zaman orucunu hurma ile açsın, çünkü hurma bereketlidir.
Hurma bulamazsa su ile iftar etsin, su da temizdir.
(Peygamber) sözüne devam ederek:
Yoksula bir şey vermek sadakadır. Akrabaya tasaddukta ise iki sevap vardır:
Birisi, sadaka sevabı, diğeri de akrabayı görüp gözetme sevabıdır, buyurdu.
(T658 Tirmizî, Zekât, 26)

،‫ َكان َْت ت َْح ٖتي اِ ْم َر أ� ٌة‬:‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬-331

‫ َف أ�تَى‬،‫ َط ِّل ْق َها َف أ� َب ْي ُت‬:‫ َف َق َال ٖلي‬،‫ َو َك َان عُ َم ُر َي ْك َرهُ َها‬،‫َو ُك ْن ُت أ� ِح ُّب َها‬
‫ َف َق َال‬،ُ‫ َف َذ َك َر ٰذ ِل َك َله‬،‫عُ َم ُر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
:‫ َوال ِّت ْر ِم ِذ ُّي َو َق َال‬،‫«ط ِّل ْق َها» َر َوا ُه أ� ُبو َدا ُو َد‬
َ :‫ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ٌ ‫َح ٖد‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬
331. İbn Ömer (ra) anlatıyor:
Bir eşim vardı ve ben onu çok seviyordum. (Babam) Ömer ise onu
beğenmiyor ve boşamamı istiyordu. Ben de buna yanaşmıyordum.
Bunun üzerine babam, Peygamber’e gelerek durumu arz etti.
Peygamber de bana:
–Ondan boşan, dedi.
(D5138 Ebû Dâvûd, Edeb, 119, 120; T1189 Tirmizî, Talâk, 13)

326

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 326 21.5.2015 14:40:37

 ‫ �ِإ َّن ٖلي اِ ْم َر أ� ًة‬:‫الد ْرادَا ِء َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُجل ًا أ�تَا ُه َف َق َال‬
َّ ‫ َوعَ ْن أ�بِي‬-332
َ ‫َو�ِإ َّن أ� ٖ ّمي َت أ�ْ ُم ُر ٖني ب َِطل َا ِق َها؟ َف َق َال َس ِم ْع ُت َر ُس‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ أ� ِو‬،‫اب‬َ ‫ َف ِإ� ْن ِشئ َْت َف أ� ِض ْع ٰذ ِل َك ا ْل َب‬،‫واب ا ْل َج َّن ِة‬ ُ ‫َي ُق‬
ِ ‫ول « َا ْل َوا ِل ُد أ� ْو َس ُط أ� ْب‬
ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ْاح َف ْظهُ» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬
332. Ebu’d-Derdâ’dan (ra) rivayet edildiğine göre, bir adam kendisine gelip:
–Bir eşim var, annem onu boşamamı istiyor (bense eşimi bırakmak
istemiyorum). Bu hususta ne dersin, dedi. Ebu’d-Derdâ:
–Ben Resûlullah’ın “Anne ve baba cennetin orta kapısıdır (insanı cennete
ulaştıracak en kolay yol ana babaya iyilik etmektir.) Dolayısıyla o kapıyı
istersen bırak, istersen tut.” buyurduğunu işittim, cevabını verdi.59
(T1900 Tirmizi, Birr, 3)

‫ عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬،‫ َوعَ ِن ا ْل َب َرا ِء ْب ِن عَ ا ِز ٍب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬-333

.‫يث َص ٖح ٌيح‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ « َا ْل َخا َل ُة ب َِم ْن ِز َل ِة ْال أ� ِّم» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
333. Berâ b. Âzib’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Teyze, anne gibidir.
(T1904 Tirmizî, Birr, 6)

59
İslâm sebepsiz yere boşanmayı en çirkin fiillerden saymış ve boşanmanın Allah’ın hoşuna gitmeyen bir dav-
ranış olduğunu ifade etmiştir.

327

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 327 21.5.2015 14:40:37

 ‫ َدخَ ْل ُت عَ َلى ال َّنب ِِّى‬:‫ َوعَ ْن عَ ْم ِرو ْب ِن عَ َب َس َة َر ِض َى ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-334
:ُ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ب َِم َّك َة َي ْع ِنى ِفي أ� َّولِ ال ُّن ُب َّو ِة َف ُق ْل ُت َله‬
»‫ « أ� ْر َس َل ِن َي ال ّٰل ُه َت َعا َلى‬:‫ َو َما َنب ٌِّى؟ َق َال‬:‫ « َنب ٌِّي» َف ُق ْل ُت‬:‫َما أ�ن َْت؟ َق َال‬
‫ « أ� ْر َس َل ٖني ب ِِص َل ِة ْال أ� ْر َحا ِم‬:‫ ِب أ�يِّ َش ْى ٍء أ� ْر َس َل َك؟ َق َال‬:‫َف ُق ْل ُت‬
».‫َو َك ْس ِر ْال أ� ْو َثانِ َو أ� ْن ُي َو ِّح َد ال ّٰل َه َلا ُيشْ َر ُك ِب ٖه َش ْى ٌء‬
334. Amr b. Abese (ra) anlatıyor:
Mekke’de iken, peygamberliğinin ilk zamanlarında
Peygamber’in yanına geldim ve:
–Sen nesin, dedim. Resûlullah :
–Peygamberim, cevabını verdi.
–Peygamber ne demek, dedim.
–Beni Allah gönderdi, dedi.
–Ne ile gönderdi, diye sordum:
–Akrabalık ilişkilerini gözetmek, putları kırmak, Allah’ın birliğini
kabul etmek ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmamakla, buyurdu.
(M1930 Müslim, Müsâfirîn, 294)

328

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 328 21.5.2015 14:40:37

 Anne Babaya İsyan Etmek
ve Akraba ile İlişkiyi Kesmek

* ‫ َف َه ْل عَ َس ْي ُت ْم �ِإ ْن َت َو َّل ْي ُت ْم أ� ْن ُت ْف ِس ُدوا ِفي ْال أ� ْر ِض َو ُت َق ِّط ُعوا أ� ْر َحا َم ُك ْم‬

‫ا َّل ٖذ َين َل َع َن ُه ُم ال ّّٰل ُه َف أ� َص َّم ُه ْم َو أ�عْ َمى أ� ْب َصا َرهُ ْم‬
Demek, yüz çevirdiğinizde yeryüzünde bozgunculuk çıkaracak ve akrabalık
bağlarını koparacaksınız, öyle mi? İşte bunlar, Allah’ın lânetleyip, kulaklarını
sağır, gözlerini kör ettiği kimselerdir.
(Muhammed, 47/22-23)

َ ‫ َوا َّل ٖذ َين َي ْن ُق ُض‬

َ ‫ون عَ ْه َد ال ّّٰل ِه ِم ْن َب ْع ِد ٖميثَا ِق ٖه َو َي ْق َط ُع‬
‫ون َما أ� َم َر ال ّّٰل ُه ِب ٖه أ� ْن‬
‫الدا ِر‬ َّ ‫َل ُه ُم ال َّل ْع َن ُة َو َل ُه ْم ُسو ُء‬ ‫ون ِفي ال أ� ْر ِض‬ َ ‫وص َل َو ُي ْف ِس ُد‬
َ ‫ُي‬
Allah’a verdikleri sözü, pekiştirilmesinden sonra bozanlar, Allah’ın gözetilmesini
emrettiği ilişkileri (akrabalık bağlarını) koparanlar ve yeryüzünde fesat
çıkaranlar var ya; işte lânet onlara, yurdun kötüsü (cehennem) de onlaradır.
(Ra’d, 13/25)

‫ َو َق َضى َر ُّب َك أ� َّلا َت ْع ُب ُدوا �ِإ َّلا �ِإ َّيا ُه َوبِا ْل َوا ِل َد ْي ِن �ِإ ْح َسانًا �ِإ َّما َي ْب ُل َغ َّن ِع ْن َد َك ا ْل ِك َب َر‬
* ‫أ� َح ُدهُ َما أ� ْو ِكل َاهُ َما َفل َا َت ُق ْل َل ُه َما أ� ٍّف َو َلا َت ْن َه ْرهُ َما َو ُق ْل َل ُه َما َق ْو ًلا َك ٖر َيما‬
‫الذ ِّل ِم َن ال َّر ْح َم ِة َو ُق ْل َر ِّب ا ْر َح ْم ُه َما َك َما َر َّب َيا ٖني َص ٖغير ًا‬ ُّ ‫َواخْ ِف ْض َل ُه َما َج َن َاح‬
329

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 329 21.5.2015 14:40:37

 Rabbin, kendisinden başkasına asla ibadet etmemenizi ve anaya babaya
iyi davranmanızı emretti. Eğer onlardan biri, ya da her ikisi senin yanında
ihtiyarlık çağına ulaşırsa, sakın onlara “öf!” bile deme; onları azarlama; onlara
tatlı ve güzel söz söyle. Onlara merhamet ederek tevazu kanadını indir ve de
ki: “Rabbim! Tıpkı beni küçükken koruyup yetiştirdikleri gibi, sen de onlara acı.”
(İsrâ, 17/23-24)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َب ْك َر َة ُن َف ْي ِع ْب ِن ا ْل َحا ِر ِث َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-335

‫ول‬
‫ َب َلى‬:‫ « أ� َلا أ� َن ِّبئ ُُك ْم ِب أ� ْك َب ِر ا ْل َك َبا ِئ ِر؟» َثل َاث ًا ُق ْل َنا‬:‫ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُ ‫ َوعُ ُق‬،‫ « َا ْل ِإ� ْش َر ُاك بِال ّّٰل ِه‬:‫ول ال ّّٰل ِه َق َال‬
‫وق ا ْل َوا ِل َد ْي ِن» َو َك َان ُم َّت ِكئ ًا‬ َ ‫َيا َر ُس‬
‫َال ُي َك ِّر ُرهَ ا َح ّٰتى‬
َ ‫« أ� َلا َو َق ْو ُل ال ُّزو ِر َو َش َها َد ُة ال ُّزو ِر» َف َما ز‬:‫ َف َق َال‬،‫َف َج َل َس‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ َل ْي َت ُه َس َك َت‬:‫ُق ْل َنا‬
335. Ebû Bekre Nüfey’ b. Hâris’ten (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah :
–En büyük günahları size söyleyeyim mi, buyurdu ve bu sözünü üç defa
tekrar etti.
–Evet yâ Resûlallah, dedik. Resûlullah:
–Allah’a ortak koşmak, ana babaya asi olmak, buyurdu. Dayanmış olduğu
yerden doğrulup oturdu ve:
–Bir de, yalan söylemek ve yalancı şahitlik, dedi ve bunu o kadar tekrar etti ki biz:
–Keşke sussa, diye arzuladık.
(B5976 Buhârî, Edeb, 6; M259 Müslim, Îmân, 143)

‫اص َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما عَ ِن ال َّنب ِِّي‬ ِ ‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عَ ْم ِرو ْب ِن ا ْل َع‬-336

،‫وق ا ْل َوا ِل َد ْي ِن‬
ُ ‫ َوعُ ُق‬،‫راك بِال ّّٰل ِه‬ ُ ‫ َا ْل ِإ� ْش‬:‫ « َا ْل َك َبا ِئ ُر‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
. ُّ‫وس» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬ ُ ‫ َوا ْل َي ٖم ُين ا ْل َغ ُم‬،‫َو َق ْت ُل ال َّن ْف ِس‬
330

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 330 21.5.2015 14:40:37

 336. Abdullah b. Amr b. Âs’tan (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Büyük günahlar, Allah’a ortak koşmak, anne babaya asi olmak, haksız yere
adam öldürmek ve yalan yere yemin etmektir.
(B6675 Buhârî, Eymân, 16)

‫ « ِم َن ا ْل َك َبا ِئ ِر‬:‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬ َ ‫ َوعَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-337
‫ول ال ّّٰل ِه َوهَ ْل َي ْش ُت ُم ال َّر ُج ُل َوا ِلد ْي ِه‬ َ ‫ َيا َر ُس‬:‫» َقا ُلوا‬،‫َش ْت ُم ال َّر ُج ِل َوا ِل َد ْي ِه‬
‫ َف َي ُس ُّب‬،ُ‫ َو َي ُس ُّب أ� َّمه‬،‫ َف َي ُس ُّب أ� َبا ُه‬،‫ َي ُس ُّب أ�با ال َّر ُج ِل‬،‫ « َن َع ْم‬:‫ َق َال‬،‫؟‬
.‫أ� َّمهُ» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫» ٖق َيل‬،‫ «�ِإ َّن ِم ْن أ� ْك َب ِر ا ْل َك َبا ِئ ِر أ� ْن َي ْل َع َن ال َّر ُج ُل َوا ِل َد ْي ِه‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
‫ول‬
،‫ َف َي ُس ُّب أ� َبا ُه‬،‫ « َي ُس ُّب أ� َبا ال َّر ُج ِل‬:‫ َق َال‬،‫ال ّّٰل ِه َك ْي َف َي ْل َع ُن ال َّر ُج ُل َوا ِل َد ْي ِه ؟‬
»ُ‫ َف َي ُس ُّب أ� َّمه‬،ُ‫َو َي ُس ُّب أ� َّمه‬
337. Yine Abdullah b. Amr b. Âs’tan (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah :
Bir kimsenin anne ve babasına sövmesi büyük günahlardandır, buyurdu.
Sahâbîler:
–Yâ Resûlallah, bir adam kendi anne babasına söver mi, dediler.
–Evet, bir kimse başkasının babasına söver, o da (karşılık olarak) onun babasına
söver; başkasının annesine söver, o da onun annesine söver, buyurdu.
(M263 Müslim, Îmân, 146; B5973 Buhârî, Edeb, 4)

Başka bir rivayette Resûlullah :

Bir kimsenin kendi anne ve babasına lânet etmesi en büyük
günahlardandır, buyurdu. Sahâbîler:
–Yâ Resûlallah, insan anne ve babasına nasıl lânet eder, diye sordular.
Resûlullah :
–Başkasının babasına söver, o da (karşılık olarak) onun babasına söver;
annesine söver, o da onun annesine söver, şeklinde yer almıştır.
(B5973 Buhârî, Edeb, 4)

331

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 331 21.5.2015 14:40:37

 َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُم َح َّم ٍد ُج َب ْي ِر ْب ِن ُم ْط ِع ٍم َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-338
‫ول‬
»‫«لا َي ْدخُ ُل ا ْل َج َّن َة َق ِاط ٌع‬َ :‫ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ َق ِاط َع َر ِح ٍم‬:‫ َي ْع ٖني‬:‫َق َال ُس ْف َي ُان ٖفي ِر َوا َي ِت ِه‬
338. Ebû Muhammed Cübeyr b. Mut’im’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Hısım ve akraba ile ilişkiyi kesenler cennete giremez.
Süfyân (b. Uyeyne) bu hadisi rivayet ederken, “Peygamber,
kâtı’un kelimesiyle, ‘akraba ile ilgiyi kesen kimseyi’ kastetmiştir.” dedi.
(B5984 Buhârî, Edeb, 11; M6520 Müslim, Birr, 18)

‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ٖع َيسى ا ْل ُم ٖغي َر ِة ْب ِن ُش ْع َب َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي‬-339

‫ «�ِإ َّن ال ّّٰل َه َت َعا َلى َح َّر َم عَ َل ْي ُك ْم‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
‫ َو َك ِر َه َل ُك ْم‬،‫ات‬ ِ ‫ َو َو أ�ْ َد ا ْل َب َن‬،‫ات‬ ِ َ‫ َو َم ْنع ًا َوه‬،‫ات‬ ِ ‫وق ْال أ� َّم َه‬ َ ‫عُ ُق‬
َُّ ‫ َو َك ْث َر َة‬،‫ٖق َيل َو َق َال‬
.‫ َو�ِإ َضاعَ َة ا ْل َمالِ » ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬، ِ‫الس َؤال‬
339. Ebû İsa Muğîre b. Şu’be’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Allah Teâlâ size, annelerinize itaatsizliği, vermeniz gereken
şeyleri vermemeyi, hakkınız olmayan şeyleri almayı, kız çocuklarını
diri diri gömmeyi haram kılmıştır. Allah, dedikodu yapmanızı, çok soru
sormanızı, mallarınızı ziyan etmenizi de çirkin görmüştür.
(B5975 Buhârî, Edeb, 6; M4483 Müslim, Akdiye, 10)

332

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 332 21.5.2015 14:40:37

 ‫‪Anne Babanın‬‬
‫‪Dostlarına, Yakınlara ve‬‬
‫‪Eşe İyilik Etmek‬‬
‫‪ -340‬عَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‪:‬‬
‫«�ِإ َّن أ� َب َّر ا ْل ِب ِّر أ� ْن َي ِص َل ال َّر ُج ُل ُو َّد أ� ٖبي ِه»‬
‫‪340. İbn Ömer’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Hz. Peygamber‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪En güzel iyilik, bir kimsenin, baba dostunu görüp gözetmesidir.‬‬
‫)‪(M6514 Müslim, Birr, 12‬‬

‫‪َ -341‬وعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن ٖدي َنا ٍر عَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما أ� َّن‬

‫اب َل ِق َي ُه ب َِط ٖر ِيق َم َّك َة‪َ ،‬ف َس َّل َم عَ ل ْي ِه عَ ْب ُد ال ّّٰل ِه ْب ُن عُ َم َر‪َ ،‬و َح َم َل ُه‬
‫َر ُجل ًا ِم َن ْال أ�عْ َر ِ‬
‫عَ َلى ِح َما ٍر َك َان َي ْر َك ُبهُ‪َ ،‬و أ�عْ َطا ُه ِع َما َم ًة َكان َْت عَ َلى َر أْ� ِس ِه‪َ ،‬ق َال ا ْب ُن ٖدي َنا ٍر‪:‬‬
‫اب َوهُ ْم َي ْر َض ْو َن بِا ْل َي ٖسي ِر‪َ .‬ف َق َال عَ ْب ُد ال ّّٰل ِه ْب ُن‬ ‫َف ُق ْل َنا َلهُ‪ :‬أ� ْص َل َح َك ال ّّٰل ُه �ِإن َُّه ُم ال أ�عْ َر ُ‬
‫اب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ ،‬و�ِإ ٖ ّني َس ِم ْع ُت‬ ‫عُ َم َر‪ِ� :‬إ َّن أ� َبا ٰه َذا َك َان ُو ّد ًا ِل ُع َم َر ْب ِن ا ْلخَ َّط ِ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق ُ‬
‫ول‪ِ�« :‬إ َّن أ� َب َّر ا ْل ِب ِّر ِص َل ُة ال َّر ُج ِل أ�هْ َل ُو ِّد أ� ٖبي ِه»‬ ‫َر ُس َ‬
‫‪333‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 333‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:37‬‬

 ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة عَ ِن ا ْب ِن ٖدي َنا ٍر عَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر أ� َّن ُه َك َان �ِإ َذا خَ َر َج �ِإ َلى َم َّك َة َك َان‬
،ُ‫ َو ِع َمام ٌة َيشُ ُّد ب َِها َر ْأ� َسه‬،‫وب ال َّر ِاح َل ِة‬ َ ‫َل ُه ِح َما ٌر َي َت َر َّو ُح عَ َل ْي ِه �ِإ َذا َم َّل ُر ُك‬
‫ أ� َل ْس َت ُفل َا َن ْب َن‬:‫ َف َق َال‬،‫َف َب ْي َنا هُ َو َي ْو ًما عَ َلى ٰذ ِل َك ا ْل ِح َما ِر �إ ْذ َم َّر ِب ٖه أ�عْ راب ٌِّي‬
‫ َو أ�عْ َطا ُه ا ْل ِع َما َم َة‬،‫ اِ ْر َك ْب ٰه َذا‬:‫ َف َق َال‬،‫ َف أ�عْ َطا ُه ا ْل ِح َما َر‬:‫ َب َلى‬:‫ُفل َانٍ ؟ َق َال‬
‫ أ�عْ َط ْي َت‬،‫ َغ َف َر ال ّّٰل ُه َل َك‬:‫ َف َق َال َل ُه َب ْع ُض أ� ْص َحا ِب ِه‬،‫ ُا ْش ُددْ ب َِها َر ْأ� َس َك‬:‫َو َق َال‬
‫ َو ِع َما َم ًة ُك ْن َت تَشُ ُّد ب َِها َر ْأ� َس َك؟‬،‫ٰه َذا ْال أ�عْ راب َِّي ِح َمار ًا ُك ْن َت َت َر َّو ُح عَ َل ْي ِه‬
‫ «�ِإ َّن ِم ْن أ� َب ِّر‬:‫ول‬ُ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
َ ‫ �ِإ ٖنّي َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫َف َق َال‬
‫ا ْل ِب ِّر أ� ْن َي ِص َل ال َّر ُج ُل أ�هْ َل ُو ِّد أ� ٖبي ِه َب ْع َد أ� ْن ُي َو ِّل َي» َو�ِإ َّن أ� َبا ُه َك َان َص ٖديق ًا ِل ُع َم َر‬
.‫ات ُك َّل َها ُم ْس ِل ٌم‬ ِ ‫ َر َوى ٰه ِذه ال ِّر َوا َي‬،ُ‫َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬
341. Abdullah b. Dînâr, Abdullah b. Ömer’den (ra) şöyle rivayet ediyor:
Bir bedevi, Mekke yolunda Abdullah b. Ömer’le karşılaşmıştı. Abdullah b.
Ömer, bedeviye selâm vermiş ve onu kendi bindiği merkebine bindirmiş ve
başındaki sarığı da ona vermişti.
Hadisi rivayet eden İbn Dînâr diyor ki: Biz Abdullah b. Ömer’e:
–Allah hayrını versin, bunlar bedevidir. Bedeviler, az bir şeye razı olurlar,
dedik. Abdullah b. Ömer:
–Bu kişinin babası, Ömer b. Hattâb’ın dostu idi. Ben, Resûlullah’ın
“En güzel iyilik bir adamın, baba dostunun ailesini görüp gözetmesidir.”
buyurduğunu işittim, diye cevap verdi.
İbn Dînâr’ın İbn Ömer’den bir rivayetinde ise şöyle denilmiştir:
İbn Ömer Mekke’ye doğru yolculuğa çıktığında, deveye binmekten usandığında
daha rahat binebileceği bir de merkep bulundururdu. Başına sardığı bir de sarığı
vardı. Bir gün böyle merkep üzerinde giderken ona bir bedevi rastladı. İbn Ömer:
–Sen filanın oğlu filan değil misin, dedi. O:
–Evet, cevabını verdi. Abdullah b. Ömer merkebini ve sarığını bedeviye verip:
–Buna bin, şu sarığı da başına sar, dedi. Bunun üzerine dostları:

334

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 334 21.5.2015 14:40:37

 –Ey İbn Ömer, Allah iyiliğini versin, rahat rahat bineceğin merkebi
tuttun bu adama verdin. (Üstelik) başına sardığın sarığı da ona verdin,
diye hayret ettiklerinde:
–Ben Resûlullah’ın “En güzel iyilik, insanın babası öldükten sonra, baba
dostunu görüp gözetmesidir.” buyurduğunu işittim. Bu bedevinin babası da
(babam) Ömer’in (ra) dostu idi, diyerek karşılık verdi.
(M6513-M6515 Müslim, Birr, 11-13)

‫الس ِاع ِديِّ َر ِض َي‬ َّ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي أ� َس ْي ٍد َما ِل ِك ْب ِن َر ٖبي َع َة‬-342

‫وس ِع ْن َد َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ٌ ‫ َب ْي َنا ن َْح ُن ُج ُل‬:‫ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬
‫ول ال ّّٰل ِه‬ َ ‫ َيا َر ُس‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم �ِإ ْذ َجا َء ُه َر ُج ٌل ِم ْن َب ٖني َس َل َم َة َف َق َال‬
:‫هَ ْل َب ِق َي ِم ْن ِب ِّر أ� َب َويَّ َش ْى ٌء أ� َب ُّرهُ َما ِب ٖه َب ْع َد َم ْو ِت ِه َما؟ َف َق َال‬
‫ َو�ِإ ْن َفا ُذ عَ ْه ِد ِه َما‬،‫ َو ْال ِإ� ْس ِت ْغ َفا ُر َل ُه َما‬،‫لصل َا ُة عَ َل ْي ِه َما‬
َّ ‫ َا‬،‫« َن َع ْم‬
‫ َو�ِإ َك َرا ُم‬،‫ُوص ُل �ِإ َّلا ِب ِه َما‬
َ ‫ َو ِص َل ُة ال َّر ِح ِم ا َّل ٖتي َلا ت‬،‫ِم ْن َب ْع ِد ِه َما‬
.َ‫َص ٖدي ِق ِه َما» َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُود‬
342. Ebû Üseyd Mâlik b. Rebîa es-Sâidî (ra) anlatıyor:
Bir gün biz, Resûlullah’ın yanında otururken,
Selemeoğullarından bir adam gelerek:
–Yâ Resûlallah, anne ve babamın vefatından sonra onlar için
yapabileceğim bir iyilik var mı, diye sordu. Resûlullah :
–Evet, onlara hayır dua eder, onlar için istiğfar eder,
vasiyetlerini yerine getirirsin; akrabalarını görüp gözetir,
dostlarına da ikram edersin, buyurdu.
(D5142 Ebû Dâvûd, Edeb, 119, 120)

335

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 335 21.5.2015 14:40:37

 ‫ َما ِغ ْر ُت عَ َلى أ� َح ٍد ِم ْن‬:‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬-343
‫ِن َسا ِء ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َما ِغ ْر ُت عَ َلى خَ ٖد َيج َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه‬
‫ ُث َّم‬،‫ َو ُر َّب َما َذ َب َح الشَّ ا َة‬،‫ َولٰ ِك ْن َك َان ُي ْك ِث ُر ِذ ْك َرهَ ا‬،‫ َو َما َر أ� ْي ُت َها َق ُّط‬.‫عَ ْن َها‬
‫ َك أ� ْن‬:ُ‫ َف ُر َّب َما ُق ْل ُت َله‬،‫ ُث َّم َي ْب َعث َُها ٖفي َص َدا ِئ ِق خَ ٖد َيج َة‬،‫ُي َق ِّط ُع َها أ�عْ َضا ًء‬
‫ «�ِإن ََّها َكان َْت َو َكان َْت َو َك َان ٖلي‬:‫ول‬ ُّ ‫َل ْم َي ُك ْن ِفي‬
ُ ‫ َف َي ُق‬،‫الد ْن َيا �ِإ َّلا خَ ٖد َيج ُة‬
.‫ِم ْن َها َو َل ٌد» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
.‫ َف ُي ْه ٖدي ٖفي خَ ل َا ِئ ِل َها ِم ْن َها َما َي َس ُع ُه َّن‬،‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َو�إ ْن َك َان َل َي ْذ َب ُح الشَّ ا َة‬
.»‫ « أ� ْر ِس ُلوا ب َِها �ِإ َلى أ� ْص ِد َقا ِء خَ ٖد َيج َة‬:‫ول‬ ُ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َك َان �ِإ َذا َذ َب َح الشَّ ا َة َي ُق‬
ِ‫ اِ ْس َت أ�ْ َذن َْت هَ ا َل ُة ِب ْن ُت خُ َو ْي ِل ٍد أ�خْ ُت خَ ٖد َيج َة عَ َلى َر ُسول‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َقا َل ْت‬
:‫َاح ِل ٰذ ِل َك َف َق َال‬
َ ‫ َفا ْرت‬،‫ َف َع َر َف اِ ْس ِتئ َْذ َان خَ ٖد َيج َة‬،‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
»‫« َال ّٰل ُه َّم هَ ا َل ُة ِب ْن ُت خُ َو ْي ِل ٍد‬
343. Hz. Âişe (ra) anlatıyor:
Ben Peygamber’in hanımları içerisinde Hatice’yi (ra) kıskandığım kadar
hiçbirini kıskanmazdım. Oysa onu hiç görmemiştim. Fakat Peygamber onun
adını çok anardı. Çok vakit bir koyun kestiği zaman onu parçalar, sonra da
Hatice’nin dostlarına yollardı. Bazen ona “Sanki dünyada, Hatice’den başka bir
kadın yokmuş.” derdim. Peygamber :
–O şöyle, şöyle idi, (diyerek birçok özelliğini saydıktan sonra):
–Üstelik o, çocuklarımın da annesi, derdi.
(B3818 Buhârî, Menâkıbü’l-ensâr, 20; M6277 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 74)

Bir rivayette de, Peygamber bir koyun kesecek olsa, “Hatice’nin dostlarına da
yetecek kadar gönderip, ikram ederdi.” denmiştir.
(B3816 Buhârî, Menâkıbü’l-ensâr, 20)

336

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 336 21.5.2015 14:40:37

 Müslim’in bir rivayetinde:
Resûlullah koyun kestiği zaman, “Hatice’nin dostlarına da gönderin.” derdi.
(M6278 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 75)

Buhârî ve Müslim’in diğer bir rivayetinde:

Hatice’nin kız kardeşi Hâle bnt Huveylid, bir gün Resûlullah’ın huzuruna
girmek için müsaade istedi. Hâle’nin seslenişi Hz. Hatice’ninkine
benzediğinden Resûlullah çok sevindi ve:
–Allah’ım, (bu baldızım) Hâle bnt. Huveylid olmalı, dedi.
(B3820 Buhârî, Menâkıbü’l-ensâr, 20; M6282 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 78)

‫ خَ َر ْج ُت َم َع َج ٖري ِر ْب ِن‬:‫الك َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬ ٍ ‫ َوعَ ْن أ�ن َِس ْب ِن َم‬-344

:ُ‫ َف َك َان َي ْخ ُد ُم ٖني َف ُق ْل ُت َله‬،‫لي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه ٖفي َس َف ٍر‬ ِّ ‫عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ا ْل َب َج‬
‫ �ِإ ٖنّي َق ْد َر أ�يـ ْ ُت ْال أ�ن َْصا َر ت َْص َن ُع ِب َر ُسولِ ال ّّٰل ِه‬:‫ َف َق َال‬،‫َلا َت ْف َع ْل‬
‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َش ْيئ ًا �آ َل ْي ُت عَ َلى َن ْف ٖسي أ� ْن َلا أ� ْص َح َب‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.ُ‫أ� َحد ًا ِم ْن ُه ْم �ِإ َّلا خَ َد ْم ُته‬
344. Enes b. Mâlik (ra) anlatıyor:
Bir gün Cerîr b. Abdullah el-Becelî (ra) ile yolculuğa çıkmıştım.
Bana hizmet ediyordu. Bunu yapmamasını söyledim. Bunun üzerine Cerîr:
Ben ensarın Peygamber’e gösterdikleri hürmeti gördüm de,
“Ensardan biri ile arkadaş olursam, ona hürmet edeceğim.” diye kendi
kendime yemin ettim, dedi.
(B2888 Buhârî, Cihâd, 71; M6428 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 181)

337

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 337 21.5.2015 14:40:37

 ‫‪Ehl-i Beyt’e Saygı‬‬
‫‪Göstermek‬‬
‫‪ِ�‬إن ََّما ُي ٖر ُيد ال ّّٰل ُه ِل ُي ْذ ِه َب عَ ْن ُك ُم ال ِّر ْج َس أ�هْ َل ا ْل َب ْي ِت َو ُي َط ِّه َر ُك ْم ت َْط ٖهير ًا‪‬‬
‫‪...(Ey Peygamberin ev halkı!) Allah sizden ancak günah kirini gidermek ve sizi‬‬
‫‪tertemiz yapmak istiyor.‬‬
‫)‪(Ahzâb, 33/33‬‬

‫‪َ ‬و َمن ُي َع ِّظ ْم َش َعا ِئ َر ال َّل ِه َف ِإ�ن ََّها ِمن َت ْق َوى ا ْل ُق ُل ِ‬
‫وب‪‬‬
‫‪…Her kim de Allah’ın nişanelerine (kurbanlıklarına) saygı gösterirse şüphesiz‬‬
‫‪ki bu kalplerin takvasından (Allah’a karşı gelmekten sakınmasından)dır.‬‬
‫)‪(Hac, 22/32‬‬

‫‪َ -345‬وعَ ْن َي ِز َيد ْب ِن َحي ََّان َق َال‪ :‬اِن َْط َل ْق ُت أ�نَا َو ُح َص ْي ُن ْب ُن َس ْب َر َة‪َ ،‬وعَ ْم ُرو ْب ُن‬
‫ُم ْس ِل ٍم �ِإ َلى َز ْي ِد ْب ِن أ� ْر َقم َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه ْم‪َ ،‬ف َل َّما َج َل ْس َنا �ِإ َل ْي ِه َق َال َل ُه ُح َص ْي ٌن‪َ :‬ل َق ْد‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬و َس ِم ْع َت‬‫يت َيا َز ْي ُد خَ ْير ًا َك ٖثير ًا‪َ ،‬ر أ� ْي َت َر ُس َ‬ ‫َل ٖق َ‬
‫َح ٖدي َثهُ‪َ ،‬و َغ َز ْو َت َم َعهُ‪َ ،‬و َص َّل ْي َت خَ ْل َفهُ‪َ :‬ل َق ْد َل ٖق َ‬
‫يت َيا َز ْي ُد خَ ْير ًا َك ٖثير ًا‪َ ،‬ح ِّد ْث َنا َيا‬
‫َز ْي ُد َما َس ِم ْع َت ِم ْن َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ .‬ق َال‪َ :‬يا ا ْب َن أ� ٖخي َوال ّّٰل ِه‬
‫‪338‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 338‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:38‬‬

 ‫يت َب ْع َض ا َّل ٖذي ُك ْن ُت أ� ٖعي ِم ْن َر ُسولِ‬ ‫َل َق ْد َك ِب َر ْت ِس ٖ ّني‪َ ،‬و َق ُد َم عَ ْه ٖدي‪َ ،‬ون َٖس ُ‬
‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ف َما َح َّد ْث ُت ُك ْم‪َ ،‬فا ْق َب ُلوا‪َ ،‬و َما َلا َفل َا ت َُك ِّل ُفو ٖني ِه ُث َّم َق َال‪:‬‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ْو ًما ٖفي َنا خَ ٖطيب ًا ب َِما ٍء ُي ْدعَ ى خُ مًّا َب ْي َن َم َّك َة‬ ‫َقا َم َر ُس ُ‬
‫َوا ْل َم ٖدي َن ِة‪َ ،‬ف َح ِم َد ال ّّٰلهَ‪َ ،‬و أ� ْث َنى عَ َل ْي ِه‪َ ،‬و َوعَ َظ‪َ ،‬و َذ َّك َر‪ُ ،‬ث َّم َق َال‪ « :‬أ� َّما َب ْع ُد‪ :‬أ� َلا‬
‫يب‪َ ،‬و أ�نَا تَا ِر ٌك ٖف ُيك ْم‬
‫ول َر ٖ ّبي َف أ� ٖج َ‬ ‫وش ُك أ� ْن َي أ�ْ ِت َي َر ُس ُ‬
‫اس‪َ ،‬ف ِإ�ن ََّما أ�نَا َبشَ ٌر ُي ِ‬ ‫أ� ُّي َها ال َّن ُ‬
‫اب ال ّّٰل ِه‪َ ،‬و ْاس َت ْم ِس ُكوا‬ ‫اب ال ّّٰل ِه‪ٖ ،‬في ِه ا ْل ُه َدى َوال ُّنو ُر‪َ ،‬فخُ ُذوا ب ِِك َت ِ‬ ‫َث َق َل ْي ِن‪ :‬أ� َّو ُل ُه َما ِك َت ُ‬
‫اب ال ّّٰل ِه‪َ ،‬و َر َّغ َب ٖفي ِه‪ُ .‬ث َّم َق َال « َو أ�هْ ُل َب ْي ٖتي‪ ،‬أ� َذ ِّك ُر ُك ُم ال ّّٰل َه‬ ‫ِب ِه» َف َح َّث عَ َلى ِك َت ِ‬
‫ٖفي أ�هْ ِل َب ْي ٖتي‪ ،‬أ� َذ ِّك ُر ُك ُم ال ّّٰل َه ٖفي أ�هْ ِل َب ْي ٖتي» َف َق َال َل ُه ُح َص ْي ٌن‪َ :‬و َم ْن أ�هْ ُل َب ْي ِت ٖه‬
‫َيا ز ْي ُد؟ أ� َل ْي َس ِن َسا ُؤ ُه ِم ْن أ�هْ ِل َب ْي ِت ِه؟ َق َال‪ِ :‬ن َسا ُؤ ُه ِم ْن أ�هْ ِل َب ْي ِت ٖه َولٰ ِك ْن أ�هْ ُل َب ْي ِت ٖه‬
‫الص َد َق َة َب ْع َد ُه‪َ ،‬ق َال‪َ :‬و َم ْن هُ ْم؟ َق َال‪ :‬هُ ْم �آ ُل عَ ِل ٍّي‪َ ،‬و�آ ُل عَ ٖق ٍيل‪َ ،‬و�آ ُل‬ ‫َم ْن ُح ِر َم َّ‬
‫الص َد َق َة؟ َق َال‪َ :‬ن َع ْم‪َ .‬ر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫ؤلا ِء ُح ِر َم َّ‬‫اس‪َ ،‬ق َال‪ُ :‬ك ُّل هُ َ‬ ‫َج ْع َف ٍر‪َ ،‬و�آ ُل عَ َّب ٍ‬
‫اب ال ّّٰله َوهُ َو َح ْب ُل‬ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‪ « :‬أ� َلا َو�ِإ ٖ ّني تَا ِر ٌك ٖف ُيك ْم َث َق َل ْي ِن‪ :‬أ� َح ُدهُ َما ِك َت ُ‬
‫ال ّّٰل ِه‪َ ،‬م ِن ا َّت َب َع ُه َك َان عَ َلى ا ْل ُه َدى‪َ ،‬و َم ْن َت َر َك ُه َك َان عَ َلى َضل َا َل ٍة»‬
‫‪345. Yezîd b. Hayyân anlatıyor:‬‬
‫‪Bir gün ben, Husayn b. Sebre ve Amr b. Müslim ile‬‬
‫‪birlikte Zeyd b. Erkâm’a (ra) gitmiştim. Yanına oturunca Husayn:‬‬
‫‪–Zeyd, sen büyük hayırlara kavuştun, Resûlullah’ı‬‬ ‫‪gördün,‬‬
‫‪onun sözünü işittin, onunla birlikte savaşa katıldın ve arkasında namaz‬‬
‫‪kıldın. İşte ey Zeyd, böylece sen çok hayra mazhar oldun. Resûlullah’tan‬‬
‫‪duyduklarından bize de anlat, dedi. Zeyd:‬‬
‫‪–Ey kardeşimin oğlu, yaşım ilerledi, aradan çok zaman geçti. Dinlediğim‬‬
‫‪şeylerden bazılarını unuttum. Size bildirdiklerimi kabul edin, söyleyemediklerim‬‬
‫‪konusunda ise beni zorlamayın. Sonra sözlerine şöyle devam etti.‬‬

‫‪339‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 339‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:38‬‬

 Bir gün Resûlullah , Mekke ile Medine arasında “Humm” denilen
suyun başında bize yaptığı bir konuşmasında Allah’a hamdü sena ettikten
ve bizlere vaaz ve nasihat ettikten sonra şöyle dedi:
–Ey insanlar, ben sadece bir beşerim. Rabbimin elçisinin bana geleceği, benim
de ona icabet edeceğim zaman yaklaştı. Size önemli iki emanet bırakıyorum:
(Bu emanetin) biri, hidayet ve nur kaynağı olan Allah’ın Kitabı’dır. Ona sımsıkı
sarılın, buyurdu ve Allah’ın Kitabı’na sarılmaya bizleri teşvik etti. Sonra devamla:
–İkincisi de Ehl-i Beytimdir. Ehl-i Beytim hakkında size
Allah’ı hatırlatırım. (Allah’tan korkun, onlara karşı hürmette kusur
etmeyin) buyurdu ve iki defa tekrarladı.
Bunun üzerine Husayn:
–Ey Zeyd, Peygamber’in Ehl-i Beyti kimdir, eşleri de
Ehl-i Beytinden değil midir, dedi. Zeyd:
–Eşleri de Ehl-i Beyt’tendir. Ancak asıl Ehl-i Beyt, kendisinden
sonra sadaka alması haram olanlardır, dedi.
–Onlar kimdir, sualine:
–Ali, Akîl, Ca’fer, Abbâs aileleridir, dedi. Husayn:
–Onların hepsine sadaka haram mıdır? diye sordum.
Zeyd:
–Evet, cevabını verdi.
(M6225 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 36)

Bir rivayette de, “Bilesiniz ki ben size önemli iki emanet bıraktım. Birisi Alah’ın
Kitabı (Kur’an) dır. O, Allah’ın sağlam ipidir. Ona yapışan hidayet yolunu bulur.
Onu bırakan dalâlette kalır.” şeklindedir.
(M6228 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 37)

‫الص ٖ ّد ِيق َر ِض َي ال ّّٰل ُه‬ِّ ‫ عَ ْن أ� ٖبي َب ْك ٍر‬،‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬-346

‫ ُا ْر ُق ُبوا ُم َح َّمد ًا َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖفي أ�هْ ِل‬:‫عَ ْن ُه َم ْو ُقوف ًا عَ َل ْي ِه أ� َّن ُه َق َال‬
. ُّ‫ َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬،‫َب ْي ِت ِه‬
346. İbn Ömer’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Ebû Bekir (ra) şöyle demiştir:
Ehl-i Beyt’i gözetmek hususunda Muhammed’in tavsiyesini tutun.
(B3713 Buhârî, Fedâilü ashâbi’n-nebî, 12)

340

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 340 21.5.2015 14:40:38

 ‫‪Âlimlere, Büyüklere‬‬
‫‪ve Fazilet Ehline Saygı‬‬
‫‪Göstermek‬‬

‫ون �ِإن ََّما َي َت َذ َّك ُر أ�و ُلوا ْال أ� ْل َب ِ‬

‫اب‪‬‬ ‫ون َوا َّل ٖذ َين َلا َي ْع َل ُم َ‬
‫‪ُ ‬ق ْل هَ ْل َي ْس َت ِوي ا َّل ٖذ َين َي ْع َل ُم َ‬
‫‪...De ki: “Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” Ancak akıl sahipleri öğüt alırlar.‬‬
‫)‪(Zümer, 39/9‬‬

‫‪َ -347‬وعَ ْن أ� ٖبي َم ْس ُعو ٍد عُ ْق َب َة ْب ِن عَ ْم ٍرو َا ْل َب ْد ِريِّ ْال أ�ن َْصا ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه‬
‫اب ال ّّٰل ِه‪،‬‬‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ « :‬ي ُؤ ُّم ا ْل َق ْو َم أ� ْق َر ُؤهُ ْم ِل ِك َت ِ‬ ‫َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫الس َّن ِة َس َوا ًء‪،‬‬‫ِالس َّن ِة‪َ ،‬ف ِإ� ْن َكانُوا ِفي ُّ‬ ‫َف ِإ� ْن َكانُوا ِفي ا ْل ِق َرا َء ِة َس َوا ًء‪َ ،‬ف أ�عْ َل ُم ُه ْم ب ُّ‬
‫َف أ� ْق َد ُم ُه ْم ِه ْج َر ًة‪َ ،‬ف ِإ� ْن َكانُوا ِفي ا ْل ِه ْج َر ِة َس َوا ًء‪َ ،‬ف أ� ْق َد ُم ُه ْم ِس ًّنا َو َلا ُي َؤ َّم َّن ال َّر ُج ُل‬
‫ال َّر ُج َل ٖفي ُس ْل َطا ِن ِه‪َ ،‬و َلا َي ْق ُع ْد ٖفي َب ْي ِت ٖه عَ َلى ت َْك ِر َم ِت ٖه �ِإ َّلا ِب ِإ� ْذ ِن ِه» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫«س ًّنا»‪ :‬أ� ْي �ِإ ْسل َا ًما‪.‬‬ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َلهُ‪َ « :‬ف أ� ْق َد ُم ُه ْم ِس ْل ًما» َب َد َل ِ‬
‫اب ال ّّٰل ِه‪َ ،‬و أ� ْق َد ُم ُه ْم ِق َرا َء ًة‪َ ،‬ف ِإ� ْن َكان َْت‬ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‪َ :‬ي ُؤ ُّم ا ْل َق ْو َم أ� ْق َر ُؤهُ ْم ِلك َت ِ‬
‫ِق َرا َءت ُُه ْم َس َوا ًء َف َي ُؤ ُّم ُه ْم أ� ْق َد ُم ُه ْم ِه ْج َر ًة‪َ ،‬ف ِإ� ْن َكانُوا ِفي ا ْل ِه ْج َر ِة َس َوا ًء‪،‬‬
‫َف ْل َي ُؤ َّم ُه ْم أ� ْك َب ُرهُ ْم ِس ًّنا»‬
‫‪341‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 341‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:38‬‬

 347. Ebû Mes’ûd Ukbe b. Amr el-Bedrî el-Ensârî’den (ra) rivayet edildiğine
göre Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bir topluluğa, içlerinde Kur’an’ı en iyi okuyan kişi imam olsun. Eğer kıraatta
eşit iseler sünneti en iyi bilen; şayet sünnet bilgisinde de eşit iseler en önce
hicret etmiş olan; hicrette de eşit iseler, en yaşlı olan imam olsun. Bir adam,
misafiri olduğu kimseye imam olmasın ve izni olmadıkça da onun yerine
oturmasın.
(M1532 Müslim, Mesâcid, 290)

Müslim’in bir diğer rivayetinde “yaşı büyük olan” yerine “daha erken
Müslüman olan” şeklinde yer almıştır.
(M1532 Müslim, Mesâcid, 290)

Müslim’in bir rivayetinde; “Bir topluluğa, içlerinde Kur’an’ı en iyi okuyan ve

bilen kişi imam olsun. Eğer kıraatları eşit ise daha önce hicret eden imam
olsun. Eğer hicretleri de eşit ise yaşça en büyükleri hangisi ise o imam olsun.”
buyrulmuştur.
(M1534 Müslim, Mesâcid, 291)

ُ ‫ َك َان َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-348

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ْم َس ُح م َن ِاك َب َنا‬
‫ ِل َي ِل ٖني ِم ْن ُك ْم‬،‫ َف َت ْخ َت ِل َف ُق ُلو ُب ُك ْم‬،‫ «اِ ْس َت ُووا َو َلا ْتخ َت ِل ُفوا‬:‫ول‬
ُ ‫الصل َا ِة َو َي ُق‬
َّ ‫ِفي‬
ْ ‫ ُث َّم ا َّل ٖذ َين َي ُلون‬،‫ ُث َّم ا َّل ٖذ َين َي ُلون َُه ْم‬،‫أ�و ُلوا ْال أ� ْحل َا ِم َوال ُّن َهى‬
.‫َهم» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
348. Yine Ebû Mes’ûd (ra) şöyle demiştir:
Resûlullah , namazda omuzlarımıza dokunur ve:
Safları düzgün tutun, dağınık durmayın. Sonra kalpleriniz de dağınık olur.
Namaz kılarken, içinizde yaşı kemale ermiş, aklı başında olgun insanlar bana
yakın dursunlar. Sonra onlara yakın olanlar dursunlar. Sonra da onlara yakın
olanlar dursunlar, buyururdu.
(M972 Müslim, Salât, 122)

342

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 342 21.5.2015 14:40:38

 ‫ول ال ّٰل ِه‬‫‪َ -349‬وعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ِ « :‬ل َي ِل ٖني ِم ْن ُك ْم أ�و ُلوا ال أ� ْحل َا ِم َوال ُّن َهى‪ُ ،‬ث َّم ا َّل ٖذ َين‬
‫ات ْال أ� ْس َواقِ » َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫َي ُلون َُه ْم» َثل َاث ًا «و�ِإ َّي ُاك ْم َوهَ ْيشَ ِ‬
‫‪349. Abdullah b. Mes’ûd’dan (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪“(Namaz kılarken) içinizde yaşı kemale ermiş ve aklı başında olgun insanlar‬‬
‫”‪bana yakın dursunlar, sonra sırasıyla bunlara yakın olanlar dursunlar.‬‬
‫‪buyurdu ve bunu üç kere tekrarladı.‬‬
‫‪“Çarşı ve pazardakine benzer gürültü ve kargaşadan sakının.” buyurdu.‬‬
‫)‪(M974 Müslim, Salât, 123‬‬

‫‪َ -350‬وعَ ْن أ� ٖبي َي ْح َيى َو ٖق َيل‪ :‬أ� ٖبي ُم َح ََّم ٍد َس ْه ِل ْب ِن أ� ٖبي َحث َْم َة ْال أ�ن َْصا ِريِّ‬
‫َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪ :‬اِن َْط َل َق عَ ْب ُد ال ّّٰل ِه ْب ُن َس ْه ٍل َو ُم َح ِّي َص ُة ا ْب ُن َم ْس ُعو ٍد �ِإ َلى‬
‫خَ ْي َب َر َو ِه َي َي ْو َم ِئ ٍذ ُص ْل ٌح‪َ ،‬ف َت َف َّر َقا‪َ .‬ف أ�تَى ُم َح ِّي َص ُة �ِإ َلى عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن َس ْه ٍل َوهُ َو‬
‫َي َتشَ َّح ُط ٖفي دَم ٖه َق ٖتيل ًا‪َ ،‬ف َد َف َنهُ‪ُ ،‬ث َّم َق ِد َم ا ْل َم ٖدي َن َة َفان َْط َل َق عَ ْب ُد ال َّر ْحمٰ ِن ْب ُن‬
‫َس ْه ٍل َو ُم َح ِّي َص ُة َو ُح َو ِّي َص ُة ا ْب َنا َم ْس ُعو ٍد �ِإ َلى ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪،‬‬
‫َف َذهَ َب عَ ْب ُد ال َّر ْحمٰ ِن َي َت َك َّل ُم َف َق َال‪َ :‬‬
‫«ك ِّب ْر َك ِّب ْر» َوهُ َو أ� ْح َد ُث ا ْل َق ْو ِم‪،‬‬
‫ون َقا ِت َل ُك ْم؟» َو َذ َك َر ت ََما َم‬ ‫َف َس َك َت‪َ ،‬ف َت َك َّل َما َف َق َال‪ « :‬أ�ت َْح ِل ُف َ‬
‫ون َو ْتس َت ِح ُّق َ‬
‫ا ْل َح ٖد ِ‬
‫يث‪ُ .‬م َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬

‫‪343‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 343‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:38‬‬

 350. Ebû Yahyâ’dan -Ebû Muhammed de denilir-
Sehl b. Ebû Hasme el-Ensârî (ra) anlatıyor:
Abdullah b. Sehl ve Muhayyisa b. Mes’ûd, Hayber şehrine gitmişti. O vakit
Hayberle Müslümanlar arasında barış vardı. Bu iki zat (kendi işlerini görmek
için) ayrıldılar. Muhayyisa dönünce, Abdullah b. Sehl’i kanlar içinde can çekişir
bir hâlde buldu. Onu defnettikten sonra Medine’ye döndü. Bunun üzerine
(maktulün kardeşi) Abdurrahmân b. Sehl ile Mes’ûd’un oğulları Muhayyisa ve
Huveyyisa, Peygamber’e gittiler. Abdurrahmân olayı anlatmaya başlayınca,
Peygamber “Sözü büyüğünüze bırakın.” buyurdu. Abdurrahmân, yaşça
kavminin en küçüğü idi. O susunca, hadiseyi diğerleri anlattı. Bunun üzerine
Resûlullah : “Katilden hak talep edebilmeniz için yemin eder misiniz?”
buyurdu. (Ravi hadisin tamamını zikretmiştir.)
(B3173 Buhârî, Cizye, 12; M4342 Müslim, Kasâme, 1)

‫ َوعَ ْن َجا ِب ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َك َان‬-351
ُ ‫ ُث َّم َي ُق‬،‫َي ْج َم ُع َب ْي َن ال َّر ُج َل ْي ِن ِم ْن َق ْت َلى أ� ُح ٍد َي ْع ٖني ِفي ا ْل َق ْب ِر‬
‫ « أ� ُّي ُه َما أ� ْك َث ُر‬:‫ول‬
. ُّ‫ َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬.‫أ�خْ ذ ًا ِل ْل ُق ْر�آنِ ؟» َف ِإ� َذا أ� ٖشي َر َل ُه �ِإ َلى أ� َح ِد ِه َما َق َّد َم ُه ِفي ال َّل ْح ِد‬
351. Câbir (ra) anlatıyor:
Peygamber Uhud Savaşı’nda şehit düşenleri ikişer ikişer defnediyor ve
“Bunlardan hangisi Kur’an’ı daha çok bilirdi” diye sorduktan sonra, hangisi
gösterilirse onu kıbleden yana koyuyordu.
(B1343 Buhârî, Cenâiz, 72)

‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬-352
‫حدهُ َما أ� ْك َب ُر‬ ُ �‫ أ‬، ِ‫ َف َجا َء ٖني َر ُجل َان‬،‫ « أ� َرا ٖني ِفي ا ْل َم َنا ِم أ�ت ََس َّو ُك ب ِِس َو ٍاك‬:‫َق َال‬
‫ َف َد َف ْع ُت ُه �ِإ َلى ْال أ� ْك َب ِر‬،‫ َك ِّب ْر‬:‫ َف ٖق َيل ٖلي‬،‫الس َو َاك ال أ� ْص َغ َر‬ ِّ ‫ َف َنا َو ْل ُت‬،‫ِم َن ال آ�خَ ِر‬
.‫ِم ْن ُه َما» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم ُم ْس َند ًا َوا ْل ُبخَ ا ِريُّ َت ْع ٖليق ًا‬
344

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 344 21.5.2015 14:40:38

 352. İbn Ömer’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Rüyamda kendimi bir misvakla dişlerimi ovalarken gördüm. Yanıma, biri
diğerinden yaşlı iki kişi geldi. Mivsakı küçüğüne uzattım. Bana (Cebrail
tarafından) “Büyüğüne ver.” denildi. Ben de büyüğüne verdim.
(M7508 Müslim, Zühd, 70; B246 Buhârî, Vudû, 74)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫وسى َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُم‬-353
‫ َو َحا ِم ِل‬،‫ «�ِإ َّن ِم ْن �ِإ ْجل َالِ ال ّّٰل ِه َت َعا َلى �ِإ ْك َرا َم ِذى الشَّ ْي َب ِة ا ْل ُم ْس ِل ِم‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
»‫الس ْل َطانِ ا ْل ُم ْق ِس ِط‬ ُّ ‫ َوا ْل َجا ٖفي عَ ْن ُه َو�ِإ ْك َرا َم ِذي‬،‫ا ْل ُقر�آنِ َغ ْي ِر ا ْل َغا ٖلي ٖفي ِه‬
.َ‫يث َح َس ٌن َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُود‬ ٌ ‫َح ٖد‬
353. Ebû Mûsâ’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Saçı sakalı ağarmış Müslümanlara, Kur’an’ın belirlediği sınırları aşmayan ve
ondan uzak kalmayan Kur’an hafızlarına, adil hükümdarlara saygı göstermek,
Allah’a duyulan saygıdan ileri gelir.
(D4843 Ebû Dâvûd, Edeb, 20)

:‫ عَ ْن َج ِّد ٖه َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه ْم َق َال‬،‫ عَ ْن أ� ٖبي ِه‬،‫ َوعَ ْن عَ ْم ِرو ْب ِن ُش َع ْي ٍب‬-354

ُ ‫َق َال َر ُس‬
،‫ « َل ْي َس ِم َّنا َم ْن َل ْم َي ْر َح ْم َص ٖغي َرنَا‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َو َق َال‬، ُّ‫يث َص ٖح ٌيح َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُو َد َوال ِّت ْر ِم ِذي‬ ٌ ‫َو َي ْع ِر ْف َش َر َف َك ٖبي ِرنَا» َح ٖد‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬ ٌ ‫ َح ٖد‬: ُّ‫ال ِّت ْر ِم ِذي‬
»‫«ح َّق َك ٖبي ِرنَا‬ َ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ِة أ� ٖبي دَا ُو َد‬
354. Amr b. Şuayb’ın babası aracılığıyla dedesinden (ra)
rivayet ettiğine göre Resûlullah şöyle buyurmuştur:

345

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 345 21.5.2015 14:40:38

 Küçüklerimize merhamet etmeyen, büyüklerimizin
kıymetini bilmeyen bizden değildir.
(T1920 Tirmizî, Birr, 15; D4943 Ebû Dâvûd, Edeb, 58)

Ebû Dâvûd’un rivayetinde “büyüklerimizin hakkını tanımayan” denmiştir.

‫يب َر ِح َم ُه ال ّّٰل ُه أ� َّن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها‬ ٍ ‫ َوعَ ْن َم ْي ُمونِ ْب ِن أ� ٖبي َش ٖب‬-355
ٌ ‫ َو َم َّر ب َِها َر ُج ٌل عَ َل ْي ِه ِث َي‬،‫ َف أ�عْ َط ْت ُه ِك ْس َر ًة‬،‫َم َّر ب َِها َسا ِئ ٌل‬
،ُ‫ َف أ� ْق َع َد ْته‬،‫اب َوهَ ْي َئ ٌة‬
:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫َف أ� َك َل َف ٖق َيل َل َها ٖفي ٰذ ِل َك؟ َف َقا َل ْت‬
.َ‫اس َم َنا ِز َل ُه ْم» َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُود‬َ ‫« أ� ْن ِز ُلوا ال َّن‬
‫يح ٖه‬ ِ ‫ َو َق ْد َذ َك َر ُه ُم ْس ٌلم ٖفي أ� َّولِ َص ٖح‬.‫ون َل ْم ُي ْد ِر ْك عَ ا ِئشَ َة‬ ٌ ‫ َم ْي ُم‬:‫لٰ ِك ْن َق َال‬
ُ ‫ أ� َم َرنَا َر ُس‬:‫ َو ُذ ِك َر عَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬:‫َت ْع ٖليق ًا َف َق َال‬
‫ول ال ّّٰل ِه‬
َ ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم أ� ْن ُن ْن ِز َل ال َّن‬
‫ َو َذ َك َر ُه ا ْل َح ِاك ُم أ� ُبو عَ ْب ِد‬،‫اس َم َنا ِز َل ُه ْم‬
ٌ ‫ هُ َو َح ٖد‬:‫يث» َو َق َال‬
.‫يث َص ٖح ٌيح‬ ِ ‫ال ّّٰل ِه ٖفي ِك َتا ِب ٖه « َم ْع ِر َف ُة عُ ُلو ِم ا ْل َح ٖد‬
355. Meymûn b. Ebû Şebîb (ra) anlatıyor:
Bir gün Âişe’ye (ra) bir dilenci gelmişti. Ona bir parça ekmek verdi. Kılığı
kıyafeti yerinde bir adam daha gelmişti. Onu da sofraya oturtmuş, o kimse de
yemek yemişti. Sebebini soranlara Âişe:
“Resûlullah, ‘Herkese konumuna göre davranın.’ buyurdu.” diye cevap verdi.
(D4842 Ebû Dâvûd, Edeb, 20)

Ancak ravi Meymûn, Hz. Âişe’ye erişmemiştir. Müslim bu hadisi, Sahîh’inin baş
kısmında isnadsız olarak rivayet etmiş ve şöyle demiştir:
Hz. Âişe’den (ra) rivayet edildiğine göre o, “Resûlullah bize, insanlara,
konumlarına göre muamele etmemizi emir buyurmuştu.” demiştir.60
(Müslim, Mukaddime)

Hâkim, bu hadisi, Ma’rifetü ulûmi’l-hadîs adlı kitabında kaydetmiş ve sahih hadis olduğunu söylemiştir (I, 95).
60

346

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 346 21.5.2015 14:40:38

 ،‫ َق ِد َم عُ َي ْي َن ُة ْب ُن ِح ْص ٍن‬:‫اس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬ ٍ ‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عَ َّب‬-356
‫ َو َك َان ِم َن ال َّن َف ِر ا َّل ٖذ َين ُي ْد ٖني ِه ْم عُ َم ُر‬،‫َف َن َز َل عَ َلى ا ْب ِن أ� ٖخي ِه ا ْل ُح ِّر ْب ِن َق ْي ٍس‬
ً ‫ ُك ُه‬،‫اب َم ْج ِل ِس عُ َم َر َو ُمشَ ا َو َر ِت ِه‬
‫ولا‬ َ ‫ َو َك َان ا ْل ُق َّرا ُء أ� ْص َح‬،ُ‫َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬
‫ َيا ا ْب َن أ� ٖخي َل َك َو ْج ٌه ِع ْن َد‬:‫ َف َق َال عُ َي ْي َن ُة ِلا ْب ِن أ� ٖخي ِه‬،‫َكانُوا أ� ْو ُش َّبانًا‬
‫ َف أ� ِذ َن َل ُه عُ َم ُر َر ِض َي ال ّّٰل ُه‬،ُ‫ َف ْاس َت أ� َذ َن َله‬،‫ َف ْاس َت أ�ْ ِذ ْن ٖلي عَ َل ْي ِه‬،‫ٰه َذا ْال أ� ٖمي ِر‬
‫ َو َلا‬،‫ َف َوال ّّٰل ِه َما ُت ْع ٖطي َنا ا ْل َج ْز َل‬:‫اب‬ِ ‫ َق َال َيا ا ْب َن ا ْل َخ َّط‬:‫ َف َل َّما َدخَ َل‬،ُ‫عَ ْنه‬
،‫ َف َغ ِض َب عُ َم ُر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َح ّٰتى هَ َّم أ� ْن ُيو ِق َع ِب ِه‬، ِ‫ت َْح ُك ُم ٖفي َنا بِا ْل َع ْدل‬
‫الم ْؤ ِم ٖن َين �ِإ َّن ال ّّٰل َه َت َعا َلى َق َال ِل َن ِب ِّي ٖه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ُ ‫َف َق َال َل ُه‬
ُ ‫ َيا أ� ٖمي َر‬:‫الح ُّر‬
‫لين) َو�إ َّن ٰه َذا ِم َن‬ َ ‫ (خُ ِذ ال َع ْف َو َو أ�ْ ُم ْر بِال ُع ْر ِف َو أ�عْ ِر ْض عَ ِن ا ْل َجا ِه‬:‫َو َس َّل َم‬
‫ َو َك َان َو َّقاف ًا ِع ْن َد‬،‫ َوال ّّٰل ِه َما َجا َوزَهَ ا عُ َم ُر ٖح َين تَل َاهَ ا عَ َل ْي ِه‬.‫ا ْل َجا ِه ٖل َين‬
.‫ َر َوا ُه ا ْل ُب َخا ِر ُّي‬.‫اب ال ّّٰل ِه َت َعا َلى‬
ِ ‫ِك َت‬
356. İbn Abbâs (ra) anlatıyor:
Bir gün Uyeyne b. Hısn (Medine’ye) gelip kardeşinin oğlu Hur b. Kays’ın
evine misafir olmuştu. Hur, Ömer’e (ra) yakın olanlardandı. Ömer’in meclis
arkadaşları ve müşavere heyeti üyeleri gençlerden ve orta yaşlılardan
müteşekkil olgun, âlim kimselerdi.
Uyeyne, kardeşinin oğluna:
–Ey kardeşimin oğlu, senin müminlerin emiri Ömer’in nazarında bir yerin var,
huzuruna girmem için bana müsade al, diye rica etti. Hur, amcası için izin
istedi ve Hz. Ömer de izin verdi.
Uyeyne huzura girdiğinde:
–Ey Hattab’ın oğlu, vallahi bize az veriyorsun; hakkımızda adaletle
hükmetmiyorsun, diye çıkışınca Hz. Ömer öfkelendi, hatta onu cezalandırmak
istedi. Bunun üzerine Hur, Hz. Ömer’e:

347

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 347 21.5.2015 14:40:38

 –Ey müminlerin emiri, Allah Teâlâ, Peygamberine :
“Affa sarıl, iyiliği emret, cahillerle uğraşmaktan vazgeç.” buyurdu. Bu adam da
cahillerdendir, dedi. Allah’a yemin ederim ki Hur bu âyeti61 okuyunca Ömer
daha ileri gitmedi; zira o, Allah’ın Kitabı’na son derece bağlı idi.
(B4642 Buhârî, Tefsîr, (A’râf ) 5)

:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َس ٖع ٍيد َس ُم َر َة ْب ِن ُج ْن ُد ٍب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-357

،‫َل َق ْد ُك ْن ُت عَ َلى عَ ْه ِد َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُغل َا ًما‬
ً ‫ َف َما َي ْم َن ُع ٖني ِم َن ال َق ْولِ �ِإ َّلا أ� َّن ٰه ُه َنا ِر َج‬،ُ‫َف ُك ْن ُت أ� ْح َف ُظ عَ ْنه‬
‫الا هُ ْم‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫أ� َس ُّن ِم ٖ ّني‬
357. Ebû Saîd Semüre b. Cündüb (ra) şöyle demiştir:
Ben, Resûlullah zamanında genç idim. Ondan öğrendiklerim vardı.
Ancak (şu an) burada benden daha yaşlı insanların bulunması,
konuşmama engel oluyor.
(M2237 Müslim, Cenâiz, 88; bkz. B332 Buhârî, Hayız, 29)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-358

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
»‫اب َش ْيخ ًا ِل ِس ِّن ٖه �ِإ َّلا َق َّي َض ال ّّٰل ُه َل ُه َم ْن ُي ْك ِر ُم ُه ِع ْن َد ِس ِّن ِه‬
ٌّ ‫ « َما أ� ْك َر َم َش‬:‫َو َس َّل َم‬
.‫يب‬ٌ ‫يث َغ ٖر‬ ٌ ‫َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال َح ٖد‬
358. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Herhangi bir genç, bir ihtiyara yaşından dolayı hürmet ederse, Allah da
ihtiyarlığında ona hizmet edecek kimseler lütfeder.
(T2022 Tirmizî, Birr, 75)

A’râf, 7/199.
61

348

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 348 21.5.2015 14:40:38

 Hayırlı İnsanları
Ziyaret Etmek

َ ‫ َو�ِإ ْذ َق َال ُم‬

‫وسى ِل َف ٰتي ُه َلا أ� ْب َر ُح َح ّٰتى أ� ْب ُلغَ َم ْج َم َع ا ْل َب ْح َر ْي ِن أ� ْو أ� ْم ِض َي ُح ُقب ًا‬
‫وسى هَ ْل أ� َّت ِب ُع َك عَ َلى أ�ن ُت َع ِّل َم ِن ِم َّما عُ ِّل ْم َت ُر ْشد ًا‬ َ ‫ َق َال َل ُه ُم‬...
Hani Mûsâ, beraberindeki gence şöyle demişti: “İki denizin birleştiği yere
varıncaya kadar durmayacağım, ya da uzun zaman gideceğim.” …Mûsâ ona,
“Sana öğretilen bilgilerden bana, doğruya iletici bir bilgi öğretmen için sana
tabi olayım mı?” dedi.
(Kehf, 18/60, 66)

َ ‫ون َر َّب ُه ْم بِا ْل َغ ٰدو ِة َوا ْل َع ِش ِّي ُي ٖر ُيد‬

ُ‫ون َو ْج َهه‬ َ ُ‫ َو ْاص ِب ْر َن ْف َس َك َم َع ا َّل ٖذ َين َي ْدع‬
Sabah akşam Rablerine, O’nun rızasını dileyerek dua
edenlerle birlikte nefsini tut!
(Kehf, 18/28)

‫ َق َال أ� ُبو َب ْك ٍر ِل ُع َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-359

‫ اِن َْط ِل ْق ِب َنا �ِإ َلى أ� ِّم أ� ْي َم َن َر ِض َي ال ّّٰل ُه‬:‫َب ْع َد َو َفا ِة َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُ ‫عَ ْن َها َن ُزو ُرهَ ا َك َما َك َان َر ُس‬
‫ َف َل َّما ا ْن َت َه َيا‬،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُزو ُرهَ ا‬
349

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 349 21.5.2015 14:40:38

 ِ ‫ َما ُي ْب ٖك‬:‫الا َل َها‬
‫يك أ� َما َت ْع َل ٖم َين أ� َّن َما ِع ْن َد ال ّّٰل ِه خَ ْي ٌر ِل َر ُسولِ ال ّّٰل ِه‬ َ ‫ َف َق‬،‫ َب َك ْت‬،‫�ِإ َل ْي َها‬
‫ �ِإ ٖنّي َلا أ� ْب ٖكي �ِإ ٖ ّني َل أ�عْ َل ُم أ� َّن َما ِع َند ال ّّٰل ِه َت َعا َلى‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم؟ َف َقا َل ْت‬
‫ َولٰ ِك ْن أ� ْب ٖكي أ� َّن ا ْل َو ْح َي َق ِد ا ْن َق َط َع ِم َن‬،‫خَ ْي ٌر ِل َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.‫ َف َج َعل َا َي ْب ِك َيانِ َم َع َها‬،ِ‫ َف َه َّي َج ْت ُه َما عَ َلى ا ْل ُب َكاء‬.ِ‫الس َماء‬ َّ
359. Enes (ra) anlatıyor:
Resûlullah’ın vefatından sonra Ebû Bekir, Ömer’e (ra) “Haydi,
Ümmü Eymen’e (ra) gidelim ve Resûlullah’ın sağlığında yaptığı
gibi onu biz de ziyaret edelim.” dedi. Yanına vardıkları zaman
Ümmü Eymen ağladı. Ebû Bekir ve Ömer:
–Niye ağlıyorsun, Allah katındaki nimetlerin Resûlullah için daha
hayırlı olacağını bilmiyor musun, dediler. Ümmü Eymen:
–Ben, Allah nezdindeki şeylerin Resûlullah hakkında hayırlı
olduğunu bilmediğim için değil, (esas) vahyin kesilmesinden dolayı
ağlıyorum, dedi. Onları da duygulandırdı ve Ümmü Eymen’le birlikte
onlar da ağlamaya başladılar.
(M6318 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 103)

:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬-360

‫ َف أ� ْر َص َد ال ّّٰل ُه َت َعا َلى عَ َلى َم ْد َر َج ِت ٖه‬،‫« أ� َّن َر ُجل ًا زَا َر أ�خ ًا َل ُه ٖفي َق ْر َي ٍة أ�خْ َرى‬
‫ أ� ٖر ُيد أ�خ ًا ٖلي ٖفي ٰه ِذ ِه‬:‫ أ� ْي َن ت ُٖر ُيد؟ َق َال‬:‫ َف َل َّما أ�تَى عَ َل ْي ِه َق َال‬،‫َم َلك ًا‬
‫ َغ ْي َر أ� ٖ ّني‬،‫ َلا‬:‫ هَ ْل َل َك عَ َل ْي ِه ِم ْن ِن ْع َم ٍة َت ُر ُّب َها عَ َل ْي ِه؟ َق َال‬:‫ َق َال‬.‫ا ْل َق ْر َي ِة‬
ُ ‫ َف ِإ� ٖ ّني َر ُس‬:‫ َق َال‬،‫أ� ْح َب ْب ُت ُه ِفي ال ّّٰل ِه َت َعا َلى‬
‫ول ال ّّٰل ِه �ِإ َل ْي َك ِب أ� َّن ال ّّٰل َه َق ْد أ� َح َّب َك‬
.‫َك َما أ� ْح َب ْب َت ُه ٖفي ِه» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
350

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 350 21.5.2015 14:40:38

 360. Ebû Hüreyre’den (ra), rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Birisi, başka bir beldede bulunan (din) kardeşini ziyarete giderken,
Allah Teâlâ yolda onu bekleyen bir melek görevlendirdi. Adam, meleğin
yanına gelince melek ona nereye gittiğini sordu:
–Şu beldede bir kardeşim var, onu ziyarete gidiyorum, cevabını aldı.
–Ondan sağlayacağın bir çıkar mı var, dedi. O da:
–Hayır, ben o zatı sadece Allah için seviyorum, dedi. Bunun üzerine Melek:
–Ben Allah’ın sana yolladığı elçisiyim. Sen o adamı nasıl seviyorsan, Allah da
seni öyle seviyor, dedi.
(M6549 Müslim, Birr, 38)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-361

‫ « َم ْن عَ ا َد‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
،‫اب َم ْمشَ َاك‬ َ ‫ َو َط‬،‫ ِب أ� ْن ِط ْب َت‬:‫ نَا َدا ُه ُم َنا ٍد‬،‫َم ٖريض ًا أ� ْو زَا َر أ�خ ًا َل ُه ِفي ال ّّٰل ِه‬
‫ َو ٖفي‬.‫يث َح َس ٌن‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫َو َت َب َّو أ�ْ َت ِم َن ا ْل َج َّن ِة َم ْن ِز ًلا» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬
ٌ ‫َب ْع ِض ال ُّن َس ِخ َغ ٖر‬
.‫يب‬
361. Yine Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Her kim bir hastayı ziyaret eder veya Allah için sevdiği bir zatı ziyaret ederse
bir melek, “Dünya hayatın hoş olsun. Âhiretin de hoş olsun. Makamın cennet
olsun.” diye seslenir.
(T2008 Tirmizî, Birr, 64)

‫وسى ْال أ� ْش َع ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُم‬-362
،‫السو ِء َك َحا ِم ِل ا ْل ِم ْس ِك‬ ُّ ‫يس‬ ِ ‫الصا ِل ِـح َو َج ٖل‬ َّ ‫يس‬ ِ ‫ «�ِإن ََّما َمث َُل ا ْل َج ٖل‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
‫ َو�ِإ َّما أ� ْن َت ْب َتاعَ ِم ْن ُه َو�ِإ َّما أ� ْن‬،‫ �ِإ َّما أ� ْن ُي ْح ِذ َي َك‬،‫ َف َحا ِم ُل ا ْل ِم ْس ِك‬.‫َونَا ِف ِخ ا ْل ِكي ِر‬
351

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 351 21.5.2015 14:40:38

 ‫ َونَافِخُ ا ْل ِكي ِر �ِإ َّما أ� ْن ُي ْح ِر َق ِث َيا َب َك َو�إ َّما أ� ْن َتجِ َد ِم ْن ُه‬.‫َتجِ َد ِم ْن ُه ٖريح ًا َط ِّي َب ًة‬
.‫ٖريح ًا ُم ْن ِت َن ًة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
362. Ebû Mûsâ el-Eş’arî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
İyi arkadaşla kötü arkadaşın misali, güzel koku satanla demircinin misali
gibidir. Güzel koku satan adam, ya sana güzel kokusundan bir miktar
verir veya sen satın alırsın, yahut ondan hoş koku koklarsın. Körük üfüren
demirciye gelince, ondan sana ya bir kıvılcım isabet eder elbiseni yakarsın
yahut körüğün kötü kokusundan rahatsız olursun.
(B5534 Buhârî, Zebâih, 31; M6692 Müslim, Birr, 146)

‫ عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-363
‫ َف ْاظ َف ْر‬،‫ َو ِل ِدي ِن َها‬،‫ َو ِل َج َما ِل َها‬،‫ َو ِل َح َسب َِها‬،‫ ِل َما ِل َها‬:‫ « ُت ْن َك ُح ا ْل َم ْر أ� ُة ِل أ� ْر َب ٍع‬:‫َق َال‬
.‫الد ِين َت ِر َب ْت َي َد َاك» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬ ِ ‫ب َِذ‬
ِّ ‫ات‬
363. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Bir kadınla dört şey için evlenilir: Zenginliği, soyu, güzelliği ve dindarlığı için.
Sen dindar olanı seç ki elin bereket görsün.
(M3635 Müslim, Radâ’, 53; B5090 Buhârî, Nikâh, 16)

‫ َق َال ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬:‫اس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬ ٍ ‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عَ َّب‬-364
:‫ « َما َي ْم َن ُع َك أ� ْن َت ُزو َرنَا أ� ْك َث َر ِم َّما َت ُزو ُرنَا؟» َف َن َز َل ْت‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم لِجِ ْب ٖر َيل‬
‫( َو َما َن َت َن َّز ُل �ِإ َّلا ِب أ� ْم ِر َر ِّب َك َل ُه َما َب ْي َن أ� ْي ِدي َنا َو َما خَ ْل َف َنا َو َما َب ْي َن ٰذ ِل َك) َر َوا ُه‬
. ُّ‫ا ْل ُب َخا ِري‬
352

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 352 21.5.2015 14:40:38

 364. İbn Abbâs’tan (ra) rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber Cebrail’e
“Bizi niçin daha çok ziyaret etmiyorsun?” dedi. Bunun üzerine “Biz ancak
Rabbinin emriyle ineriz. Önümüzdekiler, arkamızdakiler ve bunlar
arasındakiler hep O’nundur... ”62 meâlindeki âyet nâzil oldu.
(B4731 Buhârî, Tefsîr, (Meryem) 2)

‫ عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َس ٖع ٍيد ا ْلخُ ْد ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-365
‫ َر َوا ُه‬.»‫ َو َلا َي أ�ْ ُك ْل َط َعا َم َك �ِإ َّلا َت ِق ٌّي‬،‫«لا ت َُص ِاح ْب �ِإ َّلا ُم ْؤ ِم ًنا‬
َ :‫َو َس َّل َم َق َال‬
.‫ َوال ِّت ْر ِم ِذيُّ ب ِإ� ْس َنا ٍد َلا َب أ� َس ِب ِه‬،َ‫أ� ُبو دَا ُود‬
365. Ebû Saîd el-Hudrî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Ancak mümin (kimseler) ile arkadaş ol, yemeğini de ancak
Allah’tan sakınan (muttaki kimseler) yesin.
(D4832 Ebû Dâvûd, Edeb, 16; T2395 Tirmizî, Zühd, 55)

:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-366
.َ‫ َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُود‬.»‫ َف ْل َي ْن ُظ ْر أ� َح ُد ُك ْم َم ْن ُيخَ ا ِل ُل‬،‫« َال َّر ُج ُل عَ َلى ٖد ِين خَ ٖلي ِل ِه‬
ٌ ‫ َح ٖد‬: ُّ‫ َو َق َال ال ِّت ْر ِم ِذي‬،‫َوال ِّت ْر ِم ِذيُّ ب ِإ� ْس َنا ٍد َص ٖح ٍيح‬
.‫يث َح َس ٌن‬
366. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Kişi, dostunun dini üzeredir. Dolayısıyla kişi kiminle dost olduğuna dikkat etsin.
(D4833 Ebû Dâvûd, Edeb, 16; T2378 Tirmizî, Zühd, 45)

62
Meryem, 19/64.

353

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 353 21.5.2015 14:40:38

 ‫وسى ْال أ� ْش َع ِر ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬
َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُم‬-367
‫ َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َق َال‬.‫ «ا ْل َم ْر ُء َم َع َم ْن أ� َح َّب» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
‫ٖق َيل ِلل َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ال َّر ُج ُل ُي ِح ُّب ا ْل َق ْو َم َو َل َّما َي ْل َح ْق ِب ِه ْم؟‬
»‫ « َا ْل َم ْر ُء َم َع َم ْن أ� َح َّب‬:‫َق َال‬
367. Ebû Mûsâ el-Eş’arî’den63 (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Kişi sevdiği ile beraberdir.
(B6168 Buhârî, Edeb, 96; M6718 Müslim, Birr, 165)

Bir rivayette, Resûlullah’a :

–Yâ Resûlallah, bir adam bir topluluğu sever,
fakat onlara kavuşamazsa ne buyurursun, diye sorulduğunda:
–Kişi sevdiği ile beraberdir, buyurmuştur.
(B6170 Buhârî, Edeb, 96)

‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن أ�عْ َرا ِب ًّيا َق َال ِل َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى‬-368
ُ ‫الساعَ ُة؟ َق َال َر ُس‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ َّ ‫ َم َتى‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
:‫ ُح َّب ال ّّٰل ِه َو َر ُسو ِل ٖه َق َال‬:‫ « َما أ�عْ َددْ َت َل َها؟» َق َال‬:‫َو َس َّل َم‬
.‫« أ�ن َْت َم َع َم ْن أ� ْح َب ْب َت» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
‫ َو َلا‬،‫ َما أ�عْ َددْ ُت َل َها ِم ْن َك ٖثي ِر َص ْو ٍم‬:‫ َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َل ُه َما‬.‫و ٰه َذا َل ْف ُظ ُم ْس ِل ٍم‬
.ُ‫ َولٰ ِك ٖ ّني أ� ِح ُّب ال ّّٰل َه َو َر ُسو َله‬،‫ َو َلا َص َد َق ٍة‬،‫َصل َا ٍة‬
Bu hadis, basılı Buhârî ve Müslim nüshalarında Abdullah b. Mes'ûd'dan rivayet edilmiştir. Nevevî'nin bu hadi-
63

sin ardından verdiği diğer hadis (B6170) Ebû Mûsâ el-Eş'arî'den nakledilmiştir.

354

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 354 21.5.2015 14:40:38

 368. Enes (ra) anlatıyor:
Bir bedevi Resûlullah’a :
–Kıyamet ne zaman kopacak? diye sordu. Resûlullah :
–Kıyamet için ne hazırladın? buyurdu. Adam;
–Allah ve Resûlü’nün sevgisini hazırladım, dedi.
–Öyle ise sen, sevdiğin ile berabersin, buyurdular.
(M6710 Müslim, Birr, 161)

Bu metin Müslim’de yer alan metindir. Buhârî ve Müslim’in birlikte yer

verdikleri rivayette:
–Çok oruç, çok namaz ve sadaka hazırlayamadım, fakat Allah’ı ve Resûlü’nü
seviyorum, şeklinde yer almıştır.
(B6171 Buhârî, Edeb, 96; M6715 Müslim, Birr, 164)

‫ َجا َء َر ُج ٌل �ِإ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه‬:‫ َوعَ ِن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-369
‫ول ٖفي َر ُج ٍل أ� َح َّب‬ ُ ‫ول ال ّّٰل ِه َك ْي َف َت ُق‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َق َال‬
‫ « َا ْل َم ْر ُء َم َع‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ُ ‫َق ْو ًما َو َل ْم َي ْل َح ْق ِب ِه ْم؟ َف َق َال َر ُس‬
.‫َم ْن أ� َح َّب» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
369. İbn Mes’ûd (ra) anlatıyor:
Bir adam Allah Resûlü’ne geldi ve:
–Yâ Resûlallah, bir topluluğu seven fakat onlara yetişemeyen
kimse hakkında ne buyuruyorsun, diye sordu. Resûlullah da:
–Kişi sevdiği ile beraberdir, cevabını verdi.
(B6169 Buhârî, Edeb, 96; M6718 Müslim, Birr, 165)

‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬-370

‫ ِخ َيا ُرهُ ْم ِفي ا ْل َجا ِه ِل َّي ِة‬،‫الذهَ ِب َوا ْل ِف َّض ِة‬ َّ ِ‫اس َم َعا ِد ُن َك َم َعادِن‬ ُ ‫ «ال َّن‬:‫َق َال‬
355

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 355 21.5.2015 14:40:38

 ‫ِخ َيا ُرهُ ْم ِفي ْال ِإ� ْسل َا ِم �ِإ َذا َف ُق ُهوا‪َ .‬و ْال أ� ْر َو ُاح ُج ُنو ٌد ُمج َّن َد ٌة‪َ ،‬ف َما َت َعا َر َف ِم ْن َها‬
‫ا ْئ َت َل َف‪َ ،‬و َما َت َن َاك َر ِم ْن َها‪ ،‬اِخْ َت َل َف» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪َ .‬و َر َوى ا ْل ُبخَ ا ِريُّ َق ْو َلهُ‪:‬‬
‫« َا ْل أ� ْر َو ُاح» �ِإلخ‪ِ ،‬م ْن ِر َوا َي ِة عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها‪.‬‬
‫‪370. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Hz. Peygamber‬‬ ‫‪şöyle demiştir:‬‬
‫‪İnsanlar, altın ve gümüş madenleri gibi birer madendir. Câhiliye devrinde‬‬
‫‪hayırlı ve şerefli olanlar, kavrayışlı (fakih) oldukları takdirde İslâmiyet’te‬‬
‫)‪de hayırlıdırlar. Ruhlar, bir araya gelmiş topluluklardır. (Ruhlar âleminde‬‬
‫‪birbirleriyle uyuşanlar, dünyada da birbiriyle kaynaşırlar; birbirleriyle‬‬
‫‪uyuşmayanlar ise ayrılırlar.‬‬
‫)‪(M6709 Müslim, Birr, 160; B3336 Buhârî, Enbiyâ, 2‬‬

‫‪Müslim, hadisin tamamını, Buhârî ise (ruhlar) sözünden itibaren Hz. Âişe’den‬‬
‫‪rivayet etmiştir.‬‬

‫‪َ -371‬وعَ ْن أ� َس ْي ِر ْب ِن عَ ْم ٍرو َو ُي َق ُال‪ :‬ا ْب ُن َجا ِب ٍر َق َال‪َ :‬ك َان عُ َم ُر ْب ُن ا ْلخَ َّط ِ‬
‫اب‬
‫َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه �ِإ َذا أ�تَى عَ َل ْي ِه أ� ْم َدا ُد أ�هْ ِل ا ْل َي َم ِن َس أ� َل ُه ْم‪ :‬أ� ٖف ُيك ْم أ� َو ْي ُس ْب ُن‬
‫عَ ا ِم ٍر؟ َح ّٰتى أ�تَى عَ َلى أ� َو ْي ٍس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ ،‬ف َق َال َلهُ‪ :‬أ�ن َْت أ�و ْي ُس ْب ُن‬
‫عَ ا ِم ٍر؟ َق َال‪َ :‬ن َع ْم‪َ ،‬ق َال‪ِ :‬م ْن ُم َرا ٍد ُث َّم ِم ْن َق َرنٍ ؟ َق َال‪َ :‬ن َع ْم‪َ ،‬ق َال‪َ :‬فك َان‬
‫ب َِك َب َر ٌص‪َ ،‬ف َب َر أْ� َت ِم ْن ُه �ِإ َّلا َم ْو ِض َع ِد ْرهَ ٍم؟ َق َال‪َ :‬ن َع ْم‪َ .‬ق َال‪َ :‬ل َك َوا ِل َد ٌة؟‬
‫ول‪َ « :‬ي أ�ْ ٖتي‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق ُ‬
‫َق َال‪َ :‬ن َع ْم‪َ .‬ق َال َس ِم ْع ُت َر ُس َ‬
‫عَ َل ْي ُك ْم أ� َو ْي ُس ْب ُن عَ ا ِم ٍر َم َع أ� ْم َدا ِد أ�هْ ِل ا ْل َي َم ِن ِم ْن ُم َرا ٍد‪ُ ،‬ث َّم ِم ْن َق َرنٍ َك َان‬
‫ِب ٖه َب َر ٌص‪َ ،‬ف َب َر أ� ِم ْن ُه �ِإ َّلا َم ْو ِض َع ِد ْرهَ ٍم‪َ ،‬ل ُه َوا ِل َد ٌة هُ َو ب َِها َب ٌّر َل ْو أ� ْق َس َم عَ َلى‬
‫‪356‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 356‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:38‬‬

 .ُ‫ َف إ�ِنِ ْاس َت َط ْع َت أ� ْن َي ْس َت ْغ ِف َر َل َك َفا ْف َع ْل» َف ْاس َت ْغ ِف ْر ٖلي َف ْاس َت ْغ َف َر َله‬،‫ال ّّٰل ِه َل أ� َب َّر ُه‬
‫ أ� َلا أ� ْك ُت ُب َل َك �ِإ َلى عَ ا ِم ِل َها؟‬:‫ َق َال‬،‫ ا ْل ُكو َف َة‬:‫ أ� ْي َن ت ُٖر ُيد؟ َق َال‬:‫َف َق َال َل ُه عُ َم ُر‬
‫ َف َل َّما َك َان ِم َن ا ْل َعا ِم ا ْل ُم ْقب ِِل َح َّج‬.‫اس أ� َح ُّب �ِإ َل َّي‬ ِ ‫ون ٖفي َغ ْب َرا ِء ال َّن‬ ُ ‫ أ� ُك‬:‫َق َال‬
‫ َت َر ْك ُت ُه َر َّث ا ْل َب ْي ِت‬:‫َر ُج ٌل ِم ْن أ� ْش َرا ِف ِه ْم َف َوا َف َق عُ َم َر َف َس أ� َل ُه عَ ْن أ� َو ْي ٍس َف َق َال‬
‫ َي أ�ْ ٖتي‬:‫ول‬ ُ ‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫اع َق َال‬ ِ ‫َق ٖل َيل ا ْل َم َت‬
‫عَ َل ْي ُك ْم أ� َو ْي ُس ْب ُن عَ ا ِم ٍر َم َع أ� ْم َدا ِد أ�هْ ِل ا ْل َي َم ِن ِم ْن ُم َرا ٍد ُث َّم ِم ْن َق َرنٍ َك َان ِب ٖه‬
‫َب َر ٌص َف َب َر أ� ِم ْن ُه �ِإ َّلا َم ْو ِض َع ِد ْرهَ ٍم َل ُه َوا ِل َد ٌة هُ َو ب َِها َب ٌّر َل ْو أ� ْق َس َم عَ َلى ال ّٰل ِه َل أ� َب َّر ُه‬
:‫ �ِإ ْس َت ْغ ِف ْر ٖلي َق َال‬:‫َف إ�ِنِ ْس َت َط ْع َت أ� ْن َي ْس َت ْغ ِف َر َل َك َفا ْف َع ْل َف أ�تَى أ� َو ْي ًسا َف َق َال‬
‫ َن َع ْم‬:‫يت عُ َم َر؟ َق َال‬ َ ‫ َل ٖق‬:‫أ�ن َْت أ� ْح َد ُث عَ ْه ًدا ب َِس َف ٍر َصا ِل ٍح َف ْاس َت ْغ ِف ْر ٖلي َق َال‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.‫اس َفان َْط َل َق عَ َلى َو ْج ِه ِه‬ ُ ‫ َف َفطِ َن َل ُه ال َّن‬،ُ‫َف ْاس َت ْغ َف َر َله‬
371. İbn Câbir diye de anılan Üseyr b. Amr anlatıyor:
Yemen askerleri geldikçe Ömer b. Hattâb (ra) onlara:
–Aranızda Üveys b. Âmir var mı? diye sorardı. Sonunda
Üveys gelince onun yanına gitti ve:
–Üveys b. Âmir sen misin, dedi. Üveys:
–Evet, dedi.
–Sen Murad kabilesinin Karen kolundan mısın, diye sordu.
–Evet, dedi.
–Sanırım sende alaca hastalığı vardı ve küçük bir yer dışında her tarafın
iyileşti, değil mi, dedi.
–Evet.
–Annen var mı? diye sordu
–Evet, dedi.
–Resûlullah’tan işittim: “Size, Yemen askerleriyle birlikte Murad kabilesinin
Karen kolundan Üveys b. Âmir adında biri gelecektir. Alaca hastası iken
ondan kurtulmuş, vücudunda yalnız çok az bir yer kalmıştır. Kendisine çok
357

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 357 21.5.2015 14:40:39

 iyi davrandığı ve hizmetinde kusur etmediği bir annesi vardır. Eğer Üveys, bir
şey hakkında Allah’a yemin edecek olsa, Allah onu doğru çıkarır ve duasını
kabul eder. Kendin için istiğfar ettirebilirsen bunu yap, çünkü o, duası makbul
bir zattır.” buyurmuştu. Benim için Allah’tan beni bağışlamasını diler misin,
deyince Üveys, Ömer (ra) için istiğfar etti. Ömer:
–Nereye gitmek istiyorsun, diye sordu. Üveys:
–Kûfe’ye, diye cevap verdi.
–Kûfe valisine senin için (bir tavsiye mektubu) yazayım mı, dedi.
–Fakir halk arasında bulunmayı daha çok severim, karşılığını verdi. Aradan bir
sene geçtikten sonra Yemen eşrafından bir zat, hacca gelmişti. Ömer onunla
karşılaşınca Üveys’i sordu. O da
–Ben gelirken o bomboş, eski bir evde kalıyordu, cevabını verdi. Ömer:
–Resûlullah’tan işittim:
“Size, Yemen askerleriyle birlikte Murad kabilesinin Karen kolundan Üveys b.
Âmir adında biri gelecektir. Alaca hastası iken ondan kurtulmuş, vücudunda
yalnız çok az bir yer kalmıştır. Kendisine çok iyi davrandığı ve hizmetinde
kusur etmediği bir annesi vardır. Eğer Üveys, bir şey hakkında Allah’a yemin
edecek olsa Allah onu doğru çıkarır ve duasını kabul eder. Kendin için istiğfar
ettirebilirsen bunu yap, çünkü o, duası makbul bir zattır.” buyurmuştu, dedi.
O adam Hicaz dönüşünde Üveys’in yanına gelerek:
–Benim için Allah’tan mağfiret dile, diye rica etmişti. Üveys:
–Sen mübarek bir seferden yeni geldin (hacıların duası umulur), benim için
sen dua et, diye mukabele etti. (Adam dua talebinde ısrar edince) Üveys:
–Ömer’le mi görüştün, dedi.
–Evet, cevabını verdi. Bunun üzerine Üveys, adam için af ve mağfiret
dileğinde bulundu. Halk, onun bu yönünü fark edince de, Üveys Kûfe’den
ayrıldı.
(M6492 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 225)

‫ عَ ْن أ� َس ْي ِر ْب ِن َجا ِب ٍر َر ِض َى ال ّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن‬:‫ َو ِفي ِر َوا َي ٍة ِل ُم ْس ِل ٍم أ� ْي ًضا‬-372

‫أ�هْ َل ا ْل ُكو َف ِة َو َف ُدوا عَ َلى عُ َم َر َر ِض َى ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َو ٖفي ِه ْم َر ُج ٌل ِم َّم ْن َك َان‬
‫ هَ ْل ٰه ُه َنا أ� َح ٌد ِم َن ا ْل َق َر ِن ٖ ّي َين؟ َف َجا َء ٰذ ِل َك‬:‫َي ْس َخ ُر ِب أ� َو ْي ٍس َف َق َال عُ َم ُر‬
358

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 358 21.5.2015 14:40:39

 ‫ (�ِإ َّن‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق ْد َق َال‬ َ ‫ال َّر ُج ُل َف َق َال عُ َم ُر �ِإ َّن َر ُس‬
‫َر ُجل ًا َي أ�ْ ٖت ُيك ْم ِم َن ا ْل َي َم ِن ُي َق ُال َل ُه أ� َو ْي ٌس َلا َي َدعُ بِا ْل َي َم ِن َغ ْي َر أ� ٍّم َل ُه َق ْد‬
‫الد ْرهَ ِم َف َم ْن‬ِّ ‫الدي َنا ِر أ� ِو‬ ّ ٖ ‫اض َف َدعَ ا ال ّٰل َه َت َعا َلى َف أ� ْذهَ َب ُه �ِإ َّلا َم ْو ِض َع‬
ٌ ‫َك َان ِب ٖه َب َي‬
).‫َل ِق َي ُه ِم ْن ُك ْم َف ْل َي ْس َت ْغ ِف ْر َل ُك ْم‬
372. Yine Müslim’in bir rivayetinde Üseyr b. Câbir (ra) şöyle anlatıyor:
Kûfe halkı, Ömer’e (ra) gelmişlerdi. İçlerinde fakirliğinden dolayı Üveys’i
küçümseyen birisi de bulunuyordu. Ömer (ra):
–Sizin orada Karenlilerden biri var mı? deyince alaycı adam yanına geldi. Ömer (ra):
–Resûlullah , “Size Yemen’den Üveys adında bir zat gelecek. Annesinden
başka kimsesi olmayan bu zat (sırf annesinin hizmetinden geri kalmamak
için) Yemen’den ayrılmıyordu. O, alaca denilen hastalığa tutuldu. Allah’a dua
etti. Allah da hastalığını giderdi. Yalnız, çok az bir yer kaldı. Sizden, onunla
karşılaşanlar, kendileri için istiğfar ettirsinler.” buyurdu, dedi.
(M6490 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 223)

‫ول ال ّٰل ِه‬ َ ‫ �ِإنِّى َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫ َو ِفي ِر َوا َي ٍة َل ُه عَ ْن عُ َم َر َر ِض َى ال ّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-373

‫ «�ِإ َّن خَ ْي َر ال َّتا ِب ٖع َين َر ُج ٌل ُي َق ُال َل ُه أ� َو ْي ٌس َو َل ُه‬:‫ول‬
ُ ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
».‫اض َف ُم ُرو ُه َف ْل َي ْس َت ْغ ِف ْر َل ُك ْم‬
ٌ ‫َوا ِل َد ٌة َو َك َان ِب ٖه َب َي‬
373. Müslim’in diğer bir rivayetinde Hz. Ömer’in (ra)
Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
Tabiinin en hayırlısı Üveys adında bir zattır. Onun annesinden başka
kimsesi yoktur. Üveys’in vücudu alacalıdır. Ona rastlarsanız, söyleyin sizin
için istiğfar etsin.
(M6491 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 224)

359

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 359 21.5.2015 14:40:39

 ‫ اِ ْس َت أ�ْ َذن ُْت ال َّنب َِّي َص َّلى‬:‫اب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬
ِ ‫ َوعَ ْن عُ َم َر ْب ِن ا ْلخَ َّط‬-374
‫«لا َت ْن َس َنا َيا أ�خَ َّي ِم ْن‬ َ :‫ َو َق َال‬،‫ َف أ� ِذ َن ٖلي‬،‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ِفي ال ُع ْم َر ِة‬
ُّ ‫دُعَ ا ِئ َك» َف َق َال َك ِل َم ًة َما َي ُس ُّر ٖني أ� َّن ٖلي ب َِها‬
.‫الـد ْن َيا‬
‫يث َص ٖح ٌيح َر َوا ُه أ� ُبو‬ ٌ ‫ « أ� ْش ِر ْك َنا َيا أ�خَ َّي ٖفي دُعَ ا ِئ َك» َح ٖد‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َق َال‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ َوال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬،َ‫دَا ُود‬
374. Hz. Ömer (ra) anlatıyor:
Umre yapmak için Peygamber’den izin istemiştim, bana izin verdi ve
“Kardeşim, bizi de duandan unutma.” buyurdu. Ayrıca bana bir şey daha
söyledi ki benim için dünyaya bedeldir.
Bir rivayette de “Kardeşim bizi de duana ortak et.” denilmiştir.
(D1498 Ebû Dâvûd, Vitir, 23; T3562 Tirmizî, Deavât, 109)

‫ َك َان ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬:‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬-375
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ َف ُيص ٖ ّلي ٖفي ِه َر ْك َع َت ْي ِن‬،‫َو َس َّل َم َي ُزو ُر ُق َبا َء َر ِاكب ًا َو َم ِاش ًيا‬
‫ َك َان ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي أ�ْ ٖتي َم ْسجِ َد ُق َبا َء ُك َّل َس ْب ٍت‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
.ُ‫َر ِاك ًبا َو َم ِاش ًيا َو َك َان ا ْب ُن عُ َم َر َي ْف َع ُله‬
375. İbn Ömer (ra) şöyle demiştir:
Peygamber her cumartesi bazen binek üzerinde, bazen de yaya olarak
Kubâ’yı ziyaret eder ve orada iki rekât namaz kılardı.
(B1194 Buhârî, Fadlü’s-salât, 4; M3390 Müslim, Hac, 516)

Buhârî’nin rivayetinde, “Peygamber her cumartesi günü (namaz kılmak

için) bazen binek üzerinde, bazen de yaya olarak Kubâ Mescidi’ne gelirdi.
Abdullah b. Ömer de böyle yapardı.” denilmiştir.
(B1193 Buhârî, Fadlü’s-salât, 3)

360

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 360 21.5.2015 14:40:39

 ‫‪Allah İçin Sevmek‬‬
‫ول ال ّّٰل ِه َوا َّل ٖذ َين َم َع ُه أ� ِش َّدا ُء عَ َلى ا ْل ُك َّفا ِر ُر َح َما ُء َب ْي َن ُه ْم‪‬‬
‫‪ُ ‬م َح َّم ٌد َر ُس ُ‬
‫‪Muhammed, Allah’ın Resûlü’dür. Onunla beraber olanlar, inkârcılara karşı sert,‬‬
‫‪birbirlerine karşı ise merhametlidirler...‬‬
‫)‪(Fetih, 48/29‬‬

‫الدا َر َو ْال إ� ٖي َم َان ِم ْن َق ْب ِل ِه ْم ُي ِح ُّب َ‬

‫ون َم ْن هَ َاج َر �ِإ َل ْي ِه ْم‪‬‬ ‫‪َ ‬وا َّل ٖذ َين َت َب َّو ُؤ َّ‬
‫‪Onlardan (muhacirlerden) önce o yurda (Medine’ye) yerleşmiş ve imanı da‬‬
‫‪gönüllerine yerleştirmiş olanlar, hicret edenleri severler...‬‬
‫)‪(Haşr, 59/9‬‬

‫‪َ -376‬وعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‪:‬‬
‫« َثل َا ٌث َم ْن ُك َّن ٖفي ِه َو َج َد ِب ِه َّن َحل َا َو َة ْال ٖ إ� َي َمانِ ‪ :‬أ� ْن َي ُك َ‬
‫ون ال ّّٰل ُه َو َر ُسو ُل ُه‬
‫أ� َح َّب �ِإ َل ْي ِه ِم َّما ِس َواهُ َما‪َ ،‬و أ� ْن ُي ِح َّب ا ْل َم ْر َء َلا ُي ِح ُّب ُه �ِإ َّلا ِل َّل ِه‪َ ،‬و أ� ْن َي ْك َر َه‬
‫أ� ْن َي ُعو َد ِفي ا ْل ُك ْف ِر َب ْع َد أ� ْن أ� ْن َق َذ ُه ال ّّٰل ُه ِم ْنهُ‪َ ،‬ك َما َي ْك َر ُه أ� ْن ُي ْق َذ َف ِفي‬
‫ال َّنا ِر» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬

‫‪361‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 361‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:39‬‬

 376. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Bir kimsede şu üç özellik bulunursa imanın hazzını duyar: Allah ve Resûlü’nü
her şeyden çok sevmek, bir kimseyi yalnızca Allah rızası için sevmek, Allah
kendisini küfürden kurtardıktan sonra tekrar ona dönmeyi ateşe atılırcasına
korkunç görmek.
(M165 Müslim, Îmân, 67; B21 Buhârî, Îmân, 14)

:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-377

‫اب نَشَ أ� ٖفي‬ ٌّ ‫ َو َش‬،‫ �ِإ َما ٌم عَ ا ِد ٌل‬:ُ‫«س ْب َع ٌة ُيظِ ُّل ُه ُم ال ّّٰل ُه ٖفي ِظ ِّل ٖه َي ْو َم َلا ِظ َّل �ِإ َّلا ِظ ُّله‬
َ
‫ َو َر ُج ٌل َق ْل ُب ُه ُم َع َّلقٌ بِا ْل َم َساجِ ِد َو َر ُجل َانِ ت ََحا َّبا ِفي ال ّّٰل ِه‬،‫ِع َبا َد ِة ال ّّٰل ِه عَ َّز َو َج َّل‬
:‫ َف َق َال‬، ٍ‫ات َم ْن ِص ٍب َو َج َمال‬ ُ ‫ َو َر ُج ٌل دَعَ ْت ُه ا ْم َر أ� ٌة َذ‬،‫ َو َت َف َّر َقا عَ َل ْي ِه‬،‫ْاج َت َم َعا عَ َل ْي ِه‬
‫ َف أ�خْ َفاهَ ا َح ّٰتى َلا َت ْع َل َم ِش َما ُل ُه َما‬،‫ َو َر ُج ٌل ت ََص َّد َق ب َِص َد َق ٍة‬،َ‫اف ال ّّٰله‬ ُ َ‫�ِإ ٖنّي أ�خ‬
َ ‫ َو َر ُج ٌل َذ َك َر ال ّّٰل َه خَ ا ِل ًيا َف َف‬،ُ‫ُت ْن ِف ُق َي ٖمي ُنه‬
.‫اض ْت عَ ْي َنا ُه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
377. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Yedi sınıf insan vardır ki Allah onları hiçbir gölgenin (himayenin) bulunmadığı
günde, Arş’ın gölgesinde gölgelendirir (yani himaye eder):
Adaletli devlet başkanı,
Allah’a ibadet ederek yetişen genç,
Gönlü mescitlere bağlı olan kimse,
Allah için birbirini seven ve bu şekilde biraraya gelip,
bu sevgi ile ayrılan iki dost,
Mevki sahibi güzel bir kadının birlikte olma isteğine
“Ben Allah’tan korkarım.” cevabını veren kimse,
Sağ elinin verdiği sadakayı, sol eli bilmeyecek kadar gizli veren kimse,
Tenha yerlerde Allah’ı zikrederek gözleri yaşla dolup taşan kimse.”
(B1423 Buhârî, Zekât, 16; M2380 Müslim, Zekât, 91)

362

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 362 21.5.2015 14:40:39

 ‫ «�إ َّن ال ّّٰل َه َت َعا َلى‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-378
‫ون ب َِجل َا ٖلي؟ ا ْل َي ْو َم أ� ِظ ُّل ُه ْم ٖفي ِظ ٖ ّلي‬ ُ ‫َي ُق‬
َ ‫ أ� ْي َن ا ْل ُم َت َحا ُّب‬:‫ول َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة‬
.‫َي ْو َم َلا ِظ َّل �ِإ َّلا ِظ ٖ ّلي» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
378. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Allah Teâlâ kıyamet gününde, “Birbirini benim için sevenler neredeler?
Onları benim gölgemden (himayemden) başka gölge (himaye) bulunmayan
bir günde (Arşımın gölgesinde) gölgelendireceğim (özel olarak himaye
edeceğim).” buyurur.
(M6548 Müslim, Birr, 37)

‫ « َوا َّل ٖذي َن ْف ٖسي‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-379
‫ أ� َو َلا أ� ُد ُّل ُك ْم‬،‫ َو َلا ُت ْؤ ِم ُنوا َح ّٰتى ت ََحا ُّبوا‬،‫ِب َي ِد ٖه َلا ت َْدخُ ُلوا ا ْل َج َّن َة َح ّٰتى ُت ْؤ ِم ُنوا‬
.‫السل َا َم َب ْي َن ُك ْم» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
َّ ‫عَ َلى َش ْي ٍء �ِإ َذا َف َع ْل ُت ُمو ُه ت ََحا َب ْب ُت ْم؟ أ� ْفشُ وا‬
379. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bu canı bu tende tutan Allah’a yemin ederim ki, iman etmedikçe cennete
giremezsiniz ve birbirinizi sevmedikçe de iman etmiş olmazsınız.
Size, yaptığınız zaman birbirinize olan sevginizi artıracak bir şey söyleyeyim
mi? Aranızda selâmı yayın.
(M194 Müslim, Îmân, 93)

‫ « أ� َّن َر ُجل ًا زَا َر أ�خ ًا َل ُه ٖفي‬:‫ َوعَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬-380
:‫يث �ِإ َلى َق ْو ِل ِه‬
َ ‫ َف أ� ْر َص َد ال ّّٰل ُه َل ُه عَ َلى َم ْد َر َج ِت ٖه َم َلك ًا» َو َذ َك َر ا ْل َح ٖد‬،‫َق ْر َي ٍة أ�خْ َرى‬
.‫«�ِإ َّن ال ّّٰل َه َق ْد أ� َح َّب َك َك َما أ� ْح َب ْب َت ُه ٖفي ِه» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
363

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 363 21.5.2015 14:40:39

 380. Yine Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Bir gün birisi başka bir beldedeki (din) kardeşini ziyarete gitmekte iken
Allah Teâlâ o zatın yolu üzerinde bir melek görevlendirmişti. (Hadisi
rivayet eden) Ebû Hüreyre, bundan evvelki babda zikrolunan [360 numaralı]
hadisi, “Sen nasıl onu Allah için seviyorsan, Allah da seni öyle seviyor.”
sözüne kadar zikretmiştir.
(M6549 Müslim, Birr, 38)

‫ َوعَ ِن ال َب َرا ِء ْب ِن عَ ا ِز ٍب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬-381

َ :‫َو َس َّل َم أ� َّن ُه َق َال ِفي ْال أ�ن َْصا ِر‬
‫ َو َلا ُي ْب ِغ ُض ُه ْم �ِإ َّلا‬،‫«لا ُي ِح ُّب ُه ْم �ِإ َّلا ُم ْؤ ِم ٌن‬
.‫ َو َم ْن أ� ْب َغ َض ُه ْم أ� ْب َغ َض ُه ال ّّٰلهُ» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،ُ‫ َم ْن أ� َح َّب ُه ْم أ�ح َّب ُه ال ّّٰله‬، ٌ‫ُم َنافِق‬
381. Berâ b. Âzib’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber , ensar hakkında şöyle buyurmuştur:
Ensarı ancak mümin olan sever ve onlara münafıktan başkası kin gütmez.
Onları seveni Allah da sever, onlara kin güdenlere Allah da buğzeder.
(M237 Müslim, Îmân, 129; B3783 Buhârî, Menâkıbü’l-ensâr, 4)

َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُم َعا ٍذ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-382

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫ َل ُه ْم َم َنا ِب ُر ِم ْن‬،‫ون ٖفي َجل َا ٖلي‬ َ ‫ َا ْل ُم َت َحا ُّب‬:‫ َق َال ال ّّٰل ُه عَ َّز َو َج َّل‬:‫ول‬
ُ ‫َو َس َّل َم َي ُق‬
َ ‫نُو ٍر َي ْغب ُِط ُه ُم ال َّن ِب ُّي‬
»‫ون َوالشُّ َه َدا ُء‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬

364

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 364 21.5.2015 14:40:39

 382. Muâz b. Cebel’in (ra), Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
Allah Teâlâ, “Benim için birbirini sevenlere, nebîlerin ve şehitlerin bile
imrenecekleri nurdan minberler vardır.” buyurmuştur.
(T2390 Tirmizî, Zühd, 53)

‫ َدخَ ْل ُت َم ْسجِ َد‬:‫يس ا ْل َخ ْو َلا ِن ِّي َر ِح َم ُه ال ّّٰل ُه َق َال‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي �إِدْ ٖر‬-383
،ٍ‫ َف ِإ� َذا اخْ َت َل ُفوا ٖفي َشيء‬،ُ‫اس َم َعه‬ ُ ‫ َف ِإ� َذا َف ًتى َب َّر ُاق ال َّث َنا َيا َو�ِإ َذا ال َّن‬،‫ِد َم ْش َق‬
‫ ٰه َذا ُم َعا ُذ ْب ُن‬:‫ َف ٖق َيل‬،ُ‫ َف َس أ� ْل ُت عَ ْنه‬،‫ َو َص َد ُروا عَ ْن َر أْ� ِي ِه‬،‫أ� ْس َن ُدو ُه �ِإ َل ْي ِه‬
‫ َف َو َج ْد ُت ُه َق ْد َس َب َق ٖني‬،‫ هَ َّج ْر ُت‬،‫ َف َل َّما َك َان ِم َن ا ْل َغ ِد‬،ُ‫َج َب ٍل َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬
‫ ُث َّم جِ ْئ ُت ُه ِم ْن‬،ُ‫ َفا ْن َت َظ ْر ُت ُه َح ّٰتى َق َضى َصل َا َته‬،‫ َو َو َج ْد ُت ُه ُي َص ٖ ّلي‬،‫بِال َّت ْه ٖجي ِر‬
‫ �آل َّل ِه؟‬:‫ َف َق َال‬،‫ َوال ّّٰل ِه �ِإ ٖنّي َل أ� ِح ُّب َك‬:‫ ُث َّم ُق ْل ُت‬،‫ َف َس َّل ْم ُت عَ َل ْي ِه‬،‫ِق َب ِل َو ْج ِه ِه‬
‫ َف َج َب َذ ٖني‬،‫ َف أ�خَ َذ ٖني ب َِح ْب َو ِة ِردَا ٖئي‬،‫ َال َّل ِه‬:‫ �آل َّل ِه؟ َف ُق ْل ُت‬:‫ َف َق َال‬،‫ َال َّل ِه‬:‫َف ُق ْل ُت‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬َ ‫ َف ِإ� ٖ ّني َس ِم ْع ُت َر ُس‬،‫ أ� ْب ِش ْر‬:‫ َف َق َال‬،‫�ِإ َل ْي ِه‬
َ :‫ول‬
‫ َوا ْل ُم َت َجا ِل ٖس َين‬،‫«قال ال ّّٰل ُه َت َعا َلى َو َج َب ْت َم َح َّب ٖتي ِل ْل ُم َت َحا ٖ ّب َين ِف َّي‬ ُ ‫َي ُق‬
‫يح َر َوا ُه َما ِل ٌك ِفي‬
ٌ ‫يث َص ٖح‬ٌ ‫ َوا ْل ُم َت َبا ِذ ٖل َين ِف َّي» َح ٖد‬،‫ َوا ْل ُم َت َزا ِو ٖر َين ِف َّي‬،‫ِف َّي‬
.‫يح‬
ِ ‫الص ٖح‬َّ ‫ا ْل ُم َو َّط ِإ� ب ِإ� ْس َنا ِد ِه‬
383. Ebû İdris el-Havlânî (Allah rahmet eylesin) anlatıyor:
Bir gün Şam Mescidi’ne gitmiştim, baktım ki orada nur yüzlü güzel bir genç
vardı, halk etrafına toplanmış ihtilafa düştükleri meselelerin çözümü için ona
soru soruyor ve görüşünü de kabul ediyorlardı. Onun kim olduğunu sordum:
–Muâz b. Cebel, diye cevap verdiler. Ertesi gün kuşluk vakti mescide gittim.
O zatı, orada benden evvel gelmiş ve namaz kılarken buldum. Namazı
bitirinceye kadar kendisini bekledim, sonra önüne gelerek selâm verdim ve:

365

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 365 21.5.2015 14:40:39

 –Vallahi ben seni seviyorum, dedim. Bana:
–Allah için mi seviyorsun, dedi.
–Evet, Allah için seviyorum, dedim.
–Allah için seviyorsun değil mi, dedi.
–Evet, Allah için seviyorum, dedim. Bunun üzerine elbisemin kenarından
tutarak beni kendisine doğru çekti ve şöyle dedi:
–Sana müjde, ben Resûlullah’ın şöyle dediğini duydum:
“Allah Teâlâ “Sırf benim için birbirini seven, benim için toplanan,
benim için birbirini ziyaret eden ve benim için infak edenler, benim
sevgime hak kazanmışlardır.” buyurdu.”
(MU1748 Muvatta’, Şa’r, 5)

‫ عَ ْن أ� ٖبي َك ٖر َيم َة ا ْل ِم ْق َدا ِم ْب ِن َم ْع ِدي َك ِر َب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي‬-384

»ُ‫ َف ْل ُي ْخ ِب ْر ُه أ� َّن ُه ُي ِح ُّبه‬،‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال «�ِإ َذا أ� َح َّب ال َّر ُج ُل أ�خَ ا ُه‬
.‫يث َح َس ٌن‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ َوال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬،َ‫َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُود‬
384. Ebû Kerîme el-Mikdâm b. Ma’dîkerib’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Bir kimse (din) kardeşini severse, sevdiğini ona söylesin.
(D5124 Ebû Dâvûd, Edeb, 112, 113; T2391 Tirmizî, Zühd, 53)

َ ‫ أ� َّن َر ُس‬،ُ‫ َوعَ ْن ُم َعا ٍذ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-385

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
،‫ �ِإ ٖنّي َل أ� ِح ُّب َك‬،‫ « َيا ُم َعا ُذ َوال ّّٰل ِه‬:‫ أ�خَ َذ ِب َي ِد ٖه َو َق َال‬،‫َو َس َّل َم‬
:‫ول‬ُ ‫يك َيا ُمعا ُذ َلا ت ََدعَ َّن ٖفي ُد ُب ِر ُك ِّل َصل َا ٍة َت ُق‬ َ ‫وص‬ٖ �‫ُث َّم أ‬
‫يث‬ ٌ ‫ َو ُح ْس ِن ِع َباد ِت َك» َح ٖد‬،‫ال ّّٰل ُه َّم أ� ِع ٖ ّني عَ َلى ِذ ْك ِر َك َو ُش ْك ِر َك‬
ٍ ‫ َر َوا ُه أ� ُبو َدا ُو َد َوال َّن َسا ِئ ُّي ِب إ� ْس َنا ٍد َص ٖح‬،‫يح‬
.‫يح‬ ٌ ‫َص ٖح‬
366

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 366 21.5.2015 14:40:39

 385. Muâz b. Cebel’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah , (bir gün) Muâz’ın elini tutmuş ve:
“Yâ Muâz, vallahi ben seni seviyorum.” demiş, sonra da, “Yâ Muâz,
her namazın ardından, “Allâhümme e’innî alâ zikrike ve şükrike ve hüsni
‘ibâdetike (Allah’ım, seni zikretmek, sana şükretmek ve sana ibadet etmek
için bana yardım et.)” duasını hiçbir zaman bırakmamanı tavsiye
ediyorum.” buyurmuştur.
(D1522 Ebû Dâvûd, Vitir, 26; N1304 Nesâî, Sehv, 60)

‫ أ� َّن َر ُجل ًا َك َان ِع ْن َد ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬،ُ‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-386
‫ َف َق َال‬،‫ول ال ّّٰل ِه �ِإ ٖنّي َل أ� ِح ُّب ٰه َذا‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ َف َق َال‬،‫ َف َم َّر ِب ِه َر ُج ٌل‬،‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
»ُ‫ « أ�عْ ِل ْمه‬:‫ َلا َق َال‬:‫ « أ� أ�عْ َل ْم َتهُ؟» َق َال‬:‫َل ُه ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.ُ‫ أ� َح َّب َك ا َّل ٖذي أ� ْح َب ْب َت ٖني َله‬:‫ َف َق َال‬،‫ �ِإ ٖنّي أ� ِح ُّب َك ِفي ال ّّٰل ِه‬:‫ َف َق َال‬،ُ‫َف َل ِح َقه‬
.‫َر َوا ُه أ� ُبو َدا ُو َد ِب ِإ� ْس َنا ٍد َص ٖح ٍيح‬
386. Enes (ra) anlatıyor:
Bir gün Peygamber’in yanına birisi geldi ve:
–Yâ Resûlallah ben şu adamı seviyorum, dedi.
Peygamber :
–Sevdiğini ona söyledin mi, diye sordu. Adam:
–Hayır, dedi.
–Öyle ise bunu kendisine söyle, buyurdu. Bunun üzerine o zat, adama yetişerek:
–Ben seni Allah için seviyorum, dedi. O da:
–Öyle ise beni kendisi için sevdiğin Allah da seni sevsin, diye dua etti.
(D5125 Ebû Dâvûd, Edeb, 112, 113)

367

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 367 21.5.2015 14:40:39

 Allah’ın Kulunu Sevmesi

‫ون ال ّّٰل َه َفا َّت ِب ُعو ٖني ُي ْح ِب ْب ُك ُم ال ّّٰل ُه‬

َ ‫ ُق ْل �ِإ ْن ُك ْن ُت ْم ت ُِح ُّب‬
‫َو َي ْغ ِف ْر َل ُك ْم ُذنُو َب ُك ْم َوال ّّٰل ُه َغ ُفو ٌر َر ٖح ٌيم‬
De ki: “Eğer Allah’ı seviyorsanız bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve
günahlarınızı bağışlasın. Çünkü Allah çok bağışlayandır, çok merhamet
edendir.”
(Âl-i İmrân, 3/31)

‫ َي آ� أ� ُّي َها ا َّل ٖذ َين �آ َم ُنوا َم ْن َي ْرت ََّد ِم ْن ُك ْم عَ ْن ٖدي ِن ٖه َف َس ْو َف َي أ�ْ ِتي‬
‫ال ّّٰل ُه ِب َق ْو ٍم ُي ِح ُّب ُه ْم َو ُي ِح ُّبو َن ُه أ� ِذ َّل ٍة عَ َلى ا ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين أ� ِع َّز ٍة عَ َلى‬
َ ‫ون ٖفي َس ٖب ِيل ال ّّٰل ِه َو َلا َيخَ ا ُف‬
‫ون َل ْو َم َة ل آ� ِئ ٍم‬ َ ‫ا ْل َكا ِف ٖر َين ُي َجا ِه ُد‬
‫ٰذ ِل َك َف ْض ُل ال ّّٰل ِه ُي ْؤ ٖتي ِه َم ْن َيشَ ا ُء َوال ّّٰل ُه َو ِاس ٌع عَ ٖل ٌيم‬
Ey iman edenler! Sizden kim dininden dönerse, (bilin ki) Allah onların
yerine öyle bir topluluk getirir ki, Allah onları sever, onlar da Allah’ı severler.
Onlar müminlere karşı alçak gönüllü, kâfirlere karşı onurludurlar. Allah
yolunda cihad ederler. (Bu yolda) hiçbir kınayanın kınamasından da
korkmazlar. İşte bu, Allah’ın bir lütfudur. Onu dilediğine verir. Allah lütfu
geniş olandır, hakkıyla bilendir.
(Mâide, 5/54)

368

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 368 21.5.2015 14:40:39

 ‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ‫‪َ -387‬وعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ِ�« :‬إ َّن ال ّّٰل َه َت َعا َلى َق َال‪َ :‬م ْن عَ ادَى ٖلي َو ِل ًّيا‪َ ،‬ف َق ْد �آ َذ ْن ُت ُه بِا ْل َح ْر ِب‪،‬‬
‫َو َما َت َق َّر َب �ِإ َل َّي عَ ْب ٖدي ِبشَ ْي ٍء أ� َح َّب �ِإ َل َّي ِم َّما ا ْف َت َر ْض ُت عَ َل ْي ِه‪َ ،‬و َما َي َز ُال‬
‫عَ ْب ٖدي َي َت َق َّر ُب �ِإ َل َّي بِال َّن َوا ِف ِل َح ّٰتى أ� ِح َّبهُ‪َ ،‬ف إ� َذا أ� ْح َب ْب ُتهُ‪ُ ،‬ك ْن ُت َس ْم َع ُه ا َّل ٖذي‬
‫َي ْس َم ُع ِب ِه‪َ ،‬و َب َص َر ُه ا َّل ٖذي ُي ْب ِص ُر ِب ِه‪َ ،‬و َي َد ُه ا َّل ٖتي َي ْبطِ ُش ب َِها‪َ ،‬و ِر ْج َل ُه ا َّل ٖتي‬
‫َي ْم ٖشي ب َِها َو�إ ْن َس أ� َل ٖني أ�عْ َط ْي ُتهُ‪َ ،‬و َل ِئ ِن ْاس َت َعا َذ ٖني َل أ� ٖع َيذ َّنهُ» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِريُّ ‪.‬‬
‫‪387. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Allah Teâlâ, “Kim benim dostlarımdan birine düşmanlık ederse, ben de ona‬‬
‫‪harp açarım. Bir kulum, kendisine farz kıldığım şeylerden daha sevimli bir‬‬
‫‪amel ve ibadetle bana yaklaşmaz. Fakat kulum bana nafile ibadetlerle de‬‬
‫‪sürekli yaklaşır, sonunda ben onu severim. Bir kere de onu sevdim mi,‬‬
‫‪artık o kulumun işiten kulağı, gören gözü, tutan eli ve yürüyen‬‬
‫‪ayağı olurum. Eğer benden bir şey dilerse onu verir; bana sığınırsa‬‬
‫‪mutlaka onu himaye ederim.” buyurdu.‬‬
‫)‪(B6502 Buhârî, Rikâk, 38‬‬

‫‪َ -388‬وعَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ق َال‪ِ�« :‬إ َذا أ� َح َّب ال ّّٰل ُه َت َعا َلى‬
‫ال َع ْب َد‪ ،‬نَادَى جِ ْب ٖر َيل‪ِ� :‬إ َّن ال ّّٰل َه َت َعا َلى ُي ِح ُّب ُفل َانًا‪َ ،‬ف أ� ْح ِب ْبهُ‪َ ،‬ف ُي ِح ُّب ُه جِ ْب ٖر ُيل‪،‬‬
‫الس َماءِ‪ِ� :‬إ َّن ال ّّٰل َه ُي ِح ُّب ُفل َانًا‪َ ،‬ف أ� ِح ُّبو ُه‪َ ،‬ف ُي ِح ُّب ُه أ�هْ ُل‬
‫َف ُي َنا ِدى ٖفي أ�هْ ِل َّ‬
‫ول ِفي ْال أ� ْر ِض» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬ ‫وض ُع َل ُه ا ْل َق ُب ُ‬
‫الس َماءِ‪ُ ،‬ث َّم ُي َ‬
‫َّ‬
‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِل ُم ْس ِل ٍم‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ِ�« :‬إ َّن ال ّّٰل َه‬
‫‪369‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 369‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:39‬‬

 ‫ َف ُي ِح ُّب ُه‬،ُ‫ �ِإ ٖنّي أ� ِح ُّب ُفل َانًا َف أ� ْح ِب ْبه‬:‫ َف َق َال‬،‫حب عَ ْبد ًا دَعَ ا جِ ْب ٖر َيل‬
َّ �‫َت َعا َلى �ِإ َذا أ‬
ُ ‫ َف َي ُق‬،ِ‫الس َماء‬
‫ َف أ� ِح ُّبو ُه‬،‫ �ِإ َّن ال ّّٰل َه ُي ِح ُّب ُفل َانًا‬:‫ول‬ َّ ‫ ُث َّم ُي َن ٖادي ِفي‬،‫جِ ْب ٖر ُيل‬
‫ َو�ِإ َذا أ� ْب َغ َض عَ ْبد ًا دَعَ ا‬،‫ول ِفي ْال أ� ْر ِض‬ ُ ‫وض ُع َل ُه ال َق ُب‬ َّ ‫َف ُي ِح ُّب ُه أ�هْ ُل‬
َ ‫الس َما ِء ُث َّم ُي‬
ُ ‫ َف َي ُق‬،‫جِ ْبر َيل‬
‫ ُث َّم ُي َن ٖادي‬،‫ َف ُي ْب ِغ ُض ُه جِ ْب ٖر ُيل‬،ُ‫ َف أ� ْب ِغ ْضه‬،‫ �ِإ ٖنّي أ� ْب ِغ ُض ُفل َانًا‬:‫ول‬ ٖ
‫ُوض ُع َل ُه‬
َ ‫ َف ُي ْب ِغ ُضو َن ُه ُث َّم ت‬،‫ َف أ� ْب ِغ ُضو ُه‬،‫ �ِإ َّن ال ّّٰل َه ُي ْب ِغ ُض ُفل َانًا‬:ِ‫الس َماء‬
َّ ‫ٖفي أ�هْ ِل‬
»‫ا ْل َب ْغ َضا ُء ِفي ْال أ� ْر ِض‬
388. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Allah Teâlâ bir kulunu sevdiği zaman Cebrail’e:
–Allah filanı seviyor, onu sen de sev, der.
Cebrail de onu sever ve gök ehline:
–Allah filanı seviyor, siz de onu sevin, diye seslenir. Bunun üzerine
göktekiler o kimseyi severler. Sonra da o kişi, yeryüzünde herkesin
sevgisine mazhar olur.
(B3209 Buhârî, Bed’ü’l-halk, 6)

Müslim’in bir rivayetine göre Resûlullah şöyle buyurmuştur:

Allah Teâlâ bir kulu severse Cebrail’e:
–Ben filanı seviyorum, onu sen de sev, der. Cebrail onu sever
ve sonra semaya seslenerek:
–Allah filanı seviyor, siz de onu sevin, der. Bunun üzerine gökte bulunanlar da
onu severler ve sonra o kişi yeryüzünde herkesin sevgisine mazhar olur.
Allah Teâlâ bir kulunu sevmezse, Cebrail’e:
–Ben filanı sevmiyorum, sen de sevme, diye hitap eder; Cebrail de onu
sevmez. Sonra göktekilere, Allah filan kulunu sevmiyor, siz de onu sevmeyin,
diye seslenir. Bunun üzerine göktekiler ondan nefret ederler. Sonra da
yeryüzündeki herkes ondan nefret eder.
(M6705 Müslim, Birr, 157)

370

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 370 21.5.2015 14:40:39

 ‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬َ ‫ أ� َّن َر ُس‬،‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها‬-389
‫ َف َك َان َي ْق َر أ� ِل أ� ْص َحا ِب ٖه ٖفي‬،‫ َب َع َث َر ُجل ًا عَ َلى َس ِر َّي ٍة‬،‫َو َس َّل َم‬
‫ َذ َك ُروا‬،‫ َف َي ْخ ِت ُم بـِ( ُق ْل هُ َو ال ّّٰل ُه أ� َح ٌد) َف َل َّما َر َج ُعوا‬،‫َصل َا ِت ِه ْم‬
َ :‫ َف َق َال‬،‫ٰذ ِل َك ِل َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ِّ‫«س ُلو ُه ِل أ�ي‬
،‫ ِل أ�ن ََّها ِص َف ُة ال َّر ْحمٰ ِن‬:‫ َف َق َال‬،‫َش ْي ٍء َي ْص َن ُع ٰذ ِل َك؟» َف َس أ� ُلو ُه‬
ُ ‫ َف َق َال َر ُس‬،‫َف أ�نَا أ� ِح ُّب أ� ْن أ� ْق َر أ� ب َِها‬
:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫« أ�خْ ِب ُرو ُه أ� َّن ال ّّٰله َت َعا َلى ُي ِح ُّبهُ» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
389. Hz. Âişe (ra) anlatıyor:
Bir gün Resûlullah bir askeri birliği başlarında bir zatla sefere göndermişti.
O zat askeri birliğe imam olduğunda kıraatini İhlâs sûresi ile bitiriyordu.
Birlik dönünce Resûlullah’a , bu zatın namazda kıraatini İhlâs sûresi ile
bitirdiğini söylemişlerdi. Resûlullah :
–Bunu ne maksatla yaptığını kendisine sorun, dedi. O zat:
–Allah’ın sıfatlarını içerdiği için ben İhlâs sûresini okumayı seviyorum,
cevabını verdi. Bunun üzerine Resûlullah :
–Onu müjdeleyin, Allah da onu seviyor, buyurdu.
(B7375 Buhârî, Tevhîd, 1; M1890 Müslim, Müsâfirîn, 263)

371

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 371 21.5.2015 14:40:39

 Başkalarına Eziyet
Vermemek
ِ ‫ون ا ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين َوا ْل ُم ْؤ ِم َن‬
‫ات ِب َغ ْي ِر‬ َ ‫ َوا َّل ٖذ َين ُي ْؤ ُذ‬
‫َما ْاك َت َس ُبوا َف َق ِد ْاح َت َم ُلوا ُب ْه َتانًا َو�ِإ ْث ًما ُم ٖبي ًنا‬
Mümin erkekleri ve mümin kadınları işlemedikleri şeyler yüzünden incitenler,
bir iftira ve apaçık bir günah yüklenmişlerdir.
(Ahzâb, 33/58)

َّ ‫ َف أ� َّما ا ْل َي ٖت َيم َف َلا َت ْق َه ْر* َو أ� َّما‬

‫السا ِئ َل َف َلا َت ْن َه ْر‬
Öyleyse sakın yetimi horlama! Sakın isteyeni azarlama!
(Duhâ, 93/9-10)

ِ ‫ عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه ِفي ا ْل َب‬-390

‫ « َم ْن عَ ادَى ٖلي‬:‫اب َق ْب َل ٰه َذا‬
»‫َو ِليًّا َف َق ْد �آ َذ ْن ُت ُه بِا ْل َح ْر ِب‬
390. Yukarıda (387 numaralı hadiste) bahsi geçen,
“Kim benim dostlarımdan birine düşmanlık ederse, ben de ona harp açarım.”
anlamındaki Ebû Hüreyre hadisidir.
(B6502 Buhârî, Rikâk, 38)

372

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 372 21.5.2015 14:40:39

 ‫اب‬
ِ ‫الساب ُِق ٖفي َب‬ َّ ‫اص َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه‬ ٍ ‫ عَ ْن َس ْع ِد ْب ِن أ� ٖبي َو َّق‬-391
‫ َو َق ْو ُل ُه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم « َيا أ� َبا َب ْك ٍر‬،‫ُمل َا َط َف ِة ا ْل َي ٖت ِيم‬
»‫َل ِئ ْن ُك ْن َت أ� ْغ َض ْب َت ُه ْم َل َق ْد أ� ْغ َض ْب َت َر َّب َك‬
391. Muhtaçlara şefkatle kol kanat germek bahsinde geçen 258 numaralı Sa’d
b. Ebû Vakkâs hadisi ile “Ebû Bekir, onları gücendirmiş olabilirsin. Eğer onları
gücendirmiş isen Rabbini de gücendirmiş ve onun gazabını celbetmişsin
demektir.” meâlindeki 259 numaralı hadistir.
(M6241 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 46; M6412 Müslim, Fedâilül’s-sahâbe, 170)

‫ َق َال‬:‫ َوعَ ْن ُج ْن ُد ِب ْب ِن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-392

ُّ ‫ « َم ْن َص َّلى َصل َا َة‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
،‫الص ْب ِح‬ ُ ‫َر ُس‬
‫ َف ِإ� َّن ُه‬،ٍ‫ َفل َا َي ْط ُل َب َّن ُك ُم ال ّّٰل ُه ِم ْن ِذ َّم ِت ٖه ِبشَ يء‬،‫َف ُه َو ٖفي ِذ َّم ِة ال ّّٰل ِه‬
‫ ُث َّم َي ُك ُّب ُه عَ َلى َو ْج ِه ٖه‬،ُ‫ ُي ْد ِر ْكه‬،ٍ‫َم ْن َي ْط ُل ْب ُه ِم ْن ِذ َّم ِت ٖه ِبشَ ْيء‬
.‫ٖفي نَا ِر َج َه َّن َم» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
392. Cündüb b. Abdullah’tan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Sabah namazını kılan kimse, Allah’ın koruması altındadır. Allah, korumasına
karşılık sizden bir şey de istemez! Zira koruması karşılığında kimden bir şey
isteyecek olsa, (bu ağır bedele güç yetiremez ve) Allah onu yakalar ve sonra
yüzüstü cehennem ateşine atar.64
(M1494 Müslim, Mesâcid, 262)

64
Hadisin ikinci cümlesini şöyle çevirmek de mümkündür: “Sakın ola ki Allah, bu güvencesine halel getirecek
bir şey/fiil sebebiyle sizi talep etmesin! Zira Allah güvencesine halel getiren bir şey sebebiyle her kimi talep
ederse, (muhakkak) yakalar ve sonra o kimseyi yüzüstü cehennem ateşine sürer.”

373

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 373 21.5.2015 14:40:39

 ‫‪İnsanları Yaptıklarına‬‬
‫‪Göre Değerlendirmek,‬‬
‫‪İç Hâllerini Allah’a‬‬
‫‪Bırakmak‬‬
‫الصل َا َة َو�آ َتُوا ال َّز َكا َة َفخَ ُّلوا َس ٖبي َل ُه ْم‪‬‬
‫‪َ ‬ف ِإ� ْن تَا ُبوا َو أ� َقا ُموا َّ‬
‫‪...Eğer tövbe ederler, namazı kılıp zekâtı da verirlerse,‬‬
‫‪onları serbest bırakın...‬‬
‫)‪(Tevbe, 9/5‬‬

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬‫‪َ -393‬وعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‪ ،‬أ� َّن َر ُس َ‬
‫اس َح ّٰتى َيشْ َه ُدوا أ� ْن َلا‬ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‪ « :‬أ� ِم ْر ُت أ� ْن أ� َقا ِت َل ال َّن َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‪َ ،‬و ُي ٖق ُيموا َّ‬
‫الصل َا َة‪َ ،‬و ُي ْؤتُوا‬ ‫�ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰلهُ‪َ ،‬و أ� َّن ُم َح َّمد ًا َر ُس ُ‬
‫ال َّز َكا َة‪َ ،‬ف ِإ� َذا َف َع ُلوا ٰذ ِل َك‪ ،‬عَ َص ُموا ِم ٖ ّني ِد َما َءهُ ْم َو أ� ْم َوا َل ُه ْم �ِإ َّلا‬
‫ب َِح ِّق ْال ِإ� ْسل َا ِم‪َ ،‬و ِح َسا ُب ُه ْم عَ َلى ال ّّٰل ِه َت َعا َلى» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬

‫‪374‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 374‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:39‬‬

 393. İbn Ömer’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Allah’tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed’in Allah’ın peygamberi
olduğuna şehâdet edip, namaz kılıncaya ve zekât verinceye kadar inkârcılarla
savaşmakla65 emrolundum. Bunu yaptıkları zaman, hukukun gerektirdiği
yükümlülükler dışında, canlarını ve mallarını güvence altına almış olurlar. Gizli
hâllerinin hesabı ise Allah’a kalmıştır.66
(B25 Buhârî, Îmân, 1; M129 Müslim, Îmân, 36)

‫ َس ِم ْع ُت‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َطا ِرقِ ْب ِن أ� ْش َي َم َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-394

‫ « َم ْن َق َال َلا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰل ُه َو َك َف َر ب َِما‬:‫ول‬
ُ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
َ ‫َر ُس‬
.‫ َو ِح َسا ُب ُه عَ َلى ال ّّٰل ِه َت َعا َلى» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،ُ‫ َح ُر َم َما ُل ُه َو َد ُمه‬،‫ُي ْع َب ُد ِم ْن دُونِ ال ّّٰل ِه‬
394. Ebû Abdullah Târık b. Eşyem’in (ra)
Resûlullah’tan şöyle dediğini işittiği nakledilmiştir:
Bir kimse, Allah’tan başka tanrı yoktur der ve Allah’tan başka tapılan ilâhları inkâr
ederse, onun malı, canı dokunulmazdır. Gizli hâllerinin hesabı ise Allah’a aittir.
(M130 Müslim, Îmân, 37)

‫ ُق ْل ُت‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َم ْع َب ٍد ا ْل ِم ْق َدا ِد ْب ِن ْال أ� ْس َو ِد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-395

،‫يت َر ُجل ًا ِم َن ا ْل ُك َّفا ِر‬ ُ ‫ أ� َر أ� ْي َت �ِإ ْن َل ٖق‬:‫ِل َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
،‫ َف َق َط َع َها ُث َّم َلا َذ ِم ٖ ّني ِبشَ َج َر ٍة‬،‫ِالس ْي ِف‬َّ ‫ َف َض َر َب �ِإ ْح َدى َي َديَّ ب‬،‫َفا ْق َت َت ْل َنا‬
َ :‫ول ال ّّٰل ِه َب ْع َد أ� ْن َقا َل َها؟ َف َق َال‬
،»ُ‫«لا َت ْق ُت ْله‬ َ ‫ أ� أ� ْق ُت ُل ُه َيا َر ُس‬،‫ أ� ْس َل ْم ُت ِل َّل ِه‬:‫َف َق َال‬
65
Bu ifade, Hz. Peygamber’in Medine’de dini ve Müslüman toplumu koruyabilmek için öteki ile savaşması isti-
kametinde Allah’tan aldığı bazı emirler sonrasında söylenmiş olmalıdır. Yoksa insanları savaş zoruyla İslâmlaş-
tırma şeklinde anlaşılmamalıdır.
66
Bu rivayette Hz. Peygamber’in tebliğ etmekle yükümlü olduğu dini herkese iletme azmi dile getirilmektedir.
Bu tebliğ esnasında ortaya çıkacak engelleri bertaraf etmesinin ve insanlarla Allah’ın dinini hür biçimde tercih
edip etmemeleri arasında bir engelin kalmaması için mücadele etmekle emrolunduğu vurgulanmaktadır.

375

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 375 21.5.2015 14:40:39

 ‫ ُث َّم َق َال ٰذ ِل َك َب ْع َد َما َق َط َع َها؟‬، َّ‫ول ال ّّٰل ِه َق َط َع �ِإ ْح َدى َي َدي‬ َ ‫َف ُق ْل ُت َيا َر ُس‬
َ :‫َف َق َال‬
‫ َو�ِإن ََّك ب َِم ْن ِز َل ِت ٖه‬.ُ‫ َف ِإ� َّن ُه ب َِم ْن ِز َل ِت َك َق ْب َل أ� ْن َت ْق ُت َله‬،ُ‫ ِف ِإ� ْن َق َت ْل َته‬،ُ‫«لا َت ْق ُت ْله‬
.‫ول َك ِل َم َت ُه ا َّل ٖتي َق َال» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬ َ ‫َق ْب َل أ� ْن َي ُق‬
395. Ebû Ma’bed el-Mikdâd b. Esved (ra) anlatıyor:
Bir gün Resûlullah’a :
–Yâ Resûlallah, şayet kâfirlerden biriyle karşılaşıp vuruşurken, elimin birini
kılıcıyla koparıp, sonra da benden kurtulmak için bir ağaca sığınır ve ben
Müslüman oldum, derse ne buyurursun; böyle dedikten sonra onu öldürebilir
miyim, diye sordum.
–Sakın öldürme, buyurdu.
–Yâ Resûlallah, o benim bir elimi kopardıktan sonra
bu sözü söylüyor, dedim. Resûlullah:
–Hayır, öldürme. Eğer bu kelimeyi söyledikten sonra onu öldürürsen o
adam, senin onu öldürmeden evvelki konumuna sen de onun o sözü
söylemesinden evvelki konumuna düşersin.67
(B4019 Buhârî, Megâzî, 12; M274 Müslim, Îmân, 155)

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬ ُ ‫ َب َع َث َنا َر ُس‬:‫ َق َال‬،‫ َوعَ ْن أ� َسا َم َة ْب ِن َز ْي ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬-396
،‫ َف َص َّب ْح َنا ا ْل َق ْو َم عَ َلى ِم َيا ِه ِه ْم‬،‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم �ِإ َلى ا ْل ُح َر َق ِة ِم ْن ُج َه ْي َن َة‬
‫ َلا �ِإلٰ َه‬:‫َو َل ِح ْق ُت أ�نَا َو َر ُج ٌل ِم َن ال أ�ن َْصا ِر َر ُجل ًا ِم ْن ُه ْم َف َل َّما َغ ِشي َنا ُه َق َال‬
‫ َف َل َّما َق ِد ْم َنا‬،ُ‫ َو َط َع ْن ُت ُه ِب ُر ْم ٖحي َح ّٰتى َق َت ْل ُته‬، ُّ‫ َف َك َّف عَ ْن ُه ْال أ�نْصا ِري‬،ُ‫�ِإ َّلا ال ّّٰله‬
‫ « َيا أ� َسا َم ُة‬:‫ َف َق َال ٖلي‬،‫ َب َلغَ ٰذ ِل َك ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬،‫ا ْل َم ٖدي َن َة‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ َلا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰلهُ؟ ُق ْل ُت‬:‫أ� َق َت ْل َت ُه َب ْع َد َما َق َال‬
،‫ول ال ّّٰل ِه �ِإن ََّما َك َان ُم َت َع ِّوذ ًا‬
Kısaca o Müslüman olur, sen ise küfre düşersin demektir.
67

376

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 376 21.5.2015 14:40:39

 ‫» َف َما ز ََال ُي َك ِّر ُرهَ ا عَ َل َّي َح ّٰتى‬،‫ « أ� َق َت ْل َت ُه َب ْع َد َما َق َال َلا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰلهُ؟‬:‫َف َق َال‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ت ََم َّن ْي ُت أ� ٖ ّني َل ْم أ� ُك ْن أ� ْس َل ْم ُت َق ْب َل ٰذ ِل َك ا ْل َي ْو ِم‬
‫ َلا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰل ُه‬:‫ « أ� َق َال‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫ َف َق َال َر ُس‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
‫ « أ� َفل َا‬:‫ َق َال‬،‫السل َا ِح‬ َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ ُق ْل ُت‬، ‫َو َق َت ْل َت ُه‬
ِّ ‫ �ِإن ََّما َقا َل َها خَ ْوف ًا ِم َن‬،‫ول ال ّّٰل ِه‬
‫َش َق ْق َت عَ ْن َق ْل ِب ٖه َح ّٰتى َت ْع َل َم أ� َقا َل َها أ� ْم َلا؟» َف َما ز ََال ُي َك ِّر ُرهَ ا َح ّٰتى ت ََم َّن ْي ُت‬
.‫أ� ٖ ّني أ� ْس َل ْم ُت َي ْؤ َم ِئ ٍذ‬
396. Üsâme b. Zeyd (ra) anlatıyor:
Resûlullah bizi Cüheyne kabilesinin (meskun olduğu) Huraka bölgesine
göndermişti. Onları sabahleyin sularının başında bastırdık. Ensardan biri ile
birlikte bir adamı yakaladık. Üzerine gidince:
–Lâ ilâhe illâllâh (Allah’tan başka tanrı yoktur.), dedi. Bunun üzerine ensarî
arkadaşım onu bıraktı; ben mızrağımı adama sapladım ve onu öldürdüm.
Medine’ye geldiğimizde Peygamber durumdan haberdar oldu ve bana:
–Yâ Üsâme, Lâ ilâhe illâllâh dediği hâlde sen o adamı öldürdün öyle mi? buyurdu.
–Yâ Resûlallah, sırf hayatını kurtarmak için şehâdet getirdi, dedim. Onun
üzerine:
–O, Lâ ilâhe illâllâh dedikten sonra onu öldürdün öyle mi? buyurdu ve bu
sözü (bir kaç kere) tekrarladı. Öyle ki ben “Keşke bu olaydan evvel Müslüman
olmamış olsaydım.” diye içimden geçirdim.
(B6872 Buhârî, Diyât, 2; M278 Müslim, Îmân, 159)

Müslim’in bir rivayetinde, Lâ ilâhe illâllâh dediği

hâlde sen onu öldürdün mü, dedi.
–Yâ Resûlallah, kelime-i tevhidi kılıç korkusundan söylemişti, dedim.
Bunun üzerine:
–Kalbini mi yardın, korkudan söyleyip söylemediğini ne biliyorsun, buyurdu.
Ve bu sözü o kadar çok tekrarladı ki, (yaptığımın ağırlığı yüzünden daha önce
değil de) o gün Müslüman olmuş olmayı istedim.
(M277 Müslim, Îmân, 158)

377

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 377 21.5.2015 14:40:40

 ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ‫‪َ -397‬وعَ ْن ُج ْن ُد ِب ْب ِن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪ ،‬أ� َّن َر ُس َ‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َب َع َث َب ْعث ًا ِم َن ا ْل ُم ْس ِل ٖم َين �ِإ َلى َق ْو ٍم ِم َن ا ْل ُمشْ ِر ٖك َين‪َ ،‬و أ�ن َُّه ُم ا ْل َت َق ْوا‪،‬‬
‫َف َك َان َر ُج ٌل ِم َن ا ْل ُمشْ ِر ٖك َين �ِإ َذا َشا َء أ� ْن َي ْق ِص َد �ِإ َلى َر ُج ٍل ِم َن ا ْل ُم ْس ِل ٖم َين َق َص َد‬
‫َل ُه َف َق َت َلهُ‪َ ،‬و أ� َّن َر ُجل ًا ِم َن ا ْل ُم ْس ِل ٖم َين َق َص َد َغ ْف َل َتهُ‪َ ،‬و ُك َّنا َن َت َح َّد ُث أ� َّن ُه أ� َسا َم ُة ْب ُن‬
‫الس ْي َف‪َ ،‬ق َال‪َ :‬لا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰلهُ‪ ،‬ف َق َت َلهُ‪َ ،‬ف َجا َء ا ْل َب ٖشي ُر �ِإ َلى‬‫َز ْي ٍد َف َّلما َر َف َع عَ َل ْي ِه َّ‬
‫َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ف َس أ� َلهُ‪َ ،‬و أ�خْ َب َر ُه‪َ ،‬ح ّٰتى أ�خْ َب َر ُه خَ َب َر ال َّر ُج ِل‬
‫ول ال ّّٰل ِه أ� ْو َج َع‬‫َك ْي َف َص َن َع‪َ ،‬ف َدعَ ا ُه َف َس أ� َلهُ‪َ ،‬ف َق َال‪ِ « :‬ل َم َق َت ْل َتهُ؟» َف َق َال‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫ِفي ا ْل ُم ْس ِل ٖم َين‪َ ،‬و َق َت َل ُفل َانًا َو ُفل َانًا َو َس َّمى َل ُه نَفر ًا َو�ِإ ٖ ّني َح َم ْل ُت عَ َل ْي ِه‪َ ،‬ف َل َّما‬
‫الس ْي َف َق َال‪َ :‬لا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰلهُ‪َ .‬ق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪:‬‬ ‫َر أ�ى َّ‬
‫ِــ«لا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰلهُ»‪ِ� ،‬إ َذا َجا َء ْت‬
‫« أ� َق َت ْل َتهُ؟» َق َال‪َ :‬ن َع ْم‪َ ،‬ق َال‪َ « :‬ف َك ْي َف ت َْص َن ُع ب َ‬
‫ِــ«لا �ِإلٰ َه‬
‫ول ال ّّٰل ِه ْاس َت ْغ ِف ْر ٖلي‪َ .‬ق َال‪َ « :‬و َك ْي َف ت َْص َن ُع ب َ‬‫َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة؟» َق َال َيا َر ُس َ‬
‫ول‪َ :‬‬
‫«ك ْي َف‬ ‫�ِإ َّلا ال ّّٰلهُ» �ِإ َذا َجا َء ْت َي ْو َم ال ِق َيا َم ِة؟» َف َج َع َل َلا َيز ُيد عَ َلى أ� ْن َي ُق َ‬
‫ٖ‬
‫ِــ«لا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰلهُ» �إ َذا َجا َء ْت َي ْو َم ال ِق َيا َم ِة» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫ت َْص َن ُع ب َ‬
‫‪397. Cündüb b. Abdullah (ra) anlatıyor:‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪, Müslümanlardan bir askeri birliği müşrik bir topluluğa‬‬
‫‪göndermişti. Bunlar (düşmanla) karşılaşınca müşriklerden biri,‬‬
‫‪Müslümanlardan yakaladığını öldürüyordu. Müslümanlardan bir zat da onu‬‬
‫‪gafil avlamak için fırsat kolluyordu. Biz:‬‬
‫‪–Bu zatın, Üsâme b. Zeyd olduğunu söylerdik. Üsâme kılıcını kaldırınca, adam‬‬
‫‪şehâdet getirdiyse de onu öldürdü. Resûlullah’a‬‬ ‫‪müjdeci geldi. Ona‬‬
‫‪orduda olup biteni sordu. O da herşeyi anlattı. Hatta Üsâme’nin ne yaptığını‬‬
‫‪da haber verdi. Bunun üzerine Resûlullah‬‬ ‫‪Üsâme’yi çağırdı ve:‬‬

‫‪378‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 378‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:40‬‬

 –O adamı niye öldürdün, diye sordu. Üsâme de:
–Yâ Resûlallah, o adam Müslümanların canına tak etti, filanı filanı öldürdü,
dedi –birkaç kimsenin ismini söyledi– ve ben de ona bir hamle yaptım. Kılıcı
görünce, lâ ilâhe illâllâh dedi, dedi. Resûlullah :
–(Şehâdet getiren) o adamı öldürdün mü? buyurdu.
–Evet, dedim. Bunun üzerine:
–Kıyamet günü bu lâ ilâhe illâllâh karşına çıktığında ne yapacaksın, dedi. Üsâme:
–Yâ Resûlallah, benim için istiğfar buyur, diye rica ettiyse de Resûlullah :
–Kıyamet günü bu lâ ilâhe illâllâh karşına çıktığında ne yapacaksın, lâ ilâhe
illâllâh karşına çıktığında ne yapacaksın, sözünden başka bir şey söylemiyordu.
(Üsâme’nin, “Benim için istiğfar et.” demesine aldırış etmiyordu.)
(M279 Müslim, Îmân, 160)

ِ ‫ َس ِم ْع ُت عُ َم َر ْب َن ا ْل َخ َّط‬:‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عُ ْت َب َة ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َق َال‬-398

‫اب‬
ِ‫ون بِا ْل َو ْح ِي ٖفي عَ ْه ِد َر ُسول‬ َ ‫ «�ِإ َّن نَاس ًا َكانُوا ُيؤْخَ ُذ‬:‫ول‬ ُ ‫َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َي ُق‬
‫ َو�ِإن ََّما َن ْأ�خُ ُذ ُك ُم ْال آ� َن‬،‫ َو�ِإ َّن ا ْل َو ْح َي َق ِد ا ْن َق َط َع‬،‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َو َق َّر ْب َنا ُه َو َل ْي َس‬،‫ أ� ِم َّنا ُه‬،‫ َف َم ْن أ� ْظ َه َر َل َنا خَ ْير ًا‬،‫ب َِما َظ َه َر َل َنا ِم ْن أ�عْ َما ِل ُك ْم‬
‫ َل ْم‬،‫ َو َم ْن أ� ْظ َه َر َل َنا ُسوء ًا‬،‫ َال َّل ُه ُي َح ِاس ُب ُه ٖفي َس ٖري َر ِت ِه‬،‫َل َنا ِم ْن َس ٖري َر ِت ٖه َش ْي ٌء‬
. ُّ‫ َو َل ْم ن َُص ِّد ْق ُه َو�ِإ ْن َق َال �ِإ َّن َس ٖري َر َت ُه َح َس َن ٌة» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬،ُ‫َن ْأ� َم ْنه‬
398. Abdullah b. Utbe b. Mes’ûd anlatıyor:
Hz. Ömer’den işittim, “İnsanlar Resûlullah zamanında vahiy ile gelen bilgiye
göre sorumlu tutuluyorlardı. Artık (Peygamber’in vefatı üzerine) vahiy
kesilmiş bulunuyor. Bugün sizi açıkça gördüğümüz davranışlarınız ile hesaba
çekeriz. Binaenaleyh bize iyi davranışlar sergileyen kimseyi emin sayar ve onu
kendimize yakın hissederiz. Onların gizli hâllerini araştırmak bize düşmez. Gizli
hâllerinin hesabı Allah’a aitir. Bize karşı kötü davranışlar sergileyenlerden ise
emin olamayız, niyetinin iyi olduğunu söylese bile ona inanamayız.
(B2641 Buhârî, Şehâdat, 5)

379

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 379 21.5.2015 14:40:40

 ‫‪Allah’tan Korkmak‬‬
‫)‪(Havf‬‬
‫اي َفا ْرهَ ُبونِ ‪‬‬
‫‪َ ‬و�ِإ َّي َ‬
‫‪...Yalnız benden korkun.‬‬
‫)‪(Bakara, 2/40‬‬

‫‪ِ�‬إ َّن َب ْط َش َر ِّب َك َلشَ ٖد ٌيد‪‬‬

‫‪Şüphesiz, Rabbinin yakalaması çok şiddetlidir.‬‬
‫)‪(Bürûc, 85/12‬‬

‫‪َ ‬و َك ٰذ ِل َك أ�خْ ُذ َر ِّب َك �ِإ َذا أ�خَ َذ ا ْل ُق َرى َو ِه َي َظا ِل َم ٌة �ِإ َّن أ�خْ َذ ُه أ� ٖل ٌيم‬
‫اب ال آ� ِخ َر ِة ٰذ ِل َك َي ْو ٌم‬ ‫اف عَ َذ َ‬ ‫َش ٖد ٌيد *�ِإ َّن ٖفي ٰذ ِل َك َل آ� َي ًة ِل َم ْن خَ َ‬
‫اس َو ٰذ ِل َك َي ْو ٌم َمشْ ُهو ٌد * َو َما ُنؤَخِّ ُر ُه �ِإ َّلا ِل أ� َج ٍل َم ْع ُدو ٍد *‬ ‫َم ْج ُموعٌ َل ُه ال َّن ُ‬
‫َي ْو َم َي أ�ْ ِت َلا ت ََك َّل ُم َن ْف ٌس �ِإ َّلا ِب ِإ� ْذ ِن ٖه َف ِم ْن ُه ْم َش ِق ٌّي َو َس ٖع ٌيد *‬
‫َف أ� َّما ا َّل ٖذ َين َش ُقوا َف ِفي ال َّنا ِر َل ُه ْم ٖف َيها َز ٖفي ٌر َو َش ٖهيقٌ ‪‬‬
‫‪380‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 380‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:40‬‬

 Zulme sapmış memleketlerin halkını yakaladığında, Rabbinin yakalaması
işte böyledir! Şüphesiz O’nun yakalaması can yakıcı ve şiddetlidir. Şüphesiz,
âhiret azabından korkanlar için bunda bir ibret vardır. Bu, insanların (hesap
ve ceza için) toplanacakları bir gündür. Bu, herkesin toplanıp bir araya
geleceği bir gündür. Biz onu ancak belirli bir zamana kadar erteliyoruz. O
gün geldiği zaman Allah’ın izni olmadan hiçbir kimse konuşamaz. Onlardan
bahtsız (cehennemlik) olanlar da vardır, bahtiyar (cennetlik) olanlar da.
Bahtsız olanlara gelince; onlar cehennemdedirler. Onların orada şiddetli bir
soluyuşları vardır.
(Hûd, 11/102-106)

ُ‫ َو ُي َح ِّذ ُر ُك ُم ال ّّٰل ُه َن ْف َسه‬

...Allah asıl sizi kendisine karşı dikkatli olmanız hakkında uyarmaktadır...
(Âl-i İmrân, 3/28)

* ‫الصاخَّ ُة * َي ْو َم َي ِف ُّر ا ْل َم ْر ُء ِم ْن أ� ٖخي ِه‬ َّ ‫ َف ِإ� َذا َجا َء ِت‬

‫َو أ� ِّم ٖه َو أ� ٖبي ِه * َو َص ِاح َب ِت ٖه َو َب ٖني ِه * ِل ُك ِّل ا ْم ِرئٍ ِم ْن ُه ْم َي ْو َم ِئ ٍذ َش أ� ٌن ُي ْغ ٖني ِه‬
Kişinin kardeşinden, annesinden, babasından, eşinden ve çocuklarından
kaçacağı gün kulakları sağır edercesine şiddetli ses geldiği vakit, işte o gün
onlardan herkesin kendini meşgul edecek bir işi vardır.
(Abese, 80/33-37)

‫الساعَ ِة َش ْي ٌء عَ ٖظ ٌيم * َي ْو َم َت َر ْون ََها‬َّ ‫اس ا َّت ُقوا َر َّب ُك ْم �ِإ َّن َز ْل َز َل َة‬
ُ ‫ َي آ� أ� ُّي َها ال َّن‬
‫ات َح ْم ٍل َح ْم َل َها َو َت َرى‬ ِ ‫ت َْذهَ ُل ُك ُّل ُم ْر ِض َع ٍة عَ مَّا أ� ْر َض َع ْت َوت ََض ُع ُك ُّل َذ‬
‫اب ال ّّٰل ِه َش ٖد ٌيد‬َ ‫اس ُس َكا َرى َو َما هُ ْم ب ُِس َكا َرى َولٰ ِك َّن عَ َذ‬ َ ‫ال َّن‬
381

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 381 21.5.2015 14:40:40

 Ey insanlar! Rabbinize karşı gelmekten sakının. Çünkü kıyamet sarsıntısı çok
büyük bir şeydir. Onu göreceğiniz gün, her emzikli kadın emzirmekte olduğu
çocuğundan geçer ve her hamile kadın da karnındaki çocuğunu düşürür.
İnsanları sarhoş görürsün; hâlbuki onlar sarhoş değillerdir. Ne var ki Allah’ın
azabı çok şiddetlidir.
(Hac, 22/1-2)

َ َ‫ َو ِل َم ْن خ‬
 ِ‫اف َم َقا َم َر ِّب ٖه َج َّنتَان‬
Rabbinin huzurunda (hesap vermek üzere) duracağından
korkan kimseye iki cennet vardır.
(Rahmân, 55/46)

‫ون* َقا ُلوا �ِإنَّا ُك َّنا َق ْب ُل ٖفي‬

َ ‫ َو أ� ْق َب َل َب ْع ُض ُه ْم عَ َلى َب ْع ٍض َي َت َساء ُل‬
* ‫الس ُمو ِم‬ َّ ‫اب‬ َ ‫أ�هْ ِل َنا ُمشْ ِف ٖق َين * َف َم َّن ال ّّٰل ُه عَ َل ْي َنا َو َو َقانَا عَ َذ‬
‫�ِإنَّا ُك َّنا ِم ْن َق ْب ُل ن َْدعُ و ُه �ِإ َّن ُه هُ َو ا ْل َب ُّر ال َّر ٖح ُيم‬
Birbirlerine dönüp (“Ne iyilik yaptınız da bu nimetlere ulaştınız?” diye)
sorarlar. Derler ki: “Şüphesiz daha önce biz, ailemiz içinde yaşarken (Allah’a
isyandan) korkardık.” “Allah da bize lütfetti ve bizi iliklere işleyen cehennem
azabından korudu.” “Gerçekten biz bundan önce O’na yalvarıyorduk. Şüphesiz
O, iyilik edendir, çok merhametlidir.”
(Tûr, 52/25-28)

ُ ‫ َح َّد َث َنا َر ُس‬:‫ َق َال‬،ُ‫ عَ ِن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-399

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫ «�ِإ َّن أ� َح َد ُك ْم ُي ْج َم ُع خَ ْل ُق ُه ٖفي َب ْط ِن أ� ِّم ٖه أ� ْر َب ٖع َين‬:‫وق‬ ُ ‫الصا ِد ُق ا ْل َم ْص ُد‬
َّ ‫ َوهُ َو‬،‫َو َس َّل َم‬
‫ ُث َّم ُي ْر َس ُل‬،‫ون ُم ْض َغ ًة ِمث َْل ٰذ ِل َك‬ ُ ‫ ُث َّم َي ُك‬،‫ون عَ َل َق ًة ِمث َْل ٰذ ِل َك‬
ُ ‫ ُث َّم َي ُك‬،‫َي ْو ًما ن ُْط َف ًة‬
382

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 382 21.5.2015 14:40:40

 ،‫ َوعَ َم ِل ِه‬،‫ َو أ� َج ِل ِه‬،‫ ب َِك ْت ِب ِر ْز ِق ِة‬:‫ات‬ َ ‫ َف َي ْن ُفخُ ٖفي ِه ال ُر‬،‫ا ْل َم َل ُك‬
ٍ ‫ َو ُي ْؤ َم ُر ِب أ� ْر َب ِع َك ِل َم‬،‫وح‬
‫ َف َو ا َّل ٖذي َلا �ِإلٰ َه َغ ْي ُر ُه �ِإ َّن أ� َح َد ُك ْم َلي ْع َم ُل ِب َع َم ِل أ�هْ ِل ا ْل َج َّن ِة َح ّٰتى‬.‫َو َش ِق ٌّي أ� ْو َس ٖع ٌيد‬
،‫ َف َي ْع َم ُل ِب َع َم ِل أ�هْ ِل ال َّنا ِر‬،‫اب‬ ُ ‫َما َي ُك‬
ُ ‫ َف َي ْسب ُِق عَ َل ْي ِه ا ْل ِك َت‬، ٌ‫ون َب ْي َن ُه َو َب ْي َن َها �ِإ َّلا ِذ َراع‬
ُ ‫ َو�ِإ َّن أ� َح َد ُك ْم َلي ْع َم ُل ِب َع َم ِل أ�هْ ِل ال َّنا ِر َح ّٰتى َما َي ُك‬،‫َف َي ْدخُ ُل َها‬
‫ون َب ْي َن ُه َو َب ْي َن َها �ِإ َّلا‬
.‫اب َف َي ْع َم ُل ِب َع َم ِل أ�هْ ِل ا ْل َج َّن ِة َف َي ْدخُ ُل َها» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
ُ ‫ َف َي ْسب ُِق عَ َل ْي ِه ا ْل ِك َت‬، ٌ‫ِذ َراع‬
399. İbn Mes’ûd’un (ra) şöyle dediği rivayet edilmiştir:
Resûlullah –ki o doğru söyler, sözü de hep doğrulanır– bize şöyle dedi:
Herbiriniz ana rahminde nutfe olarak kırk günde şekillenir. Sonra, o kadarlık
bir sürede rahim çeperine yapışık alaka olarak kalır. Sonra yine o kadarlık
bir zaman içinde bir çiğnem et parçası (mudğa) olur. Ondan sonra da Allah
bir melek gönderir. Ona ruh üfler ve şu dört konuda yazgısını yazması
emrolunur: rızkı, eceli, ameli, şakî/kötü yahut said/iyi olacağı. Kendisinden
başka tanrı olmayan Allah’a yemin ederim ki, sizden biriniz cennetliklerin
yaptığı işleri yapar, hatta kendisi ile cennet arasında yalnız bir arşın mesafe
kalır; fakat yazgısı ağır basar ve o cehennemliklerin işlerini yapmaya başlar ve
cehenneme girer. Yine sizden biri, cehennemliklerin işledikleri işleri yapa yapa
kendisi ile cehennem arasında ancak bir arşın mesafe kalır, derken yazgısı ağır
basar, bu defa o kimse cennetliklerin işlerini yapar ve cennete girer. 68
(M6723 Müslim, Kader, 1; B6594 Buhârî, Kader, 1)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-400

‫ « ُي ْؤتَى ب َِج َه َّن َم َي ْو َم ِئ ٍذ‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫ون أ� ْل َف َم َل ٍك َي ُج ُّرون ََها» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬ َ ‫ َم َع ُك ِّل ِز َما ٍم َس ْب ُع‬،‫ون أ� ْل َف ِز َما ٍم‬
َ ‫َل َها َس ْب ُع‬
68
Burada insanın ana rahmindeki ilk şekillenmesine işaret edilmekte ve Peygamber (sav) devri insanının bilgi
düzeyine uygun bir açıklama ile kendilerine bu oluşum hakkında bilgi verilmektedir. Bu hadis, farklı şekillerde
yorumlanmıştır. Hatta kimi alimler hadisin kendisini tartışma konusu yapmışlardır. Bu hadiste dile getirilen
embriyonun gelişimi tıp biliminin verileriyle birlikte değerlendirilerek anlaşılmalıdır. Hadiste insan hayatının
belirsizliği vurgulanmakta, hiç kimsenin kendi âkıbetinden emin olmaması gerektiğinin altı çizilmektedir.
İnsanın özgür iradesiyle hep iyi ve güzeli araması ve ölünceye kadar salih ameller yapmaya gayret etmesi
gerektiği hatırlatılmaktadır.

383

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 383 21.5.2015 14:40:40

 400. İbn Mes’ûd’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
O gün cehennem, her birini yetmiş bin meleğin çektiği yetmiş bin yularla
(bağlı olarak) getirilir.69
(M7164 Müslim, Cennet, 29)

َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫ َق َال‬،‫ َوعَ ِن ال ُّن ْع َمانِ ْب ِن َب ٖشي ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬-401

‫ول‬
ُ ‫ َي ُق‬،‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ «�ِإ َّن أ�هْ َو َن أ�هْ ِل ال َّنا ِر عَ َذاب ًا َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة‬:‫ول‬
‫وض ُع ٖفي أ�خْ َم ِص َق َد َم ْي ِه َج ْم َر َتانِ َي ْغ ٖلي ِم ْن ُه َما ِد َم ُاغ ُه َما َي َرى أ� َّن‬ َ ‫َل َر ُج ٌل ُي‬
.‫ َو�ِإ َّن ُه َل أ�هْ َون ُُه ْم عَ َذاب ًا» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،‫أ�حد ًا أ� َش ُّد ِم ْن ُه عَ َذاب ًا‬
401. Numân b. Beşîr’in (ra), Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
Kıyamet günü ateşe girenlerin en hafif azap göreni şu kimsedir: Ayak
oyuklarına iki kor konmuş ve (onun tesiriyle) beyni kaynamaktadır. Hiç
kimsenin kendisi kadar çetin bir azap çekmediğini düşünür; oysa o, azabı en
hafif olandır.
(M516-M517 Müslim, Îmân, 363-364; B6561 Buhârî, Rikâk, 51)

‫ أ� َّن َنب َِّي ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬،ُ‫ َوعَ ْن َس ُم َر َة ْب ِن ُج ْن ُد ٍب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-402
‫ َو ِم ْن ُه ْم َم ْن‬،‫ « ِم ْن ُه ْم َم ْن َت أ�ْخُ ُذ ُه ال َّنا ُر �ِإ َلى َك ْع َب ْي ِه‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
‫ َو ِم ْن ُه ْم َم ْن‬،‫ َو ِم ْن ُه ْم َم ْن َت أ�ْخُ ُذ ُه �ِإ َلى ُح ْج َز ِت ِه‬،‫َت أ�ْخُ ُذ ُه �ِإ َلى ُر ْك َب َت ْي ِه‬
.‫َت أ�ْخُ ُذ ُه �ِإ َلى َت ْر ُق َو ِت ِه» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬

Bu ifadeler temsilîdir. Cehennemin büyüklüğü ve azametini ifade için kullanılmıştır.

69

384

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 384 21.5.2015 14:40:40

 ‫‪402. Semüre b. Cündüb’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Ateş, cehennemdekilerin kiminin topuklarına, kiminin dizlerine ve kiminin de‬‬
‫‪beline kadar, bazılarının ise köprücük kemiklerine kadar çıkar.‬‬
‫)‪(M7170 Müslim, Cennet, 33‬‬

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬‫‪َ -403‬وعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما أ� َّن َر ُس َ‬

‫يب أ� َح ُدهُ ْم ٖفي َر ْش ِح ٖه‬ ‫اس ِل َر ِّب ا ْل َعا َل ٖم َين َح ّٰتى َي ٖغ َ‬ ‫َو َس َّل َم َق َال‪َ « :‬ي ُقو ُم ال َّن ُ‬
‫�ِإ َلى أ�ن َْص ِ‬
‫اف أ� ُذ َن ْي ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫‪403. İbn Ömer’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪İnsanlar, âlemlerin Rabbi (nin huzuruna gitmek) için (kabirlerinden) kalkarlar.‬‬
‫‪Bazıları kulaklarının yarısına kadar ter içinde kalır.‬‬
‫)‪(B4938 Buhârî, Tefsîr, (Mutaffifîn) 1; M7203 Müslim, Cennet, 60‬‬

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ‫‪َ -404‬وعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ ،‬ق َال‪ :‬خَ َط َب َنا َر ُس ُ‬
‫ون َما أ�عْ َل ُم َل َض ِح ْك ُت ْم‬ ‫َو َس َّل َم خُ ْط َب ًة َما َس ِم ْع ُت ِم ْث َل َها َق ُّط‪َ ،‬ف َق َال‪َ « :‬ل ْو َت ْع َل ُم َ‬
‫اب َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ‫َق ٖليل ًا َو َل َب َك ْي ُت ْم َك ٖثير ًا» َف َغ َّطى أ� ْص َح ُ‬
‫ُو ُجوهَ ُه ْم‪َ ،‬و َل ُه ْم خَ ٖن ٌين‪ُ .‬م َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم عَ ْن أ� ْص َحا ِب ٖه َش ْي ٌء‬‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‪َ :‬ب َلغَ َر ُس َ‬
‫َفخَ َط َب‪َ ،‬ف َق َال‪« :‬عُ ِر َض ْت عَ َل َّي ا ْل َج َّن ُة َوال َّنا ُر‪َ ،‬ف َل ْم أ� َر َكا ْل َي ْو ِم ِفي ا ْلخَ ْي ِر َوالشَّ ِّر‪،‬‬
‫اب‬ ‫ون َما أ�عْ َل ُم َل َض ِح ْك ُت ْم َق ٖليل ًا‪َ ،‬و َل َب َك ْي ُت ْم َك ٖثير ًا» َف َما أ�تَى عَ َلى أ� ْص َح ِ‬ ‫َو َل ْو َت ْع َل ُم َ‬
‫َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ْو ٌم أ� َش ُّد ِم ْن ُه َغ َّط ْوا ُر ُؤ َس ُه ْم َو َل ُه ْم خَ ٖن ٌين‪.‬‬
‫‪385‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 385‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:40‬‬

 404. Enes (ra) anlatıyor:
Bir gün Resûlullah , benzerini daha önce işitmediğim bir konuşma yaptı ve:
Eğer siz benim bildiklerimi bilmiş olsaydınız, az güler, çok ağlardınız, dedi.
Bunun üzerine Resûlullah’ın arkadaşları yüzlerini kapatıp
hıçkıra hıçkıra ağladılar.
(B4621 Buhârî, Tefsîr, (Mâide) 12)

Müslim’in bir rivayetinde:

Resûlullah’a , arkadaşlarından bazı şeyler ulaştı. Bunun üzerine bir
konuşma yaptı ve:
Bana cennet ve cehennem gösterildi. Hayır ve şer yönünden o günkü gibisini
görmedim. Eğer siz, benim bildiklerimi bilmiş olsaydınız, az güler, çok
ağlardınız, dedi.
Sahabiler, o günkü kadar ağır bir gün geçirmedi; yüzlerini kapatıp hıçkıra
hıçkıra ağladılar.
(M6119 Müslim, Fedâil, 134)

َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ِن ا ْل ِم ْق َدا ِد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-405

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى‬
ُ ‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
‫ «ت ُْدنَي الشَّ ْم ُس َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة ِم َن ا ْل َخ ْل ِق َح ّٰتى‬:‫ول‬
َ ‫ت َُك‬
:‫ون ِم ْن ُه ْم َك ِم ْق َدا ِر ٖم ٍيل» َق َال ُس َل ْي ُم ْب ُن عَ ا ِم ٍر ال َّر ٖاوي عَ ِن ا ْل ِم ْق َدا ِد‬
‫رض أ� ِم ا ْل ٖم ِيل ا َّل ٖذي ت ُْك َت َح ُل‬ِ �‫ أ� َم َسا َف َة ْال أ‬،‫َف َوال ّّٰل ِه َما أ�دْ ٖري َما َي ْع ٖني بِا ْل ٖم ِيل‬
ُ ‫ َف ِم ْن ُه ْم َم ْن َي ُك‬، ِ‫اس عَ َلى َق ْد ِر أ�عْ َما ِل ِه ْم ِفي ا ْل َع َرق‬
‫ون‬ ُ ‫ِب ِه ا ْل َع ْي ُن « َف َي ُك‬
ُ ‫ون ال َّن‬
ُ ‫ َو ِم ْن ُه ْم َم ْن َي ُك‬،‫ون �ِإ َلى ُر ْك َب َت ْي ِه‬
‫ون �ِإ َلى ِح ْق َو ْي ِه‬ ُ ‫ َو ِم ْن ُه ْم َم ْن َي ُك‬،‫�ِإ َلى َك ْع َب ْي ِه‬
ُ ‫َو ِم ْن ُه ْم َم ْن ُي ْلجِ ُم ُه ا ْل َع َر ُق �ِإ ْل َجا ًما» َو أ� َشا َر َر ُس‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.‫َو َس َّل َم ِب َي ِد ِه �ِإ َلى ٖفي ِه‬

386

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 386 21.5.2015 14:40:40

 405. Mikdâd’ın (ra) Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
Kıyamet gününde güneş, insanlara bir mil kalıncaya kadar yaklaşır.
Mikdâd’dan rivayet eden Süleym b. Âmir:
Vallahi Resûlullah’ın , mil ile, yeryüzü mesafesini mi yoksa göze sürmek
çekmek için kullanılan mili mi kastettiğini bilmiyorum, demiştir.
“İnsanlar, amelleri nispetinde ter içinde kalırlar. Onlardan bir kısmı
topuklarına, bir kısmı dizlerine, bir kısmı kuşak yerlerine kadar tere batarlar.
Bazılarının da ter âdeta ağzına gem vurur.” buyurarak Allah Resûlü eliyle
ağzına işaret etti.
(M7206 Müslim, Cennet, 62)

َ ‫ أ� َّن َر ُس‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-406

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫اس َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة َح ّٰتى َي ْذهَ َب عَ َر ُق ُه ْم ِفي ْال أ� ْر ِض‬ ُ ‫ « َي ْع َر ُق ال َّن‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
.‫ َو ُي ْلجِ ُم ُه ْم َح ّٰتى َي ْب ُلغَ �آ َذان َُه ْم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،‫َس ْب ٖع َين ِذ َراع ًا‬
406. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Kıyametin dehşetinden insanlar öyle terler ki, çıkan terleri yerin yetmiş arşın
derinliğine kadar nüfuz eder. Ter onların kulaklarına kadar ulaşır, onlar tere
boğulurlar.
(B6532 Buhârî, Rikâk, 47; M7205 Müslim, Cennet, 61)

‫ ُك َّنا َم َع َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم �ِإ ْذ َس ِم َع َو ْج َب ًة‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-407
‫ ٰه َذا َح َج ٌر‬:‫ َق َال‬،‫ ال ّّٰل ُه َو َر ُسو ُل ُه أ�عْ َل ُم‬:‫ون َما ٰه َذا؟» ُق ْل َنا‬ َ ‫ «هَ ْل ت َْد ُر‬:‫َف َق َال‬
‫ُر ِم َي ِب ٖه ِفي ال َّنا ِر ُم ْن ُذ َس ْب ٖع َين خَ ٖريف ًا َف ُه َو َي ْه ٖوي ِفي ال َّنا ِر ْال آ� َن َح ّٰتى اِ ْن َت َهى‬
.‫ َف َس ِم ْع ُت ْم َو ْج َب َت َها» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫�ِإ َلى َق ْع ِرهَ ا‬
387

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 387 21.5.2015 14:40:40

 407. Yine Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:
Resûlullah ile beraber olduğumuz esnada bir gürültü duyduk.
Resûlullah :
–İşittiğiniz gürültünün ne olduğunu biliyor musunuz, dedi. Biz de:
–Allah ve Resûlü daha iyi bilir, dedik. Bunun üzerine:
–Bu, yetmiş sene önce cehenneme atılmış bir taştır. Bugüne kadar durmadan
yuvarlanıyordu. Nihayet cehennemin dibine düştü. Şimdi gürültüsünü işitmiş
bulunuyorsunuz, buyurdu.70
(M7167-M7168 Müslim, Cennet, 31)

‫ َق َال‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ْن عَ ِد ِّي ْب ِن َحا ِت ٍم َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-408

‫ « َما ِم ْن ُك ْم ِم ْن أ� َح ٍد‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُ ‫َر ُس‬
‫ َف َي ْن ُظ ُر أ� ْي َم َن‬،‫�ِإ َّلا َس ُي َك ِّل ُم ُه َر ُّب ُه َل ْي َس َب ْي َن ُه َو َب ْي َن ُه َت ْر ُج َم ٌان‬
‫ َو َي ْن ُظ ُر أ� ْش أ� َم ِم ْن ُه َفل َا َي َرى �ِإ َّلا‬،‫ َفل َا َي َرى �ِإ َّلا َما َق َّد َم‬،ُ‫ِم ْنه‬
،‫ َفل َا َي َرى �ِإ َّلا ال َّنا َر ِت ْل َقا َء َو ْج ِه ِه‬،‫ َو َي ْن ُظ ُر َب ْي َن َي َد ْي ِه‬،‫َما َق َّد َم‬
.‫َفا َّت ُقوا ال َّنا َر َو َل ْو ب ِِش ِّق ت َْم َر ٍة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
408. Adî b. Hâtim’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
(Kıyamet gününde) Rabbiniz sizin her birinizle tercümansız olarak konuşur.
O adam sağa bakar. Yalnız (dünyada iken) yaptığı iyi amelleri görür. Soluna
bakar yine yaptıklarından başkasını göremez. Önüne bakar, bu defa
karşısında yalnız cehennemi görür. Bir hurmanın yarısıyla da olsa, kendinizi
ateşten koruyun.
(B7512 Buhârî, Tevhîd, 36; M2348 Müslim, Zekât, 67)

Kıyamet, cennet ve cehennem ve bunlara dair verilen haberlerin hepsi, âhirete ve gayb âlemine mahsus
70

hâllerdir. Binaenaleyh onları dünya âlemindeki maddi ölçülerle ölçmemek gerekir. Onların mahiyetini ancak
Allah bilir. Hz. Peygamber burada arkadaşlarına mecazen bir şeyler anlatmak istemektedir.

388

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 388 21.5.2015 14:40:40

 ‫‪َ -409‬وعَ ْن أ� ٖبي َذ ٍّر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫َو َس َّل َم‪ِ�« :‬إ ٖنّي أ� َرى َما َلا َت َر ْو َن‪ ،‬أ� َّط ِت َّ‬
‫الس َما ُء َو ُح َّق َل َها أ� ْن َت ِئ َّط‪َ ،‬ما ٖف َيها‬
‫اض ٌع َج ْب َه َت ُه َساجِ د ًا ِل َّل ِه َت َعا َلى‪َ ،‬وال ّّٰل ِه َل ْو‬ ‫َم ْو ِض ُع أ� ْر َب ِع أ� َصاب َِع �ِإ َّلا َو َم َل ٌك َو ِ‬
‫ون َما أ�عْ َل ُم‪َ ،‬ل َض ِح ْك ُت ْم َق ٖليل ًا‪َ ،‬و َل َب َك ْي ُت ْم َك ٖثير ًا‪َ ،‬و َما َت َل َّذ ْذت ُْم بِال ِّن َسا ِء‬ ‫َت ْع َل ُم َ‬
‫ون �ِإ َلى ال ّّٰل ِه َت َعا َلى» َر َوا ُه‬ ‫ات ت َْج أ� ُر َ‬ ‫الص ُع َد ِ‬‫عَ َلى ا ْل ُف ُر ِش َو َلخَ َر ْج ُت ْم �ِإ َلى ُّ‬
‫ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‪َ :‬ح ٖد ٌ‬
‫يث َح َس ٌن‪.‬‬
‫‪409. Ebû Zer’den (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Ben sizin göremediklerinizi görüyor, bilemediklerinizi biliyorum.‬‬
‫‪Gök çatırdadı ve bunda da haklı idi. Çünkü orada her dört‬‬
‫‪parmaklık yere Allah’a secde etmek için bir melek kapanmıştır.‬‬
‫;‪Vallahi eğer benim bildiklerimi bilmiş olsaydınız, az güler, çok ağlardınız‬‬
‫‪yatakta eşlerinizden zevk alamaz, yüksek sesle Allah’a yalvararak‬‬
‫‪yollara dökülürdünüz.‬‬
‫)‪(T2312 Tirmizî, Zühd, 9‬‬

‫‪َ -410‬وعَ ْن أ� ٖبي َب ْر َز َة ن َْض َل َة ْب ِن عُ َب ْي ٍد ْال أ� ْس َل ِم ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ ،‬ق َال‪:‬‬
‫ول َق َد َما عَ ْب ٍد َح ّٰتى ُي ْس أ� َل‬
‫«لا َت ُز ُ‬‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ :‬‬ ‫َق َال َر ُس ُ‬
‫عَ ْن عُ ْم ِر ٖه ٖف َيما أ� ْف َنا ُه‪َ ،‬وعَ ْن ِع ْل ِم ٖه ٖف َيما َف َع َل ٖفي ِه‪َ ،‬وعَ ْن َما ِل ٖه ِم ْن أ� ْي َن‬
‫ْاك َت َس َبهُ‪َ ،‬و ٖف َيما أ� ْن َف َقهُ‪َ ،‬وعَ ْن جِ ْس ِم ٖه ٖف َيما أ� ْبل َا ُه» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‪:‬‬
‫َح ٖد ٌ‬
‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‪.‬‬

‫‪389‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 389‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:40‬‬

 410. Ebû Berze Nadle b. Ubeyd el-Eslemî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Kıyamet gününde insanoğlu şu beş şeyden sorguya çekilmedikçe
yerinden ayrılamaz: Ömrünü nerede ve ne suretle harcadığından;
ilmi ile ne yaptığından; malını nereden kazandığından ve
nerelere sarf ettiğinden; vücudunu, sıhhatini nerede ve
ne suretle yıprattığından.
(T2417 Tirmizî, Kıyâmet, 1)

ُ ‫ َق َر أ� َر ُس‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-411

‫ول ال ّّٰل ِه‬
:‫ ( َي ْو َم ِئ ٍذ ت َُح ِّد ُث أ�خْ َبا َرهَ ا) ُث َّم َق َال‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
:‫ َق َال‬.‫ َال َّل ُه َو َر ُسو ُل ُه أ�عْ َل ُم‬:‫ون َما أ�خَ َبا ُرهَ ا؟» َقا ُلوا‬ َ ‫« أ�ت َْد ُر‬
‫« َف ِإ� َّن أ�خْ َبا َرهَ ا أ� ْن تَشْ َه َد عَ َلى ُك ِّل عَ ْب ٍد أ� ْو أ� َم ٍة ب َِما عَ ِم َل‬
،‫كذا ٖفي َي ْو ِم َك َذا َو َك َذا‬ َ ‫ عَ ِم ْل َت َك َذا َو‬:‫ول‬ ُ ‫ َت ُق‬،‫عَ َلى َظ ْه ِرهَ ا‬
ٌ ‫ َح ٖد‬:‫َف ٰه ِذ ٖه أ�خْ َبا ُرهَ ا» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬
411. Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:
Resûlullah , “İşte o gün yeryüzü, kendi haberlerini anlatır.”71
meâlindeki âyeti okudu, sonra da:
–Yeryüzünün haberleri nedir biliyor musunuz, buyurdu. Arkadaşları:
–Allah ve Resûlü daha iyi bilir, dediler. Resûl-i Ekrem:
–Onun haberleri, herkesin yeryüzünde neler yaptığına şahitlik edip
“Sen, şu günde şöyle şöyle yapmıştın.” demesidir. İşte yeryüzünün
haberleri budur, buyurdu.
(T2429 Tirmizî, Kıyâmet, 7)

Zilzâl, 99/4.
71

390

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 390 21.5.2015 14:40:40

 ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َس ٖع ٍيد ا ْلخُ ْد ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-412
‫ول ال ّٰل ِه‬
،‫«ك ْي َف أ� ْن َع ُم َو َص ِاح ُب ا ْل َق ْرنِ َق ِد ا ْل َت َق َم ا ْل َق ْر َن‬
َ :‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ِ ‫َو ْاس َت َم َع ْال ِإ� ْذ َن َم َتى ُي ْؤ َم ُر بِال َّن ْف ِخ َف َي ْن ُفخُ » َف َك أ� َّن ٰذ ِل َك َث ُق َل عَ َلى أ� ْص َح‬
‫اب‬
‫ َح ْس ُب َنا ال ّّٰل ُه َو ِن ْع َم‬:‫ « ُقو ُلوا‬:‫َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َق َال َل ُه ْم‬
ٌ ‫ا ْل َو ٖك ُيل» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َوقال َح ٖد‬
.‫يث َح َس ٌن‬
412. Ebû Saîd el-Hudrî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Nasıl zevk ve safaya yönelirim ki! İsrafil sûr ağzında, ne zaman
üfüreceğine ilişkin emir beklemektedir. Emri alır almaz üfürecektir.
(Yerde ve gökteki varlıklar hep ölecektir.)
Bu haber (kıyametin yakın olduğu haberi) ashâba çok ağır gelince
Resûlullah :
–Hasbünâllâhü ve ni’me’l-vekîl (Allah bize yeter, O ne güzel vekildir.)
deyin, buyurdu.
(T2431 Tirmizî, Kıyâmet, 8)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-413
‫ َب َلغَ ا ْل َم ْن ِز َل أ� َلا �ِإ َّن ِس ْل َع َة ال ّّٰل ِه‬،‫ َو َم ْن أ�دْ َل َج‬،‫اف أ�دْ َل َج‬
َ َ‫ « َم ْن خ‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ أ� َلا �ِإ َّن ِس ْل َع َة ال ّّٰل ِه ا ْل َج َّن ُة» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬،‫َغا ِل َي ٌة‬
.‫يث َح َس ٌن‬

391

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 391 21.5.2015 14:40:40

 413. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Gecikmekten korkan kimse geceden yola çıkar. Gece hareket eden
varacağı yere ulaşır. Şunu bilin ki, Allah’ın vereceğinin bedeli pahalıdır.
Yine bilin ki Allah’ın vereceği bedel cennettir.
(T2450 Tirmizî, Kıyâmet, 18)

َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫ َقا َل ْت‬،‫ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها‬،‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة‬-414

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬
»‫اس َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة ُح َفا ًة عُ َرا ًة ُغ ْر ًلا‬ ُ ‫ َي ُق‬،‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُ ‫ « ُي ْحشَ ُر ال َّن‬:‫ول‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ُق ْل ُت‬
‫؟‬،‫ول ال ّّٰل ِه َال ِّر َج ُال َوال ِّن َسا ُء َج ٖميع ًا َي ْن ُظ ُر َب ْع ُض ُه ْم �ِإ َلى َب ْع ٍض‬
.»‫ « َيا عَ ا ِئشَ ُة َا ْل أ� ْم ُر أ� َش ُّد ِم ْن أ� ْن ُي ِه َّم ُه ْم ٰذ ِل َك‬:‫َق َال‬
.‫ « َا ْل أ� ْم ُر أ�هَ ُّم ِم ْن أ� ْن َي ْن ُظ َر َب ْع ُض ُه ْم �ِإ َلى َب ْع ٍض» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
414. Hz. Âişe (ra), Resûlullah’ın şöyle buyurduğunu işittim, demiştir:
İnsanlar kıyamet gününde yalınayak, çıplak ve sünnetsiz
olarak haşrolunacaktır.
–Yâ Resûlallah, kadınlarla erkekler bir aradı mı haşrolunacaklar,
bunlar birbirlerine bakarlar, dedim.
–Yâ Âişe, o gün iş bunu düşenemeyecek kadar ağırdır, buyurdu.
Bir rivayet de:
–İş, birbirine bakamayacak kadar ağırdır, şeklindedir.
(B6527 Buhârî, Rikâk, 45; M7198 Müslim, Cennet, 56)

392

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 392 21.5.2015 14:40:40

 Allah’tan Yana
Ümitvar Olmak (Recâ)
‫ ُق ْل َيا ِع َبا ِد َي ا َّل ٖذ َين أ� ْس َر ُفوا عَ َلى أ� ْن ُف ِس ِه ْم َلا َت ْق َن ُطوا ِم ْن َر ْح َم ِة ال ّّٰل ِه �ِإ َّن‬
‫ُوب َج ٖميع ًا �ِإ َّن ُه هُ َو ا ْل َغ ُفو ُر ال َّر ٖح ُيم‬
َ ‫الذن‬ُّ ‫ال ّّٰل َه َي ْغ ِف ُر‬
De ki: “Ey kendilerine karşı aşırı giden kullarım! Allah’ın rahmetinden
ümidinizi kesmeyin. Şüphesiz Allah bütün günahları affeder. Çünkü O, çok
bağışlayan, çok merhamet edendir.”
(Zümer, 39/53)

‫ َوهَ ْل ن َُج ٖازي �ِإ َّلا ا ْل َك ُفو َر‬

...Biz (bu şekilde) ancak nankörleri cezalandırırız.
(Sebe, 34/17)

‫اب عَ َلى َم ْن َك َّذ َب َو َت َو َّلى‬

َ ‫وح َي �ِإ َل ْي َنا أ� َّن ا ْل َع َذ‬
ِ �‫�ِإنَّا َق ْد أ‬
Şüphesiz bize, azabın yalanlayan ve yüz çevirenlere olacağı vahyolundu.
(Tâhâ, 20/48)

393

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 393 21.5.2015 14:40:40

 ‫ َو َر ْح َم ٖتي َو ِس َع ْت ُك َّل َش ْي ٍئ‬
...Rahmetim ise her şeyi kuşatmıştır...
(A’râf, 7/156)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫الصا ِم ِت َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى‬ َّ ‫ َوعَ ْن عُ َبا َد َة ْب ِن‬-415
‫ َو أ� َّن‬،ُ‫يك َله‬َ ‫ « َم ْن َش ِه َد أ� ْن َلا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰل ُه َو ْح َد ُه َلا َش ٖر‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َو َك ِل َم ُت ُه أ� ْل َقاهَ ا �ِإ َلى‬،ُ‫ َو أ� َّن ٖع َيسى عَ ْب ُد ال ّّٰل ِه َو َر ُسو ُله‬،ُ‫ُم َح َّمد ًا عَ ْب ُد ُه َو َر ُسو ُله‬
‫ أ�دْ خَ َل ُه ال ّّٰل ُه ا ْل َج َّن َة عَ َلى َما‬،‫ َو أ� َّن ا ْل َج َّن َة َح ٌّق َوال َّنا َر َح ٌّق‬،ُ‫وح ِم ْنه‬ٌ ‫َم ْر َي َم َو ُر‬
.‫َك َان ِم َن ا ْل َع َم ِل» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
‫ َو أ� َّن ُم َح َّمد ًا‬،ُ‫ « َم ْن َش ِه َد أ� ْن َلا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰله‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة ِل ُم ْس ِل ٍم‬
ُ ‫َر ُس‬
»‫ َح َّر َم ال ّّٰل ُه عَ َل ْي ِه ال َّنا َر‬،‫ول ال ّّٰل ِه‬
415. Ubâde b. Sâmit’ten (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bir insan, “Eşhedü en lâ ilâhe illâllâhü vahdehû lâ şerîke leh ve enne
Muhammeden abdühû ve resûlühû” der, İsa’nın Allah’ın kulu, elçisi ve O’nun
Hz. Meryem’e ilka ettiği sözü olup, Allah tarafından (yaratılmış) bir ruh
olduğuna, cennet ve cehennemin hak olduğuna şehâdet ederse, Allah o
kimseyi, amellerine göre, cennete koyar.
(B3435 Buhârî, Enbiyâ, 47; M140 Müslim, Îmân, 46)

Müslim’in bir rivayetine göre:

Allah’tan başka ilah olmadığına ve Muhammed’in Allah’ın Resûlü olduğuna
şehâdet eden kimseye Allah cehennemi haram kılar, buyrulmuştur.
(M142 Müslim, Îmân, 47)

394

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 394 21.5.2015 14:40:40

 ‫ َق َال ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َذ ٍّر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-416
ُ ‫ « َي ُق‬:‫َو َس َّل َم‬
‫ َف َل ُه عَ شْ ُر أ� ْمثَا ِل َها أ� ْو‬،‫ َم ْن َجا َء بِا ْل َح َس َن ِة‬:‫ول ال ّّٰل ُه عَ َّز َو َج َّل‬
‫ َو َم ْن َت َق َّر َب‬.‫ َف َج َزا ُء َس ِّي َئ ٍة َس ِّي َئ ٌة ِم ْث ُل َها أ� ْو أ� ْغ ِف ُر‬،‫ِالس ِّي َئ ِة‬
َّ ‫ َو َم ْن َجا َء ب‬،‫أ� ْز َي ُد‬
،‫ َت َق َّر ْب ُت ِم ْن ُه َباع ًا‬،‫ َو َم ْن َت َق َّر َب ِم ٖ ّني ِذ َراع ًا‬،‫ َت َق َّر ْب ُت ِم ْن ُه ِذ َراع ًا‬،‫ِم ٖ ّني ِش ْبر ًا‬
‫اب ْال أ� ْر ِض خَ ٖطي َئ ًة َلا‬ ِ ‫ َو َم ْن َل ِق َي ٖني ِب ُق َر‬،‫ أ� َت ْي ُت ُه هَ ْر َو َل ًة‬،‫َو َم ْن أ�تَا ٖني َي ْم ٖشي‬
.‫ َل ٖقي ُت ُه ب ِِم ْث ِل َها َم ْغ ِف َر ًة» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫ُيشْ ِر ُك ٖبي َش ْيئ ًا‬
416. Ebû Zer’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Allah, “Bir iyilik yapana, onun on mislini hatta daha fazlasını veririm.
Bir kötülük edene kötülüğü kadar ceza veririm, yahut mağfiret ederim.
Bana bir karış yaklaşana, ben bir arşın, bir arşın yaklaşana da bir kulaç
yaklaşırım. Bir kimse bana yürüyerek gelirse, ben, ona koşarak gelirim.
Bana ortak koşmayan bir kişi, dünya kadar günah ile bana gelse dahi,
ben onu, o kadar mağfiretle karşılarım.” buyurmuştur.72
(M6833 Müslim, Zikir, 22)

‫ َجا َء أ�عْ َراب ٌِّي �ِإ َلى ال َّنب ِِّي َص َّلى‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ْن َجا ِب ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-417
‫ « َم ْن‬:‫ َما ا ْل ُموجِ َبتَانِ ؟ َف َق َال‬،‫ول ال ّّٰل ِه‬ َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َق َال‬
َ ‫ َو َم ْن َم‬،‫ات َلا ُي ْش ِر ُك بِال ّّٰل ِه َش ْيئ ًا دَ خَ َل ا ْل َج َّن َة‬
‫ات ُي ْش ِر ُك ِب ٖه َش ْيئ ًا دَ خَ َل‬ َ ‫َم‬
.‫ال َّنا َر» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬

72
Bu hadiste Allah Teâlâ hakkında kullanılan karış, arşın, kulaç gibi ölçü birimleri mecazî tabirler olup O’nun çok
çabuk karşılık vermesinden ve kulunun ibadetini kat kat sevapla karşılamasından kinayedir.

395

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 395 21.5.2015 14:40:40

 417. Câbir (ra) anlatıyor:
Bir gün bedevilerden biri Peygamber’e gelerek:
–Yâ Resûlallah, (cennet ve cehenneme girmeyi) gerektiren
durumlar nelerdir, diye sordu. Resûlullah :
–Allah’a şirk koşmadan ölen kimse cennete girer,
Allah’a şirk koşarak ölen de cehenneme girer, buyurdu.
(M269 Müslim, Îmân, 151)

‫ َو ُم َعا ٌذ‬،‫ أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬،ُ‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-418
،‫ول ال ّّٰل ِه َو َس ْع َد ْي َك‬ َ ‫ َل َّب ْي َك َيا َر ُس‬:‫ « َيا ُم َعا ُذ» َق َال‬:‫َر ٖدي ُف ُه عَ َلى ال َّر ْح ِل َق َال‬
»‫ « َيا ُم َعا ُذ‬:‫ َق َال‬.‫ول ال ّّٰل ِه َو َس ْع َد ْي َك‬ َ ‫ َل َّب ْي َك َيا َر ُس‬:‫ « َيا ُم َعا ُذ» َق َال‬:‫َق َال‬
‫ « َما ِم ْن عَ ْب ٍد َيشْ َه ُد أ� ْن‬:‫ َق َال‬،‫ول ال ّّٰل ِه َو َس ْع َد ْي َك َثل َاث ًا‬ َ ‫ َل َّب ْي َك َيا َر ُس‬:‫َق َال‬
‫ َو أ� َّن ُم َح َّم ًدا عَ ْب ُد ُه َو َر ُسو ُل ُه ِص ْدق ًا ِم ْن َق ْل ِب ٖه �ِإ َّلا َح َّر َم ُه ال ّّٰل ُه‬،ُ‫َلا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰله‬
‫ «�ِإ ًذا‬:‫اس َف َي ْس َت ْب ِش ُروا؟ َق َال‬ َ ‫ َيا َر ُس‬:‫عَ َلى ال َّنا ِر» َق َال‬
َ ‫ول ال ّّٰل ِه أ� َفل َا أ�خْ ِب ُر ب َِها ال َّن‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫َي َّت ِك ُلوا» َف أ�خْ َب َر ب َِها ُم َعـا ٌذ ِع ْن َد َم ْو ِت ٖه َت أ� ُّث ًما‬
418. Enes (ra) anlatıyor:
Peygamber , bineğinin arkasındaki Muâz’a üç defa:
–Ey Muâz, diye seslenmiş, onun da her seferinde:
–Buyur yâ Resûlallah, diye karşılık vermesi üzerine:
–Bir insan samimi olarak, “Eşhedü en lâ ilâhe illâllâh ve enne Muhammeden
abdühû ve resûlühû” derse, Allah ona cehennemi haram kılar, buyurdu. Muâz:
–Yâ Resûlallah, bu müjdeyi halka haber vereyim de sevinsinler mi?
deyince Resûlullah :
–Söylersen, onlar buna güvenirler (ve ibadet ve
taatta gevşeklik gösterirler), buyurdu.
Muâz bunu (gizlediğinden dolayı günaha girmekten
korktuğu için) ölürken söylemiştir.
(M148 Müslim, Îmân, 53; B128 Buhârî, İlim, 45)

396

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 396 21.5.2015 14:40:40

 ‫‪َ -419‬وعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة أ� ْو أ� ٖبي َس ٖع ٍيد ا ْل ُخ ْد ِر ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه‬
‫الص َحاب ِِّي‪،‬‬ ‫عَ ْن ُه َما‪َ :‬ش َّك ال َّر ٖاوي‪َ ،‬و َلا َي ُض ُّر الشَّ ُّك ٖفي عَ ْي ِن َّ‬
‫اب‬ ‫وك‪ ،‬أ� َص َ‬ ‫ول‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ل َّما َك َان َغ ْز َو ُة َت ُب َ‬‫ِل أ�ن َُّه ْم ُك ُّل ُه ْم عُ ُد ٌ‬
‫اس َم َجاعَ ٌة‪َ ،‬ف َقا ُلوا‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َل ْو أ� ِذن َْت َل َنا َف َن َح ْرنَا‬ ‫ال َّن َ‬
‫اض َح َنا‪َ ،‬ف أ� َك ْل َنا َوادَّهَ َّنا؟ َف َق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ‫َن َو ِ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‬ ‫َو َس َّل َم‪« :‬اِ ْف َع ُلوا» َف َجا َء عُ َم ُر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ ،‬ف َق َال‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫الظ ْه ُر‪َ ،‬ولٰ ِك ْن ُادْ عُ ُه ْم ِب َف ْض ِل أ� ْز َوا ِد ِه ْم‪ُ ،‬ث َّم ادْ عُ ال ّّٰل َه‬ ‫�ِإ ْن َف َع ْل َت َق َّل َّ‬
‫َل ُه ْم عَ َل ْي َها بِا ْل َب َر َك ِة َل َع َّل ال ّّٰل َه أ� ْن َي ْج َع َل ٖفي ٰذ ِل َك ا ْل َب َر َك َة‪َ .‬ف َق َال‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ « :‬ن َع ْم» َف َدعَ ا ِب ِن َط ٍع َف َب َسطهُ‪،‬‬ ‫َر ُس ُ‬
‫ُث َّم َدعَ ا ِب َف ْض ِل أ� ْز َوا ِد ِه ْم‪َ ،‬ف َج َع َل ال َّر ُج ُل َي ٖجي ُء ب َِك ِّف ُذ َر ٍة‬
‫َو َي ٖجي ُء ْال آ�خَ ُر ب َِك ِّف ت َْم ٍر‪َ ،‬و َي ٖجي ُء ْال آ�خَ ُر ب ِِك ْس َر ٍة َح ّٰتى اِ ْج َت َم َع‬
‫عَ َلى ال ِّن َط ِع ِم ْن ٰذ ِل َك َش ْي ٌء َي ٖسي ٌر‪َ ،‬ف َدعَ ا َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫َو َس َّل َم بِا ْل َب َر َك ِة‪ُ ،‬ث َّم َق َال «خُ ُذوا ٖفي أ� ْو ِع َي ِت ُك ْم‪َ ،‬ف أ�خَ ُذوا ٖفي أ� ْو ِع َي ِت ِه ْم‬
‫َح ّٰتى َما َت َر ُكوا ِفي ال َع ْس َك ِر ِوعَ ا ًء �ِإ َّلا َم َل أ�و ُه‪َ ،‬و أ� َك ُلوا َح ّٰتى َش ِب ُعوا‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ « :‬أ� ْش َه ُد‬‫َو َف ِض َل ْت َف ْض َل ٌة‪َ ،‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫أ� ْن َلا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰلهُ‪َ ،‬و أ� ٖ ّني َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َلا َي ْل َقى ال ّّٰل َه ِب ِه َما عَ ْب ٌد َغ ْي َر‬
‫َش ٍّ‬
‫اك‪َ ،‬ف ُي ْح َج َب عَ ِن ا ْل َج َّن ِة» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪397‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 397‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:41‬‬

 419. Ebû Hüreyre yahut Ebû Saîd el-Hudrî (ra) anlatıyor (Burada haberi
nakleden sahâbînin kim olduğu konusundaki tereddüt önemli değildir. Zira
sahâbîlerin hepsi güvenilir kabul edilmektedir):
Tebük Seferi’nde ordu açlıkla karşı karşıya kalmıştı. Sahâbîler:
–Yâ Resûlallah, müsade buyursan da develerimizi kessek, etini yesek ve
yağlarını da kullansak, dediler. Resûlullah :
–Peki, öyle yapın, diyerek müsade etti. Bunu duyan Ömer (ra),
Resûlullah’a gelmiş ve:
–Yâ Resûlallah, buna izin verirsen binecek hayvan azalır. Onlara
ellerindeki azıklarının fazlasını getirmelerini emretsen, sonra bu
azıkların bereketlenmesi için de dua etsen; olur ki Allah bereketini
verir, dedi. Bunun üzerine:
–Evet, öyle yapalım, buyurdu ve deriden yapılmış bir yaygı getirterek onu
serdi. Ellerinde olan erzakın kalanının getirilmesini emretti. Kimisi avuç
dolusu darı, kimisi bir avuç hurma ve kimisi de ekmek parçaları ile gelmeye
başladı. Yaygının üzerinde bir miktar yiyecek toplandı.
Resûlullah bereketlenmesi için dua etti ve sonra:
–Bunları kaplarınıza koyun, diye emretti. Onlar da kaplarını doldurmaya
başladılar. Öyle ki askerin elindeki bütün kaplar dolduruldu.
Doyuncaya kadar da yedikleri hâlde, yine de arttı. Bunun
üzerine Resûlullah :
–Allah’tan başka ilâh olmadığına, kendimin de Allah’ın Resûlü
olduğuma şehâdet ederim ki Allah’ın birliğine ve Muhammed’in
risaletine şeksiz, şüphesiz inanarak Allah’a kavuşanlar mutlaka
cennete gireceklerdir.
(M139 Müslim, Îmân, 45)

،‫ َوهُ َو ِم َّم ْن َش ِه َد َب ْدر ًا‬،ُ‫ َوعَ ْن ِع ْت َب َان ْب ِن َما ِل ٍك َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-420

ُ ‫ َو َك َان َي ُح‬،‫ ُك ْن ُت أ� َص ٖ ّلي ِل َق ْو ٖمي َب ٖني َسا ِل ٍم‬:‫َق َال‬
‫ول َب ْي ٖنى َو َب ْي َن ُه ْم َوا ٍد �ِإ َذا‬
‫ َفجِ ئ ُْت‬،‫لي ْاج ِت َيا ُز ُه ِق َب َل َم ْسجِ ِد ِه ْم‬ َّ َ‫ َف َيشُ ُّق ع‬،‫َجا َء ِت ْال أ� ْم َطا ُر‬
،‫ �ِإ ٖنّي أ�ن َْك ْر ُت َب َص ٖري‬:ُ‫ َف ُق ْل ُت َله‬،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
َ ‫َر ُس‬
398

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 398 21.5.2015 14:40:41

 ‫َو�ِإ َّن ا ْل َوا ِد َي ا َّل ٖذي َب ْي ٖني َو َب ْي َن َق ْو ٖمي َي ٖس ُيل �ِإ َذا َجا َء ِت ْال أ� ْم َطا ُر‪،‬‬
‫لي ٖفي َب ْي ٖتي َم َكانًا‬ ‫ْ‬
‫لي ْاج ِت َيا ُز ُه‪َ ،‬ف َودِدْ ُت أ�ن ََّك َت أ� ٖتي‪َ ،‬ف ُت َص ِّ‬
‫َف َيشُ ُّق عَ َّ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪« :‬س أ� ْف َع ُل»‬ ‫أ�ت َِّخ ُذ ُه ُم َص ًّلى‪َ ،‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬و أ� ُبو َب ْك ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه‬
‫لي َر ُس ُ‬ ‫َف َغ َدا عَ َّ‬
‫عَ ْنهُ‪َ ،‬ب ْع َد َما ْاش َت َّد ال َّن َها ُر‪َ ،‬و ْاس َت أ�ْ َذ َن َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪،‬‬
‫َف أ� ِذن ُْت لهُ‪َ ،‬ف َل ْم َي ْج ِل ْس َح ّٰتى َق َال‪ « :‬أ� ْي َن ت ُِح ُّب أ� ْن أ� َص ِّل َي ِم ْن َب ْي ِت َك؟»‬
‫َف أ� َش ْر ُت َل ُه �ِإ َلى ا ْل َم َكانِ ا َّل ٖذي أ� ِح ُّب أ� ْن ُي َص ِّل َي ٖفي ِه‪َ ،‬ف َقا َم َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‬
‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ف َك َّب َر َو َص َف ْف َنا َو َرا َء ُه‪َ ،‬ف َص َّلى َر ْك َع َت ْي ِن‪ُ ،‬ث َّم َس َّل َم‬
‫َو َس َّل ْم َنا ٖح َين َس َّل َم‪َ ،‬ف َح َب ْس ُت ُه عَ َلى خَ ٖزي َر ٍة ت ُْص َن ُع َلهُ‪َ ،‬ف َس ِم َع أ�هْ ُل َّ‬
‫الدا ِر‬
‫َاب ِر َج ٌال ِم ْن ُه ْم َح ّٰتى‬ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖفي َب ْي ٖتي‪َ ،‬فث َ‬ ‫أ� َّن َر ُس َ‬
‫َك ُث َر ال ِّر َج ُال ِفي ا ْل َب ْي ِت‪َ ،‬ف َق َال َر ُج ٌل‪َ :‬ما َف َع َل َما ِل ٌك َلا أ� َرا ُه‪َ ،‬ف َق َال َر ُج ٌل‪:‬‬
‫ٰذ ِل َك ُم َنافِقٌ َلا ُي ِح ُّب ال ّّٰل َه َو َر ُسو َلهُ‪َ ،‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫«لا َت ُق ْل ٰذ ِل َك أ� َلا َت َرا ُه َق َال‪َ :‬لا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰل ُه َي ْب َت ٖغي ب ِٰذ ِل َك َو ْج َه‬
‫َو َس َّل َم َ‬
‫ال ّّٰل ِه َت َعا َلى؟» َف َق َال‪َ :‬ال َّل ُه َو َر ُسو ُل ُه أ�عْ َل ُم‪ ،‬أ� َّما ن َْح ُن َف َوال ّّٰل ِه َما َن َرى ُو َّد ُه‪،‬‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪:‬‬ ‫قين‪َ ،‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫َو َلا َح ٖدي َث ُه �ِإ َّلا �ِإ َلى ا ْل ُم َنا ِف َ‬
‫« َف ِإ� َّن ال ّّٰل َه َق ْد َح َّر َم عَ َلى ال َّنا ِر َم ْن َق َال‪َ :‬لا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰل ُه َي ْب َت ٖغي ب ِٰذ ِل َك َو ْج ِه‬
‫ال ّّٰل ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫‪399‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 399‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:41‬‬

 420. Bedir Savaşı’na katılan (ensardan) İtbân b. Mâlik (ra) anlatıyor:
Ben, kabilem olan Sâlimoğullarına namaz kıldırırdım. Onlarla aramızda bir
dere vardı; yağmur yağdığı zaman mescide gitmem zorlaşırdı. Bunun üzerine
Resûlullah’a gelip:
–Ey Allah’ın Resûlü, gözlerim zayıfladı. Yağmur yağdığında aramızdaki dere
taşıyor geçmekte zorlanıyorum. İstiyorum ki bana gelip evimin bir yerinde
namaz kıldırsan, ben de orayı namazgâh edinsem, dedim. Resûlullah :
–Olur, geleyim, diye söz verdi. Ertesi sabah Resûlullah Ebû Bekir (ra) ile
birlikte öğlene doğru bana geldiler. Allah Resûlü (eve girmek için) izin istedi.
Ben de buyur ettim. Eve girince oturmadan “Evinin neresinde namaz kılmamı
istersin?” diye sordu. Namaz kılmasını istediğim yeri kendisine gösterdim.
Resûlullah (namaza durup) tekbir aldı. Biz de arkasında saf tuttuk. İki rekât
kıldırıp selâm verdi. Biz de selâm verdik. İç yağı ile hazırlanmış un çorbasını
ikram etmek için Peygamber’i alıkoydum. Mahalle halkı Resûlullah’ın
evimi teşriflerini haber alınca, evime gelip doldular. İçlerinden biri “Mâlik ne
yaptı, onu göremiyorum?” diye sordu. Mecliste bulunanlardan birisi de:
–O, Allah’ı ve Resûlü’nü sevmeyen bir münafıktır, dedi. Resûlullah ona:
–Böyle deme, o Allah’ın rızasını arzu ederek lâ ilâhe illâllâh diyor, görmüyor
musun, buyurdu. Adam:
–Allah ve Resûlü daha iyi bilir, ama biz yemin ederiz ki, Mâlik münafıkları
seviyor ve onlarla konuşuyor; bunu görüyoruz, dedi. Resûlullah :
–Allah’ın rızasını gözeterek lâ ilâhe illâllâh diyen kimseyi Allah, cehenneme
haram kılmıştır, buyurdu.
(B1186 Buhârî, Teheccüd, 36; M1496 Müslim, Mesâcid, 263)

ُ ‫ َق ِد َم َر ُس‬:‫ َق َال‬،ُ‫اب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬ ِ ‫ َوعَ ْن عُ َم َر ْب ِن ا ْلخَ َّط‬-421
َّ ‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ب َِس ْب ٍي َف ِإ� َذا ا ْم َر أ� ٌة ِم َن‬
‫ �ِإ ْذ َو َج َد ْت َص ِب ًّيا ِفي‬،‫الس ْب ِي ت َْس َعى‬
ُ ‫ َف َق َال َر ُس‬،ُ‫ َف أ� ْر َض َع ْته‬،‫الس ْب ِي أ�خَ َذ ْت ُه َف أ� ْل َز َق ْت ُه ِب َب ْط ِن َها‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ َّ
:‫ َف َق َال‬.‫ َلا َوال ّّٰل ِه‬:‫ « أ� َت َر ْو َن ٰه ِذ ِه ا ْل َم ْر أ� َة َطا ِر َح ًة َو َل َدهَ ا ِفي ال َّنا ِر؟ ُق ْل َنا‬:‫َو َس َّل َم‬
.‫« َال ّٰل ُه أ� ْر َح ُم ِب ِع َبا ِد ٖه ِم ْن ٰه ِذ ٖه ِب َو َل ِدهَ ا» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
400

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 400 21.5.2015 14:40:41

 421. Ömer b. Hattâb (ra) anlatıyor:
Bir gün Resûlullah esirler arasında koşuşturan bir kadın gördü.
Kadın, rast geldiği bir çocuğu hemen kucağına aldı ve emzirmeye başladı.
Resûlullah arkadaşlarına:
–Bu kadın çocuğunu hiç ateşe atar mı, ne dersiniz, dedi. Onlar:
–Hayır, asla atmaz, dediler. Bunun üzerine Resûlullah :
–O hâlde bilin ki, Allah’ın kullarına merhameti, bu kadının çocuğuna olan
merhametinden çok daha fazladır, buyurdu.
(M6978 Müslim, Tevbe, 22; B5999 Buhârî, Edeb, 18)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-422
ٍ ‫ َك َت َب ٖفي ِك َت‬،‫ « َل َّما خَ َل َق ال ّّٰل ُه ا ْلخَ ْل َق‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َف ُه َو ِع ْن َد ُه‬،‫اب‬
»‫ �ِإ َّن َر ْح َم ٖتي َت ْغ ِل ُب َغ َض ٖبي‬:‫َف ْو َق ا ْل َع ْر ِش‬
.‫«س َب َق ْت َغ َض ٖبي» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
َ ‫«غ َل َب ْت َغ َض ٖبي» َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬ َ :‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
422. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Allah mahlûkatı yarattığı zaman, “Benim rahmetim gazabımdan fazladır.”
diye yazdı. O yazı, arşın üstünde, O’nun katındadır.
(B7404 Buhârî, Tevhîd, 15; M6969 Müslim, Tevbe, 14)

Bir rivayet de, “Rahmetim gazabımı aştı.” şeklindedir.

(B3194 Buhârî, Bed’ü’l-halk, 1)

Diğer bir rivayet ise “Rahmetim gazabımı geçti.” şeklinde yer almıştır.
(B7422 Buhârî, Tevhîd, 22)

‫ َج َع َل‬:‫ول‬ ُ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬

َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-423
‫ َو أ� ْن َز َل ِفي ْال أ� ْر ِض‬،‫ َف أ� ْم َس َك ِع ْن َد ُه ِت ْس َع ًة َو ِت ْس ٖع َين‬،ٍ‫ال ّّٰل ُه ال َّر ْح َم َة ِما َئ َة ُج ْزء‬
401

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 401 21.5.2015 14:40:41

 ‫ُج ْز ًءا َو ِاحد ًا‪َ ،‬ف ِم ْن ٰذ ِل َك ا ْل ُج ْز ِء َي َت َر َاح ُم ا ْل َخل َا ِئ ُق َح ّٰتى َت ْر َف َع َّ‬
‫الدا َّب ُة َحا ِف َرهَ ا‬
‫عَ ْن َو َل ِدهَ ا خَ شْ َي َة أ� ْن ت ُٖصي َبهُ»‬
‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‪ِ�« :‬إ َّن ِل ّٰل ِه َت َعا َلى ِما َئ َة َر ْح َم ٍة أ� ْن َز َل ِم ْن َها َر ْح َم ًة َو ِاح َد ًة َب ْي َن ا ْلجِ ِّن‬
‫ون‪َ ،‬وب َِها َت ْعطِ ُف‬ ‫ون‪َ ،‬وب َِها َي َت َر َاح ُم َ‬‫َوال ِإ�ن ِْس َوا ْل َب َها ِئ ِم َوا ْل َه َوا ِّم‪َ ،‬فب َِها َي َت َع َاط ُف َ‬
‫ا ْل َو ْح ُش عَ َلى َو َل ِدهَ ا‪َ ،‬و أ�خَّ َر ال ّّٰل ُه َت َعا َلى ِت ْسع ًا َو ِت ْس ٖع َين َر ْح َم ًة َي ْر َح ُم ب َِها‬
‫ِع َبا َد ُه َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫سي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ق َال‬ ‫و َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم أ� ْيض ًا ِم ْن ِر َوا َي ِة َس ْل َم َان ا ْل َفا ِر ِّ‬
‫َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ِ�« :‬إ َّن ِل ّٰل َه َت َعا َلى ِما َئ َة َر ْح َم ٍة َف ِم ْن َها َر ْح َم ٌة‬
‫ون ِل َي ْو ِم ا ْل ِق َيا َم ِة»‬
‫َي َت َر َاح ُم ب َِها ا ْلخَ ْل ُق َب ْي َن ُه ْم‪َ ،‬و ِت ْس َع ٌة َو ِت ْس ُع َ‬
‫ات َو ْال أ� ْر َض ِما َئ َة َر ْح َم ٍة‬ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة «�ِإ َّن ال ّّٰل َه َت َعا َلى خَ َل َق َيو َم خَ َل َق َّ‬
‫الس َم َو ِ‬
‫الس َما ِء �ِإ َلى ْال أ� ْر ِض‪َ ،‬ف َج َع َل ِم ْن َها ِفي ْال أ� ْر ِض‬ ‫ُك ُّل َر ْح َم ٍة ِط َب ُاق َما َب ْي َن َّ‬
‫َر ْح َم ًة َفب َِها َت ْعطِ ُف ا ْل َوا ِل َد ُة عَ َلى َو َل ِدهَ ا َوا ْل َو ْح ُش َو َّ‬
‫الط ْي ُر َب ْع ُض َها عَ َلى َب ْع ٍض‬
‫َف ِإ� َذا َك َان َي ْو ُم ا ْل ِق َيا َم ِة‪ ،‬أ� ْك َم َل َها ِب ٰه ِذ ِه ال َّر ْح َم ِة»‬
‫‪423. Yine Ebû Hüreyre’nin (ra) Resûlullah’tan‬‬ ‫‪şöyle işittiği nakledilmiştir:‬‬
‫‪Allah, rahmeti yüz parçaya bölmüştür. Doksan dokuzunu kendi katında‬‬
‫‪tutmuş, bir parçasını da yeryüzüne indirmiştir. İşte bu bir parça ile‬‬
‫)‪yaratılmışlar birbirine şefkat eder. Hatta hayvan, yavrusunu (emzirirken‬‬
‫‪incitirim korkusuyla ayağını bu rahmetle kaldırır.‬‬
‫)‪(M6972 Müslim, Tevbe, 17; B6000 Buhârî, Edeb, 19‬‬

‫‪Bir rivayette ise şöyledir:‬‬

‫‪Allah Teâlâ’nın yüz rahmeti vardır. Bunlardan birini cin, insan, hayvanat ve‬‬

‫‪402‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 402‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:41‬‬

 haşerat arasına indirmiştir. Onlar bu yüzden birbirlerine sevgi, şefkat ve
merhametle muamele ederler; bununla bir yabani hayvan, yavrusunun
üzerine titrer. Allah Teâlâ, doksan dokuz rahmeti de kullarına merhamet
etmek için, kıyamet gününe bırakmıştır.
(M6974 Müslim, Tevbe, 19)

Müslim’in Selmân-ı Fârisî’den rivayetine göre Resûlullah şöyle

buyurmuştur:
Allah Teâlâ’nın yüz rahmeti vardır. Bunlardan bir rahmet vardır ki, bu sayede
yaratılmışlar birbirlerine merhamet ederler. Doksan dokuzunu da kıyamet
günü için saklamıştır.
(M6975 Müslim, Tevbe, 20)

Bir rivayet de şöyledir:

Allah Teâlâ, yeri ve gökleri var ettiği gün yüz rahmet yaratmıştır. Her bir
rahmet, yerle gök arasını dolduracak kadardır. Bu yüz rahmetten yeryüzüne
bir tek rahmet indirmiştir ki, bu yüzden anne yavrusuna, yabani hayvanlar ve
kuşlar birbirine merhamet ederler. Kıyamette ise Allah, bu rahmetin tamamı
ile kullarına merhamet eder.
(M6977 Müslim, Tevbe, 21)

‫ َت َبا َر َك‬،‫ َوعَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖف َيما َي ْح ِكى عَ ْن ر ِّب ِه‬-424
‫ َف َق َال ال ّّٰل ُه َت َبا َر َك‬،‫ َال ّٰل ُه َّم ْاغ ِف ْر ٖلي َذن ْٖبي‬:‫ َف َق َال‬،‫ « أ� ْذن ََب عَ ْب ٌد َذنْب ًا‬:‫ َق َال‬،‫َو َت َعا َلى‬
‫ ُث َّم‬،‫ِالذن ِْب‬ َّ ‫ َو َي أ�ْخُ ُذ ب‬،‫الذن َْب‬
َّ ‫ َف َع ِل َم أ� َّن َل ُه َر ًّبا َي ْغ ِف ُر‬،‫ أ� ْذن ََب عَ ْب ٖدي َذنْب ًا‬:‫َو َت َعا َلى‬
‫ أ� ْذن ََب عَ ْب ٖدي‬:‫ َف َق َال َت َبا َر َك َو َت َعا َلى‬،‫ أ� ْي َر ِّب ْاغ ِف ْر ٖلي َذن ْٖبي‬:‫ َف َق َال‬،‫عَ ا َد َف أ� ْذن ََب‬
‫ أ� ْي‬:‫ َف َق َال‬،‫ ُث َّم عَ ا َد َف أ� ْذن ََب‬،‫ِالذن ِْب‬ َّ ‫ َو َي أ�ْخُ ُذ ب‬،‫الذن َْب‬ َّ ‫ َف َع ِل َم أ� َّن َل ُه َر ًّبا َي ْغ ِف ُر‬،‫َذنْب ًا‬
‫ َف َع ِل َم أ� َّن َل ُه َر ًّبا‬،‫ أ� ْذن ََب عَ ْب ٖدي َذنْب ًا‬:‫ َف َق َال َت َبا َر َك َو َت َعا َلى‬،‫َر ِّب ْاغ ِف ْر ٖلي َذن ْٖبي‬
.‫ َق ْد َغ َف ْر ُت ِل َع ْب ٖدي َف ْل َي ْف َع ْل َما َشا َء» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،‫ِالذن ِْب‬ َّ ‫ َو َي أ�ْخُ ُذ ب‬،‫الذن َْب‬
َّ ‫َي ْغ ِف ُر‬
403

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 403 21.5.2015 14:40:41

 424. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber Allah Teâlâ’dan naklederek şöyle demiştir:
Bir kul bir günah işler ve “Allah’ım, benim günahımı bağışla.” diye niyaz ederse
Allah Teâlâ, “Kulum bir günah işledi, fakat günahını bağışlayacak veya o
yüzden kendisini sorgulayacak bir Rabbi olduğunu hatırladı.” buyurur. Sonra
tekrar o günahı işler de; “Ey Rabbim, beni bağışla.” der. Bunun üzerine Allah
Tebâreke ve Teâlâ, “Kulum bir günah işledi, fakat günahını bağışlayacak
veya o yüzden kendisini sorgulayacak bir Rabbi olduğunu hatırladı.” der.
Sonra yine o günaha döner ve yine; “Ey Rabbim, beni bağışla.” diye niyaz
eder. Bunun üzerine Allah Teâla, “Kulum bir günah işledi, fakat günahını
bağışlayacak veya o yüzden kendisini sorgulayacak bir Rabbi olduğunu
hatırladı. Bu kulumu ben affettim, artık dilediğini yapsın.” buyurur.73
(M6986 Müslim, Tevbe, 29)

‫ « َوا َّل ٖذي َن ْف ٖسي‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-425
‫ون ال ّّٰل َه‬ َ ‫ َو َجا َء بِق ْو ٍم ُي ْذ ِن ُب‬،‫ َل َذهَ َب ال ّّٰل ُه ب ُِك ْم‬،‫ِب َي ِد ٖه َل ْو َل ْم ت ُْذ ِن ُبوا‬
َ ‫ َف َي ْس َت ْغ ِف ُر‬،‫ون‬
.‫ َف َي ْغ ِف ُر َل ُه ْم» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫َت َعا َلى‬
425. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bu canı bu tende tutan Allah’a yemin ederim ki, siz günah işlememiş
olsaydınız, Allah sizi yok eder, yerinize günah işleyip, istiğfar edecek bir
topluluk getirir, sonra da onları bağışlardı.74
(M6965 Müslim, Tevbe, 11)

73
Günahın tekrar etmesi, samimi ve hakiki olarak yapılan tövbenin kabulüne mâni değildir. Burada maksat
tövbeye teşviktir.
74
Bu ve sonraki hadiste, kullarının az veya çok mutlaka günah işleyeceklerini bilen Yüce Allah, onların hata edip
istiğfar dilemelerinden hoşlandığını farazî bir ifade ile belirterek tövbe ve istiğfara teşvik etmektedir.

404

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 404 21.5.2015 14:40:41

 َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫وب خَ ا ِل ِد ْب ِن َز ْي ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬
‫ول‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي أ� ُّي‬-426
‫ َلخَ َل َق ال ّّٰل ُه خَ ْلق ًا‬،‫ون‬ َ ‫ « َل ْو َلا أ�ن َُّك ْم ت ُْذ ِن ُب‬:‫ول‬
ُ ‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
.‫ َف َي ْغ ِف ُر َل ُه ْم» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫ون‬ َ ‫ُي ْذ ِن ُب‬
َ ‫ َف َي ْس َت ْغ ِف ُر‬،‫ون‬
426. Ebû Eyyûb Hâlid b. Zeyd’in (el-Ensârî) (ra)
Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
Eğer siz günah işlemeseydiniz, (Allah sizi yok eder) yerinize günah işleyip,
istiğfar edecek bir topluluk getirir, sonra da onları bağışlardı.
(M6963 Müslim, Tevbe, 9)

‫ ُك َّنا ُق ُعود ًا َم َع َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-427
ُ ‫ َف َقا َم َر ُس‬،‫ َم َع َنا أ� ُبو َب ْك ٍر َوعُ َم ُر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما ٖفي َن َف ٍر‬،‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ول‬
‫ َفخَ ٖشي َنا أ� ْن ُي ْق َت َط َع‬،‫ َف أ� ْب َط أ� عَ َل ْي َنا‬،‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ِم ْن َب ْي ِن أ� ْظ ُه ِرنَا‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬ َ ‫ َفخَ َر ْج ُت أ� ْب َت ٖغي َر ُس‬، َ‫ َف ُك ْن ُت أ� َّو َل َم ْن َف ِزع‬،‫ َف ُق ْم َنا‬،‫ َف َف ِزعْ َنا‬،‫دُو َن َنا‬
:‫يث ب ُِطو ِل ٖه �ِإ َلى َق ْو ِل ِه‬
َ ‫ َح ّٰتى أ� َت ْي ُت َحا ِئط ًا ِل ْل أ�ن َْصا ِر َو َذ َك َر ا ْل َح ٖد‬،‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫يت َو َرا َء ٰه َذا ا ْل َحا ِئ ِط‬ َ ‫ «اِ ْذهَ ْب َف َم ْن َل ٖق‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫َف َق َال َر ُس‬
.‫ ُم ْس َت ْي ِق ًنا ب َِها َق ْل ُب ُه َف َبشِّ ْر ُه بِا ْل َج َّن ِة» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،ُ‫َيشْ َه ُد أ� ْن َلا �ِإلٰ َه �إ َّلا ال ّّٰله‬
427. Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:
Bir gün Resûlullah ile oturuyorduk. Yanımızda Ebû Bekir (ra) ile Ömer (ra)
ve birkaç kişi daha vardı. Resûlullah kalkıp aramızdan ayrıldı. Gecikince,
bir şey oldu endişesiyle telâşa düştük. İlk önce de ben telâşa kapıldım. Hemen
Resûlullah’ı aramaya çıktım. Ensara ait bir bahçeye geldim.
(Ravi bu uzun hadisi şuraya kadar aktarmıştır.)
Resûlullah :

405

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 405 21.5.2015 14:40:41

 Git ve bu bahçenin dışında Allah’tan başka ilâh olmadığına canı gönülden
şehâdet eden kime rastlarsan, onu cennetle müjdele, buyurdu.
(M147 Müslim, Îmân, 52)

‫ أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى‬،‫اص َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬ ِ ‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عَ ْم ِرو ْب ِن ا ْل َع‬-428
‫ ( َر ِّب‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم تَل َا َق ْو َل ال ّّٰل ِه عَ َّز َو َج َّل ٖفي �ِإ ْب َر ٖاه َيم َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َو َق ْو َل ٖع َيسى َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬،‫اس َف َم ْن َت ِب َع ٖني َف ِإ� َّن ُه ِم ٖ ّني‬ ِ ‫�ِإن َُّه َّن أ� ْض َل ْل َن َك ٖثير ًا ِم َن ال َّن‬
‫ (�ِإ ْن ُت َع ِّذ ْب ُه ْم َف ِإ�ن َُّه ْم ِع َباد َُك َو�ِإ ْن َت ْغ ِف ْر َل ُه ْم َف ِإ�ن ََّك أ�ن َْت ا ْل َع ٖزي ُز ا ْل َح ٖك ُيم) َف َر َف َع‬:‫َو َس َّل َم‬
‫ « َيا جِ ْب ٖر ُيل اِ ْذهَ ْب‬:‫ َف َق َال ال ّّٰل ُه عَ َّز َو َج َّل‬،‫َي َد ْي ِه َو َق َال « َال ّٰل ُه َّم أ� َّم ٖتي أ� َّم ٖتي» َو َب َكى‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬ ُ ‫ َف َس ْل ُه َما ُي ْب ٖكي ِه؟» َف أ�تَا ُه جِ بر ُيل َف أ�خْ َب َر ُه َر ُس‬،‫�ِإ َلى ُم َح َّم ٍد َو َر ُّب َك أ�عْ َل ُم‬
ٖ
‫ ( َيا جِ ْب ٖر ُيل اِذهَ ْب �ِإ َلى‬:‫ َف َق َال ال ّّٰل ُه َت َعا َلى‬،‫ َوهُ َو أ�عْ َل ُم‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ب َِما َق َال‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.)‫يك ٖفي أ� َّم ِت َك َو َلا ن َُسو ُؤ َك‬ َ ‫ �ِإنَّا َس ُن ْر ٖض‬:‫ُم َح َّم ٍد َف ُق ْل‬
428. Abdullah b. Amr b. Âs’tan (ra) rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber
, Allah Teâlâ’nın İbrahim (as) hakkındaki, “Rabbim, çünkü o putlar insanlardan
birçoğunu saptırdı. Artık kim bana uyarsa o bendendir.” meâlindeki75 âyeti
ile İsa (as) hakkındaki, “Eğer onlara azap edersen şüphe yok ki, onlar senin
kullarındır. Eğer onları bağışlarsan, yine şüphe yok ki sen mutlak güç
sahibisin, hüküm ve hikmet sahibisin.” meâlindeki76 âyeti okudu. Sonra
ellerini kaldırarak: “Allah’ım, ümmetim, ümmetim!” dedi ve ağladı. Bunun
üzerine Allah Teâlâ: “Ey Cebrail, Muhammed’e git, –Rabbin her şeyi daha
iyi bildiği hâlde– ona neden ağladığını sor.” buyurdu. Cebrail, Resûlullah’ın
söylediklerini – Allah çok daha iyi bilmesine karşın– O’na haber verdi. Allah
Teâlâ: “Ey Cebrail, Muhammed’e git ve ümmetin konusunda seni memnun
edeceğiz ve seni üzmeyeceğiz.” dediğimi ona söyle, buyurdu.
(M499 Müslim, Îmân, 346)

İbrâhîm, 14/36.
75

Mâide, 5/118.
76

406

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 406 21.5.2015 14:40:41

 ‫ َق َال ُك ْن ُت ِردْ َف ال َّنب ِِّي َص َّلى‬،ُ‫ َوعَ ْن ُم َعا ِذ ْب ِن َج َب ٍل َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-429
‫ « َيا ُم َعا ُذ هَ ْل ت َْد ٖري َما َح ُّق ال ّّٰل ِه عَ َلى‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم عَ َلى ِح َما ٍر َف َق َال‬
‫ « َف ِإ� َّن‬:‫ َق َال‬.‫ َال ّٰل ُه َو َر ُسو ُل ُه أ�عْ َل ُم‬:‫ َو َما َح ُّق ا ْل ِعبا ِد عَ َلى ال ّّٰل ِه؟ ُق ْل ُت‬،‫ِع َبا ِد ِه‬
‫ َو َح َّق ا ْل ِع َبا ِد عَ َلى‬،‫ َو َلا ُيشْ ِر ُكوا ِب ٖه َش ْيئ ًا‬،‫َح َّق ال ّّٰل ِه عَ َلى ا ْل ِع َبا ِد أ� ْن َي ْع ُب ُدو ُه‬
‫ول ال ّّٰل ِه أ� َفل َا أ� َبشِّ ُر‬َ ‫ َيا َر ُس‬: ‫ َف ُق ْل ُت‬،‫ال ّّٰل ِه أ� ْن َلا ُي َع ِّذ َب َم ْن َلا ُي ْ ِش ِر ُك ِب ٖه َش ْيئ ًا‬
َ :‫اس؟ َق َال‬
.‫«لا ُت َبشِّ ْرهُ ْم َف َي َّت ِك ُلوا» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬ َ ‫ال َّن‬
429. Muâz b. Cebel (ra) anlatıyor:
Bir gün, ben bir merkep üzerinde Peygamber’in arkasında
bulunuyordum. Resûlullah :
–Ey Muâz, Allah’ın kulları üzerindeki hakkını ve kulların Allah üzerindeki
hakkını biliyor musun, buyurdu.
–Allah ve Resûlü daha iyi bilir, dedim. Resûlullah :
–Allah’ın kulları üzerindeki hakkı, onların Allah’a ibadet etmeleri ve O’na hiçbir
şeyi ortak koşmamalarıdır. Kulların da Allah üzerindeki hakkı, Allah’ın kendisine
ortak koşmayan kimseye azap etmemesidir, buyurdu. Bunun üzerine:
–Ey Allah’ın Resûlü, halka bunu müjdeleyeyim mi, dedim.
–Onlara bunu müjdeleme, çünkü onlar buna güvenirler (ve ibadet ve taatta
gevşek davranabilirler), buyurdu.
(B2856 Buhârî, Cihâd, 46; M144 Müslim, Îmân, 48)

‫ عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬،‫ َوعَ ِن ا ْل َب َرا ِء ْب ِن عَ ا ِز ٍب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬-430

‫ َو أ� َّن‬،ُ‫ « َا ْل ُم ْس ِل ُم �ِإ َذا ُس ِئ َل ِفي ا ْل َق ْب ِر َيشْ َه ُد أ� ْن َلا �ِإلٰ َه �ِإ َّلا ال ّّٰله‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
ِ‫ ( ُي َث ِّب ُت ال ّّٰل ُه ا َّل ٖذ َين �آ َم ُنوا بِا ْل َق ْول‬:‫ َف ٰذ ِل َك َق ْو ُل ُه َت َعا َلى‬،‫ول ال ّّٰل ِه‬
ُ ‫ُم َح َّمد ًا َر ُس‬
.‫الد ْن َيا َو ِفي ْال آ� ِخ َر ِة) ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
ُّ ‫الثَّاب ِِت ِفي ا ْل َحي ٰو ِة‬
407

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 407 21.5.2015 14:40:41

 430. Berâ b. Âzib’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Müslüman, kabirde sorguya çekildiği zaman, eşhedü en lâ ilâhe illâllâh ve
enne Muhammeden Resûlullah, der. İşte “Allah, iman edenleri, hem dünya
hayatında hem de âhirette sabit bir sözle sağlamlaştırır.”77 meâlindeki âyet,
bunu ifade eder.
(B4699 Buhârî, Tefsîr, (İbrahim) 2; M7219 Müslim, Cennet, 73)

:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ْن َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-431
‫ َف ِإ� َّن‬،‫ َو أ� َّما ا ْل ُم ْؤ ِم ُن‬،‫الد ْن َيا‬
ُّ ‫ أ� ْط ِع َم ب َِها ُط ْع َم ًة ِم َن‬،‫الكا ِف َر �ِإ َذا عَ ِم َل َح َس َن ًة‬ َ ‫«�ِإ َّن‬
.»‫الد ْن َيا عَ َلى َطاعَ ِت ِه‬ ُّ ‫ َو ُي ْع ِق ُب ُه ِرزْق ًا ِفي‬،‫ال ّّٰل َه َت َعا َلى َي َّد ِخ ُر َل ُه َح َس َنا ِت ٖه ِفي ْال آ� ِخ َر ِة‬
ُّ ‫ «�ِإ َّن ال ّّٰل َه َلا َي ْظ ِل ُم ُم ْؤ ِم ًنا َح َس َن ًة ُي ْع َطى ب َِها ِفي‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
‫ َو ُي ْج َزى‬،‫الد ْن َيا‬
ُّ ‫ ِفي‬،‫ات َما عَ ِم َل ِل َّل ِه َت َعا َلى‬
‫الد ْن َيا‬ ِ ‫ َف ُي ْط َع ُم ب َِح َس َن‬،‫ َو أ� َّما ا ْل َكا ِف ُر‬،‫ب َِها ِفي ْال آ� ِخ َر ِة‬
.‫ َل ْم َي ُك ْن َل ُه َح َس َن ٌة ُي ْج َزى ب َِها» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫َح ّٰتى �ِإ َذا أ� ْف َضى �ِإ َلى ْال آ� ِخ َر ِة‬
431. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle demiştir:
İnkârcı biri, bir iyilik yaptığı zaman ona iyiliği karşılığında dünyalık verilir.
İnanana gelince, Allah Teâlâ onun iyiliklerini âhirete saklar, dünyada da
itaatine göre rızık verir.
(M7090 Müslim, Münâfıkîn, 57)

Bu konuda bir başka rivayet ise şu şekildedir:

Allah, bir müminin iyiliklerini mükâfatsız bırakmaz, ona dünyada iken
(karşılığını) verdiği gibi âhirette de iyiliğinin sevabını verir. Kâfire gelince,
yaptığı iyiliklere karşılık dünyada kendisine rızık verilir. Âhirete geldiğinde,
orada kendisine mükâfat verilecek bir iyiliği yoktur.
(M7089 Müslim, Münâfıkîn, 56)

İbrâhîm, 14/27.
77

408

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 408 21.5.2015 14:40:41

 ‫‪َ -432‬وعَ ْن َجا ِب ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫اب أ� َح ِد ُك ْم‬ ‫ات ا ْلخَ ْم ِس َك َمث َِل ن ََه ٍر َجا ٍر َغ ْم ٍر عَ َلى َب ِ‬ ‫الص َل َو ِ‬
‫َو َس َّل َم‪َ « :‬مث َُل َّ‬
‫َي ْغ َت ِس ُل ِم ْن ُه ُك َّل َي ْو ٍم خَ ْم َس َم َّر ٍ‬
‫ات» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪432. Câbir’den (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Beş vakit namaz, birinizin kapısı önünde akan ve içinde her gün beş kere‬‬
‫‪yıkandığı suyu bol bir nehir gibidir.‬‬
‫)‪(M1523 Müslim, Mesâcid, 284‬‬

‫اس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‪َ ،‬ق َال‪َ :‬س ِم ْع ُت َر ُس َ‬

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬ ‫‪َ -433‬وعَ ِن ا ْب ِن عَ َّب ٍ‬
‫وت َف َي ُقو ُم عَ َلى َج َنا َز ِت ٖه‬
‫ول‪َ « :‬ما ِم ْن َر ُج ٍل ُم ْس ِل ٍم َي ُم ُ‬‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق ُ‬
‫ون بِال ّّٰل ِه َش ْيئ ًا �ِإ َّلا َش َّف َع ُه ُم ال ّّٰل ُه ٖفي ِه» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫ون َر ُجل ًا َلا ُيش ِر ُك َ‬
‫أ� ْر َب ُع َ‬
‫‪433. İbn Abbâs’ın (ra) Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:‬‬
‫‪Bir Müslüman ölür de Allah’a ortak koşmayan kırk kişi onun cenaze namazını‬‬
‫‪kılarsa, Allah onların (bu şahitlikleri sebebiyle) (onun hakkındaki) şefaatlerini‬‬
‫‪kabul eder.‬‬
‫)‪(M2199 Müslim, Cenâiz, 59‬‬

‫‪َ -434‬وعَ ِن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ ،‬ق َال‪ُ :‬ك َّنا َم َع َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى‬
‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖفي ُق َّب ٍة ن َْحو ًا ِم ْن أ� َرب ٖع َين‪َ ،‬ف َق َال‪ « :‬أ� َت ْر َض ْو َن أ� ْن ت َُكونُوا ُر ُب َع‬
‫أ�هْ ِل ا ْل َج َّن ِة؟» ُق ْل َنا‪َ :‬ن َع ْم‪َ ،‬ق َال‪ « :‬أ� َت ْر َض ْو َن أ� ْن ت َُكونُوا ُث ُل َث أ�هْ ِل ا ْل َج َّن ِة؟»‬
‫ُق ْل َنا‪َ :‬ن َع ْم‪َ ،‬ق َال‪َ « :‬وا َّل ٖذي َن ْف ُس ُم َح َّم ٍد ِب َي ِد ٖه �ِإ ٖنّي َل أ� ْر ُجو أ� ْن ت َُكونُوا ِن ْص َف‬
‫‪409‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 409‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:41‬‬

 ‫ َو َما أ�ن ُت ْم ٖفي‬،‫ َو ٰذ ِل َك أ� َّن ا ْل َج َّن َة َلا َي ْدخُ ُل َها �ِإ َّلا َن ْف ٌس ُم ْس ِل َم ٌة‬،‫أ�هْ ِل ا ْل َج َّنة‬
‫ أ� ْو َكالشَّ ْع َر ِة‬،‫أ�هْ ِل الشِّ ْر ِك �ِإ َّلا َكالشَّ ْع َر ِة ا ْل َب ْي َضا ِء ٖفي جِ ْل ِد ال َّث ْو ِر ْال أ� ْس َو ِد‬
.‫الس ْودَا ِء ٖفي جِ ْل ِد ال َّث ْو ِر ْال أ� ْح َم ِر» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
َّ
434. İbn Mes’ûd (ra) anlatıyor:
Bir defasında Resûlullah ile birlikte kırk kadar kişi ile
beraber bir çadırda bulunuyorduk. Peygamber :
–Siz cennet halkının dörtte biri olmaya razı mısınız, buyurdu. Biz:
–Evet, dedik. Resûlullah :
–Cennet ehlinin üçte biri olmaya razı mısınız, dedi.
–Evet, dedik. Bunun üzerine Peygamberimiz:
–Muhammed’in canını teninde tutan Allah’a yemin ederim ki, cennet halkının
yarısı olacağınızı umarım; çünkü Müslüman olanlardan başkası cennete
giremez. Hâlbuki siz, müşriklere nispetle siyah sığırın derisindeki beyaz benek
veya kızıl sığırın üzerindeki siyah benek gibisiniz, buyurdu.
(M530 Müslim, Îmân, 377; B6528 Buhârî, Rikâk, 45)

‫ول ال ّٰل ِه‬ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َق َال‬،ُ‫وسى ْال أ� ْش َع ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُم‬-435
‫ «�ِإ َذا َك َان َي ْو ُم ا ْل ِق َيا َم ِة َد َف َع ال ّّٰل ُه �ِإ َلى ُك ِّل ُم ْس ِل ٍم‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
»‫ ٰه َذا ِف َك ُاك َك ِم َن ال َّنا ِر‬:‫ول‬ ُ ‫َي ُهو ِد ًّيا أ� ْو ن َْص َرا ِن ًّيا َف َي ُق‬
‫ « َي ٖجي ُء َي ْو َم‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
»‫ُوب أ� ْمثَالِ ا ْلجِ َبالِ َف َي ْغ ِف ُرهَ ا ال ّّٰل ُه َل ُه ْم‬
ٍ ‫َاس ِم َن ا ْل ُم ْس ِل ٖم َين ب ُِذن‬ ٌ ‫ا ْل ِق َيا َم ِة ن‬
.‫َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬

410

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 410 21.5.2015 14:40:41

 435. Ebû Mûsâ el-Eş’arî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Kıyamet günü Allah, her Müslümana bir Yahudi veya Hıristiyan verecek ve bu,
senin ateşten kurtuluş fidyendir, diyecektir.
(M7011 Müslim, Tevbe, 49)

Müslim’in, Ebû Mûsâ’dan bir rivayetinde, Hz. Peygamber şöyle

buyurmuştur:
Kıyamet gününde Müslümanlardan bir kısmı dağlar gibi günahlarla gelirler
de Allah onları bağışlar.78
(M7014 Müslim, Tevbe, 51)

َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬-436

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬
ُ ‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
‫ « ُي ْدنَى ا ْل ُم ْؤ ِم ُن َيو َم ا ْل ِق َيا َم ِة ِم ْن َر ِّب ٖه َح ّٰتى َي َض َع‬:‫ول‬
‫ أ� َت ْع ِر ُف َذن َْب َك َذا؟ أ� َت ْع ِر ُف َذن َْب َك َذا؟‬:‫ول‬ ُ ‫ َف َي ُق‬،‫ َف ُي َق ِّر ُر ُه ب ُِذنُو ِب ِه‬،‫َك َن َف ُه عَ َل ْي ِه‬
ُّ ‫ َف ِإ� ٖ ّني َق ْد َس َت ْرت َُها عَ َل ْي َك ِفي‬:‫ َق َال‬،‫ َر ِّب أ�عْ ِر ُف‬:‫ول‬
‫ َو أ�نَا أ� ْغ ِف ُرهَ ا‬،‫الد ْن َيا‬ ُ ‫َف َي ُق‬
.‫ َف ُي ْع َطى َص ٖحي َف َة َح َس َنا ِت ِه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،‫َل َك ا ْل َي ْو َم‬
436. İbn Ömer (ra), Resûlullah’ın şöyle dediğini işittiğini nakletmiştir:
Kıyamet günü mümin, Rabbine (lütuf ve inayetine) o kadar yaklaşır ki, Allah
onu rahmetiyle kuşatır ve günahlarını ikrar ettirir, sonra da şöyle der:
–Şu günahı biliyor musun? Şu günahı biliyor musun?
–Yâ Rab, biliyorum, der. Allah Teâlâ:
–Ben bu günahı dünyada gizlemiştim, bugün de bağışlıyorum, buyurur.
Bunun üzerine o kimseye iyiliklerinin yazıldığı defter verilir.
(B2441 Buhârî, Mezâlim, 2; M7015 Müslim, Tevbe, 52)

78
Müslim’in Ebû Mûsâ’dan diğer bir rivayetine göre Yahudi ve Hıristiyan yerine “kâfirlerden bir kişi” denilmiştir.
Burada müminlerin Allah’ın affına mazhar olacağı, inkârcıların ise bu affa mazhar olamayıp, işledikleri günah-
larının karşılığını göreceği vurgulanmaktadır. Yani müminler bağışlanırken inkârcılar böyle bir bağışa mazhar
olmayacaklar, denilmektedir. Aksi takdirde bir inkârcının bir inanana fidye olmasını izah etmek zordur.

411

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 411 21.5.2015 14:40:41

 ‫اب ِم ِن ا ْم َر أ� ٍة‬ ‫‪َ -437‬وعَ ِن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُجل ًا أ� َص َ‬
‫ُق ْب َل ًة‪َ ،‬ف أ�تَى ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف أ�خْ َب َر ُه‪َ ،‬ف أ� ْن َز َل ال ّّٰل ُه‬
‫الصل َا َة َط َر َف ِي ال َّن َها ِر َو ُز َلف ًا ِم َن ا َّلل ْي ِل �ِإ َّن ا ْل َح َس َن ِ‬
‫ات‬ ‫َت َعا َلى‪َ ( :‬و أ� ِق ِم َّ‬
‫ول ال ّّٰل ِه؟ َق َال‪:‬‬‫َات) َف َق َال ال َّر ُج ُل‪ :‬أ� ٖلي ٰه َذا َيا َر ُس َ‬ ‫ُي ْذ ِه ْب َن َّ‬
‫الس ِّيئ ِ‬
‫« ِل َج ٖم ِيع أ� َّم ٖتي ُك ِّل ِه ْم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫‪437. İbn Mes’ûd (ra) anlatıyor:‬‬
‫‪Bir adam bir kadını öpmüştü. Peygamber’e‬‬ ‫‪gelerek olayı anlattı. Bunun‬‬
‫‪üzerine Allah Teâlâ, “(Ey Muhammed) gündüzün iki tarafında ve gecenin‬‬
‫‪gündüze yakın vakitlerinde namaz kıl. Çünkü iyilikler kötülükleri giderir.”79‬‬
‫‪meâlindeki âyeti indirdi. Adam:‬‬
‫‪–Yâ Resûlallah, bu hüküm yalnız benim için mi geçerli, deyince, Resûlullah‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪–Ümmetimin tamamı için geçerlidir, buyurdu.‬‬
‫)‪(B526 Buhârî, Mevâkît, 4; M7001 Müslim, Tevbe, 39‬‬

‫‪َ -438‬وعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ ،‬ق َال‪َ :‬جا َء َر ُج ٌل �ِإ َلى ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َق َال‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه أ� َص ْب ُت َح ّد ًا‪َ ،‬ف أ� ِق ْم ُه عَ َل َّي‪َ ،‬و َح َض َر ِت‬
‫الصل َا ُة َف َص َّلى َم َع َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َل َّما َق َضى َّ‬
‫الصل َا َة‬ ‫َّ‬
‫اب ال ّّٰل ِه‪َ ،‬ق َال‪« :‬هَ ْل‬ ‫َق َال‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه �ِإ ٖنّي أ� َص ْب ُت َح ًّدا‪َ ،‬ف أ� ِق ْم ِف َّي ِك َت َ‬
‫الصل َا َة؟» َق َال‪َ :‬ن َع ْم‪َ :‬ق َال« َق ْد ُغ ِف َر َل َك» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬ ‫َح َض ْر َت َم َع َنا َّ‬

‫‪ Hûd, 11/114.‬‬
‫‪79‬‬

‫‪412‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 412‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:41‬‬

 438. Enes (ra) anlatıyor:
Bir adam Peygamber’e gelip:
–Yâ Resûlallah, ben ceza gerektiren bir harekette bulundum, cezam neyse
bana onu ver, diye arz etti. O sırada namaz vakti gelmişti. Adam Resûlullah’la
beraber namaz kıldı. Namaz bitince:
–Yâ Resûlallah, ben ceza gerektiren bir suç işledim. Allah’ın Kitabı’nda
bildirilen cezayı bana tatbik buyur, dedi. Resûlullah :
–Bizimle namazda bulundun mu, diye sordu.
–Evet, cevabını verdi. Öyle ise bağışlanmışsındır, dedi.80
(M7006 Müslim, Tevbe, 44; B6823 Buhârî, Hudûd, 27)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-439

‫ «�ِإ َّن ال ّّٰل َه‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
،‫ أ� ْو َيشْ َر َب الشَّ ْر َب َة‬،‫ َف َي ْح َم َد ُه عَ َل ْي َها‬،‫َل َي ْر َضى عَ ِن ا ْل َع ْب ِد أ� ْن َي أ�ْ ُك َل ْال أ� ْك َل َة‬
.‫َف َي ْح َم َد ُه عَ َل ْي َها» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
439. Yine Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Allah, yeyip içtikten sonra kendisine hamd eden kulundan razı olur.
(M6932 Müslim, Zikir, 99)

‫ عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬،ُ‫وسى َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُم‬-440
،‫سي ُء ال َّن َها ِر‬ ِ ‫وب ُم‬ َ ‫ َي َْب ُس ُط َي َد ُه بِال َّل ْي ِل ِل َي ُت‬،‫ «�ِإ َّن ال ّّٰل َه َت َعا َلى‬:‫ َق َال‬،‫َو َس َّل َم‬
‫وب ُم ٖسي ُء ال َّّل ْي ِل َح ّٰتى ت َْط ُل َع الشَّ ْم ُس ِم ْن‬ َ ‫َو َي ْب ُس ُط َي َد ُه بِال َّن َها ِر ِل َي ُت‬
.‫َم ْغ ِرب َِها» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
80
Bu zatın işlediği günahın başkalarının hukukunu ilgilendiren ve dinen cezalandırılması gerekli suçlardan
olmayıp, namazla silinebilecek günahlardan olduğu anlaşılmaktadır.

413

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 413 21.5.2015 14:40:41

 ‫‪440. Ebû Mûsâ’dan (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Hz. Peygamber‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Allah Teâlâ, gündüz günah işleyenlerin tövbe etmesi için gece mağfiret elini‬‬
‫‪uzatır. Gece günah işleyenlerin tövbe etmesi için de gündüz mağfiret elini uzatır.‬‬
‫‪Güneş batıdan doğuncaya (kıyamet kopuncaya) kadar bu böyle devam eder.‬‬
‫)‪(M6989 Müslim, Tevbe, 31‬‬

‫الس َل ِم ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪:‬‬

‫‪َ -441‬وعَ ْن أ� ٖبي ن َٖج ٍيح عَ ْم ِرو ْب ِن عَ َب َس َة ُّ‬
‫اس عَ َلى َضل َا َل ٍة‪َ ،‬و أ�ن َُّه ْم َل ْي ُسوا عَ َلى‬‫ُك ْن ُت َو أ�نَا ِفي ا ْل َجا ِه ِل َّي ِة أ� ُظ ُّن أ� َّن ال َّن َ‬
‫ون ْال أ� ْو َث َان‪َ ،‬ف َس ِم ْع ُت ِب َر ُج ٍل ب َِم َّك َة ُي ْخ ِب ُر أ�خْ َبار ًا‪َ ،‬ف َق َع ْد ُت‬ ‫َش ْيءٍ‪َ ،‬وهُ ْم َي ْع ُب ُد َ‬
‫عَ َلى َر ِاح َل ٖتي‪َ ،‬ف َق ِد ْم ُت عَ َل ْي ِه‪َ ،‬ف ِإ� َذا َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ُم ْس َت ْخ ِف ًيا ُج َر�آ ُء عَ َل ْي ِه َق ْو ُمهُ‪َ ،‬ف َت َل َّط ْف ُت َح ّٰتى َدخَ ْل ُت عَ َل ْي ِه ب َِم َّك َة‪َ ،‬ف ُق ْل ُت َلهُ‪:‬‬
‫َما أ�ن َْت؟ َق َال‪ « :‬أ�نَا َنب ٌِّي» ُق ْل ُت‪َ :‬و َما َنب ٌِّي؟ َق َال‪ « :‬أ� ْر َس َل ِن َي ال ّّٰلهُ» ُق ْل ُت‪:‬‬
‫َو ِب أ�يِّ َش ْي ٍء أ� ْر َس َل َك؟ َق َال‪ « :‬أ� ْر َس َل ٖني ب ِِص َل ِة ْال أ� ْر َحا ِم‪َ ،‬و َك ْس ِر ْال أ� ْو َثانِ ‪َ ،‬و أ� ْن‬
‫ُي َو َّح َد ال ّّٰل ُه َلا ُيشْ َر ُك ِب ٖه َش ْي ٌء» ُق ْل ُت‪َ :‬ف َم ْن َم َع َك عَ َلى ٰه َذا؟ َق َال‪ُ :‬‬
‫«ح ٌّر‬
‫َوعَ ْب ٌد» َو َم َع ُه َي ْو َم ِئ ٍذ أ� ُبو َب ْك ٍر َوبِل َا ٌل َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‪ُ .‬ق ْل ُت‪ِ� :‬إ ٖنّي ُم َّت ِب ُع َك‪،‬‬
‫اس؟‬ ‫َق َال �ِإن ََّك َل ْن ت َْس َت ٖط َيع ٰذ ِل َك َي ْو َم َك ٰه َذا‪ .‬أ� َلا َت َرى َحا ِلي َو َح َال ال َّن ِ‬
‫َولٰ ِك ِن ا ْرجِ ْع �ِإ َلى أ�هْ ِل َك َف ِإ� َذا َس ِم ْع َت ٖبي َق ْد َظ َه ْر ُت َف أ�ْ ِت ٖني» َق َال َف َذه ْب ُت‬
‫�ِإ َلى أ�هْ ٖلي‪َ ،‬و َق ِد َم َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ا ْل َمدي َن َة‪َ .‬و ُك ْن ُت ٖفي‬
‫اس ٖح َين َق ِد َم ا ْل َم ٖدي َن َة َح ّٰتى‬ ‫أ�هْ ٖلي‪َ .‬ف َج َع ْل ُت أ�ت ََخ َّب ُر ْال أ�خْ َبا َر‪َ ،‬و أ� ْس أ� ُل ال َّن َ‬
‫‪414‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 414‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:41‬‬

 ‫َق ِد َم عَ َل َّي َن َف ٌر ِم ْن أ�هْ ِل ا ْل َم ٖدي َن َة‪َ ،‬ف ُق ْل ُت ‪َ :‬ما َف َع َل ٰه َذا ال َّر ُج ُل ا َّل ٖذي َق ِد َم‬
‫اس �ِإ َل ْي ِه ِس َراعٌ َو َق ْد أ� َرا َد َق ْو ُم ُه َق ْت َلهُ‪َ ،‬ف َل ْم َي ْس َتطِ ي ُعوا‬
‫ا ْل َم ٖدي َن َة؟ َفق َا ُلوا‪ :‬ال َّن ُ‬
‫ٰذ ِل َك‪َ ،‬ف َق ِد ْم ُت ا ْل َم ٖدي َن َة َف َدخَ ْل ُت عَ َل ْي ِه‪َ ،‬ف ُق ْل ُت ‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه أ� َت ْع ِر ُف ٖني؟‬
‫َق َال‪َ « :‬ن َع ْم أ�ن َْت ا َّل ٖذي َل ِقي َت ِني ب َِم َّك َة» َق َال‪َ :‬ف ُق ْل ُت ‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‬
‫«ص ِّل‬ ‫الصل َا ِة؟ َق َال‪َ :‬‬
‫أ�خْ ِب ْر ٖني عَ َّما عَ َّل َم َك ال ّّٰل ُه َو أ� ْج َه ُلهُ‪ ،‬أ�خْ ِب ْر ٖني عَ ِن َّ‬
‫الص ْب ِح‪ُ ،‬ث َّم َا ْق ِص ْر عَ ِن َّ‬
‫الصل َا ِة َح ّٰتى َت ْر َت ِف َع الشَّ ْم ُس ٖق َيد ُر ْم ٍح‪َ ،‬ف ِإ�ن ََّها‬ ‫َصل َا َة ُّ‬
‫ت َْط ُل ُع ٖح َين ت َْط ُل ُع َب ْي َن َق ْرن َْي َش ْي َطانٍ ‪َ ،‬و ٖحي َن ِئ ٍذ َي ْس ُج ُد َل َها ا ْل ُك َّفا ُر‪ُ ،‬ث َّم َص ِّل‪،‬‬
‫الصل َا َة َمشْ ُهو َد ٌة َم ْح ُضو َر ٌة‪َ .‬ح ّٰتى َي ْس َت ِق َّل ِّ‬
‫الظ ُّل بِال ُّر ْم ِح‪ُ ،‬ث َّم َا ْق ِص ْر عَ ِن‬ ‫َف ِإ� َّن َّ‬
‫فص ِّل‪ ،‬ف ِإ� َّن َّ‬
‫الصل َا َة‬ ‫الصل َا ِة‪َ ،‬ف ِإ� َّن ُه ٖحي َن ٍئذ ت ُْس َج ُر َج َه َّن ُم‪ ،‬ف ِإ� َذا أ� ْق َب َل ا ْل َف ْي ُء َ‬
‫َّ‬
‫الصل َاة ِ َح ّٰتى َت ْغ ُر َب‬ ‫َمشْ ُهو َد ٌة َم ْح ُضو َر ٌة َح ّٰتى ت َُص ِّل َي ا ْل َع ْص َر ُث َّم َا ْق ِص ْر عَ ِن َّ‬
‫الشَّ ْم ُس‪َ ،‬ف ِإ�ن ََّها َت ْغ ُر ُب َب ْي َن َق ْرن َْي َش ْي َطانٍ ‪َ ،‬و ٖحي َن ِئ ٍذ َي ْس ُج ُد َل َها ا ْل ُك َّفا ُر»‪.‬‬
‫َق َال‪َ :‬ف ُق ْل ُت ‪َ :‬يا َنب َِّي ال ّّٰل ِه‪َ ،‬فا ْل ُو ُضو ُء َح ِّد ْث ٖني عَ ْنهُ؟ َف َق َال‪َ « :‬ما ِم ْن ُك ْم‬
‫َر ُج ٌل ُي َق ِّر ُب َو ُضو َء ُه‪َ ،‬ف َي َت َم ْض َم ُض َو َي ْس َت ْن ِش ُق َف َي ْن َت ِث ُر‪ِ� ،‬إ َّلا خَ َّر ْت خَ َطا َيا‬
‫َو ْج ِه ٖه َو ٖفي ِه َوخَ َي ٖاش ِيم ِه‪ُ .‬ث َّم �ِإ َذا َغ َس َل َو ْج َه ُه َك َما أ� َم َر ُه ال ّّٰل ُه �ِإ َّلا خَ َّر ْت‬
‫اف ِل ْح َي ِت ٖه َم َع ا ْل َماءِ‪ُ .‬ث َّم َي ْغ ِس ُل َي َد ْي ِه �ِإ َلى ا ْل ِم ْر َف َق ْي ِن‬
‫خَ َطا َيا َو ْج ِه ٖه ِم ْن أ� ْط َر ِ‬
‫�ِإ َّلا خَ َّر ْت خَ َطا َيا َي َد ْي ِه ِم ْن أ�نَا ِم ِل ٖه َم َع ا ْل َماءِ‪ُ ،‬ث َّم َي ْم َس ُح َر أ�ْ َسهُ‪ِ� ،‬إ َّلا خَ َّر ْت‬
‫اف َش ْع ِر ٖه َم َع ا ْل َماءِ‪ُ ،‬ث َّم َي ْغ ِس ُل َق َد َم ْي ِه �ِإ َلى ا ْل َك ْع َب ْي ِن‪،‬‬ ‫خَ َطا َيا َر أْ� ِس ٖه ِم ْن أ� ْط َر ِ‬
‫‪415‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 415‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:41‬‬

 ‫ َف َح ِم َد‬،‫ َف ِإ� ْن هُ َو َقا َم َف َص َّلى‬،ِ‫�إ َّلا خَ َّر ْت خَ َطا َيا ِر ْج َل ْي ِه ِم ْن أ�نَا ِم ِل ٖه َم َع ا ْل َماء‬
‫ َو َف َّر َغ َق ْل َب ُه ِل ّٰل ِه َت َعا َلى‬،‫ َو أ� ْث َنى عَ َل ْي ِه َو َم َّج َد ُه بِا َّل ٖذي هُ َو َل ُه أ�هْ ٌل‬،‫ال ّّٰل َه َت َعا َلى‬
‫�ِإ َّلا ان َْص َر َف ِم ْن خَ ٖطي َئ ِت ٖه َك َه ْي َئ ِت ٖه َي ْو َم َو َل َد ْت ُه أ� ُّمهُ» َف َح َّد َث عَ ْم ُرو ْب ُن عَ َب َس َة‬
‫يث أ� َبا أ� َما َم َة َص ِاح َب َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َق َال‬ ِ ‫ِب ٰه َذا ا ْل َح ٖد‬
ُ ‫ ُان ُْظ ْر َما َت ُق‬،‫ َيا عَ ْم َرو ْب َن عَ َب َس َة‬:‫َل ُه أ� ُبو أ� َما َم َة‬
‫ول ٖفي َم َقا ٍم َو ِاح ٍد ُي ْع َطى‬
،‫ َو َر َّق عَ ْظ ٖمي‬،‫ َل َق ْد َك ِب َر ْت ِس ٖ ّني‬.‫ َيا أ� َبا أ� َما َم َة‬:‫ٰه َذا ال َّر ُج ُل؟ َف َق َال عَ ْم ٌرو‬
‫ َو َلا عَ َلى‬،‫ َو َما ٖبي َح َاج ٌة أ� ْن أ� ْك ِذ َب عَ َلى ال ّّٰل ِه َت َعا َلى‬،‫َوا ْق َت َر َب أ� َج ٖلي‬
‫َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َل ْو َل ْم أ� ْس َم ْع ُه ِم ْن َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫ َما َح َّد ْث ُت‬،‫ات‬ ٍ ‫ َح ّٰتى عَ َّد َس ْب َع َم َّر‬،‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم �ِإ َّلا َم َّر ًة أ� ْو َم َّر َت ْي ِن أ� ْو َثل َاث ًا‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.‫ َولٰ ِك ٖ ّني َس ِم ْع ُت ُه أ� ْك َث َر ِم ْن ٰذ ِل َك‬،‫أ� َبد ًا ِب ِه‬
441. Ebû Necîh Amr b. Abese el-Sülemî’nin (ra) şöyle dediği rivayet edilmiştir:
Ben Câhiliye devrinde bile halkın sapıklıkta olduğunu ve hiçbir esas üzere
bulunmadıklarını düşünürdüm. Onlar putlara tapıyorlardı. Bu sırada Mekkeli
birinin mühim haberler yaydığını duydum. Hayvanıma binerek yanına
geldim. Bir de ne göreyim? Resûlullah gizli gizli davet yapıyor, kavmi de
kendisine karşı baskı uyguluyor. Peygamber’le gizlice görüşmenin bir
yolunu aradım ve yanına gidip:
–Sen nesin, dedim.
–Peygamberim, dedi.
–Peygamber nedir, deyince.
–Beni Allah gönderdi, cevabını verdi.
–Ne ile gönderdi, dedim.
–Akrabalık ilişkilerini gözetmek, putları kırmak, Allah’ın birliğini kabul etmek
ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmamakla gönderdi, dedi.
–Senin bu davetine kimler uyuyor, dedim.
–Bir hür ve bir de köle, dedi. O gün beraberinde Ebû Bekir ve
416

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 416 21.5.2015 14:40:41

 Bilâl (ra) bulunuyordu. Bunun üzerine:
–Ben sana tabi olacağım (senin yanında kalıp İslâmiyeti yaymak
için çalışacağım) dedim.
–Bugün buna gücün yetmez; hâlimi ve halkın durumunu görmüyor
musun? Ailenin yanına dön, İslâmiyet’in yayılışını duyduğun zaman bana
gel, dedi. Bunun üzerine ailemin yanına geri döndüm, Peygamber daha
sonra Medine’ye teşrif etti. Ben de kavmim arasında oturuyor, haber almaya
çalışıyordum. Medine’ye gelip gelmediğini halktan soruşturmaya başladım.
Derken Medineli birkaç kişi geldi. Onlara:
–Medine’ye gelen şu zat ne yaptı, diye sordum.
–Kavmi onu öldürmek istediği hâlde insanlar ona koşuyor. Fakat bunu
yapamadılar, dediler. Bunun üzerine Medine’ye gelip Peygamber’in
yanına girdim ve:
–Yâ Resûlallah, beni tanıdın mı, dedim.
–Evet, Mekke’de sen benimle buluşmuştun, dedi.
Ravi devamla diyor ki:
–Yâ Resûlallah, Allah’ın sana öğrettiği ve benim bilmediğim şeyleri bana
öğret; namazı öğret, dedim. Resûlullah :
–Sabah namazını kıl, sonra güneş bir mızrak boyu yükselinceye kadar
ara ver; çünkü güneş şeytanın boynuzları arasından doğar ve o vakitte
kâfirler ona secde ederler. Sonra dikilmiş mızrağın gölgesi azalıp bitinceye
kadar (nafile) namaz kıl; çünkü bu namaza melekler şahit olur, taat ehli de
hazır bulunur. Sonra ara ver, zira o vakit cehennem iyice alevlenir.
Mızrağın gölgesi artmaya başlayınca öğle namazını kıl. Çünkü bu
namaza melekler katılır ve namaza tanıklık ederler. Nihayet ikindiyi kıl;
sonra güneş batıncaya kadar ara ver; çünkü güneş şeytanın iki boynuzu
arasından batar ve o zaman kâfirler ona taparlar.
Ravi diyor ki:
–Yâ Resûlallah, bana abdesti öğret, dedim. Resûlullah :
–Sizden her kim abdest suyunu hazırlayıp ağzına, burnuna su verir ve
burnunu temizlerse yüzünün, ağzının ve burnunun günahları dökülür.
Sonra Allah’ın emri üzere yüzünü yıkarsa su ile beraber sakalının etrafından
yüzünün günahları düşer. Sonra dirsekleriyle beraber ellerini yıkarsa, su ile
birlikte elinin günahları parmaklarının ucundan akar gider. Sonra başını
meshederse saçının uçlarından başının günahları su ile beraber dökülür.

417

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 417 21.5.2015 14:40:42

 Sonra topuklarıyla birlikte ayaklarını yıkarsa muhakkak ayaklarının günahları
parmaklarının ucundan su ile birlikte akar gider. Bu adam kalkıp namaz kılar,
Allah’a hamd eder ve layık olduğu vasıflarla O’nu yüceltir
ve kalbini de tam manasıyla Allah’a bağlarsa muhakkak o kimse,
günahlarından sıyrılır ve annesindan doğduğu günkü gibi olur.
Ravi Amr b. Abese bu hadisi, Resûlullah’ın ashâbından Ebû Ümâme’ye
haber verdiği zaman Ebû Ümâme:
–Ey Amr b. Abese, dediğine dikkat et! Bu kadar büyük sevap bir adama
verilir mi, demişti. Bunun üzerine Amr:
–Ey Ebû Ümâme, yaşım ilerledi, kemiklerim zayıfladı, ecelim de yaklaştı,
Allah ve Resûlü’ne yalan söylemek zorunda değilim. Eğer bu hadisi
Resûlullah’tan bir, iki, üç, hatta yedi defa duymamış olsaydım, bunu hiçbir
zaman söylemezdim. Fakat bu hadisi ondan defalarca duydum, demiştir.
(M1930 Müslim, Müsâfirîn, 294)

‫ عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى‬،ُ‫وسى ْال أ� ْش َع ِر ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬ َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُم‬-442
‫ َق َب َض َن ِب َّي َها‬،‫ َر ْح َم َة أ� َّم ٍة‬،‫ «�ِإ َذا أ� َرا َد ال ّّٰل ُه َت َعا َلى‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
‫ عَ َّذ َب َها‬،‫ َو�إ َذا أ� َرا َد هَ َل َك َة أ� َّم ٍة‬،‫ َف َج َع َل ُه َل َها َف َرط ًا َو َس َلف ًا َب ْي َن َي َد ْي َها‬،‫َق ْب َل َها‬
‫ َف أ� َق َّر عَ ْي َن ُه ب َِهل َا ِك َها ٖح َين َك َّذ ُبو ُه‬،‫ َف أ�هْ َل َك َها َوهُ َو َح ٌّي َي ْن ُظ ُر‬،‫َو َن ِب ُّي َها َح ٌّي‬
. ‫َوعَ َص ْوا أ� ْم َر ُه» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
442. Ebû Mûsâ el-Eş’arî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Allah Teâlâ, bir topluma merhametiyle tecelli edeceği zaman, o toplumun
peygamberinin canını onlardan evvel alır (öldürür). Onu, kendilerine
âhirette önder ve kılavuz yapar. Bir ümmetin de helâkını dilediğinde,
peygamberlerinin sağlığında o millete azap eder ve onun gözü önünde onları
yok eder. Onların, peygamberi yalanlayıp emrine karşı gelmeleri sebebiyle
helâk edilmelerinden sonra peygamberin gözleri ışıldar (onların verdiği
sıkıntıdan kurtulur, feraha kavuşur).
(M5965 Müslim, Fedâil, 24)

418

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 418 21.5.2015 14:40:42

 ‫‪Ümitvar Olmanın‬‬
‫‪Sevabı‬‬
‫‪َ ‬و أ� َف ِّو ُض أ� ْم ٖري �ِإ َلى ال ّّٰل ِه �ِإ َّن ال ّّٰل َه َب ٖصي ٌر بِا ْل ِع َبا ِد* َف َو ٰقي ُه ال ّّٰل ُه َس ِّيئ ِ‬
‫َات َما َم َك ُروا‪‬‬
‫‪...Ben işimi Allah’a havale ediyorum. Şüphesiz Allah kullarını hakkıyla‬‬
‫‪görendir.” Allah onu, onların hilelerinin kötülüklerinden korudu.‬‬
‫)‪(Mü’min, 40/44-45‬‬

‫‪َ -443‬وعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪ ،‬عَ ْن َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫َو َس َّل َم أ� َّن ُه َق َال‪َ « :‬ق َال ال ّّٰلهُ‪ ،‬عَ َّز َو َج َّل‪ ،‬أ�نَا ِع ْن َد َظ ِّن عَ ْب ٖدي ٖبي‪َ ،‬و أ�نَا َم َع ُه‬
‫َح ْي ُث َي ْذ ُك ُر ٖني‪َ ،‬وال ّّٰل ِه َل َّل ُه أ� ْف َر ُح ِب َت ْو َب ِة عَ ْب ِد ٖه ِم ْن أ� َح ِد ُك ْم َيجِ ُد َضا َّل َت ُه‬
‫بِا ْل َفل َا ِة‪َ ،‬و َم ْن َت َق َّر َب �ِإ َل َّي ِش ْبر ًا‪ ،‬تَق َّر ْب ُت �ِإ َل ْي ِه ِذ َراع ًا‪َ ،‬و َم ْن َت َق َّر َب �ِإ َل َّي ِذ َراع ًا‪،‬‬
‫َت َق َّر ْب ُت �ِإ َل ْي ِه َباع ًا‪َ ،‬و�ِإ َذا أ� ْق َب َل �ِإ َل َّي َي ْم ٖشي‪ ،‬أ� ْق َب ْل ُت �ِإ َل ْي ِه أ�هَ ْر ِو ُل» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪،‬‬
‫ات ُم ْس ِل ٍم َو َت َق َّد َم َش ْر ُح ُه ِفى ا ْل َب ِ‬
‫اب َق ْب َلهُ‪َ .‬و ُر ِو َى ِفى‬ ‫َو ٰه َذا َل ْف ُظ �ِإ ْح َدى ِر َوا َي ِ‬
‫الص ٖح َيح ْي ِن‪َ ( :‬و أ�نَا َم َع ُه ٖح َين َي ْذ ُك ُر ِنى) بِالنُّونِ َو ِفى ٰه ِذه ال ِر َوا َي ِة َ‬
‫(ح ْي ُث)‬ ‫َّ‬
‫بِالثَّا ِء َو ِكل َاهُ َما َص ٖح ٌيح‪.‬‬
‫‪419‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 419‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:42‬‬

 443. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Aziz ve Celil olan Allah buyuruyor ki:
Ben, kulumun hakkımdaki tasavvuru nasılsa öyleyim; beni zikrettiği yerde
onunlayım (rahmetim, tevfik ve inayetim onunla beraberdir).
Allah’a yemin ederim ki, kulunun tövbesinden dolayı, Allah Teâlâ’nın
hoşnutluğu, sizden birinizin ıssız çölde kaybettiği devesini bulduğu zamanki
sevincinden daha büyüktür. Bana bir karış yaklaşana ben bir arşın yaklaşırım;
bir arşın yaklaşana da bir kulaç yaklaşırım; bana yürüyerek gelene, ben
koşarak gelirim.81
(M6952 Müslim, Tevbe, 1)

Bu, Müslim’in rivayetinden birisinin metni olup bundan evvelki babda

geçmiştir. Buhârî ve Müslim’de “Kulum beni zikrettiği vakit onunla beraberim.”
meâlinde rivayet edilmiş, bu rivayette ise “beni zikrettiği yerde” şeklinde yer
almıştır. İkisi de sahihtir.
(M6805 Müslim, Zikir, 2; bkz. B7405 Buhârî, Tevhîd, 15)

‫ أ� َّن ُه َس ِم َع ال َّنب َِّي َص َّلى‬،‫ َوعَ ْن َجا ِب ِر ْب ِن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬-444

‫«لا َي ُموت ََّن أ� َح ُد ُك ْم �ِإ َّلا َوهُ َو‬
َ :‫ول‬ ُ ‫ َق ْب َل َم ْو ِت ٖه ِبثَل َا َث ِة أ� َّيا ٍم َي ُق‬،‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
َّ ‫ُي ْح ِس ُن‬
.‫الظ َّن بِال ّّٰل ِه ع َّز َو َج َّل» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
444. Câbir b. Abdullah’tan (ra) şöyle demiştir:
Vefatından üç gün evvel Peygamber’in şöyle buyurduğunu işittim.
Ölürken Allah’a (bağışlayacağını umarak) hüsnü zan besleyerek ölün.
(M7231 Müslim, Cennet, 82)

İnsanlar iyi amelleriyle Allah’ın lütf u ihsanına yaklaşırlar, Cenâb-ı Hak da onlara amellerine karşılık
81

cömertliğiyle daha çok ve daha çabuk ihsan eder, demektir.

420

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 420 21.5.2015 14:40:42

 َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-445
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫ َيا ا ْب َن �آ َد َم �ِإن ََّك َما دَعَ ْو َت ٖني‬:‫ « َق َال ال ّّٰل ُه َت َعا َلى‬:‫ول‬
ُ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
،‫َو َر َج ْو َت ٖني َغ َف ْر ُت َل َك عَ َلى َما َك َان ِم ْن َك َو َلا أ� َبا ٖلي َيا ا ْب َن �آ َد َم‬
َّ ‫َل ْو َبل َغ ْت ُذنُو ُب َك عَ َن َان‬
،‫ ُث َّم ْاس َت ْغ َف ْر َت ٖني َغ َف ْر ُت َل َك‬،ِ‫الس َماء‬
‫ ُث َّم َل ٖقي َت ٖني‬،‫اب ْال أ� ْر ِض خَ َطا َيا‬ ِ ‫ �ِإن ََّك َل ْو أ� َت ْي َت ٖني ِب ُق َر‬،‫َيا ا ْب َن �آ َد َم‬
. ُّ‫ َل أ� َت ْي ُت َك ِب ُق َراب َِها َم ْغ ِف َر ًة» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذي‬،‫َلا تُشْ ِر ُك ٖبي َش ْيئ ًا‬
ٌ ‫ َح ٖد‬:‫َو َق َال‬
.‫يث َح َس ٌن‬
445. Enes’in (ra) Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
Allah Teâlâ şöyle buyurdu: “Ey Âdemoğlu, sen bana dua edip ricada
bulunduğun müddetçe, ne kadar olduğuna bakmadan günahlarını
bağışlarım. Ey Âdemoğlu, günahların yerle gökleri dolduracak kadar olsa
da bana istiğfar edersen, onları bağışlarım. Ey Âdemoğlu, yeryüzü dolusu
günahla huzuruma gelsen, şirk koşmadığın sürece, ben de seni yeryüzü
dolusu mağfiretle bağışlarım.
(T3540 Tirmizi, Deavât, 98)

421

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 421 21.5.2015 14:40:42

 Korku ile Ümit
Arasında Yaşamak
َ ‫ أ� َف أ� ِم ُنوا َم ْك َر ال ّّٰل ِه َفل َا َي أ�ْ َم ُن َم ْك َر ال ّّٰل ِه �ِإ َّلا ا ْل َق ْو ُم ا ْلخَ ِاس ُر‬
‫ون‬
Yoksa onlar Allah’ın tuzağından emin mi oldular? Oysa Allah’ın tuzağından
ancak ziyana uğrayan toplum emin olur.
(A’râf, 7/99)

َ ‫�ِإ َّن ُه َلا َيا ْيئ َُس ِم ْن َر ْو ِح ال ّّٰل ِه �ِإ َّلا ا ْل َق ْو ُم ا ْل َكا ِف ُر‬
‫ون‬
...Çünkü Allah’ın rahmetinden ümidi sadece kâfirler güruhu keser.
(Yûsuf, 12/87)

‫ َي ْو َم َت ْب َي ُّض َو ُجو ٌه َوت َْس َو ُّد َو ُجو ٌه‬

O gün bazı yüzler ağarır, bazı yüzler kararır...
(Âl-i İmrân, 3/106)

‫اب َو�ِإ َّن ُه َل َغ ُفو ٌر َر ٖح ٌيم‬

ِ ‫�ِإ َّن َر َّب َك َل َس ٖر ُيع ا ْل ِع َق‬
...Şüphesiz Rabbin, elbette cezayı çabuk verendir. Şüphesiz O, çok bağışlayan,
çok merhamet edendir.
(A’râf, 7/167)

422

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 422 21.5.2015 14:40:42

 ‫�ِإ َّن ْال أ� ْب َرا َر َل ٖفي َن ٖع ٍيم * َو�ِإ َّن ا ْل ُف َّجا َر َل ٖفي َج ٖح ٍيم‬
Şüphesiz, iyiler Naîm cennetindedirler. Şüphesiz, günahkârlar da
cehennemdedirler.
(İnfitâr, 82/13-14)

ِ ‫ َف أ� َّما َم ْن َث ُق َل ْت َم َو ٖازي ُن ُه * َف ُه َو ٖفي ٖعيشَ ٍة َر‬

‫اض َي ٍة* َو أ� َّما َم ْن خَ َّف ْت َم َو ٖازي ُن ُه‬
‫* َف أ� ُّم ُه هَ ا ِو َي ٌة‬
İşte o vakit, kimin tartıları ağır gelmişse, artık o, hoşnut olacağı bir hayat
içinde olacaktır. Ama kimin de tartıları hafif gelirse, işte onun anası (varacağı
yer, kızgın bir ateş olan) Hâviye’dir.
(Kâria, 101/6-9)

َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-446

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َو َل ْو‬،‫ « َل ْو َي ْع َل ُم ا ْل ُم ْؤ ِم ُن َما ِع ْن َد ال ّّٰل ِه ِم َن ا ْل ُع ُقـو َب ِة َما َط ِم َع ب َِج َّن ِت ٖه أ� َح ٌد‬:‫َق َال‬
.‫ َما َق َن َط ِم ْن َج َّن ِت ٖه أ� َح ٌد» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫َي ْع َل ُم ا ْل َكا ِف ُر َما ِع ْن َد ال ّّٰل ِه ِم َن ال َّر ْح َم ِة‬
446. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Mümin, Allah’ın katında ne kadar azap olduğunu bilse, O’nun cennetini ümit
etmezdi. Kâfir de Allah’ın rahmetinin ne kadar çok olduğunu bilse, O’nun
cennetinden ümit kesmezdi.
(M6979 Müslim, Tevbe, 23)

423

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 423 21.5.2015 14:40:42

 َ ‫ أ� َّن َر ُس‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َس ٖع ٍيد ا ْلخُ ْد ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-447
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫اس أ� ِو ال ِّر َج ُال عَ َلى‬ُ ‫ «�إذا ُو ِض َع ِت ا ْل َج َنا َز ُة َو ْاح َت َم َل َها ال َّن‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
،‫ َو�ِإ ْن َكان َْت َغ ْي َر َصا ِل َح ٍة‬،‫ َق ِّد ُمو ٖني‬:‫ َف ِإ� ْن كان َْت َصا ِل َح ًة َقا َل ْت‬،‫أ�عْ َنا ِق ِه ْم‬
،‫ون ب َِها؟ َي ْس َم ُع َص ْوت ََها ُك ُّل َش ْي ٍء �إ َّلا ْال ِإ�ن َْس ُان‬
َ ‫ أ� ْي َن ت َْذهَ ُب‬،‫ َيا َو ْي َل َها‬:‫َقا َل ْت‬
. ُّ‫َو َل ْو َس ِم َع ُه َص ِع َق» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬
447. Ebû Saîd el-Hudrî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Cenaze tabuta konulup da insanlar onu omuzlarına aldığı zaman, ölen kimse
salihlerden ise “Beni bir an evvel yerime ulaştırın!” der. Eğer salihlerden
değilse “Eyvah, beni nereye götürüyorsunuz?” der ve onun sesini insanlardan
başka her şey duyar. Eğer insan bu sesi duysaydı, (dehşetten) bayılıp düşerdi.
(B1314 Buhârî, Cenâiz, 50)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ِن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-448
‫ « َا ْل َج َّن ُة أ� ْق َر ُب �ِإ َلى أ� َح ِد ُك ْم ِم ْن ِش َر ِاك َن ْع ِل ٖه َوال َّنا ُر ِمث ُْل‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
. ُّ‫ٰذ ِل َك» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬
448. İbn Mes’ûd’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Cennet size ayakkabınızın bağından daha yakındır; cehennem de öyledir.”
(B6488 Buhârî, Rikâk, 29)

424

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 424 21.5.2015 14:40:42

 ‫‪Allah Korkusuyla‬‬
‫‪Ağlamak‬‬
‫ون ِلل أ� ْذ َقانِ َي ْب ُك َ‬
‫ون َو َي ٖز ُيدهُ ْم خُ شُ وع ًا‪‬‬ ‫‪َ ‬و َي ِخ ُّر َ‬
‫‪Onlar ağlayarak yüzüstü yere kapanırlar. Bu da onların derin saygısını artırır.‬‬
‫)‪(İsrâ, 17/109‬‬

‫ون َو َلا َت ْب ُك َ‬
‫ون‪‬‬ ‫ون * َوت َْض َح ُك َ‬ ‫‪ ‬أ� َف ِم ْن ٰه َذا ا ْل َح ٖد ِ‬
‫يث َت ْع َج ُب َ‬
‫‪Şimdi siz bu söze (Kur’an’a ) mi şaşıyorsunuz, gülüyorsunuz da‬‬
‫?‪ağlamıyorsunuz‬‬
‫)‪(Necm, 53/59-60‬‬

‫‪َ -449‬وعَ ِن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال ِلي ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫ول ال ّّٰل ِه‪ ،‬أ� ْق َر أ� عَ َل ْي َك‪َ ،‬وعَ َل ْي َك أ� ْن ِز َل ؟‪،‬‬ ‫َو َس َّل َم‪« :‬اِ ْق َر ْأ� عَ َل َّي ا ْل ُق ْر�آ َن» ُق ْل ُت‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫َق َال‪ِ�« :‬إ ٖنّي أ� ِح ُّب أ� ْن أ� ْس َم َع ُه ِم ْن َغ ْي ٖري» َف َق َر أْ� ُت عَ َل ْي ِه ُسو َر َة ال ِّن َساءِ‪َ ،‬ح ّٰتى جِ ئ ُْت‬
‫�ِإ َلى ٰه ِذه ْال َآ� َي ِة‪َ ( :‬ف َك ْي َف �ِإ َذا جِ ْئ َنا ِم ْن ُك ِّل أ� َّم ٍة ِبشَ ٖه ٍيد َوجِ ْئ َنا ب َِك عَ َلى ٰه ُؤ َلا ِء‬
‫«ح ْس ُب َك ْال َآ� َن» َفا ْل َت َف ُّت �ِإ َل ْي ِه‪َ .‬ف ِإ� َذا عَ ْي َنا ُه ت َْذ ِر َفانِ ‪ُ .‬م َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫َش ٖهيد ًا َق َال‪َ :‬‬
‫‪425‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 425‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:42‬‬

 449. İbn Mes’ûd (ra) anlatıyor:
Bir gün Peygamber “Bana Kur’an oku!” diye emir buyurdu.
“Yâ Resûlallah, Kur’an sana nâzil olmuşken ben sana nasıl Kur’an
okuyayım!” dedim. Resûlullah’ın :
“Ben Kur’an’ı başkasından dinlemeyi severim.” buyurması üzerine, kendisine
Nisâ sûresini okumaya başladım. “Her ümmetten şahit getirdiğimiz ve onlara
da seni şahit kıldığımız zaman, bakalım onların hâli nice olacak?”82 meâlindeki
âyet-i celileye geldiğimde:
“Şimdilik bu kadar (okuman) yeter.” buyurdu. Baktım ki,
gözlerinden yaşlar akıyordu.
(B4582 Buhârî, Tefsîr, (Nisâ) 9; M1867 Müslim, Müsâfirîn, 247)

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ُ ‫ خَ َط َب َر ُس‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-450
َ ‫ « َل ْو َت ْع َل ُم‬:‫ َف َق َال‬،‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم خُ ْط َب ًة َما َس ِم ْع ُت ِم ْث َل َها َق ُّط‬
‫ون‬
ُ ‫ َف َغ َّطى أ� ْص َح‬:‫َما أ�عْ َل ُم َل َض ِح ْك ُت ْم َق ٖليل ًا َو َل َب َك ْي ُت ْم َك ٖثير ًا» َق َال‬
‫اب‬
.‫َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُو ُجوهَ ُه ْم َو َل ُه ْم خَ ٖن ٌين‬
.‫اب ا ْلخَ ْو ِف‬
ِ ‫ َو َس َب َق َب َيا ُن ُه ٖفي َب‬.‫ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
450. Enes (ra) şöyle demiştir:
Resûlullah , benzerini daha önce işitmediğim bir konuşma yaptı ve:
Eğer siz benim bildiklerimi bilmiş olsaydınız, az güler çok ağlardınız, dedi.
Ravi diyor ki: Bunun üzerine Resûlullah’ın arkadaşları, yüzlerini kapatıp
hıçkıra hıçkıra ağladılar.
(B4621 Buhârî, Tefsîr, (Mâide) 12; M6119 Müslim, Fedâil, 134)

Nisâ, 4/41.
82

426

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 426 21.5.2015 14:40:42

 ‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-451
‫«لا َي ِل ُج ال َّنا َر َر ُج ٌل َب َكى ِم ْن خَ شْ َي ِة ال ّّٰل ِه َح ّٰتى َي ُعو َد ال َّل َب ُن‬
َ :‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُّ‫الض ْر ِع َو َلا َي ْج َت ِم ُع ُغ َبا ٌر ٖفي َس ٖب ِيل ال ّّٰل ِه َو ُدخَ ُان َج َه َّن َم» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذي‬
َّ ‫ِفي‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫َو َق َال‬
451. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Sağılan süt nasıl memeye (tekrar) girmezse, Allah korkusundan ağlayan kimse
de cehenneme girmez. Allah yolunda çarpışırken meydana gelen toz ile
cehennemin dumanı bir araya gelmez.
(T1633 Tirmizî, Fedâilü’l-cihâd, 8)

‫«س ْب َع ٌة ُيظِ ُّل ُه ُم‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-452

َ :‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫اب نَشَ أ� ٖفي ِع َبا َد ِة ال ّّٰل ِه‬ٌّ ‫ َو َش‬،‫ �ِإ َما ٌم عَ ا ِد ٌل‬:ُ‫ال ّّٰل ُه ٖفي ِظ ِّل ٖه َي ْو َم َلا ِظ َّل �إ َّلا ِظ ُّله‬
‫ ْاج َت َم َعا‬،‫ َو َر ُجل َانِ ت ََحا َّبا ِفي ال ّّٰل ِه‬.‫ َو َر ُج ٌل َق ْل ُب ُه ُم َع َّلقٌ بِا ْل َم َساجِ ِد‬.‫َت َعا َلى‬
‫ �ِإ ٖنّي‬:‫ َف َق َال‬. ٍ‫ات َم ْن ِص ٍب َو َج َمال‬ ُ ‫ َو َر َج ٌل دَعَ ْت ُه اِ ْم َر أ� ٌة َذ‬،‫ َو َت َف َّر َقا عَ َلي ِه‬.‫عَ َل ْي ِه‬
‫ َو َر ُج ٌل ت ََص َّد َق ب َِص َد َق ٍة َف أ�خْ َفاهَ ا َح ّٰتى َلا َت ْع َل َم ِش َما ُل ُه َما ُت ْن ِف ُق‬.َ‫خاف ال ّّٰله‬ ُ �‫أ‬
َ ‫ َو َر ُج ٌل َذ َك َر ال ّّٰل َه خَ ا ِل ًيا َف َف‬.ُ‫َي ٖمي ُنه‬
.‫اض ْت عَ ْي َنا ُه» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
452. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Yedi sınıf insan vardır ki Allah Teâlâ onları hiçbir gölgenin (himayenin)
bulunmadığı günde, Arş’ın gölgesinde gölgelendirir
(yani onları himaye eder):
Adaletli devlet başkanı,

427

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 427 21.5.2015 14:40:42

 Allah’a ibadet ederek yetişen genç,
Gönlü mescitlere bağlı olan kimse,
Allah için birbirini seven ve bu şekilde biraraya gelip,
bu sevgi ile ayrılan iki dost,
Mevki sahibi güzel bir kadının birlikte olma isteğine
“Ben Allah’tan korkarım.” cevabını veren kimse,
Sağ elinin verdiği sadakayı, sol eli bilmeyecek kadar gizli veren kimse,
Tenha yerlerde Allah’ı zikrederek gözleri yaşla dolup taşan kimse.
(B1423 Buhârî, Zekât, 16; M2380 Müslim, Zekât, 91)

َ ‫ أ� َت ْي ُت َر ُس‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن الشِّ ٖ ّخي ِر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-453

‫ول ال ّّٰل ِه‬
.ِ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َوهُ َو ُي َص ٖ ّلي َو ِل َج ْو ِف ٖه أ� ٖزي ٌز َك أ� ٖزي ِز ا ْل ِم ْر َج ِل ِم َن ال ُب َكاء‬
.‫ َوال ِّت ْر ِم ِذيُّ ِفي الشَّ َما ِئ ِل ِب ِإ� ْس َنا ٍد َص ٖح ٍيح‬.َ‫يث َص ٖح ٌيح َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُود‬
ٌ ‫َح ٖد‬
453. Abdullah b. Şıhhîr (ra) şöyle demiştir:
Bir gün Resûlullah’ın yanına gelmiştim. Namaz kılıyordu ve ağlamaktan
dolayı göğsü, (âdeta) kaynayan kazan gibi ses çıkarıyordu.
(D904 Ebû Dâvûd, Salât, 156, 157)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-454

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
�‫ «�ِإ َّن ال ّّٰل َه عَ َّز َو َج َّل أ� َم َر ٖني أ� ْن أ� ْق َر أ‬:ُ‫ ِل أ� َب ِّي ْب ِن َك ْع ٍب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬،‫َو َس َّل َم‬
.‫ « َن َع ْم» َف َب َكى أ� َب ٌّي‬:‫ َو َس َّما ٖني؟ َق َال‬:‫ َل ْم َي ُك ِن ا َّل ٖذ َين َك َف ُروا» َق َال‬:‫عَ َل ْي َك‬
.‫ َف َج َع َل أ� َب ٌّي َي ْب ٖكي‬:‫ َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬.‫ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬

428

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 428 21.5.2015 14:40:42

 454. Enes (ra) anlatıyor:
Bir gün Resûlullah Übey b. Ka’b’a (ra) seslenerek:
–Allah Teâlâ, Beyyine sûresini sana okumamı emretti, buyurdu. Übey b. Ka’b:
–Allah benim ismimi sana andı mı, deyince Resûlullah :
–Evet, buyurdu. Bunun üzerine Übey b. Ka’b (sevincinden) ağladı.
(B3809 Buhârî, Menâkıbü’l-ensâr, 16; M1865 Müslim, Müsâfirîn, 246)

Müslim’in diğer bir rivayetinde:

Übey ağlamaya başladı, denilmiştir.
(M1864 Müslim, Müsâfirîn, 245)

‫ َق َال أ� ُبو َب ْك ٍر ِل ُع َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َب ْع َد َو َفا ِة‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-455

‫ اِن َْط ِل ْق ِب َنا �ِإ َلى أ� ِّم أ� ْي َم َن َر ِض َي ال ّّٰل ُه‬:‫َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُ ‫ َن ُزو ُرهَ ا َك َما َك َان َر ُس‬،‫عَ ْن َها‬
.‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُزو ُرهَ ا‬
‫يك؟ أ� َما َت ْع َل ٖم َين أ� َّن َما‬ ِ ‫ َما ُي ْب ٖك‬:‫الا َل َها‬ َ ‫ ف َق‬.‫َف َل َّما ا ْن َت َه َيا �ِإ َل ْي َها َب َك ْت‬
:‫ َقا َل ْت‬،‫ِع ْن َد ال ّّٰل ِه َت َعا َلى خَ ْي ٌر ِل َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ أ� ٖ ّني َل أ�عْ َل ُم أ� َّن َما ِع ْن َد ال ّّٰل ِه خَ ْي ٌر ِل َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى‬،‫�ِإ ٖنّي َلا أ� ْب ٖكي‬
َّ ‫ َولٰ ِك ٖ ّني أ� ْب ٖكي أ� َّن ال َو ْح َي َق ِد ا ْن َق َط َع ِم َن‬،‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫الس َما ِء‬
‫ َو َق ْد َس َب َق‬.‫ َف َج َعل َا َي ْب ِك َيانِ َم َع َها َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،ِ‫َف َه َّي َج ْت ُه َما عَ َلى ا ْل ُب َكاء‬
.‫اب ِز َيا َر ِة أ�هْ ِل ا ْل َخ ْي ِر‬
ِ ‫ٖفي َب‬
455. Enes (ra) anlatıyor:
Resûlullah’ın vefatından sonra Ebû Bekir, Ömer’e (ra) “Haydi,
Ümmü Eymen’e (ra) gidelim ve Resûlullah’ın sağlığında yaptığı
gibi onu biz de ziyaret edelim.” demişti. Yanına vardıkları zaman
Ümmü Eymen ağladı. Ebû Bekir ve Ömer:

429

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 429 21.5.2015 14:40:42

 –Niye ağlıyorsun, Allah katındaki nimetlerin Resûlullah için daha
hayırlı olacağını bilmiyor musun, dediler. Ümmü Eymen:
–Ben, Allah nezdindeki şeylerin Resûlullah hakkında hayırlı olduğunu
bilmediğim için değil, vahyin kesilmesinden dolayı ağlıyorum, dedi. Onları da
duygulandırdı ve Ümmü Eymen’le birlikte onlar da ağlamaya başladılar.
(M6318 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 103)

‫ « َل َّما ْاش َت َّد ِب َر ُسولِ ال ّّٰل ِه‬:‫ َق َال‬،‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬-456
‫ « ُم ُروا أ� َبا َب ْك ٍر‬:‫الصل َا ِة َف َق َال‬
َّ ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َو َج ُع ُه ٖق َيل َل ُه ِفي‬
‫ �ِإ َّن أ� َبا َب ْك ٍر َر ُج ٌل َر ٖقيقٌ �ِإ َذا‬:‫اس» َف َقا َل ْت عَ ا ِئشَ ُة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها‬ ِ ‫َف ْل ُي َص ِّل بِال َّن‬
»‫ « ُم ُرو ُه َف ْل ُي َص ِّل‬:‫َق َر أ� ال ُق ْر َ�آ َن َغ َل َب ُه ا ْل ُب َكا ُء» َف َق َال‬
‫ �ِإ َّن أ� َبا َب ْك ٍر �ِإ َذا َقا َم‬:‫ ُق ْل ُت‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة عَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.ِ‫اس ِم َن ا ْل ُب َكاء‬
َ ‫َم َقا َم َك َل ْم ُي ْس ِم ِع ال َّن‬
456. İbn Ömer (ra) anlatıyor:
Resûlullah’ın hastalığı ağırlaşınca, namazı kim
kıldırsın diye kendisine soruldu:
–Ebû Bekir’e söyleyin, halka namazı kıldırsın, buyurdu.
Bunun üzerine Âişe (ra):
–Ebû Bekir pek yufka yüreklidir. Kur’an okuduğu zaman
kendisini tutamaz ağlar, deyince, Resûlullah :
–Ebû Bekir’e söyleyin, halka namazı o kıldırsın (diyorum), buyurdu.
(B682 Buhârî, Ezân, 46; M948 Müslim, Salât, 101)

Hz. Âişe’den (ra) bir rivayette ise o, şöyle demiştir:

Ebû Bekir, senin makamında durunca, ağlamaktan dolayı halka sesini
duyuramaz, dedim.
(B716 Buhârî, Ezân, 70)

430

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 430 21.5.2015 14:40:42

 ‫ َوعَ ْن �ِإ ْب َر ٖاه َيم ْب ِن عَ ْب ِد ال َّر ْحمٰ ِن ْب ِن عَ ْو ٍف أ� َّن عَ ْب َد ال َّر ْحمٰ ِن ْب ِن‬-457
‫ ُق ِت َل ُم ْص َع ُب ْب ُن‬:‫ َف َق َال‬،‫كان َصا ِئ ًما‬ َ ‫عَ ْو ٍف َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� ِت َي ب َِط َعا ٍم َو‬
‫وج ْد َل ُه َما ُي َك َّف ُن ٖفي ِه �ِإ َّلا‬
َ ‫ َف َل ْم ُي‬،‫ َوهُ َو خَ ْي ٌر ِم ٖ ّني‬،ُ‫عُ َم ْي ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬
،ُ‫ َو�ِإ ْن ُغ ِّط َي ب َِها ِر ْجل َا ُه َب َدا َر ْأ� ُسه‬،‫ُب ْر َد ٌة �ِإ ْن ُغ ِّط َي ب َِها َر ْأ� ُس ُه َب َد ْت ِر ْجل َا ُه‬
ُّ ‫ أ�عْ طِ ي َنا ِم َن‬:‫الد ْن َيا َما ُب ِس َط أ� ْو َق َال‬
‫الد ْن َيا َما أ�عْ طِ ي َنا‬ ُّ ‫ُث َّم ُب ِس َط َل َنا ِم َن‬
َ ‫َق ْد خَ ٖشي َنا أ� ْن ت َُك‬
‫ ُث َّم َج َع َل َي ْب ٖكي َح ّٰتى َت َر َك‬.‫ون َح َس َنا ُت َنا عُ ِّج َل ْت َل َنا‬
.‫ َر َوا ُه ا ْل ُب َخا ِر ُّي‬.‫الط َعا َم‬
َّ
457. İbrahim b. Abdurrahmân b. Avf’tan (ra) rivayet edildiğine göre oruçlu
olan Abdurrahmân b. Avf’ın önüne yemek getirdiler. Bunun üzerine dedi ki:
Benden hayırlı olan Mus’ab b. Umeyr (ra), (Uhud Savaşı’nda) şehit edildi,
kendisine bir bürdeden (kare şeklinde çizgili bir kumaştan) başka kefen
bulunamadı. Onunla başı örtülse ayakları, ayakları örtülse başı açıkta
kalıyordu. Sonra tam manasıyla dünya ayaklarımızın altına serildi yahut
dünyalık namına bize her şey verildi. O kadar ki iyiliklerimizin karşılığı bu
dünyada veriliyor, âhirete bir şey kalmıyor diye korktuk, dedi ve ağlamaya
başladı, yemeği de bıraktı (iftar edemedi).
(B1275 Buhârî, Cenâiz, 26)

‫ عَ ِن‬،ُ‫لي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬ ِّ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي أ� َما َم َة ُص َديِّ ْب ِن عَ ْجل َا َن ا ْل َبا ِه‬-458
‫ « َل ْي َس َش ْي ٌء أ� َح َّب �ِإ َلى ال ّّٰل ِه َت َعا َلى ِم ْن‬:‫ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬

431

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 431 21.5.2015 14:40:42

 ‫وع ِم ْن خَ شْ َي ِة ال ّّٰل ِه َو َق ْط َر ُة َد ٍم ت ُْه َر ُاق ٖفي َس ٖب ِيل‬ٍ ‫ َق ْط َر ُة ُد ُم‬:‫ َو أ� َث َر ْي ِن‬.‫َق ْط َر َت ْي ِن‬
َ ‫ َو أ� َّما ْال أ� َث َرانِ َف أ� َث ٌر ٖفي َس ٖب ِيل ال ّٰل ِه َت َعا َلى َو أ� َث ٌر ٖفي َف ٖر‬،‫ال ّّٰل ِه‬
‫يض ٍة ِم ْن َف َرا ِئ ِض ال ّّٰل ِه‬
.‫يث َح َس ٌن‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫َت َعا َلى» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬
ِ ‫يث ا ْل ِع ْر َب‬
‫اض ْب ِن َسا ِر َي َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه‬ ُ ‫ َح ٖد‬:‫ ِم ْن َها‬،‫يث َك ٖثي َر ٌة‬ ُ ‫اب أ� َح ٖاد‬ِ ‫َو ِفي ا ْل َب‬
ُ ‫ َوعَ َظ َنا َر ُس‬:‫ َق َال‬،ُ‫عَ ْنه‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َم ْو ِع َظ ًة َوجِ َل ْت ِم ْن َها‬
.‫اب ال َّن ْه ِي عَ ِن ا ْلب َِد ِع‬ ُ ‫ َو َذ ِر َف ْت ِم ْن َها ا ْل ُع ُي‬،‫وب‬
ِ ‫ون» َو َق ْد َس َب َق ٖفي َب‬ ُ ‫ا ْل ُق ُل‬
458. Ebû Ümâme Sudey b. Aclân el-Bâhilî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Allah katında iki damla ve iki izden daha sevimli bir şey yoktur:
Allah korkusundan dolayı akan gözyaşı ve
Allah yolunda dökülen kan damlası.
İki ize gelince:
Allah yolunda alınan yara izleriyle ve Allah’ın farzlarından biri olan
namazdaki secdeden dolayı oluşan izlerdir.
(T1669 Tirmizî, Fedâilü’l-cihâd, 26)

Allah korkusundan ağlama konusunda pek çok hadis vardır.

Bidatler babında geçen İrbâd b. Sâriye’den (ra) rivayet olunan
“Resûlullah , bize kalpleri ürperten, gözleri yaşartan etkili bir vaaz
ve nasihat etti.” meâlindeki hadis bu cümledendir.
(D4607 Ebû Dâvûd, Sünne, 5; T2676 Tirmizî, İlim, 16)

432

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 432 21.5.2015 14:40:42

 Dünyaya Meyletmemek
(Zühd)
‫ات ال أ� ْر ِض‬ ُ ‫الس َما ِء َفاخْ َت َل َط ِب ٖه َن َب‬ َّ ‫الد ْن َيا َك َما ٍء أ� ْن َز ْل َنا ُه ِم َن‬
ُّ ‫�ِإن ََّما َمث َُل ا ْل َحيٰو ِة‬
‫اس َوال أ� ْن َعا ُم َح ّٰتى �ِإ َذا أ�خَ َذ ِت ال أ� ْر ُض ُزخْ ُر َف َها َوا َّز َّي َن ْت َو َظ َّن‬ ُ ‫ِم َّما َي أ�ْ ُك ُل ال َّن‬
‫ون عَ َل ْي َها أ� ٰت َيها أ� ْم ُرنَا َل ْيل ًا أ� ْو ن ََهار ًا َف َج َع ْلنَاهَ ا َح ٖصيد ًا َك أ� ْن‬ َ ‫أ�هْ ُل َها أ�ن َُّه ْم َقا ِد ُر‬
‫ون‬ ِ ‫َل ْم َت ْغ َن بِال أ� ْم ِس َك ٰذ ِل َك ُن َف ِّص ُل ْال آ� َي‬
َ ‫ات ِل َق ْو ٍم َي َت َف َّك ُر‬
Dünya hayatının misali, ancak gökten indirdiğimiz yağmurun misali gibidir ki,
insanların ve hayvanların yedikleri yeryüzü bitkileri onunla yetişip birbirine
karışmıştır. Nihayet yeryüzü (o bitkilerle) bütün zinet ve güzelliklerini alıp
süslendiği ve sahipleri de onun üzerine (her türlü tasarrufa) kadir olduklarını
sandıkları bir sırada, geceleyin veya güpegündüz ansızın ona emrimiz (afetimiz)
geliverir de, bunları, sanki dün yerinde hiç yokmuş gibi, kökünden yolunmuş bir
hâle getiririz. İşte düşünen bir toplum için, âyetleri böyle ayrı ayrı açıklıyoruz.
(Yûnus, 10/24)

‫الس َما ِء‬َّ ‫الد ْن َيا َك َما ٍء أ�ن َز ْل َنا ُه ِم َن‬

ُّ ‫ َو ْاض ِر ْب َل ُه ْم َمث ََل ا ْل َحيٰو ِة‬
‫ات ْال أ� ْر ِض َف أ� ْص َب َح هَ ٖش ًيما ت َْذ ُرو ُه ال ِّر َي ُاح َو َك َان ال ّّٰل ُه‬ ُ ‫َفاخْ َت َل َط ِب ٖه َن َب‬
ُّ ‫ون ِزي َن ُة ا ْل َحيٰو ِة‬
‫الد ْن َيا‬ َ ‫عَ َلى ُك ِّل َش ْي ٍء ُم ْق َت ِدر ًا * َا ْل َم ُال َوا ْل َب ُن‬
‫ات خَ ْي ٌر ِع َند َر ِّب َك َث َوا ًبا َوخَ ْي ٌر أ� َم ًلا‬ ُ ‫الصا ِل َح‬ َّ ‫ات‬ ُ ‫َوا ْل َبا ِق َي‬
433

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 433 21.5.2015 14:40:42

 Onlara dünya hayatının örneğini ver: (Dünya hayatı), gökten indirdiğimiz
yağmur gibidir ki, onun sebebiyle yeryüzünün bitkileri boy verip birbirine
karışırlar. Fakat bütün bu canlılık sonunda rüzgârın savurduğu kuru bir çer
çöpe döner. Allah, her şey üzerinde kudret sahibidir. Mallar ve evlatlar, dünya
hayatının süsüdür. Baki kalacak salih ameller ise, Rabbinin katında, sevap
olarak da ümit olarak da daha hayırlıdır.
(Kehf, 18/45-46)

‫الد ْن َيا َل ِع ٌب َو َل ْه ٌو َو ٖزي َن ٌة َو َت َفاخُ ٌر َب ْي َن ُك ْم‬

ُّ ‫اِعْ َل ُموا أ�ن ََّما ا ْل َحي ٰو ُة‬
‫َوت ََكا ُث ٌر ِفي ْال أ� ْم َوالِ َو ْال أ� ْو َلا ِد َك َمث َِل َغ ْي ٍث أ�عْ َج َب ا ْل ُك َّفا َر َن َبا ُت ُه‬
‫اب َش ٖد ٌيد‬ ٌ ‫ون ُح َطا ًما َو ِفي ْال آ� ِخ َر ِة عَ َذ‬ ُ ‫ُث َّم َي ٖه ُيج َف َترٰي ُه ُم ْص َف ّر ًا ُث َّم َي ُك‬
‫الد ْن َيا �ِإ َّلا َم َتاعُ ا ْل ُغ ُرو ِر‬ ُّ ‫َو َم ْغ ِف َر ٌة ِم َن ال ّّٰل ِه َو ِر ْض َو ٌان َو َما ا ْل َح َيو ُة‬
Bilin ki, dünya hayatı ancak bir oyun, bir eğlence, bir süs, aranızda karşılıklı
bir övünme, çok mal ve evlat sahibi olma yarışından ibarettir. (Nihayet
hepsi yok olur gider). Tıpkı şöyle: Bir yağmur ki, bitirdiği bitki çiftçilerin
hoşuna gider. Sonra kurumaya yüz tutar da sen onu sararmış olarak
görürsün. Sonra da çer çöp olur. Âhirette ise (dünyadaki amele göre ya)
çetin bir azap ve(ya) Allah’ın mağfiret ve rızası vardır. Dünya hayatı, aldanış
metaından başka bir şey değildir.
(Hadîd, 57/20)

‫ات ِم َن ال ِّن َسا ِء َوا ْل َب ٖن َين َوا ْل َق َن ٖاطي ِر‬ ِ ‫اس ُح ُّب الشَّ َه َو‬ ِ ‫ ُز ِّي َن ِلل َّن‬
‫الذهَ ِب َوا ْل ِف َّض ِة َوا ْلخَ ْي ِل ا ْل ُم َس َّو َم ِة َوال أ� ْن َعا ِم َوا ْل َح ْر ِث‬
َّ ‫ا ْل ُم َق ْن َط َر ِة ِم َن‬
ٰ
‫الد ْن َيا َوال ّّٰل ُه ِع ْن َد ُه ُح ْس ُن ا ْل َم أ� ِب‬ ُّ ‫ٰذ ِل َك َم َتاعُ ا ْل َح َيو ِة‬

434

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 434 21.5.2015 14:40:42

 Kadınlar, oğullar, yük yük altın ve gümüş, salma atlar, davarlar ve ekinler
gibi nefsin şiddetle arzuladığı şeyler insana süslü gösterildi. Bunlar dünya
hayatının geçimliğidir. Oysa asıl varılacak güzel yer ancak Allah’ın katındadır.
(Âl-i İmrân, 3/14)

‫اس �ِإ َّن َوعْ َد ال ّّٰل ِه َح ٌّق َف َلا َت ُغ َّرن َُّك ُم ا ْل َحي ٰو ُة‬ ُ ‫ َي آ� أ� ُّي َها ال َّن‬
‫الد ْن َيا َو َلا َي ُغ َّرن َُّك ْم بِال ّّٰل ِه ا ْل َغ ُرو ُر‬
ُّ
Ey insanlar! Şüphesiz Allah’ın vaadi gerçektir. Sakın dünya hayatı sizi
aldatmasın. Sakın çok aldatan (Şeytan) sizi Allah (affeder avuntusu) ile
aldatmasın.
(Fâtır, 35/5)

َ ‫ أ� ْل ٰه ُيك ُم ال َّت َكا ُث ُر * َح ّٰتى ُز ْرت ُُم ا ْل َم َقا ِب َر * َك َّلا َس ْو َف َت ْع َل ُم‬

* ‫ون‬
‫ون ِع ْل َم ا ْل َي ٖق ِين‬
َ ‫ون * َك َّلا َل ْو َت ْع َل ُم‬ َ ‫ُث َّم َك َّلا َس ْو َف َت ْع َل ُم‬
Çoklukla övünmek sizi, kabirlere varıncaya (ölünceye) kadar oyaladı. Hayır;
ileride bileceksiniz! Hayır, Hayır! İleride bileceksiniz! Hayır, kesin olarak bir
bilseniz...
(Tekâsür, 102/1-5)

‫الدا َر ْال آ� ِخ َر َة َل ِه َي ا ْل َح َي َو ُان َل ْو‬

َّ ‫الد ْن َيا �ِإ َّلا َل ْه ٌو َو َل ِع ٌب َو�ِإ َّن‬
ُّ ‫ َو َما ٰه ِذه ا ْل َحي ٰو ُة‬
‫ون‬ َ ‫َكانُوا َي ْع َل ُم‬
Bu dünya hayatı ancak bir eğlence ve oyundan ibarettir. Âhiret yurduna
gelince, işte gerçek hayat odur. Keşke bilselerdi!
(Ankebût, 29/64)

435

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 435 21.5.2015 14:40:42

 ‫ول ال ّّٰل ِه‬َ ‫ أ� َّن َر ُس‬،ُ‫ عَ ْن عَ ْم َرو ْب ِن عَ ْو ٍف َا ْل أ�ن َْصا ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-459
‫ �ِإ َلى‬،ُ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َب َع َث أ� َبا عُ َب ْي َد َة ْب َن ا ْل َج َّر ِاح َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬
‫نصا ُر ِب ُق ُدو ِم‬ َ �‫ َف َس ِم َع ِت ْال أ‬،‫ا ْل َب ْح َر ْي ِن َي أ�ْ ٖتي بِجِ ْز َي ِت َها َف َق ِد َم ب َِمالٍ ِم َن ا ْل َب ْح َر ْي ِن‬
‫ َف َوا َف ْوا َصل َا َة ا ْل َف ْج ِر َم َع َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َل َّما‬،‫أ� ٖبي عُ َب ْي َد َة‬
‫ َف َت َب َّس َم‬،ُ‫ َف َت َع َّر ُضوا َله‬،‫ اِن َْص َر َف‬،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫َص َّلى َر ُس‬
‫ « أ� ُظ ُّن ُك ْم َس ِم ْع ُت ْم‬:‫ ُث َّم َق َال‬،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖح َين َر�آهُ ْم‬ُ ‫َر ُس‬
:‫ َف َق َال‬،‫ول ال ّّٰل ِه‬ َ ‫ أ� َج ْل َيا َر ُس‬:‫أ� َّن أ� َبا عُ َب ْي َد َة َق ِد َم ِبشَ ْي ٍء ِم َن ا ْل َب ْح َر ْي ِن» َف َقا ُلوا‬
‫ َف َوال ّّٰل ِه َما ا ْل َف ْق َر أ�خْ شَ ى عَ َل ْي ُك ْم َولٰ ِك ٖ ّني أ�خْ شَ ى‬،‫« أ� ْب ِش ُروا َو أ� ِّم ُلوا َما َي ُس ُّر ُك ْم‬
‫ َف َت َنا َف ُسوهَ ا‬،‫الد ْن َيا عَ َل ْي ُك ْم َك َما ُب ِس َط ْت عَ َلى َم ْن َك َان َق ْب َل ُك ْم‬ ُّ ‫أ� ْن ُت ْب َس َط‬
.‫َك َما َت َنا َف ُسوهَ ا َف ُت ْه ِل َك ُك ْم َك َما أ�هْ َل َك ْت ُه ْم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
459. Amr b. Avf el-Ensârî’den (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah , Ebû
Ubeyde b. Cerrâh’ı (ra) cizye gelirlerinin tahsili için Bahreyn’e göndermişti.
Ebû Ubeyde, oradan çok miktarda mal ile döndü. Ensar, Ubeyde’nin
geldiğini duyunca, sabah namazını Resûlullah’la birlikte kılmaya geldiler.
Peygamber namazı kılıp dönünce, ensar işaretle sordular. Resûlullah
da onları böyle görünce gülümseyerek:
–Sanırım Ebû Ubeyde’nin Bahreyn’den bir şeylerle geldiğini işittiniz,
buyurdu. Onlar da:
–Evet, yâ Resûlallah, diye tasdik ettiler. Bunun üzerine Resûlullah :
–Sevinin ve ileride sizi sevindirecek şeyleri bekleyin. Vallahi bundan böyle
sizin için fakirlikten korkmuyorum, fakat dünyanın, sizden evvelki ümmetlerin
önüne serilmesi gibi sizin önünüze de serilmesinden, onların birbirleriyle
kıyasıya yarıştıkları gibi sizin de yarışmanızdan; onları helâk ettiği gibi sizi de
helâk etmesinden endişe ediyorum.
(B4015 Buhârî, Megâzî, 12; M7425 Müslim, Zühd, 6)

436

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 436 21.5.2015 14:40:42

 ‫ َج َل َس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َس ٖع ٍيد ا ْل ُخ ْد ِر ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-460
:‫ َو َج َل ْس َنا َح ْو َل ُه َف َق َال‬،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم عَ َلى ا ْل ِم ْن َب ِر‬
ُ ‫َر ُس‬
ُّ ‫اف عَ َل ْي ُك ْم ِم ْن َب ْع ٖدي َما ُي ْف َت ُح عَ َل ْي ُك ْم ِم ْن زَهْ َر ِة‬
‫الد ْن َيا‬ ُ َ‫«�ِإ َّن ِم َّما أ�خ‬
.‫َو ٖزي َن ِت َها» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
460. Ebû Saîd el-Hudrî (ra) şöyle demiştir:
Resûlullah minbere oturdu. Biz de etrafına oturduk ve o:
Benden sonra, dünya nimetlerinin ve zinetlerinin size açılmasından (ve onlara
gönlünüzü kaptırmanızdan) endişe ediyorum, buyurdu.
(B1465 Buhârî, Zekât, 47; M2423 Müslim, Zekât, 123)

ُّ ‫ «�ِإ َّن‬:‫ َق َال‬،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬

‫الد ْن َيا ُح ْل َو ٌة‬ َ ‫ عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-461
ُّ ‫ون َفا َّت ُقوا‬
‫الد ْن َيا‬ َ ‫ َف َي ْن ُظ ُر َك ْي َف َت ْع َم ُل‬،‫خَ ِض َر ٌة َو�ِإ َّن ال ّّٰل َه َت َعا َلى ُم ْس َت ْخ ِل ُف ُك ْم ٖف َيها‬
.‫َوا َّت ُقوا ال ِّن َسا َء» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
461. Yine Ebû Saîd el-Hudrî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl
davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.83
(M6948 Müslim, Zikir, 99)

:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-462
.‫« َال ّٰل ُه َّم َلا عَ ْي َش �ِإ َّلا عَ ْي ُش ْال َآ� ِخ َر ِة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
83
Dünyanın ve kadınların çekiciliğinden, cazibe ve büyüsünden sakınmak tavsiye edilmiştir. İnsanın dünya hırsı
ve şehvet tutkusuna kapılarak, yaratılışın amacını unutmaması hatırlatılmıştır.

437

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 437 21.5.2015 14:40:42

 ‫‪462. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre Peygamber‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Allah’ım, (gerçek) hayat, ancak âhiret hayatıdır.‬‬
‫)‪(B6413 Buhârî, Rikâk, 1; M4672 Müslim, Cihâd, 126‬‬

‫‪َ -463‬وعَ ْن ُه عَ ْن َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‪َ « :‬ي ْت َب ُع ا ْل َم ِّي َت‬
‫َثل َا َث ٌة‪ :‬أ�هْ ُل ُه َو َما ُل ُه َوعَ َم ُلهُ‪َ :‬ف َي ْرجِ ُع ا ْثنَانِ ‪َ ،‬و َي ْب َقى َو ِاح ٌد‪َ :‬ي ْرجِ ُع أ�هْ ُل ُه َو َما ُل ُه‬
‫َو َي ْب َقى عَ َم ُلهُ» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫‪463. Yine Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Üç şey ölenin ardından (mezara kadar) gider: Ailesi, malı ve ameli. Bunlardan‬‬
‫‪ikisi döner, birisi kalır. Dönenler ailesi ve malıdır, kalan ise amelidir.‬‬
‫)‪(B6514 Buhârî, Rikâk, 42; M7424 Müslim, Zühd, 5‬‬

‫‪َ -464‬وعَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ُ « :‬ي ْؤتَى ِب أ� ْن َع ِم‬
‫الد ْن َيا ِم ْن أ�هْ ِل ال َّنا ِر َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة‪َ ،‬ف ُي ْص َبغُ ِفي ال َّنا ِر َص ْب َغ ًة ُث َّم ُي َق ُال‪:‬‬
‫أ�هْ ِل ُّ‬
‫ول‪َ :‬لا‬ ‫َيا ا ْب َن �آ َد َم هَ ْل َر أ� ْي َت خَ ْير ًا َق ُّط؟ هَ ْل َم َّر ب َِك ن َٖع ٌيم َق ُّط؟ ف َي ُق ُ‬
‫الد ْن َيا ِم ْن أ�هْ ِل ا ْل َج َّن ِة َف ُي ْص َبغُ‬
‫اس ُب ْؤس ًا ِفي ُّ‬‫َوال ّّٰل ِه َيا َر ِّب‪َ .‬و ُي ْؤتَي ِب أ� َش ِّد ال َّن ِ‬
‫َص ْب َغ ًة ِفي ا ْل َج َّن ِة‪َ ،‬ف ُي َق ُال َلهُ‪َ :‬يا ا ْب َن �آ َد َم هَ ْل َر أ� ْي َت ُب ْؤس ًا َق ُّط؟ هَ ْل َم َّر‬
‫ب َِك ِش َّد ٌة َق ُّط؟ َف َي ُق ُ‬
‫ول‪َ :‬لا‪َ ،‬وال ّّٰل ِه‪َ ،‬ما َم َّر ٖبي ُب ْؤ ٌس َق ُّط‪َ ،‬و َلا َر أ� ْي ُت ِش َّد ًة‬
‫َق ُّط» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬

‫‪438‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 438‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:43‬‬

 464. Enes’ten (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Kıyamet günü cehennemliklerden dünyada en müreffeh hayat süren biri
getirilir ve cehenneme bir kere daldırılır. Sonra da:
–Ey Âdemoğlu, sen hayatında iyi bir gün geçirdin mi,
hiç hayırlı gün gördün mü, diye sorulur.
–Vallahi görmedim yâ Rabbi, diye cevap verir.
Dünyada en fazla şiddet ve ızdıraba uğrayan cennetliklerden biri getirilir ve
cennete bir kere daldırılır. Sonra ona da:
–Ey Âdemoğlu, sen hayatında hiç sıkıntı çektin mi,
hiç şiddete maruz kaldın mı, diye sorulur.
–Hayır, vallahi hiç sıkıntı çekmedim, hiç şiddete maruz kalmadım, der.
(M7088 Müslim, Münâfıkîn, 55)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ِن ا ْل ُم ْس َت ْو ِر ِد ْب ِن َش َّدا ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-465

‫ول ال ّٰل ِه‬
‫الد ْن َيا ِفي ْال آ� ِخ َر ِة �ِإ َّلا ِمث ُْل َما َي ْج َع ُل أ� َح ُد ُك ْم‬
ُّ ‫ َما‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫ َف ْل َي ْن ُظ ْر ب َِم َي ْرجِ ُع؟» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.‫�ِإ ْص َب َع ُه ِفي ا ْل َي ِّم‬
465. Müstevrid b. Şeddâd’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Âhiretin yanında dünyanın değeri, ancak sizden birinizin parmağını denize
daldırmasına benzer. Parmağı ile denizden alabildiği suya bir baksın.
(M7197 Müslim, Cennet, 55)

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َم َّر‬ َ ‫ َوعَ ْن َجا ِب ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-466
،‫ َف أ�خَ َذ ِب أ� ُذ ِن ِه‬،ُ‫ َف َت َنا َو َله‬،‫ َف َم َّر ب َِج ْد ٍي أ� َس َّك َم ِّي ٍت‬،‫اس َك َن َف َت ْي ِه‬ ُ ‫ِالسوقِ َوال َّن‬
ُّ ‫ب‬
‫ َما ن ُِح ُّب أ� َّن ُه‬:‫ون ٰه َذا َل ُه ب ِِد ْرهَ ٍم؟» َف َقا ُلوا‬ َ ‫ « أ� ُّي ُك ْم ُي ِح ُّب أ� ْن َي ُك‬:‫ُث َّم َق َال‬
‫ َوال ّّٰل ِه َل ْو َك َان‬:‫ون أ� َّن ُه َل ُك ْم؟ َقا ُلوا‬ َ ‫ « أ�ت ُِح ُّب‬:‫ َو َما ن َْص َن ُع ِب ِه؟ ُث َّم َق َال‬،ٍ‫َل َنا ِبشَ ْيء‬
439

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 439 21.5.2015 14:40:43

 ‫َح ًّيا َك َان عَ ْيب ًا‪ِ� ،‬إ َّن ُه أ� َس ُّك‪َ .‬ف َك ْي َف َوهُ َو َم ِّي ٌت‪َ ،‬ف َق َال‪َ « :‬ف َوال ّّٰل ِه َل ُّلد ْن َيا أ�هْ َو ُن‬
‫عَ َلى ال ّّٰل ِه ِم ْن ٰه َذا عَ َل ْي ُك ْم» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪466. Câbir (ra) anlatıyor:‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪bir gün çarşıya uğramıştı. Halk da etrafında idi. Derken küçük‬‬
‫‪kulaklı bir erkek oğlak ölüsüne rastladı. Onu kulağından tutarak:‬‬
‫‪–Hanginiz bunu bir dirhem karşılığında almak ister, diye sordu.‬‬
‫‪–Biz ona hiçbir şey vermeyiz, o bizim ne işimize yarar ki, diye cevap verdiler.‬‬
‫‪Peygamber‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪–Sizin olmasını istemez misiniz, buyurdu.‬‬
‫‪–Vallahi, bunun dirisi bile kusurludur, çünkü kulakları küçüktür. Ölüsünü ne‬‬
‫‪yapalım, dediler. Bunun üzerine Peygamber‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪–Vallahi, dünyanın Allah nezdindeki değeri, bunun sizin yanınızdaki‬‬
‫‪değerinden daha azdır, dedi.‬‬
‫)‪(M7418 Müslim, Zühd, 2‬‬

‫‪َ -467‬وعَ ْن أ� ٖبي َذ ٍّر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ ،‬ق َال‪ُ :‬ك ْن ُت أ� ْم ٖشي َم َع ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ٖ ،‬في َح َّر ٍة بِا ْل َم ٖدي َن ِة‪َ ،‬ف ْاس َت ْق َب َل َنا أ� ُح ٌد َف َق َال‪َ « :‬يا أ� َبا َذ ٍّر»‪ُ .‬ق ْل ُت‪:‬‬
‫ول ال ّّٰل ِه‪َ .‬ف َق َال‪َ « :‬ما َي ُس ُّر ٖني أ� َّن ِع ْن ٖدي ِمث َْل أ� ُح ٍد ٰه َذا َذهَ ب ًا ت َْم ٖضي‬ ‫َل َّب ْي َك َيا َر ُس َ‬
‫عَ َل َّى َثل َا َث ُة أ� َّيا ٍم َو ِع ْن ٖدي ِم ْن ُه ٖدي َنا ٌر‪ِ� ،‬إ َّلا َش ْي ٌء أ� ْر ُص ُد ُه ِل َد ْي ٍن‪ِ� ،‬إ َّلا أ� ْن أ� ُق َ‬
‫ول ِب ٖه‬
‫ٖفي ِع َبا ِد ال ّّٰل ِه ٰه َك َذا َو ٰه َك َذا َو ٰه َك َذا» عَ ْن َي ٖمين ٖه َوعَ ْن ِش َما ِل ٖه َو ِم ْن خَ ْل ِف ِه‪ُ ،‬ث َّم‬
‫ون َيو َم ا ْل ِق َيا َم ِة �ِإ َّلا َم ْن َق َال ٰه َك َذا َو ٰه َك َذا‬ ‫َسا َر َف َق َال‪ِ�« :‬إ َّن ْال أ� ْكث َٖر َين هُ ُم ْال أ� َق ُّل َ‬
‫َو ٰه َك َذا» عَ ْن َي ٖمي ِن ِه‪َ ،‬وعَ ْن ِش َما ِل ِه‪َ ،‬و ِم ْن خَ ْل ِف ٖه « َو َق ٖل ٌيل َما هُ ْم»‪ُ .‬ث َّم َق َال ٖلي‬
‫‪َ « :‬م َكان ََك َلا َت ْب َر ْح َح ّٰتى �آ ِت َي َك‪ُ .‬ث َّم ان َْط َل َق ٖفي َس َوا ِد ال َّل ْي ِل َح ّٰتى َت َوا َرى‪،‬‬
‫ون أ� َح ٌد َق ْد عَ َر َض ِلل َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ‫َف َس ِم ْع ُت َص ْوت ًا َق ِد ا ْر َت َف َع‪َ ،‬ف َتخَ َّو ْف ُت أ� ْن َي ُك َ‬
‫‪440‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 440‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:43‬‬

 َ :ُ‫دْت أ� ْن �آ ِت َي ُه َف َذ َك ْر ُت َق ْو َله‬
‫«لا َت ْب َر ْح َح ّٰتى �آ ِت َي َك» َف َل ْم أ� ْب َر ْح‬ ُ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف أ� َر‬
:‫ َف َق َال‬.ُ‫ َف َذ َك ْر ُت َله‬،ُ‫ َل َق ْد َس ِم ْع ُت َص ْوت ًا تَخَ َّو ْف ُت ِم ْنه‬:‫ َف ُق ْل ُت‬،‫َح ّٰتى أ�تَا ٖني‬
‫ات ِم ْن‬ َ ‫ َمن َم‬:‫ « َذ َاك جِ ْب ٖر ُيل أ�تَا ٖني َف َق َال‬:‫ َق َال‬،‫ َن َع ْم‬:‫« َوهَ ْل َس ِم ْع َتهُ؟» ُق ْل ُت‬
‫ َو�ِإ ْن‬:‫ َو�ِإ ْن َزنَى َو�ِإ ْن َس َر َق؟ َق َال‬:‫ ُق ْل ُت‬،‫أ� َّم ِت َك َلا ُيشْ ِر ُك بِال ّّٰل ِه َش ْيئ ًا َدخَ َل ا ْل َج َّن َة‬
. ُّ‫ َو ٰه َذا َل ْف ُظ ا ْل ُبخَ ا ِري‬.‫َزنَى َو�ِإ ْن َس َر َق» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
467. Ebû Zer (ra) anlatıyor:
(Bir gün) Peygamber’le birlikte Medine’nin Harre bölgesinde yürüyorduk.
Uhud’a baktık. Resûlullah :
–Ebû Zer, dedi.
–Buyur yâ Resûlallah, dedim. Allah Resûlü :
–Bu Uhud kadar altınım olsa borç için ayırdığımdan başka bir tek dinarın dahi
yanımda üç gün kalması hoşuma gitmez. Bunu da Allah’ın kullarından şöyle
şöyle kimseler arasında sarf ederdim, buyurarak sağına, soluna ve arkasına
işaret etti. Sonra yola devam etti ve:
–Dünyada zengin olanların âhirette sevapları azdır. Yalnız şöyle şöyle infak
edenler müstesnadır, buyurarak sağına, soluna ve arkasına işaret etti ve:
–Böyle kimseler ne kadar da az, dedi. Sonra bana:
–Ben dönüp gelinceye kadar yerinden ayrılma, diye tenbih etti ve gecenin
karanlığında kayboluncaya kadar yürüdü. O sırada yüksek bir ses işittim.
Peygamber’e birinin saldırmış olmasından korktum da onun yanına
gelmek istedim. Fakata “Dönüp gelinceye kadar sakın yerinden ayrılma.”
emrini hatırladığım için bulunduğum yerden ayrılamadım. Nihayet yanıma
geldi.
–Yâ Resûlallah, bir ses duydum, ondan korktum, dedim. Resûlullah :
–O sesi duydun mu, dedi.
–Evet, dedim.
–İşte o bana gelen Cebrail idi. “Ümmetinden, Allah’a ortak koşmayarak ölen
kimse cennete girer.” dedi, buyurdu.
–O kimse zina ve hırsızlık etse bile mi, dedim.
–Zina da etse, hırsızlık da etse (sonunda mutlaka) cennete girer, buyurdu.
(B6444 Buhârî, Rikâk, 14; M2304 Müslim, Zekât, 32)

441

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 441 21.5.2015 14:40:43

 ‫ عَ ْن َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-468
‫ َل َس َّر ٖني أ� ْن َلا ت َُم َّر عَ َل َّي َثل َا ُث‬،‫ « َل ْو َك َان ٖلي ِمث ُْل أ� ُح ٍد َذهَ ب ًا‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
.‫َل َيالٍ َو ِع ْن ٖدي ِم ْن ُه َش ْي ٌء �إ َّلا َش ْي ٌء أ� ْر ِص ُد ُه ِل َد ْي ٍن» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
468. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Eğer benim Uhud Dağı kadar altınım olsa, isterim ki borç için sakladığımdan
başka bir şey üç gece dahi yanımda kalmasın.
(B2389 Buhârî, İstikrâz, 3; M2302 Müslim, Zekât, 31)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-469

‫ ُان ُْظ ُروا �ِإ َلى َم ْن‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫هُ َو أ�س َف َل ِم ْن ُك ْم َو َلا َت ْن ُظ ُروا �ِإ َلى َم ْن هُ َو َف ْو َق ُك ْم َف ُه َو أ� ْج َد ُر أ� ْن َلا َت ْز َد ُروا‬
.‫ َو ٰه َذا َل ْف ُظ ُم ْس ِل ٍم‬،‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ِن ْع َم َة ال ّّٰل ِه عَ َل ْي ُك ْم‬
ِ‫ �ِإ َذا ن ََظ َر أ� َح ُد ُك ْم �ِإ َلى َم ْن ُف ِّض َل عَ َل ْي ِه ِفي ا ْل َمال‬: ِّ‫َو ٖفي ِر َوا َي ِة ا ْل ُي َخا ِري‬
.ُ‫ َف ْل َي ْن ُظ ْر �ِإ َلى َم ْن هُ َو أ� ْس َف َل ِم ْنه‬،‫َوا ْلخَ ْل ِق‬
469. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
İmkânları sizden daha aşağıda olanlara bakın. Sizden iyi olanlara bakmayın.
Allah’ın size verdiği nimeti hor görmemeniz için uygun olan davranış budur.
(M7430 Müslim, Zühd, 9)

Bu metin Müslim’in rivayetidir. Buhârî’nin bir rivayeti ise şöyledir:

Sizden biri mal ve yaratılış bakımından kendisinden üstün kimseye
bakacağına, kendisinden daha aşağıdakine baksın.
(B6490 Buhârî, Rikâk, 30)

442

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 442 21.5.2015 14:40:43

 ّ ٖ ‫ « َت ِع َس عَ ْب ُد‬:‫ َوعَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-470
‫الدي َنا ِر‬
‫ َو�ِإ ْن َل ْم ُي ْع َط‬،‫ �ِإ ْن أ�عْ طِ َي َر ِض َي‬،‫يص ِة‬ َ ‫الد ْرهَ ِم َوا ْل َق ٖطي َف ِة َوا ْل َخ ٖم‬
ِّ ‫َو‬
. ُّ‫َل ْم َي ْر َض» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬
470. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Altına, gümüşe, kadifeye ve işlemeli elbiseye kul olanlara yazıklar olsun; eğer
bunlara (bir şeyler) verilirse hoşlanırlar, verilmezse hoşlanmazlar.
(B2886 Buhârî, Cihâd, 70)

ُّ ‫ َل َق ْد َر أ� ْي ُت َس ْب ٖع َين ِم ْن أ�هْ ِل‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ْن ُه َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-471

،‫الص َّف ِة‬
‫ ْقد َر َب ُطوا‬،‫ َو�ِإ َّما ِك َسا ٌء‬،‫ �ِإ َّما �ِإزَا ٌر‬،‫َما ِم ْن ُه ْم َر ُج ٌل عَ َل ْي ِه ِردَا ٌء‬
َّ ‫ َف ِم ْن َها َما َي ْب ُلغُ ِن ْص َف‬،‫ٖفي أ�عْ َنا ِق ِه ْم‬
ُ‫ َو ِم ْن َها َما َي ْب ُلغ‬.‫السا َق ْي ِن‬
. ُّ‫ َف َي ْج َم ُع ُه ِب َي ِد ٖه َك َرا ِه َي َة أ� ْن ُت َرى عَ ْو َر ُتهُ» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬.‫ا ْل َك ْع َب ْي ِن‬
471. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:
Suffe Ashâbı’ndan yetmiş kişi gördüm. İçlerinde ridâsı (belinden yukarısını
örtecek gömleği) olan bir tek kimse yoktu. Ya izâr (peştamal) kuşanır yahut
boyunlarına bağladıkları bir elbise giyerlerdi ki kiminin bacaklarının yarısına,
kiminin de topuklarına ancak varabiliyordu. Her biri, namazda avret yerinin
görülmesini istemediği için giydiğini eliyle toplardı.
(B442 Buhârî, Salât, 58)

443

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 443 21.5.2015 14:40:43

 ‫ « َا ُّلد ْن َيا ِس ْج ُن‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن ُه َق َال‬-472
.‫ا ْل ُم ْؤ ِم ِن َو َج َّن ُة ا ْل َكا ِف ِر» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
472. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Dünya müminin zindanı, kâfirin cennetidir.84
(M7417 Müslim, Zühd, 1)

ُ ‫ أ�خَ َذ َر ُس‬:‫ َق َال‬،‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬-473

‫ول ال ّّٰل ِه‬
‫الد ْن َيا َك أ�ن ََّك‬ ُ :‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ب َِم ْن ِك ٖبي َف َق َال‬
ُّ ‫«ك ْن ِفي‬
‫ َو َك َان ا ْب ُن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬.»‫ أ� ْو عَ ا ِب ُر َس ٖب ِيل‬،‫يب‬ ٌ ‫َغ ٖر‬
‫ َفل َا َت ْن َتظِ ِر‬،‫الص َب َاح َو�ِإ َذا أ� ْص َب ْح َت‬ ُ ‫َي ُق‬
َّ ‫ َفل َا َت ْن َتظِ ِر‬،‫ �ِإ َذا أ� ْم َس ْي َت‬:‫ول‬
.‫ َوخُ ْذ ِم ْن ِص َّح ِت َك ِل َم َر ِض َك َو ِم ْن َح َيا ِت َك ِل َم ْو ِت َك‬،‫ا ْل َم َسا َء‬
. ُّ‫َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬
473. İbn Ömer (ra) anlatıyor:
Bir gün Resûlullah omzumu tuttu ve bana:
–Ey Abdullah, dünyada bir garip gibi veya bir yolcu gibi ol, buyurdu.
İbn Ömer diyor ki:
–(Ey mümin) akşama eriştiğinde sabahı, sabaha çıktığında da akşamı
bekleme. Sıhhatli iken hastalık hâlini ve hayatta iken ölümü düşünerek çalış
[sağlığının ve hayatının kıymetini bil].
(B6416 Buhârî, Rikâk, 3)

Âhiretteki makamlarına nispetle, dünya, müminler için zindan mesabesindedir. Âhiretteki yerlerine nispetle
84

de dünya, kâfirler için cennet gibidir. Bu hadis kimi hadisçiler tarafından tenkit edilmiştir.

444

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 444 21.5.2015 14:40:43

 :‫ َق َال‬،ُ‫الس ِاع ِديِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬
َّ ‫اس َس ْه ِل ْب ِن َس ْع ٍد‬ ِ ‫ َوعَ ْن أ�بِي ا ْل َع َّب‬-474
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ َف َق َال‬:‫َجا َء َر ُج ٌل �ِإ َلى ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ول ال ّّٰل ِه ُد َّل ٖني‬
ُّ ‫ «اِزْهَ ْد ِفي‬:‫ َف َق َال‬،‫اس‬
‫الد ْن َيا‬ ُ ‫ َو أ�ح َّب ِني ال َّن‬،ُ‫عَ َلى عَ َم ٍل �ِإ َذا عَ ِم ْل ُت ُه أ� َح َّب ٖني ال ّّٰله‬
ٌ ‫اس» َح ٖد‬
‫يث َح َس ٌن َر َوا ُه‬ ُ ‫اس ُي ِح َّب َك ال َّن‬ ِ ‫ َوازْهَ ْد ٖف َيما ِع ْن َد ال َّن‬،ُ‫ُي ِح َّب َك ال ّّٰله‬
.‫ا ْب ُن َم َاج ْه َو َغ ْي ُر ُه ِب أ� َسا ٖن ٍيد َح َس َن ٍة‬
474. Ebu’l-Abbâs Sehl b. Sa’d es-Sâidî (ra) anlatıyor:
Bir gün bir adam Peygamber’in yanına gelip:
–Yâ Resûlallah, bana öyle bir amel söyle ki onu yaptığımda Allah da, insanlar
da beni sevsin, dedi. Resûlullah da:
–Dünyaya rağbet etme ki, Allah seni sevsin; insanların elindekine göz dikme
ki, insanlar da seni sevsin, buyurdu.
(İM4102 İbn Mâce, Zühd, 1)

‫ َذ َك َر عُ َم ُر ْب ُن‬:‫ َق َال‬،‫ َوعَ ِن ال ُّن ْع َمانِ ْب ِن َب ٖشي ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬-475

‫ َل َق ْد َر أ� ْي ُت‬:‫ َف َق َال‬،‫الد ْن َيا‬
ُّ ‫اس ِم َن‬ُ ‫اب ال َّن‬ َ ‫ َما أ� َص‬،ُ‫اب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬ ِ ‫ا ْلخَ َّط‬
َ ‫َر ُس‬
َّ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي َظ ُّل ا ْل َي ْو َم َي ْل َت ٖوي َما َيجِ ُد ِم َن‬
‫الد َق ِل َما‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.ُ‫َي ْم َل أ� ِب ٖه َب ْط َنه‬
475. Nu’mân b. Beşîr (ra) anlatıyor:
Bir gün Ömer b. Hattâb (ra), insanların elde ettikleri dünya
nimetlerini dile getirerek:
–Ben Resûlullah’ın bütün gün açlıktan kıvrandığını, karnını doyuracak
kötü bir hurma bile bulamadığını gördüm, demiştir.
(M7461 Müslim, Zühd, 36)

445

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 445 21.5.2015 14:40:43

 ُ ‫ ُت ُو ِّف َي َر ُس‬:‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬-476
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫ َو َما ٖفي َب ْي ٖتي ِم ْن َش ْي ٍء َي أ�ْ ُك ُل ُه ُذو َكب ٍِد �ِإ َّلا َش ْط ُر َش ِعي ٍر ٖفي َر ٍّف‬،‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ َف ِك ْل ُت ُه َف َف ِن َي‬،‫ َف أ� َك ْل ُت ِم ْن ُه َح ّٰتى َط َال ع َل َّي‬،‫ٖلي‬
476. Hz. Âişe (ra) anlatıyor:
Resûlullah vefat ettiğinde, evimde bir miktar arpadan başka bir insanın
yiyeceği hiçbir şey yoktu. Arpadan uzun müddet yedim, sonra (geriye ne
kaldığını anlamak için) ölçtüm (kısa süre sonra) tükeniverdi.
(B3097 Buhârî, Humus, 3; M7451 Müslim, Zühd, 27)

‫ َوعَ ْن عَ ْم ِرو ْب ِن ا ْل َحا ِر ِث أ� ٖخي ُج َو ْي ِر َي َة ِب ْن ِت ا ْل َحا ِر ِث أ� ِّم ا ْل ُم ْؤ ِم ٖن َين‬-477

،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ُ ‫ َما َت َر َك َر ُس‬:‫ َق َال‬،‫َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬
‫ َو َلا َش ْيئ ًا �ِإ َّلا َب ْغ َل َت ُه‬،‫ َو َلا أ� َم ًة‬،‫ َو َلا عَ ْبد ًا‬،‫ِع ْن َد َم ْو ِت ٖه ٖدي َنار ًا َو َلا ِد ْرهَ ًما‬
‫الس ٖب ِيل‬ َّ ‫ َو أ� ْرض ًا َج َع َل َها ِلا ْب ِن‬،ُ‫ َو ِسل َا َحه‬،‫ا ْل َب ْي َضا َء ا َّل ٖتي َك َان َي ْر َك ُب َها‬
. ُّ‫َص َد َق ًة» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬
477. Müminlerin annesi Cüveyriye bnt. el-Hâris’in kardeşi
Amr b. Hâris (ra) şöyle demiştir:
Resûlullah vefat ettiği zaman geride ne gümüş, ne altın, ne köle, ne
cariye, ne de başka bir şey bıraktı. Yalnız binmekte olduğu beyaz katırıyla
silâhını ve bir de yolcular için vakfettiği araziyi bıraktı.
(B2739 Buhârî, Vesâya, 1)

446

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 446 21.5.2015 14:40:43

 ‫اب ْب ِن ْال أ� َر ِّت َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال هَ َاج ْرنَا َم َع َر ُسولِ ال ّّٰل ِه‬ ِ ‫ َوعَ ْن خَ َّب‬-478
‫ َف ِم َّنا‬،‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َن ْل َت ِم ُس َو ْج َه ال ّّٰل ِه َت َعا َلى َف َو َق َع أ� ْج ُرنَا عَ َلى ال ّّٰل ِه‬
‫ ِم ْن ُهم ُم ْص َع ُب ْب ُن عُ َم ْي ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه‬.‫ات َو َل ْم َي أ�ْ ُك ْل ِم ْن أ� ْج ِر ٖه َش ْيئ ًا‬ َ ‫َم ْن َم‬
،‫ َب َد ْت ِر ْجل َا ُه‬،ُ‫ َف ُك َّنا �ِإ َذا َغ َّط ْي َنا ب َِها َر ْأ� َسه‬،‫ َو َت َر َك ن َِم َر ًة‬،‫ ُق ِت َل َي ْو َم أ� ُح ٍد‬،ُ‫عَ ْنه‬
ُ ‫ َف أ� َم َرنَا َر ُس‬،ُ‫ َب َدا َر ْأ� ُسه‬،‫َو�ِإ َذا َغ َّط ْي َنا ب َِها ِر ْج َل ْي ِه‬
،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َو ِم َّنا َم ْن أ� ْي َن َع ْت َل ُه‬،‫ َون َْج َع َل عَ َلى ِر ْج َل ْي ِه َش ْيئ ًا ِم َن ْال ِإ� ْذ ِخ ِر‬،ُ‫أ� ْن ُن َغ ِّط َي َر ْأ� َسه‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫ َف ُه َو َي ْه ِد ُب َها‬.ُ‫َث َم َر ُته‬
478. Habbâb b. Eret (ra) anlatıyor:
Allah Teâlâ’nın rızasını kazanmak maksadıyla Resûlullah ile (Medine’ye)
hicret etmiştik. Allah (lütfu ile) mükâfatımızı verecekti. Arkadaşlarımızdan
bazıları ecrinden hiçbir şey tatmadan öldü. Mus’ab b. Umeyr bunlardan
birisi idi. Uhud günü şehit edilmişti. Yünden mamül kilim gibi bir örtü
bırakmıştı. Bununla şehidi kefenledik; başını örterken ayakları açılıyor,
ayaklarını kapatırken başı açık kalıyordu. Bunun üzerine Resûlullah
, şehidin başını örtmemizi, ayaklarına da bir parça ‘izhir’ denilen ottan
koymamızı emretti. İçimizden öyleleri de var ki, hicretinin meyvesi
olgunlaşmış ve onu devşirmiştir.
(B6448 Buhârî, Rikâk, 16; M2177 Müslim, Cenâiz, 44)

‫ َق َال‬:‫الس ِاع ِد ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬

َّ ‫ َوعَ ْن َس ْه ِل ْب ِن َس ْع ٍد‬-479
‫الد ْن َيا َت ْع ِد ُل ِع ْن َد ال ّّٰل ِه‬ ُ ‫َر ُس‬
ُّ ‫ « َل ْو َكان َِت‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َوقال‬.‫ َما َس َقى َكا ِفر ًا ِم ْن َها َش ْر َب َة َماءٍ» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذ ُّي‬،‫وض ٍة‬
َ ‫اح َب ُع‬
َ ‫َج َن‬
.‫يح‬ٌ ‫يث َح َس ٌن َص ٖح‬ ٌ ‫َح ٖد‬
447

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 447 21.5.2015 14:40:43

 479. Sehl b. Sa’d es-Sâidî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Eğer dünya, Allah katında sivrisineğin kanadına denk olsa idi,
hiçbir kâfire dünyada bir içim su vermezdi.
(T2320 Tirmizî, Zühd, 13)

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ َ ‫ َس ِم ْع ُت َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-480
‫ �ِإ َّلا ِذ ْك َر ال ّّٰل ِه‬،‫ون َما ٖف َيها‬ ُّ ‫ « أ� َلا �ِإ َّن‬:‫ول‬
ٌ ‫ َم ْل ُع‬،‫الد ْن َيا َم ْل ُعو َن ٌة‬ ُ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
.‫يث َح َس ٌن‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫الا ُه َوعَ ا ِل ًما َو ُم َت َع ِّل ًما» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬
َ ‫ َو َما َو‬،‫َت َعا َلى‬
480. Ebû Hüreyre’nin (ra) Resûlullah’tan şöyle işittiği nakledilmiştir:
(İnsanı ihtirasa sevkeden ve kalbini maddi arzularla dolduran) dünya ve
dünya malı lânetlenmiştir. Ancak dünyada Allah Teâlâ’yı anmak ve O’nun
rızasına uygun şeyler yapmak, öğreten ve öğrenen olmak istisna edilmiştir.85
(T2322 Tirmizî, Zühd, 14)

‫ول ال ّٰل ِه‬ َ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-481
ُّ ‫الض ْي َع َة َف َت ْر َغ ُبوا ِفي‬
‫الد ْن َيا» َر َوا ُه‬ َ :‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
َّ ‫«لا َت َّت ِخ ُذوا‬
.‫يث َح َس ٌن‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬
481. Abdullah b. Mes’ûd’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Siz (sizi fazlasıyla oyalayacak ve yaratılış amacınızı unutturacak kadar çok) mal
mülk edinmeyin ki, gönlünüzü dünyaya kaptırmayasınız.
(T2328 Tirmizî, Zühd, 20)

Burada zengin olmak, mal mülk sahibi olmak değil, yaratılış gayesini ve Allah’ın hoşnutluğunu unutacak
85

biçimde materyalist ve maddeperest olmak kınanmıştır.

448

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 448 21.5.2015 14:40:43

 ‫اص َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‪َ :‬م َّر عَ َل ْي َنا َر ُس ُ‬
‫ول‬ ‫‪َ -482‬وعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عَ ْم ِرو ْب ِن ال َع ِ‬
‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َون َْح ُن ُن َعا ِل ُج خُ ًّصا َل َنا َف َق َال‪َ « :‬ما ٰه َذا؟» َف ُق ْل َنا‪َ :‬ق ْد‬
‫َوهَ ى‪َ ،‬ف َن ْح ُن ن ُْص ِل ُحهُ‪َ ،‬ف َق َال‪َ « :‬ما أ� َرى ْال أ� ْم َر �ِإ َّلا أ�عْ َج َل ِم ْن ٰذ ِل َك»‪َ .‬ر َوا ُه أ� ُبو دَا ُودَ‪،‬‬
‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‪.‬‬ ‫َوال ِّت ْرمِذِيُّ ِب ِإ� ْس َنا ِد ا ْل ُبخَ ا ِريِّ َو ُم ْس ِل ٍم‪َ ،‬و َق َال ال ِّت ْرمِذِيُّ ‪َ :‬ح ٖد ٌ‬
‫‪482. Abdullah b. Amr b. Âs (ra) anlatıyor:‬‬
‫‪Bir gün Resûlullah‬‬ ‫‪bize uğramıştı. Biz de oturduğumuz kulübeyi‬‬
‫‪tamir ediyorduk. Resûlullah‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪–Ne yapıyorsunuz, dedi. Biz de:‬‬
‫‪–Yıkılmak üzere olan bu evi onarıyoruz, diye cevap verdik. Bunun üzerine:‬‬
‫‪–Ben ölümün bundan daha çabuk geleceği kanaatindeyim, buyurdu.‬‬
‫)‪(T2335 Tirmizî, Zühd, 25; D5236 Ebû Dâvûd, Edeb, 156, 157‬‬

‫اض َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬س ِم ْع ُت َر ُسول ال ّّٰل ِه‬ ‫‪َ -483‬وعَ ْن َك ْع ِب ْب ِن ِع َي ٍ‬

‫ول‪ِ� :‬إ َّن ِل ُك ِّل أ� َّم ٍة ِف ْت َن ًة‪ِ ،‬ف ْت َن ُة أ� َّم ٖتي ا ْل َم ُال» َر َوا ُه‬
‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق ُ‬
‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‪.‬‬ ‫ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‪َ :‬ح ٖد ٌ‬
‫‪483. Ka’b b. İyâz’ın (ra) Resûlullah’tan‬‬ ‫‪şöyle işittiği nakledilmiştir:‬‬
‫‪Her ümmetin bir imtihan vesilesi vardır. Ümmetimin imtihan vesilesi de maldır.‬‬
‫)‪(T2336 Tirmizî, Zühd, 26‬‬

‫‪َ -484‬وعَ ْن أ� ٖبي عَ ْم ٍرو َو ُي َق ُال‪ :‬أ� ُبو عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه‪َ ،‬و ُي َق ُال‪ :‬أ� ُبو َل ْي َلى عُ ث َْم ُان ْب ُن‬
‫عَ َّف َان َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪ ،‬أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‪َ « :‬ل ْي َس ِلا ْب ِن‬
‫�آ َد َم َح ٌّق ٖفي ِس َوى ٰه ِذه ا ْل ِخ َصالِ ‪َ :‬ب ْي ٌت َي ْس ُك ُنهُ‪َ ،‬و َث ْو ٌب ُي َو ٖاري عَ ْو َر َت ُه‬
‫يث َص ٖح ٌيح‪.‬‬ ‫َوجِ ْل ُف ا ْلخُ ْب ِز‪َ ،‬وا ْل َماءِ» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‪َ :‬ح ٖد ٌ‬
‫‪449‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 449‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:43‬‬

 484. Ebû Amr ya da Ebû Abdullah ve Ebû Leylâ künyeleriyle tanınan Osman b.
Affân’dan (ra) rivayet edildiğine göre Peygamber şöyle buyurmuştur:
Âdemoğlunun şunlardan başka bir hakkı yoktur:
Barınacağı ev, bedenini örtecek elbise, yiyecek ekmek ve su koyacak kap.
(T2341 Tirmizî, Zühd, 30)

‫ أ� َت ْي ُت ال َّنب َِّي‬:‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن الشِّ ٖ ّخي ِر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ُه َق َال‬-485

ُ ‫ « َي ُق‬:‫ ( أ� ْل ٰه ُيك ُم ال َّت َكا ُث ُر) َق َال‬:�‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َوهُ َو َي ْق َر أ‬
:‫ول ا ْب ُن �آ َد َم‬
‫ أ� ْو‬،‫ َوهَ ْل َل َك َيا ا ْب َن �آ َد َم ِم ْن َما ِل َك �ِإ َّلا َما أ� َك ْل َت َف أ� ْف َن ْي َت‬،‫ َما ٖلي‬،‫َما ٖلي‬
.‫ أ� ْو ت ََص َّد ْق َت َف أ� ْم َض ْي َت ؟» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،‫َلب ِْس َت َف أ� ْب َل ْي َت‬
485. Abdullah b. Şihhîr (ra) anlatıyor:
Bir gün Peygamber’e gelmiştim. O sırada Tekâsür sûresini okuyordu.
(Okumayı bitirdikten sonra) şöyle buyurdu:
Âdemoğlu malım malım, diyor. Ey Âdemoğlu, yiyip de tükettiğin, veya giyip
de eskittiğin yahut tasadduk edip de önceden gönderdiğinden başka senin
malın mı var? (Geri kalan senin değil, mirasçılarındır.)
(M7420 Müslim, Zühd, 3)

‫ َق َال َر ُج ٌل لل َّنب ِِّي‬:‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن ُم َغ َّف ٍل َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-486

‫ « ُان ُْظ ْر‬:‫ َف َق َال‬،‫ َوال ّّٰل ِه �ِإ ٖنّي َل أ� ِح ُّب َك‬،‫ول ال ّّٰل ِه‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ «�ِإ ْن ُك ْن َت‬:‫ َف َق َال‬،‫ات‬ ٍ ‫ َثل َا َث َم َّر‬،‫ َوال ّّٰله �ِإ ٖنّي َل أ� ِح ُّب َك‬:‫ول؟» َق َال‬ ُ ‫َما َذا َت ُق‬
‫الس ْي ِل �ِإ َلى‬
َّ ‫ َف ِإ� َّن ا ْل َف ْق َر أ� ْس َرعُ �ِإ َلى َم ْن ُي ِح ُّب ٖني ِم َن‬،‫ت ُِح ُّب ٖني َف أ� ِع َّد ِل ْل َف ْق ِر ِت ْج َفاف ًا‬
ٌ ‫ُم ْن َت َها ُه» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال َح ٖد‬
.‫يث َح َس ٌن‬
450

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 450 21.5.2015 14:40:43

 486. Abdullah b. Muğaffel (ra) anlatıyor:
Bir adam Peygamber’e gelip:
–Yâ Resûlallah, vallahi ben seni seviyorum, dedi.
–Ne söylediğini iyi düşün, deyince, üç defa:
–Vallahi seni seviyorum, diyerek sözünü yineledi. Bunun üzerine Peygamber :
–Eğer beni seviyorsan, fakirliğe karşı korunmaya bak; çünkü fakirlik, beni
sevenlere karşı tepeden gelen selden daha çabuk gelir, buyurdu.86
(T2350 Tirmizî, Zühd, 36)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن َك ْع ِب ْب ِن َما ِل ٍك َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-487

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫ « َما ِذ ْئ َبانِ َجا ِئ َعانِ أ� ْر ِسل َا ٖفي َغ َن ٍم ِب أ� ْف َس َد َل َها ِم ْن ِح ْر ِص ا ْل َم ْر ِء‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫عَ َلى ا ْل َمالِ َوالشـَّ َر ِف ِل ٖدي ِن ِه» َر َوا ُه ال ِّت ْرمِذِيُّ َو َق َال‬
487. Ka’b b. Mâlik’ten (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bir koyun sürüsüne salıverilen iki aç kurdun verdiği zarar, servet ve mevki
düşkünü bir adamın inancına verdiği zarardan daha büyük değildir.
(T2376 Tirmizî, Zühd, 43)

ُ ‫ نَا َم َر ُس‬:‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-488

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬
َ ‫ َيا َر ُس‬:‫ ُق ْل َنا‬،‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم عَ َلى َح ٖصي ٍر َف َقا َم َو َق ْد أ� َّث َر ٖفي َج ْن ِب ِه‬
‫ول ال ّّٰل ِه َل ِو‬
ُّ ‫ « َما ٖلي َو ِل ُّلد ْن َيا؟ َما أ�نَا ِفي‬:‫ َف َق َال‬،‫ات ََّخ ْذنَا َل َك ِو َطا ًء‬
‫الد ْن َيا �ِإ َّلا َك َر ِاك ٍب ْاس َت َظ َّل‬
‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ َر َوا ُه ال ِّت ْرمِذِيُّ َو َق َال‬.»‫ت َْح َت َش َج َر ٍة ُث َّم َر َاح َو َت َر َك َها‬
488. Abdullah b. Mes’ûd (ra) anlatıyor:
Resûlullah bir hasır üzerinde uyumuştu. Uykudan kalktı,
hasır vücudunda iz yapmıştı. Bunun üzerine:

86
Bu hadis, Hz. Peygamber’i sevdiğini iddia eden kişinin iddiasını sözle değil bu hususta başına gelebilecek
sıkıntılara göğüs germek suretiyle fiilen ispat etmesi gerektiğini ifade etmektedir.

451

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 451 21.5.2015 14:40:43

 –Yâ Resûlallah, sizin için bir yatak temin etsek olmaz mı, dediler.
–Benim dünya ile ne işim var. Ben dünyada, bir ağaç altında gölgelenip de
sonra onu bırakıp giden bir yolcu gibiyim, buyurdu.
(T2377 Tirmizî, Zühd, 44)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-489

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫ « َي ْدخُ ُل ا ْل ُف َقرا ُء ا ْل َج َّن َة َق ْب َل ْال أ� ْغ ِن َيا ِء بِخَ ْم ِس ِما َئ ِة عَ ا ٍم» َر َوا ُه‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬
489. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre;
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Fakirler, cennete zenginlerden beş yüz yıl önce girerler.87
(T2353 Tirmizî, Zühd, 37)

‫ عَ ِن ال َّنب ِِّي‬،‫اس َو ِع ْم َر َان ْب ِن ا ْل ُح َص ْي ِن َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه ْم‬ ٍ ‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عَ َّب‬-490

.‫ «اِ َّط َل ْع ُت ِفي ا ْل َج َّن ِة َف َر أ� ْي ُت أ� ْك َث َر أ�هْ ِل َها ا ْل ُف َق َرا َء‬:‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
‫ ِم ْن ِر َوا َي ِة ا ْب ِن‬.‫َو َّاط َل ْع ُت ِفي ال َّنا ِر َف َر أ� ْي ُت أ� ْك َث َر أ�هْ ِل َها ال ِّن َسا َء» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
.‫و َر َوا ُه ا ْل ُب َخا ِريُّ أ� ْيض ًا ِم ْن ِر َوا َي ِة ِع ْم َر َان ْب ِن ا ْل ُح َص ْي ِن‬.‫اس‬ ٍ ‫عَ َّب‬
490. İbn Abbâs ve İmrân b. Husayn’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Cennete baktım, ahalisinin çoğunun fakirler olduğunu gördüm. Cehenneme
baktım, oradakilerin çoğunun da kadınlar olduğunu gördüm.88
(B5198 Buhârî, Nikâh, 89; M6938 Müslim, Rikâk, 94)

87
Burada sabreden fakirlerin, mal ve mülke sahip olup da şükretmeyen zenginlerden daha üstün oldukları vur-
gulanmak istenmektedir. Yoksa, fakirliğin zenginliğe veya zenginliğin fakirliğe bir üstünlüğü olamaz.
88
Bu hadiste, sabretmeleri hâlinde fakirlerin, taşkınlık yapmaları hâlinde de kadınların akıbetinin ne olacağı
hatırlatılmaktadır. Arap dilinde konunun önemini vurgulamak için muhataplara bu şekilde seslenmek bir tür
hitap tarzıdır. Böylece Hz. Peygamber fakirleri sabra teşvik etmekte, hanımları da taşkınlığa karşı uyarmakta-
dır.

452

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 452 21.5.2015 14:40:43

 ‫ َوعَ ْن أ� َسا َم َة ْب ِن َز ْي ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬-491
.‫ َف َك َان عَ ا َّم ُة َم ْن َدخَ َل َها ا ْل َم َس ٖاك ُين‬،‫اب ا ْل َج َّن ِة‬ ِ ‫ « ُق ْم ُت عَ َلى َب‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
»‫اب ال َّنا ِر َق ْد أ� ِم َر ِب ِه ْم �ِإ َلى ال َّنا ِر‬
َ ‫ َغ ْي َر أ� َّن أ� ْص َح‬،‫ون‬ ُ ‫اب ا ْل َج ِّد َم ْح ُب‬
َ ‫وس‬ ُ ‫َو أ� ْص َح‬
.‫ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
491. Üsâme b. Zeyd’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Cennetin kapısında durdum. Oraya girenlerin çoğu yoksullardı. Zenginler
ise (hesapları görülmek için) alıkonulmuştu. Yalnız, cehennemlik olanların
cehenneme girdirilmeleri için emir verilmişti.
(B6547 Buhârî, Rikâk, 2; M6937 Müslim, Rikâk, 93)

‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬-492

:‫ « أ� ْص َد ُق َك ِل َم ٍة َقا َل َها َشا ِع ٌر َك ِل َم ُة َل ٖب ٍيد‬:‫َق َال‬
.‫أ� َلا ُك ُّل َش ْي ٍء َما خَ ل َا ال ّٰل َه َب ِاط ٌل» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
492. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Şairlerin söylediği en doğru söz, Lebîd’in şu sözüdür:
İyi bilin ki, Allah’tan başka her şey yok olmaya mahkûmdur.
(B6147 Buhârî, Edeb, 90; M5889 Müslim, Şiir, 3)

453

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 453 21.5.2015 14:40:43

 Sade Yaşamak
‫ات َف َس ْو َف‬ َّ ‫ َفخَ َل َف ِم ْن َب ْع ِد ِه ْم خَ ْل ٌف أ� َضاعُ وا‬
ِ ‫الصل َا َة َوا َّت َب ُعوا الشَّ َه َو‬
‫ون ا ْل َج َّن َة َو َلا‬
َ ‫َي ْدخُ ُل‬ َ ‫َي ْل َق ْو َن َغ ًّيا * �ِإ َّلا َم ْن ت‬
‫َاب َو�آ َم َن َوعَ ِم َل َصا ِلح ًا‬
َ ‫ُي ْظ َل ُم‬
‫ون َش ْيئ ًا‬
Onlardan sonra, namazı zayi eden, şehvet ve dünyevî tutkularının peşine
düşen bir nesil geldi. Onlar bu tutumlarından ötürü büyük bir azaba
çarptırılacaklardır. Ancak tövbe edip inanan ve salih amel işleyenler başka.
Onlar cennete, girecekler ve hiçbir haksızlığa uğratılmayacaklardır.
(Meryem, 19/59-60)

‫الدن َيا َيا َل ْي َت َل َنا‬ ُّ ‫ون ا ْل َحي ٰو َة‬َ ‫ َف َخ َر َج عَ َلى َق ْو ِم ٖه ٖفي ٖزي َن ِت ٖه َق َال ا َّل ٖذ َين ُي ٖر ُيد‬
‫ون �ِإ َّن ُه َل ُذو َح ٍّظ عَ ٖظ ٍيم * َو َق َال ا َّل ٖذ َين أ�وتُوا ا ْل ِع ْل َم َو ْي َل ُك ْم‬ ُ ‫ِمث َْل َما أ�و ِت َي َقا ُر‬
‫اب ال ّّٰل ِه خَ ْي ٌر ِل َم ْن اٰ َم َن َوعَ ِم َل َصا ِلح ًا‬ ُ ‫َث َو‬
Kârûn, zineti ve görkemi içerisinde kavminin karşısına çıktı. Dünya hayatını
arzu edenler, “Keşke Kârûn’a verilen (servet) gibi bizim de (servetimiz) olsaydı.
Şüphesiz o büyük bir servet sahibidir” dediler. Kendilerine ilim verilmiş olanlar
ise, “Yazıklar olsun size! İman edip de iyi işler yapanlara Allah’ın vereceği
mükâfat daha hayırlıdır. (Ona da ancak sabredenler kavuşturulur.)” dediler.
(Kasas, 28/79-80)

454

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 454 21.5.2015 14:40:43

 ‫ ُث َّم َل ُت ْس أ� ُل َّن َي ْو َم ِئ ٍذ عَ ِن ال َّن ٖع ِيم‬
Sonra o gün, nimetlerden mutlaka hesaba çekileceksiniz!
(Tekâsür, 102/8)

‫ َم ْن َك َان ُي ٖر ُيد ا ْل َعاجِ َل َة عَ َّج ْل َنا َل ُه ٖف َيها َما نَشَ ا ُء ِل َم ْن ن ُٖر ُيد ُث َّم َج َع ْل َنا َل ُه‬
‫َج َه َّن َم َي ْص ٰل َيها َم ْذ ُمو ًما َم ْد ُحور ًا‬
Kim bu geçici dünyayı isterse orada ona, (evet) dilediğimiz kimseye
dilediğimiz kadar hemen veririz. Sonra da cehennemi ona mekan yaparız. O,
buraya kınanmış ve Allah’ın rahmetinden kovulmuş olarak girer.
(İsrâ, 17/18)

‫ َما َشب َِع �آ ُل ُم َح َّم ٍد َص َّلى ال ّٰل ُه‬:‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬-493
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ِم ْن خُ ْب ِز َش ٖعي ٍر َي ْو َم ْي ِن ُم َت َتا ِب َع ْي ِن َح ّٰتى ُقب َِض‬
‫ َما َشب َِع �آ ُل ُم َح َّم ٍد َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُم ْن ُذ َق ِـد َم ا ْل َم ٖدي َن َة ِم ْن‬:‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‬
.‫َط َعا ِم ا ْل ُب ِّر َثل َا َث َل َيالٍ ِت َباع ًا َح ّٰتى ُقب َِض‬
493. Hz. Âişe (ra) anlatıyor:
Muhammed’in ailesi, onun vefatına kadar iki gün peşpeşe arpa
ekmeğiyle karınlarını doyuramamıştır.
(B6454 Buhârî, Rikâk, 17; M7445 Müslim, Zühd, 22)

Müslim’in bir rivayetinde:

Muhammed’in aile efradı, Medine’ye geldiklerinden itibaren vefatına kadar
üç gün peşpeşe buğday ekmeğiyle karınlarını doyurmuş değillerdir, denilmiştir.
(M7443 Müslim, Zühd, 20)

455

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 455 21.5.2015 14:40:43

 ‫ َوال ّّٰل ِه َيا ا ْب َن‬:‫ول‬ ُ ‫ أ�ن ََّها َكان َْت َت ُق‬،‫ َوعَ ْن عُ ْر َو َة عَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها‬-494
.‫أ�خْ ٖتي �ِإ ْن ُك َّنا َن ْن ُظ ُر �ِإ َلى ا ْل ِهل َالِ ُث َّم ا ْل ِهل َالِ ُث َّم ا ْل ِهل َالِ َثل َا َث َة أ� ِه َّل ٍة ٖفي َش ْه َر ْي ِن‬
‫ َيا خَ ا َل ُة َف َما‬:‫ ُق ْل ُت‬.‫ات َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم نَا ٌر‬ ِ ‫َو َما أ�و ِق َد ٖفي أ� ْب َي‬
‫ َال َّت ْم ُر َوا ْل َما ُء �ِإ َّلا أ� َّن ُه َق ْد َك َان ِل َر ُسولِ ال ّّٰل ِه‬: ِ‫ َا ْل أ� ْس َودَان‬:‫َك َان ُي ٖعيشُ ُك ْم؟ َقا َل ْت‬
‫ون‬َ ‫ َو َكان َْت َل ُه ْم َم َناي ُِح َو َكانُوا ُي ْر ِس ُل‬.‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖجي َر ٌان ِم َن ال أ�ن َْصـا ِر‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫�ِإ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ِم ْن أ� ْل َبا ِن َها َف َي ْس ٖقي َنا‬
494. Urve’den (ra) rivayet edildiğine göre Hz. Âişe (ra) şöyle demiştir:
Vallahi kızkardeşimin oğlu, Peygamber’in eşleri bizler, peşpeşe iki ayda üç
hilâl görürdük (iki ay geçer, üçüncü aya girerdik de) bu müddet zarfında
Resûlullah’ın evlerinde ocak yanmazdı.
–(Peki) teyzeciğim, ne ile geçinirdiniz, diye sordum.
–Hurma ve su ile. Şu kadar ki Resûlullah’ın ensardan sağmal hayvanları
olan komşuları vardı, onlar Allah Resûlü’ne süt gönderirlerdi, o da
içmemiz için bizlere verirdi, diye cevap verdi.
(B2567 Buhârî, Hibe, 1; M7452 Müslim, Zühd, 28)

‫ َوعَ ْن أ� ٖبي َس ٖع ٍيد ا ْل َم ْق ُب ِر ِّي عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ُه‬-495

:‫ َو َق َال‬،‫ َف َدعَ ْو ُه َف أ� َبى أ� ْن َي أ�ْ ُك َل‬.‫َم َّر ِب َق ْو ٍم َب ْي َن أ� ْي ٖدي ِه ْم َشا ٌة َم ْص ِل َّي ٌة‬
‫الد ْن َيا َو َل ْم َي ْش َب ْع ِم ْن خُ ْب ِز‬ ُ ‫خَ َر َج َر ُس‬
ُّ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ِم َن‬
.‫ َر َوا ُه ا ْل ُب َخا ِر ُّي‬.‫الشَّ ٖعي ِر‬
495. Ebû Saîd el-Makburî’nin Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet ettiğine göre:
Bir gün (Ebû Hüreyre) önlerinde kızartılmış koyun bulunan bir topluluğun
yanından geçti. Kendisini sofraya davet ettilerse de o, yemekten kaçındı ve:
Resûlullah arpa ekmeğiyle bile karnını doyurmadan dünyadan göç etti, dedi.
(B5414 Buhârî, Et’ime, 23)

456

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 456 21.5.2015 14:40:44

 ‫ َل ْم َي أ�ْ ُك ِل ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-496
‫ َر َوا ُه‬.‫ات‬ َ ‫ َو َما أ� َك َل خُ ْبز ًا ُم َر َّقق ًا َح ّٰتى َم‬،‫ات‬ َ ‫َو َس َّل َم عَ َلى ِخ َوانٍ َح ّٰتى َم‬
.‫ َو َلا َر أ�ى َشا ًة َس ٖميط ًا ِب َع ْي ِن ٖه َق ُّط‬:ُ‫ َو ٖفي ِر َوا َي ٍة َله‬. ُّ‫ا ْل ُب َخا ِري‬
496. Enes’in (ra) şöyle dediği rivayet edilmiştir:
Peygamber vefatına kadar (donatılmış bir) sofrada yemek yememiştir;
ölünceye kadar halis undan yapılmış ekmek de yemiş değildir.
(B6450 Buhârî, Rikâk, 16)

Buhârî’nin bir rivayetinde:

Peygamber , asla kızartılmış koyun görmedi, denilmiştir.
(B6457 Buhârî, Rikâk, 17)

‫ َل َق ْد َر أ� ْي ُت ن َٖب َّي ُك ْم‬:‫عمانِ ْب ِن َب ٖشي ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬ َ ‫ َوعَ ِن ال ُّن‬-497

.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬،ُ‫الد َق ِل َما َي ْم َل أ� ِب ٖه َب ْط َنه‬ َّ ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َو َما َيجِ ُد ِم َن‬
497. Nu’mân b. Beşîr’den (ra) rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:
Ben Peygamberinizi gördüm; karnını doyuracak kadar kötü bir hurma
bile bulamadığı günler olurdu.
(M7459 Müslim, Zühd, 34)

ُ ‫ َما َر أ�ى َر ُس‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ْن َس ْه ِل ْب ِن َس ْع ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-498

‫ول ال ّّٰل ِه‬
‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ال َّن ِق َّي ِم ْن ٖح َين ا ْب َت َع َث ُه ال ّّٰل ُه َت َعا َلى َح ّٰتى َق َب َض ُه ال ّّٰل ُه‬
‫ َف ٖق َيل َل ُه هَ ْل َك َان َل ُك ْم ٖفي عَ ْه ِد َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬،‫َت َعا َلى‬
ُ ‫ َما َر أ�ى َر ُس‬:‫َم َن ِاخ ُل؟ َق َال‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُم ْنخُ ل ًا ِم ْن ٖح َين‬
457

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 457 21.5.2015 14:40:44

 ‫اِ ْب َت َع َث ُه ال ّّٰل ُه َت َعا َلى َح ّٰتى َق َب َض ُه ال ّّٰل ُه َت َعا َلى‪َ ،‬ف ٖق َيل َلهُ‪َ :‬ك ْي َف ُك ْن ُت ْم َت أ�ْ ُك ُل َ‬
‫ون‬
‫الشَّ ٖعي َر َغ ْي َر َم ْنخُ ولٍ ؟ َق َال‪ُ :‬ك َّنا ن َْط َح ُن ُه َو َن ْن ُفخُ هُ‪َ ،‬ف َي ٖطي ُر َما َطا َر‪َ ،‬و َما َب ِق َي‬
‫َث َّر ْي َنا ُه‪َ .‬ر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِريُّ ‪.‬‬
‫‪498. Sehl b. Sa’d’ın (ra) şöyle dediği rivayet edilmiştir:‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪peygamberliğinden itibaren vefatına kadar elenmiş un‬‬
‫‪görmedi. Bunun üzerine:‬‬
‫‪–Peygamber zamanında elek var mıydı, diye soruldu. Sehl:‬‬
‫‪–Peygamber olduğu zamandan ölümüne kadar elek de görmedi, dedi.‬‬
‫‪–Elenmemiş arpayı nasıl yiyordunuz, denildiğinde:‬‬
‫‪–Biz onu öğütüp savuruyorduk, (kepeğin) uçanı uçuyor, kalanını da ıslatıp‬‬
‫‪hamur yapıyorduk, dedi.‬‬
‫)‪(B5413 Buhârî, Et’ime, 23‬‬

‫‪َ -499‬وعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪ :‬خَ َر َج َر ُس ُ‬

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫ات َي ْو ٍم أ� ْو َل ْي َل ٍة‪َ ،‬ف ِإ� َذا هُ َو ِب أ� ٖبي َب ْك ٍر َوعُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‪َ ،‬ف َق َال‪:‬‬
‫َو َس َّل َم َذ َ‬
‫الا‪َ :‬ا ْل ُجوعُ َيا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‪.‬‬ ‫الساعَ َة؟» َق َ‬ ‫« َما أ�خْ َر َج ُك َما ِم ْن ُب ُيو ِت ُك َما ٰه ِذه َّ‬
‫َق َال‪َ « :‬و َأ�نَا‪َ ،‬وا َّل ٖذي َن ْف ٖسي ِب َي ِد ِه‪َ ،‬ل أ�خْ َر َج ِني ا َّل ٖذي أ�خْ َر َج ُك َما ُقو َما» ف َقا َما‬
‫َم َعهُ‪َ ،‬ف أ�تَى َر ُجل ًا ِم َن ال أ�نْصا ِر‪َ ،‬ف ِإ� َذا هُ َو َل ْي َس ٖفي َب ْي ِت ِه‪َ ،‬ف َل َّما َر أ� ْت ُه ا ْل َم َر أ� ُة َقا َل ْت‪:‬‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ « :‬أ� ْي َن ُفل َا ٌن»‬ ‫َم ْر َحب ًا َو أ�هْ ل ًا‪َ .‬ف َق َال َل َها َر ُس ُ‬
‫َقا َل ْت‪َ :‬ذهَ َب َي ْس َت ْع ِذ ُب َل َنا ا ْل َما َء‪ِ� ،‬إ ْذ َجا َء ْال أ�ن َْصا ِريُّ ‪َ ،‬ف َن َظ َر �ِإ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه‬
‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َو َص ِاح َب ْي ِه‪ُ ،‬ث َّم َق َال‪َ :‬ا ْل َح ْم ُد ِل َّل ِه‪َ ،‬ما أ� َح ٌد ا ْل َي ْو َم أ� ْك َر َم‬
‫أ� ْض َياف ًا ِم ٖ ّني َفان َْط َل َق َف َجا َءهُ ْم ِب ِع ْذقٍ ٖفي ِه ُب ْس ٌر َوت َْم ٌر َو ُر َط ٌب‪َ ،‬ف َق َال‪ُ :‬ك ُلوا‪،‬‬
‫‪458‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 458‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:44‬‬

 »‫وب‬ ُ ‫ َف َق َال َل ُه َر ُس‬،‫َو أ�خَ َذ ا ْل ُم ْد َي َة‬
َ ‫ «�ِإ َّي َاك َوا ْل َح ُل‬:‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َف َل َّما أ� ْن َش ِب ُعوا َو َر ُووا‬.‫ َف أ�ك ُلوا ِم َن الشَّ ا ِة َو ِم ْن ٰذ ِل َك ا ْل ِع ْذقِ َو َش ِر ُبوا‬،‫َف َذ َب َح َل ُه ْم‬
:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ِل أ� ٖبي َب ْك ٍر َوعُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬
ُ ‫َق َال َر ُس‬
‫ أ�خْ َر َج ُك ْم ِم ْن‬،‫ َل ُت ْس أ� ُل َّن عَ ْن ٰه َذا ال َّن ٖع ِيم َي ْو َم ا ْل ِق َيا َم ِة‬،‫« َوا َّل ٖذي َن ْف ٖسي ِب َي ِد ِه‬
.‫ ُث َّم َل ْم َت ْرجِ ُعوا َح ّٰتى أ� َصا َب ُك ْم ٰه َذا ال َّن ٖع ُيم» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬، ُ‫ُب ُيو ِت ُك ُم ا ْل ُجوع‬
499. Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:
Resûlullah bir gün yahut bir gece evinden çıkmıştı.
Ebû Bekir ile Ömer’e (ra) rastladı. Peygamber :
–Bu vakitte sizi evinizden dışarı çıkaran sebep nedir, dedi.
–Açlık yâ Resûlallah, dediler. Resûlullah :
–Bu canı bu tende tutan Allah’a yemin ederim ki, sizi evinizden çıkaran şey
beni de çıkardı; (haydi) kalkın, buyurdu. Onlar da Peygamber’le birlikte
kalktılar. Ensardan bir zata geldiler. O da o sırada evinde değildi. Hanımı
Peygamber’i görünce:
–Buyrun, hoş geldiniz, dedi.
Resûlullah , kadına:
–(Evin sahibi) filan nereye gitti, diye sordu. Kadın:
–Bize tatlı su getirmeye gitti, diye cevap verdi. O sırada ensardan olan zat
evine geldi. Allah Resûlü ile iki arkadaşını görünce:
–Allah’a hamd olsun, bugün hiç kimse böyle kıymetli misafirleri olduğu
için benim kadar bahtiyar olmamıştır, dedi. Hemen girip misafirlerine bir
hurma salkımı getirdi; salkımda koruk hâlinde, olgunlaşmış ve yaş her türden
hurma vardı. Buyrun, yiyin, dedi ve (bir hayvan kesmek üzere) bıçağını aldı.
Resûlullah :
–Sakın ha, sağılanlara dokunma, buyurdu. Ev sahibi onlara bir koyun kesti.
Koyun etiyle hurma yediler ve tatlı su içtiler. Karınları doyup suya kanınca
Resûlullah , Ebû Bekir ve Ömer’e (ra) yönelerek:
–Beni yaşatan Allah’a yemin ederim ki, kıyamet günü bu nimetlerden
sorulacaksınız. Açlık sizi evinizden çıkardı, eve dönmeden bu nimetler size
ulaştı, buyurdu.
(M5313 Müslim, Eşribe, 140)

459

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 459 21.5.2015 14:40:44

 ‫‪َ -500‬وعَ ْن خَ ا ِل ِد ْب ِن عُ َم َر ا ْل َع َد ِويِّ َق َال‪ :‬خَ َط َب َنا عُ ْت َب ُة ْب ُن َغ ْز َو َان‪َ ،‬و َ‬
‫كان‬
‫حم َد ال ّّٰل َه َو أ� ْث َنى عَ َل ْي ِه‪ُ ،‬ث َّم َق َال‪ :‬أ� َّما َب ْع ُد‪َ ،‬ف ِإ� َّن ُّ‬
‫الد ْن َيا‬ ‫أ� ٖمير ًا عَ َلى ا ْل َب ْص َر ِة‪َ ،‬ف ِ‬
‫َق ْد �آ َذن َْت ب ُِص ْر ٍم‪َ ،‬و َو َّل ْت َح َّذا َء‪َ ،‬و َل ْم َي ْب َق ِم ْن َها �ِإ َّلا ُص َبا َب ٌة َك ُص َبا َب ِة ْال ِإ�نَا ِء‬
‫ون ِم ْن َها �ِإ َلى دَا ٍر َلا َز َو َال َل َها‪َ ،‬فا ْن َت ِق ُلوا‬ ‫َي َت َصا ُّب َها َص ِاح ُب َها‪َ ،‬و�ِإن َُّك ْم ُم ْن َت ِق ُل َ‬
‫ب َِخ ْي ِر َما ب َِح ْض َر ِت ُك ْم َف ِإ� َّن ُه َق ْد ُذ ِك َر َل َنا أ� َّن ا ْل َح َج َر ُي ْل َقى ِم ْن َش ٖفي ِر َج َه َّن َم‬
‫َف َي ْه ِوى ٖف َيها َس ْب ٖع َين عَ ا ًما َلا ُي ْد ِر ُك َل َها َق ْعر ًا‪َ ،‬وال ّّٰل ِه َل ُت ْم َل أ� َّن‪ .‬أ� َف َعجِ ْب ُت ْم؟‬
‫َو َل َق ْد ُذ ِك َر َل َنا أ� َّن َما َب ْي َن ِم ْص َراعَ ْي ِن ِم ْن َم َص ٖار ِيع ا ْل َج َّن ِة َم ٖسي َر ُة أ� ْر َب ٖع َين‬
‫يظ ِم َن ال ِّز َحا ِم‪َ ،‬و َل َق ْد ر أ� ْي ُت ٖني َساب َِع‬ ‫عَ ا ًما‪َ ،‬و َل َي أ�ْ ِت َي َّن عَ َل ْي َها َي ْو ٌم َوهُ َو َك ٖظ ٌ‬
‫َس ْب َع ٍة َم َع َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َما َل َنا َط َعا ٌم �ِإ َّلا َو َر ُق الشَّ َج ِر‪،‬‬
‫َح ّٰتى َق ِر َح ْت أ� ْش َدا ُق َنا‪َ ،‬فا ْل َت َق ْط ُت ُب ْر َد ًة َفشَ َق ْق ُت َها َب ْي ٖني َو َب ْي َن َس ْع ِد ْب ِن َما ِل ٍك‬
‫َفا َّت َز ْر ُت ِب ِن ْص ِف َها‪َ ،‬وا َّت َز َر َس ْع ٌد ب ِن ْص ِف َها‪َ ،‬ف َما أ� ْص َب َح ا ْل َي ْو َم ِم َّنا أ� َح ٌد �ِإ َّلا أ� ْص َب َح‬
‫أ� ٖمير ًا عَ َلى ِم ْص ٍر ِم َن ال أ� ْم َصا ِر‪َ .‬و�ِإ ٖنّي أ�عُ و ُذ بِال ّّٰل ِه أ� ْن أ� ُك َ‬
‫ون ٖفي َن ْف ٖسي عَ ٖظ ًيما‬
‫َو ِع ْن َد ال ّّٰل ِه َص ٖغير ًا‪َ .‬ر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪500. Hâlid b. Ömer el-Adevî’den rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:‬‬
‫‪Bir gün Basra emiri olan Utbe b. Ğazvân bize yaptığı bir konuşmada, Allah’a‬‬
‫‪hamdü sena ettikten sonra şöyle dedi:‬‬
‫‪Dünya, faniliğini ilan etti ve arkasını dönüp hızla gidiyor. Kendisinden geriye‬‬
‫‪ancak içildikten sonra bir su kabında artan kadar az bir şey kaldı. Siz bu‬‬
‫‪dünyadan, sonu olmayan bir yere göç edeceksiniz. Şu hâlde oraya en hayırlı‬‬
‫‪amellerle gitmeye çalışın; çünkü bize haber verildiğine göre cehennemin‬‬
‫‪yukarı tarafından atılan bir taş, yetmiş sene zarfında dibine ulaşamaz.‬‬
‫‪Allah’a yemin ederim ki cehennem mutlaka doldurulacaktır. Siz bu işe‬‬

‫‪460‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 460‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:44‬‬

 şaşıyor musunuz? Bize zikrolunduğuna göre cennet kapılarının iki kanadı
arasında kırk senelik yürüme mesafesi vardır. Bir vakit gelecek ki, cennet
dolacak, izdihamdan yer bulunmayacaktır. Ben ilk defa Müslüman olan yedi
kişiden yedincisi olduğumu biliyorum ve (öyle zamanlar yaşadık ki) ağaç
yaprağından başka azığımız yoktu, yaprak yemekten dudaklarımızın yanları
yara olmuştu. Benim elime bir örtü geçmişti ve onu Sa’d b. Mâlik ile aramızda
paylaşmıştık. Örtünün yarısıyla ben, yarısıyla da Sa’d b. Mâlik örtünmüştü.
Bugün ise her birimiz bir şehre vali olmuş bulunuyoruz. Ben kendimi büyük
görmekten ve Allah’ın yanında küçük düşmekten O’na sığınırım.
(M7435 Müslim, Zühd, 14)

‫ أ�خْ َر َج ْت َل َنا عَ ا ِئشَ ُة‬:‫وسى َا ْل أ� ْش َع ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬

َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُم‬-501
ُ ‫ ُقب َِض َر ُس‬:‫َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها ِك َسا ًء َو�ِإزَار ًا َغ ٖليظ ًا َقا َل ْت‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖفي ٰه َذ ْي ِن‬
501. Ebû Mûsâ el-Eş’arî’nin89 (ra) şöyle dediği rivayet edilmiştir:
Bir gün Âişe (ra) bize bir omuz örtüsü ile kalın bir izar (peştamal) çıkardı ve
“Resûlullah bunların içinde vefat etti.” dedi.
(B5818 Buhârî, Libâs, 19; M5442-M5443 Müslim, Libâs, 34-35)

‫رب‬ ِ ‫ �ِإ ٖنّي َل أ� َّو ُل ا ْل َع‬:‫اص َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬

ٍ ‫ َوعَ ْن َس ْع ِد ْب ِن أ� ٖبي َو َّق‬-502
‫ َو َل َق ْد ُك َّنا َن ْغ ُزو َم َع َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬،‫َر َمى ب َِس ْه ٍم ٖفي َس ٖب ِيل ال ّّٰل ِه‬
‫ َح ّٰتى �ِإ ْن َك َان أ� َح ُدنَا‬،‫الس ُم ُر‬ َّ ‫ َو ٰه َذا‬.‫َو َس َّل َم َما َل َنا َط َعا ٌم �ِإ َّلا َو َر ُق ا ْل ُح ْب َل ِة‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫َل َي َض ُع َك َما ت ََض ُع الشَّ ا ُة َما َل ُه خَ ْل ٌط‬
89
Elimizdeki Buhârî ve Müslim nüshalarında hadisin ravisi Ebû Mûsâ el-Eş'arî değil oğlu Ebû Bürde'dir.

461

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 461 21.5.2015 14:40:44

 502. Sa’d b. Ebû Vakkâs’tan (ra) rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:
Allah yolunda ok atan ilk Arap benim. Resûlullah ile birlikte harbettiğimiz
vakitlerde, ağaç yapraklarından başka bir yiyecek bulamadığımız oluyordu.
Semür denilen ağaç yaprağını yediğimizden dolayı dışkımız, koyun dışkısı
gibi olurdu.
(M7433 Müslim, Zühd, 12; B6453 Buhârî, Rikâk, 17)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-503
.‫ «ال ّّٰل ُه َّم ْاج َع ْل ِرز َْق �آلِ ُم َح َّم ٍد ُقوت ًا» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
503. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah :
Allah’ım, Muhammed’in ailesine, ancak yetecek kadar rızık ihsan et,
diye dua buyurmuştur.
(M7440 Müslim, Zühd, 18; B6460 Buhârî, Rikâk, 17)

‫ �ِإ ْن‬،‫ َوال ّّٰل ِه ا َّل ٖذي َلا �ِإل َه �ِإ َّلا هُ َو‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-504
‫ َو�ِإ ْن ُك ْن ُت َل أ� ُش ُّد ا ْل َح َج َر‬،‫وع‬ ِ ‫ُك ْن ُت َل أ�عْ َت ِم ُد ب َِكب ِٖدي عَ َلى ْال أ� ْر ِض ِم َن ا ْل ُج‬
َ ‫ َو َل َق ْد َق َع ْد ُت ي ْو ًما عَ َلى َط ٖري ِق ِه ُم ا َّل ٖذي َي ْخ ُر ُج‬.‫وع‬
‫ون‬ ِ ‫من ا ْل ُج‬
َ ‫عَ َلى َب ْط ٖني‬
‫ َوعَ َر َف َما ٖفي‬،‫ َف َت َب َّس َم ٖح َين َر�آ ٖني‬،‫ َف َم َّر ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬،ُ‫ِم ْنه‬
َ ‫ َل َّب ْي َك َيا َر ُس‬:‫ « أ�با ِه ٍّر» ُق ْل ُت‬:‫ ُث َّم َق َال‬،‫َو ْجهي َو َما ٖفي َن ْف ٖسي‬
،‫ول ال ّّٰل ِه‬
،‫ َف أ� ِذ َن ٖلي َف َدخَ ْل ُت‬،‫ َف َدخَ َل َف ْاس َت أ�ْ َذ َن‬،ُ‫ َفا َّت َب ْع ُته‬،‫ «اِ ْل َح ْق» َو َم َضى‬:‫َق َال‬
‫ أ�هْ َدا ُه َل َك ُفل َا ٌن‬:‫ « ِم ْن أ� ْي َن ٰه َذا ال َّّل َب ُن؟» َقا ُلوا‬:‫ف َو َج َد َل َب ًنا ٖفي َق َد ٍح َف َق َال‬
‫ «اِ ْل َح ْق �ِإ َلى أ�هْ ِل‬:‫ َق َال‬،‫ول ال ّّٰل ِه‬
َ ‫ َل َّب ْي َك َيا َر ُس‬:‫ « أ� َبا ِه ٍّر» ُق ْل ُت‬:‫أ� ْو ُفل َا َن ٌة َق َال‬
462

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 462 21.5.2015 14:40:44

 ‫اف ْال ِإ� ْسل َا ِم‪َ ،‬لا َي أ�ْ ُو َ‬
‫ون عَ َلى‬ ‫الص َّف ِة أ� ْض َي ُ‬ ‫الص َّف ِة َفادْ عُ ُه ْم ٖلي»‪َ .‬ق َال‪َ :‬و أ�هْ ُل ُّ‬
‫ُّ‬
‫أ�هْ ٍل‪َ ،‬و َلا َمالٍ ‪َ ،‬و َلا عَ َلى أ� َح ٍد‪َ ،‬و َك َان �ِإ َذا أ� َت ْت ُه َص َد َق ٌة َب َع َث ب َِها �ِإ َل ْي ِه ْم‪.‬‬
‫َو َل ْم َي َت َنا َو ْل ِم ْن َها َش ْيئ ًا‪َ ،‬و�ِإ َذا أ� َت ْت ُه هَ ِد َّي ٌة أ� ْر َس َل �ِإ َل ْي ِه ْم َو أ� َص َ‬
‫اب ِم ْن َها َو أ� ْش َر َك ُه ْم‬
‫الص َّف ِة؟ ُك ْن ُت أ� َح َّق‬‫ٖف َيها‪َ ،‬ف َسا َء ٖني ٰذ ِل َك َف ُق ْل ُت ‪َ :‬و َما ٰه َذا ال َّل َب ُن ٖفي أ�هْ ِل ُّ‬
‫يب ِم ْن ٰه َذا ال َّل َب ِن َش ْر َب ًة أ� َت َق َّوى ب َِها‪َ ،‬ف ِإ� َذا َجا ُءوا أ� َم َر ٖني‪َ ،‬ف ُك ْن ُت‬ ‫أ� ْن أ� ٖص َ‬
‫أ�نَا أ�عْ ٖطي ِه ْم‪َ ،‬و َما عَ َسى أ� ْن َي ْب ُل َغ ٖني ِم ْن ٰه َذا ال َّل َب ِن‪َ ،‬و َل ْم َي ُك ْن ِم ْن َطاعَ ِة‬
‫ال ّّٰل ِه َو َطاعَ ِة َر ُسو ِل ٖه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُب ٌّد‪َ .‬ف أ� َت ْي ُت ُه ْم َفدعَ ْوت ُُه ْم‪َ ،‬ف أ� ْق َب ُلوا‬
‫َو ْاس َت أ�ْ َذنُوا‪َ ،‬ف أ� ِذ َن َل ُه ْم َو أ�خَ ُذوا َم َجا ِل َس ُه ْم ِم َن ا ْل َب ْي ِت َق َال‪َ « :‬يا أ�با ِه ٍّر» ُق ْل ُت‪:‬‬
‫ول ال ّّٰل ِه‪َ ،‬ق َال‪« :‬خُ ْذ َف أ�عْ طِ ِه ْم» َق َال‪َ :‬ف أ�خَ ْذ ُت ا ْل َق َد َح َف َج َع ْل ُت‬ ‫َل َّب ْي َك َيا َر ُس َ‬
‫أ�عْ ٖطي ِه ال َّر ُج َل ف َيشْ َر ُب َح ّٰتى َي ْر َوى‪ُ ،‬ث َّم َي ُر ُّد عَ َل َّي ا ْل َق َد َح‪َ ،‬ف أ�عْ ٖطي ِه ْال آ�خَ َر‬
‫‪،‬ح َّتى ا ْن َت َه ْي ُت �ِإ َلى ال َّنب ِِّي َص َّلى‬
‫َف َيشْ َر ُب َح ّٰتى َي ْر َوى‪ُ ،‬ث َّم َي ُر ُّد عَ َل َّي ا ْل َق َد َح َ‬
‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬و َق ْد َر ِو َي ا ْل َق ْو ُم ُك ُّل ُه ْم‪َ ،‬ف أ�خَ َذ ا ْل َق َد َح َف َو َض َع ُه عَ َلى َي ِد ِه‪،‬‬
‫ول ال ّّٰل ِه َق َال‪َ « :‬ب ٖق ُ‬
‫يت‬ ‫َف َن َظ َر �ِإ َّلي َف َت َب َّس َم‪َ ،‬ف َق َال‪ « :‬أ� َبا ِه ٍّر» ُق ْل ُت‪َ :‬ل َّب ْي َك َيا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‪َ ،‬ق َال‪« :‬ا ْق ُع ْد َف ْاش َر ْب» َف َق َع ْد ُت‬
‫أ�نَا َو أ�ن َْت» ُق ْل ُت َص َد ْق َت َيا َر ُس َ‬
‫ول‪« :‬اِ ْش َر ْب» َح ّٰتى‬ ‫َفشَ ِر ْب ُت‪َ :‬ف َق َال‪« :‬اِ ْش َر ْب» َفشَ ِر ْب ُت‪َ ،‬ف َما ز ََال َي ُق ُ‬
‫ُق ْل ُت‪َ :‬لا َوا َّل ٖذي َب َعث ََك بِا ْل َح ِّق َما أ�جِ ُد َل ُه َم ْس َلك ًا‪َ ،‬ق َال‪َ « :‬ف أ� ِر ٖني» َف أ�عْ َط ْي ُت ُه‬
‫ا ْل َق َد َح‪َ ،‬ف َح ِم َد ال ّّٰله َت َعا َلى‪َ ،‬و َس َّمى َو َش ِر َب «ا ْل َف َض َل َة» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِريُّ ‪.‬‬
‫‪463‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 463‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:44‬‬

 504. Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor:
Kendisinden başka tanrı bulunmayan Allah’a yemin olsun ki, açlıktan yerde
kıvrandığım ve karnımın sırtıma yapıştığı olurdu. Bir gün halkın gelip geçtiği
yola oturdum. Peygamber yanımdan geçti, beni görünce gülümsedi
(içimdeki yemek ihtiyacını yüzümden anladı da):
–Ebû Hirr, dedi.90
–Buyur yâ Resûlallah, dedim.
–Arkamdan gel, dedi ve yürüdü, ben de arkasından yürüdüm.
Resûlullah eve girdi. O da içeri girmek için izin istedi. Ebû Hüreyre:
–Allah Resûlü müsaade edince girdim. Peygamber Efendimiz bir kap süt
gördü ve:
–Bu süt nereden geldi, diye sordu. Filan adam veya filan kadın sana hediye
etti, diye cevap verdiler. Bunun üzerine:
–Ebû Hirr, dedi. Ben de:
–Buyur yâ Resûlallah, dedim.
–Suffe’dekilere git, onları bana çağır, dedi. Ebû Hüreyre diyor ki:
Suffe ehli İslâm’ın konuklarıdır. Gidecek aileleri, malları ve kimseleri yoktur.
Hz. Peygamber’e bir yerden sadaka gelirse kendisi ondan hiçbir şey yemez,
onlara gönderirdi. Eğer bir hediye gelecek olursa hediyeden bir parça alır,
onlara da gönderir ve böylece hediyeyi onlarla paylaşırdı.
Onları da çağırması benim hoşuma gitmedi. (Kendi kendime) Ashâb-ı Suffe’ye
bu sütten ne düşer, bunun hepsini ben içip açlığımı gidermeliydim, dedim.
Onlar gelince, Resûlullah sütü önce kendilerine sunmamı istedi. Ben kendi
kendime, onlara içirirsem bana ne kalacak ki diye düşündüm. Fakat Allah ve
Resûlü’ne itaatten başka çarem olmadığından gittim ve Suffe’dekileri davet
ettim, onlar da hepsi geldiler. Girmek için izin istediler, Peygamber de
onlara müsaade buyurdu. Evde yerlerine oturdular. Resûlullah :
–Ebû Hirr, dedi.
–Buyur yâ Resûlallah, dedim.
–Sütü al ve onlara ver, dedi. Süt kabını aldım ve birine verdim. O da kanıncaya
kadar içip geri verdi. Bu defa başka birisine verdim, o da kanıncaya kadar
içtikten sonra bana iade etti. Nihayet sıra Peygamber’e geldi. Cemaat de
tamamen süte kanmıştı. Resûlullah süt kabını alarak elinde tuttu ve bana
bakarak gülümsedi, sonra da:

Sahâbî Ebû Hüreyre’nin adı Abdurrahmân’dır. Hz. Peygamber onu kucağındaki kedisiyle görünce kendisine
90

“kedici” anlamında “Ebû Hüreyre” lakabını vermiştir. Bununla da meşhur olmuştur. Bu rivayette ise kendisini
çok sevdiğini belli etmek için künyesini kısaltarak latife yollu “Ebû Hir” yani “kedici” diyerek ona seslenmiştir.
(Konuyla ilgili olarak bkz. İbn Hacer, İsâbe, Dâru’l-ceyl, Beyrut 1402, 7. 426.)

464

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 464 21.5.2015 14:40:44

 –Ebû Hirr, dedi.
–Buyur yâ Resûlallah, dedim.
–Bir ben kaldım, bir de sen, buyurdu.
–Evet, yâ Resûlallah, dedim.
–Otur ve iç, dedi, oturup içtim; sonra yine iç dedi, içtim; sonra yine iç dedi,
içtim. Peygamber durmadan iç diyordu. Sonunda:
–Seni hak Peygamber olarak gönderen Allah’a yemin ederim ki artık içecek
yerim kalmadı, dedim.
–Kabı bana ver, dedi; süt kabını kendisine verdim. Allah’a hamdetti ve
besmele çekerek kalan sütü içti.
(B6452 Buhârî, Rikâk, 17)

‫ َل َق ْد‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ْن ُم َح َّم ِد ْب ِن ٖس ٖير َين عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-505

‫ر أ� ْي ُت ٖني َو�ِإ ٖن ّي َل أ� ِخ ُّر ٖف َيما َب ْي َن ِم ْن َب ِر َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم �ِإ َلى‬
‫ ف َي َض ُع‬،‫ َف َي ٖجي ُء ا ْل َجا ٖئي‬،‫ُح ْج َر ِة عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َم ْغ ِش ًّيا عَ َل َّي‬
‫ َما ٖبي �ِإ َّلا‬، ٍ‫ون َو َما ٖبي ِم ْن ُجنُون‬ ٌ ‫ َوي َرى أ� ٖ ّني َم ْج ُن‬،‫ِر ْج َل ُه عَ َلى عُ ُن ٖقي‬
.‫ َر َوا ُه ا ْل ُب َخا ِر ُّي‬. ُ‫ا ْل ُجوع‬
505. Muhammed b. Sîrîn’den rivayet edildiğine göre
Ebû Hüreyre (ra) şöyle demiştir:
Ben Resûlullah’ın minberiyle Âişe’nin (ra) odası arasında bayılıp
düştüğümü biliyorum. Gelenler beni mecnun sanıp (âdetleri üzere) ayaklarını
boynuma koyarlardı. Hâlbuki ben mecnun değildim. Açlıktan (kaynaklanan
dermansızlıktan) başka bir şeyim yoktu.
(B7324 Buhârî, İ’tisâm, 16)

ُ ‫ ُت ُو ِّف َي َر ُس‬:‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬-506

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫َو َس َّل َم َو ِد ْرعُ ُه َم ْرهُ و َن ٌة ِع ْن َد َي ُهودِيٍّ ٖفي َثلا ٖث َين َصاع ًا ِم ْن َش ٖعي ٍر‬
465

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 465 21.5.2015 14:40:44

 506. Hz. Âişe (ra) şöyle demiştir:
Resûlullah vefat ettiği zaman zırhı, otuz ölçek arpa karşılığında bir
Yahudide rehin bulunuyordu.
(B2916 Buhârî, Cihâd, 89; M4114 Müslim, Müsâkât, 124)

‫ َرهَ َن ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬:‫ َوعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-507
‫ َو�إِهَ ا َل ٍة‬،‫ َو َمشَ ْي ُت �ِإ َلى ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم بِخُ ْب ِز َش ٖعي ٍر‬،‫ِد ْرعَ ُه ِبشَ ٖعي ٍر‬
‫ « َما أ� ْص َب َح ِل آ�لِ ُم َح َّم ٍد َصــاعٌ َو َلا أ� ْم َسى‬:‫ول‬ ُ ‫ َو َل َق ْد َس ِم ْع ُت ُه َي ُق‬،‫َس ِن َخ ٍة‬
. ُّ‫ات» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬
ٍ ‫َو�ِإن َُّه ْم َل ِت ْس َع ُة أ� ْب َي‬
507. Enes (ra) şöyle demiştir:
Peygamber , zırhını arpa parası karşılığında rehin bırakmıştı. Ben,
Peygamber’e bir arpa ekmeği ve bir miktar bayat içyağı götürdüm.
Resûlullah’ın şöyle dediğini işittim:
Muhammed’in ailesi dokuz hane idiler. Bir ölçek arpa ile sabahladıkları
veya akşamladıkları olmamıştır.91
(B2508 Buhârî, Rehin, 1)

‫ َل َق ْد َر أ� ْي ُت َس ْب ٖع َين ِم ْن أ�هْ ِل‬:‫ َق َال‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-508

‫ َق ْد َر َب ُطوا ٖفي‬،‫ �ِإ َّما �ِإزا ٌر َو�ِإ َّما ِك َسا ٌء‬،‫جل عَ َل ْي ِه ِردَا ٌء‬
ٌ ‫ َما ِم ْن ُه ْم َر‬،‫الص َّف ِة‬ ُّ
‫ َف َي ْج َم ُع ُه‬،‫ َو ِم ْن َها َما َي ْب ُلغُ ا ْل َك ْع َب ْي ِن‬،‫السا َق ْي ِن‬
َّ ‫أ�عْ َنا ِق ِه ْم ِم ْن َها َما َي ْب ُلغُ ِن ْص َف‬
. ُّ‫ َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬.ُ‫ِب َي ِد ٖه َك َرا ِه َي َة أ� ْن ُت َرى عَ ْو َر ُته‬

Hz. Peygamber’in Medine’de ailesiyle birlikte çok zor zamanlar yaşadığı anlaşılmaktadır.
91

466

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 466 21.5.2015 14:40:44

 508. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:
Suffe Ashâbı’ndan yetmiş kişi gördüm. İçlerinde ridâsı (belinden yukarısını
örtecek gömleği) olan bir tek kimse yoktu. Ya izâr (peştamal) kuşanır yahut
boyunlarına bağladıkları bir elbise giyerlerdi ki, kiminin bacaklarının yarısına,
kiminin de topuklarına ancak varabiliyordu. Her biri, namazda avret yerinin
görülmesini istemediği için giydiğini eliyle toplardı.
(B442 Buhârî, Salât, 58)

‫اش َر ُسولِ ال ّّٰل ِه‬ ُ ‫ َك َان ِف َر‬:‫ َوعَ ْن عَ ا ِئشَ َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‬-509
. ُّ‫ َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬.‫يف‬ٌ ‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ِمن أ�دْ ٍم َحشْ ُو ُه ٖل‬
509. Hz. Âişe’nin (ra) şöyle dediği rivayet edilmiştir:
Resûlullah’ın yatağı deridendi ve içi hurma lifiyle doluydu.
(B6456 Buhârî, Rikâk, 17)

‫ ُك َّنا ُج ُلوس ًا َم َع َر ُسولِ ال ّّٰل ِه‬:‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬-510

‫ ُث َّم أ�دْ َب َر‬،‫ َف َس َّل َم عَ َلي ِه‬،‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم �ِإ ْذ َجا َء ُه َر ُج ٌل ِم َن ْال أ�ن َْصا ِر‬
،‫ « َيا أ�خَ ا ْال أ�ن َْصا ِر‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُ ‫ َف َق َال َر ُس‬، ُّ‫ْال أ�ن َْصا ِري‬
ُ ‫ َف َق َال َر ُس‬،‫ َصا ِل ٌح‬:‫َك ْي َف أ� ٖخي َس ْع ُد ْب ُن عُ َبا َد َة؟» َف َق َال‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫ َون َْح ُن ب ِْض َع َة عَ شَ َر َما‬،ُ‫ « َم ْن ي ُعو ُد ُه ِم ْن ُك ْم؟» َف َقا َم َو ُق ْم َنا َم َعه‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
،‫اخ‬ ِّ ‫ َو َلا ُق ُم ٌص ن َْم ٖشي ٖفي ِت ْل َك‬،‫ َو َلا َقل َا ِن ُس‬،‫اف‬
ِ ‫الس َب‬ ٌ ‫عَ َل ْي َنا ِن َع ٌال َو َلا ِخ َف‬
ُ ‫ َف ْاس َت أ�ْخَ َر َق ْو ُم ُه ِم ْن َح ْو ِل ٖه َح ّٰتى َدنَا َر ُس‬،‫َح ّٰتى جِ ْئ َنا ُه‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.ُ‫َو َس َّل َم َو أ� ْص َحا ُب ُه ا َّل ٖذ َين َم َعه‬
467

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 467 21.5.2015 14:40:44

 510. İbn Ömer (ra) anlatıyor:
Biz Resûlullah’la oturuyorduk, bu sırada ensardan biri gelip selâm
verdikten sonra döndü. Bunun üzerine Resûlullah :
–Ey ensar kardeş, kardeşim Sa’d b. Ubâde nasıl, diye sordu. O da:
–İyi, cevabını verdi, Resûlullah :
–Sizden kim onu ziyaret etmek ister, buyurdu ve kalktı. Biz de onunla beraber
on, on beş kişi kalktık; ayaklarımız çıplak ve başlarımız açıktı, üzerimizde
gömleğimiz bile yoktu. Çorak bir zeminde yürüyerek Sa’d’ın yanına geldik.
Yakınları geri çekildiler ve Resûlullah’la ashâbı onun yanına kadar geldiler.
(M2138 Müslim, Cenâiz, 13)

‫ َوعَ ْن ِع ْم َر َان ْب ِن ا ْل ُح َص ْي ِن َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬-511

»‫ ُث َّم ا َّل ٖذ َين َي ُلون َُه ْم‬،‫ ُث َّم ا َّل ٖذ َين َي ُلون َُه ْم‬،‫ «خَ ْي ُر ُك ْم َق ْر ٖني‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم أ� َّن ُه َق َال‬
‫ َف َما أ�دْ ٖري َق َال ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َم َّر َت ْي ِن أ� ْو َثل َاث ًا‬:‫َق َال ِعم َر ُان‬
َ ‫ُون َو َلا ُي ْؤت ََم ُن‬
،‫ون‬ َ ‫ َو َيخُ ون‬،‫ون‬ َ ‫ون َو َلا ُي ْس َتشْ َه ُد‬ َ ‫ون َب ْع َدهُ ْم َق ْو ٌم َيشْ َه ُد‬ ُ ‫« ُث َّم َي ُك‬
.‫الس َم ُن» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬ ِّ ‫ َو َي ْظ َه ُر ٖفي ِه ُم‬،‫ون‬ َ ‫ون َو َلا ُيو ُف‬َ ‫َو َي ْن ِذ ُر‬
511. İmrân b. Husayn’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Sizin hayırlılarınız, benim devrimde yaşayanlardır. Sonra onlardan sonra
gelenler, sonra da onların ardından gelenlerdir, buyurdu.
Hadisi rivayet eden İmrân:
Peygamber’in , “Onlardan sonra gelenler.” diye iki defa mı, yoksa üç defa
mı söylediğini hatırlamıyorum, demiştir.
Peygamber sözüne devam ederek:
Bunlardan sonra öyle bir topluluk gelir ki, kendilerinden şahitlik istenmediği
hâlde şahitlik ederler, hıyanet ederler de kendilerine güvenilmez, adakta
bulunurlar ama yerine getirmezler, (yiyip içmekten başka düşünceleri
olmadığından) onlarda şişmanlık görülmeye başlar.
(B6428 Buhârî, Rikâk, 7; M6475 Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 214)

468

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 468 21.5.2015 14:40:44

 ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي أ� َما َم َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-512
:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َو َلا تُل َا ُم عَ َلى‬،‫ َو�ِإ ْن ت ُْم ِس ْك ُه َش ٌّر َل َك‬،‫ �ِإن ََّك �ِإ ْن َت ْب ُذلِ ا ْل َف ْض َل خَ ْي ٌر َل َك‬:‫« َيا ا ْب َن �آ َد َم‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬ ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ول» َر َوا ُه ال ِّت ْرمِذِيُّ َو َق َال‬ ُ ‫ َوا ْب َد ْأ� ب َِم ْن َت ُع‬،‫اف‬
ٍ ‫َك َف‬
512. Ebû Ümâme’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Ey Âdemoğlu, ihtiyacından fazlasını infak etmen senin için hayırlıdır. Şayet
onu elinde tutacak olsan bu senin için kötüdür. İhtiyaç duyduğun kadarı(nı
elinde bulundurduğun) için kınanmazsın. Harcamaya, önce bakmakla
yükümlü olduğun kimselerden başla.
(T2343 Tirmizî, Zühd, 32)

‫ َوعَ ْن عُ َب ْي ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن ِم ْح َص ٍن ْال أ�ن َْصا ِريِّ ا ْلخَ ْط ِم ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه‬-513
‫ « َم ْن أ� ْص َب َح ِم ْن ُك ْم �آ ِم ًنا ٖفي‬:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫َق َال‬
ُّ ‫ َف َك أ�ن ََّما ٖحي َز ْت َل ُه‬،‫وت َي ْو ِم ِه‬
‫الد ْن َيا‬ ُ ‫ ِع ْن َد ُه ُق‬،‫ ُم َعا ًفى ٖفي َج َس ِد ِه‬،‫ِس ْر ِب ِه‬
ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬.‫ب َِح َذا ٖفي ِرهَ ا‬
.‫يث َح َس ٌن‬
513. Ubeydullâh b. Mihsan el-Ensârî el-Hatmî’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Biriniz can ve malından emin, hastalıktan salim ve günlük azığı da yanında
bulunduğu hâlde sabaha çıkarsa, sanki bütün dünya kendisine verilmiş demektir.
(T2346 Tirmizî, Zühd, 34)

‫ول‬َ ‫ أ� َّن َر ُس‬،‫اص َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما‬ ِ ‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عَ ْم ِرو ْب ِن ا ْل َع‬-514

‫ َو َق َّن َع ُه‬،‫ َو ُر ِز َق َك َفاف ًا‬،‫ « َق ْد أ� ْف َل َح َم ْن أ� ْس َل َم‬:‫ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
.‫ال ّّٰل ُه ب َِما �آتَا ُه» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
469

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 469 21.5.2015 14:40:44

 514. Abdullah b. Amr b. Âs’tan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Müslüman olup da kendisine yetecek kadar rızık verilen ve Allah’ın kendisine
verdiğine kanaat eden kimse, muhakkak kurtulmuştur.
(M2426 Müslim, Zekât, 125)

‫ أ� َّن ُه‬،ُ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي ُم َح َّم ٍد َف َضا َل َة ْب ِن عُ َب ْي ٍد ْال أ�ن َْصا ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-515
‫«طو َبى ِل َم ْن هُ ِد َي �ِإ َلى‬ ُ :‫ول‬ ُ ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق‬
َ ‫َس ِم َع َر ُس‬
ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ َو َق ِن َع» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬،‫ َو َك َان عَ ْيشُ ُه َك َفاف ًا‬،‫ال ْ ِإ�سل َا ِم‬
‫يث َح َس ٌن‬
.‫َص ٖح ٌيح‬
515. Ebû Muhammed Fedâle b. Ubeyd el-Ensârî’nin (ra)
Resûlullah’ı şöyle işittiği nakledilmiştir:
Müslüman olup da yeteri kadar rızkı bulunan ve buna kanaat
eden kimseye müjdeler olsun!
(T2349 Tirmizî, Zühd, 35)

ُ ‫ َك َان َر ُس‬:‫اس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‬

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ٍ ‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عَ َّب‬-516
‫ َو َك َان‬،‫ون عَ شَ ا ًء‬ َ ‫ َو أ�هْ ُل ُه َلا َيجِ ُد‬،‫يت ال َّل َيا ِل َي ا ْل ُم َت َتا ِب َع َة َطا ِو ًيا‬
ُ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ٖب‬
ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬.‫أ� ْك َث ُر خُ ْب ِز ِه ْم خُ ْب َز الشَّ ٖعي ِر‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬
516. İbn Abbâs (ra) şöyle demiştir:
Resûlullah günlerce aç kalırdı ve ailesi akşam yemeğini bulamazdı.
Onların ekmekleri çoğunlukla arpa ekmeği idi.
(T2360 Tirmizî, Zühd, 38)

470

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 470 21.5.2015 14:40:44

 ‫‪َ -517‬وعَ ْن َف َضا َل َة ْب ِن عُ َب ْي ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪ ،‬أ� َّن َر ُس َ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫الصلا ِة ِم َن‬ ‫اس َي ِخ ُّر ِر َج ٌال ِم ْن َقا َم ِت ِه ْم ِفي َّ‬ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َك َان �ِإ َذا َص َّلى بِال َّن ِ‬
‫اب‪ٰ :‬ه ُؤ َلا ِء َم َجا ٖن ُين‪،‬‬ ‫ول ْال أ�عْ َر ُ‬
‫الص َّف ِة َح ّٰتى َي ُق ُ‬ ‫اب ُّ‬ ‫ا ْل َخ َص َ‬
‫اص ِة َوهُ ْم أ� ْص َح ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ان َْص َر َف �ِإ َل ْي ِه ْم‪َ ،‬ف َق َال‪َ « :‬ل ْو‬
‫َف ِإ� َذا َص َّلى َر ُس ُ‬
‫ون َما َل ُك ْم ِع ْن َد ال ّّٰل ِه َت َعا َلى‪َ ،‬ل أ� ْح َب ْب ُت ْم أ� ْن َت ْزدَادُوا َفا َق ًة َو َح َاج ًة» َر َوا ُه‬
‫َت ْع َل ُم َ‬
‫ال ِّت ْر ِم ِذيُّ ‪َ ،‬وقال َح ٖد ٌ‬
‫يث َص ٖح ٌيح‪.‬‬
‫‪517. Fedâle b. Ubeyd’den (ra) rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪, ashâbı ile namaz kılarken Ashâb-ı Suffe’den açlıktan‬‬
‫‪dolayı namazda ayakta duramayıp bayılan ve düşenler oluyordu.‬‬
‫‪Dışarıdan gelen bedeviler, bunlar deli mi, derlerdi. Peygamber‬‬
‫‪namazı kılınca düşenlerin yanına varır:‬‬
‫‪Allah Teâlâ katında sizin için hazırlanan şeyleri bilseydiniz, daha fazla‬‬
‫‪yoksul ve muhtaç olmayı isterdiniz, buyururdu.‬‬
‫)‪(T2368 Tirmizî, Zühd, 39‬‬

‫‪َ -518‬وعَ ْن أ� ٖبي َك ٖر َيم َة ا ْل ِم ْق َدا ِم ْب ِن َم ْع ِد َيك ِر َب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪:‬‬

‫ول‪َ « :‬ما َم َل أ� �آ َد ِم ٌّي ِوعَ ا ًء‬‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َي ُق ُ‬
‫َس ِم ْع ُت َر ُس َ‬
‫َش ّر ًا ِم ْن َب ْط ٍن‪ ،‬ب َِح ْس ِب ا ْب ِن �آ َد َم أ� ُكل َا ٌت ُي ِق ْم َن ُص ْل َبهُ‪َ ،‬ف ِإ� ْن َك َان َلا‬
‫َم َحا َل َة‪َ ،‬ف ُث ُل ٌث ِل َط َعا ِم ِه‪َ ،‬و ُث ُل ٌث ِلشَ َرا ِب ِه‪َ ،‬و ُث ُل ٌث ِل َن َف ِس ِه» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذ ُّي‬
‫َو َق َال‪َ :‬ح ٖد ٌ‬
‫يث َح َس ٌن‪.‬‬

‫‪471‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 471‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:44‬‬

 ‫)‪518. Ebû Kerîme el-Mikdâm b. Ma’dîkerib’in (ra‬‬
‫‪Resûlullah’tan‬‬ ‫‪şöyle işittiği nakledilmiştir:‬‬
‫‪Âdemoğlu midesinden daha zararlı bir kap doldurmamıştır.‬‬
‫‪Oysa belini doğrultacak birkaç lokma insana yeter. Daha fazla yemek‬‬
‫‪mecburiyetinde ise karnının üçte birini yemeğe, üçte birini içeceği suya‬‬
‫‪ve üçte birini de nefesine ayırsın.‬‬
‫)‪(T2380 Tirmizî, Zühd, 47‬‬

‫اس ْب ِن َث ْع َل َب َة ْال أ�ن َْصا ِريِّ ا ْل َحا ِر ِّثي َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه‬ ‫‪َ -519‬وعَ ْن أ� ٖبي أ� َما َم َة �ِإ َي ِ‬
‫الد ْن َيا‪َ ،‬ف َق َال‬ ‫اب َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ي ْو ًما ِع ْن َد ُه ُّ‬ ‫َق َال‪َ :‬ذ َك َر أ� ْص َح ُ‬
‫ون؟ �ِإ َّن ا ْل َب َذا َذة‬‫ون؟ أ� َلا ت َْس َم ُع َ‬ ‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ « :‬أ� َلا ت َْس َم ُع َ‬ ‫َر ُس ُ‬
‫ِمن ْال إ� َيمانِ �ِإ َّن ا ْل َب َذا َذ َة ِم َن ْال إ� َيمانِ » َي ْع ٖني‪َ :‬ال َّت َق ُّح َل‪َ .‬ر َوا ُه أ� ُبو دَا ُودَ‪.‬‬
‫‪519. Ebû Umâme İyâs b. Sa’lebe el-Ensârî el-Hârisî (ra) anlatıyor:‬‬
‫‪Bir gün ashâb, Resûlullah’ın‬‬ ‫‪yanında dünyadan bahsettiler. Resûlullah‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪“İşitmiyor musunuz? İşitmiyor musunuz? Sade yaşamak imandandır, sade‬‬
‫‪yaşamak imandandır.” buyurdu.‬‬
‫)‪(D4161 Ebû Dâvûd, Tereccül, 1‬‬

‫‪َ -520‬وعَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َجا ِب ِر ْب ِن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‪َ :‬ب َع َث َنا‬
‫َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َو أ� َّم َر عَ َل ْي َنا أ� َبا عُ َب ْي َد َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪َ ،‬ن َت َل َّقي‬
‫ٖعير ًا ِل ُق َر ْي ٍش‪َ ،‬و َز َّو َدنَا جِ َراب ًا ِم ْن ت َْم ٍر َل ْم َيجِ ْد َل َنا َغ ْي َر ُه‪َ ،‬ف َك َان أ� ُبو عُ َب ْي َد َة ُي ْع ٖطي َنا‬
‫ون ب َِها؟ َق َال‪ :‬ن ََم ُّص َها َك َما َي َم ُّص‬ ‫ت َْم َر ًة ت َْم َر ًة‪َ ،‬ف ٖق َيل‪َ :‬ك ْي َف ُك ْن ُت ْم ت َْص َن ُع َ‬
‫الصب ُِّي‪ُ ،‬ث َّم نَشْ َر ُب عَ َل ْي َها ِم َن ا ْل َماءِ‪َ ،‬ف َت ْك ٖفي َنا َي ْو َم َنا �ِإ َلى ال َّل ْي ِل‪َ ،‬و ُك َّنا ن َْض ِر ُب‬ ‫َّ‬
‫ِب ِع ِص ِّي َنا ا ْلخَ َب َط‪ُ ،‬ث َّم َن ُب ُّل ُه بِا ْل َما ِء َف َن ْأ� ُك ُلهُ‪َ .‬ق َال‪َ :‬وان َْط َل ْق َنا عَ َلى س َا ِح ِل ا ْل َب ْح ِر‪،‬‬
‫‪472‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 472‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:44‬‬

 ‫ َف أ� َت ْي َنا ُه َف ِإ� َذا ِه َي دَا َّب ٌة‬،‫الض ْخ ِم‬ ِ ‫َف ُر ِف َع َل َنا عَ َلى َس ِاح ِل ا ْل َب ْح ِر َك َه ْي َئ ِة ا ْل َك ٖث‬
َّ ‫يب‬
ِ‫ َب ْل ْنح ُن ُر ُس ُل َر ُسول‬،‫ َلا‬:‫ ُث َّم َق َال‬،‫ َم ْي َت ٌة‬:‫ َف َق َال أ� ُبو عُ َب ْي َد َة‬،‫ت ُْدعَ ى ال َع ْن َب َر‬
‫ َف أ� َق ْم َنا‬،‫ َو َق ِد ْاض ُط ِر ْرت ُْم َف ُك ُلوا‬،‫ َو ٖفي َس ٖب ِيل ال ّّٰل ِه‬،‫ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َول َق ْد َر أ� ْي ُت َنا َن ْغ َت ِر ُف ِم ْن َو ْق ِب عَ ْي ِن ِه‬،‫ َح ّٰتى َس ِم َّنا‬،‫ َون َْح ُن َثل َا ُث ِما َئ ٍة‬،‫عَ َل ْي ِه َش ْهر ًا‬
‫ َو َل َق ْد أ�خَ َذ ِم َّنا أ� ُبو‬.‫الدهْ ِن َو َن ْق َتطِ ُع ِم ْن ُه ا ْل ِف َد َر َكال َّث ْو ِر أ� ْو َك َق ْد ِر ال َّث ْو ِر‬ُّ ِ‫بِا ْل ِقل َال‬
‫عُ َب ْي َد َة َثلا َث َة عَ شَ َر َر ُجل ًا َف أ� ْق َع َدهُ ْم ٖفي َو ْق ِب عَ ْي ِن ِه َو أ�خَ َذ ِض َلع ًا ِم ْن أ� ْضل َا ِع ٖه‬
،‫َف أ� َقا َم َها ُث َّم َر َح َل أ�عْ َظ َم َب ٖعي ٍر َم َع َنا َف َم َّر ِم ْن ت َْح ِت َها َو َت َز َّودْ نَا ِم ْن َل ْح ِم ٖه َو َشا ِئ َق‬
،ُ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َذ َك ْرنَا ٰذ ِل َك َله‬ َ ‫َف َل َّما َق ِد ْم َنا ا ْل َمد ِي َن َة أ� َت ْي َنا َر ُس‬
»‫ َف َه ْل م َع ُك ْم ِم ْن َل ْح ِم ٖه َش ْي ٌء َف ُت ْط ِع ُمونَا؟‬،‫ «هُ َو ِرز ٌْق أ�خْ َر َج ُه ال ّّٰل ُه َل ُك ْم‬:‫َف َق َال‬
.‫ َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬.ُ‫َف أ� ْر َس ْل َنا �ِإ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ِم ْن ُه َف أ� َك َله‬
520. Ebû Abdullâh Câbir b. Abdullah (ra) anlatıyor:
Resûlullah bir Kureyş kervanını yakalamak üzere bizi gönderdi ve
Ebû Ubeyde’yi de başımıza kumandan tayin etti. Yiyecek olarak da bir
heybe hurmadan başka verecek bir şey bulamadı. Ebû Ubeyde bize birer
hurma veriyordu. O hurma ile nasıl yapıyordunuz, diye sordular. Çocuğun
meme emmesi gibi hurmayı emiyor, üstüne de su içiyorduk, o gün,
akşama kadar bize bu yetiyordu.
Biz habat denilen yaprağı değneklerimizle dalından düşürüyor, onu su ile
ıslatarak yiyorduk. Derken deniz sahiline geldik, sahilde büyük kum tepesi
gibi bir şey göründü. Yanına vardığımızda onun “anber” denilen bir balık
olduğunu öğrendik. Bunun üzerine Ebû Ubeyde, “Bu bir ölüdür.” dedi. Sonra,
“Hayır, biz Allah’ın elçisinin elçileriyiz ve Allah yolundayız. Zor durumda kalmış
bulunduğumuz için ondan yiyebilirsiniz.” dedi. Biz üç yüz kişi bir ay onunla
yaşadık, hatta biraz kilo bile aldık. Biz onun göz çukurundan “kılal” denilen
kapla yağ alıyorduk ve ondan öküz büyüklüğünde parçalar kesiyorduk. Ebû
Ubeyde bizden on üç kişiyi balığın göz çukuruna oturttu ve onun kaburga

473

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 473 21.5.2015 14:40:44

 ‫‪kemiklerinden birini alıp dikti. Develerin en büyüğünü eğerleyerek onların‬‬
‫‪altından geçirdi. Balığın etinden kurutup sakladık. Medine’ye geldiğimizde‬‬
‫‪olanları Resûlullah’a‬‬ ‫‪anlattık. Resûlullah‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪Bu, Allah’ın size lütfettiği bir rızıktır. Yanınızda etinden bir şeyler var mı, bize‬‬
‫‪de ikram edin, buyurdu. Biz de Allah Resûlü’ne‬‬ ‫‪ondan bir parça gönderdik‬‬
‫‪ve o da yedi.‬‬
‫)‪(M4998 Müslim, Sayd, 17‬‬

‫يص‬ ‫‪َ -521‬وعَ ْن أ� ْس َما َء ِب ْن ِت َي ٖز َيد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن َها َقا َل ْت‪َ :‬ك َان ُك ُّم َق ٖم ِ‬
‫َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم �ِإ َلى ال ُّر ْص ِغ‪َ .‬ر َوا ُه أ� ُبو دَا ُودَ‪َ ،‬وال ِّت ْر ِم ِذيُّ ‪،‬‬
‫يث َح َس ٌن‪.‬‬ ‫َو َق َال‪َ :‬ح ٖد ٌ‬
‫‪521. Esmâ bnt. Yezîd (ra) şöyle demiştir:‬‬
‫‪Resûlullah’ın‬‬ ‫‪gömleğinin kolu bileğine kadar uzanırdı.‬‬
‫)‪(D4027 Ebû Dâvûd, Libâs, 3; T1765 Tirmizî, Lîbâs, 28‬‬

‫‪َ -522‬وعَ ْن َجا ِب ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪ِ� :‬إنَّا ُك َّنا َي ْو َم ا ْلخَ ْن َدقِ ن َْح ِف ُر‪َ ،‬ف َع َر َض ْت‬
‫ُك ْد َي ٌة َش ٖد َيد ٌة َف َجا ُءوا �ِإ َلى ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َقا ُلوا‪ٰ :‬ه ِذ ِه ُك ْد َي ٌة‬
‫وب ب َِح َج ٍر‪،‬‬ ‫عَ َر َض ْت ِفي ا ْل َخ ْن َدقِ ‪َ .‬ف َق َال‪ « :‬أ�نَا نَا ِز ٌل» ُث َّم َقا َم َو َب ْط ُن ُه َم ْع ُص ٌ‬
‫وق َذ َواق ًا‪َ ،‬ف أ�خَ َذ ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ا ْل ِم ْع َو َل‪،‬‬
‫َو َل ِب ْث َنا َثلا َث َة أ� َّيا ٍم َلا ن َُذ ُ‬
‫َف َض َر َب َف َعا َد َك ٖثيب ًا أ�هْ َي َل‪ ،‬أ� ْو أ�هْ َي َم‪َ .‬ف ُق ْل ُت ‪َ :‬يا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه ا ْئ َذ ْن ٖلي �ِإ َلى‬
‫ا ْل َب ْي ِت‪َ ،‬ف ُق ْل ُت ِلا ْم َر أ� ٖتي‪َ :‬ر أ� ْي ُت بِال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َش ْيئ ًا َما ٖفي ٰذ ِل َك‬
‫َص ْب ٌر َف ِع ْن َد ِك َش ْي ٌء؟ َف َقا َل ْت‪ِ :‬ع ْن ٖدي َش ٖعي ٌر َوعَ َن ٌاق‪َ ،‬ف َذ َب ْح ُت ا ْل َع َن َاق‪َ ،‬و َط َح َن ِت‬
‫‪474‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 474‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:44‬‬

 ‫الشَّ ٖعي َر َح ّٰتى َج َع ْل َنا ال َّل ْح َم ِفي ا ْل ُب ْر َم ِة‪ُ ،‬ث َّم جِ ئ ُْت ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫َوا ْل َع ٖج ُين َق ِد ان َْك َس َر َوا ْل ُب ْر َم ُة ب ْي َن ْال أ� َثا ِف ِّي َق ْد َكاد َْت َت ْن َض ُج‪َ .‬ف ُق ْل ُت ‪ُ :‬ط َع ْي ٌم‬
‫«ك ْم هُ َو ؟» َف َذ َك ْر ُت َل ُه‬ ‫ول ال ّّٰل ِه َو َر ُج ٌل أ� ْو َر ُجل َانِ ‪َ ،‬ق َال‪َ :‬‬ ‫ٖلي َف ُق ْم أ�ن َْت َيا َر ُس َ‬
‫«ك ٖثي ٌر َط ِّي ٌب‪ُ ،‬ق ْل َل َها َلا َت ْن ِز ِع ا ْل ُب ْر َم َة‪َ ،‬و َلا ا ْلخُ ْب َز ِم َن ال َّت ُّنو ِر َح ّٰتى �آ ِت َي»‬‫َف َق َال‪َ :‬‬
‫ون َوال أ�ن َْصا ُر‪َ ،‬ف َدخَ ْل ُت عَ َل ْي َها َف ُق ْل ُت‪َ :‬و ْي َح ِك‬ ‫َف َق َال‪ُ « :‬قو ُموا» َف َقا َم ا ْل ُم َهاجِ ُر َ‬
‫ون‪َ ،‬و ْال أ�نْصا ُر َو َم ْن َم َع ُه ْم‪،‬‬
‫َق ْد َجا َء ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َوا ْل ُم َهاجِ ُر َ‬
‫َقا َل ْت‪ :‬هَ ْل َس أ� َل َك؟ ُق ْل ُت‪َ :‬ن َع ْم‪َ ،‬ق َال‪ُ « :‬ادْ خُ ُلوا َو َلا ت ََض َاغ ُطوا» َف َج َع َل َي ْك ِس ُر‬
‫الخُ ْب َز‪َ ،‬و َي ْج َع ُل عَ َل ْي ِه ال َّّل ْح َم‪َ ،‬و ُيخَ ِّم ُر ا ْل ُب ْر َم َة َوال َّت ُّنو َر �ِإ َذا أ�خَ َذ ِم ْنهُ‪َ ،‬و ُي َق ِّر ُب �ِإ َلى‬
‫أ� ْص َحا ِب ٖه ُث َّم َي ْن ِزعُ َف َل ْم َي َز ْل َي ْك ِس ُر ا ْلخُ ْب َز َو َي ْغ ِر ُف َح ّٰتى َش ِب ُعوا‪َ ،‬و َب ِق َي ِم ْنهُ‪،‬‬
‫اس أ� َصا َب ْت ُه ْم َم َجاعَ ٌة» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬ ‫َف َق َال‪ُ :‬‬
‫«ك ٖلي ٰه َذا َو أ�هْ ٖدي‪َ ،‬ف ِإ� َّن ال َّن َ‬
‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‪َ :‬ق َال َجا ِب ٌر‪َ :‬ل َّما ُح ِف َر ا ْلخَ ْن َد ُق َر أ� ْي ُت بِال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬
‫َو َس َّل َم خَ َمص ًا‪َ ،‬فان َْك َف أ�ْ ُت �ِإ َلى ا ْم َر أ� ٖتي َف ُق ْل ُت ‪ :‬هَ ْل ِع ْن َد ِك َش ْي ٌء‪َ ،‬ف ِإ� ٖ ّني‬
‫َر أ� ْي ُت ِب َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم خَ َمص ًا َش ٖديد ًا‪َ .‬ف أ�خْ َر َج ْت �ِإ َّلي‬
‫جِ َراب ًا ٖفي ِه َصاعٌ ِم ْن َش ٖعي ٍر‪َ ،‬و َل َنا ُب َه ْي َم ٌة‪ ،‬دَاجِ ٌن َف َذ َب ْح ُت َها‪َ ،‬و َط َح َن ِت الشَّ ٖعي َر‬
‫َف َف َر َغ ْت �ِإ َلى َف َر ٖاغي‪َ ،‬و َق َّط ْع ُت َها ٖفي ُب ْر َم ِت َها‪ُ ،‬ث َّم َو َّل ْي ُت �ِإ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى‬
‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ف َقا َل ْت‪َ :‬لا َت ْف َض ْح ٖني ِب َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫َو َم ْن َم َعهُ‪َ ،‬فجِ ْئ ُت ُه َف َسا َر ْر ُت ُه َف ُق ْل ُت َيا َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‪َ ،‬ذ َب ْح َنا ُب َه ْي َم ًة َل َنا‪َ ،‬و َط َح َّنا‬
‫‪475‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 475‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:45‬‬

 ‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ُ ‫ َف َص َاح َر ُس‬،‫ َف َت َع َال أ�ن َْت َو َن َف ٌر َم َع َك‬،‫َصاع ًا ِم ْن َش ٖعي ٍر‬
‫ �ِإ َّن َجابِر ًا َق ْد َص َن َع ُس ْؤر ًا َف َح َّي َهل ًا‬: ِ‫ « َيا أ�هْ َل ا ْلخَ ْن َدق‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف َق َال‬
‫«لا ُت ْن ِز ُل َّن ُب ْر َم َت ُك ْم َو َلا ت َْخ ِب ُز َّن‬
َ :‫ب ُِك ْم» َف َق َال ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ َو َجا َء ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ي ْق ُد ُم‬،‫ َفجِ ئ ُْت‬.»‫عَ ٖجي َن ُك ْم َح ّٰتى أ� ٖجي َء‬
‫ َق ْد َف َع ْل ُت ا َّل ٖذي‬:‫ َف ُق ْل ُت‬،‫ ب َِك َوب َِك‬:‫ َح ّٰتى جِ ئ ُْت ا ْم َر أ� ٖتي َف َقا َل ْت‬،‫اس‬ َ ‫ال َّن‬
‫ ُث َّم عَ َم َد �ِإ َلى ُب ْر َم ِت َنا َف َب َص َق‬،‫ َف أ�خْ َر َج ْت َل ُه عَ ٖجي ًنا َف َب َس َق ٖفي ِه َو َبا َر َك‬.‫ُق ْل ِت‬
‫ َوا ْق َد ٖحي ِم ْن ُب ْر َم ِت ُك ْم َو َلا‬،‫ « ُادْ عُ خَ ا ِب َز ًة َف ْل َت ْخ ِب ْز َم َع ِك‬:‫ ُث َّم َق َال‬،‫َو َبا َر َك‬
‫ َو�ِإ َّن ُب ْر َم َت َنا‬،‫ َف أ� ْق ِس ُم بِال ّّٰل ِه َل أ� َك ُلوا َح ّٰتى َت َر ُكو ُه َوان َْح َر ُفوا‬،‫ُت ْن ِز ُلوهَ ا» َوهُ ْم أ� ْل ٌف‬
.‫ َو�ِإ َّن عَ ٖجي َن َنا َل ُي ْخ َب ُز َك َما هُ َو‬،‫َل َت ِغ ُّط َك َما ِه َي‬
522. Câbir (ra)anlatıyor:
Biz Hendek Savaşı günü hendek kazarken çok sert bir kayaya rastladık. Ashâb
Peygamber’e gelip sert bir kayayla karşılaştıklarını söyleyince, Resûlullah :
–Hendeğe ben inerim, buyurdu. Sonra yerinden kalktı, açlıktan karnı sırtına
yapışmıştı. Orada kaldığımız üç gün içinde hiçbir şey yememiştik. Nebî
kazmayı eline alıp, indirince, o sert kaya kum gibi dağıldı. Daha sonra ben:
–Yâ Resûlallah, eve kadar gitmeme müsaade buyur, dedim.
Hanımıma seslenerek:
–Ben Peygamber’i tahammül edilemeyecek bir hâlde gördüm, evde
yiyecek bir şey yok mu, dedim. Biraz arpa ile bir oğlak var, dedi. Ben oğlağı
kestim, eşim arpayı öğütüp ekmek yaptı, eti de tencereye koyduk. Ekmek
pişerken, tencere de taşlar üzerinde kaynamakta idi. Peygamber’in yanına
geldim ve:
–Yâ Resûlallah, biraz yemeğimiz var, bir iki kişiyle bize kadar buyursan, diye
rica ettim. Peygamber :
–Ne kadar, diye sordu. Olanı söyledim:
–Hem çok, hem iyi. Hanımına, ben gelinceye kadar tencereyi ateşten
indirmemesini, ekmeği de fırından çıkarmamasını, tenbih et, dedi. Ashâbına da:

476

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 476 21.5.2015 14:40:45

 –Kalkın, emrini verdi. (Orada bulunan) muhacir ve ensar birlikte kalktılar. Ben
hanımımın yanına girdim ve:
–Vay başımıza gelenler! Peygamber , muhacir, ensar ve onlara katılanlarla
beraber geliyor, dedim. (Hanımım):
–Peygamber , hazırlığınız nedir, diye sordu mu, dedi.
–Evet, dedim. Peygamber :
–Girin, sıkışmayın, dedi.
Peygamber ekmeği kesiyor, eti üzerine koyuyor ve her alışından sonra
tencere ile fırını kapatıyordu. Aldığı et ile ekmeği devamlı ashâbın önüne
koyuyordu. Sonunda doydular, bir miktar da arttı. Câbir’in hanımına hitap ederek:
–Bunu ye ve komşularına da hediye et. Çünkü insanlar da açlık
çekmekte, buyurdu.
(B4101 Buhârî, Megâzî, 30; M5315 Müslim, Eşribe, 141)

Bir rivayette Câbir diyor ki:

–Hendek kazılırken Peygamber’i çok acıkmış gördüm. Hanımımın yanına
döndüm. “Yiyecek bir şeyler var mı, Resûlullah’ı çok acıkmış gördüm.”
dedim. O da içinde bir ölçek arpa bulunan bir kap çıkardı. Bir de besili
kuzumuz vardı. Onu kestim. Hanımım da ben işimi bitirinceye kadar ekmeği
hazırladı. Eti parçalayıp tencereye koydum. Sonra Resûlullah’ın yanına
gelmek üzere ayrılırken hanımım:
–Resûlullah’ın ve arkadaşlarının yanında beni mahcup etme, dedi.
Bundan dolayı Peygamber’e gidip gizlice:
–Yâ Resûlallah, bir kuzumuz vardı, onu kestik, hanımım da bir miktar ekmek
yaptı, birkaç kişiyle birlikte buyursan, dedim. Bunun üzerine Resûlullah :
–Ey Hendek ehli, Câbir bize yemek hazırlamış, haydi gidelim, dedi ve Câbir’e:
–Ben gelinceye kadar tencereyi ateşten indirmeyin, hamuru pişirmeyin, dedi.
Ben eve geldim. Peygamber de cemaatin önünde idi. Eşim yanına varınca
bana çıkıştı. Ben de söylediğini yaptım, dedim. Hamuru çıkardı. Peygamber
ona üfleyerek bereketi için dua etti. Sonra tencerenin yanına geldi, ona
da üfleyerek bereketi için dua buyurdu ve:
–Bir kadın daha çağır da sana ekmek yaparken yardım etsin. Tencereyi de
ateşten indirme, ondan kepçe ile al da dök, dedi.
Peygamber’le gelenler bin kişi idiler. Ravi diyor ki:
Allah’a yemin ederim ki onlar yiyip ayrıldıklarında tenceremiz hâlâ kaynıyor,
ekmeklik hamur da öylece duruyordu.
(B4102 Buhârî, Megâzî, 30)

477

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 477 21.5.2015 14:40:45

 ‫‪َ -523‬وعَ ْن أ�ن ٍَس َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪َ :‬ق َال أ� ُبو َط ْل َح َة ِل أ� ِّم ُس َل ْي ٍم‪:‬‬
‫َق ْد َس ِم ْع ُت َص ْو َت َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َض ٖعيف ًا أ�عْ ِر ُف‬
‫شيءٍ؟ َف َقا َل ْت‪َ :‬ن َع ْم‪َ ،‬ف أ�خْ َر َج ْت أ� ْق َراص ًا‬ ‫وع‪َ ،‬ف َه ْل ِع َند ِك ِم ْن ْ‬ ‫ٖفي ِه ا ْل ُج َ‬
‫ِمن َش ٖعي ٍر‪ُ ،‬ث َّم أ�خَ َذ ْت ِخ َمار ًا َل َها َف َل َّف ِت ا ْل ُخ ْب َز ِب َب ْع ِض ِه‪ُ ،‬ث َّم دَ َّس ْت ُه‬
‫ت َْح َت َث ْو ٖبي َو َر َّد ْت ٖني ِب َب ْع ِض ِه‪ُ ،‬ث َّم أ� ْر َس َل ْت ٖني �ِإ َلى َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ف َذهَ ْب ُت ِب ِه‪َ ،‬ف َو َج ْد ُت َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫اس‪َ ،‬ف ُق ْم ُت عَ َل ْي ِه ْم‪َ ،‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‬ ‫َجا ِلس ًا ِفي ا ْل َم ْسجِ ِد‪َ ،‬و َم َع ُه ال َّن ُ‬
‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪ « :‬أ� ْر َس َل َك أ� ُبو َط ْل َح َة؟» َف ُق ْل ُت‪َ :‬ن َع ْم‪َ ،‬ف َق َال‪:‬‬
‫« أ� ِل َط َعا ٍم» َف ُق ْل ُت‪َ :‬ن َع ْم‪َ ،‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪:‬‬
‫ِل َم ْن َم َع ُه « ُقو ُموا» َفان َْط َل ُقوا َوان َْط َل ْق ُت َب ْي َن أ� ْيد ِي ِه ْم َح ّٰتى جِ ئ ُْت أ� َبا‬
‫َط ْل َح َة َف أ�خ َب ْر ُتهُ‪َ ،‬ف َق َال أ� ُبو َط ْل َح َة‪َ :‬يا أ� ِّم ُس َل ْي ٍم‪َ :‬ق ْد َجا َء َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‬
‫اس َو َل ْي َس ِع ْن َدنَا َما ن ُْط ِع ُم ُه ْم؟ َف َقا َل ْت‪:‬‬
‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم بِال َّن ِ‬
‫َال ّٰل ُه َو َر ُسو ُل ُه أ�عْ َل ُم‪َ .‬فان َْط َل َق أ� ُبو َط ْل َح َة َح ّٰتى َل ِق َي َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َم َع ُه َح ّٰتى‬ ‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ ،‬ف أ� ْق َب َل َر ُس َ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪« :‬هَ ُل ٖ ّمي َما ِع ْن َد ِك‬ ‫دَ خَ ل َا‪َ ،‬ف َق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬‫َيا أ� َّم ُس َل ْي ٍم» َف أ�ت َْت ب ِٰذ ِل َك ا ْل ُخ ْب ِز‪َ ،‬ف أ� َم َر ِب ٖه َر ُس ُ‬
‫َو َس َّل َم َف ُف َّت‪َ ،‬وعَ َص َر ْت عَ َل ْي ِه أ� ُّم ُس َل ْي ٍم عُ َّك ًة َف َادَ َم ْتهُ‪ُ ،‬ث َّم َق َال ٖفي ِه‬
‫‪478‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 478‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:45‬‬

 ‫ول‪ُ ،‬ث َّم َق َال‪:‬‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َما َشا َء ال ّّٰل ُه أ� ْن َي ُق َ‬
‫َر ُس ُ‬
‫«ا ْئ َذ ْن ِل َع َش َر ٍة» َف أ� ِذ َن َل ُه ْم‪َ ،‬ف أ� َك ُلوا َح ّٰتى َش ِب ُعوا ُث َّم خَ َر ُجوا‪ُ ،‬ث َّم َق َال‪:‬‬
‫«ا ْئ َذ ْن ِل َع َش َر ٍة» َف أ� ِذ َن َل ُه ْم‪َ ،‬ف أ� َك ُلوا َح ّٰتى َش ِب ُعوا‪ُ ،‬ث َّم خَ َر ُجوا‪ُ ،‬ث َّم‬
‫َق َال‪« :‬ا ْئ َذ ْن ِل َع َش َر ٍة» َح ّٰتى أ� َك َل ا ْل َق ْو ُم ُك ُّل ُه ْم َو َش ِب ُعوا‪َ ،‬وا ْل َق ْو ُم َس ْب ُع َ‬
‫ون‬
‫ُون‪ُ .‬م َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪َ .‬و ٖفي ِر َوا َي ٍة‪َ :‬ف َما ز َ‬
‫َال ُي ْد ِخ ُل عَ َش َر ًة‬ ‫َر ُجل ًا أ� ْو َث َمان َ‬
‫َو ُي ْخ ِر ُج عَ َش َر ًة‪َ ،‬ح ّٰتى َل ْم َي ْب َق ِم ْن ُه ْم أ� َح ٌد �ِإ َّلا دَ خَ َل‪َ ،‬ف أ� َك َل َح ّٰتى‬
‫َشب َِع‪ُ ،‬ث َّم هَ َّي أ�هَ ا َف ِإ� َذا ِه َي ِم ْث ُل َها ٖح َين أ� َك ُلوا ِم ْن َها‪.‬‬
‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‪َ :‬ف أ� َك ُلوا عَ شَ َر ًة عَ شَ ر ًة‪َ ،‬ح ّٰتى َف َع َل ٰذ ِل َك ِبث ََما ٖن َين َر ُجل ًا ُث َّم‬
‫أ� َك َل ال َّنب ُِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َب ْع َد ٰذ ِل َك َو أ�هْ ُل ا ْل َب ْي ِت‪َ ،‬و َت َر ُكوا ُس ْؤر ًا‪.‬‬
‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة‪ُ :‬ث َّم أ� ْف َض ُلوا َما أ� ْب َل ُغوا ٖجي َران َُه ْم‪.‬‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬ ‫َو ٖفي ِر َوا َي ٍة عَ ْن أ�ن ٍَس َق َال‪ :‬جِ ئ ُْت َر ُس َ‬
‫ي ْو ًما َف َو َج ْد ُت ُه َجا ِلس ًا َم َع أ� ْص َحا ِب ِه‪َ ،‬و َق ْد عَ َّص َب َب ْط َن ُه ِب ِع َصا َب ٍة‪َ ،‬ف ُق ْل ُت‬
‫ِل َب ْع ِض أ� ْص َحا ِب ِه‪ِ :‬ل َم عَ َّص َب َر ُس ُ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َب ْط َنهُ؟‬
‫وع‪َ .‬ف َذهَ ْب ُت �ِإ َلى أ� ٖبي َط ْل َح َة‪َ ،‬وهُ َو َز ْو ُج أ� ِّم ُس َل ْي ٍم‬ ‫َف َقا ُلوا‪ِ :‬م َن ا ْل ُج ِ‬
‫ِب ْن ِت ِم ْل َح َان‪َ ،‬ف ُق ْل ُت ‪َ :‬يا أ� َب َتا ُه‪َ ،‬ق ْد َر أ� ْي ُت َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم عَ َّص َب َب ْط َن ُه ِب ِع َصا َب ٍة‪َ ،‬ف َس أ� ْل ُت َب ْع َض أ� ْص َحا ِب ِه‪َ ،‬ف َقا ُلوا‪ِ :‬م َن‬
‫وع‪َ .‬ف َدخَ َل أ� ُبو َط ْل َح َة عَ َلى أ� ٖ ّمي َف َق َال‪ :‬هَ ْل ِم ْن َش ْيءٍ؟‬
‫ا ْل ُج ِ‬
‫‪479‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 479‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:45‬‬

 ‫ َف ِإ� ْن َجا َءنَا‬،‫ات‬ ٌ ‫ َن َع ْم ِع ْن ٖدي ِك َس ٌر ِم ْن خُ ْب ٍز َوت ََم َر‬:‫َقا َل ْت‬
ُ ‫َر ُس‬
‫ َو�ِإ ْن َجا َء �آخَ ُر‬،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َو ْح َد ُه أ� ْش َب ْع َنا ُه‬
ِ ‫ َو َذ َك َر ت ََما َم ا ْل َح ٖد‬،‫َم َع ُه َق َّل عَ ْن ُه ْم‬
.‫يث‬
523. Enes (ra) anlatıyor:
Ebû Talhâ, Ümmü Süleym’e:
–Resûlullah’ın sesi kulağıma oldukça zayıf geliyor ve onun aç olduğunu
biliyorum, yanında yiyecek bir şeyler var mı, dedi. O da:
–Var, cevabını verdi ve hemen birkaç tane arpa ekmeği çıkardı, sonra
örtüsünü alarak bir kenarda ekmekleri sardı ve elbisemin altına yerleştirdi,
örtünün geri kalanını da bana verdi. Sonra beni (Enes) Resûlullah’ın
yanına gönderdi. Ben o sıra mescitte bulunan Resûlullah’a gittim. Yanında
bazı adamlar vardı. Yanlarına gelince ayakta dikildim. Resûlullah :
–Seni Ebû Talhâ mı gönderdi, buyurdu.
–Evet, dedim. Bunun üzerine Resûlullah :
–Yemek için mi, dedi.
–Evet, dedim. Yanındakilere:
–Haydi kalkın, buyurdu. Onlar kalkıp yürüdüler. Ben de onların önünde
yürüdüm. Ebû Talhâ’ya gelerek durumu haber verdim, bunun üzerine Ebû
Talhâ:
–Ey Ümmü Süleym, Allah Resûlü yanındakilerle birlikte geldi. Onları
doyuracak kadar yemeğimiz yok, deyince kadın:
–Allah ve Resûlü daha iyi bilir, dedi. Bunun üzerine Ebû Talhâ gitti ve
Resûlullah’ı karşıladı. Resûlullah onunla birlikte içeriye girdi ve:
–Yâ Ümmü Süleym, yanınızda ne varsa buraya getir, dedi. O da olan ekmekleri
getirdi. Resûl-i Ekrem’in isteği üzerine, ekmekleri ufaladılar. Ümmü Süleym
yağ tulumunu sıktı ve bu suretle ekmeğe katık yaptı. Resûl-i Ekrem de ekmek
üzerine dualar okudu. Sonra:
–On kişiyi içeri alın, dedi. Onlar içeri alındılar. Doyuncaya kadar yediler sonra
çıktılar. Sonra yine:
–On kişiyi alın, dedi. Onlar da yiyip çıktılar. Sonra:
–On kişiyi daha alın, dedi. İşte bu suretle cemaatin hepsi yediler ve doydular.
Hepsi yetmiş veya seksen kişiden ibaretti.
(M5316 Müslim, Eşribe, 142; B6688 Buhârî, Eymân, 22)

480

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 480 21.5.2015 14:40:45

 Diğer bir rivayet şöyledir:
Onlar onar onar girip çıkıyorlardı. Nihayet onlardan sofraya oturmayan kimse
kalmadı. Doyuncaya kadar da yediler. Sonra sofrada kalan yemekleri topladı,
yemekler sanki el değmemiş gibi duruyordu.
(M5317 Müslim, Eşribe, 143)

Diğer bir rivayet şöyledir:

Onar kişi onar kişi yediler. Seksen kişinin hepsi de yedi; en son Peygamber
ile hane sahipleri yediler, yine de yemek arttı.
(M5319 Müslim, Eşribe, 143)

Diğer bir rivayet şöyledir:

Komşularına dağıtacak kadar arttı, deniliyor.
Enes bir rivayetinde diyor ki:
Bir gün Resûlullah’a gelmiştim. Onu ashâbıyla beraber otururken
gördüm. Karnını bir sargı ile bağlamıştı. Ashâbdan bazılarına:
–Peygamber , karnını niçin sarmış, diye sordum.
–Açlıktan, dediler. Bunun üzerine Ümmü Süleym’in eşi Ebû Talhâ’ya gittim.
–Babacığım, ben, Resûlullah’ı kuşakla belini sarmış gördüm ve ashâbdan
bazılarına niçin sarmış, diye sordum; açlıktan, cevabını verdiler, dedim. Bunun
üzerine Ebû Talhâ, annemin yanına girdi ve:
–Yiyecek bir şeyler var mı, dedi. O da:
–Evet, biraz ekmekle birkaç hurma var. Resûlullah yalnız başına gelirse
doyurabiliriz ama yanında başkaları bulunursa yemeğimiz az gelir, dedi. Enes
hadisin tamamını zikretti.92
(M5323 Müslim, Eşribe, 143)

92
Bu rivayetler ilk Müslümanların ellerinde bulunanları biribirleriyle nasıl paylaştıklarını, zor zamanda örnek bir
dayanışma gösterdiklerini bildirmektedir. Hz. Peygamber’in duası bereketiyle ve sahâbîlerin samimiyetiyle az
miktardaki yiyecekle doyma hissine erdiklerini ve kanaatlerinin karşılığını gördüklerini ifade etmektedir.

481

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 481 21.5.2015 14:40:45

 Kanaat ve Tokgözlülük
‫ َو َما ِم ْن َد�آ َّب ٍة ِفي ْال أ� ْر ِض �ِإ َّلا عَ َلى ال ّّٰل ِه ِر ْز ُق َها‬
Yeryüzünde hiçbir canlı yoktur ki, rızkı Allah’a âit olmasın...
(Hûd, 11/6)

‫ون َض ْرب ًا ِفي‬َ ‫ ِل ْل ُف َق َرا ِء ا َّل ٖذ َين أ� ْح ِص ُروا ٖفي َس ٖب ِيل ال ّّٰل ِه َلا َي ْس َت ٖطي ُع‬
‫ْال أ� ْر ِض َي ْح َس ُب ُه ُم ا ْل َجا ِه ُل أ� ْغ ِن َيا َء ِم َن ال َّت َع ُّف ِف َت ْع ِر ُف ُه ْم ب ِٖس َيماهُ ْم‬
‫اس �ِإ ْل َحاف ًا‬ َ ‫َلا َي ْس أ� ُل‬
َ ‫ون ال َّن‬
(Sadakalar) kendilerini Allah yoluna adayan, yeryüzünde dolaşmaya
güç yetiremeyen fakirler içindir. İffetlerinden dolayı (dilenmedikleri
için), bilmeyen onları zengin sanır. Sen onları yüzlerinden tanırsın. Onlar
insanlardan arsızca (bir şey) istemezler...
(Bakara, 2/273)

‫ َوا َّل ٖذ َين �ِإ َذا أ� ْن َف ُقوا َل ْم ُي ْس ِر ُفوا َو َل ْم َي ْق ُت ُروا َو َك َان َب ْي َن ٰذ ِل َك َق َوا ًما‬
Onlar, harcadıklarında ne israf ne de cimrilik edenlerdir. Onların harcamaları,
bu ikisi arası dengeli bir harcamadır.
(Furkân, 25/67)

482

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 482 21.5.2015 14:40:45

 ‫ َو َما خَ َل ْق ُت ا ْلجِ َّن َو ْال ِإ�ن َْس �ِإ َّلا ِل َي ْع ُب ُدونِ * َما أ� ٖر ُيد ِم ْن ُه ْم ِم ْن ِرزْقٍ َو َما‬
 ِ‫أ� ٖر ُيد أ� ْن ُي ْط ِع ُمون‬
Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım. Ben,
onlardan bir rızık istemiyorum. Beni doyurmalarını da istemiyorum.
(Zâriyât, 51/56-57)

‫ عَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه‬-524

‫ َولٰ ِك َّن ا ْل ِغ َنى‬،‫ « َل ْي َس ا ْل ِغ َنى عَ ْن َك ْث َر ِة ا ْل َع َر ِض‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
.‫ِغ َنى ال َّن ْف ِس» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
524. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Zenginlik mal çokluğu değil, göz tokluğudur.
(B6446 Buhârî, Rikâk, 15; M2420 Müslim, Zekât, 120)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى‬ َ ‫ َوعَ ْن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عَ ْمر ٍو َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما أ� َّن َر ُس‬-525
‫ َو َق َّن َع ُه ال ّّٰل ُه‬،‫ َو ُر ِز َق َك َفاف ًا‬،‫ « َق ْد أ� ْف َل َح َم ْن أ� ْس َل َم‬:‫ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬
.‫ب َِما �آتَا ُه» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
525. Abdullah b. Amr’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Müslüman olup da kendisine yetecek kadar rızık verilen ve Allah’ın kendisine
verdiğine kanaat eden kimse, muhakkak kurtulmuştur.
(M2426 Müslim, Zekât, 125)

483

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 483 21.5.2015 14:40:45

 َ ‫ َس أ� ْل ُت َر ُس‬:‫ َوعَ ْن َح ٖك ِيم ْب ِن ِح َزا ٍم َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-526
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
،‫ « َيا َح ٖك ُيم‬:‫ ُث َّم َق َال‬،‫ ُث َّم َس أ� ْل ُت ُه َف أ�عْ َطا ٖني‬،‫ ُث َّم َس أ� ْل ُت ُه َف أ�عْ َطا ٖني‬،‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َف أ�عْ َطا ٖني‬
‫ َو َم ْن أ�خَ َذ ُه‬،‫ َف َم ْن أ�خَ َذ ُه ب َِسخَ ا َو ِة َن ْف ٍس ُبو ِر َك َل ُه ٖفي ِه‬،‫�ِإ َّن ٰه َذا ا ْل َم َال خَ ِض َر ٌة ُح ْل َو ٌة‬
‫ َوا ْل َي ُد ا ْل ُع ْل َيا خَ ْي ٌر ِم َن‬،‫ َو َك َان َكا َّل ٖذي َي أ�ْ ُك ُل َو َلا َيشْ َب ُع‬،‫اف َن ْف ٍس َل ْم ُي َبا َر ْك َل ُه ٖفي ِه‬ ِ ‫ِب ِإ� ْش َر‬
‫ول ال ّّٰل ِه َوا َّل ٖذي َب َعث ََك بِا ْل َح ِّق َلا أ� ْر َز أ� أ� َحد ًا‬ َ ‫ َيا َر ُس‬: ‫الس ْف َلى» َق َال َح ٖك ٌيم َف ُق ْل ُت‬ ُّ ‫ا ْل َي ِد‬
‫ َف َك َان أ� ُبو َب ْك ٍر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َي ْدعُ و َح ٖك ًيما ِل ُي ْعطِ َي ُه‬،‫الد ْن َيا‬ ُّ ‫َب ْع َد َك َش ْيئ ًا َح ّٰتى أ� َفا ِر َق‬
‫ َف أ� َبى‬،ُ‫ ُث َّم �ِإ َّن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه دَعَ ا ُه ِل ُي ْعطِ َيه‬.‫ َف َي أ�ْ َبى أ� ْن َي ْق َب َل ِم ْن ُه َش ْيئ ًا‬،‫ا ْل َع َطا َء‬
‫ أ� ْش ِه ُد ُك ْم عَ َلى َح ٖك ٍيم أ�نِّي أ�عْ ِر ُض عَ َل ْي ِه َح َّق ُه‬،‫ َيا َم ْعشَ َر ا ْل ُم ْس ِل ٖم َين‬:‫ َف َق َال‬.ُ‫أ� ْن َي ْق َب َله‬
‫ َف َل ْم َي ْر َز أ�ْ َح ٖك ٌيم أ� َحد ًا ِم َن‬.‫ َف َي أ�ْ َبى أ� ْن َي أ�ْخُ َذ ُه‬،ِ‫ا َّل ٖذي َق َس َم ُه ال ّّٰل ُه َل ُه ِم ْن ٰه َذا ا ْل َف ْيء‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫اس َب ْع َد ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َح ّٰتى ُت ُو ِّف َي‬
ِ ‫ال َّن‬
526. Hakîm b. Hizâm (ra) anlatıyor:
Resûlullah’tan mal istedim, verdi; yine istedim, yine verdi. Tekrar istedim,
tekrar verdi. Sonra da:
–Yâ Hakîm, bu mal cazip ve tatlıdır; bir kimse malı gönül hoşluğu ile alırsa o mal
ona mübarek olur; eğer göz dikerek tamah ile alırsa o malın bereketi olmaz. Böyle
bir adam yediği hâlde doymayan kimse gibidir. Veren el, alan elden hayırlıdır.
Hadisi rivayet eden Hakîm diyor ki:
–Yâ Resûlallah, seni hak peygamber olarak gönderen Allah’a yemin ederim ki,
hayatım boyunca senden sonra hiç kimseden bir şey almayacağım, dedim.
Ebû Bekir (ra), ona beytülmalden alacağı hissesini vermek için çağırdı, Hakîm
onu kabul etmedi. Sonra Ömer (ra) hilâfeti zamanında tahsisatını vermek için
Hakîm’i çağırdı; ondan da hiçbir şey kabul etmedi. Bunun üzerine Ömer (ra):
–Ey Müslümanlar, Hakîm’in durumundan haberiniz olsun; bu ganimetten Allah’ın
ona ayırdığı hissesini veriyorum, ama o kabul etmiyor, dedi. İşte bu şekilde
Hakîm, Peygamber’den sonra ölünceye kadar hiçkimseden bir şey almadı.
(B1472 Buhârî, Zekât, 50; M2387 Müslim, Zekât, 96)

484

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 484 21.5.2015 14:40:45

 ‫وسى ْال أ� ْش َع ِريِّ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪:‬‬ ‫‪َ -527‬وعَ ْن أ� ٖبي ُب ْر َد َة عَ ْن أ� ٖبي ُم َ‬
‫خَ َر ْج َنا َم َع َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ٖفي َغ ْز َو ٍة‪َ ،‬ون َْح ُن ِس َّت ُة َن َف ٍر‬
‫َب ْي َن َنا َب ٖعي ٌر َن ْع َت ِق ُبهُ‪َ ،‬ف َن ِق َب ْت أ� ْق َدا ُم َنا‪َ ،‬و َن ِق َب ْت َق َد ٖمي‪َ ،‬و َس َق َط ْت أ� ْظ َف ٖاري‪َ ،‬ف ُك َّنا‬
‫اع ِل َما ُك َّنا َن ْع ِص ُب‬ ‫َن ُل ُّف عَ َلى أ� ْر ُج ِل َنا ا ْل ِخ َر َق‪َ ،‬ف ُس ِّم َي ْت َغ ْز َو َة َذ ِ‬
‫ات ال ِّر َق ِ‬
‫يث‪،‬‬ ‫وسى ِب ٰه َذا ا ْل َح ٖد ِ‬ ‫عَ َلى أ� ْر ُج ِل َنا ِم َن ا ْل ِخ َر َق‪َ ،‬ق َال أ� ُبو ُب ْر َد َة‪َ :‬ف َح َّد َث أ� ُبو ُم َ‬
‫ُث َّم َك ِر َه ٰذ ِل َك‪َ ،‬و َق َال‪َ :‬ما ُك ْن ُت أ� ْص َن ُع ِب أ� ْن أ� ْذ ُك َر ُه‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ك أ� َّن ُه َك ِر َه أ� ْن‬
‫َي ُك َ‬
‫ون َش ْيئ ًا ِم ْن عَ َم ِل ٖه أ� ْفشَ ا ُه‪ُ .‬م َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‪.‬‬
‫‪527. Ebû Bürde’den rivayet edildiğine göre‬‬
‫‪Ebû Mûsâ el-Eş’arî (ra) şöyle demiştir:‬‬
‫‪Resûlullah‬‬ ‫‪ile bir sefere çıkmıştık. Biz bir deveye altı kişi nöbetle binerdik.‬‬
‫‪Ayaklarımız parçalandı, benim de ayağım delindi ve tırnaklarım düştü.‬‬
‫‪Ayaklarımızı bez parçalarıyla sardık; bundan dolayı bu gazveye Zâtü’r-Rikâ’ denildi.‬‬
‫‪Ebû Bürde diyor ki:‬‬
‫‪Ebû Mûsâ bunu anlattı, sonra hoşuna gitmedi ve bunu‬‬
‫‪zikredip de ne yapacağım, dedi.‬‬
‫‪Ravi diyor ki:‬‬
‫‪Muhtemelen, Ebû Mûsâ yapmış olduğu iyiliklerin ifşa olunmasını hoş görmedi.‬‬
‫)‪(M4699 Müslim, Cihâd, 149; B4128 Buhârî, Megâzî, 32‬‬

‫‪َ -528‬وعَ ْن عَ ْم ِرو ْب ِن َت ْغ ِل َب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنهُ‪ ،‬أ� َّن َر ُس َ‬

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬
‫الا‪َ ،‬و َت َر َك ِر َج ً‬
‫الا‪َ ،‬ف َب َل َغ ُه‬ ‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم أ� ِت َي ب َِمالٍ أ� ْو َس ْب ٍي َف َق َس َمهُ‪َ ،‬ف أ�عْ َطى ِر َج ً‬
‫أ� َّن ا َّل ٖذ َين َت َر َك عَ َت ُبوا‪َ ،‬ف َح ِم َد ال ّّٰلهَ‪ُ ،‬ث َّم أ� ْث َنى عَ َل ْي ِه‪ُ ،‬ث َّم َق َال‪ « :‬أ� َّما َب ْع ُد‪،‬‬
‫َف َوال ّّٰل ِه �ِإ ٖنّي َل أ�عْ ٖطي ال َّر ُج َل َو أ�دَعُ ال َّر ُج َل‪َ ،‬وا َّل ٖذي أ�دَعُ أ� َح ُّب �ِإ َل َّي ِم َن ا َّل ٖذي‬
‫‪485‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 485‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:45‬‬

 ،‫ َولٰ ِك ْن �ِإن ََّما أ�عْ ٖطي أ�ق َوا ًما ِل َما أ� َرى ٖفي ُق ُلو ِب ِه ْم ِمن ا ْل َج َز ِع َوا ْل َه َل ِع‬،‫أ�عْ ٖطي‬
‫ ِم ْن ُه ْم عَ ْمر ُو‬،‫َو أ� ِك ُل أ� ْقوا ًما �ِإ َلى َما َج َع َل ال ّّٰل ُه ٖفي ُق ُلو ِب ِه ْم ِم َن ا ْل ِغ َنى َوا ْل َخ ْي ِر‬
‫ َف َوال ّّٰل ِه َما أ� ِح ُّب أ� َّن ٖلي ب َِك ِل َم ِة َر ُسولِ ال ّّٰل ِه‬:‫ْب ُن َت ْغ ِل َب» َق َال عَ ْم ُرو ْب ُن َت ْغ ِل َب‬
. ُّ‫ َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬.‫َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُح ْم َر ال َّن َع ِم‬
528. Amr b. Tağlib (ra) anlatıyor:
Resûlullah’a ganimet malı veya esirler getirildi. Bunları dağıttı; kimine
verdi, kimine vermedi. Bir şey verilmeyenlerin bu duruma söylendiklerini
haber alması üzerine Allah’a hamdü senadan sonra şöyle buyurdu:
Ben bazılarına (ganimet malından) veriyor, bazılarına vermiyorum;
vermediğim kimseler bana daha sevimlidir. Bazılarının kalplerindeki
sabırsızlığı gördüğüm için onlara veriyorum, bazılarını da Allah’ın kalplerine
koyduğu kanaate ve hayra havale ediyorum. Amr b. Tağlib de bunlardandır.
Amr b. Tağlib diyor ki:
Vallahi, Resûlullah’ın hakkımda sarf ettiği bir söz, benim için kızıl
develerimin olmasından daha sevimlidir.
(B923 Buhârî, Cum’a, 29)

:‫ َوعَ ْن َح ٖك ِيم ْب ِن ِح َزا ٍم َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-529
‫الص َد َق ِة َما َك َان عَ ْن‬ َّ ‫ َوخَ ْي ُر‬،‫ول‬ ُ ‫ َوا ْب َد ْأ� ب َِم ْن َت ُع‬،‫الس ْف َلى‬ ُّ ‫« َا ْل َي ُد ا ْل ُع ْل َيا خَ ْي ٌر ِم َن ا ْل َي ِد‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.»ُ‫ َو َم ْن َي ْس َت ْغ ِن ُي ْغ ِن ِه ال ّّٰله‬،ُ‫ َو َم ْن َي ْس َت ْع ِف ْف ُي ِع َّف ُه ال ّّٰله‬،‫َظ ْه ِر ِغ ًني‬
529. Hakîm b. Hizâm’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Üstteki (veren) el, alttaki (alan) elden hayırlıdır. (İnfak ederken) bakmakla
yükümlü olduklarından başla. En hayırlı sadaka, ihtiyaç fazlasından gönüllü
olarak verilen sadakadır. Bir kimse istemekten sakınırsa Allah onu iffetli kılar,
kanaat edenleri de Allah başkalarına muhtaç etmez.
(B1427 Buhârî, Zekât, 18; M2386 Müslim, Zekât, 95)

486

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 486 21.5.2015 14:40:45

 ‫‪َ -530‬وعَ ْن أ� ٖبى عَ ْب ِد ال َّر ْحمٰ ِن ُم َعا ِو َي َة ْب ِن أ� ٖبى ُس ْف َي َان َص ْخ ِر ْب ِن َح ْر ٍب‬
‫َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما َق َال‪َ :‬ق َال َر ُس ُ‬
‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‪َ :‬‬
‫«لا ُت ْل ِح ُفوا‬
‫ِفي ا ْل َم ْس أ� َل ِة‪ ،‬ف َوال ّّٰل ِه َلا َي ْس أ� ُل ٖني أ� َح ٌد ِم ْن ُك ْم َش ْيئ ًا‪َ ،‬ف ُت ْخ ِر َج َل ُه َم ْس أ� َل ُت ُه ِم ٖ ّني‬
‫َش ْيئ ًا َو أ�نَا َل ُه َكا ِر ٌه‪َ ،‬ف ُي َبا َر َك َل ُه ٖف َيما أ�عْ َط ْي ُتهُ»‪َ .‬ر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪530. Ebû Abdurrahmân Muâviye b. Ebû Süfyân Sahr b. Harb’den (ra) rivayet‬‬
‫‪edildiğine göre Resûlullah‬‬ ‫‪şöyle buyurmuştur:‬‬
‫‪Israrla istemeyin. Vallahi biriniz benden bir şey ister de onun istemesi benim‬‬
‫‪hoşuma gitmediği hâlde benden bir şey koparırsa, o verdiğim şeyin o‬‬
‫‪kimseye bereketi olmaz.‬‬
‫)‪(M2390 Müslim, Zekât, 99‬‬

‫‪َ -531‬وعَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال َّر ْحمٰ ِن عَ ْو ِف ْب ِن َما ِل ٍك َا ْل أ� ْش َج ِع ِّي َر ِض َي ال ّّٰل ُه‬

‫عَ ْن ُه َق َال‪ُ :‬ك َّنا ِع ْن َد َر ُسولِ ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ِت َس ْع ًة أ� ْو َث َما ِن َي ًة‬
‫ون َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َو ُك َّنا‬ ‫أ� ْو َس ْب َع ًة‪َ ،‬ف َق َال‪ :‬أ� َلا ُت َبا ِي ُع َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه‪ُ ،‬ث َّم َق َال‪ « :‬أ� َلا‬ ‫يث عَ ْه ٍد ِب َب ْي َع ٍة‪َ ،‬ف ُق ْل َنا‪َ :‬ق ْد َبا َي ْع َن َاك َيا َر ُس َ‬
‫َح ٖد َ‬
‫ول ال ّٰل ِه‬‫ول ال ّٰل ِه؟» َف َب َس ْط َنا أ� ْي ِد َي َنا َو ُق ْل َنا َق ْد َبا َي ْع َن َاك َيا َر ُس َ‬
‫ون َر ُس َ‬
‫ُت َبا ِي ُع َ‬
‫َف َعل َا َم ُن َبا ِي ُع َك؟ َق َال‪« :‬عَ َلى أ� ْن َت ْع ُب ُدوا ال ّّٰل َه َو َلا ت ُْش ِر ُكوا ِب ٖه َش ْيئ ًا‪،‬‬
‫اس‬ ‫ات ا ْل َخ ْم ِس َوت ُٖطي ُعوا» َو أ� َس َّر َك ِل َم ًة خَ ِف َّي ًة‪َ « :‬و َلا ت َْس أ� ُلوا ال َّن َ‬
‫الص َل َو ِ‬
‫َو َّ‬
‫َش ْيئ ًا» َف َل َق ْد َر أ� ْي ُت َب ْع َض أ�ولٰ ِئ َك ال َّن َف ِر َي ْس ُق ُط َس ْو ُط أ� َح ِد ِه ْم َف َما َي ْس أ� ُل‬
‫أ� َحد ًا ُي َنا ِو ُل ُه �ِإ َّيا ُه‪َ .‬ر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬
‫‪487‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 487‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:45‬‬

 531. Ebû Abdurrahmân Avf b. Mâlik el-Eş’caî (ra) anlatıyor:
Biz dokuz veya sekiz ya da yedi kişi, Resûlullah’ın
yanında oturuyorduk. Resûlullah :
Allah’ın Resûlü’ne biat etmeyecek misiniz, dedi.
Hâlbuki biz ona yeni biat etmiştik.
–Yâ Resûlallah, sana biat ettik ya, dedik. Sonra yine:
–Allah’ın Resûlü’ne biat etmeyecek misiniz, buyurdu. Bunun
üzerine Peygamber’e ellerimizi uzattık ve:
–Yâ Resûlallah, sana biat etmiştik, ikinci defa ne diye
biat edeceğiz, dedik. Resûlullah :
–Yalnız Allah’a ibadet edip, O’na hiçbir şeyi ortak koşmamak, beş vakit namaz
kılmak ve itaat etmek üzere biat edin, dedi ve yavaşça şu sözü söyledi:
Kimseden bir şey istemeyin!
Ravi diyor ki:
Orada bulunanlardan herhangi birinin kamçısının yere düştüğünü görürdüm
de, o kamçının bile kendisine verilmesini asla kimseden istemezdi.
(M2403 Müslim, Zekât, 108)

‫ َوعَ ِن ا ْب ِن عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َما أ� َّن ال َّنب َِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬-532
‫«لا َت َز ُال ا ْل َم ْس أ� َل ُة ِب أ� َح ِد ُك ْم َح ّٰتى َي ْل َقى ال ّّٰل َه َت َعا َلى َو َل ْي َس ٖفي َو ْج ِه ٖه‬ َ :‫َق َال‬
.‫ُم ْزعَ ُة َل ْح ٍم» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
532. İbn Ömer’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Dilenmek, sizi o dereceye getirir ki, kıyamet gününde yüz etleri dökülmüş
hâlde [yüzsüz] olarak Allah’ın huzuruna çıkarır.”
(M2396 Müslim, Zekât, 103; B1474 Buhârî, Zekât, 52)

488

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 488 21.5.2015 14:40:45

 ،‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال َوهُ َو عَ َلى ا ْل ِم ْن َب ِر‬ َ ‫ َوعَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-533
»‫الس ْف َلى‬ ُّ ‫ « َا ْل َي ُد ا ْل ُع ْل َيا خَ ْي ٌر ِم َن ا ْل َي ِد‬:‫الص َد َق َة َوال َّت َع ُّف َف عَ ِن ا ْل َم ْس أ� َل ِة‬
َّ ‫َو َذ َك َر‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.‫السا ِئ َل ُة‬ ُّ ‫ َو‬،‫َوا ْل َي ُد ا ْل ُع ْل َيا ِه َي ا ْل ُم ْن ِف َق ُة‬
َّ ‫الس ْف َلى ِه َي‬
533. Yine İbn Ömer’in (ra) şöyle dediği rivayet edilmiştir:
Resûlullah minberde, iffettinden dolayı sadaka istemekten kaçınmanın
faziletinden bahsetti ve “Üstteki el, alttaki elden hayırlıdır.” buyurdu. Üstteki
el, veren el; alttaki el ise isteyen/dilenen eldir.
(B1429 Buhârî, Zekât, 18; M2385 Müslim, Zekât, 94)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-534
‫ َف ْل ْيس َت ِق َّل أ� ْو‬،‫اس ت ََكثُّر ًا َف ِإ�ن ََّما َي ْس أ� ُل َج ْمر ًا‬
َ ‫ « َم ْن َس أ� َل ال َّن‬:‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫ِل َي ْس َت ْك ِث ْر» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬
534. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Servet toplamak için halktan dilenen, hakikatte ateş koru istiyor demektir;
artık ister az, ister çok dilensin.
(M2399 Müslim, Zekât, 105)

ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن َس ُم َر َة ْب ِن ُج ْن ُد ٍب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-535

‫ول ال ّٰل ِه‬
‫ �ِإ َّلا‬،ُ‫ «�ِإ َّن ا ْل َم ْس أ� َل َة َك ٌّد َي ُك ُّد ب َِها ال َّر ُج ُل َو ْج َهه‬:‫َص َّلى ال ّّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل ْم‬
:‫أ� ْن َي ْس أ� َل ال َّر ُج ُل ُس ْل َطانًا أ� ْو ٖفي أ� ْم ٍر َلا ُب َّد ِم ْنهُ» َر َوا ُه ال ِّت ْر ِم ِذيُّ َو َق َال‬
ٌ ‫َح ٖد‬
.‫يث َح َس ٌن َص ٖح ٌيح‬
489

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 489 21.5.2015 14:40:45

 535. Semüre b. Cündüb’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Dilenmek yüz karasıdır. İnsan onunla kendi yüzünü karartır; yalnız
yöneticiden hak ettiğini istemek veya zaruret sebebi ile istemek müstesnadır.
(T681 Tirmizî, Zekât, 38)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ِن ا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-536
‫وش ُك‬ ِ ‫ َف ُي‬،‫ َو َم ْن أ� ْن َز َل َها بِال ّّٰل ِه‬،ُ‫اس َل ْم ت َُس َّد َفا َق ُته‬
ِ ‫ « َم ْن أ� َصا َب ْت ُه َفا َق ٌة َف أ� ْن َز َل َها بِال َّن‬:‫َو َس َّل َم‬
ٌ ‫ َح ٖد‬:‫ َوال ِّت ْرمِذِيُّ َو َق َال‬،َ‫ال ّّٰل ُه َل ُه ِب ِرزْقٍ عَ اجِ ٍل أ� ْو �آجِ ٍل» َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُود‬
.‫يث َح َس ٌن‬
536. İbn Mes’ûd’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bir kimse muhtaç olur da, bunun için insanlara başvurursa ihtiyacı karşılanmaz.
Ama bir kimse ihtiyacını Allah’a arzederse, Allah’ın hemen veya ileride ona
rızık vermesi umulur.
(D1645 Ebû Dâvûd, Zekât, 28; T2326 Tirmizî, Zühd, 18)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬ ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن َث ْو َب َان َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-537
»‫ َو أ�ت ََك َّف ُل َل ُه بِا ْل َج َّن ِة؟‬،‫اس َش ْيئ ًا‬
َ ‫ « َم ْن ت ََك َّف َل ٖلي أ� ْن َلا َي ْس أ� َل ال َّن‬:‫َو َس َّل َم‬
.‫ َر َوا ُه أ� ُبو دَا ُو َد ِب ِإ� ْس َنا ٍد َص ٖح ٍيح‬،‫ َف َك َان َلا َي ْس أ� ُل أ� َحد ًا َش ْيئ ًا‬،‫ أ�نَا‬: ‫َف ُق ْل ُت‬
537. Sevbân’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Bir kimse halktan bir şey dilenmeyeceğine dair bana söz verirse ben de onun
cennete girmesine kefil olurum, dedi. Bunun üzerine, ben söz veriyorum, dedim.
Ravi diyor ki:
Sevbân, hiç kimseden bir şey istemezdi.
(D1643 Ebû Dâvûd, Zekât, 27)

490

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 490 21.5.2015 14:40:45

 ‫يص َة ْب ِن ا ْل ُم َخا ِرقِ َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‪:‬‬ ‫‪َ -538‬وعَ ْن أ� ٖبي ب ِْش ٍر َق ٖب َ‬
‫ت ََح َّم ْل ُت َح َما َل ًة َف أ� َت ْي ُت َر ُس َ‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم أ� ْس أ� ُل ُه‬
‫الص َد َق ُة َف َن أ�ْ ُم َر َل َك ب َِها» ُث َّم َق َال‪:‬‬ ‫ٖف َيها‪َ ،‬ف َق َال‪ « :‬أ� ِق ْم َح ّٰتى َت أ�ْ ِت َي َنا َّ‬
‫يص ُة �ِإ َّن ا ْل َم ْس أ� َل َة َلا ت َِح ُّل �ِإ َّلا ِل أ� َح ِد َثل َا َث ٍة‪َ :‬ر ُج ٌل ت ََح َّم َل‬‫« َيا َق ٖب َ‬
‫رج ٌل‬ ‫َح َما َل ًة‪َ ،‬ف َح َّل ْت َل ُه ا ْل َم ْس أ� َل ُة َح ّٰتى ُي ٖصي َب َها‪ُ ،‬ث َّم ُي ْم ِس ُك‪َ .‬و ُ‬
‫يب‬‫أ� َصا َب ْت ُه َجا ِئ َح ٌة اِ ْج َت َاح ْت َما َلهُ‪َ ،‬ف َح َّل ْت َل ُه ا ْل َم ْس أ� َل ُة َح ّٰتى ُي ٖص َ‬
‫ِق َوا ًما ِم ْن عَ ْي ٍش‪ ،‬أ� ْو َق َال‪ِ :‬س َداد ًا ِم ْن عَ ْي ٍش‪َ ،‬و َر ُج ٌل أ� َصا َب ْت ُه َفا َق ٌة‪،‬‬
‫ول َثل َا َث ٌة ِم ْن َذ ِوي ا ْل ِح َجى ِم ْن َق ْو ِم ِه‪َ :‬ل َق ْد أ� َصا َب ْت‬ ‫َح ّٰتى َي ُق َ‬
‫يب ِق َوا ًما ِم ْن عَ ْي ٍش‪،‬‬ ‫ُفل َانًا َفا َق ٌة‪َ ،‬ف َح َّل ْت َل ُه ا ْل َم ْس أ� َل ُة َح ّٰتى ُي ٖص َ‬
‫أ� ْو َق َال‪ِ :‬س َداد ًا ِم ْن عَ ْي ٍش‪َ .‬ف َما ِس َواهُ َّن ِم َن ا ْل َم ْس أ� َل ِة َيا َق ٖب َ‬
‫يص ُة‬
‫اح ُب َها ُس ْحت ًا» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‪.‬‬ ‫ُس ْح ٌت‪َ ،‬ي أ�ْ ُك ُل َها َص ِ‬
‫‪538. Ebû Bişr Kabîsa b. Muhârık (ra) anlatıyor:‬‬
‫)‪Kefil olduğum için borç edindim, sonra bu hususta (yardım istemek üzere‬‬
‫‪Resûlullah’a‬‬ ‫‪müracaat ettim. Resûlullah‬‬ ‫‪da:‬‬
‫‪Sadaka malı gelinceye kadar bekle, ondan sana verilmesini‬‬
‫‪emrederiz, dedi. Sonra:‬‬

‫‪491‬‬

‫‪riyaz_1_A_ebat 2015.indd 491‬‬ ‫‪21.5.2015 14:40:45‬‬

 Yâ Kabîsa, istemek yalnız üç kimse için helâldir:
Kefalet üstlenen kimse için borcunu ödeyinceye kadar istemesi helâldir,
sonra istemeyi bırakır.
Büyük bir kazaya uğrayıp bütün malını kaybeden kimsenin geçimini yoluna
koyacak kadar istemesi helâldir.
Biri son derece fakir düşer de kavminden aklı başında en az üç kişi, “Çok fakir
kaldı.” derlerse o takdirde o kimsenin geçimini temin edecek kadar istemesi
de helâl olur. İşte yâ Kabîsa, bunun haricindeki istemeler haramdır, bunu
yapan şüphesiz haram yemiş olur.
(M2404 Müslim, Zekât, 109)

َ ‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-539

‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
، ِ‫اس َت ُر ُّد ُه ال ُّل ْق َم ُة َوال ُّل ْق َمتَان‬
ِ ‫وف عَ َلى ال َّن‬ ُ ‫ « َل ْي َس ا ْل ِم ْس ٖك ُين ا َّل ٖذي َي ُط‬:‫َق َال‬
‫ َو َلا ُي ْف َط ُن‬،‫ َولٰ ِك َّن ا ْل ِم ْس ٖك َين ا َّل ٖذي َلا يجِ ُـد ِغ ًنى ُي ْغ ٖني ِه‬، ِ‫َوال َّت ْم َر ُة َوال َّت ْمر َتان‬
َ ‫ َو َلا َي ُقو ُم َف َي ْس أ� ُل ال َّن‬،‫ َف ُي َت َص َّد ُق عَ َل ْي ِه‬،ُ‫َله‬
.‫اس» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬
539. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
İnsanları dolaşıp bir iki lokma ve bir iki hurma ile savuşturulan, yoksul
değildir. Hakiki yoksul, geçimini sağlayacak imkânı bulunmayan ve halk
tarafından durumu bilinmediği için sadaka verilemeyen ve kendisi de kalkıp
sadaka isteyemeyen kimsedir.
(B1479 Buhârî, Zekât, 53; M2393 Müslim, Zekât, 101)

492

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 492 21.5.2015 14:40:45

 İstenmeden Verilen
Sadakanın Alınması
‫ عَ ْن‬،‫ عَ ْن أ� ٖبي ِه عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عُ َم َر‬،‫ عَ ْن َسا ِل ِم ْب ِن عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ْب ِن عُ َم َر‬-540
ُ ‫ َك َان َر ُس‬:‫عُ َم َر َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه ْم َق َال‬
‫ول ال ّّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم ُي ْع ٖطي ِني‬
ُ ‫ َف أ� ُق‬،‫ا ْل َع َطا َء‬
‫ �ِإ َذا َجا َء َك ِم ْن‬،‫ «خُ ْذ ُه‬:‫ َف َق َال‬،‫ أ�عْ طِ ٖه َم ْن هُ َو أ� ْف َق ُر �ِإ َل ْي ِه ِم ٖ ّني‬:‫ول‬
‫ َفخُ ْذ ُه ف َت َم َّو ْل ُه َف ِإ� ْن ِشئ َْت‬،‫ َو أ�ن َْت َغ ْي ُر ُمشْ ِر ٍف َو َلا َسا ِئ ٍل‬،‫ٰه َذا ا ْل َمالِ َش ْي ٌء‬
‫ َف َك َان‬:‫ َفل َا ُت ْت ِب ْع ُه َن ْف َس َك» َق َال َسا ِل ٌم‬،‫ َو َما َلا‬،‫ َو�ِإ ْن ِشئ َْت ت ََص َّد ْق ِب ِه‬،ُ‫ُك ْله‬
.‫ ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬.ُ‫ َو َلا َي ُر ُّد َش ْيئ ًا أ�عْ طِ َيه‬،‫عَ ْب ُد ال ّّٰل ِه َلا َي ْس أ� ُل أ� َحد ًا َش ْيئ ًا‬
540. Sâlim b. Abdullah b. Ömer, babası Abdullah b. Ömer aracılığıyla
Ömer’den (ra) şöyle rivayet etmiştir:
Resûlullah bana ganimetten pay verdi, ben de:
–Yâ Resûlallah, bunu benden daha muhtaç olan fakirlere ver, dedim.
Resûlullah :
–Bunu al, bu maldan, göz dikmeden ve istemeden eline geçen şeyden
çekinme. Onu al, istersen ye, istersen başkasına tasadduk et; bundan başka
suretle gelen malın peşinden koşma.
Sâlim diyor ki: Bunun için (babam) Abdullah hiç kimseden az veya çok bir şey
istemedi, ama verilen şeyi de reddetmedi.
(B1473 Buhârî, Zekât, 51; M2406 Müslim, Zekât, 111)

493

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 493 21.5.2015 14:40:45

 El Emeğiyle Geçinmek
‫الص ٰلو ُة َفا ْن َت ِش ُروا ِفي ْال أ� ْر ِض َوا ْب َت ُغوا ِم ْن َف ْض ِل ال ّّٰل ِه‬
َّ ‫ َف ِإ� َذا ُق ِض َي ِت‬
(Cuma) namazı kılınınca yeryüzüne dağılın ve Allah’ın lütfundan nasibinizi arayın...
(Cum’a, 62/10)

‫ول‬ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي عَ ْب ِد ال ّّٰل ِه ال ُّز َب ْي ِر ْب ِن ا ْلع ََّوا ِم َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-541
،‫«ل أ� ْن َي أ�ْخُ َذ أ� َح ُد ُك ْم أ� ْح ُب َل ُه ُث َّم َي أ�ْ ِت َي ا ْل َج َب َل‬
َ :‫ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
‫ خَ ْي ٌر‬،ُ‫ َف َي ُك َّف ال ّّٰل ُه ب َِها َو ْج َهه‬،‫َف َي أ�ْ ِت َي ب ُِح ْز َم ٍة ِم ْن َح َط ٍب عَ َلى َظ ْه ِر ِه َف َي ٖبي َع َها‬
. ُّ‫ أ�عْ َط ْو ُه أ� ْو َم َن ُعو ُه» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬،‫اس‬ َ ‫َل ُه ِم ْن أ� ْن َي ْس أ� َل ال َّن‬
541. Ebû Abdullah ez-Zübeyr b. Avvâm’dan (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Birinizin ipini alarak dağa gidip, sırtında odun getirerek satması, Allah’ın da
bu suretle onun şerefini koruması, istediği verilse de verilmese de halktan
dilenmesinden daha hayırlıdır.
(B1471 Buhârî, Zekât, 50)

‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه‬ُ ‫ َق َال َر ُس‬:‫ َوعَ ْن أ� ٖبي هُ َر ْي َر َة َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْن ُه َق َال‬-542
‫ خَ ْي ٌر َل ُه ِم ْن أ� ْن‬،‫«ل أ� ْن َي ْح َتطِ َب أ� َح ُد ُك ْم ُح ْز َم ًة عَ َلى َظ ْه ِر ِه‬ َ :‫عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم‬
.‫ َف ُي ْعطِ َي ُه أ� ْو َي ْم َن َعهُ» ُم َّت َفقٌ عَ َل ْي ِه‬،‫َي ْس أ� َل أ� َحد ًا‬
494

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 494 21.5.2015 14:40:45

 542. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle buyurmuştur:
Kuşkusuz birinizin sırtında odun taşıyıp satması, herhangi bir kimseden
dilenmesinden daha hayırlıdır; o kimse ister versin, ister vermesin.
(B2074 Buhârî, Büyû’, 15; M2400 Müslim, Zekât, 106)

‫«ك َان دَا ُو ُد عَ َل ْي ِه‬َ :‫ َوعَ ْن ُه عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬-543
. ُّ‫السلا ُم َلا َي أ�ْ ُك ُل �ِإ َّلا ِم ْن عَ َم ِل َي ِد ِه» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬
َّ
543. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle demiştir:
Davud (as), elinin emeğinden başka bir şey yemezdi.
(B2073 Buhârî, Büyû’, 15)

:‫ول ال ّٰل ِه َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َق َال‬

َ ‫ َوعَ ْن ُه أ� َّن َر ُس‬-544
.‫السل َا ُم ن ََّجار ًا» َر َوا ُه ُم ْس ِل ٌم‬ َّ ‫«ك َان ز ََك ِر َّيا عَ َل ْي ِه‬
َ
544. Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre
Resûlullah şöyle demiştir:
Zekeriya (as), marangozdu.
(M6162 Müslim, Fedâil, 169)

‫ عَ ِن ال َّنب ِِّي َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه‬،ُ‫ َوعَ ِن ا ْل ِم ْق َدا ِم ْب ِن َم ْع ِد َيك ِر َب َر ِض َي ال ّّٰل ُه عَ ْنه‬-545
‫ َو�ِإ َّن‬،‫ « َما أ� َك َل أ� َح ٌد َط َعا ًما َق ُّط خَ ْير ًا ِم ْن أ� ْن َي أ�ْ ُك َل ِم ْن عَ َم ِل َي ِد ِه‬:‫َو َس َّل َم َق َال‬
. ُّ‫َنب َِّي ال ّّٰل ِه دَا ُو َد َص َّلى ال ّٰل ُه عَ َل ْي ِه َو َس َّل َم َك َان َي أ�ْ ُك ُل ِم ْن عَ َم ِل َي ِد ِه» َر َوا ُه ا ْل ُبخَ ا ِري‬
545. Mikdâm b. Ma’dîkerib’den (ra) rivayet edildiğine göre
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
İnsan, elinin emeğinden daha hayırlı bir şey yememiştir. Allah’ın peygamberi
Davud (as) da ancak kendi elinin emeğini yerdi.
(B2072 Buhârî, Büyû’, 15)

495

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 495 21.5.2015 14:40:46

 496

riyaz_1_A_ebat 2015.indd 496 21.5.2015 14:40:46